Günlük Hayattan Modelleme Soruları

i
Yazarlar
Prof. Dr. Ayhan Kürşat ERBAŞ

Doç. Dr. Bülent ÇETİNKAYA
Prof. Dr. Cengiz ALACACI
Prof. Dr. Erdinç ÇAKIROĞLU
Yard. Doç. Dr. Arzu AYDOĞAN YENMEZ
Yard. Doç. Dr. Aysel ŞEN ZEYTUN
Yard. Doç. Dr. Himmet KORKMAZ
Dr. Mahmut KERTİL
Yard. Doç. Dr. Makbule Gözde DİDİŞ
Yard. Doç. Dr. Sinem BAŞ
Dr. Zülal ŞAHİN
2016 / ANKARA
Türkiye Bilimler Akademisi Ders Kitapları Sayı: 10
Lise Matematik Konuları İçin Günlük Hayattan Modelleme Soruları
ISBN: 978-9944-252-75-1
www.tuba.gov.tr
e-posta: tuba@tuba.gov.tr
Copyright © 2016 Türkiye Bilimler Akademisi
Bu kitabın tüm yayın hakları Türkiye Bilimler Akademisi’ne aittir.

Yazılı izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz.
CD ya da manyetik bant haline getirilemez.
Sayfa Tasarımları
Erdoğan DİZDAR
Ece YAVUZ
Resimleyen
Bora SENGER
Redaksiyon
Turgay ANAR
Birinci Baskı
1000 Adet
Baskı Yeri
Ses Reklam Matbaacılık, ANKARA
Baskı Tarihi
Ocak 2016
SUNUŞ
iii
Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri; toplumda bilimsel düşüncenin

benimsenmesi, bireylerin keşfetme merakıyla öğrenmeye ve araştırmaya
yönelmesi/yöneltilmesi, bilimsel bilginin gelişmesi ve değişik kullanım
alanlarında katma değer yaratan sonuçlar doğurması ile doğrudan ilişkilidir.
Bu çerçevede bilimi seven, bilimsel bilgiyi nasıl elde edebileceğini ve
kullanabileceğini bilen bireyler yetiştirmek, toplumların ilerlemesi için önemli
bir ihtiyaç ve zorunluluktur.
Sadece bilimsel bilgi vermeye dayalı değil, sorgulatarak bilimsel
yöntemlerle yapılan, öğrencinin birebir kendisini bilim insanı gibi hissetmesini
sağlayan, aldığı eğitim süresince elde ettiği başarma duygusuyla daha fazla
araştırmaya ve öğrenmeye heveslenmesine yol açan bir eğitim yönteminin
uygulanmasının, daha çok öğrencinin bilime yönelmesini sağlayacağı birçok
uzman tarafından savunulmaktadır. Kuruluş görev ve amaçları arasında
“toplumda bilimsel yaklaşım ve düşüncelerin yayılmasına rehberlik etmek,
toplumda bilime olan ilginin artırılmasını ve gençlerin bilim insanı olmaya
özendirilmesini sağlamak” olan Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), diğer
ulusal akademiler gibi “bilim eğitimi”ni öncelikli bir etkinlik alanı olarak
benimsemiştir. Buradan hareketle, bilginin deneyimlerle yapılandırıldığı ve
öğrenmenin aktif bir süreç olması gerektiği görüşüyle "sorgulama temelli
matematik ve bilim eğitimi” modelini esas alan uygulamaları ülkemizde
yaygınlaştırmayı, bilimi gençlere tanıtmayı ve sevdirmeyi hedefleyen “TÜBA
Bilim Eğitimi” Projesini/Programını yürütmektedir.
Fen, Teknoloji, Mühendislik, Matematik (STEM) eğitiminin gittikçe
önem kazandığı günümüz dünyasında öğrencilerin matematiği gerçek ha-
yatla ve diğer disiplinlerle ilişkilendirerek, anlamlı ve kalıcı bir şekilde öğ-
renmeleri oldukça önemlidir. Bu amaçla matematiksel modelleme ve uygu-
lamaların ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeylerinde matematik
derslerinde kullanılması fikri tüm dünyada giderek yaygınlaşmaktadır. “Lise
Matematik Konuları için Günlük Hayattan Modelleme Soruları” başlıklı bu
eser, öğretmenlere, öğretmen adaylarına ve öğrencilere yardımcı olacak ve
öğrenme ortamlarında/faaliyetlerinde kullanılacak matematiksel modelleme
malzemeleri içermesi bakımından ülkemiz eğitimine önemli bir katkı olarak
değerlendirilmektedir.
“Lise Matematik Konuları için Günlük Hayattan Modelleme Soruları”
başlıklı eseri yayına hazırlayan bilim insanları Ayhan Kürşat Erbaş, Bülent
Çetinkaya, Cengiz Alacacı, Erdinç Çakıroğlu, Arzu Aydoğan Yenmez, Aysel
Şen Zeytun, Himmet Korkmaz, Mahmut Kertil, Makbule Gözde Didiş, Sinem
Baş ve Zülal Şahin ile yayında katkısı olan herkese teşekkür ediyor, eserin
ülkemizdeki bilim eğitimine yararlı olmasını diliyorum.
Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR

TÜBA Başkanı
iv
v
ÖNSÖZ
Matematik eğitiminin amacı öğrencileri matematiğin sayılar,
cebir, geometri, veri analizi, olasılık gibi farklı alanlarında bilgi sahibi
yapmanın yanında “modelleme ve problem çözme; matematiksel
dili ve terminolojiyi doğru ve etkin kullanma; matematiksel akıl
yürütme; matematiği kendi içinde ve farklı disiplinlerle ilişkilendirme;
matematiği hissedilir, yararlı, uğraşmaya değer olarak görme; bilgi
ve iletişim teknolojilerini matematiği öğrenirken ve matematikle
uğraşırken yerinde ve etkin kullanma” gibi kişinin şahsî, sosyal ve
meslekî hayatında ihtiyaç duyduğu bilgi ve becerileri kazandırmaktır.
Bu ise temel matematiksel yapılar ve işlemler, bu yapı ve işlemlerin
barındırdığı anlamların kavranması ve kullanılması ile mümkündür.
Ancak, öğrencilerin büyük çoğunluğunun rutin soruların ötesinde basit
problemlerin çözümünde dahi zorluk yaşadıkları sıklıkla görülmektedir.
Öğrencilerin matematiği gerçek hayatla ilişkilendirerek ve

anlamlı bir şekilde öğrenmelerine yardımcı olacağı düşüncesiyle,
matematiksel modellemenin ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim
düzeyinde matematik derslerinde kullanılması fikri diğer ülkelerde
olduğu gibi ülkemizde de son yıllarda gündeme gelmiştir.
Matematiksel modelleme matematik eğitiminde önemli kabul

edilmesine rağmen bu konuda öğretmenlere yardımcı olacak ve
sınıf ortamlarında kullanılacak materyaller çok sınırlıdır. Matematiksel
modelleme konusunda ortaöğretime yönelik yabancı dilde yazılmış
kaynaklar olmakla birlikte bu konuda ortaöğretim için Türkçe kaynak
hemen hemen yok gibidir.
Bu kitap, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

(TÜBİTAK) tarafından desteklenen 110K250 kodlu araştırma projesinin
bir ürünüdür. Kitaptaki matematiksel modelleme soruları, proje
kapsamında geliştirilen ve adapte edilen sorular arasından seçilmiş
olup, bunlardan bazıları farklı okullarda öğretmen ve öğrencilerle
matematik derslerinde uygulanmıştır. Bu çalışmaya katkıda bulunan
tüm öğretmen ve öğrencilere teşekkürlerimizi sunarız.
Bu kitapta, matematik derslerinde lise düzeyinde işlenen

konulara yönelik matematiksel modelleme örnekleri sunuyoruz.
Kitap üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, matematiksel
modellemenin kısa bir açıklaması yapılmakta ve matematik eğitimindeki
yerine değinilmektedir. Ayrıca, bu bölümde modelleme etkinliklerinin
vi
sınıf ortamında kullanımı ile ilgili öğretmenlere rehberlik edecek bazı

uyarı ve açıklamalara yer verilmiştir. İkinci bölümde, lise düzeyinde
matematiksel modelleme etkinliklerinde kullanılabilecek 45 modelleme
problemi sunulmuştur. Üçüncü bölümde ise bu soruların çözümleri
verilmiştir. Kitabın ülkemizde lise düzeyinde matematiksel modelleme
konusundaki kaynak eksikliğini gidermeye hizmet edeceğini ve yeni
dönemde matematik eğitiminde öğretmen ve öğrencilere yararlı
olacağını ümit ediyoruz.
A.K.E./TÜBA-GEBİP/2012-11. Ayhan Kürşat ERBAŞ, Türkiye Bilimler Akademisi

Genç Bilim İnsanlarını Ödüllendirme Programı (TÜBA-GEBİP) tarafından destek-
lenmektedir.
Bu kitabın yazarlarından Prof. Dr. Ayhan Kürşat ERBAŞ, Doç. Dr. Bülent ÇETİN-
KAYA ve Prof. Dr. Erdinç ÇAKIROĞLU ODTÜ Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Ma-
tematik Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi (BİLTEMM) ile bağlantılı öğretim
elemanlarıdır.
vii
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ..................................................................................................................
SUNUŞ.................................................................................................................. iii
ÖNSÖZ.................................................................................................................... v
ÖNSÖZ
İÇİNDEKİLER..........................................................................................................vii
İÇİNDEKİLER .......................................................................................................vii
BÖLÜM/1.................................................................................................................1
BÖLÜM/1 .............................................................................................................. 1
Matematiksel Modelleme Nedir?...........................................................................1

Matematiksel Modelleme Niçin Önemlidir?...........................................................3
Matematiksel Modellemenin Sınıfta Kullanımı İçin Öneriler..................................11
BÖLÜM/2 - MODELLEME SORULARI................................................................

SORULARI................................................................14
14
Modelleme Soruları Listesi (Başlığa göre alfabetik sırada)..................................15

Banka Soygunu....................................................................................................18
Gerçekten Kanser Mi Değil Mi?...........................................................................19
Kim 500 Milyar İster?............................................................................................21
Antik Çağ Kalıntıları..............................................................................................23
Diş Hekimi Randevuları........................................................................................25
Nasıl Depolayalım?..............................................................................................26
Caddede Park Yeri................................................................................................27
Dönme Dolap.......................................................................................................29
Trafik İşaret Levhaları............................................................................................30
Tahta En İyi Nereden Görünür?............................................................................32
Gün Uzunluğunu Tahmin Et.................................................................................33
En İyi Koltuk Hangisi?...........................................................................................35
Kaplumbağa Terbiyecisi.......................................................................................37
Ayak İzi Problemi..................................................................................................38
Benzinin İyisi Hangisi?..........................................................................................39
Çitleyelim..............................................................................................................40
Acile Gelen Yüksek Tansiyon Hastası..................................................................41
Gelecek Yüzyılda Türkiye.....................................................................................43
Su Deposu...........................................................................................................44
Boru Hattı Güzergâhını Belirle..............................................................................45
Doğa Yürüyüşü Parkuru Krokisi...........................................................................48
Yaz İşi...................................................................................................................49
Hangi Konutu Almalı?...........................................................................................51
viii
Hangi Otomobili Almalı?.......................................................................................53

Zıplayan Top!........................................................................................................55
Aracın Durma Mesafesi........................................................................................56
Atlamak Ya Da Atlamamak!..................................................................................58
Dergi Satışları.......................................................................................................59
Göl Kirliliği............................................................................................................60
Kazalar, Kazalar…................................................................................................61
Kıyamet Saati.......................................................................................................63
Kömür Tüketimi....................................................................................................64
Maksimum Alan....................................................................................................67
Meyve Suyu Ambalajı...........................................................................................68
Mikroorganizmalar Nasıl Çoğalır?........................................................................69
Patlamış Mısır Kutusu...........................................................................................70
Sarkaçlı Saati Nasıl Tamir Edelim?.......................................................................71
Satranç Tahtası.....................................................................................................72
Süt İneklerinin Dengeli Beslenmesi......................................................................73
Aman Petrol, Canım Petrol...................................................................................74
Ücretsiz Lunapark Treni........................................................................................76
Köfte Savaşları.....................................................................................................77
Hastanız İlacı Nasıl Kullansın?..............................................................................78
Posta Sorunu........................................................................................................80
Üretim Hatası.......................................................................................................81
BÖLÜM/3 - ÖRNEK ÇÖZÜM YAKLAŞIMLARI.

YAKLAŞIMLARI......................................................
....................................................82
82
Banka Soygunu: Örnek Çözüm Yaklaşımı...........................................................83

Gerçekten Kanser mi Değil mi?: Örnek Çözüm Yaklaşımı...................................83
Kim 500 Milyar İster? Örnek Çözüm Yaklaşımı.....................................................85
Antik Çağ Kalıntıları: Örnek Çözüm Yaklaşımı......................................................86
Diş Hekimi Randevuları: Örnek Çözüm Yaklaşımı................................................87
Nasıl Depolayalım? Örnek Çözüm Yaklaşımı.......................................................88
Caddede Park Yeri: Örnek Çözüm Yaklaşımı.......................................................91
Dönme Dolap: Örnek Çözüm Yaklaşımı .............................................................92
Trafik İşaret Levhaları: Örnek Çözüm Yaklaşımı...................................................94
Tahta En İyi Nereden Görünür? Örnek Çözüm Yaklaşımı.....................................96
Gün Uzunluğunu Tahmin Et: Örnek Çözüm Yaklaşımı ........................................97
En İyi Koltuk Hangisi? Örnek Çözüm Yaklaşımı...................................................99
Kaplumbağa Terbiyecisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı ...........................................100
Ayak İzi Problemi: Örnek Çözüm Yaklaşımı.......................................................100
ix
Benzinin İyisi Hangisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı.................................................101

Çitleyelim: Örnek Çözüm Yaklaşımı...................................................................102
Acile Gelen Yüksek Tansiyon Hastası: Örnek Çözüm Yaklaşımı........................103
Gelecek Yüzyılda Türkiye: Örnek Çözüm Yaklaşımı...........................................104
Su Deposu: Örnek Çözüm Yaklaşımı.................................................................107
Boru Hattı Güzergâhı: Örnek Çözüm Yaklaşımı.................................................109
Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı...................................110
Yaz İşi: Örnek Çözüm Yaklaşımı.........................................................................112
Hangi Konutu Almalı: Örnek Çözüm Yaklaşımı..................................................114
Hangi Otomobili Almalı: Örnek Çözüm Yaklaşımı..............................................115
Zıplayan Top: Örnek Çözüm Yaklaşımı...............................................................116
Aracın Durma Mesafesi: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................................118
Atlamak ya da Atlamamak: Örnek Çözüm Yaklaşımı.........................................119
Dergi Satışları: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................................................120
Göl Kirliliği: Örnek Çözüm Yaklaşımı..................................................................121
Kazalar Kazalar: Örnek Çözüm Yaklaşımı..........................................................122
Kıyamet Saati: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................................................122
Kömür Tüketimi: Örnek Çözüm Yaklaşımı..........................................................125
Maksimum Alan: Örnek Çözüm Yaklaşımı.........................................................134
Meyve Suyu Ambalajı: Örnek Çözüm Yaklaşımı................................................136
Mikroorganizmalar Nasıl Çoğalır?: Örnek Çözüm Yaklaşımı..............................137
Patlamış Mısır Kutusu: Örnek Çözüm Yaklaşımı................................................140
Sarkaçlı Saati Nasıl Tamir Edelim?: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................141
Satranç Tahtası: Örnek Çözüm Yaklaşımı..........................................................142
Süt İneklerinin Dengeli Beslenmesi: Örnek Çözüm Yaklaşımı...........................143
Aman Petrol, Canım Petrol: Örnek Çözüm Yaklaşımı.........................................145
Ücretsiz Lunapark Treni: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................................146
Köfte Savaşları: Örnek Çözüm Yaklaşımı...........................................................147
Hastanız İlacı Nasıl Kullansın: Örnek Çözüm Yaklaşımı.....................................148
Posta Sorunu: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................................................151
Üretim Hatası: Örnek Çözüm Yaklaşımı.............................................................152
KAYNAKLAR.......................................................................................................154
BÖLÜM/1
MATEMATİKSEL MODELLEME VE MATEMATİK EĞİTİMİ
1
BÖLÜM/1
Matematiksel Modelleme Nedir?
Modelleme, birçok alanda ve farklı anlamlarda kullanılan bir terimdir. Fakat yaygın
olarak bir olayı, olguyu veya olaylar arasındaki ilişkileri ortaya çıkarma; ifade etme ve bir
amaç için düzenleme sürecini gösterir. Biz de terimin anlamını bu şekilde kullanacağız.
Matematiksel model ve modelleme. Modeller, bir takım karmaşık sistemleri,

tanımlamak ve açıklamak için kullanılır. Modeller, tarif edilmeye çalışılan sistemin önem-
li bileşenleri, bileşenler arasındaki ilişkiler, kurallar ve işlemleri farklı notasyon sistemleri
kullanarak betimler.[1] Bu çerçevede model, karmaşık sistemleri ve yapıları yorumlamak
ve anlamak için zihinde var olan kavramsal yapılar ile bu yapıların matematiksel ifadeler
ve çizimler gibi dış temsillerinin bütünü şeklinde tanımlanabilir. Matematiksel modeller-
de, zihinde var olan ve gerçek hayat durumlarını açıklamak için kullanılan matematiksel
araçlardır.[2] Örneğin gün uzunlukları gibi periyodik yapıya sahip durumları açıklamak için
trigonometrik fonksiyonlar ve bu fonksiyonların farklı gösterimleri bir matematiksel model-
dir. Bu bakış açısıyla sembolik ve soyut olarak öğretilen matematiksel konu ve kavramların
her biri ayrı matematiksel modeller olarak kabul edilebilir.
Matematiksel modellemenin öğretimde kullanımıyla ilgili iki temel yaklaşım vardır.

Birinci yaklaşım, matematik derslerinde hazır bir şekilde verilen matematiksel bilgilerin
[2,3]
(modellerin) gerçek hayat durumlarını incelerken kullanılması, dönüştürülmesi ve uyarlan-

masını içermektedir. Bu yaklaşımda matematiksel modeller ve bu modellerin hangi gerçek
hayat durumlarını yorumlamada kullanılabileceği bilgileri hazır verilmektedir. İkinci yak-
laşım ise bir gerçek hayat durumunu yorumlama sürecinde öğrencilerin kendi sembolik
araçlarını ve modellerini ortaya çıkarma ve geliştirmesini öngörür. Bu yaklaşım öğrencilere
kendi matematiksel modellerini oluşturma ve geliştirme fırsatını vermeyi önemsemektedir.
İkinci yaklaşıma göre modelleme, olayları ve problemleri yorumlama (tanımlama, açıklama
veya oluşturma) sürecinde problem durumlarını zihinde düzenleme, koordine etme, sis-
temleştirme ve bunları organize edip bir düzen bulma, zihinde farklı şemalar ve modeller
kullanma ve oluşturma sürecidir.[1] Bu bağlamda “model” bir süreç sonunda oluşturulmuş
ürünü veya yapıyı ifade ederken; “modelleme” ise bir durumun fiziksel, sembolik ya da
soyut modelini oluşturma sürecini ifade etmektedir.[4]
Modelleme süreci. Modellemede, verilenleri kullanarak hedefe ulaşma sürecinde

katı bir prosedür takip edilmesi söz konusu değildir. Matematiksel modelleme sürecinde
verilenleri kullanarak bir çözüme ulaşma, çözümü gerçek hayat durumuyla karşılaştırma,
eğer bunlar yeterli değilse çözümü geliştirme veya yeni bir çözüm oluşturma gibi birden
fazla döngü vardır. Buna göre, modelleme süreci lineer olmayan, tekrarlı döngüler içeren
ve beş temel aşamadan oluşan bir süreçtir (bk. Şekil 1): (i) gerçek hayat problemini ta-
nımlama ve sadeleştirme; (ii) bir matematiksel model oluşturma; (iii) modeli dönüştürme,
geliştirme ve çözme; (iv) modeli yorumlama; (v) modeli doğrulama ve kullanma.[5]
2
Şekil 1. Matematiksel modelleme süreci [5]
Birinci aşamada, öğrenciler problem durumunu inceleyip verilen bilgileri belirleyerek,

problem durumunu anlayabilecekleri en sade hale getirirler. İkinci aşamada, problem durumu-
nu ifade edebilecek matematiksel gösterimlerden (grafik, denklem vb.) yararlanarak problemi
matematiksel ifadeye aktarılar. Üçüncü aşama, probleme matematiksel bir çözüm bulabilmek
için geliştirilen matematiksel gösterimleri dönüştürme ve analiz etme sürecini içerir. Dördüncü
aşamada, öğrenciler buldukları çözümün birinci aşamada analiz ettikleri gerçek hayat durumu
ile tutarlı olup olmadığını incelerler. En son aşamada ise öğrenciler geliştirdikleri matematiksel
modelin üzerinde çalıştıkları problem durumunu ve benzer durumları açıklamada ne kadar
geçerli ve kullanışlı olduğuna karar verirler. Her bir aşamada bir önceki aşamaya geri dönme
ve alternatifler üretme olduğu için modelleme sürecinde tekrarlı bir döngü ortaya çıkmaktadır.
Matematiksel modelleme ve problem çözme. Matematik derslerinde yaygın o-

larak kullanılan işçi, havuz, yaş, faiz, karışım vb. türden problemler öğrencilerde matematiğin
gerçek hayatta uygulama becerilerini geliştirmekten uzaktır. Problem çözme; verilenlerin, ula-
şılması gereken sonucun ve sonuca ulaşmak için kullanılması gereken işlemlerin belirli olduğu
durumlardan farklıdır. Problem çözme; çözüm yolunun önceden bilinmediği veya açık olmadı-
ğı, mevcut bilgilerin ve akıl yürütme becerilerinin kullanılarak çözüm için bir strateji geliştirildiği,
geliştirilen stratejinin uygulandığı ve elde edilen çözümün doğrulandığı bir süreci ifade eder.
Bu bağlamda geleneksel olarak geçmişten günümüze kadar derslerde kullanılan bu türden
sözel problemler matematik eğitiminin girişte verilen amaçlarını gerçekleştirebilmekten uzaktır.
Bu tür problemler öğrencilerde her problemin çabucak çözülebilir olması gerektiğini düşün-
me; çözüm için problem durumuna değil problem metnindeki anahtar kelimelere odaklanma
veya daha önce çözdükleri benzer problemlerdeki çözüm kalıplarını sorgulamadan uygulama
gibi bazı kabullerin gelişmesine sebep olmaktadır. Ayrıca bazı geleneksel problemlerde ger-
çek hayat gibi verilen durumlar fazla idealleştirilmiş ve değişkenleri belirlenmiş oldukları için
bunlar yeterince gerçekçi değildir. Bu yüzden öğrencilerin modelleme becerilerinin geleneksel
problemlerle geliştirilebilmesi zordur. Matemetiksel modellemenin geleneksel problem çözme
yaklaşımlarıyla kıyaslandığında, problemlerin daha açık uçlu, öğrencilere farklı düşünme fırsat-
ları sunan, daha gerçekçi ve anlamlı öğrenmeyi destekleyen özelliklere sahip olduğu anlaşılır.
3
Genel olarak matematiksel modelleme ve problem çözmenin bir karşılaştırması Tablo 1’de
gösterilmiştir[1].
Tablo 1. Geleneksel problem çözme anlayışı ve matematiksel modellemenin bir karşılaştırması
Geleneksel Problem Çözme Yaklaşımları Matematiksel Modelleme
Matematiksel Modelleme Niçin Önemlidir?
Modellemenin bir öğretim aracı olarak kullanıldığı eğitim yaklaşımında öğretmenin

ve öğrencinin rolü geleneksel anlayışın ötesinde yeniden tanımlanmalıdır. Öğrencilerin aktif
olarak ön planda olduğu bu öğretim yaklaşımında öğrenci; araştırmacı, sorgulayıcı, yönetici
bir rol üstlenirken öğretmen, rehber ve danışman rolünü üstlenmektedir. Değişen bu roller
ile birlikte, öğretmenler ve öğrenciler için farklı bir eğitim-öğretim ortamı ve farklı kazanımlar
geçerlidir. Bu kazanımlardan bazılarına aşağıdaki bölümde değinilmektedir.
Matematiksel Modellemenin Öğrencilere Sağlayacağı Kazanımlar
Modelleme etkinliklerinin öğretim sürecinde kullanılması öğrencilerin bilişsel, duyuş-

sal ve sosyal açıdan gelişimlerine değişik şekillerde katkıda bulunur. Bu katkılar aşağıdaki
şekilde özetlenebilir:
a. Matematiksel modelleme süreci öğrencilere zengin bir öğrenme ortamı sağlamak-
tadır. Modelleme sürecinde öğrenciler farklı öğrenme deneyimleri kazanırlar. Örneğin
sadeleştirme aşamasında, verilen problem durumunu anlamak ve uygun modeli
geliştirmek için öncelikle durumu matematiksel olarak gözlemlemeleri, sorunun
orijinalinde görülemeyen ancak matematiksel gözlemler yoluyla ulaşılan bazı bilgileri
kullanmaları gerekmektedir. Öğrencilerin matematiksel fikirler üretmesini gerektiren
matematikselleştirme aşamasında ise, öğrenciler bazen bildikleri matematiksel
4
yapıları kullanarak bazen de duruma göre en uygun matematiksel yapıyı kendileri

oluşturarak ilk aşamada sadeleştirdikleri probleme çözüm bulmaya çalışırlar.
b. Öğrencilerin modelleme etkinlikleri ile kazandıkları matematiksel düşünme,

problem çözme, akıl yürütme gibi süreç becerileri, onların yeni çağda bireylerin
ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikteki kazanımlardır.
c. Günlük yaşamdaki bir probleme matematiği kullanarak çözüm üreten öğrenciler,

matematiğin günlük hayattaki uygulamalarını görürler ve matematiğe karşı olumlu
tutum geliştirirler. Böylece matematiği öğrenmeye karşı istek ve motivasyonları
artmaktadır.
ç. Grup çalışması ile yürütülen modelleme etkinlikleri öğrenciler için sosyal bir
öğrenme ortamı sağlar. Özellikle matematiksel becerileri zayıf olan öğrencilerin
kendilerini ifade etme fırsatı buldukları bu ortamda, öğrenciler kendi aralarında fikir
alışverişinde bulunarak birbirlerinden de öğrenebilmektedirler.
d. Modelleme etkinliklerinde öğrenciler grup olarak çözüm üzerine tartışırken

kendi matematiksel fikirlerini arkadaşlarıyla paylaşma ve onların fikirlerini dinleyip
yorumlama imkânı bulurlar. Ayrıca etkinlik sonunda yazdıkları çözüm raporların-
da, çözüm süreçlerini ve düşüncelerini açık bir şekilde ifade etmeye çalışırlar. Bu
deneyimler de onların iletişim becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.
Matematiksel Modellemenin Öğretmenlere Sağlayacağı

Kazanımlar
Modelleme etkinliklerinin matematik eğitiminde kullanılmasının öğretmene da sağlayacağı

yararlar vardır. Öğrencilerin merkezde ve kendi öğrenmelerinden sorumlu oldukları bir öğrenme
ortamında, öğretmenin farklı sorumlulukları vardır ve onların geleneksel öğretim becerilerinden
farklı bir donanıma sahip olmaları gerekmektedir. Ancak ilk aşamada belli bir adaptasyon
sürecinden geçtikten sonra, modelleme etkinliklerini kendi öğretim yöntemlerine entegre eden
öğretmenler için önemli kazanımlar söz konusudur. Bu kazanımlar aşağıda özetlenmiştir.
a. Modelleme, öğretmenlere matematiği günlük yaşamla ilişkilendirerek öğrencilerinin

anlamlı ve kalıcı öğrenmelerini sağlayacak alternatif bir öğretim yöntemi sunmaktadır.
Modelleme etkinlikleri yeni konu ve kavramların ihtiyaç olarak hissettirilmesi ve bunların
formel öğretimle desteklenerek öğretilmesi şeklinde de kullanılabilir. Bir kavramın
öğretilmesi sürecinde, doğrudan öğretmek yerine, uygun bir gerçek hayat bağlamı
kullanılarak hedeflenen kavramı öğrencilere ihtiyaç olarak hissettirmek ve sezgisel olarak
o kavramı öğrencilerde ortaya çıkarmak bu etkinliklerle mümkün olabilir. Sezgisel olarak
ortaya çıkarılan veya ortaya çıkmasa bile öğrenciye ihtiyaç olarak hissettirilen kavramın
formel öğretimle de desteklenerek verilmesi kalıcı ve anlamlı öğrenmeyi sağlayabilir.
b. Bu etkinliklerin planlanması, sınıflarda uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi

öğretmenler için de önemli bir öğrenme ortamı sağlamakta, onlara bilgilerini yenileme ve
geliştirme imkânı sunmaktadır. Böylece kendi meslekî gelişimlerine katkıda bulunmaktadır.
c. Modelleme, doğası gereği farklı çözüm yaklaşımları ve düşünme biçimleri geliştirmeyi

gerektirir. Modelleme etkinlikleri bu yönüyle öğretmenlere, öğrencilerinin nasıl
düşündüklerini görmek, onların öğrenme süreçlerini anlamak ve değerlendirmek açısından
önemli fırsatlar sunar. Bu bilgiler ışığında öğretmen, kavramlarla ilgili öğrencilerin farklı
düşünme şekillerini ve kavram yanılgılarını görerek, her bir kavram yanılgısı ve düşünme
5
biçimine yönelik uygun öğretim stratejileri geliştirme ihtiyacı hisseder ve bu sayede daha etkili bir
öğretmen olma yolunda fırsatlar yakalar.
Öğrencilerin modelleme etkinliklerinde nasıl farklı çözüm yolları ortaya koyabilece-

ğine dair örnekler sunmanın bu aşamada faydalı olacağını düşünüyoruz. Aşağıda yer alan
“Su Deposu” (bkz. s.44) ve “Dergi Satışları” (bkz. s.59) başlıklı problemlerin çözümlerinde
öğrencilerin ortaya koyabilecekleri farklı düşünme şekilleri gerçek öğrenci çözümlerinden
seçilerek örneklendirilmiştir. Öğretmenlerin, öğrencilerin bu alternatif düşünme şekillerini
ve çözüm süreçlerini doğru anlamaları hem kendi meslekî gelişimleri hem de öğrencilere
verecekleri dönütlerin uygunluğu için gereklidir.
Örnek 1: Su Deposu
“Su Deposu” modelleme etkinliğinde öğrencilerden, bir bilgisayar şirketinin ma-
tematik uzmanı çalışanı olarak bu şirketin eğitim kurumlarına hazırlayacağı animasyon
programına yardım etmeleri istenmektedir. Bunun için kendilerine verilen farklı su deposu
örneklerinde, su deposu dolarken depoda biriken suyun hacmine bağlı olarak su yüksekli-
ğini gösteren bir grafik çizmeleri istenmektedir (bkz. s.44). Öğrenciler bu grafiği aşağıdaki
gibi farklı çözüm yaklaşımları kullanarak çizebilirler.
Çözüm Yaklaşımı-1: Geometrik Şekilleri Yorumlama (Sezgisel Çözüm)
Depo-3
Şekil 2. “Su Deposu” örnek çözüm yaklaşımı-1

6
Birinci çözüm yaklaşımında, öğrenciler depoyu bildikleri geometrik şekillere (yarım
küre, silindir, koni) göre üç parçaya ayırmışlar, “birim hacim, birim yükseklik veya kesit a-
lanı” gibi matematiksel fikirleri kullanmadan, geometrik şekillerin özelliklerini yorumlayarak
sezgisel olarak kendilerinden istenen su miktarı (hacim)–yükseklik grafiğini oluşturmuşlar-
dır. Öğrenciler burada grafiğin yorumlanmasında “yüksekliğin artarak artması veya azala-
rak artması” gibi bir matematiksel terminoloji kullanmak yerine aynı zamanda “yüksekliğin
hızlanarak artması veya yavaşlayarak artması” şeklinde bir terminoloji kullanmayı tercih
etmişlerdir.
Çözüm Yaklaşımı-2: Birim Hacim
Depo-1

7
İkinci çözüm yaklaşımı örneğine bakıldığında, öğrencilerin istenilen su miktarı (ha-
cim)–yükseklik grafiğini çizmek için birim hacim fikrini kullandıkları görülmektedir. Öğren-
ciler burada depoyu ayırdıkları farklı bölmeler için o bölüme ait birim hacimdeki su yüksek-
liğinin değişim miktarını karşılaştırarak hacim-yükseklik grafiğini çizmişlerdir.
Çözüm Yaklaşımı-3: Birim Yükseklik
Depo-3
Üçüncü çözüm yaklaşımında ise öğrenciler, birim yükseklik fikrini kullanarak grafiği
çizmişlerdir. Yani öğrenciler bu çözüm yaklaşımda bağımsız değişkeni hacim değil, yük-
seklik olarak belirlemişler ve birim yüksekliğe karşılık gelen hacim düşüncesini kullanarak
yükseklik-hacim grafiği çizmişlerdir.
8
Çözüm Yaklaşımı-4: Kesit Alanı
Depo-2
Dördüncü çözüm yaklaşımı örneğinde ise öğrenciler hacim-yükseklik grafiğinin çizi-

minde kesit alanı fikrini kullanmışlardır. Görüldüğü gibi öğrenciler depoyu öncelikle kendi
içinde dört bölüme ayırmışlar ve her bir bölüm için depodan kesitler alarak ve bu kesitlerin
yarıçaplarındaki değişimleri inceleyerek grafiği çizmişlerdir. Ayrıca öğrenciler açıklamala-
rında “yüksekliğin yavaş artması” ifadesinin yanı sıra çizdikleri “eğrinin eğimi” ifadesini de
kullanmışlardır.
Örnek 2: Dergi Satışları
“Dergi Satışları” modelleme etkinliğinde öğrencilerden, eski satış fiyatı 5,5 TL olan ve
9
zam yapılması plânlanan bir dergiye, yapılacak her 50 kuruşluk zamda 1.250 okuyucunun
dergiyi almaktan vazgeçeceği bilgisini de göz önünde bulundurarak, dergi yöneticilerine
yeni bir zamlı dergi satış fiyatı önermeleri istenmektedir (bkz. s.59). Derginin yeni satış
fiyatını belirlerken öğrenciler aşağıdaki çözüm örneklerinde görülen farklı matematiksel
fikirleri kullanabilirler:
Çözüm Yaklaşımı-1: Sıkıştırma
Şekil 6. “Dergi Satışları” örnek çözüm yaklaşımı-1

10
Sıkıştırma yönteminde öğrenciler, en fazla gelir getiren yeni zamlı satış fiyatına
ulaşmak için bu fiyatın bulunduğu aralığı sürekli azaltmak suretiyle istenilen değere
yaklaşmaya çalışmaktadırlar. Bu yaklaşım doğrusal olmayan denklemlerde kök bulma
işlemine benzemektedir. Söz konusu çözümde, 50 kuruşluk zam yapıldığında elde
edilecek gelirler hesaplandıktan sonra, en fazla gelir getirecek yeni satış fiyatının 7,5 TL
ve 8 TL arasında olduğu fark edilmiştir. Aralığı biraz daha daraltarak, yani 10 kuruşluk
zamlarda elde edilecek gelirler hesaplanarak, yeni satış fiyatının bulunduğu daha küçük
başka bir aralık bulunmuştur. Bu işleme, yeni zamlı satış fiyatına ulaşana kadar devam
edilmiştir. Sonuç olarak yeni satış fiyatı 7,75 TL olarak belirlenmiştir. Bu çözüm yaklaşımı
daha çok fonksiyon kavramını bilmeyen öğrencilerin ortaya koyabilecekleri bir matematik-
sel düşünceyi yansıtmaktadır. Aşağıda örneği görülen farklı bir çözüm yaklaşımı ise
fonksiyon kavramını bilen ve daha ileri sınıf seviyesindeki öğrencilerin ortaya koyabileceği
bir yöntemdir.
Çözüm Yaklaşımı-2: Eşitsizlik kurma
Şekil 7. “Dergi Satışları” örnek çözüm yaklaşımı-2

11
Bu çözüm yaklaşımında öğrenciler, öncelikle yapılacak 50 kuruşluk zamlarda elde
edilecek gelirin zam yapılmadan önceki gelirden büyük olması gerektiğini ifade eden bir
eşitsizlik kurmuşlardır. Bağımsız değişkeni yapılacak zam sayısı ve bağımlı değişkeni de
buna bağlı elde edilecek gelir olarak atamak suretiyle elde ettikleri eşitsizliği düzenledik-
lerinde bunun ikinci dereceden bir fonksiyon olduğunu görmüşlerdir. Bu parabolün tepe
noktasının apsisinin, en fazla gelir getirecek satış fiyatını veren zam sayısı, ordinatının da
bu zam sayısına karşılık gelen maksimum gelir olduğunu bulmuşlardır. Bu yöntemle yeni
satış fiyatını 7,75 TL olarak belirlemişlerdir.
Sonuç olarak, yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi, modelleme etkinlikleri

öğrenciler için aynı probleme farklı açılardan yaklaşarak, farklı matematiksel kavram veya
fikirler kullanarak çözüm getirebilmelerine olanak sağlamaktadır. Öğrenciler gerek sınıf
seviyelerine, gerekse sahip oldukları ön bilgi ve becerilerine göre kendi çözüm yaklaşım-
larını geliştirme ve sunma imkânı bulmaktadırlar. Bu etkinlikleri sınıflarında uygulayacak
öğretmenlerin, bu problem çözme sürecini aynı zamanda zengin bir öğrenme ortamına
dönüştürmek için, gelebilecek farklı çözüm yaklaşımlarını ve problemin özündeki farklı
matematiksel fikirleri önemsemeleri, anlamaları ve değerlendirmeleri oldukça önemlidir.
Bu tutum ve yaklaşım içinde olan öğretmenler; fırsat verildiğinde her öğrencinin önemli
matemetiksel fikirler sunabildiğini görecekler, aynı zamanda da kendi mesleki gelişimleri
açısından önemli deneyimler kazanacaklardır.
Matematiksel Modellemenin Sınıfta Kullanımı İçin Öneriler
Matematiksel modelleme etkinliklerinde öğrenci ve öğretmenin rolleri, geleneksel

doğrudan anlatım yöntemine göre farklıdır. Bu nedenle uygulama sürecinin istenen
nitelikte olabilmesi için öğretmen ve öğrenci rollerinin iyi anlaşılması gerekmektedir. Bu
roller ile ilgili öneriler etkinliğin üç önemli aşaması (etkinlik başlangıcında, etkinlik boyunca
ve etkinlik sonunda) bağlamında aşağıda kısaca sunulmuştur. [6]
Etkinlik Başlangıcında
a. Etkinliğin yapılmasında ve sunulmasında kullanılacak gerekli araç-gereçler (teknolojik
araçlar, somut materyaller, tahta kalemi, poster kâğıdı, makas vb.) öğrencilerin masasında
veya ayrı bir masada hazır bulundurulmalıdır.
b. Öğrencilerin 3-4 kişilik gruplara ayrılarak çalışmaları sağlanmalıdır.
c. Öğrencilere etkinlikte izlenecek süreç hakkında bilgi verilmeli. Bunun için öğrencilerin
önce bireysel, ardından grup çalışması yapacakları, en sonda ise grupların çözümlerini
bütün sınıfla paylaşacakları belirtilmelidir.
ç. Modelleme etkinliği dağıtıldıktan sonra öğrencilere soruyu dikkatlice okuyup anlamaları

için 5-10 dakika süre verilmelidir.
d. Bireysel okumadan sonra grup çalışmasına geçilmeli ve grup üyelerinin her birinin et-
kinlik sürecine aktif katılımının beklendiği vurgulanmalıdır.
e. Grup çalışmasının başında öğrencilerin soruyu tam olarak anladıklarından emin olun-
malıdır. Bunun için “Problem nedir? Hangi bilgiler verilmiştir? Sizden ne istenmektedir? Ne
tür varsayımlarda bulunabilirsiniz? Varsayımlar var mıdır?” vb. sorular sorularak grup içinde
görüş alışverişinde bulunmaları istenmelidir.
12
Eğer öğrenciler soruyu anlamakta güçlük çekiyorsa, öğrencinin veya grubun sorudan ne anladığı
sınıfla paylaşılabilir ve çözümüne değinilmeden/girilmeden soru tartışılabilir.
Etkinlik Sürecinde
a. Modelleme sürecinde öğrencilerin çözümle ilgili kararları kendilerinin almasını sağla-

mak ve belli bir çözüm yoluna yöneltmemek önemlidir. Bunun için:
i. Öğrencilere soru üzerinde çalışmaları için yeterince zaman verilmelidir.
ii. Gruplar dolaşılmalı ve grupların çözüm yolları dinlenmeli; öğrencilerin soru üzerinde
nasıl düşündükleri, ne tür fikirler geliştirdikleri, soruya nasıl yaklaştıkları anlamaya
çalışılmalıdır.
iii. Öğrencilerin sorunun çözüm yollarında yanlışlar yaptığı gözlemlendiğinde,

öğrencilere “Neden böyle düşünüyorsun? Bu sonuca nasıl ulaştın?” gibi “neden ve
nasıl?” içeren sorular sorulmalı ve öğrencilerin soruyu daha iyi anlayıp analiz etmelerini
sağlamak için gerekirse şekil, grafik ya da diyagram çizimi ile materyal veya araç
kullanımı teşvik edilmelidir.
iv. Bir grupta öğrencilerin hatalı bir yol izledikleri düşünülüyorsa bunu doğrudan
doğruya düzeltmek yerine sorularla öğrencilerin kullanmak istedikleri yolu neden
tercih ettikleri araştırılmalı. Öğrencilerden düşünüş biçimlerini açıklamaları istenerek
düşünüşlerindeki tutarsızlıkları görmeleri ve hatalarını fark etmeleri sağlanmalıdır.
v. Öğrencilerin modelleme sürecinde (soruyu anlama, yorumlama, çözme, çözümü

düzenleme ve test etme) karşılaştıkları soru ve bu soruyu çözmekte zorlandıkları yönler
grup içinde tartışıldıktan sonra soruyu doğru çözmeleri teşvik edilmelidir.
vi. Tartışmayı doğru yöne yönlendirmek için çalışma, zaman zaman toparlanmalı
ve özetlenmeli, bu süreçteki önemli durumların altı çizilmeli ve öğrencilerin dikkatleri
ortaya çıkan tartışmalı durumlara (çelişkiler, farklı yaklaşımlar, yanlışlar, yanılgılar, vb.)
çekilmelidir.
b. Eğer öğrenciler grup çalışmasına istenen düzeyde katılmıyorsa, öğrencilerden sorunun

çözümü ile ilgili ne düşündüklerini arkadaşlarıyla paylaşmaları istenmelidir.
c. Önceden planlanan tek bir cevabın bulunması beklenmemeli, öğrencilerin hepsinin dü-
şünce ve yöntemleri dinlenmeli, doğru cevabı kendilerinin bulmaları için öğrenciler cesa-
retlendirilmelidir.
ç. Farklı düşünme ve çözüm yolları teşvik edilmeli, bu süreçte “evet doğru yapıyorsunuz”
ya da “yanlış yoldasınız” gibi cümlelerden kaçınılmalıdır.
d. Grupların çoğu etkinliği bitirmek üzereyken çözüme ulaşamayan öğrencilere etkinliği

tamamlamaları için ne kadar zamana daha ihtiyaçları olduğu sorulmalı ve uygun bir süre
verilerek sunuma hazırlanmaları istenmelidir.
e. Öğrencilerden sunuma hazırlanmak için çözümlerini poster veya asetat kâğıdına yazma-
ları istenmeli. Sunumlarda; çözümlerin tutarlılığına dikkat edilmeli, çözümlerin problem du-
rumuna ve mantığa uygunluğuna, anlaşılır olmasına önem verildiği önceden açıklanmalıdır.
Etkinlik Sonunda
a. Her gruptan sonuçları sunacak bir öğrenciyi belirlemesi istenmeli. Bazı durumlarda
13
sunumu yapacak öğrenci öğretmen tarafından rastgele de seçilebilir. Sunumu yapacak
öğrencinin önceden bilinmemesi gruptaki tüm öğrencilerin çalışmaya aktif olarak katılma-
larına yardımcı olacaktır.
b. Sunumlara başlama sırası grupların çözüm yaklaşımları dikkate alınarak belirlenmeli.

Eğer yeterli süre yoksa sunuma başlama sırası çözüm yolu daha basit olandan daha ge-
lişmiş olan gruba doğru olabilir. Aynı çözüm yollarını kullanan grupların yerine, farklı çözüm
yollarını ve farklı yaklaşımları deneyen gruplara sunum yaptırılmalıdır.
c. Bir grup sunumunu yaparken, diğerlerinin bu sunumu dikkatle dinlemeleri teşvik edil-
melidir.
ç. Öğrencilerin, grupların çözümlerini değerlendirecekleri, sorular sorup yorumlar yapa-

cakları uygun bir tartışma ortamı oluşturulmalı. Bunun için her bir sunumdan sonra tüm
sınıfa sunulan çözüm ve yaklaşıma katılıp katılmadıkları sorulabilir ve sunumlar bittiğinde
grupların tüm çözümleri karşılaştırmaları ve bunlardan hangilerinin uygun olduğu hangile-
rinin de hatalar içerdiğini tartışmaları sağlanabilir.
d. Beklenmeyen bir yöntem ortaya çıktığında ya da çözüme dair ilginç bir cevap geldiğinde
geçiştirilmeden dikkate alınmalı. Sınıfın yapıcı ve eleştirel bir tartışma yapması sağlanmalıdır.
e. Ortaya çıkan farklı çözüm ve yaklaşımları grupların kendi matematiksel modellerini ge-
liştirmek, düzenlemek veya test etmek için kullanmaları istenmeli. Bu doğrultuda uygun
ortam (ödev, devam etkinliği, vb.) sağlanmalıdır.
f. Etkinliğe konu olan matematiksel fikirler sonraki derslerde gerekiyorsa formel biçimde
ele alınmalıdır.
Kaynakça
[1] Lesh, R., & Doerr, H. M. (2003a). Foundations of a models and modeling perspective
on mathematics teaching, learning, and problem solving. In R. Lesh, & H. M. Doerr (Eds.),
Beyond constructivism: Models and modeling perspectives on mathematics problem
solving, learning, and teaching (pp. 3-33). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
[2] Gravemeijer, K. (2002). Preamble: from models to modeling. In K. Gravemeijer, R.

Lehrer, B. Oers, & L. Verschaffel (Eds.), Symbolizing, modeling and tool use in mathemat-
ics education (pp. 7-22). Dordrecht, The Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
[3] Niss, M., Blum, W., & Galbraith, P. L. (2007). Introduction. In W. Blum, P. Galbraith, H.
Henn, & M. Niss (Eds.), Modelling and applications in mathematics education: The 14th
ICMI study (pp. 3-32). New York, NY: Springer.
[4] Sriraman, B. (2006). Conceptualizing the model-eliciting perspective of mathematical

problem solving. In M. Bosch (Ed.), Proceedings of the FourthCongress of the European
Society for Research in Mathematics Education (CERME 4) (pp. 1686-1695). Sant Feliu de
Guíxols, Spain: FUNDEMI IQS, Universitat Ramon Llull.
[5] National Council of Teachers of Mathematics. (1989). Curriculum and evaluation

standards for school mathematics. Reston, VA: Author.
[6] Erbaş, A. K., Çetinkaya, B., & Çakıroğlu, E. (2013). Ortaöğretim matematik eğitiminde
matematiksel modelleme: Hizmetiçi ve hizmetöncesi öğretmen eğitimi (TÜBİTAK Proje No:
110K250). Yayınlanmamış rapor, TÜBİTAK.
BÖLÜM/2
MODELLEME SORULARI
15
BÖLÜM/2
Modelleme Soruları Listesi (Başlığa göre alfabetik)
16
17
18
Banka Soygunu
Önceki gece İstanbul’da bir banka şubesi kimliği belirsiz kişi ya da kişilerce elektriklerin kesik olduğu
bir sırada soyuldu. Polis olay mahalline kısa sürede ulaştı, ancak soygunu yapan kişi ya da kişileri
yakalayamadı. Olay yerindeki çeşitli kanıtları değerlendiren polis sabah saatlerinde Ahmet K. (35),
Burak M. (24) ve Cem T. (34) adlı şüphelileri gözaltına alarak önce Emniyet Müdürlüğü’ne oradan da
Adliyeye götürdü.
Adliyedeki savcı, sorgulamalardan şüphelilerin durumlarıyla ilgili aşağıdaki çıkarımlara ulaşmıştır:

19
Gerçekten Kanser Mi Değil Mi?
Resim: http://commons.wikimedia.org (Bill Branson)
Kanser Neden Artıyor?
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de kanser hastalığına yakalanma riski geçmişe oranla
günden güne artıyor. Yayınlanan bir haberde ülkemizde en çok görülen kanser türünün meme
kanseri olduğu belirtilmiştir. İstatistikler, dünyada her 3 dakikada bir kadına meme kanseri
teşhisi konulduğunu gösteriyor. Kadınlar kadar sık olmasa da, araştırmalar, bu kanser türü-
nün erkeklerde daha riskli olduğunu ve her yıl yaklaşık 300 erkeğe bu teşhisin konulduğunu
göstermektedir. Gazetelerin sağlık sayfaları ve televizyonlardaki sağlık programları incelendi-
ğinde, özellikle bu hastalıkta erken teşhisin önemine vurgulanmaktadır. Meme kanseri, bugün
erken teşhis sayesinde yüzde 95’in üzerinde başarıyla tedavi edilebiliyor. Hastalığın erken
teşhisi için de yapılacak en önemli şeyin 35 yaşından itibaren yılda bir mamografi çekilmesi
olduğu belirtiliyor.
Ancak mamografinin oluşturduğu radyasyon tehlikesi ve mamogramların (mamografi

filmleri) ne kadar doğru sonuçlar verdiği uzun süreden beri tıp alanında tartışma konusudur.
Mamografinin çok yüksek dozda radyasyon içerdiğini söyleyenler, mamografinin kanseri er-
ken teşhis etmek şöyle dursun, içerdiği yüksek radyasyon nedeniyle kansere neden olduğunu
iddia etmektedirler. Tehlikelerinin yanı sıra mamografinin ne kadar etkin bir teşhis yöntemi
olduğu da ciddi eleştirilerle karşı karşıyadır. Bazen mamogramlar meme kanserini teşhis ede-
meyip yanlış bir şekilde negatif sonuç verebilmektedir. Bu tür vakaların sayısı ihmal edileme-
yecek boyuttadır. Kendisine endişe edilecek bir şey yok denen çok sayıda kadına sonradan
meme kanseri teşhisi konulduğunda onların sarsıldığı görülmektedir.
Öte yandan tam tersi durumlarla da karşılaşılabilmektedir. Bunların oranı daha da yük-
sek olabilmektedir: Aşırı teşhisler. Mamogramda bir kitleye rastlanmakta, bu kitle iyi huylu
olsa bile gereksiz biyopsiler yapılmakta ve hatta ‘hasta’ bu bulgular nedeniyle kemoterapi-
ye alınmaktadır. Çünkü bir kanseri teşhis edememek doktor açısından yıkıcıdır; bu yüzden
“ben kanseri atlamış olacağıma hasta biyopsiye katlansın” anlayışı hakimdir. Meme kanseri
gibi olağanüstü hassas konularda bu anlayış son derece yaygındır. Dolayısıyla, aşırı teşhis
ve bunun akabinde uygulanan aşırı-tedavi (ameliyatlar, kemoterapiler) mamografinin önemli
risklerindendir. Bunun bir sonucu olarak da görüntülemenin (testlerin) artışıyla beraber kanser
teşhislerinde büyük bir artış yaşandığı belirtiliyor.
20
Bir doktor mamografi testi pozitif çıkmış 40 yaşındaki kadın hastasının gerçekten
kanser olup olmadığına karar vermeye çalışmaktadır. Doktor şu bilgileri biliyor:
• Kırk yaşında rutin mamografi testi yaptıran kadınların %1’inde meme kanseri görülüyor.
• Meme kanseri olan kadınlar üzerinde yapılan mamografi testleri %80 oranında pozitif
sonuç veriyor.
• Meme kanseri olmayan kadınlarda bu testin pozitif sonuç verme ihtimali %9,69’dur.
Doktor, pozitif çıkan test sonucuna göre hastasının gerçekten kanser olma ihtimali-
nin %70 ile %80 arasında olduğunu tahmin ediyor. Ancak doktorun, böyle önemli bir has-
talığa konulacak teşhis için daha güvenilir sonuçlara ihtiyacı var. Bir matematikçi olarak
sizce bu tahmin doğru mu? Mamografi testi pozitif çıkmış bir kadının gerçekten kanser
olma ihtimali yüzde kaçtır?
Doktora bu oranı bulmak için oluşturduğunuz yöntemi açıklayıcı bir yazı yazınız.
Unutmayın; doktor bu yazıyı, test sonucuna göre hastalığa gerçekten yakalanıp yakalan-
madığını öğrenmek isteyen hastasına bilgi vermek ve onu yönlendirmek için kullanacak.
Bu nedenle, yazınız açık ve anlaşılır olmalıdır.
21
Kim 500 Milyar İster?
Bugüne kadar birçok ülkede yayınlanan ve ülkemizde de 2000 yılında “Kim 500
Milyar İster?” adıyla ekranlarda yer almaya başlayan ve daha sonra yoluna “Kim 500 Bin
İster?” şeklinde devam eden bilgi yarışması farklı isimlerle de olsa televizyonlarda yayın-
lanmaya devam etmektedir. Heyecan içinde izlediğimiz bu yarışma programında bazen
“Ben olsaydım risk alıp yarışmaya devam ederdim.” ya da “Kazandığım miktarı alıp yarış-
madan çekilirdim.” dediğiniz olmuştur.
Yarışmanın Kuralları:
• Bir yarışmacı 500.000 TL kazanmak için 15 çoktan seçmeli
soruyu sırasıyla doğru olarak cevaplamalıdır. Her yeni soruda
kazanılabilecek ödül artmaktadır. Yarışmacı bir soruya yanlış
cevap verdiğinde bulunduğu aşamadaki tüm ödülleri kaybeder
ama garantilediği ödülü alır ve yarışmadan elenir. Buna göre,
yarışmacı örneğin beşinci soruya doğru cevap verdiğinde 500
TL’lik ödülü garantiler ve sonraki 5 sorudan birini yanlış cevap-
lasa da tüm parasını kaybetmez ve böylece 500 TL’lik ödülü alır.
Aynı şekilde onuncu soruyu doğru cevaplayan yarışmacı bu kez
16 bin TL’lik ödülü garantiler ve sonraki sorulardan birini yanlış
cevaplasa bile bu ödülü kaybetmez. Her soruda kazanılabilecek
para ödülleri yandaki tabloda gösterilmektedir.
• Yarışmacı yarışmaya devam etme kararını vermeden önce

soruyu ve sorunun tüm şıklarını görme hakkına sahiptir. O soru
için joker hakkını kullanmış olsa bile soruya cevap vermeden
yarışmadan çekilebilir ve (varsa) o ana kadar kazandığı ödülleri
alabilir.
22
• Yarışmacının bilmediği sorularda kullanabileceği 3 joker hakkı vardır.
- Yarı yarıya (%50 jokeri): Bilgisayar dört şıktan yanlış olan ikisini eler. Böylece soru-
daki seçenekler dörtten ikiye iner.
- Arkadaşıma sormak istiyorum (telefon jokeri): Telefonla bir arkadaşını arayıp so-
ruyu ona sorar ve ondan cevap için yardım ister.
- Seyirciye sormak istiyorum (seyirci jokeri): Sorunun cevabını stüdyodaki seyirci-

lere sorar.
• Yarışmacı her jokeri en fazla birer defa kullanabilir. Jokerler herhangi bir soruda kulla-
nılabilir. Yarışmacı isterse bütün jokerleri bir soru için kullanabilir.
Yarışma ile ilgili aşağıdaki durumlar üzerine düşününüz:
1. Bir yarışmacı 9. soruya kadar bütün soruları doğru cevaplamıştır. Fakat sorulan 10. sorunun
doğru cevabını bilmemektedir. Yarışmacı 10. soruya gelene kadar “seyirci” ve “telefon” joker
haklarını kullanmıştır. Yarışmacının iki seçeneği vardır: Ya soruya cevap vermeden yarışmadan
çekilip 8.000 TL almak, ya da daha fazla ödül için şansını denemek.
Yarışmaya devam etmesi durumunda, eğer yarışmacı soruya yanlış cevap verirse yarışma-
yı 500 TL alarak terk edecektir. Ama soruya doğru cevap verirse 16 bin TL’yi garantileyecektir.
Bu durumda 32 bin TL’lik soruda da şansını deneme hakkı kazanacaktır.
Siz böyle bir durumda olsaydınız ne yapardınız? Yarışmaya devam eder miydiniz? Olası
alternatif durumları inceleyiniz ve bu alternatiflerden hangisinin daha makul bir tercih olduğunu
matematiksel verilerle tartışınız.
2. Sizce, herhangi bir yarışmacının 500.000 TL ödül kazanma olasılığı yaklaşık olarak nedir?
3. Yarışmanın ilk bölümündeki 10 yarışmacı adayı içinden finalist yarışmacı olabilmek için
sorulan basit bir sıralama sorusunun sorulduğu “hızlı parmak” yarışmasında da başarı gös-
termek gerekmektedir.
Bu yarışmada yarışmacı adaylarına 4 seçenek veriliyor ve bu seçeneklerin verilen bir kurala

göre doğru şekilde sıralanması isteniyor (büyükten küçüğe doğru, oluş sırasına göre, doğu-
dan batıya doğru vb.). Yarışmacı olabilmek için doğru sıralama yapmak yetmiyor, ayrıca bu
sıralamayı en kısa sürede yapmak da gerekiyor.
Yarışmacı adayı, sıralamanın bir kısmından emin, ama diğer kısmından emin değilse fina-
list olabilmek için nasıl bir strateji uygulamalıdır? Doğru sıralama üzerinde düşünmeli mi yoksa
hızlı cevaplamak için rastgele bir sıralama mı yapmalı?
23
Antik Çağ Kalıntıları
Bir yol inşaatı sırasında antik çağda yaşayan insanlara ait olduğu düşünülen kemikler bulundu. İske-
letlerin tamamı bulunamamakla birlikte konumlarından, iki ayrı kişiye ait oldukları anlaşıldı. Bulunan
kemikler ve uzunlukları Tablo 1’de; insan vücudundaki bu ve diğer kemiklerin yerleri Şekil 1’de gös-
terilmiştir.
Tablo 1. Bulunan kemiklerin çeşitleri ve uzunlukları
Pazı kemikleri: 47,5 cm, 47,6 cm Pazı kemiği: 34,7 cm

Ön kol kemiği: 25,8 cm Ön kol kemiği: 20,5 cm
Uzun yıllar önce yaşayan insanların fiziksel özelliklerinin belirlenmesi tarihçiler için önem-
lidir. Bu konuda tarihçiler sizden (sizin gibi matematikçilerden) yardım istiyorlar. Tabii ki
yöntemleriniz bilimsel ve güvenilir olmalıdır. Bu konuda işinize yarayabilecek Türkiye Adli
Tıp Veri Merkezi’nin (TATVEM) veri tabanından elde edilen istatistiksel bilgiler Şekil 2’de
verilmiştir. Bu tabloda değişik yaş ve cinsiyetlerde kişilerden derlenmiş kemik ölçümleri
verilmiştir.
24
Birinci ve ikinci iskeletin ait olduğu

kişilerin boylarını hesaplayınız. Değişik
kemiklerin insan boyu ile olan istatistik-
sel ilişkilerini kullanarak matematiksel
modeller oluşturabilirsiniz. Bunun için
TATVEM veri tabanında verilen bilgiler-
den yararlanabilirsiniz. Oluşturduğunuz
modellerden hangisini tercih ettiğinizi ve
nedenini belirtin.
Şekil 1: İnsan iskeleti ve kısımları
Şekil 2. Türkiye Adli Tıp Veri Merkezi (TATVEM) Veri Tabanı [Anahtar, A sütunu 1: erkek, 2: kadın, B
sütunu boy (cm), C sütunu kaval kemiği (cm), D sütunu uyluk kemiği (cm), E sütunu pazı kemiği (cm),
F sütunu ön kol kemiği (cm)].
Veri Kaynağı: “ http://web.utk.edu/~auerbach/GOLD.htm ”
ve “Auerbach, B. M., & Ruff, C. B. (2004). Human body mass estimation: A comparison of “morpho-
metric” and “mechanical” methods. American Journal of Physical Anthropology, 125, 331–342.”
25
Diş Hekimi Randevuları
Resim Banka Soygunu İçin 14x10 cm
Özel bir hastane diş polikliniği için yeni bir randevu sistemi oluşturmak istiyor. Bu
amaçla geçmiş dönemde polikliniğe randevu ile gelen 500 hastanın geliş zamanı ve mua-
yene süreleriyle ilgili veriler taranarak Tablo 1 ve Tablo 2 oluşturulmuştur.
Tablo 1. 500 hastanın muayenelerine geliş zamanları
Görüldüğü gibi bazı hastalar randevularına erken, bazı hastalar ise geç gelebilmektedir.
Muayene süreleri ise hastadan hastaya değişebilmektedir. Kimi hastaların muayeneleri 5
dakika sürerken kimi hastalarda bu süre 35 dakikaya kadar çıkabilmektedir. Poliklinikte
görevli tek bir hekim vardır ve hastaların hekim tarafından yapılan muayenelerinin ne kadar
sürdüğü ile ilgili bilgiler Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. 500 hastanın diş hekiminde geçirdikleri ortalama süre
Bu bilgiler dışında, randevu verilen hastaların yaklaşık %10’unun da randevularına gel-

mediği tespit edilmiştir. Yeni randevu sisteminde her gün saat 9:00-12:00 arası randevu
verilmesi ve hastaların muayenehaneye geldikleri sıraya göre muayene edilmesi planlan-
maktadır. Bu konuda sizden yardım isteyen hastane yönetimine eldeki veriler doğrultusun-
da nasıl bir randevu sistemi oluşturmasını ve bu çerçevede her gün kaç kişiye, kaç dakika
aralıklarla muayene randevusu vermesini önerirdiniz?
26
Nasıl Depolayalım?
Konserve üretimi yapan bir firma, ürettiği silindir şeklindeki konserve kutularını
saklamak için kısa süreli depoya ihtiyaç duymaktadır. Firma bunu mümkün olan en az
maliyetle yapmak istemektedir. Saklanmak istenen dik dairesel silindir şeklindeki konserve
kutularının her biri 10 cm yarıçapında ve 30 cm yüksekliğindedir. Firma, 175 konserve
kutusunu 2 ay süreyle depolamayı planlamaktadır. Firmanın depolama yapabileceği
3 farklı boyutta depolama dolabı mevcuttur. Her biri 100 cm yükseklikte olan bu
depolama dolaplarının taban kenarlarının ölçülerine göre kiralama maliyetleri Tablo’1 de
gösterilmektedir.
Tablo 1. Depoların boyutları ve aylık kira bedelleri
1. Siz firma sahibi olsaydınız maliyeti en aza indirmek için hangi depolama dolabını, hangi şekilde
kullanırdınız?
2. Firma daha sonraki üretimlerde farklı sayılarda konserve kutularını depolamaya ihtiyaç duyabilir.
Bunun için, firmanın hep aynı tür depolama dolaplarını kullanması uygun olur mu? Ne önerirsiniz?
Not: Kutuların depolarda dik konumda durması depoların güvenliği açısından önemlidir.
27
Caddede Park Yeri
Bir şehir planlamacısı iki yönlü bir yolun kenarında, evlerin önünde araba park yeri
tasarlamak için sizden yardım istiyor. Şehir plancısının amacı caddede park edilebilecek araç
sayısının en fazla olacağı düzeni sağlamaktır. Park yeri olarak kullanılacak yer yolun 150 m
uzunluğundaki kısmını oluşturuyor. Yolun toplam genişliği 18m'dir. (bkz. Şekil 1). Bu yolda hem iki
yönlü trafik işlemeli hem de yolun iki tarafında arabalar park edebilmelidir. Şekil 1’de görüldüğü
gibi yolun bir şeridi, şerit çizgisi dâhil 4,5 m ve yolun kenarındaki bir araç park alanının genişliği
de 4,5 m’dir. Bir arabanın güvenli bir şekilde park edilebilmesi için yolda şerit çizgileri dahil
3 m genişliğinde 4,8 m uzunluğunda dikdörtgensel bir alan ayrılmalıdır. Bu alan, yola paralel
olabileceği gibi (bkz. Şekil 2a) açılı olarak da tasarlanabilir (bkz. Şekil 2b) ancak bu durumda
araçlar yola taşmamalıdır.
Şekil 1. Araba park alanı ve yol planı

28
1. Sizden istenen yolun bu 150 m’lik kısmına en fazla sayıda araç park edilebilecek şekilde
yola paralel, dik veya açılı park yerleri tasarlamanızdır. Araba park yeri tasarımınızda aşağıdaki
çizimlerden yararlanabilirsiniz.
Şekil 2a: Paralel araba park yeri tasarımı
Şekil 2b: Açılı araba park yeri tasarımı
2. Eğer araç park alanının genişliği için bir tarafta verilen 4,5 m sınırlaması olmasaydı yolun
toplam genişliği (18 m) ve yol genişliği (4,5 m+4,5 m = 9 m) sabit kalmak şartıyla şehir
planlamacısına en fazla sayıda araç park edilebilmesi için nasıl bir park tasarımı önerisinde
bulunurdunuz? Nedenleriyle açıklayınız.
29
Dönme Dolap
İngiltere’nin başkenti Londra’daki “London Eye” ismiyle bilinen dönme dolap Londra’yı
kuşbakışı izlemek isteyenler için tavsiye edilmektedir. 1999 yılında inşa edilen ve dünyanın en
büyük dönme dolaplarından birisi olan yapı, yıllık 4 milyon civarında ziyaretçisiyle Londra’nın
önemli turizm kaynaklarından biri haline gelmiştir. 135 metre yüksekliğindeki bu dönme dolap
her biri 25 kişi kapasiteli, içinde insanların rahatça dolaşabileceği genişlikte 32 kapsülden
oluşmaktadır. Dönme dolabın bir diğer özelliği de hiç durmadan hareketine devam etmesidir.
Yani yolcu indirmek ya da bindirmek için durmayan dolap, insanların yer seviyesinde kapsüllere
rahatlıkla inip binebileceği kadar yavaş hareket etmektedir.
Londra’daki “London Eye” ismiyle bilinen dönme dolabı inceleyen ve müşteri

potansiyelinden etkilenen bir yatırımcı, benzer bir dönme dolabı İstanbul’da Çamlıca tepesine
yapmaya karar veriyor. Çapı 140 metre olması planlanan dönme dolap, yerden yüksekliği 4 m
olan bir platform üzerine kurulacaktır. Dönme dolap üzerine eşit aralıklarla her biri 25 kişi kapasiteli
36 kapsülün yerleştirilmesi düşünülmektedir. Dönme dolabın bir tam turunu tamamlama süresi
30 dk.olarak planlanmaktadır. Kapsüllerin içerisine yerleştirilecek olan elektronik göstergelerde
müşteriye anlık olarak aktarılması planlanan bilgiler şunlardır:
• Yerden yükseklik
• Kapsüle bindikleri noktaya olan uzaklık
• Hız
Bu bilgileri anlık hesaplayabilecek yazılımı geliştirecek bilgisayar programcısına yardımcı

olmanız istenmektedir. Bu çerçevede, programcıya bu bilgilerin matematiksel olarak nasıl
hesaplanabileceği konusunda bir yöntem öneriniz.
30
Trafik İşaret Levhaları

Karayolları Genel Müdürlüğü’nün Trafik İşaretleri Elkitabına göre, “Kaplama Üstü Yön
Levhaları” çok şeritli bölünmüş yolların kavşak yaklaşımlarında, her bir şeridin ulaşacağı
güzergâh ile ilgili bilgi vermek amacıyla, aşağıdaki gibi durumlarda kullanılır:
• Yüksek trafik hacmi • Kısıtlı görüş uzaklığı

• Yüksek hızlı trafik • Yüksek kamyon oranı
• Yere monte edilen levhalar için yeterli yer bulunmayışı
Elkitabına göre “Kaplama Üstü Yön Levhaları”nın alt kenarının zemine mesafesi en az
5,50 m ve levhaların düşey boyutu (yüksekliği) en fazla 3 m olmalıdır.
Yolculuğu kolaylaştıran unsurlardan biri trafik işaret levhalarıdır. Bu levhalar yol kenarına
konulduğu gibi yolun üzerine belirli bir yüksekliğe de konulabilmektedir. Bir sürücü gideceği
yönü belirlerken yol üzerindeki bu levhaları takip eder. Sürücü levhaya çok uzak olduğunda
levhada yazılanları görmekte zorlanacağından, çok yakın olduğunda ise levhayı görmek
için yukarı doğru dik bakmak zorunda kalacağından levhayı okuyamaz. Karayolları Genel
Müdürlüğü Bakım Dairesi Başkanlığı Trafik Şubesi Müdürlüğü, sürücülerin yol üzerindeki
“Kaplama Üstü Yön Levhaları”nı en kolay okuyabileceği mesafeyi bulabilecekleri bir yöntem
araştırıyor. Sizin göreviniz Trafik Şube Müdürlüğü’ne böyle bir yöntemi kısa bir rapor halinde
sunmak. Raporunuzda aşağıdaki bilgilere yer veriniz:
• Yönteminizi elde ederken yaptığınız her bir işlem basamağının açıklanması

• Yönteminizi daha da iyileştirmek için ne tür bilgiye ihtiyacınız olduğu.
31
Trafik İşaret Levhaları (Çalışma Kağıdı)

Çalışma Kâğıdı
1. En iyi görüş mesafesini nasıl tanımlarsınız?

2. En iyi görüş mesafesinin önemli olduğu bir duruma örnek veriniz. Nedenini açıklayınız.
Tablo 1’de bir müzede duvara asılı bazı tabloların yerden ne kadar yüksekte asılı olduğu
ve tablonun boyu verilmiştir. Bu tablolara olan uzaklığımızla resimleri görme açımızın değişimini
bir dinamik geometri yazılımı kullanarak inceleyiniz. Resme yaklaştıkça görme açımız nasıl değiş-
mektedir? Hangi durumda resmi en geniş açıdan görürüz, açıklayınız.
Tablo 1. Tabloların yerden yükseklikleri ve boyları

32
Tahta En İyi Nereden Görünür?
Sınıf oturma düzeninin öğrencinin başarısı üzerinde etkisi olabilmektedir. Sınıf

tasarlanırken “bütün öğrencilerin tahtayı mümkün olan en iyi görüş açısıyla görmelerini
sağlamak” göz önünde bulundurulması gereken en temel unsurdur. Fakat duvar kenarında
oturan öğrenciler, en arkada oturan öğrenciler veya en önde oturan öğrenciler için
düşünüldüğünde tahtanın tamamını görme açılarında farklılıklar bulunmaktadır. Görüş açısı,
bir kişinin tahtanın tamamını gördüğü açı, öğrencinin ne kadar iyi gördüğünün bir ölçüsüdür.
Genellikle görüş açısının büyük olması tercih edilir. Sizden istenen aşağıda planı verilen sınıfta,
her bir sıranın görüş açısını (yatay görüş açısı) ve en iyi görüş açısına sahip sırayı belirlemek
için matematiksel bir yöntem geliştirmenizdir.
33
Gün Uzunluğunu Tahmin Et
Türkiye ve Rusya’da faaliyet gösteren bir inşaat firması yaptığı binalarda temiz enerji
politikası izlemektedir. Bu bağlamda binaların dış yüzeyine ve çatısına gün ışığında enerji
üretecek paneller yerleştirerek her binanın enerji ihtiyacını büyük oranda karşılayacak bir
yatırım yapmaktadır. Pazarlama sürecinde kendi enerjisini üreten bina söylemi en önemli
reklam malzemesi olacaktır. Fakat binalara yerleştirilen panellerin farklı ülkelerde, farklı illerde
ve farklı iklim koşullarında enerji üretim miktarı değişmektedir.
Paneller güneş enerjisini dönüştürdükleri için bir ilin herhangi bir gün için gündüz
uzunluğu panellerin o gün yaklaşık ne kadar enerji üreteceğini belirlemektedir. İnşaat
firması yetkilileri binanın yılın hangi aylarında ortalama ne kadar enerji üreteceği konusunda
müşterilerini önceden bilgilendirmek istiyor. Ayrıca, yılın hangi aylarında binanın ne kadar
ekstra enerjiye ihtiyaç duyacağı konusunda müşterilerin önceden bilgi sahibi olması firma için
önemlidir.
Buna göre, Tablo 1’deki verileri kullanarak yılın herhangi bir gününde Ankara’nın ve
Moskova’nın gün uzunluğunun hesaplanabileceği bir yöntem geliştiriniz.
34
Tablo 1. Bazı tarihlerde Ankara ve Moskova’da güneşin doğuş ve batış saatleri
Ankara Moskova
Genel Coğrafi Bilgiler
Ankara
Enlem: 38o 40’ N (39o 56’)

Boylam: 30o 34’ (32o 52’) E
Moskova
Enlem: 55o 57’ (55o 45’) N

Boylam: 38o 42’ (37o 37’) E
35
En İyi Koltuk Hangisi?

Aşağıda, bir forum sitesinde üç kişi arasında geçen bir konuşma verilmiştir. Bu
kişiler arasındaki diyalogları da dikkate alarak görme açısının hangi faktörlere bağlı
olduğunu belirleyiniz.
Şahıs A: Türkçe dublajlı bir film için 7 kişilik rezervasyon yaptıracağım. En iyi yer
hangisi olur? Aşağıdaki seçimi yaptım ama bir sıra daha önü mü seçmeliyim?
Ben tek kişi gittiğim zaman K-6 veya K-7’yi seçiyorum.
Şahıs B: Bu durum sinemaya ve koltuklara göre de değişiyor. Bazı koltuklar sık

ama kısa oluyor.
O zaman orası uygun ama bazı koltuklar dik ve uzun, araları da büyük olunca filmi
biraz daha geriden izlemek gerekiyor. Bazen de bu durum filme bağlı oluyor. Filmin alt
yazıları çok altta çıkıyor ve okumayı zorlaşıyor.
Şahıs C: Perdeye çok yakın koltuklarda alt yazıyı okumak için başı sağa sola
çevirmek zorunda kalınıyor ki bu durumda filmden kopmak kolaylaşıyor.
Kaynak: forum.donanimhaber.com/m_38252882/tm.htm
36
Önceki sayfadaki resimde de görüldüğü gibi sinemada koltuklar sıra ve sayı verilerek
numaralandırılmaktadır. Sinema biletinizde, bir harf ve sayıdan oluşan salonda oturmak
zorunda olduğunuz yeriniz yazar. Çoğunlukla harf sırayı, sayı da koltuğu işaret eder.
Fakat yukarıdaki tartışmadan da anlaşıldığı gibi her bir sıranın ve numaranın

görüş açısı değişmektedir. İzleyiciler de tercihlerini genellikle tecrübelerine dayanarak
yapmaktadır. Sinema yetkilileri herhangi
bir koltuk için yatay ve dikey görüş açısını
belirlemek istiyor. Bunun için her bir koltuk
için yerden yükseklik, yataydaki mesafe ve
perdeye olan uzaklık verilerini çıkarıyorlar
(x, y, z koordinatları).
Fakat bu verileri kullanarak (yatay ve

dikey) görüş açılarını nasıl hesaplayabile-
cekleri konusunda bir matematikçinin yar-
dımına ihtiyaçları var. Sizden istenen, bir
sinema salonundaki (üç boyutlu koordinat
siteminde koordinatları belli) herhangi bir koltuk için perdenin hem yatay hem de dikey
görme açılarını gösteren bir ilişki bulmanız.
37
Kaplumbağa Terbiyecisi
Osman Hamdi Bey (1842-1910) Türk
resim sanatının her döneminde gündemdeki
yerini korumuş bir isimdir. Yüksekliği 2,5 m
olan “Kaplumbağa Terbiyecisi” adlı tablosu,
ressamın en ilgi çeken ve özgün eserlerinden
birisidir.
Türk resim sanatının en pahalı tablosu

olarak da bilinen bu eser bugün Pera Sanat
Müzesi’nde (http://www.peramuzesi.org.tr)
sergilenmektedir.
Yeni açılacak bir salonda “Kaplumba-

ğa Terbiyecisi” alt kısmı yerden 0,5 m yukarı-
da olacak şekilde asılarak, sergilenecektir.
Yeni salonda ziyaretçiler için tablodan tam
olarak ne kadar uzakta dururlarsa tabloyu
en iyi şekilde görebileceklerini gösteren bir
çizelge hazırlanması düşünülmektedir.
Ziyaretçiler çizelgeye göre göz hizala-

rının zeminden ne kadar yüksekte olduğu
bilgisini kullanarak en iyi görüş açısını yakala-
mak için tabloya ne kadar uzaktan bakmaları
gerektiğini öğrenebileceklerdir.
Müze yönetimi, sizden böyle bir çizel-

genin hazırlanmasına yardımcı olacak matematiksel bir model geliştirmenizi ve bunu yazılı
olarak müze müdürlüğüne sunmanızı istiyor. Ancak geliştireceğiniz modelin müzede sergile-
nen diğer tablolar için de kullanılabilir olması önemli.
Modeli oluşturmaya başlamadan önce yaptığınız araştırmalarla, tablonun en iyi şekilde

görülebilmesi için tablonun üstten aşağıya tamamını görecek şekilde ziyaretçinin görüş açısı-
nın mümkün olduğunca büyük olması gerektiği sonucuna vardınız. Diğer bir deyişle, tablonun
en iyi şekilde görülebilmesi için ziyaretçinin gözü ile tablonun üst ve alt kenarlarının oluşturdu-
ğu açının, θ, (bkz. Şekil 1) en büyük
olması gerekmektedir. Buradan yola
çıkarak müzenin ihtiyacı olan modeli
oluşturunuz.
Şekil 1
38
Ayak İzi Problemi
Gece yarısı kuyumcuya giren hırsızlar çelik kasayı patlatarak soygun yaptı. Olay yerinde
yapılan incelemede, şüphelilere ait herhangi bir parmak izine rastlanmazken yerde bulunan
ayak izleri polis ekiplerinin dikkatini çekti.
Olay Yeri İnceleme Ekipleri tarafından fotoğrafları çekilen ve ölçüleri alınan ayak izleri,
Kriminal Polis Laboratuvarı’na gönderildi. Teknik Fotoğraf ve Eşkâl Tespit Bürosunda çalışan
bir memur, bu ayak izlerine bakarak hırsızların boy ölçülerini tahmin etmeye çalışıyor. Sizin
göreviniz bu memura ayak izi verilen bir kişinin boy ölçüsünü bulmanın genel bir yöntemini
sunmak.
39
Benzinin İyisi Hangisi?
Arabalar, motor tasarımlarına göre değişik oktanlı benzinlerle değişik verim düzeylerinde
çalışabilmektedir. Tansel ve babası kendi arabaları için benzindeki oktan değerinin arabanın
gideceği mesafeyi nasıl etkileyeceğini merak ediyorlar. Baba-oğul yüksek oktanlı benzin
daha pahalı olduğundan aradaki farkın ödenmeye değer olup olmayacağına karar vermek
için arabalarına iki farklı oktandan benzin alıp gidebilecekleri mesafeyi ölçmeye karar verdiler.
İlk denemelerinde arabanın deposunu 95 oktan benzinle doldurup benzin hemen hemen
bitinceye kadar arabayı kullanıp gidilen mesafeyi kaydettiler. Daha sonra 97 oktanlı benzinle
de aynı işlemi yaparak aşağıdaki tabloyu oluşturdular. Tablodaki verileri kullanarak aşağıdaki
soruları cevaplayınız.
Tablo 1. Tansel ve babasının bulguları
1. Alınan benzin miktarı ile gidilen yolu ve benzin miktarı ile ödenen para arasındaki ilişkileri
matematiksel olarak ifade ediniz.
2. Yukarıdaki bilgilere göre benzindeki yüksek oktan, Tansel’lerin arabasının daha uzun yol gitmesini
sağlıyor mu? Yanıtınızı matematiksel kanıtlarla destekleyin.
3. Piyasadaki benzin fiyatları oktanlarına göre değişmektedir. Sizce fiyat farkları bu araba için
getirdiği avantaja değiyor mu? Cevabınızı matematiksel kanıtlarla destekleyin.
4. Tansel’in ağabeyi, kardeşiyle babasının yaptığı bu deneyi duyunca aldıkları benzinin oktanı
dışında arabanın gittiği yolu etkileyen başka etkenler olabileceğini öne sürdü. Sizce bu etkenler
(varsa) nelerdir, yazınız.
40
Çitleyelim
İnşaat malzemeleri yapan bir fabrikada ürünlerin depolanması için yeni bir alana ihtiyaç
duyulmaktadır. Şirketin lojistik müdürü fabrikaya bitişik 10.800 m2’lik dikdörtgen şeklindeki bir
bölgenin çitle çevrilmek suretiyle depo olarak kullanılabileceğini düşünmektedir. Çitle kapatılacak
bölge bir tarafta fabrikanın duvarını kullanacaktır. Ayrıca Şekil 1’de de görüldüğü gibi depolama
bölgesinin önünden uygun mesafede otoyol geçtiğinden bu tarafa yapılacak çitin diğerlerinden
daha yüksek ve güvenli olması gerekmektedir.
Şekil 1
Depolama bölgesinin yan kenarlarına yapılacak çitin maliyeti metre başına 200 TL iken ön
tarafına yapılacak çitin maliyeti 300 TL olacaktır. Çitin maliyetinin en az olacak şekilde depolama
bölgesinin boyutlarının belirlenmesi gerekiyor.
1. Depolama bölgesinin boyutlarını ve çitin maliyetini hesaplayınız.
2. Eğer otoban tarafına daha pahalı bir çit yapılacak olsaydı (örneğin 400 TL/m), maliyet ve
depolama bölgesinin boyutları nasıl değişirdi?
41
Acile Gelen Yüksek Tansiyon Hastası
http://thsk.saglik.gov.tr/kronik-hastaliklar/797-hipertansiyon.html
Tansiyon, atardamarların içindeki kan basıncıdır. Tansiyon, ölçüm birimi mmHg olan
iki parametre ile ölçülür: büyük tansiyon (sistolik basınç) / küçük tansiyon (diastolik basınç).
Büyük tansiyon, kalbin sol kalpten kanı vücuda doğru pompalarken kullandığı güce denir.
Küçük tansiyon ise kalbin kan pompalanmasını bitirdikten sonra damarlarda ortaya çıkan
basınçtır. Dünya Sağlık Teşkilatı’nın tarifine göre normal kan basıncı 120/80 mmHg dir.
Yapılan bilimsel çalışmalara göre yüksek tansiyon sınırı yaşla değişiklik göstermesine
rağmen, orta yaşlı insanlarda büyük tansiyon en fazla 140 mmHg, küçük tansiyon ise en
fazla 85 mmHg olmalıdır.
Tansiyonu yüksek olan bir hastayı rahatsız eden ve bir doktora gitmesine yol açan ilk
belirtiler başın arkasından enseye doğru uzanan baş ağrısı, baş dönmesi, kulak çınlaması,
burun kanaması veya kalp ağrılarıdır.
Yüksek tansiyon eğer kontrol edilmezse, kalp, beyin, böbrek gibi hayati organlarda
zaman içinde bir çok hastalık ortaya çıkaracağı gibi, ani ve aşırı tansiyon yükselmesi
hastanın beyin kanaması geçirerek felç olmasına bile sebep olabilir. Bu nedenle, yüksek
tansiyonun tedavisi mutlaka yapılmalıdır.
1. Tansiyonun yüksek olması ne demektir?

2. Tansiyonu ortalama 130/82 mmHg olan bir kişi yüksek tansiyon hastası olarak
kabul edilebilir mi? Neden?
3. Bu kişide yüksek tansiyon belirtileri görülür mü?
42
Asistan doktor olarak acilde nöbet tuttuğunuz bir akşam saat 21.15’te, yüksek tansi-
yon belirtileri ile acile gelen bir hastanın ilk tansiyon ölçümünü yaptıktan sonra tansiyonunun
çok yüksek olduğunu gördünüz ve hastaya uygun dozda bir tansiyon düşürücü ilaç verdiniz.
Daha sonra, İlknur hemşireden belli aralıklarla bu hastanın tansiyon ölçümünü yapmasını, bu
sonuçları ölçüm yaptığı saatle birlikte bir kağıda not etmesini ve eğer acil bir durum olursa
size haber vermesini istediniz. Yaklaşık iki saat sonra, hastayı kontrol etmek için yanına uğ-
radığınızda, İlknur hemşire size Tablo 1’de gösterilen tansiyon takip çizelgesini verdi.
Bu verileri kullanarak, Acil Tıp Anabilim Dalı Başkanı olan hocanıza, aşağıdaki soruları
ayrıntılı ve ikna edici cevaplar veren bir açıklama yapmanız gerekiyor.
43
Gelecek Yüzyılda Türkiye
T.C. Kalkınma Bakanlığı, gelecek yüzyıl için stratejik planlar yapmaktadır. Bu çerçevede,
Türkiye nüfusunun yıllara göre nasıl değiştiği ve önümüzdeki 100 yıl içerisinde demografik yapının
nasıl farklılaşacağı gelecekte yapılacak olan yatırım planlarını yönlendirmede belirleyici bir etkendir.
Çünkü mevcut durum gözetilerek yapılan yatırımlar, yıllar sonra nüfus yapısındaki değişmeden
dolayı işlevsiz kalabilmektedir. Bakanlık yetkilileri sizden aşağıdaki sorular doğrultusunda bir rapor
hazırlamanızı istemektedir. Raporda Tablo 1’de gösterilen geçmiş yıllardaki nüfus değişiminin
incelenerek gelecekteki nüfus yapısının nasıl oluşabileceği konusu irdelenmelidir.
1. Türkiye’nin nüfus artışı yıllara göre Tablo 1. Yaş grubuna göre nüfus
nasıl değişmektedir? Nüfustaki artışta
nasıl bir değişim söz konusudur?
a. 1980-1985 yılları arasında ve diğer yıl
aralıklarında nüfustaki artış miktarı nedir?
b. Zamana bağlı ortalama nüfus artış
oranının (hızının) en yüksek ve en düşük
olduğu yıl aralıkları hangileridir?
c. 2000 yılındaki (zamana bağlı) nüfus
artış oranı (hızı) yaklaşık olarak nedir?
2. Genç, orta ve yaşlı nüfus yıllara göre
nasıl bir değişim göstermektedir?
3. Bazı uzmanlar gelecekte Türkiye nüfusunun durağanlaşacağını iddia ediyorlar. Sizce böyle
bir durum söz konusu mudur? Durağanlaşma olacaksa bunun ne zaman gerçekleşmesi
beklenebilir?
44
Su Deposu
Bir bilgisayar şirketi, eğitim kurumlarına bilgisayar destekli eğitim amaçlı programlar
hazırlamaktadır. Şirkete bağlı bir ekip, öğrencilerin grafik çizme ve yorumlama becerilerini
geliştirmeye yardımcı olacak bir su deposu doldurma animasyonu üzerinde çalışmaktadır.
Ekibin bu animasyonu oluşturabilmesi için su deposu doldurulurken depoda biriken suyun
hacmine bağlı olarak su yüksekliğini gösteren bir grafiğe ihtiyacı vardır.
Ekibin matematikçi üyesi olarak sizden istenen, aşağıda verilen depolar için bu grafikleri
yaklaşık olarak çizmeniz ve herhangi bir şekle sahip bir su deposu için su miktarına bağlı
olarak suyun yüksekliğini gösterecek olan grafiğin nasıl çizileceğini açıklayan bir yönerge
hazırlamanızdır.
45
Boru Hattı Güzergâhını Belirle
Kıbrıs’a İçme Suyu

KKTC’nin suyu denizden gidecek.
Yavru Vatan artık Türkiye’den borularla gelecek olan suyu içecek.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) su ihtiyacının Türkiye’den döşenecek

boru hattıyla karşılanmasına dönük proje başlatıldı. Devlet Su İşleri (DSİ) Genel
Müdürlüğü ile Alsim Alarko şirketi arasındaki mutabakat zaptı, bugün düzenlenen
törenle imzalandı. Törende konuşan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler,
78 kilometre uzunluğunda, denizin 250 metre derinine askıda döşenecek 1,6 metre
çapındaki boru hattı ile Kıbrıs’a yılda 75 milyon metreküp su verileceğini, bunun 15
milyon metreküpünün içme suyu olacağını, kalanının da sulamada kullanılacağını
söyledi. Bu arada Alman Frankfurter Rundschau gazetesi, Türkiye’nin KKTC’ye bir
boru hattı kurarak içme suyu nakletmeyi planladığını, bundan Kıbrıs’taki Rumların da
istifade etmesinin düşünüldüğünü yazdı. Gazetede “Kıbrıslılar, Türklerin ‘barış suyunu’
içecek” başlığıyla verilen haberde, Kıbrıs’ta uzun yıllardan bu yana içme suyu sıkıntısı
çekildiğine ve bunun hem artan turizm hem de tarım açısından çok önemli olduğuna
işaret edilerek, Türkiye’nin planladığı ve Alarko-Holding tarafından yapılacak boru hattı
projesinin yöneticisi Oktay Varlıer’in açıklamalarına yer verildi. Varlıer, yaklaşık 10 yıldan
bu yana planlamalar üzerinde çalıştıklarını ve sonunda işe başlayacak olmalarından
büyük mutluluk duyduğunu belirterek yaklaşık 250 milyon dolara mal olması beklenen
projeyi 5 yıl içinde hayata geçirmeyi planladıklarını söyledi.
Kaynak: http://www.haberler.com
46
Kıbrıs adasında yeterli tatlı su kaynakları bulunmadığından Türkiye’den Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti’ne bir boru hattı ile tatlı su taşınması planlanmaktadır. Antalya ve Adana, inşa edilecek
boru hattı için su kaynağı sağlayabilecek alternatif iller arasında ön plana çıkmaktadır.
• Antalya için Manavgat nehri üzerine kurulu Manavgat Barajı, kaynak olarak düşünülmekte-
dir.
• Adana için Seyhan nehri üzerine kurulu Seyhan Barajı kaynak olarak düşünülmektedir.
Döşenecek boru hattının maliyeti, karada doğanın yapısına göre değişmektedir. Düz ve
engebesiz bir arazi için ortalama maliyet 50.000 TL/km iken dağlık bir arazi için bu maliyet 100.000
TL/km’ ye kadar çıkabilmektedir. Denizdeki maliyeti ise 200.000 TL/km olarak öngörülmektedir.
Yetkililer, su kaynağı ve güzergâha karar verildikten hemen sonra inşaatın başlayacağını

belirtmektedirler. Bu güzergâhı belirleme konusunda sizden de maliyet hesabıyla birlikte bir
güzergâh önerisi sunmanız istenmiştir. Maliyetin en az olacağı bir güzergâh belirleyiniz ve bu
güzergâhın uygunluğu konusunda yetkilileri ikna edici, ayrıntılı bir rapor yazınız.
Tablo1. İller ve ilçeler arası mesafe (km)
Not: Tabloda yer alan mesafeler karayolu mesafesidir (KKTC verileri hariç).
77777777777777777777777777777777
Kaynak: http://www.hgk.msb.gov.tr/CografiUrunKatalogu/tematik/resimler/Turkiye_Siyasi_A3.jpg

Kaynak: http://www.hgk.msb.gov.tr/CografiUrunKatalogu/tematik/resimler/Turkiye_Siyasi_A3.jpg
47
47
48
Doğa Yürüyüşü Parkuru Krokisi
Son yıllarda, trekkinge (doğa yürüyüşü) olan talebin gittikçe artması dolayısıyla bu
yürüyüşleri organize eden acentelerin sayısı da artmaktadır. Bu acenteler daima yeni parkurlar
keşfedip kişiye özel farklı zorluklarda parkur önerileri sunmak için çalışmaktadırlar. Bu amaçla,
yeni kurulan bir acente de bilinenlerden farklı parkurlar belirleyerek bunları müşterilerinin hizmetine
sunmayı planlamaktadır. Bu acente için çalışan sporcular farklı parkurlarda yürüyüşler yapmakta-
dır. Sporcuların yürüyüşleri uydu kaydıyla anlık takip edilmekte ve yürüyüş başlangıcından itibaren
sporcuların gittikleri mesafe ve bulundukları konumun eğimi, mesafe-eğim grafiği formatında
anlık kaydedilmektedir. Bu yürüyüşlerden bir tanesi için uydu kayıt verileri Şekil 1’de gösterilmiştir.
Şekil 1’deki grafik kullanılarak

parkurun taslağı (kroki),
mesafe-yükseklik grafiği şeklinde
çizilebilmektedir. Acente bu konuda
bir matematikçiden yardım istemeye
karar verir. Sizden bu parkur için
grafik verisini kullanarak parkurun
taslağını (mesafe-yükseklik grafiğini)
oluşturmaya yarayacak bir yöntem
geliştirmeniz ve bu yöntemi
acente çalışanlarına açıklamanız
beklenmektedir.
Şekil 1. Mesafe - eğim grafiği
49
Yaz İşi
Arzu, geçen yaz Vahşi Doğa Eğlence Parkı’nda yiyecek satışı yapan bir firmanın temsilci-
si olarak çalışmaya başlamıştır. Arzu’ya bağlı olarak çalışan elemanlar, seyyar arabalarla parkın
içerisinde dolaşmakta ve sakız, sandviç, çerez, su, meşrubat gibi yiyecek ve içecekler satmakta-
dırlar.
Önceki yaz çalışan elemanların tamamı tatmin edici bir gelir elde ettiğinden bu yaz da
çalışmak için Arzu’nun görev yaptığı birime tekrar başvurdu. Fakat park yöneticileri Arzu’ya,
bu yaz geçen yılki kadar çok satıcının işe alınamayacağını söylediler. Arzu buna göre geçen yıl
çalışan dokuz elemandan yalnızca üçünü tam zamanlı, üçünü de yarı zamanlı çalışmak üzere işe
alabilecektir. Geri kalan üç kişiyi ise işe alamayacaktır. Ancak Arzu, geçen yıl çalışan bu dokuz
elemandan hangilerini tekrar işe alacağına karar verememekte ve bu konuda yardımınıza ihtiyaç
duymaktadır.
Arzu, geçen yaz çalışan dokuz kişinin kayıtlarını gözden geçirerek, parkın “çok yoğun,
orta yoğun ve durgun” olduğu zamanlara göre her bir satıcı için toplam çalışma saatlerini ve
satıcıların satışlardan elde ettikleri toplam geliri hesaplayarak aşağıdaki tabloyu oluşturmuştur.
Arzu, kendisine en çok para kazandıran elemanları tekrar işe almak istemekte, ancak elemanları
performanslarına göre nasıl karşılaştıracağını bilememektedir. Bunun sebebi ise her bir elemanın
farklı sürelerde çalışmış olmasıdır. Ayrıca parkın yoğun olduğu saatlerde daha çok satış yapmanın
mümkün olduğu gerçeği de göz ardı edilmemelidir.
Gelecek yaz çalışmak üzere kimin işe alınması gerektiğine karar vermek için bir yöntem
bulmaya çalışınız. Bu çerçevede, Arzu’ya geçen yaz kendisi için çalışan bu dokuz elemanı nasıl
değerlendirebileceğini ve hangilerini tam zamanlı, hangilerini yarı zamanlı olarak işe alabileceğini
anlatan bir rapor yazınız. Yönteminizin tabloda gösterilen dokuz kişi için nasıl işlediğini gösteriniz.
50
Yönteminizi anlayabilmesi için Arzu’ya yeterince ayrıntı vermelisiniz. Ayrıca Arzu’nun yönteminizin
onun için iyi bir yöntem olup olmadığına karar verebilmesi için açıklamanızın anlaşılır olmasına
dikkat ediniz.
Her Bir Çalışanın Geçen Yazdaki Çalışma Saatleri

Haziran Temmuz Ağustos
Yoğun Orta Durgun Yoğun Orta Durgun Yoğun Orta Durgun
MELEK 12,5 15 9 10 14 17,5 12,5 33,5 35
KÜBRA 5,5 22 15,5 53,5 40 15,5 50 14 23,5
TÜLAY 12 17 14,5 20 25 21,5 19,5 20,5 24,5
JALE 19,5 30,5 34 20 31 14 22 19,5 36
ÇETİN 19,5 26 0 36 15,5 27 30 24 4,5
CAN 13 4,5 12 33,5 37,5 6,5 16 24 16,5
REMZİ 26,5 43,5 27 67 26 3 41,5 58 5,5
TEKİN 7,5 16 25 16 45,5 51 7,5 42 84
VELİ 0 3 4,5 38 17,5 39 37 22 12
Her Bir Çalışanın Geçen Yaz Kazandırdığı Para (TL)

Haziran Temmuz Ağustos
Yoğun Orta Durgun Yoğun Orta Durgun Yoğun Orta Durgun
MELEK 690 780 452 699 758 835 788 1732 1462
KÜBRA 474 874 406 4612 2032 477 4500 834 712
TÜLAY 1047 667 284 1389 804 450 1062 806 491
JALE 1263 1188 765 1584 1668 449 1822 1276 1358
ÇETİN 1264 1172 0 2477 681 548 1923 1130 89
CAN 1115 278 574 2972 2399 231 1322 1594 577
REMZİ 2253 1702 610 4470 993 75 2754 2327 87
TEKİN 550 903 928 1296 2360 2610 615 2184 2518
VELİ 0 125 64 3073 767 768 3005 1253 253

51
Hangi Konutu Almalı?
Aylık 2.700 TL net geliri ve kira hariç 1.200 TL sabit gideri olan Kerem Bey, kiracı olmaktan
kurtulmak ve bir konut almak istiyor. Kerem Bey ve ailesinin birikmiş 25.000 TL’si var. Kerem Bey,
tanıdığı birkaç emlakçının portföyünden ve internet ilanlarından yararlanarak almayı düşündüğü
daireleri belirleyerek bunların bilgilerini Tablo 1’deki gibi düzenlemiştir.
Tablo 1. Satılık konutlar ve özellikleri
Kerem Bey, konut alırken önemli olduğunu düşündüğü birkaç hususu da aşağıdaki gibi
not etmiştir:
• Konutun kapladığı alan büyürse ısınma masrafı artar.
• Binanın yaşı ile sağlamlığı ters orantılıdır.
52
• Binanın şehir merkezine olan uzaklığı arttıkça fiyatı düşmektedir.
Kerem Bey, biriktirdiği parayı peşinat olarak vermeyi, geriye kalan kısmı ise bankadan
kredi alarak ödemeyi düşünmektedir. Kredi için 4 bankayla görüşerek, bu bankaların kredi ve faiz
oranlarını içeren bir tablo da oluşturmuştur (bkz. Tablo 2).
Tablo 2. Bankaların kredi faiz oranları
Bankalar ve Faiz Oranları (%)
Kredi Tutarı (TL) Vade (Ay)
V X Y Z
Bankası Bankası Bankası Bankası
60000-80000 60 0,84 0,95 0,79 0,82
60000-80000 96 0,85 1,05 1,07 0,86
60000-80000 120 0,87 1,05 1,15 0,92
80000-100000 60 0,83 0,96 0,82 0,86
80000-100000 96 0,84 1,06 0,89 0,88
80000-100000 120 0,86 1,07 0,91 0,94
100000-120000 60 0,82 0,97 0,8 0,81
100000-120000 96 0,83 1,07 0,84 0,82
100000-120000 120 0,85 1,09 0,85 0,84
Kerem Bey’in sizn yardımınıza ihtiyacı vardır. Onun hangi konutu tercih etmesi ve hangi
finansman alternatifini ve vadesini seçmesi gerektiğini nedenleri ile açıklayan bir model geliştiriniz.
53
Hangi Otomobili Almalı?
Levent Bey, ailesi için bir otomobil almayı planlamaktadır. Aylık net geliri 1.776 TL ve
sabit gideri 1.200 TL olan Levent Bey'in birikmiş 10.000 TL parası bulunmaktadır. Yıl sonu
kampanyalarından faydalanmak isteyen Levent Bey, öncelikle otomobil bayilerini ziyaret
ederek düşündüğü otomobillerin özelliklerini ve fiyatlarını içeren broşürleri edindikten sonra,
bunların bilgilerini Tablo 1’deki gibi düzenlemiştir.
Tablo 1. Araçların modellerine göre teknik özellikleri

54
Levent Bey, deneyimli arkadaşlarıyla da konuşarak otomobillerin teknik özelliklerine yönelik
aşağıdaki notları çıkartmıştır:
• Otomobillerde motor hacmi büyüdükçe tüketilen yakıt miktarı artar.

• Otomobillerin ağırlığı ile yüksek hızlardaki güvenliği arasında doğru orantı vardır.
• Silindir sayısı arttıkça motorun gücü artar.
Levent Bey, otomobil alırken biriktirdiği parayı peşinat olarak vermeyi, geri kalan kısmı ise
bankadan kredi alarak ödemeyi düşünmektedir. Kredi için 4 bankayla görüşerek, kredi ve faiz
oranlarını gösteren Tablo 2’yi oluşturmuştur.
Tablo 2. Bankaların kredi faiz oranları
Bankalar ve Faiz Oranları (%)

Kredi Tutarı (TL) Vade (Ay)
V X Y Z
Bankası Bankası Bankası Bankası
10000-15000 24 1,04 0,99 0,79 1,1
10000-15000 36 1,09 1,1 1,07 1,15
10000-15000 48 1,12 1,14 1,15 1,16
10000-15000 60 1,15 1,2 1,19 1,18
15000-20000 24 1,05 1,03 0,89 1,09
15000-20000 36 1,1 1,09 1,12 1,16
15000-20000 48 1,14 1,13 1,15 1,19
15000-20000 60 1,18 1,15 1,17 1,21
20000-25000 24 1,07 1,09 1,05 1,08
20000-25000 36 1,12 1,12 1,15 1,17
20000-25000 48 1,15 1,16 1,2 1,21
20000-25000 60 1,2 1,22 1,24 1,29
Levent Bey'in sizin yardımınıza ihtiyacı vardır. Onun hangi otomobili tercih etmesi ve hangi
finansman alternatifini ve vadesini seçmesi gerektiğini nedenleri ile açıklayan bir model geliştiriniz.
55
Zıplayan Top!
Birçok popüler spor dalı bir çeşit top kullanımı gerektirir. Spor dallarında kullanılan topları tasarlarken
göz önünde bulundurulması gereken en önemli etkenlerden birisi de topun iyi zıplayabilmesi, yani
esnekliğidir. Örneğin bir golf topu sert bir yüzeye çarptığında düştüğü yüksekliğin yaklaşık 2/3’ü kadar
sıçramalıdır.
Çeşitli spor dallarında kullanılmak üzere toplar üreten bir firmanın AR-GE birimi çalışanları,
esnekliğini test etmek için yeni geliştirdikleri bir topu, 52 m yüksekliğindeki bir binanın çatısından
aşağı doğru bırakıyor. Binanın bir katında gözlem yapan bir görevli de topun, yerden 15 m
yükseklikteki gözlem seviyesinden 17 kez geçtiğini rapor ediyor.
Sizden AR-GE bölümünün matematikçisi olarak, bu verileri kullanarak test edilen topun
zıplama oranının ne olabileceğini bulmanız istenmektedir. Bunu yaparken topun düz bir zemine
çarparak her zıplayışta bir önceki yüksekliğinin belli ve sabit bir oranına ulaştığını varsayın.
56
Aracın Durma Mesafesi

İşaretleme!
Bir kaza klasiği: İşaretlememe ve yanlış işaretleme
Kaza nedenleri arasında arızalı aracın taşıt yolundan çıkartılmaması, işaretlenmemesi

ya da yanlış işaretlenmesi önemli bir yer tutmaktadır. Pek çok sürücü bir dönemeçten ya da
tepe üstünden sonra ansızın karşılarına çıkan arızalı bir aracın yarattığı tehlikeyi yaşamıştır.
Hiçbir işaret koymadan ya da yola taş dizerek, ilk yardım çantası, bidon, kriko ve benzeri
şeyler koyarak; üstüpü, eski lastik yakarak yanlış işaretleme yapan araç sahipleri, ne yazık ki
ölümcül kazaların sorumlusu olmaktadırlar. Ünlü ralli sürücüsü Renç Koçibey’in de işaretlen-
memiş bir araca çarparak yaşamını yitirdiğini hatırlayalım ve lütfen kurallara uygun işaretleme
yapalım. Uygun işaretleme, aracın acil uyarı ışıklarını yakarak ve aracın önüne, arkasına ve
uygun yerlere reflektör konularak yapılır. Reflektörün bir kenarı 45 cm uzunluğunda eşkenar
üçgen biçiminde olması ve her kenarında 5 cm’lik yansıtıcı yüzey bulunması zorunludur.
Ayrıca reflektörün, rüzgâr nedeniyle devrilmeyecek yapıda ayaklarının olması da işaretleme
kurallarıdandır.
Görüşü kapalı olan dönemeç ve tepe üstü gibi yerlerde reflektörün araçtan en az 30 m
uzağa ve diğer sürücüler tarafından en az 150 m uzaklıktan görülebilecek biçimde yerleştir-
ilmesi zorunludur. Tehlikeli madde taşıyan araçların bozulup yolda kalması durumunda,
kesinlikle kırmızı ışıkla işaretlenmesi ve başında beklenerek gözetim altında tutulması
zorunludur. Kaynak: http://www.haberler.com
57
Saatte 70 km hızla seyreden bir oto, yolda arıza nedeniyle duran başka bir araca arkadan
hafif bir şekilde çarpıyor. Duran aracın sahibi, aracının 30 m uzağına ve sürücülerin 150 m öteden
görebileceği bir yere işaret reflektörü koyduğunu ve bu nedenle aracına çarpan sürücünün yüzde
yüz suçlu olduğunu iddia ediyor.
Kaza yapan aracın sahibi ise reflektörü gördüğü anda frene basmasına rağmen duramadı-
ğını söyleyerek arızalı aracın sahibini suçlamaktadır. Suç oranlarını belirlemede çarpan aracın kaç
metre önceden frene bastığının bilinmesi önemli bir kriter olacaktır.
Yolun yapısından dolayı yolda herhangi bir fren ve kayma izi bulunmuyor. Eldeki tek veri ise
yolun hemen yakınında olan mobese kamerası verileridir. Bu kamera kayıtlarından çarpan aracın
kaç metre geriden fren yapmaya başladığı ve kaç metre sonra durduğu çok net anlaşılamamak-
tadır. Ancak görüntülerden yola çıkılarak, çarpan aracın hızı ikişer saniye aralıklarla hesaplanabil-
mektedir (bkz. Tablo 1).
Tablodaki verileri kullanarak çarpan aracın kaç metre önceden fren yapmaya başladığını
bulma konusunda sizden yardım isteniyor. Bu çerçevede, mobese verilerini kullanarak sürücünün
kaç metre önce frene bastığını bulunuz ve yetkililerin anlayacağı şekilde ayrıntılı olarak açıklayınız.
Tablo 1. Çarpan araca ait hız-zaman verileri
Zaman (sa.) Hız (km/sa.)
16:00:00 65
16:00:02 65
16:00:04 46
16:00:06 30
16:00:08 17
16:00:10 7
16:00:12 0
58
Atlamak ya da Atlamamak!
Yeşilçam’ın eğlenceli tarihi filmlerini bilirsiniz. Bu filmlerde kahramanımız aşağıda saklanan

atını ıslıkla çağırıp atının üstüne bir kaleden atlayarak binmekte ve düşmanlarından uzaklaşmak-
tadır. Bu atlayış mükemmel bir zamanlamayla yapılmalıdır, yoksa atlayan kişinin yere çakılma
olasılığı yüksektir. Birçok filmde buna benzer tehlikeli sahneleri dublörler yerine getirir. Benzer
bir sahne için bir film yönetmeni siz matematikçilerden yardım istiyor. Senaryo gereği bir dublör
binanın çatısından atlayıp aşağıdan hızla geçmekte olan iki atla çekilen faytonun üzerine
düşecektir. Faytonun tavanı yeteri kadar sağlam olduğundan dublörü taşıyacağı biliniyor. Ancak
dublörün yaralanmaması için atlayışın zamanlaması önemlidir.
Yönetmen için bazı önemli detayları belirlemeniz gerekiyor. Örneğin bina ne kadar yüksek
olmalı? Atlar faytonu hangi hızla çekmelidir? Faytonun tavanının şekli nasıl ve büyüklüğü ne kadar
olmalıdır? Dublörün esenliği açısından bu sorulara vereceğiniz yanıtların mümkün olduğu kadar
gerçekçi olması gerekiyor. Örneğin dublör tam olarak ne zaman aşağıya atlamalıdır?
1. Sizce dublörün atlamasını hesaplamakta kullanacağınız fonksiyon ne olmalı? Bulacağınız

fonksiyonun neden gerçekçi sonuçlar vereceğini açıklayınız.
2. Dublörün atlamasından sonra faytona ulaşması ne kadar zaman alacak?
3. Eğer faytonun hızının sabit ve 20 km/sa. olduğunu varsayarsak, bu bilgi size dublörün ne
zaman atlaması gerektiğini hesaplarken nasıl yardımcı olur?
4. Fayton tavanının merkezi yolda belli bir hizaya (noktaya) gelince dublör aşağıya atlamalı-
dır. Dublörün yere çakılmaması için bu hiza neresi olmalı? Cevabınızı açıklayıp matematiksel
olarak destekleyin.
5. Bu hiza ile atlanılan binanın yüksekliği arasındaki ilişki nedir? Değişik yükseklikteki binalar
(örn., üç değişik yükseklik için) için bu noktaları belirleyin.
59
Dergi Satışları
Üç ayda bir yayınlanan ve her sayısı yaklaşık 25.000 satılan Matematiksel Düşünce
dergisinin satış fiyatı 5,5 TL’dir. Ancak üretim ve kâğıt fiyatlarındaki artışlardan dolayı derginin
satış fiyatına zam yapılması kaçınılmaz hale gelmiştir.
Yapılacak artışın dergi satışları üzerindeki olumsuz etkisini daha iyi anlayabilmek için
okuyucular arasında bir araştırma yapılmıştır. Buna göre fiyatta yapılacak her 50 kuruşluk artışın
1.250 kişinin dergiyi almaktan vazgeçmesine sebep olacağı ön görülmektedir. Derginin yönetici-
lerinin yerinde olsaydınız yeni satış fiyatını kaç TL olarak belirlerdiniz?
60
Göl Kirliliği
Dünya Kuşları Koruma Kurumu’nca geliştirilen bilimsel kriterlere göre Mogan Gölü
Türkiye’deki 184 önemli kuş alanından biridir.
Dünya Kuşları Koruma Derneği’nin raporunda, Ankara’nın Gölbaşı ilçesinde yer alan
Mogan Gölü Türkiye’de kirlilik riski taşıyan göllerden biri olarak gösteriliyor. Raporu dikkate alan
Çevre ve Orman Bakanlığı yetkilileri yaptıkları incelemede 13,34 Milyon m3 su hacmine sahip
Mogan Gölü’ne çok yakın kurulmuş olan yeni bir fabrikanın atıklarının göle karıştığını tespit
ediyorlar. Bakanlık yetkilileri, göldeki cıva oranının (g/L) %0,00001 olduğunu ve fabrikadan göle
günde 100 litre sıvı atık karıştığını ve bu atıktaki cıva konsantrasyonunun 0,04 g/L olduğunu
tespit ediyorlar. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın yayınladığı tehlikeli maddelerin su ve çevresinde
neden olduğu kirliliğin kontrolü yönetmeliğine göre bu sudan içen kuşlara ve doğal yaşama
zarar vermemesi için “iç yüzeysel sularda toplam cıva konsantrasyonunun 10-6 g/L’yi aşmaması”
gerekmektedir.
Sizin göreviniz Mogan Gölü’nün kirlilik durumu ile ilgili aşağıdaki konuları içeren bir rapor
hazırlanmasında yetkililere yardımcı olmaktır. Raporu hazırlarken göldeki su miktarının fabrika
atığı dışında herhangi bir sebepten dolayı değişmediğini varsayabilirsiniz:
• Gölde biriken cıvanın kuşlara ve çevreye bir zararının olup olmayacağı, olacaksa ne
zaman tehlike sınırına ulaşacağı.
• Herhangi bir müdahale olmazsa çok uzun zaman sonra göldeki cıva konsantrasyonu-
nun ulaşacağı oran.
61
Kazalar, Kazalar…
Bilindiği gibi sigorta şirketleri, sürücülerin kaza durumunda ortaya çıkacak hasar ve
tedavi masraflarını karşılamak üzere ödenmiş yatırımlarını düzenlerler. Sürücülerin yaş ve cinsiyet
gibi özelliklerine ve geçmişteki kazalara göre kaza yapma riskleri ödeyeceği primlere yansıtılır.
Örneğin genç ve geçmişte üç kazaya karışmış bir erkeğin sigorta primi orta yaşlı olan ve hiç
kazası olmayan bir bayanın primine göre daha yüksektir.
Uygulamalı matematiğin bir dalı olan aktüerya bilimi sigorta şirketleri için eldeki istatistikî ve
demografik verileri kullanarak belli eğilimdeki sürücüler için risk hesaplamaları yapar. Aktüerler bu
verilerle matematiksel yöntemleri kullanarak geleceğe dönük öngörüde bulunurlar.
1. Sizce 18-85 yaşları arasındaki sürücülerden hangilerinin kaza yapma olasılığı daha yüksektir?
Beşerli yaş gruplarının (örn. 20-25, 25-30 vb.) kaza risklerini düşünün. Gruptaki arkadaşlarınızla
tartışıp ortak düşüncenizi yazınız.
Türkiye Trafik Kazalarını Önleme Vakfı (TÜTKÖV) tarafından hazırlanmış aşağıdaki tabloda
(bk. Tablo 1) çok sayıda kişiden elde edilmiş veriler sunulmuştur. Tabloda değişik yaşlardaki kişilerin
karıştığı ağır hasarlı trafik kazalarının sayıları aynı miktar mesafe (50 milyon km) için verilmiştir.
Belli yaş gruplarında rastgele seçilen kişilere yılda yaklaşık kaç kilometre araç kullandıkları ve
karıştıkları kaza sayısı sorulmuş ve kaza sayıları istenen mesafe için orantılanarak hesaplanmıştır.
62
2. Sizce TÜTKÖV kaza sayılarını neden her yaş grubunda 50 milyon km için hesaplamıştır? Daha
kullanışlı ve güvenilir yöntem ne olabilir? Grubunuzda tartışıp düşüncenizi yazınız.
3. Tablo 1’de sunulan verileri kullanarak yaş ve kaza sayısı arasındaki ilişkiyi modelleyen bir
fonksiyon bulunuz. Bunun için grafik hesap makinesi veya grafik çizilebilen bir elektronik tablo
yazılımı (örn. MS Excel) kullanabilirsiniz. Oluşturacağınız model yukarıdaki verileri kabul edilebilir
bir doğrulukla (±%5) üretebilmelidir. Yani fonksiyon, yaş yazıldığında kaza sayısını yeteri kadar
doğrulukla verebilmelidir. Çünkü aktüerler sizin geliştireceğiniz fonksiyonu başka değişkenleri de
(cinsiyet, eğitim durumu, vb.) hesaba katarak başka modellerde kullanacaklardır.
Tablo 1. Sürücü yaşlarına göre kaza sayıları
4. Verilere dayalı oluşturduğunuz modele göre, en az kaza yapma riski olan yaş grubu hangisidir?
Sizce neden böyledir? Başlangıçta yaptığınız tahminler doğrulandı mı? Grubunuzda tartışıp
sonucu yazınız.
5. Kaza riski yüksek yaş gruplarında riski azaltmak için toplum olarak nasıl önlemler alınmalıdır?
Bu konuda fikir jimnastiği yapıp grup olarak önereceğiniz gerçekçi önlemleri raporunuza yazınız.
63
Kıyamet Saati
Sizin de aralarında bulunduğunuz bir grup arkeolog, Mayaların kutsal saydıkları şehir
Uxmal’da yapılan kazılarda bir tapınak bulur. Tapınağın kubbesinin tam altındaki zemin üzerinde
bir pirinç levha ve bunun üzerine sabitlenmiş 64 tane disk vardır. Bu disklerin her biri bir parmak
kalınlığında ve yarım metre uzunluğunda üç uzun elmas iğne ile birlikte saf altından yapılmış
ve birbirinden farklı büyüklüktedir. Tapınağın duvarlarındaki resimlerden anlaşıldığı kadarıyla
tapınağın kubbesinin Dünya’nın merkezi olduğuna inanılmaktadır. Dünya yaratıldığında kubbenin
altında bulunan disklerden en büyüğü en altta olacak şekilde büyükten küçüğe doğru elmas
iğnelerden birinin üzerinde kule şeklinde sıralanmıştır. Tapınak hizmetkârlarından birine de şu
iki değişmez kural doğrultusunda diskleri aynı dizilişte öteki iğnelerden birine aktarması görevi
verilmiştir:
• Küçük diskin üstüne asla büyük disk gelmeyecek,

• Bir seferde yalnızca 1 tane ve en üstte olan disk taşınacaktır.
Efsaneye göre hizmetkâr görevi başardığında kıyamet kopacak ve dünyanın sonu

gelecektir. Keşfi ve efsaneyi halkı paniğe sevk etmeden tüm dünyaya duyurabilmek için kıyametin
efsanede öngörüldüğü şekilde ne zaman kopabileceği konusunda gerçekçi bir çözüm ortaya
konması önemlidir. Ekip, problemi çözmede işe yarayacağı düşüncesiyle efsanede anlatılan
durumun sadece 7 diskten oluşan ahşap bir modelini tasarlamış. Ancak ekibin diğer üyeleri
64
tapınağın diğer gizemlerini bulmaya çalışırken, bu görev
de size verilmiş. Sizden beklenen, efsanedeki kurallara
uyarak, en az kaç hamlede asıl hikâyede bahsedilen 64
diskin tamamının diğer çubuklardan birine taşınabile-
ceğini ve bu sayıda hamleyi yapmanın ne kadar zaman
alacağını bulmanızdır. Çözümünüz herkesin anlayabile-
ceği açıklık ve ikna edicilikte olmalıdır.
Kömür Tüketimi
Dünyanın en büyük kömür rezervlerine sahip ülkelerinden birisi Güney Afrika’dır. Bu

ülkede bir kömür madeni işletmek ve ürettiği kömürü Avrupa ülkelerine satmak isteyen bir Türk
firması için yapacağı satış anlaşmalarının uzun vadede en iyi şekilde işleyebilmesi önemlidir.
Şirketin bu çerçevede, anlaşma yapmak istediği ülkelerin kömür tüketimleri konusunda ne kadar
istikrarlı (tutarlı) olduklarını belirlemesi gerekmektedir. Şirket bu amaçla bazı Avrupa ülkelerinin
65
1965-2009 yılları arasını kapsayan dönemde kömür tüketimi verilerini içeren aşağıdaki tabloyu
(bk. Tablo 1) oluşturmuştur. Şirket yönetimi, hangi ülke veya ülkelerle çalışmanın şirket için en iyi
olacağı konusunda sizden danışmanlık hizmeti çerçevesinde bir rapor hazırlamanızı istemekte-
dir. Şirket, büyüme planları çerçevesinde önümüzdeki yıllarda petrol ve hidroelektrik gibi diğer
enerji alanlarında da faaliyet göstermek istemektedir. Bu nedenle hazırlayacağınız raporda kömür
tüketimindeki tutarlılığı belirlemek için geliştirdiğiniz yöntem ve stratejilerin Tablo 2 ve Tablo 3’te
sunulan petrol ve hidroelektrik verilerine de uygulanabilir olması beklenmektedir.
Tablo 1. Kömür Tüketimi (milyon ton petrol eşiti) *
* Sadece ticari olarak satılan yakıtlar: taşkömürü, kahverengi kömürler, linyit, bitümlü ve alt bitümlü
kömürler.
^0,05'ten daha az.

66
Tablo 2. Petrol Tüketimi (milyon ton) *
* Yurtiçi talep, uluslar arası uçuş, denizcilik yakıtları ve rafineri yakıt ve kayıpları. Biyodizel ve etanol gibi
diğer yakıtlarda dahil edilmiştir.

Tablo 3. Hidroelektrik Tüketimi (milyon ton petrol eşiti) *
* Gayrisafi ana hidroelektrik üretimi temel alınmış olup sınır ötesi elektrik tedariki dahil edilmemiştir.
^0,05'ten daha az.

67
Maksimum Alan
Bir çiftçi bir kenarından nehir geçen geniş arazisinin bir bölümünü hayvanlarının otlaması
için dikdörtgen şeklinde olacak bir çitle çevirmek istemektedir. Bu sayede hayvanlar başlarında
bir çoban bulunmadan otlayabilecekler, susadıklarında da hemen yanı başlarındaki nehirden su
içebileceklerdir.
Çitfçi, hayvanların nehre erişimini engellemeden en geniş otlama alanını çitle çevirmek
istemektedir. Ancak çiftçinin elinde sadece belli bir uzunlukta çit yapacak malzeme vardır. İşin
matematiğinden anlamayan çiftçi, problemini sizin de takip ettiğiniz bir matematik tartışma
forumuna yazar ve yardım ister. Foruma aşağıdaki sorular kapsamında bir cevap yazınız.
1. Çiftçiye elindeki malzeme ile oluşturulabileceği en geniş dikdörtgen şeklinde bir otlama
alanı oluşturmak için ne önerirsiniz?
2. Çevrilecek alanın en büyük olması için çiftçiye önerebileceğiniz alternatif başka bir şekil
olabilir mi?
Düşünce ve önerileriniz çiftçinin anlayabileceği açıklıkta ve ikna edicilikte olmalıdır.

68
Meyve Suyu Ambalajı
Bir firma, piyasaya çıkaracağı yeni bir meyve suyu markası için hazırlık yapmaktadır. Bu
meyve suyu, 330 ml olacak ve silindir biçimindeki teneke kutularda satışa sunulacaktır. Firma
yetkilileri, kutulardaki meyve suyu miktarının 330 ml olmasını ve aynı zamanda ambalaj maliyetini
mümkün olduğunca düşük tutmayı istemektedirler. Sizin göreviniz aşağıdaki sorular kapsamında
bir rapor hazırlanmasında firma yetkililerine yardımcı olmaktır.
1. Üretilecek olan ambalajın boyutları sizce ne olmalıdır?

2. Meyve suyu kutuları on kişerli paketlenecektir. Buna göre en uygun paketleme yöntemi sizce
nasıl olmalıdır?
69
Mikroorganizmalar Nasıl Çoğalır?
Mikroorganizmalar bitkiler ve hayvanlara göre çok hızlı şekilde ve ikiye bölünerek çoğalır.
8 dakikada sayılarını 2’ye katlayan bakteriler vardır. Buna göre 1 bakteriden 8 dk. sonra 2; 16
dk. sonra 4; 24 dk. sonra 8; 32 dk. sonra 16... olmak üzere saatler sonra milyarlarca bakteriden
oluşan bir koloni üreyebilir. Ancak her bakteri bu kadar hızlı çoğalamaz. Örneğin, gıdalarda
çoğalan bakterilerin birçoğu için 1 adetten 1 milyon adete çıkma süresi 7-8 saat kadardır.
Kuşkusuz başlangıç sayısı ne kadar fazla ise belirli bir sayıya, örneğin 1 milyona ulaşma süresi de
o kadar kısalır. Bir bakterinin ideal sıcaklık, su, asitlik, oksijen durumunda ve yeterli besin maddesi
varlığında ikiye bölünme süresinin 24 dk. olduğunu varsayalım. Buna göre 1 bakteri 8 saat sonra
1 milyondan fazla (1.048.576) bakterinin bulunduğu bir koloniye dönüşecektir. Aynı bakteriden
başlangıçta 1 adet değil de 16 adet olursa aynı sayıya ulaşması için gereken süre bu kez yaklaşık
6,5 saate düşecektir.
Bakteri popülasyonunda meydana gelen her bölünmeye "kuşak" ve iki kuşak arasında
geçen zamana da "kuşak süresi" adı verilir.
Bir araştırmacı çeşitli bakterileri sınıflandırmak ve özelliklerini belirlemek istiyor. Bu

kapsamda farklı bakterilerin kuşak sürelerini ve kuşak sayılarını bulması gerekiyor. Laboratuvar
ortamında belirli sayıda bakteriyi aynı koşullarda bir süre bekletip bu süre sonunda kaç tane
olduklarını belirleyebiliyor. Bakterilerin kuşak sayısını ve kuşak süresini hesaplayabilmek için bu
araştırmacıya kullanabileceği bir yöntem öneriniz. Yönteminizin matematiksel olarak doğru sonuç
verdiği konusunda araştırmacıyı ikna etmelisiniz.
70
Patlamış Mısır Kutusu
Tamer, kâğıt ve ambalaj sektöründe faaliyet gösteren bir firmada ürün tasarımcısı olarak
işe başlamıştır. Firma, kese kağıdı, pasta kutuları, pizza kutuları başta olmak üzere özel sipariş
üzerine her tür ambalajı da üretmektedir. Bir sinema işletmecisi, özel tasarım bir patlamış mısır
kutusu imal etmesi için firmaya başvurmuştur.
Firma yetkilileri Tamer’den 48×24

boyutundaki dikdörtgen şeklindeki karton
levhalardan, en fazla mısır alma kapasitesine
sahip olan bir kutu tasarlamasını istemektedir.
Yandaki şekilde kutunun nasıl tasarlanacağına
ilişkin teknik bilgiler verilmektedir.
Sizin göreviniz Tamer’e istenilen özellikle-

re sahip bir patlamış mısır kutusunu nasıl
tasarlayacağına ilişkin bir yöntem sunmaktır.
Mısır dolu kutuların gerektiğinde üst üste
muhafaza edilebilmesi için mısırların kutulara
silme doldurulacağı da göz önünde bulundurul-
malıdır.
71
Sarkaçlı Saati Nasıl Tamir Edelim?
Antika saat satıcılığı yapan saatçi Önder usta, sarkaçlı saatlerden birinin diğer saatlere
göre geri kaldığını fark etti. Bu saati tamir etmesi için işe yeni aldığı çırağını görevlendirdi. Çırak,
saati dikkatle incelediğinde saatin sarkacının olması gerektiğinden yavaş salındığını gördü.
Sarkacın sağa ve sola tam bir gidiş-geliş süresi (yani periyodu) 1,5 saniyeydi.
Çırak, saatin düzgün çalışması için sarkacın gidiş-geliş süresinin 1 sn. olması gerektiğini
biliyor. Ancak bunu saatin devresiyle oynamadan tamir etmek istiyor çünkü devrelerle ilgili yeterli
bilgisi yok. Sizin göreviniz çırağa saati nasıl tamir edebileceğine yönelik bir yöntem sunmak.
72
Satranç Tahtası
Bir hikâyeye göre, satrancı icat eden ve bunu yörenin sultanına sunan kişiye sultan mükâfat
olarak ağırlığınca altın vermeyi teklif eder. Mucit ise sultandan mükâfat olarak farklı bir istekte
bulunur. Satranç tahtasının ilk karesinde 1, ikinci karesinde 2, üçüncü karesinde 4, dördüncü
karesinde 8, ... buğday tanesi olacak şekilde satranç tahtasındaki tüm karelere karşılık gelecek
buğday tanelerinin toplamı kadar kendisine buğday verilmesini ister. Sultan, mucidin bu isteğinin
kendi teklifine kıyasla çok küçük bir istek olduğunu düşünür. Ancak yine de emin olmak için en
güvendiği vezirine sorar. Siz sultanın veziri olsaydınız, mucidin bu isteğini kabul edip etmeme
konusunda sultana ne önerirdiniz? Mucidin isteğini karşılayacak buğday miktarı yaklaşık olarak
ne kadardır?
(Not: En düşük kalite buğdayın 1.000 tanesi yaklaşık 12,7 g gelmektedir.)

73
Süt İneklerinin Dengeli Beslenmesi
Süt sığırcılığı işletmelerinde süt üretim maliyetinin büyük bir kısmını yem giderleri oluşturmak-
tadır. Bu nedenle, kârlı bir süt işletmeciliği için ucuz ve kaliteli yem temini önemlidir. Yetiştiricilerin
ineklerin sindirim sistemlerini bilmeleri ve buna göre yemleme yapmaları gereklidir. Hayvanların
günlük besin madde ihtiyaçları ve kullanılacak yem maddeleri de yetiştiriciler tarafından bilinmeli-
dir. Süt sığırcılığı yapılan bir çiftlikte öğütülmüş mısır ve soya fasulyesi karıştırılarak yapılan özel
yemden günlük en az 1200 kg kullanılmaktadır. Tablo 1’de, yemi yaparken kullanılan mısır ve soya
fasulyesinin bileşimindeki besin öğeleri ve bunların maliyetleri gösterilmektedir.
Tablo 1. Yem yapılırken kullanılan mısır ve soya fasulyesinin bileşimindeki besin

ögeleri ve bunların maliyetleri
Mısır
Soya fasulyesi
Çiftlikteki hayvanların günlük besin ihtiyaçlarının karşılanabilmesi ve süt verimliliği için

kullanılan yemdeki protein oranının en az %25, lif oranın da en çok %8 olması önerilmektedir.
Yem giderlerini en aza indirmek isteyen çiftlik sahibine, yemi yaparken ne kadar mısır ve ne kadar
soya fasulyesi kullanması gerektiği konusunda ne tavsiye edersiniz? Çözümünüz çiftlik sahibinin
anlayabileceği açıklıkta ve ikna edicilikte olmalıdır.
74
Aman Petrol, Canım Petrol...
Dünyanın en pahalı benzininde Türkiye’den yeni bir rekor...
DÖRT lirayı geçen litre fiyatıyla Türkiye en pahalı benzin kullanan

ülke rekorunu bir kez daha kırdı.
Benzinin litre fiyatı son gelen zamlarla birlikte 4 lirayı geçti ve haliyle depoları
doldurma maliyeti de bir o kadar artmaya başladı. Hemen her hafta iki üç kere zam
yapılan benzin fiyatlarındaki artışa tüketiciler tepki gösterdikçe ekonomi kurmayları da
her seferinde dünyada artan petrol fiyatlarını örnek göstererek cevap verdi. Son yapılan
zammın gerekçesi de, petrol fiyatlarının dünyada son 25 ayın en yüksek seviyesi-
ne ulaşmış olmasıdır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, bu zammı aynı gerekçe ile
savunurken, “Petrolde dışa bağımlılık oldukça petrol fiyatlarındaki yükseliş-
lerden etkilenmemek de kaçınılmaz.” dedi.
Petrol ve doğal gaz; dünyadaki gelişmişlik, ekonomi, sanayileşme, refah düzeyi,

teknoloji, siyasi istikrar ve politika gibi kavramlarla iç içe geçmiş ve günümüz dünyasında da
birincil enerji kaynakları olarak peşinden koşulan stratejik maddeler haline gelmiştir.
75
Ülkemizin önümüzdeki 11 yıl içerisindeki toplam petrol ve doğal gaz faturası yaklaşık
500 milyar Amerikan Doları civarında olacağı öngörülmektedir. Sadece bu rakamın büyüklüğü
bile petrol ve doğalgaz arama-üretim çalışmalarının aksatılmadan ve arttırılarak sürdürülmesi
için yeterli bir nedendir.
Büyük ümitler taşıdığımız arama alanlarından en önemlisi Karadeniz’dir. Petrol ve doğal

gaz fiyatlarındaki artış, gelişen teknolojiye paralel olarak azalan üretim maliyetleri, Karadeniz
Havzası’nı petrol şirketlerinin ilgi odağı haline getirmiştir.
Karadeniz’de son yıllarda yapılan sondaj öncesi arama çalışmaları neticesinde

Türkiye’nin 40 yıllık ihtiyacına yetebilecek rezervlerin olabileceği tespit edilmiştir. Türkiye
Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) şu anda Karadeniz’de büyük bir alan üzerinde çalışmakta-
dır. Uzmanlar çalışmaların sonucunda bu bölgede petrol bulunma olasılığının %50 olduğunu
belirtiyorlar. TPAO'nun önünde iki seçenek vardır: petrol için sondaj yapabilir ya da bu alanı
satıp gelir elde edebilir.
Fakat bu tespite göre petrolün çıkıp çıkmama ihtimali yarı yarıyadır. Eğer TPAO sondaj
yapar ve petrol bulursa 100.064.000 TL kâr edecek, eğer arazide petrol bulunamazsa sondaj
masraflarından dolayı 15.200.000 TL zarar edecektir. Arazide petrol çıkıp çıkmamasına
bakmaksızın araziyi satarsa, arazi bedeli olarak 10.680.000 TL kazanacaktır.
TPAO’nun sizden istediği, bu arazide sondaj yapmak ya da araziyi satmak konusunda

yol gösterecek bir yöntem geliştirmeniz ve bunu detaylı olarak açıklamanızdır. Ama unutmama-
lısınız ki oluşturduğunuz yöntem sadece bu arazi için değil, ileride keşfedilebilecek diğer
araziler için de uygulanabilir olmalıdır.
76
Ücretsiz Lunapark Treni
Ankara’da yeni kurulacak olan bir eğlence parkında yer alması düşünülen lunapark
tren yolunun mesafeye göre yüksekliğini gösteren tasarımı için bir yarışma açılacaktır. Bu
yarışmayı kazanana ömür boyu ücretsiz biniş hakkı verileceği tüm basın-yayın organlarında
duyurulmuştur.
Yarışmayı kazanma kriteri, tasarımın trene binen yolcuları çok korkutup heyecanlan-
dıracak kadar eğimli, fakat aynı zamanda onları sağ salim geri getirecek kadar da güvenli
olmasına bağlıdır. Yolcuların heyecanlanması bu yolun yukarı ve aşağı doğru ani ve keskin
değişimlerle harekete imkan vermesine bağlıyken, güvenlik kurallarına göre, yolun eğiminin
mutlak değeri 5,67’den fazla olmamalıdır.
Siz de bu yarışmaya, bir grup mühendisle birlikte kendi tasarımınızla katılmak istiyorsu-
nuz. Zamandan tasarruf etmek amacıyla üçerli gruplar halinde çalışmanız gerekmektedir. Her
grup, bu yolun bir parçasını tasarlayacak, daha sonra bu parçalar birleştirilerek uzun bir yol
elde edilecek. Sizin de içinde bulunduğunuz grup, bu eğimli demiryolunun sadece inişleri ve
çıkışları olan fakat virajı olmayan; başlangıç noktasının yüksekliği 6 m, bitiş yüksekliği ise 9 m
olan 100 m mesafelik bir bölümünü tasarlayacak. Sizden bu yolu en az üç yerde aşağı doğru
ani iniş içerecek şekilde tasarlamanız ve yolun hangi bölümlerinde heyecanın arttığını, hangi
bölümlerinde azaldığını içeren bir rapor hazırlamanız beklenmektedir.
77
Köfte Savaşları
Canınız köfte yemek istedi. Bulunduğunuz semtte iki tane köfteci var: Yengeç Köfte ve
Istakoz Köfte.
İki firma da bulundukları semtte en çok tercih edilen köfteci olmak istiyor. Bu amaçla da
tanıtım yapmak için bedava köfte dağıtmaya başlıyorlar. Hepsi kırmızı etten yapılan bu köfteler
soğanlı ve soğansız olarak hazırlanabilmektedir.
• Her iki restoran bütün köfteleri soğanlı dağıttıklarında Yengeç Köfte’nin satışları
haftada 200 TL artarken, Istakoz Köfte’ninki 200 TL azalıyor.
• Eğer Istakoz Köfte soğanlı, Yengeç Köfte soğansız köfte dağıtırsa, Istakoz Köfte’nin
satışları haftada 240 TL artarken, Yengeç Köfte’ninki ise 240 TL azalıyor.
• Eğer Istakoz Köfte soğansız, Yengeç Köfte soğanlı köfte dağıtırsa, Istakoz Köfte’nin
satışları haftada 300 TL artıyor, Yengeç Köfte’ninki ise 300 TL azalıyor.
• Eğer iki köfteci de soğansız köfte dağıtırsa Istakoz Köfte’nin satışları haftada 400 TL
artarken, Yengeç Köfte’nin satışları haftada 400 TL azalıyor.
Bu tanıtımın olumlu sonuç verdiğini gören köfteciler kampanyaya devam etmeye karar
veriyorlar. Sizden istenen her bir köfteci için en iyi dağıtım stratejisini bulmanız ve bu stratejile-
rin neden en iyi stratejiler olduğunu detaylı bir şekilde açıklamanızdır.
78
Hastanız İlacı Nasıl Kullansın?
Astım hastaları, ciğerlerindeki hava yollarının daralması nedeniyle nefes almakta zorluk
çekerler. Bu durum, kana teofilin adlı maddenin verilmesiyle hafifletilebilmektedir. Bu madde
vücuda verildiğinde, vücuttan böbrekler yardımıyla atılmaktadır. Dolayısıyla bu madde vücuda
yeniden verilmediği takdirde, ilacın kandaki seviyesi düşmektedir. Deneyler, teofilin’in kandaki
seviyesinin 5 mg/l’nin altında olması durumunda herhangi bir iyileştirici etkisinin olmadığını, 20
mg/l’nin üzerine çıktığında ise vücuda zararlı etkisi olduğunu göstermiştir.
Deneysel ölçümlerde teofilin belirli bir dozda hastaya verilerek, tüm kan dolaşımına
yayılması için bir süre beklenmektedir. Hastadan daha sonra belirli aralıklarla kan örneği
alınarak, kandaki teofilin seviyesinin ölçümü yapılmaktadır. Aşağıdaki tabloda böyle bir
deneyden elde edilen veriler görülmektedir.
Tablo 1. Kandaki teofilin seviyesinin zamana göre değişimi (50 kg ağırlığında bir
hasta ve 300 mg'lık ilk doz için)
79
Başka bir deneysel çalışma ise hastanın kütlesiyle (W kilogram), hacmi (V litre) arasında
1
V  W şeklinde bir ilişki olduğunu göstermektedir. Buna göre, teofilin’in başlangıç
2
konsantrasyonunu (derişimini) sağlayacak doz, hastanın kütlesi yardımıyla bulunabilir.
Örneğin, kütlesi 50 kg olan bir hastada 12 mg/l başlangıç konsantrasyonu sağlamak için
verilecek teofilin dozu (D):
D
 12  D  12V  6W  300 mg bulunur.
V
İlaç seviyesinin kanda tedavi edici aralıkta ve istenilen konsantrasyonda kalmasını

sağlamak için bir dizi enjeksiyon yapmak gerekmektedir. İlacın böbreklerden atılma miktarının,
vücuttaki ilaç miktarıyla orantılı olduğu biliniyor. Siz doktor olsaydınız, ilacın tedavi edici düzeyde
kalması için 50 kg ağırlığındaki bir hastaya ilacı kaç saatte bir ve ne kadar almasını tavsiye
ederdiniz?
(Yol gösterme: Herhangi bir t zamanında, ilacın kandaki konsantrasyonu olan c(t)’yi veren
bir fonksiyon bulunuz. Bulduğunuz fonksiyonun yukarıda verilerle ne kadar uyumlu olduğunu
test ediniz.)
80
Posta Sorunu
PTT’nin kayıtsız posta gönderi hizmetleri çerçevesinde KÜÇÜK PAKET posta gönderile-
ri için belirlemiş olduğu boyut sınırları aşağıdaki gibidir:
Son ağırlık: 2 kg
Boyutlar:
En çok: En büyük boyu 60 cm’yi geçmemek üzere uzunluğu, genişliği ve kalınlığı
toplamı 90 cm.
En az: Boyutları 2 mm’lik toleransla 14×9 cm’den aşağı olamaz.
Kabul edilebilecek en büyük hacimli KÜÇÜK PAKET gönderisinin şekli ve boyutlarını

merak eden ancak işin içinden çıkamayan bir PTT görevlisine yardımcı olmanız beklenmektedir.
Buna göre;
1. PTT’nin belirlediği boyut sınırlarına uygun en büyük hacimli KÜÇÜK PAKET posta gönderisinin
şeklini ve boyutlarını belirleyerek çözümünüzü görevlinin anlayacağı bir şekilde açıklayınız.
2. Tomar (“Dürülerek boru-silindir biçimi verilmiş deriler veya kâğıtlar.” TDK) şeklindeki gönderiler
de düşünülerek boyut sınırları aşağıdaki gibi genişletilirse çözümünüz ne şekilde değişir?
En çok: En büyük boyu 60 cm’yi geçmemek üzere uzunluğu, genişliği ve kalınlığı

toplamı 90 cm.
Tomar halinde en büyük boyu 90 cm’yi geçmemek üzere uzunluğu ve iki defa çapı
toplamı 104 cm.
En az: Boyutları 2 mm’lik toleransla 14×9 cm’den aşağı olamaz.
Tomar halinde en büyük boyu 10 cm’den aşağı olmamak üzere uzunluğu ve iki defa çapı
toplamı 17 cm.
81
Üretim Hatası
Şekildeki gibi şifreli asma kilitlerin üretildiği fabrikanın kalite kontrol bölümünde çalışan
bir görevli, kontrol sonucu üretim hatası bulunan kilitlerin seri numaralarını aşağıdaki gibi not
almış. Bu sayılar arasında bir ilişki olduğunu düşünen ancak bu ilişkinin ne olduğunu bulamayan
görevli, fabrikanın üretimden sorumlu mühendisi olan size başvurdu.
1. Görevlinin haklı olabileceğini düşünerek hatalı seri numaralarından oluşan sayı dizisi üzerinde
çalışıp başka hangi seri numaralı kilitlerde üretim hatası
olabileceğini tahmin etmeye yarayacak bir yöntem
geliştiriniz.
2. Bu yöntemin doğruluğunu test etmek için üretim
hatası olması muhtemel sonraki 3 seriyi bulunuz.
3. Fabrikanın üretim bantlarını yeniden yapılandırmasına
gerek olup olmayacağına karar vermek için ilk 50.000
seriden kaçının hatalı üretim olabileceğini tahmin ediniz.
Fabrika yönetimine iletmek üzere yukarıdaki sorulara

cevaplar içeren kısa ve açık bir rapor hazırlayınız.
BÖLÜM/3
ÖRNEK ÇÖZÜM YAKLAŞIMLARI
83
Banka Soygunu: Örnek Çözüm Yaklaşımı

p, q ve r aşağıdaki şekilde tanımlanmış önermeler olsun.
p : Ahmet suçludur.
q : Burak suçludur.
r : Cem suçludur.
Bu önermeleri kullanarak sorgu tutanaklarındaki bilgiler aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.
(1) p’ (q⋀r ) [ Eğer Ahmet suçsuzsa, hem Burak hem Cem suçludur. ]
(2) q ’ v r’ [ Ya Burak ya da Cem suçsuzdur. ]
(3) p ’ v q [ Ya Ahmet suçsuzdur, ya Burak suçludur. ]
Doğru önerme 1, yanlış önerme 0 ile ifade edilerek, (1), (2) ve (3) bileşik önermelerinin doğruluk
tablosu aşağıdaki gibi elde edilir.
Doğruluk tablosuna göre yukarıda verilen üç ifadenin de doğru (1) olduğu ikinci satır sonucu verir.
Bu durumda p :1, q :1 ve r :0 olarak bulunur.
Sonuç olarak Ahmet ve Burak suçlu, Cem suçsuzdur.
Gerçekten Kanser mi Değil mi?: Örnek

Çözüm Yaklaşımı
Sorunun çözümünün daha anlaşılır olması için aşağıdaki diyagramı oluşturalım. Verilere
göre kırk yaşında rutin mamografi testi yaptıran kadınların %1’i meme kanseri; %99’u değil.
%1’deki kanser hastalarının mamografi testlerinin %80’i pozitif sonuç verir.
Gerçekten Kanser mi Değil mi?: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Güvenirliliği %80 olan
Gerçekten Kbanser
ir testi
myi aptıran
Değil mbi?:
ir kÖadının
rnek Çtest
özüm sonucu pozitif ise gerçekten
Yaklaşımı
göğüs kanseri Gerçekten olma ihtimalinin
Kbanser %7,7 olması
myi aptıran
Değil mbi?: beklenen bir sonuç değil. Böyle bir
hesaplama Güvenirliliği
(Bayes %80 olan
kuralı) ir testi
aslında birçok bilim ir kÖdalında
rnek Çtest
adının özüm
(AIDS
Yaklaşımı
sonucu pozitif ise
vb. testler), gerçekten
istatistiksel
Gerçekten Kgöğüs
anser
hesaplamalarda kanseri
Güvenirliliği
m i Değil molma
% 80 Öoihtimalinin
i?: lan bÇ
rnek
kullanılıyor. testi %7,7
ir özüm
Sorudan olması
yYaptıran
aklaşımı
fark beklenen
bedilebileceği
ir kadının bir
test gibi sonuç
sonucu
bu pbir değil.
ozitif ise Böyle
koşullu bir
gerçekten
olasılık
hesaplama
göğüs kanseri (Bayes kuralı)
olma aslında
ihtimalinin birçok
%7,7 bilim
olması dalında
beklenen (AIDS
bir vb. testler),
sonuç istatistiksel
değil. Böyle bir
ir Gerçekten
Güvenirliliği %80 olan bsorusudur. Kanser
Çekilen
testi yaptıran mi Değil
bir ktopun
adının msi?:
kırmızı
test Örnek
olduğu
onucu Çbilindiğine
özüm
pozitif ise gYerçekten
aklaşımı
göre birinci torbadan çekilme
hesaplamalarda
hesaplama
ihtimali (Bayes
vb. kullanılıyor.
kuralı)
sorularda Sorudan
aslında
olduğu bbir birçok fark edilebileceği
bilim dalında gibi
(AIDS bu
vb. bir koşullu
testler), olasılık
istatistiksel
göğüs kanseri olma ihtimalinin
Güvenirliliği %7,7
%80 olan olması beklenen
bir testi yaptıran ir gibi bu tdeğil.
ksonuç
adının soruyu
est da
Böyle
sonucu Bayes
bir
pozitif ise gbağıntısı
erçekten yardımıyla
sorusudur.
hesaplamalarda Çekilen topun
kullanılıyor. kırmızı
Sorudan olduğu
fark bilindiğine
edilebileceği
hesaplayabiliriz. Sorunun çözümü için daha anlaşılır olan alttaki diyagramı inceleyerek göre birinci
gibi bu torbadan
bir koşullu çekilme
olasılık
hesaplama (Bayes kuralı) aslında birçok bilim dalında (AIDS vb. testler), bir
istatistiksel
84 göğüs kanseri ihtimali
sorusudur.
başlayalım.
olma ihtimalinin
vb. sorularda
Çekilen
%7,7 olması
olduğu
topun kırmızı
beklenen
gibi bu
olduğu soruyu
bilindiğine
sonuç değil. Böyle bir
da Bayes
göre bağıntısı
birinci torbadan yardımıyla
çekilme
hesaplamalarda hesaplama
kullanılıyor.
(Bayes Sorudan
kuralı) fark edilebileceği
aslında gibi dalında
birçok bilim bu bir koşullu
(AIDS vb. olasılık
testler), istatistiksel
hesaplayabiliriz. Sorunun çözümü için daha anlaşılır olan alttaki diyagramı inceleyerek
ihtimali vb. sorularda olduğu gibi bu soruyu da Bayes bağıntısı yardımıyla
sorusudur. Çekilen topun kırmızı
hesaplamalarda olduğu bilindiğine
kullanılıyor. Sorudan fark göre edilebileceği
birinci torbadan çekilme
gibi bu bir koşullu olasılık
başlayalım.
ihtimali vb. sorularda
olduğu gibi bu soruyu da Bayes bağıntısı
sorusudur. Çekilen topun kırmızı olduğu bilindiğine göre birinci torbadan çekilme yardımıyla
başlayalım.
ihtimali vb. sorularda olduğu gibi bu soruyu da Bayes bağıntısı yardımıyla

başlayalım. hesaplayabiliriz. Sorunun çözümü için daha anlaşılır olan alttaki diyagramı inceleyerek

başlayalım.

Verilere
Yani kanser göre %olup
1’i mtestin pozitif çıkma
eme kanseri, %99’u olasılığı:
değil. %1’deki kanser olanların %80’i pozitif

sonucu alır. Yani;
Verilere
1 80 göre 8%1’i meme kanseri, %99’u değil. %1’deki kanser olanların %80’i pozitif
⋅ =öre = 0, kanseri, %99’u değil. %1’deki kanser olanların %80’i pozitif
sonucu
100 100aglır.
Verilere 1000 Yani;
%1’i m008 eme
sonucu
Diğer 1 80 alır. Y8ani;
Verilere göre %1’i meme kanseri,
olur. Diğer ⋅ ttaraftan
% araftan
= dkeğil.
99’u anser
= 0,%
kanser 008 olmayanların
kanser oylanların
1’deki
olmayanlarda
ani %99’unun
(yani %99’unda) %80’i p %ozitif
9.69’u pozitif sonuç alırsa;
bu testin %9,69 oranında pozitif sonuç
100 1 100
80 1000 8
sonucu alır. Yani;
Verilere göre 99 % ⋅⋅ 9,m69
1’i ==dikkate
eme 9,5931
k = 0,alınırsa,
anseri, % 99’u kanser d eğil. % 1’deki k anser o lanların
verme olasılığı olmayıp testin pozitif çıkma p%ozitif
80’i psozitif
olasılığı:
= 008 0, 095931
Diğer
100 100 taraftan 1000 kanser olmayanların yani %99’unun %9.69’u onuç alırsa;
1 80 8 sonucu alır. Y100 ani; 100 100
⋅ = = 0, 008 Bayes
Diğer
99 9,tkaraftan 69
uralı 9,5931k anser o lmayanların y ani % 99’unun % 9.69’u p ozitif s onuç alırsa; ise
100 100 1000 1 80 899 ⋅ 9, = derki; P =(0, / B) , B o layı bilindiğine göre A olayının gerçekleşme
A095931 ihtimali
P ( A
⋅ = 100 100
= 0,69 008= 100
9,5931
Diğer taraftan k100 anser olmayanların y=ani %∩ 99’unun sp(ozitif
A ∩ Bs)onuç
P( A⋅/ 100 ⇒( AP% 9.69’u ’dir. aglırsa;
100 1000 B) = 0, 095931
olur. Bayes
Bayes
100 Bk)uralı
kuralı P
dderki;
erki; P
100
( B ) P(A /( A/BB),)/ , BB) Bo=layı olayı
s
bilindiğine
( Bbilindiğine
)
öre
göre A oAlayının
olayının gerçekleşme
gerçekleşme ihtimali ise ise,
olasılığı
= Diğer = t0, araftan k anser olmayanların yani %99’unun %9.69’u pozitif sonuç alırsa;
99 9, 69 9,5931
⋅ 095931 Bayes kuralı P(dAerki; ∩ B) P( A / B) , B olayı s( Ab∩ilindiğine
B) ’dir. göre A olayının gerçekleşme ihtimali ise
100 100 100 99 9, 69 P ( A / B) =
9,5931 ⇒ P( A / B) =
⋅ = = 0,P095931 (PA(∩ B)B) s(∩
s( A B)B)
Bayes kuralı derki;
100 P100 ( A / B)Bizim
, PB100 / Bs)orumuzda;
( Aolayı bilindiğine A⇒
= g oöre
layı
P( A A“ /o
meme ) = kanseri
layının
B ’dir.
gerçekleşme olma ihtimali”
ihtimali ; iBse
olayı ise “test sonucun pozitif
olduğunun bP ( B)
ilinmesi” d ir.
s ( B)
P( A ∩Bayes
B) kuralı derki; s( AP∩ ( AB/)B’dir. ) , B olayı bilindiğine göre A olayının gerçekleşme ihtimali ise
P( A / B) = ⇒ P( A / Bizim B) = sorumuzda; A olayı “meme kanseri olma ihtimali” ; B olayı ise “test sonucun pozitif
P( B) PHem
( A ∩ Bk)anser s( B) hem de ps(ozitif A ∩ Bo)lanların ’dir.
sayısı
P( A / BBizim olduğunun
) = Bizim ⇒ Pb(ilinmesi”
sorumuzda; A dir.
= olayı “meme kkanseri anseri olma olmaihtimali” ; B oiB
layı ise “test
ise s“test
onucun pozitif pozitif
P(sorumuzda
A /A B) olayı “meme olasılığı”, olayı sonucun
B) ss((A B )∩ B) = 0, 008 (Diyagramda soldan kinci)
olduğunun Hem kanser
olduğunun bilinmesi” bhilinmesi”
em ddir. e pozitif
dir. olanların sayısı
Bizim sorumuzda; Sonuçları
A olayı “meme kanseri pozitif olma verme durumlarının
ihtimali” ; B olayı itse ümü sonucun pozitif
“test
olduğunun bilinmesi”
Bizim sdHem
Hem kanser hem de pozitif
ir. kanser
orumuzda; As (ohem) = 0,
Blayı “de 008 + 0,
meme k
s( A ∩oB
095931o=lma
anseri
lanların
) = 0, 008
i (Diyagramda
sayısı
htimali”
0,103931 (diyagramda
soldan ikinci)
; B olayı ise s“oldan ikinci ve pdozitif
test sonucun ördüncü)
Sonuçları payısı
ozitif verme pozitif olanların
∩ B) = 0, 008tümü
s(dAurumlarının sayısı:
(Diyagramda
soldan ikinci)
Hem kanser hem d e p ozitif o
olduğunun bilinmesi” dir. lanların s
Hem kanser
Sonuçları
s( A ∩hBem
s( Bp)ozitif
) = d0,e 008
= 0, 008 verme
. (Diyagramda
pozitif
+ 0, 095931durumlarının
olanların ssayısı oldan = 0,103931 tümü
ikinci) (diyagramda
soldan ikinci ve dördüncü)
s ( B ) = 0, 008 + 0, 095931 = 0,103931 (diyagramda soldan ikinci ve dördüncü)
Sonuçları pozitif verme
durumlarının ( A ∩ B) = 0, 008 (Diyagramda s oldan ikinci)
stümü 86
Testin pozitif sonuç verme durumlarının tümü:
s( B) = 0,Sonuçları
008 + 0, 095931 pozitif

= v0,103931 (diyagramda
erme durumlarının soldan
tümü ikinci ve dördüncü)
86
s( B) = 0, 008 + 0, 095931 = 0,103931 (diyagramda soldan ikinci ve dördüncü)
86

bulunur. O halde istenen olasılık:
bulunur. O halde istenen olasılık 86
s ( A ∩ B) 0,008 86
P( A / B) = = = 0,0769... ≅ 0,077 = %7,7
s ( B) 0,103931
olacaktır. Diğer bir deyişle testi pozitif çıkan bir kadının gerçekten meme kanseri olma
olacaktır. Diğer bir deyişle testi pozitif çıkan bir kadının gerçekten meme kanseri olma olasılığı
ihtimali %7,7’dir. %7,7’dir. Güvenirliliği %80 olan bir testi yaptıran bir kadının test sonucu pozitif ise gerçekten meme
kanseri olma ihtimalinin %7,7 olması beklenen bir sonuç değildir. Böyle bir hesaplama (Bayes
kuralı) aslında birçok bilim dalında (AIDS vb. testler) istatistiksel hesaplamalarda kullanılmaktadır.

