Plzaop W Działaniach Bojowych

16 POMORSKA DYWIZJA ZMECHANIZOWANA
im. Kazimierza Jagiellończyka

LOGISTYKA
PLUTON ZAOPATRZENIA
W DZIAŁANIACH BOJOWYCH
kpt. Jerzy STANECKI
Elbląg 2006
ZDJĘCIA I ILUSTRACJE:
kpt. Jerzy STANECKI
OPRACOWANIE GRAFICZNE I SKŁAD:

Marek ZWIERZYŃSKI
© Copyright by Jerzy STANECKI, Elbląg 2006

© Copyright by Marek ZWIERZYŃSKI, Elbląg 2006
Spis treści
Wstęp ............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Postanowienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Zasadnicze definicje, skróty i znaki taktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Ogólne zasady zabezpieczenia materiałowego batalionu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Zaopatrywanie w środki bojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Zaopatrywanie w żywność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Zaopatrywanie w przedmioty mundurowe oraz świadczenie usług gospodarczo-bytowych . .. . . . 11
Zaopatrywanie w materiały pędne i smary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Urządzenia logistyczne batalionu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Urządzenia logistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Normy rozmieszczenia plutonu zaopatrzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Wydawanie i przyjmowanie środków bojowych i materiałowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Rola, zadania i przeznaczenie plutonu zaopatrzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 22
Organizacja plutonu zaopatrzenia. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Wyposażenie plutonu zaopatrzenia . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Możliwości taktyczno-techniczne sprzętu . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 24
Limit zużycia środków bojowych i materiałowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Oznakowanie środków bojowych i materiałowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Informacja jako determinant sprawności zaopatrywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Topografia w zaopatrywaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Przygotowanie topograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Źródła informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Rozpoznanie terenu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Drogi ......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Grunty ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Wody ......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Roślinność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Osiedla ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Rzeźba........................................................................................................................... 73
Wnioski z oceny terenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Szkic terenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Pluton zaopatrzenia w działaniach bojowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Działanie plutonu zaopatrzenia w natarciu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Działanie plutonu zaopatrzenia w boju spotkaniowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Działanie plutonu zaopatrzenia w obronie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Działanie plutonu zaopatrzenia w okrążeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Działanie plutonu zaopatrzenia na wybrzeżu morskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Działanie plutonu zaopatrzenia w działaniach opóźniających . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Działanie plutonu zaopatrzenia w terenie zurbanizowanym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Działanie plutonu zaopatrzenia w zimie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Przemieszczenie plutonu zaopatrzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Działanie plutonu zaopatrzenia podczas pokonywania przeszkody wodnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w sytuacji zagrożenia i użycia BMR . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Działanie plzaop w ramach odtwarzania zdolności bojowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Ochrona i obrona plutonu zaopatrzenia (bpz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Ubezpieczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Maskowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Powszechna obrona przeciwlotnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Zabezpieczenie inżynieryjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Obrona przeciwchemiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Zabezpieczenie przeciwpożarowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Szkic rozmieszczenia plzaop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Załączniki...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Bibliografia ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Notatki ......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5
Pluton zaopatrzenia w działaniach bojowych
Wstęp
Posiadanie wiedzy i doświadczenie są
niezbędnymi warunkami dobrego dowodzenia.
Wiedza musi być jednak wystarczajco
obszerna aby w ogóle mogła być wykorzystana
w dowodzeniu.
Współczesne pododdziały są wyposażone standardowo w zautomatyzowane uzbrojenie,

którego cechami są wzrastająca szybkostrzelność, donośność i skuteczność prowadzonego
ognia. W połączeniu ze wzrostem opancerzenia sprzętu bojowego oraz dynamiką prowa-
dzenia działań powodują zwiększenie zapotrzebowania na środki bojowe i materiałowe. Ich
dostarczenie w określonej ilości, asortymencie oraz czasie będzie miało kluczowe znaczenie
dla zachowania ciągłości i skuteczności prowadzenia działań. W związku z tym wzrasta-
ją wymagania zarówno w stosunku do całego systemu zabezpieczenia materiałowego, jak
i bezpośrednich realizatorów tego procesu, czyli pododdziałów zaopatrzenia.
Na szczeblu batalionu głównym realizatorem zabezpieczenia materiałowego jest pluton
zaopatrzenia. Jego zadaniem jest nie tylko dostarczenie zaopatrzenia do pododdziałów oraz
odtwarzanie zapasów, ale także utrzymanie ich na poziomie gwarantującym wykonanie za-
dania przez batalion/dywizjon. Realizacja powyższych zadań wymusza na dowódcy plzaop
posiadanie przez niego niezbędnej i ugruntowanej wiedzy z zakresu zabezpieczenia mate-
riałowego działań bojowych prowadzonych przez batalion.
Niniejsze opracowanie przeznaczone jest zasadniczo dla dowódców plutonów zaopa-
trzenia i zawiera niezbędny zbiór informacji, wskazówek i porad jako pomoc w działalności
służbowej przygotowującej ich do realizacji zadań zgodnie z wojennym przeznaczeniem.
Zgromadzony materiał dotyczy zabezpieczenia materiałowego batalionu/dywizjonu na
przykładzie modelowej jednostki organizacyjnej - batalionu zmechanizowanego. Prezento-
wany materiał wzbogacono zdjęciami oraz szkicami własnymi, zwłaszcza dotyczącymi przy-
kładów zabezpieczenia materiałowego w różnych rodzajach działań bojowych, które mogą
być przydatne i wykorzystane przez dowódców plutonów w czasie prowadzonych szkoleń.
Niemniej, należy zdać sobie sprawę z tego, że pełny zakres wiedzy dotyczącej zabezpieczenia
materiałowego wymaga dokładnego poznania instrukcji branżowych służb materiałowych
oraz ukazujących się publikacji i bieżących ustaleń szczebla nadrzędnego.
Ponadto, w zamyśle autora prezentowane opracowanie ma służyć jako pomoc w reali-
zacji zagadnień szkoleniowych zawartych w opracowaniu 16DZ pt. „Metodyka szkolenia
taktyczno-logistycznego pododdziałów zaopatrzenia”.
Zrezygnowano z ujęcia w opracowaniu plutonów zaopatrzenia szczebla kompanii za-
opatrzenia czy batalionu zaopatrzenia, które znacznie zwiększyłoby jego objętość, kosztem
przejrzystości.
Podczas pracy nad niniejszym opracowaniem wykorzystano materiały zawarte w obo-
wiązujących wydawnictwach, które wyszczególniono w końcowej części opracowania.
Autor jest przekonany, że przedstawione opracowanie będzie stanowiło istotną pomoc
dydaktyczną dla dowódców plutonów zaopatrzenia batalionu (dywizjonu) oraz innych żoł-
nierzy zajmujących się problematyką zabezpieczenia materiałowego pododdziału.
6
Postanowienia ogólne
Celem tego rozdziału jest przedstawienie definicji, skrótów i znaków taktycznych doty-
czących zabezpieczenia materiałowego, których opanowanie warunkuje zrozumienie innych
wiadomości zawartych w następnych rozdziałach.
Zasadnicze definicje, skróty i znaki taktyczne

bpz – batalionowy punkt zaopatrzenia.
bpa – batalionowy punkt amunicyjny.
bpż – batalionowy punkt żywnościowy.
bpt – batalionowy punkt tankowania.
bpo – batalionowy punkt opatrunkowy.
bpww – batalionowy punkt wydawania wody.
BPZ – brygadowy punkt zaopatrzenia.
Czołówka materiałowa – to zaopatrzenie (najczęściej amunicja i paliwa) wydzielone przez
przełożonego wraz ze środkami transportu do wsparcia procesu zaopatrywania podwładne-
go. Jej dysponentem jest ten, kto ją zorganizował.1
Działania bojowe – to uderzenia na wojska przeciwnika, bądź odparcie jego uderzeń. Ich
rezultatem jest rozbicie (obezwładnienie) wojsk przeciwnika oraz opanowanie określonego
rejonu lub utrzymanie własnego.2
Dostarczenie środków zaopatrzenia – dowóz środków zaopatrzenia transportem szczebla
nadrzędnego lub odbiór ich przez użytkownika ze wskazanych źródeł.3
Dowodzenie zabezpieczeniem materiałowym – zasadnicza funkcja organów kierowania i do-
wodzenia (planistycznych i wykonawczych) podsystemu materiałowego SZ RP, wyrażona przez
przedsięwzięcia planowania, organizowania, pobudzania i kontrolowania zabezpieczenia materia-
łowego wojsk, realizowana przez struktury organizacyjne poszczególnych szczebli dowodzenia.4
drzaop – drużyna zaopatrzenia.
Ewakuacja techniczna – to wymuszone przemieszczenie niezdatnego do użycia lub pozostawionego
sprawnego uzbrojenia i sprzętu wojskowego z obszaru zagrożonego w inne miejsce oraz ustawie-
nie położenia nienaturalnego (przewrócenie, zatopienie, ugrzęźnięcie) w położenie użytkowe.5
Ewakuacja środków zaopatrzenia – przemieszczenie (usunięcie) środków zaopatrzenia z re-
jonu zagrożonego.6
Gromadzenie – zespół przedsięwzięć mających na celu uzyskanie ustalonych poziomów środ-
ków zaopatrzenia (normatywów).7
jn – ilość paliw, olejów, smarów i płynów specjalnych ustalona na pojazd mechaniczny, statek
powietrzny, rakietę, okręt i agregat.
jo – ustalona normami ilość środków bojowych przypadająca na jednostkę uzbrojenia, jedna-
go żołnierza lub jednostkę organizacyjną.
1
Regulamin działań taktycznych wojsk zmechanizowanych i pancernych. Batalion – kompania. DWLąd 20/2000, s. PT-1.
2
tamże, s. PT-2.
3
Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej DD/4. Szt. Gen. 1566/2004, s. 26.
4
tamże, s. 27.
5
Regulamin…, s. PT-3.
6
Doktryna…, s. 26.
7
tamże, s. 26.
7
kpa – kompanijny punkt amunicyjny.

kpt – kompanijny punkt tankowania.
kpo – kompanijny punkt opatrunkowy.
kzaop – kompania zaopatrzenia.
kpż – kompanijny punkt żywnościowy.
Limit zużycia środków bojowych w pododdziale – ilość środków bojowych w poszczególnych kali-
brach, wyrażona jednostkami ognia, którą pododdział ma prawo zużyć w ciągu jednej doby walki.
Norma zaopatrzenia – to ilość środków bojowych i materiałowych wyrażona w jednostkach
miary lub kalkulacyjnych, obliczona dla jednego użytkownika, na jeden egzemplarz uzbro-
jenia i sprzętu wojskowego lub jednostkę organizacyjną.8
Norma zużycia – wskaźnik określający ilość niezbędnych środków bojowych i materiałowych
zapewniający eksploatację uzbrojenia i sprzętu wojskowego lub działanie jednostek organi-
zacyjnych wojska, obliczonych na jednostkę odniesienia (np. na kilometr przebiegu samo-
chodu, czołgu, godzinę lotu, jednego żołnierza, wykonanie zadania itp.).9
mps – materiały pędne i smary.
Odtwarzanie środków zaopatrzenia – działania polegające na uzupełnieniu zapasów w celu
utrzymania wymaganych poziomów środków zaopatrzeniowych.10
plzaop – pluton zaopatrzenia.
Potencjał logistyczny – zapasy zaopatrzenia oraz możliwości wykonawcze wojskowych jed-
nostek i urządzeń logistycznych, a także zasoby terenowej infrastruktury logistycznej, które
mogą być wykorzystane w zabezpieczeniu logistycznym wojsk. Rozróżnia się potencjał mate-
riałowy, techniczny, medyczny, transportowy, a także potencjał infrastruktury terenowej.11
Racja dzienna żywności (rdz) – ilość środków spożywczych przewidziana normami należno-
ści dla jednego żołnierza na jedną dobę.12
Rozśrodkowanie zapasów środków zaopatrzenia – takie ich rozmieszczenie w terenie, któ-
re minimalizuje powstanie strat, z zachowaniem możliwości zabezpieczenia prowadzenia
działań przez jednostki.
Sprzęt wojskowy – ogół środków technicznych służących do prowadzenia działań bojowych
(sprzęt czołgowo-samochodowy, elektroniczny, optyczno-mierniczy, elektroniczny, optycz-
ny, optyczno-mierniczy i noktowizyjny, inżynieryjny, łączności i informatyki, obrony prze-
ciwchemicznej, mps, żywnościowy, mundurowy, służby zdrowia, komunikacji).13
ŚBiM – środki bojowe i materiałowe.
Środki bojowe – rakiety, amunicja (strzelecka, moździerzowa, przeciwpancerna, artyleryjska,
rakietowa, czołgowa, przeciwlotnicza itd.), środki minersko zaporowe (miny: przeciwpancer-
ne, przeciwpiechotne, kolejowe i kumulacyjne, ładunki wydłużone, materiały wybuchowe itd.)
oraz środki bojowe i materiały obrony przeciwchemicznej. Środki bojowe są przeznaczone do
rażenia siły żywej, uzbrojenia i sprzętu wojskowego, burzenia budowli i umocnień oraz wyko-
nywania zadań specjalnych, tj. oświetlenia, zadymiania, agitacji, itd.14
Transport samochodowy – zasadniczy środek przemieszczenia ładunków w operacyjnej i tak-
tycznej strefie działań. Zasadniczy trzon tego transportu stanowią siły i środki jednostek za-
opatrzeniowych i transportowych poszczególnych szczebli organizacyjnych sił zbrojnych.15
UiSW – uzbrojenie i sprzęt wojskowy.
8
Regulamin…, s. PT-8. tamże, s. PT-8.
9
Doktryna…, s. A-4.
10
11
Doktryna…, s. 27.
12
Przepisy o gospodarce żywnościowej i organizacji żywienia w czasie wojny, Żywn. 93/80, s. 6.
13
14
Doktryna, s. 34.
15
8
Urządzenie logistyczne – rozwinięte w terenie lub miejscu stałej dyslokacji siły i środki jednostek
logistycznych, przeznaczone do realizacji dostaw zaopatrzenia i świadczenia usług.16
Uzbrojenie – to ogół środków walki żołnierza, pododdziału i oddziału oraz związku taktycz-
nego i operacyjnego, a także rodzajów wojsk i sił zbrojnych.17
Zabezpieczenie materiałowe – zespół działań podsystemu materiałowego, którego celem jest
zaspokojenie potrzeb wojsk w wymagane asortymentowo ilości środków zaopatrzenia oraz
logistyczne usługi materiałowe, w miejscu i czasie umożliwiającym SZ RP właściwe funk-
cjonowanie, w okresie pokoju, kryzysu i wojny.19
Zaopatrzenie – uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe i materiałowe.20
Zdobycz wojenna – mienie wojskowe przeciwnika, zajęte przez wojska własne.21
Ogólne zasady zabezpieczenia materiałowego

batalionu
Oceniając znaczenie zabezpieczenia materiałowego należy stwierdzić, iż jest ono bardzo
ważną częścią zabezpieczenia logistycznego. Brak dostaw zaopatrzenia, wyklucza jednocze-
śnie pełną realizację zabezpieczenia technicznego i medycznego. Źle funkcjonujący, niewy-
dolny system zabezpieczenia materiałowego, osłabia zdolność ludzi i sprzętu do prowadze-
nia walki. Tylko posiadający sprawny, zatankowany i uzupełniony w środki bojowe sprzęt
oraz syty, należycie wyekwipowany i zaopatrzony w wystarczającą ilość ŚBiM żołnierz,
stwarza warunki do skutecznego działania w walce. Zabezpieczenie materiałowe obejmuje:
gromadzenie, przechowywanie, wydawanie i dowóz (dostarczanie) UiSW oraz ŚBiM, wyzy-
skanie zasobów miejscowych i zdobyczy wojennej, a także świadczenie usług gospodarczo-
-bytowych.
ZABEZPIECZENIE
LOGISTYCZNE
22
ZABEZPIECZENIE ZABEZPIECZENIE
MEDYCZNE TECHNICZNE
INNE ZABEZPIECZENIE
PRZEDSIĘWZIĘCIA MATERIAŁOWE
16
tamże, s. PT-19.
17
tamże, s. 4-5.
19
Doktryna…, s. A-7.
20
21
tamże, s. PT-22.
22
tamże, s. 4-1.
9
Zaopatrywanie w środki bojowe

Środki bojowe do batalionu mogą być dowożone transportem kzaop oddziału do plzaop
(bpz) lub bezpośrednio do pododdziałów batalionu. Na czas wykonywania zadania, szef lo-
gistyki (S-4) oddziału może przydzielić transport ze środkami bojowymi do dyspozycji do-
wódcy batalionu, a ten skierować go bezpośrednio do kompanii lub też pozostawić do swojej
dyspozycji. Ponadto może być on wykorzystany jako kpa. Jeżeli zapas dodatkowy środków
bojowych przekazany jest do kompanii bez środków transportowych, to szef pododdziału,
zgodnie z decyzją swojego dowódcy, rozdziela go na poszczególne wozy bojowe lub składuje
w wyznaczonym miejscu.
Zasadniczym miejscem gromadzenia środków bojowych w batalionie jest bpa, w którym
dokonuje się:
• przyjęcia dostarczonych środków bojowych pod względem ilościowym i prawidłowego ich
skompletowania;
• przygotowania środków bojowych do użycia (otwierania opakowań hermetycznych oraz
w miarę możliwości ładowania magazynków i taśm);
• kompletowania „zestawów” środków bojowych dla kompanii;
• przyjmowania z pododdziałów (kompanii) łusek artyleryjskich, opakowań podlegających
ewakuacji oraz przekazywania ich do transportu przełożonego.
W celu terminowego i sprawnego dostarczania środków bojowych z plzaop do podod-
działów, na polecenie szefa logistyki (S-4) batalionu wysyła się z kompanii łącznika na punkt
spotkania z transportem zaopatrzenia, z zadaniem rozprowadzenia pojazdów do miejsc prze-
znaczenia (do poszczególnych kpa).
Dowóz środków bojowych do pododdziałów organizuje podoficer zaopatrzenia zgodnie
z ustaleniami szefa logistyki (S-4) batalionu. Sporządza on rozdzielnik, w którym podaje ro-
dzaje i ilości środków bojowych dowożonych do poszczególnych pododdziałów, miejsca i czas
jej przekazania, drogę dojazdu, punkty spotkania, sposób wykorzystania powrotnego (puste-
go) oraz czas i miejsce powrotu. Do poszczególnych pododdziałów dowozi się jednocześnie
wszystkie rodzaje środków bojowych.
Dowóz będzie realizowany siłami i środkami plzaop do pierwszorzutowych podod-
działów. Odwodowe pododdziały lub pododdziały organizujące działania bojowe bez
styczności z przeciwnikiem, w zasadzie pobierać będą środki bojowe transportem wła-
snym ze wskazanych źródeł zaopatrzenia (oddziału, batalionu lub infrastruktury). Mogą
też w okresie organizowania walki lub w rejonach ześrodkowania, podjeżdżać do wyzna-
czonych punktów zaopatrywania kolumnami wozów bojowych.
Jeżeli zapotrzebowanie na środki bojowe nie dotrze do logistyki batalionu, wówczas plzaop
dowozi jej ilość, jaka została zużyta i podana w meldunku. Jeżeli nie dotarł meldunek o zuży-
ciu, wówczas plzaop dowozi ilość środków bojowych planowanych do uzupełnienia w danym
dniu walki lub zgodnie ze średnią normą dobowego zużycia. Każdorazowo jednak brak mel-
dunków, zapotrzebowań czy informacji z pododdziałów nie zwalnia szczebla zaopatrującego
od obowiązku codziennych dowozów.
Dowódcy zaopatrywanych pododdziałów po otrzymaniu środków bojowych powinni zło-
żyć o tym fakcie meldunek dowódcy batalionu. Meldunki powinni również składać po zużyciu
¼ i ½ posiadanych zapasów. Stworzy to warunki do wcześniejszego przygotowania przez plza-
op niezbędnych ilości środków bojowych i czas na zorganizowanie i realizację dostaw.
Zużycie środków bojowych w pododdziale jest limitowane (ograniczone). Przekroczenie
limitu może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach, i tylko na rozkaz dowódcy wyższego
szczebla, który melduje o tym swojemu przełożonemu i ponosi za to całkowitą odpowie-
dzialność.
10
Zaopatrywanie w żywność
Za wyżywienie żołnierzy w batalionie, odpowiedzialność ponosi jego dowódca. Nato-
miast za zorganizowanie i funkcjonowanie bpż, odpowiada szef logistyki (S-4) batalionu.
Bezpośrednio pracą bpż kieruje dowódca plzaop poprzez dowódcę drużyny gospodarczej.
Szef logistyki (S-4) batalionu określa sposób żywienia oraz kolejność i terminy dostarczania
lub pobierania posiłków przez pododdziały.
Posiłki w bpż przygotowywane są na podstawie jadłospisu, opracowanego w sekcji mate-
riałowej oddziału. Żywność dowożona jest do plzaop z kzaop oddziału raz na dobę pod koniec
dnia walki lub raz na dwa dni.
Rozróżnia się następujące sposoby żywienia:
• gorącymi posiłkami (w zasadzie 2 razy na dobę);
• suchymi należnościami żywnościowymi;
• sposobem mieszanym (posiłki gotowane i suche należności żywnościowe);
• gotowymi posiłkami w puszkach.
Gotowane posiłki przyrządza się w punkcie żywnościowym. W zależności od sytuacji wy-
daje się je żołnierzom dwa–trzy razy dziennie. Suche należności żywnościowe umożliwiają
spożycie trzech posiłków w ciągu dnia, zarówno na zimno, jak i po podgrzaniu.
Żywienie sposobem mieszanym, polega na wydaniu dwóch posiłków gotowanych i jedne-
go w postaci suchej lub odwrotnie.
Gotowe posiłki w puszkach, stosuje się dla małych grup lub pojedynczych żołnierzy wyko-
nujących zadania samodzielne poza swoim pododdziałem.
Żywienie wszystkimi posiłkami gotowanymi stosuje się w czasie przebywania wojsk w re-
jonie ześrodkowania lub w czasie organizowania walki.
W czasie prowadzenia działań, przede wszystkim stosuje się żywienie mieszane, wyko-
rzystując rację dzienną „W”, „WS” i „S” należności podstawowej NP. Wówczas wydaje się
żołnierzom gorący posiłek dwa razy na dobę. Około 1–1,5 godz. przed rozpoczęciem dzia-
łań wydaje się gotowany posiłek, a na czas walki – rację dzienną „S”, kawę do manierek
i całodobową rację chleba. Po zakończeniu dnia walki wydaje się gotowany posiłek z racji
dziennej „W” lub „WS”.
Całodzienne żywienie w postaci suchej należności żywnościowej, składające się z trzech
posiłków, stosuje się w warunkach, kiedy nie ma możliwości przyrządzania gotowego posiłku.
Żywienie żołnierzy suchą należnością żywnościową, należy traktować jako formę przejściową,
można je stosować w okresie nieprzekraczającym trzech dni.
W celu umożliwienia podgrzania konserw, wchodzących w skład suchej należności żyw-
nościowej, żołnierzy wyposaża się w kuchenki indywidualne. Napój przyrządza sobie żołnierz
we własnym zakresie z otrzymanej kawy konserwowej.
Do termosów należy wlewać posiłki, bezpośrednio po ich ugotowaniu. W niektórych sy-
tuacjach dopuszcza się przechowywanie gotowanych posiłków w termosach do 4 godz. dla
nieobecnych grup żołnierzy lub pododdziałów.
Zaopatrywanie w przedmioty mundurowe

oraz świadczenie usług gospodarczo-bytowych
Zaopatrywanie polega na dostarczeniu przedmiotów zaopatrzenia mundurowego do za-
spokajania bieżących potrzeb żołnierzy batalionu, uzupełniania powstałych strat i szkód. Pod-
stawę zaopatrywania stanowią: tabela należności przedmiotów zaopatrzenia mundurowego na
czas wojny, etat oraz rozkazy i zarządzenia wyższego przełożonego.
11
Rozróżnia się dwa rodzaje zaopatrywania: zaopatrywanie okresowe i doraźne. W pierw-

szym przypadku jest to czynność planowa, obejmująca całokształt czynności związanych z za-
opatrywaniem żołnierzy na okres wiosenno-letni i jesienno-zimowy oraz rozdział i wydawania
materiałów naprawkowych, środków higieny i środków do konserwacji. Okresowego zaopatry-
wania w zasadnicze przedmioty zaopatrzenia mundurowego dokonuje się dwa razy do roku,
a zaopatrywanie w materiały naprawkowe, środki higieny i środki do konserwacji – raz na mie-
siąc. Zaopatrywanie doraźne polega na bezpośrednim uzupełnieniu zniszczonych lub zużytych
przedmiotów zaopatrzenia mundurowego. Zaopatrywanie doraźne można również stosować
w innych uzasadnionych wypadkach, jak np. w razie wymiany skażonych (zakażonych) przed-
miotów zaopatrzenia mundurowego.
Przedmioty zaopatrzenia mundurowego, mogą pochodzić także z zasobów miejscowych
i zdobyczy wojennych. Z zasobów miejscowych, plzaop może otrzymać od przełożonego zgodę
na wykorzystanie: materiałów naprawkowych, bielizny osobistej i pościelowej, środków konser-
wacji i środków higieny. Natomiast ze zdobyczy wojennych, za niezbędną zgodą można będzie
wykorzystać te przedmioty zaopatrzenia mundurowego, które nie zmienią wyglądu zewnętrz-
nego żołnierzy lub mało się różnią od typowych. Ponadto będzie można wykorzystać materiały
naprawkowe, bieliznę osobistą i pościelową, środki konserwacji i środki higieny oraz część opo-
rządzenia i wyposażenia specjalnego oraz namioty.
Wykorzystanie przedmiotów, o których mowa powyżej, moliwe jest po ich wcześniej-
szym zbadanniu pod względem skażenia środkami promieniotwórczymi, trującymi i zaka-
żenia środkami biologicznymi.
Pluton zaopatrzenia dokonuje wymiany zużytych przedmiotów zaopatrzenia mundurowe-
go z zapasu utrzymywanego w kzaop. Dowóz umundurowania do batalionu w zależności od
sytuacji bojowej i materiałowej, realizowany może być transportem szczebla zaopatrującego
(kzaop) jak i zaopatrywanego (plzaop), z reguły po zakończeniu doby walki.
Do kąpieli żołnierzy podczas działań taktycznych, wykorzystuje się stacjonarne urządzenia
kąpielowe oraz polowe łaźnie (na samochodach lub w namiotach). Częstotliwość kąpieli nie po-
winna być niższa niż jeden raz na 10 dni. Niektóre grupy specjalistów (np. personel: medyczny,
warsztatów naprawczych, itp.) powinny częściej korzystać z kąpieli, w zależności od istniejących
potrzeb i możliwości. Kąpiel organizuje się zgodnie z planem zatwierdzonym przez szefa logistyki
(S-4) oddziału. Za zorganizowanie kąpieli w batalionie, odpowiada szef logistyki batalionu. Nadzór
nad kąpielą sprawuje lekarz lub wyznaczony przez niego podoficer sanitarny lub sanitariusz. Kąpiel
może być realizowana w rejonie rozwinięcia plzaop (bpz), wówczas dowódca plzaop organizuje
swoimi siłami obronę rejonu rozwinięcia polowej łaźni.
Kąpiel żołnierzy i wymianę bielizny, organizuje się w czasie przygotowania do natarcia lub wy-
konania określonego zadania bojowego.
Strzyżenie żołnierzy odbywa się bezpłatnie, na zasadzie wzajemnego świadczenia usług, przy
wykorzystaniu przydzielonych przez służbę mundurową przyborów fryzjerskich stanowiących
element wyposażenia kącika gospodarczego pododdziału.
Pranie wodne i czyszczenie chemiczne przedmiotów wyposażenia mundurowego w czasie
prowadzenia działań bojowych, odbywa się w pierwszej kolejności w pralniach stacjonarnych.
W przypadku ich braku, wykorzystuje się pralnie polowe (wodne i chemiczne) na samochodach
(lub przyczepach). Pranie drobnych przedmiotów mundurowych (głównie chusteczek do nosa,
skarpetek itp.), należy do użytkownika. Użytkownicy mogą sami prać bieliznę osobistą, gdy nie
ma możliwości zorganizowania prania i wymiany tych przedmiotów w pralniach polowych lub
stacjonarnych. W tych przypadkach, pranie organizuje szef pododdziału, który zapewnia środki
piorące oraz w razie potrzeby także dostawę wody.
Dowóz przedmiotów mundurowych do prania lub wymiany odbywa się transportem od-
działu do łaźni polowej. W szczególnych przypadkach dowóz tych przedmiotów może odby-
wać się transportem plzaop.
12
Prawidłową działalność gospodarki mundurowej na szczeblu pododdziału, zapewnia

w warunkach polowych, należycie zorganizowane i wyposażone zaplecze gospodarczo-usłu-
gowe obejmujące:
• miejsce gospodarcze przeznaczone do przeprowadzania zabiegów konserwacyjnych i drobnych na-
praw przez samego użytkownika oraz świadczenia usług fryzjerskich na zasadzie wzajemności;
• suszarnię umundurowania przeznaczoną do suszenia zamoczonych (pranych) przedmio-
tów. W przypadku braku suszarni typowej należy organizować suszenie przy ogniskach
– szczególnie po forsowaniu przeszkód wodnych oraz w okresie jesienno-zimowym.
W plutonie zaopatrzenia batalionu zapasu taktycznego umundurowania nie utrzymuje się.
Zaopatrywanie w materiały pędne i smary

Przed walką w plzaop uzupełnia w pododdziaach materiały pędne i smary do pełnych
norm. Na polecenie dowódcy oddziału i w ustalonej przez niego wielkości, gromadzi się rów-
nież zapas dodatkowy, głównie na marsze.
Rodzaje i wielkości dostaw mps do batalionu, ustala się w sekcji materiałowej oddziału na podstawie zna-
jomości stanu zapasów, potrzeb materiałowych oraz przydzielonych limitów. Batalion otrzymuje mps z kzaop
brygady. Może być dowożony bezpośrednio do rejonu rozmieszczenia poszczególnych pododdziałów lub bpt.
Do składowania wykorzystuje się naturalne ukrycia lub wykonane w trakcie rozbudowy inżynieryjnej.
Szef logistyki (S-4) batalionu, określa dla plzaop czas, miejsce i kolejność tankowania oraz ilość
paliwa przydzielonego dla każdej kompanii. Na tej podstawie dowódcy pododdziałów organizują tan-
kowanie paliwa do pojazdów. W zależności od sytuacji bojowej, warunków terenowych, czasu i liczby
środków tankujących plzaop stosować będzie jeden z wymienionych niżej sposobów tankowania:
• dojazd środków tankowanych do środka tankującego;
• dojazd środków tankujących do wozów bojowych i pojazdów;
• wymiana kanistrów lub ich napełnienie.
Sposób pierwszy polega na tym, że środki tankujące, a więc cysterny lub samochody przysto-
sowane do tankowania są rozmieszczone w odpowiednim miejscu i do tych środków podjeżdżają
pojazdy mechaniczne, które są tankowane. Sposób ten jest najbardziej ekonomiczny pod wzglę-
dem czasowym, wymaga zaangażowania przede wszystkim dowódców pododdziałów, aby spraw-
nie przebiegał proces tankowania.
Sposób drugi polega na tym, że do sprzętu motorowego podjeżdżają środki tankujące i uzu-
pełniają paliwo, oleje i smary. Sposób ten jest bardziej pracochłonny, a tym samym wymaga więcej
czasu na zatankowanie pojazdów mechanicznych i agregatów. Wynika to przede wszystkim z tego,
że większość prac wykonuje służba MPS. W sposobie tym działalność dowódców ogranicza się do
zabezpieczenia dróg dojazdu środków tankujących do tankowanych oraz terminowego ich przy-
gotowania do zatankowania. Ten sposób powinien być stosowany tylko z konieczności, to znaczy
tam, gdzie inny jest niemożliwy ze względu na wykonywane zadania bojowe. Ma to miejsce szcze-
gólnie w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem.
Sposób trzeci jest połączeniem wyżej wymienionych sposobów, ponieważ środki tankujące
dojeżdżają w wyznaczone rejony, gdzie zostały zebrane kanistry z kilku pojazdów mechanicznych
i są one w tym miejscu napełniane, a następnie kierowcy donoszą je do swoich pojazdów. Ten spo-
sób wymaga, aby dowódcy pododdziałów wcześniej nakazali zebrać kanistry i przygotować je do
tankowania. Jest on możliwy do stosowania tylko przy tych pojazdach, które są wyposażone w od-
powiednią ilość kanistrów 20 l. Pojazdy gąsienicowe oraz motocykle bez przyczep nie posiadają
kanistrów i nie mogą być tankowane tym sposobem.
Ze względu na utrzymanie pełnej gotowości eksploatacyjnej, pojazdy mechaniczne i agre-
gaty zawsze powinny być zatankowane. Podstawową zasadą tankowania pojazdów mechanicz-
nych i agregatów jest to, że należy tankować wówczas, gdy istnieje taka możliwość.
13
Urządzenia logistyczne
batalionu
Urządzenia logistyczne
Bezpośrednim realizatorem zabezpieczenia materiałowego batalionu jest pluton zaopa-
trzenia, który rozwija swoimi siłami batalionowy punkt zaopatrzenia, składający się z elemen-
tów funkcjonalnych, o ustalonych możliwościach wykonawczych i rozwijanych w określonym
czasie i rejonie.
W jego skład wchodzi:
• batalionowy punkt amunicyjny (bpa),
• batalionowy punkt żywnościowy (bpż),
• batalionowy punkt wydawania wody (bpww),
• batalionowy punkt tankowania (bpt).
Batalionowy punkt amunicyjny. Organizuje się w ugrupowaniu bojowym batalionu,
w miejscu ukrytym przed obserwacją i bezpośrednim ogniem przeciwnika, zapewniającym
dogodny zarówno dojazd jak i wyjazd środków transportowych ze środkami bojowymi. W za-
leżności od sytuacji i warunków terenowych oraz możliwości, można go organizować na
środkach transportowych przydzielonych przez wyższego przełożonego.
Do jego organizowania wykorzystuje się naturalne ukrycia (wgłębienia, nisze, leje,
obiekty itp.), a w razie ich braku wykonuje się ich rozbudowę inżynieryjną, jak na rysunku
Batalionowy punkt amunicyjny
14
Urządzenia logistyczne batalionu
przedstawionym w części dotyczącej zabezpieczenia bojowego. Miejsce rozwinięcia punk-

tu amunicyjnego, zadania, siły i środki do jego organizacji oraz sygnały dowodzenia i kie-
runek przesunięcia w czasie walki dowódca plzaop otrzymuje ze sztabu batalionu. Przygo-
towane w bpa środki bojowe, dostarcza się do kpa.
Punkty amunicyjne, pełnią również istotną rolę w systemie ewakuacji. Do nich dostar-
cza się UiSW własne i zdobyczne, puste opakowania, łuski oraz broń i środki bojowe rannych
i chorych znajdujących się i ewakuowanych z kompanijnego punktu opatrunkowego (kpo).
Powracający, opróżniony transport zaopatrujący, może po wyczerpaniu potrzeb ewakuacji
rannych i chorych z kpo, zabierać wymagające ewakuacji UiSW.
Środki bojowe do batalionu mogą być dowożone transportem kzaop do plzaop(bpz)
lub bezpośrednio do pododdziałów batalionu. Na czas wykonywania zadania, szef logi-
styki (S-4) oddziału może przydzielić transport ze środkami bojowymi do dyspozycji do-
wódcy batalionu, a ten skierować go bezpośrednio do pododdziałów lub też pozostawić
go do swojej dyspozycji.
Batalionowy punkt żywnościowy. Rozwijany jest w celu scentralizowanego przy-
gotowywania posiłków dla pododdziałów batalionu. Organizując taki punkt, nale-
ży uwzględnić rzeźbę terenu, naturalne (terenowe) ukrycia, istniejące zabudowania,
w których wykonuje się tylko częściowe prace inżynieryjne. W przypadku dostatecz-
nej ilości czasu wykonuje się pełną rozbudowę inżynieryjną zgodnie z obowiązującymi
zasadami. Przygotowane w bpż posiłki lub suchy prowiant dostarcza się do kpż. Roz-
mieszczenie bpż przedstawia rysunek.
Batalionowy punkt żywnościowy
Batalionowy punkt wydawania wody. Do jego organizowania plzaop posiada: stud-

nię rurową SR-7, filtr przenośny do oczyszczania wody FPW-300 i filtr przenośny FPW-
-30. Rejony ścisłe wydobywania i oczyszczania wody, lokuje się na brzegach cieków lub
zbiorników wodnych zapewniających duży, niezbędny dla batalionu pobór wody. Pobór
może odbywać się z warstw wodonośnych w głębi ziemi z pomocą przewodu wiertnicze-
go lub otwartych źródeł wody (jezior, rzek) i studni szybowych (kopanych) z pomocą ko-
sza ssawnego (smoka). Przed rozwinięciem punktu wydobywania i oczyszczania wody,
należy ocenić stopień czystości oraz czy zbiorniki i cieki wodne nie są zatrute lub skażo-
15
ne. W rejonie rozwinięcia należy wykorzystać naturalne warunki maskujące i połączenia

drogowe. Zasadniczymi elementami bpww są:
• rejon ścisły, w którym znajduje się ujęcie wodne (poboru wody), sprzęt do wydobywa-
nia i oczyszczania wody oraz zbiorniki na wodę oczyszczoną, przygotowaną do celów
bytowych.
• rejon techniczny, w którym znajdują się środki pomocnicze i sprzęt zapasowy zabezpiecza-
jący ciągłość funkcjonowania punktu wydobywania i oczyszczania wody.
Rozmieszczenie batalionowego punktu wydobywania wody przedstawia rysunek.
Batalionowy punkt wydawania wody
Batalionowy punkt tankowania. Rozwijany jest w ramach bpz i organizuje się go siłami
drużyny zaopatrzenia w mps. Do bpt dowożone są materiały pędne i smary z kzaop oddziału,
i stąd realizowana jest ich dystrybucja do pododdziałów batalionu. Rozmieszczenie bpt przed-
stawia rysunek.
Batalionowy punkt tankowania
16
Normy rozmieszczenia plutonu zaopatrzenia

