Professional Documents
Culture Documents
Lexico2 Galicia
Lexico2 Galicia
Galego Léxico 2
Edición non-venal
Índice
1. Os animais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. As plantas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3. A paisaxe natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
4. O tempo meteorolóxico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
5. O tempo cronolóxico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
7. O medio rural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
8. O medio urbano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
9. A vida administrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Os animais
Substantivos cervo/a [veado] lince rancho/a [bacoriño/a, leitón]
Mamíferos chacal lobeto raposo/a [golpe]
alce chimpancé lobo rata
antílope chinchilla londra [lontra] rato
alpaca coala lontra [londra] reno
año/a [cordeiro/a] cobaia macho - mula rinoceronte
armadillo cocho/a [porco/a, marrán/á] manatí
armiño coello mandril
arroaz coiote mapache
asno/a [burro/a] cordeiro/a [año/a] marmota
bacoriño/a [rancho/a, leitón] corzo marrán/á [porco/a, cocho/a]
balea cuxo/a [pucho/a, vitelo/a, marta
baleato becerro/a, xato/a] mofeta simio [mono/a]
becerro/a [xato/a, vitelo/a, delfín [golfiño] mono/a [simio] tapir
pucho/a, cuxo/a] donicela [doniña] morcego teixugo [porco teixo]
bisonte doniña [donicela] morsa [vaca mariña] tenreiro - tenreira
boi - vaca dromedario
tigre
búfalo elefante/a
toniña
burro/a [asno/a] esquío
toupa
cabalo - egua [besta] foca
touro - vaca
cabrito/a fuíña [garduña]
vaca
cabuxo/a furón
vaca mariña [morsa]
cachalote gacela muflón veado [cervo/a]
cadelo gamo mula vicuña
camelo garduña [fuíña] muraño [musaraña] visón
can - cadela gato/a musaraña [muraño] vitelo/a [becerro/a, xato/a,
candorca golfiño [delfín] ñu pucho/a, cuxo/a]
canguro golpe [raposo/a] orangután xabaril [porco bravo]
carneiro - ovella gorila ornitorrinco xaguar
guepardo oso/a xato/a [pucho/a, cuxo/a, be-
hámster oso formigueiro cerro/a, vitelo/a]
hiena ourizo cacho [porco espiño] xeneta
hipopótamo pantera xibón
iac poldro/a xirafa
lebre porco/a [cocho/a, marrán/á] xovenco/a
castor lebracho porco bravo [xabaril] Aves
castrón [cabrón, chibo] - ca- leirón porco espiño [ourizo cacho] abelleiro
bra leitón [bacoriño/a, rancho/a] porco teixo [teixugo] aguia
cazapo león mariño pucho/a [cuxo/a, vitelo/a, alcaraván
cebra león - leoa becerro/a, xato/a] andoriña
cervato leopardo puma arao
Léxico
avelaiona kiwi rula dourada
avestruz lagarteiro somorgullo [mergullón] escacho
azor lavandeira torcaza [pombo] escarapote
azulenta laverca tordo esturión
bilurico [píldora] malvís tucano faneca
Os animais
6
Léxico
salmón berberecho carracha cempés
salmonete [barbo de mar] buguina [corno] carricanta [cigarra, chicha- coral
sanmartiño caracol rra] eiruga
sardiña caramuxo [mincha] caruncho [couza, traza] escolopendra
sargo choco [xiba] cascuda escorpión [alacrán]
Os animais
serrán corno [buguina] chicharra [carricanta, ciga- esponxa
rra]
solla lapa estrela de mar [estrelamar]
chinche
troita lesma [limacha] estrelamar [estrela de mar]
cigarra [carricanta, chicha-
xarda [rincha, cabala] limacha [lesma] rra] lombriga [miñoca]
xouba [parrocha] longueirón cochinilla
xulia [doncela] lura couza [traza, caruncho]
xurelo [chicharro] mexillón crisálida
Anfibios mincha [caramuxo] escaravello
cabezolo [cágado] navalla escaravello da pataca
cágado [cabezolo] ostra escornabois [vacaloura]
píntega [salamántiga] peneira forcadela [cadela de frade] madrepérola
ra polbo formiga medusa [augamar]
pota grilo miñoca [lombriga]
vieira gurgullo ourizo do mar
zamburiña lagosta
xiba [choco] larva
Invertebrados: crustáceos libélula [cabaliño do demo]
boi lucecú [vagalume]
salamántiga [píntega] camarón mosca
sapo cigala mosca tse-tse
tritón gamba moscardo [tabán] tarántula
Réptiles lagosta mosquito verme
anaconda lagostino papoia [bolboreta, paxarela] Grupos de animais
áspide lumbrigante parraguesa [barbantesa] avespeiro
boa cangrexo común paxarela [papoia, bolboreta] banco [cardume, touza]
caimán cangrexo de río piollo bandada [bando]
camaleón centola pulga bando [bandada]
cobra [cóbrega] nécora pulgón camada [niñada, rolada]
cóbrega [cobra] percebe reirrei [xoaniña] cardume [banco, touza]
crocodilo queimacasas saltón enxame
crótalo santiaguiño tabán [moscardo] fato
escáncer [liscanzo] Invertebrados: insectos térmite formigueiro
iguana abella traza [couza, caruncho] grea
lagarto abellón [abesouro] vacaloura [escornabois] larada
lagarto arnal abesouro [abellón] vagalume [lucecú] manda
liscanzo [escáncer] avelaíña verme da seda niñada [camada, rolada]
sapoconcho [tartaruga] avespa [avéspora] xoaniña [reirrei] rabaño
serpe [serpente] avéspora [avespa] zapateiro
serpente [serpe] barbantesa [parraguesa] Outros invertebrados
tartaruga [sapoconcho] besbello ácaro
víbora bolboreta [papoia, paxarela] alacrán [escorpión]
Invertebrados: moluscos cabaliño do demo [libélula] araña
ameixa cadela de frade [forcadela] augamar [medusa]
7
Léxico
recua galopar rubir [agatuñar, gabear] cacarexar
rolada [niñada, camada] hibernar rumiar [remoer] cantar
touza [banco, cardume] incubar [chocar] saltar [choutar, brincar] chiar [rechouchiar]
Verbos libar serpear [cobreguear] croar
Accións matar tecer grallar
Os animais
Actividades
..................................
Cal é a ave que voa,
sin sangue nin corazón,
e que aos vivos dá dozura
e aos mortos resplandor?
..................................
8
Actividades
Os animais
B
Diferenzas
1. ............................................................................................................................... .....................................................................
2. ............................................................................................................................... .....................................................................
3. ............................................................................................................................... .....................................................................
4. ............................................................................................................................... .....................................................................
5. ............................................................................................................................... .....................................................................
6. ............................................................................................................................... .....................................................................
7. ............................................................................................................................... .....................................................................
8. ............................................................................................................................... .....................................................................
9. ............................................................................................................................... .....................................................................
9
Actividades
3. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar o nome das diferentes aves debuxadas.
lo vo cu do xa o ca rru pe cho
Os animais
an se ta cor bu vo dal a ra fo
B: .......................
C: .......................
A: .......................
E: ....................... F: .......................
D: .......................
G: .......................
I: .......................
H: .......................
L: .......................
M: .......................
N: .......................
4. Fai corresponder os animais da seguinte serie cos nomes das súas crías.
xato - ................... poldro - .................. lobeto - .................. cazapo - ................... bacoriño - ...................
pito - ................... cágado - ................... cabuxo - ................... cadelo - ................... cordeiro - ...................
10
Actividades
Os animais
Desprazarse algúns animais Atacar un animal cos seus cor- Comer o gando a herba.
arrastrando o corpo. nos.
Observar con atención e con
Dar calor unha ave aos ovos, Chuchar un insecto o néctar coidado de non ser visto, por
deitándose sobre eles para das flores. exemplo, os animais cando ca-
que nazan os pitos. zan.
Vivir certos animais en estado
Mastigar os ruminantes por se- de sono profundo, con descen- Aplicar un animal o sentido do
gunda vez os alimentos, de- so das funcións vitais e da acti- olfacto para percibir algo.
voltos do estómago á boca. vidade, para pasar o inverno.
Facer o niño as aves.
• ............................................................................................................................... ..............................................................
• ............................................................................................................................... ..............................................................
• ............................................................................................................................... ..............................................................
• ............................................................................................................................... ..............................................................
6. Repara nas palabras subliñadas nos enunciados, todas designan grupos de animais. Despois com-
pleta cada enunciado co nome do animal axeitado desta serie.
11
Actividades
7. Localiza na sopa de letras silábica da esquerda seis nomes de peixes e na da dereita seis sinónimos
dos anteriores. Emparéllaos no centro.
Os animais
RE GA VOI CA BOIS
................... - ................... SA LOU BO LU BOIS
O TRE RA BA DA PO RA OU XAR DA
• Os furados que hai pola horta non son de texóns, senón de topos.
............................................................................................................................... .......................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
12
Léxico
As plantas
Substantivos correola [rubideira, saltase- magarza xeranio
Herbáceas bes] maiorana xirasol [mirasol, tornasol]
abeluria [estalote, sanxoán, croque [estalote, sanxoán, malva xoio
croque] abeluria]
malvarisco xunca [xunco]
abrótega durmideira
mandrágora xunco [xunca]
adelfa [loendro] espadana
melisa [herba abelleira] Arbustos
alfalfa espárrago
menta abruñeiro [espiño]
alga [olga] estalote [abeluria, sanxoán,
croque] mexacán [leituga] acivro [xardón]
apio millo albedro [érbedo]
estramonio [herba do gur-
aquilea amorodeira [moroteira]
gullo] mirasol [tornasol, xirasol]
árnica [herba cheirenta]
estruga [ortiga, herba do mofo [carriza]
asente cego] mostaza
avea fento [fieito, folgueira] nébeda
azafrán fieito [fento, folgueira] nenúfar
azalea folgueira [fento, fieito] olga [alga]
brizo grama ortiga [estruga, herba do
buño herba abelleira [melisa] cego] arandeira
cacto herba cheirenta [árnica] orxo [cebada] bieiteiro [sabugueiro]
herba do cego [ortiga, es- ourego breixo [uz, torga]
truga] papiro buganvílea
herba de san Xoán papoula buxo
herba de santa María pensamento camariñeira
herba do gurgullo [estra- perexil [pirixel]
monio] cancereixo
pimpinela carpaza
herba dos amores [chapizo]
cadrifollo pirixel [perexil]
herba dos torneiros [chan- carqueixa
camomila [macela] taxe, correola] regalicia carrasco [queiroga]
cana rícino
herba luísa cepa [vide]
cánabo rubideira [correola, saltase-
herba piolleira cimbro
canelo bes]
hortensia codeso
cardo ruda
iuca érbedo [albedro]
carriza [mofo] saltasebes [correola, rubi-
labaza deira] espiño [abruñeiro]
cebada [orxo]
lavanda sándalo mandioca
chantaxe [correola, herba
dos torneiros] leituga [mexacán] sanxoán [abeluria, estalote, mirto
chapizo [herba dos amores] liño croque] moroteira [amorodeira]
charouvía lique saramago piorno
chicoria lirio seixebra queiroga [carrasco]
chuchamel loendro [adelfa] tomiño rododendro
chumbeira loto tornasol [mirasol, xirasol] romeu
cicuta lúpulo trevo roseira
correola [chantaxe, herba macela [camomila] xenciana sabugueiro [bieiteiro]
dos torneiros] madreselva xenxibre sanguiño
Léxico
silva [silveira] guindeira azucena ameneiral [amieiral]
silveira [silva] lamigueiro begonia amieiral [ameneiral]
té laranxeira cadrifollo arboredo
torga [uz, breixo] limeira camelia bidueiral
toxo limoeiro caravel bosque
As plantas
14
Léxico
xunqueira racha [acha] maduro/a cravar [chantar, espetar]
Partes e elementos de raíz medicinal crecer [medrar]
plantas e árbores rama [póla, galla] mesto/a debullar [degrañar]
abrocho [gomo, xema] resina murcho/a decotar [demoucar]
acha [racha] restroballo [restrollo] nocivo/a [prexudicial, dani- degrañar [debullar]
As plantas
acio restrollo [restroballo] ño/a] demoucar [decotar]
albume sépalo nodoso/a enraizar [arraigar]
ámago [medula] táboa nu/núa enroscar(se)
arume [frouma] taco oloroso/a enxertar
baga talo perenne esfollar
bulbo toco perfumado/a esparexer
cáliz pestilente espetar [chantar, cravar]
canoto [carozo] podre espiñar
carozo [canoto] prexudicial [nocivo/a, dani- florecer
casca [tona] ño/a]
grelar
casula [vaíña] raro/a
inzar
cerna rastreiro/a
libar
clorofila recendente
tona [casca] madurar [madurecer]
cortiza resinoso/a
torada madurecer [madurar]
envés robusto/a mazar
toro
espiga [mazaroca] rubideiro/a medrar [crecer]
tronco
espiña seco/a merar
vaíña [casula]
espora serodio/a [tardío/a] mirrar [murchar, rechumir]
xema [gomo, abrocho]
estame silvestre [ventureiro/a] murchar [rechumir, mirrar]
zume
estigma sombrío/a pastar
Adxectivos
estrume [mulime] tardío/a [serodio/a] perfumar
arborizado/a
face temperán/á plantar
aromático/a
faísca ventureiro/a [silvestre] podar
asollado/a
filamento verde podrecer
caducifolio/a
flor vizoso/a polinizar
caduco/a
folla Verbos rarear
carnoso/a
froito agostar [secar] rebentar
curvado/a [empenado/a]
frouma [arume] agromar [brotar, xermolar] recender
daniño/a [prexudicial, noci-
galla [póla, rama] vo/a] apañar rechumir [mirrar, murchar]
gomo [abrocho, xema] descolorido/a apodrentar repoboar
gran empenado/a [curvado/a] arraigar [enraizar] rodrigar
leña engurrado/a asombrar rozar
madeira enxoito/a [seco/a] brotar [agromar, xermolar] secar [agostar]
mazaroca [espiga] espiñento/a [espiñoso/a] chantar [cravar, espetar] segar [seiturar]
medula [ámago] espiñoso/a [espiñento/a] cheirar [ulir] seiturar [segar]
mulime [estrume] exuberante sementar
nervio florecido/a serrar
palla fresco/a sombrear
pau frondoso/a tallar [cortar]
pétalo húmido/a transplantar
pistilo leñoso/a ulir [cheirar]
póla [rama, galla] liso/a colleitar vendimar
pole louzán/á cortar [tallar] xermolar [agromar, brotar]
15
Actividades
1. Repara nos debuxos e asocia, cos números adecuados, cada flor coa súa definición.
1 2 3 4 5
As plantas
6 7 8 9 10
Xasmín. Flor pequena de deli- Tulipán. Flor composta por seis Estalote ou abeluria. Flor
cado recendo. Presenta cinco pétalos cerrados en forma de coa corola en forma de dedal
pétalos brancos unidos nunha globo ou de campá invertida. cunha cor entre rosa e púrpu-
soa peza. Pode ter gran variedade de co- ra. Aparece pendurada con
res: rosa, amarelo, laranxa, outras a xeito de acio.
Papoula. Flor de catro gran-
púrpura...
des pétalos que adoitan ser Caravel. Flor moi olorosa de
dun vermello vivo, ás veces Chuchamel. Flor moi olorosa pétalos dentados de forma
con ton negro na súa base. con pétalos en forma de tubos irregular, de cor rosado-púrpu-
de cor rosada ao comezo e ra nas especies silvestres.
Chorima. Flor pequena e re-
branco e amarelo ao final.
cendente de cor amarela bri- Camelia. Flor que adoita po-
Destes tubos tamén saen os
llante. Aparece en acios entre suír varias fileiras superpostas
seus longos estames.
as espiñas do arbusto onde se de pétalos formando a corola.
dá: o toxo. Margarida. Flor cun gran nú- É bastante grande (pode me-
mero de pétalos brancos que dir máis de 12 cm). As súas co-
Pensamento. Flor de tres pé-
están unidos, formando un cír- res poden ser branco, púrpura,
talos, polo xeral, tricolores:
culo, a unha coroa central de vermello, rosa, amarelo ou
branco, púrpura e amarelo.
cor amarela. mesmo bicolor.
• Creo que este ano a vendimia vai ser temprana porque eu xa vexo os racimos a punto.
............................................................................................................................... .......................................................................
16
Actividades
3. Resolve o encrucillado, composto polos nomes das árbores ás que corresponden estas follas. Dámos-
che xa algunhas letras como axuda.
As plantas
B
P
C I R
4. Repara nas seguintes plantas. Investiga e indica a que outro produto, derivado delas, lle dan nome.
17
Actividades
5. Localiza nesta sopa de letras un antónimo de cada un destes adxectivos referidos ás plantas. Em-
paréllaos á dereita.
caduco - húmido - murcho - pestilente - temperán - raro
As plantas
O V A P U I X A G U
F I S E R O D I O Z
.................... – ....................
R Z A R N E U T A B
.................... – ....................
E O L E A X S A L I
.................... – ....................
G S A N T E O B U P
.................... – ....................
A O C N M R R I N A
.................... – ....................
R E C E N D E N T E
.................... – ....................
O X I C H U N D A O
6. Encadea estas fichas de dominó de xeito que coincidan xuntos verbos sinónimos.
xermo-
crecer sementar debullar enraizar medrar decotar grelar
lar
.
... ... ... .. ... ... ... .. ,.. ... ... ... .. .. .. .. ..
...........
..
,. .. .. .. ..
,...........
,...........
18
Léxico
A paisaxe natural
Substantivos bocana cráter estreito
Formas e elementos bocarribeira cuíña [outeiro, cerro] estrema [lindeiro, linde]
do terreo burato [furado] cume [cima, cumio, cúspi- estuario [esteiro]
aba [faldra, pé] cabo de] faldra [aba, pé]
abanqueiro [cadoiro, salto, cachón falla
freixa, fervenza]
cadoiro [abanqueiro, salto, farallón
abismo freixa, fervenza] fenda [físgoa, regaña, gre-
abra cala ta]
acantilado [cantil] caldas fervenza [cadoiro, salto,
afluente callao [seixo, coio] freixa, abanqueiro]
albufeira camiño fiorde
cumio [cima, cume, cúspi-
altiplano canal de] físgoa [fenda, regaña, gre-
aluvión cunca [bacía, conca] ta]
canle [quenlla]
area curota [picouto, curuto] fondal
canón
areal [praia] curso fonte
cantil [acantilado]
carreiro [vieiro, verea, sen- curuto [picouto, curota] fosa
da] cúspide [cima, cumio, cu- foxo
catarata me] foz [desembocadura]
caudal delta freixa [abanqueiro, cadoi-
caverna [pala, espenuca, depresión ro, salto, fervenza]
gruta, cova] descampado furado [burato]
cavorco desembocadura [foz] furna
aresta
cerro [cuíña, outeiro] deserto gabia
areas movedizas
chaira [planicie] desfiladeiro [garganta, garganta [gorxa, desfila-
arnela
chousa [zarra] gorxa, engroba] deiro, engroba]
arquipélago
cima [cúspide, cumio, cu- devalo [baixamar]
arrecife me] devasa
atol coio [seixo, callao]
duna
avesío congostra [corredoira, cor-
encalco [presa, represa, en-
bacía [conca, cunca] ga]
coro]
badía [baía] con
encoro [presa, represa, en-
baía [badía] conca [bacía, cunca] calco] glaciar
baixamar [devalo] confluencia encrucillada golfo
baixío [banco de area] cordal [cordilleira, serra] engroba [garganta, gorxa, gorxa [garganta, desfila-
bancada [bancal, socalco] cordilleira [cordal, serra] desfiladeiro] deiro, engroba]
bancal [socalco, bancada] corga [congostra, corredoira] enseada greta [fenda, físgoa, rega-
banco de area [baixío] corredoira [congostra, corga] escarpa ña]
barranco [precipicio] corrente espenuca [pala, caverna, gruta [pala, caverna, espe-
beira [ribeira, marxe, costa [litoral] gruta, cova] nuca, cova]
orela] costa [pendente] estalactita iceberg
beiramar [mariña] cova [pala, espenuca, gru- estalagmita illa
boca ta, caverna] esteiro [estuario] illó [manancial]
Léxico
iIIote paso [pasadoiro] salina canteira [pedreira]
insua pé [faldra, aba] salto [abanqueiro, cadoiro, coial [coieira, seixal]
istmo pedra freixa, fervenza] coieira [coial, seixal]
ladeira pena [rocha, penedo] sebe cómaro [arró]
A paisaxe natural
20
Léxico
sequeiro [secaño] costo/a [costento/a, pen- oriental asucar [sucar]
taiga dente] pantanoso/a atravesar [cruzar]
terreo [agro, leira, veiga] crepuscular pendente [costo/a, costen- baixar [descender]
touza chairo/a [chan/chá] to/a] coller [apañar, colleitar]
A paisaxe natural
tremedal [braña, lameiro] chan/chá [chairo/a] pétreo/a
confluír
desértico/a poeirento/a
tundra contaminar
doce potable
vagantío crecer [medrar]
eólico/a próximo/a
varcia [varxa] cruzar [atravesar]
ermo/a [inculto/a] revolto/a
varxa [varcia] decotar [derramar]
escarpado/a [fragoso/a, salgado/a
veiga [terreo, agro, leira] abrupto/a, esgrevio/a] decruar [anovar]
salino/a
xungla escuro/a [fusco/a] derramar [decotar]
setentrional
Adxectivos esgrevio/a [fragoso/a, descender [baixar]
sísmico/a
abisal abrupto/a, escarpado/a] desembocar
solleiro/a
abrupto/a [esgrevio/a, fra- fluvial desertizar
goso/a, escarpado/a] sombrizo/a [avesío/a]
forestal devalar
accidentado/a torrencial
fragoso/a [esgrevio/a, discorrer
abrupto/a, escarpado/a] turbio/a
acuoso/a encorar
fusco/a [escuro/a] volcánico/a
ermar
illado/a Verbos
escalar
illán/á [insular] abalar
aboiar [flotar] flotar [aboiar]
inaccesible
abrochar [agromar] fluír
inculto/a [ermo/a]
abrollar [manar] fumegar
insular [illán/á]
acoutar inundar [asolagar, anegar]
afastado/a [arredado/a, lacustre
acugular lindar
lonxincuo/a] lamacento/a
afluír manar [abrollar]
agrario/a
afondar medrar [crecer]
aluvial
afundir mergullar [somerxer]
areento/a [areoso/a]
agrelar [xermolar] nacer
arredado/a [afastado/a,
lonxincuo/a] agromar [abrochar] percorrer
arxiloso/a anegar [asolagar, inundar] podar
asilvestrado/a queimar
lonxincuo/a [afastado/a,
augacento/a arredado/a] recoller [apañar, coller]
autóctono/a manso/a somerxer [mergullar]
avesío/a [sombrizo/a] mareiro/a subir
campesiño/a mariño/a sucar [asucar]
campestre marítimo/a vadear
campío/a meridional anovar [decruar] viaxar
contaminado/a mesto/a apañar [coller, colleitar] xermolar [agrelar]
costeiro/a montesío/a arder zumegar
costento/a [costo/a, pen- natural arrolar
dente] occidental asolagar [anegar, inundar]
21
Actividades
1. Resolve o encrucillado cos nomes dos elementos sinalados con triángulos de cores nesta paisaxe
costeira.
A paisaxe natural
2. Crea unha oración con cada unha destas palabras. Consulta un dicionario se o precisas.
montaña - outeiro
• ............................................................................................................................... .....................................................................
• ............................................................................................................................... .....................................................................
lago - lagoa
• ............................................................................................................................... .....................................................................
• ............................................................................................................................... .....................................................................
22
Actividades
3. Asigna estes significados ás palabras que lles corresponden. Escribe tamén unha oración para cada
caso.
A paisaxe natural
‘Grao máis alto ao que se pode
‘Lugar moi profundo e insondable’
chegar, auxe’
cume
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
río
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
abismo
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
fonte
Significado orixinal: .......................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
Significado figurado: .....................................................................................................................................................................
Oración: ..................................................................................................................................................................................................
23
Actividades
4. Le atentamente este texto e localiza nel os nomes dos elementos da paisaxe definidos.
A paisaxe natural
A ruta comeza no aparcadoiro da base militar do monte Iroite, e segue pola pista de terra que nos le-
va ás chairas do Barbanza. Para chegar a este punto tomamos como referencia o lugar de Moimenta,
que se atopa no quilómetro 7,5 da estrada de Noia a Boiro. Neste lugar debemos achegarnos ao cru-
zamento do que parte a estrada que sobe ao monte Iroite. A 100 metros do inicio hai unha pista as-
faltada á man esquerda que leva a Cadarnoxo. Seguíndoa uns 150 metros hai unha fermosa fervenza
xunto á ponte do regato de Lamas. Se tedes tempo, paga a pena facer unha breve visita aínda que im-
plique separarse do camiño. Retomando a pista principal iniciamos unha forte ascención (de 490 m
en 8,5 km) entre plantacións de piñeiros e eucaliptos. Podemos deternos en varios puntos para ollar as
fermosas vistas do val do río Coroño e, ao fondo, a ría de Arousa. Tamén pasaremos (no km 0,9) por
unha fonte, xusto onde a estrada corta unha vella pista empedrada. Acadando os 500 m de altitude
(no km 4,2), nunha curva pechada á esquerda, chegamos a un pequeno montículo do terreo que for-
ma un miradoiro natural desde onde se domina un amplo sector das terras que rodean a serra. Uns
poucos metros máis adiante, a nosa pista mellora considerablemente. Moi preto hai un camiño de te-
rra que, á man esquerda, baixa cara ao lugar de Casamea. Esta pista está en moi mal estado, mais o lu-
gar ten interese botánico por posuír varias especies de árbores exóticas e ornamentais coma o carba-
llo americano (Quercus rubra), o piñeiro de Weymouth (Pinus strobus), o piñeiro do Himalaia (Pinus
patula) e o loureiro real (Prunus laurocerasus) entre outros. Por fin (no km 8,5), coroamos o monte Iroi-
te, onde está situada a EVA 10. Ao final da zona militar cómpre fixarse nas rochas que van aflorando
en sucesivas bandas e nas súas formas de erosión. Tamén cómpre destacar a existencia de zonas de ma-
to atlántico moi interesantes.
www.sgea.org/rota_mamoas (adaptación)
• Salto de auga causado por un brusco desnivel • Curso de auga moi pouco voluminoso. →
de terreo. → ........................ ........................
• Lugar onde mana a auga da terra. → • Pedra de gran tamaño que destaca na terra ou
........................ no mar. → ........................
• Curso natural de auga doce, constante e de • Elevación natural e importante do terreo. →
certa magnitude, que flúe por un leito e vai ........................
vistas panorámicas. → ........................ • Esteiro ou tramo final dun val fluvial asolaga-
• Sucesión de montañas enlazadas entre si. → do polo mar, provocado polo feito de afundir-
........................ se a codia terrestre. → ........................
24
Actividades
5. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar o nome das diferentes partes ou elementos
dun río que aparecen nos debuxos.
A paisaxe natural
mu fer me gan re pa in en ven ro
25
Actividades
7. Fai o salto do cabalo neste taboleiro e descubre, sílaba a sílaba, seis nomes de tipos de terreo se-
gundo a súa vexetación. Comeza polo recadro marcado cun punto.
A paisaxe natural
ÑA BOU VEI
RA DE GÁN ZA
GA BRA SA GA
VE DA
• FRA
— Anota, coa axuda dun dicionario se o precisas, o significado de cada tipo de terreo.
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
• Tipo de terreo: ..................... Significado: .........................................................................................................................
— Escribe un texto no que introduzas, con sentido, algunhas das frases feitas anteriores.
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................
26
Léxico
O tempo meteorolóxico
Substantivos cadorno [lazo] escampada [esteada, estiña- nevada [nevarada]
aire [ar] calixe da]
aireada [ventada] calma esteada [escampada, estiña-
da]
airexa [brisa] calmizo [bochorno]
estiaxe
alisios calor
estiñada [esteada, escampa-
alustro [lóstrego, relampo] canícula da]
anemómetro carambelo [carambo] falopa [folerpa, farrapo]
anticiclón carambo [carambelo] farrapo [folerpa, falopa] nevarada [nevada]
ar [aire] carazo [xeada] fogaxe [bochorno, calmizo] nevarisca [nevisca]
arco da vella [arco iris] ceo folerpa [falopa, farrapo] neve
chaparrada [ballón, chuvas- friaxe nevisca [nevarisca]
cada, chuvasco] nimbo
frío
chea [enchente, riada] nordés [nordeste]
choiva [chuvia] nordeste [nordés]
chuvascada [chaparrada, ba- nube
llón, chuvasco]
nubeiro
chuvasco [chaparrada, chu-
arco iris [arco da vella] nubosidade
vascada, ballón]
ardentía onda [vaga]
chuvia [choiva]
arrefriamento orballo [poalla, chuvisca, ba-
chuvisca [orballo, poalla, ba- friúra
rruzo, babuxa]
arroiada [enxurrada] rruzo, babuxa] fronte
pedra [pedrazo, sarabia]
atmosfera ciclón furacán
pedrazo [sarabia, pedra]
auganeve [torba] cifra [xistra] galerna
pinga [gota]
aurora austral cirro golpe de mar [embate]
pluviómetro
aurora boreal clima gota [pinga]
poalla [orballo, chuvisca, ba-
ávrego climatoloxía grao rruzo, babuxa]
axada [refacho] coriscada [corisco] humidade precipitación
babuxa [poalla, chuvisca, or- corisco [coriscada] isoterma presión
ballo, barruzo]
cúmulo lazo [cadorno] raio
ballón [chaparrada, chuvas-
depresión lóstrego [alustro, relampo] raiola [raxeira]
cada, chuvasco]
diluvio [dioivo] mar raxeira [raiola]
barómetro
barruzo [poalla, chuvisca, maraxe refacho [axada]
orballo, babuxa] marea relampo [alustro, lóstrego]
bátega [tromba] mareira relento [sereno]
bochorno [calmizo] maremoto remuíño
bonanza marusía resío [rosada]
borrasca mera riada [enchente, chea]
borraxeira dioivo [diluvio] mistral roibén
brétema [néboa, neboeiro] embate [golpe de mar] monzón rosada [resío]
brisa [airexa] enchente [chea, riada] néboa [brétema, neboeiro] sarabia [pedrazo, pedra]
bruma enxurrada [arroiada] neboeiro [brétema, néboa] seca [secura]
Léxico
secura [seca] anubrado/a [cuberto/a, tol- solar calmar(se)
sereno [relento] dado/a, nubrado/a] solleiro/a [asollado/a] cambiar
sieiro árido/a sombrío/a [avesío/a] chover
ártico/a
O tempo meteorolóxico
28
Actividades
O tempo meteorolóxico
VENTOS
Frouxo
Forte
— Tendo en conta o modelo anterior, escribe a predición do tempo que representa estoutro mapa.
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
29
Actividades
3. Escribe de novo estas oracións reordenando os adxectivos destacados. Todos eles foron cambiados
de oración.
O tempo meteorolóxico
• O día era solleiro, de chuvia e moito vento, pero nós demos igual o noso paseo.
............................................................................................................................... ......................................................................
• No invernadoiro estabamos a corenta graos e había moita humidade. Aquilo era abrigoso.
............................................................................................................................... ......................................................................
• Eu, para bañarme, prefiro a auga árida. Nin moi fría nin moi quente.
............................................................................................................................... ......................................................................
• Había un día glacial, así que decidimos poñer os bañadores e irmos á praia.
............................................................................................................................... ......................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
30
Actividades
O tempo meteorolóxico
Calor ou aire quente que pro- Golpe de vento producido por Cada unha das porcións de au-
duce sufocación. un cambio brusco na súa di- ga conxelada que caen cando
rección. neva.
Espazo breve de tempo en que
loce o sol nun día de chuvia. Luz breve e moi intensa que se Estado do ambiente cando a
produce por unha descarga temperatura é inferior a cero
Mar moi axitado, que pode fa-
eléctrica na atmosfera duran- graos, o que fai que se conxe-
cer perigosa a navegación.
te unha tormenta. le a auga.
Falta de chuvia durante unha
Néboa pouco espesa, especial- Ruído forte que acompaña o
tempada longa.
mente a que se forma no mar. lóstrego ao producirse unha
Chuvia ou neve acompañada descarga eléctrica na atmos-
Vento particularmente frío,
de vento forte e xélido. fera.
forte e molesto.
6. Clasifica estas expresións coloquiais segundo signifiquen «chover moito» ou «chover pouco».
................................... ...................................
................................... ...................................
................................... ...................................
................................... ...................................
31
Actividades
7. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar os verbos que corresponden a cada definición.
O tempo meteorolóxico
— Crea un breve texto no que introduzas, con sentido, algunhas das expresións anteriores.
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
32
Léxico
O tempo cronolóxico
Substantivos ocaso [crepúsculo, solpor] verán [estío] aniversario
Partes do día rompente [amencer, ama- outono antigüidade
ñecer, aurora, abrente, inverno atraso [demora, tardanza]
abrente [amencer, amañe-
alborada, alba]
cer, aurora, alba, albora- Períodos de tempo: axenda
da, rompente] serán
outros [de menor a badalada
alba [amencer, amañecer, solpor [crepúsculo, ocaso] maior]
aurora, abrente, albora- cabodano
segundo
da, rompente] calendario [almanaque]
intre
alborada [amencer, amañe- campá [sino]
cer, aurora, abrente, alba, minuto
canícula
rompente] instante [momento]
centenario
hora
cincuentenario
xeira [xornada]
cronómetro
tarde día
cuarto crecente [abalo]
tardiña quincena
cuarto minguante [devalo]
Períodos de tempo: días mes
[orde cronolóxica] data
luns [segunda feira] demora [tardanza, atraso]
amañecer [amencer, alba,
martes [terceira feira] devalo [cuarto minguante]
aurora, abrente, albora-
da, rompente] mércores [cuarta/corta feira] diario
amencer [alba, amañecer, xoves [quinta feira] efeméride
aurora, abrente, albora- venres [sexta feira] espertador
da, rompente]
sábado eternidade
anoitecer [bocanoite, lusco- corentena
fusco, noitiña] domingo fin de semana
bimestre
atardecida Períodos de tempo: me- frecuencia
trimestre
ses [orde cronolóxica] futuro [porvir]
aurora [amencer, amañecer, estación
alba, abrente, alborada, xaneiro horóscopo
cuadrimestre
rompente] febreiro idade
semestre
bocanoite [anoitecer, lusco- marzo invernía
fusco, noitiña] ano
abril lúa chea
crepúsculo [solpor, ocaso] bienio
maio lúa nova
luscofusco [anoitecer, boca- trienio
xuño [san Xoán] milenario
noite, noitiña] cuadrienio
xullo [Santiago, a sega] pasado
madrugada quinquenio [lustro]
agosto [santa María] porvir [futuro]
mañá sexenio
setembro [san Miguel] predición [prognóstico]
mañanciña década [decenio]
outubro [outono, san Lucas] presente
media mañá século
novembro [santos, san Mar- prognóstico [predición]
media noite tiño] milenio
mediodía época [era] quenda [rolda, vez]
decembro [Nadal]
noite Medida e control do reloxo
Períodos de tempo:
noite pecha estacións [orde tempo rolda [vez, quenda]
noitiña [anoitecer, bocanoi- cronolóxica] abalo [cuarto crecente] rutina
te, luscofusco] primavera almanaque [calendario] tardanza [demora, atraso]
Léxico
tempo fuxidío/a [efémero/a, fu- secular lumbrigar [amañecer, cla-
sazón gaz, pasaxeiro/a] semanal rear, alborexar]
sino [campá] hábil semestral madrugar
vacacións habitual [frecuente, usual] sempiterno/a pasar [transcorrer]
O tempo cronolóxico
34
Léxico
ás veces [de cando en can- de cando en cando [de vez en entrementres [mentres, na- outrora [noutrora]
do, de vez en cando, por cando, ás veces, por veces] mentres] pasadomañá
veces] decontado [deseguido, en- hogano por veces [ás veces, de cando
a tempo seguida] hoxe en cando, de vez en cando]
O tempo cronolóxico
decote [decotío, acotío] hoxe en día pronto [axiña]
axiña [pronto]
decotío [decote, acotío] sempre
logo [despois]
deseguido [decontado, en- tarde [a deshora, a destem-
seguida] mañá
po]
despois [logo] mentres [namentres, entre-
mentres] trasantonte
de vez en cando [de cando en xa
cando, ás veces, por veces] namentres [mentres, entre-
mentres] xamais [nunca, endexamais]
endexamais [nunca, xamais]
enseguida [deseguido, de- noutrora [outrora]
cedo contado] nunca [xamais, endexamais]
daquela entón onte
Actividades
1. Crea unha oración con cada unha destas palabras. Consulta un dicionario se o precisas.
bimensual - bimestral
• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................
previr - prever
• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................
centenario - século
• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................
hogano - hoxe
• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................
2. Ordena cronoloxicamente estes nomes de partes do día. Ten en conta que algúns son sinónimos.
35
Actividades
3. Asocia cada adxectivo á definición que mellor lle acae. Deste xeito formarás seis series de sinóni-
mos.
O tempo cronolóxico
temperán - fuxidío - frecuente - serodio - fugaz - precoz - duradeiro - inusitado - efémero - asiduo
continuo - pasaxeiro - adiantado - permanente - habitual - constante - tardío - cotián - insólito
Que non cesa, que dura no tempo. ....................... ....................... ....................... .......................
— Inventa oracións nas que introduzas, con sentido, algúns dos adxectivos anteriores.
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
4. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar seis adverbios de tempo.
ton tro ta an co ou la o te do
ce de da tí con a do que ra
5. Encadea estas fichas de dominó de xeito que coincidan xuntos verbos sinónimos.
O tempo cronolóxico
prog- con- predi-
bulir adoitar nosti- pasar come-
seguir cluír cir
car zar
.
... ... ... .. ... ... ... .. ... ... ... .. .. .. .. .. ..
...........
...........
...........
...........
... ... ... .. ... ... ... ..
.... .... ... .... .... ... .... .... ... .... .... ...
6. Identifica, rodeándoos cun círculo, os adverbios de tempo que hai nestes refráns. Despois explica
coas túas palabras o significado de cada dito popular.
37
Actividades
Inmediatamente,
Pasou moito tempo Xa é tarde Nunca
decontado
— Escribe oracións nas que introduzas algunhas das expresións coloquiais anteriores.
• ............................................................................................................................... ...............................................................
• ............................................................................................................................... ...............................................................
• ............................................................................................................................... ...............................................................
• ............................................................................................................................... ...............................................................
8. Observa estas correspondencias entre os nomes cultos e os nomes populares dalgúns meses.
Nome culto Nome popular
xuño → san Xoán
xullo → Santiago
setembro → san Miguel
outubro → san Simón
novembro → Santos ou san Martiño
decembro → Nadal
— Investiga e completa correctamente estes refráns populares utilizando os anteriores nomes po-
pulares dos meses.
• ............................. das uvas, moito me tardas e que pouco me duras.
• Polo ............................. a sardiña molla o pan.
• Por ............................. pinta o bago.
• Por ............................. cada ovella ao seu curral.
• Por ............................. proba o viño, o porco por ............................. .
38
Léxico
40
Léxico
velorio pandeireteiro/a lutuoso/a compadecer [condoer(se)]
Festas e romarías parroquia [freguesía] maduro/a comungar
abadía [reitoral] peregrino/a máxico/a condoer(se) [compadecer]
41
Actividades
1. Identifica, cos seus números, os nomes dos diferentes elementos desta festa ou romaría popular.
Tradicións, festas e ritos
10
12
1 13
14
11
2 15
9
8
16
6 17
3 7 19
5
4
18
20
2. Escribe unha oración con cada unha destas palabras. Consulta un dicionario se o precisas.
festeiro - festivo
• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................
fúnebre - funerario
• ............................................................................................................................... .......................................................................
• ............................................................................................................................... .......................................................................
42
Actividades
43
Actividades
5. Le este texto e localiza nel as palabras que corresponden a cada unha das definicións posteriores.
Tradicións, festas e ritos
Cando chegaba o tempo da vendima en Paizás, parecíame estrear un corazón novo. O limpar a ade-
ga e a fustalla eran os comezos. Logo o ceo participaba tamén na gran festa. Unhas nubes cor de bo-
rra do viño, dun morado case translúcido, estirábanse, altas, contra o fondo de nacre, coma escualos
preguiceiros. O aire era ambariño, un suave vento de término de vacacións axitaba de vez en vez as ár-
bores, e a abeleira antiga facía decer devagariño todo o seu ouro. De vez en vez, tamén, caían as bre-
ves chaparradas de outono, que reflectían o aire e deixaban tras delas un embriagante e forte cheiro
a terra mollada e ozono.
Había que apresurarse entón a cortar os acios, antes de que as choivas os apodrecesen, e todo era un
bulir e bulir de cestos, cantares e tesouros. Despois viña o transo de pisar o viño, e prensalo baixo a ve-
lla prensa de carballo, e levalo á bodega. De todos os que bailaban apretando cos pés nus os acios
para que espremesen o mosto, os máis chistosos eran Xoán de Senín e Manuel Cancelas, que facían
unhas reviravoltas de ribeirá moi graciosas, coma se estivesen na romaría das Dolores de Vedra que ca-
ía por aquelas datas. Das mozas, ulindo a campo e a mosto, coas súas pernas mouras, áxiles e repini-
queiras, os ollos brillantes, o cabelo solto e o xustillo desatado, levaba a palma Florinda. En torno a
elas, voaban zoadoras avespas e abellóns borrachos de mosto.
Era logo moi gustoso o ver deitar a prensa aquel viño vermello, aínda mosto, que esparexía un cheiro
de gloria, e que subía dende a adega pouco a pouco, e ía aromatizando os cuartos todos da casa du-
rante días. O viño de Paizás tiña sona pola antigüidade das castes e o mosto loábano os vendimadores
e a xente de paso pola súa aromática dozura. Despois fervían as pipas cun son cantarín; eu gustaba
moito de destapar as tapas frouxas dos pipotes e aplicar a orella a aquel encanto, coma se estivese oín-
do violíns.
Xosé María Castroviejo, Memorias dunha terra (adaptación)
• Grupo de plantas ou animais que comparten • Recipiente de madeira destinado a conter vi-
unha serie de características comúns que per- ño, máis pequeno ca o bocoi, cunha capacida-
miten distinguilas doutros individuos da mes- de entre 250 e 500 litros. → .......................
ma especie. → ....................... • Máquina que serve para comprimir, por exem-
• Operación de coller as uvas das videiras, e épo- plo, certos froitos (olivas, uvas, mazás...) para
ca do ano en que se realiza esta operación. → que solten o líquido que conteñen. →
....................... .......................
• Zume de uvas que non sufriu a acción do fer- • Conxunto de recipientes de madeira (barrís,
mento, polo que non ten alcol. → ....................... bocois, cubas, toneis...) en que se envasa o vi-
• Parte da casa, xeralmente subterránea, ou ño dunha adega. → .......................
construción independente onde se fai ou se • Conxunto de uvas presas a un talo. →
garda o viño. → ....................... .......................
44
Léxico
O medio rural
Substantivos eirado valado [valo] espeto
Dependencias e elemen- esterqueira valo [valado] estaca [espeque]
tos adxacentes á casa fonte Apeiros, utensilios e estadullo [fungueiro]
labrega máquinas
forno forcada [galleta]
abellariza [alvariza] acea
galiñeiro [poleiro] forra [calzo]
adega [bodega] adival [trelo, sedeño]
granxa fouce [fouciño, gadaño]
afumadoiro aixada
hórreo [cabazo, piorno] fouciña [fouciño]
alboio [pendello, alpendre, anciño [angazo]
cuberto] horta fouciño [fouce, gadaño]
lagar angazo [anciño] fouciño [fouciña]
alpendre [alboio, pendello,
cuberto] lavadoiro apeiro [aveño] fresa
alvariza [abellariza] manxadoira [comedeira, arado fungueiro [estadullo]
bacía [maseira] presebe] gadaña
bebedoiro maseira [bacía] gadaño [fouciño, fouce]
bodega [adega] meda [palleiro] galleta [forcada]
cabazo [hórreo, piorno] muro grade
pallar [palleira] legón
palleira [pallar] legoña
palleiro [meda] aveño [apeiro] machada [brosa]
bocal [bozo, buceira] machado
bozo [bocal, buceira] macheta
brosa [machada] machete
canceira buceira [bozo, bocal] malladoiro
cancela caínzo [canizo] malladora
cancelo calzo [forra] mallo
casal [casarío] pendello [alpendre, cuber- canada [canado, muxidei- moa
to, alboio] ra] muíño
casarío [casal]
pía canado [canada, muxidei- muxideira [canada, cana-
celeiro
pío ra] do]
coelleira
piorno [hórreo, cabazo] canastra muxidoira
colmea [trobo, cortizo]
poleiro [galiñeiro] canastro nora
colmo
pombal canga [traba, torga] pa
comedeira [manxadoira,
presebe] pozo canga [xugo] patela
corte presebe [comedeira, man- canizo [caínzo] paxe
cortello xadoira] carabelo peneira
cortiña quinteiro carro picaraña
cortizo [trobo, colmea] sebe cesta pico
cuberto [pendello, alpen- silo cesto podón
dre, alboio] tendedeira coleiro queipo
curral terreiro colleitadora quenlla
curro trobo [cortizo, colmea] corda [trela] rabela
eira tulla espeque [estaca] raño
Léxico
rapa [rebola] pista rega maduro/a
rebola [rapa] poula [barbeito] roza manso/a
romana regadío seca murado/a [valado/a]
rozadoira regato sega [ceifa, seitura] murcho/a
pendente [costento/a]
O medio rural
46
Léxico
carretar [carrexar] esfollar mirrar [murchar, rechumir] rachar [esgazar, esgallar]
carrexar [carretar] esgallar [esgazar, rachar] moer rapar [tosquiar]
cavar esgazar [esgallar, rachar] mollar rarear
ceibar [soltar] esmagar [machucar] mondar [estonar, pelar, pa- rebentar
rar]
O medio rural
cercar espantar [axotar, escorren- rechumir [murchar, mirrar]
tar]
cerrar regar
esparexer
chocar [incubar] rozar
estabular
colgar [pendurar] sachar
estercar
coller [apañar] segar [seiturar]
estonar [mondar, pelar, pa-
colmar rar] seiturar [segar]
cortar estragar [derramar] murar [valar] sementar [botar, plantar]
cribar estremar [lindar] murchar [mirrar, rechumir] soltar [ceibar]
cultivar fertilizar muxir sulfatar
debullar [degrañar] fumigar padexar tosquiar [rapar]
decotar [demoucar, podar] gadañar parar [mondar, pelar, esto- transplantar
degrañar [debullar] gradar nar] trillar [mallar]
demoucar [podar, decotar] grelar pelar [mondar, parar, esto- trinzar [picar]
derramar [estragar] incubar [chocar] nar]
trollar
desbravar inundar [asolagar, alagar, pendurar [colgar]
anegar] peneirar valar [murar]
empoleirar(se)
labrar [arar] picar [trinzar] varrer
encerrar
lindar [estremar] plantar [sementar, botar] vendimar
enrestrar
enxertar machucar [esmagar] podar [demoucar, decotar] vesar
escorrentar [axotar, espan- mallar [trillar] podrecer xermolar [agromar, brotar]
tar] manar [abrollar] queimar
Actividades
1. Asocia estes nomes de terras de labor co seu significado. Consulta un dicionario se o precisas.
• Terra de labor de pouca extensión próxima á • Terra de labor que se deixa descansar unha
casa onde se cultivan legumes, hortalizas... → tempada sen sementar. → ...........................
...........................
• Terra de labor cercada de pouca extensión, xe-
• Terra de labor moi seca, que non é regada. → ralmente preto da casa, dedicada a cultivo de
........................... cereal ou a pasto. → ...........................
• Terra de labor, polo xeral de pouca extensión, • Conxunto de terras de labor. → ...........................
que pertence a un só dono. → ...........................
— Crea oracións nas que introduzas, con sentido, algunhas das palabras anteriores.
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
• ............................................................................................................................... .................................................................
47
Actividades
2. Localiza nesta sopa de letras o nome de todos os elementos sinalados no debuxo. Despois asocia
cada nome co seu número.
O medio rural
A C A O C L G C E M P U R A C C
S P L L I A X A U C H O E S U O
P A X O V V N N L E I M M A R R
V L I G R A U C R I L L A B R T
A L P E N D R E E O Ñ T S P A E
S E B E A O U I C L R E E O L L
M I X D Z I P R Z O A Ñ I N U Z
F R A O T R E A H A H O R R E O
A O P U C O R T E L L O A B O N
14
18
9
16
13
8
7
6
12
10 11
15 5
4
1 17
2
48
Actividades
3. Indica as palabras que corresponden ás seguintes definicións. Despois usa esas palabras para com-
pletar o texto que che ofrecemos.
O medio rural
• Aparello para moer e triturar produtos como • Estrutura de paus, canas ou vimbios con diver-
cereais ou olivas e edificio onde está instalado sos usos: soporte para curar chourizos, suxeición
algún destes aparellos. → ........................ lateral da carga do carro... → ........................
• Lugar cuberto e cerrado que forma unha cons- • Cantidade de gran que se moe de cada vez. →
trución á parte ou que está no interior doutra, ........................
• Brazado atado de trigo, herba seca, vides... → • Canle longa e pouco fonda que se fai nun te-
........................ rreo, para sementar, ao aralo. → ........................
As cousas que ela facía todos os días eran para min grandes aventuras. Parecíame un milagre ter na
man a corda que guía as vacas e que animais tan grandes obedecesen os meus nerviosos tironciños.
Sentáronme un día no .......................... e tiña a sensación de ir esvarando por un mar de terra, sobre as
ondas dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . No tempo da malla carrexamos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e rasqueime coma un can
a comechón das espigas na pel suada e renegrida. Ao pasar un . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , rabuñeime nas sil-
veiras e tiven que lamber o sangue. Logo fomos bañarnos no río, un río vexetal, verde, espeso de her-
bas de auga que xa na superficie agromaban con floriñas brancas. Estabamos as dúas soas, espidas,
cómplices, rindo e salpicándonos, protexidas polas árbores. Unha vez, na casa da túa nai, preguntei
polo retrete e todos riron, e alí fomos as dúas, na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , agachadiñas, a facelo entre os
animais, coa saia recollida sobre o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . No . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , cos ollos pechos, aprendín a
distinguir as fariñas co tacto das xemas. A fariña de trigo é como a seda; a do centeo, como a la; a
do maínzo, como o liño. Se metes as mans na caixa chea de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xa non queres volver sa-
calas. O muíño era un lugar máxico. Podiamos pasar unha eternidade hipnotizadas polo movemen-
to da .......................... e da .......................... , mentres chegaba o gurgullo da auga polas orellas do chan.
E indo de acó para aló coa túa nai, escoitei falares, fortes blasfemias e doces cantigas, que endexa-
mais oíra, coma se o alto muro do pazo fose tamén feito adrede para que non pasasen as palabras da
aldea. É unha dona misteriosa a memoria. Nós non escollemos os recordos. Eles viven a súa vida. Van
e veñen. Ás veces, vanse para sempre. E hai recordos que se apegan a nós á maneira do lique á pedra.
Manuel Rivas, En salvaxe compaña
4. Emparella os castelanismos incorrectos da esquerda coas formas correctas que lles corresponden.
establo - rastrillo - surco - sembrar - azada rego - muxir - angazo - corte - rozar
desbrozar - cobertizo - ordeñar - finca alpendre - leira - sementar - aixada
49
Actividades
5. Resolve este encrucillado cos verbos que designan as diferentes accións debuxadas.
O medio rural
............................................................................................................................... .....................................................................
............................................................................................................................... .....................................................................
Non sei para que lle pre- Non fagas reservas para via- Ao principio Xoán negába-
guntas a Marta. Ela . . . . . . . . . . xar en xuño se aínda non se; mais, finalmente, des-
....................................... e ao fi- sabes se terás vacacións. Eu pois de falarmos con el,
nal sempre temos que deci- penso que é . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. e
dir nós. ........................ . accedeu a repetir o exame.
50
Léxico
O medio urbano
Substantivos urbanización Edificios e hospital
Núcleos de poboación urbe [cidade] establecementos hostal
aforas [arredores, periferia, veciñanza aeroporto hotel
arrabaldes, alfoz] vila albergue igrexa
aldea [lugar] zona vella [centro histórico] asilo [residencia de anciáns] inmoble [edificio]
alfoz [arrabaldes, arredores, Vías de comunicación banco instituto
aforas, periferia] bar
atallo lonxa
arrabaldes [alfoz, arredores, biblioteca
aforas, periferia] autoestrada mercado
autovía cadea [cárcere, prisión] mosteiro
arredores [aforas, periferia,
arrabaldes, alfoz] avenida cafetaría museo
barriada bulevar cámping oficina de correo [estafeta]
barrio calzada camposanto [cemiterio] oficina de turismo
bisbarra [comarca] camiño canceira municipal palacio [pazo]
bloque de vivendas canella [canellón] capela pavillón
canellón [canella] cárcere [cadea, prisión] pazo [palacio]
carreiro [vieiro, verea, senda] casa da cultura pensión
carril casa do concello piscina municipal
congostra [corredoira] castelo porto
corredoira [congostra] catedral [sé] pousada
estrada cemiterio [camposanto] prisión [cadea, cárcere]
pasarela centro comercial quiosco
capital
paseo chabola [choupana]
casal [casarío]
paso a nivel choupana [chabola]
casarío [casal]
paso elevado chalé
centro
paso subterráneo chalé acaroado
centro histórico [zona vella]
ponte chalé pareado
cidade [urbe]
comarca [bisbarra] clínica
concello [municipio] colexio rañaceos
distrito comercio [tenda] residencia de anciáns [asilo]
ensanche comisaría salón de xogos
freguesía [parroquia] conservatorio sanatorio
localidade [poboación] edificio [inmoble] sé [catedral]
lugar [aldea] rúa embaixada tanatorio
metrópole rúa cega escola tenda [comercio]
municipio [concello] travesía escola infantil universidade
parroquia [freguesía] senda [vieiro, verea, carreiro] estación xardín de infancia [gardaría]
periferia [alfoz, arrabaldes, túnel estadio xulgado
arredores, aforas] vía estafeta [oficina de correo] zoolóxico
poboación [localidade] viaduto facultade Outros elementos
rueiro verea [vieiro, senda, carreiro] gardaría [xardín de infancia] urbanos
suburbio vieiro [verea, senda, carreiro] gasolineira aglomeración
Léxico
alameda estanque rampla municipal
aparcadoiro [estacionamen- estatua rebumbio [balbordo, baru- navegable
to] fachada llo, bulicio] novo/a
árbore farol recanto [recuncho] numeroso/a
asento [banco]
O medio urbano
52
Léxico
cruzar [atravesar] emigrar morar [residir] telefonar
deambular [errar, vagar] entrar pasear torcer [virar, xirar]
demoler [derruír, derrubar] envorcar percorrer traballar
derrubar [demoler, derruír] errar [vagar, deambular] perder(se) transitar
O medio urbano
derruír [derrubar, demoler] escorregar [esvarar] poboar transportar
estacionar [aparcar] reconstruír trasladar(se)
esvarar [escorregar] rehabilitar tropezar
flanquear [bordear] residir [morar] urbanizar
frear restaurar vagar [deambular, errar]
guiar [conducir] rodear vir
habitar ruar virar [xirar, torcer]
desaloxar indicar [sinalar] saír visitar
desviar(se) inmigrar sinalar [indicar] vivir
edificar ir subir xirar [virar, torcer]
Actividades
1. Reescribe estas oracións ordenando os adxectivos destacados. Todos foron trocados de oración.
• O rápido crecemento próximo está a destruír algúns fermosos lugares naturais das aforas.
............................................................................................................................... ...................................................................
• A praza estaba moi peonil por culpa do concerto, por iso tardei case dez minutos en cruzala.
............................................................................................................................... ...................................................................
• Esta rúa é concorrida. Só poden acceder a ela os coches que teñen aquí o seu garaxe.
............................................................................................................................... ...................................................................
• É boa idea vivir nese piso, porque está moi céntrico á estación de tren e á de autobuses.
............................................................................................................................... ...................................................................
2. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar seis verbos sinónimos dos destacados en cada
oración.
rar ta ta ar es de vi am de lar
• Para chegarmos axiña á estación de autobuses, o mellor é cortar (→ ........................ ) por esta rúa.
• Din que van derruír (→ ........................ ) ese edificio tan antigo.
• Tes que xirar (→ ........................ ) á dereita e despois xa atopas onde aparcar (→ ........................ ).
• Hoxe penso flanquear (→ ........................ ) a costa e chegar ata o faro.
• O neno estivo a vagar (→ ........................ ) varias horas polas rúas ata que o atoparon.
53
Actividades
3. Observa con atención estes dous debuxos e describe por escrito as doce diferenzas que hai entre
eles.
O medio urbano
A B
A B
Debuxo dunha rúa de cidade cunha pequena pra- Debuxo dunha rúa de cidade cunha pequena pra-
ciña. Distínguense dez diferenzas co debuxo do ciña. Distínguense dez diferenzas co debuxo do
lado. Son as destacadas en negriña: lado. Son as destacadas en negriña:
Nun garaxe entra un coche de cor marrón (1). Un Nun garaxe entra un coche de cor verde (1). Un
varredor varre na beirarrúa (2). Nun comercio hai varredor, no mesmo lugar que o anterior, varre
un toldo verde (3). Tamén hai un farol (*farola) na rúa (2). Nun comercio hai un toldo azul (3). Ta-
dunha altura media (4). Hai unha tapa de sumi- mén hai un farol (*farola) máis alto ca o anterior
doiro á dereita do farol (5). Nun lugar da rúa hai (4). Hai unha tapa de sumidoiro á esquerda do
unha focha (*bache) (6). O guíndastre leva un co- farol (5). No mesmo lugar da rúa non hai focha
che de cor laranxa (7). O paso de peóns que hai (*bache) (6). O guíndastre leva un coche de cor
na rúa ten oito bandas brancas (8). Hai un colec- amarela (7). O paso de peóns que hai na rúa ten
tor de papel que reborda (9). Hai unha papelei- sete bandas brancas (8). Hai un colector de pa-
ra de cor vermella (10). Unha señora bota unha pel que non reborda (9). Hai unha papeleira de
carta á caixa do correo (*buzón) (11). Na praci- cor verde (10). Un señor bota unha carta á caixa
ña hai un chafariz de seis canos (12) botando au- do correo (*buzón) (11). Na praciña hai un chafa-
ga. riz de catro canos (12) botando auga.
Pode haber outros elementos comúns exacta- Pode haber outros elementos comúns exacta-
mente iguais: algúns peóns, cabina de teléfonos, mente iguais: algúns peóns, cabina de teléfonos,
soportais... soportais...
Diferenzas
1. ............................................................................................................................... .....................................................................
2. ............................................................................................................................... ......................................................................
3. ............................................................................................................................... ......................................................................
4. ............................................................................................................................... ......................................................................
5. ............................................................................................................................... ......................................................................
6. ............................................................................................................................... ......................................................................
7. ............................................................................................................................... .....................................................................
8. ............................................................................................................................... ......................................................................
9. ............................................................................................................................... ......................................................................
10. ............................................................................................................................... ....................................................................
11. ............................................................................................................................... ....................................................................
12. ............................................................................................................................... ....................................................................
54
Actividades
O medio urbano
............................................................................................................................... .......................................................................
• Ten coidado cando chegues co coche a aquel cruce porque está cheo de baches.
............................................................................................................................... .......................................................................
• O pabellón de deportes está tan alonxado que nos leva media hora chegar ata alí.
............................................................................................................................... .......................................................................
— Crea un pequeno texto no que combines, con sentido, todas as palabras anteriores.
............................................................................................................................... .....................................................................
............................................................................................................................... .....................................................................
............................................................................................................................... .....................................................................
............................................................................................................................... .....................................................................
............................................................................................................................... .....................................................................
55
Actividades
• Intersección de camiños, rúas ou estradas. → • Espazo urbano amplo, sen edificar e rodeado
O medio urbano
Na cidade sucedíanse os ciclos de calma e crispación. Unha enérxica muller maior sacaba un brazo e a
cabeza pola xanela do seu ........................ escangallado, color verde vincha; na chapa, grandes áreas pin-
tadas de gris verdoso. A vella, coa súa voz rouca e impotente baixo a barafunda do ........................ , pro-
testaba. Unha muller moito máis nova, impasible ao volante do seu ........................ carmín granza, agar-
daba que a vella se retirase marcha atrás. E a vella berraba.
Os ........................ atascados detrás da muller vella e mais da nova tocaban a ........................ , e os con-
dutores bracexaban e berraban imprecacións inauditas. E algún baixaba do ........................ , disposto
a poñer orde, pero apenas outro se desprazaba dúas cuartas no ........................ , o árbitro xa volvía sen-
tar ao volante renunciando á súa misión pacificadora. Por fin a vella, sen parar de falar ela soa mentres
forcexaba para ........................ , acabou de retirarse. Segundo me afastaba do ........................ , puiden
ver como a cola de ........................ se ía estirando e pouco a pouco recuperaba o ........................ a súa
fluidez normal, é dicir, a fluidez dunha columna de tartarugas peregrinas.
Optei por ........................ a ........................ en dirección contraria ás agullas do reloxo. Agardaba no
........................ unha muller cunha recua de nenos, todos collidos da man. Un dos nenos sorría. Miraba
o ........................ sen velo, sen decatarse de que estaban diante dun ........................ , e sorría dunha for-
ma que me contaxiou dez ou doce segundos de calma. Cruzamos e o conxunto de muller e nenos tor-
ceu noutra dirección. Quedei parado un intre a mirar as súas cabezas radiantes afastarse mentres rían
e falaban, gozosos coma pardais.
A ........................ , demasiado estreita, afogaba entre os ........................ desmesurados, coa colaboración
do ........................ . As súas ........................ raquíticas estaban tan asoballadas naquel ambiente inimigo
de calquera forma de vida que realmente eran irrecoñecibles. Aquelas ........................ vivían por de-
fecto, milagrosamente alentadas por escasas racións de aire limpo, sol e auga que recibían do ceo co-
ma unha esmola. Lembrei que noutro tempo existiran ........................ de maior tamaño e corpulencia
naquela rúa, quizais laranxeiras ou camelios, pero foran taladas e substituídas por estoutras varas pe-
ladas que, sen dúbida, nunca chegarían a medrar o suficiente como para molestar as autoridades.
Xosé Cid Cabido, Panificadora (adaptación)
56
Léxico
A vida administrativa
Substantivos conivencia indemnización segredo profesional
Ámbito xudicial contencioso indicio sentenza
absolución culpabilidade indulto sobresemento
acareo custas inmunidade sospeita
acatamento defensa inocencia sospeitoso/a
acordo delito instancia sumario
acusación demanda instrución suspensión
demandado/a interpelación testemuña
demandante interrogatorio testemuño
denuncia investigación tribunal
denunciado/a laudo venia
denunciante lei veredicto
dereito letrado/a [avogado/a] vista
acusado/a [inculpado/a] desacato lexislación vulneración
adiamento [aprazamento] descargo litigante xuíz/xuíza
adianto desestimación litixio [preito]
agravante detención maxistrado/a
alegación mediación
aleivosía minuta
alleamento nulidade
antecedente partido xudicial
apelación pena xuízo
aprazamento [adiamento] preito [litixio] xulgado
arbitraxe dilixencia presunción de inocencia xurado
arquivo ditame prexuízo xuramento
artigo dolo prisión xurisdición
asañamento execución proba xurisprudencia
audiencia eximente procesamento xurista
auto falta proceso xustiza
avogacía feito procurador/ora Ámbito económico-em-
presarial
avogado/a [letrado/a] fianza protesta
aboamento
casación fiscal querela
acredor
causa fiscalía recurso
acta
citación forza maior recusación
aduana [alfándega]
código civil fraude reincidencia
aduaneiro/a [alfandeguei-
código penal imputación requirimento ro/a]
comisión imputado/a resolución albará
comparecencia incoación responsabilidade alfándega [aduana]
conciliación incomparecencia sala alfandegueiro/a [aduanei-
condena inculpado/a [acusado/a] secretario/a ro/a]
Léxico
alugamento [arrendamento] desafiuzamento legatario/a [herdeiro/a] substitución
alugueiro/a desempregado/a letra de cambio taxa
amortización desemprego liquidación taxación [valoración]
anticipo despacho liquidez taxador/ora
A vida administrativa
58
Léxico
compulsa infracción rexistro criminal
comunidade autónoma infractor/ora secretaría culpable
concellaría inhabilitación secretario/a decisorio/a
concelleiro/a [edil] instancia seguridade social defensor/ora
A vida administrativa
concello [cabido] legalidade selo delituoso/a
concello [municipio] legalización silencio administrativo derrogatorio/a
concurso de méritos lexislación sinatura [firma] desconforme
concurso-oposición lexislador/ora solicitude dilatorio/a
confraría [gremio] lexislatura suborno disciplinario/a
congreso dos deputados maioría absoluta titular electoral
consellaría maioría simple tramitación estatal
conselleiro/a mandato [orde] trámite [xestión] estatutario/a
constitución ministerio urna exento/a
Cortes ministro/a extraxudicial
delegación moción falso/a
delegado/a moción de censura fidedigno/a
demora [dilación] municipio [concello] fiduciario/a
denegación nomeamento financeiro/a
deputación normativa fiscal
deputado/a notaría vacante flagrante
derrogación notario/a validación foral
despacho vicepresidente/a forzoso/a
dilación [demora] voceiro/a [portavoz] funxible
disposición votación ganancial
documento voto hereditario/a
edicto xestión [trámite] hipotecario/a
edil [concelleiro/a] xunta ilegal
eleccións oposición Adxectivos ilícito/a
emenda opositor/ora amigable improcedente
empadroamento orde [mandato] acreditativo/a improrrogable
enquisa orde do día adicional inalleable
escano ordenanza administrativo/a inapelable
escritura padrón adxunto/a incompatible
escrutinio papelame alleable incompetente
estado parlamentario/a alleo/a inocente
estado civil plebiscito arancelario/a insolvente
estatuto pleno bancario/a instrutor/ora
estatuto de autonomía portavoz [voceiro/a] bilateral interino/a
excedencia presidente/a catastral inxusto/a
exención protocolo cautelar irrevogable
expediente proxecto de lei civil legal
firma [sinatura] queixa coercitivo/a lexislativo/a
funcionario/a ratificación competente lexítimo/a
goberno real decreto comunal lícito/a
gremio [confraría] reconto conforme líquido/a
impugnación referendo constitucional literal
incompatibilidade regulamento consuetudinario/a local
incumprimento revogación conxugal mercantil
59
Léxico
moroso/a actuar denunciar litigar [preitear]
municipal acusar [inculpar] derrogar mediar
notarial adiantar desafiuzar nomear
numerario/a adiar [aprazar] desaloxar orzar [presupostar]
A vida administrativa
60
Actividades
1. Localiza na sopa de letras os nomes de todos os elementos sinalados neste debuxo, que represen-
ta un xuízo. Despois asocia cada nome co seu número.
A vida administrativa
1
3 2
4
10
8
9
5 6 7
11
A G A R D A P R E C A I O L
C V U L T E S T E M U Ñ A P
U B O A U V F R A V X N F U
S I E G M I D E G R U A I B
A C U S A C I O N B I O S L
D E F R I D Q U I S Z U C I
O C H A X O A R E U A X A C
N S E C R E T A R I O P L O
1. ............................ 7. ............................
2. ............................ 8. ............................
3. ............................ 9. ............................
6. ............................
61
Actividades
2. Completa adecuadamente estes fragmentos de noticias tiradas da prensa galega coas seguintes
palabras, propias da vida administrativa.
A vida administrativa
62
Actividades
A vida administrativa
Rexeitar nun proceso Considerar e declarar
xudicial a alguén por a alguén libre dunha
considerar que non culpa ou pena.
reúne todas as condi-
Redimir ou perdoar,
cións necesarias para
total ou parcialmen-
a súa intervención.
te, o castigo por un
Emitir un xuíz ou xuí- delito a un reo.
za, ou un tribunal,
Formar unha causa
unha sentenza.
contra unha persoa
Citar ou presentar al- ante un tribunal de
go como proba, de- xustiza.
fensa ou xustificación
Poñer cara a cara unha
nun xuízo.
persoa con outra du-
Dar por terminado ou rante un proceso xu-
paralizar unha autori- dicial para que fagan
dade xudicial un pro- declaracións particu-
ceso cando se dan lares sobre determi-
certos supostos que nados feitos, para po-
impiden continualo. der tirar nova luz so-
bre eles.
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
63
Actividades
5. Reescribe estas oracións ordenando os adxectivos destacados. Todos foron cambiados de oración.
• Na reunión da comunidade esixíronlle á veciña orzamentaria que pagase as súas débedas.
A vida administrativa
............................................................................................................................... ...................................................................
• A sentenza foi dura porque o acusado era fidedigno: xa fora condenado con anterioridade.
............................................................................................................................... ...................................................................
• Ela foi profesora preventiva moito tempo, mais este ano por fin aprobou as oposicións.
............................................................................................................................... ...................................................................
• Xoán non pode dar un testemuño privativo do que ocorreu porque non estivo alí.
............................................................................................................................... ...................................................................
• Os recursos do seu avogado teñen un fin reincidente: só busca atrasar a aplicación da sentenza.
............................................................................................................................... ...................................................................
• No meu edificio, todos podemos usar o patio. Non é de uso dilatorio de ningún veciño.
............................................................................................................................... ...................................................................
• O xuíz declarou prisión interina ante o risco de que o acusado fuxise do país.
............................................................................................................................... ...................................................................
6. Investiga os significados destes pares de palabras e despois crea unha oración para cada unha.
minuto - minuta
• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................
acto - acta
• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................
testemuño - testemuña
• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................
custo - custas
• ............................................................................................................................... ........................................................................
• ............................................................................................................................... ........................................................................
64
Léxico
Topónimos e xentilicios
Estados: África Marrocos marroquí
Estado Xentilicio Mauricio mauriciano/a
Alxeria alxeriano/a Mauritania mauritano/a
Angola angolano/a Mozambique mozambicano/a
Benin beninés/esa Namibia namibio/a, namibiano/a
Botswana botswaniano/a Níxer nixerino/a
Burkina Faso burkinense Nixeria nixeriano/a
Burundi burundiano/a Rep. Centroafricana centroafricano/a
Cabo Verde caboverdiano/a Rep. Dem. do Congo congolés
Camerún camerunés/esa Ruanda ruandés/esa
Chad chadiano/a São Tomé e Príncipe sãotomense
Cimbabue cimbabués/esa Seicheles seichelense
Comores comoriano/a
Senegal senegalés/esa
Congo congolés/esa
Serra Leoa serraleonés/esa
Costa do Marfil marfilés/esa
Somalia somalí
Djibuti djibutiano/a
Suazilandia suazi
Eritrea eritreo/a
Sudán sudanés/esa
Etiopia etíope
Suráfrica surafricano/a
Exipto exipcio/a
Tanzania tanzano/a
Togo togolés/esa
Tunisia tunisiano/a
Uganda ugandés/esa
Zambia zambiano/a
Estados: América
Estado Xentilicio
Arxentina arxentino/a
Bahamas bahamés/esa
Gabón gabonés/esa Belize belizense
Gambia gambiano/a Bolivia boliviano/a
Gana ganense, ganés/esa Brasil brasileiro/a
Guinea guineano/a Canadá canadense
Guinea Ecuatorial ecuatoguineano/a Chile chileno/a
Guinea-Bisau guineense Colombia colombiano/a
Kenya kenyano/a Costa Rica costarriqueño/a
Lesoto lesotense Cuba cubano/a
Liberia liberiano/a Ecuador ecuatoriano/a
Libia libio/a Estados Unidos estadounidense
Madagascar malgaxe Guatemala guatemalteco/a
Malaui malauiano/a Güiana güianés/esa
Malí maliano/a Haití haitiano/a
Léxico
Honduras hondureño/a Líbano libanés/esa
México mexicano/a Malaisia malaisiano/a
Nicaragua nicaraguano/a Maldivas maldivano/a
Topónimos e xentilicios
66
Léxico
Estonia estoniano/a Tuvalu tuvalés/esa
Finlandia finlandés/esa, finés/esa Vanuatu vanuatiano/a
Francia francés/esa
Algunhas cidades
Topónimos e xentilicios
R. U. da Gran Bretaña británico/a do mundo
Grecia grego/a Cidade Xentilicio
Hungría húngaro/a, maxiar Adís Abeba adisabebano/a
Irlanda irlandés/esa Alexandría alexandrino/a
Islandia islandés/esa Alxer alxerino/a
Italia italiano/a Ámsterdam amsterdamés/esa
Letonia letón/oa Anveres anveresino/a
Liechtenstein liechtensteinense Atenas ateniense
Bagdad bagdadí
Baía baiano/a
Barcelona barcelonés
Basilea basiliano/a
Beirut beirutí
Belén belenita, betlemita
Belgrado belgradino/a
Berlín berlinés/esa
Berna bernés/esa
Lituania lituano/a Bogotá bogotano/a
Luxemburgo luxemburgués/esa Boloña boloñés/esa, bononiense
Macedonia macedonio/a Bordeos bordelés/esa, burdigalense
Malta maltés/esa Boston bostoniano/a
Moldavia moldavo/a Brasilia brasiliano/a
Mónaco monegasco/a Bruxelas bruxelés/esa
Montenegro montenegrino/a Buenos Aires porteño/a
Noruega noruegués/esa Cabul cabulés/esa
Países Baixos [Holanda] neerlandés/esa, holandés/esa Cairo, O cairota
Polonia polaco/a, polonés/esa Caracas caraqueño/a
Portugal portugués/esa, luso/a Cidade de México mexicano/a
República Checa checo/a Colonia colonés/esa
Romanía romanés/esa Cracovia cracoviano/a
San Marino sanmarinés/esa Damasco damasquino/a
Serbia serbio/a Dublín dublinés/esa
Suecia sueco/a Edimburgo edimburgués/esa
Suíza suízo/a, helvético/a Estocolmo estocolmés/esa
Ucraína ucraíno/a Estrasburgo estrasburgués/esa
Estados: Oceanía Florencia florentino/a
Estado Xentilicio Frankfurt frankfurtés/esa
Australia australiano/a Friburgo friburgués/esa
Illas Fixi fixiano/a Goteburgo goteburgués/esa
Kiribati kiribatiano/a Habana, A habaneiro/a
Micronesia micronesio/a Haia, A haiano/a
Nauru nauruano/a Hannóver hannoveriano/a
Nova Zelandia neocelandés/esa, maorí Helsinqui helsinqués/esa
Papúa-Nova Guinea papúa Katmandú katmanduano/a
Samoa samoano/a Liexa liexés/esa
Tonga tongano/a Lima limeño/a
67
Léxico
Lión lionés/esa Tirana tiranés/esa
Lisboa lisboeta Trípoli tripolitano/a
Londres londiniense Tunes tunesino/a
Topónimos e xentilicios
Localidade Xentilicio
Abadín abadinense
Abegondo abegondense
Agolada agolense
Parma parmesano/a Alfoz alfocés/esa, alfocense
Pequín pequinés/esa Allariz allaricense
Perche percherón/ona Ames amesán/á
Pisa pisano/a Amoeiro amoeirés/esa
Porto portuense Ancares, Os ancarao/á
Quebec quebequés/esa Antas de Ulla ullán/á
Quito quiteño/a Aranga arangués/esa
Rif rifeño/a Arbo arbense
Río de Xaneiro carioca, fluminense Ares aresán/á
Roma romano/a Arnoia, A arnoián/á, arnoiao/á
Salónica salonicense Arousa arousán/á
Santiago de Chile santiaguino/a Arteixo arteixán/á
Santiago de Cuba santiagueiro/a Arzúa arzuán/á
São Paulo pauleiro/a, sampauleiro Avión avionense
Siracusa siracusano/a Baiona baionés/esa
Sucre sucreño/a Baixo Miño baixomiñoto/a
Tánxer tanxerino/a Baleira baleirense
Tesalónica tesalonicense Baltar baltareño/a
Tetuán tetuaní Bande banduense
68
Léxico
Baña, A bañense Capela, A capelán/á
Baños de Molgas molguense Carballeda de Avia aviao/á
Baralla barallense Carballeda de Valdeorras valdeorrés/esa
Topónimos e xentilicios
Barbadás barbadés/esa Carballedo carballedés/esa
Barbanza, O barbancés/esa Carballiño, O carballiñés/esa
Barcala, A barcalés/esa Carballo carballés/esa
Barco de Valdeorras, O valdeorrés/esa Cariño cariñés/esa
Barreiros barreirense Carnota carnotán/á
Barro barrés/esa, barrense Carral carralés/esa
Beade beadés/esa Cartelle cartellés/esa
Beariz bearicense Castrelo de Miño miñense
Becerreá becerreense Castrelo do Val valense
Begonte begontino/a Castro Caldelas caldelao/á
Bergantiños bergantiñán/á Castro de Rei castrexo/a
Bergondo bergondés/esa Castroverde castroverdense
Betanzos betanceiro/a, brigantino/a Catoira catoirense
Blancos, Os blanquense
Boborás boborense
Boimorto boimortense
Boiro boirense
Bola, A bolense
Bolo, O bolés/esa
Boqueixón boqueixonés/esa
Bóveda bovedense
Bretoña bretoñés/esa, britoniense
Brión brionés/esa Cebreiro, O cebreirego/a
Bueu buenense Cedeira cedeirense
Burela burelao/á, burelense Cee ceense
Cabana de Bergantiños cabanés/esa, cabanense Celanova celanovés/esa
Cabanas cabanés/esa, cabanense Cenlle cenllés/esa
Caldas de Reis caldense Cerceda cercedense
Caldelas de Tui caldelán/a Cerdedo cerdedense
Calvos de Randín randinense Cerdido cerdidense
Camariñas camariñán/á, camariñés/esa Cervantes cervantego/a
Cambados cambadés/esa Cervo cervense
Cambre cambrés/esa Cesuras cesurán/á
Campo Lameiro campolameirán/á Chandrexa de Queixa chandrexao/á
Cangas cangués/esa Chantada chantadino/a
Coirós coirense
Coles colense
Corcubión corcubionés/esa
Corgo, O corgués/esa
Coristanco coristanqués/esa
Cortegada cortegao/á
Coruña, A coruñés/esa, herculino/a
Cospeito cospeitense
Cotobade cotobadés/esa
Cañiza, A cañicense Courel, O courelao/á
69
Léxico
Covelo covelense Larouco laroucao/á
Crecente crecentense Laxe laxense
Cualedro cualedrao/á Laza lacense
Topónimos e xentilicios
Culleredo cullerdense
Cuntis cuntiense
Curtis curtiense
Deza, O dezao/á
Dodro dodrense
Dozón casterxo, castrense
Dumbría dumbriés/esa
Entrimo entrimés/esa
Esgos esgosense
Estrada, A estradense Leiro leirense
Fene fenés/esa Limia, A limiao/á
Limia Alta, A altolimego/a
Limia Baixa, A baixolimego/a
Lobeira lobeirán/á
Lobios lobiense
Lourenzá laurentino/a
Lousame lousamián/á
Lugo lugués/esa, lucense
Maceda macedao/á
Malpica de Bergantiños malpicán/á
Ferrol ferrolán/á Manzaneda manzanedense
Fisterra fisterrán/á Mañón mañonés/esa
Folgoso do Courel courelao/á Marín marinense
Fonsagrada, A fonsagradino/a Mariña luguesa mariñao/á
Forcarei forcaricense Maside masidao/á
Fornelos de Montes fornelense Mazaricos mazaricán/á
Foz focego/a, focense Meaño meañés/esa
Frades fradense Meira meirao/á, meirego
Friol friolés/esa Meis meisiño/a, meisense
Gomesende gomesendés/esa Melide melidao/á, melidense
Gondomar gondomareño/a Melón melonés/esa
Grove, O grovense, groveiro/a Merca, A merquense
Guarda, A guardés/esa Mesía mesiense
Gudiña, A gudiñao/á Mezquita, A mesquités/esa
Guitiriz guitiricense Miño miñense
Guntín guntinés/esa Miranda mirandés/esa
Illa de Arousa, A arousán/á Moaña moañés/esa
Incio, O inciense Moeche modestino/a
Iria Flavia iriense Mondariz mondaricense
Irixo, O irixense Mondoñedo mindoniense
Irixoa irixoés/esa Monfero monferés/esa
Lalín lalinense Monforte de Lemos monfortino/a
Lama, A lamense Montederramo montederramés/esa
Láncara lancarao/á Monterrei montederrense
Laracha, A larachés/esa Monterroso monterrosino/a
70
Léxico
Moraña morañés/esa Pol polense
Mos mosense Ponteareas ponteareán/á
Mugardos mugardés/esa Ponte Caldelas caldelán/á, pontecaldelán/á
Topónimos e xentilicios
Muíños muiñense Ponteceso pontecesán/á
Muras muresán/á Pontecesures cesureño
Muros muradán/á Pontedeume eumés/esa, pontedeumés/esa
Muxía muxián/á Pontedeva pontedevés/esa, pontedevense
Narón naronés/esa Pontenova, A pontenovés/esa
Navia de Suarna naviego/a Pontes de G. Rodríquez, As pontés/esa
Neda nedense Pontevedra pontevedrés/esa
Negreira negreirés/esa Porqueira porqueirés/esa
Negueira de Muñiz negueirés/esa Porriño, O porriñés/esa
Neves, As nevense Portas portense
Nigrán nigranés/esa Porto do Son sonense
Nogais, As noguense Portomarín portomarinense
Nogueira de Ramuín ramuinense Portonovo portonovés/esa
Noia noiés/esa Punxín punxinés/esa
Oia oiense Quintela de Leirado quintelán/á
Oímbra oimbrao/á Quiroga quirogués/esa
Oleiros oleirense Rábade rabadense
Ordes ordense Rairiz de Veiga veiguense
Oroso orosán/á Ramirás ramirense
Ortigueira ortigueirés/esa Redondela redondelán/á
Ourense ourensán/á, auriense Rianxo rianxeiro/a
Ourol ourolés/esa Ribadavia ribadaviense
Outeiro de Rei outeirán/á
Outes outiense
Oza dos Ríos ocense
Paderne padernés/esa
Padrenda padrendés/esa
Padrón padronés/esa
Palas de Rei palense
Pantón pantonés/esa
Parada de Sil silense
Paradela paradelense Ribadeo ribadense
Páramo, O paramés/esa Ribadumia ribadumiense
Pastoriza, A pastoricense Ribas de Sil ribasilense
Pazos de Borbén pacense Ribeira ribeirense, ribeirán/á
Pedrafita do Cebreiro cebreirego/a Ribeira de Piquín, A ribeirego/a
Pereiro pereirense Ribeiro de Avia ribeirao/á
Peroxa, A peroxense Riós riense
Petín petinés/esa Riotorto riotortense, riotorteño/a
Pino, O pinense Rodeiro rodeirense
Piñor piñorense Rois roisense
Pobra de Brollón, A pobrense Rosal, O rosalés/esa
Pobra de Trives, A trivés/esa, pobrense Rúa, A rués/esa
Pobra do Caramiñal, A pobrense Rubiá rubiao/á
Poio poiense Sada sadense
71
Léxico
Salceda de Caselas salcedense Valdoviño valdoviñés/esa
Salnés, O salnesán/á
Salvaterra de Miño salvaterrense
Samos
Topónimos e xentilicios
samonense
Santo Amaro amarense
San Cibrao das Viñas cibrense
San Cristovo de Cea ceés/esa
Sandiás sandiao/á
San Sadurniño sadurniñense
Santa Comba santacombés/esa
Santiago de Compostela santiagués/esa, compostelán/á Valga valgués/esa
Santiso santisés/esa Vedra vedrés/esa
Sanxenxo sanxenxino/a Veiga, A veiguense
San Xoán de Río riés/esa Verea vereense
Sarreaus sarreaus Verín verinés/esa
Sarria sarriao/á Viana do Bolo vianés/esa
Saviñao, O saviñádigo/a Vicedo, O vicedense
Silleda silledense Vigo vigués/esa
Sober soberino/a Vilaboa vilaboés/esa
Sobrado dos Monxes sobradés/esa Vila de Cruces cruceño/a
Somozas, As somocense Vilagarcía de Arousa vilagarcián/á, arousán/á
Soutomaior soutomaiorense Vilalba vilalbés/esa
Taboada taboadés/esa Vilamarín vilamarinés/esa
Taboadela taboadelense Vilamartín de Valdeorras vilamartinés/esa, valdeorrés/esa
Teixeira, A teixeirés/esa Vilanova de Arousa vilanovés/esa, arousán/á
Teo teense Vilar de Barrio barriés/esa
Terra Chá, A chairego/a Vilar de Santos vilasantés/esa
Toén toenés/esa Vilardevós vilardexense
Tomiño tomiñés/esa Vilariño de Conso vilariñés/esa
Toques toquense Vilarmaior vilarmaiorés/esa
Tordoia tordoiense Vilasantar vilasantarés/esa
Touro tourense Vimianzo vimiancés/esa
Trabada trabadense Viveiro viveirense
Trasmirás trasmireño/a Xallas xalleiro/a
Trazo tracense Xermade xermadés/esa
Triacastela triacastelao/á Xinzo de Limia limiao/á, limego/a
Tui tudense Xove xovense
Valadouro, O valadourés/esa Xunqueira de Ambía xunqueirao/á
Valdeorras valdeorrés/esa Xunqueira de Espadanedo xunqueirao/á
Val do Dubra dubrés/esa, valdubrés/esa Zas zaense
72
Actividades
1. Investiga e indica o nome do país ao que corresponde cada bandeira. Escribe tamén o seu xentili-
cio (masculino e feminino).
Topónimos e xentilicios
País: ......................... País: ......................... País: ......................... País: .........................
Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: ......................... Xentilicio: .........................
73
Actividades
2. Resolve este encrucillado formado por xentilicios de cidades de todo o mundo que gañaron novos
significados.
Topónimos e xentilicios
Raza de cabalo de tiro orixi- Verso de catorce sílabas divi- Tipo de queixo italiano de sa-
naria de Francia, de gran ta- dido en dous hemistiquios de bor intenso moi usado en pas-
maño e corpulencia. sete sílabas cada un. ta e en pizzas.
Raza de can orixinaria da Chi- Balanza portátil de brazos de- Salsa feita con carne picada,
na, de pequeno tamaño, con siguais. tomate, aceite, cebola e ou-
moito pelo e fociño chato. Peza de carne empanada en tros ingredientes, moi usada
Tipo de persiana formada por ovo e pan relado. para acompañar pasta.
finas láminas horizontais que Nome do himno nacional de Especie de laranxa pequena e
poden xirar para graduar o Francia. máis aromática ca a laranxa
paso da luz. común.
3. Localiza nesta sopa de letras silábica dezaseis topónimos de localidades galegas. Clasifícaos des-
pois segundo o seu significado.
4. Resolve estes xeroglíficos. Cada un representa o nome dunha localidade galega. Sinala tamén o
xentilicio correspondente a cada unha.
Topónimos e xentilicios
A B C D E
F G H I L
5. Agrupa e ordena as sílabas de cada cor ata formar oito xentilicios de localidades galegas (poden
ser masculinos ou femininos). Despois indica a que localidades corresponden.
75
Actividades
6. Completa adecuadamente estes fragmentos de noticias tiradas do xornal Galicia Hoxe. Deberás
usar xentilicios galegos e do resto do mundo.
Topónimos e xentilicios
O tren de aterraxe do avión das liñas lo- Moyá está pletórico no Roland Garros.
cais de Usbequistán que se estrelou an- Álex Corretja, Galo Blanco e Tommy Ro-
tonte cerca de Tachkent non se abriu, se- bredo tamén logran a clasificación para a
gundo explicou onte o fiscal xeral terceira rolda no torneo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (→
....................... (→ de Usbequistán), Rachitd- de París). (27-5-2004)
jon Kadirov. (30-3-2004)
76