85
Kim 500 Milyar İster?

Kim 500 Milyar Örnek
İster? Örnek Çözüm Yaklaşımı
Problemde verilen durumu aşağıdaki gibi ağaç diyagramı ile ifade edebiliriz.
1. Durum: Problemde verilen durumu aşağıdaki gibi bir ağaç diyagramı ile ifade edebiliriz.
1 1 1 1 3
Beklenen Değer
Beklenen Değer (Ağırlıklı
(Ağırlıklı ortalama)
ortalama) = ⋅ 500 + ⋅ ⋅ 32000 + ⋅ ⋅16000
2 2 4 2 4
= 250 + 4000 + 6000
= 10250
Burada 11. soruya kadar beklenen değer hesaplandı. Yarışmacının, 11. sorudan sonrası
Burada 11. soruya kadar beklenen değer hesaplandı. Yarışmacının, 11. sorudan sonrası için de
için de yarışmaya devam edeceği düşünülürse bu beklenen değer daha da büyüyecektir.
yarışmaya devam edeceği düşünülürse bu beklenen değer daha da büyüyecektir. Dolayısıy-
Dolayısıyla, matematiksel olarak yarışmacının 9. soruya kadar (dahil) kazandığı para
la, matematiksel olarak yarışmacının 9. soruya kadar (dahil) kazandığı para 8.000<10.250
8000<10.250 olduğundan yarışmacı, yarışmaya devam etmelidir.
olduğundan yarışmacı, yarışmaya devam etmelidir.
15 soruyu da doğru cevaplama olasılığı (joker kullanmadan) =
2. Durum: 15 soruyu da doğru cevaplama olasılığı (joker kullanmadan) =
(1)(1)(1)(1)(1)(0,9)(0,8)(0,7)(0,6)(0,5)(0,4)(0,4)(0,3)(0,3)(0,3) = 0,0065 = 1/1531
Burada ilk 5 sorunun basit, diğer soruların zorluk düzeyinin giderek =
(1)(1)(1)(1)(1)(0,9)(0,8)(0,7)(0,6)(0,5)(0,4)(0,4)(0,3)(0,3)(0,3) arttığını
0,0065düşündük.
= 1/1.531
15 soruyu da doğru cevaplama olasılığı (joker kullanarak) =
Burada ilk 5 sorunun basit, diğer soruların zorluk düzeyinin giderek arttığını düşündük.
(1)(1)(1)(1)(1)(0,9)(0,8)(0,7)(0,6)(1)(0,4)(0,4)(0,3)(0,5)(1) = 0,0073 = 1/138
15 soruyu da doğru cevaplama olasılığı (joker kullanarak) =
Burada yarışmacının jokerleri önemli noktalarda kullandığını düşündük (10, 14 ve 15.
sorular).
(1)(1)(1)(1)(1)(0,9)(0,8)(0,7)(0,6)(1)(0,4)(0,4)(0,3)(0,5)(1) = 0,0073 = 1/138
Hızlı parmak yarışması:
Burada yarışmacının jokerleri önemli noktalarda kullandığını düşündük (10, 14 ve 15. sorular).
Sıralama 24 (4⋅3⋅2⋅1) farklı şekilde yapılabilir. (1/24 olasılıkla)
3. Durum: Hızlı parmak yarışması
88
Sıralama 24 (4.3.2.1) farklı şekilde yapılabilir (1/24 olasılıkla).
Şıklardan birinin yerini doğru biliyorsak: Sıralama 6 (3.2.1) farklı şekilde yapılabilir. (1/6 olasılıkla)
İkisinin yerini doğru biliyorsak: Sıralama 2 (2.1) farklı şekilde yapılabilir (1/2 olasılıkla).
Bu durumda, yarışmacının doğru sıralamayı düşünerek vakit kaybetmesindense rastgele bir

seçim yapması daha mantıklıdır.
86
Antik Çağ Kalıntıları: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Problemde Tablo 1’de verilen değerlere göre öğrencilerin Boy (B) bağımlı değişkenini
diğer bağımsız değişkenler (C, D, E ve F) cinsinden ifade eden doğrusal fonksiyonların
( Y=aX+b ) elde edilmesi çözüm için işe yarayacaktır.
MS Excel gibi bir elektronik tablo programı kullanılarak boy uzunluğunu (B) en iyi
betimleyen kemik türüyle doğrusal fonksiyon ( B=aF+b ) elde edilir. Bunun için bir elektronik
tablo programının (örn. MS Excel) grafik çizme fonksiyonu kullanılarak boy uzunluğu ile diğer
kemik türlerinin her biri için serpme (saçılma) grafiği çizdirilir. Bu grafiklerin gösterdiği veriye
en iyi uyan doğrusal fonksiyon, örneğin MS Excel’de, eğri uydurma özelliği “Eğilim Çizgisi
Ekle” (Add Trendline) aracı yardımıyla kolaylıkla bulunabilir. Eğilim çizgisi denklemiyle birlikte
otomatik olarak hesaplanan R2 ifadesi bir uyum indeksi olup bu değer 1’e ne kadar yakınsa,
bu problem bağlamında çözümünüz için kullanacağınız kemik türü de o kadar gerçeğe yakın
sonuç verebilir demektir.
E sütunu pazı kemik ölçümlerini göstermektedir. Buna göre aşağıdaki tablo oluşturulabilir.
Pazı Kemiği (cm) 39,6 41,0 43,2 44,6 47,9 …
Boy (cm) 150 159 161 163 173 …
Bu verilerin serpme (saçılma) grafiği aşağıdaki gibi oluşur. Bu verileri modelleyen eğilim
çizgisinin denklemi ise aradığımız doğrusal fonksiyonu verir.
Buradan pazı kemiği uzunluğuna bağlı boy fonksiyonu B=2,8P+41,53 olarak elde edilir.
Bu fonksiyonun R2 değeri 0,84’tür. Ön kol kemiği için elde edilecek fonksiyon ise B=3,92K+68,70
olup bunun R2 değeri 0,63’tür Bu değer pazı kemiği için olan regresyonun R2 değerinden küçüktür.
Bu nedenle pazı kemiği için bulunan fonksiyonu boy hesaplamalarında esas almak uygun olabilir.
87
Diş Hekimi Randevuları: Örnek Çözüm

Yaklaşımı
Diş Hekimi Randevuları: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Diş Hekimi Randevuları: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Hastaların muayene geliş zamanları Hastaların muayene süreleri
Hastaların muayene geliş Diş zH amanları
ekimi R andevuları:
Hastaların
Ö
rnek
muayene Çözüm süreleri Yaklaşımı
0-‐0,1 10
Diş dH
k. ekimi
erken Randevuları: Örnek Çözüm 0-‐0,1 Yaklaşımı 5 dk.
0-‐0,1 10 dk. erken 0-‐0,1 5 dk.
Hastaların
0,1-‐0,3 muayene 5 dk. erken geliş zamanları Hastaların 0,1-‐0,25
muayene süreleri 10 dk.
Hastaların
0,1-‐0,3 5 dk. merken
uayene geliş zamanları 0,1-‐0,25 Hastaların
muayene 10 dsk. üreleri
0,3-‐0,7
0-‐0,1 10 dZamanında
k. erken
0-‐0,1 0,25-‐0,45
5 dk. 15 dk.
0,3-‐0,7
0-‐0,1 Zamanında
10 dk. erken 0,25-‐0,45 0-‐0,1 15 5 dk. dk.
0,7-‐0,9
0,1-‐0,3 k. d5
0,7-‐0,9 dek. 5 d k.
erken g eç
0,1-‐0,25 20 10 0,45-‐0,75 dk. dk. 10 dk.
20 dk.
0,1-‐0,3 5 d5 gk.
eç rken 0,45-‐0,75 0,1-‐0,25
0,9-‐1 0,9-‐1
0,3-‐0,7 geç 10 dk. geç
Zamanında
10 Zamanında
dk. 0,70-‐0,85
0,25-‐0,45 0,70-‐0,85 25 15 dk. dk. 15 d25 k. dk.
0,3-‐0,7 0,25-‐0,45

0,7-‐0,9
0,7-‐0,9
5 d5 k. dgk.
eç geç 0,85-‐0,95 0,45-‐0,75
0,45-‐0,75 30 20 0,85-‐0,95 dk. dk. 20 dk. dk.
30
0,9-‐1 10 10
0,9-‐1 dk. dg k.
eç geç 0,95-‐1 0,70-‐0,85
0,70-‐0,85 0,95-‐1 35 25 dk. dk. 25 d35 k. dk.
0,85-‐0,95 0,85-‐0,95 30 dk. 30 dk.

Microsoft Microsoft
Simulasyon
Excel’de
Excel’de
RAND() RAND()
fonksiyonuyla
yapılarak soruya bir çözüm fonksiyonuyla (0-‐1) 0,95-‐1 0,95-‐1

aralığında (0-‐1)
üretilebilir. rastgele aralığında 35
Microsoft dk. rastgele
sayılar dk. sayılar
35 Excel’de
seçilerek seçilerek
RAND()

fonksiyonuyla aşağıdaki tablo oluşturulur. Yukarıda muayene süresiyle ilgili tabloda görülmektedir ki,
(0-1) aralığında rastgele sayılar seçilerek aşağıdaki tablo oluşturulur. Yukarıdaki
aşağıdaki tablo oluşturulur. Yukarıda muayene süresiyle ilgili tabloda görülmektedir ki,
tabloda ortalama
ortalama
Microsoft
ortalama
Microsoft muayene smuayene
m
Excel’de
Excel’de uayene
üresi 2RAND()
RAND() süresinin
0 dsakikaya
üresi 2y0
fonksiyonuyla d20
akındır.
fonksiyonuyla akikaya dakikaya yakındır.
(0-‐1) yakın aralığında
(0-‐1)
aralığında olduğu rastgele görünmektedir. rastgele sayılar seçilerek
sayılar seçilerek
(0,1×
5) +(0,1×
(0,15 × + (0,15
5)10) + (0,2××10) (0,2 ×20)
15) + (0,3× 15)++(0,15
(0,3××25) + (0,15
+ (0,1×
20) 30)×+25) + (0,1×
(0,05 × 35) =30) dk. × 35) = 19,5 dk.
+ (0,05
19,5
ortalama
ortalama muayene
muayene süresi
süresi 20 d2akikaya
0 dakikaya yakındır.
yakındır.
Randevuların
Randevuların Randevuların
10
10dakikada
dakikada 10 bdir akikada
bir verildiğini
verildiğinibir verildiğini
düşünelim.
düşünelim. düşünelim.
+ (0,15 × 10) + (0,2 = 19,5× d k. = 19,5 dk.
R: R(0,1×
(0,1× 5)5)
andevu; + : (0,15
R: RM Muayene;
andevu;
× 10) B×ekleme
+ (0,2 15)×+15)
M: BM: uayene;
(0,3× + (0,320) +×(0,15
B: Bekleme
20) +×(0,15 25) + (0,1× × 25)30) + (0,05
+ (0,1× 30) × 35)
+ (0,05 35)
Randevuların
Randevuların 1 0 d akikada
10 dakikada b ir v erildiğini d üşünelim.
bir verildiğini düşünelim.
R: Randevu; M: Muayene; B: Bekleme M. M. M. M.
R. R. G eliş
R. R. G
R. eliş
G eliş M. R.
Giriş
Geliş Süresi
M. Giriş M. Giriş M. B. M.
R:
R: RRandevu;
Hasta andevu;
Hasta M: MM: uayene;
M uayene; B: Bekleme
B : B ekleme Süresi Süresi Çıkış M. Giriş Çıkış
Süresi
B.
Saati -‐Excel Saati Saati Sırası -‐Excel Saati -‐Excel Saati Süresi
Sırası (dk.)
-‐Excel Saati Saati
(dk.) Saati
Süresi
M. M. M. M. M. M.
A
Hasta A R.
09:00 R. G R.
R. 0,80
09:00 eliş
Geliş R.
09:05
0,80 G eliş
R.
Geliş M.
A09:05 Giriş 0,4028
M. Giriş
Süresi
A 15 0,4028
Süresi Süresi
M.
G iriş
09:05 15 09:20 M. G iriş
Çıkış 09:05 0 B. 09:20 B. 0
Hasta Saati -‐Excel Saati Sırası Süresi Saati Çıkış
B B Saati
09:10 09:10-‐Excel
0,96 0,96 Saati
09:20 B09:20 Sırası
0,1862
-‐Excel
B -‐Excel 10
(dk.) 09:20
0,1862(dk.) 09:30
10 Saati Saati
09:20 0Süresi
09:30 Süresi
0
Saati
C A 09:20 09:00 0,95 09:30
0,80 09:05 C A 0,3978 0,4028 15 15 09:30 09:05 09:45 09:20 0 0
A C 09:0009:20 0,80 0,95 09:05 09:30 A C 0,4028 0,3978 15 15 09:05 09:30
09:20 09:45
0 0
D B 09:30 09:10 0,56 09:30
0,96 09:20 D B 0,8785 0,1862 30 10 09:45 09:20 10:15 09:30 15 0
B D 09:10 09:30
0,96 0,56 09:20 09:30 B D 0,1862 0,8785 10 30 09:20 09:45
09:30 10:15 0 15
E C 09:40 09:20 0,30 09:40
0,95 09:30 E C 0,7068 0,3978 25 15 10:15 09:30 10:40 09:45 35 0
C E 09:20 09:40
0,30
0,95 09:30 09:40 E
C 0,3978 0,7068 15 11:20 25 09:30 10:15
09:45 10:40 0 35
F D 09:50 09:30 0,61 09:50
0,56 09:30 F D 0,9340 0,8785 30 30 10:40 09:45 10:15 50 15
F 09:50
0,56 0,61
09:50 F 0,9340 30 10:40 11:20 15 50
G ED 10:00 09:40
09:30
0,48 0,30 10:00 09:40
09:30 G E 0,8172 D 0,8785
0,7068 25 25 11:20 30 11:45
10:15
09:45
10:40

70 35
10:15
G 09:4010:00 0,30 0,48 09:40 10:00 E G 0,7068 0,8172 25 25 10:1511:20 11:45 35 70
H F E 10:10 09:50 0,49 0,61 10:10 09:50 H F 0,8514 0,9340 30 30 11:45 10:40 12:15 11:20 95 50 10:40
12:15

F H 09:50 10:10 0,61 0,49
09:50 10:10 F H 0,9340 0,8514 30 30 10:40 11:45
11:20 50 95
10:10-‐
I G 10:20 10:00 0,00
0,48 10:00 10:10-‐ I G 0,4910 0,8172 20 25 -‐11:20
-‐11:45 -‐ 70
G I 10:0010:20 0,48 0,00 10:00
Gelmedi G I 0,8172 25 20 11:20 -‐ 11:45 -‐ 70 -‐
H 10:10 0,49 10:10 Gelmedi H 0,8514 0,4910
30 11:45 12:15 95
J H 10:3010:10 0,49
0,07
10:20 10:10J H 0,8514
0,5493 20 12:15 30 12:35 11:45 12:15
115 95
J 10:30 10:10-‐
0,07 10:20 J 0,5493 -‐ 20 -‐ 12:15-‐ 12:35 115
K I 10:20
10:40 0,00
0,65 10:10-‐ I 0,4910 20
I K 10:2010:40 0,00
10:40
Gelmedi
K 0,3214
I
15
0,4910
12:35 12:50
20 -‐
115
-‐ -‐
L J 10:50 10:30 0,16 10:45
0,07

0,65 Gelmedi 10:40
10:20 L J 0,7665 0,5493 K 25 20 0,3214
12:50
15
12:15 13:15

12:35 12:35 125115 12:50 115
J 10:40 L 10:30 10:50
0,650,07 0,16
10:4010:20
11:05-‐ 10:45 L
J 0,3214 0,5493 0,7665 20 12:50 25 12:15 115 12:50
12:35 13:15
115 125

M K 11:00 0,87 M K 0,7292
11:05-‐ 25 15 -‐12:35
-‐ -‐
Gelmedi
LK M 10:50 10:40 0,16 0,65
11:00 0,87
10:45 10:40
L M 0,3214
K0,7665
0,7292
25 15 25
12:50 13:15 12:35 -‐ 125 12:50 -‐ 115 -‐
N L 11:1010:50 Gelmedi
0,16
0,10 11:05 10:45
11:05-‐ N L 0,7665
0,0202 5 13:15 25 13:20 12:50 13:15
130 125
O M 11:20 N11:00 0,03
11:10 11:20
0,87 0,10
Gelmedi
11:05-‐
O11:05 M 0,9385 0,7292 N
30 25 13:20
0,0202 -‐ 513:50 -‐ 13:15 120 -‐ 13:20 130
M
P N 11:30 O 11:00

11:20 0,87
11:30 0,03
Gelmedi N 0,0081
P11:20 M 0,7292
O 5 0,9385
25
30 -‐
13:20
-‐
13:50
-‐ 120
11:10 0,36 0,10 11:05 0,0202 5 13:50 13:15 13:55 13:20 140130
R ON P
11:40
11:20
11:10 11:30
0,04
0,030,10 0,36
11:30
11:2011:05 R11:30
O 0,2094
N0,9385 P
10
0,0202 0,0081
30
13:55 13:20
5 13:50 5
14:05
13:15 120 13:50145
13:20 13:55
130 140

S PO 11:30 R
11:50
11:20 11:40
0,09
0,360,03 0,04
11:40
11:3011:20 11:30
S
P 0,1392
O0,0081 R
10
0,9385 0,2094
5
14:05
30 13:55
13:50 10 14:15
13:20 140 13:55145
13:50 14:05
145
120
RP S 11:30 0,04 0,36
11:50 0,09 11:30 11:40 P0,2094
R etkili S 0,0081 0,1392
13:55 14:05
10
5 Ancak, 13:50 14:05
145 14:15
13:55 145
140
10 dakikada 11:40 bir randevu verilen
11:30
sistemin olmadığı 10
görülüyor. birkaç
S R10
simülasyon 11:50
daha 11:40
dakikada yapılabilir.
0,09 randevu
0,04
bir 11:40
10 verilen
11:30
dakikada S bir randevu
0,1392

Rsistemin 0,2094 10 15,
etkili
yerine 10 ve 20 görülüyor.
14:05
olmadığı
17 dk. gibi
14:15
13:55 145 Ancak,
14:05 145
birkaç
sayılarla S
y eni
10 dakikada s
simülasyon 11:50
imülasyonlar 0,09 y
apılıp
daha yapılabilir.
bir randevu 11:40
e
tkililiğine
verilen sistemin b S
akılmalıdır.
10 dakikada 0,1392

bir randevu
etkili olmadığı 10
görülüyor. yerine 14:05
15, birkaç
Ancak, 17 ve 20 dk. gibi
14:15 145
10simülasyon
dakikada
10 sayılarla
dakikada bir
daha ybir
eni
randevu srandevu
imülasyonlar
verilen
yapılabilir. sistemin yapılıp
10 verilen
dakikada etkilietkililiğine
bir
sistemin olmadığı
randevu bgörülüyor.
akılmalıdır.
etkili yerine
olmadığı 15, 17 Ancak 20 birkaç
ve
görülüyor. dk. Ancak, simülasyon
gibi birkaç
daha yapılabilir.
sayılarla y eni s 10 dakikada
imülasyonlar ybir randevu
apılıp e yerine
tkililiğine b 15, 17 ve
akılmalıdır. 20

simülasyon daha yapılabilir. 10 dakikada bir randevu yerine 15, 17 ve 20 dk. gibi dk. gibi sayılarla yeni simülasyon-
lar yapılıp bunların etkililiğine bakılmalıdır.
sayılarla yeni simülasyonlar yapılıp etkililiğine bakılmalıdır. 91
91
91
91
88
Nasıl Depolayalım? Örnek Çözüm Yaklaşımı
orunun çözümü için farklı şekillerde dizilimleri deneyerek daha çok sayıda konserve
utusunu mümkün olan
Sorununen açözümü
z maliyetle
için farklıdşekillerde
epolayabilmek gerekmektedir.
dizilimleri deneyerek konserve
daha çok sayıda
kutusunu mümkün olan en az maliyetle depolayabilmek gerekmektedir.
1. yöntem: 1. yöntem:
Önce, en basit şekliyle

Önce, düzgün dizilim
en basit şekliyle düzgün denenir. Bu şekilde
dizilim denenir. Bu şekildebir satırdaki
bir satırdaki kutu sayısı,
kutu sayısı,
toplamda kaç satır olacağı, üst üste kaç sıra oluşturulacağı ve en sonunda dolabın kaç tane
oplamda kaç satır olacağı,
konserve kutusuüst üste hesaplanır.
alabileceği kaç sıra oluşturulacağı ve en sonunda dolabın kaç
ane konserve kutusu alabileceği hesaplanır.
Sorunun çözümü için farklı şekillerde dizilimleri deneyerek daha çok sayıda konserve
kutusunu mümkün olan en az maliyetle depolayabilmek gerekmektedir.
1. yöntem:
Önce, en basit şekliyle düzgün dizilim denenir. Bu şekilde bir satırdaki kutu sayısı,
toplamda kaç satır olacağı, üst üste kaç sıra oluşturulacağı ve en sonunda dolabın kaç
tane konserve kutusu alabileceği hesaplanır.
Dolap Aylık Bir satırdaki Satır Sıra Toplam Kaç dolap

oyutları maliyetDolap
kutu
Aylık sayısı sayısı
satırdaki
Bir
Satır Sıra Toplam Kaç dolap gerektiği
10×110 100 boyutları 5 maliyet kutu sayısı5 sayısı 3 75 gerektiği 3
110×110 100 5 5 3 75 3
10×220 150 110×220 11
150 11 5 5 3 3 165 165
2 2
110×330 200 16 5 3 240 1
10×330 200 16 5 3 240 1

Tablodan anlaşılacağı gibi bu dizilimle, 175 konserve kutusunu sığdırmak için üçüncü
depodan
birbir tane kiralamak gerekiyor.
gerekiyor. Bunun
Bunun m aliyeti ise
ise200 × 2 ==400 TL bulunur.
depodan tane kiralamak maliyeti 200·2 400'dür.

epodan bir tane 2. yöntem: gerekiyor. Bunun maliyeti ise 200 × 2 = 400 TL bulunur.
kiralamak
2. yöntem:

Konserve kutularını sıkıştırarak dizerek dolapların kaç tane konserve kutusu alabileceği-
ni hesaplayalım. Bunun sıkıştırarak
Konserve kutularını için aşağıdaki şekli oluşturalım.
dizersek dolapların kaç tane konserve kutularını
alabileceğini hesaplayalım. Bunun için aşağıdaki şekli oluşturalım.
2. yöntem:
Konserve kutularını sıkıştırarak dizersek dolapların kaç tane konserve kutularını

labileceğini hesaplayalım. Bunun için aşağıdaki şekli oluşturalım.
89

n satır sayısı olsun. Buna göre,

n satır sayısı olsun. Yarı çapı 10 olan dairelerin merkezlerini köşe kabul eden üçgenlerin
n s−1)
yüksekliği
(n sayısı 3olduğundan
atır ⋅10 + 20B≤una
olsun. 110 gaşağıdaki
⇒ n −1eşitsizlik
öre, ≤ 5 ×196 yazılabilir.
⇒ n ≤ 6 ×196 ⇒ n = 6
sıra olmalıdır. Dolayısıyla, (n −1)⋅10hesaplamalarla

benzer 3 + 20 ≤ 110 ⇒ n −1 ×196 ⇒için
bu ≤ d5 izilim n ≤ 6a×196 ⇒ n =t6abloyu
şağıdaki
oluşturabiliriz.
Bu dizilişte 6 sıra olmalıdır. Dolayısıyla, benzer hesaplamalarla bu dizilim için aşağıdaki tabloyu
sıra olmalıdır. Dolayısıyla, benzer hesaplamalarla bu dizilim için aşağıdaki tabloyu
oluşturabiliriz.
oluşturabiliriz.
Dolap Aylık Bir satırdaki kutu Satır Sıra Toplam Kaç dolap
boyutları maliyet
Dolap sayısı
Aylık sayısı
Bir satırdaki kutu Satır Sıra Toplam gerektiği
Kaç dolap
110×110 boyutları 5 maliyet sayısı
100 6 sayısı 3 90 2 gerektiği
110×220 110×110
150 100 5
11/10 (Bir sırada 11, 6 (3/3) 6 3 3 189 90 1 2
sırasında 11/10
110×220 alt 150 (Bir sırada 11, 6 (3/3)
10 kutu) 3 189 1
alt sırasında 10 kutu)
110×330 200 16 6 3 288 1
110×330 200 16 6 3 288 1

Bu durumda 2. Bu durumda 2. dolaba, istenen 175 kutu yerine 189 kutu sığdırılabilir. Bunun maliyeti
dolaba, istenen 175 kutu yerine 189 kutu sığdırılabilir. Bunun maliyeti
Bu durumda 2. dolaba, istenen 175 kutu yerine 189 kutu sığdırılabilir. Bunun maliyeti ise
ise 150 × 2 = 150·2=
300iseTL 150 dir.
× 2TL= dir.
300 300 TL dir.
3. yöntem: 3. yöntem:
3. yöntem:
Bu yönteme
Bu yöntemde, 2. yöntemde, benzer
2. yönteme benzer şekildedir.
şekildedir. Ancak Ancak
düzgün düzgün dizilime,
dizilime, sabit kenarlardan
sabit kenarlardan
Bu yöntem de, 2. yönteme benzemektedir. Ancak düzgün dizilime, sabit kenarlardan
başlanıyor.
başlanıyor. başlanıyor.
Aşağıdaki Aşağıdaki
şekli
Aşağıdaki
şekli ve
çizersek
şekli çizersek
çizersek
ve
ve gerekli
gerekli hesaplamaları
hesaplamaları
gerekli hesaplamaları
yaparsak,
yaparsak,
yaparsak, bu
bu dizilimle
bu sağlanan
dizilimle
dizilimle
kutusağlanan kutu sayısını bulabiliriz.
sayısını bulabiliriz.
sağlanan kutu sayısını bulabiliriz.
90
−1) ⋅10 3 + 20 ≤ 110 ⇒ n −1 ≤ 5 ×196 ⇒ n ≤ 6 ×196 ⇒ n = 6
a olmalıdır. sıra olmalıdır.
−1) ⋅10 3 + 20 ≤ 220 ⇒ n −1 ≤ 12.547 ⇒ n = 12

sıra olmalıdır.
a olmalıdır.
sıra ⇒
−1) ⋅10 3 + 20 ≤ 330 n ≤ 18 × 897 ⇒ n = 18
olmalıdır.
a olmalıdır. Bu bilgilerden yola çıkarak aşağıdaki tabloyu oluşturabiliriz.
bilgilerden yola çıkarak aşağıdaki tabloyu oluşturabiliriz.
olap Aylık Bir satırdaki Satır Sıra Toplam Kaç dolap

oyutları maliyet kutu sayısı sayısı gerektiği
110×110 100 5 6 3 90 2
110×220 150 12 12 3 180 1
110×330 200 Bu dizilimle,
18 175 kutu saklanmak
18 istendiğinde
3 ikinci yöntemle
270 karşılaştırıldığında
1 maliyet
aynıdır. Ancak depolanan kutu sayısı ikinci yönteme göre 189 yerine 180’dir. Her durumda
ikinci depolama dolabı en uygundur. Ancak 2. yöntem, en fazla sayıda kutunun sığdırılmasını
sağladığı için bu yöntem firmanın daha sonraki üretimlerde maliyeti düşürmek için dikkate
alması gereken yöntemdir.
dizilimle, 175 kutu saklanmak istendiğinde ikinci yöntemle karşılaştırıldığında
liyet aynıdır. Ancak depolanan kutu sayısı ikinci yönteme göre 189 yerine 180’dir.
r durumda ikinci depolama dolabı en uygundur. Ancak 2. yöntem, en fazla sayıda
tunun sığdırılmasını sağladığı için firmanın daha sonraki üretimlerde maliyeti
91
Caddede Park Yeri: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Caddede Park Caddede P
Park
ark Y
Yeri: Örnek
Caddede YÇeri:
özüm
eri: Ö
Örnek Ç
Çözüm
özüm Y
Yaklaşımı
rnek Yaklaşımı
aklaşımı

ABK 
= BFN 
= θ , DEB = 90°
  = θ , DEB
ABK==90°
  = θ , DEB  = 90°
ABK = BFN BFN
EF ==θ4,8
= 3 m=, BFN
DE ABK m = 90°
, DEB
= 3 m , EF = 4,8 m
DE = 3 m , EF = 4,8
DE m
DE = 3 m , EF = 4,8 m
  = θ , DEB
ABK = BFN  = 90°

DE = 3 m , EF = 4,8 m

 
Basamak 1. =
ABK  = θ olmak üzere,3 sin θ = 3 ⇒3 c = 3
= BFN
Basamak 1. ABK =Basamak
BFN θ olmak
1. ABK = BFN

üzere,θ sin θ =üzere,⇒ c = 33 ⇒ csin=θ 33
1: 1.  = olmak c sinsin θθc =
BasamakBasamak ABK = BFN
d
= θ olmak üzere,
3 cc θ⇒ c = sin
=sin
sin θθ

d 3
Basamak 2. cosBasamak 2. cos θ⇒= d = cos
θ =Basamak d θ ) θ (
⇒( d = cos )3
Basamak 3 12: 2. cos θ3 = =dθ olmak ⇒ θüzere,
d = cos θ
sin (θ 3 3
Basamak
Basamak .
sin θ cos θ sin 2 .
ABK = = 33θ
BFN sin
⇒ d = cossinθ θ( sin =3θ )) ⇒ c =
sin θ sin cθ sin θ
d + 4,8 3. e = d + 4,8d sin θ
Basamak 3. e = Basamak
Basamak
Basamak 23: 3. eθ == d + 4,8 ⇒ d = cos θ ( 3 )
. cos
BasamakBasamak 3. e = d3+ 4,8 f
θ ) =fsin=θe sin
f
Basamak
Basamak 4. sin θ 4. sin
(resimde solaθ (resimde sin θ θsola
bakan ) =bakan⇒ ff θf = e sin θ
⇒
Basamak 4 . θ θ
Basamak
Basamak 34:
Basamak . e4= sin
d +θ4,8
. sin
(resimde

(resimde sola bakan θ ) = e ⇒
sola
e bakan e
) = ⇒ ff = sin θθ
= ee sin
Basamak 5. h =Basamak
4, 5 − f 5 . h = 4,5 − f e
Basamak 5. θh = 4,5 − f sola f
Basamak 45:. sin
Basamak
Basamak 5. h = 4,5 − f bakan θ ) = e ⇒ f = e sin θ
(resimde

θ c θ d 5. c h = 4,5
Basamak e −d f f e h f Araç h sayısı Araç sayısı
10 17,28 10 θ
17,01 c
21,81 d 3,79 e 0,71 f 8 h Araç sayısı
θ 17,28 c 17,01 d 21,81 e 3,79 f 0,71 h 8 sayısı
Araç
15 11,59 15 θ 10
11,20
10 11,59
17,28
16,00
c 17,28 11,20
17,01
d 17,01 4,14
16,00
21,81 0,36 3,79 12
e 21,81 4,14
f 3,79 h
0,71
0,36 0,71
8
12 8
Araç sayısı
20 8,77 20 15
8,24 8,77 11,59
13,04 11,20
8,24 11,20 4,46
13,04 16,00
0,04 4,14
4,46 4,14 0,71 0,36
17
0,04 12
10 15 17,28 11,59 17,01 21,81 16,00 3,79 0,36 8 17 12
20,6 8,53 20,6 15 20 11,59
7,98 8,77
12,78 11,20 8,24 4,50
16,00 13,04 0,00 4,46 0,36 17
0,04 17
20 8,53 8,77 7,98 8,24 12,78 13,04 4,50 4,46 0,00 0,04 12 17 17
4,14
25 7,10 20 20,6
6,43 8,53
8,77 11,23 8,24 7,98 4,75
13,04 12,78
-‐0,25
4,46 4,50
0,04 0,00
21 17 17
25 20,6 7,10 8,53 6,43 7,98 11,23 12,78 4,75 4,50 -‐0,25 0,00 21 17
30 6,00
30 25
20,6 5,20 8,53 7,10
10,00 7,98 6,43 -‐0,50
12,78 11,23
5,00 4,50 4,75 0,00 25 -‐0,25 17 21
25 6,00 7,10 5,20 6,43 10,00 11,23 5,00 4,75 -‐0,50 -‐0,25 25 21
45 4,24 25 30 7,10 6,00
3,00 7,80 6,43 5,20 11,23 10,00
5,52 4,75 5,00 -‐0,25 35
-‐1,02 -‐0,50 21 25
45 30 4,24 6,00 3,00 5,20 7,80 10,00 5,52 5,00 -‐1,02 -‐0,50 35 25
60 3,46 30 1,73
45 6,00 6,53
4,24 5,20 3,00 10,00
5,66 7,80 5,00
-‐1,16 -‐0,50
5,52 43
-‐1,02 25 35
60
45 45 3,46
4,24 4,24 1,73 3,00 7,80
6,53 7,80 5,52 -‐1,16 -‐1,02 35 43 35
5,66 5,52 -‐1,02
75 3,11 0,80 5,60 3,00 1,73 5,41 6,53 -‐0,91 48
75 60
60 60 3,11
3,46
3,46 3,46 0,80 5,60 6,53 5,66
1,73 1,73 6,53
5,66 -‐0,91 -‐1,16 43 48 43
5,41 5,66 -‐1,16 -‐ 1 ,16
43
90 3,00 0,00
75 4,80
3,11 0,80 4,80 -‐0,30
5,60 5,41 50 -‐0,91 48
90
75 75 3,00
3,11 3,11 0,00 4,80 5,60 5,41
0,80 0,80 5,60 -‐0,30 -‐0,91 48 50 48
4,80 5,41 -‐0,91
90 3,00 0,00 4,80 4,80 -‐ 0 ,30 50
90 90 3,00 3,00 0,00 0,00 4,80 4,80 4,80 4,80 -‐0,30 -‐0,30 50 50

Paralel park durumunda ise 150 metrelik mesafeye ( θ = 0° );
150
= 31 araç park edilebiliyor.
150
Paralel park durumunda ise 150 metrelik mesafeye ( θ4=,80° ); 150 150 = 31 araç park edilebiliyor.
Paralel
Paralel park
park durumunda
durumunda ise 1i50
se m150 metrelik
etrelik mesafeye ( θ = 0(°θ); = 0°4);
mesafeye ,= 83150 = 3p1 ark
1 araç araç park edilebiliyor.
edilebiliyor.
Değişik açılarda bir Paralel şeritte
park
Paralel trafik
park akışı iiçin
durumunda
durumunda kalan
se 150 m miktar
etrelik
ise 150 mmetrelik yukarıdaki
esafeye (mesafeye tabloda
θ =40,8° ); =3h
44,,θ88 = 0a0sütununda
1 ,raç park edilebiliyor.
150/4,8=31 araç park
verilmiştir. Değişik açılarda bir şeritte trafik akışı için kalan miktar yukarıdaki tabloda h sütununda
edilebiliyor.
Değişik açılarda
Değişik Değişik
açılarda açılarda
bir bir
şeritte bir şeritte
trafik trafik
şeritte akışı trafik
için kalan
akışı için akışımiktar
miktar
kalan için kalan
yukarıdaki miktar
tabloda
yukarıdaki yukarıdaki
h sütununda
tabloda h sütununda tabloda h
İ verilmiştir.
sütununda Değişik açılarda
verilmiştir. verilmiştir.
bir şeritte trafik akışı için kalan miktar yukarıdaki tabloda h sütununda
verilmiştir.
İ İ verilmiştir.
İ
İ
95
95 95
92
Burada ilginç birİlginç
şekilde olan şeritler
şeritler için
içinayrılması
ayrılması istenen
istenen 4,5 4,5
metreyi
metreye 20,6 derece açıyla park
20,6 derece düzenini 17 araç park
açıyla
kapasitesi
park düzenini 17 araç park kapasitesi oluşturarak
oluşturarak sağlarken, paralel park
sağlarken, hem daha
paralel parkfazla
hemaraç
daha park etmeye
fazla araçizin veriyor (n=31)
park etmeye izin veriyorhem
(n = de 31) hem
trafik akışı de
için trafik akışı
şeritleri için
daha şeritleri
geniş daha
bırakıyor geniş4,5
(genişlik bırakıyor (genişlik
+ 1,8 = 6,3 metre).
4,5 + 1,8 = 6,3 m).
Yolun toplam genişliği (18 m) ve yol genişliği (9m) sabit kalmak şartıyla, park yapılabilecek anlarının
İkinci durumda yolun toplam genişliği (18 m) ve yol genişliği gidiş için 4,5 m ve dönüş
boyutlarında oynama yapılabilir. Böylelikle, yolun bir tarafına yola dik park edilebilecek, yolun diğer
için 4,5 m kalmak şartıyla, park yapılabilecek alanlarının boyutlarında değişiklik yapılabilir.
tarafına
Böylelikle, yolun bir tarafına yola da dik
araçlar
park paralel şekilde park
edilebilecek, yolun etmesi
diğer mümkün
tarafınaolabilecektir.
da araçların Bu durumda;
paralel
şekilde park etmesi mümkün olabilecektir.
150
Bu durumda; Yolun sağYolun
tarafına dik park
sağ tarafına dik edilirse araçaraç
park edilirse sayısı,
sayısı = 50 ,
3
Yolun sol tarafına paralel park edilirse araç sayısı 150/4,8 ≈
Yolun sol tarafına park ederse araç sayısı
15031 olur.
≅ 31 olur.
4,8
Böylelikle toplamda 81 Toplamda
araç parkda edilebilir.
81 araç park edilebilir.
Diğer bir tasarımda ise yolun her iki tarafında ve tam ortasında park alanı oluşturulabilir. Bu
durumda ise 3·31=93 araç park edebilir.

Dönme Dolap: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Dönme Dönme Dolap:
DDolap:
olap: Örnek
ÖÖrnek
rnek Çözüm ÇÇözüm
özüm Yaklaşımı
YYaklaşımı
aklaşımı
aklaşımı
Dönme
Dönme D olap: Ö rnek Ç özüm Y
klik, açıya bağlı olarak değişmektedir. Yerden yükseklik, A çıda z amana bağlı obağlı
açıya larak olarak değişiyor.
değişmektedir. Açıda zamana bağlı olarak değişiyor.
n en
yükseklik,
y ükseklik, açıya
a çıya bağlı b olarak
ağlı o larak değişmektedir.
d eğişmektedir. Açıda
A zamana
çıda z amana bağlı
b ağlı olarak
o değişiyor.
larak d eğişiyor.
en yyükseklik,
den ükseklik, aaçıya çıya bbağlı ağlı oolarak larak ddeğişmektedir.
eğişmektedir. AAçıda zzamana
çıda amana bbağlı ağlı oolarak eğişiyor.
larak ddeğişiyor.
Çap ( R )= 140 metre,
Çap
Çap ( R( R )= )) )1 40 metre,
Yarıçap ( rÇap )= (7(0
Çap R m =
= 1
1140
= etre. 40 m
40 mmetre,
etre,
etre,
Yarıçap
Yarıçap ( r ) = 7 0 m etre.
Yarıçap
Yarıçap (((rrr )) )=
= = 7
770
0 0 m
mmetre.
etre. etre.
turu 30 dakikada tamamlıyor. Buradan hızı hesaplayabiliriz.
bit,
abit, b ir
b t uru
ir ttturu 3 0
3 d akikada
0 d akikada t amamlıyor.
tttamamlıyor. Hızı sabit B uradan
B uradan olanh h ızı hesaplayabiliriz.
dönme
ızı h dolap bir turu 30 dakikada tamamlıyor. Hız birim zamanda alınan
abit,
sabit, b b ir
ir uru
uru 3 3 0
0
manda alınan yol diye düşünürsek, dd akikada
akikada amamlıyor.
amamlıyor. B Buradan
uradan
bir kapsülün bir h hızı
ızı
30 hhesaplayabiliriz.
esaplayabiliriz.
esaplayabiliriz.
dakikada
yol diye düşünürsek, kapsülünalacağı 30 dakikada yol alacağı yol dönme dolabın çevresi kadar
rim zamanda
birim zamanda alınan
alınan yol
yol diye diye düşünürsek,
düşünürsek, bir kapsülün
bir kapsülün 30
30 dakikada
dakikada alacağı
alacağı yol
yol
n çevresi
birim
birim zamanda
zamanda kadar alınan
oalınan
lacak, yol yyol olacak,
ani yaklaşık
diye
diye yani
düşünürsek,
düşünürsek, olarak; yaklaşık bir olarak;
bir kapsülün
kapsülün 30 30 dakikada
dakikada alacağı
alacağı yol
yol
dolabın
me d olabın çevresi
ç evresi kadar k olacak,
adar o lacak, yani
y ani yaklaşık
y aklaşık olarak;
o larak;
de
me i stenen
me ddolabın o
olabın ççevresi lasılık
evresi Ç k=kadar 2π Ro=
adar olacak,
lacak,
2π ⋅ 70 yyani
≅ani 440 yyaklaşık
metre o olarak;
aklaşık larak;
P( A / B) =
s( A ∩ B) Ç 0,008
= Ç
=
ÇÇ= 2π R
==222π ππR =
RR ==
2 π
=0,0769...
=222π
⋅ 70
ππ⋅⋅ ⋅70 70≅
70≅
440
≅≅440 440 metre metre
zgisel hız;
440metre
0,077 = %7,7
metre
s ( B) 0,103931
sı i le
yısı iile ç izgisel
le çççizgisel
izgisel h ız;
hhız;
ız; Dolayısı ile çizgisel hız;
yısı
ayısı
boir
n dile
eyişle
lasılık izgisel
testi h ız;
pozitif 440çıkan bir kadının gerçekten meme kanseri olma
V= ≅ 14, 440 7 metre/dakika
ir. s( A ∩ B) 0,008 30V V= = 440 ≅ 14,
= %7,7
440440 ≅ 7 metre/dakika
)= = = 0,0769...
VV =30 = ≅≅14, 0,077
14, 14,777metre/dakika
metre/dakika
metre/dakika
s ( B) 0,103931 30
birim zamanda taranan merkez 30 30
açıdır.
hız
şle ti se
esti b irim
p ozitif z amanda
ç ıkan b t aranan
ir k adının m erkez
gerçekten açıdır. m eme
al
al hhız
al h ız
ız iise
se
ise bbbirim
irim
irim zzzamanda
amanda
amanda tttaranan olacaktır.
aranan
aranan m
360 mmerkez
Açısal
erkez
erkez aaaçıdır. hız
çıdır.
çıdır. k birim
ise anseri olma
zamanda taranan merkez açıdır.
Yani, ω = = 12 360
o
/ saniye
Yani,
Yani, 30ω ω= = 360 360 360 = 12 ==12
o
/osaniye
Yani,
Yani, ω ω=30 = = 12 12oo///saniye saniye
saniye
30
30 30
herhangi bir “t” anında merkez açı aşağıdaki denklikle şeklinde ifade
rumda herhangi bir “t” anında merkez açı aşağıdaki denklikle şeklinde ifade
urumda
urumda herhangi
durumda herhangi bir
herhangi bir “t”
bir “t” anında
“t” anında
anında Bumerkez durumda
merkez
merkez açı
açı herhangi
açı aşağıdaki
aşağıdaki
aşağıdaki birdenklikle
“t” anındaşeklinde
denklikle
denklikle merkez açı
şeklinde
şeklinde ifade
aşağıdaki gibi bir fonksiyonla ifade edilebilir.
ifade
ifade
lir.
bilir.
bilir.
ebilir.
α (t ) = ω ⋅ t
α (αt )(t=) ω ⋅ t
α((tt))===ωω⋅⋅ ⋅ttt
den yüksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının Kapsülün yerden yüksekliğini sinüs veya bulmamız
kosinüs için merkezle yaptığı açının sinüs veya kosinüs
ün yerden yüksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının değerini bilmemiz gerekiyor. Herhangi sinüs vbir
eya kosinüs
“t” anında
ülün yerden yüksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının
ülün yerden yüksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının
memiz gerekiyor. Herhangi bir “t” anında bir kapsülün merkezle
sülün yerden yüksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının s inüs
ssinüs vvveya
eya
yaptığı
inüs eya osinüs bir kapsülün merkezle yaptığı açının
kkkosinüs
osinüs
ni bilmemiz gerekiyor. kosinüs
Herhangi değeri
bir cos(wt)
“t” “t” anında
bir formülüyle kapsülün ifade
merkezle edilebilir.
yaptığı Dönme dolabın herhangi bir konumunda,
rini
erini bilmemiz
s değeri
rini bilmemiz
bilmemiz gerekiyor.
cos( wtgerekiyor. ) formülüyle
gerekiyor. Herhangi
Herhangi ifade edilebilir.
Herhangi bir
bir
bir “t” anında
“t” anında Dönme
anında bir
bir
bir dolabın kapsülün
kapsülün
kapsülün herhangi merkezle
merkezle
merkezle yaptığı
bir yaptığı
yaptığı
kosinüs değeri cos( wt ) bir kapsülün
formülüyle ifade yerden edilebilir. yüksekliği Dönme ise dolabın aşağıdaki gibibir
herhangi ifade edilebilir:
n
n
bir kosinüs
ın kosinüs
kosinüs
kapsülün değeri
değeri
değeri
yerden cos(
cos( wt wt))) formülüyle
yüksekliği
cos( wt formülüyle
formülüyle
ise aşağıdaki ifade
ifade edilebilir.
ifade gedilebilir.
edilebilir.
ibi ifade eDönme Dönme
Dönme dolabın
dilebilir; dolabın herhangi
dolabın herhangi bir
herhangi bir
bir
unda,
munda, b b ir
bbir k apsülün
ir y erden y üksekliği i se a şağıdaki g ibi i fade e dilebilir;
munda,
umunda, ir kkkapsülün
apsülün
apsülün yyyerden erden
erden yyyüksekliği üksekliği
üksekliği iise se
ise aaaşağıdaki
şağıdaki
şağıdaki ggg ibi ibi
ibi iifade
fade
ifade eeedilebilir;
dilebilir;
dilebilir;

h = 70 − 70 ⋅ cos α (Platform zemin kabul
96
h = 70 − 70 ⋅ cos α (Platform zemin kabul
edildiğinde) hh==70 70−−70 70⋅ ⋅cos cosαα (Platform
(Platform
(Platform zemin zemin kabul
zemin kabul
kabul
edildiğinde)
edildiğinde)
edildiğinde)
edildiğinde)

H (t ) = 4 + 70 − 70 ⋅ cos( wt ) (Platform
HH (t ) = = 4 +4 70 ++70 − 70 ⋅ cos( wtwt ) (Platform
yüksekliği HHd(((tte t)))e= 44+
=klenince) 70 70− −−70 7070⋅⋅ ⋅cos(
cos(
cos(wt wt)))(Platform
(Platform
(Platform
yüksekliği
yüksekliği d e d ee klenince)
e klenince)
yüksekliği
yüksekliği dde e eeklenince) klenince)
Bu durumda herhangi bir “t” anında merkez açı aşağıdaki denklikle şeklinde ifa
edilebilir.
Dönme Dolap: Örnek Çözüm Yaklaşımı
ıya Dönme
bağlı olarak değişmektedir. Açıda zamana bağlı olarak değişiyor.
α (t ) = ω ⋅ t
Dolap: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Çap
ıya bağlı olarak değişmektedir. Kapsülün yerden yüksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının sinüs veya kosin
( R )= 140 metre,
Açıda zamana bağlı olarak değişiyor.
Çap ( R( )r= )1= 40
Yarıçap değerini
70 mmetre,
etre. bilmemiz gerekiyor. Herhangi bir “t” anında bir kapsülün merkezle yap
dakikada tamamlıyor.
Yarıçap ( r B)=
uradan açının
hızı
70 metre. kosinüs değeri cos( wt ) formülüyle ifade edilebilir. Dönme dolabın herhangi
hesaplayabiliriz.
konumunda, bir kalacağı
apsülün 93
alınan yol tamamlıyor.
dakikada diye düşünürsek, bir hızı
Buradan kapsülün 30 dakikada
hesaplayabiliriz. yol yerden yüksekliği ise aşağıdaki gibi ifade edilebilir;
esi kadar olacak, yani yaklaşık olarak;
alınan yol diye düşünürsek, bir kapsülün 30 dakikada alacağı yol
= 2π R
esi kadar oÇlacak, = 2π
yani ⋅ 70 ≅ 440
yaklaşık metre
olarak;
hız; Ç = 2π R = 2π ⋅ 70 ≅ 440 metre h = 70 − 70 ⋅ cos α (Platform zemin ka
hız; 440 edildiğinde)
V= ≅ 14, 7 metre/dakika
30
440
V = m≅ 14, 7 metre/dakika

amanda taranan
30 erkez açıdır.
amanda taranan 360 H (t ) = 4 + 70 − 70 ⋅ cos( wt ) (Platform
Yani, ωm=erkez =açıdır.
12o / saniye
30
360
yüksekliği de eklenince)
ngi bir “t” Yani, ω = merkez
anında = 12oaçı
/ saniye
aşağıdaki denklikle şeklinde ifade
30

ngi bir “t” anında merkez açı aşağıdaki denklikle şeklinde ifade
α (t ) = ω ⋅ t Not: Cos ( wt ) birim çember için geçe
ksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının
α (t ) = ω ⋅ t sinüs veya kosinüs olduğu için 70 ile çarptık.
gerekiyor. Herhangi bir “t” anında bir kapsülün merkezle yaptığı
ksekliğini bulmamız için merkezle yaptığı açının sinüs veya kosinüs
ri cos( wt ) formülüyle ifade edilebilir. Dönme dolabın herhangi bir
gerekiyor. Herhangi bir “t” anında bir kapsülün merkezle yaptığı
sülün yerden yüksekliği ise aşağıdaki gibi ifade edilebilir;
ri cos( wt ) formülüyle ifade edilebilir. Dönme dolabın herhangi bir
sülün yerden yüksekliği ise aşağıdaki gibi ifade edilebilir;

h = 70 − 70 ⋅ cos α (Platform
zemin kabul

edildiğinde)
h = 70 − 70 ⋅ cos α (Platform
(Platform zemin
zemin kabul
kabul edildiğinde)
edildiğinde)
(Platform yüksekliği de eklenince)
dikleri
ikleri nnoktaya
indikleri oktaya uuzaklık:
zaklık:
noktaya uzaklık:
Not: Cos ( wt ) birim çember için geçerli
Kapsüle bindikleri noktaya uzaklık:
ilde
lde görüldüğü
görüldüğü üzere,
üzere, olduğu için 7başlangıç
kapsülün
kapsülün 0 ile çarptık.
başlangıç noktasına
noktasına uzaklığı kapsülün
şekilde görüldüğü üzere, Not: kapsülün başlangıç
Cos ( wt ) birim için uzaklığı
noktasına
çember kapsülün
uzaklığı
geçerli kapsülün
kliğine
kliğine ve
ve yatayda
yatayda başlangıç
başlangıç Yukarıdaki
noktasından
noktasından şekilde
ne
ne görüldüğü
kadar
kadar uzakta
uzakta üzere,
olduğuna
olduğuna kapsülün
bağlı
bağlı başlangıç noktasına uzaklığı kapsülün

ksekliğine ve yatayda başlangıç noktasından
olduğu
yerdeniçin vene
70 ile çarptık.
yüksekliğine kadar uzakta
yatayda başlangıç olduğuna bağlı ne kadar uzakta olduğuna bağlı olarak
noktasından
yor.
or.
şiyor. değişiyor.

in kabul
n
emin kabul edildiğinde,
edildiğinde,
kabul kapsülün
kapsülün
kapsülün
edildiğinde, yüksekliğinin
yüksekliğinin zamana
zamana
yüksekliğinin bağlı
bağlı
zamana nasıl
nasıl
bağlı değiştiği
değiştiği
nasıl
değiştiği
Platform zemin kabul edildiğinde, kapsülün yüksekliğinin zamana bağlı olarak nasıl
ğıntı
ıntı kkullanılarak
bağıntı ullanılarak
bbulunabilir.
kullanılarak ulunabilir.
bulunabilir. aşağıdaki bağıntı kullanılarak bulunabilir.
değiştiği

hh==h70
70 −70
=−7070 ⋅ cos(
−⋅ 70
cos( )
wt))wt
wt
⋅ cos(
uzaklık
uzaklık
ay için
için
uzaklık de de
de
için bir bir
bir denklem
denklem çıkarmamız
çıkarmamız
Kapsülün
denklem çıkarmamız yatayda gerekiyor.
gerekiyor. Kapsülün
biniş Kapsülün
noktası
gerekiyor. yatayda
97 ileyatayda
Kapsülün merkezi
yatayda birleştiren doğruya dik uzaklığı sinüs
adar
dar mm esafede
esafede oo lduğu
lduğu ss fonksiyonu
inüs
inüs f f ile hesaplanabilir.
onksiyonu
onksiyonu i i le
le h h esaplanabilir.
esaplanabilir.
e kadar mesafede olduğu sinüs fonksiyonu ile hesaplanabilir. 97
YY==Y70 ⋅Sin
=⋅ 70
70 Sin (wt
⋅(Sin )
wt)() wt
Bu durumda herhangi oobir
herhangi
erhangi
da bbir ir “bt”
herhangi “ir
t” a“anında
nında
t” kkapsülün
apsülün
anında iniş-‐biniş
iniş-‐biniş
kapsülün nnoktasına
oktasına
iniş-‐biniş o“t”
lan
lan
noktasına anında kapsülün iniş-biniş noktasına olan uzaklığı;
uuzaklığı;
zaklığı;
lan uzaklığı;
hh2 2+h+Y2Y2+2 Y 2
dd==d =
ımıyla ((Pisagor
mıyla
ardımıyla Pisagor teoremini
teoremini
(Pisagor kkullanarak)
ullanarak)
bağıntısı
teoremini kkolaylıkla
yardımıyla
kullanarak) olaylıkla
(Pisagor hhesaplanabilir.
kolaylıkla esaplanabilir.

teoremini kullanarak)
hesaplanabilir. hesaplanabilir.
Trafik İşaret Levhaları: Örnek Çözüm Yaklaşımı
94

Bir trafik işaret levhası en kolay, sürücünün levhayı gördüğü açı ( θ ) en büyük değerini
aldığında okunur. Dolayısıyla, θ açısı en büyük değeri aldığında sürücünün trafik işaret
levhasına Bir trafik işaret levhası en kolay, sürücünün levhayı gördüğü açı (
olan uzaklığı bize levhanın en kolay okunduğu durumu gösterir. Çalışma
θ ) en büyük değerini
verilen Birısınma
trafik işaret levhası, sürücünün levhayı gördüğü açı (θ) en büyük değerini aldığında
kâğıdında aldığında okunur. Dolayısıyla,
etkinliği dikkate alınırsa bu sorunun çözümü için gerekli
θ açısı en büyük değeri aldığında sürücünün trafik işaret
en kolay okunur. Dolayısıyla, (θ) açısı en büyük değeri aldığında sürücünün trafik işaret
parametreler şu şekilde
levhasına
levhasına olan sıralanabilir:
uzaklığı
olan bize
uzaklığı levhanın
bize en kolay
levhanın okunduğu
en kolay durumudurumu
okunduğu gösterir. Çalışma kâğıdında
gösterir. Çalışma
verilen ısınma etkinliği dikkate alınırsa bu sorunun çözümü için gerekli parametreler şu şekilde
1. kâğıdında
Trafik verilen ısınma
işaret levhasının etkinliği
boyu (düşey dikkate (a)
yüksekliği) alınırsa bu sorunun çözümü için gerekli
sıralanabilir:
2. parametreler
Trafik şu şekilde
işaret levhasının sıralanabilir:
sürücünün
göz seviyesinden yüksekliği (b)
3.
Sürücünün 1. Trafik
trafik işaretlevhasını
levhasının boyua(düşey yüksekliği) (a)
çısı ( θy) üksekliği)
1. Trafik iişaret
şaret levhasının gbörme
oyu (düşey (a)
4.
Sürücünün 2.
t Trafik
rafik i işaret
şaret l levhasının
evhasına u sürücünün
zaklığı ( x ) göz
seviyesinden yüksekliği (b)
2. Trafik
3. Sürücününişaret levhasının
trafik işaret sürücünün
levhasını görme göz seviyesinden
açısı ( ) yüksekliği (b)
3. Sürücünün
KGM’nin trafik işaret t
levhasının trafik
4. Sürücünün rafik i şaret
yerden l evhasını
yüksekliği
işaret levhasına g örme
ve uzaklığı a x() θ ) ile ilgili kısıtlamaları
çısı
düşey b(oyutu
4. Sürücünün
göz önüne alınarak trafik
a ve b için iki ideğer
şaret lbelirleyelim.
evhasına uzaklığı için 5 metre a için 1,5
( x ) b
Örneğin
KGM’nin trafik işaret levhasının yerden yüksekliği ve düşey boyutu ile ilgili kısıtlamaları
metre değerleri
göz önüneproblem
KGM’nin trafik idurumu
alınarak veiçin
şaret alevhasının anlamlı
b için iki değer
yerden iki ybelirleyelim.
değer
üksekliği olabilir.
ve Örneğin Şekilde
düşey de 5görüldüğü
bboyutu
için m,ilgili
ile a için 1,5 metre
kısıtlamaları
gibi θ açısının
değerleriölçüsü
problem iki açının
durumu ölçüsünün
için anlamlı farkı
iki değer olarak yazılabilir.
olabilir. Şekilde Yani
de
göz önüne alınarak a ve b için iki değer belirleyelim. Örneğin b için 5 metre a görüldüğü
θ = β −
gibi
α θ için
açısının 1,5
ölçüsü iki açının ölçüsünün farkı olarak yazılabilir: θ = β-α. Burada θ’nın değerine ulaşmak için
Burada θ ’nın
metre
açılarındeğerine
tanjant ulaşmak
değerleri veya problem için
kotanjant açıların
durumu için tanjant
değerlerinden anlamlı veya kotanjant
iki değer
yararlanılır. değerlerinden
olabilir. Şekilde de görüldüğü
yararlanılır. θ açısının ölçüsü iki açının ölçüsünün farkı olarak yazılabilir. Yani θ = β − α
gibi
Burada θ ’nın değerine ulaşmak için açıların tanjant veya kotanjant değerlerinden
yararlanılır.
a =1,5

a =1,5

b=5
θ
β
α

b=5
θ
x
α
β

Açıların kotanjantları aşağıdaki gibi yazılabilir. x
Açıların kotanjantları aşağıdaki gibi yazılabilir:
Açıların x −1 x
cot β = kotanjantları
⇒ β = cot aşağıdaki gibi yazılabilir. 99
6,5 6,5
x x
cot α = ⇒ α = cot −1 99
5 5
x x
θ = β − α ⇒ θ = cot −1 − cot −1 (*)
6,5 5
x x
cot β = ⇒ β = cot −1
x x 95
cot β = 6,5 ⇒ β = cot −1 6,5
x x x6,5 − x x x 6,5
cotcot β
β cot
=cot =βα==⇒⇒ x xβ⇒ ⇒ β
= cot =βcot −1 1
= cot−1 −1 x − 1 x

cot6,56,5 β =6,5 x ⇒α β= =cot 6,5 6,5x6,5
cot
cot α = 6,5⇒ α = cot −1 5 6,5
5
x x ⇒ x1 x−−11 x 5x
cot5 −1 x − cot −1 (*)
α x 5 α = cot − x
cotcot =θ=α
α cot =5β⇒ = −α xα⇒ =⇒cot αθ −==1 cot
cot5 α =5 ⇒ α =5 cot−1 56,5 x −1 5 x
θ = β −α 5 ⇒ θ = cotx 5 − cot (*)
θ β=θ−β=α−βα⇒ ⇒θ ⇒ θ cot =θcot −1 −1x −1 − x6,5 −1 − x1 x x 5(*)
θ= −θα = = cot −−1cotcot x − cot −1(*) (*)
θ açısı en büyük değerini θ = β −α d
= 0⇒ olduğunda θ =6,5 cot6,56,5 −5 cot
alacaktır. 5 −51 θx ’nın (*)x ’e göre türevi alınacak
θ açısı en büyük değerini ddx θ 6,5 5
= 0 olduğunda alacaktır. θ ’nın x ’e göre türevi alınacak
dθdθ dθdx
θ olursa;
θ θaçısı
açısı en en
açısı
açısı en büyük
büyük
en büyük
büyük değerini
değerini değerini değerini = 0=dolduğunda 0θ=olduğunda
olduğunda
0 olduğunda alacaktır.
alacaktır.
alacaktır. alacaktır. θ ’nın θ ’nın
’nın θx’nın
x’e’e ’e
xgöre x göre
’e türevi
göre göre türevi
türevi alınacak
türevi alınacak
alınacak olursa;
alınacak
θ açısı en büyük değerini
olursa; dxdx dx = 0 olduğunda alacaktır. θ ’nın x ’e göre türevi alınacak
dx 1 1
olursa;
olursa; olursa; − −
olursa; dθ 1
6,5 1
= − − −5 2
ddx θ −1 1 ⎛16,5 2 1 x ⎞
d θ − = 1−+ 1x ⎞−2 − 1−+1⎛5 1
1 ⎟2
dθ d=θdx 6,5 −6,5 6,5 ⎜ 6,5x− ⎞⎠ −5 5 −5⎛⎜⎝ 5
⎟ x ⎞
= dθ= 1 +2⎛⎝− 6,5 12+ 2⎜ 5 2⎟⎠
dxdx dx ⎛ =⎛x x⎞⎛ ⎜⎝⎞x6,5⎞2⎟⎠2⎛ −
2
⎛ x
x ⎞ ⎛x⎝x2 5⎞ ⎠2
⎞
1ddx
+1θ⎜+=1⎜ + ⎟⎜ ⎛⎟48,75 x1⎟+1⎞ ⎜+−1⎜1,5
⎟1+5+⎜⎟⎠ 5
⎛2 x⎟ ⎞
θ⎝ 6,5 6,5
1 + 6,5 25⎝
x x
ddx ( = cot
⎝ ⎠
⎝
42,25
β ⎜
⎝)(
⎠
48,75
=6,5
⎠
+)
x⎟
⎠
⎝
x − ⇒ ⎠25
1,5 ⎝βx⎜+
⎝ =5⎠xcot ⎟2 −1 x
⎠
dθdθxd=θdx 48,75 ( )( ) x 25
2
cot β = ⇒ β = cot −1 48,7542,25 48,75
− 1,5 −6,5
+1,5
x−x221,5 x 2 +2 x 2 6,5
= d = 48,75 x 1,5 x
( ( (( )( )( )()( ) ) ) )
6,5 6,5 cot βdx =dx dx ⇒ θ β =+2cot − 1 −
+αx =x+x25 +2αx+=xcot
2 2
elde edilir. Türev sıfıra eşitlenirse 6,542,25 42,25= 42,25 x 225
⇒+2 x25
6,5
2 −1 x

x −1 x dx cot42,25 + x 25 + x2 5
cot α = ⇒elde α =edilir.
cot Türev sıfıra eşitlenirse x 5
dθ α = cot −1 x
= 0 ⇒ 48,75 − 1,5x 2 =−01 x − cot −1 x (*)
5elde edilir. Türev 5 sıfıra eşitlenirse cot α= ⇒
elde eelde
dilir.
elde eedilir.
dilir.
Türev Türev
Türev sıfıra sıfıra seıfıra
şitlenirse eşitlenirse
eşitlenirse
elde edilir. −1 x Türev s−ıfıra 1 x eşitlenirse
5 ddx θ θ = β − α 5⇒ θ = cot
θ = β − α ⇒ θ = cot − cot (*) dθ = 0 ⇒ 48,75 − 1,5x 2 = 0 6,5 5
6,5 d
5θ = β − α= 0=⇒ θ dθ dx 0 ⇒
48,75 x − = x
5,7
1,5 metre
x 2 20
− x
⇒θ − 1,5x− 1,5
− = 0x = 0=
1 2 1
d⇒ θ=48,75 =
0 ⇒ 48,75 cot − cot (*)
dx dx = 0⇒ dxθ48,75 5,7 metre − 1,5 x 2 5= 0
xdxyerine
⇒ = 6,5
elde edilir. (*)θdenkleminde açısı en büyük değerini
dx 5,7 yazılarak =0 olduğunda
gerekli işlemler yapılırsa θ ’nın
alacaktır. x ’e göre 7,5
açısı yaklaşık türevi alınacak
üyük değerini
dθ
= 0 olduğunda elde
derece olarak edilir. (*)
alacaktır. denkleminde
bulunur. θ ’nın açısının x x⇒
’e gerçekten yerine
⇒x
göre türevi = x
⇒ =
5,7 x 5,7
=
dx metre
5,7
metre5,7
x =5,7’de yazılarak
metre
alınacak en büyük değerini gerekli işlemler aldığını yapılırsa test etmek θ açısı
dx θ için elde edilir. (*) denkleminde dθ x yerine ⇒ x5,7 = 5,7 metre
yazılarak da θgerekli işlemler yapılırsa θ açısı
açısı biren
yaklaşık dinamik büyük
olursa;
7,5 geometri
derece değerini yazılımından
olarak = 0 olduğunda
bulunur. yararlanılabilir
θ açısının alacaktır.
ya
gerçekten ’nın xxx’e
’nın =’e
5,göre
bağlı türevi
denkleminin
7 ’de en büyük alınacak grafiği
değerini
elde
elde elde edilir.
çizdirilebilir.
edilir. edilir.
yaklaşık (*)
(*) denkleminde
Aşağıdaki
denkleminde
(*)
7,5 denkleminde
derece şekilde
olarak dx x yerine
(*)
yerine
xbir denkleminin
x yerine
bulunur. 5,7 5,7 yazılarak
grafiği
yazılarak
5,7
θgeometri yazılarak
açısının gerekli
gösterilmektedir.
gerekli
gerçekten gerekli işlemler
işlemler işlemler
= yapılırsa
5,7yapılırsa
’de
x yararlanılabilir θ ya
yapılırsa
en büyük θ açısı
θdeğerini
açısı açısı
olursa; aldığını
elde test
edilir. etmek
(*) denkleminde için dinamik x yerine
θ
yazılımından
5,7 yazılarak 1 gerekli işlemler
1 yapılırsa θ θ açısı
da ’nın
yaklaşık
yaklaşık yaklaşık
aldığını 7,5
7,5
1 test derece
derece
7,5 derece olarak
etmek olarak olarak bulunur.
bulunur. bulunur. θ açısının
θ
açısının açısının gerçekten
gerçekten gerçekten
− x
= = 5= ’de
’de
,7 − en en
’de büyük
büyük
en büyük değerini
değerini değerini θ ’nın
x’e − bağlı
yaklaşık denkleminin
7,5 derece 1 için olarak bir bulunur.
grafiği dinamik çizdirilebilir. geometri yazılımından
dθ Aşağıdaki
θ açısının gerçekten
x
6,5 şekilde
5 ,x 7 yararlanılabilir
5 , 7
x = 55,(*) 7 ’de denkleminin
en büyük ya da grafiği
değerini
daldığını
aldığını
θ aldığını x’e test
test
bağlı
6,5 etmek
etmek
test etmek
denkleminin
−için bir
için bir
için dinamik
dinamik
bir dinamik
grafiği geometri
geometri
çizdirilebilir. 1
geometri =
yazılımından
yazılımından 1
yazılımından
Aşağıdaki −
yararlanılabilir
yararlanılabilir
şekilde yararlanılabilir
(*) ya ya
da
denkleminin da
θ
ya θ
da ’nın
’nın θ ’nın
grafiği
= gösterilmektedir. 5 dx yazılımından 2 2
aldığını − etmek
test için bir dinamik − geometri − ⎛ x ⎞ ⎛ x ⎞
yararlanılabilir ya da θ ’nın
x’e bağlı d θ 6,5 1 + 1 +
dx
x’e x’e 8
xdenkleminin ⎞ grafiği çizdirilebilir. Aşağıdaki 5şekilde şekilde (*) denkleminin grafiği
2 2
bağlı gösterilmektedir.
bağlı
⎛denkleminin
⎞denkleminin ⎛ xgrafiği grafiği
çizdirilebilir. çizdirilebilir.
= Aşağıdaki −Aşağıdaki ⎜ şekilde
⎟ (*) denkleminin
(*)
⎜ ⎟
denkleminin grafiği grafiği
1x’e
+ ⎜bağlı 1+
⎟ denkleminin grafiği dx çizdirilebilir. 2 Aşağıdaki ⎝ 6,5 2 ⎠şekilde ⎝ 5(*) ⎠ denkleminin grafiği
gösterilmektedir.
gösterilmektedir.
gösterilmektedir.
7
⎝ 6,5 ⎠ ⎜⎝ 5 ⎟⎠ 1 +
⎛ x ⎞
1 +
⎛ x ⎞
gösterilmektedir. ⎜ 6,5 ⎟ dθ ⎜ 48,75 ⎟ − 1,5x 2
dθ 6 48,75 − 1,5x
2 ⎝ ⎠ = ⎝ 5 ⎠
dx ( 42,25 )( + x 2 25 + x 2 )
Görme açısı (Derece)
= d x 2
dx 42,25 (
+ x 25 + x
2
)( 2
) θ
=
48,75 − 1,5
5
elde edilir. Türev sıfıra eşitlenirse
dx ( 42,25 + x 2 25 + x 2 )( )
rev sıfıra eşitlenirse 4
elde edilir. Türev sıfıra eşitlenirse dθ
dθ 3 = 0 ⇒ 48,75 − 1,5x 2 = 0
= 0 ⇒ 48,75 − 1,5x = 0 2 dx
dx dθ
2 = 0 ⇒ 48,75 − 1,5⇒ x 2 =x 0= 5,7 metre
⇒ 1 x = 5,7 metre dx
elde edilir. (*) denkleminde ⇒ x = 5,7 x metre
yerine 5,7 yazılarak gerekli işlemler yapılırsa θ açısı
) denkleminde x yerine 5,7 yazılarak
0 gerekli işlemler yapılırsa θ açısı
θ açısının
elde edilir. 3 yaklaşık
1 (*) 5 7 7,5
denkleminde 9 derece
11 x 13

olarak
15 17
yerine
bulunur.
5,7 19 21 23
yazılarak 25
gerekli 27 29 gerçekten
31 33 yapılırsa
işlemler 35 5,7 ’de
x = 37 en büyük değerini
θ açısı
derece olarak bulunur. θ açısının gerçekten x = 5,7 ’de Levhaya
en büyük değerini
uzaklık (m)
yaklaşık 7,5 derece aldığını olarak test etmek
bulunur. için θ bir dinamik
açısının geometri
gerçekten x =yazılımından
5,7 ’de en büyük yararlanılabilir
değerini
ya da θ ’nın
tmek için bir dinamik geometri yazılımından yararlanılabilir ya
x’e bağlı denkleminin grafiği çizdirilebilir. Aşağıdaki şekilde (*) denkleminin grafiği da θ ’nın
aldığını
kleminin grafiği çizdirilebilir. Sorunun test etmek için trafik
çözümünde
Aşağıdaki bir dinamik
şekilde işaret
(*) geometri
levhasının yazılımından
düşey yüksekliği yararlanılabilir kullanılmıştır. Bu da θ ’nın
ya değer
gösterilmektedir. denkleminin grafiği
dir. x’e bağlı
yerine Sorunun
denkleminin
levhadaki çözümündeyazı grafiği
ve trafik
sembollerin işaret
çizdirilebilir. bulunduğu levhasının Aşağıdaki düşey
bölümün yüksekliği
şekilde
yüksekliği (*) kullanılmıştır.
denkleminin
kullanılarak Bugrafiği
daha değer
yerine levhadaki yazı ve sembollerin bulunduğu
gerçekçi bir çözüm elde edilebilir. Soruda, bir sürücünün levhayı gördüğü en büyük açı
gösterilmektedir. bölümün yüksekliği kullanılarak daha gerçekçi
bir çözüm elde
belirlenirken

edilebilir. Soruda, bir sürücünün levhayı gördüğü en büyük açı belirlenirken
işaret levhasının boyu (a) ve işaret levhasının sürücünün göz seviyesinden 100
yüksekliği
(b) değişkenleri için olabilecek standart değerler alınmıştır. Trafik işaret 100
levhalarının boyutları, yolun genişliğine, yoldaki hız limitine ve levha üzerindeki mesaj 100 100
100
100
sayısına bağlı olarak belirlenen yazı ve sembollerin büyüklüğüne bağlı olarak
değişebilmektedir. Bunlar dikkate alınarak elde edilecek farklı trafik işaret levha
boyutları için levhanın en kolay okunduğu durumda da değişkenlik göstereceği göz
önünde bulundurulmalıdır.
Levhaya uzaklık (m)

Sorunun çözümünde trafik işaret levhasının düşey yüksekliği kullanılmıştır. Bu değer

yerine levhadaki yazı ve sembollerin bulunduğu bölümün yüksekliği kullanılarak daha
gerçekçi bir çözüm elde edilebilir. Soruda, bir sürücünün levhayı gördüğü en büyük açı
belirlenirken işaret levhasının boyu (a) ve işaret levhasının sürücünün göz seviyesinden
yüksekliği (b) değişkenleri için olabilecek standart değerler alınmıştır. Trafik işaret
levhalarının boyutları, yolun genişliğine, yoldaki hız limitine ve levha üzerindeki mesaj
96
sayısına bağlı olarak belirlenen yazı ve sembollerin büyüklüğüne bağlı olarak
işaret levhasının boyu (a) ve işaret levhasının sürücünün göz seviyesinden yüksekliği (b)
değişebilmektedir. Bunlar standart
değişkenleri için olabilecek dikkate değerler
alınarak elde Trafik
alınmıştır. edilecek farklı trafik
işaret levhalarının boyutları,işaret
yolun levha
boyutları için levhanın en kolay okunduğu durumda da değişkenlik göstereceği
genişliğine, yoldaki hız limitine ve levha üzerindeki mesaj sayısına bağlı olarak belirlenen yazı göz
ve sembollerin büyüklüğüne göre değişebilmektedir. Bunlar dikkate alınarak elde edilecek
önünde
farklıbulundurulmalıdır.
trafik işaret levha boyutları için levhanın en kolay okunduğu durumda da değişken-
lik göstereceği göz önünde bulundurulmalıdır. Sürücünün trafik işaret levhasını gördüğü
Sürücünün
θ açısının trafik
farklıişaret levhasını
durumlarda karşılıkgördüğü θ açısının
geldiği değer farklı durumlarda
(*) denkleminin karşılık degeldiği
a ve b değişkenlerini
değer içerecek şekilde yazılması
(*) denkleminin a ve ileb elde edilir.
değişkenlerini de içerecek şekilde yazılması ile elde edilir.

x x
− cot −1 θ = cot −1
a+b b
Tahta En İyi Nereden Görünür? Örnek Çözüm Yaklaşımı
Tahta En İyi Nereden Görünür? Örnek Çözüm

Örnek Çözüm Yaklaşımı
Tahta En İyi Nereden Görünür? Tahta En İyi Nereden
Tahta
En İyi Nereden Görünür?: Örnek Çözüm

Yaklaşımı

101

Sınıfın herhangi bir noktasında oturan bir öğrencinin tahtayı y

Sınıfın herhangi bir hnerhangi
Sınıfın oktasında
bir nooktasında
turan bir öğrencinin
oturan tahtayı tyahtayı
atay györüş
• Tahtanın
bir öğrencinin atay gaörüş
çısı
genişliği (a abçısı
irim)
Sınıfın herhangi bir noktasında otura
Sınıfın herhangi bir noktasında oturan bir öğrencinin tahtayı yatay görüş açısı
• Tahtanın •genişliği Tahtanın (a gbenişliği
irim) (a birim) • Öğrencinin tahtanın bulunduğu
• Tahtanın
genişliği (a birim)
duvara olan uzaklığı (y
• Tahtanın genişliği (a birim)
• tÖğrencinin uvara olan uzaklığı (y birim)
• Öğrencinin ahtanın bulunduğu tahtanın bulunduğu
duvara odlan uzaklığı y birim) iz düşüm n•oktası
• (Öğrencinin
Öğrencinin tahtanın bulundu
ile tahta arasındaki mesaf
• Öğrencinin tahtanın bulunduğu duvara olan uzaklığı (y birim)
Sınıfın herhangi bir noktasında oturan bir öğrencinin tahtayı yatay görüş açısı:
Sınıfın herhangi • Öğrencinin bir noktasında iz düşüm oturan
noktası bir
ile ötğrencinin
ahta aBu tahtayı
rasındaki yatay
mesafe gbörüş
(x açısı
irim) • trigonometrik
Öğrencinin iz od üşüm bnize
oktası
• Öğrencinin • iTahtanın
z d üşüm n oktası
genişliği i le
(a birim) t ahta a rasındaki m verilenleri
esafe ( x bkirim)
ullanarak bazı ranlar α aç
• Öğrencinin • Tahtanın iz d üşüm n oktası
genişliği i le t ahta
(a birim) a rasındaki m esafe ( x b irim)
• Öğrencinin tahtanın bulunduğu duvara olan olabilir.
uzaklığı (y birim)
Bu verilenleri kullanarak bazı trigonometrik oranlar bize α açısını bulmamızda
• Öğrencinin iz düşüm noktası ile tahta arasındaki mesafe (x birim)
yardımcı
Bu verilenleri kullanarak bazı trigon
Bu
Bu verilenleri
verilenleri kullanarak
kullanarak
olabilir. bazı b azı trigonometrik
trigonometrik oranlar obranlar bŞimdi
ize αb ulmamızda
ize α açısını aα’yı
çısını
90 bulmamızda
dereceye
yardımcı y ardımcı
tamamlayan
olabilir. açıya β diyelim. Bu
• Öğrencinin tahtanın bulunduğu duvara olan uzaklığı v(y b irim)
olabilir.
olabilir. Bu verilenleri kullanarak bazı trigonometrik oranlar bize tan(α açısını + β ) e tan( β ) değerlerini
bulmamızda yardımcı bolabilir.
ulabiliriz.
Şimdi α’yı 90 dereceye tamamlayan açıya β diyelim. Bu durumda biz α’yı
Şimdi rahatlıkla
90 dereceye tamamlay
Şimdi
Şimdi α’yı •90 Şimdi
α’yı dereceye
90
tan( α
Öğrencinin + β90
dereceye
’yı ) tamamlayan
vdereceye dtamamlayan
ie z tan( açıya iaçıya
β ) tamamlayan
üşüm değerlerini
noktası β diyelim.
baçıya
le ulabiliriz.
tahta Bu durumda
β adiyelim.
diyelim.
rasındaki Bu durumda Bu
mesafe biz (kolaylıkla
durumda x rahatlıkla
biz
birim) α + β ) vve
tan(rahatlıkla a+x
e tan( β ) değerlerini bula
tan(α + β ) =
tan(
tan( αα+ β+) β ) vtan(
v e e tan( d eğerlerini b
β ) β ) değerlerini bulabiliriz. ulabiliriz. y
a+x
Bu verilenleri kullanarak bazı trigonometrik tan( α + β =
oranlar byize α açısını bulmamızda yardımcı
) t
a+x
tan(α + β ) = a + x x
tan( β ) =
olabilir. tan(α + yβ ) =
y y
x
Şimdi α’yı 90 dereceye tamamlayan açıya
tan( ββ ) =diyelim. Bu durumda biz rahatlıkla
x Bizim
y bulmamız gereken ise α açısı. Bu açıyı ancak ters tr
tan(α + β ) ve tan( β ) değerlerini =
tan( βb)ulabiliriz. x
tan(y β ) = kullanarak elde edebiliriz.
Bizim bulmamız gereken ise α açısı. Bu y açıyı ancak ters trigonometrik fonksiyonları
Bizim bulmamız gereken ise α açıs

Bu verilenleri kullanarak bazı trigonometrik oranlar bize α açısını bulmamızda yardımcı
Bu verilenleri Sınıfın
kullanarak bazı tbrigonometrik
herhangi ir noktasında ooranlar
turan bbir
ize α açısını btulmamızda
öğrencinin yardımcı
ahtayı yatay görüş açısı
olabilir.
olabilir.
• Tahtanın
Şimdi α’yı 90 dereceye genişliği (a
tamamlayan birim)
açıya β diyelim. Bu durumda biz rahatlıkla
Şimdi α’yı 90 dereceye tamamlayan açıya β diyelim. Bu durumda biz rahatlıkla
tan(α + β ) ve tan( β ) değerlerini bulabiliriz.
tan(α + β ) ve tan(•β ) dÖğrencinin
eğerlerini btahtanın
ulabiliriz.
bulunduğu duvara olan uzaklığı (y birim) 97
a+x
tan(α + β ) = a + x
tan(α + β ) =
• Öğrencinin iz düşüm noktası yile tahta arasındaki mesafe (x birim)
y
Bu verilenleri kullanarak tan(
bazı x
β t)rigonometrik
= x oranlar bize α açısını bulmamızda yardımcı
olabilir. tan( β ) = y
y
Bizim bulmamız Şimdi α’yı 90
gereken ise dereceye tamamlayan
α açısı. Bu açıyı ancak açıya β diyelim. Bu
ters trigonometrik durumda biz rahatlıkla
fonksiyonları
Bizim bulmamız gereken ise α açısı. Bu açıyı ancak ters trigonometrik fonksiyonları
Bunaelde
kullanarak göre, α +açısı
β ) vters
edebiliriz.
tan( e β ) değerlerini
trigonometrik
tan( bulabiliriz.
fonksiyonlar kullanılarak elde edilebilir.
kullanarak
Bu durumda, elde edebiliriz.
Bu durumda; a+x
Bu durumda; tan(α + β ) =
a+x x y
α = arctan( a + x ) − arctan( x )
α = arctan( y ) − arctan( y )
y tan( y β ) = x
elde
eldeeeedilir.
dilir. y
elde dilir.
Bizim bulmamız gereken ise α açısı. Bu açıyı ancak ters trigonometrik fonksiyonları
kullanarak elde edebiliriz. 102
102
Bu durumda;
a+x x
α = arctan( ) − arctan( )
y y
elde edilir.
Öncelikle güneşin doğuş saati ile batış saati arasındaki fark alınarak her bir gün için
gündüz uzunluğu hesaplanmalıdır. Hesaplanan gün uzunlukları (her bir aydan bir değer 102
verildiği için) zaman(ay)-gündüz uzunluğu olarak grafiğe aktarılmalıdır. Bu durumda,
Bağımsız değişken: aylar

Bağımlı değişken: gündüz uzunluğu
olacaktır. Tablodaki verileri kullanarak MS Excel’de aşağıdaki gibi bir grafik elde edilebilir.
98
Grafik üzerinde zamana bağlı gündüz uzunluğu fonksiyonunun periyodik bir fonksiyon
olduğu fark edilmektedir. Bu fonksiyon sinüs ya da kosinüs fonksiyonlarından birisiyle model-
lenebilir. Başlangıçta f(t)=sint şeklinde düşünülse bile çarpımsal (A), fonksiyonun içinde (B)
ve toplamsal (C) değişkenleri de göz önünde bulundurulmalıdır (İkinci dereceden fonksiyon-
larda a, b, c katsayılarıyla birlikte düşündüğümüzü hatırlayınız).
Bizim fonksiyonumuz da şeklinde bir ifade 336 ile gösterilebilir. Burada t, ayı
diğer yarısı da göstermekte
bu doğrunun ve t altına düşmelidir.
= 0 tablodaki ilk verilenÜste aya
düşen miktar
karşılık gelmektedir.= 168 dakikadır.
2 Sinüs fonksiyonun değer
aralığı -1 den +1’e kadardır. Ama tablodaki değerler Ankara için 898336 dakikadan 562 daki-
Dolayısı ile fonksiyon
kaya diğer aşağıdaki
yarısı
kadardır. da
Yani gdoğrunun
ibi yazılabilir.
bu salınımın altına (aralığı)
genliği düşmelidir. Üste düşen
336 dakikadır. Bunun miktar
yarısı
336y=730 = 168 doğrusunun
dakikadır.
diğer yarısı da bu doğrunun altına düşmelidir. Üste düşen miktar 2 = 168 dakikadır.
üstüne, diğer yarısı da altına düşmelidir. Üste düşen miktar 336/2 =168 2dakikadır. Dolayısıyla
Dolayısı ile fonksiyon
fonksiyon
(t ) = 168ibi
fşağıdaki
gibiaaşağıdaki
⋅ sin(30
yazılabilir.ggibi
t )
yazılabilir.
Dolayısı iaşağıdaki
le fonksiyon yazılabilir.
Birinci ayda (t=0), yeni fonksiyon SIFIR değeri f (t ) = 168 ⋅ sin(30 tAma
)
f (tverecektir.
) = 168 ⋅ sin(30t ) biz onun 583 değeri
vermesini istiyoruz, o yüzden fonksiyonumuza 583 sabit değerini eklememiz gerekiyor.
Birinci ayda (t=0), yeni fonksiyon SIFIR değeri verecektir. Ama biz onun 583 değeri
ikey Birinci
Bu fonksiyonu dBirinci oayda ayda
larak 583 (t=0),
(t=0), irim yeni
byeni fonksiyon
fonksiyon
yukarıya SIFIR
SIFIR değeri
değeri
çekecektir: verecektir.
verecektir. Ama
Ama biz biz
onun583
onun 583değeri
değeri
vermesini istiyoruz, o yüzden fonksiyonumuza 583 sabit değerini eklememiz gerekiyor. Bu
Bu fonksiyonu dikey dikey
fonksiyonun grafiğini f o(otlarak
Bu fonksiyonu dikey
larak
) =olarak
583 583 b
+ 168
583
irim
583 ⋅birimyukarıya
sin(30
birim t ) ççekecektir:
yukarıya
yukarıya
ekecektir:
çekecektir:

f (t ) = 583 + 168 ⋅ sin(30t )
f (t ) = 583 + 168 ⋅ sin(30t )
Şubat 2010’da, yani t = 1 olduğunda fonksiyon 583 + 84 = 667 değerini veriyor, gerçek
değer ise 643 tür.
değer Şubat 2010’da,
ise 643 tür. yani t = 1 olduğunda fonksiyon 583 + 84 = 667 değerini veriyor, gerçek
Mart 2010’da değer değer
ise, ise 643'tür.
yani
ise 6t 43
= t2
ür.
Mart 2010’da ise,
olduğunda, fonksiyon
yani t = 2728 değerini
olduğunda, vermektedir.
fonksiyon 728 değeriniGerçek
vermektedir.
Gerçek Mart 2010’da
değer iseise, 719'dur. yani t = 2 olduğunda, fonksiyon 728 değerini vermektedir. Gerçek
değer ise 719. Mart 2010’da ise, yani t = 2 olduğunda, fonksiyon 728 değerini vermektedir. Gerçek
değer ise 719.
değer Geliştirilen
ise 719. fonksiyon kullanılarak elde edilen değerler grafik üzerinde gösterildiğinde
Geliştirilen fonksiyon
Geliştirilen ile eflde
onksiyon edilen deeğerlerini
ile lde edilen geğerlerini
d rafik üzerinde
grafik güösterdiğimizde
zerinde asıl gün sıl gün
asıl gün
Geliştirilen uzunluğu fonksiyon verileri ileelde
içle çizilen grafiğe
edilen çok yakın
dgeğerlerini bir grafik
grafik eldeggedilmiş
üzerinde
österdiğimizde
olunur. aasıl
österdiğimizde gün
uzunluğu verileri i le ç izilen g rafiğe ok y akın b ir rafik e lde e tmiş o luyoruz.
uzunluğu verileri ile çizilen grafiğe çok yakın bir grafik elde etmiş oluyoruz.
uzunluğu verileri ile çizilen grafiğe çok yakın bir grafik elde etmiş oluyoruz.
Ankara Ankara
Ankara
16:48:00 16:48:00
16:48:00
14:24:00
14:24:00 14:24:00
Uzunluğu
Gün Uzunluğu
12:00:00
Uzunluğu
12:00:00 12:00:00
09:36:00
09:36:00 09:36:00
07:12:00
07:12:00 07:12:00
Gün
04:48:00
Gün
04:48:00 04:48:00
02:24:00
02:24:00
02:24:00 00:00:00
00:00:00 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
00:00:00 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Aylar
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Aylar
Aylar

Moskova'nın gün uzunluğunu gösteren fonksiyon da benzer şekilde bulunabilir.

Aynı süreci Moskova içinde yapabiliriz.
Aynı süreci Moskova içinde yapabiliriz.

Aynı süreci Moskova
içinde yapabiliriz.

99
Tahta
En İyi Koltuk En İyi NÖereden
Hangisi? Görünür?
rnek Çözüm Örnek Çözüm Yaklaşımı
Yaklaşımı
En İyi Koltuk
En İyi Hangisi?:
Koltuk Hangisi? Örnek
Örnek Çözüm
Çözüm Yaklaşımı Yaklaşımı
En İyi Koltuk
En Hİyi
angisi? Örnek
Koltuk Çözüm
Hangisi? Yaklaşımı
Örnek Çözüm Yaklaşımı
En İyi Koltuk Hangisi? Örnek

Sınıfın herhangi bir noktasında oturan bir öğrencinin tahtayı yatay görüş açısı
• Tahtanın genişliği (a birim)
•
Öğrencinin iz düşüm noktası ile tahta arasındaki mesafe (x birim)
Yukarıda şekilde görülen dikey açıyı hesaplamamız gereken bir durumda; (x, y, z )
Bu verilenleri kullanarak bazı trigonometrik o ranlar bize α açısını bulmamızda yardımcı
koordinat sisteminde z noktasının değişmesi (x ve y değerleri sabit kalmak koşuluyla)
Yukarıda şekilde görülen dikey açıyı hesaplamamız gereken bir durumda; (x, y, z )
α olabilir. hesaplamamız gereken bir durumda; (x, y,
açısını etkilemeyecektir (üzerine düşününüz!). P(x, y) noktasında oturan bir kişinin
Yukarıda şekilde
Yukarıda görülen dikey
şekilde görülen açıyı dikey dikey açıyı açıyı
koordinat sisteminde z noktasının değişmesi (x ve y değerleri sabit kalmak koşuluyla) hesaplamamız gereken bir durumda; z ) (x, y, z )
Yukarıda Yukarıdaki
şekilde şekilde
görülen görülen dikey açıyı hesaplamamız hesaplamamız gereken gereken bir
bir durumda;
durumda; (x,
(x, y, y,
z) z )
dikey görüş açısını Şimdi hesaplayalım.
zα’yı
koordinat sisteminde z noktasının değişmesi (x ve y değerleri sabit kalmak koşuluyla) değişmesi
90 dereceye
α açısını etkilemeyecektir (üzerine düşününüz!). P(x, y) noktasında oturan bir kişinin
koordinat sisteminde noktasının tamamlayan
(x ve y değerleri açıya sabit β kalmak
diyelim. Bu durumda
koşuluyla) perde biz rahatlıkla

+ v e d eğerlerini b ulabiliriz.
α uzunluğu boyunca α β
açısını β
etkilemeyecektir
açısını etkilemeyecektir (üzerine düşününüz!). P(x, y) noktasında oturan bir kişinin
dikey görüş
Tribünü y =açısını
mx + nh esaplayalım.
tan( )
doğrusal fonksiyonu tan( ) (Bu durumu
ile modelleyebiliriz. düşününüz!). z noktasının
Yukarıda verilenleri değişme-
si bulunduğu noktadan sağa veya sola kayma anlamına gelmektedir. P(x, y) noktasında otur-
dikey görüş dikey a çısını
kullanarak g h esaplayalım.
örüş a çısını
α ++nβ h
esaplayalım.
) doğrusal
değerini a + x Yukarıda verilenleri
Tribünü
dikey an bir kişinin
görüş =açısını
y tan( dikey esaplayalım.
hgörüş açısınıhhesaplayalım. esaplayabiliriz.
fonksiyonu ile modelleyebiliriz.
herhangi b ir noktasında oturan
mx tan(bαir +öβğrencinin )= tahtayı yatay görüş açısı
Sınıfın
Tribünü y Tribünü = mx + n doğrusal
kullanarak = mx
y tan( α ++nβ fonksiyonu
doğrusal
d eğerini h ile modelleyebiliriz.
fonksiyonu
esaplayabiliriz. ile modelleyebiliriz. Yukarıda y verilenleri Yukarıda verilenleri
Tribünü Tribünü y = mxy=mx+n )
+ n • doğrusal doğrusalfonksiyonu fonksiyonua ile + (mx + n)
−modelleyebiliriz.
bmodelleyebiliriz.
ile Yukarıda Yukarıda verilenleri kulla-
verilenleri
kullanarak tan( α + βtan(α+β) ) dtan(
eğerini Tahtanın tan(g enişliği
α + β ) ( =
a b irim)
kullanarak narak α değerini + βhesaplayabiliriz.
) değerini
hesaplayabiliriz. hesaplayabiliriz. c − x
kullanarak tan(α + β ) değerini hesaplayabiliriz. a + b − (mxtan( + n)β ) = x
tan(α + β ) = y
Aynı şekilde, • Öğrencinin a +tbahtanın − (mx +banulunduğu +
) b− c− (mx x d+uvara n) olan uzaklığı (y birim)
tan(α + β ) =tan(α + β ) = a + b − (mx + n)
Aynı şekilde, Bizim bulmamız tan(α c+ −β x) = b − (mx c −+xn)
gereken
• Öğrencinin itan(
z düşüm β ) =ise α açısı.
noktası x Bu
c −ile açıyı
tahta ancak ters
arasındaki mesafe trigonometrik
(x birim) fonksiyonları
Aynı şekilde, Aynı ş ekilde,
Aynı Aynı şekilde, kullanarak elde edebiliriz. b − (cmx
şekilde,
− x+ n)
tan( β ) =
Bu dvurumda;
Bu erilenleri kbullanarak − (mx + nb)azı b −trigonometrik
(
c mx − x + n ) oranlar bize α açısını bulmamızda yardımcı
tan( β ) = tan( β ) = b − (mx + n)
olabilir. c − xβ ) =için cburada −x ters trigonometrik fonksiyonları
Bizim bulmamız gereken α açısı tan( olduğu
c=−arctan( a+x x
α x ) −β arctan( )
kullanabiliriz.
Bizim bulmamız Şimdi gereken
α’yı 90 dereceye tamamlayan açıya
α açısı olduğu için burada ters y trigonometrik diyelim. y Bu fonksiyonları
durumda biz rahatlıkla
Bulmamız gereken tan( α + β
açısı ) v e
olduğu tan( β
için) d eğerlerini
burada ters b ulabiliriz.
trigonometrik fonksiyonları kullanabiliriz.
Bizim bulmamız Bizim gereken
kullanabiliriz. bulmamız α açısı
gereken olduğu α için olduğu
açısı burada için ters
a + bburada trigonometrik
− (mx +ters n) trigonometrik fonksiyonları fonksiyonları
Bizim bulmamız elde edilir.
gereken α + βolduğu
α açısı = arctan(için burada ters ) trigonometrik fonksiyonları
kullanabiliriz.
kullanabiliriz. c− x + n) a+x
kullanabiliriz. a+b− (tan(
mx α + β ) =
α + β = arctan( )
a + b − ( mx + a+b−
b n −) ( mx c− (mx+ x + n)
n ) y
α + β = arctan( α + β = arctan( a +)b − (mx +) n) ) 102
α + β = carctan( − x b − (cmx −c − x+xn) ) x
β = arctan( c − x tan( ) β ) =
b − (mx + n) b − (cmx − + n)
β = arctan( β = arctan()b − (mx + n) ) x y
Böylece,
Böylece, β= c −arctan( x c−x )
Bizim bulmamız gereken ise α caçısı. − x Bu açıyı ancak ters trigonometrik fonksiyonları
Böylece,
kullanarak elde a + b − (mx + n)
edebiliriz. b − (mx + n)
Böylece, Böylece, c− x + n) − x+ n)
Böylece, Bu durumda; a + b − (mx b − (cmx
denkliğini elde ederiz. a +Bburada − (mx +daikey n+) b− cgarctan(
örüş
−
(mx x açısı, +abnçısı,
)− (a,mx a, b+, nc, ) m b , −xx(c ve v−e xn+ d
mx n)eğerlerine bağlı olarak
denkliğini α =elde arctan( ederiz. α =Burada arctan(dikey ) − görüş
a + b − (mx + n)α = arctan(b − (mx ) − b,
arctan( c, m, )a + x n + n) ) x ) bağlı olarak
değerlerine
değişmektedir.
denkliğini değişmektedir. α = c −
arctan(
elde ederiz. Burada dikey ccgörüş x − −
− x açısı, a, b, c, m, yxc v−e xn değerlerine
) c x
arctan( ) − arctan( ) bağlı olarak
−x c−x y
denkliğini elde denkliğini
değişmektedir. e
Yatay görüş deriz. B
e urada
lde e

açısı içinde d ikey
deriz. B g örüş
urada
tribünde d a çısı,
ikey a
g , b
örüş
(x, y, , c ,
(x,z) am ,
çısı, x
üç v
a e
, n
b
,
boyutlu d
c eğerlerine
, m , x v e
noktalarında (x, n b
d ağlı
eğerlerine o larak bboyutuna
ağlı
(x, z)z) olarak
boyutuna
denkliğini Yatay elde görüş elde açısı
ederiz. için
Burada
edilir. dedikey tribünde görüş ay,çısı,
z) aüç , b, boyutlu
c, m, x noktalarında ve n değerlerine bağlı olarak
değişmektedir. değişmektedir.
odaklanarak
odaklanarak şekilde
benzer şekilde hesaplama yapılabilir.
Yatay görüş aaçısı
değişmektedir.
ynı hesaplayabiliriz.
içinde tribünde (x, y, z) üç boyutlu noktalarında (x, z) boyutuna
Yatay görüş odaklanarak
Yatay açısı görüş
içinde aaçısı
tribünde
ynı içinde
şekilde (x,
htribünde y, z) üç (x,
esaplayabiliriz. boyutlu
y, z) üç noktalarında
boyutlu noktalarında (x, z) boyutuna (x, z) boyutuna
Yatay görüş açısı içinde tribünde (x, y, z) üç boyutlu noktalarında (x, z) boyutuna 102
odaklanarak aynı şekilde ahynı
odaklanarak esaplayabiliriz.
şekilde hesaplayabiliriz.
odaklanarak aynı şekilde hesaplayabiliriz.

105
105
100

Kaplumbağa Terbiyecisi: Örnek Çözüm
Yaklaşımı
Kaplumbağa Terbiyecisi:
Kaplumbağa T
Örnek
Basamak
Çözüm
1. ÖABK
erbiyecisi: =ÇBFN
rnek
Y=aklaşımı
θYaklaşımı
özüm olmak üzere, sin θ =
Kaplumbağa Terbiyecisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
3
c
⇒ c=
3
sin θ

Kaplumbağa Terbiyecisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Kaplumbağa Terbiyecisi: Örnek
Basamak Çözüm 2. Ycos aklaşımı
Kaplumbağa
θ=
d
⇒ Terbiyecisi:
d = cos θ ( Örnek
3
) Çözüm Yaklaşımı
Tablonun Tablonun en Tablonun iyi en şekilde iyi en görülebilmesi
şekilde iyi görülebilmesi şekilde için için 3 sin θ
Tablonun
görülebilmesi
en iyi şekilde görülebilmesi için sin θ
tablonun Tablonun üstten en üstten
tablonun iyi içinşekilde
aşağıya tablonun
tamamını
aşağıya üstten
görülebilmesi
tamamını görecek için
görecek
Tablonun en tablonun
aşağıya
iyi şekilde üstten
tamamını görülebilmesi aşağıya
görecek tamamını şekilde
için
Tablonun Basamak görecek
en 3 . iyi
e = d +
şekilde 4,8 görülebilmesi için
şekilde tablonun şekilde
ziyaretçinin
ziyaretçinin
şekilde
üstten
ziyaretçinin
görüş
ziyaretçinin görüş aşağıya görüş
açısının
açısının görüş
tamamını
açısının
maksimum
açısının Kaplumbağa
maksimum görecek Terbiyecisi:
maksimum
maksimum Örnek Çözüm Yaklaşımı
tablonun üstten şekilde aşağıya
ziyaretçinin tamamını görüş görecek
açısının tablonun maksimum üstten aşağıya tamamını görecek
olması olması
olması
gerekmektedir. g erekmektedir.
gerekmektedir.
Örneğin, tablo, alt f
şekilde ziyaretçinin olması görüş gerekmektedir.
açısının
maksimum şekilde Basamak ziyaretçinin 4. sin θ (resimde görüş sola bakan
açısının θ) =
maksimum ⇒ f = e sin θ
olması kısmıgerekmektedir.
yerden 2 metre yükseklikte olacak e
Örneğin, tablo, Tablonun alt
alt kısmı en olması yerden
iyi 2
2 metre
olması gerekmektedir.
Örneğin, şekilde
tablo, duvara
Örneğin, alt
tablo, asılarak
kısmı sergilendiği
yerden
kısmı 2 şekilde
yerden bir gmetre
Basamak erekmektedir. görülebilmesi için
5. h = 4,5 − f
metre
Örneğin, durumda,
yükseklikte tablo, gözolacak hizası
alt
tablonun şekilde yerden
kısmı şekilde 1,5
yerden
üstten duvara metre
duvara 2
aşağıya asılarak metre
asılarak
tamamını görecek
yükseklikte
Örneğin, tablo, yükseklikte
alt
yüksekte olacak kısmı olan olacak
birşekilde
yerden
ziyaretçi duvara
2
için: metre
Örneğin, asılarak
görüş tablo, alt kısmı yerden 2 metre
yükseklikte
sergilendiği olacak
bir şekilde durumda, şekilde ziyaretçinin göz duvara hizası asılarak
yeden açısının 1,5
sergilendiği
yükseklikte sergilendiği
olacak bir durumda,
şekilde bir duvara durumda, göz göz
hizası
asılarak hizası
yeden
yükseklikte yeden
1,5 olacak 1,5 maksimum şekilde duvara asılarak
sergilendiği
metre
Ziyaretçinin yyüksekte bir duvara durumda,
olması oolan bb
gir zzgöz
erekmektedir.
uzaklığı iyaretçi hizası
x metre iiçin: yeden
θ 1,5 c d e f h Araç sayısı
metre üksekte lan ir iyaretçi çin:
sergilendiği
metre ymetre bir
üksekte durumda,
olsun. yüksekte olan göz boir lan zhizası
iyaretçi
bir ziyaretçi yeden için: i1,5
sergilendiği
10 bir
çin: 17,28
durumda, göz hizası yeden 1,5
17,01 21,81 3,79 0,71 8
metre yüksekte Ziyaretçinin
olan bir ziyaretçi
Ziyaretçinin dduvara
Örneğin,
uvara için: uuzaklığı
tablo,
zaklığı xx metre
m
metre alt yookısmı
etre lsun.
lsun. 11,59
üksekte yerden
olan bir 2
ziyaretçi metre için:
Ziyaretçinin duvara uzaklığı x metre olsun. 15 11,20 16,00 4,14 0,36 12
Ziyaretçinin duvara yükseklikte uzaklığı x m etre
olacak olsun. şekilde
duvara
α − β asılarak
Ziyaretçinin duvara Buna
Buna ggöre, u zaklığı x m etre 5 o x lsun. İpucu:
Ziyaretçinin 20 d=uvara tan
tan α u−zaklığı
8,77 tan
tan β ]. x metre olsun.
8,24 13,04 4,46 0,04 17
göre, 5 x d ir
ir [[durumda,
x) = dir θgöz
Buna öre, tan( tan(sergilendiği x) =5 x 2 dbir İpucu: tan tantan θ tan=α1 − + α hizası
tan− α
tanβ ⋅ β yeden
tan β ]. 1,5
Buna tan( göre, +d3ir [İpucu: tan20,6 18,53 tan
+ tan α ⋅ 7,98 12,78 4,50 0,00 17
tan( x5)metre 2 x 2 [+ İpucu: tan]. β
Buna göre, x= 2dxir =
Buna göre, tan(Bu x5)x = dair [İpucu: 2 +yüksekte
3
θ = Buna
otan lan
tanα− θir
b =θzβiyaretçi
tan
göre, +roblemin
]. tan αitan
çin: 5 xβ]. dir [İpucu: tan α − tan β
].
x) =durumda 2 şağıdaki
+3 2 x 3 a tan dımları i zleyerek 25 1 + 1ptan
tan( α
7,10
x ) =⋅ ⋅ tan β ç özümünü
6,43 11,23 y apabiliriz.
tan θ=
4,75 -‐ 0 ,25 21
Bu d2urumda x2 +
2 xaşağıdaki adımları 1 + itan zleyerek
α ⋅ tan β problemin 2 ç özümünü
+ 3 çözümünü
y apabiliriz. 1 + tan α ⋅ tan β
Bu durumda Bu durumda 3
aşağıdaki Ziyaretçinin aşağıdaki
adımları duvara adımları
izleyerek uzaklığı izleyerek x m
problemin etre
problemin 2çxo lsun.
özümünü yapabiliriz:
30 6,00 5,20
yyiapabiliriz.
apabiliriz.
10,00 5,00 -‐0,50 25

Bu dBu durumda
urumda •• af şağıdaki
aşağıdaki ( x) a=dımları
5 x adımları
5 x
i fonksiyonunun
zleyerek izleyerek
p roblemin
Bu d problemin
(0,
urumda ç )
özümünü
∞ a aralığında
şağıdaki çyözümünü
apabiliriz.
a neden
dımları türevlenebilir
zleyerek problemin olduğunu
çözümünü yapabiliriz.
f ( x) =52xx 22 + 3 fonksiyonunun 5(0, 45 ∞) aralığında 4,24 3,00 neden tan7,80 türevlenebilir
α − tan β 5,52 -‐ 1 olduğunu
,02 35
•5 x f (5xx) = 22 x Buna + 3fonksiyonunun
fonksiyonunun g öre, tan( x)(0, (0,
= ∞) aralığında
x∞) daralığında
ir [ İpucu:
nedentan neden
θ = 6,53 olduğunu
türevlenebilir türevlenebilir ]. olduğunu
açıklayarak,
-‐1olduğunu
,16 43
• •f ( x) =f ( x)2 = açıklayarak, 2 x fonksiyonunun
fonksiyonunun + 3 f ʹ′( x) (0,
2açıklayarak, f ʹ′( x ) ii bulunuz.
i bbulunuz. (0,
• 2f∞x(2)
∞) aralığında
ulunuz.
60 neden
x)+=aralığında 3 2
5 x 3,46 1,73
neden
türevlenebilir
fonksiyonunun 1 +türevlenebilir
tan α ⋅ tan5,66
olduğunu
(0, ∞) aralığında
β neden türevlenebilir o
2x + 3 2x + 3 75 2 x +3,11 0,80 5,60 5,41 -‐0,91 48
••açıklayarak, i b ulunuz.
ʹ′ 3
ifadesinin f ( x )
Bu durumda işaret tablosunu
aşağıdaki adımları düzenleyerek, izleyerek in artan ve azalan aralıklarını
f pin roblemin çözümünü yapabiliriz.
ʹ′
f ( x) ifadesinin f
açıklayarak,
açıklayarak, f ʹ′( xf)ʹ′ (ix b
) fulunuz.
ʹ′( x) i bulunuz. işaret tablosunu açıklayarak, 90 düzenleyerek, 3,00 f ʹ′( x) i b0,00
ulunuz. artan
4,80 ve 4,80
azalan -‐0aralıklarını
,30 50
• f ʹ′(belirleyiniz.
x) ifadesinin işaret tablosunu düzenleyerek, f in artan ve azalan aralıklarını
• f•ʹ′( x) fifadesinin
ʹ′( x) ifadesinin belirleyiniz.
işaret işaret • f (tablosunu
tablosunu x) =düzenleyerek,
5 x • düzenleyerek,
fonksiyonunun f in artan
f ʹ′( x) ifadesinin ve
işaret
(0,
f ve ∞azalan
in tablosunu
) artan aralığında aralıklarını
düzenleyerek,
neden aralıklarını
ve azalan f in artan
türevlenebilir ve azalan ara
olduğunu
••belirleyiniz.
((0, ∞) aralığında
0, ∞) aralığında f ( x) in maksimum f ( x
2 )x in
2
+ maksimum
3 değerini buna
değerini ve buna karşılık gelen maksimum θ150 karşılık gelen maksimum θ

belirleyiniz. belirleyiniz.
belirleyiniz.
• (0, değerini ∞) aralığında b ulunuz. f ( x) in maksimum
açıklayarak, f ʹ′( x) iParalel
bulunuz. park durumunda
değerini ve buna ise karşılık
150 metrelik gelen maksimum
mesafeye ( θ = 0°θ); = 31 araç park edilebi
• (0, ∞) aralığında değerini f ( x) in bulunuz. maksimum değerini • (0, ve ∞) buna aralığında karşılık f (gelen x) in maksimum maksimum değerini θ ve buna 4,karşılık
8 gelen maks
• (0, ∞) değerini
aralığında bulunuz. •f ( x)f ʹ′in ( x) maksimum
ifadesinin işaret değerini tablosunu ve buna düzenleyerek, karşılık gelen f in maksimum
artan ve azalan θ aralıklarını
değerini bulunuz. Değişik baçılarda
değerini ulunuz. bir şeritte trafik akışı için kalan miktar yukarıdaki tabloda h sütunu
değerini b ulunuz. belirleyiniz.
verilmiştir.

• (0, ∞) aralığında İ f ( x) in maksimum değerini ve buna karşılık gelen maksimum θ
Ayak İzi Problemi:

Örnek
değerini bulunuz. Çözüm Yaklaşımı

Bu sorunun çözümü için öncelikle farklı kişilerden toplanacak ayakkabı numarası ve
boy ölçülerini gösteren bir tablo oluşturulur. Daha sonra bu tablodaki verilerden herhangi bir
Ayak İzi Problemi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
kişinin ayakkabı numarası ile boy ölçüsü

arasındaki ilişkiyi veren fonksiyon bulunur. Aşağıdaki
tablo 35

Bu sorunun çözümü
kişiden
için öncelikle farklı kişilerden
toplanmış ayakkabı
numarası
toplanacak ayakkabı numarası ve boy
ve boy ölçülerini içermektedir.
ölçülerini içeren bir tablo oluşturulur. Daha sonra bu tablodaki verilerden herhangi bir
kişinin ayakkabı numarası ile boy ölçüsü arasındaki ilişkiyi veren fonksiyon bulunur.
Aşağıdaki tablo 35 kişiden toplanmış ayakkabı numarası ve boy ölçülerini içermekte.

Kişi Boy Ayakkabı Kişi Boy Ayakkabı Kişi Boy Ayakkabı
numarası No numarası No numarası No

1 173 42 13 163 38 25 160 38

2
173 43 14 157 36 26 160 36
3 178 43
15 157 38 27 160 37
4 172 42 16 175 39 28 160 39

5 168 38
17 158 37 29 160 38
6 170 38 18 160 36 30 165 39

7
175 41 19 162 38 31 163 37
8 167 39
20 162 38 32 167 38
9 162 38 21 160 37 33 173 39
10
162 36
22 160 38 34 185 44
11 173 42 23 168 37 35 160 36
12
174 42 24 175 39

Bu tablodaki verileri Excel yardımıyla grafiğe aktardığımızda aşağıdaki grafik elde

edilmekte:

190 y = 2,606x + 65,238

185
R² = 0,6812
106
106
180
106

(cm)
175 106
Kişi Boy Ayakkabı Kişi Boy Ayakkabı Kişi Boy Ayakkabı
8
numarası 167 No 39
numarası 20 No 162
numarası 38 No 32 167 38
1
9 163 21 38 160 25
173 162 42 38 13
160
37 38 33 173 39
2 173
157 43
36 26 14
160 36
10
3 157 22 38 160 27
178 162 43 36 15
38
160 37 34 185 44
11
4 23
172 173 42
175 39 168 28 42 16
37
160 39 35 160 36
5 168
158 38
37 29 17
160 38
12
6
24
174 38
170
160 36
175 30
42 18
39
165 39

7 175 41 19 162 38 31 163 37
Bu tablodaki
8 167
verileri
39
Excel
20
yardımıyla
162 38
grafiğe 32
aktardığımızda
167 38
aşağıdaki grafik elde
edilmekte:
9
162 38 21 160 37 33 173 39
10 162 36 22 160 38 34 185 44 101
11 173 42 23 168 37 35 160 36
12 174
190 42 verileri MS
Tablodaki 24 Excel yardımıyla
175 39 y grafiğe
= 2,606x + 6 5,238 aşağıdaki grafik elde edilir.
aktardığımızda
Bu tablodaki verileri R² = 0,6812
185 Excel yardımıyla grafiğe aktardığımızda aşağıdaki grafik elde
edilmekte:
180
190 y = 2,606x + 65,238
Boy (cm)
R² = 0,6812
185 175
180
170
Boy (cm)
175
170 165
165 160
160
155
155
35 35 37 37
39 41 39 43 41 45 43 45
Ayakkabı Numarası
Ayakkabı Numarası

Bu grafikten de anlaşılacağı gibi kişilerin ayakkabı numarası ile boy ölçüsü arasında
doğrusal
Bu bir ilişki
grafikten bulunmaktadır.
de anlaşılacağı Bu iki değişken
gibi arasındaki
kişilerin ilişki aşağıdaki
ayakkabı doğrusal
numarası ile boy ölçüsü arasında
fonksiyon ile iBu
fade grafikten
edilebilir: de
anlaşılacağı gibi kişilerin ayakkabı numarası ile boy ölçüsü arasında
doğrusal
doğrusalbir ilişki
bir ilişkibulunmaktadır.
bulunmaktadır. Bu değişken
iki değişken arasındaki ilişki aşağıdaki doğrusal
y = 2, 606 xBu + 65,iki
238 arasındaki ilişki aşağıdaki doğrusal fonksiyon
fonksiyon
ile ifadeile edilebilir:
ifade edilebilir:
Bu fonksiyon yardımıyla ayakkabı numarası bilinen bir kişinin boy ölçüsü yaklaşık
olarak hesaplanabilir. y = 2, 606 x + 65, 238
Bu fonksiyon yardımıyla ayakkabı numarası bilinen bir kişinin boy ölçüsü yaklaşık olarak
Bu fonksiyon yardımıyla ayakkabı numarası bilinen bir kişinin boy ölçüsü yaklaşık
hesaplanabilir. 107
olarak hesaplanabilir.
Benzinin İyisi Hangisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Benzinin İyisi Hangisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı Benzinin İyisi Hangis
1. Gidilen yol x1 ve alınan benzin miktarı l1 olmak üzere bir litre 95 oktan benzinle

1. Gidilen yol x1 ve alınan x1 b470 enzin Benzinin miktarı İyisi l1 olmak Hangisi: üzere Örnek bir litre Çözüm 95 oktan Yaklaşımı benzinle 1. Gidilen yol x1 107 ve alınan benzin miktar
gidilen yol
gidilen yol =
x1 470Benzinin
1. Gidilen =
Benzinin İyisi Hangisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
yl1≅ol 14,
Benzinin x32, 6 aBenzinin
vBenzinin
e
≅ 14, 4172 km bulunur.
İlınan
yisi bH
km
İBenzinin
yisi Hulunur.
b angisi:
İ
enzin
angisi: İ
yisi yisi H m Ö
ÖH
angisi: rnek
iktarı angisi:
rnek Ö
ÇÇözüm özüm Ö
rnek
o lmak rnek ÇYYü aklaşımı
özüm Ç özüm
zere
aklaşımı bY Y
aklaşımı
ir l aklaşımı
itre 9 5 o ktan b gidilen yol 1 =
enzinle
x 470
≅ 14, 4172 km bul
l 32, 6
1 4172 Benzinin İyisi İyisi Hangisi: Hangisi: l1 Örnek Örnek Çözüm
Yaklaşımı l1 32, 6
Gidilen Gidilen
y1ol
ol xy1ol 2 lınan
e xol
vvye ve alınan benzin miktarı l2 olmak üzere bir 9 litre 97 oktan benzinle
1.
asılık Gidilen
1. Gidilen 1. 1.Gidilen
1. Gidilen
yol 1.yxgidilen
vGidilen
1.
e a Gidilen
x1Gidilen lınan y aayylınan
ol ol
ol
b
ol
xx1y1yol vx=1e b
enzin
x
bvxa470
v
enzin
e
e
ve
ae
lınan
enzin
vma
lınan
a m
lınan
alınan
≅
menzin
b
iktarı
14,
iktarı
benzin
iktarı
lınan b
4172 b
enzin
benzin
l o
m
enzin km
lmak
oolmak
l m
l11iktarı
m
lmak
iktarı
b m
miktarı
l1ü üolzere
iktarı
ulunur.
iktarı
ü zere l
zere
b
oolmak
1lmak
ol lmak

lmak
ir ob
l
bir
üir zere
lmak
itre
lü
lüzere
ü
itre
9
zere
itre
ü
zere
7 o
5
bzere
9ir
5
bir b
ktan
o
bloir ktan
b
ir
lir
itre
l
litreb
itre
ktan itre
9l955 bb99enzinle
itre
enzinle
oenzinle
5
oktan 9
5
o5
ktan
o
ktan
ktan
b
obenzinle bGidilen
ktan enzinle
enzinle benzinle
benzinle gidilen 2 ve alınan benzin miktar
yol xyol,
2 x470 l 518 1
32,
1
6 2 1 1
gidilen gidilen xy1518

x 1ol
2
=x 1 ≅x114, 470 x ≅4172 470 14,8424 km dir.
s( A ∩ B) gidilen
= yol ygidilen
0,008 xyol
ol gidilen ==yyol
470
l2≅ yol y1 34,9 ≅ =x14, 1 =1 4172
470 470
≅= 14,≅km
km
km 14, 4172 b bbulunur.
ulunur.

ulunur.
4172 km km bulunur. bulunur. gidilen yol 2 =
x 518
≅ 14,8424 km dir.
gidilen Gidilen
2
ll 1gidilen
=gidilen 0,0769... 32, y14,8424
ol ol
32, 6l1 2 ll1 32,6 x ≅ol v0,077e = a 32,=
lınan
km
6 32, 6 6 d ≅
%7,7b
ir.
14, ≅
enzin
14,
4172 4172 m km
iktarı km b bl ulunur.
ulunur.
2 o lmak ü zere b ir l itre 9 7 o ktan b enzinle l 34,9
s ( B) 0,103931 l2 34,9 1 l 32, 6 2
Gidilen Gidilen yol
ol x2 vvye e ol
aayylınan
lınan bva518 enzin menzin iktarı oolmak
lmak ü ü zere bir
üir zere llüitre 99ir
7 o ktan bb99enzinle
oenzinle
1 1
olasılık
testi pozitif Gidilen 95 yb
çıkan Gidilen
ir
ogidilen
Gidilen
kxadının
2Gidilen yol yol ol 2 vx=2e b
xgx2yerçekten ve
x2 xvenzin
ol e vaale
lınan lınan
alınan ≅am mb benzin b128,
iktarı
eme
lınan enzin
bkenzin m
77 m
l2iktarı
lmiktarı
2 m
anseri
km iktarı
m o llma
ir. iktarı lozere
olmak olmak
lmak obüzere
olmak
zere
itre üib
bir litre
7
zere bloir lir
itre
b97
ktan itre 9loktan 7
itre 7 obenzinle
ktan ktan
l9itresi ob
o7 ktan ktan benzinle
enzinle bgidilenenzinle yol,
ktan Gidilen için bol enzinin 2e itresi
lınan
14,8424 benzin =diktarı
3,95 2TL; l22 lo 92lmak
7 ktan üzere çin bbir enzinin
litre 7 benzinle
s( A ∩95 B)ogidilen
ktan i
0,008 çin b x2 518
enzinin 518 l
l
itresi
34,9 128, 77 32, 6TL; 97 o ktan için benzinin litresi 95 oktan için benzinin litresi 128, 77 =
y ol
ygidilen
x
gidilen = x
yol y≅ol
2 x 518
≅ 518 km
km = '
d
ir.
dir.
km hddalde
ir.
=yol
3,95
ir. km dir. dir.
214,8424
= =
gidilen ol = 2gidilen
gidilen
0,0769...
yol
2
≅=x14,8424 20,077 =x2 518
= ≅518 ≅ bulunur.
=614,8424
km
%7,7 14,8424 ≅d14,8424 km O km ir. istenen olasılık 32, 6
s ( B) 139,
0,103931 25
ll2≅2 3,99 34,9
34,9 lTL l2d34,9 ir. = 34,9 32, ≅ 14,8424
l 34,9
bl2enzinin 2 34,9 128, 77 ( A ∩için 139, 25
2
95 TL oktan ir. için litresi P(TL; / B9 )7 =oktan osktan B) benzinin
için =benzinin
0,008litresi litresi TL dir.
e testi p139, 25 34,9
ozitif çıkan
≅ 3,99 bir 95 doktan
kadının için
gerçekten benzinin m litresi
eme kanseri =olma
3,95 TL;
A 97 = 0,0769... ≅≅ 3,99 0,077TL = %7,7
95 ooktan
ktan 128, 77 32, 6 s ( B ) 0,103931 34,9
iiçin
çin obbktan enzinin llitresi
bitresi TL; 93,95 7 ooTL; ktan iiçin
9çin obob enzinin llitresi
bitresi
34,9 128, 128, 77 77
95 95 95 odir. ktan iktan
çin
enzinin için
bienzinin enzinin 128, litresi
litresi 77 = 3,95 128, 128, TL;
= 3,95
77 77=9
kb7 ktan TL; 97 o7
ktan ktan
oiktan
çin
enzinin ibçin
benzine
ienzinin enzinin llitresi
litresi
2. Yukarıdaki 139, 95 95 25oktan oişlemlere için
≅ 3,99 TL dir. 32,
çin benzinin gböre
enzinin 932,7 litresi
olacaktır. litresi
o6ktan = 3,95 b32, enzin
D iğer = ullanımı,
3,95=ir 3,95 d TL;
eyişle TL; t9esti
997
5 o7 ktan
ktan p için
ozitif çin
bçıkan benzinin
enzinin göre bir litresi gerçekten meme kanseri olma
itrede
lkitresi
adının
6 32, 6

32, 6 6 2. Yukarıdaki işlemlere göre 97 oktan be
2. Yukarıdaki 139,0,4252 25 139, i şlemlere
34,9 2. k25 Yukarıdaki
m 25 g öre
daha fazla 9
işlemlere
7 o ktan b göre
enzin
yol avantajı sağlamaktadır. 97 k oktan
32,
ullanımı, 6 benzin 9 5 o
kullanımı,
ktan b enzine 95 oktan g öre benzine l itrede göre litrede 0,4252
139, 25 139, ≅ 3,99 km daha TL d ir.
fazla TL TL
dir.
yol davantajı
ir. ihtimali % 7,7’dir. 0,4252 km daha fazla yol avantajı sağl
0,4252 km d≅aha
34,9 3,99 139, f139,
azla TL
≅ 3,99
25 d
25
çözümü y≅ir.
≅ ol
≅a3,99
3,99
3,99 vantajı TL TL
dm
ir. ir. sağlamaktadır.
sdağlamaktadır.
3. 34,9 Bu
2. kYukarıdaki
ısmın
34,9 34,9 i
şlemlere i çin
k g b
öre aşına
9 7 o h arcanan
ktan b enzin p arayı k ullanımı, b ulmamız 9 5 o g erekmektedir.
ktan b enzine g
öre litrede
3. Bu
34,9 34,9
kısmın çözümü için km başına harcanan parayı bulmamız gerekmektedir. 3. Bu k95 ısmın
oktan çözümü için km başına harc
bulunur.
3. Bu kısmın O halde i stenen
çözümü
0,4252
95 oişlemlere
ktan i o
çin
km lasılık
k
benzin m
dşlemlere
aha b
aşına
kfazla
ullanımında h arcanan
yktan
ol a9vantajı kom p arayı sbb b
ağlamaktadır.
aşına ulmamız 3,95 g erekmektedir. TL,
2. Yukarıdaki
2. Yukarıdaki Yukarıdaki
Yukarıdaki işlemlere i g
i
giöre öre
şlemlere 9 7
g o g
öre öre b
7 9 oenzin
7
ktan ktan k ullanımı,
b
enzin enzin k k 9
ullanımı, 5
ullanımı, o ≅ktan
0,9274 b9
5 o enzine
5 o
ktan ktan b g öre
b
enzine l
enzine itrede
g g
öre öre
l itrede l itrede
2. 2. Yukarıdaki
Yukarıdaki ∩işlemlere
şlemlere B9 ) 7 okktan g öre b9enzin
gaşına
öre 7 9o7 ktan ok ullanımı,
ktan benzin
benzin k9ullanımı,
5 koullanımı, ktan b9enzine
9o5 ktan
göre
oktan blenzine
itrede göre 95 loitrede
ktan benzin kullanımında km
2. b2.enzin
5 benzine göre litrede
95 oktan s( A 0,008 3,95 14, 4172
0,4252
bulunur.
0,4252 kBu
m
3. k0,4252
P
m (benzin
O0,4252
dAd

k h / Bk)km
aha
alde
ısmın
aha f
ullanımında
f=azla
azla
kkullanımında
i stenen
dm
ç d
aha
özümü y yaha
ol
ol f avantajı
o
azla
a f vantajı
i =çin
lasılık
azla
y kmm
y
ol
k a
m
bbaşına

ol s sağlamaktadır.
ağlamaktadır.
a
vantajı
b vantajı
aşına = 0,0769... s h s ağlamaktadır.
ağlamaktadır.
arcanan ≅
≅ 0, 0,077 p 274
arayı =TL,
TL, b ulmamız
%7,7 g erekmektedir.
0,4252 0,4252 km ksm d(aha Bd)aha f0,103931
fazla azla
yol yol
avantajı avantajı 14, 4172 sağlamaktadır.
sağlamaktadır.
Bu k ısmın ç özümü i çin k m b aşına ∩ h arcanan p arayı bp3,99 ulmamız 3,95 gerekmektedir.

97 o ktan b enzin k s (
ullanımında A B ) k 0,008
m b aşına
olacaktır. 3.
3. Bu Diğer
k3. 3.Bu
ısmın b ir Bu
ç
3. 3.Bu Bu
kd
97 95
k
ısmın
eyişle
özümü oktan
kısmın
oktan
ısmın ç
kısmın
P t i( ç bözümü
özümü
esti
benzin
çin
A /
çözümü
enzin
p
k m
çözümü
B ) = i
ozitif kiçin
çin ullanımında
kullanımında
b ç
aşına k m
ıkan
iBçin
isçin
k h
km
m
b b
aşına
b
arcanan
km = aşına
ir
başına km k
başına h
adının kbaşına
3,99
m
p h
arcanan başına
arcanan
arayı =g
harcanan
harcanan erçekten
b
0,0769... p
arayı
ulmamız arayı
parayı parayı b
≅ 0, bg≅ulmamız
≅mulmamız
eme
0,077 b269 k =TTL
erekmektedir.
0, 274
bulmamız
ulmamız
L gTL,
anseri
%7,7 herekmektedir.
arcamaktadır.
gerekmektedir.
harcamaktadır. oglma
gerekmektedir. erekmektedir. Yani
Yani 1000
o ktan benzin kullanımında km
97
97 o95 ktan b enzin k ullanımında k (m ) b aşına 0,103931 3,95 14,8424 14, 4172 T L h arcamaktadır. Y ani
ihtimali %7,7’dir. o ktan
95 oktan 95 b95
b95 o enzin o
ktan ktan k
b ullanımında
enzin b enzin k k ullanımında
ullanımında k m b aşına k m k m
b b
aşına
3,95 ≅
aşına 0, 269
≅ 3,950, 3,95
274 TL, TL, TL,
olacaktır. 1000 Dkm’lik iğer kenzin 95
m’lik
boyolda
ktan
ir odkktan
ullanımında
yeyişle
olda 5benzin b5enzin
tTL
esti kfetmektedir.
ark kullanımında
p kozitif
ullanımında m başına
etmektedir. 14,8424
çıkan k14,
bm kir m
b4172 kaşına başına
adının ≅ 0, 274 3,95≅TL,
g4172
3,95
erçekten
0,≅274 0, 274
m0, eme TL, TL,
kanseri olma
TL fark 14,14, 4172 ≅ 0,≅ 274 274
14, 4172 3,99 14,
4172 1000 km’lik yolda 5TL fark etmekt
≅ 0, 269 T L harcamaktadır. Yani
1000 km’lik 97
yolda oktan 5TL benzin fark etmektedir. kullanımında km başına 14, 4172
ihtimali
4. Diğer %f7,7’dir. aktörler a rasında a
rabaların m otor g ücü, m 14,8424 otor b üyüklüğü, a rabanın a ğırlığı,
97 ooktan
ktan 3,99 3,99
4. Diğer faktörler
97
yolu kaplayan 97 bb97
a1000 oenzin
enzin
rasında
97
okktan
ktan
97
oktan
kullanımında
b
ktan
m’lik
ullanımında
aenzin
zokeminin benzin
rabaların
byenzin benzin
olda k k5ullanımında
ullanımında
türü, km TL kyotor
ullanımında
km
m bbaşına
kullanımında
fark
olun gd
aşına
eücü, km
tmektedir.
urumu, km m
b kbm
aşına
3,99
otor
k14,8424
m
aşına
blastiklerin bb aşına
aşına
≅ 0,3,99
≅ 0, 3,99
üyüklüğü, 269
269 3,99 ≅ TTa0,
kalitesi,
L
L
≅h269 h0,
rabanın
≅ 0,
arcamaktadır.
≅v2690,
269
TL
arcamaktadır.
b. o T
269 aT L ThhL
hğırlığı,
larak
L
4.YYani
arcamaktadır.
arcamaktadır. hsayılabilir.
ani
Diğer Yf aktörler
arcamaktadır.
arcamaktadır. Yani arasında arabaların mo
Yani
ani
Yani
14,8424 14,8424
yolu k aplayan zm’lik
eminin tkürü, yolun
deurumu, lastiklerin
14,8424 14,8424
kalitesi, 14,8424
vb. olarak sayılabilir. yolu k aplayan zeminin türü, yolun dur
1000 kkm’lik
1000 1000 1000 y ykolda
olda
m’lik m’lik 5 5TL yTL y
olda f fark
ark
olda
5 5tmektedir.
TL
e TL
tmektedir. f ark f ark e e
tmektedir.
tmektedir.

4. Diğer 1000 faktörler
1000 km’lik km’lik arasında yolda yolda 5aTL rabaların
5TL fark fark etmektedir. emtmektedir.
otor gücü, motor büyüklüğü, arabanın ağırlığı,

Diğer
4. ff4. yolu
aktörler k aplayan z eminin t ürü, y olun d urumu, l astiklerin k alitesi, v b. o larak s ayılabilir.
4.4. Diğer
4.Diğer
Diğer
aktörler faktörler
Diğer aafrasında
rasında
aktörler
faktörler aaarabaların
arasında rabaların
rasında
arasında arabaların am motor otor ggm
rabaların
arabaların
ücü,
ücü, motor
otor motor
mgotor
m ücü,
otor gücü, bgbm üyüklüğü, motor
otor
üyüklüğü,
ücü, mbotor üyüklüğü, aabrabanın
rabanın
büyüklüğü, üyüklüğü, aaağırlığı,
arabanın ğırlığı,
rabanın
arabanın ağırlığı,
ağırlığı, ağırlığı,
102
4. Diğer faktörler arasında arabaların motor gücü, motor büyüklüğü, arabanın ağırlığı, yolu
kaplayan zeminin türü, yolun durumu, lastiklerin kalitesi vb. olarak sayılabilir.
Çitleyelim: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Çitleyelim: ÖÖrnek
Çitleyelim: rnek ÇÇözüm özüm YYaklaşımı aklaşımı
Bu
Çitleyelim: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Bu çeşit problemlerde diyagramla
Bu çeşit
çeşit problemlerde
problemlerde
çevrilecek alanın yola paralel olan kısmı x ile yan kenarları
Çitleyelim:
Çitleyelim:
Çitleyelim:
Çitleyelim:
diyagramla
diyagramla ÖÖ
verilen
Ö rnek
Örnek
rnek ÇÇ
rnek
verilen
verilen
Ç
Çözüm
bilgileri
özüm
özüm
özüm
bilgileri
bilgileri YY Y aklaşımı
Yaklaşımı
aklaşımı
aklaşımı
göstermek gerekir. Problemde
göstermek
göstermek y ile gösterilmiştir. gerekir. Problemde
gerekir. Problemde

Bu
çevrilecek
çevrilecek
Bu çeşit
Bu
Bu
çeşit
çeşit problemlerde
çeşit aproblemlerde
a lanın
lanın
problemlerde diyagramla
problemlerde y y ola
ola p p aralel diyagramla
aralel o o
diyagramla verilen
diyagramla lan
lan k k ısmı
ısmı x x
verilen
i i le
le
verilen bilgileri
verilen y y bilgileri
an
an k k enarları
enarları
bilgileri göstermek
bilgileri
göstermek
y
göstermek gerekir.
göstermek y i i le
le g g gerekir.
österilmiştir.
österilmiştir.
gerekir. Problemde
gerekir. Problemde

Problemde
Problemde
Biz masrafı Problemde en aza
çevrilecek indirmek alanın istediğimizden,
yola paralel
ısmı xi le olan masrafı
kısmı x ile veren
yan kenarları fonksiyonu y ile gösterilm- yazmamız
çevrilecek
çevrilecek
çevrilecek
çevrilecek
alanın
lanın
aaalanın en yy yaza yola
ola ola pp paralel
pindirmek aralel olan
aralel
aralel ovo
olan lan kısmı
ısmı xxx i le
kısmı
kistediğimizden, ile
yyan yan
an kenarları
an kk
kenarları
enarları iy le
yy veren
yveren i le
ile gösterilmiştir.
österilmiştir.
gggösterilmiştir.
yazmamız
yazmamız
Biz Biz
gerekiyor. iştir. masrafı masrafı Mlanın
en
asraf ola
kaza enarların indirmek e lan uistediğimizden,
zunluğun k ile myesafesine enarları
masrafı
masrafı göre dile österilmiştir.
eğişecektir. fonksiyonu
fonksiyonu
Biz masrafı
gerekiyor.
gerekiyor.
Biz
Biz masrafı
masrafı M en aza
Masraf
asraf
en
en kaza
aza kenarların
enarların
indirmek indirmek
indirmek vve e u istediğimizden,
uistediğimizden,
zunluğun m
zunluğun
istediğimizden, mesafesine
esafesine masrafı
masrafı
masrafı ggöre öre veren
ddeğişecektir.
veren
veren eğişecektir. fonksiyonu
fonksiyonu
fonksiyonu yazmamız yazmamız
yazmamız
Biz
Yani, masrafı
M = 300 en x + aza 200 y indirmek
+ 200 y = istediğimizden,
300 x + 400 y masrafı
olacaktır. veren fonksiyonu yazmamız
gerekiyor.
gerekiyor. Masrafı MM veren
asraf
asraf fonksiyon
kenarların
enarların vçit çekilecek
e uzunluğun
u zunluğun kenarların
m esafesine uzunluğuna göre öre değişecektir. bağlıdır.
değişecektir.
eğişecektir.
gerekiyor.
gerekiyor.
Yani, Yani, M M =M =M asraf
asraf
300
300 xx+k+kk200 enarların
200enarların yy++200 200 ve
vyv e
u =u
ye =300 zunluğun
300xx++400
zunluğun 400 mm m esafesine
yesafesine
yesafesine
olacaktır.
olacaktır.
gggöre dd
öre eğişecektir.
Bu Yani, fonksiyonda M M ==300 xxx+xiki ++ değişken ++ yyyvar ==300
y = = ve x++400
xbizim bunu olacaktır.
tek değişkene fonksiyonda indirmemiz gerekiyor. var ve O
Yani, M M== yyy+y+ xx++ olacaktır.
Yani, Yani, 300 200 200 300 400 yyy yolacaktır.
olacaktır. Bu iki değişken
Yani, 300
300 + 200 200
200 200 200
200 300
300 400
400 olacaktır.

Bu
halde, Bu
bunu tek fonksiyonda
fonksiyonda iki
değişkene indirmek gerekiyor. O halde, iki değişken
değişken var
var ve ve bizim
bizim bunu
bunu tek
tek değişkene
değişkene indirmemiz
indirmemiz gerekiyor.
gerekiyor. O
O
halde,
Bu
Bu Bu
halde, fonksiyonda
fonksiyonda
fonksiyonda iki iki
iki değişken değişken
değişken var var
var ve ve
ve bizim bizim
bizim bunu bunu
bunu tek tek
tek değişkene değişkene
değişkene indirmemiz indirmemiz
indirmemiz gerekiyor. gerekiyor.
gerekiyor. O O O
O
Bu fonksiyonda iki 10800 değişken var ve bizim bunu tek değişkene indirmemiz gerekiyor.
halde, → y = 10800
halde,
halde,
halde, xy = 10800 10800 değerini masraf fonksiyonunda yerine koyarsak;
xy xy==10800 10800→ →yy== x d değerini eğerini
değeri m
masraf masraf
asraf fonksiyonunda
fonksiyonunda
fonksiyonunda yerine yyerine erine kkoyarsak;
yazılırsa; oyarsak;
10800 x
10800 10800 x d eğerini m asraf f onksiyonunda y erine k oyarsak;
y = xxx d d
xy xy =10800
xy==10800 10800 → →→yyy=== 10800 değerini
eğerini mm
eğerini masraf asraf f10800
asraf ffonksiyonunda
onksiyonunda y4320000
onksiyonunda yerine
y erine kk
erine koyarsak;
oyarsak;
oyarsak;
xy = 10800 → M = 300 x + 400 ⋅ = 300 x +
x 10800
10800 43200004320000
M M ==300 300xx++400 400⋅ ⋅ x ==300 300xx++ x
10800
10800
10800 x x 4320000 43200004320000 x x
M=== 300 xxx+x+ ++ 400 ⋅ ⋅⋅ ⋅10800 == == 300 xxx+x+ ++bulmamız 4320000
MMM =300 300 400
400 300
300 gerekiyor. Bunun için
Bizim bu fonksiyonun minimumunu
elde edilir.
300 400 veren xxxxx değerini 300 xxxx
Bizim
Bizim bu fonksiyonun
fonksiyonun bu fonksiyonun
türevini alabiliriz: minimumunu
minimumunu veren x
veren x değerini bulmamız gerekiyor.
değerini bulmamız gerekiyor. Bunun Bunun için için
Bizim
Bizim
Bizim
fonksiyonun
fonksiyonun
Bizim bu bu bu fonksiyonun
fonksiyonun
ttürevini
Bufonksiyonun
bu ürevini aminimumunu
fonksiyonun
minimumunu
aminimumunu
labiliriz:
labiliriz:
minimumunu
minimumunu veren veren
veren
veren x x
x x değerini
değerini
değerini bulmamız
bulmamız
bulmamız gerekiyor.
gerekiyor.
gerekiyor. Bunun
Bunun
Bunun al- için
için
için
fonksiyonun
fonksiyonun
t ürevini a labiliriz: dM veren x değerini değerini
4320000 bulmak bulmamız için fonksiyonun gerekiyor. türevini Bunun için
fonksiyonun
fonksiyonun abiliriz:
fonksiyonun ttürevini
ürevini aaalabiliriz:
türevini labiliriz: dM
labiliriz: dM = 300 − 4320000 4320000
300−− x 22
2
dx ==300
dM
dxdx 4320000
xx
veya minimumu vardır.
dM dM 4320000
−4320000
Türevi sıfırlayan x değerinde M fonksiyonun
dM ==
== 300300
300
300 −−−m 4320000
aksimumu
2
dx dxdx xxx2x22
Türevi Türevi ssıfırlayan ıfırlayan xx d değerinde eğerinde M M f onksiyonun
fonksiyonun m dx maksimumu
aksimumu vveya eya m minimumu
inimumu vvardır. ardır.
Türevi s ıfırlayan x d eğerinde 4320000 M f onksiyonun 4320000m aksimumu v eya m inimumu v ardır.
Türevi sTürevi
Türevi ssıfırlayan
ıfırlayan xxx d 300 değerinde
eğerinde M M f onksiyonun
ffonksiyonun
onksiyonun ⇒x =m maksimumu aksimumu vv veya
eya ⇒mm m 120 vv
inimumu
xinimumu vardır.
ardır.
2
Türevi sıfırlayan
ıfırlayan d eğerinde x−değerinde 4320000
4320000 2M
=M0 fonksiyonun m
4320000
4320000 maksimumu
aksimumu = 14400 eya veya =minimumu
inimumu vardır.
ardır.
300 300−− x
2 ==00⇒ ⇒xx == 22 300 ==14400 14400⇒ ⇒xx==120 120
4320000 xx2 4320000 300300

300 − 4320000
4320000
4320000 = 0 ⇒ 2x 22 = 4320000
4320000
4320000 = 14400 ⇒ x = 120
300−− − == =00 0⇒ ⇒xxx == = ==14400 14400⇒ ⇒xx==120
300 = 14400 ⇒ x = 120
300
Şimdi x = 120 iken M fonksiyonu minimumu yoksa maksimumu bilmek için ikinci türev
300 2 ⇒ 2 120
xxx2x22 300 300
300
Şimdi
testini Şimdi xkxullanmalıyız. ==120 iken M fonksiyonu minimumu yoksa maksimumu bilmek için ikinci türev
120 iken M fonksiyonu minimumu yoksa maksimumu bilmek için ikinci türev

testini
Şimdi
Şimdi Şimdi
testini
Şimdi x xk = ==120
xkullanmalıyız.
ullanmalıyız.
iken M fonksiyonu minimumu yoksa maksimumu bilmek için ikinci türev
iken M fonksiyonunun minimum mu yoksa maksimum mu olduğunu bulmak
Şimdi 2 x = 120 iken M fonksiyonu minimumu yoksa maksimumu bilmek için ikinci türev
dtestini
için Mikinci 8640000
k ullanmalıyız.
türev testini
kullanmalıyız.
, bu ikinci türev fonksiyonuna birinci türevi sıfır yapan değeri (x = 120)
testini
testini
testini d22M 2M k8640000
=kkullanmalıyız. ullanmalıyız.
ullanmalıyız.
8640000
ddx x3 , bu ikinci türev fonksiyonuna birinci türevi sıfır yapan değeri (x = 120)
2 2 = = 3
2 2M
dyerine d2dx dM
dx
2M
M2===8640000 8640000 xx3
8640000
koyarsak ikinci, türev
türevfonksiyonunun
bu ikinci fonksiyonuna birinci pozitif türevi bir sıfır değer yapan verdiğini değeri (xbuluruz; = 120) yerine bu da
d
=
8640000 , bu ikinci türev fonksiyonuna birinci türevi sıfır yapan değeri (x = 120)
yerine
bize
dx yerine
dx
dx asıl masraf
2 2
2 koyarsak
koyarsak
xxx 33
3x
3 ikinci, ikinci, türev
türev fonksiyonunun
fonksiyonunun
fonksiyonunda x = 120 değerinin göreli minimum değerini, y, temsil pozitif
pozitif bir
bir değer
değer verdiğini
verdiğini buluruz;
buluruz; bu da
bu da
dx
bize
yerine
yerine
ettiğini
yerine
yerine
bize
koyarsak, asıl asıl koyarsak
koyarsak masraf
masraf
koyarsak
ikinci, ikinci,
gösterir.
koyarsak türev
ikinci, ikinci,
fonksiyonunda
fonksiyonunda
ikinci, fonksiyonunun türev
türev
fonksiyonunun x x = =
fonksiyonunun pozitif 120 bir
120 değerinin
değerinin değer pozitif
pozitif
pozitif
pozitif verdiğini bir
göreli
göreli
bir
bir
bir değer değer
değer
değer
minimum
minimum
buluruz; verdiğini
verdiğini
verdiğini
verdiğini
değerini,
budeğerini, buluruz;
buluruz;
dabuluruz; bize asıl
buluruz;
y, bu
y, mas- bu
bu
bu
da
temsil
temsil da
da
da
ettiğini
bize
bize
bize
bize
ettiğini
raf fonksiyonunda
asıl
asıl
asıl
asıl masraf
ggmasraf
österir.
österir.
masraf
masraf fonksiyonunda
fonksiyonunda x = 120 değerinin
fonksiyonunda
fonksiyonunda x x
x x =
göreli
=
= = 120
120
120
120 minimum değerinin
değerinin
değerinin
değerinin değerini
göreli göreli
göreli
göreli temsil minimum
minimum
minimum
minimum ettiğini değerini,
gösterir.y,
değerini,
değerini,
değerini,
y,
y,
Buna
y,
temsil
temsil
temsil
temsil
Buna göre x = 120 değeri masrafı minimize ediyorsa, masrafı minimize eden y değerini
göre
ettiğini x = 120 değeri
gösterir.
österir. masrafı minimize ediyorsa, masrafı minimize eden y değerini bulmak
ettiğini
ettiğini
ettiğini gggösterir.
yeterli olacaktır. yösterir.
bulmak eterli oO lacaktır. halde, O halde,
bulmak Buna göre x = 120 değeri masrafı minimize ediyorsa, masrafı minimize eden y değerini
bulmak y y eterli
eterli o o lacaktır.
lacaktır.
Buna göre x = 120 değeri masrafı minimize ediyorsa, masrafı minimize eden y değerini OO h halde, alde,
bulmak yy
bulmak bulmak y eterli
yeterli
eterli oo o
olacaktır. lacaktır.
lacaktır. OO O
O h h h alde,
halde,
alde, y = 10800
10800
bulmak eterli lacaktır. alde, 10800= 90
yy== 120 ==90 90
90
10800
10800
10800 120 120
bulunur.
bulunur. İkinci soru da benzer bir yaklaşımla yyyy== ==10800 çözülebilir. ==
==90 90
90
bulunur.
120 120
120
120

bulunur.
bulunur.
bulunur. bulunur.
bulunur.

109
103
Acile Gelen Yüksek Tansiyon Hastası: Örnek

Tablodaki
Acile Gelen “tansiyon
Yüksek ölçüm Tansiyon zamanı (saat)”,
Hastası: Örnek hastaneye
Çözüm Yilk gelişinden itibaren geçen
aklaşımı
zamanAcile (dakika Acile Gelen Yüksek
cinsinden) Tdeğiştirilerek
ansiyon Hastası: Örnek Çözüm yeniYYaklaşımı
aklaşımı
Gelen Yüksek Tile ansiyon Hastası: oluşturulan
Örnek Çözüm tablo verileri grafiksel ortama
Tablodaki
aktardığımızda,
Tablodaki “tansiyon
“tansiyon ölçüm
hastanın ölçüm zamanı
zamanı (saat)”,
tansiyonunun (hem
(saat)”, hastaneye
büyük tansiyon
hastaneye ilk gelişinden
ilk gelişinden itibaren
hem itibaren
de küçük geçen
tansiyon) has-
geçen
Tablodaki
zaman
tanede (
zaman “tansiyon
dakika
bulunduğu c ölçüm
insinden)
(dakika cinsinden) süredeile i zamanı
le dzaman (saat)”,
eğiştirilerek
değiştirilerek o hastaneye
luşturulan
içinde odüştüğünü; yilk
eni
fakat
luşturulan yeni gelişinden
t ablo
düşüş
tablo y itibaren
ardımıyla,
oranının
yardımıyla, b geçen
u
bu vzamanla v erileri
erileri azaldığını
zaman (grafiksel
grafiksel
(azalarakdakika cortama
insinden)
ortama
azalmak);aktardığımızda,
düşüşile değiştirilerek
aktardığımızda, oranınınhastanın enofazla
hastanın luşturulan
tansiyonunun
olduğu
tansiyonunun yeni tablo
(hem
saatlerin
(hem yhastaneye
ardımıyla,
büyük
büyük bgeldiği
tansiyon,
tansiyon, u hem
verileri
hem ilkde
de 5 dakikalık
grafiksel
zaman ortama aktardığımızda, hastanın
dilimindeyken, en az düşüşün olduğu saatlerin ise son bir saatlik zaman tansiyonunun
küçük tansiyon) hastanede bulunduğu sürede zamanla düştüğünü; fakat düşüş oranının
küçük tansiyon) hastanede bulunduğu sürede zamanla düştüğünü; fakat düşüş oranının (hem büyük tansiyon, hem de diliminde
küçük tansiyon) hastanede bulunduğu sürede zamanla düştüğünü; fakat düşüş oranının
olduğunu
zamanla
zamanla kolaylıkla
azaldığını
azaldığını görebiliriz.
(azalarak
(azalarak azalmak); Düşüş
azalmak); Düşüş oranının
oranının en en fazla
fazla olduğu
olduğu saatlerin
saatlerin
zamanla hastaneye
azaldığını geldiği ilk
(azalarak 5 dakikalık
azalmak); zaman dilimindeyken,
Düşüş oranının en az
en
hastaneye geldiği ilk 5 dakikalık zaman dilimindeyken, en az düşüşün olduğu saatlerin düşüşün
fazla olduğu
olduğu saatlerin
saatlerin
ise sgeldiği
on bir saatlik
5 zdakikalık
aman diliminde olduğunu
hastaneye
ise son bir saatlik ilk
zaman diliminde zaman olduğunu kkolaylıkla
olaylıkla en
dilimindeyken, görebiliriz.
az düşüşün olduğu saatlerin
görebiliriz.
ise son bTansiyon
ir saatlik özlçüm
aman zd iliminde Zaman
amanı olduğunu kolaylıkla görebiliriz. Küçük tansiyon
Büyük tansiyon
Tansiyon ölçüm zamanı Zaman Büyük tansiyon Küçük tansiyon
(saat) (dk.) (mmHg) (mmHg)
Tansiyon ö(saat) lçüm zamanı Zaman (dk.) Büyük t ansiyon
(mmHg) Küçük tansiyon
(mmHg)
21:15 0 198 119
(saat)
21:15 (dk.) 0 5 (mmHg)
198 (mmHg)
119
21:20 182 103
21:15
21:20 21:28 0 5
13 198
182
167 119
103
93
21:20
21:28 21:40 5
13 25 182
167
154 103
88 93
21:28
21:40 22:19 13 25 64 167
129
154 93 88
84
21:40
22:19 23:20 25 64
125 154
125
129 88 84
81
22:19
23:20 64
125 129
125 84 81
23:20 125 125 81
210

210 190
210 170
Tansiyon (mmHg)
190
190 150
170
Tansiyon (mmHg)
170 130
Tansiyon (mmHg)
150 Büyük
110
150 Küçük
130
90 Büyük
130
110 70 Büyük
Küçük
110
90 50 Küçük
90 0 20 40 60 80 100 120 140
70
Zaman (dk.)
70
50
50 0 20 40 60 80 100 120 140
Şekil 1
0 20 40 60 80
Zaman (dk.) 100 120 140
Hastayı rahatsız eden yüksek Zaman
tansiyon (dk.)
belirtileri, hastanın büyük tansiyonunun 140,

küçük tansiyonunun ise 85 mmHg’nın altına düştüğü saatlerde kaybolacaktır. Verilen

Şekil 1
tabloya baktığımızda, hastanın tansiyonu bu değerlere 21:40 ve 22:19 saatleri
Şekil 1
arasındaki 39 dakikalık bir zaman dilimi içinde ulaşmış olmalıdır. Büyük ve küçük
Hastayı rahatsız eden yüksek tansiyon belirtileri, hastanın büyük tansiyonunun 140,
Hastayı tansiyon için,
rahatsız bu aralıktaki
eden
küçük tansiyonunun
Hastayı rahatsız yüksek (tansiyon
ise 85
dakikalık) belirtileri,
mmHg’nın
eden
ortalama değişimlere
yüksekaltına
tansiyon hastanın bbüyük
düştüğü
akacak tansiyonunun
olursak;
saatlerde
belirtileri, kaybolacaktır.
hastanın 140, Verilen
büyük tansiyonunun 140,
küçük tansiyonunun
tabloya
küçük baktığımızda,
tansiyonunun ise 85
ise
Büyük tansiyondaki mmHg’nın
hastanın
85ommHg’nın
rtalama altına
tansiyonu düştüğü
altına
değişim (bu
düştüğü
mmHg): saatlerde
129 −
değerlere 154 kaybolacaktır.
21:40
saatlerde ve Verilen
22:19 saatleri
kaybolacaktır.
≅ −0, 64 Verilen tabloya
tabloya baktığımızda,
arasındaki
baktığımızda, hastanın
39 dakikalık
hastanın bir
tansiyonu tansiyonu
zaman dilimi
bu bu
değerlere değerlere
içinde 39 21:40
ulaşmış
21:40 ve ve Büyük
olmalıdır.
22:19 saatleri 22:19 saatleri
ve
arasındaki küçük
39 dakikalık
arasındaki
bir zaman
tansiyon i39 dakikalık
çin, dilimi içinde bir
bu aralıktaki (zaman
ulaşmış dilimi
olmalıdır.
dakikalık) içinde
Büyük
ortalama ulaşmış
ve küçük
değişimlere olmalıdır.
akacak oBüyük
btansiyon için,
lursak; buve küçük (dakikalık)
aralıktaki
ortalama
tansiyon
bulunur. O hbdeğişimlere
için, u aralıktaki
alde istenen (bakacak
olasılık olursak;
dakikalık) ortalama değişimlere bakacak olursak;
129 − 154
Büyük tansiyondaki ortalama değişim (mmHg): ≅ −0, 64 110
s ( A ∩ B) 0,008 129 − 154
BüyükBüyük tansiyondaki
tansiyondaki Bo) rtalama
P( A / ortalama = değişim
değişim (mmHg):
= (mmHg):
39
= 0,0769... ≅ −0,0770, 64 = %7,7
s ( B) 0,103931 39
olacaktır. Diğer bir deyişle testi pozitif çıkan bir kadının gerçekten meme kanseri olma
ihtimali
%7,7’dir. 110
110

104 bulunur. O halde istenen olasılık
( A ∩ Bd)eğişim 84 −0,008
8884 − 88 84 − 88
Küçük Küçük
tansiyondaki Küçük ortalama
Küçük
tansiyondaki tansiyondaki
oP (dAeğişim
tansiyondaki
rtalama (smmHg):
oeğişim
rtalama
/ B)ortalama
d= (değişim (mmHg):
= 39 (mmHg):
mmHg): ≅ −0,10 −0,10 ≅ −
=≅0,0769... 0,10 = %7,7
0,077
s ( B) 0,103931 39 39
Buradaki negatif
olacaktır.
bulunur. Buradaki
işareti
DOiğer
Buradaki negatif
tansiyondaki
hişareti
alde
negatif işareti
bir idstenen
eyişle tansiyondaki
düşüşe
otesti
işareti pozitif
lasılık
tansiyondaki düşüşe
işaret
çıkan işaret
etmektedir.
bir ketmektedir.
düşüşe adının etmektedir.
işaret Böylece,
gerçekten
etmektedir. Böylece,
büyük
meme
Böylece, büyük
kanseri otansiyonun
lma
büyük
Buradaki negatif tansiyondaki düşüşe işaret Böylece, büyük
140 − 154 −
ihtimali %7,7’dir. ulaşması için
tansiyonun 140mmHg’ye ulaşması için geçen tahmini süre s( A ∩ B) tahmini
tansiyonun 140mmHg’ye ulaşması için geçen tahmini süre 0,008 140≅−22 154 140 154
dakika iken, dakika iken,
küçük tansiyonun
bulunur. 140mmHg’ye
tansiyonun 140mmHg’ye ulaşması için geçen tahmini süre
O halde istenen ) = geçen
P( A / oBlasılık = süre0, 64 = 0,0769... ≅≅ 0,077
22
0, 64 dakika = ≅%7,7
22 iken,
dakika iken,
s ( B) 0,103931 0, 64
olacaktır. s( A ∩geçen B) tahmini 0,008 süre 85 − 8885 85 − 88Böylece, hastayı ra-
≅ 30 k dakikadır.
85mmHg’ye P(ulaşması
küçük tansiyonun 85mmHg’ye ulaşması için geçen tahmini süre
küçük tansiyonun 85mmHg’ye ulaşması için geçen tahmini süre ) = içintesti
Diğer bAir / dBeyişle p=ozitif çıkan =b0,0769...
ir k−adının ≅≅ −0,077 dakikadır.
dakikadır.
88
gerçekten
30 ≅ 30 = %7,7 meme
dakikadır. anseri olma
s ( B ) 0,103931 0,10 − 0,10 −0,10
ihtimali %7,7’dir.
Böylece, hastayı rhatsız
ahatsız eden yeüksek tansiyon ybüksek
elirtileri tahminen saat
olacaktır.
Böylece, hBöylece, reden
Diğer
astayı h astayı
yüksek
bir
ahatsız rahatsız
deyişle
den tansiyon eden
testi
yüksek belirtileri
ptansiyon
ozitif bttahminen
ansiyon
çıkan btahminen
elirtileri
saat
bir kadının
elirtileri g2erçekten
2:10da
tsahminen
22:10’da aat 2(yani (21:40
2:10da mseme
aat (21:40
22:10da
21:40’tan kanseri 30(dakika
21:40
olma sonra)
dan 30 dan
dakika
3 0 dakika s onra)
dan 3 k aybolacaktır.
kaybolacaktır.
0 d akika s Yukarıdaki
onra) k grafiğe
aybolacaktır. bakıldığında, hastanın tansiyondaki düşüşün neredeyse
ihtimali
%s7,7’dir.
durmak
onra) kaybolacaktır.
üzere olduğu ve son ölçüm değerlerinin neredeyse normal tansiyona (120/80) yak-
Yukarıdaki
grafiğe
Yukarıdaki
ve
bakıldığında,
Yukarıdaki
grafiğe
laştığını
grafiğe hastanın
bakıldığında,
görebiliriz.
tansiyondaki
bakıldığında,
Son hastanın
hastanın
bir saattetansiyondaki
düşüşün
tansiyondaki
yaklaşık 4mmHg’lık düşüşün neredeyse düşüşün
bir neredeyse
durmak
düşüş olduğunu
neredeyse
durmak durmak
gözüne alırsak, son
üzere üzere
olduğu son
üzere ölçüm
olduğu değerlerinin
ve son ölçüm neredeyse
değerlerinin normal
neredeyse tansiyona normal (120/80) tansiyona (120/80)
olduğu tansiyon ve son ölçüm değerlerinin
ölçümünden en fazla bir saat neredeyse
sonrasında normal (eğer tansiyona
tansiyondaki (120/80) düşüş miktarı son bir
yaklaştığını
yaklaştığını görebiliriz. yaklaştığını
saatteki Son
görebiliriz. bir
düşüş saatte
görebiliriz.
Son miktarıyla
bir yaklaşık
Son aynı
saatte bir 4mmHg’lık
saatte
kalsa
yaklaşık bile) bir
yaklaşık
hastanın
4mmHg’lık düşüş
4mmHg’lık
bir olduğunu
tansiyonu
düşüş bir gözüne
düşüş
normale
olduğunu olduğunu
ulaşacağından,
gözüne gözüne hasta

alırsak, son tansiyon ölçümünden en fazla bir saat sonrasında (eğer tansiyondaki düşüş
saat 00:20’de taburcu edilebilir.
miktarı son
miktarı bir saatteki
miktarı düşüş
son miktarıyla
bir düşüş
saatteki aynı kalsa
düşüş aynı bile)
miktarıyla hastanın
kalsa aynı kalsa tansiyonu
bile) tansiyonu normale
hastanın tansiyonu
normale normale
son bir saatteki miktarıyla bile) hastanın
ulaşacağından, h asta saat
ulaşacağından, 00:20’de
ulaşacağından, hasta saat 00:20’de taburcu edilebilir. h t
asta aburcu
s aat 0 e dilebilir.
0:20’de t aburcu e dilebilir.

Gelecek Yüzyılda Türkiye: Örnek Çözüm

Yaklaşımı

1980-1985 yılları arasında ve diğer yıl aralıklarında nüfustaki artış miktarı aşağıdaki
tabloda sunulmuştur.

Gelecek Genel
Yüzyılda Türkiye: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Yıllar Nüfustaki Artış
1980-1985
1980-‐1985 5.074
yılları arasında ve diğer yıl aralıklarında nüfustaki artış miktarı nedir?

1985-1990 5.311
Yıllar Genel Nüfustaki Artış
1990-2000 11.829
1985-‐1990 10385
2000-2007 2.986
1990-‐2000 11829
2007-2008 771
2000-‐2007 2986
2008-2009 2007-‐2008 1.104 771

2009-2010 2008-‐2009 1.089 1104
2009-‐2010 1089

Zamana bağlı ortalama nüfus artış oranının (hızının) en yüksek ve en düşük olduğu yıl
Zamana bağlı ortalama nüfus artış oranı (hızı) aşağıdaki örnekteki gibi hesağlanır.

aralıkları hangileridir?

1980-1985 yılları arasındaki ortalama nüfus artış oranı:
Örneğin 1980-‐1985 yılları arasındaki ortalama nüfus artış oranını hesaplamak için

kullanılan formül;

1985 yõlõ nŸfusu − 1980 yõlõ nŸfusu
= 1014,8 kişi/yõl
1985 − 1980
111 111
111
'dır.
Ortalama nüfus artış oranı (hızı) (nüfus/yıl)
20 -‐39 40 – 59
0 – 19 yaş yaş yaş 60 ve üzeri
Yıllar Nüfus/yıl nüfus/yıl nüfus/yıl nüfus/yıl nüfus /yıl
1980-‐1985 1014,8 382,2 254 233,2 145,4
1985-‐1990 1062,2 302,8 497 106,8 155,6
1990-‐2000 1182,9 145,7 495,8 375,9 165,5 87
2000-‐2007 426,6 -‐357,1 163,7 423 197
2009-‐2010 1089

Zamana bağlı ortalama nüfus artış oranının (hızının) en yüksek ve en düşük olduğu yıl
aralıkları hangileridir?
Örneğin 1980-‐1985 yılları arasındaki ortalama nüfus artış oranını hesaplamak için
kullanılan formül;
= 1014,8 kişi/yõl
1985 − 1980 105

Ortalama nüfus artış oranı (hızı) (nüfus/yıl)
20 -‐39 40 – 59
0 – 19 yaş yaş yaş 60 ve üzeri
Yıllar Nüfus/yıl nüfus/yıl nüfus/yıl nüfus/yıl nüfus /yıl
1980-‐1985 1014,8 382,2 254 233,2 145,4
1985-‐1990 1062,2 302,8 497 106,8 155,6
1990-‐2000 1182,9 145,7 495,8 375,9 165,5
2000-‐2007 426,6 -‐357,1 163,7 423 197
2007-‐2008 771 58 323 375 15
2008 -‐2009 1084 137 298 281 368
2009-‐2010 1083 22 257 433 371

Yukarıdaki tablo incelendiğinde genel nüfusa baktığımızda, 1990-‐2000 yıl aralığı

Yukarıdaki tablo incelendiğinde genel nüfusa baktığımızda, 1990-2000 yıl aralığı or-
ortalama nüfus artış oranının (artış oranı (hızı) 1182,9 kişi/yıl) en yüksek olduğu
talama nüfus artış oranının (artış oranı (hızı) 1182,9 kişi/yıl) en yüksek olduğu aralıktır. Nüfus
aralıktır.
artış oranınınNüfus artış
en düşük oranının
olduğu aralıken ise
düşük
yıllık olduğu
ortalamaaralık
426,6ise yıllık
artış ortalama 426,6
ile 2000-2007 artış ile
yılları arasıdır.
2000-‐2007 yılları arasıdır.
2000 yılında
2000 zamana
ve 2004 yılında zbağlı nüfus
amana artış
bağlı nüfus oranı (hızı) nedir?
artış oranının (hızının) nedir?

2000 yılı için T=20 anındaki nüfus artış hızı sorulmaktadır. Bu ise o noktadaki teğetin eğimidir.
2000 yılı için T=20 anındaki nüfus artış hızı sorulmaktadır. Bu ise o noktadaki teğetin
eğimidir.

112

bilinen değerlerden bakarsak;
Önce
Önce bilinen değerlerden bakarsak;
• Soldan sekant eğimi:

Önce bilinen değerlerden 2000 yõlõ nŸfusu − 1990
bakarsak; yõlõ nŸfusu
= 1182,9 kişi/yõl
Önce bilinen değerlerden bakarsak; 2000 yõlõ nŸfusu
2000 − 1990 − 1990 yõlõ nŸfusu
• Soldan sekant eğimi: = 1182,9 kişi/yõl
Önce bilinen değerlerden bakarsak; 2000 − 1990
• Sağdan sekant eğimi:
• Soldan •sekantSağdan
eğimi: sekant eğimi:
2000 yõlõ nŸfusu − 1990 yõlõ nŸfusu = 1182,9 kişi/yõl
2000 − 1990 = 1182,9 kişi/yõl
2007 yõlõ nŸfusu
2000 − 1990 − 2000 yõlõ nŸfusu
= 426, 6 kişi/yõl
2007 yõlõ2007 nŸfusu
− 2000− 2000 yõlõ nŸfusu
• Sağdan sekant eğimi: = 426, 6 kişi/yõl
• Sağdan sekant eğimi: 2007 − 2000

• Ara değer (Figürde görülen L1 doğrusunun eğimi):
• Ara değer yõlõ nŸfusu
yõlõ nŸfusu − 2000 2000
− yõlõ nŸfusuyõlõ nŸfusu
• (Grafikte
Ara değer görülen
(Figürde L1 doğrusunun =eğimi):
2007 2007
görülen L1 doğrusunun 426, 6 = eğimi):
426, 6 kişi/yõl
kişi/yõl
− 2000− 2000
20072007
= 871,5 kişi/yõl
• Ara değer (Figürde görülen 2007
L1 dyõlõ nŸfusu
2007 − 1990
oğrusunun − 1990 yõlõ nŸfusu
eğimi):
• Ara değer (Figürde görülen L1 d2007 oğrusunun = 871,5 kişi/yõl
− 1990 eğimi):
80000 nŸfusu = 871,5 kişi/yõl
2007 yõlõ 2007 − 1990− 1990 yõlõ nŸfusu = 871,5 kişi/yõl
80000
70000 2007 − 1990
80000 70000
60000
80000
70000 60000
50000


= 426, 6 kişi/yõl
2007 − 2000

• Ara değer (Figürde görülen L1 doğrusunun eğimi):

106 = 871,5 kişi/yõl
2007 − 1990

80000
70000
60000
50000
y = -‐11,786x2 + 1296,5x + 45011
Nüfus
40000 R² = 0,99465
30000
20000
10000
0
0 5 10 15 20 25 30 35
Yıllar (1980 başlangıç yılı kabul edilmiştir.)

Tablodaki
verileri MS Excel yardımıyla grafiğe aktardığımızda yıl ile nüfus arasındaki ilişki
113
aşağıdaki
fonksiyon ile ifade edilebilir.

f ( x) = −11,786 x + 1296,5 x +f (45011
2
x) = − 11,786 x 2 + 1296,5
fonksiyonunu x + 45011 fonksiyonunu
kullanırsak; kullanırsak;
x = 20 anındaki teğetin x = 20 anındaki teğetin
eğimini b ulmamız
) = −11,786 2 g eğimini
erekmektedir.
x + 1296,5 x + 45011 b ulmamız g
fonksiyonunu grafiğineerekmektedir.
kullanırsak; 20 anındaki çizilen
teğetin
2000 f ( xyılındaki nüfus artış oranı f fonksiyonunun x=20x =noktasından teğetin
eğimine
eğimini eşittir. Bu ise
bulmamız gerekmektedir.
f ʹ′( x) = −23,572 x + 1296,5 f ʹ′( x) = −23,572 x + 1296,5
f ʹ′( x)f=ʹ′(20) = 825
−23,572 1296,5
x +kişi/yõl f ʹ′(20) = 825 kişi/yõl
'dir f ʹ′(20) = 825 kişi/yõl
Genç, orta ve yaşlı nüfus yGenç,
ıllara ogrta
öre vn
e asıl
yaşlı nüfus
bir yıllara
değişim göre nasıl bir değişim göstermektedir?
göstermektedir?
Genç, orta ve yaşlı nüfus yıllara göre nasıl bir değişim göstermektedir?

Genç,
orta ve yaşlı nüfus yıllara göre nasıl bir değişim göstermektedir?

40-‐59 Yaş 40-‐59 Yaş
20000 40-‐59 Yaş
20000
20000 y = 5,7179x2 + 150,05x + 6776 y = 5,7179x2 + 150,05x + 6776
15000 15000 R² = 0,99716
y = 5,7179xR² = 1050,05x
2 + ,99716 + 6776
Nüfus
Nüfus
15000 R² = 0,99716 10000

10000
Nüfus
10000
5000 5000
5000
0 0
0 0 5 10 15 0 20 5 25 10 30 15 35 20 25 30 35
0 5 1980 başlangıç yılı) Yıllar (1980 başlangıç yılı)
10 Yıllar (15 20 25 30 35
Yıllar (1980 başlangıç yılı)

Örneğin 40-‐59 yaş için bakıldığında
Örneğin 40-‐59 yaş için
nüfusun bakıldığında
yıllara göre artarak nüfusun
artma yıllara göre artarak artma eğiliminde
eğiliminde
Örneğin
olduğunu 40-‐59 yaş için bakıldığında
görmekteyiz. olduğunu gnüfusun
örmekteyiz. yıllara
göre artarak artma eğiliminde
Örneğin
olduğunu 40-59 yaş için MS
görmekteyiz. Excel yardımıyla çizilen grafik incelendiğinde nüfusun yıllara göre
artarak artma eğiliminde olduğunu görmekteyiz. Diğer yaş grupları için de benzer şekilde

grafikler çizilebilir.
Bazı uzmanlar gelecekte Bazı uzmanlar
Türkiye gelecekte
nüfusunun Türkiye nüfusunun
durağanlaşacağını iddia durağanlaşacağını
ediyorlar. iddia ediyorlar.
Bazı uzmanlar
Sizce gelecekte
böyle bir durum Türkiye
Sizce
söz nüfusunun
böyle
konusu bir
mudur? durağanlaşacağını
durum söz konusu olacaksa
Durağanlaşma iddia ediyorlar.
mudur? Durağanlaşma
bunun ne olacaksa bunun ne
Sizce
zaman böyle bir durum beklenebilir?
gerçekleşmesi söz
zaman konusu mudur? Durağanlaşma
gerçekleşmesi beklenebilir? olacaksa bunun ne
zaman gerçekleşmesi beklenebilir?

Nüfus verilerini Excel’e girerek Nüfus verilerini
nüfusun Excel’e
yıllara girerek
göre nasıl dneğiştiğini
üfusun yıllara göre nasıl değiştiğini
Nüfus verilerini Excel’e girerek nüfusun yıllara göre nasıl değiştiğini
f ( x) = −11,786 x 2 + 1296,5 x +f (45011 x) = − 11,786
x 2 + 1296,5 x + 45011
f ( x) = −11,786 x 2 + 1296,5 x + 45011
fonksiyonuyla ifade etmiştik. fonksiyonuyla ifade bakarak
Bu fonksiyona etmiştik. nüfusun
Bu fonksiyona yaklaşık bakarak nüfusun yaklaşık kaç yıl sonra
kaç yıl sonra
Nüfus
10000
5000
Nüf
10000
5000
0
5000 0 5 10 15 20 25 30 35
0
0 0 Yıllar (1980 başlangıç yılı)
5 10 15 20 25 30 35
0 5 10 15 20
25 30 35

Örneğin 40-‐59 yaş için bakıldığında nüfusun yıllara göre artarak artma eğiliminde

olduğunu görmekteyiz.
Örneğin 40-‐59 yaş için bakıldığında nüfusun yıllara göre artarak artma eğiliminde
Örneğin

olduğunu 40-‐59 yaş için
görmekteyiz. bakıldığında nüfusun yıllara göre artarak artma eğiliminde
107
olduğunu g örmekteyiz.
uzmanlar gelecekte
Bazı Türkiye nüfusunun durağanlaşacağını iddia
Bazı uzmanlar
ediyorlar. Sizce gelecekte
böyle Türkiye
bir durum nüfusunun söz konusu durağanlaşacağını mudur? iddia ediyorlar.
Durağanlaşma

Sizce
olacaksa böyle
bunun bir durum
ne zaman söz konusu
gerçekleşmesi mudur? Durağanlaşma
Bazı uzmanlar gelecekte Türkiye nüfusunun durağanlaşacağını iddia ediyorlar. beklenebilir? olacaksa bunun ne
zaman
Bazı gerçekleşmesi
uzmanlar gelecekte beklenebilir?
Türkiye nüfusunun durağanlaşacağını iddia ediyorlar.
Sizce böyle bir durum söz konusu mudur? Durağanlaşma olacaksa bunun ne
Sizce
zaman böyle bir durum eklenebilir?
gerçekleşmesi söz konusu mudur? Durağanlaşma olacaksa bunun ne
Nüfusun
zaman yıllara göreb
gerçekleşmesi bnasıl değiştiğini,
eklenebilir?

Nüfus verilerini Excel’e girerek f ( x)n=üfusun
−11,786 yıllara
x + 1296,5
2 göre nxasıl değiştiğini
+ 45011
fonksiyonuyla ifade etmiştik. f ( x)Bu
= −fonksiyona
11,786 x 2 + 1296,5
2 bakarak x + 45011 nüfusun
yaklaşık kaç yıl sonra
durağanlaşacağını
fonksiyonuyla ifade anlayabiliriz.
etmiştik. f ( x )
Bu fonksiyona = −
Bunun
11,786 x +
için
bakarak bu
1296,5 ikinci
nüfusunx + 45011
dereceden
yaklaşık fonksiyonun
kaç yılkaç
sonra tepe
fonksiyonuyla ifade etmiştik.
84da −b 88Bu fonksiyona bakarak nüfusun yaklaşık yıl durağan-
sonra
Küçük tansiyondaki laşacağınınoktasını
fonksiyonuyla
ortalama b ulmalıyız
ifade
danlayabiliriz.
eğişim (mmHg): k i, b u
etmiştik.
Bunun için bu irinci
Bu t ürevin
fonksiyona “
0,10 dereceden
−ikinci
≅Bunun 0” o lduğu
bakarak n okta o
nüfusun
fonksiyonun lacaktır.
yaklaşık kaç
tepefonksiyonun yıl
noktasını bulmalıyız sonra
durağanlaşacağını anlayabiliriz. 39 için bu ikinci dereceden tepe
durağanlaşacağını
ki bu da birinci türevin anlayabiliriz.
“0” olduğu
noktasını bulmalıyız ki, bu da birinci noktaBunun
olacaktır.
f ʹ′( x)t=ürevin
−23,572 için bu ikinci
“0” xo+lduğu dereceden
1296,5n okta olacaktır. fonksiyonun tepe
Buradaki negatif işareti noktasını bulmalıyız
tansiyondaki ki, bu işaret
düşüşe da birinci türevin “0”
etmektedir. olduğu nbüyük
Böylece, okta olacaktır.
Bu ifadeyi “0” yapan değer; ) = −23,572 x + 1296,5
f ʹ′( x140
tansiyonun 140mmHg’ye ulaşması için geçen tahmini süre f ʹ′( x) = −−154
23,572 x + dakika iken,
≅ 22 1296,5
Bu ifadeyi “0” yapan değer; 0, 1296,5
64
Bu ifadeyi “0” yapan değer; x= = 55
23,572
85
1296,5 − 88
Bu ifadeyi “0” yapan değer; x = 1296,5 = ≅ 55 30 dakikadır.
'tir.

x = 23,572−0,10 = 55
Böylece, hastayı rahatsız eden yüksek tansiyon belirtileri tahminen 23,572 saat 22:10da (21:40
114
dan 30 dakika sonra) kBu
aybolacaktır.
durumda Türkiye Cumhuriyeti Nüfusu 1980 yılı başlangıç yılı kabul edilmek şartıyla 55 yıl
114
sonra,
Yukarıdaki grafiğe bakıldığında,

yani 2035 yılından
hastanın itibaren durağanlaşmaya
tansiyondaki düşüşün neredeyse başlayacaktır. durmak 114
üzere olduğu ve son ölçüm değerlerinin neredeyse normal tansiyona (120/80)
yaklaştığını görebiliriz. Son bir saatte yaklaşık 4mmHg’lık bir düşüş olduğunu gözüne
Su Deposu: Örnek Çözüm Yaklaşımı
miktarı son bir saatteki düşüş miktarıyla aynı kalsa bile) hastanın tansiyonu normale
ulaşacağından, hasta saat 00:20’de taburcu edilebilir.
Her bir su deposunun dolması sırasında oluşacak hacim-yükseklik grafiğini eşit
miktarda suyun dolması ile yükseklik değişimlerini karşılaştırarak çizebiliriz. Depoda birikecek
suyun birim hacim değişimine karşılık suyun yüksekliğinin nasıl değiştiğinin belirlenmesi
gerekir. Birim hacimdeki yükseklik değişimleri karşılaştırılarak grafikleri çizilebilir.

Birim hacim değişimine karşılık suyun yüksekliği:

• Sabit değişiyorsa grafik doğrusal artan bir grafik olmalıdır,
• Azalarak artıyorsa grafik aşağı bükey (dış bükey, konkav) artan bir eğri olmalıdır (yük-
seklik artışındaki azalma giderek daha fazla artıyor ise grafiğin eğriliği (yataylığı) daha
fazla olacaktır),
• Artarak artıyor ise grafik yukarı bükey (iç bükey, konveks) artan bir eğri olmalıdır.

Örneğin, yandaki Depo 3 şekli üzerinde gösterildiği gibi,
deponun en alt kısmı küre şeklinde olduğu için bu bölümde su
miktarı eşit olarak arttırıldığında, yükseklikteki artış miktarının giderek

azaldığı görülmektedir (h1>h2). Bu durumda grafik aşağı bükey
artan bir eğri ile gösterilir. Deponun silindirik olan orta bölgesi için
su miktarı eşit olarak arttırıldığında yükseklikteki artış miktarı eşit
olmaktadır (h3=h4). Bu durum lineer bir grafik ile gösterilmektedir.
Deponun koni şeklindeki en üst kısmı için su miktarı eşit olarak art-

tırıldığında, yükseklikteki artış miktarının giderek arttığı görülmektedir
(h5>h6). Bu durumda grafik yukarı bükey artan bir eğri ile gösterilir.
Depo 3 için yapılan bu açıklamalar dikkate alındığında, Depo
1, Depo 2, Depo 3 ve Depo 4 için depolar doldurulurken depoda
biriken suyun hacmine bağlı olarak su yüksekliğini gösteren grafikler

yaklaşık olarak aşağıdaki gibi çizilebilir.

Deponun orta bölgesi silindirik olduğu için;
Su eşit miktarda değiştirildiğinde yükseklik değişimleri de
eşit olmaktadır (h3=h4). Bu durum grafik üzerinde lineer
bir grafik olarak gösterilmektedir.

108 Depo 3

Depo 1’e ait grafik Depo 2’ye ait grafik

116

Depo 3’e ait grafik Depo 4’e ait grafik

Not: Verilen su depolarıyla ilgili hacim yükseklik bilgileri verilmediği için grafikler
Not: sayısal
Verilen su verilere
depolarıyla dayanmadan
ilgili hacim yaklaşık
yükseklik bilgileri olarak verilmediği
çizilmiştir. için Grafikler
grafiklerçizilirken farklı
sayısal verilere
dayanmadan
bölgeler yaklaşık
arasındaki olarak çizilmiştir.
geçişler Grafikler
sürekli parçalı çizilirken
fonksiyon farklı gibi bölgeler arasındaki
düşünülebilir. geçişler
Bu durumda
sürekli parçalı
farklı fonksiyon
bölgeler gibi düşünülebilir.
arasındaki Bu(türevlenebilir)
geçişler düzgün durumda farklıobölgeler labileceği arasındaki geçişler
gibi kırılma noktası
düzgün (türevlenebilir) olabileceği gibi kırılma noktası ortaya çıkaracak şekilde de olabilir
ortaya çıkaracak şekilde de olabilir (ör., Depo 3’e ait grafik). Bölgeler arası geçişlerde
(ör., Depo 3’e ait grafik). Bölgeler arası geçişlerde kırılmaların oluştuğu çizimlerde kırılma
kırılmaların oluştuğu çizimlerde kırılma noktasının hemen öncesinde ve hemen
noktasının hemen öncesinde ve hemen sonrasında birer nokta alınarak eğim karşılaştırılması
sonrasında birer nokta alınarak eğim karşılaştırılması yapılması gerekmektedir.
yapılması gerekmektedir.

109
Boru Hattı Güzergâhı: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Soru incelendiğinde Boru Hbelirlenen
attı Güzergâhı: güzergâhta
Soru incelendiğinde belirlenen güzergâhta maliyet hesabı yapılabilmesi için göz önünde Örnek Çmaliyet özüm Yhesabı aklaşımı yapılabilmesi için göz
Soru incelendiğinde belirlenen güzergâhta maliyet hesabı yapılabilmesi için göz önünde
önünde bulundurulması
bulundurulması gereken faktörler; gereken faktörler;
bulundurulması gereken faktörler;
• Güzergâhın
bulundurulması
• Güzergâhın kBoru
gereken
kaç
H attı
faktörler;
aç km’lik
km’lik Güzergâhı:
kısmı
kısmı karadan,
karadan,
Ök
Ökaç
rnek Çözüm
aç kkm’lik
m’lik kkısmı Yaklaşımı
ısmı d enizden ggidecek.
denizden idecek.
Güzergâhın kkBoru
•• Güzergâhın aç k Hattı
m’lik
aradan giden k Güzergâhı:
ısmı
giden kısmı k aradan,
kısmı için
rnek
k
için arazinin aç k
arazinin yapısı
Çözüm
m’lik Yaklaşımı
yapısı denizden gidecek.
k ısmı
• Güzergâhın karadan
•• Güzergâhın
Güzergâhın k kaç km’lik
aradan kısmı
giden karadan,
kısmı için akrazinin
Soru incelendiğinde belirlenen güzergâhta maliyet hesabı yapılabilmesi için göz önünde aç km’lik
yapısı kısmı denizden gidecek.
bulundurulması
•
Bilinenler; Güzergâhın g ereken
k aradan f aktörler;
g iden k ısmı i çin a razinin y apısı
bulundurulması
Bilinenler;
Bilinenler; gereken faktörler;
•• Maliyet Güzergâhın düz kaç km’lik
arazide ortalama kısmı k50.000 aradan, kaç km’lik kısmı denizden gidecek.
Bilinenler;
•• Güzergâhın
Maliyet düz
Güzergâhın kaaradan
razide
aç km’lik ortalama
kısmı 0000 TL/km
k5aradan, TkL/km aç km’lik kısmı denizden gidecek.
•• • Engebeli
Maliyet dbir k g iden k ısmı i çin
Trazinin
a yapısı
••• EngebeliGüzergâhın büz k
aarazide
ir arazide
razide ise
aradan
oise
g
rtalama
100.000
100000
iden k
50000
ısmı TL/km’ye
T i L/km
çin a
L/km
‘ye kadar
razinin kadar
y çıkabilmektedir.
çıkabilmektedir.
apısı
• • Maliyet
Engebeli
Denizdeki db üz
ir
maliyet aarazide
razide
ise oi200.000
rtalama
se 1 00000 5 0000
T
TL/km'dir. TL/km
L/km ‘ ye k adar çıkabilmektedir.
• Denizde ki maliyet ise 200000 TL/km
Bilinenler;
•• Engebeli
Bilinenler; Denizde kbi ir maaliyet
razide ise
ise 100000
200000 TL/km
TL/km ‘ye kadar çıkabilmektedir.
Maliyet • Maliyet
•Maliyet Denizde dküz
fonksiyonumuza
fonksiyonumuzai maaliyet
razide iM se 2diyelim.
00000
ortalama
M diyelim. 5T L/km
Bu
0000 durumda
durumda
TL/km
Bu fonksiyonumuz
fonksiyonumuz iki değişkenli
iki değişkenli bir bir
Maliyet •
fonksiyon fonksiyonumuza
Maliyet
olacak. d üz a razide
Maliyetler M
o diyelim.
rtalama
bilindiği 5 Bu
0000
için durumda
T L/km
bilinmeyenler fonksiyonumuz
güzergâhın iki değişkenli
karadaki bir
uzunluğu
fonksiyon •
Maliyet Engebeli
olacak. b ir
Maliyetler
fonksiyonumuza a razide i se
bilindiği 1 00000
M bilindiği için
diyelim. için T L/km
bilinmeyenler ‘
Bu bilinmeyenler ye k adar ç
güzergâhın
durumda fonksiyonumuz ıkabilmektedir.
karadaki uzunluğu
iki değişkenli (x) ve
bir
fonksiyon
denizdeki
(x) •
• e dDenizde
v uzunluğu olacak.
Engebeli
enizdeki b Maliyetler
ir
kui (y) a razide
maliyet
dir.
zunluğu i se
i(se 1 00000
2d00000
y) ir. T L/km
TL/km ‘ ye k adar ç güzergâhın
ıkabilmektedir. karadaki uzunluğu
fonksiyon
(x) v • e dDenizde olacak.
enizdeki mMaliyetler
kui zunluğu
aliyet i(se bilindiği
y) 2d00000
ir. Tiçin
L/km bilinmeyenler
güzergâhın karadaki uzunluğu
Düz
birvbarazi
(x)
DüzMaliyet e ir afonksiyonumuza
razi
içiniçin
denizdeki um
maliyet; aliyet; (M
zunluğu y) diyelim.
dir. Bu durumda fonksiyonumuz iki değişkenli bir
Düz bir afonksiyonumuza
Maliyet razi için maliyet; M diyelim. Bu durumda fonksiyonumuz iki değişkenli bir
fonksiyon olacak.
Düz bir arazi için maliyet; Maliyetler bilindiği için bilinmeyenler güzergâhın karadaki uzunluğu
fonksiyon olacak. Maliyetler M ( x, y) için = 50000 x + 200000 ygüzergâhın
(x) ve denizdeki uzunluğu (y) bilindiği
dM ir. ( x, y ) = 50000 bilinmeyenler
x + 200000 y
karadaki uzunluğu
(x) ve denizdeki
Engebeli bir airazi uzunluğu
için; (y) dM ir. ( x, y ) = 50000 x + 200000 y
Düz
Engebeli
Engebeli bir
bir arazi
barazi
ir a çin
için;
razi m i aliyet;
çin;
Düz
Engebeli bir arazi
bir airazi
çin m aliyet;
için; M ( x, y ) = 100000 x + 200000 y
MM ((xx,, yy)) ==100000 50000 xx++200000 200000yy
MM((xx,, yy)) ==100000 50000 xx++200000 200000yy
Ortalama bir arazi için ise;
Engebeli b ir a razi
Ortalama bir arazi için ise; i çin;
Engebeli
Ortalama
Ortalama birbbarazi
ir
ir aarazi
içiniçin;
razi ise;ise;
için M ( x, y) = 75000 x + 200000 y
MM((xx,,yy))==100000 75000 xx ++ 200000 200000yy
MM ((xx,,yy))==100000 75000 x++200000
x 200000yy
Şimdi bu fonksiyonları tanımladıktan sonra faklı güzergâhlar için maliyet hesabını
Ortalama
Şimdi bu Denizde b ir a razi
fonksiyonları i çin i se;
tanımladıktan
yapalım.
Ortalama b ir a razi imaliyet
çin i se; çok yüksek sonra olduğu faklı için güzergâhlar
“y” değerini için en maliyet hesabını
düşün seviyede
Şimdi
yapalım. bu Denizde
fonksiyonları maliyet tanımladıktan
çok yüksek sonra
olduğu faklı güzergâhlar
için “y” için
değerini maliyet
en düşün hesabını
seviyede
tutmalıyız.
Şimdi Denizde buBu dfonksiyonları
urumda denizdeki
tanımladıktan y) = 75000
M ( xg, üzergâhımız sonra x +A200000faklı“y” y
namur-‐Kıbrıs
güzergâhlar arası en oiçin
lmalı. Yani
maliyet = 78
yhesabını
yapalım.
tutmalıyız. Bu dmaliyet maliyet
urumda çok çok
denizdeki yüksek
M ( x, y) = 75000 x +A200000 olduğu için y değerini düşün seviyede
yapalım. Denizde yüksekgüzergâhımız olduğu için “y” namur-‐Kıbrıs
değerini en adüşük rası olmalı. seviyede Yani tutmalıyız.
y = 78
tutmalıyız.
Şimdi
Kaynak bu Bu dMurumda
anavgat dstanımladıktan
fonksiyonları
olarak enizdeki
eçilirse; gMüzergâhımız sonra faklı
anavgat-‐Anamur Anamur-‐Kıbrıs
güzergâhlar
arası mesafe arası
xy=o=78
için lmalı.
maliyet
185 Yani
km y = 78
hesabını
Bu Şimdi
durumda
Kaynak
yapalım. bu denizdeki
fonksiyonları
olarak
Denizde Manavgat güzergâhımız
maliyet stanımladıktan
eçilirse;
çok yüksek M Anamur-Kıbrıs sonra
olduğu faklı
anavgat-‐Anamur arası olmalı.
için güzergâhlar
a“y”
rası Yaniiçin
mesafe
değerini x en = 185 kkm
maliyet
düşün m olur.
hesabını
seviyede
Kaynak olarak Manavgat seçilirse; Manavgat-‐Anamur
Manavgat –Anamur arası arazi bazı kısımlarda engebeli, bazı kısımlarda ise düz olduğu
yapalım. Denizde maliyet çok yüksek olduğu Aiçin a“y”
rası değerini
mesafe x en = 185 km seviyede
düşün
tutmalıyız. Bolarak
u durumda denizdeki güzergâhımız
Kaynak Manavgat seçilirse; Manavgat-Anamur namur-‐Kıbrıs arasıamesafe
rası olmalı. x =185 Yani km 78
y =olur.
için
tutmalıyız. o rtalama a lmamız u ygun o lacaktır.
Bu durumda denizdeki güzergâhımız Anamur-‐Kıbrıs arası olmalı. Yani y = 78
için ortalama almamız uygun olacaktır.
Kaynak
için Manavgat
ortalama olarak aM anavgat
lmamız M (185,78) seçilirse;
uygun =oarazi Manavgat-‐Anamur
lacaktır.
75000 ×185 + 200000engebeli,
kısımlarda × 78arası
= 29475000 mesafe x T=L 185 km
Kaynak olarak –M Anamur
anavgat arası
s eçilirse; M bazı
anavgat-‐Anamur
M (185,78) = 75000 ×185 + 200000 × 78 = 29475000 a rası bazı kısımlarda
mesafe x T=L 185 km ise düz olduğu
içinManavgat –Anamur arası arazi bazı kısımlarda engebeli, bazı kısımlarda ise düz olduğu
ortalama almamızMuygun olacaktır.
= 75000 ×185 + 200000 × 78 = 29475000 TL
Kaynak olarak Adana (185,78) seçilirse;
için
Kaynak ortalama olarak almamız
Adana sueçilirse; ygun olacaktır.
için
Kaynak
Adana-‐ ortalama
Aonamur
larak almamız
Aadana
rası m su ygun oxlacaktır.
eçilirse;
esafe = 292 km
Adana-‐ Anamur arası mesafe =x 75000
M (185,78) = 292 × k185 m + 200000 × 78 = 29475000 TL
Adana-‐ Anamur arası M (185,78)
omva
esafe =x 75000
olduğu = i292 çin × m b+ir 200000
dk185
üz arazidir. × 78 = 29475000 TL
Adana-‐ A
Kaynak namur
olarak arası soeçilirse;
Adana va olduğu için düz bir arazidir.
Kaynak
Adana-‐
Kaynak A onamur
larak
olarak Adana
arası
M Adanasoeçilirse; = 50000
va oseçilirse;
(292,78) lduğu için ×düz 292b+ir 200000
arazidir. × 78 = 30200000 TL
Adana-‐ A namur
Adana - Anamur arası mesafe x =292 km, a rası
M m
(292,78) esafe = x =
50000
292
× k m
292 + 200000 × 78 = 30200000 TL
Adana-‐
Bu d Anamur
urumda M arası mkesafe
M (292,78)
anavgat aynak =x 50000 292 ×kd292
=larak
o m + 200000
üşünülüp, A × 78 = 30200000
namur’a kadar k ara
TL yolu ile Anamur-‐
Adana
Adana-‐ - Anamur Anamur arası
arası (genelde
ova olduğu ovaiçin olduğu ddüz biçin) düz bir arazidir.
ir arazidir.
Bu d
Kıbrıs urumda
aA rası M
deniz anavgat k
yolu ogva aynak o larak üşünülüp, A namur’a k adar k ara yolu ile Anamur-‐
Adana-‐
Bu durumda
Kıbrıs
namur
arası dM
arası
anavgat
eniz y olu gküzergâh
olduğu
aynak
üzergâh
oilarak
çin ddüz
olarak
o larak
d aha
bir m
üşünülüp,
d aha m
akul
arazidir.
akul
görünmektedir.

Anamur’a
g örünmektedir. kadar k ara yolu ile Anamur-‐
M (292,78) = 50000 × 292 + 200000 × 78 = 30200000 TL
Kıbrıs arası deniz yMolu güzergâh
(292,78) = 50000 olarak × 292 daha makul g×örünmektedir.
+ 200000 78 = 30200000 TL
Bu durumda Manavgat kaynak olarak düşünülüp, Anamur’a kadar kara yolu ile Anamur-‐
Bu durumda
Kıbrıs arası dM anavgat
eniz olu gküzergâh
yManavgat aynak olarak olarak dd üşünülüp,
aha makul Anamur’a
görünmektedir. kadar k ara yolu ile Anamur-‐
Kıbrıs arası deniz yolu güzergâh olarak daha makul görünmektedir. kadar kara yolu ile
Bu durumda kaynak olarak düşünülüp Anamur’a
Anamur-Kıbrıs arası deniz yolu güzergâh olarak daha makul görünmektedir.
118
118
118
118
118
110
Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Örnek

Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Soruda öğrencilerden Doğa Yürüyüşü verilen grafik Parkur verisini Krokisi: Örnek pÇarkurun
kullanarak özüm Yaklaşımı taslağını yani “mesafe-‐
Soruda Soruda öğrencilerden
öğrencilerden verilen verilen grafik grafik verisini verisini kullanarak
kullanarak parkurun
parkurun taslağını taslağını yani yani “mesafe-yük-
“mesafe-‐
yükseklik grafiğini” oluşturmalarına yardımcı olacak yöntem geliştirmeleri
seklikSoruda grafiğini” yükseklik öğrencilerden
oluşturmalarına grafiğini” verilen oluşturmalarına
grafik verisini
yardımcı olacak kullanarak
yöntem
yardımcı pgeliştirmeleri
arkurun olacak taslağını yani geliştirmeleri
beklenmektedir.
yöntem “mesafe-‐
beklenmektedir.
yükseklik Doğa
grafiğini” Yürüyüşü Parkur Krokisi:
oluşturmalarına Örnek Çözüm
yardımcı olacak Yaklaşımı yöntem
beklenmektedir. Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Örnek Çgeliştirmeleri
özüm Yaklaşımı
Soruda beklenmektedir.
Verilen
Verilen
öğrencilerden “mesafe-eğim”
“mesafe-‐eğim” verilen ggrafiği grafiği “mesafe-yükseklik”
rafik “vmesafe-‐yükseklik”
erisini kullanarak gprafiğinin arkurun grafiğinin türev
aslağını türev
grafiğidir.
yani grafiğidir.
“mesafe-‐
Verilen “mesafe-‐eğim” Soruda öğrencilerden verilen grafik verisini kullanarak parkurun taslağını yani “mesafe-‐
g rafiği “ mesafe-‐yükseklik” g rafiğinin t ürev g rafiğidir.
yükseklik Verilen “Doğa grafiğini” oluşturmalarına yardımcı olacak yöntem geliştirmeleri
Mesafe-‐eğim → Yf ürüyüşü
mesafe-‐eğim” ʹ′ yükseklik Pgarkur
rafiği K“rokisi:
grafiğini” mesafe-‐yükseklik” Örnek Çözüm Yaklaşımı
oluşturmalarına grafiğinin yardımcı türev grafiğidir. olacak yöntem geliştirmeleri
Mesafe-eğim
beklenmektedir. Mesafe-‐eğim → f ʹ′
Soruda öğrencilerden verilen beklenmektedir. g rafik v erisini k ullanarak p arkurun t aslağını y ani “ mesafe-‐
Mesafe-yükseklik Mesafe-‐eğim
Mesafe-‐yükseklik → f ʹ′ f
yükseklik
Verilen grafiğini” →oluşturmalarına
“mesafe-‐eğim” grafiği yardımcı olacak yöntem geliştirmeleri
Mesafe-‐yükseklik → f “mesafe-‐yükseklik” grafiğinin türev grafiğidir.
beklenmektedir.
Mesafe-‐yükseklik V erilen
→ f grafik ( f ʹ′ ), 1. türev “ mesafe-‐eğim” grafiği “mesafe-‐yükseklik” grafiğinin türev grafiğidir.
Mesafe-‐eğim Verilen bu →türevlenmiş f ʹ′ türevlenmiş ve 2. türevin özellikleri yorumlanarak,
Verilen
Verilen “mesafe-‐eğim” bu grafiği “mesafe-‐yükseklik” grafik ʹ′( f ʹ′ ), g1. türev
rafiğinin ve g2. türevin özellikleri yorumlanarak,
grafiğin
Verilen Verilen tbu bu
ürevlenmemiş türevlenmiş
türevlenmiş
Mesafe-‐eğim hali grafik
grafik
→ (
( f ) (çizilecektir.
f
f
ʹ′ ),
), 1.
1. türev
türev vetürev
ve 2.
2. türevin rafiğidir.
türevin

özellikleri
özellikleri yorumlanarak,
yorumlanarak, grafiğin
türevlenmemiş
Mesafe-‐yükseklik Mesafe-‐eğim →hali grafiğin t ürevlenmemiş
f ʹ′ → ( f ) çizilecektir. f h ali ( ) ç izilecektir.
grafiğin 1. ADIM: türevlenmemiş G→rafik Mesafe-‐yükseklik
bölgelere hali ( fayrılarak ) çizilecektir. → yf orumlanabilir.
Mesafe-‐yükseklik
Verilen bu Parkurun 1.türevlenmiş
ADIM: f Grafik bölgelere ayrılarak yorumlanabilir.
eğimi grafik ( f ʹ′ ), 1. türev ve 2. türevin özellikleri yorumlanarak,
Verilen 1.1.tADIM: ADIM:
bu Grafik
Parkurun
türevlenmiş Grafik Verilen ebğimi
grafik ölgelere
bölgelere bu atürevlenmiş
yrılarak ayrılarak ve yorumlanabilir.
grafik özellikleri
yorumlanabilir. ( f ʹ′ ), 1. yorumlanarak, türev ve 2. türevin özellikleri yorumlanarak,
grafiğin ürevlenmemiş
Parkurun e ğimi
hali (( ff ʹ′) ), çizilecektir. 1. türev 2. türevin
grafiğin türevlenmemiş grafiğin hali ( f ) çtizilecektir. ürevlenmemiş hali ( f ) çizilecektir.

1. 1.ADIM: ADIM: G rafik
Grafik bölgelere
bölgelere ayrılarak
ayrılarak yorumlanabilir. yorumlanabilir.
Parkurun
1. ADIM: G rafik b ölgelere a yrılarak y orumlanabilir.
Parkurun eeğimi ğimi

Parkurun eğimi

c
c
c

c
Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Ö rnek Çözüm Yaklaşımı
Mesafe
c
Soruda öğrencilerden verilen grafik verisini kullanarak
Mesafe p arkurun t aslağını y ani “ mesafe-‐
Mesafe
Mesafe

yükseklik grafiğini” oluşturmalarına
yardımcı olacak yöntem geliştirmeleri

beklenmektedir. Mesafe

Mesafe
Verilen “mesafe-‐eğim” grafiği “mesafe-‐yükseklik” grafiğinin türev grafiğidir.

A BÖLGESİ: “ f ʹ′ > Mesafe-‐eğim 0 ” olduğundan → f“ʹ′ f ” fonksiyonu bu bölgede artan f onksiyondur.

A BÖLGESİ: A BÖLGESİ: “ f ʹ′ > 0 ” “olduğundan
f ʹ′ > 0 ” o lduğundan “ f ” fonksiyonu “ bf u ” bfölgede
onksiyonu bu bölgede artan fonksiyondur.
artan fonksiyondur.

A BÖLGESİ: A B ÖLGESİ: “
“ > ” o lduğundan
” olduğundan→“ f ” fonksiyonu bu bölgede artan fonksiyondur.
Mesafe-‐yükseklik
•• m noktasına kadar parkurun eğimi artmışken, m noktasından a noktasına kadar
ʹ′
m noktasına kadar parkurun eğimi artmışken, m noktasından a noktasına kadar
f 0
• m noktasına kadar parkurun eğimi artmışken, m noktasından a noktasına kadar
“ f ” f onksiyonu b u b ölgede a rtan fonksiyondur.
• •meğim noktasına
eğim (artarak) kadar azalmıştır parkurun ve Doğa
eğimi
a noktasında Yartmışken,
ürüyüşü eğim Parkur m noktasından
sıfır Krokisi:
olmuştur. ÖFakat bu bölgede
rnek
a Çözüm Ykadar
noktasına aklaşımı eğim
(artarak)
eğim (artarak)
azalmıştır
Verilen bu ve a noktasında
türevlenmiş
azalmıştır
eğim
ve a noktasında
sıfır olmuştur.
grafik ( f ʹ′ ), eğim
Fakat bu bölgede
1. türev
sıfır olmuştur. ve 2. türevin
özellikleri
Fakat bu bölgede yorumlanarak,
A BÖLGESİ: (artarak) yükseklik
yükseklik “ f
eğim yükseklik azalmıştır
ʹ′ >
a ”
a
noktasına
(artarak) 0 o
noktasına lduğundan
Soruda vekadar
azalmıştır a önoktasında
kadar
hep “
ğrencilerden ” f
hep
artmıştır.
f onksiyonu eğim
artmıştır.
Başlangıç
v erilen b sıfır
u b ölgede
Başlangıç
noktasından
g rafik olmuştur.v a rtan
m
erisini noktasından
noktasına
k Fakat
fonksiyondur.
ullanarak bu bölgede
m
p noktasına
arkurun tyükseklik
aslağını yani “mesafe-‐
kadar yükseklik A
grafiğin
çok Ba eÖLGESİ: noktasına
ğimle “ ve
türevlenmemiş
aartmıştır.
rtarken, ʹ′ m >a noktasında
f kadar 0 ” ohep
nBaşlangıç
oktasından
eğim
ali artmıştır.
hlduğundan
( fa ) “ sıfır
çizilecektir.
nnoktasından
oktasına fBaşlangıç olmuştur.
” kfadar
onksiyonu
az m eğimle bFakat bu bölgede
noktasından
u bölgede m anoktasına
rtan fonksiyondur.
a noktasına kadar y kadar
ükseklik yükseklik hep
ç ok e ğimle a rtarken,
grafiğini” m n oktasından
oluşturmalarına a n oktasına
yardımcı noktasına
k adar a
olacak kadar
z e ğimle yükseklik
yükseklik kadar a noktasına
yükseklik
yükseklik artmış ve a noktasında o bölgedeki en yüksek noktaya ulaşmıştır (tepe kadar
çok eğimle hep artmıştır.
artarken, m nBaşlangıç
oktasından noktasından
a noktasına m noktasına
kadar az eğimle geliştirmeleri
yöntem
çok eğim
eğimle
noktası; kadar (artarak)
artarken,
yükseklik
yerel maksimum). azalmıştır 1.•
beklenmektedir. m
çok (em noktasından
ğimle
ve
noktası a anoktasında
rtarken,
yukarı bükeylikten
a noktasına
yükseklik artmış ve a noktasında o bölgedeki en yüksek noktaya ulaşmıştır (tepe
ADIM: G rafik b ölgelere a yrılarak
m eğim
noktasından
asıfır
kadar y
şağı bolmuştur.
az
orumlanabilir.
a noktasına
ükeyliğe
eğimle yükseklik
kadar az eğimle
Fakat bu bölgede
geçişin
artmış ve a
noktasında olduğu noktası; b üküm o y bölgedeki
erel n oktası m aksimum).
o eğim en
Parkurun
lacaktır) yüksek
(artarak)
(
e m
ğimi n oktası noktaya
azalmıştır y ulaşmıştır
ukarı ve
b a noktasında
ükeylikten (tepe a şağı noktası;
eğim
b ükeyliğe yerel
sıfır olmuştur. g maksimum).
eçişin Fakat bu bölgede
yükseklik yükseklik artmış ve a noktasında o bölgedeki en yüksek noktaya ulaşmıştır (tepe
noktası; a noktasına yerel Vm kadar
aksimum).
erilen hep artmıştır.
“mesafe-‐eğim” (m noktası Başlangıç
yukarı
grafiği noktasından
bükeylikten
“mesafe-‐yükseklik” m grafiğinin
aşağı noktasına
bükeyliğe g eçişin
türev grafiğidir.
(mkadar noktası olduğu
noktası; yukarı
b üküm
yerel çm
bükeylikten
n oktası
aksimum). yükseklik
o lacaktır) aşağı a noktasına
bükeyliğe kadar geçişin hep olduğu
artmıştır. büküm
Başlangıç noktası noktasından olacaktır.) m noktasına
yolduğu
ükseklik büküm ok eğimle
noktası o(m
artarken, noktası
lacaktır) yukarı bükeylikten
m n oktasından a noktasına aşağı bükeyliğe
kadar az eğimle geçişin
olduğu büküm noktası olacaktır) Mesafe-‐eğim kadar y ükseklik
→ f ʹ′ ç ok e ğimle a rtarken, m n oktasından a n oktasına k adar az eğimle
B BÖLGESİ: B noktası;
BÖLGESİ: y:erel ““ f ʹ′m<aksimum). ” ” oolduğundan
0Mesafe-‐yükseklik lduğundan (m noktası “→f f” y”ukarı bükeylikten
fonksiyonu bu bu abölgede
şağı baükeyliğe
bölgede geçişin
zalan fonksiyondur.
noktası; yerel m“ aksimum). fonksiyonu (m noktası yukarı bazalan ükeylikten fonksiyondur.
aşağı
bükeyliğe geçişin
olduğu
• a noktası ile b noktası b üküm n oktası o lacaktır)
arasında parkurun yüksekliği azalmaktadır. a noktasından n
Verilen
• a noktası ile b noktası arasında parkurun yüksekliği azalmaktadır. a noktasından olduğu
bu b üküm
türevlenmiş n oktası o lacaktır)
grafik ( f ʹ′ ), 1. türev ve 2. türevin özellikleri
yorumlanarak,
noktasına kadar yükseklik az eğimle azalırken, n noktasından b noktasına kadar artan
n noktasına grafiğin
bir eğim ile azalmakta ve b noktasında eğim sıfır olup parkurun yüksekliği en düşük kadar ytükseklik ürevlenmemiş az eğimle ) çizilecektir.
hali ( afzalırken, n noktasından b noktasına kadar
değereartan bir eğim ile azalmakta ve b noktasında eğim sıfır olup parkurun yüksekliği
(minimuma) ulaşmaktadır
1. ADIM: Grafik (yerel minimum).
bölgelere ayrılarak yorumlanabilir.
119
en düşük değere (minimuma)
Parkurun eğimi ulaşmaktadır (yerel minimum).

Mesafe
Not:Bu
Not: Bu bölgedeki
bölgedeki yüksekliğin
yüksekliğin azalışı
azalışı AA bölgesine
bölgesine göre
göre daha
daha az
az olmuştur, bu
olmuştur, 119 sebeple

grafiği çizerken bu bilgiye dikkat edilmelidir. o sebeple

119
grafiği çizerken buna dikkat edilmelidir.

119
C BÖLGESİ: “ f ʹ′ > 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede artan fonksiyondur.

119
• k noktasına kadar parkurun eğimi artarak artmışken, k noktasından c noktasına
119
A BÖLGESİ:
kadar eğim artarak azalmıştır
“ f ʹ′ > 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu
ve c noktasında bu olmuştur.
eğim sıfır bölgede artan
fonksiyondur.
Bu durumda
yükseklik b noktasından k noktasına kadar çok eğimle artmış ve k noktasından c
noktasına kadar daha
eğim az eğimle
(artarak) artmıştır
azalmıştır ve c noktasında
ve a noktasında mesafe Mesafe
yükseklik
eğim sıfır olmuştur.
Fakat bu bölgede
grafiği için (yerel) en yükseğe
yükseklik ulaşmıştır.
a noktasına Yani
kadar hep Bartmıştır.
u bölgede parkurun
Başlangıç yüksekliği
noktasından
“c” noktasına
m
noktasına kadar hep ayrtacaktır.
kadar ükseklik çok eğimle artarken, m noktasından a noktasına kadar az eğimle

c

Doğa Yürüyüşü Parkur Krokisi: Ö rnek Çözüm Yaklaşımı
Soruda öğrencilerden verilen grafik verisini kullanarak
Mesafe parkurun taslağını yani “mesafe-‐
yükseklik grafiğini” oluşturmalarına yardımcı olacak yöntem geliştirmeleri
beklenmektedir.

Verilen “mesafe-‐eğim” grafiği “mesafe-‐yükseklik” grafiğinin türev grafiğidir.
B BÖLGESİ: “ f ʹ′ < 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede azalan fonksiyondur.
Mesafe-‐eğim → f ʹ′ 111
•
a noktası ile b noktası arasında parkurun yüksekliği azalmaktadır. a noktasından
C A n BnÖLGESİ:
BÖLGESİ: oktasına k adar
: ““ f ʹ′y>ükseklik az eğimle azalırken,
0 ”” oolduğundan
lduğundan
Mesafe-‐yükseklik “→ ” nfonksiyonu
noktasından
f“” ffonksiyonu bu bb bu
nölgede
oktasına
bölgede kadar fonksiyondur.
artan artan fonksiyondur.
artan bir eğim ile azalmakta ve b noktasında eğim sıfır olup parkurun yüksekliği
•en
k •dnoktasına kadar parkurun eğimi artarak artmışken,
üşük Verilen ubu
değere (minimuma) türevlenmiş
laşmaktadır (yerel m grafik
k noktasından c noktasına kadar
( f ʹ′ ), 1. türev ve 2. türevin özellikleri yorumlanarak,
inimum).
eğim artarak azalmıştır ve c noktasında eğim sıfır olmuştur. Bu durumda yükseklik b
eğim yüksekliğin
(artarak) azalmıştır ve a noktasında eğim sıfır olmuştur. Fakat bu bölgede
Not: Bu bölgedeki grafiğin türevlenmemiş
azalışı A bölgesine
Doğa hali
göre daha )
Pçarkur
( f az izilecektir.
olmuştur, o sebeple
noktasındanyükseklik
grafiği çizerken
k noktasına
a enoktasına
buna dikkat
kadar çokYeğimle ürüyüşü artmış veKkrokisi: Örnek Çözüm
noktasından
dilmelidir. kadar hep artmıştır. Başlangıç noktasından m noktasına
c noktasına Yaklaşımı
kadar
daha az eğimle artmıştır
Soruda 1.çok öve
ADIM: c noktasında
Grafik
ğrencilerden mesafe
bölgelere
verilen a yükseklik
yrılarak
grafik grafiği k(yerel
yorumlanabilir.
verisini
a nkoktasına
ullanarak amaksimum)
parkurun taslağını en
yani “mesafe-‐
C BÖLGESİ: “ fkadar
ʹ′ > 0 ” oylduğundan
ükseklik “ f ” efonksiyonu
ğimle artarken, m n
bu bölgede oktasından
artan fonksiyondur. adar z eğimle
yüksekyükseklik artmış ve a noktasında o bölgedeki en yüksek noktaya ulaşmıştır (tepe
değere ulaşmıştır. Yani
Parkurun bu
e bölgede
ğimi parkurun
yükseklik grafiğini” oluşturmalarına yardımcı olacak yöntem yüksekliği “c” noktasına kadar
hepgeliştirmeleri
• artacaktır.
k noktasına kadar parkurun eğimi artarak artmışken, k noktasından c noktasına
noktası; y beklenmektedir.
erel m aksimum). ( m n oktası y ukarı b ükeylikten a şağı b ükeyliğe g eçişin
kadar eğim artarak azalmıştır ve c noktasında eğim sıfır olmuştur. Bu durumda
olduğu büküm n
Voktası
erilen “omesafe-‐eğim”
lacaktır) grafiği “mesafe-‐yükseklik” grafiğinin türev
•noktasına
yükseklik mesafe grafiğinde, k noktası yukarı bükeylikten (artarak artmadan) grafiğidir.
aşağı

kadar daha az eğimle artmıştır ve c noktasında mesafe yükseklik
bükeyliğe (azalarak
grafiği için (yerel) en Mesafe-‐eğim
yükseğe artmaya) →geçişin
ulaşmıştır. Bu olduğu
fYʹ′ani bölgede pbüküm
arkurun ynoktası
üksekliği “olacaktır.
c”
noktasına kadar hep artacaktır.
B BÖLGESİ:
D BÖLGESİ: : ““ f ʹ′ <Mesafe-‐yükseklik
0 ” ” oolduğundan
lduğundan →
“ “f f ” ” ffonksiyonu
onksiyonu bbu
u bbölgede
ölgede azalan
azalan fonksiyondur.
fonksiyondur. Bu
• yükseklik mesafe grafiğinde, k noktası yukarı bükeylikten (artarak artmadan)
durumda parkurun yüksekliği bu bölgede azalmaktadır.
• bükeyliğe
aşağı Verilen
(azalarak bu gtürevlenmiş
artmaya) eçişin olduğu bgrafik ( f ʹ′ ), olacaktır.
üküm noktası 1. türev ve 2. türevin özellikleri yorumlanarak,
a noktası ile b noktası arasında parkurun yüksekliği azalmaktadır. a noktasından

n noktasına grafiğin
kadar tyürevlenmemiş
ükseklik az eğimle ) çizilecektir.
hali ( fazalırken, n noktasından b noktasına kadar
2. ADIM: Grafik
D BÖLGESİ: “ f ʹ′ < 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede azalan fonksiyondur. Bu
yorumları kullanılarak mesafe yükseklik grafiği çizilir. Yükseklik 0 veya
artan bir eğim ile azalmakta ve b noktasında eğim sıfır olup parkurun yüksekliği
herhangi
Mesafe
durumda parkurun yüksekliği bu 1. ADIM:
bölgede Grafik bölgelere
azalmaktadır. ayrılarak yorumlanabilir.
bir değerden en başlayabilir.
düşük değere Parkurun taslağı yani
(minimuma) “mesafe-yükseklik
ulaşmaktadır grafiği” aşağıdaki gibi
(yerel minimum). olur.
2. ADIM: Grafik yorumları kullanılarak Parkurun
mesafe yeükseklik
ğimi grafiği çizilir. Yükseklik 0 ve ya
herhangi bir değerden başlayabilir. Parkurun taslağı yani “mesafe-‐yükseklik
119
Not: Bu bölgedeki yüksekliğin azalışı A bölgesine göre daha az olmuştur, o sebeple
grafiği” aşağıdaki gibi olur.
grafiği çizerken buna dikkat edilmelidir.

C BÖLGESİ: “ f ʹ′ > 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede artan fonksiyondur.

A BÖLGESİ: “ f ʹ′ > 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede artan fonksiyondur.
• k noktasına kadar parkurun eğimi artarak artmışken, k noktasından c noktasına
kadar eğim artarak
azalmıştır ve c noktasında eğim sıfır olmuştur. Bu durumda
eğim (artarak) azalmıştır ve a noktasında eğim sıfır olmuştur. Fakat bu bölgede
yükseklik a noktasına kadar hep artmıştır. Başlangıç noktasından m noktasına
noktasına kadar kadar
daha yükseklik
az eğimle artmıştır ve c noktasında mesafe yükseklik

çok eğimle artarken, m noktasından a noktasına
Mesafe kadar az eğimle
grafiği için (yerel) en yükseğe ulaşmıştır. Yani Bu bölgede parkurun yüksekliği “c”

noktasına kadar hnoktası;
ep artacaktır.
yerel maksimum). (m noktası yukarı bükeylikten aşağı bükeyliğe geçişin

olduğu büküm noktası olacaktır)
• yükseklik mesafe grafiğinde, k noktası yukarı bükeylikten (artarak artmadan)

aşağı bükeyliğe (azalarak artmaya) geçişin olduğu büküm noktası olacaktır.
A BÖLGESİ: “ f ʹ′ > 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede artan fonksiyondur.
D BÖLGESİ: “ f ʹ′ < 0 ” olduğundan “ f ” fonksiyonu bu bölgede azalan fonksiyondur. Bu

durumda parkurun yüksekliği bu bölgede azalmaktadır.
eğim (artarak) azalmıştır ve a noktasında eğim sıfır olmuştur. Fakat bu bölgede
2. ADIM: Grafik yorumları kullanılarak
yükseklik mesafe
a noktasına yükseklik
kadar grafiği çizilir.
hep artmıştır. Yükseklik
Başlangıç 0 ve ya
noktasından m noktasına
herhangi bir değerden başlayabilir.
kadar yükseklik Parkurun
çok eğimle taslağı
artarken, 120 yani “mesafe-‐yükseklik
m noktasından a noktasına kadar az eğimle
grafiği” aşağıdaki gibi olur.
119
noktası; yerel maksimum). (m noktası yukarı bükeylikten aşağı bükeyliğe geçişin

olduğu büküm noktası olacaktır)
119

112
Yaz İşi: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Her bir çalışanın kazandığı parayı çalıştığı saate bölmek suretiyle, birim saatte kazandığı
para hesaplanır.
Tablo 1. Çalışanların tüm çalışma dönemlerinde birim zamanda kazandıkları para
Ancak bu tablo, hangi çalışanın tam zamanlı/yarı zamanlı işe alınacağının karar verilmesinde
bize çok da yardımcı olamayacaktır. Karar vermek için bu verilerin daha sade hale getirilme-
si gerekmektedir. Bunun için çalışanların aylara (Haziran, Temmuz, Ağustos) ve dönemlere
(yoğun, orta, durgun) göre performanslarına bakılabilir.
Her bir ay için çalışanların yoğun, orta ve durgun dönemde birim saatte kazandıkları
paranın ortalaması alınarak Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında birim saatte ne kadar para
kazandıkları hesaplanır (bkz. Tablo 2). Bunun yanı sıra, her bir dönem için, çalışanların Haziran,
Temmuz ve Ağustos aylarında birim saatte kazandıkları paranın ortalaması alınarak yoğun orta
ve durgun dönemde birim saatte ne kadar para kazandıkları hesaplanır (bkz. Tablo 3).
Tablo 2. Çalışanların aylara göre birim zamanda kazandıkları para

113
Tablo 3. Çalışanların dönemlere göre birim zamanda kazandıkları para
Bu tablolar oluşturulduktan sonra çeşitli varsayımlarda bulunularak yarı zamanlı ya da

tam zamanlı işe alınacak çalışanlar belirlenir. Bunu belirlerken her iki tablodaki veriler karşılaş-
tırmalı olarak birlikte kullanılabilir. Örneğin, durgun dönemlerde saat başına en fazla kazanan
çalışanların tam zamanlı çalıştırılabileceği varsayımı üzerine Tablo 3’e göre durgun zamanda
en iyi kazanan kişilerden Can ve Tekin; Tablo 2’deki genel performanslarına göre de en iyi
ilk 3 kişi arasında olduğundan Can ve Tekin tam zamanlı olarak işe alınabilir. Tablo 3’e göre
durgun dönemde saat başına en fazla para kazandıran kişi Melek’tir. Ancak Tablo 2’ye göre
genel performans bakımından en iyi 3 kişiden birisi (Can ve Tekin’in yanı sıra) Kübra olarak
görülmektedir. Bu durumda Melek ve Kübra’dan birisi tam zamanlı diğeri de yarı zamanlı
olarak işe alınabilir.
Bu noktada kimin yarı zamanlı işe alınması gerektiğine karar vermek için yeni bir
varsayımda bulunmak gereklidir. Dönemlerden herhangi birinde saat başına en fazla kazanan
çalışanların, o dönemde yarı zamanlı çalıştırılabilecekleri varsayımında bulunulabilir. Buna göre
dönem tablosunda yoğun, orta ve durgun dönemlerde en fazla kazanan çalışanlar (genel
performansta ilk 3 arasında değilse), yarı zamanlı işe alınıp en çok kazandırdıkları dönemlerde
çalıştırılabilir. Buna göre Melek durgun dönemde en fazla kazanan çalışan olduğu için durgun
dönemde çalıştırılmak üzere işe alınabilir. Benzer düşünceyle yoğun dönemde Veli ve orta
dönemde Jale, en fazla kazanan çalışanlar olduklarından bu dönemlerde çalıştırılmak üzere
işe alınabilir. Çetin, Tülay ve Remzi isimli çalışanlar da Tablo 2 ve Tablo 3’e göre saatte en az
kazandıran çalışanlar olduğundan tekrar işe alınmamaları yönünde karar verilebilir.
Bu sonuçlardan yola çıkılarak işverene en fazla para kazandıracak şekilde bir çalışma
tablosu ortaya koymak gerekirse aşağıdaki gibi bir tablo oluşturulabilir (bkz. Tablo 4). Bu
tablo da, her bir dönemde yarı zamanlı olarak işe alınmasına karar verilen çalışanların en iyi
kazandıkları dönemler dışında iyi kazandıkları dönemlerde de çalıştırılabileceği varsayımında
bulunularak oluşturulur:
Tablo 4. Gelecek yaz dönemi için çalışma tablosu
Not: Bu soruda farklı varsayımlarla (örneğin, ağırlıklı ortalama kullanma) tam zamanlı ve yarı
zamanlı çalıştırılacak kişiler daha farklı şekillerde belirlenebilir.
114
Hangi Konutu Almalı: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Öncelikle Kerem Bey'in aylık ödeyebileceği maksimum ücret 2.700 – 1.200 = 1.500
TL’dir. Dolayısıyla aylık ödemeler 1.500 TL’yi geçmemelidir. Peşinatta verecekleri 25.000 TL’yi
konutların fiyatlarından düşersek, bankadan alınması gereken kredi bulunur. Buna göre,
A konutunu almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 90.000 – 25.000 = 65.000 TL
B konutunu almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 140.000 – 25.000 = 115.000 TL
C konutunu almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 120.000 – 25.000 = 95.000 TL
D konutunu almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 135.000 – 25.000 = 110.000 TL
E konutunu almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 85.000 – 25.000 = 60.000 TL
Bu kredi miktarlarının çekilmesi için öncelikle konuta göre ağırlıklı ortalama puanı
belirlenmelidir.
Ağırlıklı ortalama puanlamada her bir özellik önem kazanmaktadır ve bu durumda çok
rağbet görenden az rağbet görene doğru puanlama kullanılabilir. Buna göre, konut alanının
büyümesi ısınma için gerekli yakıtı artıracağından küçük alana sahip konuta tam puan olan
(5’li puanlama) 5 puandan büyük alana doğru 1’er puan azaltılarak en az 1 puan verilebilir.
Eğer eşit özellikler söz konusu ise bütün konutlara verilecek toplam puan 15 olacak şekilde
orantılı puanlama yapılabilir.
Diğer özelliklerde de istenilenden istenmeyen özelliklere doğru 5 puandan 1 puana

doğru azaltılarak puan dağılımı yapılır ve en son olarak bütün özelliklere verilen puanlar
toplanarak her bir konut için ağırlıklı ortalama elde edilir. Bu özellikler göz önüne alındığında
aşağıdaki tablo elde edilir ve alınması düşünülen konutlara karar verilir.
Bu puanlamaya göre E tipi konut özellikleri göz önüne alındığında en çok ağırlıklı
puana sahip konut olarak göze çarpmaktadır (Diğer özellikler de hesaba katıldığında sonuç
değişebilir.).
E konutunu almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 85.000 – 25.000 = 60.000 TL'dir.
115
Buna göre aşağıdaki tablodaki faiz oranları elde edilir:
Bu tabloya göre Kerem Bey, kredi çekmek için Y bankasını tercih etmelidir. Bankaların
96 ve 120 aylık vadelerindeki aylık ödemeler daha düşük görünmesine karşın toplamda
ödenecek faiz miktarı daha fazla olduğu için tercih edilmemelidir.
Hangi Otomobili Almalı: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Öncelikle Levent Bey'in aylık ödeyebileceği maksimum ücret 1.776 – 1.200 = 576
TL’dir. Dolayısıyla aylık ödemeler 576 TL’yi geçmemelidir. Peşinatta verecekleri 10.000 TL’yi
otomobillerin fiyatlarından düşersek, bankadan alınması gereken kredi bulunur. Buna göre,
A otomobilini almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 28.000 – 10.000 = 18.000 TL
B otomobilini almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 29.600 – 10.000 = 19.600 TL
C otomobilini almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 33.000 – 10.000 = 23.000 TL
D otomobilini almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 32.000 – 10.000 = 22.000 TL
E otomobilini almak için çekilmesi gereken kredi miktarı: 35.000 – 10.000 = 25.000 TL
bulunur. Bu kredi miktarlarının çekilmesi için öncelikle otomobile göre ağırlıklı ortalama ya da
puanlama belirlenmelidir. 5 araç olduğu için en düşük özelliğe 1, en yüksek özelliğe 5 puan
verilerek hesaplama yapılabilir. Eğer eşit özellikler söz konusu ise bütün araçlara verilecek
toplam puan 15 olacak şekilde orantılı puanlama yapılabilir. Buna göre aşağıdaki tablo elde
edilir.
116
Bu tabloya göre C model otomobil tercih sebebidir. Buna göre, C otomobilini almak için
çekilmesi gereken kredi miktarı, 33.000 – 10.000 = 23.000 TL’dir.
Bu elde edilen ödeme tablosuna göre C modeli için V bankasından 60 ay vadeli 23.000 TL
kredi alınmalıdır.
Zıplayan Top: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Topun zıplama sayısına bağlı olarak toplam kaç kez görüldüğü bir dizi olarak ifade
edilirse (1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17), topun 8 tam zıplamadan sonra 15 metreye ulaşacağı
görülebilir. Buradan hareketle, bazı tahmini x değerleri için bir elektronik tablo yazılımı
yardımıyla farklı zıplamalar sonucunda topun ulaşacağı maksimum yükseklikler sayısal olarak
aşağıdaki şekillerde gösterildiği gibi bulunabilir.
117
Üretilen değerler incelendiğinde aranılan x değerinin 85 ile 90 aralığında olduğu
görülmektedir. Bu aralıktaki değerler daha küçük birimlere bölündüğünde daha iyi bir tahminle
aranılan oranın %86 ile %87 arasında bir değer olduğu gözlenmektedir.
Bu şekilde devam edilerek x değeri hakkında daha kesin değerler bulunabilir. Ancak
reel sayı kavramı gereği problem bağlamında aranılan x oranının sonsuz sayıda değer için
sağlanabildiği görülecektir.
Öte yandan; y, y,

Öte yandan; topun
topun t defa
t defa zıplayarak
zıplayarakbir önceki
bir yönceki
üksekliğinin %x’i kadar y%x’i
yüksekliğinin ükselerek
kadar yükselerek
ulaşabileceği maksimum
ulaşabileceği maksimum yüksekliği
yüksekliği ifade
ifade etmeketmek üüzere, problemde
zere, problemde anlatılan
anlatılan durumu durumu
y = 52 x ty=52xt
fonksiyonu ile modelleyebiliriz.
fonksiyonu ile modelleyebiliriz. Topun 8. 8zıplama
Topun . zıplama ssonunda ulaştığı
onunda ulaştığı yüksekliğin
yüksekliğin 15 metreden
15 metreden
büyük, 9. zıplama
büyük, sonunda
9. Zıplama sonunda iseise
1515 metreden
metreden küçük küçük olduğu
olduğu gerçeği
gerçeği gözalındığında
göz önüne önüne alındığında
çözüm
kümesi x ( 52
çözüm kümesi
Zõplayan Top-Grafiksel/Cebirsel {
x > 15 ) ∧ ( 52 x < 15 ) olmalıdır.
8
Modelleme/‚šzŸm
9
}
olmalıdır. E Eşitsizlik sisteminin
şitsizlik sisteminin grafiksel
grafiksel gösteriminden
gösteriminden
de görüldüğü gibi x değerleri yaklaşık olarak 0,85607337 ile 0,87098318
de görüldüğü gibi x değerleri yaklaşık olarak 0,85607337 ile 0,87098318 aralığında olmalıdır. aralığında olmalıdır.

y = 52xt.
y, topun t kere
zõplayarak bir šnceki
yŸksekliğinin %x’i
kadar yukarõ çõkarak
ulaşabileceği
maksimum yŸksekliği
ifade etmektedir.

Şekil 5. Graphing Calculator yazõlõmõ ile Zõplayan Top! probleminin modellenmesi ve çšzŸmŸ
Problemin, daha ileri bir modellemesi aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bir dinamik matematik
yazılımı kullanılarak da yapılabilir. Şekilde görüldüğü gibi zıplama oranının değeri bir sürgü
(slider) olarak modellenip hangi değerleri için topun 8. zıplamadan sonra y = 15 (göz hizası)
doğrusunun üstünde 9. zıplamadan sonra ise altında kaldığı gözlenebilir.
Zõplayan Top-Dinamik Geometri Modelleme/‚šzŸm
118
Problemin, daha ileri bir modellemesi aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bir dinamik
matematik yazılımı kullanılarak da yapılabilir. Şekilde görüldüğü gibi zıplama oranının değeri
bir sürgü olarak modellenip hangi değerler için topun 8. zıplamadan sonra y = 15 (göz hizası)
doğrusunun üstünde, 9. zıplamadan sonra ise altında kaldığı gözlenebilir.
Aracın Durma Mesafesi: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Aracın Durma Mesafesi: Örne
Tabloda, 2 saniye aralıklarla aracın hızı veri
düzenleyerek
Aşağıdaki tabloda, 2 saniye aralıklarla aracın hızı verilmiştir. Tablodaki değerleri zaman
yeniden aralığını saniye düzeyine i
düzenleyerek zaman aralığını saniye düzeyine indirdiğimiz için hızıolarak
da metre/saniye
ifade edelim. olarak

ifade edelim:
Zaman (sn.) Hız (km./sa.)
0 65
2 65
4 46
6 30
8 17
10 7
12 0

Tabloda verilen verileri kullanarak zamana ba
çalışalım.
Tablodaki verileri kullanarak zamana bağlı bir hız fonksiyonu elde etmeye Tablodaki verilere baktığımızda aracın
çalışalım.
Tablodaki verilere baktığımızda aracın 2. saniyeden itibaren hızı başladığı
azalmayaiçin fonksiyonumuzu
başladığı için o noktadan itibar
tablo (ör. MS Excel) kullanarak yaptığımızda, arac
fonksiyonumuzu o noktadan itibaren tanımlayalım. Bunu bir elektronik tablo (örn. MS Excel)
kullanarak yaptığımızda, aracın zamana bağlı hız fonksiyonu olarak f (t ) = 0,1t 2 − 3, 2t + 24 fonksiyonunu elde edebilir
fonksiyonunu elde edebiliriz.

Hız-‐Zama
20
18
16
niye)
14
119
Şimdi t=0 anından t=10 anına kadar aracın aldığı mesafeyi bulmak için hız-zaman
grafiğinin altında kalan alanı hesaplamalıyız. Ancak aracın 2. saniyeden itibaren frene bastığını
modellenmiş biliyoruz. Bu durumda
olan grafiğin altında bulmamız gerekenBunun
kalan alandır. alan 2.için
ve 10. saniyeler
integral arasında yukarıda grafikte
hesabını
de görüldüğü gibi ikinci dereceden monoton azalan bir fonksiyonla modellenmiş olan grafiğin
kullanabiliriz. modellenmiş olan grafiğin altında kalan alandır. Bunun için integral hesabını
modellenmiş
altında kalan alandır.olan grafiğin
Bunun için altında
integralkalan
hesabınıalandır. Bunun için integral hesabını
kullanabiliriz.
kullanabiliriz.
kullanabiliriz. 10
Alan F (t ) = ∫ (0,1t − 3, 2t + 24)dt

2
10 10 Atlamak ya da Atlamamak: Örnek Çö
2
Alan
Alan = ∫ (0,1
F (t )F=(t ∫) (0,1 t + dt
t 2 −t3, −2t3,+224)
2
24) dt
3 2 2 2
Buradan, F (t ) = 0,1t − 3, 2t + 24t , F (10) = 113,33 ve F (2) = 41,86 değerleri bulunur. Bu
3 2 3 2
Buradan,
3 2
Buradan, 0,1t0,1t 3, 2t3, 2t
durumda araç,Buradan, F (t )F=(t ) = − − + 24+t 24 t (10)
, F , F (10) = 113,33
= 113,33 ve
ve F (2) ddeğerleri
= 41,86
= 41,86
F (2) bbulunur.
değerleri
eğerleri bulunur.
ulunur. Bu Bu
3 3 2 2
Bu durumda
durumda
durumda araç, 113,33 − 41,86 = 71,47 metre
araç,
araç, yol alarak durmuştur.
metre yol alarak durmuştur. 113,33

113,33 − 41,86
− 41,86 = 71,47
= 71,47
metre
metre yol yaol alarak
larak durmuştur.
durmuştur.

Atlamak

ya da Atlamamak: Örnek Çözüm

Yaklaşımı

Yandaki şekilde A noktasın-

dan atlayacak olan dublörün

yerden yüksekliği h olan
faytonun üstüne düşmesi

istenmektedir. Bu nedenle,

A noktasından atlayan bir
Şekilde A noktasından atlayacak olan dublör, yerden y
dublör serbest düşüş hareketi
düşmesi
yapacaktır. istenmektedir. Bu nedenle, A noktasından atl
hareketi yapacaktır.

Serbestddüşüşte
Serbest yükseklik
üşüşte yükseklik fonksiyonu:
fonksiyonu:
1 2

h(t ) = gt + h0
2
h: bbelli
h: elli bbir
ir aandaki
ndaki yyerden
erden yükseklik,

yükseklik
ho: belli bir andaki atlama noktasına olan uzaklık
g: yerçekimi ivmesi sabiti (9.8 m/sn2), düşerken eksi de

t: zaman (saniye)

Atlar faytonu belirli bir hızla çekmesi gerektiğinden

120
h0: belli bir andaki atlama noktasına olan uzaklık
g: yerçekimi ivmesi sabiti (9,8 m/sn.2, düşerken eksi değer alacak)
t: zaman (sn.)
Atlar faytonu belirli bir hızla çekmesi gerektiğinden, atların yapacağı hızı gösteren
fonksiyon aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
Şekilde A noktasından atlayacak olan dublör, yerden yüksekliği h olan faytonun üstüne
Yatay hareket fonksiyonu: düşmesi
D = v·t;istenmektedir.
v: yatay hız,Bu nedenle, A noktasından atlayan bir dublörün serbest düşüş
t: zaman
hareketi yapacaktır.
1. Dublörün atlamasını hesaplamada kullanılacak fonksiyon
Serbest düşüşte yükseklik fonksiyonu:
1 2
h(t ) = gt + h0 'dır.
2
h: belli bir andaki yerden yükseklik,
2. Dublörün atlamasından sonra faytona ulaşması
ho: belli bir andaki atlama noktasına olan uzaklık
2( h − h2()h − h ) g: yerçekimi ivmesi sabiti (9.8 m/sn2), düşerken eksi değer alacak;
sn. kadar aslacaktır.
t hh= −− hh00 )) sn. 0kadar üre alacaktır.
kadarsssüre
2(
tt == 2(
t= gg 0 gssn.
n.
sn. kkadar
adar üre
süreaalacaktır.
üre lacaktır.
alacaktır.
t: zaman (saniye)
g
Atlar faytonu belirli 50 bir hızla
50 çekmesi gerektiğinden, atların yapacağı hızı gösteren
3. 3. 3. Faytonun
Faytonun
Faytonun hızı
hızı hsabitızı V
sabit sabit
ise
= 20 Vkm = 20 / sakm i se
/ sa V =
ise
50V m/sn = olur. m/sn olur. olur.
3.
3. Faytonun hhızı
Faytonun ızı ssabit
abit V V ==fonksiyon
20 km
20 km // sa sa iise
aşağıdaki se VV= =gibi
50
9 im/sn
fade
m/sn olur.
9 eolur.
dilebilir.
4. 4. 4. Faytonun
Faytonun
Faytonun tepesine
tepesinetepesine düşmesi
düşmesi
Yatay
düşmesi istendiği
ihstendiği
areket
istendiği için, i99faytonun
çin, Dfaytonun
için,ffaytonun
fonksiyonu: t; v: ytatay
= vtt⋅epesine
tepesine epesine
oolan
lan
hız, utozaklık
: lan
uzaklık: uzaklık
zaman
4.
4. Faytonun
Faytonun ttepesine
epesine düşmesi
d üşmesi istendiği
i stendiği iiçin,
çin, f aytonun
aytonun epesine
tepesine oolan
lan uuzaklık
zaklık
1 2 1 2 dir ve faytonun tepesinin merkezinin d üşme n oktasına D d ersek
h0 = 11hgt 0 =2 dir
gtve faytonun 1. tepesinin
Dublörün merkezinin
atlamasını d üşme noktasına D dersek
hh00 == 2 gt gt 2 d
d ir
2ir vve
e ffaytonun
aytonun ttepesinin
epesinin merkezinin
m erkezinin ddhüşme
esaplamada
üşme nnoktasına kullanılacak
oktasına D d
D dersek
ersek fonksiyon

dir ve faytonun tepesinin merkezinin düşme noktasına D dersek,
22
1
h(t ) = gt 2 + h0 (0.1)
D = v .t = v.tAolur.
Dolur. ynı s Aürede
ynı sürede
a ynı n aoktaya
ynı noktaya v varacaklarından
aracaklarından d dolayı
olayı 2
DD=
D == vv·t olur.
olur. Aynı
v..tt olur. AAynı
ynı sürede
ssürede
ürede aaynı
aynı
dır. ynı noktaya
noktaya
n oktaya vvaracaklarından
aracaklarından
varacaklarından dolayı,dolayı
d olayı
2h 2h0 2.bulunur.
Dublörün adtlamasından sonra faytona unalaşması
== vv D22=hh000v m m oblarak
oolarak
larak ulunur. Buradan Buradan dublörün
ublörün atlayacağı
atlayacağı nokta okta ayüksekliğe
tladığı tladığı
larak bbbulunur.
ulunur. Buradan
uradan dublörün atlayacağı nokta atladığı
D
D m9,8
oolarak Buradan dublörün
ublörün atlayacağı
tlayacağı nokta
okta atladığı
tladığı
D = v 9,8 9,8 m ulunur. B d a n a
9,8
yüksekliğe
yüksekliğe
ve faytonun ve faytonun volarak
e faytonun
h ızına hbızına
ağlı oblarak
ağlı odlarak değişmektedir.
eğişmektedir.
yüksekliğe vvbağlı
hızına
yüksekliğe e ffaytonun
e aytonun değişmektedir.
hhızına
ızına bbağlı
ağlı oolarak
larak d değişmektedir.
eğişmektedir.

132

Dergi Satışları: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Derginin geliri satılan dergi sayısı çarpı derginin satış fiyatıdır.
Derginin geliri satılan
Derginin geliri satılan dergi sayısı çarpı dergi sayısı
derginin çarpı
satış derginin satış fiyatıdır. x, derginin satış fiyatın-
fiyatıdır.
𝑥𝑥
= derginin satış fiyatındaki 50 Kr’luk artışların sayısı olsun.
daki 50 Kr’luk artışların sayısı olsun. Bu durumda derginin yeni satış fiyatı 5,5+0,5x olacak
𝑥𝑥 = derginin satış fiyatındaki 50 Kr’luk artışların sayısı olsun.
ve derginin yeni tirajı dayeni
25000 – 1250x olacaktır.
Bu durumda
derginin satış fiyatı 5,5 + 0,5𝑥𝑥 olacak ve derginin yeni tirajı da
Bu durumda 25000 derginin yeni satış
− 1250𝑥𝑥 olacaktır. fiyatı 5,5 + 0,5𝑥𝑥 olacak ve derginin yeni tirajı da
25000 − 1250𝑥𝑥 oGeliri x’e bağlı bir fonksiyon olarak G(x) ile gösterirsek:
lacaktır.
Geliri 𝑥𝑥 ’e bağlı bir fonksiyon olarak G(𝑥𝑥) ile gösterirsek:
Geliri 𝑥𝑥’e bağlı b ir fonksiyon olarak G(𝑥𝑥) ile gösterirsek:
G ( x ) = ( 25000 −1250 x )(5,5 + 0,5 x ) = 625 ( x + 11)( 20 − x ) = −625 x 2 + 5625 x + 137500

G ( x ) = ( 25000 −1250 x )(5,5 + 0,5x ) = 625 ( x + 11)(20 − x ) = −625 x 2 + 5625 x + 137500
bulunur. G(𝑥𝑥) ikinci dereceden bir fonksiyondur. 𝑥𝑥 ! nin katsayısı a = −625 < 0

bulunur. olduğundan dolayı fonksiyonun değerinin (yani gelirin) maksimum olduğu yer grafiğin
G(𝑥𝑥)
bulunur. G(x) dereceden
ikinci ikinci dereceden bir fonksiyondur.
bir fonksiyondur. katsayısı a = −625 < 0 olduğundan
nin katsayısı
𝑥𝑥 !x 2 nin
fonksiyonun değerinin (yani gelirin) maksimum olduğu yer grafiğin (parabolün) tepe
olduğundan dolayı fonksiyonun değerinin (yani gelirin) maksimum olduğu yer grafiğin

(parabolün) tepe noktasıdır.
(parabolün) noktasıdır.
tepe
Tepe noktasıdır.
noktasının x koordinatı,
Tepe noktasının x koordinatı,
5625
5625 − 2 ( 625) = 4,5
− = 4,5
bulunur. 2 ( 625)
bulunur.
Buna göre, derginin satış fiyatında 4,5 ⋅ 0,5 = 2,25 TL artış yapılması satıştan elde
Buna göre, derginin satış
en yfiyatında 4,5 ⋅ 0,5 = 2,25 TL artış yapılması satıştan elde
edilecek geliri üksek yapacaktır.

𝑥𝑥 = derginin satış fiyatındaki 50 Kr’luk artışların sayısı olsun.
Bu durumda derginin yeni satış fiyatı 5,5 + 0,5𝑥𝑥 olacak ve derginin yeni tirajı da
Bu durumda
25000 − 1250𝑥𝑥 derginin yeni satış
olacaktır. fiyatı 5,5 + 0,5𝑥𝑥 olacak ve derginin yeni tirajı da
25000 − 1250𝑥𝑥 olacaktır.
Geliri 𝑥𝑥’e bağlı bir fonksiyon olarak G(𝑥𝑥) ile gösterirsek:
Geliri 𝑥𝑥’e bağlı bir fonksiyon olarak G(𝑥𝑥) ile gösterirsek:
G ( x ) = ( 25000 −1250 x )(5,5 + 0,5x ) = 625 ( x + 11)(20 − x ) = −625 x 2 + 5625 x + 137500
G ( x ) = ( 25000 −1250 x )(5,5 + 0,5x ) = 625 ( x + 11)(20 − x ) = −625 x!2 + 5625 x + 137500
bulunur. G(𝑥𝑥) ikinci dereceden bir fonksiyondur. 𝑥𝑥 nin katsayısı a = −625 < 0
bulunur. G(𝑥𝑥) ikinci dereceden bir fonksiyondur. 𝑥𝑥 ! nin katsayısı a = −625 < 0
(parabolün) tepe noktasıdır.
(parabolün) tepe noktasıdır. 121
5625
Tepe noktasının x koordinatı, − = 4,5
−
5625 2 ( 6=254,5
) bulunur.
bulunur. 2 ( 625)
bulunur.
Bunagöre,
Buna göre,derginin
dergininsatış
satış fiyatında
fiyatında 4,5 ⋅ 0,5 = 2,25 TL TL artış
artış yapılması
yapılması satıştan
satıştan eldeelde edilecek
Buna geliri en yüksek
göre, derginin
edilecek yapacaktır.
geliri en ysatış fiyatında
üksek yapacaktır. 4,5 ⋅ 0,5 = 2,25 TL artış yapılması satıştan elde
edilecek g eliri e n y üksek y apacaktır.

Göl Kirliliği:
Göl K Öirliliği:
rnek Çözüm
Örnek YÇaklaşımı
özüm Yaklaşımı

Göldeki cıva Göl Kirliliği: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Göl Kirliliği: Örnek Çözüm Yaklaşımı
oranı cıva
Göldeki
miktarının miktarının
Göldeki cıva oranı
gölde var
oranı
Göl K olan
gölde
oranlanması
Göl Kirliliği:
gölde Öve
var olan
ve
var
irliliği:
rnek
göle
olan
Örnek
Çözüm
göle
karışan
Çve
Yaklaşımı
karışan cıva
Ycıva
göle
özüm
miktarı
miktarı
karışan ile göldeki
cıva miktarı
aklaşımı toplam toplam
ile göldeki
oranlanması
sıvı sıvı
Göl Kirliliği: Örnek Çözüm Yaklaşımı
ile bulunur. ile B bulunur. u oran aBşağıdaki u oran aşağıdaki gibi ifade gibi edilebilir: ifade edilebilir:

Göldeki
cıva gölde var olan ve göle
oranı karışan cıva miktarı ile ile
gölde
göldeki
göldeki toplam
toplam sıvı
sıvı var olan Göl K ve irliliği: göle Ö
karışan rnek Ç cıva özüm miktarı Y aklaşımı ile göldeki toplam sıvı )
miktarının oranlanması Göl
ile bGöldeki K irliliği:
ulunur. Bran Ö rnek
u okarışan ran ( g) amiktarı Ç özüm
+şağıdaki Y aklaşımı
g(Göle
miktarının
Göldeki
miktarının cıva
Göldeki cıva o
ooranı
Göldekiranlanması
oranı
ranlanması ( g cıva / Lgölde ) =oranıiile
Göldeki başlangıç
gb
(var
le b / ulunur.
L)olan
ulunur. =
cıva
ve B
B
başlangıç
u
u göle miktarı
o
o ran aa cıva şağıdaki
şağıdaki
(Göle karışan
cıva (ggibi
g
)+miktarı
ibi iiibi
günlük
fade
fade
i karışan
fade eeile cıva
dilebilir:
dilebilir:
e günlükdilebilir:
miktarı
göldeki cıva ( g toplam
))×(Gün
miktarı ( gsayısı
)) × (Gün
sıvı sayısı)
Göldeki cıva oranı gölde var olan Göldeki ve göle toplam Göldeki karışan sıvı toplam miktarı
cıva cıva sıvı (L )miktarı
miktarı miktarı (L)ile göldeki toplam sıvı
miktarının Göldeki
Göldeki ocıva ranlanması cıva oranı gölde oranı gölde
Göldeki var başlangıç var olan olan ve
cıva ve
göle
miktarı göle karışan ( g)+ (Göle karışan gcıva karışan miktarı günlük cıva ile miktarı ile
göldeki göldeki
( g)) ×toplam (Gün sayısısıvı toplam ) sıvı
Göldeki cıva
miktarının oranlanması oranı ( gGöldeki / L)i=le ile
Göldeki
b ulunur.
başlangıç
başlangıç bulunur. cıva
cıva
Bu miktarı
Bu
miktarı
oran
oran a
( gşağıdaki
g
)+ (Göle karışan
aşağıdaki
+ Göle karışan
ibi igünlük
gibi
fade
günlük ifade
e cıva
cıva
dilebilir: miktarı ( g)) × (Gün sayısı)
edilebilir:
miktarı g Gün sayısı
miktarının ( g / L ) = ( ) ( ( )) ( ) sonuçlar
/ Lo)ranlanması iulunur.
le bulunur. Bran u oGöldeki ran a toplam şağıdaki giibi ifade eolursa
dilebilir: sonuçlar

gsıvı miktarı (L) aşağıdaki ×
Göldekimiktarının
Buradaki
cıva oranı değerler
Buradaki o ( granlanması = Göldeki birimler
değerler ile bdikkate
başlangıç birimler cıva miktarı
B alınarak u oGöldeki
dikkate ( g)+ alınarak
a( hesaplanacak
şağıdaki
toplam
Göle karışan sıvıhesaplanacak ibi
günlük olursa
miktarı fade
( Lcıva ) edilebilir: aşağıdaki
Göldeki cıva oranı ( g / L) = Göldeki toplam sıvı miktarı (L) miktarı ( g)) × (Gün sayısı)
bulunur:
Buradaki bulunur: Göldeki başlangıç
dikkate cıva miktarı cıva miktarı )+ hesaplanacak
((Göle g)+ sıvı ( Göle karışan )günlük cıva miktarı cıva miktarı ( g)) ×((gsonuçlar )) × ( sayısı Gün sayısı ) )
Buradaki
Göldeki Göldeki
cıva değerler cıvadeğerler
oranı oranı
( g /birimler ()g=/Göldeki
L Lbirimler
) = dikkate başlangıç
alınarak alınarak
Göldeki ( gtoplam
hesaplanacak
karışan miktarı günlük (Lolursa
olursa aşağıdaki aşağıdaki sonuçlar
Gün
Buradaki değerler birimler dikkate alınarak Göldeki hesaplanacak Göldeki toplam toplam sıvı sıvı
miktarı olursa miktarı ( L ) aşağıdaki
(L) sonuçlar
•bulunur:
Buradaki
bulunur: Gölün değerler ilk • cıva Gölün birimler oranı ilk cıva =dikkate %0,00001 oranı =alınarak %0,00001 = 10 ghesaplanacak − 7
/=L10 − 7 g / L olursa aşağıdaki sonuçlar
bulunur:
Buradaki Buradaki
Buradaki değerler, değerler değerler birimler
birimler birimler dikkate dikkate alınarak alınarak hesaplanacak hesaplanacak olursa olursa
aşağıdaki aşağıdaki sonuçlar sonuçlar bulunur:

bulunur: • Gölün
Gölün
•• bulunur: ilk cıva ilk oranı cıva oranı = %0,00001 =dikkate %0,00001 =
alınarak
10 =−−7710 g /
− 7
L g hesaplanacak
/ L olursa aşağıdaki sonuçlar
bulunur: Gölün ilk cıva oranı = %0,00001 = 10−7 g / L
• Gölün Göldeki ilk başlangıç cıva Göldeki oranı başlangıç cıva= %0,00001 miktarı cıva ( =gmiktarı ) = (Göldeki
10 g /( gL) = (başlangıç Göldeki başlangıç sıvı miktarı sıvı )miktarı ⋅ (Gölün) ⋅ilk (Gölün cıva ilk oranı cıva) oranı )
• • •Gölün Gölün ilk cıva oranı −7
g / L
• ilk cıva oranı = %0,00001 = %0,00001 = 10=−710 g / L
)) ==(=g miktarı
(()Göldeki = ((13,34 4)) ⋅⋅ ((g)Gölün ⋅ ( gGölün )) )

GöleGöldeki başlangıç cıva
cıva miktarı =(( ggcıva =⋅ 10 Göldeki LL başlangıç LggL) ⋅/)/(0,04 ⋅LL(10 =− 71334sıvı ggg// LL ))g=
miktarı ilk cıva oranı
9 −79
Göldeki karışan başlangıç Göle günlük cıva
karışan miktarı günlük miktarı (13,34 (100 )=⋅)(0,04 (10
⋅başlangıç
(100 ⋅ 10 )) =
sıvı 4 miktarı = 1334 ilk cıva oranı
Göldeki
• başlangıç cıva miktarı Göldeki başlangıç sıvı miktarı Gölün ilk cıva oranı
• • Göldeki Göle başlangıç karışan cıva
günlük miktarı cıva ==miktarı ((13,34
miktarı g )= =(13,34 (Göldeki
⋅⋅(=10 (100 9⋅ 10L L
9L ))(0,04
9
(10 )başlangıç ⋅)(0,04 ⋅−−(10 7
−7
gg /// başlangıç gLg))// sıvı ==LL1334 )) = = miktarı 4 gg g ) ⋅ (Gölün ilk cıva oranı )
1334
• • Göle Göle
Göldeki

Göldeki
karışan
karışan Göldeki • toplam başlangıç
Göldeki

günlük
günlük başlangıç
sıvı toplam miktarı

cıva
cıva
sıvı cıva miktarı
miktarı
( L miktarı
miktarı
) (13,34
= Göldeki (
=
= (100
g ()L =) ( =başlangıç
(100
=(100L).(0,04 10 g ) L
L =

9Göldeki
)
L ⋅
( ⋅⋅Göldeki
Göldeki− başlangıç
) ⋅ (0,04 (10 7g
g
sıvı
7başlangıç g / Lmiktarı
/ L LL)= )) = = 4
1334
4 sıvı
4g
sıvı
g
g + miktarı
sıvı
gGöle
miktarı miktarı +) Göle
karışan ⋅ (Gölün ) ⋅günlük
(Gölün
karışan ilk sıvı
cıva ilk miktarı
günlük cıva
oranı sıvı )
)miktarı
oranı
•Göle • karışan günlük cıva miktarı = (13,34 = (100 ⋅ 10LL) ⋅)(0,04 6⋅ (10 g
g / / L L )) == 1334
4 9g g
Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!= 9m
⋅L= (10 =+LLL1334
3
Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!= 13,34⋅10 7 m −7=g13,34⋅10 +=
=g 1334 gL karışan
9 13,34⋅10 6 3 9
•• Göldeki
• Göle Göldeki Göle karışan
toplam toplam
karışan sıvı günlük sıvı
miktarı günlük miktarı cıva ( L )cıva =( L Göldeki
miktarı ) =miktarı
=(13,34 ==(13,34
Göldeki (100
başlangıç ⋅=10 (100 13,34⋅10
başlangıç
L⋅L )10 ⋅)(0,04 L) ⋅)(0,04
sıvı ⋅ − (10
sıvı
miktarı gg //miktarı LLg))// = 4 )) Göle 4Göle
gkarışan g günlük günlük sıvı sıvı miktarı
miktarı
Göldeki toplam
Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!= sıvı miktarı ( L ) = Göldeki 13,34⋅10 başlangıç 6 3 m = 13,34⋅10
6 sıvı 3 miktarı + 9 Göle karışan günlük sıvı miktarı
L
Göle karışan Göle günlük karışan sıvı ( Lmiktarı
günlük ) = Göldeki sıvı = miktarı 100 ⋅ t6 m ⋅ t miktarı9 L 9
• Göldeki Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!=
Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!= toplam sıvı miktarı 13,34⋅10
13,34⋅10 başlangıç m =3100 =
= 13,34⋅10 sıvı
13,34⋅10 L + Göle
karışan günlük sıvı miktarı
•Göldeki miktarı ( )
•Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!=
Göle
Göldeki
Göle karışan
karışan
toplam
günlük
toplam sıvı
günlük sıvı
ki, miktarı
miktarı sıvı ( L
miktarı ) =13,34⋅10L
Göldeki =
= 100 Göldeki 6 3 başlangıç sıvı
başlangıç
m
⋅ t 6 3sıvı
= 13,34⋅10 sıvı miktarı 9 miktarı + Göle karışan günlük sıvı miktarı
L + Göle karışan günlük sıvı miktarı

günlük sıvı ttkarışan
Burada belirtmek
Burada gerekir
belirtmek göle karışan günlük 6 3 miktarı çok 9 düşük çok olduğu için için
Göle karışan Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!=
Göldeki!baslangıç!sıvı!miktarı!!= sıvıgerekir miktarıki, =
= 100 göle
100 13,34⋅10
⋅⋅13,34⋅10
m =m13,34⋅10
günlük = 13,34⋅10 sıvı 9miktarı
L L
düşük olduğu
Göle
denklemde
Burada karışan
denklemde
d ikkate
belirtmek günlük a lınmayabilir.
d ikkate
gerekir sıvı a miktarılınmayabilir.
ki, göle
= 100
karışan ⋅ t günlük sıvı miktarı çok düşük olduğu için
Burada belirtmek
Burada gerekir
belirtmek ki,
gerekir göle karışan ki miktarı göle günlük
karışan sıvı
t günlük miktarı sıvı çok miktarı düşük çokolduğu düşükiçin olduğu için
Burada denklemde GöleGöle
belirtmek karışan d
karışan
ikkate gerekir günlük a
günlük ki,
lınmayabilir. göle
sıvı sıvı
miktarı karışan = 100 günlük = 100 ⋅ t ⋅sıvı miktarı çok düşük olduğu için
Bulunan
Burada
denklemde
denklemde t
belirtmek üm
Bulunan
d ikkate bdikkateu d eğerler
gerekir
a tlınmayabilir.
üm alınmayabilir. bu ki, d enklemde
değerler göle denklemde
karışan Bulunan y erine günlük y azılırsa
tümyerine busıvı c ıva
yazılırsa
değerlermiktarı o ranı cıva i çin
çok
denklemde oranı düşük için olduğu yerine için
yazılırsa cıva
denklemde
dikkate alınmayabilir. 134 için
Burada
oranı
denklemde Burada
için,
Bulunan belirtmek
d ikkate
t belirtmek
üm b a
u gerekir
lınmayabilir.
d eğerler gerekir d ki, enklemde ki, göle
göle karışan y karışan
erine günlük
y azılırsa günlük sıvı
c ıva sıvı
miktarı
o ranı miktarı i çin çok çok düşük düşük olduğu olduğu için
Bulunan tüm bu değerler denklemde yerine yazılırsa 1334 +c4ıva ⋅ t ranı
1334 + 4 ⋅için t

Bulunan tüm bdu ikkate
denklemde
denklemde değerler dikkate alınmayabilir. daenklemde lınmayabilir. Cıva oranı yerine Cıva = oranı yazılırsa = 9 cıva o oranı için 134
Bulunan tüm bu değerler denklemde yerine yazılırsa 13,34 ⋅ 10
1334cıva 13,34 + + 4 ⋅otranı için ⋅ t
100 ⋅ 10 ⋅ t 9
+ 100
Bulunan tüm beğerler u eddilir. eğerler dCıva dCıva oranı
enklemde oranı =yerine 1334
1334 +
+yazılırsa 4 ⋅⋅9tt ıva c oıva
4
oranı için i çin
eşitliği
Bulunan elde eşitliği
tüm edilir. bu edlde enklemde
Cıva oranı = =yerine 9 + ⋅ t ⋅⋅ tt
13,34 yazılırsa 9⋅ 10 +c100 ⋅ tranı
Cıva oranı =
13,34
13,34 10+
⋅⋅ 10
1334 4100
+ 100
eşitliği
Gölde
eşitliği elde eedilir.
lde edilir.
biriken
Gölde cıvanın
biriken kuşlara
cıvanın ve oranı
kuşlara çevreye
13,34 ve 1334
⋅ 10 1334
9zarar
+ 100 4 ⋅+⋅tvermemesi
+çevreye
çevreye t4zarar ⋅t vermemesi için toplam için içintoplam cıva cıva
eşitliği elde edilir.
eşitliği elde edilir. Gölde biriken Cıva Cıva
cıvanın
oranı = kuşlara = ve zarar vermemesi toplam cıva
13,34 9⋅ 109 + 100 ⋅ t
konsantrasyonunun
eşitliği konsantrasyonunun
elde ebiriken
Gölde
konsantrasyonunun dilir. 1 0 -‐6 g
cıvanın
10 -6 /L’yi 1 a
0 şmaması
-‐6
kuşlara
g/L’yi g /L’yi
aşmaması a g erekmektedir.
şmaması
13,34
ve çevreye ⋅ 10g +
erekmektedir.
100
zarar vermemesi
gerekmektedir. D ⋅ t
olayısıyla D
Dolayısıyla a şağıdaki
olayısıyla a
için toplam e şitsizlik
şağıdaki
aşağıdaki eşitsizlik
cıva
eşitsizlik
Gölde
Gölde biriken
biriken
eşitliği eelde cıvanın
edilir. 1kuşlara
cıvanın kuşlara ve
ve çevreye
çevreye zarar
zarar vermemesi vermemesi için
için toplam
toplam cıva
cıva
yazılabilir:
eşitliği
yazılabilir: elde
konsantrasyonunun dilir.
yazılabilir: 0-‐6 g/L’yi ve aşmaması gerekmektedir. Dolayısıyla aşağıdaki eşitsizlik
Gölde biriken
konsantrasyonunun
konsantrasyonunun cıvanın
1
1 0
0
-‐6 kuşlara
g /L’yi a şmaması çevreye
g erekmektedir. zarar
-‐6 g/L’yi aşmaması gerekmektedir. Dolayısıyla aşağıdaki eşitsizlik vermemesi
D olayısıyla için
a toplam
şağıdaki e cıva
şitsizlik
yazılabilir:
Gölde
Gölde biriken
biriken 10-‐6cıvanın
cıvanın kuşlara kuşlara +ve gve
çevreye çevreye zarar
Dolayısıyla vermemesi için için toplam cıva cıva
yazılabilir:
konsantrasyonunun
yazılabilir: g/L’yi a1334
şmaması 4⋅t1334 + 4⋅t−6 zarar
erekmektedir. vermemesi aşağıdaki toplam
eşitsizlik
konsantrasyonunun -‐61 0 -‐6 g/L’yi 9 aşmaması ≤ 10 g ≤ 10−6 Dolayısıyla
erekmektedir. D olayısıyla a şağıdaki e şitsizlik
konsantrasyonunun
yazılabilir: 1 0 g /L’yi
13,34.10 a şmaması +100⋅t+ 4⋅t +100⋅t
13,34.10 g erekmektedir.
9
a şağıdaki e şitsizlik
yazılabilir: 13341334 + 4⋅t ≤−610−4−6 −4
yazılabilir: 1334 1334 + 4⋅t + 4⋅t ≤ 13340 + 4⋅t≤ 10+10
≤ 13340 ⋅t +10 ⋅t
9 1334 +100⋅t
9 −6
13,34.10 1334 13,34.10 ++100⋅t 4⋅t ≤ 10
13,34.10 9
+100⋅t ≤ 10 −6
−4
3,9999⋅t
13,34.10
1334 1334+1334
4⋅t
9 +1334 ≤4⋅t
+100⋅t
≤ +12006
3,9999⋅t ≤+13340
4⋅t
13340
4⋅t ≤ 12006
+10 +10
−4 −6 ⋅t
−4≤ ⋅t

−6
1334 + 4⋅t ≤ 13340 +10 ≤ 10 ⋅t 10
1334 t ≤13,34.10 4⋅t≤Gün
+ 13,34.10
3002
3,9999⋅t ≤t12006
9
≤13340≈12006
≤3002
+100⋅t
9
+100⋅t
8,2Yıl Gün
+10≈−48,2Yıl ⋅t
3,9999⋅t
3,9999⋅t ≤ 12006 −4
3,9999⋅t 1334 t ≤13343002 + 4⋅t
≤ 12006 + Gün4⋅t
≤ ≈
13340≤ 13340
8,2Yıl +10 +10
−4
⋅t ⋅t
tt ≤ 3002 Gün ≈ 8,2Yıl
Busonuca
Bu sonuca sgöre
göre
Bu göldeki
göldeki
onuca göre cıva ≤cıva
o3002
göldeki ranı oranı 8Gün
cıva ,2 oy≈ 8,2 8,2Yıl
ıldan ≤8yıldansonra sonra
tehlike tehlike sınırına
stınırına suınırına
laşmış ulaşmış
uolaşmış
lacaktır. olacaktır.
Eğer
t ≤ 3002 3,9999⋅t 3,9999⋅t Gün ≤≈ranı
12006
8,2Yıl 12006,2 yıldan sonra ehlike olacaktır.
herhangi
Bu bir
sonuca müdahale
ggbhöre olmazsa göldeki cıva konsantrasyonu çok düşük olduğu için çok uzun
Eğer
Bu s herhangi
onuca gEğer
öre ir mgüdahale
erhangi
öldeki öldeki
c bir com
ıva ıva ≤o3002
ranı ranı
t8≤
otüdahale
lmazsa ,2 3002
y 8Gün
o,2
gıldan yGünıldan
öldeki
lmazsa
≈karışan
8,2Yıl
s onra s8,2Yıl
onra
≈cgıva k
öldeki
t tehlike
onsantrasyonu
cıva
ehlike s sınırına
konsantrasyonu
ınırına u çuok
laşmış
laşmış düşük
o olacaktır.
çok odlduğu
lacaktır. üşük
o için
lduğu için
zaman sonra göldeki cıva oranının göle
Bu sonuca göre göldeki cıva oranı 8,2 yıldan sonra tehlike sınırına ulaşmış olacaktır. cıva
konsantrasyonuna yakınsayacağı görüle-
çok
Bu uzun
sonuca zaman
çok
hgerhangi
öre uzun
gir sonra
ir zaman
öldeki cıva göldeki
sonra
ooranı ,2 cıva
o8lmazsa göldeki goranının
scıva göle
oranının karışan göle karışan cıva konsantrasyonuna
dcıva konsantrasyonuna
Eğer
Eğer
Eğer
h
h erhangi
erhangi b
b ir m
m
büdahale
m
üdahale
üdahale
o lmazsa
lmazsa ggyöldeki
ıldan
öldeki
onra
öldeki
ccıva
ıva k
k
tonsantrasyonu
ehlike
cıva konsantrasyonu
onsantrasyonu
sınırına uçlaşmış
ç
çok
ok
ok d
d
oüşük
lacaktır.
üşük
üşük o
o
olduğu
lduğu
lduğu
için
için
için
Bu
yakınsayacağı
Bu çok s onuca
sonuca göre g
yakınsayacağı
uzun öre g
görülebilir.
göldeki
zaman öldeki c ıva
Bunu,
cıva göldeki
görülebilir.
sonra o
oranı 8Bunu, ranı
t sonsuza
,2 8 ,2
yıldan
cıva y ıldan
giderken s onra
sonra tgöle
t sonsuza
oranının ehlike t ehlike
göldeki
giderken karışan s ınırına
cıva
sınırına
göldeki u laşmış
konsantrasyonunun
ulaşmış
cıva olacaktır.
cıva okonsantrasyonunun
lacaktır.
konsantrasyonuna
çok
Eğer
çok uzun
herhangi
uzun zaman
bir msonra
zaman üdahale
sonra göldeki
göldeki olmazsa cıva
cıva göldeki oranının
oranının cıva kgöle karışan
onsantrasyonu
göle karışan cıva
cıva çok konsantrasyonuna
düşük olduğu için
konsantrasyonuna
limiti şeklinde
limiti mşatematiksel oBunu,
larak ifade edebiliriz. Gerekli iGşlemler yapılırsa
yakınsayacağı
Eğer
Eğer
çok herhangi
herhangi
yakınsayacağı
uzun zaman beklinde
ir
görülebilir. bir
m
sonra mm
görülebilir.
üdahale atematiksel
üdahale
Bunu,
göldeki olmazsa osonsuza
t cıva t osonsuza
lmazsa glarak
öldeki
oranının
ifade
ggiderken
öldeki ecdebiliriz.
cgiderken
ıva kıva
göle onsantrasyonu
göldeki
karışan göldeki
konsantrasyonu erekli
cıva cıva
cıva
işlemler ydapılırsa
konsantrasyonunun
çdok
çkonsantrasyonuna
ok üşük
konsantrasyonunun üşük için için
olduğu
olduğu
yakınsayacağı
limiti şuzun görülebilir.
eklinde matematiksel Bunu, t sonsuza
ot larak ifade giderken
edebiliriz. göldeki
Gerekli cıva
işlemler konsantrasyonunun
ycıva
apılırsa
çok
limiti çok
uzun zaman zaman sonra sonra göldeki göldeki cıva cıva oranının
oranının göle göle
karışan karışan
cıva cıva konsantrasyonuna
konsantrasyonuna
limiti şşeklinde
eklinde m
yakınsayacağı atematiksel
görülebilir.
m atematiksel o
olarak
Bunu, larak iifade
fade eedebiliriz.
sonsuza giderken
debiliriz. G
Gerekli
göldeki
erekli iişlemler
şlemler y apılırsa
apılırsa
ykonsantrasyonunun
limiti yakınsayacağı
yakınsayacağı
şeklinde matematiksel görülebilir.
görülebilir. olarak Bunu,
Bunu, ifade t
t sonsuza sonsuza
edebiliriz. giderken
giderken
Gerekli göldeki göldeki
işlemler cıva cıva konsantrasyonunun
konsantrasyonunun
yapılırsa
limiti
limiti şeklinde
şeklinde matematiksel
matematiksel olarak olarak ifade ifade edebiliriz.
edebiliriz. Gerekli Gerekli işlemler işlemler yapılırsa
yapılırsa
135 135
122
bilir. Bunu, t sonsuza giderken göldeki cıva konsantrasyonunun limiti şeklinde matematiksel
olarak ifade edebiliriz. Gerekli işlemler yapılırsa,
1334 4 ⋅ t
+
1334 + 4 ⋅ t t t
lim = lim
t →∞ 13,34.109 + 100 ⋅ t t →∞ 13,34 ⋅ 109 100 ⋅ t
+
t t
1334
+4
t 4
= lim 9
= = 0,04 g / L
t →∞ 13,34 ⋅ 10 100
+ 100
t
elde edilir.
elde edilir.
Kazalar

Kazalar: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Veriler kullanılarak grafik çizildiğinde ortaya çıkan şeklin parabole benzediği görülecek-
tir. Bu durumda problem tablodan seçilen üç farklı (x, y) sıralı ikilisinin ax2+bx+c = y denkle-
minde yerine yazılmasıyla elde edilen (a, b, c) katsayılarını içeren üç denklemin satır işlemleri

ile çözülerek a, b, ve c değerlerinin bulunması ile çözülebilir. Ayrıca minimum değeri veren x
değeri
h, y değeri k olmak üzere y = a(x-h)2 + k formundaki denklemin çözülmesi ile de
bulunabilir.

Bir başka yol da Microsoft Excel’de “quadratic regression (ikinci dereceden polinom
regresyon,
parabolik regresyon)” hesap yöntemini kullanmaktır. Fakat bu yol analitik olmadığın-
dan eğitim açısından tercih edilmemelidir.

Kıyamet
Saati: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Disk sayısı ile hamle sayısı arasındaki ilişkiyi açıklarsak,

• Önce, 1 disk için düşünelim. 1 diski iğnelerden herhangi birine aktarmak istendiği için
yapılabilecek en az hamle sayısı 1 olacaktır.
• Şimdi 2 disk için düşünelim. Yapılabilecek en az hamle sayısı 3 olacaktır.

Açıklama: Aşağıdaki şekilde 1. diski 2. iğneye koyarız (1. hamle). 2. diski 3. iğneye koyarız
(2. hamle). Tam bu şekilde durum 1 disk için yaptığımız şekle indirgenir. Dolayısıyla geriye
bir hamlemizin kaldığını tahmin edebiliriz. Bu da 1. diski 2. iğneden alıp 2. diskin üstüne
tek
koymaktır (3. hamle).

136
123
• 3 disk için düşünelim. Yapabileceğimiz en az hamle sayısı 7 olacaktır.
Açıklama: Aşağıdaki şekilde, 1. diski 2. iğneye koyarız (1. hamle). 2. diski de 3. iğneye
koyarız (2. hamle). 1. diski 2. iğneden alıp 3. iğneye koyarız (3. hamle). 3. diski 1.
iğneden alıp 2. iğneye koyarız (4. hamle). Tam bu haliyle durum 2 disk için yaptığımız
şekle indirgenmiş olur. Bu nedenle geriye 3 hamlemizin kaldığını öngörebiliriz. Yine de
devam edersek, 3. iğnedeki 1. diski boş olan 1. iğneye koyarız. (5. hamle). 3. iğnedeki
ikinci diski 2. iğneye yerleştiririz (6. hamle). Son olarak, 1. iğnedeki 1. diski 2. iğneye
koyarız (7. hamle)
• 4 disk için düşünelim. Yapabileceğimiz en az hamle sayısı 15 olacaktır.
Açıklama: 1. diski 2. iğneye koyalım (1. hamle).

2. diski 3. iğneye koyalım (2. hamle).
2. iğnedeki 1. diski, üçüncü iğnedeki ikinci diskin üstüne koyalım (3. hamle).
3. diski ikinci iğneye yerleştirelim (4. hamle).
1. diski 1. iğneye koyarız (5. hamle).
İkinci diski ikinci iğneye koyalım (6. hamle).
1. diski ikinci iğneye koyarız (7. hamle).
Tam bu aşamada, durum 3 disk için yaptığımız şekle indirgenmiş olur. Bu nedenle
geriye 7 hamlemizin kaldığını öngörebiliriz. Bu şekilde devam edersek:
124
1. diski 1. iğneye koyarız (11. hamle). 3. diski 3. iğneye koyarız. (12. hamle).
1. diski 2. iğneye koyarız. (13. hamle).
Son olarak da 1. diski 3. iğneye koyarız. Tüm diskler 3. iğneye yerleştirilmiştir (15.
hamle).
Bulduğumuz bu sonuçları alt alta yazarsak,
1 disk için: 1 hamle,

2 disk için: 2 + 1= 3 hamle,
3 disk için: 4 + 3= 7 hamle,
4 disk için: 8 + 7= 15 hamle.
Devam etseydik, benzer kuralla,
5 disk için: 16 + 15 = 31 hamle,

6 disk için: 32 + 31 = 63 hamle,
7 disk için: 64 + 63 = 127 hamle olduğunu bulabilirdik.
Buradan aşağıdaki gibi bir kural olduğu görülür:
1 disk için: 1 hamle = 21 – 1 hamle,

4 disk için: 15 hamle= 24 – 1 hamle,
. .
. .
. .
n tane disk için: 2n – 1 gereken en az hamle sayısıdır.
Soruda 64 disk için sorulmuş. Bu durumda cevabımız 264 – 1 olacaktır. Soruda

ayrıca bu sayıda hamleyi yapmanın ne kadar zaman alacağı bulmamız isteniyor. Her
bir hamleyi 1 dakikada yaptığımızı düşünürsek, 264 – 1 tane hamleyi 264 – 1 dakikada
yaparız.
Birseçmemizin
Bir dakika dakika seçmemizin nedeni
nedeni ise ise 64
64 diskli diskli maketin
maketin iğnelerinin
iğnelerinin uzun olmasıdır,
uzun olacak olması,
dolayısıyla bunlardan birini çıkarıp diğerine sokmak için örneğin 1 sn. çok az olacak-
dolayısıyla birini çıkarıp diğerine sokmak için örneğin 1 saniye çok az olacaktır. Ayrıca
tır.bir
her Ayrıca herağırlığı
diskin bir diskin
ve ağırlığı veda
kalınlığı kalınlığı da önemlidir.
önemlidir. Diskler Diskler
kalınsa, kalınsa (örn.
(örneğin 3-‐5 3-5 cm)
cm)
iğnelerden çıkarmak için merdiven gerekebilecek, diskler ağırsa bir de taşımak
iğnelerden çıkarmak için merdiven gerekebilecek, diskler ağırsa bir de taşımak için için
adam gerekecektir. Dolayısıyla, bu durumda her bir disk hamlesi birkaç dakika bile
adam gerekecek. Dolayısıyla, bu durumda her bir disk hamlesi birkaç dakika bile alabilir.
alabilir. Ama kolaylık olması açısından 1 dakika alınabilir.
Ama kolaylık olması açısından 1 dakika alınabilir.
2 – 1 dakikanın
64
264 – 1 dakikanın kaç yıla kaç yıla
denk denk geldiği,
geldiği, diğer
diğer bir bir deyişle
deyişle efsaneye
efsaneye göre kıyametin
göre kıyametin ne
ne zaman
zaman kopacağını
kopacağını bulmak
bulmak için hesap
için hesap makinesi
makinesi veya veya elektronik
elektronik tablo
tablo kullanılabilir.
kullanılabilir. Bu Bu
durumda (1 yıl = 365 gün 6 saat = 8.766 saat = 525.960 dakika olduğundan)
durumda, (1 yıl = 365 gün 6 saat = 8766 saat = 525960 dakika olduğundan)
sonuç
264 − 1
= 35.072.522.765.437, 6 yõl
525960
bulunur.
yıl bulunur.

125
Kömür Tüketimi: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Öncelikle ülkelerin kömür tüketimlerinin yıllara göre değişiminin nasıl olduğuna MS Excel
ya da grafik hesap makinesi kullanarak bakmalıyız. Şirket, ülkelere kömür satışı yapacağı için,
daha fazla satış için kömür tüketimin artmasını isteyecektir. Bu nedenle, kömür tüketiminde
azalan ya da durağan eğilim sergileyen ülkeden ziyade, artan bir eğilim gösteren ülkeyi tercih
etmelidir. Örneğin Almanya'da kömür tüketimde azalan bir eğilim varken İzlanda’da tüketim
artışı gözükmektedir. Ancak dikkat edilmelidir ki Almanya’nın kömür tüketim ortalaması yılda
119,4 milyon ton iken İzlanda’nın sadece 0,1 milyon tondur. Yani şirket, Almanya’ya İzlanda’ya
oranla çok daha fazla kömür satışı yapma imkanına sahip olabilir. Bundan dolayı üretim
kapasitesi çok fazla olan şirketlerin sadece tüketim trendine bakmaktansa ortalama tüketime
bakmaları da gerekmektedir. Biz burada bütün ülkelerin şirketin çıkardığı bütün kömürü tüketme
kapasitelerine sahip olduğunu varsayacağız (yani basitleştirme yapacağız). Bir şirket için en
önemli konulardan biri satış yaptığı ülkedeki tüketimin istikrarlı (tutarlı) olmasıdır. Bu noktada
verilerin yayılımı (standart sapması) dikkate alınmalıdır. Ancak dikkat edilmesi gereken önemli
bir nokta standart sapmaları karşılaştırırken ölçeklerin aynı olmasıdır. Bundan dolayı tüketimin
standart sapmalarının yanı sıra ortalamaları da önem arz etmektedir. Örneğin kömür tüketim
ortalaması 30 milyon ton ve standart sapması 8 milyon ton olan bir ülkeyle (Çek Cumhuriyeti),
ortalaması yaklaşık 15 milyon ton olup yine standart sapması 8 milyon ton olan bir ülkenin
(Türkiye) değerlendirmesi aynı olmamalıdır. Bu nedenle, hangi ülke veya ülkelerle çalışmanın
şirket için en iyisi olacağına karar vermek ve karşılaştırmayı doğru yapabilmek için ortak bir
ölçek bulmamız gerekir. Bunun için standart sapmanın ortalamaya bölümünden elde edilen
“varyasyon katsayısı”nı (coefficient of variation) kullanabiliriz.
Not: Standart sapma dağılımdaki her bir değerin ortalamaya göre ne uzaklıkta
olduğunu gösterir. Standart sapma büyüdükçe dağılım yaygınlaşır. Genel olarak standart
sapmanın küçük olması ortalamalardan sapmaların ve riskin az olduğununu; büyük olması
ise, ortalamadan sapmaların, riskin çok olduğununu ve oynaklığının göstergesidir.
Tablo 1. Ülkelerin kömür tüketimi ile ilgili bazı sayısal veriler.

126
Ülkelerin yıllara göre tükettiği kömür miktarının grafikleri ise aşağıdaki gibidir:
127
128
129
130
131
132
133
134
Maksimum Alan: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Not: Aşağıdaki çözümler, probleme sırasıyla sayısal, geometrik ve cebirsel/grafiksel
yaklaşımları içermektedir. Zorunlu olmamakla birlikte teknoloji kullanımı, ilgili yaklaşımları özel-
likle daha alt sınıf seviyelerinde ve sınırlı işlem becerisine sahip öğrencilerle hayata geçirmeyi
kolaylaştırabilir ve modelleme süreçlerini hızlandırabilir.
Elimizdeki sınırlı uzunlukta bir çit yapabilecek malzeme olduğu için herhangi bir de-
ğerle, örneğin aşağıdaki ilk yaklaşımda olduğu gibi 6 ile problemin çözümüne başlanabilir.
Bu değer oluşturulmak istenen bölgenin de çevre uzunluğu olacaktır. Eldeki malzeme ile en
büyük dikdörtgen şeklinde bir bölge çevrilmek istenildiğinden, çevrilecek bölgenin nehre ge-
len kısmını tamamen boş bırakmak, yani sadece üç kenarı çitle çevirmek gereklidir ve bu da
amaca uygun olacaktır.
Bu doğrultuda, çevre ile enin iki katının farkının boyu verdiği ve dikdörtgenin alan he-
sabının en çarpı boy olduğu bilgileri Şekil 1’de de görülebileceği gibi bir hesap çizelgesine
programlanabilir. Böylece çevresi 6 birim olan olası dikdörtgenlerin boyutlarını ve buna bağlı
alanları tablo halinde listelemek mümkün olacaktır. Buna göre en büyük alan 4,5 br2 olarak
gözlemlenirken, ilgili dikdörtgende en ve boy arasındaki oranın 1:2 olduğu görülmektedir. Bu
durumu bir hipotez kabul ederek farklı çevre değerleri için aynı işlemi yapmak ve bu gözlemin
geçerliliğini test etmek mümkündür. Veriler hesap çizelgesinde çizdirilerek çitin eni ile alan ara-
sındaki grafiksel ilişkinin bir parabol olduğu da keşfedilebilir. Bu çerçevede aşağıdaki cebirsel
çözüm ile ilişki kurulabilir.
135
Problem bir dinamik geometri yazılımı ile (örn. Geometer’s Sketchpad, GeoGebra vb.)
dikdörtgenin çevre ve alan bağıntıları kullanılarak geometrik olarak modellenebilir. Bu çerçeve-
de oluşturulan dikdörtgenin boyutları dinamik olarak değiştirilerek ve elektronik tabloda
olduğu gibi gözlem ve varsayımlar test edilebilir. Buna bağlı olarak değişen yapı üzerinde
hangi boyutların en büyük alanı ortaya çıkardığı gözlenebilir.
Aynı probleme cebirsel olarak aşağıdaki gibi yaklaşılabilir:

136
Meyve Suyu Ambalajı: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Meyve
Meyve SSuyu
uyu AAmbalajı: mbalajı: ÖÖrnek rnek ÇÇözüm özüm YYaklaşımı aklaşımı
Meyve Suyu Ambalajı: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Öncelikle 330 Meyve Suyu
ml hacmi 3A30 mbalajı:
cm 3 olarak Örnek Çözüm Yaklaşımı
değiştiriyoruz.
Öncelikle
Öncelikle 3 330
30 mhl l acmi
m h hacmi
acmi 3330
30 3 cm3 olarak
Meyve
3
Suyu dAdeğiştiriyoruz.
eğiştiriyoruz.
mbalajı: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Öncelikle 3 30 m l
Silindir biçiminde yarıçapı 3 30 Meyve olarak
cm cm olarak Sr uyu değiştiriyoruz.
ve yAüksekliği
mbalajı: Ö h rnek
olan tÇeneke özüm kYutunun aklaşımı hacmine V denilirse
Öncelikle
Silindir b içiminde
Öncelikle 3303y30 ml m hacmi
arıçapı
l h acmi
r 330
v e
3 ycm
üksekliği
30 cm olarak
3 3
olarak değiştiriyoruz.
olan
d t
eğiştiriyoruz. eneke k Silindir
utunun biçiminde
h acmine yarıçapı r ve
denilirse
Silindir
Silindir bbiçiminde içiminde
Öncelikle
h olan teneke
yarıçapı
yarıçapı
330
r vre y
ml kutunun
hacmi vüksekliği
e hacmine
yüksekliği h olan hdolan
h t3eneke teneke kutunun kutunun
hacmine hacmine VV denilirse
V denilirse
yüksekliği V 3=30 π rcm 2 3 olarak
h = 330 V denilirse,
cm eğiştiriyoruz.
’tür. (0.2)
Silindir biçiminde =ryπ2πarıçapı r v3e ’tür.
yüksekliği
33 ’tür. h olan teneke kutunun hacmine V denilirse
(0.2) (0.2) hacmine V denilirse
2
Silindir biçiminde VV =Vπy=arıçapı hrr=2 h330 h==r 330 330
cm
ve ycm cm ’tür. h olan
üksekliği teneke (0.2) k utunun
V = π2 r 2 h = 330 cm3a’tür. ifade (0.2)
Silindir biçimindeki teneke V = πkrutunun h = 330yüzey cm3 ’tür. lanı A ile edilirse,
(0.2)
Silindir
Silindir biçimindeki teneke kutunun yüzey alanı aA ile ifade ile iefade
idilirse,
Silindir b biçimindeki
içimindeki tteneke
eneke kkutunun
utunun
A =yüzey
y2üzey
2π yr üzey 2πarh
+alanı
lanı
lanı
’tır. AAile edilirse,
fade eedilirse,

dilirse,
(0.3)
Silindir biçimindeki Silindir biçimindeki teneke kutunun teneke krh utunun A ile
y üzey ifade
alanı (0.3) A ile ifade edilirse,
= π 2
+ π ’tır.
A ==22ππrr2kutunun ++22ππrh
Silindir biçimindeki Ateneke A 2 r 2 2 üzey a lanı A ile ifade
y’tır.
rh’tır. edilirse,
(0.3)
(0.3)
Bu problemde teneke kutuda
A = 2 π r 2
+ π
kullanılacak
2 rh ’tır.
ambalajın (0.3)
maliyetini düşük tutulmak

Bu = 2π r + 2π rh
Akullanılacak 2
’tır. maliyetini (0.3)
problemde
istenmektedir. teneke B kutuda
u n edenle, k ullanılacak ambalajın
m alzeme e n a z o düşük tutulmak
lmalıdır.
Bu Bu problemde
problemde teneke kutuda kutuda kullanılacak kullanılacak ambalajın ambalajın maliyetini maliyetini düşük düşük tutulmak
tutulmak
istenmektedir.
Bu B u nteneke
problemde edenle, kteneke ullanılacak kutuda malzeme en az olmalıdır.
kullanılacak ambalajın maliyetini düşük tutulmak
istenmektedir.
istenmektedir. (1.1)’deki
Bu BBu denklemde
problemde u nnedenle,
edenle,
teneke kullanılacak
ullanılacak
yükseklik
kedenle, kutuda (m alzeme
) çekildiğinde
kullanılacak
m halzeme een n aaz z eomaliyeti
ambalajın olmalıdır.
ve (1.2)’deki
maliyetini denklemde
düşük yerine
tutulmak
Bu problemde
(1.1)’deki istenmektedir. denklemde yükseklik
tenekeBu nkutuda (hk
kullanılacak
) ullanılacak
çekildiğinde
ambalajın
malzeme ve (1.2)’deki n lmalıdır. düşük tutulmak
az olmalıdır.
denklemde yerine
istenmek-
tedir. yazıldığında
Bu
(1.1)’deki istenmektedir.
nedenle, Bu nyükseklik
kullanılacak edenle,
malzeme kullanılacak en az malzeme
olmalıdır. Birinci en ve
az denklem o(1.2)’deki
lmalıdır. yükseklik (h) türünden
(1.1)’deki
yazıldığında denklemde
denklemde
(1.1)’deki yükseklik
denklemde yükseklik ((hh) ) yazıldığında,
çekildiğinde
çekildiğinde
( h ) çekildiğinde ve (1.2)’deki ve (1.2)’deki
denklemde
denklemde yerine
yerine
denklemde yerine
yazılıp ikinci (1.1)’deki denklemde denklemde
denklemde yükseklik yerine ( ) çekildiğinde ve (1.2)’deki denklemde yerine
yazıldığında
yazıldığında
yazıldığında A = 2π r + 2h 660
(0.4)
660
yazıldığında A = 2π r 2 + r (0.4)
denklemi elde edilir. Yüzey r 660
alanı 660
=+2π rA2 , 660
AA==22πAπr, rA2 değişkeni değişkeni r olan bir fonksiyon
(0.4) şeklinde ifade
2 660
denklemi elde edilir. Yüzey alanı + +
r olan (0.4)
bir fonksiyon (0.4)
şeklinde ifade
edildiğinde, A = 2π rr2r+ r (0.4)
edildiğinde,
denklemi denklemi elde edilir. edilir. Yüzey
elde Yüzey alanı Aalanı
edilir. alanı
Yüzey A, , değişkeni
değişkeni
Ar, değişkeni olan bir fonksiyon
r olan fonksiyon
bir fonksiyon şeklinde
şeklinde ifade ifade
denklemi elde
denklemi elde edilir. Yüzey alanı A , değişkeni rrolan bir
r olan bir fonksiyon şeklinde
şeklinde ifade
ifade
edildiğinde, edildiğinde, 660
edildiğinde, 2) = 660
A(r ) = 2Aπedildiğinde,
(rrelde + 2edilir. + Yüzey
π r ifadesi
2
ifadesi elde edilir. en Maliyet en fonksiyon
düşük olabilmesi
seviyede olabilmesi için yüzey
denklemi
r r elde alanı edilir. Maliyet
A, değişkeni r olandüşük birseviyede şeklinde ifade için yüzey
edildiğinde,
660
alanın =660
e)n 2
+ g ereklidir.
a2z πor lması
ifadesi ifadesi
elde 1elde
. B
edilir. u d edilir. Maliyet
a 1. sTıfır
Maliyet ürevin
en sen
ıfır
düşük düşük
olması seviyede
durumunda
seviyede olabilmesi için
mümkündür.
olabilmesi için yüzey
yüzey
AA((rr))==e2n 2πAπ =+ 2πrr g2 ereklidir.
alanın A
rr2o)(2+
a(rz 660
rlması 660 Bu dedilir.
a Türevin oen lması durumunda mümkündür. için
ifadesi
+ifadesi elde
r ifadesi
elde elde
edilir. Maliyet
edilir.
Maliyetin Maliyet en düşük
en
düşük seviyede
düşük seviyede
seviyede olabilmesi
olabilmesi
olabilmesi için
için yüzey
yüzeyyüzey
Yani, r r
alanın en az olması gereklidir. Bu da 1. Türevin sıfır olması durumunda mümkündür.
Yani,
alanın en A
alanın
alanın een n az
aaz z oolması
alanın olması
elması gglması
n az ogereklidir.ereklidir.
ereklidir. BuBBu
u dda
da
gereklidir. a 1u
B 1(r)'nin
. d. TT ürevin ssıfır
1.ürevin
a ürevin
1. T türevin ıfır
so osıfır
lması
ıfır ddurumunda
olması
olması
lması urumunda
durumunda
durumunda m mmümkündür.
mümkündür.
ümkündür.
ümkündür.
Yani,
ʹ′ A’(r)=ʹ′
r ) h=alde
A ( Yani,
r ) 0=
olmalıdır. olmalıdır.
o lmalıdır. Böylece B öylece aşağıdaki
a şağıdaki eşitlike elde
şitlik e edilir:
lde e dilir.
nur. O halde istenen
nur. O halde istenen AYani,
bulunur. (O
olasılık
bulunur.
oYani,
lasılık 0Yani,
O halde

0
istenen Boöylece
istenen olasılık lasılık aşağıdaki
eşitlik elde edilir.
s( A ∩ BA ) ʹ′(Arʹ′)(660 ) = 0 o660
r0,008 lmalıdır.
s( A ∩BB B)öylece aşağıdaki eşitlik elde edilir.
0,008
=(=A B
P( A / B) =AAʹ′ʹ′(ʹ′r()r )= =4Aπʹ′0(rr =o)−Plmalıdır.
4π0/ r= o−0lmalıdır.
) =⇒B=öylece öylece
⇒
=≅03,745
r0,0769...
A (sr()B=) 0 olmalıdır. B
aşağıdaki
arşağıdaki
≅≅ 3,745
=elde =Beuradan
=elde
eelde
edilir.
öylece aşağıdaki
0,077 şitlik
şitlik elde
e lde
eedilir.
dilir. B ≅ e7,
≅ dilir.
heuradan
dilir. bulunur.
e şitlik elde edilir.
%7,7
0,103931 0,0769... 0,077 7, 49 bulunur.
h=≅%7,7
49 bulunur.
s ( B) r2
0,103931
0,103931 660 r 2 s ( B) s ( B) 0,103931
Aʹ′(r ) = 4π r 660 − 2 = 0 ⇒ r ≅ 3,745 elde edilir. Buradan h ≅ 7, 49 bulunur.
aktır. Diğer bir dolacaktır.
eyişle Problemin
testi
Diğer
pProblemin
ozitif
Aʹ′b2 (rir
. )Kç=d ıkan
eyişle
660
4π2r . =
ısmında bKir
− t1esti
2k
=
2 0 ⇒
radının
rrp≅≅ozitif
kutu grkutu
için k≅eçutu
erçekten ıkan
3,745
n uiçin
ygun b elde
eir
em kuygun
pn edilir.
eme
adının
aketleme Bpguradan
kuradan
anseri
erçekten
şekli o
hhs≅lma ≅h7,şekli ≅şm
oruluyor: 7, bulunur.
eme
49 kanseri olma
00ısmında
r ⇒ 1 2 için
elde dilir. u ygun
BBuradan aketleme ekli soruluyor:
bulunur.
Problemin 660
AAʹ′(ʹ′(rr))== 44ππrr−− r222. =kısmında ⇒ 12
3,745
3,745 elde eendilir. paketleme 7, 49
49 sorulmaktadır.
bulunur.
mali %7,7’dir. ihtimali %7,7’dir. Problemin
Problemin
r 2. Kısmında 12 kutu için en uygun paketleme şekli soruluyor:
2. Kısmında 12 kutu için en uygun paketleme şekli soruluyor:
Problemin
Değişik
Problemin 22. . KKSısmında
Sayılarda
Değişik ısmında
Kutu 112
ayılarda K2 utu
kkPaketin
utu için
utu için Beeoyutları
n n uuygun
Paketin ygun paketleme
(pEn
Boyutları aketleme
x (En
Toplam şşekli
xekli
ssY oruluyor:
oruluyor:
üzey Alanı ( cm 2 A
) lanı ( cm 2 )
Toplam Yüzey
için B oyutlar
için B
Değişik oyutlar S ayılarda Boy
K x
utu Y ükseklik)
Boy
Paketin x Y ükseklik)
B oyutları ( En x
1 ×1×12 Değişik Sayılarda Kutu Toplam Yüzey Alanı ( cm 2 )
2
için B oyutlar 2r × 24r ×Paketin h

Boy x
r × h YBükseklik)
oyutları (En 2805,005 x Toplam Y
2805,005 üzey A lanı ( cm )
Değişik 1×1S×ayılarda 12 2r × 24
1× 2 × 6 için
Değişik Sayılarda Boyutlar KKutu utu 4r ×Paketin Paketin
12r ×Boy h 2rBx
Boyutları
oyutları
Y ükseklik) (En x
rh× h (En x2244,004
Toplam
Toplam YYüzey
üzey AAlanı
2805,005 lanı ((cmcm2 2) )
için Boyutlar ×
× Boy x r Yükseklik) × 24 2244,004
×ükseklik)
1 × 2 1 × 6 1 12 4 r × 12 r ×
için
1× 3 ×B4oyutlar 1×11××212 6r Boy
× 8r ×xh2 Y 24r × h 2131,804 2805,005
× 6
4×r 8 ×r12 rh× h 2244,004
2131,804
h×hr 8 ×r h× h
× × × 2805,005
3 1 ×12××36× 4
1 3 4 ×24 6 r
4hrrr ××× 2244,004
121×××121×× 12
×12 4r ×226rrr×× 224 12 1795,203 2805,005
2131,804
2 × 2 × 3 6 r
46rrr×××68hrr × 2hh 1795,203
11××22××66 1 ×23××24× 3 44rr××12 12 r 4×rh× 6×r × 2h
2244,004
2131,804
2244,004
1795,203
2 × 2 × 3 4r × 6r × 2h
4 66rr××88rr××hh
Yapılan hesaplamalarda paketin boyutlarına göre en az yüzey alanı kaplayan paketleme
11××33××4Yapılan hesaplamalarda paketin boyutlarına göre en az yüzey alanı kaplayan paketleme
1795,203
2131,804
2131,804
2××3 2 ×Yapılan hesaplamalarda paketin boyutlarına göre en az yüzey alanı kaplayan paketleme
44rr××66rr××22hh
şekli tipindeki paketlemedir. 1795,203
22××22× 3 32 × 2 × 3 tipindeki paketlemedir.
şekli 1795,203
şekli 2× 2×3 tipindeki
p aketlemedir.

şekli 2 × 2 × 3 tipindeki paketlemedir.

şekli 22×2×3 2 × 3tipindeki tipindeki
şekli
şekli 2×× 2 × 3 tipindeki ppaketlemedir.
aketlemedir.
paketlemedir.

152
152
152
152

152
152

y = 16e0.0289x
4500000
4000000
3500000
3000000
Bakteri sayõsõ
2500000
2000000
1500000
1000000
137
Mikroorganizmalar Nasıl
Nasıl ÇÇoğalır?:
oğalır?: Örnek Örnek Çözüm
500000
Mikroorganizmalar Çözüm Yaklaşımı
Mikroorganizmalar N
0
asıl Ç Mikroorganizmalar
oğalır?: Ö rnek ÇÇözüm YN
Y asıl Çoğalır?: Örnek Çözüm
aklaşımı
Yaklaşımı
Bakteri Mikroorganizmalar
sayısı,
Mikroorganizmalar N asıl
Nasıl Ç oğalır?:
ne kadar süre bekletildikleri ve
100bu
0 Çoğalır?: Ö rnek
süre
Örnek
200 özüm
Çsonunda
özüm Y300 aklaşımı
kaç
aklaşımı tane
400olduklarını
500
Bakteri
bilindiğinde, sayısı, ne
bakterilerin kadar süre Bakteri
bekletildikleri
kuşak sayısı, ve ne kadar
bu süre
süre bekletildikleri
sonunda kaç tane ve bu süre sonund
olduklarını
Bakteri sayısı, ne kadar süre Çsayısını
bekletildikleri ve
Öve kuşak
bu süresini
süre sonunda hesaplayabilmemizi
kaç tane olduklarını
Beklenen Süre
Bakteri Mikroorganizmalar
sayısı, Mikroorganizmalar
ne kadar süre N asıl
N asıl
oğalır?:
Çoğalır?:
bekletildikleri Öve
rnek rnek
Çözüm
bu Çözüm
süre Yaklaşımı
Yaklaşımı
sonunda kaç tane olduklarını
bilindiğinde,
sağlayacak Bakteri Mikroorganizmalar
denklem sayısı, bakterilerin
ne kadar süre
aşağıdadır. Nbilindiğinde,
asıl Çsayısını
kuşak oğalır?:
bekletildikleri veÖbu rnek
ve süre Çözüm
bakterilerin
kuşak
sonunda Y aklaşımı
kuşak
süresini
kaç tanesayısını
oldukları ve kuşak
hesaplayabilmemizi süresin
bilindiğinde,
bilindiğinde, bakterilerin
bakterilerin kuşak
kuşak sayısını
sayısını ve ve kuşak
kuşak süresini
süresini
0.0289x hesaplayabilmemizi
hesaplayabilmemizi
Bakteri
Bakteri sayısı,
sayısı, ne ne kadar
kadar
aasüre
süre
bekletildikleri
bekletildikleri ve ve
bu bu
süre süre
sonunda
sonunda kaç
kaç
tane
tane
olduklarını
olduklarını
y = e
bilindiğinde, bakterilerin kuşak sayısını ve kuşak
sağlayacak süresini hesaplayabilmemizi sağlayacak
ve denklem süre asonunda
şağıdadır.
300000
sağlayacak
Bakteri d enklem şağıdadır.
denklemsayısı,
sağlayacak
sağlayacak
bilindiğinde,
bilindiğinde, aşağıdadır. tdenklem
denklem
ne kadar
bakterilerin a
süre
şağıdadır.
bakterilerin
bekletildikleri
Buradan
şağıdadır.
kuşak
kuşak
da denklemler
sayısını
sayısını ve ve
bu
arasında
kuşak
kuşak süresini
süresini
kaç
şöyle bir tane vardır.
eşitlik olduklarını
hesaplayabilmemizi
hesaplayabilmemizi

bilindiğinde,
t ) = y(0)d⋅enklem
y (sağlayacak k bakterilerin kuşak
2denklem 250000 sayısını ve kuşak süresini hesaplayabilmemizi
sağlayacak tt aşağıdadır.
aşağıdadır.
tt
sağlayacak
yy((tt)) == yy(0) d ⋅ enklem
t k
2
⋅k2t a şağıdadır.
y (t ) = y y
(0)(⋅
t e) =
at
= yy(0)
(0) ⋅⋅2 2 k

Bakteri sayõsõ
k
(0)(0)
200000
yy(t(t)):=t syüre ⋅st2onundaki
bakteri sayısı,
(=
y (tyy)(tt ) y=(0) ys(0)⋅ 2 k⋅ 2 skkonundaki
t
y (t ) : t için,
süre sonundaki bakteri
t
sayısı, her iki tarafın logaritmasın
t )))t =::st üre bbakteri ssayısı,
150000
yy((t t
y süre
süre
(0) ⋅ 2 s onundaki
sonundaki
y (t ) : üre sonundaki bakteri sayısı, bakteri akteri
sayısı,
a’yı ayısı,
bulmak y (0) ⋅ e at = y (0) ⋅ 2 k eşitliğini,
Dolayısıyla,
y (ty)(t: t ) s: t
üre
süre
sonundaki
sonundaki bakteri
bakteri sayısı,
sayısı,
çözersek,
100000
Dolayısıyla,
Dolayısıyla,
(t ) : t süre sonundaki bakteri
yDolayısıyla,
Dolayısıyla, sayısı,
y (0) : Başlangıç anındaki bakteri
Dolayısıyla, s ayısı ve
Dolayısıyla,
Dolayısıyla, 50000
ln 2
yy((00)) ::Başlangıç
Dolayısıyla, Başlangıç
Başlangıç a
anındaki nındaki
anındaki bakteri ab akteri
= sayısı
bakteri 0) : Başlangıç
ss(ve
ayısı
ybulunur.
ayısı vve
e Verilerle anındaki
sağlaması bakteri sayısı ulaştığımız
yapılarak ve denklemlerin do
kyy((:0y0Kuşak
) :
)(0: ) : Başlangıç
Başlangıç s
Başlangıç üresi a a
nındaki
nındaki
a nındaki b b
akteri
b akteri
akteri s k s
ayısı
s ayısı
ayısı
0 v e v v
e e
) : Başlangıç
yk(0: Kuşak
Kuşak ssüresi
süresidir. anındaki
bakteri sayısı
görülebilir. ve
k 0: Kuşak s100üresi 200 300 400 500
k
Şimdi : Kuşak
bu sfüresi üresi
sormülü
Kuşak
kk ::kKuşak
: Kuşak süresi
üresi nasıl oluşturduğumuzu inceleyelim. Beklenen Süre
: Kuşak
kŞimdi sfüresi nasılnasıl
Şimdi
Şimdi bu bbu
u f ormülü
formülü
ormülü n ooluşturduğumuzu
oluşturduğumuzu
asıl luşturduğumuzu Şimdi inceleyelim. bu formülü
iinceleyelim.
nceleyelim. nasıl oluşturduğumuzu inceleyelim.
Örneğin:
Şimdi
Şimdi b u
b f Soruda
Şimdi bu formülü nasıl oluşturduğumuzu
u
ormülü
f ormülü n verilen
asıl
n asıl
o bir
luşturduğumuzu
o örnekte, ibaşlangıçta
luşturduğumuzu inceleyelim.
nceleyelim.
inceleyelim. 1 tane olan bir bakteri türünün her 8
Şimdi bu formülü nasıl oluşturduğumuzu
Örneğin: inceleyelim.
Soruda verilen bir örnekte, başlangıçta 1 her
tane
Örneğin:
dakikada
Örneğin: Soruda Soruda
bSoruda
ir sayısını
Soruda verilen verilen
ikiye
örnekte,
verilen kbir örnekte,
atladığı
başlangıçta
bir örnekte, 1 tanebaşlangıçta
belirtilmiş. olan
başlangıçta 1 A
bir yrıca 1
bakteri
1 tane
kuşak
tane türününolan
olan bir
sbakteri
üresinin
her
bir 8bakteri
2
dakikada türünün
4 dher
akika
bir8 8 olduğu 8 olan bir
Örneğin:
Örneğin:
Örneğin: Soruda
Soruda verilen
verilen
verilen bir
bir
örnekte,
örnekte,
bir örnekte,
örnekte, başlangıçta
başlangıçta
başlangıçta 1 tane
tane olan
1 olan
tane bir
bir
bakteri
olan bir = bakteri
türünün
türünün
y bakteri
16e 0.0289x türünün
her
türünün her
her 8 8
Örneğin: Soruda verilen bir başlangıçta 1 tane olan bir bakteri türünün her 8
bdakikada Abyrıca
ir sayısını iskiye katladığı dbsonunda
elirtilmiş. Ayrıca 1 kuşak süre
sayısını
dakikada
belirtilmiş. ikiye bb katladığı
ir
Veriler ssayısını ve kuşak
iikiye
Excel’e süresinin
kkgirildiğinde
atladığı
4500000
katladığı 24 dakika
bbelirtilmiş. olduğu
görülüyor A belirtilmiştir.
yrıca ki, kkssekiz
uşak Veriler elektronik
ss2üresinin
saat tablo
22o4 ddlduğu
akika oolduğu
sayısı
dakikada
dakikada
dakikada
dakikada
yazılımına bir
bbb(örn. ir
sir
ayısını
ir ayısını
sssayısını
ayısını
MS Excel) ikiye kiye
iikiye
k
kiye atladığı atladığı
katladığı
girildiğinde elirtilmiş.
8bbsaatb elirtilmiş.
elirtilmiş.
elirtilmiş.
sonunda Ayrıca A Auşak
bakterilerin
yrıca
kyrıca
kuşak k uşak
üresinin
üresinin
uşak
sayısının s üresinin
14
2d4 akika
üresinin
milyondan akika
2 4 4 akika
lduğu
d oakika
fazla o lduğu
lduğu
dakikada
belirtilmiş. ir ayısını
Veriler i kiye k
Excel’e atladığı elirtilmiş.
belirtilmiş.
girildiğinde A yrıca
Veriler
görülüyor k uşak s
Excel’e üresinin
ki, saat
sekiz 2 4
girildiğinde
saat d akika o
sonunda lduğu
görülüyor ki, 1 sekiz s
1 1 sayısı
4000000
milyondan
belirtilmiş. fazla
Veriler (1.048.576) Excel’e bakterinin
girildiğinde bulunduğu
görülüyor bir koloniye dönüşecektir. Aynı
ki, ki, sekiz
sekiz saat sonunda sayısı 1 1
belirtilmiş.
belirtilmiş.
(1.048.576)Veriler Veriler
olacağı Excel’e
Excel’e
görülebilir. girildiğinde
girildiğinde görülüyor
görülüyor ki, ki,
sekiz
sekiz saat
sonunda
sonunda sayısı
sayısı
belirtilmiş.
belirtilmiş. Veriler Veriler Excel’e Excel’e girildiğinde
girildiğinde görülüyor
görülüyor ki, sekiz saat saat
sonunda sonunda
sayısı sayısı
1
milyondan
milyondan fazla
fazla (1.048.576)
(1.048.576)
(1.048.576)
3500000
bakterinin milyondan
bakterinin
bakteriden başlangıçta 1 adet değil de 16 adet olursa aynı sayıya ulaşması için gereken
milyondan
milyondan fazla
fazla (1.048.576) bakterinin
bakterinin bulunduğu
bulunduğu fazla bir (1.048.576)
bulunduğu
bulunduğu bir
koloniye bir
koloniye bakterinin
koloniye
dönüşecektir.
bir koloniye dönüşecektir.
koloniye bulunduğu
dönüşecektir.
Aynı
dönüşecektir. Aynı bir kolon
Aynı
Aynı
milyondan
milyondan Aynı fazla
fazla
bakteriden (1.048.576)
(1.048.576)
başlangıçta bakterinin
bakterinin
30000001 adet değil debulunduğu
bulunduğu 16 adet bir
olursa bir
koloniye
aynı sayıya
bakteriden başlangıçta 1 adet değil de 16 adet olursa aynı sayıy dönüşecektir.
dönüşecektir.
ulaşması içinAynı Aynı
Bakteri sayõsõ
süre bu kez yaklaşık altı buçuk saat (384 dk) saate düşecektir.
gereken süre bu kez yaklaşık 6,52500000 saate (384 dk.) düşecektir.
süre
süre
süre
süre
süre
Kuşak
süre
bu bbku
süre bbu sbu
ez
u kkez
ku
yez
aklaşık
kez
kez
ez
üresini
yaklaşık
y
yb aklaşık
yyaklaşık aklaşık
aklaşık
altı
ilmediğimizi
altı
bauçuk
buçuk
ltı
abltı
aaltı
ltı
b saat
saat
uçuk
buçuk
buçuk
uçuk
(384
s (384
aat
s(aat
dsaat
saat
2000000 384
üşünelim. (b384
(384
du
d(k)
384
d
ksez
k)
saate
k)
d ydaklaşık
daate
k)
k)
dsaşlangıçta
B aate
k)
üşecektir.
ssddaate
saate
üşecektir.
aate
üşecektir.
altı buçuk saat (384 dk) saate düşecektir.
ddüşecektir.
1üşecektir.
6 tane bakteri olan koloninin 72
düşecektir.
Kuşak
Kuşak s Kuşak
üresini
s üresini süresini
b ilmediğimizi
b ilmediğimizi bilmediğimizi d düşünelim.
üşünelim.
d üşünelim. B Başlangıçta
aşlangıçta
B aşlangıçta 1 6
1 t6 16
ane
t tane
ane
b bakteri olan kkoloninin 72
Kuşak
dakika
Kuşak
Kuşak
dakika
süresini
sssonunda
s üresini
onunda
üresini b128 bb28
ilmediğimizi
1ilmediğimizi tane
ilmediğimizi
tane olduğunu
olduğunu d1500000 Kuşak
dddüşünelim.
üşünelim.
üşünelim. düşünelim.
üşünelim. süresini
BB
Başlangıçta aşlangıçta
(Tabloda
b1ilmediğimizi
(Tabloda
aşlangıçta da
11akteri
6 görülüyor.)
tane
btakteri
6 ane
bdakteri
6 a
t
odlan
bbooüşünelim.
lan
görülüyor)
ane
koloninin
akteri
akteri
oloninin
oolan
lan koloninin lan B7kkaşlangıçta
2
72
oloninin
oloninin
72 7712
6 tane bak
2
Kuşak
dakika
dakika s üresini
sonunda
sonunda b
128 ilmediğimizi
128 tane
tane
olduğunu
olduğunu d üşünelim.
düşünelim.
d üşünelim.
dakika B aşlangıçta
( Tabloda
sonunda ( Tabloda d 1
a
d g6
a t ane
örülüyor)
g b
örülüyor) akteri o lan k oloninin 7 2
dakika
dakika
dakika sonunda ssonunda
onunda 128 1128 ttane
tane
28 oo1000000
olduğunu
ane lduğunu
lduğunu ddüşünelim.
düşünelim. üşünelim. (Tabloda ((1Tabloda
28 tane
da
Tabloda oa
dd
görülüyor) lduğunu
ggörülüyor)
a örülüyor) düşünelim. (Tabloda da görül
dakika
dksonunda 1
→128 24 28 tane
72 dk
⎯⎯⎯ →o2lduğunu
7 düşünelim.
olduğundan (Tabloda
bakterinin dsa ayısı
kuşak görülüyor)
7 − 4 = 3
16 ⎯72
⎯
⎯ , 4 4 72 2dk 2olduğundan
7 olduğundan
, 2, 2⎯⎯⎯
dk72 dk 7 7
4 ⎯⎯⎯
500000 bakterinin
olduğundan bbakterinin
akterinin
kkuşak
uşak
kuşak
4 ssayısı
ayısı
72sdk
ayısı
7 −74−=4 3= 3
⎯72 4 72→dk72→
dk72 dk
1616 ⎯
⎯ ⎯
→
⎯
dkdk→
128
128
16
16 ⎯
⎯ 72
⎯72
⎯
⎯
⎯ → →128
128 ,
⎯→128 42 ⎯⎯⎯ ,
2 2⎯⎯⎯
4 ⎯⎯⎯→
72 dk →
72
→7227 olduğundan
dk2 olduğundan
7
b
16 ⎯72
⎯ dk
⎯
olduğundan →bb128
akterinin
akterinin
akterinin kksuşak
, k2uşak
⎯⎯⎯ ayısı
uşak −olduğundan
4 = 377 −− 44 == 33b akterinin kuşak sayısı
→ 27ss7ayısı
ayısı
⎯→128 , 2, ⎯⎯⎯
72 dk
16 ⎯
72 dk
16 ⎯⎯ ⎯ → 2 olduğundan
0 bakterinin kuşak sayısı 7 − 4 = 3
Yani
Yani
Yani bbakteri
Yani akteri
bakteri
bakteri 3k3 ere
3sayısı k kere
ere 3
2 kez y2
2e yyke
e
2’ye kkatlamıştır
atlamıştır
katlanmıştır.
atlamıştır sayısını. Mikroorganizmalar
sayısını.
sayısını.
0 100 200 N asıl Çoğalır?:
300 400 Örnek 500 Çözüm Yaklaşım
Yani
Yani bbakteri
akteri 3
3 k ere
k ere 2 y 2 e y k atlamıştır
e k sayısını.
Yani
atlamıştır ssbayısını.
akteri 3 kere 2Beklenen
ye katlamıştır sayısını.
Yani
72
72
72
72 b akteri
ddakikada
Yani akikada
bakikada
akteri ⎯
dakikada
d ⎯→ 3⎯ 3
⎯→
⎯→
⎯

kere k ere
3 bakteri
k32 ere 2
k yere
ere
e y e k
ksayısı atlamıştır
ikiye kkez
iatlamıştır
ikiye
kiye atlamışsa
katlamışsa ayısını.
sayısını
sayısını.
3katlamışsa
2’ye
Bakteri skatlanmışsa,
ayısını
sayısını
sayısı, Süre
ne kadar süre bekletildikleri ve bu süre sonunda kaç ta
72 dakikada ⎯ ⎯→ 3 kere ikiye katlamışsa 72 d s ayısını
akikada
72
72 d akikada
dakikada
akikada ⎯
⎯→ 3
k3ere k ere
ikkiye
ere i kiye k atlamışsa
bilindiğinde, s ⎯→ 3 kere
ayısını
⎯
bakterilerin ikiye ksayısını
kuşak atlamışsa ve sayısını
kuşak süresini hesa
24
24
24
72
24 ddakikada
d
akikada
dakikada ⎯
⎯→ ⎯
⎯
⎯→ ⎯→ ⎯⎯→ 1 k1
1

1 3ere
kk
kere ere
ere 2’ye kikatlanmıştır.
iikiye kiye
kiye
i kk
kiye k katlamışsa
atlamıştır.
atlamıştır. YYani
atlamıştır.
atlamışsa ani
Yani
Y
s skayısını
kayısını
uşak
uşak
ani
kuşak suşak
üresi
süresi
ksüresi 24 s2üresi
4
2d4 akikadır.
dakikadır.
dakikadır. 24 dakikadır.
24 dakikada ⎯ ⎯→ 1 kere Buradan ikiye katlamıştır.
dsağlayacak Yani kauşak
denklem
a denklemler saüresi
rasında 24 bdir
şağıdadır.
şöyle akikadır.
eşitlik vardır.
24
24 ddakikada
akikada ⎯⎯→ 1 kkSüre
ere ikiye k24 dakikada
atlamıştır. Yani
⎯⎯→ 1 kere
kkuşak ikiye
ssüresi katlamıştır.
224 akikadır. Yani kuşak süresi 24 d
ddakikadır.
⎯⎯→ k1 ere
ere
Süre ikiye katlamıştır. tYani uşak üresi 4
Beklenen
Beklenen
Süre
24 dakikada
y (yty()t(t)⎯
)⎯→ 1
Beklenen
Beklenen Süre ikiye katlamıştır. Yani t kuşak süresi 24 d akikadır.
Buradan, y (t=) =
Buradan, 2= 22 Kuşak y (Süre
t ) ya= da,
Kuşak
Kuşak
Süresi Süresi
Buradan,
KuşakSüresi Süresi
Buradan, y (0)y (0) = 2 Beklenen
Beklenen
Beklenen Süre y (0)y⋅(etat) == yy(0) ⋅ 2ykk ( elde
t ) edilir.
Beklenen Süre
y (0)yy (
( t
t )) Süre
Buradan,
Buradan,
y (0)
y (t ) ==t Kuşak Kuşak
22 Kuşak Süresi
Süresi
Buradan, = 2 Kuşak Süresi
Buradan, y (0) = 2 t
Süresi
y (t ) : t süre sonundaki
y (0) bakteri
t sayısı,
y (0) at
⋅ 2 k⋅ 2 ktkt a’yı bulmak için, y (0) ⋅ e = y (0) ⋅ 2 eşitliğini, her iki tarafın logaritmasını a
k
Ya Ya da, da,
y (ty)(= ty) (0)
y=(0)
y(0)
Ya d a,
Ya da, y (t ) = y(0) ⋅ 2 tt çözersek,
y (t ) = y (0) ⋅ 2 k Dolayısıyla, t
Ya d a, =
Ya da, y (t ) = y (0) ⋅k2
y ( t ) y (0) ⋅ t k
2 Ya da, y (t ) = y (0) ⋅ 2 k
ln 2 y (0) : Başlangıç anındaki bakteri sayısı ve
k
da, y (t ) = y (0) ⋅ 2
Ya bulunur. Verilerle sağlaması yapılarak ulaştığımız denklemlerin doğru
a=
k k : Kuşak süresi

görülebilir.

Şimdi bu formülü nasıl oluşturduğumuzu inceleyelim.

Örneğin: Soruda verilen bir örnekte, başlangıçta 1 tane olan bir bakteri
dakikada bir sayısını ikiye katladığı belirtilmiş. Ayrıca kuşak süresinin 24
belirtilmiş. Veriler Excel’e girildiğinde görülüyor ki, sekiz saat son
milyondan fazla (1.048.576) bakterinin bulunduğu bir koloniye dönü

bakteriden başlangıçta 1 adet değil de 16 adet olursa aynı sayıya ulaşma
süre bu kez yaklaşık altı buçuk saat (384 dk) saate düşecektir.
138
MS Excel’de bu verilerin grafiği çizdirildiğinde aşağıdaki grafik ve denklemler elde edilir:

139
300000 y = e0.0289x
250000
300000 300000 y = e0.0289x y = e0.0289x
y = e0.0289x
Bakteri sayõsõ
200000
300000
250000 250000
150000
250000
Bakteri sayõsõ
200000 y = e0.0289x
Bakteri sayõsõ
200000
300000
Bakteri sayõsõ
200000
100000
150000
250000
150000
150000
100000 50000
Bakteri sayõsõ
200000
100000 100000
50000 0
150000
50000 500000 100 200 300 400 500
0
100000
0 100 0 200 300
0 400 500 Beklenen Süre
500000 100Süre
Beklenen 0 200 100 300 200 400 300 500400 500
Beklenen Süre
Beklenen Süre
0
y = 16e0.0289x
0 4500000
100 200
y = 16e0.0289x
300 400 500
4500000 Beklenen Süre
4000000 y = 16e0.0289x
4500000
4000000 y = 16e0.0289x
4500000 3500000
3500000 4000000
4000000 3000000 y = 16e0.0289x
Bakteri sayõsõ
3000000 4500000 3500000

Bakteri sayõsõ
3500000 2500000
3000000
Bakteri sayõsõ
2500000 4000000
3000000 2000000
2500000
Bakteri sayõsõ
2000000 3500000
1500000 2500000
3000000 2000000
1500000
Bakteri sayõsõ
1000000 2000000
2500000 1500000
1000000
500000 2000000 1000000
1500000 500000
0 1500000 500000
1000000 0
0 100
1000000 200 300 0 400 500
500000 0 100 200 300 400 500
Beklenen Süre 0 100 200 300 400 500
500000 Beklenen Süre
0
Beklenen Süre
0
0
100 200 300 400 500
Buradan d a d enklemler a rasında
Buradan da denklemler arasında aşağıdaki Beklenen
0 şöyle b100 ir e şitlik v ardır.
200
gibi bir eşitlik
300 400 500
Sürekurulabilir:
Buradan
Buradan dda a ddenklemler
enklemler
Beklenen Süre aarasında
rasında şöyle
şöyle beir şitlik
bir eşitlik vardır.
vardır.
at
t

y (t ) = y (0) ⋅ e = y (0) ⋅ 2 k
tt
at
Buradan
Buradan da y (ty)(t t=) =yaa(0)
da ddenklemler
enklemler
(0)⋅ e⋅ eat ==şyyöyle
yrasında
rasında
(0) ⋅ 22bkkir
(0)
şöyle eşitlik
bir e şitlik vardır.
vardır.
at
a’yı bulmak için, y (0) ⋅ e = y (0) ⋅ 2 eşitliğini, k her iki tarafın logaritmasını t alarak
tt
at t
a’yı bulmak için,
çözersek, a’yı kkbulmak için, y (0) ⋅ e at = y (0) ⋅ 2 k eşitliğini, her iki tarafın logaritmasını al
eşitliğini, her iki tarafın logaritmasını
k
alarak çözersek
y (t ) = y (0) ⋅ e = ya’yı
y ( t ) = y (0) ⋅ atat = y (0)
e (0) ⋅ 2bulmak
⋅ 2 için, y (0) ⋅ e = y (0) ⋅ 2 eşitliğini, her iki tarafın logaritmas
çözersek,
ln 2
bulunur. Verilerle
çözersek, t
a= bulunur.a’yı bulmak sağlaması
Ulaştığımız denklemlerin yapılarak = y (0)ulaştığımız
doğruluğu ⋅ 2 k verilerle denklemlerin
sağlaması doğruluğu
her iki yapılarak görülebilir.
t
a’yı bulmak için, y (0)ln
için, ⋅ e2at at k eşitliğini,
eşitliğini, tarafın
her yapılarak
iki logaritmasını
tarafın alarak
logaritmasını alarak doğru
k ayln =(0)2⋅ e bulunur. = y (0) ⋅ 2Verilerle sağlaması ulaştığımız denklemlerin
görülebilir. çözersek, a = k bulunur. Verilerle sağlaması yapılarak ulaştığımız denklemlerin
çözersek, k
görülebilir.
ln 2
a ln= 2 bulunur. Verilerle sağlaması
görülebilir. yapılarak ulaştığımız denklemlerin doğruluğu
a = k bulunur. Verilerle sağlaması yapılarak ulaştığımız denklemlerin doğruluğu

görülebilir.
k

görülebilir.

155

140
Patlamış Mısır Kutusu: Örnek Çözüm Yaklaşımı
48 cm × 24 cm boyutunda dikdörtgen şeklindeki karton levhalardan yapılacak olan

patlamış mısır kutusunun açık hali yukarıda çizilmiştir. Buradan dikdörtgenin uzun ve kısa
kenarları L, W ve x cinsinden aşağıdaki şekilde ifade edilebilir:
Patlamış mısır kutusunun hacmi V = L·W·x bulunur. Burada L, W ve x değişkenlerinin

pozitif değerler alması gerektiği göz önüne alındığında, x’in alacağı değerlerin 0 < x < 12
aralığında olması gerektiği açıktır.
L ve W yerine x türünden değerleri yazılarak aşağıdaki fonksiyon elde edilir:
V fonksiyonunun türevini sıfır yapan x değerlerinde fonksiyonun yerel maksimumu ya

da yerel minimumu vardır.
bulunur. x = 19 değeri fonksiyonun tanım aralığında olmadığından sadece x = 5 için V fonksi-

yonunun aldığı değerin minimum mu yoksa maksimum mu olduğuna karar vermek gerekir.
Bunun için V fonksiyonunun ikinci türevine bakılmalıdır.
İkinci türev fonksiyonu x = 5 için negatif değer alır. Bu da bize hacim fonksiyonunun, yani V
’nin x = 5 noktasında maksimum değerini aldığını gösterir. Böylece yüksekliği 5 cm olarak
aldığımızda, V = 2.660 cm3 lük maksimum hacme sahip kutular elde edilecektir. Mısırlar
tepeleme doldurulamayacağından bu değer en fazla mısır alma kapasitesine sahip kutuların
hacmini verir.
Sorunun çözümü türev kullanmadan V fonksiyonunun grafiği kullanılarak da bulunabilir.

141
Sarkaçlı Saati Nasıl Tamir Edelim? : Örnek Çözüm

Yaklaşımı
Saatin devresine herhangi bir müdahale
olmayacağından, saatin geri kalmasının sebebi saatin
sarkacının olması gerektiğinden yavaş salınmasıdır.
Diğer bir deyişle sarkacın periyodunun 1 sn. olması
gereken yerde 1,5 sn. olması saatin geri kalmasına
sebep olmaktadır.
O halde saatin tamir edilebilmesi için sarkacın

periyodunun düzeltilmesi gerekmektedir. Bunun için
gerekli materyaller (ip, ağırlık, açıölçer) kullanılarak
basit bir sarkaç oluşturulur (Şekil 1) ve sarkacın bir
gidiş-geliş süresini (yani periyodunu) etkileyebilecek
faktörler belirlenir.
Buna göre sarkacın periyodunu etkileyen faktörler:

1. Sarkaç ipinin uzunluğu
Şekil 1. Basit sarkaç 2. İpin ucundaki ağırlık
3. Sarkacın salınım için bırakıldığı açı.

Şekil
Şekil 11. . BBasit
asit ssarkaç
arkaç
Buna
Buna ggöre
öre ssarkacın
arkacın pperiyodunu
eriyodunu eetkileyen
tkileyen ffaktörler:
aktörler:
1.1. Sarkaç i pinin u zunluğu
Sarkaç ipinin uzunluğu
2.2. İpin
İpin uucundaki
cundaki aağırlık
ğırlık
3.3. Sarkacın
Sarkacın ssalınım
alınım için
için bbırakıldığı
ırakıldığı aaçı.
çı.
142 Her
Her bir
bir değişkenin
değişkenin sarkacın
sarkacın periyodu periyodu üzerindeki
üzerindeki etkisini etkisini görebilmek
görebilmek için, için, diğer
diğer iki
iki
değişken
değişken sabit tutulur ve üçüncü değişkenin farklı değerleri için periyodun nasıl
sabit tutulur ve üçüncü değişkenin farklı değerleri için periyodun nasıl
değiştiğine
değiştiğine bakılır ((Tablo
Tablo ysarkacın
ya a dda a ggrafikle). BBu u şşekilde ttoplanan vverilerin aanalizi
nalizi ssonucunda
Her birbakılır değişkenin rafikle).
periyodu ekilde
üzerindeki oplanan
etkisini erilerin
görebilmek onucunda
için diğer iki
ipin
değişken ucundaki
sabit tutulur
ipin ucundaki ağırlığın ve
ve üçüncü
ağırlığın salınım
ve salınım için
değişkenin bırakılan
için bırakılan açının
farklı değerleri sarkacın
için periyodun
açının sarkacın periyodunu
periyodunu nasılgöz ardı
değiştiğine
göz ardı
edilebilecek
bakılır edilebilecek kadar
(Tablo yakadar az
da grafikle). etkilediği Bu şekilde
az etkilediği görülür.
görülür. Periyodu
toplanan
Periyodu etkileyen
verilerin tek
analizi
etkileyen değişken
sonucunda
tek değişken sarkaç ipinin
ipin ipinin
sarkaç ucundaki
uzunluğudur.
ağırlığın ve salınım
uzunluğudur. Ancak
için saati
Ancak saati tamir
bırakılan tamir küçük edebilmemiz
açının sarkacın
edebilmemiz için
için bu bilgi
bilgi yeterli
periyodunu
bu göz
yeterli değildir. Bunun
ardı edilebilecek
değildir. Bunun için
kadar
için
periyot
az periyot
etkilediğiile ipin
ile görülür. uzunluğu arasındaki
Periyoduarasındaki
ipin uzunluğu etkileyen tek ilişkiyi
değişken
ilişkiyi veren fonksiyonu
veren sarkaç bulmamız
ipininbulmamız
fonksiyonu uzunluğudur. gerekir.
Ancak
gerekir. İpin
saati
İpin
tamir edebilmemiz
ucundaki ağırlık için
ve bu bilgi
bırakılan yeterli
açı değildir.
sabit tutularak Bunun farklı için periyot
uzunluktaki
ucundaki ağırlık ve bırakılan açı sabit tutularak farklı uzunluktaki ipler için periyodun ile ipin uzunluğu
ipler için arasındaki
periyodun
ilişkiyi
nasıl veren fonksiyonu bulmamız gerekir. İpin ucundaki ağırlık ve bırakılan açı sabit tutularak
nasıl ddeğiştiğine
eğiştiğine bbakıldığında:
akıldığında:
farklı uzunluktaki ipler için periyodun nasıl değiştiğine bakıldığında:

P= P=Periyot
Periyot
P=Periyot
L=L=Sarkaç ipinin
L=Sarkaç ipinin
Sarkaç uuzunluğu
ipinin uzunluğu oolmak
zunluğu olmak lmak ü üzere,
zere, PP==0,0,22 LL f fonksiyonu
üzere, fonksiyonu
onksiyonu eelde elde
lde eeedilir.
dilir.
dilir.
BuBu
Bu fonksiyondan
fonksiyondan
fonksiyondan yararlanarak,
yararlanarak,
yararlanarak, periyodu
periyodu
periyodu 1,5
1,5 saniyeden
1,5 saniyeden saniyeden
1 saniyeye 1 1 saniyeye
saniyeye
indirmek indirmek
için ipiniçin
indirmek ipin
için ipin
uzunluğunu
uzunluğunu
yaklaşık y
31,25 cm
uzunluğunu aklaşık 3 0
kısaltmak
yaklaşık c m k
30 cm gerektiğiısaltmak g erektiği
bulunur.
kısaltmak b ulunur.
gerektiği bulunur.
(Not: BBurada 00,2 ddeğeri, GG y yerçekimi 2π ranına eşittir. )
(Not:
(Not: urada
Burada 0,2 ,2
değeri, eğeri, G erçekimi iivmesi
yerçekimi
vmesi
ivmesi oolmak
olmak
lmak üüzere,
üzere,
zere, 2π o ooranına
ranına eeşittir.
şittir. ))
G G
157
157
Satranç Tahtası: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Satranç Tahtası: Örnek Çözüm Yaklaşımı
Satranç
Satranç Satranç
Satranç TTTahtası: Tahtası:
ahtası:
ahtası: ÖÖÖÖ rnek rnek
rnek
rnek ÇÇÇözüm Çözüm özüm
özüm YYYaklaşımı
Yaklaşımı
aklaşımı
aklaşımı
Satranç Satranç Satranç T Tahtası: Tahtası: ahtası: Ö Ö rnek Ö rnek rnek Ç Çözüm
özüm Ç özüm Y Y
aklaşımı aklaşımı
Y aklaşımı
Satranç Satranç tahtasının tahtasının karelerine karelerine konacak konacak buğday buğday tanelerinin tanelerinin sayısını sayısını(a (a (a n) )) dizisi dizisi ileile göstere-
Satranç
Satranç Satranç
Satranç tahtasının
tahtasının
tahtasının tahtasının karelerine
karelerine
karelerine karelerine konacak
konacak konacak
konacak buğday
buğday
buğday buğday tanelerinin
tanelerinin
tanelerinin tanelerinin sayısını
sayısını
sayısını sayısını (a (a (a nnnn) n) n) dizisi dizisi
dizisi
dizisi ile ile
ile
ile
Satranç Satranç Satranç gösterelim.
lim. tahtasının tahtasının Buna göre
tahtasının Buna karelerine
karelerine dizinin
karelerine göre Satranç
64 dizinin
konacak konacak
elemanı konacak Tahtası: 64 olmalıdır.
buğday buğday
elemanı buğday Örnek tanelerinin Bu tanelerinin
olmalıdır. Çelemanlardan
tanelerinin özüm Ysayısını aklaşımı
Bu sayısını elemanlardan
sayısını bazılarını (a(a n(a ) n) ndizisi ) dizisi
şu dizisi bazılarını
şekilde ile ile ile olacaktır: şu
gösterelim.
gösterelim. gösterelim.
gösterelim. Buna
Buna
Buna Buna göre
göre göre
göre dizinin
dizinin dizinin
dizinin 64
64 64
64 elemanı
elemanı elemanı
elemanı olmalıdır.
olmalıdır.
olmalıdır. olmalıdır. Bu
Bu Bu
Bu elemanlardan
elemanlardan
elemanlardan
elemanlardan bazılarını
bazılarını
bazılarını bazılarını şu
şu şu
şu
gösterelim.
gösterelim. gösterelim. şekilde Buna Buna olacaktır:
Buna göre göre göre dizinin dizinin dizinin 64 64 64 elemanı elemanı elemanı olmalıdır.
olmalıdır. olmalıdır. Bu Bu Bu elemanlardan elemanlardan elemanlardan bazılarını
bazılarını bazılarını şu şu şu
şekilde
Satranç
şekilde şekilde
şekilde ooolacaktır:
o lacaktır:
tahtasının
lacaktır:
lacaktır: karelerine konacak buğday tanelerinin sayısını (an) dizisi ile
şekilde şekilde şekilde ogösterelim. olacaktır:
lacaktır: olacaktır: Buna , 2 = agöre
(a n) = (1 = a1 2 , 4 =dizinin a3 , 8 = a64 4 , 1elemanı 6 = a5 , ...) olmalıdır. Bu elemanlardan bazılarını şu
(a (a (a (a )
n n) = (1 =
) ) = = =
( (
(1
1 1
= = aa a
= a ,, 2
,2 ,2 ==
2 = aa a
= 2a22 2 ,, 4
, 4 ,4 ==
4 = aa a
= 33 3 ,, 8
3a , 8
,8 == = aa a
= 44 4 ,4, 1
4 a , 1 ,1 6
,6 6 === = aa a 5a 55 5 ,5, , . ,...)
..)
. ..)
1 ,8 1 6 ...)
n n n 1 1
1
1
(a(a n(a ) n) =n ) =( 1 =(şekilde
1 =
( 1 (=aa =1 an ) 2 2 =a =2a 2,a 1
,1 a 2,1 dizisinin
o,= lacaktır: =a =3a 3,a 2 8,3 8Satranç
4,2 4,= 4ardışık a =4a 4,a 3 1,4 6
,= 8 =herhangi 6
1= 6
Tahtası: =
a = 5 a 5a
,
iki terimi
.
5 .,..)
..)
.

..)
Örnek arasındaki Çözüm Yoranın aklaşımı hep 2, yani sabit olduğu Satranç Tahtası: Örnek Çözü
(( a( a(annan) n) n)
dizisinin
dizisinin
dizisinin
) dizisinin ardışık
ardışık ardışık
ardışık herhangi
herhangi herhangi
herhangi iki
iki iki
iki terimi
terimi
terimi terimi arasındaki arasındaki
arasındaki
arasındaki oranın
oranın
oranın oranın hep
hep hep
hep 2,
2, 2,
2, yani yani
yani
yani sabit
sabit sabit
sabit olduğu
olduğu
olduğu olduğu
( a
(an () nadizisinin ) n) (a dizisinin
Satranç görülmektedir.
n) =dizisinin
dizisinin ( 1 =
ardışık
tahtasının a
ardışık 1 , 2
ardışık ardışık = herhangi a
herhangi
Bu 2
herhangi , şekilde,
4
karelerine
herhangi = a iki iki
3 , 8 ardışık
iki
terimi = terimi

ikia
terimi 4 terimi
konacak , 1 6
arasındaki arasındaki
herhangi =
arasındaki a arasındaki5 , ...) oranın
buğday iki oranın
terimi
oranın oranın
tanelerinin hep hep
arasındaki
hep hep 2, 2, yani
2, yani
2, yani
sayısını yani sabit
Satranç
sabit
oranın sabit sabit olduğu olduğu
(ansabit sabit
olduğu olduğu
tahtasının
) dizisi olduğu görülmek-
ile karelerine konacak buğday t
görülmektedir.
görülmektedir.
görülmektedir. görülmektedir. Bu
Bu Bu
Bu şekilde,
şekilde, şekilde,
şekilde, ardışık
ardışık ardışık
ardışık herhangi
herhangi herhangi
herhangi iki
iki iki
iki terimi
terimi terimi
terimi arasındaki
arasındaki
arasındaki
arasındaki oranın
oranın
oranın oranın sabit
sabit
sabit olduğu
olduğu
olduğu olduğu
görülmektedir.
görülmektedir. görülmektedir. tedir.
gösterelim. diziler Bu b ir
şekilde
Bu Bu g Bu eometrik
şekilde,
şekilde,
Buna şekilde, ardışık göre ardışık d
ardışık ardışık izi
herhangi
dizinin b elirtir.
herhangi herhangi herhangi
64 iki D
elemanı terimi aha iki iki g
iki terimi terimi
enel
arasındaki terimi olmalıdır. b ir
arasındaki arasındaki
i fadeyle,
arasındaki oranın Bu
oranın oranın
sabit
elemanlardan oranın olduğu
sabit
gösterelim. sabit sabit olduğu olduğu
diziler olduğu
bazılarını Buna bir geometrik
göre
şu dizinin 64 elemanı olmalıd
diziler
(diziler
diziler adiziler n) dizisinin bbbir ir
bir ir g g g eometrik
eometrik
eometrik
geometrik ardışık d d herhangi
d izi
izi
dizi izi b b b elirtir.
elirtir.
elirtir.
b elirtir. iki D D D terimi
aha
aha
Daha aha g g g enel
enel enel
genel arasındaki b b b ir
ir ir i
bir ifadeyle, i fadeyle,
i fadeyle,
fadeyle, oranın
hep 2, yani sabit olduğu
diziler diziler diziler dizi
şekilde bgörülmektedir. bir
ir bgbelirtir. ir geometrik
eometrik goeometrik
lacaktır:
Daha dd izi izi
geneldizi bşekilde, belirtir.
elirtir. bbir elirtir. ifadeyle,Dardışık D aha Daha aha gaenel genel gherhangi enel bir bir biir fadeyle, ifadeyle, ifadeyle, arasındaki şekilde o lacaktır:
(an) dizisinde, ∀n∈N++++ + için, aaan+1 Bu n+1
= r olacak biçimde bir r∈R varsa, (an) dizisine
iki terimi oranın sabit olduğu
( ( a( a(annan)
diziler n)
n)
) dizisinde,
dizisinde,
dizisinde, g
dizisinde, eometrik ∀n∈N ∀n∈N ∀n∈N d izi a n+1 a+ b için,
aiçin,
için,
için,
an+1
n+1
nD=
n+1==rrr olacak
g olacak
olacak biçimde
biçimde
biçimde bir
bir bir r∈R
r∈R r∈R
r∈R varsa,
varsa,
varsa, (a (a (annn) n) dizisine
) dizisine dizisine
,olacak biçimde bir varsa, =(a an1 ) ,geometrik 2dizisine
b ir elirtir. an+1 aha
( a ( n a() n(a
a) ndizisinde, ) dizisinde,
ndizisinde,
) =dizisinde, (1 = a1 ∀n∈N ,∀n∈N
2∀n∈N = a2 ,için, + + + ∀n∈N
4için, =
için, için, a3 , 8 ===r a= r4olacak
n+1 n+1 ra,olacak
olacak
a an1nnanolacak
6 == arbiçimde 5biçimde enel
biçimde ...) bir bir
biçimde ifadeyle,
bir bir bir r∈R r∈R r∈R varsa,
varsa, varsa, varsa, (a
(a(a nn) (a) n=) dizisine )
(dizisine
ndizisine 1 dizisine = a2 , 4 =dizi; a3 , 8 = a4 , 16 = a5 , ...)
geometrik dizi; r sayısına an nada a n bu geometrik dizinin ortak oranı veya ortak çarpanı
n
geometrik
( geometrik
geometrik ageometrik
n() adizi; ndizisinin
) dizi; dizisinde, dizi;
dizi;
dizi; dizi; ardışık r
r r ∀n∈Nr sayısına
sayısına sayısına
sayısına herhangi + için, da
da da
da bu
bu bu
a
iki
bu geometrik
geometrik
geometrik terimi
geometrik
= r dizinin oranı olacak arasındaki dizinin
dizinin
dizinin dizinin biçimde ortak
ortak
ortak ortak
oranın bir oranı
oranı oranı
oranı
hep denmektedir.
r∈R veya
2, veya
veya (veya
varsa, ayani n) ortak ortak
ortak
ortak
dizisinin
(asabit n) çarpanı
çarpanı
çarpanı
çarpanı
olduğu
dizisine ardışık herhangi iki terimi arasında
r sayısına da bu geometrik dizinin ortak veya ortak çarpanı
n+1
geometrik geometrik
geometrik denmektedir. dizi; r r sayısına
r sayısına sayısına da da da
bu bu bu
geometrik geometrik geometrik an dizinin dizinin ortak ortak ortak oranı oranı oranı veya veya veya ortak ortak ortak çarpanı
çarpanı çarpanı
denmektedir.
denmektedir.
denmektedir.
görülmektedir.
denmektedir. Bu şekilde, ardışık herhangi iki terimi arasındaki oranın
görülmektedir. sabit olduğu Bu şekilde, ardışık herhangi iki ter
denmektedir.
denmektedir. denmektedir. Bu tanıma göre; (an) = (a1, a2, a3, a4,..., an, an+1) bir geometrik dizi ise
Bu
Bu Bu geometrik t t t anıma
anıma anıma g g
bir gg) eometrik g öre;
öre; dizi;
öre; ( ( a ( a a r )
) ) = sayısına
= =
( ( a( a a ,
, a a
, a ,
, a
, a
da a , , a a
bu
, a ,...,
,..., geometrik
,..., a a a ,
, a
, a a ) ) )
b b b dizinin
ir
ir ir g g g eometrik
eometrik
eometrik ortak d d d oranı
izi
izi izi i i se
i
se se veya ortak çarpanı
diziler
Bu gtöre; anıma =( a=(1 a(, (1aaa, 12na, , ) 2aa, =23a, d
öre; (aizi , a,...,
b2elirtir. , a , aa4,..., Daha abnir , gagenel n+1) b bir ir ggeometrik ifadeyle,
eometrik dizi ise diziler bir geometrik dizi belirtir. Daha genel bir if
n 1 2 3 4 n n+1
Bu Bu Bu
tanıma tanıma tanıma Bu gtanıma öre; göre; (a(na() göre; na=
n n n 1 1 1
, 3aa, 341a, ,...,
2 2
4a4,...,
2 3 3 3
ana, 3naa, nn+1
4 4 4
a) )
n n n n+1 n+1 n+1
eometrik bir dizi ise ise dizi ise,
n ) , n+1 n+1 bir ) bgir eometrik geometrik dizi dizi ise
a2denmektedir. a1 = a3 a2 = a 4 a3 = ... = an+1 an =a r olur.
aaa22 a2 2 2t aa anıma a1 ====aaa33a3dizisinde, aaa2a22=2===aaa4(4a4a anaa) 33=
=3= ==... ... ...... ====+aaa2n+1 aaannanan=n= ==n+1 rrrolur. rolur.
aolur.
=olur. r∈R
a
Bu a a32a(11aa21=a1n2=) a=4a34a3ag432aöre; a (n+1 aana1, n=aan= rn+1 için,
=, n+1 arolur. 3, 4,..., nr, a n+1 olacak ) bir gbiçimde eometrik bir dizi ise varsa, (an) (adizisinde, n) dizisine ∀n∈N+ için, n+1 = r olacak biç
3a an+1
a2a2aa21a= 1a= 1a= 3 3a 3a=
= 3... =...=4... 4=
a3=n+1 a∀n∈N n+1 rolur.
n+1
olur. an an
Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son karesine
a1 = a3kaç a2 b=dizi; =anesi ... = akn+1 = rgeometrik
2geometrik
aŞimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
karesine
kaç buğday
a4 ar 3 tsayısına
uğday oyması da anbu golur. erektiğini bulalım.bbbbulalım.
dizinin ulalım. ortak oranı veya geometrik ortak çarpanı dizi; r sayısına da bu geometrik dizini
karesine
karesine karesine
karesine
denmektedir. kkkaç aç
k aç
aç btanesi
bbuğday
uğday
b uğday
uğday

koyması ttanesi tanesi
t anesi
anesi kkkoyması k
gerektiğini
oyması
oyması
oyması gggerektiğini erektiğini
g erektiğini
erektiğini bulalım.
ulalım.
ulalım. denmektedir.
karesine
karesine karesine kaç kaç kb aç buğday
uğday buğday tanesi tanesi tanesi koyması koyması koyması gerektiğini
gerektiğini gerektiğini bulalım. bulalım. bulalım.
a1 =t anıma
Bu 1 olmak g öre; üzere, ( a ) 2 = , 3
( a , . ..
, a , n , a – 1
, a . k ,..., arelere a , a k onması
) b ir g eometrik g ereken d b izi uğday i se Bu t anelerinin
t anıma g öre; s ayısını (an) = (a1, a2, a3, a4,..., an, an+1) bir geo
aa1a
akaresine 11 1 = = = 1 1 1 1 o o olmak
1 = olmak
olmak
lmak
lmak üüüuğday zere,
üüzere,
zere, zere,
zere,
n 2, 3 ,1 ... ,2 n –
22 2, , 3, 3 3,3
, 2anesi , .,..
,. .. ... , n n,– 3 –n– 1 1 1. –1. 4. kk
,noyması
.. ,.. . 1. karelere
karelere arelere karelere
arelere
n n+1
kkkonması konması onması konması
onması gggereken gereken
ereken gereken
ereken bbbuğday buğday
uğday
uğday buğday ttanelerinin
tanelerinin
tanelerinin
anelerinin tanelerinin sssayısını ayısını
sayısını sayısını
ayısını
a1 1= a a 11 = o 1lmak
= 1 osırayla lmak
olmak üzere, ü yyazalım: k
zere,
üazalım: aç
zere, b
2, 32 , a, 32... =,, .n
2 , 3 , . .. ,t
r.. ⋅a n
,– n –
1 1 1
=–. 2 k , . ak3arelere
k1arelere k arelere = r⋅ak2onması g k erektiğini
onması
=k 4onması , a4 = gereken g b
ereken
rg⋅aereken ulalım.
3 = 8b b
, uğday

uğday
... b,uğday an =t anelerinin r⋅at anelerinin n–1 = 2⋅asn–1
tanelerinin s ayısını
ayısını s ayısını
bbulunur. ulunur.
sırayla
sırayla
sırayla sırayla
aysırayla a1 = ay3aazalım: y y y azalım:
azalım:
azalım: a = aa a 2 22

a4 a =a2 3 2==, ra...
2 = = =
r r r
⋅a ⋅a ⋅a ⋅a 1=
1 11
1
= = =
2 2

=ra ⋅a 2 ,
,
2, aa
, a a 3 33

3 = = =
r r r⋅a
a3 n 4== ,r ar⋅aolur.
⋅a ⋅a 2 22
2
= = =
4 4 4
=r 4⋅a , a
, , a

, a a 4 44
4 = = =
r r r
⋅a ⋅a ⋅a 3 3 3
4 = r⋅a3 = 8 , ... , an = r⋅an–1 3
= = =
8 8 8 ,
,

., . ..
.
.. ..
, , a

, a
an nn

n = = =
r r ⋅ar ⋅a ⋅a n–1 n–1
n–1n–1
= =
=
2 2
a2 =ba ulunur. 2⋅a ⋅a
2⋅a ⋅a n–1= n–1
n–1
n–1 n–1
b b
a3 ab 2ulunur. b ulunur.
ulunur.
ulunur. = a4 a 3 = ... = an+1 an = r olur.
sırayla sırayla sırayla yaazalım: 2azalım:
y =azalım: a2 2=a 2 = 2r =
⋅a r ⋅a r1 ⋅a = 12 =, 2 a, 233, 3=a
1 =
3r = ⋅a, n+1 r2n ⋅a = – =
2 24 1= ,. 4 ak4 arelere , 4=a2 = 4r = ⋅a r3 ⋅a 3=k =
38 = 8, . 8,.. . ,.. .a.. , na, n=a = nr = ⋅a r ⋅a rn–1 ⋅a n–1 = b =2 uğday
n–1 =⋅a
2 ⋅a 2n–1 ⋅a n–1 n–1
btanelerinin
ulunur.
b1 ulunur. sayısını
1 o
Bu eşitlikleri, taraf tarafa çarparsak a2⋅a3⋅a4 ... an = 2⋅ 
1 lmak ü zere, , . .. onması 2g ereken
⋅ 2 ⋅...⋅ 2 ⋅ a1⋅a2⋅a3⋅ ... ⋅an–1 bulunur.
⋅2⋅   ⋅⋅a⋅aa1a ⋅aa
Bu
Bu
Bu Bu Bu eeeşitlikleri, şitlikleri,
eşitlikleri,
eşitlikleri,
şitlikleri, taraf
ttaraf taraf
taraf araf
a2ç arparsak tarafa
ttarafa tarafa
çtrarafa ⋅a1 =ççarparsak
arafa ç çarparsak
2arparsak
çarparsak
, arparsak a2aa2 2a2=⋅a 2⋅a 2 ⋅a 333⋅a ⋅a 3⋅a 444 44 .4...
..
. =.. .a.. a arnnan ⋅a
n =
n= = 2 
3=
⋅...⋅ 
2 2 ⋅2 ⋅2⋅
2(n−1) 2⋅, 2⋅ 
2⋅ ⋅...⋅
⋅...⋅ ⋅...⋅⋅...⋅ 2n2 2 ⋅2= r.. 311⋅a 1⋅a
⋅a ⋅a 222⋅a 2⋅a ⋅a 3 ⋅ .2 .⋅ ..
3⋅
333⋅ ..
... .⋅.. ⋅⋅an–1 a n–1
b bb ulunur.
ulunur.
b
bulunur.ulunur.
ulunur.
b ulunur.
aa2a⋅a a a
sırayla tyaraf
azalım: = ⋅a
=32⋅a 3r⋅a 4⋅a , ⋅a = 8 . 2.. , ⋅a ⋅a
a = n–1
n–1
Bu Bu Bu eşitlikleri,
eşitlikleri, eşitlikleri, Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
taraf taraf tarafa tarafa
tarafa çarparsak arparsak 32a ⋅a
43 4 n n ⋅a .
4
.. . ..
a . a
.. n= a
3
=

= ⋅
2 ⋅ ⋅
2 ⋅ ⋅ ⋅...⋅
2 ⋅ ⋅...⋅  ⋅
2 
a 
⋅
2  a
⋅ 
⋅a 
2tane
1 a  ⋅a 
21 ⋅a
⋅a
2  32 ⋅
⋅a 3.⋅ ⋅1a.n–1
.⋅ .. a⋅2Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek
..
⋅n–1 n–1 b b ⋅a
ulunur. ulunur.
bn–1
n–1
ulunur. n–1

2 2  2    2 2     2   2   
(n−1) 1 tane tane
tane

(n−1)(n−1) (n−1) tane tane
karesine kaç buğday tanesi koyması gerektiğini btaneulalım. tane karesine kaç buğday tanesi koyması gerektiğini bulal
(n−1)
(n−1) (n−1) (n−1) tane

Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
Bu eşitlikleri, taraf tarafa çarparsak na = 2 2⋅a3⋅a
n–1 bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
n–1 4 . .. a n = 2
 ⋅ 2  ⋅ 2 ⋅...⋅   2 ⋅ a 1⋅a2⋅a3⋅ ... ⋅an–1 bulunur.
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a nn = 2 = 2
= 2 n–1n–1 n–1 bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
nn = 2 bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
k bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
n
a1Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
n–1
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a n. k=aresine 1 olmak koyması üzere, 2g, ereken 3 , ... n, = 2 nnb = 2 – = 2
nuğday 1n–1 . n–1 n–1 bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
k bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
arelere m bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
iktarı a
onması = 2n–1 n–1 g(n−1) ereken
dir. tane
buğday a1t = anelerinin 1 olmak üsayısını zere, 2, 3 , ... , n – 1. karelere konması
n.
n. n. n. kkkaresine k aresine
aresine
aresine kkkoyması
koyması
oyması
oyması gggereken gereken
ereken
ereken bbbuğday b uğday
uğday
uğday m m m m iktarı
iktarı iktarı
iktarı a aanna nn n =
n
=
=
= 22 2 2
n–1
n–1 n–1 n–1 dd d ir.
ir.
d ir.
ir.
n.
n. kn. k
aresine aresine
karesine sırayla koyması k oyması
kyoyması azalım: g
gereken gaereken
ereken 2 = rb⋅a b
uğday uğday
1b =uğday 2, m a3iktarı m iktarı
=m riktarı ⋅a2a =n 4na a
= n ,2 = 2
n–1
4 2
n–1
= drir. n–1
a= bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının ⋅a d3 ir.
d ir. = 8 , ... , an = r⋅an–1sırayla
= 2⋅an–1y azalım: bulunur. a2 = r⋅a1 = 2, a3 = r⋅a2 = 4 , a4 = r⋅a3 = 8
Buna göre, tahtanın son karesine n2 = 2
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a 63 bn–1
63 uğday tanesi konması gerekir.
B
n. B
kB una
una
B una una g g g öre,
öre,
g öre,
öre, t t t ahtanın
ahtanın
ahtanın
t ahtanın s s s on
on s on on k k k aresine
aresine
k aresine
aresine 2 2 2 63
2 63 63
63
b b b uğday
uğday
b uğday
uğday t t t anesi
anesi
t anesi
anesi k k k onması
onması
onması
k onması g g g erekir.
g erekir.
erekir. erekir.
gearesine koyması garesine
kereken b63 uğday am iktarı ... aaknnonması = k 2 ⋅d2gir.
n–1
B B
una
Buna una gBu göre,
öre, öre, tahtanın
şitlikleri, tahtanın tahtanın tsaraf on son son ktaresine karafa aresine çarparsak 22 63 2 b63 uğday
b uğday buğday 2⋅at3anesi t⋅aanesi t4anesi k = onması onması
2 ⋅ 2 erekir. g
⋅...⋅ g 
erekir. 2 ⋅ a1⋅a2⋅aBu
erekir. 3⋅ .e ⋅an–1 bulunur.
.. şitlikleri, taraf t arafa çarparsak a2⋅a3⋅a4 ... an = 2 ⋅2
Genel olarak, (an) bir geometrik dizi ve r∈R ise,  an+1(n−1)antane = r dir. n yerine 1, 2, 3 , ... ,n – 1

GG
BG enel
enel
Genel enel o o
g(oaöre, larak,
larak,
larak, ( (
(a(nna) a a )
nb ) b
) ir b ir ir g g
geometrik eometrik
eometrik d
d2izi d izi izi v
v be v e e r
r∈R r ∈R ∈R i
ise, ise,
se, nnnan=
= = r r dir. dir.
dir. n n y

n ny erine y erine
erine 1 1 , 2
, 2 , 3
,
1, 12, , 23, 3, ... 3 ,

, . ..
. .. , n
, n
, .,.. n ,n – – 1

– –1 1 1
(o larak, bsir geometrik rd izi ivse, e ra∈R tianesi
ase, n = y y dir. yerine
n an+1a a a a
aonması r r
ouna tir
bahtanın on kdaresine 63 uğday an+1 kdir. gerekir.
gyneometrik
n+1
G G
enel
Genel enel olarak, olarak, larak, na() na s)
bnırayla
) ir
bgir geometrik
eometrik d aizi
izi d2izi v =e v re vr⋅a e 1r ,∈R iase, ise, =n4a =n= r = r rdir. ,n . n
3dir. a erine
.. yn,erine = r1⋅a, 1n–1
nerine 2, 1, 2, 3 , 2b 3, ulunur.
, 3.,..
.,..
, n ,n
... –,n –1 – 1 1
n+1
değerlerini azılırsa, ∈R ∈R 3 = arn+1 ⋅an+1 a2n+1 a, na
n+1
⋅a
r⋅a
değerlerini
değerlerini değerlerini
değerlerini s s s ırayla
ırayla
ırayla y y y azılırsa,
azılırsa,
azılırsa, a
a a
= =
2a2 = rn⋅a =
r r r
⋅a ⋅a ⋅a 1 = 2 , , a

, a
11 , 3a33 = a
n–1
= = =
r r r ⋅a
, ,

bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
⋅a ⋅a a

,
2 22 , 4a44 = r⋅aa a
= = =
r r r
⋅a ⋅a
, ,
,
. . ..
.
.. ..
, ,
3 33 , ... , nann = r⋅a a

, a
a
= =
=
r r
r
⋅a
⋅a ⋅a
b b

Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a b ulunur.
ulunur.
ulunur.
n = 2
n–1 bulunur.
ysazılırsa,
ırayla yazılırsa, r⋅a n–1 bulunur.
22 11 33 22 44 33 nn n–1
n–1
n–1 n–1
değerlerini
değerlerini değerlerini Genel sırayla sırayla sırayla olarak, yazılırsa, yazılırsa, (an) b air 2a 2=a g eometrik
=2r = ⋅a r ⋅a r1 ⋅a , a,1 23 a, 3=a =
1 dr izi
3 =
⋅a r ⋅a r2 ⋅a a,2 4 ar, 4=
v2, e a =
∈R 4r = ⋅a ri ⋅a r3 ⋅a
se, 3 , na,a n=a =
, .,3.. a .,.. .a.. n= r =
⋅a rr ⋅a rn–1 ⋅a
dir.
n–1 b ulunur.
n–1 bn ulunur.
b yulunur.
erine 1 , 2, 3 , ... ,n – 1
(an) dizisinde, ∀n∈NBu t anıma
için, (an) dizisinde, göre; = r (olacak an) ∀n∈N = (abiçimde 1, a 2için, , a3, abir 4,..., r∈R a=nr, a olacak
n+1 varsa, ) bir gbiçimde (a eometrik n) dizisine bir dizi r∈R ise varsa, (an) dizisine
a2 a1 = a3 a2a= aa4 =aa3 =ana... == aan+1 aan==...r =olur. =
an
olur.
2 aa12 aa1= 3=aa23 aa2= 4=aa34 aa3==... ... a=n+1 = an+1n+1 an n= r olur.
a a n a r = r olur.
eometrik dizi; r sayısına a2geometrik a2da 1 = bu a3 geometrik a32 =dizi; a4 a4r 3 sayısına =dizinin ... = an+1ortak da anbu = roranı olur. veya dizinin
geometrik ortak çarpanı ortak oranı veya ortak çarpanı
1 2 3
enmektedir. Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
denmektedir.
anıma göre; karesine (an) = (kaaç ab2uğday
karesine tk,...,
anesi
, Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
a a aç a b a
uğday k(oyması auğday tanesi (taganesi g, erektiğini
ak2oyması , ak3koyması a4d bizi
gulalım. aginse
erektiğini aerektiğini bulalım. dizi ise
1Bu ,
t anıma
karesine
karesine kaç bn+1 3 , 4 g öre;
k n ,
aç buğday n) b = ir t1eometrik
anesi , oyması ,..., , gerektiğini n+1) bir gbeometrik bulalım. ulalım.
karesine kaç buğday tanesi koyması gerektiğini bulalım.
a1 = a3 a2 =a1a = 1 olmak aaü zere,
4 a3 = ... =a 12 n+1
Satranç
a=aa1 11 1=a ==o
2= 3o, rolmak
n1 almak
1 T , ahtası:
3aolur.
2 ü
lmak =... zere,
a,ü 4nüzere, –a 21Ö
zere, 3 = , . 3rnek
k arelere
2...2 , , =, 3... .Ç ..
3 a, ,,n+1 n... özüm
,– ,na kn 1 nonması
– . =– k1 r1
Y. olur.
arelere aklaşımı
. kkarelere arelere
gereken konması kkonması onması
buğday gereken ggereken
tanelerinin
ereken buğday bbuğday uğday
stayısını
anelerinin tanelerinin
tanelerinin sayısını sayısını
sayısını
sırayla yazalım: a 1 = a 1 2 o= lmak
r ⋅a 1 = ü zere,
2 , a 3 =
a2 a=a2 r 2=⋅a 2 ,
r 3
⋅a 2, .= .. ,
4 n , a – 4 1 = .
k
r ⋅aarelere 3 = 8 , .k .. onması
, a n = r⋅agn–1 ereken = 2 ⋅a b uğday b ulunur. t anelerinin s ayısını
Satranç tahtasının sırayla karelerine sırayla
sırayla yazalım: yyazalım: konacak
azalım: = rbuğday
1 ⋅a r =⋅a1 2 1= , = a2 32, a a3 r 3=⋅a
, =tanelerinin = r2 ⋅a r =⋅a2 4 2= = , 4a 4 4, a a4 r 4=⋅a
,=sayısını = r3 ⋅a r =⋅a3 8 3= ,(a = 8 .,a
. .. 8 n,, ) a
n,dizisi
...
..
n–1
,= an r n=⋅a = rn–1 rile
⋅a ⋅a n–1
=n–1 2 = ⋅a 2⋅a⋅a n–1
= 2 n–1 b
n–1 ulunur.
bulunur.
b ulunur.
sırayla
di, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
gösterelim. Buna göre dizinin yazalım:
64 aelemanı
2 = r⋅a1 = 2, a3 = r⋅a2 = 4 , a4 = r⋅a3 = 8 , ... , an = r⋅an–1 = 2⋅an–1 bulunur.
olmalıdır. Bu elemanlardan bazılarını şu
Bu eşitlikleri, taraf tarafa çtaraf arparsak a2ç⋅a ⋅a4 ... an a= ⋅a 2⋅  2⋅a ⋅ 2 .⋅...⋅ 2=⋅ a21⋅⋅a ⋅a3⋅ ... ⋅⋅aan–1⋅a b⋅a ulunur. bulunur.
esine şekilde kaç bouğday lacaktır: tanesi Bu
karesine kBu eBu
oyması şitlikleri, eeşitlikleri,
şitlikleri,
kaç gerektiğini
buğday taraf
taraf tarafa ttanesi tarafa
barafa ulalım. k3çoyması
arparsak çarparsak
arparsak g2erektiğini aa23⋅a 
2(n−1) ⋅a34 ⋅a 3⋅a ..  a
4 4... n. ..
baulalım. an n
= =  22

2⋅2 ⋅ 22⋅ ⋅...⋅
 
2⋅ 
  2⋅  2⋅...⋅
 2⋅...⋅
   2 2⋅1 ⋅aa12⋅a 1⋅a 23⋅a
...
⋅ 2⋅a 3⋅ .a.. .n–1
3⋅⋅ .. ⋅a⋅a n–1 n–1 bulunur.
b ulunur.
Bu eşitlikleri, taraf tarafa çarparsak a2⋅a3⋅a 4 . ..
tane
a n = 2
 ⋅ 2 
(n−1) ⋅ 2 ⋅...⋅
tane
  2 ⋅
tane 1 2 3 a ⋅a ⋅a ⋅ . .. ⋅ a n–1 bulunur. 143

(n−1) (n−1) tane
1 (a
olmak n) = (1 = a1 , 22, =3 a, 2.a..
üGerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
zere, ,1 ,4 =n = 1– a o13 lmak . , k8arelere
= aü4zere, , 16 konması =2 , a35n ,, = 2 ...)
.. g, ereken n – bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
n–1 1. karelere buğday ktanelerinin onması g(n−1) ereken stane ayısını buğday tanelerinin sayısını
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a Satranç
= n–1 T ahtası:
2n–1 bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
n–1
bulunur. O hâlde, Ö rnek Çözüm sultanın Yaklaşımı satranç tahtasının n.
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a =n=2 = 2 = 2 a = bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
r bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
n–1
yla yazalım: n. kaaresine 2 = r⋅a1 = kn. oyması
sırayla aGerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
2, Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a 3 = yrazalım: g ⋅aereken 2 = 4 , a ab24 uğday == rr⋅a ⋅a13 =m 8, ,a ...
= 2iktarı 3 = , a arnn⋅a r =
= 2 2 n⋅a = 2
nn
n–14n–1 , d
n–1 2 =⋅a ⋅a 3 =
4 ir. n–1 b 8 ulunur. , ... , an = r⋅an–1 = 2⋅an–1 bulunur.
(an) dizisinin ardışık kkaresine herhangi koyması iki terimi gereken arasındaki buğday oranın miktarı hep a 2, = yani
2 sabit
dir. Buna olduğu göre, tanelerinin son tahtanın karesine (an) 2dizisi ile
n–1 63
aresine
n.
n. karesine koyması k aresine k oyması k oyması
Satranç g ereken g
gereken ereken tahtasının b uğday b
buğday uğday n m iktarı
karelerine m iktarı
miktarı ann nkonacak a n = a 2 =n–1
n–1
= 2 d
2 dir. buğday
n–1 n–1 ir. d ir. sayısını
eşitlikleri, görülmektedir. Bu n. k
buğday
şekilde, aresine k
astanesi
ardışık oyması konması
herhangi g ereken gerekir.
iki b uğday
terimi m
a21arasındaki iktarı a
⋅ ... ... an⋅na =n–1 = 2
oranın d ir. sabit 2 ⋅ aolduğu ⋅a2⋅a3⋅ ... ⋅aBu
t araf
Buna tarafa
göre, çBu arparsak
t B
eşitlikleri,
ahtanın 2⋅at3k
on araf
⋅aaresine ... tarafa
4gösterelim. an =2 2 63 ç⋅arparsak
2
 ⋅uğday
baresine 2Buna ⋅...⋅   2 ⋅ta
2
göre
anesi ⋅a⋅a32⋅a ⋅ak dizinin
43onması 64
2 g ⋅erekir.
b 2 ulunur.
⋅
elemanı 2 ⋅...⋅   olmalıdır.
1 n–1 b ulunur.
elemanlardan bazılarını şu
diziler bir geometrik una
dB
B izi
una gb
una öre, ggöre,
elirtir. tahtanın
öre, tDahtanın
tahtanın aha sgon enel s skon
on bkir karesine aresine
ifadeyle,
63 b
2 2 63 uğday
63

b b uğday uğday t anesi t t
anesi anesi k onması k k onması onması gerekir. ggerekir. erekir.
şekilde o lacaktır:
(n−1) tane (n−1) tane
Buna göre, tahtanın son karesine 2 buğday tanesi konması gerekir. 63
Genel olarak, (an) bir geometrik dgizi ve r∈R idse, avn+1 an = irse, dir. n ya erine 1, 2n, 3y erine , ... ,n 1–, 12 , 3 , ... ,n – 1
(an) dizisinde, ∀n∈N GGenel
enel oiçin, larak, = ise,
a(n+1 a(a ) a(nb ir eometrik
ekli sadeleştirmeler yapılırsa, a G
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a Genel +enel n = 2
olarak, oolarak, larak,
n(= a)
rn) n =bir) b (bir
olacak 1 ir ggeometrik
=
geometrik aeometrik , 2 = anizi
1 biçimde = 2
2dizi ,d
d izi
4 e
izi =vr a
n–1
bir ve ve bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
∈R e
3 r∈R r 8∈R
r ,∈R a iase,
i varsa,
se, 4n+1 , a1an+1 6 n+1 n(a ==a aannr) n5= =dir. , rdizisine
.r..)
dir.
dir.
dir. nnn yerine y yerine
erine 11, , 22,
1, 2, , 33 3 , ,., .. ... ...
,n –,– 1n
,n 1 – 1
değerlerini s
ırayla G enel y o larak,
azılırsa, a( a
n )
na2 = r⋅a1 n–1
b ir g eometrik
, a = r ⋅a d
, izi
a v
= e
r ⋅a r ∈R , . .. i se,
, a
a = r ⋅a a =
nn–1 b ulunur. r dir. n y erine 1, 2, 3 , ... ,n – 1
aresine koyması gereken n.
değerlerini kdeğerleribaresine
değerlerini
değerlerini uğday m kssıraylaoyması
iktarı
ırayla sırayla
sırayla yayazılırsa, gny ereken
azılırsa, =yazılırsa,
azılırsa,
2 daba 3 ir. 2a= =
2uğday
2
a2 r 2=⋅a r·a
= r1 ⋅a rm 4
,⋅a aiktarı
,3 a,= 3a3 r=
11 1, aherhangi
3
3=⋅a =a rr·a2 n⋅a r , ⋅a =a22 242 n n–1
a4 4r 4=⋅a
,= aiki
,, a
n+1
=
d= r3ir. r r·a
⋅a ,⋅a .3 .. 3,3, .,a..
,... ,= an ,r n=
, a
n... a⋅a = nrn–1 r⋅a n–1
=
⋅a br·a
n–1 ulunur.
b n–1
bulunur.
oranın bulunur.
ulunur.
geometrik dizi; r değerlerini sayısına
Bu eşitlikler da sırayla bu taraf geometrik y (azılırsa,
an)
tarafa
dizisinin a2 = rardışık
dizinin
çarpılırsa, ⋅aortak 1 , a3 =oranı r⋅a2 , aveya 4 = r⋅a
terimi
ortak 3 , ... , a
arasındaki
çarpanı
n = r⋅an–1 bulunur.
hep 2, yani sabit olduğu
Bu e şitlikler t araf t arafa ç arpılırsa, görülmektedir. Bu şekilde, Satranç T ahtası: Ö rnek Ç özüm Y aklaşımı
una gdenmektedir. öre, tahtanın son Bu k aresine
BBu euna
Bu şitlikler gşitlikler
eeşitlikler 2 t taraf
öre, 63 bahtanın
uğday taraf
taraf tarafa tarafa tsarafa
anesi on çarpılırsa, kçaresine çkarpılırsa,
arpılırsa, onması 2 gerekir. 63 buğday ardışık tanesi kherhangi onması gerekir. iki terimi arasındaki oranın sabit olduğu
Bu eşitlikler taraf tarafa diziler Satranç çarpılırsa, b ir g eometrik
tahtasının d izi
karelerine b elirtir. D
konacak aha g enel buğday bir ifadeyle, tanelerinin sayısını (an) dizisi ile
Bu tanıma
enel olarak, a(2ag⋅nöre; a(4agneometrik
a) 3b⋅ir ⋅...⋅ ) =a (a=1, ar2⋅, ra⋅3r, ⋅...⋅
a G enel  odlarak,
 izi 
a4,...,
v4⋅...⋅
 ae (rraa∈R
 ⋅naa) 1nr⋅b, i⋅ase, an+1
ir 2⋅g ⋅r eometrik
a⋅...⋅ ) b⋅...⋅ ir gaeometrik
=r⋅n-1⋅Buna raa2 ddir. ⇒ izi avn⋅...⋅ ne =

dizi
y r ∈R
a
erine
ise
1⋅ rise,
n–1 bulunur.
1 , a 2 , 3
=
,
aa . .. ,
=elemanı
r n – dir.
1 n y erine 1 , 2 , 3 , . .. , n – 1
2 ⋅aa23⋅ ⋅aa34⋅ ⋅a
n ⋅...⋅ a n =
⋅...⋅ n n=
a  = gösterelim.
r  r r⋅ r
 ⋅ ar
⋅

3 ra
n+1r⋅ r⋅...⋅
 ⋅...⋅ ⋅
 a
n r ⋅
⋅ a1 ⋅1 a2 2⋅ a3 3⋅...⋅ an-1n-1 ⇒ aa a ⋅göre a ⋅...⋅
a dizinin a ⇒ a⇒ n n+1 a
64 n = a1n–1
n n
1 = ⋅ a rn–1 1 ⋅
⋅ r bulunur. r
n–1 b n–1 ulunur. b ulunur.
olmalıdır. Bu elemanlardan bazılarını şu
⋅ ⋅ ⋅...⋅ = ⋅ ⋅ ⋅...⋅  ⋅  1
⋅ ⋅
3
⋅...⋅
n-1
a = a r b ulunur.
⇒ ⋅ r∈R
3 (n-1)4 tan e
( a ) dizisinde, için, olacak biçimde bir varsa, (a n) dizisine
2
erlerini a2 a1 s=ırayla a3 a2 y=azılırsa, a4 adeğerlerini a = 2 a ... 2
a =
=
3 a r a
⋅a 4 s
1 a , a 3=a
ırayla
n r rolur.
= ⋅a y r
 azılırsa,
2 ,
şekilde
r
a
(n-1) n
4r
=
(n-1) 
tan
(n-1)
r
e
⋅a
tan
r
o a
tan a

elacaktır:
3 2
e
,
1= . .. a
r , 2 a ,=
⋅a 1 n
a ∀n∈N3a

r3
⋅a =
n–1 ra +
⋅a
n-1 b 2
ulunur.
, a 4 = n
r
n+1
⋅a = ,r ... , an = r⋅an–1 bulunur.
3
1
3 n+1 n (n-1) tan e an
Diğer bir deyişle, ( a n) geometrik dizisinin ilk n teriminin toplamı, Sn,
n
eşitlikler taraf tarafa çarpılırsa, Bu Diğer
Diğer eDiğer
Diğer
Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son şitlikler bir bbir dbir ir deyişle,
eyişle,
dtdeyişle,
eyişle,
araf (taarafa n()
geometrik (aa(gann) eometrik
n) geometrik
) çg=arpılırsa, (1 = dizi;
eometrik
geometrik a1 d,izisinin 2d dr dizisinin
=
izisinin a2 , i4lk
sayısına
izisinin =inlk iilk
alk
t3da eriminin
n ,n teriminin
t8 eriminin
tbu = ageometrik
eriminin 4 , t 1oplamı, 6 t=oplamı, toplamı, a5 , dizinin
toplamı, S
...) n, S S n , ortak oranı veya ortak çarpanı
n,
Diğer bir deyişle, (an) geometrik Satranç dTizisinin ahtası: ilk Örnek n teriminin Çözüm toplamı, Yaklaşımı Sn,
denmektedir.
karesine k n =ba
Saç 1 + a2 +
uğday S 3n + =S ...+
at aanesi koyması a =+aa1 ++ga...+ ⋅ r +a a(=
erektiğini 1a⋅na r) ++ b...+
dizisinin ulalım. a1 ⋅ar ⋅ ardışık 2yazılabilir. herhangi n-1Buradan, iki terimi Buradan, arasındaki oranın hep 2, yani sabit olduğu
2 n-1
 San=1 =+a1a⋅n 1+ 2a+a⋅...⋅ a2+3 +aaa31 3++ ...+ raan⋅...⋅ n= 1 = = agr 1aa ⋅1+a1⋅+1⋅ar⋅r1a+an–1 ⋅1(r2⋅ar+ 1⋅ b +aarulunur. +r⋅ 2r...+
a 2 ⋅1⋅...⋅ 2
+a+...+ a...+ 1 ⋅a r⇒ a⋅1 r⋅a yazılabilir.
rnn-1 =yazılabilir. yazılabilir.
aa1n⋅, ran–1 Bir Buradan, uradan,
⋅ a3 ⋅ a4 ⋅...⋅ an = r⋅ r ⋅ r ⋅...⋅ 2r ⋅ aa13n⋅ ⋅aa 2 4 ⋅...⋅ 3 2an = t⋅aanıma n+1 B b ulunur.
n⋅a
n-1

Satranç = + tahtasının
+ + Bu n-1r  ...+ ⇒
r karelerine
= n +  öre; ⋅ + n⋅)
konacak 31=
+ ( a 1, a 2, ⋅a
n-1buğday 3, yazılabilir. 4,...,
yazılabilir. tanelerinin )
Buradan, b
uradan, g eometrik
sayısını (adarasındaki
nizi
) dizisi ise ile
ngörülmektedir. Bu şekilde, ardışık herhangi iki terimi oranın sabit olduğu
1n-1
S a a a ...+ a a r a r ...+ a r
a1 = 1 olmak üzere, (n-1) tan e n
t anelerinin
1 2 3 1e 1 1 1
2, gösterelim.
3 2, ... ,3 n – 1. Buna kn-1arelere göre
(n-1)
k−tan onması dizinin
n gereken 64 elemanı bnuğday olmalıdır. Bu sayısını
elemanlardan bazılarını şu
Sn = a1 (1 + r + r + r + ... + r 2 )a=2 23aa1 ⋅diziler 1 r
b b ir
ulunur. g eometrik n
d izi b elirtir. D aha g enel b ir i fadeyle,
(a1ado1a+3eyişle, =(r1+ +r+r⋅a =34 +a=3r... a+2)3rn== n=-1)aa )8
1 − 1=−...
r 1 − r= r
a=n 2=⋅a olur.
n
sırayla yazalım: a2 = r⋅a S n1 = S =Sn ad 21 , = (lacaktır:
1 1
rr+2++ r=rr 4 + +,1 a 1+−...r r+n⋅a 14= ⋅ ,a1 .a −1⋅3,⋅r an n b=bulunur.
a.. ulunur.
rb a⋅abn+1 ulunur. r n–1 bulunur.
n -1
ulunur.
n=
...
(ann +3) =
3r
şekilde
-1
1 (1 + r + r + r + ... + r )
er bir deyişle, (an) geometrik Diğer Sn =b air izisinin i2lk treriminin
geometrik -1r toplamı,
= ad1izisinin ⋅ 11 −1r1−S −nb r, irulunur.
lk nn–1 teriminin an+1
toplamı, Sn,
( a n) dizisinde, 1 − r ∀n∈N için, = r olacak biçimde bir kr∈R varsa, (an) dizisine
+ n
Bu eşitlikleri, taraf t(a

n = a1 + a2 + a3 + ...+ an = a
arafa n(a ) ngeometrik
1 +San 1=⋅ ra+1 +a1a⋅2r+ +a3...+
) ç=geometrik (1 = 2a1 ,dizisinin
arparsak a2Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
+ ...+
=⋅a a3⋅a
2 dizisinin
a1 ⋅arn = yazılabilir.
2 n-1 ,4 4... ilk =a ilk
a + a ⋅r 
a n
n 3= n 8teriminin
, teriminin
2 ⋅ = 2
+

⋅ a
a
2
1B
4
⋅...⋅
⋅tane
,
 12
ruradan,
6
2 ⋅ toplamı
toplamı,
= a a
+ ...+ a1 ⋅ r n-1 yazılabilir. 1 ⋅a
5 ,
2 .
⋅a ..) 3
⋅ S . ..
n ⋅ =a n–1 a
a n1 + b ulunur.
a 2 +
Buradan,
a 3 +
...

+ a n = ∑ a ise ise
karesine 1kaç 1buğday tanesi koyması gerektiğini bulalım. k=1 n
1 + a2 + a3 + ... + an = ∑
geometrik dizi; iki r ortak oranı veya ortak çarpanı
(n−1)
(a n() angeometrik
) dizisinin dizisinin ardışık herhangi
ilk n teriminin terimi sayısına toplamı, arasındaki da Sbu =geometrik aoranın hep dizinin 2, yani sabit olduğu
a k ise
1− r n n n
S n-1= görülmektedir. a ⋅ 1 − r dir. = 2
a+1r Bu denmektedir.
şekilde, üardışık
a1 ⋅ 2, herhangi
1 − r 3 , ... , n – iki
bulunur. 1 . kterimi arasındaki konması goranın sabit olduğu
n
n = a1 (1 + r + r + r + ... + r n Sn) = (⋅11r+−rrn+ rbdir. r n-1 ) =

Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a 2 3
1 a11− n2ulunur.
n–1
=3 +1... o + lmak zere, arelere ereken 158 buğday tanelerinin sayısını
k=1
n. karesine koyması gereken diziler b1− b

uğday r geometrik
ir m iktarı
sırayla yazalım: Bu t anıma a d n izi
= 2 b g
n–1 öre;
elirtir. d 1 ir. − ( a r D
)
aha = ( a g enel
a2 = r⋅a1 = 2, a3 = r⋅a2 = 4 , a4 = r⋅a3 = 8 , ... , an = r⋅a
n 1 , a 2 , ba ir
3 , a i fadeyle,
4 ,..., a n , a
n+1 ) b ir g eometrik dizi n–1 158
i158
=se 158 bulunur.
2158
⋅a
S =a ⋅ dir. n–1
Mucidin n 1 isteğini 1− r karşılayabilmek için sultanın toplam kaç buğday tanesi vermesi
nMucidin 2Bu 63isteğini a1 =tkarşılayabilmek 2 = ataarafa 3 = için = an+1sultanın =⋅ar ⋅a olur.
beauğday 3 toplam kaç buğday ⋅atanesi ⋅a3⋅ ... ⋅avermesi
Buna göre, tahtanın son (kaaresine ) şdizisinde, aanesi
+ 3 için,
taaraf konması 4n+1a= rçg ... erekir.
olacak abiçimde r∈R an1)
gerektiğini u şekilde şitlikleri,
b2∀n∈N ulabiliriz: arparsak na2 4 .bir .. an = 2 ⋅ 2 varsa,
⋅ 2 ⋅...⋅  2 ⋅(a 2dizisine n–1 bulunur.
Mucidin
gerektiğini şu şekilde bulabiliriz: isteğini karşılayabilmek a niçin sultanın toplam kaç buğday (n−1) tane tanesi vermesi

Genel olarak, (an) Dizinin bir geometrik ddizi;
izi Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son
gerektiğini geometrik ilk terimi şu ş1ekilde , vve e r rosayısına ∈R bulabiliriz:
rtak ise, çarpanı ada n+1 a bu n2= ogeometrik
rlduğu dir. niçin, yerine dizinin
dizinin 1, 2ortak , ilk 3 ,6 ... 4 ,oranı tn eriminin – 1 veya ortak çarpanı
toplamı:
Dizinin ilk terimi
a2 = r⋅a1 , a1,3 =ve Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
karesine ortak k aç b uğday t anesi k oyması = 2 g n–1 158
erektiğini bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının b ulalım. 158
2 , a4çarpanı = r⋅a3 , ... 2, olduğu an = r⋅an–1 için, dizinin ilk 64 teriminin toplamı:
denmektedir. n
değerlerini sırayla yazılırsa, r⋅a bulunur.
Dizinin i2lk terimi n. k 1 ,
aresine v e o rtak k oyması ç arpanı g 2
ereken o lduğu b i
uğday çin, d m izinin iktarı i lk a 6 4
= t2 eriminin
n–1 dir. toplamı:
an) += 2(63 a , a 22, a3−, 1a4=,..., an, an+1) bir geometrik dbizi
64
n
1 +Bu 2tanıma + 2 +göre; 23 + (... a1 = 1 1o =lmak üzere, 2, 3 , ... , n – 1. karelere kuğday
18.446.744.073.709.551.615 onması
ise tanesi gereklidir.
gereken buğday tanelerinin sayısını
Bu eşitlikler taraf tarafa çarpılırsa, 2 − 164
1a2 +a12=+a32a2+=2a4+a... 3 Bsırayla una g öre,
... 2=yaazalım: t ahtanın
= an =ar2 == 2 − 1 s on k aresine
r⋅a1 = 2, a3 = r⋅a2 = 4 , a4 =bbuğday 2 63 buğday tanesi konması gerekir.
uğday
r⋅a3 = 8t anesi , ... , ang = r⋅an–1 = 2 ⋅an–1 bulunur.
3 =+ n+1 olur. tanesi ereklidir.
gereklidir.
2 63
18.446.744.073.709.551.615
a2 ⋅ a3 ⋅ a4 ⋅...⋅ an = En düşük kalite buğdayın 1.000 tanesinin yaklaşık 12,7 gram geldiği düşünülürse, sizce
r⋅ r ⋅ r ⋅...⋅  1 2 3 r ⋅ a ⋅ a ⋅ a ⋅...⋅ a ⇒ a n = 2 a−11⋅ rn–1 bulunur.
GBu enel oblarak, (atnaraf ) bir tarafa geometrik dizi yveter ae 2⋅a r∈R i se, =⋅  dir. 2 ⋅ na 1y⋅a erine 2⋅a3⋅ 1 ... , ⋅2a, n–1
3 , b... ulunur.
,n – 1
n-1
dünyadaki tüm buğdaylar eşitlikleri, u kadar çarparsak ⋅a4i? ... Naeden? na = 2 a⋅ n 2 2r⋅...⋅
1000buğdayı sağlamaya
Şimdi, satrancın mucidinin isteğini yerine getirmek için sultanın satranç tahtasının son 3m  
En düşük kalite buğdayın tanesinin yaklaşık 12,7 gram geldiği düşünülürse, sizce
(n-1) tan e n+1
En düşük kalite buğdayın 1.000 tanesinin yaklaşık 12,7 gram geldiği düşünülürse, sizce
değerlerini tanesi sbu kırayla yazılırsa, a2 sağlamaya = brulalım. ⋅a1 , a3 = ryeter ⋅a2 , ami? 4 = rNeden? ⋅a3 , ... , an = r⋅an–1 bulunur.
(n−1) tane
karesine kaç buğday oyması gbuğdayı erektiğini
Diğer bir deyişle, (a n) dünyadaki gdünyadaki eometrik dttüm üm
izisinin bbuğdaylar uğdaylar ilk n teriminin bu kkadar adar toplamı, buğdayı Ssnağlamaya , yeter mi? Neden?
n = 2 bulunur. O hâlde, sultanın satranç tahtasının
Bu eGerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a
n–1
a1 = 1 olmak üzere, şitlikler
2, 3 , ... n-1,t araf n – 1t. arafa karelere çarpılırsa, konması gereken buğday n–1 tanelerinin sayısını
Sn = a1 + a2 + a3 + ...+ a n = a1 + a1 ⋅ r + a1 ⋅ r 2 +n. ...+ karesine a1 ⋅ r yazılabilir. koyması gereken B uradan, buğday miktarı an = 2 dir.
sırayla yazalım: a2 = r⋅a1 = 2, a3 = r⋅a2 = 4 , a4 = r⋅a3 = 8 , ... , an = r⋅an–1 = 2⋅an–1 bulunur.
a2 ⋅ a3 ⋅ a4 ⋅...⋅ an = r⋅ r⋅  r ⋅...⋅  r ⋅ a1 ⋅ a2 ⋅ a3 ⋅...⋅ an-1 ⇒ an = a1⋅ rn–1 bulunur.
n Buna göre, tahtanın son karesine 263 buğday tanesi konması gerekir.
Sn = a1 (1 + r + r 2 + r 3 +Bu ... +eşitlikleri, r n-1 ) = a1 ⋅ taraf tbarafa
1− r
ulunur. çarparsak a2⋅a3⋅a4 ... an = 2⋅  2 ⋅ a1⋅a2⋅a3⋅ ... ⋅an–1 bulunur.
(n-1) tan e
2 ⋅ 2 ⋅...⋅  

Süt İneklerinin Dengeli Beslenmesi: Örnek 1 −
Diğer
r
Gbenel ir deyişle, olarak, (a(na) ng) eometrik bir geometrik dizisinin dizi ivlk
(n−1) tane
e nr∈R teriminin ise, an+1toplamı, an = r dir. Sn, n yerine 1, 2, 3 , ... ,n – 1

değerlerini sırayla
Gerekli sadeleştirmeler yapılırsa, a yazılırsa,
n = 2 a2 = r⋅a2 1 , a3 = r⋅an-12 , a4 = r⋅a3 , ... , an = r⋅an–1 bulunur.
S = a + a + a + ...+ a = a + a ⋅ r + a ⋅ r + ...+ a ⋅ r yazılabilir. Buradan,
n. karesine koyması gereken buğday miktarı a = 2 dir. n 1 2 3 n 1 1
n
1n–1 1
Bu eşitlikler taraf tarafa çarpılırsa,

rkn onması

Buna Amacımız,

göre, tahtanın = a
a2 yem(
Snçiftlikteki
s1on
1 + hayvanların
kraresine
+
⋅ a3 ⋅ giderlerini
r 2
+
a4 ⋅...⋅ an = en
r 3263 buğday
+ ... +
r⋅ r
r
⋅
mısır
n -1
r ⋅...⋅
) = ve⋅
1 −soya
taanesi
r ⋅ a1 ⋅1a−2 r⋅ a3Dikkate
1
fasulyesinden
bulunur. g158
⋅...⋅ an-1 almamız
erekir.
oluşan günlük besin
⇒ an = agereken
1⋅ r
n–1 bulunur.
ihtiyacını karşılarken aza indirmektir.
 değişkenler:
Genel olarak, (an) bir geometrik dizi ve r∈R ise, an+1 an = r dir. n yerine 1, 2, 3 , ... ,n – 1
(n-1) tan e

x: arpa miktarı,
değerlerini sırayla Diğer bir d aeyişle,
yazılırsa, ,n a) 3g =eometrik
2 = r⋅a(1a r⋅a2 , a4 =d izisinin
r⋅a3 , ... , ialk
n n= treriminin
⋅an–1 bulunur. Sn,
toplamı,

y: soya
Bu eşitlikler
küspesi taraf miktarı,
t arafa
Sn =çaarpılırsa,
1 + a2 + a3 + ...+ an = a1 + a1 ⋅ r + a1 ⋅ r + ...+ a1 ⋅ r yazılabilir. Buradan,
2 n-1
158
z:a2maliyet
⋅ a3 ⋅ a4 (yem
⋅...⋅ an giderleri)
= r⋅ r ⋅
r ⋅...⋅
 r ⋅ a1 ⋅ a2 ⋅ a3 ⋅...⋅ an-1 ⇒ an =1 −
a1r⋅nrn–1 bulunur.
= atan1 (e 1 + r + r 2 + r 3 + ... + r n-1 ) = a1 ⋅
Sn(n-1) bulunur.
1− r
Diğer bir deyişle, (an) geometrik dizisinin ilk n teriminin toplamı, Sn,
Sn = a1 + a2 + a3 + ...+ an = a1 + a1 ⋅ r + a1 ⋅ r 2 + ...+ a1 ⋅ r n-1 yazılabilir. Buradan,

n 158
Sn = a1 (1 + r + r 2 + r 3 + ... + r n-1 ) = a1 ⋅ 1 − r bulunur.
1− r
Süt
Süt İİneklerinin
neklerinin DDengeli
engeli BBeslenmesi:
eslenmesi: ÖÖrnek
rnek ÇÇözüm
özüm YYaklaşımı
aklaşımı
Amacımız,
Amacımız, ççiftlikteki
iftlikteki h hayvanların
ayvanların m mısır
ısır v
ve
e ssoya
oya ffasulyesinden
asulyesinden o oluşan
luşan ggünlük
ünlük b besin
esin
ihtiyacını k Süt
arşılarken
ihtiyacını karşılarken İ neklerinin
y
y em
em g
g D engeli
iderlerini
iderlerini e
e n
n B
a
a eslenmesi:
za
za i
i Ö
ndirmektir.
ndirmektir. rnek
D
D Ç özüm
ikkate
ikkate a
a Y aklaşımı
lmamız
lmamız g
g ereken
ereken
Süt İneklerinin Dengeli Beslenmesi: Örnek Çözüm Yaklaşımı
değişkenler;
değişkenler;
Amacımız, Süt çiftlikteki
İneklerinin Dengeli m
hayvanların Beslenmesi:
ısır ve soya Ö rnek Çözüm oYluşan
fasulyesinden aklaşımı günlük besin
Amacımız, çiftlikteki
ihtiyacını k hayvanların
arşılarken y em g mısır ve esn
iderlerini oya
a fasulyesinden
za i ndirmektir. oluşan
D ikkate gaünlük
lmamız besin gereken
Amacımız,
ihtiyacını k x:
x: aarpa
rpa m
çarşılarken
iftlikteki m iktarı,
hyayvanların
iktarı,
em g mısır
iderlerini e ve
n a soya
za i fasulyesinden
ndirmektir. D oluşan
ikkate a günlük
lmamız g besin
ereken
değişkenler;
ihtiyacını karşılarken yem giderlerini en aza indirmektir. Dikkate almamız gereken
değişkenler; y: soya
oya k küspesi
üspesi m miktarı,
değişkenler; y: sx: arpa miktarı,
iktarı,
144 x:
z: a rpa m iktarı,
z: am
x: m aliyet
aliyet
rpa
((yem
yem ggiderleri)
miktarı, iderleri)
y: soya küspesi miktarı,
olmalıdır. y: sTabloda verilen
oya küspesi maliyetler
miktarı, dikkate alındığında, x, y ve z değişkenleri aşağıdaki
denklemle
olmalıdır.
olmalıdır.
y:
T
Tabloda
ilişkilendirilir:
soya abloda
kaliyet
üspesi
v
verilen
erilen m
miktarı, maliyetler
aliyetler d dikkate lındığında, xx, , yy v
ikkate aalındığında, e zz
ve
z:
değişkenleri m ( yem
aaşağıdaki g iderleri)
d
değişkenleri
z: maliyet (yem şağıdaki denklemle
enklemle iilişkilendirilir:
giderleri) lişkilendirilir:
z: molmalıdır.
aliyet (yem giderleri)
Tabloda verilen maliyetler x, y ve z
zz m = xx +
= aliyetler
+2 d
2 yy d ikkate ikkate
a ((lındığında,
*)
*)
olmalıdır. T abloda
değişkenleri aşağıdaki verilen denklemle ilişkilendirilir: alındığında, x, y ve z
olmalıdır. Taabloda
değişkenleri şağıdaki verilen
denklemle maliyetler ilişkilendirilir: dikkate alındığında, x, y ve z
Dikkate
Dikkate aalmamız
lmamız ggereken
ereken k
koşullar;
oşullar;
Dikkate değişkenleri
almamız aşağıdaki
gereken denklemle
koşullar, i lişkilendirilir:
z = x + 2 y (*)
Bu yözel yem günlük en az 1200 zkg = kullanılmaktadır.
x + 2 y Yani, (*)
Bu ö zel em g ünlük e n a z 1 200
Bu özel yem günlük en az 1200 kg kullanılmaktadır. k g k ullanılmaktadır. Y
Y ani; ani;
Dikkate almamız gereken koşullar; z = x + 2 y (*)
Dikkate almamız gereken koşullar; xx +
Dikkate + yy ≥ ≥ 1200 1200 (1) ((1) 1)
Bu öazel
lmamız
yem ggünlük
ereken en kaoşullar;
z 1200 kg kullanılmaktadır. Yani;
Bu özel yem günlük en az 1200 kg kullanılmaktadır. Yani;
olmalıdır.
olmalıdır. B
Bu
u ö
özel
zel yyemdeki
emdeki p
protein
rotein m
miktarının
iktarının en az % 25
25 o o lması önerilmektedir. Bu
Bu özel yem
olmalıdır. günlük en az 1200 kg kullanılmaktadır. x e+n ya≥z Y 1200 % ani; lması
(1) önerilmektedir. Bu
ifade a şağıdaki e şitsizliği
ifade aşağıdaki eşitsizliği yazmamıza imkân y azmamıza i mkân v erir:
x + vyerir:
≥ 1200 (1)
Bu özel B
olmalıdır. yemdeki protein pmiktarının
u özel yemdeki rotein xen az
mxiktarının + y ≥ 1200 %25 en a z %
olması 25 (1) oönerilmektedir. Bu ifade, Bu aşağıdaki
olmalıdır. B u ö zel y emdeki p rotein m 0,12
iktarının
0,12 x +
+ 0,
0, 5
5 yyn ≥
e ≥ a 0,
0, z 25
%
25 25 (
( xx o +
+ lması yy )) lması 2)
önerilmektedir.
ö nerilmektedir.
((2) Bu
eşitsizliği
ifade aşağıdaki yazmamıza eşitsizliği imkân verir: imkân verir:
yazmamıza
olmalıdır.
ifade Bu özel
aşağıdaki yemdeki
eşitsizliği protein miiktarının
yazmamıza mkân verir: en az %25 olması önerilmektedir. Bu
Benzer
Benzer şşekilde,
ekilde, ey emdeki
emdeki yllif
yşitsizliği if o
oranın
ranın d da een
a imkân ççok % 8 olması iile aşağıdaki iifadeyi y
yazarız:
ifade aşağıdaki azmamıza 0,12 x + 0,8 5oylması
n ok v %erir: ≥ 0, 25le ( xaşağıdaki + y ) (2) (fadeyi
2) azarız:
0,12 x + 0, 5y ≥ 0, 25 ( x + y ) (2)
0,05xxx ++
0,05
0,12 + 0, 0,12
0,12 5y yy≥≤ ≤0,0,08 0,08 25 ( x(( xx++ +yyy) )) ( 2) ((3)
3)
Benzer
Benzerşekilde, şekilde,yemdeki yemdekilif lifooranının ranın da da en en çok çok %8 %8 olması olması ile aileşağıdaki aşağıdaki ifadeyi
ifadeyi yazarız:
yazarız:
Benzer şekilde, yemdeki lif oranın da en çok %8 olması ile aşağıdaki ifadeyi yazarız:
(1), ( 2) v e (
(1), (2) şvekilde, 3) d eki
e (3) dyeki i fadeleri
ifadeleri s adeleştirerek
lif osranın
adeleştirerek s ırasıyla a şağıdaki i fadeleri e lde e deriz:
Benzer emdeki da e0,05 xs+
n çok ırasıyla
%0,128 olması y ≤aşağıdaki 0,08 ile (axşağıdaki + iyfadeleri ) i fadeyi elde yeazarız:
(3) deriz:
0,05x + 0,12 y ≤ 0,08 ( x + y ) (3) (3)
0,05x + 0,12 xx +
+ yy ≤ ≥
≥ 1200 1200 0,08 ( x + y ) (3)
(1), (2) ve (3) deki ifadeleri sadeleştirerek sırasıyla aşağıdaki ifadeleri elde ederiz:
(1), (2) v e ( 3) d eki i fadeleri s adeleştirerek
(1), (2) ve (3) deki ifadeleri sadeleştirerek sırasıyla aşağıdaki s 0,13 x
ırasıyla
0,13 x −
− 0,
0, a 25
25 şağıdaki yy ≤ ≤ 00 ifadeleri ifadeleri elde ederiz:
elde ederiz:
(1), (2) ve (3) deki ifadeleri sadeleştirerek s−ırasıyla + + ≥ a şağıdaki ≥ ifadeleri elde ederiz:
−0, 03 x + 0, 04 y ≥ 0
0, 03
x x y 0, 1200 04 y 0
x + y ≥ 1200
x +öy0,13 x − 0, 25 y ≤ 0
Bu
Bu eeşitsizlik
şitsizlik ssistemini
istemini v ve
e ((*)
*) d
denklemini
enklemini ggöz öz ö− x≥−1200
nüne
nüne aalırsak, y ≤ 0 ççözümü grafiksel olarak
xlırsak, yözümü ≥ 0 grafiksel olarak
0,13 0, 25
0,−03 +y0,≤04
görebiliriz. A şağıdaki ş ekilde
görebiliriz. Aşağıdaki şekilde taralı alan bu t aralı a lan b u
0,13
−0, e şitsizliklerin
03 x + 0, 04 y ≥m0uhtemel ççözümünü
x
eşitsizliklerin 0, 25 0 m uhtemel özümünü v verir.
erir.
Bu eşitsizlik sistemini ve (*) denklemini −0,göz 03 xönüne + 0, 04aylırsak, ≥ 0 çözümü grafiksel olarak
Bu egörebiliriz.
şitsizlik sistemini v e ( *) d enklemini g
Aşağıdaki şekilde taralı alan bu eşitsizliklerin öz ö nüne a lırsak, çözümü muhtemel grafiksel çözümünü olarak verir.
Bu eşitsizlik
görebiliriz. A s istemini
şağıdaki şv e (
ekilde *) d t enklemini
aralı
Bu eşitsizlik sistemini ve (*) denklemini göz önüne alırsak, çözümü grafiksela lan b g öz
u e ö nüne
şitsizliklerin a lırsak, m ç
uhtemel özümü g ç rafiksel
özümünü olarak
verir.
olarak görebiliriz.
görebiliriz. A şağıdaki ş ekilde t aralı
Aşağıdaki şekilde taralı alan bu eşitsizliklerin muhtemel çözümünü verir. a lan b u e şitsizliklerin m uhtemel ç özümünü v erir.

160
160
160
160
160
145

Grafikten de açıkça görüldüğü gibi minimum maliyet,
Grafikten de açıkça görüldüğü gibi minimum maliyet
x = 685,71 kg ve y = 514,29 kg ( x + y ≥ 1200 ve −0,03 x + 0,04 y ≥ 0 denklemlerinin
denklemlerinin
kesiştiği nokta) kesiştiği
için elde nokta) için
edilir. Bu elde edilir. Bu
durumda en durumda en düşük maliyet,
düşük maliyet
z = 685,71 + 2 (514, 29) = 1714, 29 TL olacaktır.

Aman Petrol, Canım Petrol: Örnek Çözüm
Yaklaşımı

Aman Petrol, Canım Petrol: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Petrol Çıkarsa Arazi Kuru Çıkarsa
Sondaj yapılırsa 100,064,000TL -‐15,200,000TL

Arazi Satılırsa 10,680,000TL 10,680,000TL

Arazide petrol çıkma olasılığı % 25 iken petrol çıkmama olasılığı, yani alanın kuru çıkma
Arazide petrol çıkma olasılığı %25 iken petrol çıkmama olasılığı yani alanın kuru çıkma
olasılığı
ise % 75’tir.
olasılığı ise %75’tir.
⎡0, 25⎤
[100,064,000 − 15, 200,000] ⋅ ⎢ ⎥ = [13,616,000] dir. Bu durumda
⎣0,75⎦ 161
(0,25)(100,064,000TL) + (0,75)(-‐15,200,000) = 25,016,000-‐11,400,000=13,616,000 TL
bulunur.
Dolayısıyla,
13,616,000 > 10,680,000
olduğundan, sondaj yapılması daha karlı olacaktır. Birden fazla arazi olduğunda da
olasılıkları hesaba katmak en iyi stratejidir.
146
Dolayısıyla,
13.616.000 > 10.680.000 olduğundan, sondaj yapılması daha kârlı olacaktır. Birden fazla
arazi olduğunda da olasılıkları hesaba katmak en iyi stratejidir.
Ücretsiz Lunapark Treni: Örnek Çözüm

Yaklaşımı
Soruda istenen, belirtilen şartlara uygun olan herhangi bir lunapark tren yolunun
mesafeye göre yükseklik grafiğini çizmektir. Bu tren yolu en az üç yerde ani aşağı iniş içermeli
ve bu yolun eğiminin mutlak değeri 5,67’yi geçmemelidir. Bu şartlar göz önünde bulunduru-
larak çizilebilecek tren yolu modellerinden biri aşağıdaki gibi olabilir (bkz. Şekil.1).
Burada 5,67 olarak verilen eğime karşılık gelen eğim açısı kullanılabilir. Bu eğimin, 80°
lik bir açıya karşılık geldiği hesap makinesi kullanılarak kolaylıkla bulunabilir (tan80o=5,67).
Buna göre çizilen eğrinin herhangi bir noktasındaki teğetinin yatayla yapmış olduğu referans
açısı 80° yi geçmemelidir.
Şekil 1. Örnek tren yolu modeli
Eğri üzerindeki her noktada çizilen teğetin eğimine bakmak makul bir yöntem olmaya-
cağından yalnızca eğiminin maksimum olması muhtemel yerlere, yani eğrinin dönüm (büküm)
noktalarına bakmak yeterli olacaktır (örn. P noktası ve Q noktası). Bunun için büküm noktaların-
daki teğetinin yatayla yapmış olduğu referans açının yolcuların güvenliği açısından 80° den
büyük olup olmadığına açı ölçer yardımıyla karar verilir.
Benzer şekilde, eğrinin diğer dönüm noktalarındaki teğetlerin eğimi bulunur ve böylece
önerilen lunapark tren yolu güvenilirlik açısından test edilmiş olur.
Yolcuların heyecanı ise iniş yolunda yolun eğiminin artarak azaldığı bölgede doruğa
çıkmaktadır. Şekildeki grafiğe bakıldığında (b-c) aralığındaki yolda, özellikle c’ye yakın olan
bölümde heyecanın en üst seviyede olduğu söylenebilir. Benzer şekilde yolcuların heyecanının,
çıkış yolunda eğimin artarak arttığı bölgede yani (0-a) aralığında, özellikle a’ya yakın olan
bölümde en aza indiği söylenebilir. Benzer şekilde, önerilen tren yolunun hangi bölgelerinde
heyecanın azaldığı ya da arttığını söylemek mümkündür.
147
Köfte Savaşları: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Soruda verilenleri aşağıdaki tablodaki gibi düzenleyelim (tablodaki artı (+) işareti
satışlardaki artışı gösterirken eksi (-) işareti azalmayı göstermektedir.)
Köfte Savaşları: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Yengeç Köfte
Soğanlı Soğansız
Istakoz Köfte
+200 TL -‐240 TL

Soğanlı
-‐200 TL +240 TL
-‐300 TL -‐400 TL

Soğansız
+300 TL +400 TL

• Yengeç Diğer
Köfte bir yol
için en olarak, soruda
iyi strateji verilenler elemanları (yi , pj ) biçiminde sıralı ikililer olacak
nedir?
şekilde K
Yengeç aşağıdaki
öfte için gibi birsmatris
en iyi trateji kullanarak da düzenlenebilir.
her iki köftecinin Burada
de soğanlı köfte sy,atmasıdır.
Yengeç Köfte’nin satış
durumunu, p Istakoz Köfte’nin satış durumunu göstermek üzere, alt indislerden 1 soğanlı
• köfte satmayı,
Istakoz 2 ise
Köfte için en soğansız köfte
iyi strateji satmayı işaret etmektedir.
nedir?
Istakoz Köfte için en iyi strateji her iki köftecinin de soğansız köfte satmasıdır.
⎡ a11 ( y, p) a12 ( y, p) ⎤ ⎡(200, −200) (−300,300) ⎤

⎢ a ( y, p) a ( y, p) ⎥ = ⎢(−240, 240) (−400, 400) ⎥
⎣ 21 22 ⎦ ⎣ ⎦
1•⇒ Soğanlı
Yengeç Köfte için en iyi strateji nedir?
Yengeç Köfte için en iyi strateji her iki köftecinin de soğanlı köfte satmasıdır.
2 ⇒ Soğansız
• Istakoz Köfte için en iyi strateji nedir?
y⇒ Istakoz Köfte
Yengeç Köfte için en iyi strateji her iki köftecinin de soğansız köfte satmasıdır.
p ⇒ Istakoz Köfte

148
Hastanız İlacı Nasıl Kullansın: Örnek Çözüm

Yaklaşımı
Hastaya verilen ilk doz: 300 mg (50 kg olan hasta için)
Yandaki tablodaki
Hastanız İlacı Nasıl Kullansın: Örnek Çveriler
özüm Excel’e
Yaklaşımı
girilerek
Hastaya verilen ilk doz: 300 mg (50 kg olan hasta için) denklem yazdırılırsa,
aşağıdaki eşitlik elde
Yandaki tablodaki veriler Excel’e
Hastanız İ(lacı
Kandaki Konsantrasyon Nasıl Zaman
mg/l) Kullansın: (sa.) Örnek Çedilir: özüm Yaklaşımı
girilerek, denklemi yazdırılırsa,
Hastaya verilen ilk doz: 300 mg (50 kg olan hasta için) aşağıdaki eşitlik elde edilir.
12 0
Yandaki −0,17 x
y = 11,62teablodaki veriler Excel’e
Kandaki Konsantrasyon
10 (mg/l) Zaman 1 (sa.) girilerek,
c(t ) = 11, 62e d enklemi
−0.17 t
yazdırılırsa,
7.0 3 aşağıdaki e şitlik e lde edilir.
12 0 x = t = 0 için
5.0 5 y = 11,62 e −0,17 x

10 1 c(t ) = c0e −0,17 t
3.5 7 c(t )d=
Bu 11, 62e−h0.17
urumda
t

erhangi bir T
Hastanız İlacı N2.5 7.0
asıl Kullansın: Örnek Çözüm 3 Y aklaşımı
9 x = t =
anında kandaki 0 için konsantrasyonun
5.0 5 Bu durumda herhangi
Hastaya verilen ilk doz: 300 mg (2.0
50 kg olan hasta için) 11 zamanla
c(t ) = c0e −d0,17 t

eğişimini veren
3.5 7 bir T anında kandaki
denklem:
Bu d urumda h erhangi bir T
1.5 Yandaki
13 tablodaki konsantrasyonun
veriler Excel’e
Kandaki Konsantrasyon (mg/l) 2.5 Zaman (sa.) 9 anında
c (T ) =kc e − kT konsantrasyonun
andaki
1.0 girilerek,
15 denklemi zamanla değişimini veren
yazdırılırsa,
0
2.0 11
aşağıdaki eşitlik edenklem: zamanla
d
lde edilir. eğişimini v eren
12 0.7 0 17 denklem:
1.5 13
y = 11,62 e −0,17 x
c (T ) = c e − kT
10 0.5 1 19
(t ) = 11, 62e−0.17t
0
1.0 c15

7.0 3
0.7 = t = 0 için
x17
5.0 5 (t ) = c0e −0,17 t
c19
0.5
3.5 7 Bu durumda herhangi bir T

2.5 Kandaki Zaman
12 e −0.17anında
t
9 kandaki konsantrasyonun
Konsantrasyon (saat) Görülüyor ki,
2.0 (mg/l) 11 zamanla değişimini veren
denklem:
1.5 Kandaki 13
Zaman c ( T ) = c0 e Görülüyor
−0.17 t
12 0 12 e12 − kT
denklemi ki, veriyle
uyumlu-
Konsantrasyon
1.0 (saat)
15 dur.
10 1 10.1 c(T ) = c e − kT denklemimiz veriyle
0.7 (mg/l) 17 0
0.5 7.0
12 3 19
0 12
7.2 uyumlu. ki,
Görülüyor
5.0
10 5
1 5.1
10.1 c(T ) = c0 e − kT denklemimiz veriyle
3.5
7.0 7
3 3.7
7.2 uyumlu.

Kandaki 2.5
5.0
Zaman 9 t
12 e −0.175 2.6
5.1
Konsantrasyon (saat)
2.0
3.5 11 1.8
(mg/l)
7 3.7
1.5
2.5 13
9 1.3
2.6
12 0 12 Görülüyor ki,

1.0
2.0 15
11 0.9
1.8
10 1 10.1 c(T ) = c0 e denklemimiz veriyle
− kT
0.7
1.5 17
13 0.7
1.3
7.0 3 7.2 uyumlu.
0.5
1.0 19
15 0.5
0.9
5.0 5 5.1
0.7 17 0.7
3.5 7 3.7
0.5 19 0.5
2.5 9 2.6

2.0 11 1.8
1.5 13 1.3
1.0 15 0.9
0.7 17 0.7 165
T T aanında
nında tekrar
tekrar ilaç
ilaç vverileceği
erileceği için,
için, ilaç
ilaç vverildikten
erildikten ssonra,
onra,
+
+) = c + c e − kT = c (1 + e − kT) 149
− kT − kT
cT
c(T ) = c0t0ekrar
(aTnında + c0 0 eilaç v=erileceği
c0 0 (1 + e için,
) ilaç verildikten sonra,
T anında
T Taanında tekrar
nında ilaç ivlaç
tekrar
tekrar erileceği
ilaç vverileceğiiçin, için,
erileceği iiçin
laç ivlaç
erildikten
vverildikten sonra,
erildikten ssonra,
onra,
T T
ci(le 22
+
aiTle )T T
=aacrasındaki
nında + c0 e − kT
tekrar
0rasındaki
k=konsantrasyon
ilaç iilaç
(1 + e − kT )i çin,
vconsantrasyon
0erileceği
se, verildikten
iise,
laç sonra,
c(T c+ ()T=++c)0=+cc00+ e −ckT0 e=− kTc− 0kT=(1c+0−(1
ek−(2+kTTe)−−T kT) )
T aile
nında
+2+T atrasındaki
= ekrar + ilaç
− kT−v erileceği −için,
++)cilaç ==vcerildikten sonra,
0 (1 + e − −kTkT
c (1 + e ++ee −2 kT))
−2 kT
cT
(2
cc((2 T T) =
T ) ) =c0c0+(1
c (1 c0+ e k
e e =)ce0−(1 onsantrasyon
kT) e k (2+T e T−)kT
c 0ise,
0 0 0
T ile
c2(iTT
T le +a2
)+rasındaki
T
=a + c e −kkTonsantrasyon
c rasındaki
−=
− kT ise, i se,
konsantrasyon
− k+(2eT −T ))
kTc (1
c(2T ) =0 c0 (10 + e )0e + c0 =icse,
0 (1 + e
− kT
+ e −2 kT )
T
T +iile
le 2
2TT arasındaki
arasındaki konsantrasyon
konsantrasyon ise,
c(2 T
Tc(2 )T=
ile
+
2T c)a0=(1c+0 (1
− kT − kT
)e + c0+=cic0se,
− k (2T−−kT(2)T −T )
e + e)ekonsantrasyon
rasındaki (1 c+0 (1
0= e + e+ e + e ) )
− kT − kT −2 kT −2 kT
+
c(2T+ ) = c0 (1 +−ekT− kT −)ke(2−Tk−(2TT) −T ) + c0 = c0 (1− kT+ e − kT−2 kT+ e −2 kT )
c(2T ) = c0 (1 + e )e + c0 = c0 (1 + e +e )

Buşşekilde
Bu
Bu
şekildeddevam
ekilde devam
edersek,
evam eedersek,
dersek,
Bu
şekilde devam edersek,
+
+)d= (1e+ − kT+
ee−−dersek, 2 kT+ ... + e − nkT)
kT −2 kT − nkT
+ ) =c

0 (1 + e kT + e + ... +−enkT )
Bu cşBu
((nT
cekilde
nT cd0evam
evam
şekilde dersek, e−2 −kT
Bu
c(nT ) =dcevam
şekilde 0 (1 +eedersek,
+ e + ... + e )
+
Bu
nT
c(nT =+ )c0=(1cd+
c(Konsantrasyon
ş)ekilde
Konsantrasyon 0 (1 +
evam e−+kT
eu−ukTzun e + ...
−2 kT −2 kT
+ürede
essürede
dersek,
ezun ++
− nkT − nkT
...e +ddeğerleri
hhangi
angi ) ) aalıyor,
eeğerleri lıyor, 220 0 mmg/l’nin
g/l’nin üüstüne
stüne ççıkıyor
ıkıyor mmu?
u?
Konsantrasyon
c(nT + ) = c0 (1 +uuzun
Konsantrasyon ezun
− kT sürede
e −2 kT h+angi
+sürede ... +deeğerleri
hangi ) alıyor,
değerleri
− nkT
alıyor,20 20mmg/l’nin
g/l’nin üüstüne
stüne çıkıyor
çıkıyormmu? u?
Biliyoruz
Biliyoruz
+ k
Konsantrasyon i,
ki,
c(nT ) =kki, i,
Konsantrasyon
Biliyoruz u r
cr0r(1 <<+
1
u
zun si
zun çin,
için,
ieçin, + e
−
ürede
kT
s h
ürede
1 i çin,
−
angi
2
h
kT
d + ... + e )
eğerleri
angi d
− nkT
a
eğerleri lıyor,
a 2 0
lıyor, m
2 g/l’nin
0 m ü stüne
g/l’nin ü ç ıkıyor
stüne ç m u?
ıkıyor m u?
Biliyoruz
Konsantrasyon <u1zun sürede hangi değerleri alıyor, 20 mg/l’nin üstüne çıkıyor mu?
Biliyoruz ki, rk<i, 1r i<çin,
Biliyoruz 1 için, 1h−angi n
1Konsantrasyon
+ +
Biliyoruz 2k2i, r 3<31 u
+ + zun sürede
i... +
çin, n−n11−1= 11− −rrnr n değerleri alıyor, 20 mg/l’nin üstüne çıkıyor mu?
11 ++ rr ++ rr ++rr ++......++rr == 1n − nr
r r 2 r 3 r n −
Biliyoruz 2k n −1 n −11 − 1
3 i, r3 < 1 için, r1−1−nr−r r
1 + 1r + r ++r2r ++r3...++...r + rn−=1 =1 − r
2

1 + r + r + r + ... + r =1 − 1r − r
Dolayısıyla,
Dolayısıyla,
Dolayısıyla, 1 −1r− r n
1Dolayısıyla,
+ r + r 2 + r 3
Dolayısıyla,
Dolayısıyla, + ... + rcn−1 =
Dolayısıyla,
== 0−−0kT−kTkT 1 − r
+
nT++)))=
lim cc0
limn → ∞ ccc((nT (nT −
n→ ∞
→ ∞ ++ + c10 1−c−cee0e 1
))==
limDolayısıyla, nTc( nT )1)=−= e1−−kT0−ekT − kT
lim cc((nT + 20,3
nlim
n→
lim→nn∞∞
→→∞∞c(nT
++ ccc000 1
− e
ccc(((nT nT +)c))(==
lim
nT =c1)−=e10,3
nT − kT c0
n→
lim + ∞ 10 (−
c
1 − c00e−+−kTkT
nT
c ) =
c(nT c(nT )n =→
nT +
+
=
) =∞ − kT−−kTkT 1 − e − kT
)
1 −11
e−−ee

Ek: Denklemi en başta Excel’de buldurmadan kendimizde bulabilirdik.
+ c0
)= m
Matematiksel
Matematiksel − kT a tılma
modelimizi
meodelimizi
c(nT böbreklerden
İlacın
Matematiksel
Matematiksel odelimizi kkkurduk,
urduk,
m şşimdi
kurduk, şimdi
urduk, vsücuttaki
oruya
şimdi
iktarının,
imdi ddönelim.
önelim.
ssoruya
oruya didlaç
önelim.
miktarıyla orantılı olduğu biliniyor.
önelim.
1 −modelimizi soruya
Matematiksel modelimizi
Matematiksel
Matematiksel m kurduk,
modelimizi
odelimizi şimdi
kurduk,
kurduk, soruya
şimdi ddönelim.
soruya
şimdi önelim.
soruya dönelim.
dc + + c
c(cnT (=nT−kc) = cc0 0− kT= =2020
+) = olmasını
olmasını istiyoruz.
istiyoruz. Başlangıç
Başlangıç dozunu
dozunu bulmalıyız.
bulmalıyız.
cdt(nT ) = 1 −1 − e−−ekT
0
kT
= 20 oolmasını
lmasını iistiyoruz.
stiyoruz. Başlangıç Başlangıç ddozunu
ozunu bbulmalıyız.
ulmalıyız.
Matematiksel 1 −m e odelimizi kurduk, şimdi soruya dönelim.
dc 166 166
c c 166 166
= − kdt =2020
⇒⇒ − − kT
166
0 = −−
0
e−ekT ) ve
kT
,) k ,=
k0= ,17
0,17 oolduğunu
lduğunu bbiliyoruz.
iliyoruz. 166
c c0− kT− kT= c0c= olduğunu biliyoruz.
0
20(1 20(1
1− 1−e−ekT = 20 ⇒ c0 = 20(1 − e ) , k= 0,17 olduğunu biliyoruz.
1− e
dc
Dolayısıyla
bu bd T T vce 0c i0kilileri
Dolayısıyla
∫ = ∫ −kdt u enklemi
denklemi sağlayan
sağlayan farklı
farklı ve ikilileri bulabiliriz.
bulabiliriz.
Dolayısıyla
c bu denklemi sağlayan farklı T ve c0 ikilileri bulabiliriz. 166
T"T" c0"c0" D"D" C(T)"
C(T)" " "
ln c = −T"
kt + c1 c0" (D/V=c
(D/V=c0 ⇒
D"
0⇒DD = 25c )" C(T)"
= 25c)" c(Tc()T=) c= ce e " "
−0T.17T
−0.17 "
(D/V=c0 ⇒ D = 25c00 )"0 c(T ) = c00 e0−0.17T "
1" 1" 3,12"
3,12" 78"
78" 2,6"
2,6" Bu"
Bu"
eln c = e1" 3,12" 78" 2,6" Bu"
c
2" 2"ge 1
− kt
5,76"
5,76" 144"
144" 4,1"
4,1" eşleşmelerin"
eşleşmelerin"
2" 5,76" 144" 4,1" eşleşmelerin"
tamamı"
3" 3" 7,99"
7,99" 200"
200" 4,8"
4,8" tamamı"
3" − kt 7,99" 200" 4,8" tamamı"
birkaç"
150
Dolayısıyla bu denklemi sağlayan farklı T ve c0 ikilileri bulabiliriz.
HASTAYA ÖNERİ: Her 4 saatte bir 250 mg. alması.

Çözümün kontrolü: Bu durumda grafik aşağıdaki gibi olur.
Minimum konsantrasyon= 5,1 mg/l
lim c(nT ++ ) = 20,3

→ ∞ c(nT ) = 20,3
n lim
n→∞
lim c(nT ) = 10,3
→ ∞ c(nT ) = 10,3
n lim
n→∞
Ek: Denklemi en başta Excel’de buldurmadan kendimizde bulabilirdik.
Ek: Denklemi en başta
EK: Denklemi en Excel’de buldurmadan
başta Excel’de kendimizde
buldurmadan bulabilirdik.
kendimiz de bulabilirdik. İlacın böbrek-
İlacın
lerdenbatılma
öbreklerden
miktarının, atılma miktarının,
vücuttaki vücuttaki orantılı
ilaç miktarıyla ilaç miktarıyla
olduğu o rantılı olduğu biliniyor.
biliniyor.
İlacın böbreklerden atılma miktarının, vücuttaki ilaç miktarıyla orantılı olduğu biliniyor.
dc
dc = −kc
dt = −kc
dt
dc
dc = −kdt
c = −kdt
c
dc
∫ dc = ∫ −kdt
∫ c = ∫ −kdt
c
ln c = −kt + c1
ln c = −kt + c1
c
elnln cc = e−− ktkt ·gec11
e = e ge
c(t ) = c0e −− ktkt

c(t ) = c0e

151
Posta
Posta
Posta Sorunu:
S Sorunu: ÖÖ rnek
rnek ÇÇ özüm
özüm YY aklaşımı
aklaşımı
Posta
Posta
Posta SSorunu:
Sorunu: orunu:
orunu: ÖÖ
Ö rnek
Örnek
rnek
rnek Çözüm
Ç
ÇÇözüm
özüm
özüm
Y
YYaklaşımı
aklaşımı
Yaklaşımı
aklaşımı
Posta Sorunu: Örnek Çözüm Yaklaşımı

gönderinin boyutlarını
Soruda
Soruda amacımız
Soruda amacımız
amacımız en en büyük
en büyük büyük hacimli hacimli gönderinin
hacimli gönderinin hesaplamaktır.
boyutlarını hesaplamaktır.
boyutlarını hesaplamaktır. Bu Bu
Bu
Soruda
Soruda
Soruda amacımız
amacımız
amacımız en
en en büyük
büyük
büyük hacimli
hacimli
hacimli gönderinin
gönderinin
gönderinin boyutlarını
boyutlarını
boyutlarını hesaplamaktır.
hesaplamaktır.
hesaplamaktır. Bu
Bu
Bu
nedenle bulmamız istenen aslında hacmi maksimum yapacak boyutları bulmaktır. Yani,
Soruda amacımız, en büyük hacimli gönderinin boyutlarını hesaplamaktır. Bu nedenle
soru
bulmamız
soru
soru şu
ş u şşşekilde
şu ekilde
istenen
şekilde iiifade
fade aslında
ifade eeedilebilir.
dilebilir.
hacmi
edilebilir. maksimum yapacak boyutları bulmaktır. Yani soru şu şekilde
soru
soru
soru şşu
şu şekilde
şu ekilde
ekilde ifade ifade
fade edilebilir.
edilebilir.
dilebilir.
ifade edilebilir:
𝑥𝑥,𝑥𝑥,𝑦𝑦, 𝑦𝑦,𝑦𝑦,𝑧𝑧
𝑧𝑧 𝑧𝑧
sırasıyla
sırasıyla eeen,
n,
en, bb oy ve
oy ve yükseklik
yükseklik oo lmak
lmak üü zere, zere, Maksimum Maksimum(( xx(,,xyy, ,,yzz, ))z =
Maksimum )==??? ?
( x((,xxy,,,(x,
yyz,,)zzy,=)) =
𝑥𝑥, 𝑧𝑧 sssırasıyla b
bboy v
vve y
yyükseklik o
oolmak ü
üüzere,
𝑥𝑥,𝑥𝑥,
𝑥𝑥,
x,𝑦𝑦,𝑦𝑦, 𝑧𝑧
𝑦𝑦, ırasıyla
y,s𝑧𝑧 ırasıyla
z ırasıyla
sırasıyla en, en, boy
n,
en,
oy ve
oy
boy
e
ye veükseklik
ükseklik
ükseklik
yükseklik
lmak
olmak
lmak
olmak üzere, zere,
zere,
üzere, Maksimum
MaksimumMaksimum Maksimum ?= ?=
z) ?
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
1)
1) xx x+
1) ++yy y+ ++zz z= ==90 9090
1) 1)
1)x +
1) xx ++ y+ yy +z+ = zz =90
= 90

90
2) xx x⋅⋅ yy⋅ y⋅⋅ zz⋅ z≤
2)
2) ≤≤606060
2)x ⋅xxy⋅⋅ ⋅yyz⋅⋅≤
2) 2)
2) zz ≤60
≤ 6060
1)
1)
1) ifadesinden
fadesinden
ifadesinden xx x= ==90 9090−−−yy y−−−zz zbb ulunur.
bulunur.
ulunur. BB u u
durumda,
urumda,
d urumda,
1) 1) iiiİfadesinin
fadesinden
fadesinden x x=x =90
ifadesinden
1)
1) = 90 − −− ulunur.
bbulunur.
y −yy −z− zbzbulunur. ulunur. B
Bu
B
B u
Bu
u d
d
d durumda,
urumda,
u
durumda, urumda,
90
==(90
xxx...xyyy....yzzz.z= (90 (90− −−yy y− −−zz). ).z ).
yyy...yzzz.z= ==90 9090yz yzyz− −−yy222y2zz22z− −−yzyz2222 2=
2
==f (f yy(,,yzz,))z )
2y 2z − yz 2 2 = ff (
x. yx.zy.=z (90 =
= (90 (90 −− − y −
y −y z−).zy)..zy.=z 90z ). == 9090 yzyz yz
−− − y yz −z − yzyz= =f (fy((,yyz,,)zz ))
yz
Bu
Bu ifadeyi
Bu ifadeyi ifadeyi
ifadeyi maksimum
maksimum
maksimum yapacak
yapacak
yapacak zdeğerlerini
değerlerini
y,y,zz değerlerini bulmak
bulmak
bulmak için,
için,
için, ifadenin
ifadenin
ifadenin sırasıyla
sırasıyla
sırasıyla ve
ve zz z
yyzyve
Bu
Bu
Bu
Bu ifadeyi
ifadeyi
ifadeyi maksimum
maksimum
maksimum
maksimum yapacak
yapacak
yapacak
yapacak y, y,z y, zzdeğerlerini
değerlerini
z değerlerini
y,
y, değerlerini bulmakbulmak
bulmak
bulmak için,
için, ifadenin
için, ifadenin
ifadenin
için, ifadenin sırasıyla
sırasıyla y ve
sırasıyla
sırasıyla y yve değişken-
y ve
z zz
ve
değişkenlerine
değişkenlerine
lerine
değişkenlerine göre türevini ggöre
öre
göre
öre ttürevini
almamız ürevini
türevini
ürevini almamız
lmamız
almamız
agerekir. ggerekir.
erekir.
gerekir.
erekir.
değişkenlerine
değişkenlerine
değişkenlerine göre g göre t
türevini
türevini a
almamız lmamız
almamız g
gerekir.
gerekir.
ff yyf((yyyy(,,yzz,))z= =
) =9090
90 z z−−2
z − 2 − 22 22
= ⇒
2 yz−2−z 22z ==0 0⇒⇒9090−−2 2y y−−z z==0 0⇒⇒zz z=
yz z 2 0 90 − 2 y − z = 0 ⇒ ==90 9090− −−222yy y
f y f(fyyyy((,yyz,,)zz=)) = = 90
90 z −zz −
90 2−yz 22yz yz −−
yz z− zz= = 0= ⇒00 ⇒ ⇒9090 90 −− 2−y22− yy − z−=zz =0= ⇒00 ⇒ ⇒ z= zz = = 90
90 90 −− 2−y22 yy
ff zzf((zzyy(,,yzz, ))z = )==90 9090yy y− −−yy222y2 − −−222yz
22
yzyz= ==000⇒ ⇒ ⇒90 90 −−yy y−
90− −−22z2z z=
==000⇒ ⇒ ⇒90 90 −−yy y−
90− −−2(90
2(90
2(90− −−222yy))y =)==000⇒
⇒ ⇒yy y===30
30 30 b
b ulunur.
ulunur.
b ulunur.
bulunur.
f z f(fzzzy((,yyz,,)zz=)) = = 90
90 y−
90 yy −−
y 2yy−2 − 22yz
2−yz = =0
yz =0 0⇒
⇒ ⇒ 909090− −−
y− yy − zz =0
2−z22= =0 ⇒0⇒ ⇒ 9090 90 − −−
y− yy −
− 2(90
2(90
2(90−− 2−y22)yy=)) =0
=0⇒0⇒⇒y y=y == 30
30 b ulunur.
30 bbulunur.
ulunur.
Buradan,
Buradan,
Buradan,
Buradan,
Buradan,
Buradan,
Buradan,
zzz z= ==90 9090− −−222yy y, , , yy y=
==30 30 30⇒ ⇒ ⇒zz z= ==30 30 bulunur.
bulunur.
bulunur.
30bulunur.
z= z =90= 90 −−
90 2−y22, yy , y, y=
y =30
= 30 30 ⇒⇒ ⇒ z= zz =30 = 30 30 bulunur.
bulunur.
bulunur.
xxx x+ ++yy y+ ++zz z= ==90 olduğundan
olduğundan
olduğundan yy y=
9090olduğundan ==3030 ve
vezz z=
ve
30ve ==30 için
için
için
3030için
x+ x ++ y+ yy +z+ = zz =90 = 90 olduğundan
olduğundan
90 olduğundan y y=y =30
= 30 ve
ve
30 z z=z =30
ve = 30
30 için
için
için
xx x===30 3030 bbbulunur.
ulunur.
ulunur.
b ulunur.
x x=x =30 = 30 30 b ulunur.
bbulunur.
ulunur.
Dolayısıyla,
Dolayısıyla, en bbüyük hhacimli ggönderi küp şşeklinde, dolayısıyla boyutları birbirine eeşit vve
e 30
Dolayısıyla,
Dolayısıyla,
Dolayısıyla, eeen
n
en
n b üyük
b
bbüyük
üyük
üyük h hacimli
hhacimli
acimli gggönderi
acimli önderi
önderi
önderi
kk
k üp
kküp
üp şşşeklinde,
üp eklinde,
eklinde,
eklinde,
dd
d olayısıyla
olayısıyla
ddolayısıyla
olayısıyla
bb
b oyutları bb
oyutları
bboyutları
oyutları b irbirine
irbirine
bbirbirine
irbirine eeeşit
şit ve
şit
şit v
vve
e
cm
Dolayısıyla,
Dolayısıyla,
30 olarak ebulunur.
n e b üyük
n üyük h acimli acimli g önderi
g önderi k üp ş
üp eklinde,
ş eklinde, d olayısıyla b
olayısıyla oyutları b
oyutları irbirine
irbirine e şit
e v e
şit e
30
30
30 cccm
m
cm oo
o larak
oolarak
larak bb
b ulunur.
ulunur.
bbulunur.
30
30 cm cm
olarak
m larak
larak ulunur.
bulunur.
ulunur.
Tomar
Tomar Tomar
şeklindeki
şeklindeki şeklindeki gönderiler
gönderiler gönderiler düşünüldüğünde
düşünüldüğünde
düşünüldüğünde en en büyük
büyük
en büyük hacimli
büyük hacimli hacimli silindirin
silindirin araştırılması
silindirin araştırılması araştırılması
Tomar
Tomar şeklindeki
şeklindeki gönderiler
gönderiler düşünüldüğünde
düşünüldüğünde en
en büyük hacimli
hacimli silindirin
araştırılması
gerekir.
Tomar
Tomar
gerekir.
gerekir. şeklindeki
şeklindeki gönderiler
gönderiler düşünüldüğünde
düşünüldüğünde en büyük
en hacimli
büyük hacimli silindirin araştırılması
gerekir.
gerekir.
gerekir.
gerekir.

𝑟𝑟, s
𝑟𝑟, ilindirin
s y
ilindirin
𝑟𝑟, ssilindirin y arıçapı;
y ℎ
arıçapı; ,
ℎ y, üksekliği
y o
üksekliği o lmak
lmak üüzere:
zere:
𝑟𝑟, 𝑟𝑟, silindirin
silindirin
𝑟𝑟, yyarıçapı;
arıçapı;
yarıçapı;
ilindirin arıçapı;
ℎ, y yyüksekliği
ℎ, ℎℎy, , üksekliği
üksekliği o
oolmak
olmak
üksekliği lmak
lmak
ü
üüzere:
zere:
üzere:
zere:
169
169
169
169
169
169
152
Maksimum((((π (ππ...rrr.22r22hh2h))h))= ??? ? ?
2
Maksimum
Maksimum
Maksimum
Maksimum ππ = =
)=
=
r, silindirin yarıçapı;
Maksimum ( π . r h) = ?h, yüksekliği olmak üzere, Maksimum (π·r2·h) = ?
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
Koşullar:
1) 4r + h ≤ 104
1) 44rrr++
1)
1)
1) 44
1)
1)
+hh≤≤104104
104
4rr++ hhh≤≤104
104
2)
2) 2
2) 22rrr≤ 90
≤≤90
2)
2) 222rrr ≤
2) ≤ 90
90
2)
2) ≤ 90
≤90
90
3)
3) h
3) hh≤ 90
≤≤90
90
3) hh
3)
3)
3) h≤≤ 90 olmalıdır. Bu durumda,
90
≤90
olmalıdır.
olmalıdır. B
olmalıdır. BBu u d
u ddurumda,
urumda,
urumda,
olmalıdır. BBu u dd2durumda,
olmalıdır.
olmalıdır.
B u urumda,
urumda,
Maksimum(((π
Maksimum
Maksimum π π..rr.r2222hhh)))bulmak
bulmakiiiçin
bulmak
bulmak çin hhhh y
için
çin erine,
y yyerine,erine, 1
erine, . . . k
111. kkkoşuldaki oşuldaki
oşuldaki b
oşuldaki ilgiden
bbbilgiden
ilgiden (((104
ilgiden (104-4r
104−
104
4r ) yazabiliriz.
yazabiliriz.
−−44rr)))yazabiliriz.
yazabiliriz.
Maksimum(π .r 2h2 ) bulmak için h yerine, 1. koşuldaki bilgiden (104 − 4r ) yazabiliriz.
Maksimum
Maksimum (π .r h) bulmak için h 3 yerine,
2 (π .r h) bulmak i2çin h y
erine, 11. . kkoşuldaki oşuldaki bbilgiden ilgiden (104 yazabiliriz.
(104−−44rr))yazabiliriz.
fff(((rrr)))= ==π ππrrr2222(104 (104−
(104 −−4 44rrr)))= ==104 104π
104 ππrrr2222− −−4 44π ππrrr3333
f (r ) = π r 2(104 − 4r ) = 104π r −24π r 3
)==ππrr2 (104
ff((rr)fonksiyonun (104−−44rr))==104 104 ππrr2 −−44ππrr3
Bu
Bu
Bu fonksiyonun değerini
Bu fonksiyonun
fonksiyonun değerini maksimum
değerini
değerini maksimum
maksimum yapacak
maksimum yapacak r
yapacak
yapacak r rr değerini
değerini bulmak
değerini
değerini bulmak için
bulmak
bulmak için fonksiyonun
için
için fonksiyonun r’ye
fonksiyonun
fonksiyonun r’ye
r’ye göre
r’ye
Bu
göre fonksiyonun
t ürevini a değerini
lmamız g erekir. maksimum
yapacak r değerini bulmak için fonksiyonun r’ye
türevini
göre
göre almamız
tttürevini
ürevini almamız gerekir. gggerekir.
erekir.
Bu
Bu
göre ürevini aalmamız
fonksiyonun
fonksiyonun değerini
değerini
lmamız erekir. maksimum
maksimum yapacak r r değerini
yapacak değerini bulmak bulmak için
için fonksiyonun
fonksiyonun r’ye r’ye
göre
göre f ( r ) t =ürevini
ffʹ′(ʹ′(rr)t)ürevini
ʹ′ ==208 208ππrra
208 π r − a lmamız
−−lmamız
12ππrr2 ==0g0 erekir.
12
12 π r 2
2 2 = 0g erekir.

f ʹ′(r ) = 208π r − 12π r 2 = 0
Buradan,
fBuradan,fʹ′(ʹ′(rr))==208
Buradan,
Buradan, 208 ππrr−−12 12ππrr22==00
Buradan,
rr ==00veya veya 208 208π − 12 12π r =0⇒ ⇒rrr= 17,333 17,333bulunur. bulunur.
Buradan,
r = 0 veya
Buradan, ππ−−12
r = 0 veya 208π − 12π r = 0 ⇒ r = 17,333bulunur.
208 ππrr==00⇒ ==17,333 bulunur.
bulunur.
r = 17,333 bulunur.
rrrrr====017,333 veya ⇒
veya
017,333
17,333
⇒ ⇒
⇒ 208
208
hh==104
hπ
hπ=
=−104
104
−12
104 12π
−−44rr==34,
−πr4rr===0034,
− 4r = 34,
34,
⇒
666
⇒666 r==bulunur.
r666
666
bulunur.
bulunur.
17,333
bulunur.
17,333 bulunur.
bulunur.
22rr =
2r ===34 .666olduğundan
..666
34.666
34 olduğundan
olduğundan
olduğundan
sonuç,
sonuç,
sonuç, sonuç,
en
en en
en büyük
büyük
büyük
büyükhacimli
hacimli
hacimli
hacimli
gönderi
gönderi için
gönderi
gönderi
için,
için,
için, çapı
çapı
çapı
çapı ve
ve
veve
yüksekliği
yüksekliği
yüksekliği
yüksekliği birbirine
r22=rr=17,333
rbirbirine =
34
17,333
34.666
666
e ⇒ ⇒ olduğundan
şit h
o h ==
lacak 104
104 ş − − 44r
ekilde r sonuç,
= = h34,
34,
azırlanmış 666 666 en bulunur.
bulunur.
büyük
o lması
hacimli g erekmektedir. gönderi için,
çapı ve yüksekliği
eşitbirbirine
birbirine olacak e eşit şekilde
şit o olacak
lacak hazırlanmış ş şekilde
ekilde hhazırlanmış olması gerekmektedir.
azırlanmış oolması lması ggerekmektedir. erekmektedir.
birbirine eşit olacak şekilde hazırlanmış olması gerekmektedir.
.666holduğundan olduğundan sonuç,
=sonuç, en 222büyük
en büyük ≈hacimli gönderi için, için, çapı
çapı ve ve yüksekliği
yüksekliği
34.666hacimli 32,703 gönderi
2rr==34
2Maksimum hacim
acim = == π
ππrrr2222hhh=
34.666 3,14 ××17,333 17,333 2× 34.666 32,703
Maksimum
Maksimum
Maksimum hhacim=
acim 2 =3,14 3,14× 17,333 2××34.666 ≈ ≈32,703
Maksimum
birbirine eeşit
birbirine h acim
şit oolacak =
lacak şşekilde π r =
ekilde hhazırlanmış
h 3,14 × azırlanmış oolması
17,333 × 34.666 ≈
lması ggerekmektedir. 32,703
erekmektedir.
Bulunan
Bulunan
Bulunan bu
bu bu hacim,
hacim,
hacim, diğer
diğer
diğer benzer
benzer
benzer soruda
soruda
soruda bulduğumuz
bulduğumuz
bulduğumuz paketleme
paketleme
paketleme şeklinden
şeklinden
şeklinden daha
daha fazla
fazla
Bulunan
Bulunan bu bu hacim,
hacim, diğer diğer 2bulduğumuz benzer soruda paketleme bulduğumuz şeklinden paketleme daha fazla hacmedaha
şeklinden sahiptir.
daha
fazla
fazla
Maksimum
hacme
Maksimum s
hacme sahiptir.
hacme
ahiptir. hh acim
acim = =
π π rr2
h h = = 3,14
3,14 × × 17,333
17,333 2 2
× ×34.66634.666 ≈≈ 32,703
32,703
hacme ssahiptir. ahiptir.
32,703
32,703 >> 2
Bulunan
32,703 > 2 2bu 7,000
7,000
7,000 hacim, diğer diğer benzer benzer soruda soruda bulduğumuz bulduğumuz paketleme paketleme şeklinden şeklinden daha daha fazla
fazla
Bulunan
32,703 > bu 27,000 hacim,
hacme
hacme
Görevliye, ssahiptir.
ahiptir. maksimum
Görevliye,
Görevliye, maksimum hacmi
maksimum hacmi elde elde etmek etmek için için bütün bütün boyutların
boyutların birbirine birbirine eşit
eşit olacak
olacak
Görevliye,
Görevliye, maksimum hacmi
maksimum hacmi elde
hacmi
şekilde paketlenmesi gerektiği belirtilir. Ayrıca tomar (silindir) halinde paketlendiğinde
elde
elde etmek etmek
etmek için için
için bütün bütün
bütün boyutların boyutların
boyutların birbirine
birbirine
birbirine eşit
eşit
eşit
olacak
olacak
olacak şekilde
32,703
32,703
küp ş >> 2 27,000
eklinde 7,000
paketlenmesi y gerektiği
apılan p belirtilir. Ayrıca
aketlemeye g öre dtomar
aha f (silindir)
azla h halinde
acim s paketlendiğinde küp şeklinde
ağlanabilmektedir.
küp şşeklinde
küp eklinde yyapılan apılan ppaketlemeye aketlemeye ggöre öre ddaha
aha ffazla azla hhacim acim ssağlanabilmektedir.
ağlanabilmektedir.
yapılan
küp şeklinde paketlemeye yapılan pgöre aketlemeye daha fazla göre hacim
daha sağlanabilmektedir. fazla hacim sağlanabilmektedir.
Görevliye,
Görevliye,
maksimum hacmi
maksimum hacmi elde elde etmek etmek için için bütün bütün boyutların
boyutların birbirine birbirine eşit eşit olacak
olacak


şşeklinde
küp
küp eklinde yyapılan
apılan ppaketlemeye
aketlemeye ggöre
öre ddaha
aha ffazla
azla hhacim
acim ssağlanabilmektedir.
ağlanabilmektedir.

Üretim Hatası: Örnek Çözüm Yaklaşımı

Hatalı
Hatalı ürün
ürünserilerini
serilerinigösteren
gösterensayıları
sayıları bir dizi gibi
bir dizi gibi düşünürsek
düşünürsek bu bu dizinin
dizinin ilk
ilk sekiz
sekiz terimi
50, 137,50,
terimi 211, 289,
137, 374,
211, 443,374,
289, 540,443,
610540,
dur. Dizinin ardışık
610 dur. terimleri
Dizinin arasındaki
ardışık terimleri farklar
arasındaki sırasıyla
137 – 50 = 87; 211 – 137 = 74; 289 – 211 = 78; 374 – 289 = 85; 443 – 374 = 69;
farklar sırasıyla: 137 – 50 = 87; 211 – 137 = 74; 289 – 211 = 78; 374 – 289 = 85; 443 –
540 – 443 = 97; 610 – 540 = 70 dir. Bu farkların ortalaması ise
374 = 69; 540 – 443 = 97; 610 – 540 = 70 olup, bu farkların ortalaması
170
170
170
170
87 + 74 + 78 + 85 + 69 + 97 + 70
= 80
7
bulunur. Üretim hatası olması muhtemel kilitlerin seri numaralarını tahmin etmek için
aşağıdaki aritmetik dizi formülü kullanılabilir: 170
170
s1 = 80 olmak üzere 𝑛𝑛 ≥ 2 için sn = sn−1 + 80
Bu formülü kullanarak, üretim hatası olması muhtemel sonraki 3 seri

Üretim
Üretim HHatası: atası: ÖÖrnek rnek ÇÇözüm
özüm YYaklaşımı
aklaşımı
Hatalı
Hatalı ürün ürün serilerini
serilerini gösteren gösteren
Hatalı sayıları
sayıları
ürün bir
serilerini bir dizi
dizi gibi
gösteren gibi düşünürsek
düşünürsek
sayıları bir bu
bu
dizi dizinin
dizinin ilk
ilk sekiz
sekiz bu dizinin ilk sekiz
gibi düşünürsek
terimi
terimi 50, 50, 137,
137, 211, 211, 289,
289, 374,
374, 443, 443, 540, 540, 610 610 dur.
dur. Dizinin
Dizinin ardışık
ardışık terimleri
terimleri arasındaki arasındaki
terimi 50, 137, 211, 289, 374, 443, 540, 610 dur. Dizinin ardışık terimleri arasındaki
374
374 == 6 69;
9; 5540
40 –– 4 443
43 == 9374
97;
7; 6=
610
10
–– 55
69; 540
40 =–= 74 70
40 0 oolup,
43 =lup, bbu
97; 6u 10
farkların
farkların
– 540 =oo rtalaması
7rtalaması
0 olup, b u farkların ortalaması
87++74
87 74++78
78++85
85++69
69++97
97++70
70
87 + 74 = 80 + 85 + 69 + 97 + 70 = 80
+=80
78
77 153
7
bulunur. bulunur. Üretim hatası olması muhtemel kilitlerin seri numaralarını tahmin etmek için aşağıdaki
bulunur. Üretim hatası olması muhtemel kilitlerin seri numaralarını tahmin etmek için
Üretim hatası olması muhtemel kilitlerin seri numaralarını tahmin etmek için
bulunur.
aritmetik Üretim hatası olması muhtemel kilitlerin seri numaralarını tahmin etmek için
dizi formülü kullanılabilir:
aşağıdaki
aşağıdaki aaritmetik
ritmetik ddizi
izi formülü
formülü kkullanılabilir:
ullanılabilir:
aşağıdaki aritmetik dizi formülü kullanılabilir:
80 olmak
ss1 1==80 o olmak üzere
lmak üüzere
zere 𝑛𝑛𝑛𝑛s≥≥= 2 2 80
için ssn n==ssnü−n1zere
için
olmak −1++80
80𝑛𝑛 ≥ 2 için s = s + 80
11 nn nn−−11
Bu
Bu formülü
formülü kkullanarak,
ullanarak,
Bu
Bu üüretim
fretim
formülü hhatası
ormülü atası oolması
lması mm
kkullanarak,
ullanarak, uhtemel
uhtemel
üretim
ü ssonraki
hatası
retim onraki
olması
hatası 33 s seri
olması eri
muhtemel
m uhtemel ssonraki 3 sseri,
onraki 3 eri
ss9 9==720, s10==800,
720,s10 880 d dir.
s11==880
800,s11 ir.
s99 = 720, s10 11 = 880 dir.
10 = 800, s11 dir.
50000
50000
625 olup,
==625 olup, ss625 ==50000
50000 dir.
62550000 dir. Bu
Bu durumda
durumda 50.000
50.000 seriden
seriden yaklaşık
yaklaşık 625
625 tanesi
tanesi hatalı
hatalı
80
80 = 625 olup, 625 = 50000 dir.
olup, s625 dir. Bu
Bu durumda 50.000seriden
durumda 50.000 seridenyaklaşık
yaklaşık625
625 tanesi
tanesi hatalı
hatalı
80
üretim
üretim oolabilir.
labilir.
üretim
üretimoolabilir.
labilir.

Diğer bir yaklaşım:
Diğer
Diğer bbir
ir yyaklaşım:
aklaşım:
Diğer bir yaklaşım:
Hatalı
Hatalı sseri ıra nno o ((x)
eri ssıra x) 11 22 33 44 55 66 77 88
Hatalı seri sıra no (x) 1 2 3 4 5 6 7 8
Hatalı eri nno o ((y)
Hatalı sseri y) 50
50 137
137 211
211 289
289 374
374 443
443 540
540 610
610
Hatalı seri no (y) 50 137 211 289 374 443 540 610

verilerini aşağıdaki gibi bir saçılma diyagramı olarak çizdirip, interpolasyon doğrusunu
bulmak
bulmak olabilir.
olabilir. Buna
Buna göre göre veri
veri setini
setini modelleyen
modelleyen doğrusal
doğrusal interpolasyon interpolasyon denklemi denklemi
bulmak
verileriniolabilir.
aşağıdaki Buna
gibi göre veri setini
bir saçılma diyagramı modelleyen
olarak çizdiripdoğrusal interpolasyon
interpolasyon doğrusunudenklemi
bulmak
yy==79,952
79,952xx−−28,036 28,036 y yardımıyla
ardımıyla
= ssonraki
onraki
− hhatalı
atalı
y sseriler
eriler
ardımıyla xx
s =
=
9

onraki 9
,
,
1 1
0,
0,
h 1 1
1
1
d d
eğerleri
atalı eğerleri
s k
eriler xk
ullanılarak
ullanılarak
= 9 , 1 0, 1 1 d eğerleri k ullanılarak
olabilir. Buna göre veri setini modelleyen doğrusal interpolasyon denklemi,
y 79,952 x 28,036
sırasıyla
sırasıyla 6691,
91, 7771,
71, 8851
51 oolarak
larak ((tam
sırasıyla 6tam
91, ss7
ayı
ayı ddeğerleri)
71, 8eğerleri) bbulunabilir.
51 olarak (ulunabilir.
tam sayı d eğerleri) bulunabilir.
y = 79,952x - 28,036 yardımıyla sonraki hatalı seriler x = 9, 10, 11 değerleri kullanılarak sırasıy-
la 691, 771 ve 851 olarak (tam sayı değerleri) bulunabilir.
171
171
171
y = 79,952x - 28,036 denkleminde y = 50.000 değeri için x = 625,73 yani 625 bulunur. Diğer
bir deyişle 50.000 seriden yaklaşık 625 tanesi hatalı üretim olacaktır.
154
Soru Başlığı Yararlanılan Kaynaklar
Aman Petrol Canım Petrol http://www.colorado.edu/education/DMP/activities

(Erişim Tarihi: 15.12.2015)
Aracın Durma Mesafesi Shternberg, B.,Yerushalmy, M. (2003). Models of func-

tions and models of situations: On the design of model-
ing-based learning environments. In R.Lesh, & H. M. Do-
err (Eds.), Beyond constructivism: A models & modeling
perspective on mathematics problem solving, learning &
teaching (s. 479-498). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Atlamak Ya Da Atlamamak! Benson, S., Cheyney, R., Eschberger, D. & Wheeler, J.A.,
(2006). Modeling with mathematics: A bridge to algebra
II. New York, NY: W.H. Freeman and Company.
Ayak İzi Problemi “Big Foot”: https://engineering.purdue.edu/ENE/Re-

search/SGMM/CASESTUDIESKIDSWEB/bigfoot.htm
Benzinin İyisi Hangisi? Fendel, D. M., Resek, D., Alper, L., & Fraser, S. (2005).
Interactive Mathematics program: Integrated high school
mathematics: Year 1. Emeryville, CA: Key Curriculum
Press.
Caddede Park Yeri Swetz, F., & Hartzer, J. S. (1991). Mathematical modeling
in the secondary school curriculum: A resource guide of
classroom exercises. Reston, VA: NCTM.
Antik Çağ Kalıntıları “http://web.utk.edu/~auerbach/GOLD.htm” (Erişim Tari-

hi: 15.12.2015), Auerbach, B. M., & Ruff, C. B. (2004).
Human body mass estimation: a comparison of “mor-
phometric” and “mechanical” methods. American Journal
of Physical Anthropology, 125, 331–342.
Benson, S., Cheyney, R., Eschberger, D., & Wheeler, J. A.,
(2006). Modeling with mathematics: A bridge to algeb-
ra II. New York, NY: W.H. Freeman and Company.
Çitleyelim Haeussler, E. F., & Paul, R.S. (2002). Introductory mathe-

matical analysis. Uper Saddle River, New Jersey: Prentice
Hall.
Dergi Satışları Aydın, N., & Erbaş, A. K. (2008). Matematik 10: Ders ki-
tabı. Ankara, Türkiye: Aydın Yayıncılık.
Diş Hekimi Randevuları Berry, J., & Houston, K. (1995). Mathematical modeling.
Bristol, UK: J. W Arrowsmith Ltd.
155
Doğa Yürüyüşü Parkuru Yoon, C., Dreyfus, T., & Thomas, M. O. J. (2010). How
Krokisi high is the tramping track? Mathematising and applying
in a calculus model-eliciting activity. Mathematics Educa-
tion Research Journal, 22(1), 141–157.
Yoon, C., Thomas, M., & Dreyfus, T. (2011). Grounded
blends and mathematical gesture spaces: Developing
mathematical understandings via gestures. Educational
Studies in Mathematics, 78, 371-393.
Gerçekten Kanser mi, Değil Eddy, D. M. (1982). Probabilistic reasoning in clinical

mi? medicine: Problems and opportunities. In D. Kahneman,
P. Slovic, & A. Tversky (Eds.), Judgment under uncertainty:
Heuristics and biases (pp. 249–267). Cambridge, UK:
Cambridge University Press.
Gün Uzunluğunu Tahmin Et Benson, S., Cheyney, R., Eschberger, D., & Wheeler, J.
A., (2006). Modeling with mathematics: A bridge to alge-
bra II. New York, NY: W.H. Freeman and Company.
Köfte Savaşları “Pizza Wars”: http://www.colorado.edu/education/DMP/

activities. (Erişim Tarihi: 15.12.2015)
Hastanız İlacı Nasıl Kul- Berry, J., & Houston, K. (1995). Mathematical modeling.
lansın? Bristol: J. W Arrowsmith Ltd.
Kaplumbağa Terbiyecisi Aydın, N., & Erbaş, A. K. (2008). Matematik 12: Ders ki-
tabı. Ankara: Aydın Yayıncılık.
Regiomontanus’ angle maximization problem. (2010,
November 10). In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Re-
trieved 09:59, December 28, 2010, from http://en.wikipe-
dia.org/w/index.php?title=Regiomontanus%27_angle_
maximization_problem&oldid=395982920
Kazalar, Kazalar… Blitzer, R. (2008). Thinking mathematically. Upper Saddle

River, New Jersey: Prentice Hall.
Kim 500 Milyar İster? Quinn, R. J. (2003). Exploring the probabilities of ‘Who
Wants to be a Millionaire? Teaching Statistics, 25(3), 81-
84.
Kömür Tüketimi “Oil Consumption”: http://intermath.coe.uga.edu/topics/

datanlss/stats/a32.htm (Erişim Tarihi: 15.12.2015)
Verilerin kaynağı: BP Statistical Review of World Energy,
June 2010. (http://www.bp.com/statisticalreview) (Erişim
Tarihi: 15.12.2015)
156
Meyve Suyu Ambalajı “Doin’ The Can-can”:

http://www.indiana.edu/~hmathmod/projects.html
Mikroorganizmalar Nasıl http://www.mikrobiyoloji.org (Erişim Tarihi: 15.12.2015)

Çoğalır?
Nasıl Depolayalım Swetz, F., & Hartzler, J. S. (1991). Mathematical modeling

in the secondary school curriculum: A resource guide of
classroom exercises. Reston, VA: NCTM.
Patlamış Mısır Kutusu Davis, M. E., & Edwards, C. H. (2007). Elementary math-
ematical modeling: Functions and graphs. Upper Saddle
River, NJ: Pearson.
Posta Sorunu “Postal Restriction”: http://intermath.coe.uga.edu/topics/

geometry/3dobjts/r03.htm (Erişim Tarihi: 15.12.2015)
Erbas, A. K., Cakiroglu, E., Aydın, U., & Beser, S. (2006).
Professional development through technology-integrated
problem solving: From InterMath to T-Math. The Mathe-
matics Educator, 16, 35-46.
Sarkaçlı Saati Nasıl Tamir Cosenza, G., Gray P., & Horn J. (2006). Modeling with
Edelim? mathematics: A bridge to algebra. Newyork: W. H. Free-
man and Company.
Satranç Tahtası Aydın, N., & Erbaş, A. K. (2010). Matematik 11: Ders ki-
tabı. Ankara: Aydın Yayıncılık.
Su Deposu Carlson, M., Larsen, S., &Lesh, R. (2003). Integrating

models and modeling perspective with existing research
and practice. In R. Lesh & H. Doerr (Eds.), Beyond con-
structivism: A models and modeling perspective (pp. 465-
478). Mahwah, NJ: Lawrence ErlbaumAssociates.
Süt İneklerinin Dengeli National Council of Educational Research and Training.

Beslenmesi (2005). Mathematics: Textbook for class XI. New Delhi:
Author. www.ncert.nic.in
Tahta En Iyi Nereden Murdock, J., Kamischke, E., & Kamischke, E. (2004). Dis-
Görünür? covering advanced algebra: An investigative approach.
Emeryville: Key Curriculum Press.
Trafik İşaret Levhaları Foerster, P. A. (2005). Calculus: Concepts and applica-

tions. CA: Key Curriculum Press.
“Trafik İşaretleri El Kitabı”: http://www.kgm.gov.tr/SiteCol-
lectionDocuments/KGMdocuments/Trafik/IsaretlerElKita-
bi/TrafikIsaretElKitabieski.pdf (Erişim Tarihi: 15.12.2015)
157
Üretim Hatası Murdock, J., Kamischke, E., & Kamischke, E. (2004). Dis-
covering advanced algebra: An investigative approach.
Emeryville, CA: Key Curriculum Press.
Yaz İşi Lesh, R., & Lehrer, R. (2000). Iterative refinement cycles
for videotape analyses of conceptual change. In A. E.
Kelly, & R. A. Lesh (Eds.), Handbook of research design
in mathematics and science education (pp. 665-708).
Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
Zıplayan Top! “Bouncing Ball”: http://intermath.coe.uga.edu/topics/

nmcncept/ratios/r16.htm (Erişim Tarihi: 15.12.2015)
İZİNLER
“Ayak İzi Problemi”, “Su Deposu”, “Yaz İşi”

Prof. Dr. Richard Lesh’in 3 Aralık 2012 tarihli e-mail yazışmasındaki izni.
“Caddede Park Yeri” (Street Parking)

Adapted with permission from Mathematical Modeling in the Secondary School Curriculum,
copyright 1991 by the National Council of the Teachers of Mathematics. All rights reserved.
“Nasıl Depolayalım” (Pack Them In!)

Reprinted with permission from Mathematical Modeling in the Secondary School Curricu-
lum, copyright 1991, by the National Council of the Teachers of Mathematics. All rights
reserved.
“Diş Hekimi Randevuları”, “Hastanız İlacı Nasıl Kullansın?”

Prof. Dr. Ken Houston’ın “6 Eylül 2015, Prof. Dr. John Berry’nin 17 Eylül 2015 tarihli e-mail
yazışmalarındaki izinleri.
“Doğa Yürüyüşü Parkuru Krokisi” Şekil 1

Copyright Clearance Center’in 8 Ekim 2015 tarih ve 3724170996039 lisans nolu izni.
“Kömür Tüketimi”, “Maksimum Alan”, “Posta Sorunu”, “Zıplayan Top!”

Prof. Dr. James W. Wilson’ın 14 Mayıs 2014 tarihli e-mail yazışmasındaki izni.
“Süt İneklerinin Dengeli Beslenmesi”

“National Council of Educational Research and Training”in 16 Kasım 20015 tarih ve No.F.23-
142/09-Pub(TCS) sayılı izni.
158

Günlük Hayattan Modelleme Soruları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Günlük Hayattan Modelleme Soruları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

Prof. Dr. Ayhan Kürşat ERBAŞ

Lise Matematik Konuları İçin Günlük Hayattan Modelleme Soruları

Copyright © 2016 Türkiye Bilimler Akademisi

Bu kitabın tüm yayın hakları Türkiye Bilimler Akademisi’ne aittir.

Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri; toplumda bilimsel düşüncenin

Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR

Öğrencilerin matematiği gerçek hayatla ilişkilendirerek ve

Matematiksel modelleme matematik eğitiminde önemli kabul

Bu kitap, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

Bu kitapta, matematik derslerinde lise düzeyinde işlenen

sınıf ortamında kullanımı ile ilgili öğretmenlere rehberlik edecek bazı

A.K.E./TÜBA-GEBİP/2012-11. Ayhan Kürşat ERBAŞ, Türkiye Bilimler Akademisi

Matematiksel Modelleme Nedir?...........................................................................1

BÖLÜM/2 - MODELLEME SORULARI................................................................

Modelleme Soruları Listesi (Başlığa göre alfabetik sırada)..................................15

Hangi Otomobili Almalı?.......................................................................................53

BÖLÜM/3 - ÖRNEK ÇÖZÜM YAKLAŞIMLARI.

Banka Soygunu: Örnek Çözüm Yaklaşımı...........................................................83

Benzinin İyisi Hangisi: Örnek Çözüm Yaklaşımı.................................................101

Matematiksel model ve modelleme. Modeller, bir takım karmaşık sistemleri,

Matematiksel modellemenin öğretimde kullanımıyla ilgili iki temel yaklaşım vardır.

(modellerin) gerçek hayat durumlarını incelerken kullanılması, dönüştürülmesi ve uyarlan-

Modelleme süreci. Modellemede, verilenleri kullanarak hedefe ulaşma sürecinde

Şekil 1. Matematiksel modelleme süreci [5]

Birinci aşamada, öğrenciler problem durumunu inceleyip verilen bilgileri belirleyerek,

Matematiksel modelleme ve problem çözme. Matematik derslerinde yaygın o-

Tablo 1. Geleneksel problem çözme anlayışı ve matematiksel modellemenin bir karşılaştırması

Geleneksel Problem Çözme Yaklaşımları Matematiksel Modelleme

Matematiksel Modelleme Niçin Önemlidir?

Modellemenin bir öğretim aracı olarak kullanıldığı eğitim yaklaşımında öğretmenin

Matematiksel Modellemenin Öğrencilere Sağlayacağı Kazanımlar

Modelleme etkinliklerinin öğretim sürecinde kullanılması öğrencilerin bilişsel, duyuş-

yapıları kullanarak bazen de duruma göre en uygun matematiksel yapıyı kendileri

b. Öğrencilerin modelleme etkinlikleri ile kazandıkları matematiksel düşünme,

c. Günlük yaşamdaki bir probleme matematiği kullanarak çözüm üreten öğrenciler,

d. Modelleme etkinliklerinde öğrenciler grup olarak çözüm üzerine tartışırken

Matematiksel Modellemenin Öğretmenlere Sağlayacağı

Modelleme etkinliklerinin matematik eğitiminde kullanılmasının öğretmene da sağlayacağı

a. Modelleme, öğretmenlere matematiği günlük yaşamla ilişkilendirerek öğrencilerinin

b. Bu etkinliklerin planlanması, sınıflarda uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi

c. Modelleme, doğası gereği farklı çözüm yaklaşımları ve düşünme biçimleri geliştirmeyi

Öğrencilerin modelleme etkinliklerinde nasıl farklı çözüm yolları ortaya koyabilece-

Çözüm Yaklaşımı-1: Geometrik Şekilleri Yorumlama (Sezgisel Çözüm)

Şekil 2. “Su Deposu” örnek çözüm yaklaşımı-1

Çözüm Yaklaşımı-2: Birim Hacim

Şekil 3. “Su Deposu” örnek çözüm yaklaşımı-2

Çözüm Yaklaşımı-3: Birim Yükseklik

Şekil 4. “Su Deposu” örnek çözüm yaklaşımı-3

Şekil 5. “Su Deposu” örnek çözüm yaklaşımı-4

Dördüncü çözüm yaklaşımı örneğinde ise öğrenciler hacim-yükseklik grafiğinin çizi-

Örnek 2: Dergi Satışları

Çözüm Yaklaşımı-1: Sıkıştırma

Şekil 6. “Dergi Satışları” örnek çözüm yaklaşımı-1

Çözüm Yaklaşımı-2: Eşitsizlik kurma

Şekil 7. “Dergi Satışları” örnek çözüm yaklaşımı-2

Sonuç olarak, yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi, modelleme etkinlikleri

Matematiksel Modellemenin Sınıfta Kullanımı İçin Öneriler

Matematiksel modelleme etkinliklerinde öğrenci ve öğretmenin rolleri, geleneksel

b. Öğrencilerin 3-4 kişilik gruplara ayrılarak çalışmaları sağlanmalıdır.

ç. Modelleme etkinliği dağıtıldıktan sonra öğrencilere soruyu dikkatlice okuyup anlamaları

a. Modelleme sürecinde öğrencilerin çözümle ilgili kararları kendilerinin almasını sağla-

i. Öğrencilere soru üzerinde çalışmaları için yeterince zaman verilmelidir.

iii. Öğrencilerin sorunun çözüm yollarında yanlışlar yaptığı gözlemlendiğinde,