Plutonowi zaopatrzenia wyznacza się:
• rejon rozmieszczenia (główny);
• jeden–dwa zapasowe rejony rozmieszczenia, które wyznacza się w odległości 2–3 km od
zasadniczego rejonu.
Rejony rozmieszczenia przeznaczone są do przesunięcia plzaop (bpz) w dynamice walki,
bliżej walczących wojsk w celu skrócenia ramion dowozu lub w celu uchylenia się od uderzeń
przeciwnika, skażenia lub pożaru w rejonie zasadniczym.
W zależności od sytuacji taktyczno-logistycznej, plzaop rozwija się za pododdziałami
pierwszego rzutu w odległości:
• w obronie – 2–5 km;
• w natarciu – 2–4 km.
Nie należy jednak traktować podanych powyżej wielkości „sztywno”. W zależności od
sytuacji taktyczno-logistycznej, warunków terenowych lub atmosferycznych mogą one być
większe lub mniejsze.
Środki transportowe w rejonie rozwinięcia plzaop rozmieszcza się w odległości 20–30 m od
siebie w naturalnych lub w miarę posiadanych możliwości rozbudowanych i zamaskowanych
ukryciach, przodem w kierunku duktów i dróg prowadzących do szlaków komunikacyjnych
(dróg dowozu i ewakuacji).
Wydawanie i przyjmowanie
środków bojowych i materiałowych
Częstotliwość uzupełniania zużytych ŚBiM następuje zależnie od szybkości ich zużycia:
• kilka razy na dobę, jeżeli ich zużycie na skutek nasilenia się i gwałtowności walk będzie
szybko wzrastać;
Przeładunek mps z kzaop do plzaop
17
Dowóz zaopatrzenia w kontenerze
• pod koniec dnia (pora dogodna ze względu na warunki ograniczonej widoczności, które
maskują ruch środków transportowych i prace przeładunkowe);
• po zakończonej walce przez batalion, po jego wyjściu z walki, w czasie przerw w walce lub
w czasie odtwarzania zdolności bojowej;
• przed wprowadzeniem batalionu do walki;
• po wykonaniu marszu.
W związku z powyższym plzaop będzie wykonywał zadania związane zarówno z dosta-
wą i uzupełnieniem ŚBiM, jak i z przyjmowaniem ich ze szczebla nadrzędnego, w celu uzu-
pełnienia swych własnych zapasów.
Amunicja złożona przy sprzęcie
18
Przeładunek mps z kzaop do plzaop
Wydawanie ŚBiM pododdziałom, plzaop realizować będzie przez:

• dowóz do punktów logistycznych pododdziałów;
• dowóz na stanowiska ogniowe, z pominięciem pododziałowych punktów logistycz
nych;
• przekazanie ich w określonym punkcie (rejonie).
Dostawy, realizować będą wyznaczone siły i środki plzaop. Ilość, rodzaj i przeznaczenie
ŚBiM, określa szef logistyki (podoficer zaopatrzenia). Szczegóły dotyczące sposobu organizacji
kolumn (środków transportowych) z zaopatrzeniem, ochrony, określenia drogi marszu uzgad-
nia się z szefem sztabu batalionu.
Tankowanie czołgu przez plzaop
19
Zarówno dowóz, jak i powrót, odbywać się powinny po ściśle wyznaczonych drogach
dowozu i ewakuacji. Nie należy jednak wykluczyć trudności wynikających ze zniszczenia
dróg, zajęcia ich przez odwód, czy nawet dokonanej zmiany rejonu rozmieszczenia punktów
logistycznych pododdziałów. Kolumny (środki transportu) ze ŚBiM oraz sam marsz organi-
zuje się na ogólnych zasadach. Transport, po dokonaniu dowozu powraca do poprzedniego
zajmowanego lub nowego rejonu. Może on również wracać np. poprzez BPZ lub jej czołów-
kę, jeżeli jedna z nich będzie znajdować się w pobliżu, a dowódca kolumny otrzyma taki
rozkaz. Dla sprawnego przekazania pododdziałom batalionu ŚBiM celowo jest podzielić
i rozłożyć na środkach transportowych plzaop według rodzajów i asortymentów, np.:
• amunicję strzelecką w odpowiednich ilościach do karabinów i pistoletów, a także granatów,
naboi sygnalizacyjnych, itp.;
• amunicję artyleryjską do armat, haubic, moździerzy według kalibrów oraz z podziałem na
burzące, odłamkowe, itp.
Ponadto, należy dokonać podziału na grupy pojazdów (kolumny) dowożących zaopatrze-
nie, uwzględniając przy tym stan ilościowy zaopatrywanych pododdziałów oraz liczbę i rodza-
je pojazdów mechanicznych, wozów bojowych i uzbrojenia.
Podobnie jak przekazywanie, przyjmowanie ŚBiM odbywać się będzie na podstawie odpo-
wiednich dokumentów (karty transportowe, rozdzielniki, asygnaty lub inne). Fakt przyjęcia
Kolumna z zaopatrzeniem
(przekazania), musi być potwierdzony podpisem, a odpowiednie zestawienie rodzajów i asor-

tymentów oraz ilości i ciężaru otrzymanych zapasów powinno być natychmiast przekazane
z plzaop do szefa logistyki (podoficera zaopatrzenia), a stąd do logistyki oddziału. Przyjęcie
może odbywać się albo w rejonie bpz, albo w innym wyznaczonym rejonie. Przy przyjmowa-
niu ŚBiM musi być obecny dowódca drużyny zaopatrzenia, który za nie odpowiada i prowadzi
niezbedną ewidencję.
Polecenie przyjęcia ŚBiM, otrzyma dowódca plzaop od szefa logistyki (podoficera zaopatrze-
nia). W związku z tym, dowódca plzaop musi wydać polecenia dotyczące przygotowania środków
20
transportu, organizacji prac przeładunkowych, przygotowania niezbędnych sił i wyznaczenia rejo-

nu przyjęcia, itp. Jeżeli ilość otrzymanych ŚBiM przekracza możliwości przeładunku siłami plzaop,
aby to zadanie wykonać w terminie, plzaop powinien otrzymać od szefa logistyki niezbędną pomoc.
Brak środków przeładunkowych oraz wystarczających sił powoduje, że do przeładun-
ku ŚBiM wykorzystywani będą kierowcy samochodów, którzy będą musieli przenieść ok.
3–4 ton ładunku w ciągu krótkiego czasu. W związku z tym zachodzi potrzeba zorganizo-
wania niezbędnego wypoczynku. W sposób zdecydowanie prostszy odbywa się przeładunek
paliwa z cystern do cystern. Realizowane to będzie przez przepompowanie lub przelanie
paliwa w beczkach, które przetacza się z samochodu na samochód.
Rejon, w którym przekazuje się ŚBiM, może również znajdować się wewnątrz rejonu
rozmieszczenia plzaop (bpz). Zawsze jednak powinien posiadać odpowiednią liczbę dróg,
umożliwiających dokonywanie manewru oraz zapewniać warunki do maskowania zarówno
transportu, jak i samych prac przeładunkowych.
W czasie przeładunku ŚBiM, należy dążyć do maksymalnego ograniczenia liczby wy-
konywanych czynności. Aby dokonać przeładunku bezpośrednio z samochodu na samo-
chód, należy je ustawić tylnymi lub bocznymi burtami do siebie (uprzednio otwartymi).
ŚBiM wyładowuje się na ziemię, tylko w wyjątkowych wypadkach, np. gdy brak jest środ-
ków transportu w plzaop.
Przeladunek zaopatrzenia metodą burta w burtę
Przed przystąpieniem do przeładunku, żołnierze powinni być pouczeni o sposobie wy-

konywania związanych z tym prac, warunkach bezpieczeństwa i zachowaniu ostrożności
stosowanie do tego, jakie ŚBiM przeładowują oraz o zasadach posługiwania się sprzętem
i urządzeniami, które będą używane podczas tych prac. Instruktażu w tym zakresie, powinni
udzielać dowódcy drużyn, którzy równocześnie obowiązani są czuwać nad przestrzeganiem
zasad bezpieczeństwa w czasie wykonywania poszczególnych czynności. W zależności od
wielkości i ważności przekazywania ŚBiM, rejonem przeładunku może kierować podoficer
zaopatrzenia batalionu.
21
Rola, zadania i przeznaczenie

plutonu zaopatrzenia
Jak wcześniej wspomniano, bezpośrednim realizatorem zabezpieczenia materiałowego ba-
talionu jest plzaop, który realizuje zadania, tj.:
• utrzymywanie odpowiednich (zgodnych z normami urzutowania) zapasów ŚBiM;
• dostarczanie tych środków do zaopatrywanych pododdziałów w odpowiednich: ilościach,
asortymencie, miejscu i czasie;
• ewakuowanie z pododdziałów uszkodzonego i zbędnego mienia, opakowań i innych
materiałów.
Sprawność i skuteczność realizacji zadań zabezpieczenia materiałowego batalionu
zależy w dużej mierze od podziału zadań między osobami funkcyjnymi batalionu. Do
zasadniczych osób funkcyjnych, które decydują o całokształcie zabezpieczenia materia-
łowego zalicza się: dowódcę batalionu, szefa logistyki (S-4), podoficera zaopatrzenia,
dowódcę plzaop.
Dowódca batalionu w zakresie zabezpieczenia materiałowego powinien określić, m.in.:
• wielkości i terminy zgromadzenia (uzupełnienia) zapasów: ŚBiM, normy ich zużycia i spo-
sób uzupełnienia;
• miejsca rozwinięcia bpz, sposób jego przemieszczania oraz organizację łączności;
• podać miejsce rozmieszczenia pododdziałów i urządzeń logistycznych szczebla nadrzęd-
nego, przebieg dróg dowozu i ewakuacji.
W organizowaniu zabezpieczenia materiałowego dowódcę batalionu wspierają szef logi-
styki (S-4) oraz podoficer zaopatrzenia.
Szef logistyki (S-4) w zakresie zabezpieczenia materiałowego powinien m.in.:
• opracować koncepcję zabezpieczenia materiałowego oraz zapewnić jej planową re-
alizację;
• utrzymywać stałą znajomość sytuacji w zakresie posiadanych sił i środków materiałowych
oraz meldować przełożonemu o potrzebach w tym zakresie;
• prowadzić monitoring realizacji zabezpieczenia materiałowego batalionu.
Podoficer zaopatrzenia w zakresie zabezpieczenia materiałowego powinien m.in.:
• przedstawiać szefowi logistyki (S-4) propozycje w zakresie planowania i organizowania za-
bezpieczenia materiałowego batalionu;
• utrzymywać stałą znajomość sytuacji w zakresie posiadanych sił i środków materiałowych
oraz meldować szefowi logistyki o potrzebach w tym zakresie;
• organizować i nadzorować gromadzenie, przechowywanie i dystrybucję ŚBiM;
• prowadzić niezbędne kalkulacje potrzeb materiałowych pododdziałów i możliwości ich
zaspokajania.
Dowódca plutonu zaopatrzenia powinien m.in.:
• przygotować i utrzymać UiSW i ŚBiM w gotowości do wykonania zadania;
• gromadzić, przechowywać i rozdzielać ŚBiM zgodnie z ustaleniami;
• określić ilość, czas, miejsce, kolejność i sposób przygotowania żołnierzy i UiSW do przyję-
cia ŚBiM;
• składać w ustalonych terminach meldunki o stanie ŚBiM utrzymywanych w plzaop, stra-
tach sanitarnych i uszkodzonym UiSW będącym na wyposażeniu plzaop.
Umiejscowienie plutonu zaopatrzenia w batalionie, przedstawia rysunek poniżej.
22
Rola, zadania i przeznaczenie plutonu zaopatrzenia
DOWÓDCA
BATALIONU
Szef Logistyki Podoficer

(S-4) ZAOPATRZENIA
KOMPANIA PLUTON PLUTON PLUTON

(BATERIA) REMONTOWY MEDYCZNY ZAOPATRZENIA
Organizacja plutonu zaopatrzenia

W celu realizacji zadań plzaop zorganizowano w drużyny. Drużyny nie są jednorodne
i każda z nich ma inne przeznaczenie oraz wyposażenie. Organizację plzaop przedstawiono
na rysunku poniżej.
PLUTON
ZAOPATRZENIA
DRUŻYNA DRUŻYNA DRUŻYNA

ZAOPATRZENIA ZAOPATRZENIA GOSPODARCZA
23
Wyposażenie plutonu zaopatrzenia

Jak wcześniej przedstawiono, plzaop w swojej strukturze posiada dwie drużyny zaopatrze-
nia i drużynę gospodarczą. Jego stan osobowy liczy 30–35 żołnierzy (w zależności czy jest to
pluton ze składu batalionu zmechanizowanego, batalionu czołgów czy dywizjonu artylerii).
Do zasadniczego sprzętu, będącego na wyposażeniu plzaop zalicza się:
• 16–21 samochodów ciężarowo-terenowych średniej ładowności;
• 1–5 przyczep średniej ładowności;
• 2–3 cysterny-dystrybutory paliwowe na samochodzie;
• 1–2 cysterny 3000 l na samochodzie (do wody);
• cysterna paliwowa na przyczepie;
• 2–3 kuchnie polowe KP-340;
• 1–3 zbiorniki 500 l na płozach (do wody);
• studnia rurowa SR-7;
• filtr do wody FPW-30;
• filtr do wody FPW-300;
• elektrownia oświetleniowa EO-1.
Możliwości taktyczno-techniczne sprzętu

Jakość realizowanych przedsięwzięć zabezpieczenia materiałowego, zależy w dużej mierze
od możliwości taktyczno-technicznych sprzętu, będącego na jego wyposażeniu plzaop. W dal-
szej części przedstawiono jego zasadnicze dane taktyczno-techniczne, które umożliwią prowa-
dzenie kalkulacji niezbędnych do poprawnego planowania i realizacji dostaw zaopatrzenia.
24
SAMOCHÓD CIĘŻAROWY JELCZ Z ŻURAWIEM

PRZENOŚNYM DUŻEGO UDŹWIGU HIAB-700
1. PRZEZNACZENIE
Samochód ciężarowy JELCZ z żurawiem przenośnym dużego udźwigu HIAB-700 przezna-
czony jest do samodzielnego przeładunku i transportu ładunków o dużej masie, w tym konte-
nerów 20-stopowych (ISO) o masie do 8000 kg.
2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

Typ podwozia – JELCZ-862
Masa własna pojazdu – 1500 kg (2500 kg – platforma dla BWP-1, MTLB)
Ładowność – 15 000 kg (14 000 kg – platforma dla BWP-1, MTLB)
Objętość przewożonej wody – 10 500 dm3
Wymiary powierzchni ładunkowej:
• standartowa platforma ładunkowa:
– długość – 6060 mm
– szerokość – 2440 mm
• platforma dla BWP-1, MTLB:
Typ żurawia – HIAB-800
Zasięg żurawia – 14,7 m (ład. o masie 4600 kg)
25
CYSTERNA PALIWOWA-DYSTRYBUTOR CD-7,5B

NA SAMOCHODZIE JELCZ P-325C
1. PRZEZNACZENIE
Cysterna CD-7,5B przeznaczona jest do pobierania i wydawania oraz przewozu i krótkotrwałe-
go przechowywania paliwa w warunkach polowych.

Typ nadwozia – JELCZ P-325C
Masa autocysterny:
– nie napełnionej – 8250 kg
– napełnionej (produktem
o gęstości wł. 0,85 kg/dm3) – 14 680 kg
Prędkość eksploatacyjna na drogach
o dobrej nawierzchni – 70 km/h
Wydajność eksploatacyjna – 350 dm3/min
Czasy manipulacyjne:
– rozwijania do pracy – 2 min
– zwijania po pracy – 2 min
– napełniania lub opróżniania
zbiornika własną pompą – 13 min
– opróżniania zbiornika
samociekiem – 17 min
Pompa:
– typ – 65PMb200
– obroty nominalne – 2900 obr./min
– wydajność nominalna – 700 dm3/min
– wysokość podnoszenia – 43 m (sł. H2O)
– zapotrzebowanie mocy – 10 kW
26
CYSTERNA PALIWOWA-DYSTRYBUTOR CDPO-4W

NA SAMOCHODZIE STAR-266
1. PRZEZNACZENIE
Cysterna CDPO-4W przeznaczona jest do pobierania i wydawania oraz przewozu i krótkotrwa-
łego przechowywania paliwa w warunkach polowych.

Typ nadwozia – CD-4W
Masa autocysterny:
Wydajność eksploatacyjna – 120 l/min
Pompa:
– typ – PMP-60
– obroty nominalne – 3000 obr/min
– wysokość podnoszenia – do 12 m
27
CYSTERNA PALIWOWA-DYSTRYBUTOR CD-5W

NA SAMOCHODZIE STAR-266
1. PRZEZNACZENIE
Cysterna CD-5W przeznaczona jest do pobierania i wydawania oraz przewozu i krótkotrwałego
przechowywania paliwa w warunkach polowych.

Typ nadwozia – CD-5W
Masa autocysterny:
Wydajność eksploatacyjna – 120 l/min
Pompa:
– typ – PMP-60
– obroty nominalne – 3000 obr/min
– wysokość podnoszenia – do 12 m
28
CYSTERNA NA WODĘ 3500 dm3

wz. CW-266
1. PRZEZNACZENIE
Cysterna wz. CW-266 przeznaczona jest do pobierania i wydawania oraz przewozu i krótko-
trwałego przechowywania wody w różnych warunkach klimatycznych dla celów spożywczo-
-produkcyjnych w warunkach polowych.

Typ nadwozia – STAR-266
Masa autocysterny:
– napełnionej – 11 500 kg
Wymiary gabarytowe:
– wysokość – 2660 mm
Pojemność zbiornika wody:
– geometryczna – 3700 dm3
– użytkowa – 3500 dm3
Szybkość max z ładunkiem – 60 km/h
Pompa mechaniczna:
– typ – A800-P03Sa
– wydajność – 800 dm3/min
– prędkość obrotowa – 3000 obr/min
– moc – 26 kW
– wysokość podnoszenia – 75 m
– wysokość ssania – 7m
Pompa ręczna:
– typ – EXTRA LECH nr 5 poczwórnego działania
3. UWAGA
Szczegółowe informacje dotyczące obsługi i konserwacji znajdują się w Dokumentacji tech-
niczno-ruchowej autocysterny CW-266.
29
CYSTERNA NA WODĘ 3500 dm3

wz. CW-41 na przyczepie D-46S
1. PRZEZNACZENIE
Cysterna na wodę wz. CW-41 przeznaczona jest do pobierania i wydawania oraz przewozu
i czasowego przechowywania wody dla celów spożywczo-produkcyjnych w warunkach polo-
wych, w różnych warunkach klimatycznych.

Typ podwozia – przyczepa dwuosiowa typ D-46S
Masa cysterny:
Wymiary gabarytowe:
– długość całkowita – 6200 mm
Pompa:
– typ – ręczna skrzydełkowa nr 5/4
Max szybkość holowania – 50 km/h
cysterny napełnionej
3. UWAGA
Szczegółowe informacje dotyczące obsługi i konserwacji znajdują się w Instrukcji obsługi cy-
sterny na wodę CW-41.
30
ZBIORNIK NA WODĘ 1000 dm3

wz. ZW-1000 na przyczepie jednoosiowej
1. PRZEZNACZENIE
Zbiornik na wodę wz. ZW-1000 przeznaczony jest do pobierania, przewozu i czasowego prze-
chowywania wody dla celów spożywczo-produkcyjnych w warunkach polowych, w różnych
warunkach klimatycznych.

Masa cysterny:
Wymiary gabarytowe:
– długość całkowita – 3740 mm
Nośność podwozia – 1500 kg
Pompa:
– typ – ręczna EXTRA LECH nr 4
Max szybkość holowania zbiornika
napełnionego – 50 km/h
3. UWAGA
Szczegółowe informacje dotyczące obsługi i konserwacji znajdują się w Instrukcji obsługi
zbiornika na wodę ZW-1000.
31
ZBIORNIK NA WODĘ 500 dm3

na płozach typ XZZ1
1. PRZEZNACZENIE
Zbiornik na wodę na płozach przeznaczony jest do pobierania, przewozu na środkach trans-
portowych (w tym na podwoziu kuchen polowych KP-200 i KP340) i czasowego przechowy-
wania wody dla celów spożywczo-produkcyjnych w warunkach polowych w różnych warun-
kach klimatycznych.

Typ podwozia – przyczepa dwuosiowa typ D-46S
Masa całkowita:
– ze skrzynią – 229 kg
– bez skrzyni – 176 kg
Wymiary gabarytowe:
– długość ze skrzynią – 1460 mm
– długość bez skrzyni – 1160 mm
Pompa:
– typ – ręczna wyporowo-skrzydełkowa nr 4
3. UWAGA
Szczegółowe informacje dotyczące obsługi i konserwacji znajdują się w Katalogu sprzętu służ-
by żywnościowej, sygn. Żywn. 111/91.
32
SAMOCHÓD CIĘŻAROWY IVECO-STRALIS
1. PRZEZNACZENIE
Samochód ciężarowy szosowy IVECO-STRALIS jest pojazdem przeznaczonym do przewozu
ładunków oraz ciągnięcia przyczepy po drogach.

Typ nadwozia – skrzyniowy z opończą
Masa własna pojazdu – 10 000 kg
Ładowność – 13 500 kg
Masa całkowita pojazdu – 23 500 kg
Wymiary pojazdu:
– rozstaw osi – 4500 mm
Wymiary pomieszczenia ładunkowego:
Prędkość maksymalna – 85 km/h
Pokonywanie wzniesień – 33°
33
SAMOCHÓD CIĘŻAROWO-TERENOWY STAR-266
1. PRZEZNACZENIE
Samochód ciężarowo-terenowy STAR-266 jest pojazdem przeznaczonym do przewozu ładunków
oraz ciągnięcia przyczepy po drogach i w terenie; podwozie do zabudowy i urządzeń specjalnych.

Masa własna pojazdu – 6550 kg
Ładowność – 3500 kg
Dopuszczalna masa przyczepy – 4000 kg
Wymiary pojazdu:
– rozstaw osi – 2970+1250 mm
Prześwit:
– podłużny – 535 mm
– poprzeczny – 325 mm
Najmniejsza średnica zawracania – 18,0 m
Wznios powierzchni ładowania – 1135 mm
Zasięg po szosie – 700 km
Zużucie paliwa – 30 l/100 km
Pokonywanie wzniesień – 33°
Głębokość brodzenia – 1,8 m
Pojemność zbiornika paliwa – 2x105 l
34
SAMOCHÓD CIĘŻAROWY SZOSOWY STAR-200
1. PRZEZNACZENIE
Samochód ciężarowy szosowy STAR-200 jest pojazdem przeznaczonym do przewozu ładun-
ków oraz ciągnięcia przyczepy po drogach.

Dopuszczalna masa przyczepy – 8500 kg
Wymiary pojazdu:
Prześwit:
Najmniejsza średnica zawracania – 12,7 m
Wznios powierzchni ładowania – 1180 mm
Zużucie paliwa – 21 l/100 km
Pojemność zbiornika paliwa – 150 l
35
PRZYCZEPA D-46
1. PRZEZNACZENIE
Przyczepa D-46 jest przeznaczona do przewozu ładunków po drogach i w terenie.

Typ nadwozia – D-46
Masa własna przyczepy – 1780 kg
Masa całkowita przyczepy – 5780 kg
Wymiary pojazdu:
Prześwit:
36
SAMOCHÓD DO PRZEWOZU CHLEBA STAR-29
1. PRZEZNACZENIE
Samochód do przewozu chleba przeznaczony jest do transportu pieczywa w warunkach gar-
nizonowych i polowych.

Dop. masa całkowita pojazdu – 9000 kg
Szybkość max przy całkowitym
obciążeniu – 80 km/h
Wymiary gabarytowe
Wymiary wnętrza komory ładunkowej:
Powierzchnia komory
ładunkowej – 9,9 m2
Objętość komory ładunkowej – 20,3 m2
37
CHŁODNIA
wz. Ms-3sw na samochodzie STAR-200
1. PRZEZNACZENIE
Samochód chłodnia jest pojazdem przeznaczonym do przewozu mięsa i produktów mięsnych
oraz innych środków spożywczych wymagających transportu w obniżonych temperaturach
w pozycji wiszącej na hakach lub luzem na podłodze i na półkach.

Dop. masa całkowita pojazdu – 10 800 kg
Szybkość max przy całkowitym
obciążeniu – 90 km/h
Wymiary gabarytowe
– wysokość
• bez obciążenia – 3220 mm
• z pełnym obciążeniem – 3090 mm
Wymiary wnętrza komory ładunkowej:
Powierzchnia komory
ładunkowej – 6,8 m2
Objętość komory ładunkowej – 12,2 m2
Wymiary otworu drzwiowego:
Uzyskiwana temp. wnętrza przy temp.
otoczenia +30°C – –18°C
38
Czas wychładzania pustej komory od temp. +25°C do 0°C

przy temp. otoczenia +25°C – ok. 65 min
Typ agregatu chłodniczego – BS-4SEM
Wydajność chłodzenia – 2000 kcal/h
Ilość czynnika chłodzącego – 8 kg
Typ silnika spalinowego – S101M18
Moc silnika spalinowego – 4 kW
Rodzaj paliwa – Etylina 95U
Zużycie paliwa – 1,8 dm3/h
Typ silnika elektrycznego – SZJe 34a
Moc silnika elektrycznego – 3 kW
Zasilanie silnika elektrycznego – 3×380/220V; 50 HZ
Wymiary gabarytowe agregatu:
Masa agregatu – 415 kg
3. UWAGA
Szczegółowe informacje dotyczące obsługi i konserwacji znajdują się w Instrukcji obsługi i eks-
ploatacji samochodu chłodni typ: Ms-3, Ms-3s, Ms-3w, Ms-3sw oraz w Instrukcji obsługi samo-
chodowego agregatu chłodniczego typu BS-4SE.
39
KUCHNIA POLOWA
wz. KP-340
1. PRZEZNACZENIE
Kuchnia polowa wz. KP-340 przeznaczona jest do przygotowywania dwudaniowego posiłku
dla 160 osób żywionych w warunkach polowych.

Wymiary gabarytowe:
– wysokość
• z kominem zsuniętym – 2085 mm
• z kominem wysuniętym – 2675 mm
– wysokość od ziemi do górnej powierzchni
płyty kuchennej – 1100 mm
osłony kotłów – 1360 mm
– długość skrzyni kuchni – 1585 mm
– szerokość skrzyni kuchni (łącznie
ze skrzyniami bocznymi) – 1760 mm
– wysokość od ziemi do górnej powierzchni płyty kuchennej (kuchnia ustawiona
na podporach) – 1085 mm
Prześwit poprzeczny – 380 mm
Rozstaw kół – 1585 mm
Masa podwozia – 390 kg
Masa skrzyni kuchni – 500 kg
Całkowita masa kuchni:
– nieobciążonej – 890 kg
– obciążonej – 1310 kg
Ilość kotłów:
– kocioł poj. 110 dm3
z płaszczem olejowym – 1 szt.
40

bez płaszcza – 1 szt.
Liczba kół – 2 + 1 zapasowe
Ogumienie – 6,50-16” PLY
Obręcze – 4,5Kx16”
Opalanie kuchni – drewno lub olej napędowy (palnik)
Liczba palenisk – 2
Max szybkość
holowania po szosie – 60 km/h
Średnie zużycie paliwa – 21 kg/h drewna lub 3 dm3/h oleju napędowego
3. UWAGA
41
KUCHNIA POLOWA
wz. KP-200
1. PRZEZNACZENIE
Kuchnia polowa wz. KP-200 przeznaczona jest do przygotowywania dwudaniowego posiłku
dla 100 osób żywionych w warunkach polowych.

Wymiary gabarytowe:
– wysokość
• z kominem zsuniętym – 2035 mm
• z kominem wysuniętym – 2625 mm
płyty kuchennej – 1050 mm
osłony kotłów – 1310 mm
– długość skrzyni kuchni – 1585 mm
– szerokość skrzyni kuchni (łącznie
ze skrzyniami bocznymi) – 1056 mm
– wysokość od ziemi do górnej powierzchni płyty kuchennej (kuchnia
ustawiona na podporach) – 1035 mm
Prześwit poprzeczny – 380 mm
Rozstaw kół – 1585 mm
Masa podwozia – 390 kg
Masa skrzyni kuchni – 230 kg
Całkowita masa kuchni:
– nieobciążonej – 620 kg
– obciążonej – 860 kg
Ilość kotłów:
– kocioł poj. 50 dm3 z płaszczem
olejowym – 3 szt.
42

Liczba kół – 2 + 1 zapasowe
Ogumienie – 6,50-16” PLY
Obręcze – 4,5Kx16”
Liczba palenisk – 2
Max szybkość holowania
po szosie – 60 km/h
Średnie zużycie paliwa – 21 kg/h drewna lub 3 dm3/h oleju napędowego
3. UWAGA
43
KUCHNIA POLOWA
wz. KP-25 PRZENOŚNA
1. PRZEZNACZENIE
Przenośna kuchnia polowa wz. KP-25 przeznaczona jest do przygotowywania dwudaniowego
posiłku dla małych grup żołnierzy (do 10 osób) żywionych w warunkach polowych.

Wymiary gabarytowe:
– wysokość
• w stanie złożonym – 745 mm
• w stanie rozłożonym
z kominem rozsuniętym – 560 mm
• w stanie rozłożonym
z kominem wysuniętym – 890 mm
– wysokość od ziemi do
powierzchni płyty kuchennej – 890 mm
Masa:
– całkowita kuchni z palnikiem
i wyposażeniem – 97 kg
– palnika – 20 kg
– trzonu kuchni z kotłami – 48 kg
– pokrywy z wyposażeniem – 29 kg
Ilość kotłów – 2
Pojemność kotła – 12,5 dm3
Średnie zużycie paliwa – 9,5 kg/h drewna lub 3 dm3/h oleju napędowego
3. UWAGA
44
PODGRZEWACZ WODY
wz. PPGW-200
1. PRZEZNACZENIE
Podgrzewacz wody wz. PPGW-200,
przeznaczony jest do podgrzewania
wody w warunkach polowych:
– do celów higieny osobistej żołnierzy,
– do mycia menażek i niezbędników
w punktach żywienia,
– do celów technicznych,
przy obsłudze samochodów.

Wymiary gabarytowe:
– średnica zbiornika wody (beczki) – 620 mm
– wysokość:
• z kominem złożonym – 1100 mm
• z kominem rozłożonym – 4550 mm
Wymiary gabarytowe wanienki:
Masa całkowita – 50 kg
Pojemność zbiornika wody – 200 dm3
Typ palnika – PZ-1
Średnie zużycie paliwa – 2,5 dm3/h ON
Pojemność zbiornika paliwa – 20 dm3
3. UWAGA
Szczegółowe informacje dotyczące obsługi i konserwacji znajdują się w Instrukcji obsługi urzą-
dzenia do podgrzewania wody PPGW-200.
45
TERMOS 12 dm3
z łyżką czerpakową wz. TP-12
1. PRZEZNACZENIE
Termos przeznaczony jest do przenoszenia i kilkugodzinnego przechowywania gorącej strawy.

Wymiary gabarytowe:
Masa – 4 kg
46
MENAŻKA wz. 70
1. PRZEZNACZENIE
Menażka przeznaczona jest do przenoszenia i spożywania posiłków w warunkach polowych.

Wymiary gabarytowe:
– grubość – 113 mm
– wysokość (bez pałąka) – 155 mm
Pojemność kociołka – 1,2 dm3
Pojemność pokrywki – 0,8 dm3
Masa – 0,48 kg
Materiał – aluminium
47
MANIERKA
1. PRZEZNACZENIE
Manierka żołnierska przeznaczona jest do przechowywania i spożywania napojów w warunkach
polowych.

Wymiary gabarytowe:
– grubość – 85 mm
– wysokość (bez pałąka) – 185 mm
Pojemność – 0,8 dm3
Masa bez pokrowca – 0,27 kg
Masa z pokrowcem – 0,36 kg
Materiał – aluminium
48
NIEZBĘDNIK STALOWY 3-CZĘŚCIOWY

wz. NK01
1. PRZEZNACZENIE
Niezbędnik wz. NK01 przeznaczony jest do spożywania posiłków, a także otwierania konserw
w warunkach polowych.

Wymiary gabarytowe:
– szerokość – 48,5 mm
Masa – 0,156 kg
Materiał – stal nierdzewna
49
Limit zużycia
Zużycie ŚBiM zależy od rodzaju działań, intensywności walk, pory roku i dnia itp.
Potrzeby zaopatrzeniowe wzrosną w wyniku strat poniesionych wskutek oddziaływania
przeciwnika, zwłaszcza na pododdziały zaopatrzenia. Aby zachować normatywne ilości
ŚBiM, należy je ciągle uzupełniać. W pododdziałach gromadzi się i utrzymuje ustalone
normami urzutowania ilości ŚBiM.
Limity zużycia rozpatrywane będą zgodnie z podziałem środków zaopatrzenia na
pięć klas:
• klasa I – środki zaopatrzenia przeznaczone do konsumpcji zarówno przez personel, jak
i zwierzęta, występujące w jednolitych racjach niezależnie od lokalnych warunków bojo-
wych i terenowych;
• klasa II – środki zaopatrzenia, na które zostały ustalone tabele należności lub wyposa-
żenie;
• klasa III – paliwa, oleje i smary do wszelkich zastosowań z wyłączeniem lotnictwa oraz
bojowe środki specjalne wytwarzane na bazie produktów naftowych;
• klasa III A – paliwa lotnicze, oleje i smary stosowane w lotnictwie;
• klasa IV – środki zaopatrzenia, w tym materiały konstrukcyjne i fortyfikacyjne, dla których
nie zostały ustalone tabele należności i wyposażenia;
• klasa V – środki bojowe.
W ramach przydzielonego limitu zużycia ŚBiM, dowódca batalionu i dowódca kompa-
nii mogą tworzyć ich niezbedną rezerwę przeznaczoną do wykonania nieprzewidzianych
zadań.
Oznakowanie
Rodzaje i oznakowanie amunicji
W skład systemu oznakowania amunicji wchodzą: cechowanie, malowanie ochronne,
i odróżniające i znakowanie.
1) Cechowanie amunicji są to cyfry lub litery wybite bezpośrednio na powierzchniach ze-
wnętrznych metalowych elementów amunicji (przeważnie w zakładzie produkcyjnym),
z których:
a) POCISKI – mają cechy na kadłubie, dnach i wkrętkach głowicowych informując o:
– nr partii i roku wykonania skorupy – na części głowicowej;
– nr wytopu i próbie twardości (odciski) – na części walcowej (cylindrycznej);
– nr zakładu i partii, numerze pocisku w tej partii, roku wyrobu, odbiorze wojskowym
i kontroli technicznej – na częściach dennych;
b) ZAPALNIKI – mają cechy na kadłubie informujące o:
– rodzaju zapalnika;
– partii;
– roku wykonania;
– zakładzie produkcyjnym;
50
c) ZAPŁONNIKI – mają cechy na dnie informujące o:

– partii, roku wykonania i nr zakładu;
– kontroli technicznej i odbiorze wojskowym;
– danych szczegółowych (np. o zapłonniku wysokiego ciśnienia);
d) ŁUSKI – mają cechy na dnie informujące o:
– partii, roku wykonania i nr zakładu;
– kontroli technicznej i odbiorze wojskowym;
– regenerowaniu łuski.
2) Malowanie amunicji polega na pokryciu farbą lub lakierem powierzchni zewnętrznych
elementów amunicji i dzieli się na:
a) malowanie ochronne, które ma na celu zabezpieczenie amunicji (elementów) przed
korozją, pokrywa przeważnie całą powierzchnię elementów metalowych;
b) malowanie odróżniające, które jest dodatkową informacją o przynależności danego
wyrobu (elementu) do grupy amunicji bojowej, ćwiczebno-pozoracyjnej, do badań
i szkolno-treningowej.
Stosowane kolory oznaczają:
a) bojowa amunicja strzelecka:
– kolor czerwony – amunicja o działaniu zapalającym;
– kolor czarny – amunicja przeciwpancerna;
– kolor zielony – amunicja z pociskiem smugowym
(T-46);
– kolor srebrzysty – amunicja z poc. z rdzeniem
stalowym (ŁPS);
– nie malowane – amunicja z poc. z rdzeniem sta-
lowym (PS);
– kolor czarny i czerwony jednocześnie – amunicja
z pociskiem przeciwpancerno-zapalająco-smugo-
wym (BZT, B-32);
51
b) amunicja 23 mm nb a-plot:
– kolor żółty – amunicja przeciwpancerno-zapalająco-
-smugowa (BZT);
– kolor czerwony – amunicja odłamkowo-burząco-zapa-
lająco-smugowa (OFZT);
c) amunicja szkolna:
– malowanie ochronne koloru zielonego z białym paskiem
wokół i napisem „Szkolny”;
d) amunicja treningowa:
– malowanie ochronne koloru czarnego z białym pa-
skiem wokół.
3) Znakowanie amunicji – to litery lub cyfry malowane na
amunicji lub jej elementach, informujące o przeznaczeniu
amunicji, rodzaju uzbrojenia, do którego może być zasto-
sowane, sposobie kompletacji.
W skład znakowania mogą wchodzić następujące grupy in-
formacyjne:
a) na pociskach (granatach):
– indeks pocisku (granatu);
– rodzaj materiału wybuchowego-kruszącego;
– znaki masy;
– znaki dotyczące kompletacji (elaboracji);
– inne znaki.
b) na łuskach:
– indeks naboju;
– indeks ładunku;
– rodzaj, marka i partia prochu;
– znak zakładu produkcyjnego i rok produkcji (kompletacji).
Oznakowanie żywności
Sposób pakowania oraz oznakowania zestawów żywnościowych regulują Normy Obron-
ne. Wszystkie produkty wchodzące w skład zestawu żywnościowego oraz pakiet z akceso-
riami dodatkowymi powinny być umieszczone w torbie z tworzywa sztucznego spełniające-
go określone wymagania.
Opakowaniem transportowym indywidualnej racji żywnościowej suchej powinno być
pudło tekturowe. Wymagania techniczne pudeł uzgadniane są między dostawcą i odbior-
cą wojskowym. Nie dopuszcza się pudeł zmokniętych, zapleśniałych, z załamaniami, za-
gięciami i innymi uszkodzeniami mechanicznymi.
W każdym opakowaniu transportowym zestawu żywnościowego indywidualnej
racji suchej „S” powinna być umieszczona karta informacyjna zawierająca następu-
jące dane:
• skład zestawu żywnościowego indywidualnej racji suchej „S”;
• ilość produktów dla 1 osoby;
• ilość produktów w opakowaniach jednostkowych;
• wartość energetyczną zestawu;
• sposób przygotowania posiłku:
Przykład karty informacyjnej podano dalej.
Wartość energetyczna zestawu nr 1 wynosi 1070 kcal.
52
Zestaw Żywnościowy Indywidualnej Racji Żywnościowej Suchej „S”
53
Sposób przygotowania posiłku:

• puszki konserw wytrzeć i otworzyć;
• herbatę wrzucić do 0,5 l przegotowanej wody, dodać cukier (2 torebki po 10 g), wymieszać;
• ekstrakt kawy naturalnej (2 saszetki) zalać 0,25 l przegotowanej wody, dodać cukier –
1 torebkę (10 g), wymieszać;
• suchary wyjąć z opakowania.
Na każdym opakowaniu jednostkowym zestawu żywnościowego indywidualnej racji su-
chej „S” powinien być umieszczony czytelny nadruk zawierający następujące dane:
• nazwę wyrobu z kodem;
• napis: „Spożyć do dnia…” z datą przydatności do spożycia podawaną w kolejności: dzień,
miesiąc, rok.
Na czołowej stronie pudła powinna znajdować się etykieta lub trwały nadruk, zawierający
następujące dane:
• napis „Zestaw żywnościowy indywidualnej racji suchej „S” S…”, np. „Zestaw żywnościowy
indywidualnej racji suchej „S” S-2”;
• skład zestawu żywnościowego;
• ilość zestawów żywnościowych w pudle;
• datę produkcji (zapakowania);
• napis: „Spożyć do dnia…” z datą przydatności do spożycia podawaną w kolejności: dzień,
miesiąc, rok;
• nazwę producenta.
Podobne zasady pakowania, znakowania, przechowywania oraz transportu dotyczą grupo-
wej racji żywnościowej skoncentrowanej dla wojsk lądowych „WS”. Z tym, że saszetki herbaty,
Zestaw Żywno-
ściowy Grupowej
Racji Żywnościowej
Suchej „S”
54
torebki z ekstraktem kawy zbożowej, torebki z cukrem oraz pojemniki z dżemem powinny być
zapakowane – każdy asortyment oddzielnie, saszetki z herbatą i torebki z cukrem oddzielnie
do każdego posiłku. Akcesoria powinny być zapakowane oddzielnie dla każdej osoby. Poniżej
przedstawiono przykład karty informacyjnej, dotyczącej grupowej racji żywnościowej, skon-
centrowanej dla wojsk lądowych „WS-6/5”.
Zestawy żywnościowe powinny być przewożone wyłącznie w pudłach, środkami transpor-
tu przeznaczonymi do przewozu artykułów żywnościowych, czystymi, suchymi i zabezpieczo-
nymi przed wpływem warunków atmosferycznych.23
23
Indywidualna racja żywnościowa sucha „S”, Norma Obronna, NO-89-A206, ustanowiona przez Ministra Obrony
Narodowej Decyzją Nr 302/MON z dnia 17 grudnia 2001 r. w sprawie ustanowienia norm obronnych (Dz. Urz.
MON z 2001r. nr 22, poz. 186) z terminem obowiązywania od dnia 01 stycznia 2002 r.
55
1. Sposób przygotowania posiłku A dla 5 osób:

• puszki konserw wytrzeć i otworzyć, wydawać po 1 puszce dla 1 osoby;
• zawartość torebek koncentratu zupy instant wsypać do 2 l wrzącej wody i zamieszać, wydać
po ok. 0,5 l dla 1 osoby;
• kawę zbożową – 50 g (5 torebek) wrzucić do 2,5 l przegotowanej, gorącej wody, dodać
cukier – 100 g (5 torebek), wymieszać. Wydawać po 0,5 l kawy dla 1 osoby;
• dżem wydawać po 2 pojemniki dla 1 osoby;
• chleb wydawać w ilości 280 g dla 1 osoby.
2. Sposób przygotowania posiłku B dla 5 osób:
• puszki z zupą zagęszczoną dokładnie wytrzeć, otworzyć, zawartość przelać do garnka, do-
dać taką samą ilość wody (2 puszki konserwy + 2 puszki wody) i zagotować. Wydawać po
ok. 0,7 l dla 1 osoby;
• drugie danie z koncentratu przygotować zgodnie z opisem podanym na opakowaniu;
• ryż przyrządzić zgodnie z opisem na opakowaniu. Wydać z drugim daniem z koncentratu;
• puszkę konserwy warzywnej dokładnie wytrzeć, otworzyć, zawartość przelać do garn-
ka i zagotować. Wydawać zawartość puszki po ok. 170 g dla 1 osoby;
• herbatę ekspresową (5 saszetek) zaparzyć w 2,5 l przegotowanej gorącej wody, dodać cukier
– 100 g (1 torebkę), wymieszać i wydawać po 0,5 l dla 1 osoby;
3. Sposób przygotowania posiłku C dla 5 osób:
• puszki konserw warzywno-mięsnych dokładnie wytrzeć, otworzyć, zawartość przeło-
żyć do garnka i zagotować. Dopuszcza się podgrzewanie konserw w kotle z lekko wrzą-
cą wodą przez ok. 40 min. Wydawać po 340 g dla 1 osoby;
4. Pakiet akcesoriów wydawać po jednym dla 1 osoby.
Szczegóły dotyczące omawianego zagadnienia zawarto w Normie Obronnej.24
Klasyfikacja, kodowanie i oznaczanie konserw
Konserwy mięsne
KM 101 – gatunkowa mielona konserwa wieprzowa
KM 102 – konserwa tyrolska
KM 103 – konserwa podhalańska
KM 104 – gulasz angielski
KM 201 – gulasz wieprzowy podsmarzany
KM 202 – gulasz wołowy podsmarzany
Konserwy mięsne porcjowe

KM 301 – befsztyk w zalewie bulionowej
KM 302 – klopsiki w zalewie bulionowej
KM 303 – wołowina w zalewie bulionowej
KM 304 – pulpety w zalewie bulionowej
KM 401 – kiełbaski w solance
KM 402 – parówki w solance
24
Grupowa racja żywnościowa skoncentrowana dla wojsk lądowych „WS”, Norma Obronna, NO-89-A204, ustanowio-
na przez Ministra Obrony Narodowej Decyzją Nr 302/MON z dnia 17 grudnia 2001 r. w sprawie ustanowienia
norm obronnych (Dz. Urz. MON z 2001 r. nr 22, poz. 186) z terminem obowiązywania od dnia 01 stycznia 2002 r.
56
Konserwy mięsne z dodatkami

KM 501 – boczek z grochem
KM 502 – wieprzowina z fasolą
KM 601 – wołowina z kaszą gryczaną
KM 602 – pilaw z kaszą perłową i wieprzowiną
KM 603 – risotto z wieprzowiną
KM 701 – konserwa wieprzowo-wołowa z warzywami
KM 702 – wołowina z warzywami
KM 703 – wieprzowina z warzywami
Konserwy miesne typu pasztet

KM 801 – pasztet wiejski
KM 802 – pasztet turystyczny
Konserwy mięsne podrobowe

KM 901 – salceson saperski
KM 1001 – kaszanka kurpiowska
KM 1002 – kaszanka baltonowska
KM 1101 – flaki wołowe w rosole
KM 1102 – flaki wieprzowe w rosole
Termin przydatności do spożycia
Kod konserwy
Konserwy warzywno-miesne jednodaniowe:

KWM 101 – fasola po bretońsku
KWM 102 – fasola z wieprzowiną
KWM 103 – groch z mięsem
KWM 104 – soja z mięsem
KWM 105 – groch z kiełbasą
57
KWM 106 – fasola z wołowiną

KWM 201 – kapusta biała z mięsem
KWM 202 – kapusta z kiełbasą
KWM 203 – bigos
KWM 301 – kasza gryczana z mięsem i pieczarkami
KWM 302 – kasza jęczmienna w sosie mięsnym
KWM 401 – gulasz wołowy w sosie węgierskim
KWM 402 – gulasz wołowy z jarzynami
KWM 403 – wołowina w sosie wiejskim
KWM 404 – paprykarz łowicki
Konserwy warzywno-miesne porcjowe

KWM 501 – gołąbki w sosie warzywnym
KWM 502 – gołąbki w sosie pomidorowym
KWM 601 – klopsiki w sosie warzywnym
KWM 602 – klopsiki w sosie pomidorowym
KWM 603 – klopsiki w sosie grzybowym
KWM 701 – pulpety w sosie pomidorowym
KWM 702 – pulpety w sosie białym
KWM 703 – pulpety w sosie cebulowym
KWM 704 – pulpety w sosie koperkowym
KWM 705 – pulpety w sosie warzywnym
KWM 801 – kotlety siekane z kapustą
KWM 901 – zrazy w sosie selerowym
Konserwy drobiowe
KD 101 – Szynka drobiowa
KD 201 – Mielonka drobiowa
KD 301 – Pasztet z drobiu
KD 302 – Krem z kurcząt
KD 401 – Kurczak dzielony w rosole
Oznakowanie mps
Zgodnie z instrukcją o utrzymaniu i kontroli jakości mps w wojsku ustala się następujące
rodzaje mps stosowane w wojsku (w nawiasach podano pierwszą literę kodu mps):
• paliwa płynne (F);
• oleje smarowe (O);
• oleje i ciecze hydrauliczne (H);
• smary plastyczne (G);
• produkty specjalne (S);
• środki konserwacyjne (C);
• rakietowe materiały napędowe (P).
W UiSW są stosowane mps określane jako typ mps. Typ mps może stanowić wyrób
jednego lub większej liczby producentów, którzy uzyskali certyfikat zgodności z odpo-
wiednią Normą Obronną. Nazwa typu mps jest wyłączną nazwą stosowaną w wojsku, nie
są stosowane nazwy firmowe dostarczanych wojsku wyrobów mających zastosowanie jako
mps. Kod mps składa się z:
58
• wyróżnika literowego oznaczającego rodzaj mps;

• części liczbowej (niepowtarzalnej w różnych rodzajach mps) o wartości od 12 do 999 albo
od 1012 do 1999, albo od 9012 do 9999);
• oznakowania literowego charakterystycznego dla kodu mps (-PL).
Typy mps o liczbowej wartości kodu mps od 12 do 1999 są odpowiednikami typów wy-
robów stosowanych w NATO i oznaczonych kodem NATO o takiej samej wartości liczbowej.
Typy mps i liczbowej wartości kodu mps od 9012 do 9999 nie mają odpowiedników w typach
wyrobów oznakowanych kodem NATO.
Poniżej podano zasadnicze, ogólne informacje, dotyczące materiałów pędnych i smarów.
1) Paliwa:
a) Benzyny silnikowe przeznaczone są do napędu silników spalinowych z zapłonem iskro-
wym. Stosuje się benzyny z dodatkiem antydetonatorów (tzw. b. ołowiowe, etyliny) oraz
bez tych dodatków (b. bezołowiowe).
b) Benzyna bezołowiowa nie zawiera dodatków na bazie związków ołowiu zwiększających
liczbę oktanową. Jej wprowadzenie wynika z konieczności ograniczenia emisji związków
ołowiu do atmosfery oraz ochrony przed niszczącym działaniem tych związków na konwek-
tory katalityczne instalowane w układach wylotowych w celu zmniejszenia zawartości CO
i węglowodorów w spalinach. Benzyna bezołowiowa ma mniejszą odporność na spalanie
detonacyjne niż tej samej klasy benzyna ołowiowa. Silniki zasilane benzyną bezołowiową
muszą mieć gniazda zaworów bardziej odporne na zużycie, gdyż związki ołowiu wydalane
w czasie spalania benzyny ołowiowej mają właściwości smarne. Dlatego silniki zasilane do-
tychczas benzyną ołowiową nie mogą być zasilane benzyną bezołowiową, jeśli nie zawiera
ona specjalnych dodatków lub jeśli producent silnika wyraźnie tego nie dopuszcza.
c) Oleje napędowe są paliwem do silników z zapłonem samoczynnym, tzw. wysokopręż-
nych, w którym paliwo jest wtryskiwane w komorę cylindra przy cyklu sprężania i ulega
samozapłonowi.
2) Oleje smarowe. Ze względu na przeznaczenie dzielą się na:
– silnikowe;
– przekładniowe;
– maszynowe;
– turbinowe;
– cylindrowe;
– hydrauliczny;
– o różnym przeznaczeniu.
a) Oleje silnikowe. Firma API – American Petroleum Institute opracowała klasyfikację
jakościową olejów silnikowych. Klasyfikacja ta dzieli oleje na dwie grupy: S (Servi-
ce) – do silników samochodów osobowych, dostawczych i lekkich ciężarowych, oraz
C (Commercial) – głównie do silników o zapłonie samoczynnym ciężkich samochodów
transportowych oraz niektórych gaźnikowych.
– W grupie S rozróżnia się następujące klasy olejów: SA, SB, SC, SD, SF, SG.
– W grupie C występuję klasy: CA, CB, CC, CD, CD-II, CE, CF.
Im dalsza jest litera alfabetu po literach S lub C, tym ostrzejsze wymagania jako-
ściowe spełnia olej. Przykładowo: oleje klasy SF mogą być stosowane tam, gdzie są
zalecane oleje klasy SE, SD lub SC, podobnie jak oleje klasy CD, mogą zastąpić oleje
klas CC lub CB.
Klasyfikacja lepkościowa została opracowana przez SAE (Society of Automative
Engineers) i dzieli oleje silnikowe wg ich właściwości reologicznych. Klasyfikacja
SAE J300 Febr. 91 dzieli oleje na 11 klas oznaczonych liczbą i literą W (oleje zimo-
we) lub tylko liczbą (oleje letnie). Oleje wielosezonowe są kombinacją dowolnej
klasy oleju zimowego z dowolną klasą oleju letniego, np. 5W/30.
59
b) Oleje przekładniowe. Przeznaczone są do

smarowania przekładni mechanicznych i ki-
netycznych. Ze względu na ciężkie warunki
pracy większości przekładni, tj. tarcie ślizgowo-
-toczne, duże i zmienne obciążenia, znaczne
prędkości obrotowe, wysoką i niską tempera-
turę, olejom przekładniowym stawiane są ostre
wymagania jakościowe, spełniane poprzez
wprowadzanie do nich dodatków uszlachet-
niających: smarnych, przeciwutleniających,
przeciwpiennych, przeciwkorozyjnych, depre-
satorów (obniżających temperaturę krzepnięcia
olejów). Według klasyfikacji jakościowej API,
oleje przekładniowe dzieli się na 6 klas:
– GL 1 – oleje mineralne bez dodatków
uszlachetniających, przeznaczone do pracy
w bardzo łagodnych warunkach;
– GL 2 – oleje mineralne z dodatkami uszla-
chetniającymi i przeciwkorozyjnymi, prze-
znaczone do przekładni bardziej obciążonych
niż przewidziane dla olejów klasy GL 1;
– GL 3 – oleje mineralne z dodatkami prze-
ciwutlaniającymi typu EP (Extreme Pres-
sure – pozwalają na właściwe smarowanie
przy bardzo dużych naciskach jednost-
kowych), cechują się dużą odpornością
na starzenie, przeznaczone do przekładni
stożkowych pracujących w umiarkowa-
nych warunkach obciążenia i przy śred-
nich prędkościach;
– GL 4 – oleje o lepszych właściwościach
smarnych niż oleje klasy GL 3, przeznaczo-
ne do przekładni średnio obciążonych, pra-
cujących przy dużej prędkości i małym mo-
mencie lub przy małej prędkości i dużym
momencie;
– GL 5 – oleje o bardzo dużych właściwościach
przeciwzużyciowych i przeciwutleniających,
stabilne w czasie magazynowania, przezna-
czone do takich przekładni, jak oleje kla-
sy GL 4, ale pracujących przy obciążeniach
udarowych, w tym do mostów napędowych
dużych samochodów ciężarowych;
– GL 6 – oleje najwyższej jakości, przeznaczo-
ne do przekładni hipoidalnych oraz do in-
nych przekładni zębatych, pracujących przy
największych obciążeniach i prędkościach
obrotowych, w ekstremalnych warunkach.
Klasyfikacja lepkościowa wg SAE dzieli oleje na
7 klas. Oleje są uszeregowane wg rosnącej lep-
60
kości. Symbole wzrastają w tym samym kie-

runku, w którym zwiększa się lepkość oleju.
Najczęściej produkowane są oleje wielosezo-
nowe w następujących klasach lepkości: SAE
75W/90, SAE 80W/90, SAE 85W/140.
3) Smary plastyczne. Nazywane również smarami
stałymi są produktami złożonymi z oleju mi-
neralnego lub syntetycznego oraz czynnika za-
gęszczającego, nadającego smarom konsysten-
cję półpłynną, mazistą lub stałą. Czynnikiem
smarującym w smarze jest olej, wydzielający
się na powierzchnię trącą pod wpływem sił
powodujących odkształcenie struktury smaru.
Ze względu na przeznaczenie, smary plastycz-
ne dzieli się na smary:
– do łożysk tocznych;
– do łożysk ślizgowych;
– do przekładni zębatych;
– do przyrządów itp.
4) Produkty specjalne. Obejmują produkty nienaftowe, w które zaopatruje także służba
mps, a stanowiące ważny, uzupełniający asortyment materiałów niezbędnych do eks-
ploatacji sprzętu. Biorąc za podstawę przeznaczenie produktów specjalnych, można je
podzielić na:
– płyny chłodzące;
– płyny hydrauliczne;
– płyny przeciwoblodzeniowe.
5) Płyny chłodzące. Płyny pośredniczące w wymianie ciepła w silnikach. Powinny się one
charakteryzować następującymi cechami:
– niską temperaturą zamarzania;
– wysokim przewodnictwem cieplnym i du-
żym ciepłem właściwym w celu odprowa-
dzania wytworzonego ciepła z gorących czę-
ści silnika;
– możliwie małą lotnością;
– wysoką temperaturą zapłonu ze względu na
bezpieczeństwo w czasie eksploatacji.
6) Płyny hamulcowe. Płyny służące do przenosze-
nia sił uruchamiających hamulce hydrauliczne
pojazdów. Płyny hamulcowe powinny się od-
znaczać:
– małą ściśliwością;
– małą skłonnością do pienienia;
– dobrymi właściwościami smarnymi i lepko-
ściowo-temperaturowymi.
Płyny hamulcowe można klasyfikować np. wg
warunków pracy:
– maks. temp. pracy do 190°C – DOT-2;
– maks. temp. pracy do 260°C – DOT-5.
61
Oznakowanie przedmiotów mundurowych

Oznakowanie przedmiotów mundurowych ma na celu identyfikację produktu oraz okre-
ślenie jego cech, tj.:
• rozmiar;
• datę produkcji oraz producenta;
• potwierdzenie spełnienia wymagań jakościowych.
Ponadto oznakowanie ma na celu wskazanie jego przynależności do określonego oddziału
gospodarczego oraz pododdziału. Dla dowódcy plzaop zasadniczą kwestią jest sprawdzenie
zarówno jego jakości oraz zgodności rozmiarów otrzymanego umundurowania ze złożonym
przez batalion zapotrzebowaniem. Poniżej przedstawiono w formie tabelarycznej zasady
oznakowania przedmiotów mundurowych wraz z przykładami.
Tabela 1. Rodzaje wykonywanych cech na przedmiotach mundurowych

W ZAKŁADZIE PRZY- W ODDZIALE PRZY- PRZY-
W PODODDZIALE
PRODUKCYJNYM KŁAD GOSPODARCZYM KŁAD KŁAD
Rozmiar 98/175 Numer JW, JW 3427

Numer identyfikacyjny
data wydania do użyt- WYD.04.06 pododdziału (np. A) A 12
kowania i uytkownika (np. 12)
Data produkcji 9-96
Umundurowanie
ćwiczebne przekwali-
Znak identyfikacyjny MON fikowane na robocze UBIÓR
wojska oznacza się dodatkowo ROBOCZY
(w rejonowym zakładzie
Dodatkowo zakład krawieckim) napisem
umieszcza cechy stopnia KJ „UBIÓR ROBOCZY”
jakości i organów kon- 18/26
troli technicznej
62
63
Informacja jako determinant

sprawności zaopatrywania
Wynikiem rozwoju między innymi techniki wojskowej, jest zmiana poglądów na
taktykę przyszłych działań. Nowe teorie zakładają dynamiczny rozwój powietrzno-lą-
dowego wymiaru przyszłych działań bojowych. 25 Działania zbrojne charakteryzować
się będą między innymi dużym dynamizmem oraz wykonywaniem uderzeń niewiel-
kimi grupami wojsk na obiekty, które z racji swojego przeznaczenia decydować będą
o skuteczności prowadzonych działań. W konsekwencji, należy liczyć się z sytuacjami
zniszczenia lub obezwładnienia centrów kierowania działaniami oraz pododdziałów
i urządzeń logistycznych (w tym zgromadzonymi w nich zapasami ŚBiM). Zasadnym
jest przyjąć, że jedynie utrzymanie stabilnego systemu informacyjnego stwarza wa-
runki do zachowania ciągłości realizacji dostaw zaopatrzenia (w tym odtworzenia
zapasów środków bojowych i materiałowych), niezbędnego do prowadzenia działań
zbrojnych.
Istota zaopatrywania wojsk walczących

Zaopatrywanie jest jedną z głównych funkcji zabezpieczenia materiałowego mającego na
celu zapewnienie wojskom walczącym dostaw ŚBiM oraz świadczenie usług gospodarczo-by-
towych niezbędnych im do wykonania zadań.
Dostarczenie zaopatrzenia pododdziałom batalionu uwarunkowane jest od możliwo-
ści realizacji dostaw przez plzaop. W tym zakresie, możliwości dostaw zaopatrzenia, reali-
zowanych przez plzaop, zasadnym jest rozpatrywać w dwóch płaszczyznach:
• zdolności przewozowych26;
• możliwości technicznych27.
Zdolności przewozowe plzaop zapewniają utrzymanie na środkach transportu ogól-
nego ŚBiM wystarczających do prowadzenia działań bojowych na okres jednego dnia.
Niemniej jednak ograniczeniem realizacji dostaw zaopatrzenia stają się możliwości
techniczne.
Dowóz zaopatrzenia może odbywać się zarówno transportem szczebla nadrzędnego,
jak i podwładnego. Zarówno jeden, jak i drugi sposób ma swoje zalety i wady. Pobieranie
zaopatrzenia przez bezpośrednich odbiorców z wyznaczonych im źródeł charakteryzuje
szereg pozytywnych czynników28. Natomiast dowóz środkami przełożonego do podwład-
nego w sposób zasadniczy odciąża plzaop.
25
Szerzej na temat koncepcji powietrzno-lądowych działań bojowych piszą między innymi KOZIEJ S., Rozwój kon-
cepcji powietrzno-lądowych działań bojowych, Myśl Wojskowa 7/1987 oraz NOŻKO K., Manewr w działaniach ope-
racyjno-taktycznych, Myśl Wojskowa 6/1996.
26
Zdolności przewozowe – należy rozumieć jako zdolność załadowczą środków transportu będących na wyposaże-
niu plzaop.
27
Możliwości techniczne – należy rozumieć jako zdolność dostarczenia potrzebnego zaopatrzenia do odbiorcy oraz
zdolność elastycznego reagowania na zmieniającą się sytuację na polu walki.
28
Zaliczyć można do nich między innymi: wybór dogodnego dla odbiorcy czasu pobierania zaopatrzenia oraz odbiór
zaopatrzenia w ilościach i asortymencie potrzebnych odbiorcy.
64
Informacja jako determinant sprawności zaopatrywania
Ograniczenia w zakresie realizacji dostaw zaopatrzenia

Przedsięwzięciem o największym stopniu trudności realizacji jest dostarczenie zaopatrze-
nia do podoodziału w toku działań. Stopień ich złożoności jest wynikiem szeregu ograniczeń,
do których zaliczyć można m.in.:
• ograniczenia taktyczne;
• ograniczenia techniczne.
W formie graficznej powyższe ograniczenia przedstawiono na rysunku.
Ograniczenia taktyczne realizacji dostaw zaopatrzenia (przykład)

Źródło: Opracowanie własne
Wystąpienie w trakcie realizacji dostaw zaopatrzenia jednego z wymienionych ograniczeń

może utrudnić, a niekiedy i uniemożliwić realizację dostaw zaopatrzenia dla pododdziałów.
Największymi utrudnieniami w tym względzie, może być brak dostatecznych informacji na
temat zarówno wielkości potrzeb jak i miejsca dostarczenia zaopatrzenia. Dlatego też moż-
na stwierdzić, że determinantem skutecznej realizacji dostaw zaopatrzenia będzie rzetelna
i w porę przekazana informacja. W trakcie prowadzenia działań proces informacyjny nara-
żony będzie na zakłócenia zewnętrzne i wewnętrzne. Powinien w związku z tym wyrażać się
odpowiednią elastycznością i żywotnością.
Elastyczność wyrażać powinna się jego odpornością na niekorzystne warunki otoczenia,
a zatem żywotność winna wyrażać się tym, iż na skutek zakłóceń proces ten powinien zostać
jedynie spowolniony, ale w żaden sposób nie może być przerwany. Systematyczny monitoring
prowadzony na każdym szczeblu jest determinantem skutecznego działania.
65
Ograniczenia techniczne realizacji dostaw zaopatrzenia (przykład)
Podsumowanie
Dla plutonu zaopatrzenia, który z racji swojego przeznaczenia realizuje przedsięwzięcia
zabezpieczenia materiałowego, uzyskanie na czas potrzebnych (rzetelnych) informacji staje się
sprawą priorytetową. Konieczne staje się więc m.in.:
• każdorazowe wyposażenie plzaop w techniczne środki łączności zapewniające utrzymanie
ciągłej łączności w zmieniających się sytuacjach na polu walki;
• wyposażenie poszczególnych środków transportu w środki łączności umożliwiające ra-
diodostęp do sieci łączności pododdziałów. Ilość środków powinna zapewnić niezawodną
łączność z każdą kolumną z zaopatrzeniem29.
W związku z niewystarczającą na dzień dzisiejszy ilością technicznych środków łączności
będących na wyposażeniu plzaop, zasadnym jest optymalne wykorzystanie posiadanego po-
tencjału łączności. Możliwe jest to jest poprzez m.in.:
• zaplanowanie wykorzystania technicznych środków łączności będących na wyposażeniu
pododdziałów remontowych (np. radiostacje będące na wyposażeniu WZT i MTLB);
• sprecyzowanie zadań dla elementów zabezpieczenia technicznego wyposażonych w tech-
niczne środki łączności (grupy ewakuacyjno-remontowe, patrole rozpoznania i pomocy
technicznej, patrol rozpoznania technicznego) w zakresie przekazywania informacji doty-
czących np. przejazdu transportu z zaopatrzeniem;
• przygotowanie żołnierzy plzaop do dodatkowych zadań z zakresu gromadzenia i prze-
kazywania informacji dotyczących, m.in. realizacji dostaw zaopatrzenia.
29
Nie należy wykluczyć sytuacji wydzielenia jednocześnie kolumn z zaopatrzeniem do każdej kompanii (baterii),
w efekcie powoduje to konieczność wydzielenie około 3-4 kolumn z zaopatrzeniem. W sytuacji dostarczenia zaopa-
trzenia bezpośrednio do plutonów (np. działających na samodzielnych kierunkach) ilość kolumn z zaopatrzeniem
może wzrosnąć 2–3-krotnie.
66
Informacja jako determinant sprawności zaopatrywania
Schemat realizaji dostaw zaopatrzenia

67
Topografia w zaopatrywaniu
Zasadniczymi czynnikami warunkującymi skuteczność prowadzenia działań bojowych
przez wojska, obok dostarczenia odpowiedniej ilości oraz jakości ŚBiM jest czas i miejsce re-
alizacji tych dostaw. Jest to tym bardziej zasadne, że należy liczyć się z aktywnymi działaniami
pośrednimi przeciwko potencjałowi logistycznemu wojsk własnych30, które obok zadania wy-
miernych strat w ŚBiM, mogą spowodować wydłużenie czasu realizacji dostaw zaopatrzenia.
Czynnikiem, który może ograniczyć skutki takich działań jest m.in. odpowiednie przygoto-
wanie topograficzne.
Pomimo stosowania coraz nowocześniejszych technicznych środków pola walki (wyko-
rzystanie np. GPS, łączności cyfrowej), nie należy zapominać o pogłębianiu i doskonaleniu
„prostych” umiejętności topograficznych.
W poniższym rozdziale zostaną przedstawione wiadomości, które mogą stanowić nie-
zbędne uzupełnienie informacji potrzebnych do wypracowania i podejmowania decyzji do
działania, w tym zabezpieczenia materiałowego batalionu.
Przygotowanie topograficzne 31
Przygotowanie dowódcy plzaop do realizacji zabezpieczenia materiałowego batalionu

w zakresie topografii, powinno zawierać w sobie opanowanie przez niego oraz dowódców
drużyn umiejętności z zakresu m.in.:
a) określenia możliwych źródeł i zakresu potrzebnych informacji topograficznych;
b) rozpoznania terenu;
c) analizy wyróżnionych elementów składowych terenu;
d) formułowania wniosków;
e) sporządzania szkiców terenu.
Stopień wymaganych umiejętności uzależniony jest od szczebla realizującego zadania za-
bezpieczenia materiałowego.
Źródła informacji
Źródłami informacji topograficznej mogą być m.in.:
• informacje od ludności cywilnej;
• informacje uzyskane podczas rekonesansu logistycznego;
• patrol rozpoznania i pomocy technicznej (PRiPT);
• grupa ewakuacyjno-remontowa (GER);
• mapy topograficzne terenu działań;
• zdjęcia lotnicze;
• komórki organizacyjne sztabu przełożonego oraz własnego.
30
Nowak E.: Działania pośrednie przeciwko potencjałowi logistycznemu. WPTiL 5/97, s.23.
31
Istotą topografii jest badanie i określenie sposobów oraz środków poznawania terenu z punktu widzenia działań
bojowych.
68
Rozpoznanie terenu
Rozpoznanie terenu powinno polegać na wyróżnieniu (ocenie) tych elementów składo-
wych terenu, które w istotny sposób wpływać będą na sposób realizacji zabezpieczenia mate-
riałowego batalionu. Główne elementy terenu przedstawia rysunek.
Główne elementy terenu

Drogi
Dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna umożliwia sprawne zaopatrywanie pododdziałów ba-
talionu w ŚBiM niezbędne do prowadzenia walki. Z punktu widzenia zabezpieczenia materiałowe-
go batalionu najbardziej istotnymi elementami w ocenie możliwości wykorzystaniu dróg są:
1) rodzaj dróg;
2) parametry dróg;
3) prędkość marszu.
69
1) Rodzaje dróg
W zależności od szerokości jezdni i rodzaju jej nawierzchni wyróżnia się: autostradę, szosę
ulepszoną, szosę zwykłą, drogę gruntową, drogę polną, ścieżkę.
2) Parametry dróg
Z punktu zabezpieczenia materiałowego batalionu oceniając parametry drogi należy wziąć
pod uwagę:
a. przepustowość;
b. trwałość;
c. dopuszczalną prędkość pojazdów.
a. przepustowość drogi
32
Przepustowość drogi określa się za pomocą wzoru33:
gdzie:
N – przepustowość drogi (liczba pojazdów na godzinę);
V – możliwa prędkość pojazdów w km/h;
l – długość pojazdu w metrach;
d – odstęp między pojazdami w metrach;
k – liczba pasów ruchu;
1000 – współczynnik stały (1 km zamieniono na 1000 m).
b. trwałość drogi
34
W warunkach działań bojowych, intensywność wykorzystania dróg może wzrosnąć,

co może spowodować ich szybkie niszczenie a tym samym okres ich używalności znacznie
się zmniejszy. Ponadto korzystanie z dróg przez pojazdy gąsienicowe może spowodować
dodatkowo skrócenie okresu ich używalności. Ich trwałość w zależności od rodzaju na-
wierzchni jezdni przedstawia tabela 1.
c. dopuszczalna prędkość pojazdów

Prędkość pojazdów zależy przede wszystkim od: rodzaju drogi, stanu nawierzchni, warun-
ków atmosferycznych.
32
Przepustowość drogi należy rozumieć jako zdolność przejechania po drodze największej liczby pojazdów w określo-
nym czasie.
33
Stasiewicz H., Łaski W., Topografia wojskowa, MON, Warszawa 1983, s. 39.
34
Trwałość drogi należy rozumieć jako zdolność eksploatacji drogi w określonym czasie bez jej remontu.
70
Tabela 2. Trwałość drogi w zależności od rodzaju nawierzchni jezdni35
Normalna eksploatacja drogi Przepustowość samochodów
Rodzaj nawierzchni
w dobach ciężarowych śr. ładowności na dobę
Asfaltowo-betonowa 6500 3000
Żużlowa i żwirowa – spojone materia-

4500–5000 650–1300
łem wiążącym
Bruk 5000 500
Żużlowa 2500–3600 300–500
Żwirowa 3100 500
Grunt naturalny 1500 100
3) Prędkość marszu
Właściwe określenie średniej prędkości marszu nie jest prostą sprawą. Można tego doko-
nać na podstawie wzoru36:
gdzie:
V – średnia prędkość marszu kolumn w km/h;
s – długość marszu w km;
n – współczynnik warunków ruchu (autostrada – 0,90; dla innych dróg: w terenie rów-
ninnym – 0,88; w terenie pagórkowatym od 0,82 do 0,85 i w terenie górzystym
– 0,80);
t – suma czasu (w godzinach) niezbędnego na pokonanie całej drogi marszu, podzielonej na
odcinki o możliwych prędkościach wynikających z rodzaju i stanu dróg;
t p – suma strat czasu w godzinach (przejazdy kolejowe, skrzyżowania dróg, zwężenia
jezdni itp.);
tk – suma strat czasu (w godzinach) zużytych na odpoczynki, przegrupowania w kolumnie
marszowej itp.
Grunty
Elementem terenu, który decydować będzie o przejezdności terenu na przełaj będą grunty.
Najlepsze warunki przejezdności stwarzają gruntu żwirowe, piaszczyste i piaszczysto-glinia-
ste niezależnie od pogody. Natomiast grunty gliniaste są łatwe do pokonania w porze suchej.
W okresie opadów atmosferycznych mogą stać się w ogóle nieprzejezdne. Wytrzymałość
gruntów na nacisk przedstawia tabela 2.
35
Topografia… s. 40.
36
tamże, s. 40.
71
Tabela 3. Wytrzymałość gruntów na nacisk37
Stopień wilgotności Wytrzymałość gruntu w MPa

Rodzaj gruntu
gruntu zwartego średnio zwartego
Żwirowy niezależnie 0,8 0,6
Piasek gruby niezależnie 0,45 0,35
Piasek średnio gruby niezależnie 0,35 0,25
Piasek drobny suchy/mokry 0,3/0,25 0,2/0,15
Piasek pylisty suchy/mokry 0,25/0,15 0,2/0,1
Piaszczysto-gliniasty suchy/mokry 0,3/0,25 0,25/0,2
Gliniasto-piaszczysty suchy/mokry 0,3/0,1 0,2/0,06
Gliniasty suchy/mokry 0,2/0,1 0,07/0,05
Torfiasty suchy/mokry 0,1/0,07 0,07/0,02
Zleżały śnieg (temp. ujemna) 0,6 (0,06) 0,2 (0,02)
Wody
Rzeki, kanały i jeziora stanowią naturalne przeszkody terenowe, które w znacznym stopniu
mogą utrudniać przemieszczanie się kolumn z zaopatrzeniem. Istotnym elementem w tej ocenie
staje się także ocena terenu przyległego bezpośrednio do przeszkody wodnej, a w tym m.in.:
• możliwość podejścia do rzek (zbiorników wodnych) i ich forsowanie;
• możliwość rozwinięcia plzaop (bpz) na drugim brzegu.
Możliwość pokonywania rzeki w bród przedstawia tabela 3.
Tabela 4. Możliwość pokonywania rzeki w bród38

Dostępna głębokość w metrach przy prędkości prądu
Rodzaj środka transportu
do 1 m/s 1–2 m/s ponad 2 m/s
Piesi 1 0,8 0,6
Samochody do 2 t 0,6 0,5 0,4
Samochody 3–3,5 t 0,8 0,7 0,6
Samochody ponad 5 t 0,9 0,8 0,7
Traktory 0,8 0,7 0,6
Roślinność
Istotne znaczenie dla działania plzaop odgrywają lasy, zwłaszcza ich duże kompleksy.
W czasie prowadzenia oceny lasu należy wziąć pod uwagę grubość, wysokość i gęstość drzew
37
tamże, s. 44.
38
tamże, s. 46.
72
oraz aktualną porę roku i zagospodarowanie. Lasy z jednej strony ułatwiać będą maskowanie,
w tym przemieszczanie się kolumn z zaopatrzeniem, z drugiej stwarzać doskonałe warunki
dla potencjalnego przeciwnika do wykonywania zawał, niszczeń, które utrudnią realizację do-
staw zaopatrzenia.
Osiedla
Duży wpływ na sposób realizacji zadań zabezpieczenia materiałowego będą wywierały
miasta. W tym główną rolę ogrywać będą: ich kształt, położenie, wewnętrzna struktura oraz
potencjał gospodarczy, jakim dysponują.
Dla sprawnego przemieszczania się kolumn z zaopatrzeniem znaczenie mają: charakter
zabudowy, sieć ulic oraz węzły komunikacyjne. W ocenie osiedli należy ponadto wziąć pod
uwagę charakter zabudowy i trwałość zabudowy.
Rzeźba
Rzeźba stanowi jeden z najbardziej trwałych elementów składowych terenu, w dużym
stopniu decyduje o skuteczności zabezpieczenia materiałowego batalionu. Formami rzeźby
terenu są: góra, kotlina, grzbiet, dolina, terasa i siodło. Każda z przedstawionych form wy-
maga oceny. Nie mniej wydaje się, że zasadnicze znaczenie ma dostępność terenu (zboczy).
Dostępność zboczy przedstawia tabela 4.
Tabela 5. Dostępność zboczy

Kąt nachylenia
Rodzaj zbocza Dostępność zbocza
w stopniach
Bardzo łagodne do 5° dla wszystkich pojazdów
Łagodne 5–10° dla wszystkich pojazdów ze zmniejszoną prędkością
Spadziste 10–20° tylko dla samochodów terenowych i wozów bojowych
tylko dla samochodów terenowych i wozów bojowych

Spadzisto-strome 20–30°
z bardzo małą prędkością
Strome 30–40° tylko dla czołgów i pojazdów gąsienicowych
Bardzo strome 40–60° tylko dla grup pieszych
Urwiste ponad 60° tylko dla grup specjalnych
Właściwa ocena rzeźby terenu pozwoli umiejętnie wykorzystać jego walory, a jedno-
cześnie umożliwi w sposób optymalny wykorzystanie terenu do rozmieszczenia i rozwi-
nięcia plzaop (bpz), co stworzy warunki do skutecznej realizacji zadań zabezpieczenia
materiałowego.
Analiza wyróżnionych elementów składowych terenu polegać powinna na studiowaniu
i określeniu ich wpływu na działanie plzaop (bpz). Analizując wyróżnione elementy należy
przewidywać ewentualną zmianę ich właściwości taktycznych wskutek dokonanych zniszczeń
np.: zalanie terenu wodą, wpływu pory roku oraz pogody.
73
Wnioski z oceny terenu

Wnioski z oceny terenu powinny zawierać m.in.:
• określenie, w jakim stopniu teren ułatwia lub utrudnia realizację zadań zabezpieczenia ma-
teriałowego batalionu;
• dobór odpowiednich sił i środków do realizacji zabezpieczenia materiałowego w zależno-
ści od warunków terenowych;
• określenie przedmiotów terenowych, decydujących o sprawnym przemieszczeniu
plzaop (bpz).
Szkic terenu
Szkic terenu jest to rysunek niewielkiego wycinka powierzchni Ziemi wykonany
w zmniejszeniu (przeważnie w dużej skali) na podstawie bezpośredniej obserwacji terenu
lub przez powiększenie wycinka z mapy (zdjęcia lotniczego), jako szkieletu do sporządza-
nia szkicu.
Szkice terenu ze względu na swoją przejrzystość, czytelność, wiarygodność i jednoznacz-
ność przedstawianej treści stanowią dogodniejszą formę do przedstawiania sytuacji topogra-
ficznej i taktycznej niż dokumenty w postaci opisowej. Dlatego mogą one mieć szerokie zasto-
sowanie jako graficzne dokumenty bojowe w różnych rodzajach walki.
Szkice terenu sporządza się najczęściej w celu opracowania na ich podstawie graficznych
dokumentów bojowych, uzupełnienia szczegółów terenowych na mapie lub jej uaktualnienia.
Rodzaje szkiców można wyróżnić między innymi w zależności od przeznaczenia i ich wy-
konania. Ze względu na przeznaczenie można wyróżnić następujące rodzaje szkiców:
• szkic rozpoznania terenu;
• szkic rozpoznania odcinka rzeki, terenu bagnistego, lasu, osiedla itp.;
• szkic rozkaz;
• szkic dozorów i sektora obserwacji;
• szkic obrony (drużyny, plutonu);
• szkic rozpoznania drogi marszu;
• inne rodzaje szkiców związane z organizacją, przygotowaniem i realizacją zabezpieczenia
materiałowego.
Szkic może zawierać różnorodne dane. Jest to uzależnione od potrzeb. Niemniej, dla po-
trzeb realizacji zadań przez plzaop szkic terenu powinien zawierać takie dane jak:
• droga marszu;
• szerokość jezdni, objazdy, mosty;
• miejsca na drodze utrudniające przemieszczanie się środków transportu, odcinki zamino-
wane lub skażone, odcinki drogi o gwałtownych spadkach;
• osiedla oraz rzeźbę terenu.
Istotnym wzbogaceniem szkicu terenu może być objaśnienie umieszczone z boku
szkicu.
74
Szkic terenu (przykład)
75
Pluton zaopatrzenia
w działaniach bojowych
Działanie plutonu zaopatrzenia w natarciu
Działanie plutonu zaopatrzenia – aspekty taktyczne
Natarcie jest działaniem rozstrzygającym, podstawowym rodzajem walki prowadzonej
głównie w formie zwrotów zaczepnych z zamiarem rozbicia wojsk przeciwnika i opanowa-
nia (odzyskania) zajmowanego przez niego terenu.
Celem natarcia jest pokonanie przeciwnika. Do celów szczegółowych natarcie należy
zaliczyć:
• pozbawienie przeciwnika sił i środków;
• uchwycenie terenu o zasadniczym znaczeniu;
• zdobycie wiadomości o przeciwniku;
• związanie przeciwnika walką, aby zapobiec (zdezorganizować) manewrowi jego sił;
• przejęcie inicjatywy.
Batalion może przechodzić do natarcia z marszu lub z bezpośredniej styczności z prze-
ciwnikiem. Do natarcia z marszu batalion przechodzi po podejściu z głębi, z zajmowaniem
lub bez zajmowania rejonu wyjściowego.
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w natarciu jest organizowane i realizowane głów-
nie przy wykorzystaniu sił i środków plzaop. Ponadto wykorzystywane są zasoby terenowej
infrastruktury materiałowej oraz zdobycz wojenna.
Pododdziałom pierwszego rzutu, szczególnie walczącym na głównym kierunku natar-
cia, ŚBiM dowożone są transportem plzaop. Pozostałe pododdziały ŚBiM mogą pobierać
ze źródeł zaopatrzenia przydzielonych przez przełożonego, transportem własnym. Pod-
oddziałom walczącym w znacznym oderwaniu od sił głównych mogą być przydzielone
czołówki materiałowe.
Do czasu rozpoczęcia działań plzaop (bpz) pozostaje w wyznaczonym (dotychczasowym)
rejonie. Podczas natarcia część sił plzaop przemieszcza się za pododdziałami pierwszego rzu-
tu, stwarzając warunki do skrócenia „ramienia” dostaw.

W natarciu w celu zabezpieczenia batalionu w środki bojowe, jako element funkcjonalny
organizowane są:
• w batalionie batalionowy punkt amunicyjny (bpa);
• w kompanii kompanijny punkt amunicyjny (kpa).
Batalionowy (kompanijny) punkt amunicyjny organizuje się w rejonie rozwinięcia bpz.
Powinien on być organizowany w miejscu ukrytym przed obserwacją i bezpośrednim ogniem
przeciwnika zapewniającym dogodny zarówno dojazd jak i wyjazd środków transportowych
z amunicją. Należy przewidywać, że punkt amunicyjny może być organizowany na środkach
transportowych, przydzielonych przez wyższego przełożonego. Niemniej jednak, należy dążyć
76
do wykorzystania naturalnych ukryć (wgłębienia, nisze, leje, obiekty itp.) oraz organizować
przedsięwzięcia zabezpieczenia bojowego.
Miejsce rozwinięcia punktu amunicyjnego, zadania, siły i środki do jego organizacji oraz
sygnały dowodzenia i kierunek przesunięcia w czasie walki ustala dowódca batalionu.
Środki bojowe do plzaop batalionu mogą być dowożone transportem kzaop oddziału lub
bezpośrednio do pododdziałów batalionu. Na czas wykonywania zadania, przełożony może
przydzielić transport ze środkami bojowymi do dyspozycji dowódcy batalionu, a ten skiero-
wać go bezpośrednio do kompanii lub też pozostawić do swojej dyspozycji.
W celu terminowego i sprawnego dostarczania środków bojowych do pododdziałów, na
określony sygnał ze sztabu batalionu wysyła się z kompanii łącznika na punkt spotkania
z transportem z zadaniem rozprowadzenia pojazdów do miejsc przeznaczenia (do poszcze-
gólnych kpa).
Dowóz środków bojowych do pododdziałów organizuje podoficer zaopatrzenia na pod-
stawie wytycznych szefa logistyki (S-4) batalionu. Sporządza on rozdzielnik, w którym po-
daje rodzaje i ilości amunicji dowożonej do poszczególnych pododdziałów, miejsca i czasy
jej przekazania, drogę dojazdu, punkty spotkania, sposób wykorzystania powrotnego (pu-
stego) oraz czas i miejsce powrotu. Do poszczególnych zaopatrywanych pododdziałów do-
wozi się jednocześnie wszystkie rodzaje środków bojowych.
W okresie organizowania działań (w rejonie ześrodkowania) samochody ze środkami
bojowymi kieruje się bezpośrednio do wozów bojowych. W wypadku złożenia środków bo-
jowych na gruncie w rejonie kpa wozy bojowe podjeżdżają w wyznaczonej przez dowódcę
kolejności do wyznaczonego miejsca w celu uzupełnienia środków bojowych.
W natarciu przydzielone z plzaop do pododdziałów pierwszorzutowych samochody ze
środkami bojowymi, przesuwają się pod dowództwem szefa kompanii do rubieży, gdzie za-
trzymuje się sprzęt bojowy (plutony) w celu uzupełnienia środków bojowych. Miejsca te po-
winny umożliwiać dojazdy samochodów ze środkami bojowymi oraz warunki maskowania
i osłonę przed bezpośrednim ogniem przeciwnika.
W baterii artylerii przed rozpoczęciem natarcia plzaop dostarcza środki bojowe na stano-
wiska ogniowe jako zapas dodatkowy, na okres artyleryjskiego przygotowania ataku oraz na
artyleryjskie wsparcie ataku. W czasie zmiany stanowisk ogniowych nie zużytą amunicję prze-
wozi się na nowe stanowiska ogniowe transportem baterii, a w przypadku braku możliwości
jej przewiezienia, dowódca baterii melduje przełożonemu.
Podczas prowadzenia działań zaczepnych (natarcia) stosuje się żywienie sposobem mie-
szanym lub wyłącznie według suchej należności żywnościowej. W celu zapewnienia właściwej
organizacji żywienia żołnierzy podczas działań zaczepnych należy:
1) uzupełnić zapasy ruchome środków spożywczych, przede wszystkim w pododdziałach, za-
pewniając chleb świeży i utrwalony oraz odpowiednie ilości koncentratów spożywczych,
szczególnie błyskawicznych;
2) wydać (uzupełnić) żołnierzom kuchenki indywidualne, paliwo i inne wyposażenie nie-
zbędne do przyrządzania i spożywania posiłków;
3) skompletować sprzęt służby żywnościowej i zbadać jego stan techniczny;
4) żołnierzom pododdziałów czołgów zapewniać gotowane posiłki, poprzez wydawanie zało-
gom czołgów gorących posiłków w posiadane przez nie termosy.
Posiłki przyrządza się i spożywa na postojach, podczas odpoczynków, w czasie przygoto-
wania do walki, pobytu w rejonie wyjściowym, koncentracji i przerw w działaniach bojowych
i innych sprzyjających okolicznościach.
77
Batalion zmechanizowany w natarciu
78
Zabezpieczenie materiałowe
batalionu zmechanizowanego w natarciu
79
Żołnierzom biorącym udział w pościgu zapewnia się wyżywienie w postaci suchych na-
leżności żywnościowych oraz gotowych posiłków w puszkach. Jeżeli sytuacja bojowa na to
pozwala, żołnierzom wydaje się co najmniej jeden posiłek gotowany dziennie, przyrządzony
z koncentratów i produktów konserwowanych oraz chleb.
Jeńców wojennych żywi się z reguły gotowanymi posiłkami, dwa, trzy razy dziennie. Po-
siłki przyrządza się przede wszystkim z produktów pochodzących ze zdobyczy wojennej.
Jeńcom należy zapewnić dostateczną ilość napojów w postaci kawy (po 0,5 l na śniadanie
i kolację) oraz w niezbędnej ilości przegotowanej wody. Pojedynczych jeńców lub małe ich
grupy w okresie od wzięcia do niewoli do czasu przekazania ich do punktu zbiorczego nale-
ży żywić z zapasów pododdziału. Jeżeli jeńcom nie można zapewnić posiłków gotowanych,
należy zaopatrywać ich co najmniej raz dziennie w gorącą kawę i chleb (suchary) z dodat-
kiem konserw mięsnych i mięsno-warzywnych.39
Zaopatrywanie w mps
Przed rozpoczęciem natarcia plzaop dostarcza do pododdziałów batalionu mps w ilo-
ści zapewniającej uzupełnienie UiSW do pełnych norm. Jednocześnie należy przewidy-
wać, że plzaop zużyte podczas natarcia mps uzupełni dopiero na koniec dnia walki, po
wykonaniu przez batalion określonego zadania bojowego. Nie należy jednak wykluczać
możliwości realizacji doraźnych dostaw w przypadku np. awarii sprzętu i konieczności
jego uzupełnienia w brakujące ilości mps. Zaopatrywanie pododdziałów w mps realizo-
wane jest przy wykorzystaniu cystern i cystern dystrybutorów oraz transportu przystoso-
wanego do tego celu. Po dostarczeniu do podziału mps należy zabrać opakowania (beczki,
kanistry) po zużytych środkach.
W przypadku przejścia do pościgu plzaop zapewnia stałe i nieprzerwane uzupełnianie za-
pasów, przemieszcza w odpowiednim czasie do przodu zapasy mps na środkach transportu
samochodowego.
Po zakończeniu przez plzaop „dobowego” uzupełnienia mps w pododdziałach batalionu,
uzupełnia swoje zapasy ze wskazanych źródeł.
W okresie przygotowania do natarcia w plzaop wykonuje się niezbędne zadania usłu-
gowe z uwzględnieniem uzupełnienia zapasów mps utrzymywanych w tyłach batalionu
oraz odtwarzaniem zdolności eksploatacyjnej UiSW, w szczególności cystern i cystern
dystrybutorów.

W związku z tym, że w plzaop nie utrzymuje się zapasów przedmiotów mundurowych
ich dostarczenie do pododdziałów nastąpi dopiero po złożeniu przez pododdziały batalionu
zapotrzebowania i jego realizacji przez kzaop oddziału, które następnie plzaop dostarczy
w trakcie dostaw pozostałych brakujących ŚBiM.
39
Dokładniejsze informacje na temat żywienia w czasie wojny można znaleźć w Przepisy o gospodarce żywnościowej
i organizacji żywienia w czasie wojny, Żywn. 93/80.
80
Działanie plutonu zaopatrzenia

w boju spotkaniowym
Bój spotkaniowy jest formą natarcia i ma miejsce wówczas, gdy obie strony dążą do roz-
strzygnięcia działaniem zaczepnym. Ponadto, można założyć, że z bojem spotkaniowym bę-
dziemy mieli do czynienia wówczas, gdy zaistnieje względna równorzędność uczestników boju
spotkaniowego, wyrażająca się stosunkiem sił 1:1.
Biorąc pod uwagę powyższą treść, można wysunąć wniosek, że o sukcesie boju spotkanio-
wego może zdecydować wypadkowa: szybkości reakcji wojsk własnych na zaistniałą sytuację
i utrudnienie (paraliż) działania wojskom przeciwnika.
Szybkość reakcji będzie uzależniona przede wszystkim, od sprawnie funkcjonujących sys-
temów: rozpoznania i dowodzenia40. Natomiast, podstawą do poszukiwań sposobu utrudnie-
nia działania wojskom przeciwnika, będzie określenie tych jego punktów, które będą wpływać
na sprawność jego natarcia. Sprecyzowanie tych punktów oraz ich umiejętne wykorzystanie,
może doprowadzić do uzyskania nad nim przewagi, a tym samym narzucenia przeciwnikowi
swojego (optymalnego dla siebie) sposobu działania. Z dużym prawdopodobieństwem można
stwierdzić, że jednym z takich słabych punktów (ogniw) będą pododdziały zaopatrzenia. Wy-
nika to z ich wrażliwości na oddziaływanie ogniowe oraz ich ograniczoną manewrowość.
Prawdopodobnie największą rolę w boju spotkaniowym odgrywać będzie początkowy
okres jego trwania. W tym okresie, wykonywane będą głębokie porażenia, polegające na:
niszczeniu, zatrzymaniu i dezorganizacji odwodu przeciwnika lub jego ważnych obiektów
(stanowiska dowodzenia, węzły łączności)41. Bardzo „wdzięcznym” obiektem oddziaływania
ogniowego mogą być pododdziały zaopatrzenia. Wykonanie uderzeń ogniowych na kolumnę
plzaop, może skutecznie paraliżować ruch w obszarze tyłów batalionu, tym samym utrudnić
lub uniemożliwić wprowadzenie do walki odwodów.
W boju spotkaniowym, zabezpieczenie materiałowe batalionu można rozpatrywać
w aspekcie:
• współudziału w tworzeniu warunków do uzyskania przewagi sytuacyjnej przez wojska własne;
• odtworzenia zapasów ŚBiM.
W celu realizacji pierwszego przedsięwzięcia, dowódca plzaop powinien być zarówno przy-
gotowany, jak i utrzymywać w stałej gotowości plzaop do wykonania przez niego niezbędnego
manewru. Umożliwi to, zaistnienie „otwartej przestrzeni” (udrożnione korytarze ruchu). W kon-
sekwencji, stworzone zostaną dogodne warunki do efektywnego użycia posiadanych sił i środków,
wykonania nieoczekiwanego uderzenia lub umiejętnego wykorzystania właściwości terenu, a przez
to – postawienie przeciwnika w niekorzystnej dla niego sytuacji. Jak pisze K. Nożko „Będzie to
manewr szczególnego rodzaju, będzie on jednak konieczny zwłaszcza wówczas, gdy walka nabie-
rze dużej dynamiki działań, przy gwałtownie zmieniających się sytuacjach operacyjno-taktycznych
oraz powstawania znacznych strat, zwłaszcza uszkodzeń różnego rodzaju UiSW. Po prostu urzą-
dzenia logistyczne muszą nadążać, a niekiedy i wyprzedzać wojska wykonujące manewr”42. Reali-
40
Jako sprawnie funkcjonujący systemu dowodzenia, autor ma na myśli bezkolizyjny przepływ informacji, w tym
płynne przekazywanie zadań między poszczególnymi szczeblami dowodzenia.
41
T. Wójcik: Rozważania o współczesnym natarciu, BWW, Warszawa 1987, s. 114.
42
K. Nożko: Sztuka tworzenia przewagi w systemie obronnym RP, Wyd. Bellona, Warszawa, s. 223–224.
81
Batalion zmechanizowany w boju spotkaniowym
82
Zabezpieczenie materiałowe batalionu zmechanizowanego

w boju spotkaniowym
83
zacja drugiego z wymienionych przedsięwzięć, nabierze zasadniczego znaczenia dopiero pod

koniec dnia walki.
W realizacji przedsięwzięć, o których mowa, można wyróżnić etapy:
• I etap – wykonanie manewru plzaop (przemieszczenie plzaop);
• II etap – rozwinięcie bpz oraz określenie priorytetów zabezpieczenia materiałowego na
kolejny etap walki;
• III etap – realizacja dostaw ŚBiM na kierunku pododdziałów uzyskujących powodzenie
w walce.
Współdziałanie
W okresie planowania natarcia, nie należy pominąć tak ważnego zagadnienia, jakim jest
organizowanie współdziałania. Z punktu widzenia zabezpieczenia materiałowego, istotne są:
• określenie czasu i ewentualnych rubieży boju spotkaniowego;
• zakres zabezpieczenia przez przełożonego wykonania manewru przez plzaop43.
Istotną kwestią, która powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w planie współdziałania,
są: uzgodnienia dotyczące zakresu, możliwego terminu oraz miejsca odtworzenia zdolności
bojowej pododdziałów, które mogą ponieść nadmierne straty, uniemożliwiające im dalsze pro-
wadzenie działań.

W przewidywaniu zaistnienia boju spotkaniowego mało zasadne wydaje się tworzenie
(wydzielenie) czołówek materiałowych. Wynika to, ze zgromadzenia w plzaop jeszcze przed
rozpoczęciem natarcia, niezbędnego zapasu środków bojowych na wykonanie zadania. Po-
nadto, brak jest zasadności rozdziału (rozczłonkowania) sił i środków, chyba że pierwszo-
rzutowe pododdziały wykonywałyby zadania na takich kierunkach, które uniemożliwiałyby
płynną realizację dostaw środków bojowych. Nie mniej, uzupełnienia środków bojowych będą
odbywały się doraźne (na zapotrzebowanie z pola walki).
Z chwilą otrzymania zadania do rozwinięcia bpa plzaop zwieksza tempo marszu, wchodzi
do wyznaczonego rejonu i rozmieszcza się w gotowości do zaopatrywania w środki bojowe
walczących pododdziałów. Rejon rozwinięcia bpa wybiera się w pobliżu dróg dowozu i ewa-
kuacji. Zmiany rejonów rozwinięcia bpa w boju spotkaniowym dokonuje się w zależności od
uzyskanego powodzenia i konieczności zaopatrywania pododdziałów w środki bojowe w wal-
ce. Posiadane zapasy w czasie boju spotkaniowego powinny być załadowane na środki trans-
portowe w ilości umożliwiającej przewożenie ich w jednym kursie. Ponadto, organizowanie
przedsięwzięć związanych z zaopatrywaniem pododdziałów batalionu w środki bojowe w bo-
ju spotkaniowym realizowane będzie na podobnych zasadach jak podczas natarcia.
Zaopatrywanie w mps
Przed rozpoczęciem natarcia plzaop dostarcza do pododdziałów batalionu mps w ilości
zapewniającej uzupełnienie UiSW do pełnych norm. Jednocześnie należy przewidywać, że
plzaop zużyte podczas natarcia mps uzupełni dopiero na koniec dnia walki, po wykonaniu
43
Jest to tym bardziej zasadne, jeżeli uzmysłowimy sobie, że długość kolumny marszowej plzaop batalionu wynosi
ok. 2 km, a rejon rozmieszczenia wynosi ok. 1 km2.
84
przez batalion określonego zadania bojowego. Nie należy jednak wykluczać możliwości re-
alizacji doraźnych dostaw w przypadku np. awarii sprzętu i konieczności jego uzupełnienia
w brakujące ilości mps. Po zakończeniu przez plzaop „dobowego” uzupełnienia mps w pod-
oddziałach batalionu, uzupełnia swoje zapasy ze wskazanych źródeł.
Podczas prowadzenia działań stosuje się żywienie sposobem mieszanym lub wyłącznie
według suchej należności żywnościowej. W celu zapewnienia właściwej organizacji żywienia
żołnierzy podczas działań zaczepnych należy:
1) uzupełnić zapasy ruchome środków spożywczych, przede wszystkim w pododdziałach, za-
2) wydać (uzupełnić) żołnierzom kuchenki indywidualne, paliwo i inne wyposażenie nie-
3) skompletować sprzęt służby żywnościowej i zbadać jego stan techniczny;
4) żołnierzom pododdziałów czołgów zapewniać gotowane posiłki, poprzez wydawanie zało-
gom czołgów gorących posiłków w posiadane przez nie termosy.
Żołnierzom biorącym udział w pościgu zapewnia się wyżywienie w postaci suchych na-
leżności żywnościowych oraz gotowych posiłków w puszkach. Jeżeli sytuacja bojowa na to
pozwala, żołnierzom wydaje się co najmniej jeden posiłek gotowany dziennie, przyrządzony
z koncentratów i produktów konserwowanych oraz chleb.
Organizacja przedsięwzięć związanych z żywieniem żołnierzy w boju spotkaniowym reali-
zowana będzie na podobnych zasadach jak podczas natarcia.

W związku z tym, że w plzaop nie utrzymuje się zapasów przedmiotów mundurowych ich
dostarczenie do pododdziałów nastąpi dopiero po złożeniu przez pododdziały batalionu zapo-
trzebowania i jego realizacji przez kzaop oddziału. Plzaop dostarczy umundurowanie w trak-
cie realizacji dostaw pozostałych brakujących ŚBiM.
Podsumowanie
Planując zabezpieczenie materiałowe działań oraz przewidując możliwość zaistnienia boju
spotkaniowego, nie należy wykluczać sytuacji przejścia do obrony. W związku z tym, zasad-
nym jest uwzględnić niżej wymienione zagadnienia:
• wykonanie manewru plzaop, powinno być zabezpieczone przez pododdziały ogólnowoj-
skowe;
• manewr winien być wykonany z takim wyliczeniem, aby po jego wykonaniu, plzaop miał
możliwość rozwinięcia bpz lub jego rozwinięcia po niewielkiej korekcie położenia;
• utrzymywanie w gotowości do użycia odwodu materiałowego umożliwiającego natych-
miastowe skierowanie zaopatrzenia na kierunek pododdziału uzyskującego powodzenie
w walce.
Podejmując ryzyko, jakie niesie za sobą wykonanie manewru plzaop, należy także ocenić
i przewidzieć trudności przyczynowo-skutkowe, które będą towarzyszyć realizacji tego zamie-
rzenia. Ryzyko nie może prowadzić do zwiększenia strat w efekcie tego przedsięwzięcia, prze-
ciwnie, właśnie w jego wyniku straty powinny być maksymalnie zminimalizowane.
85
Działanie plutonu zaopatrzenia w obronie

Obrona jest działaniem podstawowym, zamierzonym lub wymuszonym rodzajem walki
polegającym na udaremnieniu lub odparciu uderzeń wojsk przeciwnika, zadaniu mu mak-
symalnych strat, utrzymaniu zajmowanego rejonu (punktu oporu) oraz stworzeniu warun-
ków do działań zaczepnych. W każdej sytuacji obrona powinna być aktywna, trwała, zdolna
do odparcia natarcia powietrzno-lądowych zgrupowań uderzeniowych przeciwnika. Speł-
nienie tych warunków osiąga się poprzez m.in. skuteczną ochronę plzaop (bpz). Większość
sił plzaop należy przewidzieć do użycia w pierwszym rzucie. Przy czym w każdej sytuacji
należy dysponować odwodem gotowym do szybkiej reakcji w dynamicznej sytuacji. Duże-
go znaczenia nabiera zarówno wybór rejonu rozmieszczenia plzaop, jak i przedsięwzięcia
zmierzające do wprowadzenia przeciwnika w błąd, co do jego przebiegu.
Dowódca plzaop powinien być w gotowości do wykonania manewru w celu wsparcia
kompanii pierwszego rzutu w tworzeniu przewagi na wybranym kierunku lub uchylenia się od
uderzeń przeciwnika. Manewr powinien być prosty w zamiarze oraz przeprowadzony szybko
i w miarę możliwości skrycie.
Najmniej korzystne dla plzaop będzie realizowanie przez niego zadań zabezpieczenia
materiałowego podczas działań batalionu w pasie sił przesłaniania. Wynikać to będzie z ko-
nieczności dokonania podziału sił plzaop do realizacji zadań oraz konieczności zabezpiecze-
nia (przynajmniej częscią sił) odtwarzania zdolności bojowej po wyjściu batalionu z pasa sił
przesłaniania.
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w obronie jest organizowane i realizowane w pierw-
szej kolejności w oparciu o posiadany potencjał logistyczny plzaop.
Podczas planowania i zaopatrywania pododdziałów batalionu w ŚBiM należy szczególnie
mieć na uwadze, że jeżeli batalion przechodzi do obrony w pierwszym rzucie brygady na od-
cinku, który zgodnie z planem przełożonego ma wziąć udział w wykonaniu natarcia, to do
tego celu należy zgromadzić odpowiednie zapasy doraźnie.
W obronie plzaop zwykle rozwinięty będzie za pierwszym rzutem batalionu, w rejo-
nie rozmieszczenia jego odwodu. Plzaop wyznacza się główny i zapasowy rejon rozmiesz-
czenia. Ponadto, w rejonie rozwinięcia plzaop wybiera się i urządza: miejsca (punkty) do
rozmieszczenia (przechowywania) ŚBiM lub środków transportowych według klas za-
opatrzenia, miejsca (punkty) sortowania, czyszczenia i kompletowania ŚBiM i opakowań
zdanych przez pododdziały; drogi wjazdu i wyjazdu oraz miejsca wyczekiwania środków
transportowych, miejsca do rozmieszczenia stanu osobowego plzaop oraz szczelin i ukryć
dla żołnierzy.
Rejon, w którym zamierza się rozwinąć bpz, musi być rozpoznany. Podczas rekonesansu
należy ustalić stopień ewentualnego skażenia lub zakażenia rejonu, stan i możliwości jego roz-
budowy inżynieryjnej, stan dróg, warunki pracy w bpz. Po wejściu do rejonu rozwinięcia bpz
należy wykonać ukrycia dla żołnierzy, pojazdów z zapasami ŚBiM. Jednocześnie należy rozbu-
dowywać stanowiska obronne, zorganizować ochronę i obronę. Ponadto, w okresie przygoto-
wania do obrony należy rozpoznać drogi przemieszczenia do rejonu zaopasowego.
Dostarczanie ŚBiM realizowane będzie głównie transportem własnym odbiorcy. Gdy pod-
oddział walczy w pierwszym rzucie i na kierunku (w rejonie) głównego wysiłku obrony, do-
starczanie zaopatrzenia odbywa się środkami plzaop.
Zadania transportowe organizowane są przy kompleksowym wykorzystaniu różnych ro-
dzajów transportu. Przewozy realizowane są zgodnie z priorytetami ustalonymi przez dowód-
cę batalionu.
86

Charakterystyczną cechą zaopatrywania w środki bojowe w obronie jest tworzenie
zapasów doraźnych. Gromadzi się je w kpa i bpa, na stanowiskach ogniowych artylerii.
Wielkość tych zapasów zależy od wykonywanych przez batalion zadań w obronie, cha-
rakteru przewidywanych działań przeciwnika oraz planowanych dalszych działań. Należy
jednak pamiętać, że nie mogą one ograniczać manewrowości plzaop w czasie działań i dą-
żyć, by w sytuacji przejścia batalionu do natarcia lub konieczności wycofania się zapasy te
zostały wyewakuowane.
W obronie plzaop dowozi środki bojowe do kpa. Dowódcy pododdziałów z reguły wy-
dzielają siły i środki (nosicieli) po odbiór amunicji z kpa. W miarę możliwości - ładowanie
taśm broni maszynowej, organizuje się w kpa za pomocą ładownika lub siłami plutonów na
stanowiskach ogniowych.
Dla pododdziału artylerii amunicję przeznaczoną na wykonanie zadań ogniowych
w danym dniu walki plzaop dowozi na stanowiska ogniowe. Pozostałe środki bojowe skła-
da się na ciągnikach artyleryjskich oraz na gruncie (w wykopach) w rejonie punktu amu-
nicyjnego.
Środki bojowe na kolejny dzień walki dowozi się w warunkach ograniczonej widoczności
(pod osłoną nocy) z bpa do kpa. Łuski i opakowania amunicji artyleryjskiej podlegają zwroto-
wi i ewakuuje się je transportem powrotnym.
Zaopatrywanie w mps
W okresie przygotowania do obrony plzaop dostarcza do pododdziałów batalionu mps
w ilości zapewniającej uzupełnienie UiSW do pełnych norm. Jednocześnie należy przewi-
dywać, że plzaop zużyte podczas obrony mps uzupełni dopiero na koniec dnia walki. Nie
należy jednak wykluczać możliwości realizacji doraźnych dostaw w przypadku np. awarii
sprzętu i konieczności jego uzupełnienia w brakujące ilości mps. Zaopatrywanie podod-
działów w mps realizowane jest przy wykorzystaniu cystern i cystern dystrybutorów oraz
transportu przystosowanego do tego celu. Zapasy mps można utrzymywać (składować) na
ziemi, jednak w celu umożliwienia sprawnego ich manewru, celowe jest ich przechowywa-
nie na środkach transportu.
W obronie stosuije się mieszany sposób żywienia żołnierzy, z przewagą posiłków goto-
wanych. Dotyczy to głównie pododdziałów pierwszorzutowych i będących w bezpośredniej
styczności z przeciwnikiem.
W batalionie znajdującym się w odwodzie, wydaje się żołnierzom dwa lub trzy razy dzien-
nie posiłki gotowane. Jeżeli przyrządzanie posiłków gotowanych jest niemożliwe, stosuje się
suche należności żywnościowe.

W zakresie zaopatrywania w przedmioty mundurowe nie wyróżnia się różnic w stosunku
do innych rodzajów działań.
87
Batalion zmechanizowany w obronie
88
batalionu zmechanizowanego w obronie
89
Działanie plutonu zaopatrzenia w okrążeniu

Do zasadniczych uwarunkowań wpływających na zabezpieczenie materiałowe batalionu

prowadzącego walkę w okrążeniu należy sposób przejścia do walki w okrążeniu oraz warunki
terenowe i atmosferyczne. W pierwszym przypadku wyróżnikami będą, m.in.:
• czas;
• możliwości przygotowania się do prowadzenia walki;
• ukompletowanie plzaop;
• stan zapasów ŚBiM.
Niewątpliwie najkorzystniejsza sytuacja prowadzenia walki w okrążeniu wystąpi wówczas,
gdy będą to działania zamierzone. W tej sytuacji dowódca plzaop będzie dysponował dosta-
tecznym czasem na przygotowanie plzaop do działań.
Wymuszone przejścia do działań w okrążeniu wynika z tego, że przeciwnik uzyskał prze-
wagę pozwalającą mu na dokonanie okrążenia wojsk strony przeciwnej. W tej sytuacji bata-
lion przechodzący do walki okrężnej posiada już znacznie uszczuplone zapasy ŚBiM, braki
w UiSW oraz niepełny stan osobowy plzaop. W konsekwencji wymusi to zmianę zabezpiecze-
nia materiałowego tak, aby w zmienionych uwarunkowaniach taktycznych skutecznie realizo-
wać dostawy zaopatrzenia i świadczyć usługi niezbędne do prowadzenia dalszej walki.
Uwarunkowania terenowe i atmosferyczne

W dobie rozwoju powietrznych środków transportu (w tym głównie śmigłowców) prze-
rzucenie wojsk na dużą odległość nie będzie stanowić większego problemu. W czasie pro-
wadzenia działań może dojść do sytuacji, gdy wojska działać będą w różnorodnym terenie.
Różnice dotyczyć będą przede wszystkim rejonów rozmieszczenia plzaop oraz wyznaczenia
i utrzymania dróg dowozu i ewakuacji. W terenie górzystym i lesistym (lesisto-jeziornym)
plzaop (bpz) rozmieszczać się będzie przede wszystkim w pobliżu dróg, przesiek (ze względu
na ich ograniczoną liczbę). Nieco inaczej sprawa wygląda w terenie równinnym, gdzie drożnia
jest znacznie lepsza. W wypadku prowadzenia walki w terenie górzystym (lesisto-jeziornym)
może wystąpić sytuacja, że zniszczenie przez przeciwnika jednej drogi spowoduje utratę bądź
ograniczy do minimum możliwości realizacji dostaw zaopatrzenia. Natomiast w terenie rów-
ninnym, (w którym występuje bardziej gęsta sieć dróg) możliwość wyznaczenia zapasowych
dróg nie będzie nastręczała większych problemów.
W zakresie obrony i ochrony różnice polegać będą przede wszystkim na możliwościach
prowadzenia rozpoznania, a tym samym na realizacji przedsięwzięć związanych z ubezpiecze-
niem plzaop (bpz). Najmniej korzystna sytuacja wystąpi w czasie prowadzenia obrony okręż-
nej w terenie lesistym (lesisto-jeziornym). W tej sytuacji istnieje duże zagrożenie przenikania
małych grup rozpoznawczych lub dywersyjnych przeciwnika w głąb ugrupowania batalionu.
Możliwości prowadzenia obserwacji są znacznie większe w terenie górzystym oraz w trakcie
prowadzenia obrony okrężnej zorganizowanej w mieście. Wówczas będąc w posiadaniu wy-
niosłości posiada się lepsze możliwości prowadzenia obserwacji oraz skuteczniejszej organi-
zacji ubezpieczenia.
Do najistotniejszych uwarunkowań atmosferycznych towarzyszących planowaniu zabez-
pieczenia materiałowego należy pora roku, a w tym charakterystyczne jej cechy:
• temperatura;
• opady atmosferyczne.
90
Temperatura oraz opady atmosferyczne rzutować będą przede wszystkim na przygoto-

wanie plzaop do wykonania zadania bojowego oraz wyznaczenie i utrzymanie dróg dowozu
i ewakuacji. Przygotowanie plzaop do działań (występowanie wysokich lub niskich tempera-
tur) polegać będzie na m.in.:
• uzupełnieniu ŚBiM zapewniających funkcjonowanie w warunkach występowania niskich
temperatur;
• zgromadzenie dodatkowych ilości wody lub wyznaczenie dodatkowych punktów jej pozy-
skiwania;
• przystosowanie UiSW do działania w oczekiwanych warunkach atmosferycznych (np.: ma-
lowanie sprzętu na kolor maskujący; wymiana płynów eksploatacyjnych w pojazdach).
W wypadku wyznaczenia i utrzymania dróg dowozu i ewakuacji zachodzi konieczność na-
wiązania współdziałania z pododdziałem saperów, który z racji przeznaczenia odpowiedzial-
ny będzie za utrzymanie dróg w przejezdności. Problem utrzymania dróg staje się najbardziej
istotny w czasie zwiększonych opadów atmosferycznych i oddziaływaniu ich na drogi grun-
towe. Pojazdy kołowe będące na wyposażeniu plzaop mają ograniczoną możliwość porusza-
nia się w terenie nieposiadającym utwardzonych dróg. Tym samym realizacja zabezpieczenia
materiałowego może przebiegać w sposób niesystematyczny, co w sposób bezpośredni może
wpłynąć na realizacji zadań bojowych realizowanych przez batalion.
Na czas walki w okrążeniu wprowadza się ścisły reżim zużycia ŚBiM, przygotowuje lą-
dowiska i zrzutowiska, organizuje przyjęcie śmigłowców dostartczających zaopatrzenie oraz
zbiórkę ładunków z dokonanych zrzutów. Ponadto, należy dążyć do maksymalnego wykorzy-
stania zasobów terenowych (bazy remontowej, paliw płynnych, żywności, leków) oraz zdoby-
czy wojennej.
W czasie wyjścia z okrążenia priorytet w zabezpieczeniu materiałowym mają podod-
działy dokonujące wyłomu w pierścieniu okrążenia. W kolejności ustalonej przez dowódcę
batalionu dowódca plzaop formuje kolumnę i przemieszcza się w ślad za pododdziałami
przełamującymi ugrupowanie przeciwnika. Środki transportowe plzaop przeznacza się
przede wszystkim do ewakuacji rannych i chorych. W razie braku możliwości wyewaku-
owania ŚBiM oraz UiSW, niszczy się je lub pozbawia cech używalności. Decyzję o zniszcze-
niu podejmuje dowódca batalionu.
Przygotowanie plzaop zależy głównie od stopnia jego ukompletowania, możliwości uzu-
pełnienia strat i braków oraz czasu, jakim będzie dysponował na osiągnięcie gotowości do
działania i obejmuje:
• uzupełnienie stanu etatowego żołnierzy i UiSW;
• zgromadzenie zapasów ŚBiM (normatywnych i doraźnych) w plzaop oraz w pododdzia-
łach batalionu;
• odtworzenie zdatności technicznej UiSW będącego na wyposażeniu plzaop;
• przygotowanie UiSW do pracy w istniejących warunkach atmosferycznych i terenowych;
• ewakuację rannych i chorych do batalionowego punktu opatrunkowego (w sytuacji przej-
ścia do obrony w sposób zamierzony, kiedy będą jeszcze możliwości ewakuacji rannych
i chorych);
• przeszkolenie stanu osobowego plzaop do wykonania zadań w warunkach walki
w okrążeniu.
W warunkach organizowania zabezpieczenia materiałowego batalionu w walce okrężnej
w sytuacji działań wymuszonych, przygotowanie plzaop odbywać się będzie prawdopodobnie
w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem. W związku z tym część przedsięwzięć związa-
nych z jego przygotowaniem będzie realizowana jednocześnie z bieżącym zaopatrywaniem
pododdziałów batalionu.
Ugrupowanie plzaop polega na umiejętnym i adekwatnym do istniejącej sytuacji bojowej
oraz zamiaru dowódcy podziale sił i środków plzaop oraz odpowiednim ich usytuowaniu
91
w ugrupowaniu bojowym batalionu w stosunku do rubieży styczności z przeciwnikiem. Za-

leżeć ono będzie od ugrupowania bojowego, przewidywanego sposobu działania przeciwnika
oraz od warunków terenowych i atmosferycznych. Niemniej należy przewidywać, że plzaop
ugrupowany będzie w jednym rzucie, rozwijając bpz.
Rozmieszczenie plzaop polega na umiejętnym usytuowaniu w terenie w stosunku do wal-
czących pododdziałów i jednoczesnym zapewnieniu dogodnych warunków do wykonywania
zadań, obrony i ochrony – w razie potrzeby – szybkiego opuszczenia zajmowanych rejonów.
Rozmieszczenie zależy głównie od stopnia zagrożenia przez przeciwnika oraz zakresu wyko-
nywanych w danym rejonie zadań. Właściwe rozmieszczenie plzaop (bpz) powinno zapewnić
przede wszystkim zwiększenie jego żywotności, a tym samym zachowania zdolności do wy-
konywania zadań związanych z zabezpieczeniem materiałowym. Do uwarunkowań mających
wpływ na rozmieszczenie zaliczyć można:
• bliskość dróg dowozu i ewakuacji;
• posiadanie korzystnych warunków do rozwinięcia bpz i jego właściwego funkcjonowania;
• dogodne warunki do maskowania oraz obrony i ochrony.
W walce w okrążeniu plzaop (bpz) rozmieszcza się w centrum ugrupowania, w rejonach
osłanianych przez pododdziały bojowe. Transport z zapasami zaopatrzenia rozmieszcza się
w sposób rozśrodkowany w ukryciach i miejscach zamaskowanych. W rejonach rozmieszcze-
nia plzaop (bpz) realizuje się w pełnym zakresie rozbudowę inżynieryjną. Poza zasadniczymi
rejonami rozmieszczenia, wskazane jest wyznaczenie rejonów zapasowych. Zależnie od reali-
zowanych zadań oraz sytuacji bojowej plzaop rozmieszcza się w wyznaczonym rejonie druży-
nami lub rozwija element bądź cały bpz. Celowe jest rozmieszczenie plzaop (bpz) w rejonie
zurbanizowanym bądź w niedużej odległości od nich.44
W sytuacji bezpośredniego zagrożenia ze strony przeciwnika włamującego się w głąb
obrony, skutków jego oddziaływania jego środków ogniowych (skażenie, pożary, minowanie
powierzchniowe), potrzeby uchylania się przed uderzeniami środków napadu powietrznego
i broni precyzyjnego rażenia, może zaistnieć potrzeba zmiany rejonu rozmieszczenia. W tym
przypadku dowódca plzaop powinien pamiętać o zachowaniu ciągłości realizacji dostaw za-
opatrzenia i świadczenia usług niezbędnych do prowadzenia przez batalion walki okrężnej.
Wyznaczenie, przygotowanie i utrzymanie

dróg dowozu i ewakuacji
W rejonie obrony batalionu drogi dowozu i ewakuacji wyznacza się i przygotowuje
wykorzystując przede wszystkim istniejącą sieć drogową. W batalionie na kierunku każ-
dej kompanii pierwszego rzutu wyznacza się po jednej zasadniczej drodze dowozu i ewa-
kuacji. Drogi te powinny być tak wyznaczone, aby umożliwiały plzaop sprawną realizację
dostaw zaopatrzenia zarówno z zasadniczych, jak i z zapasowcyh rejonów rozmieszczenia.
Zasadnym jest wyznaczenie zapasowych dróg dowozu i ewakuacji. Jest to o tyle istotne,
że zaopatrywanie odbywać się będzie zasadniczo transportem samochodowym. Wybo-
ru dróg powinni dokonać szef logistyki wspólnie z szefem sztabu batalionu, przy udziale
dowódcy plzaop. Określenie przydatności wybranych dróg do realizacji dowozów i ewa-
kuacji powinno nastąpić podczas rekonesansu logistycznego, w czasie którego ustalone
powinny m.in. objazdy węzłów komunikacyjnych, które mogą znaleźć się w rejonie obro-
ny batalionu oraz innych newralgicznych punktów na tych drogach. Batalion prowadząc
44
Pozwoliłoby to na wykorzystanie stacjonarnej infrastruktury. Zasadnym byłoby wykorzystanie pomieszczeń stałych
do rozwinięcia bpz oraz wykorzystanie infrastruktury technicznej.
92
walkę okrężną może zajmować mniejszy rejon obrony niż prowadząc działania obronne
w składzie oddziału. W konsekwencji ramię dowozu i ewakuacji zostanie znacznie skró-
cone. Niemniej należy zdać sobie sprawę z tego, że zmniejszona powierzchnia rejonu
obrony batalionu spowoduje większą skuteczność prowadzenia ognia przez przeciwnika
(w szczególności ognia artylerii). Istnieje więc, uzasadniona potrzeba zwiększenia ilości
oraz wyznaczenia zapasowych dróg dowozu i ewakuacji (o ile warunki terenowe na to
pozwolą).
Obrona i ochrona plzaop (bpz) ma na celu maksymalne osłabienie skutków oddziaływania
przeciwnika na plzaop, zachowanie zdolności do działania i zapewnienie warunków do wyko-
nania zadań.
W działaniach obronnych problem obrony i ochrony plzaop nabiera szczególnego
znaczenia, ponieważ inicjatywa i przewaga ilościowa są po stronie przeciwnika, zatem
i możliwości jego oddziaływania są większe. Przeciwnik, dążąc do osłabienia zdolności
bojowej broniących się wojsk, będzie dążył do dezorganizacji systemu zabezpieczenia ma-
teriałowego batalionu.
Organizowanie obrony i ochrony plzaop (bpz) w walce okrężnej uzależniona będzie
przede wszystkim od warunków terenowych, w jakich będzie prowadzona walka. Najko-
rzystniejszym wariantem będzie prowadzenie przez bataliom walki okrężnej w terenie
zurbanizowanym (mieście). Korzystając ze stacjonarnej infrastruktury terenowej plzaop
jest w stanie bardzo skutecznie zrealizować przedsięwzięcia związane z obroną i ochro-
ną. Najmniej korzystnym wariantem w zakresie obrony i ochrony jest prowadzenie walki
okrężnej w terenie lesistym (lesisto-jeziornym). Batalion działając bez styczności z wła-
snymi wojskami narażony będzie w dużym stopniu na oddziaływanie grup rozpoznaw-
czych i dywersyjno-rozpoznawczych. Małe, dobrze zorganizowane grupy przeciwnika
stanowią największe zagrożenie dla plzaop (bpz), który z racji wykonywanych przez siebie
zadań nie posiada w swoim składzie pododdziałów ochrony. Batalion prowadząc walkę
okrężną nie będzie posiadał sił i środków dla zapewnienia skutecznej obrony i ochrony
plzaop (bpz). Tym samym dowódca plzaop musi liczyć się z koniecznością zorganizowa-
nia ww. przedsięwzięć we własnym zakresie.

Istotnym przedsięwzięciem warunkującym zachowanie zdolności bojowej przez batalion
będzie zgromadzenie przez plzaop zapasów doraźnych środków bojowych. Gromadzi się je
w kpa i bpa, na stanowiskach ogniowych artylerii. Wysokość tych zapasów zależy od przewi-
dywanego czasookresu prowadzenia przez batalion walki w okrążeniu. Należy jednak pamię-
tać, że nie mogą one ograniczać manewrowości plzaop w czasie działań i dążyć, by w sytuacji
wyjścia z okrążenia zapasy te zostały wyewakuowane.
Plzaop dowozi środki bojowe do kpa. Dowódcy pododdziałów z reguły wydzielają siły
i środki po odbiór środków bojowych z kpa. W miarę możliwości – ładowanie taśm broni ma-
szynowej, organizuje się w kpa za pomocą ładownika lub siłami plutonów na stanowiskach
ogniowych.
Dla pododdziału artylerii środki bojowe przeznaczone na wykonanie zadań ognio-
wych w danym dniu walki plzaop dowozi na stanowiska ogniowe. Pozostałe środki bojowe
składa się na ciągnikach artyleryjskich oraz na gruncie (w wykopach) w rejonie punktu
amunicyjnego.
Środki bojowe na kolejny dzień walki dowozi się w warunkach ograniczonej widoczno-
ści (pod osłoną nocy) z bpa do kpa. Łuski i opakowania podlegają zwrotowi i ewakuuje się je
transportem powrotnym.
93
Batalion zmechanizowany w okrążeniu
94
batalionu zmechanizowanego w okrążeniu
95
Zaopatrywanie w mps
W okresie przygotowania do walki w okrążeniu plzaop dostarcza do pododdziałów bata-
lionu mps w ilości zapewniającej uzupełnienie UiSW do pełnych norm. Po uzupełnieniu mps
w pododdziałach plzaop niezwłocznie uzupełnia swoje zapasy w kzaop, a jeżeli istnieje taka
możliwość gromadzi ich dodatkowe ilości.
Zaopatrywanie pododdziałów w mps realizowane jest przy wykorzystaniu cystern i cy-
stern dystrybutorów oraz transportu przystosowanego do tego celu. Zapasy mps można utrzy-
mywać (składować) na ziemi, jednak w celu umożliwienia sprawnego ich manewru, celowe
jest ich przechowywanie na środkach transportu.
może uzupełnić swoje zapasy ze wskazanych źródeł infrastruktury cywilnej.
Żywienie realizuje się stosując mieszany sposób żywienia żołnierzy, z przewagą posiłków
gotowanych. Dotyczy to głównie pododdziałów prowadzących bezpośrednią walkę z prze-
ciwnikiem.
W pododdziałach znajdujących się w odwodzie, wydaje się żołnierzom dwa lub trzy razy
dziennie posiłki gotowane. Jeżeli przyrządzanie posiłków gotowanych jest niemożliwe, stosuje
się suche należności żywnościowe.

do innych rodzajów walki.

na wybrzeżu morskim
Na sprawność działania plzaop wływ będzie miała poprawnie przeprowadzona geogra-
ficzna analiza rejonu działań. Do najistotniejszych jej elementów należą: rzeźba terenu, wody,
grunty oraz duże kompleksy leśne.
Strefa pobrzeży stanowiących obszar ciągnący się wzdłuż wybrzeża morskiego stanowi
głównie pas nizin nadmorskich charakteryzujący się niewysokimi wzgórzami wydmowymi.
Średnia różnica wysokości około 20 m. W jego skład wchodzą: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrze-
że Koszalińskie i Pobrzeże Gdańskie.
Do istotnych przeszkód wodnych należą jeziora przybrzeżne. Jeziora, w przeważającej części,
powstały na skutek odcięcia mierzejami od morza dawnych zatok. Stąd też są płytkie i rozcią-
gają się równolegle do wybrzeża. Charakterystyczną cechą tych jezior jest to, że otoczone są
zatorfionymi równinami.
Rzeki mają przebieg południkowy, stąd też dla kierunku działań stanowią znaczną przeszkodę.
Grunty w przewadze gliniaste i torfowe ograniczają przejezdność zwłaszcza w okresie wilgotnym
96
i mokrym. Duża ilość małych rzek wymaga wykorzystania sprzętu inżynieryjnego (mosty przeno-
śne). Obszar charakteryzuje się średnim stopniem zalesienia ok. 30%. Przeważają lasy o charakte-
rze utrudniającym przejezdność. Największe skupiska leśne występują na Pobrzeżu Kaszubskim
i Pobrzeżu Szczecińskim.
Grunty na pobrzeżu mają charakter zróżnicowany z przewagą piaszczystych, a ponadto
występują powszechnie formy bagienne, torfowe oraz gliniaste. Grunty bagniste i torfowe
występują głównie wokół jezior przybrzeżnych oraz wzdłuż dolin rzecznych. Na największe
obszary terenu bagnistego znajdują się wokół jezior: Jamno, Bukowo, Wicko45 i Łebsko46 oraz
wzdłuż dolin rzecznych, zwłaszcza w Pradolinie Łeby–Redy.
Wody śródlądowe. Główne rzeki to: Reda, Parsęta47, Wieprza48, Słupia49 i Łeba50. W swych dol-
nych biegach mają one szerokość ok. 50 m i głębokość rzędu 2 m. Ze względu na zabagnione dna
dolin oraz na ogół wysokie i urwiste brzegi stwarzają dogodne warunki do organizowania obrony.
Lasy na pobrzeżu rozmieszczone są nierównomiernie. Największe kompleksy leśne wystę-
pują na Pobrzeżu Szczecińskim. Duże obszary lasów występują także na Pobrzeżu Koszaliń-
skim. Ciągną one się od Koszalina na północny wschód, aż do Ustki51. Od Ustki do Jastrzębiej
Góry lasy występują głównie wzdłuż wybrzeża. W głębi pobrzeży, między Koszalinem a Lę-
borkiem teren jest w zasadzie otwarty.
Sieć osadnicza strefy pobrzeży jest nierównomiernie rozwinięta. Na krańcach występują
duże aglomeracje miejskie Szczecin i Trójmiasto, a w części środkowej dwa ośrodki o znacze-
niu krajowym Koszalin i Słupsk.
Pozostałe miasta kwalifikowane jako małe to: Darłowo52, Sławno53, Ustka, Łeba54. Wzdłuż
położone są także małe miejscowości letniskowo-kapieliskowe. Ogólnie sieć osadnicza jest
stosunkowo rzadka. Zabudowa miast jest zwarta, budynki murowane i podpiwniczone. Mia-
sta posiadają sieć energetyczną, wodociągową, kanalizacyjną i telefoniczną.
Sieć dróg strefy pobrzeży jest rozwinięta w stopniu zadawalającym. Zauważa się brak drogi
biegnącej w bezpośrednim sąsiedztwie wybrzeża. Droga samochodowa oraz linia kolejowa,
równolegle do wybrzeża, łącząca Gdynię ze Szczecinem (przez Lębork, Słupsk, Sławno, Kosza-
lin) biegną w dość dużej odległości od brzegu morskiego. Mimo to mają one duże znaczenie
dla manewru wojsk i dowozu sprzętu wzdłuż wybrzeża.
Największymi węzłami komunikacyjnymi są Szczecin i Gdańsk. Do ważnych węzłów kolejo-
wo-drogowych należą także: Słupsk, Koszalin, Białogard, Kołobrzeg, Sławno, Lębork, Ustka.
45
Wicko – jez. nadbrzeżne na Wybrzeżu Słowińskim; pow. 1059 ha, gł. Do 6,1 m. Encyklopedia popularna PWN,
W-wa 1997, t. X, s. 181.
46
Łebsko – jez. nadbrzeżne na Wybrzeżu Słowińskim, oddzielone od M. Bałtyckiego mierzeją; pow. 7142,2 ha, dł. 16,4
km, szer. 7,6 km, gł. 6,3 m. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. V, s. 408.
47
Parsęta – rz. na Pojezierzu Zachodniopomorskim i Pobrzeżu Koszalińskim; dł. 127 km, dorzecze 3151 km2; ucho-
dzi do M. Bałtyckiego w Kołobrzegu; dł. dopływ Radew. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. VII, s. 114.
48
Wieprza – rz. na Pojezierzu Zachodniopomorskim i Pobrzeżu Koszalińskim; dł. 112 km, dorzecze 2170 km2; ucho-
dzi do M. Bałtyckiego w Darłówku. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. X, s. 203.
49
Słupia – rz. na pojezierzach Wschodniopomorskim i Zachodniopomorskim oraz na Pobrzeżu Koszalińskim; dł. 141
km, dorzecze 1623 km2; uchodzi do Bałtyku w Ustce. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. VIII, s. 475.
50
Łeba – rz. na Pojezierzu Kaszubskim i Wybrzeżu Słowińskim; dł. 117 km, dorzecze 1801 km2; przepływa przez liczne
jeziora, m.in. przez Łebsko; uchodzi do M. Bałtyckiego. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. V, s. 408.
51
Ustka – m. przy ujściu Słupi do M. Bałtyckiego; 16,9 tys. mieszk. (1987); port rybacki; stocznia; przemysł rybny,
prawa miejskie 1945. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. X, s. 48.
52
Darłowo – m. nad M. Bałtyckim; 14,7 tys. mieszk. (1987); port handl. i rybacki; przemysł spoż., maszyn., metal.,
szkl.; got. zamek książąt pomor. z XIV w., fragmenty murów miejskich z XIV-XV w., prawa miejskie przed 1271.
Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. II, s. 329.
53
Sławno – m. nad Wieprzą; 14,4 tys. mieszk. (1992); przemysł drzewny, spoż., odzież., węzeł kolejowy; got. kościół
z XIV w., mury miejskie z bramami z XV w.; prawa miejskie 1317. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997,
t. VIII, s. 464.
54
Łeba – m. nad M. Bałtyckim i jez. Łebsko; 4 tys. mieszk. (1992); port rybacki, zakłady rybne, wytwórnia sztucznego
lodu, prawa miejskie 1357. Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1997, t. V, s. 408.
97
Głównymi zadaniami w zakresie zabezpieczenia materiałowego batalionu będą:

• w okresie przygotowania obrony wybrzeża morskiego:
– odtworzenie w pododdziałach normatywnych zapasów zaopatrzenia;
– zgromadzenie i dostarczenie do wojsk środków inżynieryjno-saperskich na potrzeby
fortyfikacyjnej rozbudowy terenu;
– dostarczenie do pododdziałów artylerii zapasów dodatkowych amunicji artyleryjskiej.
• w czasie prowadzenia działań obronnych:
– zgromadzenie zapasów amunicji na ogniowe wsparcie kontrataku;
– dostarczenie ŚBiM pododdziałom działającym w rejonie głównego wysiłku obrony;
– odtworzenie zapasów w plzaop.
Potrzeby ŚBiM mogą być znacznie większe niż w innych oddziałach bojowych. Wynika
to z przewidywanego (prawdopodobnego) charakteru działań przeciwnika i możliwości
uzyskania znacznej przewagi na kierunku desantowania w pierwszym etapie walki.
Wielkość zapasów ŚBiM utrzymywanych w batalionie nie gwarantuje ciągłości zaopatry-
wania wojsk, dlatego też w okresie organizowania obrony wybrzeża morskiego wskazane jest
gromadzenie zapasów dodatkowych nie tylko amunicji, lecz także innych ŚBiM. Powinny być
one gromadzone i utrzymywane przy sprzęcie, na stanowiskach ogniowych artylerii naziem-
nej, przeciwlotniczej, w punktach oporu pododdziałów, a nawet na planowanych rubieżach
obrony. Z tego też powodu dowódca plzaop powinien planować optymalne wykorzystanie po-
siadanych środków transportu.
Zużywane w batalionie ŚBiM uzupełnia się z zapasów utrzymywanych w plzaop. Zapasy
zaopatrzenia odtwarza się w plzaop głównie z BPZ rozwiniętego przez kzaop. Pomocniczy-
mi źródłami zaopatrzenia są zasoby miejscowe i zdobycz wojenna. Z zasobów miejscowych
batalion będzie mógł wykorzystać przede wszystkim paliwa płynne, produkty żywnościowe,
materiały budowlane.
W sprzyjających warunkach pewną ilość ŚBiM (paliwa, żywność) batalion będzie rów-
nież mógł zdobyć na przeciwniku. Na ich wykorzystanie potrzebna będzie jednak zgoda
przełożonego, a ponadto będą mogły być użyte przez batalion dopiero po badaniach la-
boratoryjnych.
Batalion w zależności od sytuacji bojowej, przechodzi do obrony w styczności z przeciw-
nikiem lub bez styczności z przeciwnikiem wykorzystując właściwości obronne i ochronne te-
renu. W związku z tym różne będą potrzeby batalionu ŚBiM i różny będzie sposób ich zaspo-
kajania. W wypadku przechodzenia do obrony bez styczności z przeciwnikiem dostarczanie
ŚBiM do pododdziałów pierwszego rzutu batalionu odbywać się będzie transportem plzaop
batalionu. Natomiast dostarczanie zaopatrzenia dla pododdziałów znajdujących się w odwo-
dzie odbywać się będzie jej transportem.
Plzaop ugrupowuje się w jeden rzut i rozwija bpz. Niemniej, ze względu na możliwość za-
grożenia ze strony desantów morskich i powietrznych oraz grup dywersyjno-rozpoznawczych
przeciwnika, można wydzielić środki transportu (czołówki materiałowe) ze ŚBiM i rozmieścić
je wewnątrz ugrupowania bojowego poszczególnych pododdziałów.
Podczas organizowania obrony wybrzeża morskiego w styczności z przeciwnikiem, może
mieć miejsce jednoczesne użycie transportu plzaop batalionu i kzaop oddziału.
W połączeniu z desantem morskim może dojść do przerwania dróg dowozu i ewakuacji,
co w konsekwencji uniemożliwi zaopatrywanie niektórych pododdziałów. Dlatego też waż-
nym przedsięwzięciem jest obrona i ochrona bpz oraz kolumn dowożących zaopatrzenie.
W wypadku przewidywanego dużego zużycia środków bojowych przez poszczególne pod-
oddziały (np. przez pododdziały artylerii), należy przydzielić im na czas wykonywania zadań
bojowych dodatkowe środki transportu z zaopatrzeniem (czołówki materiałowe).
W wypadku włamania się przeciwnika w głąb obrony batalionu, może zaistnieć koniecz-
ność przemieszczenia bpz do rejonu zapasowego. Powinien on być wcześniej rozpoznany
98
i przygotowany. Przemieszczenie realizuje się w sposób niezakłócający ciągłość zaopatrywania

walczących pododdziałów.
Uwzględniając możliwość powstania zakłóceń w procesie dostaw zaopatrzenia, konieczne
jest zachowanie w plzaop zapasów dodatkowych zaopatrzenia. W wypadku poważnego zakłó-
cenia ciągłości dostaw zaopatrzenia, może być zastosowany manewr ŚBiM między poszcze-
gólnymi pododdziałami.
W celu zapewnienia ciągłości dowozu i ewakuacji ŚBiM, a także do przemieszczania
plzaop wyznacza się i utrzymuje drogi dowozu i ewakuacji. Drogi dowozu i ewakuacji prze-
biegają od rejonów rozmieszczenia bpz do rejonów rozmieszczenia kompanijnych punktów
logistycznych.
W obronie wybrzeża morskiego ważną rolę pełnią drogi rokadowe, umożliwiające manewr
siłami i środkami w procesie zaopatrywania walczących pododdziałów. W rejonie obrony ba-
talionu wyznacza się i utrzymuje: rokadę nadbrzeżną, przebiegającą na wysokości pierwszo-
rzutowych batalionów.

Organizacja obrony wybrzeża charakteryzować się będzie dużym zapotrzebowaniem na
miny, materiały wybuchowe, budowlane i inne materiały inżynieryjne. W czasie walki z de-
santem przeciwnika należy liczyć się z dużym zużyciem amunicji strzeleckiej, strzeleckiej po-
kładowej, artyleryjskiej, moździerzowej, czołgowej i do armat BWP.
Zapasy doraźne środków bojowych gromadzone będą w kpa i bpa, na stanowiskach
ogniowych artylerii. Wielkość tych zapasów zależy od wykonywanych przez batalion za-
dań w obronie, charakteru przewidywanych działań przeciwnika oraz planowanych dal-
szych działań oraz podobnie jak w innych rodzajach działań nie mogą ograniczać manew-
rowości plzaop w czasie działań.
W obronie plzaop dowozi środki bojowe do kpa. Dowódcy pododdziałów powinni wy-
dzielić siły i środki po odbiór amunicji z kpa.
w danym dniu walki plzaop dowozi na stanowiska ogniowe. Pozostałą amunicję składa
się na ciągnikach artyleryjskich oraz na gruncie (w wykopach) w rejonie punktu amuni-
cyjnego.
Środki bojowe na kolejny dzień walki dowozi się w warunkach ograniczonej widoczno-
ści (pod osłoną nocy) z bpa do kpa. Łuski i opakowania podlegają zwrotowi i ewakuuje się je
transportem powrotnym.
Zaopatrywanie w mps
Zaopatrywanie w mps realizowane jest na podobnych zasadach jak w obronie. W okresie
przygotowania do obrony plzaop dostarcza do pododdziałów batalionu mps w ilości zapew-
niającej uzupełnienie UiSW do pełnych norm, które uzupełni dopiero na koniec dnia walki.
Nie należy jednak wykluczać możliwości realizacji doraźnych dostaw w przypadku np. awarii
sprzętu i konieczności jego uzupełnienia w brakujące ilości mps. Zaopatrywanie pododdzia-
łów w mps realizowane jest przy wykorzystaniu cystern i cystern dystrybutorów oraz trans-
portu przystosowanego do tego celu. Zapasy mps można utrzymywać (składować) na ziemi,
jednak w celu umożliwienia sprawnego ich manewru, celowe jest ich przechowywanie na
środkach transportu.
99
Batalion zmechanizowany w obronie wybrzeża morskiego
100
batalionu zmechanizowanego w obronie wybrzeża morskiego
101
Żywienie organizowane jest podobnie jak w „klasycznej” obronie, stosując mieszany spo-
sób żywienia żołnierzy, z przewagą posiłków gotowanych. Dotyczy to głównie pododdziałów
pierwszorzutowych i będących w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem.
W batalionie znajdującym się w odwodzie, wydaje się żołnierzom dwa lub trzy razy dzien-
nie posiłki gotowane.
Jeżeli przyrządzanie posiłków gotowanych jest niemożliwe, stosuje się suche należności
żywnościowe.

do innych rodzajów działań.
Działanie plutonu zaopatrzenia w działaniach

opóźniających
W ujęciu słownika języka polskiego, opóźnienie ujmowane jest jako różnica czasu wyni-
kająca z dłuższego niż przewidywano trwania jakiejś czynności55. Powyższa definicja pokrywa
się w zasadniczej treści z pojęciem działań opóźniających preferowanych przez teoretyków
wojskowych.
Działania opóźniające są jednymi z podstawowych rodzajów walki i stosowane były przez
wojska od wieków. Jednak, nie zawsze współczesne pojęcie tych działań było z tą nazwą utoż-
samiane. Poglądy, a w tym zasady ich prowadzenia podlegały ewolucji. Analiza historii wojen
pozwoliła wyróżnić ich cechy wspólne. Do zasadniczych zaliczyć można:
• uporczywe hamowanie tempa i dezorganizacja natarcia przeciwnika, w tym rozpoznanie
jego głównego kierunku uderzenia;
• chęć wykrwawienia przeciwnika posiadającego znaczną przewagę, poprzez stosowanie ak-
tywnych form walki takich jak: zasadzki, walki podjazdowe, nękanie.
Wykonanie zadania w dużej mierze zależeć będzie od skutecznej realizacji dostaw
ŚBiM tak, aby bezkolizyjnie umożliwić regularne oddziaływanie ogniowe. Założenie
to wydaje się tym bardziej zasadne, gdy zdamy sobie sprawę z tego, że jednym z deter-
minantów działań opóźniających jest ich określony czas działania oraz świadomość,
że jest to tylko etap działań założonych na pewien okres, etap, który niejako przygo-
towuje wojska do rozstrzygającego starcia z przeciwnikiem. Procesowi zabezpieczenia
materiałowego działań, towarzyszyć będą określone uwarunkowania, z których naj-
istotniejsze to:
• przyjęta koncepcja prowadzenia działań opóźniających;
• wielkość sił i środków prowadzących działania opóźniające;
55
Słownik języka polskiego, t. II, PWN, W-wa 1979, s. 532.
102
• charakterystyka terenu i obszaru działań;

• przewidywana wielkość potrzeb ŚBiM;
• poziom wyszkolenia żołnierzy plzaop.
Przedstawione powyżej uwarunkowania pozwalają stwierdzić, że:
• zakres i sposób zabezpieczenia materiałowego, powinny wynikać ze skupienia głównego
wysiłku w określonych (wskazanych) punktach ciężkości, od których utrzymania zależy
wykonanie zadania;
• gruntowna analiza warunków terenowych, winna umożliwić optymalne jego wykorzysta-
nie, w tym możliwość korzystania z istniejących dróg, stosowanie obejść oraz wykorzysta-
nie ukryć jako elementów wspomagających maskowanie itp.;
• rozmieszczenie środków transportowych, powinno zapewnić ich sprawne i efektywne wy-
korzystanie, w szczególności w wypadku występowania w rejonie działań kompleksów le-
śnych, przeszkód wodnych i innych rejonów (miejsc) kanalizujących ruch;
• przygotowanie sił i środków plzaop, powinno być ukierunkowane na opanowanie umiejęt-
ności szybkiej realizacji dostaw ŚBiM.
W zabezpieczeniu materiałowym w pierwszej kolejności wykorzystywane są zasoby tere-
nowej infrastruktury materiałowej.
Przed planowanym przemieszczeniem pododdziału na kolejną pozycję opóźniania, plzaop
(bpz) nie realizujący w danym momencie zadań zabezpieczenia materiałowego, wyprowadza
się do zawczasu wyznaczonych rejonów. W walczących pododdziałach pozostawia się tylko
niezbędne zapasy zaopatrzenia.
W wypadku wymuszonego opuszczenia pozycji opóźniania, w pierwszej kolejności
ewakuowani są ranni i chorzy oraz ŚBiM niezbędne pododdziałom do dalszego prowa-
dzenia działań.
W czasie przechodzenia pododdziału na kolejne pozycje opóźniania plzaop (bpz) prze-
mieszcza się w sposób zorganizowany i skryty, rozpoczynając marsz na rozkaz dowódcy bata-
lionu. W tym względzie, dowódca plzaop powinien mieć wyznaczoną drogę przemieszczenia,
określoną kolejność i czas rozpoczęcia opuszczania swojego rejonu rozmieszczenia, wyzna-
czone nowe rejony rozmieszczenia i ich zajęcie.
Dowódca plzaop powinien dokonać podziału plutonu na części. W każdej z nich mu-
szą się znaleźć wszystkie rodzaje ŚBiM, a przede wszystkim amunicja i paliwo. Podczas
gdy jedna część plzaop realizować będzie dostawy zaopatrzenia do pododdziałów bata-
lionu, druga przemieści się do nowego rejonu rozmieszczenia. Po przejęciu przez nią za-
opatrywania wojsk pierwsza część zajmie kolejny rejon, podejmując na nowo dowóz ŚBiM
i tak na przemian. Siły i środki nie biorące bezpośrednio udziału w zaopatrywaniu np.
drużyna gospodarcza powinny zostać skierowane do rejonu wyznaczonego głębiej. Nie
powinny one stanowić balastu dla batalionu, który w tym okresie działań musi być bardzo
manewrowy.
Dowóz powinien organizować dowódca plzaop zgodnie z planem otrzymanym od
szefa logistyki (podoficera zaopatrzenia). Należy wziąć przy tym pod uwagę, że dostawy
mogą być realizowane do pododdziałów (kompanii, plutonów) broniących się na kolej-
nych rubieżach obronnych, na stanowiska ogniowe artylerii oraz w rejony, które mogą
być dopiero zajęte. Może być również wykonywany przez pojedyncze samochody. Dlatego
wymaga to dużych umiejętności dowódczych oraz znacznego doświadczenia i znajomości
terenu przez kierowców. Ważne znaczenie ma odpowiednie zaplanowanie dowozu oraz
wzajemne współdziałanie wszystkich pododdziałów batalionu.
Realizacja dostaw ŚBiM do pododdziałów batalionu oraz przesunięcie plzaop powin-
no być zsynchronizowane z odbiorem ŚBiM z kzaop. Zaopatrzenie może być przekazywane
plzaop, który zajmuje w danym czasie kolejny rejon lub dostarczane wprost do pododdzia-
łów batalionu.
103
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w działaniach opóźniających
104
Charakterystyczna cechą zaopatrywania w środki bojowe w działaniach opóźniają-

cych jest tworzenie zapasów doraźnych. Gromadzi się je w kpa i bpa, na stanowiskach
ogniowych artylerii. Wysokość tych zapasów zależy od wykonywanych przez batalion za-
dań w działaniach opóźniających, charakteru przewidywanych działań przeciwnika oraz
planowanych dalszych działań. Należy jednak pamiętać, że nie mogą one ograniczać ma-
newrowości plzaop w czasie działań i dążyć, by w czasie zajmowania kolejnych pozycji
opóźniania zapasy te zostały wyewakuowane. W razie braku możliwości wyewakuowania
ŚBiM oraz innego mienia wojskowego zagrożonego przechwyceniem przez przeciwnika,
niszczy się je lub pozbawia cech używalności.
W działaniach opóźniających plzaop dowozi środki bojowe do kpa. Dowódcy pod-
oddziałów z reguły wydzielają siły i środki po odbiór środków bojowych z kpa. W miarę
możliwości – ładowanie taśm broni maszynowej, organizuje się w kpa za pomocą ła-
downika lub siłami plutonów na stanowiskach ogniowych.
w danym dniu walki plzaop dowozi na stanowiska ogniowe. Pozostałą amunicję skła-
da się na ciągnikach artyleryjskich oraz na gruncie (w wykopach) w rejonie punktu
amunicyjnego.
Środki bojowe na kolejny dzień walki dowozi się w warunkach ograniczonej widocz-
ności (pod osłoną nocy) z bpa do kpa. Łuski i opakowania podlegają zwrotowi i ewakuuje
się je transportem powrotnym.
Zaopatrywanie w mps
W okresie przygotowania do prowadzenia działań opóźniających plzaop dostarcza

do pododdziałów batalionu mps w ilości zapewniającej uzupełnienie UiSW do peł-
nych norm. Jednocześnie należy przewidywać, że plzaop zużyte podczas obrony mps
uzupełni dopiero na koniec dnia walki. Nie należy jednak wykluczać możliwości re-
alizacji doraźnych dostaw w przypadku np. awarii sprzętu i konieczności jego uzupeł-
nienia w brakujące ilości mps. Zaopatrywanie pododdziałów w mps realizowane jest
przy wykorzystaniu cystern i cystern dystrybutorów oraz transportu przystosowanego
do tego celu.
W działaniach opóźniających stosuje się mieszany sposób żywienia żołnierzy, z przewa-
gą posiłków gotowanych. Jeżeli przyrządzanie posiłków gotowanych jest niemożliwe, stosuje
się suche należności żywnościowe.

W zakresie zaopatrywania w przedmioty mundurowe nie wyróżnia się różnic w stosun-
ku do innych rodzajów walki.
105

w terenie zurbanizowanym
Z dużym prawdopodobieństwem należy przypuszczać, że walki o miasta prawdopodobnie
toczone będą częściej niż dotychczas. Wynika to z uwarunkowań takich jak:
• wzrost liczby zwartej i luźnej zabudowy dużych powierzchni przewidywanych działań;
• wzrost znaczenia obrony terytorialnej jako komponenta obrony narodowej – przeznaczo-
nego zasadniczo do obrony rejonów swojego zamieszkania (w tym miast).
Walki w mieście charakteryzują się dużą zaciętością i prowadzone są w warunkach, gdy nie
ma stałego frontu (linii obrony), a sytuacja taktyczna zmienia się bardzo często.
Wykonanie zadania w działaniach będzie uzależnione w wielu wypadkach od tworzenia
specjalnych grup (grup taktycznych) złożonych z różnych specjalności wojsk m.in.: pododdzia-
łów wojsk chemicznych, inżynieryjno-saperskich, artylerii, a także czołgów i bwp. Ich działa-
nie może wspierać lotnictwo. Działania wojsk walczących w terenie zurbanizowanym mogą być
prowadzone na samodzielnych kierunkach w oderwaniu od sił głównych. Do częstych zjawisk
należeć będą walki w okrążeniu (przy zerwanych drogach dowozu i ewakuacji). Zachodzi więc
konieczność usamodzielnienia takich grup pod względem zabezpieczenia materiałowego.
Duży wpływ na zakres i sposób zabezpieczenia materiałowego wywierać będzie specyfika
terenu zurbanizowanego. W tym względzie, decydującą rolę odgrywać będzie jego wielkość
i ukształtowanie oraz jego infrastruktura. Istotnego znaczenia nabiera system komunikacyjny56.
Do rozmieszczenia plzaop (bpz) powinny być wykorzystane urządzenia podziemne, tj.: tunele
przelotowe, kolektory kanalizacyjne, tunele sieci ciepłowniczej i wód opadowych. Niemniej, wyma-
ga to szczegółowego rozpoznania przede wszystkim w zakresie możliwości ewakuacji ŚBiM w razie
niekorzystnej sytuacji taktycznej. Elementem wspomagającym sprawne zarządzanie potencjałem
materiałowym jest wcześniejsze oznakowanie miejsc zajętych przez plzaop (bpz). Zasadnym wydaje
się rozmieszczenie ŚBiM jeszcze przed rozpoczęciem działań w kilku oznaczonych i przygotowanych
wcześniej miejscach (ukryciach) na kierunku przewidywanego wycofania się już na kierunku głów-
nego uderzenia (natarcia). Jeżeli wykorzystywane są budynki istotne jest, aby posiadały przynajmniej
dwa wyjście (gwarantuje to ewakuację ŚBiM w przypadku zawalenia się jednego z wyjść).
W przypadku realizowaniu rekonesansu logistycznego, należy współdziałać z pododdziałami sa-
perów w zakresie określenia przydatności infrastruktury dla rozwinięcia bpz.
Należy zdać sobie sprawę z konieczności stworzenia stabilnego systemu informacyjnego
zapewniającego racjonalne wykorzystanie potencjału materiałowego oraz stwarzającego wa-
runki do elastycznego reagowania na zmieniającą się sytuację taktyczną.
Zabezpieczenie materiałowe w terenie zurbanizowanym

Istotą zabezpieczenia materiałowego wojsk walczących w terenie zurbanizowanych jest za-
pewnienie im niezbędnych ŚBiM oraz świadczenie usług niezbędnych do prowadzenia dzia-
łań. Osiągnąć to będzie można poprzez m.in.:
• utrzymanie w ciągłej przejezdności dróg dowozu i ewakuacji (w tym organizowanie odpo-
wiedniej regulacji ruchu);
56
Dla budownictwa starszego charakterystyczną cechą są wąskie ulice oraz duża ilość zaułków o dużym zagęszczeniu
ruchu w centrum miasta. W przypadku nowszego budownictwa charakterystyczną cechą są duże place, parki oraz
szerokie ulice.
106
• ochronę transportu i ładunków przed oddziaływaniem ogniowym przeciwnika;

• racjonalne wykorzystanie posiadanego potencjału materiałowego;
• stosowanie manewru zapasami ŚBiM;
• odpowiednie przygotowanie środków transportu oraz kierowców do wykonywania zadań
w złożonych warunkach drogowych.
Duże potrzeby ŚBiM przy wykonywaniu zadania bojowego przez batalion oraz możliwość
zablokowania miasta przez przeciwnika, jak również liczba przeszkód wodnych w obrębie
miasta – rozdzielających wojska od jednostek i urządzeń logistycznych – warunkują posiada-
nie dodatkowych zapasów ŚBiM. Najbardziej korzystne wydaje się gromadzenie tych zapasów
w pododdziałowych punktach logistycznych.
Do właściwości zabezpieczenia materiałowego zaliczyć można:
• konieczność organizowania zabezpieczenia materiałowego w bezpośredniej styczności
z przeciwnikiem;
• długi czas przebywania plzaop w jednym rejonie – w związku z mniejszą aniżeli w warun-
kach polowych częstotliwością ich przemieszczania w ciągu doby – co zmniejsza straty nie-
produktywne wykorzystywanego czasu i pozwala w pełni wykorzystać posiadane i miej-
scowe siły i środki zaopatrzenia;
• potrzebę rozdziału sił i środków, wynikającą z prowadzenia działań na kilku kierunkach.

Do przesłanek towarzyszących procesowi zaopatrywania w środki bojowe należą m.in.:
• zwiększenie zużycia amunicji artyleryjskiej (szczególnie stromotorowej), granatów oraz
amunicji strzeleckiej;
• duże zastosowanie materiałów wybuchowych i środki dymne;
• większe znaczenie żołnierzy donoszących środki bojowe;
• trudności z ewakuacją środki bojowe.
Utrudnieniem związanym z ewakuacją środków bojowych jest występowanie licznych znisz-
czeń i zawał ulic oraz ciągłe oddziaływanie ogniowe przeciwnika. W tej sytuacji zasadnym jest
współdziałanie z elementami zabezpieczenia technicznego, które posiadają na wyposażeniu
sprzęt o dobrym opancerzeniu i charakteryzujący się dużą siłą pociągową (np. WZT-2, WZT-3).
Działanie wymienionych środków powinno być poprzedzone dokładnym rozpoznaniem terenu
oraz określeniem zakresu współdziałania, z których najistotniejsze to m.in.:
• sposób podejścia do uszkodzonego środka transportowego;
• sposób wykonania czynności związanych z „podłączeniem” środka ewakuującego z ewakuowanym;
• sposób ewakuacji ze szczególnym uwzględnieniem drogi ewakuacji (w przypadku nieprze-
jezdności wcześniej planowanych dróg ewakuacji technicznej).
Zaopatrywanie w mps
Należy przypuszczać, że w trakcie prowadzenia działań w terenie zurbanizowanym zmniej-
szeniu ulegnie zużycie mps. Wynika to między innymi z tego, że:
• zmniejszy się tempo prowadzenia działań oraz głębokość zadań bojowych (obiektów do
opanowania);
• prowadzenie działań w terenie zurbanizowanym charakteryzuje się niewielkim manewrem
sprzętem techniczncym. Sprzęt znajdować się będzie w wielu sytuacjach w przygotowanych
okopach oraz innych ukryciach, umożliwiających maksymalną ochronę przed oddziaływa-
niem skutków prowadzenia ognia przez przeciwnika.
107
Batalion zmechanizowany w terenie zurbanizowanym
108
batalionu zmechanizowanego w terenie zurbanizowanym
109
Tym samym zmniejszy się zapotrzebowanie na paliwa do pojazdów i konieczność jego do-
starczenia przez plzaop do pododdziałów. Natomiast zwiększeniu ulegnie zużycie paliwa do
miotaczy ognia.
Nie przewiduje się zasadniczych zmian w organizowaniu żywienia batalionu. Nie mniej do
przesłanek towarzyszących procesowi zaopatrywania w żywność można zaliczyć m.in.:
• konieczność określenia źródeł zaopatrzenia w wodę (ich zasobność, sposobów pobierania,
ochrona źródeł);
• określenie możliwości pozyskania ŚBiM zdobytych u przeciwnika, a także znajdujących się
w składach i magazynach miejskich.
W przypadku braku możliwości wykorzystania pojazdów do realizacji dostaw zaopa-
trzenia, dowódca plzaop powinien przewidzieć konieczność dostarczenia żywności drogą
wiodącą przez dachy i strychy domów. Tym samym, koniecznym staje się przydzielenie żoł-
nierzom donoszących ŚBiM przewodników, którzy znają położenie zabezpieczanych pod-
oddziałów. W zależności od przyjętego wariantu żywienia dowódca plazop będzie musiał
dostarczyć posiłki (żywność) do kompanijnych punktów żywienia lub zorganizować ich
wydawanie w batalionowym punkcie żywienia. W związku z ograniczoną liczbą żołnierzy
bardziej korzystnym wydaje się wariant drugi.

Do przesłanek towarzyszących procesowi zaopatrywania wojsk walczących w terenie
zurbanizowanym zaliczyć można m.in.: określenie możliwości pozyskania ŚBiM zdobytych
u przeciwnika, a także znajdujących się w składach i magazynach miejskich, w szczególności
pościeli i bielizny.
Działanie plutonu zaopatrzenia w zimie

Pomimo, że klimat na naszym globie ulega systematycznemu ociepleniu, należy liczyć

się możliwością prowadzenia działań w zimie. W związku z tym, istotne jest sprecyzowa-
nie potrzeb w zakresie zabezpieczenia materiałowego prowadzenia działań w warunkach
zimowych. Ich zakres powinien być wynikiem współdziałania wszystkich ogniw (organów)
zajmujących się planowaniem i organizowaniem działań. Efektem tego współdziałania, po-
winno być z jednej strony, określenie czynników determinujących planowanie i prowadze-
nie przyszłych działań bojowych. Natomiast z drugiej strony, określenie wielkości i jakości
niezbędnych ŚBiM oraz zakresu przygotowania UiSW do prowadzenia działań w warun-
kach zimowych.
Założeniem wyjściowym do planowania działań powinno być to, że będą one prowa-
dzone wzdłuż istniejących dróg, które zbiegać się będą w większych lub mniejszych miej-
scowościach, tworząc węzły komunikacyjne. Ich opanowanie i utrzymanie, może gwaran-
tować osiągnięcie zakładanego celu działania lub w przypadku ich utraty, przyczynić się do
porażki. Dlatego też, nie należy wykluczyć, że działania będą miały ogniskowy charakter.
110
Tym samym, u podłoża planowania zabezpieczenia materiałowego, powinno być dążenie do

usamodzielnienia pododdziałów, w szczególności tych, które realizują zadanie główne.
Można użyć ogólnego stwierdzenia, że zabezpieczenie materiałowe w zimie, realizowane
będzie na tych samych lub bardzo zbliżonych zasadach, co w innych porach roku. Niemniej,
panujące zimą warunki klimatyczne, wymuszają na szefie logistyki (podoficerze zaopatrzenia
i dowódcy plzaop), przyjęcie dodatkowych założeń do planowania, organizowania i realizo-
wania przedsięwzięć zabezpieczenia materiałowego.
Można wyróżnić czynniki, które wpływać będą na proces planowania i organizowania za-
bezpieczenia materiałowego. Zaliczyć do nich można:
• opady atmosferyczne (nadmierna pokrywa śnieżna);
• ujemną temperaturę otoczenia;
• krótszy niż w lecie czas trwania dnia.
Czynniki, o których mowa wpływać będą na ograniczenie ruchliwości i zdolności manew-
rowej plzaop, co w konsekwencji wpływać będzie ujemnie, na jego możliwości wykonawcze.
W związku z tym, istotnego znaczenia nabiera utrzymanie stałego i terminowego napływu
informacji o stanie dróg, w tym możliwości wykonywania marszów na przełaj. Stworzy to,
zarówno dogodne warunki do realizacji zadań związanych z oczyszczaniem istniejących dróg
(utrzymaniem w przejezdności), torowaniem dróg na przełaj, jak i utrzymaniem pożądanej
skuteczności zaopatrywania.
Dowódca plzaop powinien zdawać sobie sprawę z konieczności niedopuszczenia do zjawisk,
związanych z powstawaniem wśród żołnierzy odmrożeń, zamrożeń, przeziębień itp. Warunkiem
przeciwdziałania ich powstawaniu jest właściwie prowadzona profilaktyka, tzn.: posiadanie od-
powiedniej (m.in. dopasowanego umundurowania) i suchej odzieży, odpowiednie odżywianie,
ruch, higiena ciała oraz stosowanie maści ochronnych i niedopuszczanie do dłuższej bezczynno-
ści żołnierzy. Jednocześnie dowódca plzaop powinien pamiętać, że w zależności od stanu, w ja-
kim znajduje się żołnierz, pierwsza pomoc może polegać na m.in.:
• w przypadku oziębienia: umieszczeniu poszkodowanego w ciepłym pomieszczeniu, stop-
niowym, ale w miarę możliwości szybkim ogrzaniu, podaniu do picia gorących napojów,
w dalszej kolejności potrzebna jest pomoc lekarska;
• w przypadku odmrożenia: ogrzaniu odmrożonej części ciała (dopuszczalne jest wcieranie
70% spirytusu), nałożeniu grubego opatrunku, pomocniczym sposobem postępowania jest
ogrzanie całego ciała i podanie gorących napojów.
Dowódca plutonu w ramach przygotowania żołnierzy oraz UiSW powinien stworzyć warun-
ki do sprawdzenia sprawności akumulatorów (w większym stopniu niż w okresie letnim, powi-
nien zwrócić uwagę na gęstość elektrolitu oraz niedopuszczać do rozładowania ich pojemności
więcej niż o 25%) i instalacji elektrycznych oraz wyposażenia indywidualnego, np. ukompleto-
wanie środków ochrony przed skażeniami, w szczególności masek przeciwgazowych w nakład-
ki okularowe i tkaniny przeciwzaroszeniowe oraz wkładki ocieplające do rękawic ochronnych.
Ponadto, powinien doskonalić praktyczne umiejętności (przede wszystkim kierowców) z zasad
eksploatacji sprzętu w warunkach zimowych. Zasadnym jest sprawdzenie jakości malarskich po-
włok ochronnych, a stwierdzone ubytki, zabezpieczyć malowaniem. Ważną czynnością będzie
wyposażenie pojazdów w łańcuchy przeciwślizgowe na koła samochodów.
W związku z występowaniem dużych różnic między temperaturą powietrza, a temperaturą pra-
cujących silników i agregatów, istnieje większe prawdopodobieństwo wykorzystania przez przeciwni-
ka promieniowania podczerwonego oraz termomierników do prowadzenie rozpoznania. Czynnością
minimalizującą występowanie wspomnianych efektów może być np. malowanie maskujące57. Reali-
zacja tego przedsięwzięcia powinna się odbyć w okresie przygotowawczym do prowadzenia działań.
57
Zakres i sposób maskowania zawarty jest w Instrukcji o malowaniu maskującym zasadniczego sprzętu i uzbrojenia
wojskowego. Inż. 218/67.
111

W warunkach zimowych plzaop realizuje dostawy środków bojowych do pododdziałów na
ogólnych zasadach. Nie istnieją zasadnicze różnice zarówno w zakresie przygotowania amuni-
cji, jak i realizacji ich dostaw. Niemniej, należy liczyć się z koniecznością realizacji zwiększo-
nych dostaw materiałów wybuchowych niezbędnych do wykonywania ukryć na sprzęt metodą
wybuchową.
Możliwym utrudnieniem w realizacji zadań może stać się ograniczona przejezdność dróg,
a tym samym dłuższy czas trwania dostawy zapotrzebowanych środków bojowych.
Zaopatrywanie w mps
Opady atmosferyczne, ujemne temperatury i porywiste wiatry, wpływają na pracę zasadni-
czych zespołów i podzespołów UiSW. Smary i płyny znajdujące się w mechanizmach, zmienia-
ją swoje parametry, co wpływa na zwiększenie awaryjności UiSW. W związku z tym, niezmier-
nie istotne jest wcześniejsze przygotowanie sprzętu do eksploatacji w warunkach zimowych,
w tym wymianę płynów eksploatacyjnych. Plzaop będzie musiał dostarczyć do pododdziałów
batalionu m.in. ciecze niskozamarzające oraz inne smary przeznaczone do eksploatacji w ni-
skich temperaturach. Wzrośnie zapotrzebowanie na paliwa, związane z koniecznością pod-
grzewania silników oraz zabezpieczeniem pracy urządzeń grzewczych.
Zgodnie z przepisami służby żywnościowej okres zimowy trwa od 01 grudnia do 01 kwiet-
nia.58 W tym okresie podaje się trzy posiłki gotowane oraz zapewnia się gorącą kawę przez całą
dobę. Bardzo istotnego znaczenia nabierają przedsięwzięcia związane z rozpoznaniem źródeł
wody, ustaleniem dróg dojazdu, wydobyciem oraz jej dystrybucją, które w warunkach szyb-
kiego zamarzania są zadaniem trudnym. W związku z tym, może wystąpić problem dostarcze-
nia niezbędnej ilości wody.
Z żywienia wyłącza się produkty wrażliwe na przemarzanie. W okresie tym można stoso-
wać zamiany:
• ziemniaków na płatki lub kostkę ziemniaczaną, kaszę, makaron (II danie);
• warzyw świeżych na suszone, konserwy warzywne, koncentraty (I danie);
• mięsa świeżego częściowo na kiełbasę, boczek wędzony, konserwy mięsne i konserwy mię-
sno-warzywne;
• chleba świeżego częściowo na chleb konserwowy, utrwalony i suchary.
Ponadto, podczas obróbki wstępnej ziemniaków powinno się dążyć do minimalizacji odpad-
ków, które nie mogą przekroczyć granic maksymalnych: w okresie grudzień–marzec – 40%.59
Posiłki powinny być wydawane bezpośrednio po przyrządzeniu (w odpowiedniej tempe-
raturze), co stwarza konieczność ich przygotowania na 15–20 minut przed wydaniem.

Prowadzenie działań zimą, z jednej strony wyczerpuje żołnierzy nie tylko fizycznie, lecz
także psychicznie, w znacznie większym stopniu, niż w innych porach roku. W niskiej tem-
peraturze, znacznie zmniejsza się wydolność i wytrzymałość żołnierzy. Jednym z ważnych
58
Zbiór przepisów obowiązujących w służbie żywnościowej, Żywn. 76/72, s. 20.
59
Zbiór przepisów obowiązujących w służbie żywnościowej, Żywn. 76/72, s. 3.
112
przedsięwzięć realizowanych przez plzaop będzie dostarczenie ciepłego i suchego umunduro-

wanie, które w dużym stopniu zabezpiecza ich przed chłodem.
W zakresie zaopatrywania w przedmioty mundurowe w działaniu plzaop należy przewi-
dzieć konieczność zgromadzenia:
• dodatkowego wyposażenia w postaci, np. odzieży maskującej (białych kombinezonów
w przypadku działania w terenie całkowicie odkrytym, narzutek maskujących o mie-
szaninie kolorów białego i zielonego przeznaczonego do działania w rejonie zadrze-
wionym);
• odzieży zimowej (kożuchy, buty filcowo-gumowe, ocieplacze) i środki opałowe.
Ponadto, należy przewidzieć potrzebę zorganizowania w bpz miejsca przeznaczonego do
suszenia mokrej odzieży.
Podsumowanie
Przedstawione powyżej treści, pozwalają wyróżnić cechy charakterystyczne zabezpiecze-
nia materiałowego batalionu w działaniach w zimie. Zaliczyć można do nich:
• konieczność maksymalnego wykorzystania środków transportowych, zarówno w trakcie
realizacji dostaw zaopatrzenia, jak i w trakcie powrotu do bpz – zasadnym jest, opraco-
wanie planu kompleksowego wykorzystania środków transportowych w procesie zaopa-
trywania, ewakuacji rannych i chorych oraz ewakuacji uszkodzonego UiSW;
• decentralizacja zgromadzonych ŚBiM, utrzymywanie odwodów w postaci sił i środków
ewakuacyjnych oraz wydzielenie do kolumn z zaopatrzeniem pojazdów gąsienicowych,
zwiększając tym samym ich bezkolizyjne przemieszczanie się;
• przeprowadzenie rekonesansu rejonu działania, zdobywając informacje o infrastrukturze
materiałowej (możliwości wykorzystania ogrzewanych budynków, pozyskania materiału
opałowego);
• czynnikiem wspomagającym proces zabezpieczenia materiałowego może być doświadcze-
nie zdobyte przez żołnierzy w trakcie szkolenia umiejętności bytowania;
• prowadzenie stałego monitoringu (rozpoznania) i utrzymanie ciągłości informacyjnej
w rejonie działań, stwarzając warunki do ustalenia aktualnego stanu infrastruktury dro-
gowej, w tym posiadanie aktualnych danych, np. o stanie mostów i przepustów, o grubo-
ści lodu na przeszkodach wodnych i możliwości przekraczania zamarzniętych przeszkód
wodnych, określenie możliwego tempa poruszania się po śniegu środków transportu z za-
opatrzeniem.
Przemieszczenie plutonu zaopatrzenia

Zgodnie z regulaminem działań marsz to ruch wojsk po drogach i na przełaj do wyznaczo-
nych rejonów lub rubieży. Jego wykonanie przez plzaop wymaga dokładnego przygotowania
środków transportowych i odpowiedniego zabezpieczenia przewożonych ŚBiM, utrzymania
wysokiego poziomu wyszkolenia w wykonywaniu marszów i przewozów oraz umiejętnego
planowania i realizowania zadań zabezpieczenia materiałowego batalionu. W ramach przygo-
towania do marszu dowódca plzaop powinien:
• uzupełnić zapasy ruchome i doraźne ŚBiM do obowiązujących norm;
• wyewakuować (przekazać) rannych i chorych do bpo;
113
• wyewakuować (przekazać) zbędne ŚBiM oraz niesprawne UiSW, którego nie można napra-
wić do chwili rozpoczęcia marszu;
• przygotować do marszu żołnierzy oraz UiSW.
Wykonanie marszu przez plzaop może odbyć się na własnych środkach transportu albo
z użyciem transportu kolejowego, morskiego i powietrznego lub sposobem kombinowanym.
Bez względu na sposób realizacji marszu plzaop powinien przybyć do wyznaczonego rejonu
w ustalonym terminie i w gotowości do wykonywania zadań zabezpieczenia materiałowego.
W zadaniu dotyczącym marszu dowódca plzaop powinien otrzymać:
• drogę marszu;
• punkt wyjściowy;
• punkty koordynujące (wyrównania);
• miejsca postojów i odpoczynków;
• punkt końcowy;
• rejon przeznaczenia;
• czasy przekraczania punktów i osiągnięcia rejonu przeznaczenia.
Plzaop maszeruje po jednej drodze w składzie kolumny batalionu. Średnia prędkość
marszu po drogach wynosi 30–40 km/h, odległości między poszczególnymi drużynami
powinny wynosić 100–200 m, a między pojazdami 25–50 m (zależnie od szybkości jazdy
i widoczności).
W czasie marszu plzaop powinien ściśle przestrzegać ustalonego porządku, szczególnie
prędkości i odległości między drużynami i pojazdami. Pojazdy poruszają się tylko prawą stro-
ną drogi, a lewa pozostaje wolna od ruchu z przeciwnego kierunku i wyprzedzania. Podczas
marszu organizuje się postoje i odpoczynki:
• pierwszy postój jednogodzinny – po dwóch godzinach marszu;
• postój dwugodzinny – po 5–6 godzinach marszu;
• odpoczynek dzienny (nocny) – po 10–12 godzinach marszu (po marszu dobowym).
W razie wykrycia skażenia odcinka drogi, po której maszeruje plzaop, żołnierze nakładają
ISOPS, a kolumna zwiększa prędkość i pokonuje skażony rejon. Po wyjściu z tego rejonu prze-
prowadza się niezbędne zabiegi specjalne.

