BÀI TẬP CHƯƠNG 2: BỘ CHỈNH LƯU

Lưu ý: Mạch tương đương của bộ chỉnh lưu (1 pha, 3 pha) và tải (R+L+E) với điện áp trung bình
ngõ ra Ud và dòng trung bình ngõ ra Id như hình 1. Trong mạch này, diode nhằm mục đích lưu ý là
dòng điện Id chỉ chạy theo một chiều từ nguồn  tải. Mạch này có thể áp dụng để giải các bài toán
về bộ chỉnh lưu ở chế độ xác lập.
Từ đây, suy ra phương trình mạch: U d  RI d  E
Trong trường hợp mạch làm việc ở chế độ dòng liên tục, Ud là một hàm theo góc kích α, mà không
phụ thuộc vào giá trị của R, L hoặc E (xem lại các công thức phần lý thuyết).
Id

R
Ud
E

Hình 1
Chỉnh lưu 1 pha
Bài 1:
1. Trị trung bình điện áp ngõ ra (xem dạng ud trên hình 2):

1 2
 
Ud  2U sin(t )d (t )  U (1  cos  )  0.45U (1  cos  ) ,

trong đó: U: trị hiệu dụng áp nguồn xoay chiều cung cấp cho cầu chỉnh lưu.
Sinh viên tự vẽ quan hệ Ud (α), lưu ý là chỉ vẽ với α trong khoảng 0π.
2. Dạng sóng ud, id, và is như hình 2.
Lưu ý là trường hợp tải thuần trở như bài này, giá trị tức thời của dòng ngõ ra sẽ là:
ud
id 
R
Do đó, dạng dòng ngõ ra id sẽ giống như dạng áp ngõ ra ud  Khi ud = 0 thì id = 0  SCR tắt
điện áp ngõ ra ud và dòng ngõ ra id sẽ bằng zero khi us < 0.
3. Trị trung bình dòng ngõ ra của bộ chỉnh lưu:
Ud
Id 
R
Trị hiệu dụng dòng ngõ ra bộ chỉnh lưu:

1
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 2
 
1 1  2 U sin(t )  U  sin(2 )
I d ,rms  i d (t )    d (t )  1 
2
 ; α: góc kích (rad)
 
d
  R  R  2

Trị hiệu dụng dòng ngõ vào bộ chỉnh lưu:

I s ,rms  I d ,rms

(S/v tự chứng minh, lưu ý là is  id khi T1 và T2 dẫn, và is   id khi T3 và T4 dẫn).

Công suất P tại ngõ vào bộ chỉnh lưu = công suất Pd tại ngõ ra của bộ chỉnh lưu (bỏ qua tổn hao
trên cầu chỉnh lưu). Ngoài ra, do tải là điện trở thuần nên:
P  Pd  RI d2,rms

Công suất biểu kiến tại ngõ vào:

S  U s ,rms  I s ,rms  U  I d ,rms

Từ đó suy ra hệ số công suất tại ngõ vào bộ chỉnh lưu đã cho trong bài là:
P  sin(2 ) 
HSCS   1  = 0.707 (với   )
S  2 2

Hình 2

Bài 2:
1. Theo giả thiết của đề bài, dòng tải id là phẳng (nghĩa là mạch hoạt động ở chế độ dòng liên tục)
nên ta có:
2 2
Ud  U cos 

(SV xem lại phần chứng minh công thức này trong lý thuyết)

2
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Sinh viên tự vẽ quan hệ Ud (α), lưu ý là chỉ vẽ với α trong khoảng 0π.
2. Dạng sóng ud, id, uT1 và is như hình 3.
Với các dạng sóng ud, id, và is, có thể xem lại phần lý thuyết.
Với dạng sóng uT1, lưu ý là:
- Khi T1 dẫn (T3 tắt): uT 1  0
- Khi T3 dẫn (T1 tắt): uT 1  us

Hình 3

3. Vì id phẳng nên trị trung bình của dòng tải id = trị hiệu dụng của id (SV tự chứng minh điều này)
U d  E 99  75
I d ,rms  I d    12 A
R 2
Công suất tại ngõ vào bộ chỉnh lưu P = công suất tại ngõ ra Pd (bỏ qua tổn hao trên cầu chỉnh
lưu). Ngoài ra, do dòng id là phẳng nên:
P  Pd  U d I d
Công suất biểu kiến tại ngõ vào:
S  U s ,rms  I s ,rms  U  I d (SV tự chứng minh Is,rms = Id)

Từ các biểu thức trên, suy ra hệ số công suất ngõ vào bộ chỉnh lưu:
P 2 2 
HSCS   cos   0.45 (với   )
S  3
Bộ chỉnh lưu lúc này hoạt động ở chế độ chỉnh lưu (do công suất ra Pd = UdId > 0 và góc kích
α<π/2 ), do đó chiều truyền công suất là: nguồn  tải.

3
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 4. Để Id = 10A khi E = -75V, có thể tính ra được:
U d  RI d  E  55V
Từ đó suy ra: cos    0.152
Góc kích cần thiết:   103o
Bộ chỉnh lưu lúc này hoạt động ở chế độ nghịch lưu (do công suất ra Pd = UdId< 0 và góc kích
α>π/2), do đó chiều truyền công suất là: tải  nguồn.
Dạng sóng ud, id, uT1 và is tương tự như hình 2 nhưng với góc kích   103o (SV tự vẽ)

Bài 4:
1. Dạng sóng ud, id, và is giống như hình 2, câu 1. Như vậy, với tải thuần trở, dạng sóng của cầu
chỉnh lưu điều khiển toàn phần và của cầu chỉnh lưu điều khiển bán phần tương tự nhau.
2. Vì dạng sóng dòng và áp ngõ ra của bộ chỉnh lưu lúc này giống như bài 1, các công thức tính trị
trung bình và trị hiệu dụng dòng tải id, và hệ số công suất ngõ vào của cầu chỉnh lưu cũng giống
như bài 1.
SV tự tính toán các kết quả cuối cùng dựa trên thông số đã cho của cầu chỉnh lưu.

Bài 5:
1. Dạng sóng ud, id, uT1 và is như hình 6.
Với các dạng sóng ud, id, và is, có thể xem lại phần lý thuyết.
Với dạng sóng uT1, lưu ý là:
- Khi T1 dẫn (T3 tắt): uT 1  0
- Khi T3 dẫn (T1 tắt): uT 1  us
2. Theo giả thiết của đề bài, dòng tải id là phẳng (nghĩa là mạch hoạt động ở chế độ dòng liên tục)
nên ta có:
2 
Ud  U (1  cos  )  99V (với   )
 2
SV tự vẽ mạch tương đương của bài này, từ đó suy ra:
U d  RI d

4
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Hình 4
Ud
Trị trung bình dòng ngõ ra: I d   49.5 A
R
Từ đồ thị có thể suy ra trị hiệu dụng của dòng ngõ vào Is, rms như sau:
  2
1 2 1  2   
2 
 is d (t )    I d d (t )   (  I d ) d (t )    I d
2
I s ,rms ; α: góc kích (rad)
2      
Công suất tại ngõ vào bộ chỉnh lưu P = công suất tại ngõ ra Pd (bỏ qua tổn hao trên cầu chỉnh
lưu). Vì dòng id là phẳng nên công suất tại ngõ ra có thể tính như sau:
P  Pd  U d I d
Công suất biểu kiến tại ngõ vào bộ chỉnh lưu:
 
S  U s ,rms  I s ,rms  U  I d

Từ đó suy ra hệ số công suất tại ngõ vào bộ chỉnh lưu đã cho trong bài là:
P 2  
HSCS   (1  cos  ) = 0.636 (với   )
S    2

5
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chỉnh lưu 3 pha
Bài 6:
1. Giả thiết tải có R = 10, L = 0 (tải thuần trở). Với góc kích    3 , các dạng sóng ud, id, uT1
như hình 5 dưới đây

Hình 5
Lưu ý là dạng sóng uT1 trên T1 phụ thuộc vào trạng thái đóng ngắt của các SCR nối chung cực
cathode với SCR này:
- Khi T1 dẫn (T3, T5 tắt): uT 1  0
- Khi T3 dẫn (T1, T5 tắt): uT 1  uan  ubn  uab
- Khi T5 dẫn (T1, T3 tắt): uT 1  uan  ucn  uac
- Khi các SCR đều tắt: uT 1  uan (do lúc này ud = 0 vì id = 0)
Sinh viên tự suy ra dạng sóng dòng ia (đây cũng là dòng qua SCR T1)
2. Giả thiết tải có R = 10, L đủ lớn để dòng id có thể xem là phẳng. Với góc kích    3 , các
dạng sóng ud và uT1 như hình 6 dưới đây. Các dạng sóng dòng ngõ ra (id) và dòng ngõ vào trên
pha a (ia) sinh viên tự xem lại slide tương ứng trong phần lý thuyết.

6
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Hình 6
Lưu ý là dạng sóng uT1 trên T1 phụ thuộc vào trạng thái đóng ngắt của các SCR nối chung cực
cathode với SCR này:
- Khi T1 dẫn (T3, T5 tắt): uT 1  0
- Khi T3 dẫn (T1, T5 tắt): uT 1  uan  ubn  uab
- Khi T5 dẫn (T1, T3 tắt): uT 1  uan  ucn  uac
Bài 8:
1. Theo giả thiết của đề bài, dòng tải id là phẳng (nghĩa là mạch hoạt động ở chế độ dòng liên tục)
nên ta có:
3 6
Ud  U cos   2.34 U cos 

Sinh viên tự vẽ quan hệ giữa Ud(α), lưu ý là chỉ vẽ với α trong khoảng 0π.
2. Giả thiết tải có L đủ lớn để dòng id có thể xem là phẳng. Với góc kích    3 , các dạng sóng ud ,
id, dòng ngõ vào ia của pha a và điện áp uT1 trên T1, như hình 7 dưới đây.
Lưu ý là dạng sóng uT1 trên T1 phụ thuộc vào trạng thái đóng ngắt của các SCR nối chung cực
cathode với SCR này:
- Khi T1 dẫn (T3, T5 tắt): uT 1  0
- Khi T3 dẫn (T1, T5 tắt): uT 1  uan  ubn  uab
- Khi T5 dẫn (T1, T3 tắt): uT 1  uan  ucn  uac
Dòng ngõ vào ia phụ thuộc vào trạng thái hoạt động của T1 và T4:
- Khi T1 dẫn và T4 tắt: ia  id

7
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 - Khi T4 dẫn và T1 tắt: ia   id
- Khi T1 và T4 tắt: ia  0

Hình 7

3. Theo giả thiết của đề bài, dòng tải id là phẳng (nghĩa là mạch hoạt động ở chế độ dòng liên tục)
nên ta có:
3 6 
Ud  U cos   257.4V (với   )
 3
SV tự vẽ mạch tương đương của bài này, từ đó suy ra:
U d  RI d  E
U d  E 257.4  200
Dòng ngõ ra trung bình: I d    28.7 A
R 2
Vì id phẳng nên trị trung bình của dòng tải id = trị hiệu dụng của id :
I d ,rms  I d

Từ đồ thị có thể suy ra trị hiệu dụng của dòng ngõ vào Is, rms như sau (lưu ý là ở bán kỳ dương,
is  I d trong khoảng 2 / 3 , và ở bán kỳ âm is   I d trong khoảng 2 / 3 ):
 2 /3   2 /3
1 2 1   2
2 
 is d (t )    I d d (t )   (  I d ) d (t )    I d
2 2
I s ,rms
2  0   3

8
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Công suất tại ngõ vào bộ chỉnh lưu P = công suất tại ngõ ra Pd (bỏ qua tổn hao trên cầu chỉnh
lưu). Vì dòng id là phẳng nên công suất ngõ ra có thể tính theo công thức:
P  Pd  U d I d
Công suất biểu kiến tại ngõ vào:
2
S  3U s ,rms  I s ,rms  3U  I d
3
Từ đó suy ra hệ số công suất tại ngõ vào bộ chỉnh lưu đã cho trong bài là:
P 3 2 
HSCS   cos  = 0.68 (với   )
S  3
Bộ chỉnh lưu lúc này hoạt động ở chế độ chỉnh lưu (do công suất ra Pd = UdId> 0 và góc kích
α<π/2), do đó chiều truyền công suất là: nguồn  tải.
4. Để Id = 20A khi E = -200V, có thể tính ra được:
U d  RI d  E  2  20  200   160V
Ud Ud 160
Từ đó suy ra: cos      0.31
3 6 2.34 U 2.34  220
U

Góc kích cần thiết:   108o
Bộ chỉnh lưu lúc này hoạt động ở chế độ nghịch lưu (do công suất ra Pd = UdId < 0 và góc kích
α>π/2), do đó chiều truyền công suất là: tải  nguồn.

Bài 9:
1. Vẽ dạng sóng: ud, id, dòng qua diode D4, dòng qua thyristor T1, dòng ngõ vào ia và điện áp uT1
với góc kích  = 30o.
Các dạng sóng như hình 8 dưới đây.
Về dạng sóng ud, xin xem chi tiết trong các slide bài giảng tương ứng.
Lưu ý là dạng sóng uT1 trên T1 phụ thuộc vào trạng thái đóng ngắt của các SCR nối chung cực
cathode với SCR này:
- Khi T1 dẫn (T3, T5 tắt): uT 1  0
- Khi T3 dẫn (T1, T5 tắt): uT 1  uan  ubn  uab
- Khi T5 dẫn (T1, T3 tắt): uT 1  uan  ucn  uac
Dòng ngõ vào ia phụ thuộc vào trạng thái hoạt động của T1 và D4:
- Khi T1 dẫn: ia  id
- Khi D4 dẫn: ia   id

9
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 - Khi T1 và D4 cùng tắt, hoặc T1 và D4 cùng dẫn: ia  0

Hình 8 ( = 30o)

2. Vẽ dạng sóng: ud, id, dòng qua diode D4, dòng qua thyristor T1, dòng ngõ vào ia và điện áp uT1
với góc kích  = 90o.
Các dạng sóng như hình 9 dưới đây.

10
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 ud
uan ubn ucn
0

id
0
iD4

id
0
iT1

ia
0

uab uac
0 uT1

0.96 0.965 0.97 0.975 0.98 0.985 0.99

T5 T1 T3 T5 T1

D6 D2 D4 D6 D2

Hình 9 ( = 90o)

11
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt