Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù

Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá

Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

BAÛN CHAÁT CUÛA LYÙ LUAÄN KINH TEÁ

1.1 Caùc Khaùi nieäm Cô baûn

Nhieàu luaät sö nghó raèng kinh teá hoïc laø nghieân cöùu veà laïm phaùt, thaát nghieäp, caùc chu kyø
kinh teá, vaø nhöõng hieän töôïng kinh teá vó moâ bí aån khaùc, khoâng lieân quan ñeán nhöõng moái
quan taâm thöôøng nhaät cuûa heä thoáng phaùp lyù. Thöïc ra lónh vöïc cuûa kinh teá hoïc roäng hôn
nhieàu. Nhö ñöôïc nhaän thöùc trong cuoán saùch naøy, kinh teá hoïc laø khoa hoïc veà söï choïn
löïa hôïp lyù trong moät theá giôùi – theá giôùi cuûa chuùng ta – maø trong ñoù caùc nguoàn löïc laø
haïn cheá so vôùi caùc öôùc muoán cuûa con ngöôøi. Vôùi ñònh nghóa nhö theá, nhieäm vuï cuûa
kinh teá hoïc laø tìm hieåu nhöõng yù nghóa cuûa vieäc giaû ñònh raèng con ngöôøi laø moät ngöôøi toái
ña hoùa hôïp lyù muïc ñích trong cuoäc ñôøi, ñoù laø nhöõng söï thoûa maõn cuûa anh ta – maø chuùng
ta seõ goïi laø “tö lôïi” cuûa anh ta. Chuùng ta khoâng ñöôïc laãn loän toái ña hoùa hôïp lyù vôùi söï
tính toaùn coù yù thöùc. Kinh teá hoïc khoâng phaûi laø moät lyù thuyeát veà yù thöùc. Haønh vi (caùch
öùng xöû) hôïp lyù khi noù phuø hôïp vôùi moâ hình veà söï choïn löïa hôïp lyù, baát keå traïng thaùi tinh
thaàn cuûa ngöôøi choïn löïa. Vaø chuùng ta khoâng ñöôïc laãn loän tö lôïi vôùi söï ích kyû; haïnh
phuùc (hay söï khoán khoå cuõng vaäy) cuûa ngöôøi khaùc coù theå laø moät phaàn trong söï thoûa maõn
cuûa moät ngöôøi.

Khaùi nieäm con ngöôøi laø moät ngöôøi toái ña hoùa hôïp lyù tö lôïi cuûa mình coù yù nghóa
laø con ngöôøi ñaùp öùng tröôùc caùc ñoäng cô khuyeán khích – ñoù laø neáu ñieàu kieän xung
quanh cuûa moät ngöôøi thay ñoåi theo caùch thöùc sao cho anh ta coù theå gia taêng nhöõng söï
thoûa maõn cuûa mình qua vieäc thay ñoåi haønh vi, thì anh ta seõ laøm theá. Töø ñònh ñeà naøy
daãn ñeán ba nguyeân lyù cô baûn cuûa kinh teá hoïc:

1. Thöù nhaát laø quan heä nghòch bieán giöõa giaù ñöôïc tính vaø löôïng caàu (Luaät veà Caàu).
Neáu giaù cuûa thòt boø raùn taêng 10 xu moät caân Anh, vaø neáu caùc giaù khaùc vaãn khoâng ñoåi, thì
mieáng thòt boø raùn baây giôø seõ coù giaù cao hôn ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng, moät caùch töông
ñoái, so vôùi giaù cuûa noù tröôùc ñaây. Laø ngöôøi öùng xöû hôïp lyù vaø vì tö lôïi, anh ta seõ phaûn
öùng baèng caùch ñieàu tra khaû naêng cuûa caùc haøng thay theá maø tröôùc ñaây anh ta ít thích hôn
khi thòt boø raùn coøn ôû giaù cuõ, nhöng baây giôø thì haáp daãn hôn bôûi vì chuùng reû hôn so vôùi
thòt boø raùn. Nhieàu ngöôøi tieâu duøng seõ tieáp tuïc mua thòt boø raùn nhieàu nhö tröôùc; vì ñoái
vôùi hoï, caùc haøng khaùc laø haøng thay theá keùm cho duø coù giaù töông ñoái thaáp hôn phaàn naøo.
Nhöng moät soá ngöôøi mua seõ giaûm löôïng thòt boø raùn hoï mua vaø thay theá baèng caùc thöù
thòt khaùc (hay caùc thöïc phaåm khaùc, hay saûn phaåm khaùc hoaøn toaøn), vôùi keát quaû laø toång
löôïng caàu thòt boø raùn cuûa ngöôøi mua, vaø nhö theá laø soá löôïng saûn xuaát ra, seõ suït giaûm.
Hình 1.1 cho thaáy ñieàu ñoù. Trong Hình 1.1, truïc tung bieåu thò soá ñoâ la Myõ vaø truïc
hoaønh bieåu thò soá ñôn vò saûn löôïng. Gia taêng giaù töø p1 leân p2 daãn ñeán suït giaûm löôïng
caàu töø q1 xuoáng q2. Töông töï, chuùng ta coù theå töôûng töôïng löôïng cung giaûm töø q1 xuoáng
q2 vaø nhaän thaáy raèng taùc ñoäng seõ laø laøm taêng giaù cuûa haøng hoùa ñang xeùt töø p1 leân p2.
Baïn coù theå thaáy vì sao quan heä nhaân quaû ñi theo caû hai chieàu hay khoâng?

Richard Posner 1 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

Löôïng
q2 q1

Hình 1.1

Luaät veà Caàu khoâng chæ vaän haønh ñoái vôùi haøng hoùa coù giaù roõ raøng. Caùc giaùo vieân
chöa ñöôïc nhieàu ngöôøi öa chuoäng ñoâi khi coá gaéng laøm taêng soá hoïc sinh nhaäp hoïc trong
lôùp mình baèng caùch naâng ñieåm trung bình cuûa hoïc sinh trong lôùp cuûa mình. Hoï laøm theá
bôûi vì khi caùc yeáu toá khaùc nhö nhau thì ngöôøi cho ñieåm khoù coù soá hoïc sinh nhaäp hoïc
trong lôùp ít hôn ngöôøi cho ñieåm deã. Moät keû phaïm toäi bò keát aùn ñaõ thuï aùn xong ñöôïc noùi
laø ñaõ “traû nôï cho xaõ hoäi”, vaø moät nhaø kinh teá hoïc seõ nhaän thaáy pheùp aån duï naøy thích
hôïp. Söï tröøng phaït laø, ít nhaát cuõng treân quan ñieåm cuûa keû phaïm toäi (taïi sao khoâng phaûi
treân quan ñieåm cuûa xaõ hoäi, tröø khi söï tröøng phaït laø döôùi hình thöùc phaït tieàn?), caùi giaù
maø xaõ hoäi tính cho haønh ñoäng phaïm toäi. Ñieàu naøy daãn nhaø kinh teá hoïc ñeán choã tieân
ñoaùn raèng gia taêng möùc ñoä nghieâm khaéc cuûa vieäc tröøng phaït hoaëc gia taêng khaû naêng
xaûy ra söï aùp ñaët vieäc tröøng phaït seõ laøm taêng giaù cuûa toäi phaïm vaø vì theá laøm giaûm tyû leä
toäi phaïm. Keû phaïm toäi seõ ñöôïc khuyeán khích thay theá haønh ñoäng phaïm toäi baèng haønh
ñoäng khaùc. Caùc nhaø kinh teá hoïc goïi caùc giaù khoâng lieân heä ñeán tieàn laø “caùc giaù môø”.

2. Nhöõng ngöôøi tieâu duøng trong thí duï veà thòt boø raùn cuûa chuùng ta – vaø keû phaïm toäi
– ñöôïc giaû ñònh laø coá gaéng toái ña hoùa ñoä thoûa duïng (haïnh phuùc, vui söôùng, thoûa maõn).
Ñieàu nhö theá cuõng ñöïôc cho laø ñuùng ñoái vôùi caùc nhaø saûn xuaát thòt boø, maëc duø trong
tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi baùn, ta thöôøng noùi ñeán toái ña hoùa lôïi nhuaän chöù khoâng phaûi toái
ña hoùa ñoä thoûa duïng. Nhöõng ngöôùi baùn tìm caùch toái ña hoùa cheânh leäch giöõa chi phí cuûa
hoï vaø doanh thu baùn haøng cuûa hoï, nhöng luùc naøy chuùng ta chæ quan taâm ñeán giaù thaáp
nhaát maø moät ngöôøi baùn hôïp lyù vaø vì tö lôïi seõ tính. Giaù thaáp nhaát ñoù laø giaù maø caùc
nguoàn löïc, ñöôïc söû duïng heát trong vieäc laøm ra (vaø baùn) saûn phaåm cuûa ngöôøi baùn, coù theå
coù ñöôïc trong muïc ñích söû duïng keá caùi toát nhaát cuûa noù – giaù thay theá (alternative

Richard Posner 2 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

price). Khi noùi ñeán chi phí cuûa moät haøng hoùa laø nhaø kinh teá hoïc muoán noùi ñeán giaù thay
theá naøy, vaø ñieàu naøy gôïi yù taïi sao moät ngöôøi baùn hôïp lyù laïi khoâng baùn vôùi giaù thaáp hôn
chi phí. Thí duï, chi phí cuûa vieäc laøm ra moät maùy xeùn coû laø giaù nhaø saûn xuaát phaûi traû
ñoái vôùi voán, lao ñoäng, vaät lieäu, vaø caùc nguoàn löïc khaùc ñöôïc söû duïng heát trong vieäc laøm
ra chieác maùy ñoù. Giaù ñoù phaûi cao hôn giaù maø caùc nguoàn löïc leõ ra coù theå ñöôïc baùn cho
ngöôøi traû giaù keá giaù cao nhaát (cao thöù hai), bôûi vì neáu nhö nhaø saûn xuaát khoâng saün loøng
traû cao hôn giaù ñoù thì oâng ta ñaõ khoâng phaûi laø ngöôøi traû giaù cao nhaát vaø ñaõ khoâng nhaän
ñöôïc caùc nguoàn löïc noùi treân.

Moät heä luaän cuûa khaùi nieäm veà chi phí nhö laø giaù thay theá laø chi phí chæ phaùt sinh
khi coù ngöôøi naøo ñoù bò khöôùc töø söû duïng moät nguoàn löïc. Vì toâi coù theå thôû bao nhieâu
khoâng khí toâi muoán maø khoâng töôùc ñi cuûa baát cöù ai moät löôïng khoâng khí naøo anh ta
muoán, neân khoâng ai traû tieàn cho toâi ñeå toâi nhöôøng bôùt khoâng khí cuûa toâi cho anh ta; vì
theá cho neân khoâng khí khoâng toán chi phí.1 Ñoái vôùi nhaø kinh teá hoïc, chi phí laø “chi phí
cô hoäi” – ñoù laø lôïi ích bò boû qua do vieäc söû duïng nguoàn löïc theo caùch khoâng ñeå cho moät
ngöôøi naøo khaùc söû duïng noù. Sau ñaây laø hai thí duï nöõa veà chi phí cô hoäi: (1) Chi phí
chính cuûa giaùo duïc ñaïi hoïc ñoái vôùi moät sinh vieân laø thu nhaäp bò boû qua maø sinh vieân
naøy leõ ra ñaõ nhaän ñöôïc neáu anh ta ñi laøm vieäc thay vì ñi hoïc; chi phí naøy vöôït troäi hoïc
phí. (2) Giaû söû caùc chi phí lao ñoäng, voán, vaø caùc vaät lieäu khaùc cuûa moät thuøng daàu moû
toång coäng chæ coù 2 ñoâ la Myõ ($), nhöng bôûi vì daàu moû chi phí thaáp ñang bò laøm caïn kieät
daàn moät caùch nhanh choùng, moät thuøng daàu ñöôïc döï kieán seõ toán chi phí 20$ ñeå saûn xuaát
möôøi naêm sau. Nhaø saûn xuaát naøo giöõ laïi ñöôïc daàu cuûa mình trong thôøi gian laâu nhö theá
seõ coù theå baùn vôùi giaù 20$ moät thuøng luùc ñoù. 20$ naøy laø chi phí cô hoäi cuûa vieäc baùn daàu
baây giôø – maëc duø khoâng phaûi laø chi phí cô hoäi roøng, bôûi vì neáu nhaø saûn xuaát chôø ñeå baùn
daàu cuûa mình sau, oâng ta seõ maát soá tieàn laõi leõ ra oâng ta coù theå kieám ñöôïc baèng caùch
baùn daàu baây giôø vaø ñem ñaàu tö soá tieàn thu ñöôïc. Tuy nhieân, giaû söû giaù hieän taïi cuûa daàu
chæ laø 4$ moät thuøng, vì theá neáu nhaø saûn xuaát baùn daàu baây giôø, oâng ta seõ kieám ñöôïc chæ
coù 2$ lôïi nhuaän. Neáu oâng ta ñaàu tö 2$ naøy, thì khoâng coù khaû naêng taêng leân ñeán 20$
(tröø ñi chi phí saûn xuaát luùc ñoù) sau möôøi naêm. Vì theá, oâng ta khaám khaù hôn neáu ñeå daàu
naèm nguyeân trong loøng ñaát. Löu yù raèng, ngöôøi ta kyø voïng daàu moû caøng khan hieám
trong töông lai, thì giaù trong töông lai seõ caøng cao, vaø vì theá caøng coù khaû naêng daàu moû
seõ ñöôïc ñeå laïi trong loøng ñaát – ñeå giaûm nheï söï khan hieám trong töông lai.

Caùc löïc caïnh tranh coù khuynh höôùng laøm cho chi phí cô hoäi trôû thaønh giaù toái ña
cuõng nhö toái thieåu. Moät giaù cao hôn chi phí cô hoäi laø thoûi nam chaâm huùt caùc nguoàn löïc
vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát haøng hoùa ñang ñöôïc ñeà caäp, cho ñeán khi söï gia taêng saûn löôïng
ñaåy giaù, theo Luaät veà Caàu, xuoáng ñeán möùc chi phí (tai sao caïnh tranh seõ khoâng ñaåy giaù
xuoáng thaáp hôn chi phí cô hoäi?). Quaù trình naøy ñöôïc minh hoïa trong Hình 1.2. Trong
hình naøy, D laø ñöôøng bieåu dieãn caàu ñoái vôùi haøng hoùa ñöôïc ñeà caäp vaø S bieåu dieãn chi
phí cô hoäi cuûa vieäc cung caáp moät ñôn vò saûn löôïng ôû caùc möùc saûn löôïng khaùc nhau. S

1
Ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø khoâng khí saïch laø khoâng toán chi phí

Richard Posner 3 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

coøn coù teân goïi khaùc laø ñöôøng (cong) chi phí bieân cuûa ngaønh. Chi phí bieân laø thay ñoåi
trong toång chi phí do thay ñoåi moät ñôn vò saûn löôïng taïo ra; noùi caùch khaùc, ñoù laø chi phí
seõ traùnh ñöôïc baèng caùch saûn xuaát ít ñi moät ñôn vò. Ñònh nghóa naøy giuùp baïn thaáy ñöôïc
taïi sao giao ñieåm cuûa D vaø S bieåu hieän giaù caân baèng vaø saûn löôïng caân baèng trong ñieàu
kieän caïnh tranh. “Caân baèng” coù nghóa laø ñieåm oån ñònh, ñoù laø, ñieåm maø ôû ñoù tröø khi caùc
ñieàu kieän veà caàu hay cung thay ñoåi, khoâng coù ñoäng cô khuyeán khích nhöõng ngöôøi baùn
thay ñoåi giaù hay saûn löôïng. Taïi sao ñieåm naøo naèm veà phía traùi hay veà phía phaûi cuûa
giao ñieåm naøy cuõng bieåu hieän moät möùc giaù – saûn löôïng maát caân baèng, khoâng oån ñònh?

Löôïng

Hình 1.2

Ngay caû trong tình traïng caân baèng caïnh tranh daøi haïn, khoâng coù gì baûo ñaûm
raèng taát caû vieäc baùn haøng ñeàu xaûy ra ôû caùc giaù baèng vôùi caùc chi phí cô hoäi cuûa haøng
hoùa. Ñieàu naøy ngaàm aån trong ñoä doác leân cuûa ñöôøng cung trong Hình 1.2. Thöïc teá chi
phí saûn xuaát haøng ñöôïc ñeà caäp taêng theo soá löôïng saûn xuaát ra haøm yù raèng vieäc saûn xuaát
haøng naøy ñoøi hoûi moät nguoàn löïc naøo ñoù voán raát khan hieám so vôùi caàu, nhö laø ñaát maøu
môõ hay naèm ôû ñòa ñieåm toát. Thí duï, giaû söû raèng ñaát troàng baép toát nhaát coù theå saûn xuaát
baép vôùi chi phí laø 1$ moät giaï (bushel), chi phí naøy bao goàm caû caùc chi phí tröïc tieáp
trong vieäc saûn xuaát baép (lao ñoäng, phaân boùn hoùa hoïc, v.v) laãn giaù trò cuûa ñaát trong muïc
ñích söû duïng keá caùi toát nhaát cuûa noù, vaø giaû söû raèng giaù thò tröôøng cuûa baép ñöôïc saûn xuaát
treân ñaát nhö theá seõ laø 10$ moät giaï neáu khoâng coù löôïng baép naøo khaùc ñöôïc saûn xuaát. Roõ
raøng laø coù caùc ñoäng cô khuyeán khích môû roäng saûn xuaát, vaø vì khoâng theå môû roäng ñaát toát
noùi treân, neân ñaát xaáu hôn seõ ñöôïc chuyeån vaøo vieäc saûn xuaát baép – ñoù laø ñaát ñoøi hoûi caùc
nhaäp löôïng lao ñoäng, phaân boùn hoùa hoïc, vaø v.v nhieàu hôn ñeå saûn xuaát cuøng moät löôïng
baép – vaø quaù trình taùi phaân boå naøy seõ tieáp tuïc cho ñeán khi giaù vaø chi phí bieân trôû neân
baèng nhau, nhö trong Hình 1.2. Taïi ñieåm naøy, giaù thò tröôøng seõ baèng chi phí cuûa nhaø

Richard Posner 4 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

saûn xuaát caän bieân. Giaû söû chi phí laø 2,50$. Taát caû noâng daân troàng baép seõ baùn baép vôùi
giaù 2,5$ moät giaï, nhöng nhöõng noâng daân saûn xuaát treân ñaát toát nhaát seõ chæ chòu chi phí cô
hoäi (xaõ hoäi) 1$.

Cheânh leäch giöõa toång doanh thu cuûa ngaønh ñöôïc theå hieän trong Hình 1.2 (ñoù laø,
p x q) vaø toång chi phí cô hoäi cuûa saûn xuaát (dieän tích döôùi ñöôøng S veà phía traùi cuûa q
ñöôïc goïi laø ñaëc lôïi kinh teá (tieáng Anh laø economic rent (tieàn thueâ kinh teá), khoâng ñöôïc
laãn loän chöõ rent ôû ñaây vôùi chöõ rental (soá tieàn thueâ)). Ñaëc lôïi (rent) ñoái vôùi caùc muïc
ñích cuûa chuùng ta laø cheânh leäch (döông) giöõa toång doanh thu vaø toång chi phí cô hoäi. Ai
nhaän ñöôïc caùc ñaëc lôïi (rents) trong Hình 1.2? Khoâng phaûi laø caùc nhaø saûn xuaát baép, maø
laø caùc chuû sôû höõu cuûa ñaát toát noùi treân. Söï caïnh tranh giöõa caùc nhaø saûn xuaát seõ xoùa boû
caùc ñaëc lôïi cuûa nhaø saûn xuaát, taát caû ñaëc lôïi coøn laïi seõ ñöôïc thu nhaän bôûi caùc chuû sôû höõu
cuûa nguoàn löïc taïo ra caùc ñaëc lôïi naøy. Neáu caùc chuû sôû höõu ñaát, hay nhöõng ngöôøi khaùc,
coù theå gia taêng löôïng ñaát lyù töôûng moät caùch khoâng toán chi phí, thì caïnh tranh giöõa hoï seõ
xoùa boû söï khan hieám ñaát toát voán taïo ra caùc ñaëc lôïi, vaø nhö theá xoùa boû chính caùc ñaëc lôïi
ñoù. Nhö vaäy, trong ñieàu kieän caïnh tranh, nhöõng chuû sôû höõu kieám ñöôïc caùc ñaëc lôïi laø
nhöõng chuû sôû höõu cuûa caùc nguoàn löïc khoâng theå ñöôïc môû roäng nhanh choùng vaø vôùi chi
phí thaáp ñeå ñaùp öùng caàu gia taêng ñoái vôùi haøng hoùa maø caùc nguoàn löïc naøy ñöôïc söû duïng
ñeå saûn xuaát ra.

Thu nhaäp raát cao maø moät ít ca só, vaän ñoäng vieân vaø luaät sö kieám ñöôïc coù chöùa
ñöïng caùc ñaëc lôïi kinh teá do söï khan hieám coá höõu cuûa caùc nguoàn löïc hoï kieåm soaùt – moät
gioïng ca hay, kyõ naêng vaø söï quyeát taâm cuûa vaän ñoäng vieân, caùc kyõ naêng phaân tích vaø
phaùp lyù cuûa vò luaät sö thaønh coâng. Thu nhaäp cuûa hoï coù theå cao hôn nhieàu so vôùi thu
nhaäp tieàm naêng cao nhaát cuûa hoï trong moät coâng vieäc thay theá khaùc cho duø hoï baùn caùc
dòch vuï cuûa hoï treân moät thò tröôøng caïnh tranh hoaøn toaøn. Moät loaïi ñaëc lôïi kinh teá khaùc
ñöôïc nhaø ñoäc quyeàn thu nhaän, nhaø ñoäc quyeàn taïo ra söï khan hieám giaû taïo veà saûn phaåm
cuûa mình.

Trôû laïi khaùi nieäm veà tình traïng caân baèng, haõy töôûng töôïng raèng chính phuû ñaõ aán
ñònh moät traàn giaù (giaù traàn) leân thöù haøng hoùa ñöôïc theå hieän trong Hình 1.2, vaø möùc traàn
naøy thaáp hôn giaù caân baèng (neáu khoâng thì seõ khoâng hieäu quaû), nhö theá ñaåy ñöôøng ngaét
quaõng p xuoáng. Keát quaû laø, baây giôø p caét ñöôøng cung veà phía traùi cuûa ñöôøng caàu - coù
nghóa laø cung seõ khoâng ñuû ñaùp öùng caàu. Lyù do laø giaù thaáp hôn laøm giaûm ñoäng cô
khuyeán khích laøm ra thöù haøng hoùa naøy cuûa caùc nhaø saûn xuaát vaø ñoàng thôøi laøm taêng
mong muoán mua noù cuûa ngöôøi tieâu duøng. Haäu quaû laø tình traïng thieáu huït. Laøm theá naøo
phuïc hoài tình traïng caân baèng? Baèng caùch duøng phöông phaùp phi giaù caû laø phaân boå cung
cho caàu. Thí duï, nhöõng ngöôøi tieâu duøng coù theå ñöôïc yeâu caàu xeáp haøng ñeå mua saûn
phaåm naøy; chi phí cuûa thôøi gian cuûa hoï seõ xaùc ñònh ñoä daøi cuûa haøng ngöôøi noái ñuoâi
nhau. Nhöõng haøng ngöôøi noái ñuoâi nhau thaät phoå bieán trong caùc thò tröôøng maø giaù ñöôïc
ñieàu tieát, vaø chuùng ta seõ thaûo luaän caùc thí duï trong saùch naøy. Vieäc thaùo boû qui ñònh

Richard Posner 5 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

ñieàu tieát giaù luoân luoân laøm giaûm, vaø thöôøng xoùa boû ñöôïc, caùc haøng ngöôøi noái ñuoâi nhau
chôø ñôïi.

3. Nguyeân lyù cô baûn thöù ba cuûa kinh teá hoïc laø caùc nguoàn löïc coù khuynh höôùng
chuyeån veà nhöõng söû duïng coù giaù trò nhaát cuûa chuùng neáu vieäc trao ñoåi mua baùn töï
nguyeän – töùc laø thò tröôøng - ñöôïc cho pheùp. Taïi sao nhaø saûn xuaát maùy xeùn coû trong thí
duï tröôùc ñaây ñaõ traû tieàn nhieàu hôn cho lao ñoäng vaø vaät lieäu so vôùi nhöõng ngöôøi söû duïng
caïnh tranh cuûa caùc caùc nguoàn löïc naøy? Caâu traû lôøi laø oââng ta nghó raèng mình coù theå söû
duïng chuùng ñeå nhaän ñöôïc giaù cao hôn cho thaønh phaåm cuûa mình so vôùi nhöõng ngöôøi coù
nhu caàu caïnh tranh coù theå; caùc nguoàn löïc naøy ñaùng giaù nhieàu hôn ñoái vôùi oâng ta. Taïi
sao chuû trang traïi A ñeà nghò mua trang traïi cuûa chuû trang traïi B vôùi giaù cao hôn giaù toái
thieåu cuûa baát ñoäng saûn naøy cuûa B? Ñoù laø vì baát ñoäng saûn naøy ñaùng giaù nhieàu hôn ñoái
vôùi A so vôùi B, coù nghóa laø A coù theå söû duïng noù ñeå saûn xuaát moät saûn löôïng coù giaù trò
hôn nhö ñöôïc ño löôøng baèng caùc giaù maø nhöõng ngöôøi tieâu duøng saün loøng chi traû.
Thoâng qua quaù trình trao ñoåi mua baùn töï nguyeän, caùc nguoàn löïc ñöôïc chuyeån dòch ñeán
nhöõng ngöôøi söû duïng naøo maø trong ñoù giaù trò ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng, nhö ñöôïc ño
löôøng bôûi ñoä saün loøng chi traû, laø cao nhaát. Khi caùc nguoàn löïc ñang ñöôïc söû duïng ôû nôi
giaù trò cuûa chuùng cao nhaát, chuùng ta coù theå noùi raèng chuùng ñang ñöôïc söû duïng moät caùch
hieäu quaû.
Moät giaû ñònh tuy höõu ích veà phöông phaùp luaän nhöng khoâng thöïc teá laø khoâng coù caùc
cô hoäi lôïi nhuaän khoâng ñöôïc khai thaùc (lôïi nhuaän ôû ñaây theo nghóa laø ñaëc lôïi (rent), chöù
khoâng phaûi laø chi phí cuûa voán coå phaàn), Cô hoäi lôïi nhuaän laø thoûi nam chaân thu huùt caùc
nguoàn löïc vaøo moät hoaït ñoäng naøo ñoù. Neáu thoûi nam chaâm naøy khoâng coù taùc duïng, nhaø
kinh teá hoïc xem ñoù nhö laø moät daáu hieäu khoâng phaûi cho thaáy raèng ngöôøi ta ñaàn ñoän hay
coù nhöõng thò hieáu kyø cuïc hay khoâng coøn laø nhöõng ngöôøi toái ña hoùa hôïp lyù nöõa, maø cho
thaáy raèng coù nhöõng raøo caûn ñoùi vôùi söï di chuyeån töï do cuûa caùc nguoàn löïc. Raøo caûn coù
theå laø caùc chi phí thoâng tin cao, caùc ngoaïi taùc, söï khan hieám coá höõu nhö trong thí duï
ñaëc lôïi cuûa ñaát treân ñaây, hay nhöõng ñieàu kieän kinh teá khaùc, ñöôïc baøn luaän trong cuoán
saùch naøy. Neáu khoâng coù nhöõng raøo caûn nhö theá, thì treân thò tröôøng ñöôïc theå hieän trong
Hình 1.2, moãi ngöôøi baùn seõ (nhö cho thaáy trong Hình 1.3) ñoái maët vôùi ñöôøng caàu naèm
ngang baèng vôùi p cho duø toaøn boä thò tröôøng ñoái maët vôùi ñöôøng caàu doác xuoáng (maø coù
theå xem laø toång cuûa moät soá raát lôùn caùc ñöôøng caàu cuûa töøng doanh nghieäp, moãi ñöôøng
caàu naøy chæ doác xuoáng moät tyù khoâng ñaùng keå, nghóa laø xaáp xæ naèm ngang). YÙ nghóa cuûa
ñöôøng caàu naèm ngang laø neáu ngöôøi baùn naâng giaù cuûa mình leân, duø cho naâng giaù ít ñeán
ñaâu, cao hôn giaù thò tröôøng, thì doanh soá baùn seõ tieán ñeán zero; bôûi vì baèng caùch naâng
giaù cuûa mình vaø qua ñoù môû ra moät khoaûng caùch giöõa giaù vaø chi phí bieân, ngöôøi baùn naøy
seõ taïo ra moät cô hoäi lôïi nhuaän maø moät ngöôøi baùn khaùc seõ ngay laäp töùc choäp laáy khoûi tay
anh ta.

Richard Posner 6 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

Löôïng

Hình 1.3

1.2 Tính Hieän thöïc cuûa caùc Giaû ñònh cuûa Nhaø kinh teá hoïc

Ngöôøi ñoïc naøo thieáu hieåu bieát tröôùc veà kinh teá hoïc coù theå bò khoù khaên bôûi nhöõng
ñieàu coù veû laø nhöõng giaû ñònh khoâng thöïc teá traàm troïng laøm neàn taûng cho lyù thuyeát kinh
teá. Giaû ñònh cô baûn, raèng haønh vi cuûa con ngöôøi laø hôïp lyù, döôøng nhö maâu thuaån vôùi
nhöõng kinh nghieäm vaø nhöõng quan saùt trong cuoäc soáng haèng ngaøy, maëc duø söï maâu
thuaån naøy keùm traàm troïng moät khi ngöôøi ta hieåu raèng khaùi nieäm veà tính hôïp lyù ñöôïc
caùc nhaø kinh teá hoïc söû duïng mang tính khaùch quan chöù khoâng phaûi chuû quan, theá neân
khoâng phaûi laø ñieàu sô xuaát khi noùi veà moät chuù eách hôïp lyù. Cho duø theá, caùc giaû ñònh cuûa
lyù thuyeát kinh teá mang tính moät chieàu vaø môø nhaït khi ñöôïc xem nhö laø nhöõng ñieàu moâ
taû veà haønh vi cuûa con ngöôøi – ñaëc bieät laø haønh vi cuûa nhöõng “taùc nhaân” kinh teá khaùc
thöôøng nhö quan toøa, ngöôøi thöa kieän hay bò kieän, caùc baäc cha meï, vaø nhöõng ngöôøi
khaùc maø chuùng ta seõ gaëp hoï trong phaân tích kinh teá veà luaät. Tuy nhieân, yù töôûng tröøu
töôïng laø ñieàu quan troïng trong veäc tìm hieåu veà khoa hoïc, vaø kinh teá hoïc coù tham voïng
trôû thaønh khoa hoïc. Thí duï, ñònh luaät Newton veà vaät theå rôi töï do döïa treân giaû ñònh cô
baûn thieáu thöïc teá laø caùc vaät theå rôi töï do trong chaân khoâng. Tuy nhieân ñònh luaät naøy vaãn
laø moät lyù thuyeát höõu ích bôûi vì noù tieân ñoaùn khaù chính xaùc haønh vi cuûa moät loaït nhieàu
vaät theå rôi töï do trong theá giôùi thöïc. Töông töï, moät lyù thuyeát kinh teá veà luaät seõ khoâng
theå hieän ñöôïc söï phöùc taïp heát söùc, söï phong phuù vaø söï loän xoän cuûa caùc hieän töôïng – toäi
phaïm hay toá tuïng hay hoân nhaân hay baát cöù gì khaùc – maø lyù thuyeát naøy tìm caùch laøm
saùng toû. Nhöng vieäc thieáu tính hieän thöïc cuûa noù hieåu theo nghóa laø söï hoaøn chænh moâ
taû, thay vì laøm maát giaù trò cuûa lyù thuyeát naøy, laïi laø moät ñieàu kieän tieân quyeát cuûa lyù
thuyeát. Moät lyù thuyeát maø tìm caùch taùi taïo moät caùch chính xaùc söï phöùc taïp cuûa theá giôùi
thöïc nghieäm trong caùc giaû ñònh cuûa noù seõ khoâng coøn laø moät lyù thuyeát – moät söï giaûi
thích – maø laø moät söï moâ taû.

Richard Posner 7 Bieân dòch: Xinh Xinh

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Luaät vaø Kinh teá Baûn chaát cuûa lyù luaän kinh teá
Nieân khoùa 2004-2005 Baøi ñoïc

Taát caû ñieàu naøy khoâng phaûi gôïi yù raèng nhaø phaân tích ñöôïc choïn löïa töï do caùc giaû
ñònh. Kieåm ñònh quan troïng cuûa moät lyù thuyeát laø khaû naêng giaûi thích thöïc taïi cuûa noù.
Neáu noù giaûi thích chaúng ra gì, thì lyù do coù theå laø caùc giaû ñònh cuûa noù khoâng ñuû thöïc teá;
nhöng chuùng ta khoâng caàn coá gaéng ñaùnh giaù caùc giaû ñònh moät caùch tröïc tieáp ñeå ñaùnh
giaù lyù thuyeát. Ñöôïc ñaùnh giaù baèng kieåm ñònh veà naêng löïc giaûi thích, lyù thuyeát kinh teá laø
moät thaønh coâng ñaùng keå (maëc duø chæ moät phaàn); vì theá coù leõ giaû ñònh raèng con ngöôøi laø
nhöõng ngöôøi toái ña hoùa hôïp lyù nhöõng söï thoûa maõn cuûa mình khoâng thieáu thöïc teá ñeán
möùc nhö nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø nhaø kinh teá hoïc coù theå thoaït nghó. Lyù thuyeát kinh
teá giaûi thích raát nhieàu hieän töôïng thò tröôøng vaø phi thò tröôøng, nhö töông quan nghòch
bieán, ñöôïc ñeà caäp trong phaàn ñaàu cuûa chöông naøy, giöõa caùc traàn giaù (giaù traàn) vaø caùc
haøng ngöôøi noái ñuoâi nhau; töông quan nghòch bieán giöõa vieäc kieåm soaùt ñaëc lôïi (rent
control) vaø tröõ löôïng nhaø ôû; quan heä ñoàng bieán treân caùc thò tröôøng taøi chính giöõa ruûi ro
vaø sinh lôïi kyø voïng; quan heä giöõa giaù cuûa hôïp ñoàng töông lai vaø giaù thò tröôøng giao
ngay; söï phuï thuoäc cuûa soá ngöôøi ñi hoïc ñaïi hoïc vaøo suaát sinh lôïi taøi chính töø giaùo duïc
ñaïi hoïc; thöïc teá raèng haøng hoùa toát nhaát coù khuynh höôùng ñöôïc vaän chuyeån ñi nhöõng
nôi caùch xa nhaát vaø haøng hoùa xaáu nhaát ñöôïc tieâu duøng ôû queâ nhaø; vaø nhieàu ñieàu khaùc
nöõa. Ña phaàn cuoán saùch naøy lieân quan ñeán vieäc ñeà xuaát nhöõng caùch giaûi thích kinh teá
cho caùc hieän töôïng phaùp lyù ñöôïc raäp theo caùc thuaät ngöõ kinh teá.

Baøi taäp

1. Giaû söû moïi ngöôøi ñeàu khoâng ích kyû, ñeàu coù loøng töø thieän vaø vò tha. Lieäu kinh teá
hoïc coù keùm quan troïng ñoái vôùi vieäc saép xeáp xaõ hoäi khoâng? Caù nhaân coù loøng töø
thieän phaân boå caùc nguoàn löïc nhö theá naøo? Phaûi chaêng anh ta coù theå söû duïng thò
tröôøng – nghóa laø baùn cho ngöôøi traû giaù cao nhaát – chöù khoâng ñem cho khoâng
haøng hoùa? Taïi sao?
2. Thò tröôøng chæ laø moät phöông phaùp höôùng daãn söï phaân boå caùc nguoàn löïc ñeán
nhöõng söû duïng khaùc nhau. Moät phöông phaùp khaùc coù theå laø caùc quyeát ñònh haønh
chính cuûa moät cô quan chính phuû. Baïn kyø voïng hai phöông phaùp naøy khaùc nhau
nhö theá naøo?
3. Moät trong caùc chi phí cuûa vieäc tröøng phaït toäi hoái loä hoaëc nhaän hoái loä laø tieàn
löông cao hôn cho coâng chöùc. Haõy giaûi thích.
6. Haõy giaûi thích böûa aên khaùch töï phuïc vuï ôû nhaø haøng minh hoïa nhö theá naøo cho
khaùi nieäm chi phí bieân.

Richard Posner, “Fundamental Economic Concepts,” ECONOMIC ANALYSIS OF LAW 3-19

(2nd Ed. 1992) (Little Brown and Company) (ISBN 0-316-71444-5)

Richard Posner 8 Bieân dòch: Xinh Xinh