Nie przewiduje się podczas marszu znacznego zużycia środków bojowych. Zużycie może
dotyczyć przede wszystkich amunicji przeciwlotniczej. Jej uzupełnienie plzaop realizować bę-
dzie po wykonaniu marszu lub doraźnie na złożone zapotrzebowanie.
Zaopatrywanie w mps
W czasie wykonywania marszu, batalion będzie zużywać znaczne ilości paliw, dlatego
w okresie przygotowania do marszu należy zgromadzić ich doraźne zapasy. Ich zgromadzenie
nie zwalnia plzaop z obowiązku regularnego dowozu paliw w czasie marszu.
Tankowanie pojazdów mechanicznych organizuje się podczas planowanych odpoczyn-
ków i w czasie przerw w marszu. Do uzupełniania paliwa w pojazdach mechanicznych należy
w pierwszej kolejności wykorzystać paliwo znajdujące się w kanistrach 20 l i beczkach przy
pojazdach, po czym plzaop uzupełnia mps z kzaop przez wymianę opróżnionych na pełne.
Rodzaj i wielkość zapasów kierowanych do pododdziałów ustala podoficer zaopatrzenia
batalionu (szef logistyki) na podstawie stanu faktycznego zapasów mps w pododdziałach,
faktycznej liczby pojazdów mechanicznych. Kierowany transport z mps powinien posiadać
wszystkie produkty naftowe i specjalne, jakie są niezbędne do zatankowania pojazdów mecha-
114
Pluton zaopatrzenia w ugrupowaniu marszowym
115
nicznych i agregatów. Na sprawny przebieg tankowania duży wpływ ma odpowiedni dobór

środków tankowania. W tym względzie należy się kierować następującymi zasadami:
• samochody i inne urządzenia zamontowane na podwoziu samochodowym tankować z ka-
nistrów 20 l oraz cystern paliwowych (głównie te pojazdy, które zużywają stosunkowo nie-
dużo paliwa);
• czołgi i inne pojazdy na podwoziu gąsienicowym (z wyjątkiem BWP) z beczek 200 l lub
cystern samochodowych. Jest to uwarunkowane tym, że pojazdy te posiadają w swoim wy-
posażeniu pompy paliwowe umożliwiające tankowanie bezpośrednio z beczek do swych
zbiorników paliwowych. Tankowanie czołgów z cystern jest utrudnione ze względu na
ograniczoną możliwość przyjmowania paliwa z powodu małej średnicy wlewów paliwo-
wych oraz własności fizyko-chemiczne oleju napędowego, który przy dużym przepływie
pieni się;
• transportery z cystern samochodowych lub kanistrów 20 l (ponieważ transportery opance-
rzone w zasadzie posiadają wlew paliwowy do zbiornika o dużym przekroju, co umożliwia
maksymalne wykorzystanie wydajności pompy paliwowej cystern samochodowych).
W marszu należy przyrządzać dwa lub trzy posiłki z produktów konserwowanych i kon-
centratów błyskawicznych. Podczas marszów, przy drogach organizuje się siłami pododdzia-
łów komunikacji drogowe punkty żywnościowe. W drogowych punktach żywnościowych
wydaje się posiłki gotowane, chleb, gorącą kawę i suchy prowiant. Posiłki w tych punktach
przygotowuje się trzy razy dziennie, a wydaje się je do menażek lub termosów.
Żołnierzy przewożonych wojskowymi transportami kolejowymi należy zaopatrywać w środ-
ki spożywcze na cały okres przejazdu według przysługujących im należności żywnościowych.
W czasie przejazdu powinni otrzymywać posiłki gotowane nie mniej niż dwa razy na dobę.
Należy zwrócić uwagę na zgromadzenie zapasów wody w ilościach wystarczających na za-
spokojenie potrzeb do czasu, gdy można będzie korzystać z następnych źródeł lub punktów
zaopatrywania w wodę. W przypadku realizacji marszu zimą należy zapewnić gorące napoje.

do innych rodzajów walki. Niemniej, w przypadku konieczności plzaop dostarczy umunduro-
wanie w trakcie dostaw pozostałych brakujących ŚBiM.

podczas pokonywania przeszkody wodnej
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w czasie forsowania przeszkody wodnej organizuje
się w zależności od przyjętego sposobu forsowania i osiąga się poprzez:
• prowadzenie rozpoznania dróg marszu plzaop do przeszkody wodnej, ustalenie warunków
i sposobów przeprawy plzaop oraz jego zadań na przeciwległym brzegu;
116
• podjęcie w odpowiednim czasie niezbędnych decyzji i postawienie plzaop zadań, dotyczą-

cych podejścia do przeszkody wodnej;
• prawidłowe ugrupowanie plzaop, umożliwiające szybkie i sprawne jego przesunięcie i prze-
prawę przez przeszkodę wodną oraz zabezpieczenie materiałowe batalionu na własnym
i przeciwległym brzegu;
• uzupełnienie w pododdziałach batalionu zapasów ŚBiM do chwili rozpoczęcia forsowania
przeszkody wodnej.
Z chwilą podejścia batalionu bezpośrednio do odcinków forsowania i przepraw, plza-
op przybliża się do przeszkody wodnej, rozmieszcza w sposób rozśrodkowany w miejscach
umożliwiających maskowanie i utrzymuje gotowość do natychmiastowej przeprawy.

W natarciu z forsowaniem przeszkody wodnej amunicję czołgową dowozi się bezpo-
średnio do rejonu przygotowania czołgów do przeprawy po dnie – do punktów uszczelnia-
nia czołgów. Do czołgów amunicję przeładowują załogi oraz kierowcy samochodów, a także
przydzieleni żołnierze. Na opróżnione samochody załadowuje się puste opakowania oraz łuski
przekazane przez załogi czołgów. Niewypałów nabojów do armat czołgowych nie ewakuuje
się. Składa się je w miejscu wyznaczonym przez szefa kompanii i oznacza tabliczką z napisem
„NIEWYPAŁY”.
Zaopatrywanie w mps
W batalionie plzaop uzupełnia mps do czasu rozpoczęcia forsowania przez wydzielenie
i skierowanie transportu do rejonów wyjściowych lub krótkich postojów pododdziałów bata-
lionu lub w miarę potrzeby do rejonów przepraw. Do uzupełniania paliwa w pojazdach me-
chanicznych należy w pierwszej kolejności wykorzystać paliwo znajdujące się w kanistrach
20 l i beczkach przy pojazdach, po czym plzaop uzupełnia mps z kzaop przez wymianę opróż-
nionych na pełne.
Rodzaj i wielkość zapasów kierowanych do pododdziałów ustala szef logistyki (podoficer
zaopatrzenia) na podstawie stanu faktycznego zapasów mps w pododdziałach, faktycznej licz-
by pojazdów mechanicznych. Kierowany transport z mps powinien posiadać wszystkie pro-
dukty naftowe i specjalne, jakie są niezbędne do zatankowania pojazdów mechanicznych.
Podczas forsowania przeszkody wodnej stosuje się żywienie sposobem mieszanym lub wy-
łącznie według suchej należności żywnościowej. W związku z możliwością zaistnienia sytuacji
przerwania forsowania, a tym samym zakłócenia zaopatrywania w żywność dowódca plzaop
musi się liczyć z koniecznością zrealizowania niżej wymienionych przedsięwzięć:
• uzupełnić zapasy ruchome środków spożywczych, przede wszystkim w pododdziałach, za-
• wydać (uzupełnić) żołnierzom kuchenki indywidualne, paliwo i inne wyposażenie nie-
• skompletować sprzęt służby żywnościowej i sprawdzić jego stan techniczny;
• żołnierzom pododdziałów czołgów zapewnić gotowane posiłki, poprzez wydawanie zało-
gom czołgów gorące posiłki w posiadane przez nie termosy.
117
batalionu czołgów podczas forsoweania przeszkody wodnej
118
Należy zwrócić uwagę na zgromadzenie zapasów wody w ilościach wystarczających na za-

spokojenie potrzeb do czasu, gdy można będzie korzystać z następnych źródeł lub punktów
zaopatrywania w wodę.

do innych rodzajów walki. Niemniej, w przypadku konieczności plzaop dostarczy umunduro-
wanie w trakcie dostaw pozostałych brakujących ŚBiM.
Pokonywanie przeszkody wodnej przez pluton zaopatrzenia przy wykorzystaniu PTS
119
batalionu w sytuacji
zagrożenia i użycia BMR
Zabezpieczenie materiałowe – uwarunkowania ogólne
W sytuacji zagrożenia użyciem lub użycia BMR zabezpieczenie materiałowe batalionu za-
wierać będzie w sobie szereg przedsięwzięć, które można ująć w grupy czynności, tj.:
• działania profilaktyczne;
• zabezpieczenie batalionu w niezbędne środki i wyposażenie służące do ochrony przed
skutkami użycia BMR;
• współudział w likwidacji skutków użycia BMR.
Działania profilaktyczne
Działania profilaktyczne to zespół czynności związanych z:
• przygotowaniem żołnierzy plzaop do użytkowania indywidualnych środków i urządzeń
ochrony przed skażeniami;
• doskonaleniem umiejętności likwidacji skażeń.
Przedstawione powyżej umiejętności są bardzo istotne, gdy zdamy sobie sprawę z tego, że
symptomy użycia np. broni biologicznej są podobne do objawów przy naturalnie występujących
chorobach. Użycie BMR przeciwko słabo wyposażonemu (w zakresie obrony przed BMR) plza-
op, może spowodować obniżenie sprawności realizacji zabezpieczenia materiałowego. Wynika
to ze spadku wydajności żołnierzy (konieczność pracy w indywidualnych środkach ochrony
przed skażeniami), wzrostu zmęczenia oraz obniżenia ich morale.
W związku z tym, że nie jest możliwe, aby wszystkie urządzenia zabezpieczenia mate-
riałowego chronić na tym samym poziomie istotne jest, aby podczas planowania i realizacji
przedsięwzięć OPBMR określić dla plzaop priorytety (punkty ciężkości). Mogą mieć one
charakter rzeczowy np. ochrona istotnych obiektów infrastruktury materiałowej (zapasów
ŚBiM) lub zadaniowy np. zabezpieczenie realizacji dostaw ŚBiM.
Ochrona środków bojowych

Dla ochrony przed skażeniami środki bojowe w punktach amunicyjnych pododdziałów
okrywa się opończami (plandekami), środkami podręcznymi (darnią) itp. lub składa się
w ukryciach.60
W przypadku skażenia środków bojowych poddaje się je zabiegom specjalnym. W bata-
lionowym punkcie amunicyjnym organizuje je dowódca plzaop, a znajdującą się na stanowi-
skach ogniowych (przy sprzęcie) dowódcy pododdziałów.
60
Instrukcja o organizacji zaopatrywania pododdziałów w amunicję w warunkach polowych (batalion-kompania i rów-
norzędne), Uzbr. 1951/78, s. 42.
120
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w sytuacji zagrożenia i użycia BMR
W zależności od posiadanych sił i środków oraz zaistniałej sytuacji można przeprowa-

dzić zabiegi:
• częściowe – polegające na usunięciu szkodliwych substancji z ludzi i z tych części sprzętu,
z którymi stykanie się podczas pracy jest nieuniknione;
• pełne – polegające na całkowitym usunięciu ww. substancji z ludzi i UiSW.
Środki bojowe, których całkowite odkażenie nie jest możliwe niszczy się przez wysadze-
nie. Niszczy się również amunicję, która w wyniku wybuchu została rozrzucona – dotyczy
to amunicji z wkręconymi zapalnikami ze względu na możliwość ich uzbrojenia się. Decyzję
o niszczeniu amunicji podejmuje przełożony.
Skażone opakowania oraz materiały i odkażalniki użyte w czasie odkażania należy znisz-
czyć przez spalenie.61
Ochrona żywności
Do zasadniczych zasad, jakie dowódca plzaop powinien przestrzegać w zakresie ochrony
żywności w sytuacji użycia przez przeciwnika BMR należy zaliczyć, m.in.:
• miejsce przyrządzania i spożywania posiłków, sprzęt kuchenny, transport, a także personel
kuchenny poddany winien być zabiegom specjalnym;
• posiłki należy przyrządzać i spożywać tylko w miejscach osłoniętych, mogą to być np.:
środki transportowe z opończami, namioty, budynki;
• skażone środki spożywcze przewozi się do rejonu nie skażonego i poddaje się dezaktywacji;
• nie wolno pobierać wody do celów konsumpcyjnych ze źródeł nie zbadanych.62
Orzeczenie o przydatności do spożycia wody oraz zdezaktywowanych środków spożyw-
czych wydaje lekarz medycyny.
Problematyka ochrony żywności ujęta została także w instrukcji o przechowywaniu, kon-
serwacji i ochronie przed działaniem BMR żywności i sprzętu służby żywnościowej.63
Ochrona umundurowania
W ramach zachowania zdatności użytkowej przedmiotów zaopatrzenia mundurowego re-
alizowane będą przedsięwzięcia z zakresu dezynfekcji i dezynsekcji. W trakcie ich realizacji
przestrzega się następujących zasad:
• bieliznę osobistą i pościelową, po uprzednim zamoczeniu w roztworze dezynfekcyjnym,
pierze się z gotowaniem;
• materace, pościel i umundurowanie dezynfekuje się w komorze parowoformalinowej, natomiast
obuwie oraz przedmioty skórzane należy dezynfekować przez przecieranie roztworem lizolu;
• przedmioty mundurowe z włókien sztucznych poddaje się tzw. zimnej dezynfekcji za po-
mocą gazowych lub aerozolowych środków dezynfekcyjnych.64
Jednym z najprostszych sposobów niszczenia pasożytów w tkaninach jest prasowanie.
Uprzednie lekkie zwilżenie tkaniny zwiększa działanie dezynsekcyjne. Dezynsekcję umundu-
rowania wykonuje się suchym, gorącym powietrzem o temperaturze ponad 60°C.
Przedsięwzięcia, o których była mowa powyżej realizują w zasadniczej części specjalistycz-
ne pododdziały służb medycznych lub chemicznych.
61
Materiałowo-techniczne zabezpieczenie wojsk operacyjnych przez służbę uzbrojenia i elektroniki w warunkach polo-
wych na szczeblu taktycznym, Uzbr. 1838/76, MON 1977, s. 399–400.
62
Przepisy o gospodarce żywnościowej i organizacji żywienia w czasie wojny, Żywn. 93/80, § 141.
63
Instrukcja o przechowywaniu, konserwacji i ochronie przed działaniem broni masowego rażenia żywności i sprzętu
służby żywnościowej, Żywn. 78/75.
64
Instrukcja o ochronie sanitarnohigienicznej i przeciwepidemicznej wojska w czasie pokoju i wojny, Zdr. 231/93, s. 73–74.
121
Ochrona materiałów pędnych i smarów

Użycie BMR nie powinno zasadniczo wpłynąć na właściwości fizyczne mps. W większości
przypadków mps przechowywane są w zamkniętych zbiornikach, co w dużej mierze ograni-
czy negatywne działanie czynników BMR. Niemniej w sytuacji „sabotażu chemicznego”, tzn.
fizycznego wprowadzenia środka chemicznego do mps, konieczna będzie analiza kontrolna,
niezbędna do oceny zdatności mps do użytkowania. Po przekazaniu ich przez plzaop wykony-
wać ją będzie specjalistyczne laboratorium.
Ochrona uzbrojenia i sprzętu wojskowego

Zabiegi specjalne UiSW, będą jednym z przedsięwzięć realizowanych przez plzaop, któ-
rych celem bedzie utrzymanie sprawności (zdatności) technicznej. Podczas ich wykonywania
dezaktywuje się (odkaża, dezynfekuje) te miejsca skażone, których użytkownicy UiSW mogą
dotykać w czasie reealizacji zadań.
Podczas przeprowadzania zabiegów specjalnych broni dezaktywuje się (odkaża, dezynfe-
kuje) m.in.: przyrządy celownicze, mechanizmy podniesieniowe, mechanizmy kierunkowe,
dźwignie spustowe z bezpiecznikiem, uchwyty, pokrywy komory zamkowej.
Zabiegi specjalne przeciwpancernych pocisków kierowanych przeprowadza się za pomocą
zestawów i pakietów odkażających, znajdujących się na wyposażeniu wozów bojowych. Przed
zabiegami specjalnymi zakrywa się przyrządy celownicze i kontakty elektryczne, które dezak-
tywuje się (odkaża, dezynfekuje) w ostatniej kolejności.65
Realizując powyższe zabiegi należy przestrzegać zasad, tj.:
• ze względu na dużą prędkość przenikania środków trujących w głąb materiałów poro-
watych (tkaniny, skóra, drewno, itp.) należy dążyć do maksymalnego skrócenia czasu od
chwili skażenia do przeprowadzenia zabiegów specjalnych;
• do odkażenia powierzchni drewnianych, gumowych, z tworzyw sztucznych nie należy sto-
sować rozpuszczalników organicznych takich jak: benzyna, dwuchloroetan;
• nie należy przeprowadzać odkażania pokryć brezentowych i materiałów podobnych (łatwo
nasiąkających), lecz dostarczyć je do punktów zbiórki skażonego umundurowania.
Zabezpieczenie wojsk w niezbędne środki

i wyposażenie służące do ochrony przed skutkami użycia BMR
Powyższe zagadnienie realizowane będzie w ramach przygotowania żołnierzy plzaop
i utrzymania sprawności technicznej UiSW. W poszczególnych etapach wyróżnić można
przedsięwzięcia:
• w etapie przygotowania żołnierzy:
– wyposażenie w odpowiedni sprzęt i środki, tj.: sprzęt dozymetryczny, maskę przeciwga-
zową i odzież ochronną, indywidualne pakiety do likwidacji skażeń;
– zabezpieczenie sprzętu przed skażeniami promieniotwórczymi, biologicznymi i che-
micznymi.
• w etapie utrzymania sprawności technicznej UiSW:
– sprawdzenia sprawności sprzętu i urządzeń OPBMR;
– prowadzenie napraw bieżących sprzętu;
– szkolenia doskonalące z zakresu eksploatacji UiSW, w tym urządzeń OPBMR.
65
Zabiegi sanitarne żołnierzy oraz zabiegi specjalne uzbrojenia i sprzętu bojowego, OPChem. 370/91, MON 1992, str. 61–68.
122
Zabezpieczenie materiałowe batalionu w sytuacji zagrożenia i użycia BMR
Współudział w likwidacji skutków użycia BMR

Zrealizowanie tego przedsięwzięcia uzależnione jest od jakości współdziałania między:
plzaop, wojskami chemicznymi i wojskami, na korzyść których prowadzone będą zabiegi spe-
cjalne. Współdziałanie dotyczyć będzie zarówno uzupełnienia w pododdziałach wojsk che-
micznych środków niezbędnych do ich przeprowadzenia, jak również uwarunkowań czaso-
przestrzennych i zakresu bezpośredniego wsparcia przez plzaop.
Wsparcie plzaop polegać może na wydzieleniu do punktów zabiegów specjalnych (punktów
likwidacji skażeń) niezbędnych sił i środków, np.: cystern z wodą, czystego umundurowania czy
środków higieny. W tym względzie koordynatorem działań będą pododdziały wojsk chemicz-
nych. Przykład zabezpieczenia materiałowego przedstawiono na rysunku.
Nie należy wykluczyć sytuacji, w której równolegle z prowadzeniem zabiegów specjalnych
realizowane będą przedsięwzięcia związane z uzupełnianiem (wymianą) zapasów ŚBiM. Wy-
magać to jednak będzie opracowania szczegółowego harmonogramu tak, aby w sposób naj-
bardziej sprawny wojska odzyskały zdolność bojową.
Podsumowanie
Do zasadniczych problemów w zakresie zabezpieczenia materiałowego batalionu w sytu-
acji zagrożenia użyciem i użycia BMR należy zaliczyć:
• zapewnienie ochrony potencjału materiałowego przed skażeniami w trakcie prowadzenia
działań, poprzez np.: wyznaczenie dodatkowych lub zapasowych dróg dowozu i ewakuacji
oraz miejsc rozmieszczenia bpz.
• utrzymanie sprawności (zdatności) technicznej UiSW oraz uzupełnienie żołnierzy w ISOPS;
• uzgodnienie współdziałania między plzaop a pododdziałami wojsk chemicznych w zakre-
sie likwidacji skażeń – odtworzenia zdolności bojowej.
Zabezpieczenie materiałowe w punkcie zabiegów specjalnych
123
Działanie plzaop w ramach

odtwarzania zdolności bojowej
Zdolność bojową (ZB) należy rozumieć jako zdolność (możliwość) wykonania zadań bo-
jowych przez plzaop, które wynikają z jego przeznaczenia, struktury organizacyjnej, zakresu
realizowanego zabezpieczenia materiałowego, niezależnie od pory roku, warunków meteoro-
logicznych, dobowych i terenowych. Utrzymanie ZB warunkuje takie działanie, w którym nie
dopuszcza się do sytuacji obniżenia przez plzaop nakazanego (określonego) potencjału, a więc
unika nadmiernego wyczerpania sił fizycznych i psychicznych żołnierzy, zbyt dużych strat oso-
bowych, UiSW oraz zużycia ŚBiM.
Na poziom zdolności bojowej plzaop mogą mieć wpływ jego składniki, tj.:
• stan moralno-etyczny;
• stan ukompletowania i poziom wyszkolenia;
• stan techniki bojowej oraz innego wyposażenia;
• poziom zabezpieczenia materiałowego (np. stan zapasów).
Podczas realizacji odtwarzania zdolności bojowej może wystąpić punkt krytyczny, czyli
moment, w którym pojawia się niebezpieczeństwo nie zrealizowania określonych przedsię-
wzięć odtwarzania zdolności bojowej. Może to być związane m.in. z:
Uzupełnianie mps w batalionie przy wykorzystaniu kompanii masowego tankowania
124
Działanie plzaop w ramach odtwarzania zdolności bojowej
• zniszczeniem dróg dowozu i ewakuacji;

• zerwaniem systemu informacyjnego;
• zniszczeniem źródeł uzupełnienia (zaopatrzenia).
Jakkolwiek plzaop będzie odgrywał zasadniczą rolę w zabezpieczeniu materiałowym od-
twarzania zdolności bojowej to głównym ich koordynatorem powinien być szef logistyki bata-
lionu. W trakcie realizacji procesu decyzyjnego szef logistyki winien przygotować dla dowód-
cy plzaop dane dotyczące m.in.:
• potrzeb w zakresie uzupełnienia ŚBiM;
• podziału sił i środków przeznaczonych na zabezpieczenia materiałowego odtwarzania
zdolności bojowej;
• utrzymania ciągłości realizacji zadań przez plzaop;
• utrzymania ciągłości uzupełnienia ŚBiM, w razie konieczności zgłaszanie potrzeb do szcze-
bla nadrzędnego;
• korekty urzutowania zapasów;
• rejonu rozmieszczenia plzaop (bpz).
Dokładna analiza przedstawionych powyżej problemów wraz ze stosownymi wnioskami
stwarza warunki do uzyskania właściwej sprawności odtwarzania zdolności bojowej. W wyni-
ku przeprowadzonej analizy powinno zostać określone m.in.:
• zakres niezbędnych informacji oraz źródła ich pozyskania;
• siły i środki do zabezpieczenia odtwarzania zdolności bojowej;
• źródła zabezpieczenia batalionu w zakresie ŚBiM.
Sztab batalionu powinien dokonać szczegółowej oceny sytuacji materiałowej. Ponadto
sztab powinien określić dla plzaop parametry odtwarzania zdolności bojowe tj.:
• rejon odtwarzania zdolności bojowej;
• czas odtwarzania zdolności bojowej;
• zakres przedsięwzięć odtwarzania zdolności bojowej;
• kolejność odtwarzania zdolności bojowej przez pododdziały batalionu.
Zasadnym wydaje się opracowanie dokumentów pomocniczych, które mogłyby stanowić
stały element wspomagający kierowaniem procesem odtwarzania zdolności bojowej na szcze-
blu batalionu. Zadanie to powinien koordynować szef logistyki batalionu. Dla zobrazowania
opracowanych danych powinien powstać:
• harmonogram odtwarzania zdolności bojowej;
• plan odtwarzania zdolności bojowej – stanowi część opisową harmonogramu odtwarzania
zdolności bojowej;
• plan dowozu ŚBiM, który powinien zawierać dane dotyczące: odbiorcy, punktu spotkania,
rodzaju i liczby środków bojowych i materiałowych, środków transportu (potrzebnego do
przewozu oraz kto wydziela, miejsce i godziny załadunku oraz wyładunku, a także miejsce
i czas powrotu transportu);
• plan kąpieli i wymiany bielizny;
• plan uzgodnień cywilno-wojskowych, a w nim: szczebel administracji terenowej na któ-
rym dokonano uzgodnień (np. wójt), nazwa przedsięwzięcia (kąpiel, czerpanie wody pit-
nej, usługi pralnicze itp.), miejsce realizacji tego przedsięwzięcia oraz termin i czas, sposób
uzgodnień, a także zakres przedsięwzięcia (np. usługa kompleksowa, usługa częściowa,
wydzielenie miejsc).
Odtwarzanie zdolności bojowej należy przewidywać już w okresie planowania dzia-
łań tak, aby stworzyć warunki do przygotowania rejonu odtwarzania zdolności bojowej
oraz zgromadzenia potrzebnych sił i środków do zabezpieczenia tego procesu. Jest to
tym bardziej zasadne, gdy uzmysłowimy sobie fakt, że czas potrzebny do zorganizowa-
nia (przygotowania) podstawowych przedsięwzięć może wahać się w przedziale 12–16
godzin.
125
Batalion zmechanizowany podczas odtwarzania zdolności bojowej
126
Zabezpieczenie materiałowe batalionu

podczas odtwarzania zdolności bojowej
127

Środki bojowe w pierwszej kolejności należy uzupełnić w pododdziałach batalionu, które
realizowały zadania pododdziałów pierwszorzutowych i te, które są przewidziane do wejścia
do walki w pierwszej kolejności. W drugiej kolejności należy uzupełnić pododdziały, które
znajdowały się w odwodzie.
W związku z tym, że potrzeby batalionu w zakresie uzupełnienia zapasów środków bojo-
wych będą z pewnością duże, przedsięwzięcia te plzaop realizował będzie wspólnie z siłami
i środkami kzaop oddziału, a niekidy i bzaop dywizji.
Rozładunek środków bojowych
Zaopatrywanie w mps
W pierwszej kolejności należy uzupełnić pododdziały batalionu, które realizowały zadania
pododdziałów pierwszorzutowych i te, które są przewidziane do wejścia do walki w pierwszej ko-
lejności. W drugiej kolejności należy uzupełnić pododdziały, które znajdowały się w odwodzie.
Plzaop uzupełniać będzie mps na ogólnie przyjętych zasadach.
W trakcie odtwarzania zdolności bojowej należy organizować żywienie na podobnych
zasadach jak w obronie, czyli stosować mieszany sposób żywienia żołnierzy, z przewagą po-
siłków gotowanych. W pierwszej kolejności należy żywić pododdziały batalionu, które reali-
zowały zadania pododdziałów pierwszorzutowych, w drugiej kolejności pododdziały, które
znajdowały się w odwodzie.
Zapasy żywności utrzymywane przez plzaop zostaną uzupełnione przez kzaop oddziału.
128

Wielkość potrzeb w zakresie przedmiotów mundurowych niezbędnych do uzupełnia
w pododdziałach batalionu uzależniona będzie od pory roku, warunków w jakim były pro-
wadzone działania oraz od czasokresu ich prowadzenia przez batalion. W związku z tym,
że w plzaop batalionu nie utrzymuje się zapasów przedmiotów mundurowych ich wymiana
realizowana będzie przez siły i środki wydzielone z kzaop (czołówka materiałowa) oddzia-
łu. Niemniej dowódca plzaop powinien posiadać ogólne dane dotyczące potrzeb batalionu
w zakresie wymiany lub uzupełnienia przedmiotów mundurowych, gdyż w znacznym stop-
niu będzie współuczestniczył w organizowaniu zabezpieczenia materiałowego odtwarzania
zdolności bojowej.
Magazyn przedmiotów mundurowych

przy wykorzystaniu samochodu
129
Ochrona i obrona
plutonu zaopatrzenia (bpz)
Ochrona i obrona plzaop (bpz) realizowana jest poprzez wykonywanie przedsięwzięć za-
bezpieczenia bojowego oraz zabezpieczenia przeciwpożarowego.
Zabezpieczenie bojowe plzaop to całokształt przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie
skuteczności uderzeń przeciwnika oraz zapewnienie sprzyjających warunków do skutecznego
wykonania zadań w różnych sytuacjach.
Obejmuje ono:
• ubezpieczenie;
• maskowanie;
• powszechną obronę przeciwlotniczą;
• zabezpieczenie inżynieryjne;
• obronę przeciwchemiczną.
Wśród przedsięwzięć obrony i ochrony plzaop (bpz) batalionu przeważają elementy ochro-
ny biernej, z uwagi na to, że plzaop nie dysponuje specjalistycznymi etatowymi pododdziałami
zabezpieczenia bojowego.
Ubezpieczenie
Ubezpieczenie organizuje się w celu niedopuszczenia do niespodziewanego napadu lub przeni-
kania elementów rozpoznania przeciwnika do rejonu rozmieszczenia plzaop (bpz) oraz zapewnie-
nie dobrych warunków do przygotowania i realizacji zadań zabezpieczenia materiałowego.
Ubezpieczenie organizuje się w rejonach rozmieszczenia i rozwinięcia plzaop (bpz) oraz
podczas przemieszczania.
W rejonach rozmieszczenia i rozwinięcia ubezpieczenie plzaop polega na wystawianiu
posterunków wartowniczych oraz wysyłaniu patroli na zagrożone kierunki. Skuteczna reali-
zacja tych przedsięwzięć wymaga wzmocnienia plzaop siłami i środkami ogólnowojskowymi.
W wypadku braku takiego wzmocnienia, wymienione zadania realizowane są etatowymi siła-
mi i środkami plzaop.
Podczas przemieszczania plzaop do nowego rejonu rozmieszczenia (rozwinięcia), jego ko-
lumna może być ubezpieczana konwojami organizowanymi przez pododdziały ogólnowojsko-
we. Zamiast konwojowania, może być organizowane patrolowanie dróg, po których przemiesz-
czają siły i środki plzaop.
W czasie postojów (odpoczynku), kolumnę plzaop ubezpiecza się posterunkami ochronnymi.
Konwojowanie kolumn transportowych z zaopatrzeniem prowadzi się w sytuacji dużej ak-
tywności grup dywersyjno-rozpoznawczych lub rozbitych przeciwnika. Prowadzą je specjal-
nie wydzielone siły z pododdziałów ogólnowojskowych.
Maskowanie
Maskowanie ma na celu ukrycie sił i środków plzaop (bpz) przed rozpoznaniem przeciw-
nika, wprowadzenie go w błąd, co do jego położenia i prowadzonych działań, utrudnienie
przeciwnikowi skutecznego oddziaływania ogniem.
130
Ochrona i obrona plutonu zaopatrzenia (bpz)
Maskowanie realizuje się poprzez wykorzystanie właściwości ochronnych terenu i warun-

ków ograniczonej widoczności, etatowych i podręcznych środków maskujących (siatki masku-
jące, zadaszenia, roślinność), upodobnienie UiSW do otoczenia i pory roku, przez malowanie
odpowiednim kolorem, przestrzeganie zasad zaciemniania w nocy, skryte przemieszczanie
i rozmieszczanie plzaop (bpz) oraz stosowanie okresowej zmiany rejonów ich rozmieszczania,
oraz zachowanie tajemnicy wojskowej.
Podczas organizowania maskowania należy zwracać uwagę nie tylko na ukrycie samego bpz,
lecz także na możliwość skrytego podejścia w celu np. pobrania ŚBiM. Umiejętny wybór miejsca
może w dużym stopniu zmniejszyć zakres prac inżynieryjnych. W tym celu plzaop należałoby
rozmieszać w naturalnych ukryciach terenowych (małych jarach, wąwozach, za nasypami itp.).
Dobre właściwości maskujące mają tereny zabudowane. Pojazdy można rozmieścić między
zabudowaniami, a ludzi i elementy bpz w budynkach mieszkalnych i gospodarczych. Utrudnia
to przeciwnikowi prowadzenie rozpoznania radiolokacyjnego w podczerwieni i wzrokowego.
Ponadto tereny zabudowane zapewniają lepsze warunki pracy poprzez możliwość wykorzysta-
nia zasobów miejscowych.
Przemieszczanie do nowego rejonu, jak również przemieszczanie kolumn z zaopatrzeniem,
powinno być dokonywane częściami, przy wykorzystaniu warunków ograniczonej widoczno-
ści. Kolumny samochodowe w nocy i w warunkach ograniczonej widoczności powinny stoso-
wać światła maskujące, noktowizory itp.
Powszechna obrona przeciwlotnicza

