TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ

ve OKUL YÖNETİMİ
Editör: Servet Özdemir
Servet Özdemir / Temel Çalık / Ali Çağatay Kılınç / Serkan Koşar / Ferudun Sezgin
Adnan Boyacı / Esmahan Ağaoğlu / Necati Cemaloğlu / Burhanettin Dönmez
Zeki Öğdem / Emel Tüzel / Türker Kurt

3. Baskı
 Editör:
Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ

ISBN 978-605-364-324-1
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2014, Pegem Akademi

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ekim 2012, Ankara

3. Baskı: Kasım 2014, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan
Kapak Tasarımı:Gürsel Avcı
Baskı:Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749

Matbaa Sertifika No: 13987
İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA

Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet:www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
 ÖNSÖZ

Eğitim alanında çok önemli reformların yapıldığı bir döneme hep beraber
şahitlik ediyoruz. Eğitim sistemimiz büyük bir değişim geçiriyor. Bu değişimlerin
felsefi bir temellerinin olup olmadığı kamuoyu tarafından sorgulanıyor. Değişim
dönemlerinin zor geçtiğini hepimiz biliyoruz. Ancak yapılanların bir vizyona da-
yalı olarak yapılıp yapılmadığından ve bir okul teorimizin olup olmadığından en-
dişe etmekteyiz. Değişim her zaman sonuçları kestirilemeyen bir hipotezdir.
Uzun zamandır tartışılan Milli Eğitim Bakanlığı’nın yeniden yapılanması
konusu merkez düzeyinde ve yapı boyutunda gerçekleştirildi. İşin önemli kısmı
davranış boyutunda yapılacak işler. Bu konunun temelini de insan kapasitesinin
geliştirilmesi oluşturuyor. Bu konuda izlenen politikaları merakla takip etmekte-
yiz. Bir örgütün dört temel boyutu vardır: amaç, yapı, süreç ve örgüt kültürü. Yapı-
lan reform ve yenileşme çalışmalarının öncelikle kurum amaçlarına hizmet etmesi
beklenilmelidir. Yapıyı kurmak, etkili bir yönetim sistemi oluşturmak ve kurum
kültürünü çalışanları ve tüm paydaşları sürece dahil edecek olumlu bir hale getir-
mek amaca hizmet etmesi koşuluyla işe yarar.
Eğitimin temel gayesi çocukların mutluğu, özerkliği ve onların bağımsız iş
yapabilme kapasitesini geliştirmektir. Okul sistemimiz, bürokratik yönetim ve
onun uzantısı olarak görülen “testokrasiye” teslim olmuş görünüyor. Tüm sistem
işe yaramayacak bilgilerinin ne kadarının hatırlandığını ölçmeye çalışarak bunu
başarı olarak takdim ediyor. Tek amaç bu oluncaya sistem tüm gücünü sınavlar-
daki başarıya odaklıyor. Bir tür Taylorizm okullarda hâlâ yaşamını sürdürüyor.
Formel örgüt yaklaşımları, okulda canlılığını korumaya devam ediyor. Eğitimin
öznesinin “insan” olduğu unutulmuş görünüyor.
Birçok ülkede yıllar alan değişimlere bir günde tanıklık edebiliyoruz. Hep bir-
likte hatırlayalım: Kısa bir süre önce serbest kıyafet, FATİH projesi, ortaöğretimin
yeniden yapılandırılması, öğretmen yetiştirme, mesleki eğitim, 4+4+4 gibi temel
uygulamalar peş peşe gündeme geldi. Bazıları günlük ömürlü oldu. Öğretmen yetiş-
tirme ve Pedagojik Formasyon uygulaması ile ilgili alınan radikal kararlar bir hafta
sürdü. Eğitimciler odaklanmadan projeden projeye koşmaktalar. Yeniliğin hatırına
yenilik yapıyoruz. Eğitim camiası ve veliler şaşkın durumda, 5 yaş bilmecesi hâlâ çö-
zümlenmiş değil, program, öğretmen kapasitesi, fiziki altyapı yeterince sorgulandı
mı? Pek çok muamma içerisinde çözümü zamana bırakmış görünüyoruz. Göç yolda
mı düzelecek, heder mi olacak? Biz de stratejik plan ve yönetime geçecek miyiz?
Bütün bunlar eğitim sistemini modernist bakış açısıyla ele aldığımızı okulu
ve eğitimi değerden yoksun bir meta olarak gördüğümüzü resmediyor. Bu güne
kadar okulları bir formal örgüt, içindeki bireylerin davranışlarını da örgütsel dav-
ranış olarak düşündük. Bu durum bizi, okullar hakkında belli yargı kalıplarına
sahip olmaya itti. Açık uçlu olan hayata kapalı öğrenme modelleri ile ulaşmaya
çalıştık. Bu konuda ne kadar başarılı olduğumuzu sorgulamanın zamanı geldi de
geçiyor. Bu sorgulama ve yansıtma süreci eğitim sistemini bütün olarak tekrar göz-
den geçirmek anlamına geliyor. Belki de ilk sorgulanması gereken okul ve yönetim
teorimizin ne olduğudur. Hatta belirli bir okul teorimizin olup olmadığıdır. Şu
sorulara cevap vermemiz, okulu yönetmede bize yol gösterecektir:
1. Okullar 21. yüzyılda hangi işlevlere sahip olmalıdır ve bu işlevleri ne dü-
zeyde yerine getirebilmektedir?
2. Toplumun okuldan beklentisi nedir?
3. Okul bireylerin eğitim ihtiyaçlarına ne düzeyde cevap verebilmektedir?
4. Okulda çalışanların sürekli gelişimi nasıl sağlanabilir?
Sömürge ülkeleri hariç, her kültür kendi eğitim sistemini yaratır. Her toplum-
da eğitim, o toplumun kültüründe var olan bilgi, deneyim ve değerlere göre şekil-
lenir. Bu anlamda, eğitim anlayış ve uygulamaları içinde geliştiği kültüre özgüdür.
Bir eğitim sisteminin sorunlarına çözüm ararken, o sistemi yaratan kültürün
ve toplumun özelliklerini göz önünde bulundurmak gerekir. Bununla birlikte, in-
san her yerde insandır, ihtiyaçları evrenseldir ve eğitime muhtaçtır.
Kapasite geliştirme bağlamında en çok tartışılan, ilgi çeken ve incelenen hu-
sus bireysel kapasite yani insan kapasitesidir. İnsanı yani öğretmen ve okul yöneti-
cisini yetiştiremeyen bir eğitim sisteminin bu çağda yaşaması zor görünmektedir.
Eğitimde kapasite ise bir eğitim kurumun belirlenen hedeflerine ulaşabilme
yeteneği olarak ifade edilmektedir. Kapasite geliştirme konusuna okul bağlamında
bakılacak olursa, kavramın okul yöneticilerinin, öğretmenlerin, yardımcı hizmet-
ler grubunda çalışanların, ailelerin, öğrencilerin ve toplumun farklı kesimlerinin
okul iklimini geliştirmek ve okulun performansını artırmak için göstermiş olduk-
ları çabaların bütünü şeklinde bir anlam ifade ettiği anlaşılmaktadır.
Yeni okul teorisinin temel dayanağı öğrenmenin herkes için olduğudur.
Yalnızca öğrencilerin öğrendiği bir okulda diğer çalışanların kendilerini geliştir-
melerini beklemek zayıf bir ihtimaldir. Bu da insan kaynağının geliştirilmesinin
önündeki en önemli engellerden biri olarak değerlendirilebilir.
Eğitim sistemlerinde yapılacak değişimlerin yukarıda ifade edilen özel-
likte bir okul teorisine dayanması, insan odaklı, okulun doğasına uygun, değer
yönelimli bütünsel bir bakış açısıyla ele alınması ve toplumun tüm kesimlerinin
ilgi, beklenti ve kaygılarına titizlikle eğilen bir süreçte işlenmesi zorunludur. Bu
holistik bakış açısı sistem bütünlüğüne odaklanmayı, sistemi bir bütün olarak ele
almayı gerektirmektedir. Eğitim adına yapılan tüm değişimleri bu gerçeklikten ha-
reket etmesi amaçlanan değişimin başarısı için kaçınılmazdır.
Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi kitabımız ortak bir çabanın ürü-
nüdür. Eğitim sistemimize bir nebze ışık tutması bizleri mutlu edecektir. Görüş ve
eleştirileriniz bize yol gösterici olacaktır.
Editör: Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR
Ankara, 2014
Bölümler ve Yazarları

1. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları

Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR
Gazi Üniversitesi
2. Bölüm: Yönetim Kuramları ve İnsan
Prof. Dr. Temel ÇALIK
Gazi Üniversitesi
3. Bölüm: Değişen Toplum ve Okul
Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR – Yrd. Doç. Dr. Ali Çağatay KILINÇ
Gazi Üniversitesi - Karabük Üniversitesi
4. Bölüm: Okul Yönetiminde Dinamikler: Güç, Politika ve Etkileme
Dr. Serkan KOŞAR
Gazi Üniversitesi
5. Bölüm: Okul Yöneticisi ve Liderlik
Doç. Dr. Ferudun SEZGİN
Gazi Üniversitesi
6. Bölüm: Okullarda İnsan Kaynağının Yönetimi
Doç. Dr. Adnan BOYACI
Gazi Üniversitesi
7. Bölüm: Okul Yönetiminde Denetim ve Değerlendirme
Prof. Dr. Esmahan AĞAOĞLU
Anadolu Üniversitesi
8. Bölüm: Okulun Psikolojik Yönü
Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU
Gazi Üniversitesi
9. Bölüm: Okulda Personel ve Öğrenci İşleri
Prof. Dr. Burhanettin DÖNMEZ
İnönü Üniversitesi
10. Bölüm: Eğitim ve Öğretimle İlgili Hizmetler
Arş. Gör. Zeki ÖĞDEM – Arş. Gör. Emel TÜZEL
Gazi Üniversitesi
11. Bölüm: Eğitim Finansmanı ve Okulda Kaynak Yönetimi
Yrd. Doç. Dr. Türker KURT
Gazi Üniversitesi
 İÇİNDEKİLER
Önsöz .............................................................................................................................. iii
Bölümler ve Yazarları ..................................................................................................... v
İçindekiler...................................................................................................................... vii

1. Bölüm
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI, EĞİLİMLERİ VE SORUNLARI

Okul Yönetimi ve Liderlik ............................................................................................. 7

Okul Müdürünün Vizyonu ........................................................................................ 12
Türk Eğitim Sisteminin Yasal Dayanakları ............................................................... 15
Anayasa .......................................................................................................................... 15
Din ve Vicdan Hürriyeti .............................................................................................. 16
Düşünce ve Kanaat Hürriyeti ..................................................................................... 17
Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi........................................................................... 17
Tevhid-i Tedrisat Kanunu............................................................................................ 18
İlköğretim ve Eğitim Kanunu ..................................................................................... 18
Millî Eğitim Temel Kanunu......................................................................................... 19
Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı .............................................................. 23
İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun (6287 Sayılı kanun)........................................................... 23
Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname ............................................................................................... 26
Kaynakça........................................................................................................................ 52
2. Bölüm
YÖNETİM KURAMLARI VE İNSAN
Klasik Yönetim Yaklaşımlar ....................................................................................... 54
Bilimsel Yönetim Yaklaşımı......................................................................................... 55
Yönetim Süreçleri Yaklaşımı ....................................................................................... 56
Bürokrasi Yaklaşımı ..................................................................................................... 57
Klasik Yönetim Yaklaşımlarında İnsan ...................................................................... 58
İnsan İlişkileri Yaklaşımları ........................................................................................ 59
Dinamik Yönetim Yaklaşımı ....................................................................................... 59
İnsan İlişkileri Yaklaşımı ............................................................................................. 60
Yeni İnsan İlişkileri Yaklaşımı..................................................................................... 61
İnsan İlişkileri Yaklaşımında İnsan ............................................................................ 63
Sistem Yaklaşımı .......................................................................................................... 64
Sistem Yaklaşımında İnsan.......................................................................................... 65
Durumsallık Yaklaşımı ................................................................................................ 66
Durumsallık Yaklaşımında İnsan ............................................................................... 68
Yönetim Yaklaşımları ve Okul .................................................................................... 69
Kaynakça........................................................................................................................ 72
viii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

3. Bölüm
DEĞİŞEN TOPLUM VE OKUL
Okulun Değişen Tanımı .............................................................................................. 75
Eğitime ve Okula Yönelik Paradigmaların Karşılaştırılması .................................. 77
Yeni Yüzyılda Okul Anlayışı........................................................................................ 85
Kaynakça........................................................................................................................ 91

4. Bölüm
OKUL YÖNETİMİNDE DİNAMİKLER:
GÜÇ, POLİTİKA VE ETKİLEME

Güç Kavramı ve Özellikleri ......................................................................................... 96

Gücün Bazı Kavramlarla İlişkisi ................................................................................. 97
Güç Kaynakları ............................................................................................................. 99
Güce Karşı Olası Tepkiler .......................................................................................... 103
Okul Yönetiminde Yetki ve Güç ............................................................................... 108
Politika Kavramı ve Özellikleri ................................................................................. 109
Etkileme Kavramı ve Özellikleri............................................................................... 113
Kaynakça...................................................................................................................... 117
5. Bölüm
OKUL YÖNETİCİSİ VE LİDERLİK

Eğitim ve Okul Yöneticiliği ....................................................................................... 124

Okul Yöneticilerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları............................................ 125
Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi ........................................................................ 131
Yetiştirme Kavramı ve Yönetici Yetiştirme .............................................................. 131
Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Gereksinimi ............................................................... 131
Türkiye’de Eğitim Yöneticisi Yetiştirme ................................................................... 133
Çağdaş Okul Yöneticisi .............................................................................................. 141
Okul Yöneticilerinin Liderlik Rolleri ...................................................................... 143
Okul Kültürü ve Yönetimi ......................................................................................... 143
Yönetici ve Lider Kavramları .................................................................................... 144
Okul Yöneticisinin Liderlik Rolleri .......................................................................... 147
Etik Liderlik................................................................................................................. 147
Öğretim Liderliği ........................................................................................................ 149
Dönüşümcü Liderlik .................................................................................................. 151
Karizmatik Liderlik .................................................................................................... 153
Hizmetkâr Liderlik ..................................................................................................... 154
Otantik Liderlik .......................................................................................................... 154
Paylaşılmış Liderlik .................................................................................................... 155
Ruhsal Liderlik ............................................................................................................ 155
Kaynakça...................................................................................................................... 157
 İçindekiler ix

6. Bölüm
OKULLARDA İNSAN
KAYNAĞININ YÖNETİMİ

Giriş .............................................................................................................................. 161

İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı........................................................................ 162
Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçiş ............................... 163
İnsan Kaynakları Yönetimine İlişkin Kuramlar ..................................................... 164
Okul Örgütlerinde İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları ve İşlevleri ........... 169
İnsan Kaynaklarının Planlanması ve Norm Kadro Uygulaması .......................... 170
Okul Örgütlerinde İnsan Kaynaklarının Seçimi ve İşe Yerleştirmesi .................. 172
Okul Örgütlerinde İnsan Kaynaklarının Yetiştirilmesi Geliştirilmesi ................ 174
Okul Örgütlerinde İnsan Kaynaklarının Ödüllendirilmesi .................................. 177
Okul Örgütlerinde Kariyer Planlaması ................................................................... 178
Kaynakça...................................................................................................................... 180

7. Bölüm
OKUL YÖNETİCİLERİNİN
DENETİM VE DEĞERLENDİRME ROLÜ

Giriş .............................................................................................................................. 183

Eğitim Sisteminde Denetim ve Değerlendirme...................................................... 184
Okul Müdürünün Denetim ve Değerlendirme Rolleri ......................................... 185
Öğretim Liderliği ........................................................................................................ 185
Yöneticilik .................................................................................................................... 187
Eğiticilik ....................................................................................................................... 188
Mesleki Yardım ........................................................................................................... 188
Araştırma ..................................................................................................................... 190
Güdüleme .................................................................................................................... 191
İzleme-Değerlendirme ............................................................................................... 192
Değerlendirme Türleri ............................................................................................... 192
Kişilik Değerlendirmesi ............................................................................................. 193
Performans Değerlendirme....................................................................................... 194
Sonuç ............................................................................................................................ 195
Kaynakça...................................................................................................................... 196
x Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

8. Bölüm
OKULUN PSİKOLOJİK YÖNÜ
Giriş .............................................................................................................................. 197
Çatışma ........................................................................................................................ 197
Yıldırma (Mobbing) ................................................................................................... 200
Örgütsel Sessizlik ........................................................................................................ 202
Örgütsel Güven ........................................................................................................... 203
Örgütsel Bağlılık ......................................................................................................... 205
Örgütsel Vatandaşlık .................................................................................................. 206
Örgütsel Adalet ........................................................................................................... 208
Güdülenme .................................................................................................................. 209
İş doyumu .................................................................................................................... 210
Örgüt Sağlığı ............................................................................................................... 212
Stres .............................................................................................................................. 213
Mizah ........................................................................................................................... 215
İşgören Yabancılaşması .............................................................................................. 216
Tükenmişlik ................................................................................................................. 218
Örgüt Kültürü ............................................................................................................. 219
Örgüt İklimi ................................................................................................................ 221
Öğrenen Örgüt............................................................................................................ 222
Okuma Parçası ............................................................................................................ 224
Kaynakça...................................................................................................................... 225
 İçindekiler xi

9. Bölüm
OKULDA PERSONEL VE ÖĞRENCİ HİZMETLERİ

Personel Kavramı........................................................................................................ 231

Eğitim Personeli.......................................................................................................... 231
Eğitim Personelinin Sınıflandırılması...................................................................... 232
Eğitim Personelinin Seçimi Atanması ve Görevlendirilmesi ............................... 233
Eğitim Personelinin Göreve Başlaması ve Stajyerliğinin Kaldırılması ................ 235
Eğitim Personelinin Hakları .................................................................................... 236
Eğitim Personelinin Ödevleri ve Sorumlulukları .................................................. 238
Eğitim Personeline Uygulanan Yasaklar ................................................................. 239
Sicil ve Disiplin işleri .................................................................................................. 240
Personelin İzlenmesi ve Denetlenmesi .................................................................... 241
İnsangücü Kaynaklarının Geliştirilmesi ................................................................. 242
Öğrenci Hizmetleri .................................................................................................... 243
Öğrenci Kaydının Yapılması .................................................................................... 245
Devam Takip İşleri .................................................................................................... 247
Nakil ve Kayıt Silme .................................................................................................. 249
Öğrenci Başarının Değerlendirilmesi ...................................................................... 252
Sağlık Hizmetleri ........................................................................................................ 260
Okul Güvenliği............................................................................................................ 261
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ......................................................... 261
Disiplin ........................................................................................................................ 262
Öğrenim Belgelerinin Düzenlenmesi ...................................................................... 264
Mezunları İzleme ........................................................................................................ 265
Kaynakça...................................................................................................................... 266
xii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

10. Bölüm
EĞİTİM VE ÖĞRETİMLE İLGİLİ HİZMETLER
Giriş ............................................................................................................................. 269
Eğitim İle İlgili Hizmetler ......................................................................................... 270
Sosyal Etkinlikler ....................................................................................................... 278
Öğrenci Kulübü ......................................................................................................... 279
Toplum Hizmeti ......................................................................................................... 279
Diğer Sosyal Etkinlikler ............................................................................................ 280
Öğretim İle İlgili Hizmetler ...................................................................................... 280
Okulda Yıllık Çalışma Planının Hazırlanması........................................................ 282
Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ve Ders Planı .............................................................. 284
Ünitelendirilmiş yıllık plân ....................................................................................... 284
Ünitelendirilmiş yıllık plânın yapılışı ...................................................................... 285
Ders Planı .................................................................................................................... 285
Öğretmenler Kurulu Toplantılarının Yapılması .................................................... 287
Zümre Öğretmenler Kurulu ..................................................................................... 288
Şube Öğretmenler Kurulu ......................................................................................... 288
Ders Kitaplarının ve Araç-Gereçlerinin Belirlenmesi ve Kullanımı.................... 289
Okul Kütüphanesinin Düzenlenmesi ..................................................................... 291
Kaynakça...................................................................................................................... 293

11. Bölüm
EĞİTİM FİNANSMANI VE OKULDA KAYNAK YÖNETİMİ
Giriş .............................................................................................................................. 295
Eğitim ve Ekonomi ..................................................................................................... 296
Okulların Kaynaklarının Yönetimi ile İlgili Temel Kavramlar:
Okul Bütçesi, Eğitimde Verimlilik ve Etkililik, Eğitimin Maliyeti,
Eğitim Eşitliği.............................................................................................................. 299
Okul Bütçesi ............................................................................................................... 299
Eğitimde Verimlilik ve Etkililik ................................................................................ 300
Maliyet, Eğitimin Maliyetinin Karşılanması .......................................................... 301
Eğitimde Fırsat ve İmkân Eşitliği ............................................................................ 303
Okulların Gelir Kaynakları ....................................................................................... 305
Eğitimde Kaynak Sorunu .......................................................................................... 308
Türkiye’de Eğitimin Finansmanı ve Eğitim Harcamaları Bilgi Yönetim
Sistemi Projesi: e-Okul Bütçeleri Projesi ................................................................. 311
Örnek Olay ................................................................................................................. 313
Kayıt Parası ................................................................................................................. 313
Tartışma Soruları ........................................................................................................ 314
Kaynakça...................................................................................................................... 315
Dizin ............................................................................................................................. 317
 1

1. BÖLÜM
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI,
EĞİLİMLERİ VE SORUNLARI

Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR

Gazi Üniversitesi

Bu bölümün amacı Türk eğitim sisteminin yapısını, eğilimlerini ve sorunları-

nı öğrenciye kavratmaktır.
Bu bölümü çalışan öğrenciler;
• Türk eğitim sisteminin yapısını ve sorunlarını kavrarlar.
• Okul yönetimi ve liderlik hakkında bilgi sahibi olur.
• Okul vizyonunun ne olduğunu ve nasıl geliştirildiğini bilir.
• Türk eğitim sisteminin yasal dayanaklarını açıklar.
21. yüzyılda okulu amaçları doğrultusunda yaşatmak, tarafların doyumu ve
mutluluğunu sağlamak başarılması çok zor görünen çok bilinmeyenli bir denklem
olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi toplumunda okul çok daha karmaşık ve disip-
linler arası bir kurum olmuştur. Okulun amaç ve işlevleri değişmiş ve beklentiler
artmıştır. Öğretmen ve yöneticiler “değişimden” neredeyse asıl işlerini unutacak
kadar yoğun söz etmektedirler. Sadece bir değişkeni, (okul, öğretmen, öğrenci,
veli, iş piyasası, devlet) öne çıkararak sistem bütünlüğünü gözden kaçıran değişim
projeleri başarısız olmakta, değişim için mevcut süregelen işlerini de aksatan bir
eğitim/okul sistemini yönetmek daha da güçleşmektedir. Değişim, bireyler istekli
ve yeni rolleri benimsemiş olarak harekete geçerler ise başarılabilir (Sergiovanni,
1994).
2 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

2012 yılında Türk Eğitim Sistemi kapsamlı yeniliklere sahne oldu. 652 Sayılı
Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Bakanlık yapısı ve görevleri, 6287 Sayı-
lı İlköğretim ve Eğitim Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun ile de eğitim sisteminde köklü değişikliklere gidilmiştir. 652 sayılı KHK ile
bakanlık merkez örgütünde yapılan değişiklikler eğitim camiası ve kamuoyu tara-
fından beklenilmekteydi ancak 6287 sayılı kanunla getirilen ve 4+4+4 adı verilen
eğitim kademelerinde yapılan değişiklikler sistemi kökünden değiştirmiştir. Planlı
değişimlerin bile kurumsallaşmasının zor olduğu eğitim gibi sosyal bir yapıda bu
getirilen düzenlemelerin sonuçlarının nasıl olacağını bugünden kestirmek oldukça
zor görünmektedir. Ancak eğitim sisteminin yapı ve işleyişi değişmiş ve bu yeni ya-
sal çerçeveye göre sürdürülmek zorundadır. Bu yapı içerisinde yöneticilerin rol ve
sorumlulukları daha da artmıştır. Tutarlı bir eğitim yöneticisi yetiştirme geleneği
yerleştiremeyen ülkemizde acil işler önemli işlerin önüne geçebilmektedir.
Bu yazı bir dosttan geldi!
Ankara’da bir simitçi
Son bir yıldır öğle yemeklerini dışarıda yemek durumunda kaldığımızdan
işyerinden iki ağabeyimle Tunalı civarlarında yemeğimizi yiyor ve öğleden son-
rası için de Tunalı Pasajı karsısındaki köşeden simit alıyoruz.
Yaklaşık on-on beş gündür tezgâhın başka birisi tarafından işletildiğini fark
etmiştim. Dün bu sefer simidi ben alacağım diyerek, tezgâha gittiğimde simit-
çi ortalıkta görünmüyordu. Ben de her tezgâhın başında simitçi olmadığında,
Türklerin yaptığı refleks ile tezgâhın camını açacak ve parayı koyarak iki tane
simit alacaktım. Öyle de yaptım tezgâhın sürgülü camını açtım. 1 YTL’yi rafa
koydum ve tam simitleri alacaktım ki, orada üstüne el yazısıyla bir şeyler yazıl-
mış, müsvedde kâğıtları gördüm. Beni iyi tanıyanlar ne kadar meraklı olduğumu
bilirler; “Yahu bu da nedir, ne yazmış bu adam acaba, bir bakayım.” dedim:
8:15–1
8:21–1
8:22–2
Anlayacağınız bu listede öğleye kadar hangi dakikada kaç simit satıldığı
yazıyordu. Sonra bu listenin altına 13.55 – 2 yazıp, ne yazdığıma dikkat etsin
diye 2’nin üstüne bir de yıldız koydum ve simitleri aldım. Veritabanı tutmaya
bayılırım. “Allahım adamdaki bilince bak, veritabanı tutuyor!” dedim. Ama
emin değildim. “Belki de belediye böyle bir şeyler istemiştir falan...” dedim.
Neyse uzatmayayım. Bugün yine aynı simitçiye uğradım, bu sefer oradaydı.
“Nasılsın, iyi misin?” hoşbeşinden sonra, “13.55 simitlerini toplama ekledin
mi?” diye sorunca:
 Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 3

“Abi sen miydin o?” diye gülümsemeye başladı.”Neden böyle bir liste tu-
tuyorsun?” diye sordum, “Belediye mi istiyor?” “Yok, Ağabey. Ben 15 gün önce
aldım bu tezgâhın işletmesini. Henüz yabancısıyım müşterinin.” dedi. “Bunları
dakika dakika yazıyorum, hangi saatlerde müşteri yığılıyorsa, ona göre sıcak si-
mit getireceğim, o gün sabahın simidi akşama kaldı, utandım müşteriden.” de-
yince ellerine sarılıp öpmek geldi içimden.
Yaa işte böyle... İster CRM (Customer Related Management) deyin, ister PR
(Public Relation), isterseniz de Market Research... Ben simitçinin yaptığı işten
kendime mesaj çıkarmazsam ölürdüm. Ne mi çıkardım?... Yoo, o kadar uzun
boylu değil her şeyi de yazacak değilim ya!... “Herkesin Mesajı Kendine...”
Artık her simit aldığımda aklıma VERİ TABANCI SİMİTÇİ gelecek. Zekâ,
işine saygı, kâr arttırma bilinci... Hepsinin sonucunda yaratılan gerçek katma
değer ve farklılaşarak rakiplerinden ayrılma... Bunları öğretmek için yıllarca
insanları yüksek ücretli okullarda okutuyorlar. Sonuç: “veritabancı simitçinin”
yanından bile geçemeyecek olanlar, bakın her yerde yüksek maaşlar alıp, endam
gösteriyorlar.
(Dil ve üslup aynen korunmuştur)

Bir hikâye de benden.

Yatılı İlköğretim Bölge Okullarından birini ziyaret ediyordum, okul çok gü-
zel bir bahçe içerisinde şirin bir yerdi.
Okul müdürüne kaç öğrenci olduğunu sordum? “300 civarında.” dedi. “Öğ-
renciler hakkında biraz bilgi verir misiniz?” dedim. “Valla hocam” dedi. “Çoğu-
nun anası babası ölmüş ya da boşanmış”. “Kaç kişinin anne ya da babası ölmüş?”
dedim. “Ohoo çok.” dedi? Sorduğum hiçbir soruya net bir cevap alamadım. Kı-
demli okul müdürü “Çok fazla.” deyip durdu.
Şimdi simitçi hikâyesini buraya neden aldım? Okul müdürü yönettiği siste-
mi tüm unsurları ile tanımak zorundadır. 300 öğrencinin sosyolojik görünümünü
çıkarmak Ankara’da simit satmaktan daha mı zor bir iş. Baştan söyleyeyim okul
yöneticisi olmak çok zor bir iştir. Hele eğitim liderliği yapmak istiyorsanız işiniz
daha da zor demektir. Aslında çok da zevkli ve kolaydır da.
Okul yöneticiliği ya da eğitim yöneticiliği nasıl bir meslektir? Daha açık bir
ifadeyle sahiden eğitim yöneticiliği bir meslek midir? Yoksa mesleği öğretmenlik
olan amatörlerin okulu idare etmek anlamında yapıyormuş gibi yaparak işleri el
yordamıyla bazen isteyerek bazen tesadüfler eseri yapmaya çalıştıkları iyi niyetli
bir uğraş alanı mıdır? Bu sorulara gönül rahatlığıyla “Evet profesyonel bir meslek-
4 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

tir, kaynağını öğretmenler teşkil eder ama yönetim eğitimi alarak yönetici olurlar.”
demek pek mümkün görünmemektedir. Bu durumda Türk Yönetim geleneğinin
de rolü vardır. Ülkemizde yöneticilik hep ayrıcalık olarak görülmüştür. Yöneticile-
re tanınan yasal veya uygulamadan kaynaklanan bir takım avantajlar da eklenince
yönetim kadrolarının her zaman talibi çok olmuştur. Talip çok olunca da nitelik
aramak, en iyiyi seçip bulmak yerine yönetim kadroları imtiyaz kadrolarına dö-
nüştürülmüştür.
“Maarif hizmetlerinde öğretmenlik esastır.” anlayışı eğitim hizmetlerinde uz-
manlık hizmetlerinin gelişmesini engellemiştir. Yükselmelerde temel kıstas hiz-
met yılı ve siyasi otoritelerin tercihi olagelmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı 1929 yılından beri 1416 sayılı kanuna göre lisansüstü
eğitim amacıyla yurt dışına öğrenci göndermektedir. Bu öğrencilerden yurt dı-
şında yüksek lisans, doktora yapanlara üniversiteler başta olmak üzere her kuru-
mumuzda rastlamak mümkündür. Bunların tek çalışamadıkları kurum ise Milli
Eğitim Bakanlığı’dır1. Tüm ülkeye hizmet veren Bakanlığın maalesef uzman çalış-
tırma geleneği yoktur. Yurt dışından öğrenimlerini bitirerek ülkeye dönenler eğer
diğer kurumlarda iş bulamazsa ya da bulana kadar bakanlıkta en alt görevlerde
çalışmaya devam ederler ve ilk fırsatta ya kurum değiştirirler ya da yurt dışına geri
dönerler.
Ülkenin yönetim şeklini büyük ölçüde kültür etkiler. Bizim yönetim kültürü-
müzde de kadrolaşmak; hemşerileri, akrabaları, siyasi yandaşları korumak yerleş-
miş bir gelenektir. Bu gelenek içerisinde “İyi bir okul yöneticisi nasıl olmalıdır?”
sorusunu cevaplamadan önce sistemin temel hastalıklarının teşhis edilmesi gerek-
mektedir. Yoksa birkaç yabancı kaynaktan okul müdürlerinin görevleri nelerdir
diye bir şeyler yazmak hiç de zor bir iş değildir. Ancak, bu tür yazılar kanaatimce
olumlu olduğu kadar olumsuz etki de yapmaktadır. Birincisi her ülke kendi sorun-
larını çözmek için araştırma yapmakta, bu alana kaynak ayırmaktadır. Amerikalı-
ların ya da Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim çözümleri büyük ölçüde mahallidir.
Aslında, yönetimin tabiî ki evrensel kural ve ilkeleri vardır, ancak her ülkenin so-
runu kendine özgüdür ve her ülke telif bir model ortaya koyabilirse başarılı olabi-
lir. Yoksa bizim tarihimizde de sıkça görüldüğü gibi başkalarından alınan sistem-
ler başkadır ve sizi de başkalaştırır. Osmanlı’dan itibaren bakacak olursak, eğitim
sistemimiz önceleri Fransa’dan etkilenmiştir. Tanzimat döneminin en popüler ya-
bancı dili Fransızca’dır. Aydınlar Fransızca bilmeyi bir ayrıcalık olarak görürler.
Daha sonra Almanya etkisi görülür, okullar bile Alman tarzı yapılmaya başlan-
mıştır. Atatürk döneminde “Milli Eğitim” akımı başlatılmış ne yazık ki ölümünden
1 Milli Eğitim Bakanlığı 2012 yılında ilk defa kariyer basamağı olarak uzman yardımcısı
almıştır.
 Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 5

sonra sürdürülememiştir. Çok partili siyasi yaşamla birlikte Amerikan tarzı eğitim
modası başlamıştır. İlk Amerikan yerleşke tarzı üniversiteler Menderes hükümet-
lerinin eseridir. Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde okuyan öğrencilerin
ülkeye dönmesiyle bu etki eğitimin her alanında hissedilmiştir2.
Muhafazakar kesimlerde ise Japonya gibi olalım modası başlamıştır. Hatta Veh-
bi Dinçerler’in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde Japonya’ya bir heyet gönderilmiş
bu heyet izlenimlerini “Beyaz Kitap” olarak yayınlamışlar. Oysa birazcık sosyoloji
bilenler Japonya’nın çok farklı bir kültür ve değerler sistemini temsil ettiğini bilirler.
Günümüzde ise yoğun bir Avrupa Birliği etkisi gözlenmektedir. Kendi felsefi
amaç ve önceliklerimiz olmadan başkalarının empozelerini açık bir yapı gözlen-
mektedir. Oysa yapmamız gereken başkalarının tecrübelerinden de yararlanarak
kendimizin özgün bir eğitim modeli yaratmamız. Bu çok kolay bir iş değil hem ka-
yırmacılık, hem ehil olmayan ama bizden olanlara uzmanlık makamlarını vererek
bunu yapmamız pek olası görünmüyor.
Bundan sonra yazacaklarımı okuyucuların bu çerçevede değerlendirme-
leri telif bir model oluşturmamıza katkı sağlayacaktır. Okul Yönetimi ve Dene-
timi dersi eğitim fakültelerinde giriş niteliğinde okutulan bir derstir. Bu dersin
amacı yönetici yetiştirmek değildir. Öğretmenlerin okuldaki yönetim süreçlerini
tanımalarını, Türk Eğitim Sisteminin yapısı ve işleyişi ile ilgili bir fikir vermeyi
amaçlamaktadır. Okulu göz önüne aldığımızda örnekler alabildiğinde somut ve
uygulanabilir olacaktır. Eğitim sistemini ise eleştirel bir gözle öğretmen adayları-
nın sorgulaması hedeflenmektedir.
Geleneksel olarak Türk Eğitim Sisteminin merkeziyetçi özellikler arz ettiği
söylenmektedir. Aslında bu ne tam doğrudur, ne de tam yanlış. Model ortaya koy-
madan merkezi ve yerinden yönetim anlayışını savunanlar vardır. Her iki taraf
da etkili yönetimi gözden kaçırmaktadır. Bir sistemin merkezden ya da yerinden
yönetilmesi çok önemli değildir. Karar sürecinin nasıl işlediği, problemlere bakış
açısı ve çözüm yolları, insan kaynağının geliştirilmesi, mali kaynakların etkin kul-
lanımı yönetim şekli kadar tartışılmamaktadır.

2 Yazar, 1995 yılında Milli Eğitimi Geliştirme Projesi’nde Amerikalı bir danışman ile birlik-
te Milli Eğitim Bakanlığı Hizmet İçi Eğitim Dairesi’nde Türk Eş uzman olarak çalışmış-
tır. Burada görevli Amerikalı uzman Lowell Hedges bir köy okulunu görmek istediğini
söylemiştir. Yazar da yakın ve müdürü öğrencisi olması münasebetiyle Hedges ile birlikte
Ankara, Kazan, Çimşit köyüne okul ziyaretine gitmiştir. Okula vardıklarında Hedges’in
ilk sorusu burası kışın nasıl ısınıyor sorusu olmuştur. Yazar da bunu okul müdürüne sor-
muştur. Okul müdürünün ısınmıyor cevabı üzerine Hedges başını sallayarak bende öyle
tahmin etmiştim diyerek bu okul Arizona tip projesi bir okuldur. Arizona sıcak olduğu
için serin olsun diye tasarlanmıştır diyerek taklitçiliğimizin bu boyutlara varmasını acı bir
şekilde yüzümüze vurmuştur. Bu okul 1960-1970’li yıllarda köylere yapılan tek katlı iki
sınıflı bir köy okuluydu.
6 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

Eğitim günümüzde en çok tartışılan konuların başında gelmektedir. Günü-

müzde eğitime önem vermeyen ülke yok gibidir. Gerek Amerika Birleşik Devlet-
leri’nde gözlenen çalışmalar, gerekse Avrupa Birliği ülkelerinin eğitimin her ala-
nında reform çalışmaları devam etmektedir. Bologna süreci çerçevesinde Avrupa,
ortak yükseköğretim alanını oluşturma çalışmalarına hız vermiştir.
Amerika’da bu süreç 1980’lerde başlamıştır. Bu dönemde Amerikan eğitim
sistemi ve ekonomisi arasındaki ilişkileri geliştirmeyi hedefleyen In A Nation at
Risk, the National Commission on Excellence in Education (1983), The Carnegie
Forum’s (1986), A Nation Prepared: Teachers for the 21st Century, and the National
Governors’ Association’s (1986), A Time for Results gibi raporların yayımlandığı
görülmektedir (Murphy, 1992).
Ülkemizde de 2004 yılında ilköğretim programları yenilenmiştir. Yenilenen
programlar 2012’de tekrar yenilenmiştir. Orta öğretim ve yüksek öğretime yönelik
reform çalışmaları ise devam etmektedir.
Okul yöneticisi, okulda öğretim liderliği, personel hizmetleri, öğrenci hiz-
metleri, bütçe hizmetleri, genel hizmetlerin yönetimi, okul çevre ilişkilerinin dü-
zenlenmesinin yanında değişim ajanı da olmak zorundadır. Okul yöneticisinin
yeniliğe bakışı ve bu konudaki liderliği diğer çalışanları da etkiler.
Okulu, değişime uygun bir örgüt ortamına kavuşturmak okul yöneticisinin
temel görevlerinden biridir (Fullan ve Stiegelbauer, 1991). Fullan (2000) değişi-
mi doğrudan etkileyen altı faktöre dikkat çekmektedir. Birincisi, açık ve anlaşılır
bir vizyona sahip olmaktır. İkincisi, değişimi adım adım yerine getirmek için ge-
lişimsel bir planlama yapmaktır. Bu aşamada okul yöneticisi okuldaki program
süreçleri ile değişimin yönü arasındaki ilişkiye dikkat etmelidir. Değişim, değişim
olsun diye yapılmaz. Değişimin bir amacı ve felsefesi olmalıdır. Değişim sonucun-
da okuldaki tüm taraflar nelerin daha iyi olacağını görebilmelidir. Üçüncüsü, çalı-
şanların inisiyatif kullanmasını teşvik etmek ve onlara yetki vermektir. Öğretmen
ve diğer çalışanların sorumluluk almadığı, inanç ve azimle katılmadığı yenileşme
girişimleri başarılı olamaz. Dördüncüsü, okul yöneticisinin personeli geliştirerek
onlara yeniliği tanıtması, çalışanları yenilik ile başa çıkabileceklerine ve bu yeni-
liğin kuruma ve kendilerine faydalı olduğuna inanmasıdır. Beşincisi, rehberlik ve
problem çözme yolu ile değişime liderlik etmektir. Altıncısı ise yeniden yapılan-
madır. Bu aşamada yeni program ya da uygulama eskinin yerini almalı ve kurum-
sallaşmalıdır. Bir Türk atasözünde olduğu gibi “Tatlı bir anda pişmez.” Yenilikçiler
sabırlı olmalı ve tüm katılanların desteğini önemsemelidir. Büyük yenilikler küçük
ayrıntılar yüzünden istenen sonucu vermeyebilir.
 Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 7

Okul Yönetimi ve Liderlik

Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi, Türkiye’de de okul müdürünün rolü
değişmektedir. Ülkenin yönetim yapısı ister merkezi isterse yerinden yönetim
özelliği gösteriyor olsun sonuçta eğitim öğretimin yapıldığı yer okuldur. Bundan
dolayı olsa gerek, birçok eğitim yöneticisi “Bir okul, müdürü kadar okuldur.”
demektedir. Çeşitli yönleriyle bu görüş eleştirilebilir, yönetimin çok öne çıktığı
söylenebilir. Okul, tüm insan kaynakları harekete geçirilebildiği zaman etkili ola-
bilmektedir. Ancak şu husus da çok önemlidir; okulda karar sürecinin başında
okul müdürü bulunmaktadır. Okul müdürü yetkin bir lider olabilirse okulun in-
san ve madde kaynaklarını daha kolay harekete geçirebilir
Bakanlık, il ve ilçe örgütünün de eğitim sisteminin de etkili olmasında önemli
rollere sahiptir. Ama tüm bu üst sistemlerin amacı okulu amaçları doğrultusunda
yaşatmak içindir. Okul olmasa diğer sistemlere gerek olmazdı. Dünyada gözlenen
eğitim reformu çalışmaları, ülkemizin içinde bulunduğu coğrafi ve demografik
yapı eğitim örgütlerini sürekli yenilenmeye zorlamaktadır. Ülkemizde gözlenen;
şehirleşme, her kademede okullaşma oranlarındaki yükselme, şehir merkezlerin-
deki okulların kalabalıklaşması ve bunun yanında kırsal kesimde gözlenen öğren-
ci azlığına paralel olarak ortaya çıkan taşımalı eğitim ve Yatılı İlköğretim Bölge
Okulları paradoksal olarak kırsal kesimlere eğitim imkânı sunmanın yanında ver-
diği daha düşük nitelikli eğitim imkânı ile de sanki eğitimde fırsat ve imkân eşitli-
ğini bozan bir görünüm arz etmektedir. Eğitim sistemimizin içinde bulunduğu bu
şartlar okul yöneticiliğini daha kritik bir konuma getirmektedir.
Bu anlamda, müdürlerin yeni yönetim ve liderlik becerileri geliştirmeleri ih-
tiyacı da daha büyük bir oranda ortaya çıkmaktadır. İhtiyacımız olan, yönetimsel
ve öğretimsel liderlik yapabilecek eğitim yöneticileridir. Bilinçli, atak, yenilikçi,
problemlerden korkmayan, insan ilişkilerinde duyarlı, yaratıcı okul yöneticilerine
ihtiyacımız var.
Okul yöneticilerinin yeni görevlerinin başlıcaları şunlardır:
• Temel eğitimde yenilenmiş eğitim programını ve kademelendirmeyi uy-
gularken öğretmenlerinize ve ortaöğretimde sistemin yeniden yapılan-
dırılması için merkez örgütüne destek sağlamak.
• Öğretmenlerin ve kendi mesleki gelişimini sağlamaya çalışmak, bu bağ-
lamda öğretmenlerin öğretmen kariyer basamaklarında ilerlemelerini
teşvik etmek. Okulunuz öğretmenleri arasında lisansüstü öğrenim gör-
mek isteyen öğretmenleri teşvik etmek, onlara kolaylık sağlamak.
8 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

• Değişime öncülük etmek, okulun değişimine küçük işlerden başlayarak

sürdürmek. Yapılan küçük yenileşmeler, büyük yenileşmelerin temelini
oluşturur. Sistemi topyekûn değiştirmenin peşinde olmak yerine küçük
işlerin adamı olmak çok daha önemlidir. Küçük işler başarmak hem okul
müdürüne, hem çalışanlara, hem velilere moral desteği olur. Büyük inşa-
atlar bile bir tuğla ile başlar.
• Veli desteğini almayan hiçbir eğitim sistemi başarılı sayılmaz. Her şey
yolunda gitse bile veli memnuniyetini sağlamak, okul çalışanlarının te-
mel görevlerinden biridir. Bu yüzden veli desteği sağlanmalıdır.
• Türk eğitim sisteminde görülen bir sıkıntı da öğrencilerin kendilerini
okulda mutlu hissetmemeleridir. Öğrenci okula heyecanla gelmeli, okul-
da ders dışı etkinliklerde görev almalı. Okul, ömür boyu hatırlanacak
dostlukların temelinin atıldığı bir yer olmalıdır.
Okullardaki eğitimi ve öğrenimi iyileştirmek için belli ilkelerin izlenmesi
gerektiği artık herkes tarafından kabul edilmektedir. Okul gelişimi için aşağıdaki
unsurlar dikkate alınmalıdır:
• Gelişim okul-tabanlı olmalıdır. Tanzimat’tan beri ülkemizde yerleşmiş
bir yenileşme kültürü vardır. Ülkemizde değişim yukarıdan başlar ve alt
kısımlara yayılır. Bu anlayışla yapılan yenileşmeler kurumsallaşamadan
ortadan kalkmaktadır. Oysa gerçek yenileşme astların zorlaması ile olan
değişimlerdir. Değişim bir dip dalgasına dayanırsa başarılı olur. Okul-
da öğretmene, öğrenciye, veliye anlamlı gelmeyen yenileşmelerin ku-
rumlaşması zor görünmektedir. Bundan dolayı yaptığımız her yeniliğin
okulda neleri iyileştireceğini baştan düşünmek gerekmektedir. İsterse
her okul yöneticisi okulda önemli değişimlere imza atabilir. Yeter ki de-
ğişimin yönü pozitif olsun ve öğretmen ile öğrencilerden destek görsün.
Değişim olsun diye de değişim yapılmamalıdır.
• Okulun tümü bir değişim birimi olarak görülmelidir. Değişim belli alan-
larla sınırlı olmamalıdır. Öğrenci üzerinde sadece ders programları ya da
öğretmenin etkisi olmaz; okul mimarisi, bahçesi, okuldaki koridorların
tasarımı, okulun sanata, spora bakışı, öğretmen dışında okulda çalışan-
ların eğitime bakış açıları da yenileşmede önemli unsurlar arasında yer
alır.
 Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 9

Okul koridorları için bir örnek:

Okulun farklı koridorlarını farklı eğitim amaçları için kullanmak müm-
kündür. Örneğin; bir koridorumuz sanatsal etkinlikler için kullanılabilir. Başka
bir koridorumuz da spor etkinlikleri için kullanılabilir. Ülkemizi olimpiyat-
larda temsil eden tüm sporcuların resimleri bu koridoru süslemelidir. Bilim
koridorunu, bilimsel alanda önemli projelere imza atan bilim insanlarımızın
resim ve çalışmaları süslemelidir. Müzik koridorunu, Türk müziğinin önemli
şahsiyetlerinin biyografi ve eser örnekleri süsleyebilir. Edebiyat koridorunda da
edebiyatçılarımız ve eserleri yer almalıdır. Tarih koridorunda ise başta Atatürk
olmak üzere tarihimizin önemli şahsiyetleri yer almalıdır. Bunun yanında okul
bahçesinde çeşitli tarihi eserlerin örnekleri de yer alabilir.

• Öğretmenlerin ve müdürlerin süregelen mesleki gelişimine önem veril-

melidir. Bilindiği gibi 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanuna göre öğret-
menlik; devletin gözetimi ve denetimi altında özel bir ihtisas mesleğidir.
Öğretmenlik; genel kültür, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisinden
oluşur. Bu üç alan sürekli geliştirilmelidir. Okul temelli mesleki gelişim
etkinlikleri düzenlenmelidir. Bu konuda aynı çevreden üç-beş okul bir-
leşerek de ortaklaşa hizmet içi eğitim programları düzenleyebilirler. Ge-
lişen birey gelişen örgüt demektir. Aynı eğitim bölgesi içerisindeki okul
yöneticileri de kendileri için ilçe bazlı ortak hizmet içi eğitim program-
ları düzenleyebilirler.
• Okul yönetimi okulun meseleleri ile ilgilenmelidir. Okul yöneticisi za-
manının önemli bir kısmını okulda geçirmelidir. Diğer temsil ve il ilçe
yönetimi ile işleri olabilir. Bunların dışındaki zamanını okul için harca-
malı, okulun her yerinde bulunmalıdır. Zaman zaman okul bahçesinde,
zaman zaman öğretmenler odasında olabilmelidir. Öğretmenlerle bir-
likte takımlar oluşturarak çevre kanaat önderlerini, sivil toplum örgüt-
lerini, esnafı ziyaret etmelidir. Bunu öğretmenleri ile birlikte yapmalıdır.
Bu ziyaretlerde hem erkek hem de bayan öğretmenlerin bulunmasına
dikkat edilmelidir.
• Kurumsallaşma ve sürdürülebilirlik sağlanmalıdır – değişime ayak uy-
durmak okul kültürünün bir parçası olmalıdır. Dönem başında ve so-
nunda öğretmenler ile birlikte geçmiş yılın değerlendirmesi yapılmalı,
geleceğe yönelik kararlar alınmalıdır. Başarılan ve başarılamayan hedef-
ler tek tek belirlenmeli, başarıda emeği geçenler takdir edilmeli, diğerleri
cesaretlendirilmelidir. Gelecek yıl için yapılacaklar bir plan dâhilinde
ortaya konulmalı ve tüm paydaşlara sorumluluk ve katılım fırsatı veril-
melidir.
10 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

• Paydaşlar sürece dâhil olmalıdır (MEB, 2007). Okul sadece öğretmen ve

öğrenciden ibaret değildir. Okulda, hizmetliler, kantinciler, servisçiler,
kütüphaneciler ve memurlar da bulunur. Toplantılara bu kesimlerin ka-
tılımı da sağlanarak hem okul çalışanların birbirini daha iyi tanımaları
sağlanabilir. Bu kesimin yaptıkları işin eğitim faaliyetleri için önemi hem
kavratılmalı, hem de diğer çalışanlar kendilerini önemli hissetmelidirler.
Tek başına iyi öğretmenlere sahip olmak okulu başarıya götürmeye yet-
mez.
Yapılan araştırmalara göre okul yöneticilerinin başarılı olabilmeleri için bi-
rey ve örgüt olarak sahip olunması gereken özellikler şu şekilde sıralanmaktadır
(Lyons, 1999):
1. Açık bir vizyona sahip olma,
2. Okulun amaçlarını anlamış olma; amaçların açık ve anlaşılır olması,
3. Olumlu ve güvenli bir okul ortamının olması,
4. Öğrenme ve öğretmeye odaklanma,
5. Karar verme sürecine, öğretmen, veli ve öğrenci katılımının sağlanması.
Literatür gözden geçirildiğinde okul müdürleri için temel rol alanları şu şekil-
de sıralanabilir (McGhee, 2001):
1. Güvenli bir okul çevresi sağlama ve pozitif okul ortamı. Okulda tüm ça-
lışanlar, fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak kendini güvende hissetme-
lidir. Öğrenciler akran grupları ya da okul çevresindeki gençlik grupla-
rından zarar görmemelidir.
2. Tüm öğrencilere nitelikli eğitim ve öğretim hizmetinin sunulması. Eği-
timde kalite ya da başarı denilince maalesef Orta Öğrenim Kurumları
Giriş Sınavında (OKS, LYS) ya da Üniversite Giriş Sınavlarındaki (ÖSS)
başarı akla gelmektedir. Bunun dışındaki başarılar göz ardı edilebilmek-
tedir. Oysa bir kulüp çalışmasına katılmak, bir toplumsal sorumluluk
projesinde görev almak da önemli bir başarıdır. Eğitim sadece sınavlara
yönelik olmamalıdır. Öğrencileri hayata hazırlamalı, problem çözme ve
kritik düşünme becerileri de geliştirilmelidir.
3. Veliler ile iletişim ve okul-çevre ilişkilerini iyileştirme. Veliler okula
hiçbir katkı sağlamasalar bile çocukların anne ve babası olarak okulda
saygı görmeyi hak etmektedirler. Bunun yanında günümüz toplumunda
veliler okula çok büyük destek de olabilirler. Meslekleri ile ilgili okulda
uygulama yapabilirler. Hiçbir şey yapmasalar bile okul bahçesinin ağaç-
landırılmasında katkı sağlayabilirler. Bunların hiçbiri de olmasa biz okul
olarak velileri verdiğimiz eğitim ile memnun etmek zorundayız. Okul
yöneticisi okul, veli ve çevre ilişkilerini asla ihmal etmemelidir.
 Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 11

4. Sürekli personel geliştirme. Personel geliştirme ya da personel yenileme

her örgütün yapmak zorunda olduğu bir faaliyettir. Bilgi toplumunda
bilgiler hızla eskimekte, önemini kaybetmekte ve değişmektedir. Artık
hiçbir çalışan hizmet öncesi aldığı eğitimle mesleğini tamamlayamaz.
Okulda müdür yardımcılarından birisi personelin geliştirilmesinden,
hizmet içi eğitiminden sorumlu olmalıdır. Hizmet içi eğitim bir ayrıca-
lık değil tüm personel için bir zorunluluk olmalıdır. Hizmet içi eğitim
bir yükselme aracı da olmamalıdır. İnsanların bulundukları konumda
işlerini daha iyi yapmaları için de hizmet içi eğitime ihtiyacı vardır.
5. Öğrencilere farklı alanlarda gelişme imkânı sağlanmalıdır. Okul öğ-
rencilerin yeteneklerinin keşfedildiği bir yer olmalıdır. Her öğrencinin
mutlaka iyi yaptığı, başarılı olduğu bir alan vardır. Okul bunu ortaya çı-
karmaya çalışmalıdır. Öğrencilerin okulda kendilerini güvende hisset-
melerinin yolu da buradan geçmektedir. Her öğrenci önemli ve değerli
olduğunu hissetmelidir. Matematikte iyi olmayan bir öğrencinin kom-
pozisyonu çok iyi olabilir ya da sporda çok iyi olabilir. Okul olarak bizim
görevimiz çocukların yetenekli oldukları yönü bulup geliştirmektir. Tüm
öğrencilerden her derste aynı başarıyı beklemek hem pedagojik hem de
adil değildir. Beş parmağın beşi bir değildir atasözümüzü yönetici ve öğ-
retmenler unutmamalıdır.
6. Okul kaynaklarının etkin yönetimi sağlanmalıdır. Son yıllarda eğitimin
bütçeden en yüksek payı almasına rağmen bu da yeterli değildir. Bu du-
rumda elimizdeki kıt kaynakları en rasyonel şekilde kullanmak zorun-
dayız. Ülkemiz eğitime AB ülkeleri kadar kaynak ayıramamaktadır. Bu
doğru bir tespittir ancak; şu da doğru bir tespittir sanıyorum hiçbir AB
ülkesinde bizdeki gibi yönetici odası yoktur. Bizdeki kadar makam aracı
da hiçbir AB ülkesinde yoktur. Kıt kaynakları öncelikle öğrenci için har-
camak zorundayız.
Milli Eğitim Bakanlığında çalıştığım dönemde Ankara, İstanbul ve İzmir
Milli Eğitim Müdürlerinin de olduğu bir ekiple Finlandiya’yı ziyaret etmiştik.
Bilindiği gibi Finlandiya son yıllarda eğitimde çok büyük başarılara imza atan
bir ülkedir. PISA sınavlarında birinci olmaktadır. Burada çeşitli okulları da zi-
yaret ettik. Ziyaret ettiğimiz bir ilköğretim okulunu çok beğenmiştik. Konfe-
rans salonu bizdeki çoğu üniversite de bile yoktu, öğrencilere bedava yemek
ve süt veriliyordu, okulda atölyeler vardı, gittiğimizde öğrenciler bisküvi yapı-
yorlardı. Okul müdürünün odası ise 2 metrekare bir yerdi. Müdür arkadaşlara
bunu bizim yöneticilere de aktarın lütfen demiştim…