POGLAVLJE VI – AUDIO POJAČAVAČI

Bitan događaj u razvoju elektronike, a posredno i audiotehnike, bio je pronalazak triode. Zbog
početnih problema sa tehnologijom proizvodnje, prije svega dobijanjem dovoljnog vakuuma u
cijevima, tek 1912. godine prikazan je prvi komercijalni audio pojačavač, istina prije svega za
vojne potrebe. Može se reći da taj događaj označava početak razvoja audio elektronike.
Signal predstavlja fizičku veličinu čija vrijednost ili promjena tokom vremena sadrži neku
informaciju. U elektrotehnici se informacija često prenosi pomoću napona ili struje, pa
imamo naponski ili strujni signal.
Na primjer: veličina napona iz mikrofona pokazuje koliko je zvuk bio jak, a učestanost tog
napona pokazuje kolika je bila visina tona.
Pojačavač je elektronsko kolo na čiji se ulaz dovodi neki signal i na njegovom izlazu se
dobije signal istog oblika, ali veće vrijednosti i veće snage.
Na primjer: na ulaz pojačavača se dovodi naizmjenični napon od 1mV, a na njegovom izlazu se
dobije takođe naizmjeničan napon istog oblika od 100mV.
Audio pojačavači su uređaji kojima se audio signal dobijen sa različitih uređaja za
proizvodnju zvuka (bilo da su to muzički instrumenti npr. električna gitara, uređaji za
reprodukovanje zvuka sa prenosivih medija npr. CD player-i ili najobičnijih mikrofona)
prilagođava uređajima za reprodukovanje zvuka tj. zvučnicima. 
Audio pojačavači pripadaju specifičnoj oblasti elektronike. Karakteristike koje treba da
imaju ovi pojačavači moraju biti veoma stroge.
 
 Karakteristike audio pojačavača

Sve važnije osobine audio pojačavača možemo prikazati kroz sledeće parametre:

1. Izlazna snaga pojačavača je maksimalna snaga koju pojačavač sa svoga izlaza može
predati potrosaču (zvučniku – nominalnom opterećenju), pri reprodukciji bilo kojeg tona iz
zvučnog spektra (20Hz–20kHz), uz izobličenje ne veće u odnosu na neko zadato (obično od
0,5 do 1%);

2. Frekventni opseg pojačavača predstavlja propusni opseg koji pojačavač može prenijeti
bez većih promjena u pojačanju pri nekoj unaprijed definisanoj snazi (tipično nekoliko W)
na nominalnom opterećenju. Promjene u pojačanju redovno nastaju na krajevima propusnog
opsega i izražavaju se u decibelima (dB).
Na primjer: tipičan propusni opseg (20Hz–20kHz uz slabljenje od As≤±3dB);

3. Izobličenja možemo podijeliti na harmonijska i intermodulaciona. Ova izobličenja

posledica su nelinearnosti pojačavača. Harmonijska se manifestuju pojavom 2,3,4... harmonika
u odnosu na osnovnu učestanost. Intermodulaciona nastaju modulacijom dva tona različitih
učestanosti f1 i f2, a kao posledica javlja se učestanost određena izrazom kf1+nf2;

73
4. Odnos  Signal/Šum predstavlja odnos snage šuma koje pojačavač sam generiše i njegove
maksimalne izlazne snage. Ovaj podatak nam govori kakvu dinamiku pojačavač može
vjerno prenijeti. Subjektivno odnos signal/šum nam govori o odnosu najmanje amplitude
koju još vjerno možemo čuti i maksimalne amlitude. Postoji veliki broj standarda po kojima
se daje specifikacija odnosa signal/šum od kojih se često koriste sledeći: DIN, IEC, CCIR itd;

5. Damping faktor predstavlja odnos između nazivnog otpora zvučnika (4 ili 8Ω) i izlazne
otpornosti pojačala. Veći damping faktor daje čistiji i jasniji zvuk. Obično se kod poznatijih
proizvođača audio opreme ovaj faktor kreć oko 100;

6. Zvuk pojačavača ili soničnost je čisto subjektivni parametar u opisu kvaliteta zvuka
nekog pojačavača i daje ga sam slušalac. Ovaj termin uglavnom upotrebljavaju ljubitelji
kvaliteta zvuka (audiofili), a nastao je još pri prelasku sa cijevnih na tranzistorske pojačavače
kada je primijećeno da cijevni bolje zvuče od tranzistorskih i pored lošijih osobina u odnosu
na tranzistorske.

Važna karakteristika audio pojačavača je da se obezbijedi adekvatno pojačanje signala koji

se sastoji od mnoštva komponenti čije su frekvencije u opsegu od 20Hz-20kHz.
Naravno, pojačavač može imati razne frekventne karakteristike.
Na primjer: neki pojačavači imaju frekventnu karakteristiku od 5Hz-100kHz, drugi od 10Hz-
80kHz. Važno je da pojačavač ima što veći frekventni opseg, radi boljeg kvaliteta i da
pojačanje u opsegu od 20Hz-20kHz ne opadne za više od 3dB. Najbolje bi bilo da u tom
opsegu pojačanje bude 0dB radi što šireg opsega. Pri ovome amplituda signala može biti reda
nekoliko stotina mikrovolti (µV) pa do nekoliko volti sa izuzetno naglim prelaskom od malih ka
velikim amplitudama.
Pojačanje mora da se obavi bez dodatnog unošenja izobličenja bilo koje vrste (harmonijskog,
amplitudnog ili faznog) i unošenja dodatnog šuma. Kada bi se šum pomiješao sa korisnim
signalom, korisni signal bi bio “zagađen” i pri reprodukciji se teže dobija informacija, tj. šum
ometa razumljivost. Važno je napomenuti da su šumovi nepoželjni u pojačavačima jer su
štetni i otklanjaju se brižljivom konstrukcijom, tj. uzimaju se elementi sa što manjim
tolerancijama i obraća se pažnja na raspored elemenata.
 Pitanja 21.

1. Kada je prikazan prvi komercijalni audio pojačavač?

2. Šta predstavlja signal?
3. Pomoću čega se prenosi informacija? Shodno prethodnom, kakvih signala ima?
4. Šta pokazuje veličina napona iz mikrofona, a šta učestanost toga napona?
5. Šta je pojačavač?
6. Šta je audio pojačavač?
7. Nabrojati parametre audio pojačavača.
8. Definisati izlaznu snagu pojačavača.
9. Šta predstavlja frekventni opseg pojačavača?
10. Zbog čega se javljaju izobličenja pojačavača?
11. Kako dijelimo izobličenja? Objasniti jedna i druga.

74
12. Šta predstavlja odnos signal/šum? Šta nam govori taj podatak?
13. Šta predstavlja damping faktor?
14. Šta je soničnost?
15. Šta predstavlja važnu karakteristiku svakog audio pojačavača?
16. Objasniti na koji način izobličenje i dodatni šum utiču na pojačavač i kvalitet signala.

75