Powszechna obrona przeciwlotnicza to zespół przedsięwzięć mających na celu osłonę plza-
op przed uderzeniami i rozpoznaniem z powietrza. Polega na ostrzeganiu, alarmowaniu, pro-
wadzeniu ognia do celów powietrznych, maskowaniu, rozśrodkowaniu, przygotowaniu schro-
nów i ukryć oraz likwidacji skutków napadu powietrznego. Realizuje się ją w każdym rodzaju
działań taktycznych, niezależnie od warunków atmosferycznych, pory roku i doby.
Rozpoznanie wzrokowe przeciwnika powietrznego i alarmowanie wojsk o zagrożeniu
z powietrza oraz prowadzenie zorganizowanego ognia z broni strzeleckiej zalicza się do przed-
sięwzięć aktywnej walki z przeciwnikiem powietrznym. Rozpoznanie wzrokowe jest istotnym
sposobem wykrywania i rozpoznania celów powietrznych. Stanowi jedno z przedsięwzięć
powszechnej obrony przeciwlotniczej i jest organizowane przez wszystkich dowódców we
wszystkich rodzajach działań taktycznych. Umożliwia ono ustalenie liczby, przynależności,
typów samolotów i śmigłowców, ugrupowania bojowego lotnictwa przeciwnika oraz charak-
teru jego działania.
Celem rozpoznania wzrokowego jest:
• wykrywanie samolotów i śmigłowców przeciwnika oraz zaalarmowanie pododdziałów
w celu niedopuszczenia do ich zaskoczenia atakiem z powietrza;
• zapewnienie pododdziałom warunków do prowadzenia walki z przeciwnikiem powietrz-
nym oraz wykonania przedsięwzięć zmniejszających skutki ataku.
Rozpoznanie o zagrożeniu z powietrza prowadzą wyznaczeni obserwatorzy i posterunki
obserwacyjne organizowane siłami plzaop.
Zmniejszenie skutków uderzeń przeciwnika powietrznego polega głównie na utrudnieniu
wykrycia obiektu i zmniejszeniu skuteczności wykonywanego przez niego uderzenia.
W każdej chwili plzaop musi być gotowy do obrony przed atakami środków napadu po-
wietrznego przeciwnika. Szczególnie ważne znaczenie ma terminowe wykrycie i rozpoznanie
celów powietrznych.
Alarmowanie o zagrożeniu z powietrza organizuje się i realizuje na podstawie danych
z własnych źródeł rozpoznania oraz sygnałów alarmowych od przełożonego i odebranych od
131
Szczelina przeciwlotnicza dla plutonu
Szczelina przeciwlotnicza dla drużyny
132
posterunków alarmowych sąsiadów. Prowadzi się je dla uniknięcia lub ograniczenia strat od
uderzeń środków napadu powietrznego przeciwnika, umożliwiając terminowe wykorzystanie
przygotowanych schronów (szczelin i ukryć) oraz wprowadzania stanu gotowości dla podod-
działów dyżurnych do natychmiastowego otwarcia ognia.
Sygnały alarmu lotniczego zobowiązują stan osobowy plzaop do natychmiastowego dzia-
łania. Z sygnałami o zagrożeniu powietrznym należy zapoznać cały stan osobowy. Dowódca
plzaop jest zobowiązany natychmiast meldować (przekazywać) swoim przełożonym (pod-
władnym) poprzez środki łączności o pojawieniu się celu powietrznego.
Prowadzenie ognia do niskolecących celów powietrznych wykonywane jest z posiadanej
broni strzeleckiej. Obowiązuje zasada, że ogień do celów powietrznych otwiera się, gdy można
przypuszczać, że przeciwnik wykrył rejon rozwinięcia pododdziału, a zwłaszcza, gdy zaataku-
je. Otwarcie ognia, gdy nie ma ku temu bezpośredniej potrzeby może spowodować zdemasko-
wanie pododdziału.
Odpieranie ataku środków napadu powietrznego przeciwnika na maszerujące kolum-
ny plzaop polega na prowadzeniu ognia z strzeleckiej przez siły konwoju oraz siły dyżurne.
W tym czasie zwiększa się prędkość jazdy kolumny oraz odstępy między pojazdami.
Przedsięwzięcia maskowania wykonuje się własnymi siłami i w sposób ciągły. Maskowa-
nie przed rozpoznaniem z powietrza plzaop (bpz) realizowane jest również w ramach innych
rodzajów zabezpieczenia bojowego, takich jak maskowanie i zabezpieczenie inżynieryjne. Ma-
skowanie przed lotnictwem przeciwnika osiąga się przez:
• skryte działanie plzaop (bpz);
• wykorzystanie maskujących właściwości terenu i warunków ograniczonej widoczności;
• stosowanie etatowych i podręcznych środków maskujących;
• upodobnienie UiSW do otoczenia.
Po zajęciu rejonu rozmieszczenia przez plzaop przystępuje się niezwłocznie do maskowa-
nia pojazdów oraz wykonywania szczelin przeciwlotniczych, a także ukryć dla ludzi i sprzętu.
Rozśrodkowanie pododdziału jest celowym i przemyślanym rozproszeniem ludzi
i UiSW w określonym terenie, w odstępach i odległościach zgodnie z obowiązującymi
normami lub rozkazami. Rozśrodkowanie ma na celu zmniejszenie skutków uderzeń
z powietrza, poprzez stworzenie na polu walki wielu mało opłacalnych do zniszczenia
pojedynczych celów.
Głównym celem likwidacji skutków napadu powietrznego jest jak najszybsze odtworzenie
gotowości bojowej plzaop i kontynuowanie działań.
Zabezpieczenie inżynieryjne
Zabezpieczenie inżynieryjne organizuje się w celu osłony plzaop (bpz) przed skutkami ra-
żenia przeciwnika oraz stworzenia warunków niezbędnych do skutecznego funkcjonowania
systemu zabezpieczenia materiałowego batalionu. Realizuje się ją głównie przez fortyfikacyj-
ną rozbudowę rejonu rozmieszczenia, budowę zapór inżynieryjnych, przygotowanie i utrzy-
manie dróg dowozu i ewakuacji, wydobywanie i oczyszczenie wody i urządzanie punktów jej
wydawania oraz realizację przedsięwzięć inżynieryjnych w ramach maskowania pododdziału
i obiektu.
Rozbudowa inżynieryjna rejonu rozmieszczenia plzaop (bpz) ma na celu uniemożliwienie
przeciwnikowi bezpośredniego rażenia składowania ŚBiM, środków transportowych i ludzi,
a tym samym zmniejszenie strat w siłach i środkach.
Obejmuje ona:
• budowę ukryć i schronów dla ludzi, sprzętu oraz ŚBiM;
• wykonanie stanowisk obronnych, szczelin przeciwlotniczych itp.
133
Zakres prac inżynieryjnych będzie zależał od czasu pobytu w danym rejonie i możli-
wości wykonania prac fortyfikacyjnych. W nowo zajętym rejonie rozwinięcia w pierw-
szej kolejności, wykonywane są szczeliny przeciwlotnicze i ukrycia dla żołnierzy, sta-
nowiska ogniowe i obserwacyjne, w następnej kolejności wykonywane są ukrycia dla
UiSW oraz ŚBiM.
Z uwagi na pracochłonność fortyfikacji należy dążyć do rozmieszczenia plzaop w natu-
ralnych ukryciach terenowych (jary, wąwozy, wykopy, zarośla leśne itp.), a także wykorzysty-
wać urządzenia inżynieryjne pozostawione przez wojska własne i przeciwnika po uprzednim
sprawdzeniu czy nie są zakażone, skażone lub zaminowane. Uważa się, że z uwagi na małe
możliwości wykonania własnymi siłami i środkami nawet niezbędnych prac inżynieryjnych
najkorzystniej jest rozmieszczać je w małych miejscowościach, osiedlach systemem „osiedlo-
wo-biwakowym”.
Miejscami przeznaczonymi do przechowywania zaopatrzenia w drużynie i plutonie są
nisze gospodarcze wykonane w ścianach okopów. Ponadto, w bpż w ramach rozbudowy
inżynieryjnej wykonuje się ukrycia na kuchnie polowe. Kuchnie polowe rozmieszcza się
w oddzielnych ukryciach lub w ukryciu zbiorowym. Oddzielne ukrycie tworzy wykop na
kuchnię wraz ze zjazdem oraz nisza na zapasy żywności. Dodatkowo wykonuje się schron
lub ukrycie dla obsługi.
Zakres prac oraz potrzeby materiałowe niezbędne do wykonania tych obiektów przedsta-
wiają się następująco:
1) dla batalionowego punktu żywnościowego:
• prace ziemne – 140 m3 (w tym: spycharką – 2 mth; ręcznie – 36 rbh);
• potrzebne materiały: drewno –12 m3, drut –15 kg.
Ukrycia na pojazdy mechaniczne w terenie równinnym (a-pojedyncze, b-podwójne)
134
Okopy do strzelania z kbk AK: w pozycji leżącej, w postawie klęczcej, w postawie stojacej
Punkt amunicyjny rozbudowywany jest od szczebla dowodzenia, a więc od wielkości za-

pasów środków bojowych oraz możliwości wykonania prac rozbudowy fortyfikacyjnej (siły
i środki, czas, materiały). Na szczeblu batalionu buduje się punkty amunicyjne poza bezpo-
średnim rejonem rozmieszczenia wojsk.
Wykonanie samej tylko niszy na środki bojowe wymaga włożenia 1 rbh pracy, objętość
prac ziemnych wynosi 0,5 m3, przy czym potrzeba zużyć 0,01 m3 drewna.
Punkt amunicyjny składa się z jednego lub dwóch rowów, najczęściej o pełnym profilu,
wraz z niszami w ścianach. Liczba i wielkość nisz zależy od rodzaju środków bojowych. Po-
nadto w ścianach rowu wykonuje są schron dla załogi oraz okopy do bezpośredniej obrony
punktu amunicyjnego.
Do wykonania punktów amunicyjnych niezbędny jest następujący zakres prac oraz środ-
ków materiałowych:
1) dla batalionowego punktu amunicyjnego:
• prace ziemne ogółem – 200 m3 (w tym: koparką – 10 mth, ręcznie – 120 rbh);
• potrzebne materiały: drewno – 16 m3, drut – 22 kg.
W batalionowym punkcie tankowania można wykonać ukrycie na mps. Pracochłonność
jego wykonania maszynami wynosi 0,5 mth, objętość prac ziemnych 25 m3.
Konstrukcja i kształt ukryć na ŚBiM powinny zapewnić użycie do ich budowy maszyn
ziemnych oraz zastosowanie środków mechanizacji do rozładunku i załadunku materiałów.
Wokół ukrycia wykonuje się rów odwadniający, w ukryciu przy wjazdach – studzienki od-
wadniające, a na dnie ukrycia układa się legary lub podkładki.
W ukryciach na mps tarę z materiałami łatwopalnymi powinno się przykrywać warstwą
ziemi w celu zabezpieczenia przed wpływem promieniowania słonecznego.
135
Nisze gospodarcze
Ukrycie dla kuchni polowej
136
Batalionowy punkt żywnościowy

Nisza amunicyjna
137
Batalionowy punkt amunicyjny
Ukrycie na materiały pędne i smary
138
Jeżeli plzaop (bpz) zostanie rozmieszczony w obiektach infrastruktury stałej, znajdującej

się w rejonie prowadzenia działań, wówczas prace fortyfikacyjne trzeba skupić na wykona-
niu ukryć w pobliżu obiektów stałych oraz ukryciu i zamaskowaniu środków transportowych,
a także sprzętu logistycznego.
Do rozbudowy fortyfikacyjnej w terenie lesisto-jeziornym należy wykorzystywać masku-
jące własności terenu. Gdy niemożliwe jest prowadzenie prac w głąb ziemi z uwagi na wysoki
poziom wód gruntowych, wówczas ukrycia (okopy) należy wykonywać metodą nasypową.
Do zabezpieczenia przejazdu przez trudne do pokonania odcinki terenu z plutonu remon-
towego wydziela się WPT (WZT).
Obrona przeciwchemiczna
To zespół przedsięwzięć mających na celu maksymalne osłabienie skutków rażącego dzia-
łania oraz radioaktywnych i toksycznych środków przemysłowych.
Obejmuje ona:
• rozpoznanie skażeń, identyfikacja skażeń i monitoring;
• ostrzeganie, alarmowanie i meldowanie o skażeniach;
• ochrona przed skażeniami;
• ograniczanie zagrożenia skażeniami;
• medyczna ochrona przed BMR.
Zasadą organizowania obrony przeciwchemicznej jest jej powszechność. Oznacza to, że
organizuje się i realizuje we wszystkich rodzajach działań taktycznych, przez wszystkie rodzaje
wojsk i służb, a jej organizatorem jest dowódca.
Przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej plzaop realizuje własnymi siłami i środkami,
jednakże bardziej złożone i specyficzne przedsięwzięcia, wymagające specjalistycznego sprzę-
tu, realizują pododdziały wojsk chemicznych.
Rozpoznanie skażeń, identyfikacja skażeń i monitoring to działanie mające na celu stwier-
dzenie faktu użycia BMR lub obecności substancji promieniotwórczych, środków biologicz-
nych lub chemicznych jak również potwierdzenie i uzupełnienie wstępnych meldunków.
Obejmuje: wykrywanie, wstępne i szczegółowe rozpoznanie skażeń oraz obserwację. Wykry-
wanie skażeń realizowane jest przy użyciu przyrządów do rozpoznania skażeń montowanych
na obiektach stacjonarnych, pojazdach oraz przenośnych urządzeniach przeznaczonych do
natychmiastowego wykrycia skażeń.
Ostrzeganie, alarmowanie i meldowanie o skażeniach to przedsięwzięcia mające na celu
natychmiastowe doprowadzenie do wojsk sygnału o uderzeniu BMR. Umożliwiają one bez-
zwłoczne podjęcie przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia skutków uderzeń BMR.
Ochrona przed skażeniami to zespół przedsięwzięć zmierzających do maksymalnego wyko-
rzystania cech użytkowych indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami
oraz właściwości ochronnych sprzętu bojowego, obiektów inżynieryjnych i terenu. Umożliwia
przetrwanie lecz jednocześnie ogranicza swobodę działania. Indywidualna ochrona przed ska-
żeniami to ochrona zapewniona osobom znajdujących się w środowisku skażonym substancja-
mi promieniotwórczymi oraz bojowymi środkami trującymi lub biologicznymi poprzez wy-
korzystanie masek przeciwgazowych oraz izolacyjnych. Dla zapewnienia właściwego stopnia
indywidualnej ochrony przed skażeniami żołnierze plzaop powinni być wyposażeni w ISOPS,
indywidualne pakiety odkażające, pakiety radioochronne, zestawy medyczne. Ochrona UiSW
to przedsięwzięcia zmierzające do jego zabezpieczenia przed rażącym działaniem BMR. Zabez-
pieczenia te powinny polegać na zastosowaniu odpornych materiałów, zabezpieczaniu połączeń,
przeciwdziałaniu penetracji skażeń w głąb sprzętu oraz na eliminacji potencjalnych czynników
mogących spowodować uszkodzenia UiSW podczas prowadzenia likwidacji skażeń.
139
Ograniczanie zagrożenia skażeniami to działalność mająca na celu uniknięcie skażeń,

a w sytuacji ich wystąpienia ograniczanie narażenia, rozprzestrzeniania oraz ich likwidację
i realizowana jest przed wystąpieniem oraz po wystąpieniu skażeń. Powyższe działania obej-
mują m.in.:
• wykorzystanie właściwości ochronnych infrastruktury i terenu;
• maskowanie;
• rozśrodkowanie;
• unikanie skażeń;
• likwidacje skażeń.67
Skuteczność indywidualnych środków ochrony przed skażeniami (maska przeciwgazowa,
ogólnowojskowa odzież ochronna) zależy od ich sprawności technicznej i dopasowania oraz
od właściwego wykorzystania. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami nakłada się na
sygnał alarmu o skażeniach lub po zauważeniu oznak użycia broni jądrowej, chemicznej lub
biologicznej. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami zdejmuje się po wyjściu ze stref
skażonych i przeprowadzeniu zabiegów sanitarnych i specjalnych.
Żołnierze wykonujący zadania w oderwaniu od pododdziału, samodzielnie decydują o prze-
prowadzeniu częściowych zabiegów sanitarnych oraz specjalnych posiadanego uzbrojenia,
sprzętu i wyposażenia. Wykonywanie zabiegów nie zwalnia żołnierzy z dokładnego i termino-
wego wykonania zadań.
Zabezpieczenie przeciwpożarowe
Zabezpieczenie przeciwpożarowe organizuje się i realizuje w celu zapobiegania powstawa-
niu pożarów w rejonie plzaop (bpz) oraz na drogach dowozu i ewakuacji, a w razie ich powsta-
wania skutecznego ich gaszenia.
Zabezpieczenie przeciwpożarowe należy realizować poprzez: ścisłe przestrzeganie zasad
bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas rozmieszczania ludzi, UiSW i ŚBiM (zwłasz-
cza z materiałami niebezpiecznymi i łatwopalnymi); okopywanie materiałów łatwopalnych
a w razie konieczności przygotowanie urządzeń przeciwpożarowych i oczyszczenie terenu
z materiałów łatwopalnych; wyznaczenie drużyny przeciwpożarowej; zaopatrywanie żołnierzy
w niezbędny sprzęt przeciwpożarowy; ustalenie sposobu działania żołnierzy na sygnał alarmu
przeciwpożarowego.
Przedsięwzięcia zabezpieczenia przeciwpożarowego realizują się głównie etatowymi siłami
i środkami. W pierwszej kolejności likwiduje się ogniska pożarów zagrażające ludziom, ŚBiM,
a następnie UiSW.
W gaszeniu pożarów o małym zasięgu powinien brać udział cały stan osobowy plzaop, nie
uczestniczący w realizacji pilnych zadań zabezpieczenia materiałowego, wykorzystując sprzęt
przeciwpożarowy i podręczny sprzęt saperski.
W wypadku dużych pożarów plzaop (bpz) opuszcza zagrożony rejon.
Szkic rozmieszczenia plzaop

Ostatnim etapem organizowania ochrony i obrony plzaop powinno być opracowanie przez
jego dowódcę stosownego szkicu, który stworzy warunki do kierowania pododdziałem pod-
67
Szerzej na ten temat opisuje Obrona przed bronią masowego w operacjach połączonych, DD/3.8,
Chem. 396/2004.
140
czas działań. Opracowany szkic będzie jednocześnie dokumentem potwierdzającym realizację

przez dowódców drużyn stawianych przez dowódcę plzaop zadań w zakresie ochrony i obro-
ny. Dowódca plzaop winien każdorazowo po zmianie rejonu rozmieszczenia dostarczyć sto-
sowny szkic do dowódcy batalionu (sztabu batalionu).
Szkic powinien zawierać m.in.:
• rejony rozmieszczenia poszczególnych drużyn;
• sektory ognia;
• miejsca ukryć dla drużyn (szczeliny przeciwlotnicze);
• trasy patrolowania;
• zapasowe rejony rozmieszczenia;
• drogi ewakuacji na wypadek pożaru;
• sygnały dowodzenia;
• inne pomocne informacje.
Przykład szkicu przedstawiono poniżej.
Szkic rozmieszczenia plzaop (przykład)
141
Tabela 6. Współczynnik ładownościu sprzętu
Współczynniki ładowności (K) i ilość przewożonego ładunku (Ł) [t]

Nazwa
STAR 266 STAR 660 STAR 29 STAR 244 JELCZ 315 D-30
środka bojowego
K Ł K Ł K Ł K Ł K Ł K Ł
7,62 mm nb wz. 43 1,05 3,5 1,0 2,5 0,99 4,95 0,99 4,95 0,78 6,24 1,0 3,0
7,62 mm nb kb 1,0 3,5 1,0 2,5 0,99 4,95 0,99 4,95 0,78 6,24 1,0 5,0
12,7 mm nb 1,0 3,5 1,0 2,5 0,99 4,95 0,89 4,95 0,78 6,24 1,0 5,0
granat ręczny RG-42 0,76 2,66 0,76 1,9 0,91 4,53 0,91 4,55 0,38 3,04 0,46 1,38
granat ręczny F-1 0,9 3,15 0,9 2,25 1,0 5,0 1,0 5,0 0,45 3,6 0,52 1,62
nb ppanc PG-7W 0,57 1,99 0,57 1,42 0,66 3,3 0,66 3,3 0,37 2,96 0,33 1,0
nb PG-I5W, OG-I5W 0,68 2,38 0,68 1,7 0,72 3,6 0,72 3,6 0,38 3,04 0,32 0,96
120 nb moździerz 0,99 3,46 0,99 2,47 0,99 4,95 0,99 4,95 0,55 4,4 0,82 2,46
125 nb do D-81 0,95 3,32 0,95 2,37 1,0 5,0 1,0 5,0 0,6 4,80 0,75 2,25
122 nb do 2S1 1,0 3,5 1,0 2,5 0,99 4,95 0,99 4,95 0,70 5,6 0,84 2,52
23 nb plot 1,0 3,5 1,0 2,5 0,99 4,95 0,99 4,95 0,62 4,96 0,70 2,1
przenośne rak. plot 0,48 1,7 0,68 1,7 0,34 1,7 0,34 1,7 0,52 4,2 - -
PPK 9M14M (1 szt.) 0,40 1,4 0,40 1,0 0,46 2,3 0,46 2,3 0,21 1,68 0,27 0,81
PPK 9M14M (2 szt.) 0,40 1,4 0,40 1,0 0,54 2,7 0,54 2,6 0,37 2,96 0,26 0,78
mina ppiech PMD-6 0,66 2,3 0,92 2,3 0,52 2,6 0,52 2,6 0,42 3,4 0,77 2,3
mina ppiech POMZ-2 0,66 2,3 0,92 2,3 0,64 3,2 0,64 3,2 0,45 3,6 0,77 2,3
mina ppanc TM-62M 0,71 2,5 1,0 2,5 0,80 4,0 0,80 4,0 0,61 4,9 1,0 3,0
ładunek wydł. UZ-2 2,2 0,88 2,2 0,44 2,2 0,44 2,2 0,44 3,5 0,73 2,2
ładunek trotyl 5 kg 0,68 2,4 0,96 2,4 1,0 5,0 1,0 5,0 0,69 5,5 1,0 3,0
trotyl w kostkach 75 g 0,71 2,5 1,0 2,5 1,0 5,0 1,0 5,0 0,7 5,6 1,0 3,0
Źródło: Normy i możliwości wykonania głównych zadań (operacyjnych i taktycznych) zabezpieczenia inżynieryjnego.
Inż. 575/95, Warszawa 1996.
Tabela 7. Zasadnicze parametry sprzętu technicznego

Wymiary zewn. Wymiary wewn. skrzyni Ła- Całk.
Masa masa
[mm] ład. [mm] dow-
Wyszczególnienie własna przycze-
ność py
dł. szer. wys. dł. szer. wys. [t]
[t] [t]
STAR 266 6820 2500 2835 3965 2140 2835 7,35 3,50 4,00
STAR 660 9594 2400 2875 3770 2165 400 5,30 2,50 3,50
STAR 29 6455 2380 2800 4450 2200 500 3,90 5,00 5,25
Samochody
STAR 244 6450 2380 2800 4000 2200 500 6,20 3,50 8,50
STAR 944 6450 2540 3085 4500 1440 500 8,70 3,00 4,50
STAR 1466 7400 2500 3300 4400 1440 500 14,00 6,00 8,50
JELCZ 315 7345 2500 3100 4880 2290 600 6,44 8,00 14,00
D-30 5247 2216 1650 3685 2170 500 1,25 3,00 -

czepy
Przy-
D-50 6450 2350 1750 4500 2220 500 2,30 6,00 -
Źródło: Normy i możliwości wykonania głównych zadań (operacyjnych i taktycznych) zabezpieczenia inżynieryjnego.
Inż. 575/95, Warszawa 1996.
142
Grafik wykorzystania środków transportowych
Grafik wykorzystania środków transportowych może być dokumentem pomocniczym
dowódcy plzaop w zakresie efektywnego wykorzystania posiadanych środków. Opracowanie
i wykorzystanie znaków umownych może zasadniczo ułatwić prowadzenie grafiku na bieżąco.
Informacje o stanie środków transportowych dowódca plzaop powinien zebrać każdorazowo
przed składaniem meldunku przełożonemu i w trakcie analizy otrzymanego zadania dotyczą-
cego realizacji dostaw zaopatrzenia dla pododdziałów batalionu. Przykład grafiku przedsta-
wiono poniżej.
LEGENDA:
Pkzaop – pobranie ŚBiM z kzaop oddziału
Dkwsp – dowóz ŚBiM do kompanii wsparcia batalionu
Dk1,2,3 – dowóz ŚBiM do 1., 2. i 3. kompanii
Nkrem – naprawa uszkodzonego pojazdu w krem oddziału
Nplrem – naprawa uszkodzonego pojazdu w plrem batalionu
bpa – wykorzystanie pojazdu jako bpa
bpt – wykorzystanie pojazdu jako bpt
bpż – wykorzystanie pojazdu jako bpż
143
Tabela 8. Normy zużycia paliwa sprzętu wojskowego
Rodzaj zaopatrzenia
Pojemność
Rodzaj sprzętu wojskowego BS ON zbiornika
[l]
litry kg litry kg
UAZ-469B/UAZ-460 17,2 12,9 78/56
STAR-29 34 25,5 150
Elektrownia oświetleniowa EO-1 1,7 1,27 4
BRDM-2 39 29,2 175
Lublin 3314 14 11,90 55
Lublin 3322 12,6 10,71 55
STAR-200 21 17,85 150
STAR-266 31 26,35 300
JELCZ-325 27 22,95 300
BWP 95 80,75 460
MTLB 110 93,5 520
SKOT 50 42,5 180
GM-575 (ZSU 23-4) 140 119,0 520
T-72 340 289,0 1200
PT-91 360 306,0 1200
Spycharko-ładowarka SŁ-34 20 17,0 480
WZT-2 360 306,0 960
KP-200 10 8,5
KP-340 10 8,5
Źródło: Normy zużycia i ubytków materiałów pędnych i smarów, MPS 138/91, Warszawa 1992.
144
Załączniki
145
WYKONANIE MARSZU
Rozkaz do marszu od przełożonego
Dokonać analizy otrzymanego zadania
Określić przedsięwzięcia w zakresie gotowości bojowej

i zabezpieczenia bojowego oraz dowodzenia w marszu
Zapoznać dowódców drużyn z otrzymanym rozkazem
Wydać w plutonie rozkaz na marsz
Przygotować pluton (drużynę) do marszu
Wykonać obsługę techniczną UiSW
Uzupełnić brakujące mps
Ustawić pojazdy w kolumnę
Zorganizować ubezpieczenie kolumny marszowej
Zebrać od dowódców drzaop meldunki o gotowości do marszu
Złożyć przełożonemu meldunek o gotowości plzaop do marszu
Wykonać marsz
Odbierać sygnały, wykonywać je i przekazywać wzdłuż kolumny
Zarządzać podczas postojów przegląd ludzi i UiSW
Sprawdzać przestrzeganie ustalonych odległości i prędkości marszu
Złożyć przełożonemu meldunek o osiągnięciu nakazanego rejonu
Algorytm wykonania marszu (przykład)

146
REKONESANS
Określić zadania dla grupy rekonesansowej
Rozpoznać drogi marszu do rejonu rezwinięcia
Rozpoznać teren w rejonie rozwinięcia,

dokonać wyboru miejsc rozwinięcia elementów funkcjonalnych bpz
Rozpoznać drogi marszu do rejonu zapasowego

i drogi dowozu i ewakuacji
Określić przedsięwzięcia do organizacji zabezpieczenia bojowego
Określić stopień zagrożenia wystapienia skażeń

na drogach marszu i w rejonie rozwinięcia
Postawić zadania dla grupy rekonesansowej
Podać wiadomości o przeciwniku i położeniu wojsk własnych
Podać skład grupy rekonesansowej i przydzielone siły i środki
Podać drogi marszu i rejony wyznaczone do rozpoznania
Określić miejsce spotkania i termin wysłania grupy rekonesansowej
Określić zasady organizacji łączności z przełożonym

i czas meldowania o wynikach rekonesansu
Przeprowadzić rekonesans
Złożyć przełożonemu meldunek o przeprowadzeniu rekonesansu
Algorytm przeprowadzenia rekonesansu (przykład)
147
ZAJĘCIE REJONU ROZMIESZCZENIA
Przeprowadzić rekonesans rejonu rozmieszczenia
Postawić dowódcom drzaop rozkaz do zajęcia rejonu
Rozmieścić drużyny w rejonie rozmieszczenia
Zrealizować przedsięwzięcia zabezpieczenia bojowego

w rejonie rozmieszczenia
Zebrać od dowódców drużyn meldunki

wraz ze szkicami rozmieszczenia drużyn w rejonie
Sprawdzić rozmieszczenie elementów funkcjonalnych bpz
Sprawdzić organizację obrony i ochrony w drużynach
Przygotować szkic obrony i ochrony plzaop

oraz przygotować meldunek dla przełożonego
Złożyć przełożonemu meldunek (wraz ze szkicem)

o zajęciu przez plzaop rejonu rozmieszczenia
Algorytm zajęcia rejonu rozmieszczenia (przykład)
148
ZABEZPIECZENIE PRZECIWPOŻAROWE
Rozśrodkować sprzęt oraz elementy funkcjonalne bpz
Oczyścić rejon rozwinięcia z materiałów łatwopalnych

(suchych liści, chrustu itp.)
Urządzić i wyposażyć punkty przeciwpożarowe (piasek, woda, łopaty itp.)
Określić rejony zbiórek drużyn oraz UiSW

w sytuacji powstania pożaru w rejonie bpz
Udzielić instruktażu stanowi osobowemu

w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego i zasad gaszenia pożaru
Określić sygnał alarmu przeciwpożarowego
Dokonać podziału sił i środków przeznaczonych do gaszenia pożaru

oraz określić dla nich zadania
Określić zasady postępowania żołnierzy plzaop

po ogłoszeniu alarmu przeciwpożarowego
Określić kolejność ewakuacji zapasów ŚBiM oraz UiSW
Nadzorować utrzymanie sprzętu ppoż (gaśnic, łopat, itp.)

w sprawności technicznej
Algorytm organizacji zabezpieczenia przeciwpożarowego (przykład)
149
Tabala sygnałów dowodzenia
ręką
150
151
pionowo (powtarzać do chwili potwier-

dzenia zrozumienia sygnału).
.
ręką
152
ręką
153
czerwoną
Źródło: Podręcznik oficera artylerii naziemnej; Art. 645/79; MON 1980; str. 371–372, 388–398.
154
Tabala znaków taktycznych
brygada zmechanizowana batalion zmechanizowany kompania zmechanizowana
kompania zaopatrzenia pluton zaopatrzenia drużyna zaopatrzenia
batalionowy punkt zaopatrzenia bataliony punkt wydobywania wody
batalionowy punkt amunicyjny batalionowy punkt tankowania batalionowy punkt żywnościowy
kompanijny punkt amunicyjny kompanijny punkt tankowania kompanijny punkt żywnościowy
pojazd użytkowy ciężarówka cysterna paliwowa cysterna wodna
szczelina przeciwlotnicza posterunek droga samochodowa
155
Bibliografia
Album amunicji saperskiej. Inż. 515/87, MON, Warszawa 1991.

Amunicja wojsk lądowych. Podręcznik, sygn. Uzbr. 2307/83, MON, Warszawa 1995.
Autocysterna na wodę wz. Cw-266. Żywn. 22/T/87.
Fortyfikacja polowa. Inż. 568/93.
Fortyfikacja polowa. Podręcznik. Inż. 110/59.
Ilustrowany katalog amunicji wojsk lądowych. Uzbr. 2587/90, Warszawa 1991.
Instrukcja o działalności służby mps w czasie wojny. MPS 93/74.
Instrukcja o forsowaniu przeszkód wodnych. Inż. 385/75.
Instrukcja o malowaniu maskującym zasadniczego sprzętu i uzbrojenia wojskowego.
Inż. 218/67.
Instrukcja o organizacji i pracy tyłów taktycznych. Szt. Kwat. 115/86.
Instrukcja o organizacji zaopatrywania pododdziałów w amunicję w warunkach polowych.
Uzbr. 1951/78, Warszawa 1979.
Katalog jednostek ładunkowych sprzętu inżynieryjnego i środków minerskich. Inż. 353/72, War-
szawa 1973.
Katalog norm eksploatacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego wojsk lądowych. Sztab. Gen. 1458/
95, Warszawa 1996.
Katalog służby mps. Część I. Cysterny paliwowe – dystrybutory. MPS 107/77.
Katalog sprzętu służby żywnościowej. Żywn. 111/91
Kuchnia polowa wz. Kp-340/60. Żywn. 14/T/87.
Norma obronna, NO-89-A204, Grupowa racja żywnościowa skoncentrowana dla wojsk lądo-
wych „WS”.
Norma obronna, NO-89-A206, Indywidualna racja żywnościowa sucha „S”.
Normy czasowe oraz ogólne warunki technologiczne wykonania napraw przedmiotów zaopa-
trzenia mundurowego. Mund. 77/90, Warszawa 1990.
Normy jednostek ognia amunicji wojsk lądowych. Uzbr. 2437/86, Warszawa 1987.
Normy zużycia i ubytków materiałów mps. MPS 138/91, Warszawa 1992.
Obrona przed bronią masowego rażenia w operacjach połączonych. DD3.8, Chem.396/2004.
Organizacja obrony i ochrony tyłów operacyjnych. Podręcznik. Szt. Kwat. 90/79.
Podgrzewacz wody wz. Ppgw-200. Żywn. 20/T/87.
Podręcznik saperski dla wszystkich rodzajów wojsk i służb. Inż. 534/89.
Przechowywanie środków minersko-zaporowych. Inż. 374/74, Warszawa 1975.
Przepisy o gospodarce żywnościowej i organizacji żywienia w czasie wojny. Żywn. 93/80.
Przepisy służby mps w czasie pokoju. MPS 134/89, Warszawa 1993.
Regulamin działań taktycznych wojsk zmechanizowanych i pancernych (batalion–kompania).
DWLąd. 20/2000. Warszawa 2000.
Regulamin działań taktycznych wojsk zmechanizowanych i pancernych. Batalion–kompania.
DWLąd 20/2000.
Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd. 16/99, Warszawa 1999.
156
Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (Brygada, Dywizja). Podręcznik
(wydanie tymczasowe). Inż. 585/2000.
Wydobywanie, oczyszczanie i przechowywanie wody w warunkach polowych. Podręcznik.
Inż. 214/66.
Zabezpieczenie inżynieryjne działań taktycznych Wojsk Lądowych, Inż. 574/95, Warszawa 1995.
Zabezpieczenie logistyczne pododdziału w działaniach taktycznych, W. Mutwicki, 16 DZ,
Elbląg 1999
Zabezpieczenie tyłowe dywizji w różnych rodzajach działań bojowych i w warunkach szczegól-
nych. Podręcznik. Szt. Kwat. 110/85
Zbiór przepisów obowiązujących w służbie żywnościowej. Żywn. 76/72.
Zbiór znaków i skrótów wojskowych. Część II. Szt. Gen. 1561/2004.
Zestawy należności przedmiotów zaopatrzenia mundurowego na okres wojny. Mund. 79/92,
Warszawa 1993.
157
Notatki
158
159
160

Plzaop W Działaniach Bojowych

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Plzaop W Działaniach Bojowych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

16 POMORSKA DYWIZJA ZMECHANIZOWANA

im. Kazimierza Jagiellończyka

kpt. Jerzy STANECKI

OPRACOWANIE GRAFICZNE I SKŁAD:

© Copyright by Jerzy STANECKI, Elbląg 2006

Współczesne pododdziały są wyposażone standardowo w zautomatyzowane uzbrojenie,

Zasadnicze deﬁnicje, skróty i znaki taktyczne

kpa – kompanijny punkt amunicyjny.

Ogólne zasady zabezpieczenia materiałowego

Zaopatrywanie w środki bojowe

Zaopatrywanie w przedmioty mundurowe

Rozróżnia się dwa rodzaje zaopatrywania: zaopatrywanie okresowe i doraźne. W pierw-

Prawidłową działalność gospodarki mundurowej na szczeblu pododdziału, zapewnia

Zaopatrywanie w materiały pędne i smary

Batalionowy punkt amunicyjny

przedstawionym w części dotyczącej zabezpieczenia bojowego. Miejsce rozwinięcia punk-

Batalionowy punkt żywnościowy

Batalionowy punkt wydawania wody. Do jego organizowania plzaop posiada: stud-

ne. W rejonie rozwinięcia należy wykorzystać naturalne warunki maskujące i połączenia

Batalionowy punkt wydawania wody

Normy rozmieszczenia plutonu zaopatrzenia

Przeładunek mps z kzaop do plzaop

Dowóz zaopatrzenia w kontenerze

Amunicja złożona przy sprzęcie

Przeładunek mps z kzaop do plzaop

Wydawanie ŚBiM pododdziałom, plzaop realizować będzie przez:

Tankowanie czołgu przez plzaop

(przekazania), musi być potwierdzony podpisem, a odpowiednie zestawienie rodzajów i asor-

transportu, organizacji prac przeładunkowych, przygotowania niezbędnych sił i wyznaczenia rejo-

Przeladunek zaopatrzenia metodą burta w burtę

Przed przystąpieniem do przeładunku, żołnierze powinni być pouczeni o sposobie wy-

Rola, zadania i przeznaczenie

Szef Logistyki Podoﬁcer

KOMPANIA PLUTON PLUTON PLUTON

Organizacja plutonu zaopatrzenia

DRUŻYNA DRUŻYNA DRUŻYNA

Wyposażenie plutonu zaopatrzenia

Możliwości taktyczno-techniczne sprzętu

SAMOCHÓD CIĘŻAROWY JELCZ Z ŻURAWIEM

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

CYSTERNA PALIWOWA-DYSTRYBUTOR CD-7,5B

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

CYSTERNA PALIWOWA-DYSTRYBUTOR CDPO-4W

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

CYSTERNA PALIWOWA-DYSTRYBUTOR CD-5W

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

CYSTERNA NA WODĘ 3500 dm3

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

CYSTERNA NA WODĘ 3500 dm3

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

ZBIORNIK NA WODĘ 1000 dm3

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

ZBIORNIK NA WODĘ 500 dm3

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

SAMOCHÓD CIĘŻAROWY IVECO-STRALIS

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

SAMOCHÓD CIĘŻAROWO-TERENOWY STAR-266

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

SAMOCHÓD CIĘŻAROWY SZOSOWY STAR-200

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

SAMOCHÓD DO PRZEWOZU CHLEBA STAR-29

2. ZASADNICZE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE