Professional Documents
Culture Documents
BASKI
BKY-Bab1ali Kiiltiir Yaymc1hg1: 287
Edebiyat: 1
Editor
ibrahim Cebeci
Kapak Tasanm
FiKiREViM
ic;:Tasanm
Adem $enel
Yaym Haklan,
© BKY-Babiali Kiiltiir Yaymci!tg1'na aittir.
HAYATi iNAN<;
1. Bash Temmuz 2014
12. Bash Ocak 2019
ISBN: 978-605-5545-96-3
Sertifika No: 12393
Bask1 ve Cilt
Ege Reklam Bas1m Sanat\an San. Tic. Ltd. $ti.
Esatpa~a Mah. Ziyapa~a Cad. No : 4/1 Ata~ehir / istanbul
bab1aLi l,(OltOr yav,.,.c1L191
Tel : 0216 470 44 70 Faks : 0216 472 84 05
Matbaa sertifika no: 12468
ÖNSÖZ
5
Y1llardir birlikte mesaide bulundugumuz ve ~iir ilgimi
payla~abildigim sevgili Korhan Kand emir' in katk1s1 bi.iyiik,
kendisine te~ekkiir borc;:luyum.
Akademisyen karde~im Emrah Gokc;:e de aynca te~ek-
ki.irii hak ediyor.
Kitaplanma ve edebiyatla me~guliyetime insani.istii sa-
~r
b1rla mukabele eden refikam ve i~ ortam1m1 benim ic;:in ko-
, Tahir
layla~tirmakla kalmay1p, gazel okumalanma da tahammi.il Aslen Erzurum/Hasankaleli olan Omer Nef'i'nin (vefat Ocak-
eden ortag1m Av. Omer Ery1lmaz, bu i~te bir hayir varsa 1635) hiciv san'atma gerc;:ekten parlak bir ornek te~kil eden
eger, hissedard1rlar. m1sralanna nazire; iki buc;:uk asir sonra tarih sahnesine c;:1-
kan istiklal Mahkemesi samg1, Mevlevi postni~ini ve 1951'de
vefat eden bir ba~ka Tahir Efendi'den (Tahir-ill Mevlevi =
Tahir Olgun) gelmif
Nef'i me~hur kit'ay1, $eyhiilislam Tahir Efendi'ye hitaben
soylemif
"'T'afiir ~fenli 6ize f.e(G aemi~
1(tifati Gu siizunae zafiirdir
'Malifi mezfie6im Genim zira
1'tifadimca f.e(G tafiirdir"
Nefi
Ve i~te tanzir:
"Zefir-i fiicvi ciliana ne~reaenin
Ze6am Gi-~ek ze6an-i ef'idir
'T'afiir o(maz ke(G, ancak Ge~ere
'Nef'i vardir oyfeyse nefidir"
Tahir-iii Mevlevi
[Zeban: Dil; Bi-~ek: $iiphesiz; Ef'i: Yilan; Keib: Kopek; Nef':
Fayda, yarar]
6 7
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
.,,
Pes dogrusu! suli.i olan, hakikat olmayan bir ~ey. Halk, insanlar nic;:in di.i~-
kundiir boyle bir ~eye? Anlayam1yorum, diyor.
"'}[eman ag(ayi ge(dim afeme ag(ayi gittim 6en
San o( nifufarim kim suda 6ittim suda yittim 6en"
-, 'A.fat-i §am diyor bir ba~ka mi.ihim ~air Rehayi. Bu dunyaya gelirken de
Bir hayalden ibaret olan gec;:ici bir dunya hayatm1 ya~1yoruz buradan giderken de aglad1g1m1za, bir nili.ifer c;:ic;:egi gibi suda
sevgili okuyucular. Burada huzuru ve kamil manada mutlu- bitip suda yitip gittigimize asla ~ikayetin kokusu dahi olmak-
lugu aramak beyhude. insam ancak daha derin tizuntiilere s1zm arifane bir baki~, bir hatirlatI~ ve hat1rlay1~ ...
ve c;:aresiz elemlere sevk etmekten ba~ka bir ~eye yaramaz insan eger c;:evresine, ya~ad1g1 hayata bu ~ekilde bakmay1
boyle bir aray1~. i~te bunu; gonul sultam, kalem ehli, kelam ba~arabilirse bi.itiin tavII ve davram~lan ona gore ~ekillene-
ehli kimseler c;:ok guzel ifadeye koymu~lar. Bir ornegi aktar- cek. Herkesin aslmda yana yakila arad1g1 insan tipi; olumlu,
mak istiyorum: Diyor ki ~air; (sozlerinden belli ki ~air de- enerji yiikleyen; etrafma anlamh, dogru, yapic1 mesajlar gon-
mek yeterli degil kendisi ic;:in, bir goniil ehli. .. ) deren belki bir dert babas1; sevmeyi ogrenmi~, seven; dola-
"ifet-i gamdan ace6 dunyada fim azadedir y1s1yla sevilen insanlar olmak miimkiin hale gelecek sevgili
'}[erfi.esin 6ir derdi var madem fi ademzadedir okuyucular. Bi.itiin i~, dogru yerden bakmakta. Soz ustalan,
'.Bir fiuma-yi zevlii 6in sayyad-t gam talii6 eder onu hatIIlatiyorlar bize. Dogru bic;:imde bakmak... Eski bir
'.Boyfe 6ir mevfiuma 6i(mem fia(li neden uftadedir" deyi~le "bir ozge tema~a"
8 9
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
"§ef gelir tez giaer aeyu sefa fef.me f.eaer 0-st iiste belki bin tane ho$ kadeh gelir. Arkasmdan bir
ilemin liali 6uaur 6oyfe gelir 6oyfe giaer" dolu kadeh sunar $artlar, etraf, hayat... Ve senin muradma
uygun <loner felek amma neden sonra.
ic;:inde bulundugumuz diinya hayatmda safa gee;: gelir, tez
Sabra i$aret eder. Giizelce sabretmek laz1mdu, beklemek
gider. Halbuki elem; s1kc;:a ugrar, biraz da zor gider. Diinya
laz1mdu. Diinya gamhanedir. Burada talebi c;:ogaltmamak la-
hayatmm tabiati o c;:iinkii ta i$in ba$mda "Gamurumuz ka- z1m, emeli c;:ogaltmamak laz1m. Giinkii ecel, emelin oniindedir.
nhrken yagan kirk giinliik yagmurun otuz dokuzu gam, biri
ne$eydi." diye takviye ederler manay1.
10 11
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
klasik kiiltiiriimiiziin o kadar kuvvetli yanlanna i~aret eder, cluran, kuvvetli bir ~uur platformunda kendinden emin bir
daha dogrusu klasik kiiltiiriimiiziin zenginligine oyle bir de- t·avu sergiliyor.
lil tqkil eder ki bunlara temas etmeden ge<;:emedim. Giiniimiiziin sozde aydmmm hi<;: de boyle olmayan ve
Bir beytinde ~oyle der mesela: Batiya biiyiik bir hayranhk, a~ag1hk kompleksi ile bakan
edas1yla kar~1 kaq1ya koydugumuz zaman klasik ·kultiiriin
"'Bin safsata 6ir misra-i 6ercesteye iegmez!
degerlerine hasretimiz bir kat daha artlyor tabii ki.
1ndimde esatir-i 'Fe(atun fiezeyandir."
Yine Yeni~ehirli Avni Bey'in bir beyti ~oyle:
Bu beyitte soyledigi ~u Avni Bey'in:
"Pfii66a ~ive-i yagmada me6fiut eyfer a'aayi
Yiizlerce, binlerce i~e yaramaz soziin bir araya gelme-
']{iu(a Bostermesin asar-i izmifi(a( 6ir yerde"
siyle has1l olmu~ felsefi cereyanlar, bizim kiiltiiriimiizde soy-
lenivermi~ bir misra-1 berceste ile teraziye bile konamaz. Bir Bir memlekette, bir miiessesede, bir devlette, bir ailede,
m1sra-i bercesteye degmez. M1sra-1 berceste ne demektir? ne bileyim bir ticari i~letmede, herhangi bir organizasyonda,
Berceste benzersiz demek, m1sra-1 berceste; e~siz, benzersiz Allah gostermesin izmihlal yani <;:okii~ emareleri goriinmeye
m1sra; yani bu kiiltiire hakim olan bir kimsenin goniil ~av- gorsiin. Eger bu husule gelirse dost zannettiginiz bir<;:ok ki~i-
kiyla, goniil perspektifinden soyledigi benzersiz bir m1sra- nin, yagma i~inde, dii~mam bile geride buaktigm1 ve dii~mana
nm i~aret ettigi hikmeti binlerce safsata, binlerce felsefi ce- parmak 1S1rtt1gm1 goriirsiiniiz diyor. Yani ger<;:ek dostlann
reyan ile yakalamam1z miimkiin degildir. kiymetine i~aret etmekle birlikte dost goriiniip ikbal giin-
"indimde esatir-i Felatun hezeyandir." Felatun (Eflatun lerinde yammzda olanlann, zor giinde gemiyi en once terk
yani), Arista vesaire Batmm peresti~ ettigi, <;:ok heyecanla eden fareler gibi sizi yalmz buaktiklanm ve ortam1 yagma-
one <;:1kard1g1 filozoflan tek celsede fersude buakan ve hep- lad1klanm, hatta yagma i~inde dii~mana bile parmak 1S1rt-
sinin soyledikleri i<;:in "Hezeyandu, ciddiye bile almam." di- tiklanm goriirsiiniiz diyor.
yen vakur bir duru~ gosteriyor. Keza, Yeni~ehirli Avni Bey'in ~u beyti de son derece <;:ar-
Burada ~u noktaya i~aret etmek isterim: Evet, Yeni~e- p10 goriinmektedir. Onu da arz etmek isterim:
hirli Avni Bey bunlan soylerken mesela Hicri 450 - 505 y1l- "Sanman taCe6-i ievCetii cafi etmege Be(dif.
lan arasmda ya~am1~ olan biiyiik islam Alimi imam-1Gazali 'Biz aCeme 6ir yar irin afi etmege Be(dif"
Hazretleri'nin yapt1g1 gibi felsefi cereyanlan, ozellikle Arista
Muazzam bir soyleyi~ ile ~air diyor ki:
felsefesini dipten tepeye metodik bir bi<;:imde inceleyip peri-
~an etmi~, cevaplanm vermi~ de o metot dairesinde ilmi ola- Bu aleme, bu diinyaya zannetmeyin ki makam, mevki,
rak m1 soyliiyor bunlan? Hayu, oyle degil ama bu duru~; ay- para, ~u bu elde etmek i<;:in geldik. Zannedilmesin ki biz bu
dmm, bugiin hasret kald1g1m1z duru~udur ki kendi kiiltiirel diinyadan bir ~eyler koparmak gibi bir arzu i<;:indeyiz, bizi
degerlerine sahip, pergelin bir ayag1 sapasaglam, titremeden boyle zannedenler yamhrlar. "Biz aleme bir yar i<;:in ah etmege
12 13
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
geldik" Bu aleme geli~ sebebi olarak gosterdigi kendisi i<;in (Oyle muhkem tuttum ki yarin etegini; elimi de kesse,
ah edilen yar; kom~unun ye~il gozlii veya ela gozlii klZl ola- etegini de kesse fark etmez.)
bilir mi? Burada ilahi a~ktan bahsediliyor. Bezm-i elestte Ahmet Pa~a vefat etmi~, Necati Bey sag; birka<; ki~i otur-
ba~layan "Elestii bi rabbikiim" hitabma mazhar olmu~, ruh- mu~lar edebiyat iizerine sohbet ediyorlar; mevzu bu iki beyt.
lar aleminde "bela" cevabm1 vererek iman devletine kavu~- Hangi ~airin daha iistiin oldugu konu~uluyor; etegi kesenin
mu~ olanlann ilahi a~kma i~aret vardir. "Biz aleme bir yar mi, yoksa eli kesenin mi hakh oldugu tart1~1hyor; belki "Ya-
i<;in ah etmege geldik". O yar Allah'tir. Allahii Teala hakiki z1k degil mi eli kesmeye camm!" deniyor.
yardir. A~k, Allahii Tea.la i<;indir. A~kta kavu~ma olmaz, a~k Beklenmedik ~ekilde Necati Bey meclise girip selam ve-
sonsuzdur ve ancak Allah'a aittir ve lay1ktir. riyor. Diyorlar ki, "Tam biz de sizden bahsediyorduk; bir ka-
rara varamad1k, hanginizin iistiin oldugu hususunda. Mer-
hum Ahmet Pa~a m1 yoksa siz mi?"
,f Bu arada Necati Bey'in as1l ad1 ise Isa' du. Necati; onun
14 15
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
kaydedelim kendi ad1 Isa' dir], vefat etmi~ olan Hazret-i Mu- <;of. da magrur o{ma fim meyfiane-i if.6aUe
hammed Aleyhisselam'a a~1k, meftun ve O'na ummet olma '.Biz fiezaran mest-i magrurun fiumann gorm~uz
i~tiyakmda degil midir?
[Mevki sahibi olunca zafer sarho~u oluverme. Zira boy-
Evet, belagat (halin icabma uygun soz soyleme kabili-
lcsine mest (sarho~) olup sabah olunca da ba~ agns1 <;:eken
yeti) kar~1smda ceket iliklemek ka<;:1mlmazdir da; i~bu, ken-
binlercesini gormu~liigiimuz var.]
dini aradan <;:ekip ba~kasm1 (Ahmed Pa~a da olsa!) ovmek,
yani bu derece samimi mahviyetkarhk; ustelik bunu bu ka- 'Toy-i afi-i infisara yay-iar o{maz yine
dar saglam bir bilgiye dayah bir gerek<;:e ile ortaya koymak '1Ci~ver-i cafim nice sengin fiisann gormu~uz
insam nas1l hayrette birakmaz? [Gonlu kmk olamn atlverdigi ah topunun nice buyuk
Klasik kulturumuze kar~1 gunumuz aydm1 tenkit gucune sultanlann muhkem kalelerini y1kt1gm1 biliriz.]
sahip degil, takdir etmesine ihtiya<;: yok (Oyle ya gune~in
'.Bir fiuru~iyfe eaer 6in Fiane-i if.Gali yest
ovulmeye ne ihtiyac1 var!), taklit etmesi de isabetsiz (<;:unku
~fif-i aerdin seyf-i e~f.-i inf.isann gormu~uz
sakil durur.) Tek dogru tavn olabilir aydm1m1zm; anlamaya
<;:ah~mak. Bu ise aydm namusunun asgari geregi degil midir? [Derd ehli olanlarm kmkhkla doktukleri gozya~lannm
yapt1g1 seller onunde nice gosteri~li ka~anelerin, malikanelerin
yerle bir oldugunu biliriz.]
,t
'.Bir Fiaaeng-i can-giidaz-i afidir sermayesi
'.Biz 6u meyianm nice fa6uf.-suvann gormu~uz
' 'Uifa/i ~dir YUSUf 'Nd6i [O garipler ki biitun sermayeleri can yak1c1 bir ah silahmdan
Urfah buyuk ~air Yusuf Nabi (vefat 1712), <;:agda~1 olan <;:or-
ibarettir ama, onu ~oyle bir att1klan zaman, nice h1zh suva-
lulu Ali Pa~a'nm karnnyla evi y1kihp peri~an olunca a~ag1-
rilerin vurulup yere serildiklerini gorduk.]
daki gazeli yazm1~. Derler ki, "Ke~ke yiiz evi olup yiizii de
y1kdsayd1 da, Nabi'den boyle yiiz eser kalsayd1!" '.Bir Biin eyfer aest-6este yay-gafii cay-gafi
Bu ~iire <;:ok sonralan yapilan nazire ve tahmisler cidden '.Bi-aaed magrur-i sadr-i i'ti6ann gormu~uz
kayda deger evsaftadir. [Sadarette itibar uzere oturan nicelerini gorduk ki gun
"r.Bag-i aefirin fiem fiazanm fiem 6afiarm gormufUZ geldi de onlar el pen<;:e vaziyette pabu<;:lugu mekan tuttular
'.Biz ne~atm da gamin da ruzgann gormu~uz (yani hizmet<;:i oldular)]
[Zaman bagmm bahanm <la gorduk, guzunu de; uze- '1Case-i aeryuzeye te6di{ o{ur cam-i mural
rimizden nefe ruzgarlan da ge<;:mi~tir gam firtmalan <la.] '.Biz 6u 6ezmin '1'fa6iya fOk 6aae-fiartn gormu~uz"
16 17
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
[0 elindeki -gururla kaldmp kaldmp- i<;:tigin kadeh var ya, [Gokyiiziindeki yeni ay, O'nun kap1smm yiiregi yarah
gun gelir de dilenci <;:anagma doner; benzerlerini <;:ok gordiik.] 5~1.g1dir. Gokyiiziindeki oglak yildlZl bile O'nun nurundan
Soz Nabi' de iken onun bir diger me~hur ~iirini de tak- dogmaktadir.]
dim etmek isterim: 'Muraat-i eie6 ~artiy{a gir 'l'fa6i 6u iergafia,
Sultan Dordiincii Mehmed zamanmda Hacc'a giden surre 'Mat'!f-i kuasiyandir 6use-gafi-t en6iyadir 6u."
alaymda ge<;:er hadise. Nabi merhumun i<;:inde bulundugu
[Ey Nabi! Bu dergaha edebin ~artlanna riayet ederek gir.
kafileye -bugiinkii tabirle- sponsorluk eden aga Medine-i
Zira buras1, biiyiik meleklerin etrafmda pervane oldugu yer
Miinevvere'ye yakla~ild1g1 bir s1rada insanhk icab1 hafif
olup bu kapmm e~igini, peygamberler bile edeb ve hiirmet
uykuya dalmca Efendimiz'in bu kadar yakmmda uykuyu
dairesinde egilip operler.]
edebe mugayir goren hikmet ~airimiz irticalen yiiksek sesle
be~ beyt terenniim eder: Son beyte gelince iistad, ba~tan beri yap1lan sert ihtarla-
rm muhatab1 olarak kendisini gostermekte, boylelikle mu-
"Sak.in terk-i eie6ien, kuy-i mafi6u6-i ']-(uaa'dir 6u!
·tzzam bir tevazu ornegi sergilemektedir.
'Nazargafi-i i{afiidir, makam-i 'Mustefa'dir 6u.
Ger<;:i hadise malumdur, ~ehre girilince acayip bir ~ey olur:
[Edebi terk etmekten sakm! Zira buras1 Allahii Teala'nm Sabah ezamm bitiren miiezzinlerin her biri bu ~iiri okurlar.
sevgilisinin bulundugu yerdir. Buyer, Hak Teala'nm nazar Nabi merhum adeta ~oktad1r. <;:unkii bu manzumeyi her-
ettigi yer, Resul-i Ekrem'in makam1dir.] hangi bir insanoglunun bilmesine imkan yoktur. Birka<;: da-
']-(a6i6-i 'Ki6riya'mn fia6-gafiidir fazi{etie, kika once kendisi tarafmdan irticalen soylenmi~tir <;:iinkii.
'T'efewuk-kerie-i ~r~-t Cena6-i 'Ki6riya'dir 6u. Buldugu miiezzinin yakasma yap1~Ir, i~in sirnm ve hik-
[Buras1 Cenab-1 Hakk'm sevgilisinin istirahat ettikleri metini sorar. Ancak miiezzinlerin agzm1 b1<;:ak a<;:maz. iyice
yerdir. Fazilet yoniinden ise Ar~-1 Ala'nm iistiindedir.] ~a~1ran merhum ~air en son ser-miiezzini bulur ve ona da
aym suali tevcih eder; kendisini de tamtlf. Bunun iizerine
~u fiakin yertevinien o{au ieycur-i aiem zai{,
ser-miiezzin der ki:
i'maian afdi mevcuiat fe~min; tutiyadir 6u.
"Arkada~lanm1z ketum davranmakta hakhd1rlar <;:iinkii
[Bu miibarek yerin mukaddes topragmm parlakhgmdan mesele sirdir. Ancak siz Nabi iseniz, sizden de gizli degil
yokluk karanhklan sona erdi. Yarat1lm1~lar, iki goziinii kor- tabii. Efendimiz (aleyhisselam) bu gece her birimizin riiya-
liikten a<;:tl.] sm1 te~rif ederek bu ~iiri ta'lim edip emrettiler: 'Ummetim-
'Felekie mafi-i nev ~a6'us-Se{am'm sine-fakidir, den Nabi ~ehre geliyor, sabah ezanmdan sonra bunu oku-
~unun kandUi cevza mat{a-i nur-i ziyadir 6u. yarak kendisini kaq1laym1z!'"
18 19
HAYATi iNAN<;:
CAN VEREN PERVANELER
Na.bi merhum ikinci kez ~oktadir. Sorar: "Ummetimden Ofsa kum{ar sayismca omrune liada u aaed
Nabi dedi mi?" (je{meye 6u jije-i farli ifre 6ir saat 3i6i
"Evet" cevabm1 ahp yeminle te'yid ettirir, yemini ii<;: kez Yar-i 6aki ister isen ey 'Multi66i fari/j o{
tekrarlatir ve sevincinden bay1hr. O{maya raliat makami kuje-i uzfet 3i6i"
Kaynak ayan-beyan anla~1lm1~t1r ve hikmet ~airimiz miij-
(Bu manzumeye devrin biiyiik ~airlerinden Ta~hcah Yahya
delerin en biiyiigiine kavu~mu~tur.
Bey'in yapt1g1 ta'~ir yani onlama, cidden kayda deger.)
Keza ~u beytlerin imzas1 <la Muhibbi'ye ait ve sahibinin
Yani Kanuni Sultan Siileyman. Devrinde, ikinci biiyi.ik [Yarin muhte~em endamm1 goriince baz1lan ard1<;: aga-
devletin ba~1 yanj Avusturya imparatorunun Osmanh' daki cma benzetti, baz1lan da elif harfine. Aym ~eyi soylemek
protokol muadili Sultan, Sadrazam ve Reisiilki.ittap (D1~i~- istiyorlar tabii ama iiship alimde ba~ka cahilde ba~ka; her-
leri Bakam) degil de dordiincii kademe olmak iizere Kmm Ices me~rebince ifade ediyor; oyle ya "Dslub-i beyan, ay-
Ham Gazi Giray idi. niyle insan!"]
Devlet ba~kam olmasayd1 bile ~iir kudreti ile bugiin an- "'Bi-vefa yarin 'Multi66i cevrini ma'zur tut
makta olacag1m1z Kanuni merhum 46 y1l tahtta kald1 bilin -
Yarsiz kalir ciltanda ay1:rsiz yar isteyen"
digi gibi. En me~hur vas1flanndan biri sanat erbabma gos-
terdigi iltifat ve tevecciihtiir. Bir sebeple o kadar iltifat ettigi ~air Baki'ye ofkelenen
"Yaptigm ii<;: isabetli i~i say deseler biri muhakkak ~air Kanuni merhum, ~iir kudretini konu~turarak onu memle-
Baki'yi istanbul'a getirip insanhga kazand1rmamd1r." diyen ketine siirgiin yoniinde ferman 1sdar eder:
Kanuni merhum ~u m1sralann sahibidir malum oldugu iizere: "'Baki 6ed/ ~m-i 6ufend/ 'Bursa' ya red/ 'lfefy-i e6ecf'
"'Ha{k ifinae mu'te6er 6ir nesne yok aevfet 3i6i
[Baki kotii adam; yiiksek karanm odur ki -memleketi
O{maya dev{et ciltanda 6ir nefes sililiat 3i6i
olan- Bursa'ya gonderilsin, bir daha da goziim gormesin]
Saftanat aed"ifi.feri ancak ciltan 3av3asidir
O{maya 6alit u seadet dunyada valiaet 3i6i Fakat!
'Ko 6u ayj u tjreti fUn kim Jenadir aki6et Sultamn bu ~iiri, ~iirin sultanma <;:arpmca a~ag1daki 4
Yar-i 6aki ister isen o{maya taat 3i6i ~im~ek <;:akar:
20
21
HAYATi iNANc;: CAN VEREN PERVANELER
22 23
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Dii~rnanm ne kadar zorlu ise sen o kadar rnernnun ve '''Her ne den(u curmune fiad'a ii nifiayet yot}'ise
bahtiyar ol ey Nedirn! (Oziine hitap, ne ho~ bir usul; kirnseye 'Avniya fat' eyfeme sen avn-i 'Rahman'aan umitf'
nasihat veya teselli ettigimiz yok, soziimiiz kendimize, diyor
Ne denlu: Ne kadar
iistad; klasik kiiltiiriimiiziin bir edeb irtifa'1) c;:iinkii halis al-
lladd: Smir
tm bu niteligini mihenk ta~mda gosterir dosta dii~mana.]
Nihayet: Son
Nitekim;
Avn: Yard1m
"'A.fttni dene mifienk ta~maa
Avni: Yard1mla ilgili, yard1mc1, kula nisbetle yard1rn eden,
'A.aami dene 6ir i~ 6a~maa"
A ll ah'a nisbetle yard1ma kavu~an ($airin mahlas1, ~iirde kul-
denilmemi~ midir? 1 t nd1g1 ismi yani.)
24 25
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
govdelerine ve diplerine kirec; tatbik edilirse meselenin c;o- 11 nn lig1m1Z1 ac1mas1zca tiikettigi giiniimiizde bize bir ne-
zillecegini ogrenir. Fakat ilim ehlinden izin almadan bunu 1,•, nIma imkam bah~etmi~ler. Divan ~airleri bazen rindane
yapmak istemez ve $eyhiilislam Ebussuud Efendi'ye meseleyi ,t)y l 'mi~ler, bazen a~1kane, bazen de hakimane.
sorar. <;:ok iyi bir ~air olan -0 kadar ki biitiin Osmanh $a- Bilhassa hikemi soyleyi~ler ihtiva eden, bir hayat diisturu
irleri ic;inde biri haric; (O biri Zati merhumdur.) hepsinden 11 1 l nya koyan beyitlerle alakadar olmay1 -moda deyi~le- hobi
fazla miktarda gazel sahibidir Kanuni ve ~iirlerinde kullan- olnrak tavsiye ederim herkese. Giiniimiiziin -yine moda de-
d1g1 mahlas Muhibbi' dir.- Sultan suali de vezne koyar: yl~l '- stresli ortammda asude zaman ve mekanlardan esin-
"'lJirafiti 3er sarmi~ ofsa kannca 11 1're o kadar muhtac; bulunuyoruz ki. ..
Zarar var mi kanncayi kinnca" Altmm kiymetini sarraf bilirmi~, incinin halisini kimyager
•1Ii Ianm~ ve biilbiil giilii ararm1~. $6yle bir dinlenme ihtiyao
Diraht: Agac;
·snasmda, okuyuculanm1za refakat etmesi ic;in ~u beyitleri
Ger: Eger ;1rz ve takdim ediyorum:
Cevap benzer ~ekilde gelir: "(ju[e 3u~ ettiremez yok yere 6u[6u[ infer
"Yann 1-faffm divanma vannca
1 Varak-i mifir ii vefayi kim okur kim dinfer"
sureyman'aan fiakkm alir kannca"
Karamanh Kami
["Karmcalan kirec; uygulayarak bertaraf edemezsin, buna (Zavalh biilbiiliin sesini i~ittiremeden bo~u bo~una giil
izin yoktur." tarzmda anlamamah cevab1. Soran da cevap ic;in feryad etmesi gibi dostluk ve vefa sayfasm1 da ne oku-
veren de pekala bilirler ki bunu yapmak caizdir, izin vardir. yan var, ne dinleyen.)
Ancak bu vesileyle $eyhiilislam, Padi~ah'a demektedir ki, "§eraun sitem-i 6afit-i siyafi etmege aegmez
"Evet helaldir, amma hesaba da c;ekilirsin; zaten malum de- 'lH[[afi 6u 3amfiane 6ir afi etmege aegmez"
gil midir ki helale hesap var, harama azap!]
izzet Molla
(Felek, kara baht sebebiyle sitem etmeye degmez; bu al-
; c;ak diinya da bir kez olsun ah etmeye degmez.)
~!
J
"!Er6a6-i a~ka yi~e fieman her 3un afi imi~
<;ay 'Mo{ast 'Her 6ir nefes ki afi i[e 3efmez, 3unafi imi~"
Eskilerin hayati anlamalan ve bir ozge tema~a ile seyret- (A~k ehli ic;in her giin (ah) etmek kac;m1lmazdir; hatta
meleri imrenilmeyecek gibi degil. Soz uc;ar, yaz1 kahr ya; her nefes ahs1z gec;en giinii giinah sayar onlar.)
iyi ki bir kismm1 yazm1~lar da modernitenin bunaltt1g1 ve Burada Yeni~ehirli Avni Bey'in ~u beyti de hatirlanmahdir:
26 27
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
"Sanman ta(e6-i aevfet u cafi, etme3e aeWf ( 11 ic; i.i.zi.i.lme, oliim kadehini herkese e~it sunarlar; o zehri
'Biz afeme 6ir yar ifin ah, etmege ae(aif" I11111' in me~hur ve magrur hi.ikiirndan Cem bile almaktan
I 1111 ulamad1ktan sonra... )
[Bizim bu alerne makam ve mevki ele ge<;:irmek i<;:in geldi-
gimizi sanmaym1z; bir yar i<;:in ah etmege geldik biz. (Tabiidir "'Kef lief8efer aeniz(er avare muzdari6 {i,a(
ki ilahi a~k anlatilmaktadir.)] '.Dag(ar ~iliayet eyfer sa6r u sukun elinaen"
[Ba~mm rahat olmas1 ancak bu diinyaya gelmemekle ~iirleri niye biliyorsun, bu eski kelimeleri neden biliyor-
miimkiindiir, o ise muhaldir. Diinya harp sahas1 gibidir, ta~ sun, zorun ne?''
isabetinden kurtulmanm imkam yoktur. (Garn gider, hicran Peki, neden boyle bir soru kab etti? ~undan: 7-8 ki~i bir
gelir, ~ad olmanm imkam yok.) Ziya Pa~a bu beytinde "kaza" u radayd1k, ya~c;:a en klic;:iikleri bendim ve hazirunun biri ede-
kelimesini iki anlam1yla kullamyor ve ikisi de tam yerinde: bi yat ogretmeni, digerleri hukuk mezunu, biri kaymakam ve
Sana ni~an almarak at1lm1~ olmasa da kazaen isabet edecek d igerleri de hakim ve savc1yd1. Gazete bulmacasmdan bir
ta~tan kurtulamazsm; kaderin hlikmii olarak ta~ isabetinden i;oru yoneltildi bana, "<liken" kelimesinin eski dildeki kar-
seni hic;:bir ~ey kurtarmaz.] ~ d 1g1 soruluyordu;
"har" dedim. Sohbet ortammda soz sozil
"'Biz 6u(6ul-i mufirik-aem-i gufzar-i ftrakiz davet etti, "har"m e~ek demek de oldugu ve bugiin kullan-
~te~ kesifir gefSe sa6a gu(~enimizaen" c.l 1g1m1z alfabe diizeninde bunu gosteremiyorsak da ba~ka
harfle yaz1ld1g1 gibi konular iizerinde duruldu.
(Sultan II. Selim'e ait olan bu beyt Yahya Kemal'i k1s-
kand1rm1~. Yahya Kemal: "Bu beyit en az Selimiye kadar i~te bunun uzerine boyle bir soru ortaya pkti. Ben de
ihti~amh. Bir ~air olarak bunu yazan ben olmak isterdim." ccvaben ~unlan anlattlm:
demi~.) 0 zaman ic;:in yedi sene kadar once (~imdiye gore 33 y1l
Yahya Kemal'in dedigi gibi degil mi efendim: 6nce) hukuk faki.iltesine devam ederken gordiigilm bir Yar-
'Es(af lia_pi(dikfa guze(aen guzefe g1tay karannda kar~1la~t1g1m "miincer" kelimesinin anlam1111
Per vermi~fer o ne~vey(e gaze(aen gazefe bilmedigim ic;:in liigat kan~tirmaya ba~lad1g1m1 ve bu keli-
Sonmez sefier-i fia~re kaaar ~i'r-i liaaim menin anlamm1 bulmakla beraber nefis bir beyitle kaqila~-
'Bir mq'afedir aevredifir e(aen efe ltg1m1 anlattlm. Beyit, Recaizade Mahmud Ekrem'e aitti ve
(Eskiler giizele goniil verince gazellerle teselli bulmu~- Lam bir ~aheserdi:
lar. Elden ele devredilerek k1yamete kadar sonmeyecek bir "'.lvl.uncer o(ur mu ya 'Ra6 6ir su6fi-i in6isata
me~aledir eski ~iirimiz.) Vafiaet-gefiimae 6oyfe mafizun gefen feyafim"
1 p,le6iyat O(sun
Seneler once (1988 y1lmda) kiic;:iik bir kasabada avukathk
Subh: Sabah
inbisat: Bast'tan (ferah, rahat; tersi kabz=s1kmt1)
yapmakta ve henilz otuzuncu ya~umz1 bile idrak etmemi~ .. .geh: Mekan eki (ni~angah, talimgah gibi) [Vahdet-geh:
iken ~oyle bir soru ile kar~1la~m1~t1m: "Hayati Bey, sen bu Bir ki~ilik mekan, yani hlicre]
30 31
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
Mahzun: Hiiziinlii "Efendim, ad1 ge<;:en programda size hi<;: a~inas1 olmad1g1-
Leyal: Leyl'in <;:ogulu; geceler 111z ispanyol miizigi dinletiliyor. Anlamamamz tabiidir. Fakat
[Ya Rabbi bu hiicremde ge<;:irdigim hiiziinlii geceler, giin hen, ortak ana dilimizde yaz1lm1~ bir beyit okudum. Bera-
olur da ferah bir sabaha donii~iir mii? Dua gibi, temenni gibi bcrinde bu beyti izah da ettim fakat sonu<;: itibariyle bundan
bir soyleyi~.] <;:ok <;:ok 40-45 sene once yaz1lm1~ olan bir beyti; bu kadar
sc<;:kin, iistelik hukuk<;:u ve edebiyat<;:1 bir ziimrenin yabanci
Anlat1m1mda ~unu da belirttim: Bir kelimenin pe~ine
di[ gibi alg1lamas1 size aci vermiyor mu? Daha bir nesil <;:e-
dii~tiim fakat tammad1g1m bir<;:ok kelime ile kar~1la~tlm. 0
kilip gitmeden ana dilimizde bu kadar tahribata maruz kal-
kelimelerin manalanm aray1p bulunca ve beytin anlamm1 da
d1ysak onu tammaya <;:ah~an ben hadi ogiinmeyeyim fakat
boylece kavraymca bu i~ten <;:ok lezzet ald1m. Ge<;:en y1llara
bilmemeyi fazilet saymak biraz garip olmuyor mu?"
ragmen gordiigiiniiz gibi o kelimeler de bende kald1. <;iinkii
"Savunma agu oldu!" ~eklinde cevap ald1m fakat soyle-
ben bu i~in pe~ine dii~tiim, bu i~i bi_rinin zoruyla ogrenme-
diklerimin yanh~ oldugu soylenmedi.
dim. "insanlar ogrenmeye bay1hrlar ama ogretilmekten nef-
ret ederler!" i~te Recaizade Mahmud Ekrem'den birka<;: misra:
Bana ingilizce ogretmek i<;:in <;:ok <;:ah~anlar ba~anh ola- "(ju{ hazin, sun6u{_peri~an, 6ag-i zann ~evfi yof,
mad1 fakat ben klasik edebiyatlmlZl ve onun dilini, okul- 'Dertnak o{mu~ hezar-t nagmefiann ~evki yofi.
larda da gormeden ogrendim. En iyi ogrenme yolu, merak 'Ba~fa 6ir ha{etle rag{ar cuy-i Gann ~evfi yof.
ifi, eder infer nesim-i 6i-farann ~evki yofi.
edip o i~in pe~ine dii~mek; hatta bunu hobi saymak, onu bir
(je{d'i amma neyleyim sensiz 6aMrtn ~evki yof."
eglence ha.line getirmektir.
0 y1llarda TRT televizyonunda sah geceleri nisbeten ge<;:
bir saatte "Gecenin Konuklan" isimli bir program yaymla- ,f
.I
32 33
HAYATi iNAN<; CAN VEREN PERVANELER
"']{er ne kim zafiir o{ur o{ fiafet-i di{aen durur [Kibirli olma, tevazu ehli ol; zira bilirsin ki insam hay-
']{er ne kim Befse sana sen sanma kim i{aen durur" rcte dii~iiren biiyiik ve gosteri~li padi~ah <;:admmn o vazi-
yette durabilmesi topraga merbut olmasmdandir.]
[Herne goriiniirse, ba~a ne gelirse bilmeli ki kalbin (gon-
liin) halinin yans1mas1du. "Niyet hayir, akibet hayir" yani. ":Ey 'M.uradi va'ae-i ']-{af'dan udu{ etrne sakm
Allahii Tea.la ki~inin gonliine gore verir; yah~1ya yah~1, ya- Cefid edp incitme fa{6i, fiin Biinu{ fi{dan durur''
mana yaman. Sana her ne gelirse sen zannetme ki bu, ba~-
Udul: Sapmak (dalalet'ten)
kasmdan gelmektedir. Hani me~hur sozdiir: "Kaza gelmez
Hak yazmaymca, bela gelmez kul azmaymca".] [-Nasihatlan ve ikazlan nefsine <;:eviren zarifbir iish'.ipla-
Ey Murad! Cenab-1 Hakk'm emrinden sapma ve kalp kirma-
"Ye3 tutarsa Ber ze6an 6ifser dafii tutar farar
maya azami gayret sarfet; goniil kildan incedir, dikkat et!]
'1'fe Belirse nif u 6ed fier fi~iye di{aen iurur"
[Dil neyi <;:ok anarsa ha~ da orada sabit olur (Ki~i and1-
f
(
gm1 sever, sevdigini anar.) insana gelen iyi ve kotii her ~ey
dildendir.]
"'l)iae a6mdan Bonu{ ~efirini Be{ ma'mur fi{
t 'lldalet
Adalete dair baz1 ornekler:
Ye{Bi6i omrun Befer sen sanma kim ye{aen durur" Klasik kiiltiiriimiiz i<;:inde oyle <;:ok ve vurucu ornek bul-
[Goniil ~ehrini yapmak ve saglamla~tumak gozya~1 ile su- mak miimkiin ki se<;:im yapmak bile hayli zordur dogrusu.
lamakla miimkiindiir. Agla gozlerim. Omriin riizgar gibi ge- Ziya Pa~a der ki mesela:
<;:ip gider fakat zannetme ki riizgardandu; emir Hakk'md1r.
"Zalim yine 6ir zu{me Biriftar o{ur afiir
(Omiir yel gibi ge<;:ecektir, o halde omriin kiymeti yok; k1y-
:E{6et o{ur ev yifanm fianesi viran"
metli olan goniil iilkesidir, onun da iman gozya~1yla..." ''Ag- (
lamakdu benim i~im / Agla goziim ~imden gen'.i" dememi~ "Ba~kalanna zulmedenler sonunda kendileri de zulme
miydi Hazret-i Yunus Emre de?)] ugrarlar, ev y1kanm evini y1karlar sonunda." demek olur.
"'Ki6ri terk edp di{a eyfe tevazu yi~esin Devam eder aym minvalde Pa~a:
<;'un 6ilirsin fim 6inasi fiaymenin Bi{aen iurur" ":Efser Boru{ur funfu ceza cins-i ame{aen
34 35
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
36 37
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
boyle <;:ivi benzeri bir ~ey <;:ak1hyorrnu~ ki uzun yol ~artla- Muran: Kanncalar
rmda rnukavernet artsm.) Efgende: Peri~an, darrnadagm
Halbuki bir giinde en fazla 15 - 20 kebkeb yap1labilirrni~. [Zalirn bir gun olup da idbara dii~iince halk intikarnm1
Zavalh usta <;:aresiz, valinin kendisini oldiirrnek i<;:in bu 1il Ir. Nitekirn herkes i<;:in iirkiitiicii olan engerek y1lam gii<;:-
ernri verdigini de anlad1gmdan sabaha kadar aglay1p dua etrni~. •,C1z kald1gmda onu, kii<;:iiciik kanncalann par<;:a pin<;:ik et-
Sabah olunca evinin kap1smda valinin adarnlanm go- I igini goriirsiiniiz.]
riince hepten iirnidi kesilrni~ vaziyette hamrn1 ile helalle~ip (Nedense bu beyti her hat1rlay1~1rnda ~u hadise gozii-
kap1y1 a<;:rn1~. 111i.in oniine gelir:
Valinin adarnlan derni~ler ki: Rornanya' da y1llar boyu halkma akla gelrnedik zuliim-
- Bu gece valirniz oldii, rnisrnar alrnaya geldik. 1 ·r eden bir lider vard1: <;:avu~esku. Kans1 -Elena'yd1 galiba-
(Mismar: Tabut <;:ivisi) lnpluluklara "SOLUCANLAR" diye hakaret ederdi. Yirrninci
yi.izyilm sonuna dogru kimsenin beklernedigi bir anda halk
!!!
.iyaklanrnas1 ile ala~ag1 edilrni~ti ve kans1 ile -solucanlann(!)
Ve bir soz erbab1 vezne koyrnu~ hadisedeki hikrneti:
g6zi.i oniinde- kuqunlanarak oldiiriilmii~tii.)
"'Ke6fe6i mismara te6di[ eyfeyen Perverdiear
Lane-i mure-i gari6i fu[ yifar 'Jl[[afi yayar"
idbar: ikbalin z1dd1, <;:okii~ "'Kondu 'llfimed fiane-i di[ie Ge[a vu derd u gam
'Bir citJer-Giryan yeter mi Gunca mifiman andadir"
Zahm-dar: Agirhk veren, yaralayic1, korkutucu
Ef'i: Y1lan Hane-i dil: Goniil evi
38 39
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
40 41
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
insan -Rumlar dahil olmak iizere- Sultan Fatih'tir." dedigi "§uzergafiin fayir-fimen
pek hatua gelmez. Bu arada belirtilmelidir ki Fatih'in bil- Yedigin 6af..faymaf ofsun fiunfanm"
digi alti dilden biri idi Rumca ve Ayasofya'nm hemen yam
ba~mda olup fetih esnasmda y1kik vaziyette bulunan saray1 I Uy oyle gosteri~li bir soz de degildir hani. Edebi deger-
1 k•11 bahsetmek imkam yok. Arna Padi~ah gayet giizel hedi-
goriince kendisinin Sadi $irazi'nin Farsya Divam'ndan ~u
beyti terenniim ettigini de hatirlayahm: )'t' l 'r bah~eder ve koyliiniin gonliinii ho~ eder. Hayret eden-
lt-r olur tabii bu duruma. Oyle ya, birbirinden iistiin o kadar
"~um nev6et mizenea 6er tarem-i :E_frasiya6
· ii,. ustas1 varken bu hediye niyin bu koyliiye, iistelik suadan
Peraeaar-i mikunea aer fasr-t 'Kayser anke6ut"
,iizlerinin kar~1hg1 olarak tensip olunmu~tur. Sorarlar ve Ci-
1
[Bakar m1sm1z kaderin cilvesine! Diinyaya kan kusturan lia n Padi~ah1'ndan ~u cevab1 ahrlar:
Bizans imparatorlannm saraymda nevbet vurmak iizere bay-
- Evet, koyliiniin sozlerinde edebi san'atlar filan hakge-
ku~tan ba~ka kimse kalmam1~ ve saraylannm protokol mii-
1ire ama koylii samimidir, iyinden geyeni soylemi~tir ve omr
diirliigii de oriimcege kalm1~!]
ii hayatmda bildigi biitiin giizellikleri bize lay1k gorme ince-
Omriiniin her safhasmda amans1z dii~manlarla miica- 1igi ni gostermi~tir.
dele eden, bir beylikten cihan devleti y1karan insanm; sa-
Hersekli Arif Hikmet ~oyle soyler bir m1srasmda:
hip oldugu genel kiiltiir zenginligine de, san'at inceligine de
"'Mir'atin i'ti6an 6eli saae(ifaendir."
hayranhk beslememek miimkiin mii?
[$u demek olur: Prenseslerin ellerinden dii~meyen, saray-
O Sultan Fatih ki bilindigi iizere birinci sm1f ~airdir aym
1a rda en goriiniir yere as1lan, yani oylesine k1ymet ve itibar
zamanda ve Avni mahlas1yla yazd1g1 ~iirler goz kama~tmc1-
du. i~te Fatih'in Divam'ndan ornek bir beyt: goren ayna, bunu nas1l kazamr bilir misiniz? Sade ve goste-
ri~siz olmasmdan ... ]
"'Her ne aen(u curmune fiaaa u nifiayet yog'ise
"Fazla mal goz y1karmaz." derler; belki dogru ama lafm
~vniya fat' eyfeme sen avn-i 'Rafiman'aan umuf'
(azlas1 oyle degil, can bile y1kanr. Sozde de, ozde de sadelik.
[Kendine hitapla: Her ne kadar giinahm yok ise de ey
Sadelik iizerine Nabi merhum der ki:
Avni; rahmet-i ilahi senin giinahlanndan biiyiiktiir. Sakm
ola ki Allahii Teala'nm rahmetinden iimidini kesmeyesin, "O(ur reng-i taaffuf refi-zen-i aar-i 6efa 'l'fa6i
zira bu en biiyiik suy olur!] ~ntn'fun saaeCifaen gayn reng o(maz fejenferae"
Fethi izleyen giinlerde adet iizere ~aider birbirinden gii- [Diinyada ye~itli ~eylere gonliinii kaptlrmak, kotii olan
zel eserler (Fethiye) takdim ederler Cihan Padi~ah1'na. Bir diinyanm sevgisine kalpte yer vermek, sonsuz ahiret yolcu-
koyliiniin de aym maksatla huzurda ~u sozler dudaklann- lugunda yol kesicidir; nitekim yolculugun ilk ad1m1 olan ka-
dan dokiiliir: bir hayat1 ba~larken giyilen k1yafet ne kadar sade, baksana.]
42
43
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
"'Alemde zerre den[u degi[ iken viicudumuz "Yerin od etmedif kim vardir er6a6-i mefia66ette
'Mu~fu[ Gudur ki zerreden artik fiasudumuz" Semenderler Bi6i u~~ak da suffan-i ate~dir''
44 45
HAYATi i NAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
[A~ka goniil dii~iiriip de yeri ate~ olmayan, yanmayan olur I l'kligi guldiiriir. Sevgilinin bizi aglatmas1 bir ~ey degil -ona
mu hi<;:. A~1k i<;:in yanmak mukadderdir. A~1k, -efsaneye gore- 1.,1 ·n raz1y1z da ... - al<;:ak dii~mam giildiirmesi dayamhr ~ey
ate~te ya~ay1p ancak orada rahat eden semenderlere benzer.] d(• ",il dogrusu.]
"Seni 6u fia(fere f.oyan au(un a~f.ufir ey 6u(6u(
'lfeye dii~se am yaf."Y f.u( etmef. ~an-i ate~dir"
"'13u(6u( ~etareti auf..i fiandant au(duriir 0 Na.bi' dir ki vefatI iizerine, devrinde cari olan adet iizere,
'T'af.fii-i zag ae6f.-i fiiramam au(duriir bir ~air ~oylece tarih dii~iirmii~tii:
Yafiya'yi ag(adtrsa eger yar aam detJi( "Zuleyfia-yi cihandan fek.ti damen Yusufi 'l[a6i"
'M.ii~k.i( 6udur ki dii~men-i nadant au(diiriir"
(Hazret-i Yusuf Peygamber'in, Ziileyha'dan etegini <;:ekip
~etaret: ~enlik, giilme, eglenme uzakla~masm1 hatirlatarak, "Cihan adh Ziileyha'dan etegini
Giil-i handan: Giilen giil i;:ekip ahirete gitti." demek olur. M1srada yer alan harflerin
Zag: Karga rakamsal degerleri toplam1 Nabi'nin oliim y1hm vermekte-
Gebk: Keklik dir. Hem matematik hem edebiyat. .. )
Huaman: -burada- salma salma yiiriiyen As1l ~a~1lacak olan ~u ki bizzat Nabi bir Fars<;:a beytinde
Nadan: Cahil "Na.bi be huzur a.med" demektedir ki vefat kastedilerek "Na.bi
huzura geldi." demek oldugu gibi ebced hesab1 ile yine aym
[Biilbiiliin nq'elenip giilmesi giilii giildiiriir. (Nasil olsa
benim dikenlerim gogsiinii par<;:alayacak, bana mahkumsun; tarihi vermektedir.
giil bakahm, goriirsiin sen makammda giildiiriir yani.) Kar- Ve min-el garaib!
ganm, kekligin ahmh yiiriiyii~iinii taklide yeltenmesi de Efendim, Na.bi yukanya ald1g1m kit'ada demektedir ki:
46 47
HAYATi iNAN<; CAN VEREN PERVANELER
"Bir maksada eri$mek iyin egilip biikiilmedik Allah'a $ii- Yn hya Kemal Beyath'nm "istanbul'u Fetheden Yeniyeriye
kiir; boyle bir maksatla bir kimseye gidip yiizsuyu dokmii$- c, 111, ·l"i de ba$ egmekten degil ama gerektiginde ba~ egdir-
liigiimiiz de, Allah'tan ba$kasmm huzurunda egilmi$ligi- 11wkl n bahseder:
miz de yoktur!" "Vur yenre-i ~li'aeki ~em~ir a~kma
Klasik edebiyat1m1zda say1s1z ornegi bulunan muhte~em u{6anei asumani tutan yir a~kma
bir istigna beyti. istigna, yani, ihtiyacm1 kimseye arz etmeme, 'l)ii,~sun refenei 'Rum'un, e3ifsun ser-i 'Firenk
ona buna egilmeme durumu; asla kibir degil ama haysiyeti Vur 'Turk'u 3onderen yea-i talidir a~kma
koruma, vakar, kula kulluk etmeme hali. Hani diger biiyiik $imdi sozii Padi1ah'a btrakalim:
i.istad Baki'nin dedigi gibi:
?triyetaur saltanat, servet, 6eaen cumfe fana,
"'Ba~egmeziz eaaniye aunya-yi aun ifin $imdiaen 3e{di '}[uia 6ilir, 6u aevfetten ama."
'ltifafi'adir teveliliu{umuz, i'timadimiz"
(Bahti) Sultan 1. Ahmed
Ba$ egmek manasma gelen serfi.in1 kelimesinin geytigi
yerde, a$ag1daki muhte$em beyti hatulamamak cidden hak- [Sultanhk da, zenginlik de ve hatta bedenimiz ve cam-
s1zhk olur: 1111 z da emanettir. Ba$kalarmm imrenerek baktiklan devlet
"Ser-faru Iii{ zat-i '}[afi _fifirinae kim 3awasi 3or ~u hibi olma hali daha $imdiden bize b1kkmhk verdi.]
O{maymca ser-ni3un aeryaya o{maz a~ina" (14 ya$mda tahta ge<;:ip 14 yil tahtta bulunduktan sonra
8 ya$mda di.inyadan aynlan ve bu k1sac1k omri.ine <;:ok mi.i-
Hayali Bey
ll i m seferler ve mesela alt1 minareli Sultan Ahmed Camii
[Zat-1 Hak bahsinde edeble ba$ml eg. Dalg1ytan ibret al; gibi bir eseri s1gduan Birinci Ahmed'i rahmetle yad etmeli.)
zira o, ba$ a$ag1 olmad1kya denizi tamma imkam bulam1-
Sultan Ahmet gordiigi.i bir ri.iyay1, devrin ulemasma an-
yor, inci-mercan toplayam1yor.]
latir. Aralannda Aziz Mahmut Hi.idayi Hazretleri gibi goni.il
Zat-1 ilahiden nasibin ancak anlayamamak, anlayamaya- sultanlannm da bulundugu heyet, ri.iyanm bariz bir $ekilde
cagm1 anlamaktu; a$ag1 yukan $airin dedigi gibi Kadem-i $erif'in tekrar Sultan Kay1tbay Ti.irbesi'ne iade edil-
"1arak-i meali 6u kiifiik affa 3erefimez mesine i$aret ettigini soyleyince Sultan Ahmet Han, mahzun
Zira 6u terazu o kadar siffeti relimez" ve miikedder bir $ekilde Kademi $erifi gonderir. Kendini te-
selli i<;:in Kadem-i $erif $eklinde bir sorgu<;: yaptlrarak bunu
Ziya Pa~a kavuguna takar. Aynca bir tahta iizerine nak$edilen Kadem-i
Etraf1, boylesine derin bir tefekki.irle izlemenin bu ornegi $erif'in kenarlarma $U dortli.igi.i kendi elleriyle yazarak bunu
kar$1smda bilmem ne demeli sevgili okuyuculanm! Hocas1 Aziz Mahmud Hi.idayi Hazretleri'ne gonderir:
48 49
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
"'lfo(a tacim 8i6i 6a~imda 86tursem daim /\ k~emseddin Hazretleri ise birka<;: kez sorulan bu suale pek
'Kadem-i yafini o( liazret-i ~ali-i rusu(un .1<; 1k olmayan cevaplar verir. Ancak 21 ya~mda bir delikanh
§uf-i 8ufzar-i nu6uwet O kadem salii6idir olan biiyiik Sultan, tekrar be tekrar sormak suretiyle daha
'Balitiya durma yuzun sur kademine o 8u(un" d 'tayh bilgi istemektedir. Neticede May1s'm 29' u i~aret edi-
1i r (tabii 1453). i~te Cihan Padi~ah1 ile Goniil Sultam arasui-
[Peygamberler ~ah1 Efendimiz'in (aleyhimiisselam) Kadem-i
<I~1 ki bu kritik muhabereyi ger<;:ekle~tiren ki~i ~air Ahmed
~erif'ini ba~1m iizre ta~1sam sezadu. Niibiivvet bah<;:esinin
~ah giilii o kadem sahibidir. Ey Ahmed! O'nun ayagma yiiz l'a~a' dan ba~kas1 degildir.
siir ki ~eref bulasm.] Padi~ah tarafmdan hapse mahkum edildiginde kaleme
,1ld1g1ve ~iirdeki kudretini herkese gosteren 70 kiisur beyitlik
tf " I erem" kasidesinde yer alan bir m1sra cidden kayda deger:
1 'Ieksti{ ve 'Konfaksiyon
Bir donem, konusu tekstil ve konfeksiyon makineleri olan
"'Tutayim iki elim kanda imi~, kani kerem"
50 51
HAYATi iNAN~
CAN VEREN PERVANELER
[Sevgiliye giden yolda emniyet ve nefe i<;:inde bulunmam (Atasozleri yiizy1llann imbiginden ge<;:ip tartl~ma zemi-
nasil miimkiin olsun ki ceres (kalp) arahks1z olarak "Denk- 11in in fevkine <;:1kan kiymet hiikiimleridir. Onlann da iize-
leri haz1r et sonsuz yolculuk ba~lamak iizeredir!" diye hatu- 1 i ncle soz soylemek her ki~inin kan degil elbet. Galib <;:a-
Hayat yolculugu devam ettigi miiddet<;:e kalbin atI~lan, son- (Bu arada, ad1 ge<;:en mqhur atasoziinde bahsi ge<;:en su,
suz ahiret yolculugunun an be an yakla~t1g1m hat1rlatm1yor mu? hi Id igimiz su degil de kolluk kuvveti, gece bek<;:isi anlammda
Kanuni Sultan Siileyman'm (~air Muhibbi) "Uyumaz" re- olsa sezadu. Zira su-bay ve su-ba~1 kelimelerinde gordiigii-
difli gazeline yapt1g1 nazirede ise ~eyh Galib demektedir ki: 111C1z iizere, su, oz Tiirk<;:ede bu anlama gelmektedir.)
"§ali6a! fiicret eden fa_fife-i rafiatdir "Uyumaz" redifli bildigimiz ilk gazel Muhibbi'nin. Bu
'Di{ ki manena-i ceres eyfey!J] iifiJan, uyumaz" gazelin iki beytine ~oyle bir bakahm:
[ilk kelimede hem oziine hitap ederek (Galiba=Ey Galib!) Tabii bilinir ki ~air Muhibbi, Kanuni Sultan Siileyman'm
ve hem de "Galip ihtimal ~udur ki" ma'nasm1 getirerek rahat la kendisidir. En <;:ok gazel_yazan Osmanh ~airi kendisidir.
(' I 'ek istisnas1 Zati.)
kafilesi yola <;:ikm1~, yani diinyada rahat etme imkam yok; kalp
ise ceres gibi siirekli feryatlar etmekte ve uyumamaktadu.] "'Uyumazsa ne ace6 sinesi yur-ate? o{an
Diger beytlerde ise: 'Nitekim su6fia ie3in ?em'-i ?e6istan uyumaz"
"Seyreden vaz'-i ?iitiir-aur6esini 6u fefe3in [Bagn ate~ler gibi yanan zavalh a~1k uyuyamasa ~a~acak
'A.Flir dtdesi fiin enciim-i rafi?an uyumaz" 11 var? Nitekim mum sabaha kadar uyuyamaz.]
[Diinya hayatmda aslanm kediye bogduruldugu say1s1z "'A.rturur nafesin aorse 'Mufii66i rufium
gayr-1 adil hadiseleri seyretme imkanm1 bulanlarm (ariflerin) Vakt-i au{ie nitekim mura-i fio?-e{fian uyumaz"
gozlerini uyku tutar m1? Nitekim gokyiiziinde kup1~1p du-
[Sevgilinin yanagm1 goriince Muhibbi nas1l uyusun? Giil
ran y1ld1zlar, i~te bu dengesizlikleri seyretmekle tedirgin ol-
mevsiminde ho~ sesli biilbiil uyuyabiliyor mu?]
duklan i<;:in uyuyamamaktad1rlar.]
"'Didesi Fiavfi rafi6 ife o{uy e?k-eftan
Su uyur dii?men uyur fiaste-i fiicran uyumaz"
54 55
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Divan ~iirinde c;:ok giizel eserleri bulunmakla beraber, az Ni~ti: Kmk, kmlma hali
tanman ve hatta unutulanlardan biri olan Bursah Mehmed Dendan: Di~
Emin iffet diyor ki ilk beyitte: Biz kanaat etmi~iz; birak ba~kalannm mumunu yandir-
Bir devlet miijdesi, bir sevinc;:li haber bekleyenler bilsin- : 111 felek, birak ba~kalan muratlanna eriversinler, goziimiiz
ler ki o ziyafet haberi, bir dilim ekmege kanaat ettiginde ge- yok. Zaten bilmekteyizdir ki bizim bir dilim ekmegimiz ge-
lir ancak, i~tah ac;:1kken degil. Derdin devas1 da gelir ama sen l i r amma di~lerimiz kmld1ktan sonra.
dermandan iimit kesip gonliin kmld1gmda, yelkenler suya Yine Nabi'nin dedigi gibi:
indiginde, kulluk ve aczin idrakine vard1gmda yani. "§e(di ni'met, eitti dendan, o(du zayi' Cezzeti
Hani "Kul s1k1~maymca HlZlr yeti~mez." derler ya, o he- 'DevCet if.Ga( etse amma na-Ge-fieneam o(masa"
sap ...
[Di~ler kalmad1, beklenen nimet geldi; arzumuz yerine
Benzer manada, hikemi ~iirin biiyiik iistad1 Na.bider ki: za mans1z gelmeseydi, ah!]
"'Bu fofine matGafi-i fenada fimseye 'NaGi Bu noktada c;:ok giizel bir Parisi beyti anmadan gec;:eme-
'NevaC-i 'iy~i dem-i i~ihada vermezler" yccegim. Afganistanh Bidil isimli muhte~em bir ~airin Farsc;:a
Divam var elimde. Kitab1 her gorii~iimde Farsc;:a bilmedigim
[Bu fani alemin kohne mutfagmda ag1z tad1yla bir sof-
i<;:in hay1flamyorum ve kendime k1Z1yorum. Bir beyti ~oyle:
ray1 adama, i~tah zainanmda vermezler.]
"'Ruziear ez ruz-i evve( sufCe-yerver Gude est
~eyhiilislam Yahya ise der ki:
Zan seGeG eneo~t-i fufef safiiG-i eneo~terest"
"Zevali eussasin fefsin Jeyu ni'met verir yofisa
[Zaman ta ba~mdan beri, liyakatsiz olanlan taltif ediyor,
Pelef efif-i dilin sanman fi mesrur o(dutJun ister"
Lac;:landmyor. Aynen ~unun gibi ki be~ parmag1m1z ic;:inde sa-
[Bizim gibi goniil ehli olanlara bir nimet geldigi zaman dece d1~tan ikinci parmak kendi ba~ma bir i~ yapamaz, ve-
samlmasm ki sevindirmek ic;:in gelir. Bir giin nas1l olsa elin- rimsiz ve ba~ans1zdir. Arna gel gor ki yiiziik de o parmaga
den c;:1kacaktir ya nimet, i~te o zaman c;:ekecegi 1zdirap ziya- talohr.]
dele~sin diyedir.] Devam ediyor Mehmed Emin iffet:
"'Biz faniiz fo eayn feratJ eylesin _fe{ef "'Ben ag(adiffa etti teeefa( 0 mest-i naz
'Nan-yaremiz fi ni~-i dendan ifen eelir" uaG-i eiran aJeme Garan if.en eelir"
56 57
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Tegafiil: ilgisizlik, istigna, naz IBen Rahmi istigna ko~emde oyle pervas1z ve kimseden
Hab: Uyku kinmeden yatmaktay1m ki diinya da i<;:indekiler de sizin
1 11
Giran: Ag1r 11ls11n diye aleme oyle rest<;:ekmi~im ki alemin padi~ah1 gelse
1yu klanm1 toplayacak degilim.]
Baran: Yagnrnr
"Sanman 6izi tafe6-i devfet ii cafi etmege ge(dif
[0, ba~tanba~a naz olan sevgili, ben huzurunda aglad1k<;:a
'Biz afeme 6ir yar ifin afi etmege ge(dif"
ilgisizle~ti, naz1 artt1 ve ag1r uykuya vard1 adeta. E tabii nor-
maldir, gozya~lanm1 yagmur zannetti zahir; mahlmdur ya Yeni~ehirli Avni Bey
yagmur yagmca insanm uykusu artar.] Devlet: Pe~inde olunan diinya nimetleri
... ve ~ah beyt: Cah: Makam, mevki
"'Mafiv-i vucud eyfe kemaC f{e 'Yfeta [Bu alemde bir talep i<;:inde bulundugumuz, beklenti-
$emsin ziyasi fianeye viran iken gefir" lt• rimizin oldugu samlmasm. Biz bir yar (dost, sevgili) i<;:in
h etmege gelmi~izdir. (ilahi a~km maksud oldugu izahtan
Mahv-i viicud: Varhktan s1ynlmak v restedir.)]
Hab: Uyku Goz kama~tmc1 divamm tamamlad1gmda heniiz 24 ya-
~ems: Giine~ l;H nda olan muhtqem ~air ~eyh Galib der ki:
[Varhgmdan biisbiitiin s1ynl iffet! Neyin varsa yagmaya "'Devrde safiyan-i zefir-i minnet 6er-murad ofsun
ver, evin duvarlanm y1kmakla da kalma hatta <;:atlsm1 da 'Bizi kat'-i reca 6afi~iy(a memnun eyfemi~ferdir"
kald1r ortadan. c;:unkii tamamen go<;:mii~ eve giine~in 1~1k-
Sak1yan: Sakiler, i<;:ki (mecazen nimet) sunanlar
lan daha iyi ula~u.]
Ber-murad: Murada ermi~
"$afi-i afem gefse fekmez yayini damanina
Kat'-1 reca: Umit kesme
'Kiinc-i istignada 'Rafimi ~oyfe 6i-yerva yatur''
[Zamanede ba~a kakarak nimet sunanlar var ancak ben
Rahmi onlar i<;:in hayular diliyorum. c;:unkii benim, insanlardan bir
Pa, pay:Ayak ~cy beklemenin yanh~hgma kat'i kanaat edinmeme sebep ol-
dular; boylelikle yalmzca Allah'tan nimet beklemeyi ve yal-
Daman: Etek, pa<;:a
n1z ona yonelmeyi ogrendim. Hiirriyetime kavu~tum. Kotii
Kline: Ko~e kom~u mal sahibi yapti yani, Allah onlardan raz1 olsun.]
istigna: Fakire yara~u naz, ihtiya<;:s1zhk, minnetsizlik
"'Rika6-asa 6asar(ar ya(arin miijgan-i ~irana
Bi-perva: Korkusuz, <;:ekinmeden rraa((uf fiarini an(ar ki 6irun eyfemi~ferdir"
58 59
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[insanlarla yersiz miinasebet iyinde bulunmak bir e~ek 11na sevdiginin adm1 siirekli anma, tekrar be tekrar soyleme
s1fat1d1r; bu e~eklikten kendilerini kurtaranlara Cenab-1 Hak t:,vsiyesinde bulunur. Bu tavsiyeye uyan geny, bir sure sonra
oyle bir halet bah~eder ki terk ettikleri e~ege mukabil, arslan- ,· ·vdiginin kendisine geldigini goriir, vuslat geryekle~ir. Der
lar onlara e~ek gibi hizmet ederler. Diinyay1 terk eden daha ki o arif gence, "Sevdiginin ismini yok yok andm ve bak ona
hay1rhsma kavu~ur ya ... ] I avu~tun, ya hakiki sevgiliyi anm1~ olsan neler olurdu?"
i~te Hallac-1 Mansur O'nu and1 ve "insan sevdigini anar,
~/' , 1nd1gm1
sever." kaidesi hiikmiinii icra etti. Sevgi giderek artt1.
M uhabbet a~m olunca muhib fani olur (Seven kaybolur.),
,., 'Usu( 'Usu(
ya lmz mahbub mevcud olur (Sevilen kahr sadece.) ~ekerin
Usu.Ii' den harika bir ornek sunacag1m bu yaz1da. 1538 y1- ~ t1yda erimesi gibi. i~te Hallac-1 Mansur has1l olan sarho~-
lmda vefat etmi~, yani Kanuni devrinin devlerinden. 13 be- lu gun tesiri ile ortiilmii~ ~uur sebebiyle (Ben yokum O var.)
yitlik "peyda" redifli gazeli biryok ~air iyin de ornek olmu~ ve lli ;:m asmda O sozii soyledi.
bu gazele nazireler yaz1lm1~t1r. Bir mana ummamd1r adeta.
Bir parantez ayilmah bu noktada: Miiytehid iytihadmda
Usu.Ii, Vardar Yenicesi'nde -ki ~imdi maalesef hudutlanm1z
hata etse kendisi de, uyan da ma'zur ve makbul ancak sekr
d1~mda oldugundan aomas1zca habersiz oldugumuz bir ir-
·h li hata ettiginde kendisi ma'zur ise de uyan degildir. Bir
fan merkezidir- o kiiyiiciik cografyada yeti~en saymakla tii-
I imse y1kip da Hazret-i Yu.nus Emre gibi, "Cennet cennet de-
kenmez dehalardan biridir.
1likleri /Birkay ko~kle birkay huri /isteyene ver anlan /Bana
"ViicCu£..i 'Mut[afi'in Gahri ne mevci fiim eder yeycfa : rni gerek seni" dese soziin sahibi gibi ma'zur ve makbul ol-
Pne[fiafi sirnni soyCer eger mafiji eger yeyda" 111az elbette. Eli kap1ya s1k1~t1gmda aylarca ~ikayet eden aciz,
[Efendim, izah1 en giiy beyt bu ilki herhalde. Hem giiy 11 h revi bahiste nasil olur da hal ehline lay1k olan bu sozii
ve hem de -Allah saklasm- yanh~ anlatma ve anla~1lma I :1 kliden soylediginde, soziin ehli gibi muameleye tabi' olur?
ihtimalinden dolay1 son derece tehlikeli.] "'Meadindir fiamu e~ya eder oz fiendi zatindan
Evliyamn biiyiiklerinden Hiiseyn bin Mansur (mqhur 'Kimisi sim ii zer zahir fiimi sena ii meder yeyda"
nam1 ile Hallac-1 Mansur Hazretleri), "Enelhak" demi~ ve so-
[Her ~ey bir tiirlii madendir aslmda ve kendi cevherini
ziin goriinen anlam1 kiifrii mucip oldugundan idamma hiik-
medilmi~. Manadan haberdar olanlar da (Hak Teala sa'ylerini l't)sterir. ~u kadar var ki kimisi altm ve giimii~ gibidir, k1y-
me~kur etsin.) ~oyle izah etmi~ler meseleyi: mctlidir; kimisi de ta~ ve yak1l cinsinden.]
Bir kizcag1za a~1k olup karars1z kalan geny adam, der- "'.Bu Gagin 3er fiafiifiatta suyu Gir Gag-Gani Gir
dine derman bulmak iyin bir arife miiracaat eder. Arif de Ve li o[mu~ hafiayifitan nice yiiz Gin ~ecer yeyda"
60 61
HAYATi iNAN<; CAN VEREN PERVANELER
[(Bir onceki beytin manasma yakm biyimde olmak i.izere) "'l)iizii{iir nice Gin i~fer Gozu{ur nice ciinGi~fer
Bu bahyenin suyu da bahy1vam da aym olmakla beraber, bin- 'Ne kar-i aceGiir Gu kim o{maz far-ger yeyda"
lerce ye$it meyve zuhur etmektedir.]
IBakiyorum etraf1ma, nice ba$anh hamleler gori.ini.iyor.
Tasavvur buyurulsun; ~oyle bir haber y1ksa, denilse ki: "Fi- 11 k baki$ta kazanyh gori.inen i$ler yahut zararlar husule ge-
lan memlekette bir hi.iner sahibi, bir odun paryasm1 ve bildi- l 1o r. Kimi kar ediyor kimi zarar. Arna $a$ilacak olan $U ki
gimiz yamuru hammadde olarak kullamp ak1llara zarar lez- 1·:,,1s10da karh kimse yak. Bir maksadm pe$inde omi.ir sarf
zeti olan bir lokum imal ediyor. Herhalde Oscar vesaire kay 1•d ·nler de nihayet, telafisi mi.imki.in olmayan omri.ini.i har-
ye~it odi.il varsa tamamm1 ahr degil mi? Yi.izy1lm, biny1lm, 111 y,p bitirmiyor mu?]
biny1llann en bi.iyi.ik bulu~u cinsinden ifadelerle amlmaz m1? "r.Bu dokuz f.uGGe vii ~e~-su ifinde ge{iin ii gittin
Oysa bahsini ettigimiz ~ey incir agacmm ta kendisidir mesela 'Ne ge(a-it3in ka_pi zaliir ne gittitJin memeryeyda"
veya ~eftalidir, elmadu vesaire. Hem de sayd1g1m1z meyve-
[Gokyi.izi.ini.in dokuz kubbe olarak tasavvur edilmesi eski
lerin her birinin say1S1z ti.irleri yak mudur? Bi.iti.in bu agay-
Vl' yaygm bir telakki. iy iye katmanlar $eklinde dokuz kat fe-
larm, i.iretimlerini geryekle$tirirken kulland1klan malzeme,
ll'i(. $e$-SU ise alt1 cihet demek; on, arka, sag ve sol taraf, i.ist
i.izerimize bula~mca temizleme ihtiyac1 cluydugumuz yamur w alt; toplam alt1 cihet.
degil midir? Gelin goriin ki insan denen gafil gormekle ah~-
Diyor ki yani, uysuz bucaks1z $U kainat iyinde geldin ve
t1g1 ~eylerin fevkaladeligini gozden kaymyor.
g it Lin ama ne geldigin kap1 goriini.ir ne gittigin. Bir varm1$,
<:;amurdan ibaret degil miyiz biz de? hi r yokmu$ ... ]
"'To_prak o{ to_prak ki gii{ Gitsin sende "Yo{umuz Gir GeyaGana eri~a-i na-gelian k'ana
'To_praktir zira kavu~an ancak gMe" §irer Gin kar-Gan o(maz Girinden Gir eser yeyda"
"Ben ate$im, toprak benden a$ag1 kahr" diyen Azazil'in [i$te bu kainat, adeta nihayetsiz bir y6ldi.ir. Yolumuz bu
ak1betini unutma." \ iile dii$tii; oyle bir y61 ki ona binlerce kervan girer gori.ir-
si-'1n de hiybirinden bir eser, bir haber gelmez.]
"'Nazar fi{ nev'-i insana kimi zelir ii kimi siikker
'JlceG liilimet Gir at3aftan o{ur tiir{ii semeryeyda" Bu beytin mazmunu bir yak $aire ilham kaynag1 olmu$tur.
[insanlara $6yle bir bak: Bazilan var ki onlan tammak "$u serverfer ki cfag{ar giGi Ga~ egmeza-i ~f{afe
$eker gibi tath ve faydah, bazilan da adeta zehir. Oyledir i$te, Yatar{ar yerde yest o{mu~ ne tit3 u ne teGer yeyda"
$a$1lacak durumdur ki bir agaytan ye$it ye$it meyve husule [Daglar gibi dik duran ve goklere ba$ egmeyen nice yigit-
gelir. Halk arasmda kullamlan bir tabiri hatirlamah bu nok- 1 'r gelip geytiler de $imdi kara yerde kaybolmu$lar. Onlarm
62 63
HAYATi iNAN <;: CAN VEREN PERVANELER
Hani denir: "Dimdik yiiriiyenler diimdiiz yatarlar."] Diger ta~lar arasmda yakut nas1l farkh ve degerli ise Efen-
d i miz (aleyhisselam) insandu ama diger insanlar arasmda
"'lfice ~uride a~iffar gezerCer cumCe tayifiCer
'Bu tifi-i 6i-niliayette ne rah ne rafi-6er yeyaa" c\y le farkhdu.]
"'Nice 6in idem og{ani fie{af o{maf geref ta fim
[Mecmlnun <;:ollerde dola~masma telmihle- Nice <;:1lgm
Ya{anct fafi6e aunyaaan ofa 6ir ger1yef er yeyaa"
a~1klar bu <;:olde gezerler. 0 nihayetsiz <;:olde ise ne yol var-
du, ne yol gosterici.] [Binlerce insan helak olur da bu al<;:ak, vefas1z ve k1ymet-
siz diinyada adam gibi bir adam ortaya <;:1kar.]
"'Nice gunCer gece o{au nice 6in ay u yi{ge{ai
'I)iriaa o{madi fa{cft ~e6-i faire sefier yeyaa" "'Kamu nezzarede e6far-t ma'ni muntazir{ardir
'Usufi gi6i ta fim o{a 6ir safii6-nazar yeyaa"
[Koskoca omrii ge<;:irdik, aylar y1llar ge<;:ti de her y1lda
bir Kadir Gecesi bulundugu halde bir defa onun feyzine ka- [$u gazelde baz1lanna temas ettigim nice el degme-
vu~amad1k.] mi~ ma'nalar herkesin gozii oniinde durmaktadu ama fark
(Kadir Gecesi'nin gizliligine i~aret ediliyor. Derler ki, cdilmez. Usu.Ii gibi bir firaset sahibi gelecek de gorecek bu
"Her geceyi Kadir bil, her gordiigiinii Hmr." ikisi de giz- ma'nalan ve izah edecek.]
lidir <;:iinkii; ancak nasibi olan, kalbi uyamk olan kavu~ur.)
,t
"'Nice zafimet 1yefer fes6-i fema{ eaince 6ir arif
'Beti fOf fan yutar fan eyCeyince bir gufier yeyaa"
, . Yaz ve 'IC~
[Olgunluga eri~mek i<;:in nice zahmetler <;:eker ki~i. Nitekim
maden, bir yakut verir ama o zamana kadar nice kan yutar. "'Muncer o{ur umur-i a{em e{6et 6ir nifiayete .
Efsanevi telakkiye gore suadan bir ta~, y1llarca iizerine Sayfin ~itaya meyli 6afiann fiazaneair"
kanlar ve kanh gozya~lan dokiilmek suretiyle, yiiksek bir Ziya Pa~a
y1ld1zdan ald1g1 feyzin de tesiriyle yakuta donii~iir. En iyisi Miincer olmak: Bir sonuca ula~mak
Yemen'de bulunur (akik-i Yemani).
Umur: i~ler
Yakut, ate~te yanmaz; yanmda ta~mmas1 onulmaz nice
Sayf: Yaz
dertlere devadu; yarin dudag1 yakut rengindedir. Ate~, du-
dak, giil aym renktedir. Nitekim der ki ~eyh Galib: "Hakikat ~ita: K1~
dilinde A~k ile Hiisn aym renktedir." Hazan: Giiz
(Yakut, klasik edebiyat1m1zda say1s1z <;:agn~1mlara ve me- [Alemde goregeldigimiz i~ler, hadiseler ilk anda zannet-
taforlara kaynaktlr.)] tigimiz gibi olmaz, ya da oyle devam etmez. Gide gide bir
64 65
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
sonuca ula~ir. Yaz mevsimi ki~a, ilkbahar da giiz mevsimine [Eline gec;en imkan ve firsat seni sevindirmesin sakm!
meyillidir.] (,:C1nkii talihinin tersine doniivermesi an meselesidir. Y1ld1-
1,1n her an naz edebilir.]
Pa~a'nm dort mevsim ic;in verdigi misalin gerc;i z1dd1 da
varittir; yani "K1~ yaza meyillidir ve giiz bahara" da demek $imdi de $eyhiilislam Yahya' dan:
miimkiindiir pekala ama vermek istedigi mesaj diinyanm ve "'l)efire magrur o[ma kim Gir iki gunde goncenin
lezzetlerinin fani oldugu. Sine-f sad-fak eder gerdun fe6-i fiandanmi"
Nitekim yakla~1k manada olmak iizere Nef'i'nin ~u beyti Dehr: Zaman
hemen hatira gelir: Gerdun: Felek
"Su6fia dek hif kimsenin ~em'in.faruzan eyfemez Leh: Dudak
'Bi-vefa dunya eger Gen Gi[d'igim dunya ise" Handan: Giilen
Sad: Gok say1da
Subh: Sabah vakti
Gak: Parc;alanm1~hk hali, yarahhk
~em': Mum
["Ne oldum." deme sakm, "Ne olacag1m." de! Bak giile,
Fiiruzan: Parlak, 1~1lt1h bret al. Herkesin imrenerek bakt1g1 gonca giiliin gogsiinii
Bi-vefa: Vefas1z <;ok kisa sure ic;inde ne yapar zaman; yapraklan dokiiliip da-
~· 1lu, o parlakhk gider.]
[Bu vefas1z diinya eger benim bildigim diinya ise -tabii
odur- kimseyi ilanihaye sevindirmez. Mumu sabaha kadar
yanmaz kimsenin.] Niikte:
Bir kithk doneminde herkes feryat-figan ederken Nasred-
Yine Nef'i den:
d in Hoca merhumu siikunet ic;inde goriip sormu~lar:
"~y~a magrur o[ma ey gaft[ ki Gunda ademe - Hoca! Sen niye bu kadar tela~s1zsm. Belanm def'i ic;in
'T'aCi'i yuz dondurur gafii sitare naz eaer" dua bile ettigini gormedik, neden?
66 67
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
Biz de birka~ tecrid ornegi iizerinde durahm isterseniz. A~kta ii~ kahraman vardir daima ba~rolde olan: a~1k,
ilk beyt Hayali Bey' den. ismi gibi hayal ufkunda maharetle ma~uk, rakip. Giil, biilbiil, <liken yani. Ferhat, ~irin, Hiisrev.
kanat ~irpan biiyiik ~air Hayali Bey ~oyle soyliiyor: Rakip kotiidiir, yilandir, ~eytandir; biilbiile nisbetle kar-
"i:Bizi 6i-fes sanp ey 3am yof etmefden hazer fi( fim
gadu vesaire. Arna hep vuslat rakibe, hasret a~1ga dii~er.
Ciliam yof if.en var eyfeyen 'Jl{{afi'imiz vardir'' "Seni sevmefden mafsat dert ve 3ami tatmaf
Yoksa rafiat ettirecef ~ey fOktur"
Bi-kes: Kimsesiz Ahmed Pa~a' dan:
Hazer kil: Sakm
'Kondu 'Ahmed fiane-i di(de 6e(a vii derd ii 3am
Kim: "-ki" anlammda
':Bir citJer 6iryan yeter mi 6unca miliman andadir
[Ey gam! Bizi kimsesiz zannederek yok etmeye kalki~ma;
hi~ bir ~ey yok iken var eden Allah'm kuluyuz biz.] [Goniil evine herkes geldi bak Ahmedcigim; bela, dert,
Bir diger ornek Ras1h'tan. "Dstiine" redifli be~ beyitli ~a- gam ... Senin de bir ciger kebabm var, hepsi bu. Bu kadar mi-
heserinde diyor ki: safire acaba yeter mi? Mahcup olmayasm ...]
"'Di(de 3am var #mdi(if (uef eyfe 3e(me ey siirur
Ofamaz 6ir lianede miliman miliman iistiine"
68 69
.,,
HAYATi iNAN<; CAN VEREN PERVANHER
t
!,I r istigna halidir. Giiniimiizde s1kc;:a gordiigiimiiz tabasbus
(yaItaklanma, c;:anak yalay1c1hk) tavn ile kar~1la~tmld1gmda,
'Milfieyya I radaki fark insam hayrete dii~iirmektedir.
"'levekk.ii[ efifiyiz fierBiZ 6izim amafimiz yofaur Nitekim yine Nef'i der ki:
'Mufieyyadir 6izim'fiin aev[et isti'cafimiz yof.aur"
"<jormeaim '1fej'i Bibi 6ir rina-i ali-me~re6i
Nefi 'Hem Beaa fiem yaai~afi-i fam-fara naz eder"
Miiheyya: Hazir, te~ne, egilimli, raz1
Rind: Babacan, diinyaya egilimi olmayan, egilip biikiil-
Hergiz: Daima, her durumda 111 ·yen
Amal: Emeller Ali-me~reb: Yiice goniillii
isti'cal: Acelesi olmak
Geda: Son derece fakir, dilenci
[Biz Allah'a tevekkiil etmi~iz. Halimize raz1 oluruz. Emel-
Kam-kar: istedigini yapma imkanma sahip olan
ler beslemeyiz. Devlet makamlan bizi arzular ve bizim ic;:in
[Nef'i gibi yiice goniillii, adam gibi adam da gormedim
hazirdir amma biz buna tenezziil etmeyiz.]
1ani. Ma~aallah! Hem dilenci gibi fakir hem de cihan padi-
Dordiincii Murad, Osmanli tarihinin en sec;:kin sirnalanndan
,n hma nazlanacak kadar tok gozlii.]
biridir ~iiphesiz. Son derece zor ~artlarda tahta gec;:ip ic;:eride
Hikmet vadisinde eri~ilmez ~air Nabi (1640 - 1712) der ki:
ve d1~anda amans1z dii~manlarla c;:etin miicadelelere girmi~;
Bagdat ve Erivan Zaferleri'ni kazanm1~, boylelikle Osmanh ":E13erfi fofine meta'iz revacimiz yofaur
Devleti'nin y1kih~m1 iki as1r kadar geciktirmi~tir. 'Revaca aa O faaar ifitiyactmtz yofaur
0 cafi kim o[a fiem-au~ ifitimaf-i zeva[
Dedesi Yavuz Sultan Selim'i hat1rlatan c;:elik gibi bir irade
'leveccufi etse 6iCe i6tifiacimtz yofaur"
ile yonetim icra etmi~, "Yirt1C1 ku~un omrii az olur." derler;
30 ya~ civarmda ahirete gitmi~tir. [Evet, eski mahz biz, bitpazanna nur yagmaz ya; piya-
Goziinii budaktan esirgemeyen, Dordiincii Murad'm ya- sada gec;:erliligimiz yoktur. Arna olsun, zaten revaca ihtiyac1-
nmda soziinii dudaktan esirgemeyen biiyiik ~air Nef'i giinii m1z da yok. Elden c;:1kmas1 kac;:m1lmaz olan diinya makam-
gelmi~, sivri dili sebebiyle idam edilmi~ ama diyecegini hep lan bizim tarafa yonelecek olsa, sevinmeyiz bile.]
diyegelmi~tir. Oyle ya "Mans1b-1 diinya azline degmez." (Diinyada ele
Yukandaki beyt onun. Dordiincii Murad gibi bir dev- gc<;:ecek makam ve mevkiler elbette gec;:icidir; ~u veya bu ~e-
let ba~kanmm zamanmda soylenen bu sozler, Padi~ah'm kiIde azl edilirsiniz ve azlin bir ac1SI vardir tabiaj:1yla. i~te o
70 71
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
makam1 elde etme zevki, azilde duyacagm ac1y1 <;:ektigine (Sordular goni.il sultanma; alim, arif, veli ne demektir
degmez. Olmamas1 daha iyi yani. , Ii y ·; ~oyle cevap buyurdu:
Tabi anlay1~ bu olunca sonu<;: da ~u olur: - Kaja bilgilerine sahip olana alim denir
Makam, sahibinin lezzet almas1 i<;:in degil hizmet i<;:indir. - Kalp bilgilerine sahip olana arif denir
Takmd1gm apoletle degil, kild1gm hizmetle ~erefbulabilirsin. - Hem kafa hem kalp bilgilerine sahip olana veli denir.)
Hamn Re~id devlet ba~kamyd1. Hep yanmda olan Behli.il
Ta'n etmek: Kmamak
Dana ise ba~ gozi.iyle goren i<;:in deli, kalp gozi.iyle goren i<;:in
[Ben bilgiliyim; okudum, yazd1m falan diyerek kimseyi
veli... Bir gi.in Behli.il'e dedi ki Hamn: "Gel seni vezir edeyim."
ki'i<;:iik gormeye kalkma sakm! <;:i.inki.i deli bildigin kimse-
Kar~1 konulamaz bir teklif normal ~artlar altmda ama
d ·n oyle bir soz sadir olur ki ~a~ar kahrsm; kitaplara s1g-
Behli.il ba~ka, "Dam~ay1m!" dedi. Adam gonderdi pe~ine
Hamn; acaba kime dam~acakt1. Dondi.i Behli.il ve "Olmaz!" 111::iz, aklm dumr.]
dedi, "Kabul edemeyecegim!" Galiba 1991 senesiydi. Ki.i<;:iik bir il<;:ede avukathk ya-
"Ben bakt1rd1m" dedi Hamn Re~id, "Sen helaya gitmi~- p1yordum. Bir genel se<;:im oncesindeydik ve mi.ibarek Ra-
sin bu arada, kime dam~m1~ olabilirsin ki?'' mazan ay1 i<;:inde bir yakm koye ziyarete gitmi~tik. Teravih
sonras1 k1r kahvesinde <;:ay sohbetindeyiz. Tabii yakla~an se-
"Evet" dedi Behli.il "Heladakilere dam~t1m i~te! Dediler
ki bana: 'Bizler, herkesin elde etmek i<;:in azami gayret ettigi, <; i mler sebebiyle soz, ister istemez siyasi partiler ve adaylar
hatta birbirleriyle kavga ettigi nefis ~eylerdik; pahah g1dalar C1zerinde dola~1yor.
idik. insan i<;:ine girdik, bir gece kald1k, bu hale geldik. ibret Koyde "deli" denilen biri var. Adi Recep. Recep deli mi
al bizden ve insan i<;:ine girme!" yoksa veli mi pek de malum degil. Okudugu liseden a~m
"Di.inya ibret alan i<;:in hikmet yeri, ona k1ymet verme- zekas1 sebebiyle ka<;:t1g1, ogrendiklerinin kendisini (beynini)
yen i<;:in ni'met yeri." tatmin etmedigi konu~uluyor. Okuldan ka<;:mca daga <;:1km1~,
bir-iki sene hi<;: gori.inmemi~. Sonra <;:1kagelmi~.
•'1
.(
72 73
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVAN ELER
- Yukarda yok ~avk var da ona baktim; diigiin mil var - Bana bak! Sende firaset yok guvath (kuvvetli) emme
nedir? Acaba merdiven falan kurulsa y1kmak miimkiin olur (., ma) dirayet yok!
mu diye dii~iiniiyordum. (Firaset, keskin gorii~liiliik demek, basiret demek, anlay1~-
l I II k demek. Dirayet ise yonetim kabiliyeti, ilm-i siyaset, du-
- BoFer diigiinii Recep, diyorum. Gel <;:ay i<;:elim.
1ti ma ve kendine hakim olabilmek, kararhhk falan demek.)
Gelip katihyor halkaya ve tam kar~1ma oturuyor. A~ag1 Kendisi halen hayatta olan ve Deli diye amlan Recep bana
yukan 25 ki~iyiz.
d •mi~ti ki yani:
Ben de oylesine: "Bak sen okumu~-yazm1~ adamsm. H1zh anhyorsun, buna
- Recep! Bak siyasiler koye gelip gidiyorlar, seyim de yak- bir diyecek yok. Zaten o kadan da yedigin ekmegin tuzunu
1 ncak oder. Fakat son iki asuda mebzul miktarda ornegini
la~1yor. Oylan ne yapacag1z, diye soruyorum.
1•.fadiigiimiiz iizere okumu~lann yogunda goriilen dirayet
$oyle bir bak1yor bana. Topluluk iyinde en yok okumu~
11oksam sende de var gibi geldi bana. Her bildigini soyle-
ben vanm. Siradan ~eylerden bahsedenlerin tavn i<;:inde ~un-
mek marifet degil."
lan soyliiyor:
Yukandaki beyt bu hat1ram1 canlandud1. Necip Faz1l
- Bunlardan biri 12 Eyliil' den eveli (mahalli soyleyi~ boyle; merhumun ~u m1sralanm da hatirlattl:
once, evvel anlammda) ortiilii darbe yapt1. .... ...... Biri <;:ok
"'Ne okuaun ne otJrendin ne 6i(dinse 6erliava
cmgarc1 (kavgao, geyimsiz demek) .............. Biri de giicciik Yer f6kmeden aof iki ~ak yariCmadan 8efi(mez
bi dere, emme gendini umak samyo (kiiyiik bir dere ama Varlik nifin yof(uf nasi( ya~amak ne toyyefun
kendini umak samyor) .. .. ..... ...... .. . 'Akli yeCe saliver~ ft(dirmadan aefi(mez"
Hoppala! Gel de ylk i~in i<;:inden. Yani "Delinin zoruna Ya da ...
bak!" cinsinden bir muamma. Fakat i~aret edilen i.iy siyasi
"'KuyrutJu etrafmda donen kedi liayrette
partiyi kendimce ~ifreleri <;:ozerek te~his ettim. Zaten ihtilafm
ilim ki fiayreti yof ne 60~ yere aayrette"
konusu dort partiden hangisine oy verilecegi idi ve ba~kaca
alternatif yoktu. Yani yozdiigiim ~ifreye gore bir ~1k kalm1~t1. Yahya Bey'in muhte~em beyti:
Dedim ki: "'I)eruni a~ina o( ta~radan 6iaane sansm(ar
- Yam. oy1an ...... ...........'a m1 vereceg1z Recep.<
O• 13u 6ir zi6a revi~dir afi( o( divane sansm(ar''
Recep'in bir anda ~ekli degi~ti. K1zm1~t1. $ifreli konu~- [Kalp goziiyle gorenlerden ol, d1~andan cahil sansmlar
may1 se<;:mi~; anlayan iyin mesajm1 ba~anyla sunmu~tu. Evet, seni. Hususi ve giizel bir gidi~tir ~u ki sen akilh ol da seni
ben de dogru anlam1~tim. Arna ay1k soylemenin alemi yoktu. deli sansmlar.]
0 ofkeyle gozlerini gozlerime dikti ve dedi ki: Deli olmadan veli olunmazm1~.
74 75
HAYATi iNAN <;: CAN VEREN PERVANELER
Haberciler
-
derler ki: "Efendim
'
olen yok. Padi$ahm em-
1 ly le size $eyhi.ilislamhk vazifesi verildigini haber vermeye
76 77
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERYANELER
altmda <;:ignedigin pabucu -hem de Allah evinde, yani ca- Yeri gelmi~ken ba~ka bir iki tavsiyemi de s1ralayay1m.
mide- el tisttinde ta~1rsm.] ll u yaz1y1 okumak ltitfunda bulunanlardan beklerim ki ev-
ll• ri nde en azmdan bir saks1 feslegen bulundursunlar. Ku~
,f v ·ya kedi, hi<;: olmazsa bahk cinsinden bir canh hayvan da
hulunmah bana sorarsamz. Neden derseniz, sebebi yok ca-
111 m; i~te oyle ...
, §Onii( 'Bir(fiji
Sebebi yok ama edindiginizde goreceksiniz ki onlar ger-
Hayali Bey der ki:
~ I ten iyi arkada~ oluyor insana. Dedikodu, hainlik, vefas1z-
"'Kim fi yef.-di( o(mayp verir if.ilifden ni~an lI k nedir bilmezler. Htizniintizti de nefenizi de hemen an-
Serzeni~fer f.endi destinden gorur liaven gi6i" l.1 r ve payla~1rlar.
Yek: Bir Neyse soztimiize donelim biz. Adi ge<;:en havan' dan ib-
r ·Lle bize diyor ki Haya.Ii Bey:
Dil: Gontil
[Her kim ki gonltinde iki arzu bulundurur. Yani hem o
Yek-dil: Gonltinde yalmz bir ~ey bulunduran
he m bu der, hem diinya hem ahiret der mesela, o da olsun
Serzeni~: Sitem, darbe, ~ikayet bu da der, i~te o mahvolmu~tur. Havan gibi kendi elinden
Dest: El layak yer siirekli.]
Haven: Havan ~imdi dii~iinelim. insan kendi eliyle kendini nas1I dover.
I ·'.lini yumruk yap1p ya ba~ma vurur, ya gogsiinii yumruk-
Havan'i bilirsiniz sevgili okuyuculanm degil mi? Hani
lar degil mi? Her ikisi de neyi ifade eder? Derin pi~manhk,
i<;:inde karabiber gibi sert ~eylerin ezildigi bir kap. Hani ~oyle
kendini su<;:lama ... "Aaah, ne yapt1m hen!" gibi.
su bardagmdan biiytik<;:e bir ~ey... Eskiden ozellikle sandan
Ya kafas1zhk soz konusu yani ah kafam! Ya da goniil
(bronz, tun<;:) yap1hrd1. i<;:inde yine aym maddeden mamul
su<;:u aah, ah!
bir tokmak bulunur; "havanm eli'' derlerdi ona. Tokmakla
Yek-dil olmaya <lair Parisi bir beyt:
havanm i<;:ine koydugunuz karanfil, karabiber vesair sert to-
humlan ezersiniz. Son zamanlarda art1k plastikten bile ya- "'Her fi yef. ca heme ca
p1lanlan var. 'Her fi lieme ca Iii~ ca"
i~te havan boyle bir ~ey. Evinizde ihtiya<;: olmuyorsa bile (Yani, bir yerde olan her yere kavu~ur; her yerde olan bir
-Hani artik her ~eyin ezilmi~ini marketten paket halinde al- yer bulamaz.)
maya ba~lad1k ya! - nostalji olsun diye bir tane edinmenizi Dii~iinsenize iki ayn doktordan re<;:ete ahp uygulamaya
tavsiye ederim hen. <;: ah~an zavalh hastanm halini. Hem <;:ekmedigi kalmaz hem
78 79
HAYATi iNAN<; CAN VEREN PERVANELER
de ba~ma bir i~ geldiginde her iki doktor da sahip c;:1kmaz, "On kere demedim mi sevme aofoz yar
"Tavsiyelerime uymad1 ki!" der. Sekizde vefa yedide sefa o[maya zinfiar
?ifti ife 6e~, aort ife hif 6a~a ftki[maz
Behhil Dana Hazretleri'nden nasihat istemi~ler. Yerdeki
'U fiin ikisini terk edegor ta fa[a 6ir yar"
bir kiltilgiln bir tarafma gec;:mi~, kiltilgil kald1rm1~. Kiltilgiln
obilr tarafma gec;:mi~, tekrar kiltilgil kald1rm1~; kiltilgil or- Dogu ile bati dedim de akhma Sakalh Celal'in ~u sozil
tasmdan kald1rmay1 denemi~ ve kald1ramam1~. "Bu kadar!" 1•,cldi:
demi~. "Anlamad1k!" demi~ler. Ac;:1klam1~: Toplumumuzu kastederek diyor ki: "Doguya giden ge-
"Kiltilgiin bir taraf1 dilnya idi obilr taraf1 ahiret. ikisini rn ide batiya ko~an tayfalanz." Te~hise bak! Bu iilkenin ay-
bir kazanay1m diyen ikisini de kaybeder." d I nlan ic;:in "korler illkesinin ~a~1lan" diyen de oydu.
($6yle bir fark var yalmz; bu, gozden kac;:mamah: Ah1reti Yek-dil olmak, gonlilnde bir maksat bulundurup pusu-
talep edenin dilnyaya zahmet etmesine gerek kalmaz. <;:ilnkil l:1y1 sabit tutmak bana hep ~u misali hat1rlat1r:
dilnya ona hizmetc;:i olur.) En sicak giinde temmuz gilne~i altma b1rakacagm1z bir
Veysel Karani Hazretleri'nden nasihat istemi~ler. Demi~ kag1t parc;:as1 giln boyu orada oylece kalsa en fazla biraz sara-
ki: "Allah'i bilir misin?" m, o kadar. Halbuki bir mercekle, avuc;: ic;:i kadar sahaya dii-
"Elbette bilirim" demi~ soran kimse. "Oyleyse ba~kas1m $Cn gilne~ 1~mlanm toplay1p kag1t ilzerinde bir noktaya tev-
bilmesen de olur." demi~. ·ih etseniz bir-iki saniye ic;:inde kag1t yanmaya ba~lar.
Bir nasihat daha etseniz demi~ler. "Allah seni bilir mi?" Yapt1gm1z nedir? Gilne~in hararetini art1rmadm1z ya!
demi~ Hazret. "Elbette bilir; 0, gizli ac;:1k her ~eyi bilendir. Evet, art1rmadm1z fakat odakladm1z. Bir noktada toplad1-
Oyleyse ba~kas1 seni bilmese de olur." deyip tamamlam1~ 111z enerjiyi. Ve sonuc;: ...
sozilnil. Yek-dil olmaya gilzel bir misal olmad1 belki ama gonliln
Diinya ile ahiret birbirinin z1dd1. Dogu ile bah gibi. Bi- veya beynin gilciinil toplamak (himmet ve dikkat) z1mnmda
rine yakla~mak, otekinden uzakla~mak demek. ikisine de bir misal olarak hatirda kalsa fena m1 olur?
yakla~ma gayretinde olan huzuru kaybetmez mi? Sadedin biraz d1~ma c;:1kmak bahasma anmadan gec;:eme-
Ahmet Pa~a ise bakm ne diyor: yecegim iki beyt daha var Haya.Ii Bey' den. En ba~ta zikretti-
"?4ik-i sadikaa di[ 6irdir ofur mu yar iki
gimiz beytin devam1 da o bakimdan:
'1-{angi tafit iistiinde miimkiin hiinkar iki" "1stemezsen ate~-i Jitneyfe suz-i afemi
(akma fiafki 6ir6irine seng i[e afien gi6i"
[Sadik olan a~1kta gonill birdir, yar nas1l iki olur? Bir
tahtta iki padi~ah gordiln mil hie;:?] [Fitne ate~i ile dilnyanm, senin yiizilnden yanmasm1
Mizahi gorilnilmlii bir halk tilrkiisilniln sozlerine bakm: istemezsen -ki istemezsin samyorum, helal silt emmi~sin
80 81
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
sen- ta~ ile demir gibi insanlan birbirine «;:akma. (<;:iinkii bu i~bu gazelin ba~ tarafi hayret vericidir:
lov1lc1m1, o da yangm1 «;:1kanr.) insanlan birbirine dii~iirme; "Cam kim canam ifin sevse cananm sever
aylfma, birle~tir!] Cam ifin kim ki cananin sever canm sever"
Buradan da bir «;:1kmtt yapmama mi.isaade edin liitfen.
lBelki izah istemez ama sevgilisi i«;:in camm seven aslmda
Konuyla ilgili Sabit (vefat 1712) merhumdan bir beyit:
, ·v rilisini samimi sevmektedir; kendisi i«;:in sevgilisini seven
1
"'Meydane ge[di na)·-i raki6-i nemime-saz 1I , aslmda kendini sevmektedir, demeye geliyor. Yani, ni«;:in
'Ki[dim fiuzur-i lia(6 ife omurde 6ir namaz"
•1 ·vdigine bak1hr. Kilit soru "ni«;:in?"]
[Fitneci, dedikoducu, al«;:ak rakibin cenaze namazma da- Bugiin "gi.icii, giicii yetene" ilkesi ile hiikiim siirmekte
vet edildim. Allah'a ~iikiir omriimde kalp huzuru ile bir na- ub n Batt medeniyetinin bilgi disiplininde temel kavram1
maz kild1m.] · '' know how= nas1l sorusunun cevabm1 aramak" degil mi?
"P-y ']{ayafi murg-i di[ 6ir evce yervaz etti kim Ya ni Batt "nas1l"a bakar, cevabm1 buldugu zaman da i~i bi-
<;arhda seyr etti nucumu dane-i erzen gi6i" ti rdigini dii~iiniir.
[Goniil ku~u oyle bir yiikseklige eri~ti ki insanlann ba~- Bizde durum bu degil. Biz "ni«;:in" sorusuna cevap aranz.
lanm kald1rarak seyredebildikleri y1ld1zlan ben dan tanele- "llim edindim ... Ni«;:in?", "Para kazand1m ... Ni«;:in?", "Yen-
rini seyreder gibi a~ag1 bakarak gordiim.] dim ... Ni«;:in?", "Yenildim ... Ni«;:in?"
Art1k nereden bakttysa!.. Batth dikkatle bakan ~u sozii anlayamaz: "Galiptir bu
,f yolda maglup!"
1
Ni«;:in?
Biitiin hayatm anlam1111 veren soru. $iir diliyle ifadesine
'lfe 'Kadarltf 1t£am
Nev'i' den (vefat 1699) bir ornek daha:
"Her kimin alemde mikdarmcadir tab'mda meyl,, -
Fuzuli'nin "sever" redifli gazelinden bir misra. "Perfiadh oz vucudu daj[arca fiai{ idi
"Herkesin k1ymetinin ne oldugu, amiyane bir tabirle (ne Yoksa dei9i[di aciz o( 1H-sutun elinden"
kadarhk adam oldugu) meyl ettigi yani egilim gosterdigi, ka-
Ferhad'm hikayesi malumdur:
vu~mak arzusunda bulundugu ~eyden bellidir." demeye gelir.
Amasya' da ya~am1~ Ferhad, $irin'e a~1k. Arada Hiisrev
imam-1 $afii'nin bir soziinii hatirlatiyor: "Akh fikri
adh vezir var. Onun da gozii $irin' de. Ancak Ferhad garip,
midesinde olanm k1ymeti, baglfsaklanndan «;:1kan kadardlf."
Abraham Lincoln de demi~ ki: "Para her kap1y1 a«;:ar di- kimsesiz, fakir, en biiyiik sermaye olan a~kmdan ba~ka hi«;:-
yen adamdan korkanm; para i«;:in her ~eyi yapar." bir ~eye malik degil; Hiisrev devletlu, sozii mu'teber. ..
82 83
HAYATi iNANv CAN VEREN PERVANELER
~irin der ki Ferhad'a "Bak Ferhad! Amasya susuz, su da- Hani var ya;
gm arkasmda; getir suyu sana evet diyeyim, Hiisrev de iti-
raz edemez bu durumda." "Sen pkarsan aradan
'Kalir seni Yaradan"
Zavalh Ferhad... Bir ba~ma dag1 delebilir miyim diye he-
sap etmez, kapt1g1 gibi kazmay1 dag1 delmeye koyulur. ~imdi Kudsi hadiste O (celle celaliih) buyurur ki: "Seni kendim
onun kazmasmm izleri turistik mekan Amasya' da. l~·i n yaratt1m, her ~eyi de senin ic;in; benimle arada tek engel
"<;ocuk~n derai ki ninem . ·nsin, sen" yani benlik, yani ego...]
<;oc9u gitti azi ka{di Halife Hamn Re~id cariyelerinden birini iistiin tutar ve
'Buyu.dum ifitiyar{adim hu durum digerlerinin hasedini celb edermi~. Bir giin Ha-
<;oc9u gitti azi fu[di li le, hazinesinin kap1smda toplam1~ onlan ve demi~ ki: "Tek
Vur kazmayi iaga 'Ferfiat
parc;a olmak ~artiyla neye yap1~1rsamz sizindir!"
<;oc9u gitti azi fu{di
'Ki~ne ktr at, ki~ne kir at Birbirinden kiymetli gerdanhklar, kolyeler, kiipeler, tac;-
<;oc9u gitti azi fu{di" lar, ziimriitler, yakutlar...
N ecip Fazil K1sakiirek Her biri tutmu~ birini ve tabii muazzam hirer servet sa-
Bir sure sonra Ferhad'a bir haber gelir; kara haber. "~irin hibi olmu~lar boylelikle.
oldii!" derler. Deli olur Ferhad, daga vurdugu kazmay1 (ti~e, Ancak o sec;kin cariye doniip bakmam1~ bile, her kad1-
kiiliink) ba~ma vurur bu defa ve orac1kta can verir. nm akhm ba~mdan alan o ziynetlere ve Harun Re~id'in ko-
Yazd1g1m beyitte Nev'i merhum diyor ki: 1una yap1~m1~.
[Ferhad'm oniindeki as1l engel <lag degildi, Ferhat dag1 Soranlara da demi~ ki "Birden fazla maksat ciiriimdiir.
delerdi, mesele yoktu. Ne var ki Ferhat nefsine (bencilligine, Ben Harun'un koluna yap1~makla Harun'u da, o cariyelerin
egoistligine) maglup oldu. hepsini de, ald1klan ve almad1klan her ziyneti de kazan-
E ~imdi ~unu sormak zamam degil midir? ,m~ oldum ..."
"Aman Nev'i iistad, zavalh Ferhad her ~eyini verdi seve Tekrar hat1rlayahm isterseniz:
seve, camm da; ne oldu ki ona egoist dersin!"
"'Her ki yek ca fieme ca
Demek ister ki Nev'i iistad: Ferhad, ~irin ile vuslat kay-
'Her ki fieme ca fiif ca"
g1smdaym1~ demek, bu ihtimal ortadan kalkmca giicii kesi-
liverdi ve paydos etti. Halbuki ~irin oldiiyse oldii; sad1k a~1k [Sabit kadem olan her yere kavu~ur. Ayran goniillii olan
ic;in gerektir ki i~i bitire. Zira vuslat dahil olmak iizere her- avucunu yalar.]
hangi bir kar~1hk beklemek a~ka ve a~1ka yak1~maz! Gaye tek: olmemek.
84 85
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
iLK BEYiT Garn sana senin hayalinden gelir, sevgiliden degil. Yani
,r11 i Lizen sensin. Senin sana yapt1gm1 ahali toplansa yapamaz.
"'}[ayafinden aefir aam fiatira cananeden ae(mez
Sitem fie_p a#na(ardan aefir 6i-aaneden ae(mez" iKiNCi BEYiT
Hayalinden kelimesindeki ilk "n" iki tiirlii okunabilir. Ya- "'Umarsan 6ir nevazi? afdtgi 6in zafim ifin amma
z1da gosterme imkam yok. Ancak bilirsiniz. $6yle genizden, 'Bu insaniyyet ey di(aamze-i cananeden ae(mez"
gunneli bic;:imde yani. .. Mahalli ~ivemizden iyi biliyorum ki
"Sinende ac;:t1g1 bin tiirlii yaray1 bir giin de pansuman
mesela:
1• lcr diye iimit edersin ama heyhat! 0 insanhk, sevgilinin
-geldigini biliyorum ("n" normal, bildigimiz gibi telaffuz edi-
ga mzesinden gelmez."
lerek) dedigimizde iic;:iincii tekil ~ah1stan bahsedildigi, yani
gizli oznenin "O" oldugu tereddiitsiiz bilinir. 0 gelmi~tir. D<;UNCU BEYiT
-geldigini biliyorum (bu defa 'n' genizden c;:1kanlarak) dedi- "'}[ased evkatina o( arif-i afem-?inasm kim
gimizde ise muhatabm geldiginden bahsedildigi hemen an- Xfinien cam d"u?mez fi:u?e-i meyfianeden ae(mez"
la~1hr. Yani gelen ikinci tekil ~ah1stir (sen). Sen geldin.
Buna gore iki ma'na zahir olur: ~u irfan sahibinin ya~ay1~m1 k1skanmaya deger ki elin-
1. Garn, sevgilinin hayalinden gelir, kendisinden degil. dcn kadeh dii~mez ve kendisi meyhaneden gelmez.
Yani onu dii~iinmek a~1g1 gama salar; acaba kiminledir? (Zaid olmakla beraber ~u izahat yap1lmah: Klasik ~iiri-
Gonliinde a~1ga yer vermekte midir? Vesaire ... Sevgili bizzat mizde kadeh kalbi, meyhane tekkeyi temsil eder.)
ao vermez; size gam ondan gelmez, onun hayalinden gelir. DORDUNCU BEYiT
2. Sana senden gelir her ne gelirse ... Nitekim ikinci m1s-
rada "Sitem tamd1klardan gelir, yabanodan degil" diyor. Tabii "'Misaf-i fia(ka tutd"um 8u?umu e6va6-i afaka
ya ... "Akrabam~ akrabaya akreb etmez ettigin." denilmi~- Sad"a-yi nagme-yi ay? u tara6 fier fianeden ae(mez"
tir. Ve denilmi~tir ki: Kulag1m1 kap1 halkas1 gibi ufuklara dayad1m (Yani in-
"'Dunyad"a nasi6in sitem u cevr ise ey di( sanhg1 dikkatle inceledim.) ve gordiim ki, nefe ve saadet c;:1g-
'A.fi6a6in eder am da a'daya ne fiacet" liklan oyle her evden gelmiyor; c;:ok nadir yani.
86 87
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
(Ct· ma l Nadir Giiler diye biri vard1, hatirlanacaktir. Ek- [Bana kendi nefsim gibi kotii arkada~ ve azgm dii~man
s T iya as1k yiizlii imi~ kendisi. Sormu~lar ona: Ii dunmaz. Hirs1z i<;:eride oldugu i<;:in kilit de kar etmez.]
- Ustat, soyadm1z "GULER" oldugu halde pek giilmii- Bu beytinde Hami; as1l dii~mamm1z111, nefsimiz oldu-
yorsunuz, neden? gunu <;:ok giizel ifadelendirmi~.
$oyle cevap vermi~: Zerreden kiirreye (atomlardan ta Arfa dek) biitiin yara-
- GULER AMA NADiR GULER. 11hm~lar Allah'a itaat halindeyken isyan ve itiraz eden yalmz
Cemal Nadir Giiler olmasmm katt1g1 -Cemal yiiz demek- nefs imi~. Kendi zaranm isteyen ba~ka bir mahluk yok imi~.
tir ya! Boylece, "Yiizii pek az giiler, denmi~ oluyor- niikte bu- "Sen ~1karsan aradan / Kahr seni Yaradan" kiiltiiriiniin
giine kadar neden dikkatten ka<;:tI kim bilir?) lcmelinde bu bilin<;: olan insan nasil yiicelir; oyle degil mi?
BE~iNCi BEYiT Kusuru daima kendinde arayan ve bulan, bu sebeple kimsede
"'1'/'o{a gustali o{ursa _pi~-i gu{de 6u{6u{ ey 'Na6i kusur gormeyen, nefsi ile kavgah oldugu i<;:in kimseyle kav-
1vluraat-i ede6 dest-i dif..i mestaneden ge{mez" gas1 olmayan, ba~kalannca takdir edilen hallerinde bile sa-
mimi olarak kusur goren bir insan modeli. i~te ger<;:ek insan.
Ey Nabi! Giiliin oniinde bir edebsizlikte bulunursa biilbiil,
BatI' dan ithal bir kavram var, bilirsiniz: etik. Ahlak kar-
~a~1hr m1? Sarho~un gonliiniin elinden gelmez ki edebe riayete
.-;;,hg1 olarak kullamhyor. Acaba etik ile ahlak kavramlan esa-
gii<;: yetirsin. Akil m1 kalm1~ zavalh a~1k, sarho~ gonliimde ...
smda birbirinin kar~1hg1 m1dir? Park varsa nedir?
Nabi'den ~oyle tad1-tuzu yerinde bir beyt daha:
Ya~ad1g1m bir hadiseyi anlatay1m izninizle:
"1llinmaz zevf-i cam-i vas{ 6i-fiamyaze-i fiicran Heniiz 10 - 12 ya~lanmda iken (Ne giizel giinlerdi ama . . .)
Qt.fan ftrfat-fe~andir (ezzetin vaft-i mu{afatin" mahallemizdeki camiye giderdim. 0 y1llarda camide ald1g1m
[Aynhk ac1s1 <;:ekmeyen, kavu~manm lezzetini nasil id- lezzeti tarif etmem imkans1zd1r. Bu arada, ogiinmek gibi ol-
rak etsin? Ac1kmadan yemegin lezzeti, susamad1k<;:a suyun masm, okulun en parlak ogrencisiydim galiba. Tabiat1yla og-
k1ymeti bilinir mi?] retmenlerimin gozdesiydim.
Ah~1lm1~111 d1~111da olarak camiye devam etmem baz1la-
nnca yadirgamrd1 ve bir k1Sim ogretmenlerim ve okul mii-
diiriim, sayg1 duymam gereken biiyiiklerim falan bana ara
sira ~u ~ekilde telkinlerde bulunurlard1:
- Oglum Hayati! Sen <;:ok ba~anh bir ogrencisin. Bu kadar
Hiimi-i Amidi (Diyarbakirlt Hiimi) ~oyle soyler:
dindar bir tutum ic;:inde olman dogru degil. Hem senin o c;:ok
"'Bana hif nefs-i emmarem gi6i su'i farin o{maz deger verdigin hocalar var ya, onlar bildigin gibi insanlar de-
'Bu duzd-i lianeginin kimse ~errinden emin o{maz" gildir! Mesela Fazh Hoca (Buraya kadar isim vermedim tabii
88 89
HAYATi iNAN<;:
CAN VEREN PERVANELER
ama Fazh Hoca'nm ismini vermeliyim; i~bu yaz1 onunla ilgi- §iaen ge(miyor
lidir.) para i<;:in yapar o i~i, maa~ olmasa camiye bile gitmez! 'Acp ne i~tir"
Daha bir siirii can s1kic1 laf... 0 kadar iiziiliirdiim ki bu (*Rivayet muhtelif: Hu~ diyen de var ama ne fark eder ki?
sozlere. Cevap da veremezdim. Halbuki Fazh Hoca'y1 <;:ok se- lhitiin millet hep bereber diigiine gider gibi seve seve gidip
viyordum. 0 da beni. ~crefle olmedi mi? i~te bu tiirkiide de anlatilan, heniiz asker-
Bu Fazh Hoca, caminin mi.iezziniydi. Halen hayattadir. Iik ya~1 gelmemesine ragmen 15-16 ya~mda iken silahaltma
Otuz ii<;:liidiir (Bu ~u demek oluyor: Eskiden kullamlan Rumi al1mp cepheye gonderilen <;:ocuklar demektir redif ve kizla-
takvim esasma gore 1333 dogumlu; 584 y1l farkhdlf halen rm gozii ya~hdlf tabii. Bu, ba~tanba~a gozya~1 medeniyetidir
kulland1g1m1z takvime gore ve 1917 y1lma tekabiil eder. Yani ve bu sat1rlan yazan da Yemen Tiirkiisii'nii ne zaman duysa
tam 90 ya~mda ~u anda.*) nldugu iizere ~u anda gozya~larma hakim olamamaktad1r.)
Bu arada <;:ok bilinen bir tiirkiiniin sozlerini hatirlaya- 'A1J{aym su yukse(sin
caks1mz: 'Be(ki kurtu(ur gemi
'Anne seccaaen gefsin
"'Ay on 6efi on 6e~(i
'Bize dua et emi
'Tokat yorran ta~li
On 6e~UCer gufiyor Bahsimize donelim:
'Kiz(ann gozu ya~li"
Ben vakitlerden once ve sonra da camide bulunurdum.
Giden on be~liler (1315 dogumlular) bildigimiz takvime Sorular sorard1m Fazh Hoca'ya. Ozellikle Kur'an-1 Kerim
gore 1899 dogumlulardlf. Gittikleri yer 1915'teki <;:anakkale okumada tak1ld1g1m yerleri ince ince sorard1m. Zor bir ta-
Harbi'dir ve onlar 16 ya~lanndadlf. Rediftirler yani. Ne de- lebeydim velhas1l; <;:ekilmez bir <;:ocuk. Severek ogretirdi ve
mek redif? Hani ~u me~hur <;:anakkale Tiirkiisii var ya: bana zaman zaman takihrd1 "A~m Hocaaa!" diye.
"'Kilanm onunae redif sesi var D<;: giin once memlekette ziyaret ettim Fazh Hoca'y1. Elini
':Eakin fantasinda acp nesi var optiim, duasm1 istedim. Kendisi omrii boyunca yaptig1 bii-
'Bir rift kunduray(a 6ir ae fesi var tiin servetini, 3 y1l once ald1g1 emekli ikramiyesini ve tarla-
'Ano Yemendir sm1 filan bir araya getirip toplam seksen milyar lira civannda
§u(u remendir paray1, kasabam1zdaki eski caminin yenilenmesi i<;:in verdi.
§iaen ge(miyor Yakinen biliyorum; camiyi yaptiran dernegin hesab1-kitab1
'Acp neaendir babam tarafmdan yap1hyor. Cami o parayla yap1ld1 c;:ok ~iikiir.
'Burasi 'M.uftur*
Dahas1 var, in~aat devam ederken minare ic;:in yine para la-
Yofu yoku~tur
z1m oldugunu i~iten Fazh Hoca iic;: ayhk maa~1 olan 900 TL'nin
* Birkai; ytl once 94 ya~mda goi;tii. Ona da, bana da dua eder misiniz?
200'iinii kendisine blfakip kalanm1 yine veriyor ve diyor ki:
90
91
CAN VEREN PERVANHER
HAYATi iNAN~ ·
- Bu ikiyiiz lira da bana c;:ok gelir ama ekmege zam ya- i~te fark bu!
p1yorlar da kafam1 kan~tmyorlar! Etik dediginiz "Birbirini kaziklamamaya dair bir soz-
fe~medir." o kadar! Ahlak ise "melekle~me yolculugu."
Dii~iinebiliyor muyuz?
Bir ba~ka '33'liiyii de anlatacag1m ama daha sonra kismetse.
Doksanma merdiven dayam1~ bir insan "Yann bana
kim bakar!" kayg1sma dii~meden nesi varsa hepsini hayra "i~ik ifna-yi vucud eyremeden kasdi 6udur
sarf ediyor. 1stemez yaranina 6ar o{dajunu ta6utun"
Bana "Maa~ olmasa camiye gitmezdi!" yollu telkinde Nabi
bulunanlar da 70 ya~ civanndalar. Fazh Hoca' dan yirmi ya~ [Bilir misiniz a~1k neden viicudunu yok etmek istercesine
daha genc;:ler yani. Arna ya~ad1klan hayatm neticesi olarak
gayret ic;:indedir? Tabutunu ta~1yan dostlanna yuk olmak is-
~u anda beni tamyacak halde bile degiller, c;:okmii~ler.
1cmez de ondan ...]
Halbuki Fazh Hoca c;:ok ya~h ama ~uuru yerinde. Gayet
"'.Bi-vucud o{mak ei6i yokdur cifianin rafiati
giizel sohbet ettik.
§or ki simureun ne dami var ne de sayyadi var"
Yanma vard1g1mda aglad1 bir fas1l. Sordum neden agla-
d1gm1, "Talebesi olan beni, evlattan ote bir sevgiyle sevdigi Koca Ragip Pa~a
ic;:in" cevabm1 verdi. [Varhgmdan s1ynlmak (nefsin arzulanndan), a~kta yok
Soz arasmda "Fazh Amca! Bak ne giizel, camiyi yaphr- olmak gibi rahathk yoktur. Bak ki ziimriid-ii anka adh ku-
m1~sm, filan dedim. Tekrar aglad1. Dolu tanesi gibi gozya~1 ~un pe~inde bir avc1 da yok, ona kurulmu~ tuzak da ... Ne-
den? <:;unkii Anka'nm ad1 var, kendi yok da ondan.]
dokerken sordum, nic;:in aglad1gm1. Ne dedi biliyor musu-
nuz? Liitfen dikkat!
- Oglum, biz bir ayag1 degil iki ayag1 c;:ukurday1z. Yann
huzur-1 mah~erde bana "Benim is:in ne yaptm?" diye sor-
.,
dugunda alemlerin Rabbi; ben de "Bu camiyi yaphm." de- , 'Birkar 1~aret Levhasi
digimde bana derse ki "Sen onu benim i-;:in yapmadm, 'De- "1)u~varcadir egerfi refi-i tene-i kanaat
sinler.' is:in yaptm, kullar1ma gosteri~ i~in yaptm!" benim Yokdur fiatar u 6imi se{amet var ifinde"
halim nic'olur?
Na.bi
... ve yine agladi, ifli ifli.
Dil~var: Zor
Etik ve ahlak demi~tik de bunlan anlatt1m.
Egers:i: Gerc;:i
$imdi dii~iinelim. Diinyadaki hangi etik kural boyle bir
durumda iyilik sahibini ogiinmekten men eder? Reh: Yol
93
92
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Teng: Dar, s1kmtih [Ey Nedim! Ey c;:1lgm biilbiil! Nic;:in suskunsun? Senden,
Hatar: Tehlike ·vvelce c;:ok giizel ve tath sozler sadu olurdu ...]
Bim: Korku Tasavvur buyrun; kabrinin ba$mda Nedim'e kendi m1sra-
[Kanaatin dar yolu birazcik s1kmtihdu ama tehlike ve lan ile hitap etmektesiniz, tecahiil-i arifane. Yani merhumu
korkudan uzak, selametli bir yoldur.] susturan $eyin oliim oldugunu veer-gee;: hepimizi de sustu-
racagm1 bilmez gibi.
~u Parisi beyt gibi:
izzet Molla'nm bu beyte naziresine ne buyrulur?
"'.Be-derya der-meniji' Gi-~omarest
!Eaer fiafii se(amet der-fi.enarest" "1zzeta sen ae(meden ewe( 'Nedim-i ~airin
'lvl.isU fia(fi. o(maz deyu fOk. auft u aMar var idi"
[Evet deniz, tiirlii zenginliklerin kaynag1du ve caziptir
tabii ama eger selamet istiyorsan kiy1da ol.] [izzetc;:igim sen gelmeden once, "Nedim gibi bir $air gel-
rnez bir daha!" yollu dedikodular dola$1yordu ortahkta ... ]
"'Ne sendendir ne Gendendir ne ferfi-i fi.ineverdendir
Bir de ~eyh Galib' den:
'Bu derd-i ser fiumar-i ne~ve-i cam-i fi.aderdendir"
"'.Budur dad u sitad-i dehrden sud u ziyan ancafi.
[<;:ektigimiz 1zduap ne senden, ne benden ve ne de bize
'1-fezaran arzudan Gir ye~iman o(du3um fi.a(di"
kotii davranma kasdm1 giiden felektendir. Dogrusunu ister-
sen, ilahi takdirin tecellisidir bu; sabu gerek.] Dad u sitad: Ah$-Veri$
94 95
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
[A~km yi.iki.ini.i yerler gokler c;:ekemez ama gel gar ki Bad-ban: Yelken
Allah'm yard1m1yla gi.ic;:si.iz bir aciz (kendisi yani) onu c;:ek- Kii~ade etmek: Ac;:mak
meye muvaffak oldu.] Fiilk: Kiic;:iik tekne, yelkenli
i hlas: Halis etme, anndirma, samimi olma, riyas1zhk (has
anlamiyla yalmz Allah nzas1m gozetip gaynya meyl etmemek)
Bahr: Deniz
'Fitnat ']-[anim
Muvafik: Uygun
~aire F1tnat Hamm' dan bahsetmemek hakna~inashk olur.
[ihlas gemisine bin, tevekkiil yelkenini ac;: ve ac;:11 emel
Devrinde ya~ad1g1 gerc;:ekten biiyiik ~airlerden Koca Rag1p
lenizine. Yelkenlerini ~i~irecek bir uygun riizgar bugiin es-
Pa~a ve ~air Ha~met ile niikteleri c;:ok bilinen F1tnat Hamm'm
mezse yann eser. Yeter ki gemide delik ve yelkende yirtik ol-
babas1 ve dedesi de hem ~eyhi.ilislam hem ~air idiler.
masm; sen ona dikkat et!]
0 ni.iktelerden birini ~uraya kaydedelim:
"'13i{medik zevk-i visalin telimeyince firliatin
Kurbanhk almak ic;:in pazarda bulundugu bir s1rada Ha~-
o{madikta fiasta kadrin Gi{mez insan sififiatin"
met, "Sultamm, kurbammz olay1m!" yollu takilmca ~u ce-
vab1 verir: Visal: Kavu~ma
- Bu sene boynuzsuz kesecegim. Firkat: Aynhk
Bir digeri de ~u: [Aynhk ae1sm1 c;:ekmeden kavu~manm lezzetine vara-
Koca Rag1p Pa~a yanmda Ha~met de oldugu halde onleri madik. insan olarak zaaf1m1z bu tabii; insan hasta olmadan
s1ra yi.iriiyen F1tnat Hamm'i kasdetmezmi~ gibi der ki: "Oni.i- s1hhatin kiymetini bilemiyor.]
miizde berd-el acuz (kocakan) var Ha~met!" Hatirlamahdir, "Olmeden once hayatm, fakir dii~meden
(Bu isimle amlan bir firtma yakla~maktadir c;:iinki.i o gi.in- evvel zenginligin, me~guliyet gelip c;:atmadan bo~ vaktin, ih-
lerde ve guya maksud odur. Bu firtmay1 takip eden gi.inlerde tiyarhk gelmeden genc;:ligin ve oliim gelmeden evvel hayatm
de sevr (oki.iz) soguklan gelir.) kiymetini bilin." mealindeki emr-i Peygamberi'yi.)
F1tnat Hamm kendi kendine soyleniyormu~ gibi der ki:
"'T'a6iat ru~en o{maz o{maymca dide-i fiaf-Gin
"Arkadan sevr gelir!!!"
Qt.fir mi Geyt-i bi-revzen ziya fiur~id-i enverden"
~aka bir tarafa F1tnat Hamm'm muhte~em beytlerinden
birkac;:1: Ru~en: Parlak, 1~1lt1h, aydmhk
96
97
HAYATi iNAN<;:
CAN VEREN PERVANELER
Beyt: Ev
Giilzar: Gui bahyesi
Revzen: Pencere
Piir-cefa: Hep cefa eden, eziyet veren
Ziya: I~1k
Rakib: Adi iizerinde rakip. Has1m. Klasik ~iirimizde (a~kta)
Hur~id: Giine~ 111; ba~rol oyuncusu var: a~1k, ma'~uk, rakib. Gui, biilbiil, di-
Enver: <;:ok aydmhk, parlak, nurlu I ·n yani. Seven, sevilen ve arada problem olan.
[Di~anda giine~ ne kadar parlak olsa, penceresi olmayan Der ki bir Yozgat tiirkiisiinde:
ev bundan istifade edemez ya; i~te onun gibi, kalp gozii kor "'BotJazinaa fiafif var
olanm da tabiatmm aydmlanmas1 miimkiin degildir.] 'Ne fOfi gonfu yifiifi var
"'Kanaat kujesin cay eyfeyenfer atJniyaaandir ~imdiye fiavujuraufi
§ina-i fa(6e malif o(maf e(fiaf fimya(andir" 'llraaa munafik var"
"'lyan o(aufifa gonce aem-6e-aem yanirufa fiar artar [Dedikoducu rakibin cenazesine yagnld1m. Bu sayede go-
'Bu gufzann rafi6-i yur-cifasi artar efisi(mez" niil huzuru ile bir namaz kild1m.]
Iyan: Goriinen Rakipten ay1lmca soz yok uzar. Burac1kta keselim de bah-
simize donelim ama ~unu kaydetmesek de olmaz: Bu keli-
Dem-be-dem: Zaman geytikye, devam iizere
meyi "a"y1 uzatarak degil de "i"yi uzatarak ya da hiy olmazsa
Har: Diken
i kisini de uzatmadan soylemeli; zira birinci ha.Ide;
98
99
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
-bir ~eye binen- manasma gelir (merkep de binilen). 'Ne saa o(mafi muradimdir ne o(mekten fiarar canim
Ne diyorduk: Cifianda fiasta-i a~fi o(ali 6ir fio~ra fialim var
Diyarbakirh Cehdi'nin "artar eksilmez" redifli beytini r.Ben o( fiayran-i a~fiim Iii yitirdim a/i( u idrafii
birini yazm1~t1k. Diyor ki yani: 'Ne afemien fia6erdaram ne fiendimien fiayalim var
[Goncanm giizelligi goriindiikc;:e etrafm1 saran dikenler 'Ne meyf-i fiu(6e-i afizan ne seyr-i sofi6et-i yaran
artar. Bu gill bahc;:esinin kotii huylu rakipleri artar eksilmez.]
'Ne ta'n-i zafiid-i nadan ne ceng u ne cidalim var
Cifian fanidir ey Yafiya ']-(uvef-']-(ayyu ']-(uvef-r.Bafii
Talip olmanm, dii~man kazandiracag1 ifade edilmi~. Ni-
'De3i~mem at(as-i rarfia 6enim 6ir fiofine ~alim var
tekim:
"Cifianin ni'metinaen fiisse iimmidin 3otur 'Rufii Ta~ltcal1 Yahya (Dukakinzade)
0 ien(u tali6i var Iii ne sana ne 6ana artar" (Kanuni Sultan Suleyman zamanmda asker, Arnavut.)
"§iirisne re~m-i devfet ie3me 6ir ni'metfe sir olmaz Menal: Nail olunan ~eyler (ornek; miilk ii menalim: va-
']-(ucum-i imti(adan i~tifiasi artar efisi(mez" r,m-yogum)
Vasi: Kavu~ma
Giirisne-<;:e~m: Ac;: gozlii
Sir: Tok Handan: Gillen
imtila: Doluluk, tokluk Hicran: Aynhk
[Ac;: gozlii olanm degme bir nimetle bile doyacagm1 sanma; Melal: 0-ziintii
yedikc;:e i~tah1 artar, eksilmez.]
[Mal-miilk sahibi degilim; gonliim a~k ile zengin. Yara
"Bir vadi dolusu altma sahip olsa doymay1p bir vadi daha
kavu~ma arzusu da ta~1m1yorum, aynhktan gam c;:ektigim
ister insan, goziinii ancak toprak doyurur." mealindeki Hadis-i d' yok.]
~erif'i hatirlayahm.
"'Ne saa o(mafi muradimdir ne o(mefiten fiarar canim
,t Cifianda liasta-i a~fi o(ali 6ir fio}ra lialim var"
1 '"Ia}licali'ilan ...
"(janidir a~fi i(e 3on(um ne mu(lium ne menalim var
Murad: irade edilen, istenen ~ey
[Sag olmak arzum da yok, olmekten korkum da.]
"r.Ben o( fiayran-i a}kim Iii yitirdim a/i( u idrafii
'Ne vasf-i yara fiandanam ne fiicrandan me(alim var 'Ne a(emien fia6erdaram ne fiendimien liayalim var"
100 101
HAYATi iNAN<,:: CAN VEREN PERVANELER
[Hiiziinler kuliibesinde bulunma arzum olmad1g1 gibi Iirfan siisii ile yiikseklik bulanlar, yiin hukalanm, fele -
ham softa-kaba yobaz tipindeki s1g ve miirai dindan ele~tir- j d II atlas kurna~ma degi~mezler.]
meye de bakmam, kavga-giiriiltii ii;:inde de degilim.]
(Kiilbe-i ahzan, hiiziinler kuliibesi demek olup 1stilahta,
oglu Hazret-i Yusuf Peygamber'in hasretiyle babas1 Hazret-i
Yakup Peygamber'in -aleyhisselam- senelerce aglad1g1 ve ne- ']-{addini :Bi(mek
ticede gozlerini kaybettigi evdir.
1, In in haddini bilmesi zor. <;:ok s1k hatulatilrnaktadu ge-
$iirimizde a~1k hep kiilbe-i ahzanda, ma'~uk da -aziz- sa- l, ,11·1~imizde.
raylarda tahayyiil edilir.
'nim dedem, babarnm babas1 yani '79' da 63 ya~ civa-
I{
Ta~hcah bu beytinde, kiilbe-i ahzanda i;:ile i;:ekme fik 1 1111 l,1vefat etti.
dedim ki: ''Alt1 olan imanm ~art1, islamm ~artl bq" ve her Mu: Kil
ikisini de kendinden emin bir edayla sayd1m. Dedemin ~a- Amn\:iin: Onun ic;:in, o yiizden
~1rtmacah soru sordugunu samyordum.
Miijgan: Kirpik
Dedi ki "ben de biliyorum altmc1s1 yok, altmclSl ne de-
Ebru: Ka~
dim sana!"
[Haddini a~an killar kihca lay1k olurlar, o yiizden ka~ ve
Pabuc;: pahahyd1. "Bilmiyorum!" dedim. $oyle baglad1:
ki rpik kihc;:tan kurtulur.]
"islam'm ~art1 be~tir; altmc1s1 boyiik - giicciik heddini
bilmek." Ne demek yani:
(Bu "heddini" kelimesindeki "n" harfi giiniimiizde kul- Berbere otursamz ve deseniz ki "komple". Ne anlama ge-
land1g1m1z alfabeyle gosterilemeyen ve genizden c;:1kanlan bir l i r? "Ey berber! Boynumdan yukanda buldugun biitiin killan
sestir; daha ziyade Egeliler iyi bilirler ve mevzuun iic;:iincii de- kcs." Oyle degil mi? Evet. Ancak berber sac;:lan, sakallan, b1-
gil ikinci tekil ~ahsa <lair oldugunu belirler.) y1 klan, burun ve kulakta kil bittiyse onlan bile keser de ka~
Anlam1~t1m. islam'm be~ ~artm1 yerine getirdikten sonra vc kirpige dokunmaz; onlar da afbuyrun kil olduklan halde.
en miihim mesele "haddini bilmek". Neden peki? c;:unkii onlar hadlerini a~mazlar.
Yeri gelmi~ken, dede ve ninenin de aym c;:atl altmda ola- Kiic;:iik bir aynntidan bir hayat diisturunu v~zne dok-
masa bile kolay ula~1hr bir mesafede ve onlarla s1k1 temas mek. Tam Nabiyane.
halinde evlat yeti~tirmek, anne baba ic;:in daha verimli degil Kutadgu Bilig' de ise mesele ~oylece nazm edilmi~:
mi? Aile yaplSl, kiic;:iile kiic;:iile, geldigimiz vahim noktada,
"'A.naan yetJrek ne vardir ki~i Gife kenauzun
maddi problemi olmayan yeni yetmelerin bir ya~tan sonra
'Kenauzun Gifen ki~i kamufaraan ofBuzin"
evden ayn ev halinde ya~amay1 tercih ettiklerini goriiyoruz.
Va esefa! [Ki~inin kendisini bilmesinden iistiin ne olabilir? Ken-
Hikmet vadisinin emsalsiz ~airi Na.bi ne demi~ peki: dini bilen herkesten yiice bir mevki elde eder, sec;:kin olurJ
"Seza-yi titJ o(ur fiaadin tecavuz eyCeyen mu(ar Tabii, kendini bilmek ki~inin kendi kusurlanm bilmesi
'A.nin'run titJaan azaaeiir muJBanfa e6rufar" de demektir.
Bakin ~aire:
Seza: Uygun, lay1k
Tig: K1hc;: "<;e~m-i insafBi6i arife mfzan o(maz
Had: Sm1r 'Ki~i noksamm Gi(mek Bi6i irfan o[maz"
104 105
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[insaf ile adilane bakan goz gibi terazi olmaz ve ki~inin "'Kunc-i mifinette raki6a 6izi tenfia sanma
kendi kusurunu bilmesi irfanm ta kendisidir.] Yarger sende yatursa efemi 6ende yatur"
Goz oyle yarat1lm1~ ki her ~eyi goriiyor da kendini go-
[Ey rakip! Evet, sevgiliye kavu~an sen oldun; sende yat-
remiyor. Ki~inin kendini bilmesi, kendi kusurlanm gorebil-
maktadir o dildar, hi<; lay1k olmad1gm halde ve ben <;:ilelerle
mesi il<;:iincil gozil gerekli kihyor; kalp goziinil.
dolu ko~emde yalmz bulunmaktay1m. Arna sakm sevinme
Hani temas etmi~tik ~aire F1tnat Hamm'dan bahseder- ve oviinme zira yar sende ise de elemi aha ~urada (sinemde)
ken. Bir beyti ~oyleydi, hat1rlayacaksm1z: yatmaktadir. Yalmz degilim. A~k esasen 1zd1rap <;:ekmek oldu-
"'Ta6iat ru~en o(maz o(maymca diie-i fiafi-6in undan as1l acmacak durumda olan da yalmz olan da sensin.]
Qt{ir mt 6eyt-i 6i-revzen ziya fiur~ia-i enverden" Yahut Rasih'in;
[Penceresiz ev, d1~ardaki temmuz gilne~inden nas1l ha- "'lJi(d"e gam var ~imdiCifi (utj eyfe ge(me ey surur
bersiz olursa hakikati goren goz sahibi olmayanm da elbette O(amaz 6ir fianede mifiman mifiman ustune"
i<;:i aydmlanmaz.]
[Goniilde gam bulunuyor ve onunla ba~1m ho~tur. Garn
Adi ge<;:en il<;:ilncil goziln yoklugunu evin penceresiz ol-
cski yarimdir ve vefahdir. Bir ~ikayetim de yoktur. Ey mut-
masma benzetmi~ F1tnat Hamm.
luluk ve nefe! Bu vaziyette sana yer yok evde. Sen ~oyle bir
istanbul Fatihi'nin hocalanndan olan Ak~emseddin uzak dur liitfen. Hem bilirsin ki misafir ilstilne misafir pek
Hazretleri'ni yeti~tiren Hac1 Bayram-1 Veli (rahmetullahi iyi olmaz.]
aleyh) dememi~ mi: "Sen seni bil, sen seni!"
Beytlerindeki hayal zenginligi nerelerdedir, degil mi?
1 Uayd(fer ve 'Ramazan
insam insafs1z bir cendere i<;:inde ezip un ufak eden modern
nclim izninizle. Rasih'in yukandaki beytinden dolay1 ak-
11 ma gelenlerden:
106 107
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Zamanm i~leyi~i Rarriazan ayma mahsus olmak uzere baba dostumu memnuniyet ve sevinc;:le kar~Ilam1~tim. Oyle
degi~mektedir adeta. Yirmi dort saatinin her anmda farkh avukathk i~i olacak adamlardan degildi, hatir sormaya gel-
bir seyir izler, tadma doyum olmayan bir havas1 vardir ve mi~ti. (Yalmz hatmmz1 sormak ic;:in arayan dostlanmzm
gec;:mi~ omrumuzde kalan tath hatiralanm1zm c;:ogu Rama- -c;:ok olduklanm sanm1yorum- k1ymetini bilin derim ben.)
zan ay1 ic;:indedir. Aram1zda ~oyle bir muhabbet gec;:ti:
Her sene tekrar gelip bizi yoklayan ve ~efkatle saran mer-
- Nasilsm amca? Ramazan nas1l gec;:iyor?
hametH bir anne gibidir.
- iyi evlat. <;:ok ~iikiir bu Ramazan'a da yeti~tik. Baban
Kuc;:uktum, c;:ok kuc;:uktilm; kaplSI yer hizasmda olan bir
da iyi bilir, koyiimuzde, in~aatmda s1rt1m1zda ta~m1 ta~1d1-
evde oturuyorduk. D1~an c;:1kmca onumuzde gorunen bah-
g1m1z bir cami var. Sonradan buyiituldu biraz. in~aat bitti-
c;:enin bittigi yerdeki alc;:ak tahta c;:itin iizerinden atlay1p ku-
c;:iicuk camiye giderdi babam. Ozellikle iftar vaktinde tath ginde c;:ocuktuk. Teravih namazmda giilu~tiigumuz ic;:in bizi
bir tela~la ak~am namazma gidi~i, gozumun onundedir hep. pek ic;:eri almazd1 muezzin, biz de teravihi pabuc;:lukta k1lar-
Ko~ar ad1m gec;:erdi bahc;:eyi ve eve donunce tarhana vakti d1k. Ya~1m1z buyudukc;:e e~ikten ic;:eri girebilir olduk. B1y1k-
gelmi~ demekti. lanm1z terledi, askerlik yapt1k. Evlendik, c;:oluk c;:ocuga ka-
Babam oruc;: tutuyor ya ve her ak~am o bahc;:eden ko~ar n ~tik. Y1llar gec;:tikc;:e daha ileri saflara gec;:er olduk. Birkac;:
gibi gec;:iyor ya ... <;:ocuk muhayyilemde oruc;:; herhalde ba- senedir teravih namazm1 en on safta kihyoruz. Gec;:en gun
bamm bahc;:ede her ak~am yakalad1g1, ~oyle tav~an buyuklii- teravihte arada salavat okunduktan sonra tekrar namaza
giinde sevimli bir ~ey olmahyd1. Babam oruc;: tutuyordu her kalkmca ~oyle bir baktim; on taraftaki pencereden, cami-
gun. Buyiiyiince ben de tutacakt1m. nin avlusundaki mezarhg1 gordum. Eee bundan sonra van-
Orucun ba~ka bir ~ey oldugunu ogrenmem biraz sonraya lacak yeri de gormu~ oldum boylelikle. Pabuc;:lukta ba~layan
rastlar. ~imdi her oruc;:lu ikindi vaktinde gozumun onunden yolculugun sonu goriinuyor.
o manzara resm-i gec;:it yapar. Ne saltanath vakitlerdir ama
Hayali Bey'in muhte~em bir beytinin yeri gelmedi mi yani?
degil mi? Mahrum olana ne kadar acmsa yeridir.
Bir de o bahc;:edeki h~yvanc1g1 tutmaya ko~madan once "'Bana yer verdiCer sef.f-t niaUnde fiar4,6attn
pencereden sizan lo~ 1~1kta babamm mahzun bir sesle Kur'an-1 'Ba~tm if(ake erdi gun gi6i afi-cena6 o[aum"
Kerim okumasm1 hatirlanm. Saff-1 nial: En arka saf
<;:ocuklann, sozlerinizi degil hareketlerinizi daha bir dik-
Harabat: Gonul erlerinin mekam
katle izledigini bilmem soylemeye gerek var m1?
Eflak: Felekler. Gokler
Yirmi dort ya~ma geldigimde kuc;:uk kasabam1zda avu-
kat biiromu ac;:m1~tim. Bir Ramazan gunii ziyaretime gelen Ali-cenab: Yucelikler sahibi
108 109
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
[A$1klar meclisinde en son safta yer bulabildim. Arna heybet telkin eden felsefi doktrinleri dover. 0 $atafath filo-
orada bulunmakla ba$1m goklere degdi giine$ gibi feyz-fe$an zofik <;:1kanmlar say1klama sozlerden ibarettir."
oldum. (On saftakinin yiiceligini var sen tasavvur et!)]
Bu beyt, Felatun'un (Eflatun yani) $ahsmda Bah kiilti.i-
<;:ocuklanm1za, ileride bir gun -Allah saklasm- yollanm ri.ine kar$1 hayranhk uyandiran bir duru$ gibi gelir bana.
$a$mrlarsa onlara pusula gibi yard1m edecek, and1k<;:a goz-
Yine Yeni~ehirli $6yle soyler:
lerinin nemlenecegi tath hatiralar birakahm. insandan ge-
riye ne kahyor ki zaten? "Se(Bider kum fa{ir aliir 6una aCem d"erCer
'.EyCeme a~ik-i iiftad"eni atJyara fada"
A~agi yukan ~u demeye gelir: Organizasyonlarda, ailelerde, devletlerde; sel gibi ala-y1
"Klasik kiiltiiri.imi.izi.in ikliminde benzersiz bir m1sra ik \, I ile gelen, kurtanc1 goriilen, hani bu bir insansa bq y1l-
ortaya konan hayat di.isturu, zaman ve mekan alg1S1; hava il 1'I.I I otellerde konaklatilan, u<;:aklarla seyahat eden, ideo-
smdan yanma vanlamayan ve anla$1lmazhg1 ile sozi.im ona 11,jl falansa herkese dayatilan, ezberletilen, kabul etmeyenin
'
110 111
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
adamdan bile sayilmad1g1 heyulalard1r. ikbalden idbara dii- I•1 bi lir bir celep tarafmdan, sucuk veya past1rma yap1lmak
~iiliince bir de bakarsm1z gitmi~lerdir, hem de y1karak. Elde 11:,-, 're sahibinden satm ahmr. Satilan bir mald1r o kadar. Ce-
var enkaz. l1•p, montafonu kamyonete yiikler, Hasan Day1 paray1 sayar,
ikbalde iken de idbar vaktinde de iddias1z, sessiz, cefake~, 1IIr. Ancak, godek inegin o vakti geldiginde, ya~ad1g1 mud-
vefah hakiki dostlar vard1r bir de. Dftadedirler. Toprak gi- ' kt <;:e hie;: iltifat etmeyen Hasan Day1 bir tiirlii satamaz inegi;
bidirler. 1 i ·lvermez. Bugiin yarm derken hie;: iimit kalmaymca goz-
1
Yetmi~li y1llarda pek moda olan Hollanda inekleri vard1. 1,•ri ya~ararak kendi elleriyle keser inegi. Godek inek ev aha-
Montafon, Hol~tayn (Adlanndan pek emin degilim de oylc I •,i nin kam olur, cam olur.
bir ~eylerdi i~te; o giinleri ya~ayanlar iyi bilirler.) gibi adlan
Yen4ehirli Avni Bey'den son bir ornek daha takdim edeyim:
vard1. Koylii adm1 bile bilmedigi bu iri k1y1m ineklerden
edinmeye can atard1. i~bu azman Avrupah inekler, bildigim i;,, ":Ehi66a ~ive-i yaamaaa me6fiut eyCer 'a'aayi
ineklere gore (ki onlara bizim oralarda kara inek -mahalli te- '}-(aaa 3ostermesin asar-t izmih{a{ 6ir yerde"
laffuz aynen ~oyle: garinek-, Orta Anadolu'nun baz1 yorelc
rinde godek inek denir) 5-10 kat, hatta daha fazla siit verir Ehibba: Ahbaplar
lerdi. ~ive: Tarz
Hasan Day1'nm bir godek bir de Montafon inegi olu r, Mebhut etmek: Hayretten parmak 1S1rtmak
ikisine c;:ok farkh muamele edilirdi tabii. Yemye~il otlar, c;:c Asar: Eserler
~it c;:e~it fenni yemler Montafon'a verilir, kar~1hgmda bol bol ,,
siit ahmr; kuru otlar, saman godek inege verilir azic1k (am.i
izmihlal: Goku~
hikmeti bilinmez pek lezzetli) siit ahmr. Bir fark da ~uradw IAllah bir c;:okii~ gostermesin. Ahbabm, yagmalama i~inde
Montafon azmand1r, c;:ok siit verir ama kenann dilberidir, na ,li t·~ mana bile parmak 1S1rtt1gm1 goriirsiin. Maazallah!]
ziktir, ag1r i~e ko~ulmaz; halbuki katmn yapmas1 lay1k ag 11 Hatan gemiyi once terk eden fareler gibi ya da sel gibi ge-
i~ler kara (godek) inegi bekler. Yiik c;:eker, c;:ifte ko~ulur, :1
lIp de y1kip giden sahte dostlar gibi degil de haysiyetiyle so-
mura batm1~ arabay1, gerekirse dizlerini kanatarak c;:1kara 11
111 111 n kadar sabreden asil yolcu ya da o godek inek gibi ol-
garip kara (godek) inektir. Dstiine iistliik sosyete montafo11
111 1k miiriivvet.
larm ba~ma hie;: gelmeyen iivendire ile kazma-kiirek sap1y l,1
dayak yemek de godek inege dii~er. "Siirdiiriilebilir" falan diye ac;:tig1m bahis ba~ka birtarafa
Derken Montafon ya~lamr, verimden dii~er; artik ek11 , 1 l1• ·elcti; ba~ka ~eyler soyleyecektim ama olmad1. Soz uza-
nomik degildir. Ah~tig1 gibi beslesen verdigi siit ile zarard .1 11 I q buralara geldi. K1smetse as1l diyeceklerim bir diger ya-
olacaksm1z. Kenann dilberinin bir eti kalm1~t1r para edn 1 111 1n konusu olacak.
112 113
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
114 115
HAYATi iNAN<;:
CAN VEREN PERVANELER ·
Teknik bilgilerle okuyucuyu/dinleyiciyi s1kmak hie; arzu Nihayet huzura kabul edilmi~. Beklendigi iizere korku
etrnedigim bir ~ey. Ancak burada bu kadan faydah olacak ic;:inde titreyerek kern-kiirn etmi~. Aynhyor. Diyor ki sevgi-
gibi geldi. 1iye: "Once gonliimii y1ktm, ezdin, mahvettin beni; sonra da
Gelelim, Nabi merhumun ~aheserine: olmayacak vaadlerle gonliimii aldm, beni yolcu ettin. Agz1ma
"'Dime suz-i di.Un o( ~em'a 6i-yerva ne soyfersin bir parmak bal siirer gibi yaptm. Sevindirdin ve gonderiyor-
'Ta6i6-i cana derdin soyfemez de ya ne soy(ersin"
su n ama ey sevgili bilemiyorum yann ne soylersin. Bugiin
ririb verdin (gonliinii almak, motive etrnek) amrna acaba ya-
Klasik ~iirirnizde sevgili sultan, a~1k koledir. Sevgilinin r1n ne soylersin, hie; emin degilim.
cefa etmesi, iizmesi iltifat say1hr ve a~1g1 sevindirir.
Ve Sultan'tn naziresi:
On beytli gazelden sec;:tigim bu iic;: beyt bir senaryo takip
"'Kerem-6afi~ o(maz ey di( fiaUni canane soyfersin
ediyor adeta. $6yle ki sevgilinin huzuruna vanp halini arz
etrneye, yalvarrnaya karar verrni~ olan a~1k, yola c;:1krnadan
vefa me'mu( edersin aer acey ya6ane soyfersin"
once yanmdakilere ilk beyitte diyor ki: "Bana derneyin ki sev- Halini sevgiliye saf saf anlat1yorsun ama sevgiliden sana
gili, yakic1 mum gibidir ve sen pervanesin (Hani murnun et- kerem, merhamet gelrnez ey goniil! c;ektigin 1stuap onu mer-
rafmda giderek kiic;:iilen dairede donen ve anbean ~evk1 ar- liamete getirmez. Biilbiiliin cigerini parc;:alayan <liken giilii
tan pervane, en sonunda kendini murna atarak sessizce can ,tglatir veya !llerharnete getirir mi samyorsun, bilakis giildii-
verir ya!), onun sana merhameti olacak ~eylerden degil. Evet 1 Cir. Vefa limit ediyorsun ama heyhat!
dini soylemez de ne soylersin. Ba~ka c;:arem mi var? ']-{eman 6i-fiuae derdin o( cefa-cuyane soy(ersin"
"'Du~uraun yare farza firsat-t arz-i niyaz amma Sevgili zaten ac1 c;:ektirmekte ustadir ama ~imdi de bu
§6runce ce6fiesinae fin-i istigna ne soyfersin" Ii rnde ihtisas yapmak iizere gitmi~tir. Daha nasil ao vere-
1ii Ii rim a~1ga, daha nas1l aglatabilirirn diye. Sen o cefa edi-
Sonra yola c;:1k1yor zavalh a~1k ve yolda kendi kendine di-
' Iy ' bo~u bo~una soyliiyorsun ey zavalh a~1k!
yor ki: "O huzura kabul edilrnen olacak ~ey degil ya, tuta-
hrn ki bir firsat buldun ve halini arz etmek iizere sevgilinin ("ne soylersin" ayn telaffuz edilirse "ne demeye soyler-
' 1i" tarzmda yeni bir mana goriiniir.)
huzurunda el penc;:e vaziyetinde kaldm. 0 yiizdeki istignay1,
celali gordiigiin zaman dizlerinin bag1 c;:oziilecek, dilin tutu- "'Tutar o(aamze faftr-ku~ 6e-dest-i fianfer-i ser-tiz
lacak; bakahm agzm1 ac;:abilecek misin? Yine ey tif(..i di( ~ufrun fiezar insane soyfersin".
"Yif!P aon(um yine va'a-i aurug-amiz ife yaytin 0 can k1y1c1 sevgili elinde, a~1klann ba~m1 kesmek iizere
'Buaun verdin ftri6 amma ace6 feraa ne soyfersin" I1,1 11~· r tutar. Senin c;:ocuk tabiath zavalh gonliin var, dii~tiigiin
116
117
HAYATL iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
a~km sevinciyle ~iikiir halinde oldugunu hala oni.ine gelene haktim. c;:ok sevdigim degerli bir dostum anyor. Nerede ol-
soylemektesin. Bir bilsen senin ~iikrettigin a~k, ba~mm ke- dug umu sordu. Durumu bildirirken ~oyle bir ~ey soyledim:
silmesine sebeptir er veya gey. Ah zavalh a~1k! - Edirnekap1 kabristanmm orada trafikte servis arac1-
11 1n iyindeyim.
"'Me~am-i ccina 6uy-i 6afi~-i {utj ummid edfp andan
'}{evasin o{iugun o{gonce-i fiandcine soyfersin" Bana dedi ki:
- Bak kabristandasm. Bir ~eyin de iyindesin. Arna o ~ey
0 goncanm kokusunu can burnuna yekmen sana li.itfe-
lahit degil de minibus. $i.ikretmelisin.
dilecek i.imidini bo~una tekrar edip duruyorsun.
- !!!
"'Ne dcini~ etti tafisi{ Se6fati ta6'-i sifiir-yi~en
Dogru degil miydi? Herkesin bir gun mutlaka iyinde ola-
'Ki 6ir nazm-i ne~at-efzciyi sen ~afiane soyfersin"
cag1 kabre heni.iz konmu~ degildim. Hayat devam ediyordu.
Ey Sebkati! Nereden, nas1l bir ilim tahsil etmi~ bulunu- Yani limit vard1; oyle ya: "G1kmad1k candan limit kesilmez."
yorsun ki sihir gibi tesirli sozlerin var; goni.illere nefeler sa- Yani iyi insan olmak iyin heni.iz firsat vard1, imkan vard1.
yan bir nazm1 sen ~ahane soylemektesin. ($ahane, yok gi.izel Geryek dost insana oliimii ve Allah'i hatirlatandir, dost
demek bilindigi gibi. Kelimeye dikkatle bak1hrsa ~ah-ane - gori.inen di.i~man ise unutturan ...
~ah gibi ~ahyasma manas1 var- padi~ah gibi soyli.iyorsun ey
c;:ok degil, 40 - 50 y1l once ~ehirlerimizde hayat ile me-
Sebkati demi~ oluyor ki tabii padi~ahtir ya.
mat birbirine yok yakmd1. Mezarhklar, gi.indelik hayatta iyin-
Sebkati'den bir ba~ka ~ahane soyleyi~ den, hiy olmazsa yanmdan geyebileceginiz biyimde yerle~ti-
Varafim fuy-i ii{araya gonu{ fiu diyerek rilmi~ti. $ehir planlan oyleydi. istanbul' da bunun izlerini
'Kofafim gu{ferini gonca-i fio~-6u iiyeref hala gormek mi.imki.in ama yeni ~ehirlerimizde (Kentler mi
$er6et-i {a{i fiayafi 6izi o{iuriu meaei demeliydik?) mezarhklar cenaze arabasmm arkasmda kon-
§idefim fuyina ycirin 6ir ifim SU diyerek voy olup en azmdan yanm saat yolculuktan sonra ula~abil-
digimiz yerlerde.
f
Mezar, ziyaret edilen yer demek; iyi mi? Bu durumda ne
ziyareti, bir yakm1m1zm vefatl i.izerine ihtiyay olmas1 d1~mda
Ziyaret kim gider ziyarete.
Milenyumdan birkay yil once idi. istanbul / Levent'te bulunan Peki bunun anlam1 ne? Kabristam goziimiizden ve zih-
nimizden uzaga atmak, oli.ime olan mesafemizi degi~tireme-
i~ yerimizden servisle eve gidiyorduk. Ak~am trafiginde yol
biraz uzun surer, bilenler bilir. Edirnekap1' da kirm1z1 1~1kta yecegine gore ele geyen nedir?
t1kanm1~ trafikte beklerken cep telefonum yald1. Telefona Ele geyen bir ~ey yok tabii de elden kayan yok ~ey var.
118 119
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Sozde aydmlanm1zm onderliginde; <;:1kt1g1 kabugu begen- I rk ligin ahmh yiiriiyii\'iinii taklide yeltenir. Bu durum da
meyen sonradan gormelerin trajikomik tavn i<;:inde, toplu- I, 1•kligi giildiiriir. <;:iinkii tabiatma aykmdu karganm. Olmaz
mumuzun, kendi duru\'unu ve hayat1 anlay1\' bi<;:imini -mide , 111 i. Sevgilinin bizi aglatmas1 bir \'ey degil -ona zaten raz1y1z
bulandmc1 bir kibir ve istikrahla- terk edip Batlya ozenme- d,i. .. - al<;:ak dii\'mam giildiirmesi dayamhr \'ey degil dogrusu.]
nin sanc1lan i<;:inde Ziya Pa\'a \'oyle demi\'ti: Gen<;: ya\'ta ugurlad1g1m bir arkada\'1m1 Eyiip Sultan
"!Eyvali1 'Bu Gazifede Gizfer yine yandik I ubristam'nda vefatmdan 3 yil sonra ziyarete gitmi\'tim. Yal-
Zira ki ziyan ortada Gi(mem ne kazandik" 111 zd1m. Arad1g1m bir yeri kolay bulamam zaten. Arkada-
1llllln defninde de bulunmu\' olmama ragmen bulamad1m
Bazi~e: Oyun
•,lie. Her neyse, vazifemi yaptlm kannca karannca. Oradan
[Yaz1klar olsun. Bu oyunda yine kaybeden biz olduk. Ba-
11 ·1.akla\'uken kendi kendime soylendim: "Bak Hayati oglum,
km zarar ortada; adam yerine konmaz olduk. Bilmiyorum
hr ·t al! Oldiikten birka<;: y1l sonra en yakm arkada\'m bile
ki ne kazand1k?]
I .ibrini bulamayabilir."
"Doguya giden gemide Batiya ko\'an tayfalanz." diyen Sa-
Yani i\'in en kolay kismm1 yapt1m; nasihat etmek. Enzor
kalh Celal'i gel de hatirlama.
l \l le nasihat tutmaktu. Dua edin de dilimizden gonliimiize
Kendi duru\' ve gidi\'ini terk etmekten bahsedince -belk i 111 sin bu dogru sozler.
<;:ok ilgili degil ama- Yahya Bey'in dort m1sram1 hat1rlad1m :
Kabristanlarda yaz1lmas1 adet olan baz1 m1sralan hatu-
"'13u(Gu( ~etareti aur-i liandant au(durur ya Inn:
111
'TakCid-i zag aeGk-i liiramant au(durur
Yaliya'yt ag(atirsa eger yar aam d"egi( "!Ey zair-i saliiG-nefes
'Mey[..i dunyadan ummid kes
'Mu~ku( Gudur ki du~men-i nadant au(durur"
'13aki ka(maz liifGir kes
~etaret: $enlik, giilme, eglenme Pi.((ali Ges Gaki lieves"
Giil-i handan: Giilen giil
[Ey hala nefes alabilen ziyaret<;:i! Diinyaya goniil baglama!
Zag: Karga I i mse kahc1 degil. Baki olan Allah.]
Gebk: Keklik Tahir-iii Mevlevi'nin kendi mezar ta\'mda yaz1h olan
Huaman: -burada- salma salma yiiriiyen 1111 sralan:
Nadan: Cahil, degersiz
"!EU Go~ aidi(mez aidifen yere
[Biilbiiliin ne\''elenip giilmesi giilii giildiiriir. (Nasil olsa 'Bo~ ae(medim ya 'RaG Gen SUf aetirdim
benim dikenlerim gogsiinii par<;:alayacak; bana mahkumsun; 'Dag(ar fekemezken Gunca veGau
giil bakahm, goriirsiin sen makammda giildiiriir yani.) Karga 1ki kat sirtim(a yek 8Uf aetirdim"
120 121
HAYATi iNAN <;: CAN VEREN PERVANELER
Son olarak da Nabi'den bir beyt: Her sene yaz aylannda giderim memleketime ve tabii onu
"'Jlfiiat-i ma'siyyetfe aCi( o(du can-i zar da ziyaret ederim. Bir defasmda evine vard1g1mda "nene"
!Ey afv-i 17aresaz inayet zamanuiir" yemek haz1rhyordu. Kiic;:iiciik tavay1 (Bizde d1gan derler.)
oniine koymu$, nefis bir sebze yemegi yapacak. Seyrettim.
[Maalesef i$ledigim giinahlarla ruhum yaraland1, hasta
Gordiigiim ~u:
oldu. Kendime kotiiliik ettim. Ey dertlere derman olan afv-1
ilahi! Pek muhtaom ve son iimidim sensin, artik kerem! ) Biitiin malzeme yumurta biiyiikliigiinde iki domates,, on
santim kadar boyu olan bir ye~ilbiber, alt1 adet bamya, kii-
,f c;:iik boy bir sogandan ibaret. Malzemeleri dogramaya ba$-
lad1. Sonra b1c;:agm ucu ile bamyalardan ikisini bir kenara
, Sadelik §Uze(/ifrir itekledi. "Yiyemeyiz oglum, fazla gelir $imdi." dedi. Yap1lan
Daha onceki iki yaz1m1zda ileride bu konuda soyleyecekle- yemek hakikaten fazla gelmi$ti iki doksanhk ihtiyara.
rim var demi$tim. Hani "Godek inek" yaz1m1Z1 bitirirken Yanh~ anla$1lmasm liitfen, burada fakirlik edebiyat1 ya-
aslmda konuya giremedik filan demi$tik. Fazh Hoca'y1 an- p1yor degiliz. Yokluktan ya da cimrilikten bu kadar az yi-
latt1g1m1z yazmm sonunda da "Ba$ka bir zaman bir diger yorlar demek istemiyorum. Ah$kanhklan bu ve c;:ok rahat-
33'liiden bahsedecegim." demi~tim. lar, huzurlular, saghkhlar.
E$imin dedesi otuz iic;:liidiir. Yani Rumi takvime gore Diinyanm uzak bir iilkesinde, Arjantin' de o giinlerde
1333, miladi takvime gore 1917 dogumlu.•· "Siirdiiriilebilir Kalkmma" ba~hg1 altmda uluslararas1 bir
Otuz ya$mdan sonra kendi kendine c;:ah~arak hem islam konferans devam ediyordu. Konu, yeryiizii kaynaklanm
harfleriyle hem de Latin harfleriyle okuma-yazmay1 ogren- daha iktisath kullanmaya mecbur oldugumuz filan iizeri-
mi$, bir siirii de kitap okumu~tur. $uuru gayet yerinde, her neydi. Kiiresel 1smmadan, ozon tabakasmm delindiginden,
konuda konu$abileceginiz bir ihtiyar delikanh. Gobek falan sera etkisinden falan bahsediliyor; insanoglu kendisine bir
yok. T1g gibi. Saghg1 gayet iyi.
c;:ekidiizen vermezse yakm gelecekte bir felaketle kar$1la$a-
Sordum dine;: kalabilmesinin sebebini; ~oyle ac;:1klad1: "Om- bilecegi anlat1hyordu.
riimce iizerime giine$ dogmad1. (yani daima giine~ dogma- Anlatt1g1m dede ile nenenin ise bu hususlarda hie;: ku-
dan once uyanm1$, sabah namaz1 vaktinde); bir de her gun
suru yoktu.
ogle iizeri bir saat uykumu ihmal etmem."
"'M.az(uma o(ur lieyfer-i 6ea-fiuyi-i zaUm
Bunlar dogru tabii de kendisinin soylemedigi ve benim
bildigim bir $ey daha var. Son derece az yiyor. 'lliCim-i 3amin 6a~lia 6ir fiafet var i17inde"
* Doksan alt1 ya~mda dede, doksan iii;:iinde nene go i;:tii. ~eyh Galib
122 123
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Zalimin kotii huylannm cezasm1 hie;: kabahati olma- Nazire: Benzer (Klasik ~iirimizde ·ustalann birbirine na-
d1g1 ha.Ide muzlum c;:ekiyor. Ne yaparsm, diinya imtihan sa- zire soylemeleri c;:ok giizel bir gelenektir. Bu yaz1da bir iki
lonu. Herkesin hakkettigini bulacag1 zaman daha gelmedi.] misalini de vermeye c;:ah~acag1z.)
Mir'atin i'tibari beli sadelikdendir - Hersekli ArifHikmet dedigi gibi hie;: degilse kiic;:iiciik bir numune gosterme-
leri gerekmez mi?
Mir'at: Ayna
Beli: Evet, elbette Nitekim aym ~air yukandaki beytin devammda;
"Zannetme Iii ~oyCe 6oyCe 6ir soz
"O(ur ren3-i taa((uli refizen-i dar-i 6elia 'Nti6i
§e( sen dafii soyCe 6oyCe 6ir soz"
~ninp:in sadeCikden aayn ren3 o(maz liefenCerde"
Demektedir.
[Ge~itli ilintiler ve baglantilar ic;:inde olmak sonsuz yol-
Yalmz burada "hadi giiciin yetiyorsa soyle, soyleyemez-
culugun ic;:in yol kesicidir. Baksana kefen tek renk.]
sin!" degil de "Sen de soyleyebilirsin; yeter ki inat ve kibir-
"§erri ni'met roli liifayetten tecaviiz lii(ma kim den kurtul, bir de gec;:tigimiz disiplinden .gec;:, ic;:tigimiz p1-
1mti(a 6ar-i 6edendir 6i-fiuzur eyCer seni" 11ardan ic;:." ma'nasm1 ihtiyar ederiz.
Fakat heyhat! Oyle c;:orak bir iklime dii~tiik ki hakimane
[Nimet c;:ok olsa da sen yeteri kadar ye. Mide ve bag1rsak- ,·ozi.i soylemekten c;:oktan gec;:tik, biraz anlayabilmek bi.iyiik
larm yiikii artt1kc;:a s1hhatin ve huzurun elden c;:1kar.] saadet biz milenyum nesli ic;:in.
"Yiiz 3rami seni ta~ir; faz(asini sen ta~irsin." Bi.iyiik i.istad Na.bi merhumun Hayriye'sine -ki 1201 be-
yi Ui mesnevidir- nazire olarak yazd1g1 2101 beyitli Hi.isn ii
124 125
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
"!Esrarmi 'M.esnevi'den a{dtm dedigine benzer diyor $eyh Galib ve ekliyor: Hazret-i Ali
<;a{dtm 6eli miri mafi fa{dim" Efendimiz'in Hayber'de bindigi hayvan (Diildiil) bir ka-
L1rd1, babas1 e~ek yani -malum katmn babas1 e~ek, anas1 at-
Esrar: S1rlar
l ir- . Arna islam tarihinde ~anh bir yer edinen bu miibarek
Beli: Evet, dogrudur hayvanm babasm1 saran oldu mu?
Miri mal: Halkm istifadesine a<;:1k mal
Gel er meydanmda goster yigitligini. Laf1 buak!]
"'FefimetmqJe 6iraz fiimmet eyfe Bu bahsi sonlanduacaktik ama yine aym imzay1 ta~iyan
O{3evfieri 6u{ da sirkat ey{e" ,,·u berceste m1sra'1 yazmadan ge<;:emedim:
Fehm etmek: Anlamak "§efti 3un feriayi ko saat 6u saat dem 6u dem"
Gevher: Cevher, inci
[Diin ge<;:ti, yarm gelir mi gelmez mi belli degil; saat bu
Sirkat etmek: c;:almak ·:'\ attir, an bu an.]
[Evet; bu s1rlan, bu ilham1 Mesnevi-i $erif'ten ahyorum. Aslmda yaz1ya ba~larken "var i<;:inde" redifli Na.bi merhumun
O miri maldu. Sahibinin itiraz1 m1 var ki? Size de ne olu- 1
J ve 7 beyitli iki gazeline Nedim'in 5, $eyh Galib'in 7 beyitli
yor? Hem hikmet mii'minin yitigidir; nerede bulursa ahr; al- 11nzirelerinden bahsedecektim. Seiz Nabi'nin ba~ka bir bey-
mah. Anlamak i<;:in biraz gayret et. 0 inciyi bulunca sen de Iin i hatulatacak kadar uzad1:
<;:al. Onu <;:almak fazilettir; kabahat degil. .. ]
"Sufian-i 6ifiudeden fio~ 3efir avaz-i fiuruz
Bendi baglad1g1 Fars<;:a beyt ise tam bir alem:
'Bari ma'nasmi 6i{mezse de fien3ami 6ifir"
"1n dem ki zi-~air-i eser nist
[Horozun sesi bo~ sozden iyidir; zira horoz, otii~iiniin
Sultan-i sufian menem dit}er nist"
111ilamm1 bilmese de zamamm bilir.]
[$airane soze muktedir <;:ok er yok zamamm1zda; soz iil- Her neyse; diyor ki Nabi:
kesinin sultam benim; bir yanh~hk olmasm!]
"']-{afva-yi Jena zefir ife a{udedir amma
Bir diger beytiyle son verelim bu bahse:
<;ekmek efi 8Uf 3izlice fezzet var ifinde"
"'Merdanefik asa{eti meyianda 6e{lidir
IGe<;:ici diinya hayatmdaki lezzetlerin zehirli oldugunu
']-{ay6er 3unu 6a6asim kim sordu 'Du{duPun"
l11•rkcs bilir ama ~ekerle kaplanm1~ zehir oldugundan eli <;:ek-
[Hani Ziya Pa~a'nm 11 1 •k kolay degildir.]
'Ayinesi i~tir ki~inin {afa 6afi{maz $uracikta imam-1 Rabbani Hazretleri'nin mektubundun
$afism 3orunur rut6e-i akfi eserinde I, 1 i ki ciimleyi derc etmelidir; buyurun:
126 127
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Yine 0: di.itsi.iz bir bi<;:imde bilir ki mevzuu bahis olan $ah1s, ikinci I
I ckil $ah1st1r; (sen) gitmi$sindir yani eve. Bu o kadar oyledir
"'Her zi(fetin e(6ette 6ir izzet var ifinde
k i soyleyen de dinleyen de yemin etse ba$1 agnmaz. Mahke-
Seyr et vefi-i '.Ken'an'i ne devfet var ifinde"
111ede bu suretle $ahitlik etse biri, iltibasa mahal olmaz (Bu
[Rezil olmadan vezir olunma~ derdi anam bana. ilk m1s- i Itibasa mahal olmak tabiri, marka ve patent hukukunda pek
rada ona yakm soyliiyor $air ve delil getiriyor; Hazret-i Yusuf hir onemli olup neyin kast edildiginin iyi anla$1lmay1p kar-
once Kenan Kuyusu'na dii$tii ama <;:1kmca da M1s1r'a aziz oldu.] f'a$aya zemin haz1rlanmas1 demektir yakla$1k olarak.)
128 129
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
Konu~may1 ve okumay1 daha <;:ok severim hen ve yazmak- [Kanaatin dar yolu ger<;:i zor goriiniir, dogrudur ama o
tan hep uzak durmu~umdur. Yapamayacag1ma da hep kendimi yol tehlikesiz ve korkusuz, salim bir yoldur.]
inandirm1~1mdir. Bu inanc1m1 halen koruyorum esasen ama Bu beytin hat1rlatt1g1 Fars<;:a ve hayli me~hur bir beyt:
samimi dostlanmm "Soz u<;:ar, yaz1 kahr.", "Hatirda kalmaz,
"'Be-aerya aer menaft' bi-~omarest
satirda kahr.", "Yann <;:ekip gideceksin diinyadan, hani biraz
:Eger lialii se(amet aer fienarest"
hatirlanmay1, biraz da bilginin -belki sevginin ve tutkunun
da- aktanlmasm1 teminen karala karde~im." yollu tavsiyeleri [Deniz tiirlii tiirlii zenginliklerin kaynag1dir (inci, mer-
iizerine ba~lad1m ufak ufak. ilk fark ettigim ~eylerden biri ·-1 n, bahk, tuz vs.) ve pmlt1s1 ile dalgalan ile caziptir. Ancak
oldu memleketimi aslmda ne kadar seviyor oldugum. Siz de •1·la.met istiyorsan k1y1da kal, ayagm yere degsin. <;:iinkii de-
anlam1~sm1zdir, soz doniip dola~1p memleketime geliyor. E 11iz ne kadar <;:ekici ise bir o kadar da tehlikelidir.]
tabii "Vatan sevgisi imandan." Arna ger<;:ekten oyle. Yaz ay- Hayat tecriibeleri de bize gosteriyor ki kanaatin esas alm-
lan gelip de izin i<;:in memleketime gittigimde, daha il<;:eme- 111 g1, gosteri~siz bir hayat d1~andan goriilenin aksine huzurlu
koyiime girerken dagm-ta~m adeta benim onlan ozledigim vc rahattir.
gibi beni ozlediklerini fark ediyorum. Yiiziime giiliiyor or- "'Nan-i fiu~fi ife fianaat gi6i bir ni'met mi var
tahk. Lisan-1 hal i~te. Soze ne kadar s1garsa ... 'Kunc-i istitJna gibi bir fiu~e-i raliat mi var"
Bahsimize donecek olursak ba~hktaki "ne var i<;:inde" hem
Yahya
onun hem muhatabm i<;:inde ne oldugunu konu almaktadir.
Nan: Ekmek
Onceki yaz1m1zda "var i<;:inde" redifli gazeller iizerinde Hu~k: Kuru
durmu~tuk birazc1k. Fakat kisa ge<;:mi~tik, devam edelim. Kiinc: Ko~e
Bakahm ~aider neyin i<;:inde ne var demi~ler: i'stigna: ihtiya<;:sizhk gosterme, nazlanma (kibirle degil
1111 a tevazu, vakar ve teslimiyetle) ·
"'lJu~varcadir etJer~i reli-i teng-i funaat
Yo/u{ur liatar u bimi se(amet var i~inae" IKuru ekmekle yetinmek gibi nimet de yok, "bu bana
1.11n degil" demek gibi rahat da ... ]
Nabi
"'Bu bezm Iii yeymane-i aevfet var i~inae
Dii~var: Gii<;:
'.Ne kimseye _payenae ne raliat var i~inae"
Egerc;:i: Ger<;:i
Reh: Yol Nabi
Teng: Dar IAlemde ozendigimiz mevkiler kimse i<;:in kahc1 olma-
Hatar: Tehlike ,11g1 ribi lezzetten <;:ok s1kmh veriyor.]
Bim: Korku Nabi bir ba~ka beytinde ~oyle soyler:
130 131
HAYATi iNAN(: CAN VEREN PERVANELER
"Sera_pa fe~m-i i6retten 8efirdim niisha-i aeftri Hakimane nazmda Nabi en biiyiiktiir ~iiphesiz de hemen
1finae mani-i arama dair 6ir i6aret yof" arkasmdan sayilmas1 gereken isimlerin ba~mda yer alan Koca
[Alem sayfasm1 ibret goziiyle tepeden a~ag1 inceledim. Rag1p Pa~a bu beytinde bakm ne diyor:
Siikunet (dinginlik) anlammda ufaok bir i~arete dahi rast- Bu alemde rahat etmek ic;:in varhgmdan s1ynlmak gerek.
lamad1m, ne yalan soyleyeyim.] Yok olmak gerek. Tabii bu varhk iddiasmdan kurtulmak an-
"var ic;:inde" bahsine devam etmek gerektigi anla~1hyor lamma gelmektedir. "Olmeden once oliiniiz." Hadis-i ~erifi'ni
ama bu seferlik fazla uzatmayahm. de hat1rlatmaktadir.
Bu babda Nabi merhumun bir beytine temas etmemek
olmaz:
"1i~if ifna-yi vucud eyfemefaen kasdi 6udur
Siikunete 'Dair 1stemez yaranma 6ar o{dutJunu ta6utun"
Ard1 ardma akhma gelen ve birbirine yakm anlamlar ta~1- Tam Nabiyane .. .
yan birkac;: beyti konu etmek istiyorum bu yaz1da.
[A~1klar varhklarmdan s1ynlmak i~inde nic;:in bu kadar
"'Bi-vucud o{mak ai6i yofdur cihanm rahati ileri giderler, ipince oluncaya kadar kendilerini (viicutlanm)
§or ki simuraun ne dami var ne ae sayyadi var" nrtadan kaldirma gayretinde bulunurlar, bilir misiniz? Ce-
nazesini ta~1yacak olan dostlanna yuk olmak istemezler de
Koca Rag1p Pa~a
ondan .. .]
Bi-viicud: Viicut bugiin kulland1g1m1z iizere beden de-
Pes!
mek olmay1p varhk demektir. Tabii bi-viicud da varhg1 ol-
mayan, yani yok demek olur. Rag1p Pa~a'ya donecek olursak:
Simiirg: Si, otuz demektir; miirg de ku~. Otuz ku~ anla- Rabat yok olmaktadir. Bak anka ku~una! Ne kendisi ic;:in
mma gelen bu kelime, masal ku~u olan ziimriid-ii ankanm kurulmu~ bir tuzak var ne de pe~inde avc1. Tabii ya kendisi
yok c;:iinkil.
ad1dir. Efsaneye gore otuz ku~ biiyiikliigiindeymi~. Kemikle
beslenirmi~. Kaf Dag1'nda ya~arm1~. (Bu Kaf Dag1 da bilin- ":Ettik o kadar ref'-i teayyun ki 'Ne~ati
digi gibi mas al dag1dir. N edense hep bu var olmayan dagm 1lyine-i_pur-ta6-i mucerrada nihaniz"
Anadolu'nun kuzeydogusunda Kafkasya' da bir yerlerde ola-
Ne~ati
bilecegini vehm etmi~imdir. Arna dedigim gibi vehim tabii.)
Ref'-i teayyiin: Ref' etmek kaldirmak, iptal etmek de-
Dam: Tuzak 111ck. Bu terkip (yani ref'-i teayyiln de yok olmak, varhgm-
Sayyad: Avc1 1lnn s1ynlmak demek olur.)
132 133
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Ayine: Ayna de, donmu~ iken de, s1v1 iken de, buharla~rn1~ iken de. Her
Piir: Tamamen haliyle giizeldir.
Tab:Parlakhk Ger<;:ekten giizeldir. Vazge<;:ilernezdir. Kimse onsuz yapa-
Miicella: Cilalanm1~ maz, iyiler de kotiiler de. Yurnu~akt1r. Arna en sert rnaddeden
[Varhg1mm ortadan kald1rmak, ~ekerin <;:ayda erimesi, daha saglamd1r. <;:elik b1<;:aklan par<;:alayan granitleri, rner-
a~kta karanhk bedeni eritip yok etmek i~inde o kadar ileri merleri onunla keserler. Sen ona bir ~ey yapamazsm. Kese-
gittik ki son derece parlak, iistelik cilalanarak kabiliyeti art1- mezsin, kur~unlayamaz, k1ramazsm; o sana her ~eyi yapabilir,
nlm1~ ayna kar~1sma bile ge<;:tigimizde goriilmiiyoruz. Ayna varhg1yla hayatt1r ve yokluguyla oliim. Bir damlas1 dondugu
bizi gosteremiyor. Oyle ya, ayna bedeni goriir, ruhu gormez zarnan genle~ecek saha bulamasa kayay1 patlatir. Giizeldir
ya; ma'nay1 bilmez ya!] cvet, yani cernal sahibidir ama celal sahibidir de; co~tugu,
dalgalanmaya ba~lad1g1 zaman transatlantikleri yutar. i<;:me-
"'MisaC-i ab ederiz nif u 6ei(e amize~
yen oliir arna i<;:ine dii~en de oliir. Biitiin nz1klar ona baghdir.
'Bu far-gefide mu'ayyen mi'zacimiz yofiur''
Ve ...
Na.bi "iyi insan 'su' gibi olrnah" denrni~tir. Yani aranmah, oz-
Misal-i ab: Su gibi I ·nmeli, onsuz olunarnamah.
Nik: iyi
"Cifianm mifiri tabindan vucCufun mafiv fi(mi~ yof
Bed: Kotii
'flrarsan gu~en-i cfefiri 6enimfe Jafeden gayn"
Amize~: Ge<;:inmek, bir arada bulunabilmek
Kar: i~ Haya.Ii Bey
-geh: Yer (mekan) eki Mihr: Giine~
Mu'ayyen: Ta'yin edilmi~, belirlenmi~
Jale: K1rag1, <;:iy.
Mi'zac: Karakter
[Malum ya, <;:iy damlas1 giine~i goriince siir'atle yok olur.
[Su gibiyiz. iyi ile de ge<;:iniriz, kotii ile de.]
1'lhanm giine~inin parlakhg1 ile kendi viicudunu mahvetrni~,
Tad1 tuzu yerinde, usta i~i ve iizerinde iyi dii~iiniilmeye
1nk etrni~; bir beni goriirsiin, bir de jaleyi.]
deger bir beyt. Su gibiyiz diyor.
Su nasildir?
Rengi yok, ~ekli yok, girdigi kabm ~eklini al1r, karaktc,
atmaz, "Ben oraya girrnem." demez, tepeyle kar~1la~sa a~
rnak derdinde olrnaz, usulca dibinden dola~ir. Hern goriin 1Jiyar6akirfi 'Ali i:Emiri i:Ejendi
rnez hem goriiniir. Her haliyle giizeldir; deniz iken de, akar 11 ,tp tutkusu dendiginde oncelikle akla gelmesi gereken
ken de, dururken de, darnla iken de, 1slakhk halinde ikcn 1111 lcrden biridir, Diyarbakirh Ali Emiri Efendi. Ka~garh
134 135
HAYATl iNAN<;: CAN VEREN PERVAN HER
Mahmud'un nadide eseri Divan-1 Liigat-it Tiirk'iin yeryiiziin- i~bu gazele say1S1z tahmisler yap1lm1~ ise de bunlann en
den kaybolmamasm1, destans1 bir gayretle temin eden de odur. ba~anhs1 Yahya Kemal'e aittir. Tamamm1 a~ag1ya derc etti-
Biitiin omriinii harcayarak on be~ bin cilt kadar kitap gim be~ k1t'anm her birinde, ilk iic;: m1sra Yahya Kemal'e ve
toplad1. Her birini elde etmek ic;:in giiniimiiz olc;:iilerine gore son iki m1sra Sultan Re~ada aittir:
en azmdan c;:ilgmhk denecek i~ler yaptl. Vanm yogunu har-
"Ce_pheden to_p(an ejder gi6i Garu-eflien
camakla kalmad1, gerektiginde en yakm dostlanyla, vezir- 'Arliasinaa gemiCerden bir surii div-i ahen
viizera ile dii~man oldu ve sonra biitiin kitaplanm Millet §olite tayyareCerinden safarali nar-i ftten
Kiitiiphanesi'ni kurmak iizere vakfetti. Kiitiiphane, istan- Savfet etmi?ti <;analiliafaya Gahr u Gerden
bul / Fatih'tedir. :EhC-i 1s(am'in ilii hasm-i liavisi birden"
Onun beytidir:
[islam aleminin iki biiyiik ve kuvvetli dii~mam olan in-
"idetimdir nezd--i cananimia o(mali girye-nali gilizler ve Frans1zlar giic;: birligi ederek surlar y1kan ejderha-
'Ruz ifinde seyr-i lievlie6 isterim me~re6 Gu ya" lar gibi toplanyla ve demirden birer dev gibi olan gemileriyle,
gokten yere fitne ate~leri yagd1rarak karadan ve denizden
Ruz: Giin. Giindiiz
<;anakkale'ye sald1rm1~lard1.]
Kevkeb: Y1ld1zlar
"'Kadin erlieli anasinian sut emen yavrumuza
Me~rep: Tabiat, karakter, huy
'}[e_pfmiz can(a san(difi la vatan auygumuza
Girye-nak: <;ok aglayan 1ntizar eyfedi ga_f(etfe aau liorliumuza
(Gozya~1 damlalan klasik ~iirimizde y1ld1zlara benzetilir.) Laliin imaai-i i(ahi yeti~ip oraumuza
[Sevgilimin kar~1smda siirekli aglamak adetimdir. Gii- o(au her Gir neferi liafa-i _pu(ai-Geden"
pegiindiiz y1ld1zlan seyretmek ister gibiyim. Olacak ~ey de- [Biz ise biitiin millet yek-viicut olarak ve vatan sevgi-
gil tabii ama ne yaparsm, huy i~te ... ] mize canla sanlarak miidafaaya gec;:tik. Dii~man kuruntuya
Kendisi 1924 yilmda vefat etti. Ertugrul Gazi'den ba~la- kap1lm1~ ve korkmamm ummu~tu. Ancak ilahi yard1m ye-
yarak Osmanh sultanlarmm ~iirlerinden ornekleri bir araya I i~ ti ordumuza ve her bir neferi topla-tiifekle y1kilmaz bir
getirmi~, fakat zamanmda ya~ad1g1 Sultan Be~inci Mehmed ka le halini ald1.]
Re~ad'm elinden c;:1km1~ ~iire rastlayamaymca bir mektupla
"$uliur 'A((ah'a Iii goraum Gu muGareli sinde
kendisinden ~iir istemi~. Bunun iizerine Sultan Re~ad, Emiri
'Kahraman oriumu serhacfde muzef.fer zinde
Efendi'yi k1rmay1p o vakitler (1915) yaras1 pek s1cak bulu- 'Mujde 1ran ife 'Turan'a vu <;in u 'Hincfe
nan <;anakkale Harbi'ni konu alan be~ beyitli bir gazel ya- 'Asker ev(aa(anmin _pi~geh-i azminde
zarak kendisine tevdi etmi~tir. 'Aczini eyfedi iarali nihtiyet au?men"
136 137
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
birler getirmektedir Padi$ah'1m! Sen $imdi makammda asi l M uazzam bir $air.
duru$unu hak etmi$ bulunuyorsun. Sultan da diyor ki: "Ey Hani mesela:
Re$ad! $iikiir secdesine var ve iste Allah'tan ki islam mem- "'Meydane Be(di na'?-i rakiG-i nemime-saz
leketi daima emniyette olsun.] 'Ki(dim fiuzur-i fa(G iCe omurde Gir nemaz"
138 139
HAYATi iNAN<; CAN VEREN PERVANELER
[Dedikoducu, fitneci alc;:ak rakip oldii ve cenazesinde Hatirlayahm Mevlid-i $erif (=Vesiletii'n-Necat) miiellifi
bulundum. Omriimde bir kere ~oyle huzur ic;:inde bfr na- Siileyman <:;=elebi merhumun ~u ~iirini:
maz k1ld1m.] "'Bir feza o[du o demde ru-numa
$airleri hakkmda bu kisa bilgileri verdikten sonra ba~- 'Ne mekan var anda ne arz-i sema
taki beytlerin izahma gec;:ecek olursak: 'Kim ne fialidir ne mali o[ mafia{
ryt_ff u ftkr etmez a fiafi felim u liaP'
"Sunar 6ir cam-i memfa 6in tefii yeymaneden sonra
'Doner vef{i-i murad uzre feCek amma neden sonra" [Yarat1h~m ba~lang1om anlatt1g1, insam metafizik iir-
pertilere davet eden bu m1sralannda Siileyman <:;=elebi mer-
Mezaki
hum ~oyle diyor: Oyle bir feza goriindii ki mekan ve zaman
Cam: Kadeh yoktu onda ve bo~ da dolu da degildi; o hali akil kavrayamaz.]
Memlu: Dolu Eskiden her diigiin, asker ugurlama veya kar~1lama, ~ii-
Tehi: Bo~ kiir gibi muhtelif vesilelerle Vesiletii'n-Necat okumak adeti
Peymane: Kadeh vard1. Canlanmas1 ne giizel olur. Oldukc;:a sade bir Tiirkc;:e
ile kaleme alman bu manzumenin, ortalama kiiltiire sahip
Vefk: Uygunluk
bir Miisliiman yansm1 ezbere bilirdi. 30-40 y1l oncesinden
Murad: irade edilen, istenen
bahsediyorum.
Felek: Gok (kader)
"(je~mi~ zaman o{ur ki fiayafi cifian detJer."
[Felek bin tane bo~ kadehten sonra bir giin dolu bir ka-
deh de sunar ve arzuna uygun <loner amma neden sonra,
sab1r gerek!]
_,,
"Sunar 6ir cam-i mem[u 6in tefii yeymaneden sonra
PeCek elif-i di[i dif-~ad eder amma neden sonra"
' :Birfik 'DirUktir
"'lyan o{duk~a gonca dem--6e-dem yani~da liar artar
Sabit 'Bu gu[zann raki6-i yur-cefasi artar eksi[mez"
Ehl-i dil: Goniil ehli
Diyarbakirli Cehdi
Dil-~ad: Mutlu
Giiliin giizelligi belirdikc;:e hemen yanmda dikenler de
[Felek bin bo~ kadehten sonra bir giin dolusunu da su- urtar. Hem say1ea artar hem de sertlik ve sivriligi artar. Biil-
nar ve seni bahtiyar kilar amma neden sonra, sabir gerek!] bi:iliin yakla~mas1 ne miimkiin artik, yakla~mak istediginde
Memlu, dolu demek. Mali dolu, hali bo~ demek. gogsiinii parc;:alamaya hazirdir o sipsivri dikenler.
140 141
HAYATi iNAN<;:: CAN VEREN PERVANELER
Bu giil bah<;:esinde kotiiliigii rneslek edinrni$ rakip de Dar-1 diinya cay-1 firkat menzil-i mihnet gibi
(dii$rnan, kotii) siirekli artar, eksilrnez. Devleti bir alet-i hengame-i zahmet gibi
Dernezler mi; "Yari giizel olanm goziinii uyku tutmaz." Saghgm biinyad1 yok ayinede suret gibi
Boyle bir vatammz varsa tabii dii$rnan eksik olrnaz. Rakib-i Matla'i ~ah-1 cihanun rna$nk-1 hikmet gibi ,:1
Yavuz Sultan Selirn'e ait $U rn1sralar dola$1yor zihnirnde O(maya devfet cihanda 6ir nefes silifiat 3i6i
son gunlerde:
Yandur erbab-1 guruni s6fi-i safi-s1fat
"'Miffetimde iliti(cif u tifrika endi~esi
Rahat olmak ister isen meskenette rnesken et
'K:u~e-i ka6rimde liatta 6i-karar eyfer 6eni
1ttihadken savfet-i a'dayi dif'a raremiz Dide gibi $evk-1 nuraniyyeti ba~a ilet
1ttihad etmezse mi(fet da3-dar eyfer 6eni" Evliyanun ayag1 alti olur alt1 cihet
Mani'-i irnal-i Hakd1r bezm-i ehl-i ma's1yet
[Milletirnin fikirde ve fiilde boliinrnesi (bile degil; bu-
Her libas-1 gafleti kilma hicab-1 magfiret
nun fikri, boyle bir ihtirnal); ge<;:tirn hayat1rn1, oldiigiirnden
sonra kabrirnde kerniklerirni s1zlat1r. Dii~rnanm hiicumunu Tarik-i diinyadadur Slfr-1 siirur-1 ahiret
bertaraf etmek i<;:in tek <;:are, birle$mek (yek-viicut, yek-kalp, Gor ne der ~ah-1 vilayet nur-1 ayn-1 ma'dilet
yek-cihet olmak) oldugu halde; eger milletim bu birligi te- 'Ko 6u ay~ u i~reti run kim fenadur aki6et
min edemezse kizgm demirle viicudu daglanan ki~inin duy- Yar-i 6aki ister isen o(maya taat 3i6i
_,,
dugu elemi duyanm.]
Hem-dem olma ney gibi ehl-i hevay1 eyle red
Aym ile kil ibadet-haneni ma-beyne sed
1 Once saghk
Yaliya '.Bey'in 'M.ulii66i'nin (jazeline 1Ta!~ir'i
Dal-ve$ hali degildir secdeden ehl-i h1red
Padi~aha bendeye hayratt1r hayrii'-1 veled
Sag iken eyle muradatma muhtacm meded
(§aze(..i 'Mulii66i 1Ta!~ir-i Yafiya) Ellere dest-i sehan ile murad 'atm1 yed
Hasta olmak gu.$-mal-i Hazret-i izzet gibi F1rsat1 fevt eylemektiir kar-1 bed efkar-1 bed
Her ki$inin yahmm al<;:ak ider gurbet gibi Ciimleye bu seyyid-i alem sozii olur sened
Degme bir kimse gore gelmez refahiyyet gibi OCsa kum(ar saymnca omriine liadd ii aded
Naleler guya deray-1 nhlet-i rahat gibi (je(meye 6u ~i~e-i rarli irre 6ir saat 3i6i
142 143
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Gel der-i dervi~e var kim ma'rifet deryas1dur Zea.met sahibi bir asker olan Ta~hcah, devrinde ya~ad1g1
KanCmi merhum tarafmdan, Baki Efendi ve Hayali Beylere
Can kulagma kelam1 diirr-i bi-hem-tas1dur
gosterilen tevecciih ve alakanm daha azma mazhar olmakla
Mahzar-1 envar-1 Hak ayine-i nlyas1dur
hafif tertip mii~teki; "Hayali Bey'in gordiigii iltifatl biz gor-
Han-kahmda hakikat Kaf'mun Ankaas1dur sek alem ~air goriirdii amma!" gibi serzeni~leri de eksik degil.
Kaf gibi i'tikaf1 Mescid-i Aksaas1dur Kanuni merhumun (Muhibbi), ilk beyti kismen me~hur
Goz gore ayn-1 kanaat dide-i binas1dur olan be~ beyitli gazeline yaptlg1 i~bu ta'~irin ilk kit'asm1 m1sra
Gonliiniin viranesinde kenz-i la-yefnas1dur 1111sra izaha c,-:ah~acag1m:
Vali-i ali-makaali sozleriin evlas1dur "'1-{asta o(mak au~-ma{..i '1-(azret-i 1zzet 3i6i"
SaCtanat didufferi ancak cilian 3avgaasidur [izzet, agir hastahklarla imtihan edilen malum ve mqhur
O(maya 6alit u saadet afem-i validet 3i6i peygamber Hazret-i Eyyub Aleyhisselam'm s1fat1. Burada o
tclmih yap1lmakla beraber Hazret-i izzet, Allahii Teala de-
Medd-i bi'smillah ile eyle var Allah'a yol rnek. Gu~-mal ise kulak c,-:ekmek, ihtar etmek manasmda.
Kol kanad olsun sana havf ii recas1 sag u sol Mii'min iic,-: ~eyden hali olmaz: illet (hastahk), killet (fa-
Mail-i asl-1 usul ol mail-i asl-1 usul ki rlik), zillet (i'tibars1zhk). Kirk giin iic,-:iine de ugramayan
Lay1k-1 vasl-1 habib et kendiini kibl-el-vusul korkmahd1r. Behaeddin-i Buhari'nin sozii malum: "ihtiyac,-:-
~1zlik azgmhga sebep olur."
Hatmm eyle vahdet-hane-i ray-1 Resul
Maksad-1 aksay1 gozle menzil-i maksudu bul "'Derd u 6e(a kemend-i mali6u6dur."
Vay eger diinyana mqgul eyler ise nefs-i gul [Allah sevdiklerini dert ve bela kemendiyle c,-:eker.]
Olagor Yahya gibi bir miir~id-i ma'kuule kul (Miimin) kulun hastahga ugramas1, Allah'm, kulunun
I u lagm1 c,-:ekmesi gibidir. Boylelikle kul, Allah'm1 hat1rlar.
§er liuzur itmek difesen ey 'Mulii66i faria o(
l >uas1 artar. Tevbesi artar. Ahirette ceza gormekten kurtulur.
Var midur validet makaami 3u~e-i uzfet 3i6i
lll naenaleyh biiyiik nimettir. D1~1 ao ilac,-:la kaplamm~ ~ifa.
Efendim, ~slen Arnavut olan ve Dukakinzade ismiyle Neticeten, "Hastahkta ~ifa var."
manlf Ta~hcah Yahya Bey yapm1~ bu ta'~iri. Ta'~ir "onlama"
"'Her ki~inin yalimin a~ak ider 3ur6et 3i6i"
demek (a~ere=lO). Malum oldugu iizere tahmis yani "be~-
leme" pek yaygm. Tesdis ve tesbi' "altilama ve yedileme" or- $u bak1mdan gurbete benzer hastahk: Ki~i memleke-
neklerine de s1kc,-:a rastlanabilir ama ta'~irin ba~ka bir orne- 111 Hlc iken ne kadar zengin ve mu'teber olsa da gurbete dii~-
gini heniiz gormedim. 11 11\ C1 nde fakirden fark1 kalmaz, yelkenleri suya iner; hastahk
144 145
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
da onun gibidir, herkesin ate~ini sondiiriip kiile <;:evirir; boy- etmekte ve uyumamaktadir. Figamn kesilmesi, yolun da bit-
nunu biiker, acze getirir. mesi demek zaten.]
"'1Je9me 6ir fimse tJOre Be(mez refaniyyet 3i6i" "'lJar-i dunya cay-i _ftrfat menzif-i mifinet Bi6i"
En gii<;:lii ki~iler dahi goniil huzuruna muadil saadet bu- Diinya evi, aynhk mekam ve s1kmt1lar yurdu.
lamaz. "'lJevCeti 6ir afet-i fien3ame-i zafimet 3i6i"
"'NaCeCer Buya deray-i nfiCet-i rafiat tJi6i" Diinya hayatmda bah~olunan makam ve mevki de ferah-
Dera: <;:oldeki bitmez tiikenmez yolculukta duyulan tek hk ve zevk te'min etmek ~oyle dursun, bilakis i~kence aleti
ses. En ondeki devenin boynunda as1h olan <;:an. Art1k onunla gibi. Nitekim:
hayaller kanatlamr. ~iir nizama girer. Kanuni Sultan Siileyman'a, <;:alman inegi i<;:in miiracaat
Hastanm inleyi~leri, yola <;:1kan rahat kafilesinin hi<;: ara- eden bir kadmcag1z (Hayret! Hi<;:bir on ~arta tabi olmaks1-
hks1z ses veren ve yolculugu hatirlatan ceres'i gibidir. zm devlet ba~kam ile gorii~iiyor.) Sultan'm "<;:it yok muydu?",
"Kilit yok muydu?", "Bu kadar derin uyunur mu?" yollu aza-
Rahat kafilesinin yola qkmas1, Haf1z'm ve ~eyh Galib'in
nm i~itince -yine hayret!- "Padi~ah'im! Ben seni uyamk bil-
iki beytinde ifadeye kondugu iizere diinyadan ahirete gidi~i
dim de uyudum!" diyebilmi~.
remz eder.
Herkes rahat, devlet ba~kanma uyku bile <;:ok goriiliiyor.
~oyle ki:
"Sa9li9in 6unyaai yof ayinede suret 3i6i"
"Mara der menzif-i canan fii emn ii 'ay~ fiin fier dem
Ceres feryad midared fe-6ar 6andid mafimef-fia" S1hhat dayamkh bir ~ey degil ki varhg1 da kahcihg1 da
aynadaki suret kadar.
Hafiz-, ~irazi
"Mat(a'i ~afi-i cifianun ma~nk-i fiifmet 3i6i"
[Ben bu yolculukta nas1l nefeve emniyet bulay1m ki gog-
siimdeki ceres (kalp) miitemadi ihtarlanyla ebedi yolculugu Hele dikkat edin; cihan padi~ahmm soze giri~i, hikmet
bana hi<;: unutturmamaktadir.] g i.ine~inin dogu~u gibi parlak ve ha~metli:
"§ali6a fiicret eden fa_ftCe-i rafiatdir " 1-fa(f itinae mu'te6er 6ir nesne yof dev(et 3i6i"
1
'lJi( fi manend-i ceres eyCeyiy efBan uyumaz" Herkes devleti bir ~ey samr. (Arna sahibi olarak biliyor
v<.: diyorum ki:)
~eyh Galip
[Ey Galip! Veya galip ihtimal (goriinen) o ki rahat ka- "O(maya devCet cifianda 6ir nefes sififiat tJi6i 11
filesi yola <;:1km1~, gidiyor. Goniil (kalp) ceres gibi figanlar Bir nefes s1hhat gibi padi~ahhk da yok, mutluluk da.
146 147
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Erbab-1 tasavvuf"s1hhat" yerine "sohbet" der ki aym kok- [Riizgara emretmesiyle hareket eden Hazret-i Siileyman'm
ten mii~tak sahabi ve eshab mefhumlanm -daha iyi- anla- da tahtmm.yerinde ~imdi yeller esmektedir. Bu diinyada ele
mam1za yard1m eder. gireceklerle gaflete dii~meyesin ey ki~i!]
Not: Daha once kismen temas ettigimiz bu manzumeyi Orneginde oldugu gibi.
bu defa ilk k1t'asm1 a<;:1klayarak sunduk. Diger k1t'alan da Nev'i ise demi~ ki:
,
zaman i<;:inde (kismetse) izaha <;:ah~acag1z.
"'Nev'iya {azim detJi{ o(maf _fi(an i6n-i _fi(an
'Ma'rifet fes6 eyfe ta 6ir adem o( adem gi6i"
Seriib: Serap. Hayali goriintii. Once inanamad1m, arayan Mehmet Ayo idi. Kendisini
[Ey Orfi! (nasihat yine kendi iizerinden) zamanm getir- tamyor olmamz1 cidden isterdim. Bir<;:ogunuz da -eger ~i-
digi mutluluk giinlerinden sevinmeyesin. Degil bindigin tek- irle ilgileniyorsamz- tamrsm1z; hani ~oyle ciddi, esash, adam
necik, onun iizerinde bulundugu deniz dahi hayaldir.] gibi ~iirle ...
(Yeri geldi "dahi" ve "dahi" kelimelerinin telaffuz farkma Kendisinden birka<;: se<;:me m1sra sunay1m izninizle de
liitfen dikkat! Malum ilki "-de" bile anlammda, ikincisi iis- neden bahsettigimiz a~ikar olsun:
tiin zeka sahibi anlammda. Sesli harfler iizerindeki uzatma
i~aretleri bulunmazsa hassasiyet de pek adet olmaymca galiz
OZUR
hatalar ka<;:m1lmaz oluyor.)
San gii(iim zaman 6itti yon 6itti
"$eref vermez dur ii gufier kema( o(maz zer ii ziver 'Bugiin gittim, yann ge(dim, 6agi?(a
Uiiner kes6 et fiiiner 6afir-i faziCet kan-i iifan of" Yazamadim yarmagimdan can gitti
'Kirk yerimden yara a(dim 6agila
Biiki
'An 6a(da, koku gii(de, Gen sende
[inci, cevher sahibi olmak ~eref vermez ki~iye. Altm ve
So(durmadim a?k rengini desen de
siis olgunluk getirmez. Huner sahibi olmaya bak. Fazilet de-
'BekCesen de farksiz, 6efiCemesen de
nizi ve irfan madeni ol.]
'At rat(attim, yo(da ka(dim 6agi?(a
Gel de hat1rlama:
'A.k?am su(annda t?if aradim
"'lfad as(a neca6et mi verir fiif iinifvrma Ya fiey, ya fiif dedim; Uf ?ik aradim
Zer-duz ya(an ursan e?ek yine e?ektir'' Yasli yiiregime a?ik aradim
'Bir omiirden sonra 6u(dum 6agila
Ziya Pa~a
San gii(um, yarin o(sam ne dersin
[Soysuza asalet mi verir giydigi iiniforma? Som altmdan Sevdalimm, arm ofsam ne dersin
~,
semer vursan qek yine e~ek.] 'Tarfan ofsam, yerin ofsam ne dersin
O(amadim, yerin o(dum 6agila
150 151
HAYATi iNAN<;:
CAN VEREN PERVANELER
152
153
HAYATi iNANc;:
CAN VEREN PERVANELER
tarzmda iki ayn soz vermi$ olduk. Bundan sonra yazilanm1 bu defa $eyh Galib merhumun sekiz beyitli "olmasm bir kim-
yazarken once bu yaz1ya bak1p hat1rlayacag1m.) senin" redifli gazeli:
Niikte: Son devrin irfan sahiplerinden ibni.il-Emin Mah- "Yaresi mufitac-i ktifar o(masin bir fimsenin
mut Kemal inal'm bir ni.iktesini de her nedense hat1rlad1m, Sineden mefiJJaresi aur o(masin bir kimsenin"
dercetmeden ge<;:emiyorum. Yanmda birini <;:ok<;:a overlerse
Yare: Yara
dermi$ ki merhum: "Oyledir, pek muhterem bir kimsedir,
bize de fevkalade hi.irmeti vardir." Kafur: <;ok uzak i.ilkelerden (Hindistan' dan) gelen be-
yaz renkli ve <;:ok kiymetli ila<;:. · .
(x) Divamm tamamlad1ktan sonra, 26 ya$mda iken, bi.i-
yi.ik hikmet $airi Nabi merhuma nazire olarak yazd1g1 Hi.isn Meh-pare: Ay par<;:as1. Mecazen sevgili.
ii A$k -ki 2101 beyittir- emsalsizdir Galib'in. Bir $iiri var ki Dur: Uzak ("-bin" eki, gorii$ manas1 verir. Dur-bin: Uzak
mi.isemmen gazel tabir ediliyor. Her biri altmdan-i.isti.inden gorii$, uzag1 gori.i~; di.irbi.in)
bag1ms1z olarak anlam yi.ikli.i 48 mISradan kurulu tek bir $i- [~~le bir yaraya mi.iptela etmesin Allah bir kimseyi ki
irini (Di.i$i.inmek ister miydiniz; atasozi.i gibi hi.iki.im ci.im- tedav1s1 gayet mi.i~kiil ola. Ti.irk<;:emizdeki "Allah dert ve-
lelerini 48 defa ve i.ist i.iste nazm etmek nas1l bir $eydir? 24 rip derman aratmasm." latif soyleyi$i gibi. Allah, bir kimse-
ya$mdan once bir insan bunu nasil yapar? Heniiz iki asir ge<;:- nin ay par<;:as1 gibi olan sevgilisini sinesinden uzak etmesin.]
meden artik bize <;in masallanndan daha yabanc1 gelen na- "!11.nber-i derya-yi yir u tab mevc-i satrtdir
s11 bir zenginliktir bu? Neler olmaktadir?) hakkiyla mi.italaa 'Ndmt bu aefterde mestur ofrnasin bir kimsenin"
etmek imkamm bulsak insamm1zm di.inyaya bak1~1 degi$ir;
Anber: Gelenekteki iki emsalsiz giizel kokudan biri -ki
insamm1z komplekslerden anmr; oz ki.ilti.iri.ini.in zenginligi
I lint Denizi'nde ya$ayan bir bahktan tedarik edilirmi$- di-
kar$1smda sermest ve bahtiyar olur; hayata baki$1, hatta yi.i-
geri misk -ki o da ceylan gobeginden elde edilirmi$-
ri.iyi.i$i.i bile degi$ir. Oyle inamyorum.
Pi~ ii tab: Karmakan$1k. Zi.iliif gibi. (Ziilfon kokusu za-
Yani inanom o ki soz hayatidir. lcn anbere benzetilir.)
I
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
i;:ah$t1k; tabii mana mestur kald1. Halbuki "sat" ile yaz1lan [A$k canm-ba$m hii;:e say1ld1g1 bir harp, bir fitnedir. En
ve satira dokiilmii~, satirlanmI$ yani yaz1lm1$ manasmda biiyiik korku da sevgilinin cefa oklanna maruz kalmak, ac1
mestur imi$. Tabii Latin harfleri ile imlada fark1 gormek i;:ok i;:ekmek falan degil -zira bunlar nimetten say1hr- tard edil-
kolay degil. Orijinaline baksak riiyaya gerek kalmazd1 ~elki. mektir. Sevgilinin sai;:lannm her bir kih, a$1k ii;:in oktan te-
[A$1klar defterine ad1 yaz1lmayagorsiin bir kimsenin. sirli silahtu. Bunlara gogiis germek cana minnettir de Allah
Anber kokusunun tesiri ile hayat1 ve akh darmadagm olur.] $Unu vermesin ki bunca harp-darp sonunda gozden-goniil-
den dii$iilmii$ olmaya.
"§amze-ve~ mafimur u 6imar o{madan 6u{maz eman
Lutfi fiiisne ta6'i magrur o{masm 6ir fiimsen,in" Siifyan-1 Sevri Hazretleri geni;: ya$mda iiziintiisiinden iki
biikliim olmu$; sebebini soranlara, ''Allah'im1zrn en giinahkar
Gamze: Yan bak1$. Hasta baki$.
kulu olmak degil as1l korkum i;:iinkii giinah1m ne kadar i;:ok
-ve~ : ... gibi olsa rahmet-i ilahi elbette ondan biiyiiktiir ve ben ha$a iimit
Mahmur: Siizgiin I esmem afv-1 ilahiden. Ancak afv-1 ilahi iman sahiplerine
Bimar: Hasta 111ahsustur, ben son nefes fitnesinde imamm1 kaybetmek-
Tab': Tabiat, huy, karakter lcn korkuyorum."]
[Gamze gibi siizgiin, olgiin ve hasta olmad1ki;:a eman bul- "<;e~m-i yan zevfi-i mey 6etf..mest-i naz etti dirig
maz (Yani merhamete kavu$maz.) a$1k. Giizellik; oldiiriicii ve 'Matemi fiem-fiane-i sur o{masm 6ir fiimsenin"
kahredici olmakla beraber, merhamete gelmesi ve a$1ga bir
<;:e~m: Goz
liitufta bulunmas1 halinde -ki o liituf ah$ageldigimiz iizere
Dirig: (Diriga) Biiyiik iiziintiileri anlatmak ii;:in soylenir.
bal-kaymak degil, zehir tadmdadu- eger a$1gm tabiati gu-
rur eder ve bu ni'nieti -yani zehir gibi ao ve hakikatte bal- Sur: Diigiin
dan tath $ifa olan cilveyi- kabulden imtina ederse vay haline. [Muazzam bir senaryo ii;:inde anlatiyor bize $air:
A$1ga yok olmak yara$1r, karakter atmak degil. "KAHRIN A$1k sevgilisi ile bir araya gelmeyi, kavu$may1 her $eyden
DA HO$ LUTFUN DA HO$" vaziyeti.] 1
l,1ha i;:ok ister elbette. Ancak bunun zordan zor oldugunu bi-
"'Fitnefiar-i a~fitfa ya 'Ra6 ~efi-i endi~esi I11 de hayaliyle avunur sadece. Tarifsiz korkular ii;:indedir. Fa-
Le~fier-i ziilf iizre mansur o{masm 6ir fiimsenin" I ,i I geri;:ekle$mesi dii$iiniilemeyecek ve iimit dahi edilemeye-
1 I bulu$ma, aniden geri;:ekle$iverir. Akla ziyan bir zevk (sur)
1
gec,:er. Giilen yiiziine bakarken ic,:i titreyen zavalh a~1k bu ~arap diinya sevgisini temsil eder, sabahm 1~1klan mah-
celal ve ~iddet kar~1smda oyle bir hale dii~er ki anlatilamaz.] ~eri ve gelin cenneti.
Hani yine Galib'in deyi~iyle: MUHiMNOT:
"'Bir gun o(ursan iki gozum sen de a~ka yar Divan ~iirinde ~arap denir ama bildigimiz ~arap kast
'Bu macerayi 6en o zaman so-yferim sana" edilmez; a~k, ilahi a~k kast edilir. Mazmundur. Gizli mana
ile soylenir. Kadeh denir, kalp kast edilir. Esasen klasik di-
Matern dediginiz -hepimizin malumu- olii evinden tam-
van ~iirimizde hemen her kelimenin bildigimizden farkh an-
d1g1m1z deh~et verici iizilntiidiir de o matemin, diigiin evine
lamlan vardu.
gelmesini hayal edebiliyor musunuz?
Aynca divan ~iirimiz numaras1z gozliik gibidir, herkes
Matern tamam da Allah bir kimsenin matemini diigiin
kendine gore anlam bulur. "Kitapta kendini okur insan." di-
evine vermesin!
yordu Cemil Meric,:.]
Dii~iinebiliyor musunuz, zifaf ic,:in evine giren taze da-
mat yangm ic,:inde, deprem ic,:inde kalakahyor. Ya da zifaf ic,:in "'Di( ver~ agyar-yerver ~ufia men gi6i geaa
giriyor odaya da oradan ahmp daragacma gotiiriiliiyor. Ne 'Du~men-i 6ea-fiafii mesrur o(masin 6ir kimsenin"
158 159
HAYATi iNAN(: CAN VEREN PERVANHER
[Bir kimsenin gonlii kmk ayna gibi bin par<;:a olup tek der- ihtiraz: <;:ekinme
mam da ~ifas1z yaras1 iizerindeki kiif olmasm. Zordur, zor!] Ta'n: Kotiileme
"§ayret-i a~k ey(er !Es'aa kase-i 6mrun ~ikest Nihan: Gizli
'Hem-sifa{..i 6ezmi fagfur o(masin 6ir kimsenin" [Onun bunun diline dolanmaktan <;:ekindigim i<;:in his-
[Sevgiliye ba~kalannm el uzatmas1 ya da onun gaynlara siyat1m1 a<;:1ga vuram1yorum. Allah'im! Hi<;:bir hakikat gizli
meyl etmesi ihtimali bitirir omriimii. Gamdan olmem, korka- kalmasm.]
nm gayret helak eyler beni - $. Galip. Gonlii kmlmaya hazir "'A.~ka ~ofiret fiusne mesturi o(ur revnakfeza
kristal kase gibi olmayagorsiin bir kimsenin. A~1gm ise gonlii Sen o( ey mihrim fiuveyaa sen fa( ey mahtm nihan"
tam da oyledir, tam bir <;:aresizlik ifadesi yani. insan ba~ka-
Hiisn: Giizellik
larmdan dayak yese iiziilmez de sevdigi sert<;:e baksa param-
par<;:a olur. Rakibin att1g1 ta~ degil dostun giilii yaralar insam. Mesturi: Ortiilii olma hali
Ne derler Anadolu' da: "Goniil sir<;:a sarayd1r, y1k1hrsa ya- Revnak-feza: Renklilik, gosteri~lilik
p1lmaz!" Mihr: Giine~
A~k zor zanaat vesselam ... ] Hiiveyda: A<;:1kta, meydanda
$u da unutulmamah; eskiler derler ki: "El-ma'na fi batn-1~ Mah:Ay
~air. (Mana ~airin karnmda)" [Sevgiliyi (daha dogrusu giizelligi) aya, a~ki ise giine~e
$airin kast ettigi mana ise kemaliyle ve tamam1yla bili- ben zeterek diyor ki: "A~kin herkes<;:e bilinmesi, ~ohret bul-
nemez. Herkes kendine gore anlar. 111as1 yara~1r, giizelligin ise orti.ili.i olmas1 esastlr. Oyleyse ey
sevgili, sen gizli kal gozlerden, kimse gormesin seni; benim
,l'
"
n~kim ise aleme ~ohret salsm.]
Tabii ~ohret bulan a~k, a~1ga tiirlii belalar getirecektir. $a-
, 'lvlua[lim 'Naci ' ri miz o belalara ba~tan raz1 oldugunu ilan etmekte, gayn-
i<;:li ve yakic1 bir iislubu vardir Muallim Naci merhumun. lann goziinden sakmd1g1 sevgilinin ise gizli olmasm1 gayret
Olduk<;:a gen<;: (1850 - 1893) vefat etmi~tir. As1l ad1 Omer' dir. (I 1skan<;:hk) ile talep etmekte ancak bunu <;:ok giizel bir se-
1>L·be baglamakta ve gerek<;:elendirmektedir: "Hiisne mesturi
Mes'udi, Harabi mahlaslanm da kullanarak ~iirler yazm1~tir.
.i ra~1r."
Kaympederi Ahmet Midhat Efendi'nin <;:1kard1g1 Terciiman-1
Hakikat'te yazd1. ~eyh Galib'in benzer iki m1sra1 var ki muhte~em:
"1fitiraz-i ta'neaen ka(makaadir afiim nifian "<;arfia feryadi tanin-enaaz o(ursa gam aegi(
'Bir fiakikat ka(masin aremae 'A.((afi'im nihan" 23ais-i feryaai me~fiur o(masin 6ir kimsenin"
160 161
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERYANHER
[A~1gm feryad1 gokleri inletse mes'ele degil yeter ki gordiigiimiiz kii<;:iik ayrmtilardan ibret gostererek hayat diis-
feryadmm sebebi dile dii~mesin.] turlan <;:izer hakimane sozler.
"Yar adim aesem o{maz / 'Du~er d"i{fere d"i{fere" Bir hakim ~unlan demi~ti mesela comertlik bahsinde:
"'Jl.rz eaer sima-yi resmim gon{iimiin maksudunu "in~aatm alt katmda y1g1lm1~ tuglalan, iist kata ta~1mak
'KaCsa ia zir-i {e6-i fiamemae lif-fiafiim nifian" i<;: in ii<;:er be~er metre ara ile dizilmi~ i~<;:ilerin, birbirlerine
t ugla att1klanna baktim ve ~unu anlad1m: Eline ge<;:eni ve-
Zir: Alt
rirsen, cimrilik etmezsen yenisi gelir. Comert olmay1 boyle
Leh: Dudak iigrendim."
Harne: Kalem "Elinizi vermeye ah~tmn, bir giin can vereceksiniz."
[Kalemimin dili altmda kalsa da yani yazamasam da ehil "Beden almakla doyar, ruh vermekle."
olan halimden anlar gonliimiin maksadm1. Yunus Emre Haz-
Hikmet ~airlerinin en iistiinii olan Nabi'den (Urfah, ve-
retleri diyordu degil mi: Deprenmeden dil dudak / Sozii i~i- fati 1712) birka<;: ornek:
ten gelsin.]
"OCsa fia{fiin nzft fiasi{ verzi~-i tei6iraen
"'Bi-fioi eyferdi tema~a-yi cemalin afemi 'Kuaefan-i 6i-ze6an mafirum o{uriu ~iraen"
'Diaeferaen fia{masan ey can-agafiim nifian"
Verzi~: Gayret, <;:ah~ma
Hod: Kendisi Kudek: Bebek, Kudekan : Bebekler
Tema~a: Seyir, gorme Bi-zeban: Dilsiz
Dide: Goz ~ir: Si.it
[Ey sevgili! Eger gozlerden gizli olmasaydm, biitiin alem [insanlann nzki eger <;:ah~maya bagh olsayd1 agz1-dili
giizelliginin seyrinde kendini kaybederdi.] ,•;iiylemez bebekler ana siitiinden mahrum olurdu.]
Allah a~km1 terenniim ettigi bu son beyitle apa<;:1k mey- Tevazuu ogiitlerken de der ki:
danda degil m i? "Zi{fet er6a6i ofur nezd--i i{afiiae azfz
'Ha{fi cami'ae e{ iizre gotiiriirya-6usun"
,f [Al<;:almadan yiikselmek olmaz. (Anam derdi ki ben ta-
~ lcbeyken: "Oglum! Rezil olmadan vezir olunmaz." Nitekim
T 'Boyfe Soy(enir 'lfikmet I11k ayakkab1ya, ak~ama kadar ayakaltmda <;:igniyorsun, oysa
Baz1 gazeller a~1kanedir, baz1lan hakimane. Hakimane, yan i 1 nmide ba~ iizerinde ta~1yorsun. Zilletten sonraki izzete bak,
hikmet yiiklii; selim aklm tefekkiiriinii ta~1yan. Her zaman llah evinde ta<; gibi ba~ iistiinde ta~m1yor.]
162 163
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
Bir diger bahiste hikmeti ~oylece vezne koymu~ biiyiik ~air: Nitekim <;erag (<;1ra, mum, kandil) sonmeden hemen once bir
parlay1verir. Keza "oliim iyisi" diye de bir tabir vardir dilim-
"S~er o[maUan ozae ate~-i d"if-suz-i fundife
izde ve o da benzer ~ekilde uzun sure yatan oliim hastasmm
'Nedir sudi Gilinse revaan aG uzre tefewukaan"
vefatmdan once etrafmdakileri yamltan iyile~mi~ zanm veren
Dil-suz: Can yakic1 hali demektir.
Sud: Kar, kazan<; Biitiin bunlar hiiziin verici tabii ve hiiziin de bize <;ok
Revgan: Yag yaki~ir da -<;iinkii gozya~1 medeniyetinin <;ocuklany1zdir-
Ab: Su bahsin mevzuu olan Yahya Kemal ~oyle bir teselli sunuyor:
164 165
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
"Kasd-1 mahsus yok Ba~kan, kusura bakma; oyle denk Kani': Kana.at eden
geldi." filan diyerek durumu zor kurtard1k, tabii ne kadar Gerdun: Felek
kurtarabildikse. [Kana.at sahibi olanm kimseye egilmesine ltizum olmaz,
$aka bir yana, ba~anh ve sevilen Ba~kan'a selam ediyo- haysiyetiyle ya~ar; sultana ihtiya<; arz etmeyen aleme sul-
rum buradan. Degerli <;ah~ma arkada~lan ile gorevi devral- ta n olur.]
d1gmdan beri, Altmdag'a stirekli deger kazandirmakta oldu- $aire F1tnat Hamm'i hatirlamamak olmaz ~imdi:
gunu bilenlerdenim.
"'Kana.at fu~esin cay eyfeyenfer aeniyaiandir
Soz Ziya Pa~a'dan a<;1lm1~ken onun zehir gibi bir bey-
(jina-yi fa{6e malif o{mak effiaf fimyad"andir"
tini sunuyorum:
[Kanaat ko~esini mekan tutanlar as1l zenginlerdir ve kalbi
":Esafl{ 6efire-dar-i fur6-i ce66aran-i ievfetdir
,,,cngin olmak kimyaya sahip olmak demektir. (Burada kimya,
'Kifa6 o{maz ciida sayyai--i 6i-iadin rika6mdan"
la~1-demiri altma <;evirme ilmi demek.)]
Esafil: Sefil, al<;ak kimseler Ve son iki beyit Erzurumlu ~air Haz1k Mehmet'ten:
Behre-dar: Pay alm1~, faydalanm1~
"'Fakirun liuffu zi-fiirsm 3aniyyun fu{fu men yafna
Kurb: Yakmhk '}(iu{a ayirmasm 6ir kimseyi fier3iz kanaatden"
Cebbaran: Ceberut, zalim olanlar
(Ha21k Mehmet, Erzurumlu me~hur alim ibrahim Hakki
Kilab: Kopekler 1 lazretleri'nin Fars<;a hocas1 olmu~ aym zamanda.)
Ciida: Ayn, uzak (ilk m1sra Arabi. Bu ttir, yani iki ayn dilde yaz1lm1~ be-
Sayyad: Avc1 1t lere mtilemma beyt deniyor.)
166 167
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Bi.iti.in hirshlar fakir ve bi.iti.in kanaat sahipleri zengin- Nitekim aym meyanda Galib'den bir beyti ~udur:
dir. Allah bir kimseyi kanaat yoksulu etmesin.]
"<;eken Mansur'u aar-i vafidete fiavfi a(aikdir
"1[af ancak gurisne-fe~me mu~t-i fiaf-i fafiaidir 'Ferag-i guft u guya kesret-i afi6a6 o(ur mani' "
'l{afas ofmaz fiezaran gence mafif oCsa zi(fetden"
[Hallac-1Mansur Hazretleri'nin idamma sebep olan, halk-
Giirisne-~e~m: Ac;:gozli.i lan uzakla~mas1 olmu~tu. Gori.i~ti.igi.in ki~ileri arttmrsan ya
Mii~t: Avuc;: dedikoduya konu olursun ya da dedikodu edenlerden.]
Hak: Toprak Benzer bir beytinde Fuzuli der ki:
Lahd: Kabrin ic;:i
"Cife-i aunya det3i( kerkes gi6i mat(u6umuz
Halas olmak: Kurtulmak 'Bir 6o(uf q(_nfa(anz 'Kaf i kanaat 6efiferiz"
Hezaran: Binlerce
[Di.inya adh c;:opli.ikte e~elenen kargalar gibi degiliz.
Gene: Hazine
l( anaat Kaf'm1 mekan tutmu~ (kanaati huy edinmi~) Anka
[Aygozli.i kimse, di.inyanm hazinelerine sahip olsa doy-
I u~lan gibiyiz.]
maz ve kalbi rahatlamaz, onun gozi.ini.i ancak kabrinin bir
Biiyi.ik islam alimi Muhammed Parisa der ki: "Sab1rla ka-
,i,,
avuc;: toprag1 doyurur.]
11 1ati kendine yol tut, bu derdi huy edinenler elem c;:ekmez."
168 169
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Dii~kiin vaziyete geldiysen iiziilme. Dii~ii~iin yiikseli- [i~ler bir sonuca ula~ir elbet, su aka aka deresini bulur.
~ine sebep olabilir. Nitekim y1k1lmadan yap1lmaz, dalgalan- K1~ yaza meyillidir, bahar giize.]
madan durulmaz.] "'}(uia-cuyan-i derya-di{ rehin-i infi(a6 ofmaz
"'Matemin ~adi sururun yeyrevi afam ofur 'Ne nasin i'tirazindan ne fia{fm aferininden"
'1-fer ~e6in 6ir guniuzu, her ruz itun 6ir ~am ofur" FEYZi
FENNi [Allah'm nzasm1 arayan, kalbi zengin hakiki Miisliiman,
Matern: Yas, iiziintii
insanlann tenkitlerinden de ovmelerinden de etkilenmez.]
Siirur: Ne~'e
Peyrev: Onde giden, once olan
4/''
d
Alam: Elemler
' ... 'E(den (jider
~eh: Gece Sultan Fatih'in (~air Avni) elden gider redifli gazeli pek do-
Ruz: Gun, giindiiz kunakh gelir bana. Bir ba~ka sultan ~air (Kamlni merhtlm =
~am: Ak~am Muhibbi) Zati, Ta~hcak Yahya ve daha sonra Ziya Pa~a birer
[Matemden once ne~'e, sevirn;:ten once iiziintii olur. Her nazire yazm1~lar. Hepsi be~er beyit.
gecenin giindiizii, her giiniin akpm1 var.] "Yar itin agyar ile merdane.cenf etsem geref
Aym minvalde: 1t gi6i murdar rafi6 ofmezse yar e(den gider"
170 171
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Tabibe goniil derdi i<;in bir deva sordum. Muayene etti "Sar6an-i vafit isen liazm eyfe zira vafit o(ur
ve re<;ete olarak "gam" yazd1. Ba~kaca ila<; yokmu~.] 'Bir toya( merfiey 6e(asiy(a fiatar e(den 3ider"
Ya da ~eyhiilislam Yahya'nm dedigi gibidir: [Kervanc1ba~1 olarak <;ok dikkatli ol. Hi<; onemsemedi-
"Ya,seferdir ya taliammii( runfiii a~fim raresi" gin topal merkep yiiziinden bir de bakm1~sm katann tama-
m1m kaybetmi~sin. Hani demezler mi: "Bir <;ivi bir nab kur-
Edebiyat1m1zda rakip ate~tir, kargadir, y1landir, kurbaga-
tarir, nal atl, at siivariyi, siivari orduyu ..." Onun gibi, hi<;bir
dir bazen. Bazen de ~eytand1r. ilahi a~ki anlatan Avni'nin bu
aynnt1y1 ihmal etme.]
beytinde de kast edilen budur. Dii~man (~eytan) ile cansipe-
rane miicadele etmeliyim. Zira gaflete dii~ersem felaketime
sebep olacaktir. ~l'
"§irre o(ma i£(6era liiisn ii cemafe fii( vefa
, 'Ne 'Kalir 'Elie ...
'Bafii fia(maz fiimseye nafi~ u nigar e(den 3ider"
Divan ~iirimizde "nazire" denilen gorkemli bir yol ve usul
Avni var ve bu da <;ok tathdir dogrusu. Nazire, benzer demek bi-
[Gurur etme ey sevgili! Giizellik ve siis kahc1 degil, bir lindigi gibi. Bir ~airin yazd1g1 herhangi bir nazmm (<;ogun-
giin elden gider.] lukla gazel) benzerini aym kafiye veya redifle yazmak demek
Ziya Pa~a' dan da iki beyt alahm: lusaca. Ustalann giizellikte yan~mas1 yani.
"§6rmeden asar-i 'Nisanm 6aliar e(den 3ider "Oldugum kaldi" redifli ~eyhiilislam Yahya'nm be~ be-
§ii(Cer aliir ram o(ur amma liezar e(den 3ider" yilli gazeline, ~eyh Galib'in 9 ve Ke<;ecizade izzet Molla'nm
10 beyitli nazirelerinden birka<; beyt se<;erek bunlann iza-
[Daha nisan aymm eserlerini gormeye firsat olmadan bak- 11 1na <;ah~acag1m.
m1~sm ki bahar bitmi~. Giile yalvanr biilbiil, giil naz eder.
Once Yahya'dan ii~ beyt:
Giin gelip merhamete gelir ama o zamana kadar biilbiiliin
omrii tiikenmi~tir, biilbiil elden gider.] "§ii{..i mafisuiu e( 6u(iu 6enim zar o(iutJum fia(di
'Bu liaristan-i alemde if(..lljljar o(iutJum fia(di"
Bu noktada Hayali'nin harika bir beytinin yeri geldi:
"'BezUni ewe( 6aliann fiufia sor liamuna sor Maksud: Kasd edilen, istenen.
'Ma(..{ diinyaian ne a(iy 3ittitJin 'lCarun'a sor" Zar: Aglayan
Har: Diken. Haristan: (Sadece) dikenlerin bulundugu yer.
[ilkbahann sa<;tlg1 giizelliklerden ne kald1gm1 daglardan,
ovalardan sor. Hazinelerinin anahtarlanm develere ta~1tan Dil: Goniil
Kanln'a, diinyadan aynhrken ne ahp gittigini bir sormah.] Efgar: Yarah
172 173
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
174 175
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[O can bag1$layan, tath sozhi papaganm hitab1 ba$kala- ''(:ikardi gevfier-i yef-aanemi gawas-i endi~em
rma imi$. Ayna gibi $a$km ve hayran kalakald1m.] 'Heman genc-i saaefae 6unca yinhan o{augum fa{di"
(Papagana konu$ma ogretmek ic;:in oni.i.ne bir ayna ko- Gevher: Cevher, ind
yarlar ve aynanm arkasmda papaganm .gormedigi biri baz1
Yek-dane: Bir tane, c;:ok k1ymetli
sozler soylermi$. Aynadaki gori.i.nti.i.si.i.ni.i.n konu$tugunu zan-
Gavvas: Dalg1c;:
neden papagan i$ittiklerini tekrar ederek yava$ yava$ konu$-
may1 ogrenirmi$. Ogrendikc;:e de papagana mi.i.kafat olarak Heman: Aym anda
$eker verirlermi$. Gene: Hazine
0 yi.i.zden tuti-yi $eker-bar (=$eker yiyen papagan) $iiri- Sadef: ind tanesinin has1l oldugu istiridye kabugunun ic;:i
mizde onemli yer tutan bir metafordur. Pinhan: Gizli
Ayna arkasmdaki papagan gibiyim / Ezeli iistad ne [Goni.i.l sadefimdeki paha bic;:ilmez ind, sonunda, tefek-
derse onu soylerim ki.i.r dalg1C1m sayesinde ac;:1ga c;:1kt1 ama bir omiir boyu o in-
(islam alimlerinin kitaplarmda gec;:en ve Parisi' den ter- cinin sadefte sakh kald1g1 kald1.]
ci.i.me edilen bu beytte; sozlerim bana ait degil, ayna arka- ~oyle derler:
smdaki papagan gibiyim denilmektedir.) "Pa6ucum 6asa ge{ai
"'.Buaur aaa u sitaa-i aefiraen sua u ziyan ancaf Ok.fesi foa ge{ai
'Hezaran arzuaan 6ir ye~iman o{augum fa{di" sagfigimaa yof iai
6{aum ae yasa ge{ai"
Dad u sitad: Ah$-Veri$, bey' ve $ira.
"ZuCeyfia-yi zeman omr-i azizim gas6 ed!P §ali6
Dehr: Zaman Cuvanfif aCeminae yir-i 1Cen'an o{augum fa{di"
Sud: Kar
Hazret-i Yusuf ile Ziileyha k1ssas1 iizerine kurulu beyt.
Hezaran: Binlerce
Zaman Ziileyha'ya benzetilmi$. Omi.i.r'e aziz denmi$. (Yu-
Pe~iman: Pi$man, nadim. suf Aleyhisselam M1su azizi olmu$tu.) Hasretiyle aglamak-
[Zaman pazannda birc;:ok ah$veri$lerde bulunduk. Ald1k, tan gozlerini kaybeden baba Hazreti Ya'kub ihtiyar (pir) idi
satt1k. Omri.i.n sonuna geldik. Bilanc;:o usuli.i. vardir hani; ne ve Ken'an diyannda idi (Pir-i Ken'an). Hazret-i Yusuf da
girdi, ne c;:1kt1 bakarsm1z; kar veya zarar ortaya c;:1kar. i$te bi- gene;: (ciivan) idi.
lanc;:o neticesini soyli.i.yorum: "Binlerce arzu besledim ve elde [Zaman adh Zi.i.leyha aziz omriimi.i. gasp etti de genc;:lik
bir pi$man oldugum kald1."] c;:ag1mda Pir-i Ken'an gibi kalakald1m.)
176 177
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
178 179
HAYATi iNAN(: CAN VEREN PERVANELER
[Goniil evimi sevgiliden gaynsmm arzulanndan temiz- [Bana nefs-i emmarem kadar tehlikeli dii$man yok. i<;:er-
ledim gen;:i. Ancak sonunda eski bir hazinenin gomiilii ol- deki h1rs1z oldugundan kilit de kar etmiyor.]
dugu karanhk magara gibi yilanlarla kalakald1m.]
. fl'
Eski bir telakki ve $iirimizin esash metaforlanndan bi- ¥1
ridir ki hazine, kohne mekanda ejderhalada yan yana bulu-
nur. Ejderha t1ls1mhd1r. Ancak nasibi olanlann ula$abildigi,
olmayanlann ise y1lanlara ve kohnelige bakarak yakla$ma-
t Uayall 'Bey - Zdti
Kanuni merhum zamanmm ~airlerinden olan Vardar -
d1g1 yerdedir paha bi<;:ilmez hazine.
Yeniceli Hayali Bey muhte~em bir $airdir dogrusu. Muhte-
Hani;
melen latife olsun diye ~air Zati i<;:in "~iiri gorse yenecek bir
"'}[ara6at efiline fior 6afma zafir
~ey zanneder!" demi$ ise de onun bir abide degerindeki ga-
'Defineye malif viraneCer var"
zeline yapt1g1 tahmisten anla$1hyor ki aslmda Zati, Hayali
["Her gordiigiinii HlZlr bil, her geceyi Kadir." ihtand1r Bey'in <;:ok takdir ettigi bir ustad1r. Zira $air, tahmis yap-
bu ve kimseyi hor gormemeyi ogiitler.] mak i<;:in ancak begendigi $airin manzumesini tercih eder.
Ya da; Bu arada tahmis "be~leme" demektir. Se<;:ilen beytin veya
beyitlerin iizerine aym vezinde ve tabii aym ma'na ikliminde
"i6-i fiayat zu{umatta 6u{unur."
ii<;: m1sra ilave etmek suretiyle yap1hr. Giizellikte a~ag1da kal-
[i<;:enin oliimsiizliige eri$tigi bengisu, ayak degmemi$ ka- mamahd1r elbette ve o yiizden hayli zor bir i$ oldugu anla-
ranhk kuytularda bulunur] ~1hyor. iki ustanm san'atm1 birlikte yans1tt1g1 i<;:in de pek bir
Gibi yarii. .. lezzetlidir dogrusu.
Fakat $airimiz beytinde, hazine iimidiyle y1lanlann bu- Zati merhumdan ve Hayali Bey'den hirer ornek beyt sun-
lundugu magaraya girdigini ancak eli bo~ kalakald1gm1 an- duktan sonra ad1 ge<;:en tahmise ge<;:elim izninizle:
latmaktad1r.
"'Menzif-i tir-i dua-ve~ mavera-yi nufi s~er
Manen hi<;: oldugunun ifadesi. Tevazu' ve mahviyetkarhk.
'1Cadrinin 'llr~-i muaffadan mua(ld yayesi"
Unutulmamahd1r ki;
"O{ fimse fi fendini 6i-fiasi( 6f{e vasi(dir." Zatf
"'Kami~ 6o~um dedi ~eferCendi / 'llgaf yufse(di, 6aftayi yedi" Tir: Ok
180 181
HAYATi iNAN<;:: CAN VIREN PERVANELER
182 183
CAN VEREN PERVANELER
HAYATi iNAN<;:
Hem-saye: (Saye, golge demek.) Garip olacak ama hem- havalisinde bulunan m1s1r ekmegi ile hi<;: mi hi<;: benze~mez.
saye, golgeda~ gibi bir ~ey demek. Zaten bizde m1s1r (dan) iki ti.irli.idur: Biri san renkli, uzun,
Nas1l ki hem-~ehri aym ~ehirden olanlar demek; hem- hani kozlenmi~ini ya da ha~lanm1~m1 biiyuk ~ehirlerin park-
saye de golgenin aym olmas1, ust uste gelmesi, golgenin golge larmda s1k<;:a gordugiimi.iz tip. Bundan bizde de bulunur az
uzerine di.i~mesi. Gi.il ile dikenin pozisyonlanm hatirlayahm. miktarda ama ekmeginden bahsettigim m1s1r (dan) daha
ikisinin golgesi, ust uste olduklarmdan birbiri uzerine du~er koyu san renkte, daha ki.i<;:i.ik ve ~ekilsiz bir ~eydir.
ve ay1rt edilemez. Zavalh bulbi.il can du~mam, rakibi olan di- Hasat zamanmda, bi<;:ilip bir araya getirildikten sonra
kenin sevgilisine boylesine yakm olmasmm kahn i<;:indedir. soyulmas1 ba~h ba~ma bir merasim ve eglence vesilesidir.
Verd: Gi.il Yan~mac1lar ellerine ald1klan aga<;:tan mamul, yakla~1k 20
Handan: Gillen santim uzunlugundaki b1<;:ag1 andmr bir aletle, h1zh soyma
[Ey bulbi.il! Gul hep guluyor ve sen hep aghyorsun. Yoksa yan~ma girerler. H1z1 art1racak <;:ok mi.ihim bir faktor vard1r.
goncana rakibin olan <liken pek mi yakm? (~iirin tamammda Baz1 danlar simsiyah, baz1lan K1ztlderili <;:ehresini andmr de-
oldugu uzere tecahul-i arifane (=bilip bilmezden gelme va- senli olup siyahlara -yanh~ hat1rlam1yorsam- 10, oburlerine
ziyeti) soruyor.) Hekimlerin <;:are bulamayacag1 bir derde mi 20 ve 50 gibi puanlar verilir. Bir kozalak i.izerinde (Kozalaga
du~ti.in yoksa? Hep aglay1p inliyorsun; rakibin, sevgilinin da "kemsek" derler bizim oralarda.) tek bir tane bulunmas1
tam dibinde mi; oylesine mi <;:aresizsin?] halinde seans1 kazanm1~ olursunuz. Daha <;:ok puan kazan-
[Sevgili Allah't1r ve en az1h du~man (rakib) once nefsi- mak i<;:in h1zh soymak gerekir. Puanh dany1 bulanlann <;:1g-
miz sonra ~eytan; nefis amans1z ve ahmakt1r, ~eytan da hi<;: hklan arasmda oyle bir eglencedir ki sormaym gitsin. Sa-
dinlenmez.] bahlara kadar surdugu olur.
Bahs-i diger: Du~mamm tammamak en buyuk bed- Anadolu' daki "imece" kulturuni.i de hatirlatiyor tabia-
bahthktir. tiyla. Dayam~may1, birbirini hilafs1z sevmeyi, burnumuzun
,-
' ti
diregini s1zlatarak akhm1za getiriyor.
Unutmadan bu dan soyma gecelerinde yap1lan ve yan~-
macilara ikram edilen hafif bir tath vard1r ki bu tathy1 an-
, 'flnamlan '!l{dil]im 'I)ers{er: mamak bi.iyuk vefas1zhk olur. Adi, "kedibatmaz". Ona "pelte"
diyenler de bulunur. Ni~astadan imal edilir. Saydam, gri aras1
'Dan :Ekme3i vesaire
bir rengi vard1r.
Bizim'oralarda adma dan ekmegi (mahalli soyleyi~le "darek-
mee") diye bir ~ey var. Bizler m1S1ra dan deriz. Yani ba~ka Goren bilir; i.izerinde bir kedi yuruse farz-1 muhal, bat-
turli.i soylemek gerekirse m1m ekmegidir bu; fakat Karadeniz maz ger<;:ekten; oyle k1vamhd1r.
184 185
HAYATi iNAN~ CAN VEREN PERVANELER
Tabii maksat size bizim memleketin dansm1 ve peltesini halen oyledir); anam da beni aydmlatud1 b1kmadan, usan-
anlatmak degil. Bilvesile iki yift laf1m1z var. madan. i~te ald1g1m iki ders:
Adi geyen dannm unundan yap1lan ekmektir dan ekmegi - Ekmek teknede pi~er.
(darekmee). En giizeli, ay1kta yak1lm1~ ocak iizerinde sayta - Kocasmdan korkan yiiziinii, Allah'tan korkan asta-
pi~irilenidir. Ozellikle et yemegi (Et yemegi dedimse ancak nm pi~irir.
Toros daglan yoresinde gorebileceginiz ve kemikli parya etler Birinci soziin anlam1 ~oyle bir ~ey: "Altyap1 iyi hazulan-
ve nohutla yapilan bir yemektir ki emsali yoktur camm.) ya- mah, temel saglam olmazsa sonraki maharet pek i~e yaramaz."
nmda dan ekmegi olmazsa oksiiz kahr; yays1z simit gibi olur.
ikincisi ise yok daha onemli:
~ekil itibariyle elips (sobii) olur dan ekmegi. Bir santim
Ekmegi pi~irirken goze hitap edip ozii ihmal etmek; in-
gibi de kalmhg1 olur. Saytan inince iistiine tereyag1 (sadeyag)
sam (ekmek pi~iren kadmm kocasm1 mesela) kanduabilir
siiriilse .. . Aman ya Rabbi!
ama samimiyetsizlik ve ihlas yoksunlugu te~kil eder. ilk ba-
Benim yocuklugumda o gun pi~mi~ dan ekmegi bulun- kanm gozi.inii boyamasa da ve biraz daha zahmetli olsa da
mayan iftar sofras1 hemen hiy olmazd1. Her yocuk gibi ben iyice pi~irmeli, yaptlgm i~te Allah nzasm1 gozetmeli ve hile
de anasmm yemeklerindeki lezzeti bir daha hiy bulamayan yapmamahsm.
ve ona biraz benzeyenlerle idare eden biriyim. i~bu yaz1da F1tnat Hamm'm harika beytinin yeridir:
and1g1m yiyecekler yanmda, liiks otellerin moniilerinde yer
alan nevale, kifaf-1 nefs etmekten ote bir anlam ta~1maz. "'Tevef.f.u( 6ai-6anin ki( kii~ade fa(f-i iniasa
:Eser 6afir-i eme(de 6ir muvafif. ruz-gar e(6et"
Kald1 ki heniiz legen boregi (ileen boree) , katmer gibi ~ahe-
serlere daha gelmedik. Tevekkiil: Vekil etme. Allah'a giivenmek.
Neyse, bahsimizin mevzuu dan ekmegi idi. Bad: Ruzgar
Bu ekmek, saytan inince goz ahc1 bir kizarm1~hk ile dik- Bad-ban: Yelken
kat yeker. Baz1 kadmlann yapt1g1 ekmek ise pek o kadar ki- Kii~ade: Ay1k Kii~ade etmek: Aymak
zarm1~ goriinmez. "Gig mi kald1 acaba?" diye dii~iiniirsiiniiz
Fiilk: Tekne (deniz arac1)
fakat yerken anlarsm1z ki goriindiigiiniin aksine oziine kadar
ihlas: Halis kilma, kat1~1ks1z etme, (gosteri~siz, yalmz
pi~mi~tir. i~i iyi bilenler daha yemeden anlarlar ya.
Allah iyin yapma)
i~te bu noktada anamdan ald1g1m ilk ve en biiyiik hayat
Bahr: Deniz
derslerinden birinin yeri geldi. Anam, ekmek ederken yanmda
bulunur ve ba~mdan sonuna hadiseyi izlerdim. Muhatabm1 Muvaf1k: Uygun
kesinlikle b1kt1racak kadar sorular sormak da adetimdi (-ki Ruz-gar: Hem riizgar, hem zaman demektir.
186 187
HAYATi iNAN(,: CAN VEREN PERVANELER
[ihlas teknesine bin, tevekkiil yelkenini a<;: ve emel de- [Filanm veya filamn oglu olmak hiiner degil. Faydah ilim
nizine a<;:11. Arzuya uygun riizgar bugiin olmazsa yarm eser edin, ogrendiklerine uygun ya~a; bunu da gosteri~siz ve yal-
ama sen dikkat et; teknede delik, yelkende yutik olmasm!] mz Allah i<;:in yap ki adam gibi adam olasm.]
Adm1 anm1~ken F1tnat Hamm'dan bir ba~ka harika beyt: Kimin oglu veya km oldugun degil kim oldugun onemli;
"'Ta6i'at ru~en o(maz o(maymca dide-i hak-6in
kim oldugun da yani iyi mi yoksa kotii mii olacagm, kiminle
qtfir mt 6eyt-i 6i-revzen ziya fiur~ia-i enverden"
olduguna baghdu. Karganm dostu kargadu, biilbiiliinki biil-
biil. Kotii insanlarla dii~iip kalkarak iyi insan olmak zor de-
[Hakikati goren goz olmadan (Kalp gozii demek istiyor.) gil imkans1z.
insan karanhktan kurtulamaz. Nas1l ki penceresiz eve tem- Sak1zadah Osman Nevres ise bakm nasil soylemi~:
muz giine~i bile girmez ...]
"'Nevres selim ii yak 3e('!J' 3itmedir hiiner
Anamdan ald1g1m bir ders de ~u idi:
Yofisa cifiana 3iinde Gin adem 3eUr 3ider"
Talebeligin s1kmtilanndan ~ekva edecek olsam derdi ki:
"Oglum! Rezil olmadan vezir olunmaz!" [Bu diinyaya geldigin gibi temiz ve giizel gelip gitmek-
tir marifet; yoksa bu kohne degirmene giinde binlercesi ge-
Bakin ne diyor hikmet vadisinin e~siz ~airi Na.bi:
lir, gider.]
"'lohum o(maymca hak-ni~in 6u(maz irtifa Oyle ya, tertemiz gelmemi~ miydik diinyaya. Geldigimiz
O(maz cifianda kimse aziz o(maian zelif' gibi gidememek ne biiyiik hiisrandu.
J 'l)Unya 'l)editJin
Klasik ~iirimizin ii<;: onemli ~airinin aym istikamette mana
6yfe 6ir omiir siir ki mevtin
Ofsun sana fiande, fia(ka matem"
Nekbet: ~okii~
Merd: insan
tl1
Haris: Hirsh
'izz: izzet, yiikseklik
Cah: Makam, mevki
J ok-Yay
"~u menzif-3elide tirin fekditJi cevri keman fekmez"
Bal ii per: Kanat Tam bir m1sra-i berceste. Yani benzersiz m1sra. Bursah
Esbab: Sebepler <;:elebi As1m'a ait.
Miu: Kannca izahata giri~meden once, bu vesile ile hatmma gelen Ye-
[Hirsh ki~i iyin makam-mevki sahibi olmak, ba~anh ve ni~ehirli Avni Bey'in bir beytine bakahm:
itibar sahibi olmak mahva sebep olur. Nas1l ki kannca ka- "~in safsata bir misra-i bercesteye detJmez
natlanmca bilirsiniz ki olmesi yakmdir.] 1ndimde esatir-i 'Fe(atun liezeyandir"
"1[ac ancali 3urisne-fe~me mu~t-i liali-i [alididir [Kuru akilla hakikate ula~maya yah~an filozoflann sa-
'J{a(as olmaz liezaran 3ence malili ofsa zi(fetden" y1klama sozlerini and1ran safsatalan nerede? Mensubu bu-
lundugumuz kiiltiiriin kodlanm iyi bilen ~airimizin soyle-
Hazik Mehmet
digi bir tek m1sra nerede? Bir kamyon dolusu yakil ta~1 ile
Giirisne: Ay iki parmak arasmda tutabildiginiz elmasm degeri k1yas ka-
<;:e~m: Goz bul eder mi?]
Evet! Keyiboynuzunda bir miktar kalori vardir ama bir
Mii~t: Avuy
yuval keyiboynuzu yiyerek alacagm kaloriyi bir tek kesme
Hak: Toprak
~ekerden alabiliyorsan o kadar posay1 ta~1maya ne hacet ...
Lahit: Kabrin iyi <;:elebi As1m'dan ald1g1m mISra bir beytin yans1. Ta-
Halas olmak: Kurtulmak mam1 ~oyle:
Hezaran: Binlerce "Cilianda 3ec-meni~den rast-ki~in renci efzundur
Gene: Hazine ~u menzif-3elide tirin fekditJi cevri lieman fekmez"
[Ay gozliiyii doyuran ancak kabrinin bir avuy toprag1dir. Gec-meni~: Egri tabiath, kotii huylu
Yoksa diinyanm hazinelerine sahip olsa a~ag1hktan kurtu- Rast-ki~: Dosdogru giden
lup huzura kavu~amaz.] Menzil-geh: Ok atilan saha, Okmeydam
190 191
HAYATi iNA.N'<;: CAN VEREN PERVANELER
Ok dogru oldugu i<;:in yabana atihyor ve yay egri ol- [Kara ta~1 yakuta <;:eviren feyzi verecek gune$ mi yok,
makla elde tutuluyor. Bu hal egri olmay1 karh gibi gosterse yoksa kalpler ta$tan da m1 sert?]
de arifane baki$ ~unu da gormeli: Evet oyle ama son tah- Bu dunyada oliim oldugunu bile bile ya~ayabilmek, uze-
lilde herkes kendisi i<;:in takdir edilen nzk1 yiyip gitmiyor mu ri nde du$unulmeye deger degil mi? Oyle yaratm1~ i~te Yara-
dunyadan? Dunyada a<;: mezan m1 var? Bak etrafma! Dog- I an. Olumu yaratm1$, onu bilmeyi insana takdir etmi$ ama
ruyu a<;: gormezsin, egri de tok degildir. Hatta egri olamn gafleti de yaratm1~. Hayat devam ediyor.
h1rs1 daha <;:ok oldugundan -karm olmasa bile- gozu daima Sultan Fatih devrinin soz sultanlanndan Necati Bey'in
a<;: olarak gelir ve gider. Dosdogru ol da sen, atan olursa bi hir beytine, Sultan Siileyman devri $airlerinden Rahmi'nin
rak atsm; gittigin yerde tutan da olur. Hem, yol alan oktur, yapt1g1 tahmisi gel de hatirlama:
192 193
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
(Liitfen uzatma i~aretlerine dikkat! Haya.ti onem ta~1yor- [Yiiksek rnevki elde edinenler sakm gurura kapilrnasm-
lar <;:iinkii.) lar ki ka<;:m1lrnaz olan <;:okii~ vakti geldiginde, diinya onun
"Artik ne ise" dedi Hakim Bey ve "hakim" ile "hakim" kusurlanm a<;:1k eder.]
kelimelerinin tazammun ettigi mana gozden ka<;:m1~t1; bunu Bu beytler Hersekli Arif Hikrnet'e ait idi.
fark etmekle de benim keyfim ka<;:t1.
~imdi de <;:elebizade As1m' dan bir 6rnek verelirn:
Hekim, hakim ve hakim kelimelerinin ayn ayn ne an-
lama geldikleririi fark etmeli degil mi? "'Meh-i nev' 6ear o(ur amma fe(efeitmez izannaan
Hakimane (yani hikmetli ~ekilde) beytlerin ba~hca usta- O(ur 6ir vecfiiCe ay6i niimayan efif-i noksamn"
lan; Na.bi, Haz1k Mehmed, Hersekli Arif Hikmet, <;:elebizade Meh-i nev': Yeni ay, hilal
As1m, Koca Rag1p Pa~a, Ziya Pa~a' du klasik ~iirimizde. Bun-
Bedr: Dolunay
lardan Hersekli ve <;:elebizade' den bugiin bana akide ~ekeri
lezzeti veren birka<;: beyti dikkatlerinize sunacag1m: Kelef: Yiizdeki benek benek lekeler
Niimayan: Goriinen
"'13iCenCer aCem--i kevn ii fasadin neydigin 'Hikmet
'Ne Jifr-i cafi ii ik6aCe ne fayd-i name aii~mii~aiir" [Yeni ay, dolunaya dondiigiinde yiiziindeki izler kaybol-
mad1g1 gibi yiiksek mevki ihraz etse de eksiklinin eksigi bir
Kevn: Olma
~ekilde kendini gosterir.]
Kevn ti fesad: Olma ve bozulma (diinya)
Hani; "Sanmsag1 gelin etmi~ler, alt1 ayda kokusu <;:1k-
Cah: Riitbe, derece, yiiksek mevki
m1~." der gibi.
ikhal: Talih diizgiinliigii (tersi, idbar)
[Diinyanm rnahiyetini iyi anlayanlar rnakarn-rnevki ve
~6hret kayg1smdan uzak kahrlar.]
"'BiCenCer aCem-i kevn u fasadin se(6 ii ica6in 'Dost-'Du~man
Zevaf-i aevCet-i aiinya iCe enaufi-ein o(maz"
"'Bu yo( uzundur, menziU foktur
Seib: Zorla, alma; kaldurna; giderrne §efidi yoftur, aerin su(ar var"
Zeval: Sona errne
Buyuruyor Hazret-i Yunus Emre. A~k yolunu anlat1yor
Enduh-gin: Garnh, iiziintiilii tabii. insanm kendisini a~mak i<;:in <;:1kt1g1 yolu .. . Sonunda
[Diinyay1 iyi anlayanlar, onu kaybetrnekle iiziilrnezler.] veli (dost) olunan yolu ...
"'Kemaf-i cafia magrur o(masin, er6a6-i if6aun Bu yolda en biiyiik engel "sen"sin diyor. En biiyiik engel
'Dem-i ia6ar ofur kim ay6im izfiar ed"er aiinya" nefis yani ... BEN ...
196 197
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Dii$manm (nefis) $errinden kurtulmak i<;:in dostu an- 2. Meserret-bah$ olur ger<;:i 'adiivden ahz-1 sar etmek
mak laz1m elbette. Ancak o oyle kati, inat<;:1 ve zor bir dii$- Fakat icab eder bir<;:ok mezahim ihtiyar etmek
mandu ki bir-iki darbe ile terbiye edemezsin; 1srar, sebat, Benim re'yimce hatta na-becadu inkisar etmek
gayret laz1m. <;ok cellattan kurtulmu$ korkun<;: bir ejderha- Fazilettir onu 'afv u keremle $erm-sar etmek
du o. Aman gafil alma!
Cinayettir dil-i ebna-y1 cinsi dag-dar etmek
Kiiltiir kodlanm1za o kadar muhtac1z ki. ..
Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen
$6yle devam etmi$ Avni Bey:
Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen
"'DetJiCdir 91.vniya ~ayeste fiit merdan-i istitJna 3. $u meydana ni<;:indir bu geli$ ettinse ger tahkik
91.rus-i ievfet-i dunya nice damaddan ka{mi~"
Biitiin ef' alini eyle Kitaba siinnete tatbik
Yani: Goniil y1kma goniil yap cins ii mezhep etmeyip tefrik
Kendini <;:ok siisleyip seni aldatmaya kararh $U "diinya" Eder bu hak sozii yerde be$er gokte melek tasdik
adh gelin var ya ey mert ki$i, aldanmamahsm! Goriinil$iine Mezalim ademiyyetle degildir kabil-i telfik
bakma nice damattan arta kalm1$ bir kohnedir o ve delikan-
Sakin bir dideyi aglatma handan olmak istersen
hya lay1k degildir.
Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen
Buna irfan deniyor i$te: "Kendini tamyan Rabbini, diin-
yay1 tamyan ukbay1 tamr." 4. Gozetmekte nza-y1 Hakk'i <;:e$min hurdebin olsun
Ehemm-i kar u harm hidmet-i din-i miibin olsun
'Fenni'nin $iiri Ta'arruz etme bir $ahsa cesur olsun cebin olsun
<;ok begenilen Fenni'nin $iirinin tamamm1 a$ag1da su- Sitem lay1k m1du nasa hususa mii'minin olsun
nuyorum ve elden geldigince giiniimiiz Tiirk<;:esiyle izahm1. .. 'Umumen halk-1 'alem $err ii mekrinden emin olsun
1. Mihenden ka<;:ma ger mahsud-1 ihvan olmak istersen Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen
198 199
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen Huner bir kalb-i mahzunu sevindirmektir 'alemde
5. Yaki~maz bir s1fattu dil-~ikenlik tab'-1 merdane Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen
Bu giil~ende giil ol har olma <;:e~m-i andelibane Dokunma hat1r-1 mura Siileyman olmak istersen
Ge<;:inmekse meramm istirahatle hakimane 9. Fesad ii mekri <;:oktur <;:erh ile ahz ii 'atadan ge<;:
Elinden geldigi miiddet<;:e sa'y et bezl-i ihsane Ha~v ii ha~ak ile doldurma kalbi masivadan ge<;:
Seza ancak budur her salik-i ~eh-rah-1 'irfane Girip ihlasla meyhane-i 'a~ka riyadan ge<;:
Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen Eger piran ile iinsiyyet istersen hatadan ge<;:.
Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen Garaz hammah olma kini terk et ma-mezadan ge<;:
6. Ne laz1m hasm1 ta'kib eylemek ta' dil-i efkar et Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen
Gelirse nefse hiddet kibriya-y1 Hakk'i tezkar et Dokunma hatir-1 mura Siileyman olmak istersen
Edip mahv-1 enaniyyet 'ubudiyyette 1srar et 10. Edersen bir iyilik intizar eyle miikafata
Leyalide le'ali-i ~iri~ki durma isar et Yaparsan bir fenahk hazu ol 'ayn-1 miicazata
Garaz ka~anesin y1k h1tta-i 'irfam i'mar et Lihaza miistakim ol inhimak etme huzuzata
Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen Eger kisende paren var ise sarf eyle hayrata
Dokunm~ hatir-1 mura Siileyman olmak istersen $u nushi dinlemezsen du~ olursun <;:ok beliyyata
7. Tuz ekmek hakkm1 h1fz eylemekte i'tina goster Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen
Huda' dan gayre 'arz-1 ihtiya<;: etme gma goster Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen
$ikayet etme Hak'tan halka her hale nza goster 11. Ekabir meclisinden <;:1kma FENN! mahrem-i raz ol
Tama' dan kil feragat ehl-i isar ol seha goster Kanaat goster aza devlet-i fakr ile miimtaz ol
Dii~en bi-keslere rahm et tarik-i i'tila goster Te'ali k1l ~ikar-1 himmeti kapmakta ~ahbaz ol
Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen Tarik -i dil-niivazide ahkhk yapma kurnaz ol
Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen Niifuzun nisbetinde derd-mendana deva-saz ol
8. Tesadiif eyledik<;:e bir fakir ebna-y1 ademde Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen
Edip taltifine himmet b1rakfi!a berzah 1 gamda
0 Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen
c,
Ne buldun saklamakla surre-i dinar u dirhemde izahma gelince:
Gerek sahn-1 kenisada gerek Beyt-i miikerremde "Mihenden ka~ma ger mahsud-1 ihvan olmak istersen"
200 201
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Dostlannm imrenecegi ornek bir insan olmak i<;:in s1- "Sak.in 6ir iiieyi qg(atma fianian o(maf. istersen"
kmtilardan ka<;:mamahsm. Rahat do~ekte olmaz o i~. ~airin [Kimseyi aglatma ki giilebilesin. Ba~kalannm felaketi
dedigi gibi: iizerine saadet bina edemezsin. ''Ac1mayana acmmaz!" duy-
"'Kamilin ta~ yasdinp toyraf. io~enmef.dir i# madm mt?]
'13ali~-i rafiatia iaim cafii( ii naian yatur"
"'Dok.unma fiatir-i mura Siifeyman o(maf. istersen"
Rahmi
[Kanncay1 incitmezsen ancak, Hazret-i Siileyman'a ben-
(Olgun insanlar ta~1 yasttk, toprag1 do~ek ettiler; rahat zeyebilirsin.]
yatakta olmaya bilgisiz ve degersiz ki~iler ozenir.)]
"'Meserret-6afi~ o(ur gerri 'aiiivaen afiz-t sar etmek."
"Yeti~ imiai-i maz(umana ars(an o(maf istersen"
[Sana kotiiliik yapan dii~manmdan intikam almak, i<;:ini
[Sana "Arslan gibidir." denilmesi i<;:in zulme ugrayanla- rahatlatir; bu dogru ... ]
rm yard1mma yeti~melisin.
"Pak.at ica6 eier 6irrof mezaliim ilitiyar etmek."
Malum Allah'm arslam Hazret-i Ali'dir. (rad1yallahii
anh) Ona benzemek i<;:in zalime kar~1 durmahsm diyor yani.] [Fakat yerinde olan davram~ bu degildir. S1kmttlara ta-
"Ya_pi~ 6ir f.amilin iestinien insan o(mak. istersen"
hammiil gosterme yolunu se<;:melisin. Evliyanm vas1flarm-
dan biri "hamul" imi~; insanlardan gelen s1kmttlara dayan-
[Olgun bir kimsenin etegine yap1~madan iyi insan ola- mak yani ... ]
mazsm. Kendi ba~ma kalan nefsinin esiri olur; hayvandan
"'13enim re'yimce fiatta na-6ecadir ink.isar etmek."
a~ag1 olur da farkma varmaz.]
"'Ne6iyy-i XJfiami meifi ey(e 'Hassan o(maf. istersen" [Ge<;:tik tahammiil etmekten; kmkhk gostermen, yiiziinii
ek~itmen bile yersizdir... ]
[Me~hur ~air Hassan bin Sa.bit, Hazret-i Peygamberi
(aleyhisselam) medh eden ~iirleriyle o mertebeyi kazand1. "'Fazifettir onu 'cifv-i keremfe ~erm-sar etmek."
Malum O'nu ovmek bizatihi ibadettir, fazilettir. O'nu oven [Sana kotiiliik yapana iyilikle, yumu~akhkla kar~1hk ve-
ancak kendisi yiicelir ve esasen O'nu ovmeye gii<;: yetirebile- rip utandirman ne biiyiik erdemdir ... ]
cek kimse yoktur.]
[Bu noktada hatirlamahdir; harp ettigi hasmm1 maglup
"%za 6a6inia 6ef.fe rafime ~ayan o(maf. istersen" edip tam k1hcm1 kald1rd1g1 anda, yerdeki Hazreti Ali'nin yii-
[R1za kap1smda bekle ki merhamete kavu~abilesin. Sen ziine tiikiiriince, 0, Allah'm arslam k1hcm1 indirivermi~ti.
raz1 olmazsan senden kim raz1 olur?] Adamcag1z da ~a~kmhk ve sevin<;:le sebebini sorunca ~u cevab1
202 203
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
ahm~ ve insafa gelerek Miisliiman olmu~tu: "Bana hakare- "!Eder 6u fiak sozii yerde 6e~er Bokte mefef tasdik"
tinden sonra seni oldiiriip katil olmakhg1mdan korktum."]
[Soyleyecegim sozii melek de dogru bulur, insan da; dik-
~u da hat1rlanmahdir: Malazgirt Meydan Muharebesi'nin kat et:]
galibi½lp Aslan, maglup ordunun ba~mdaki Romen Diyojen'i
"'M.ezalim ademiyyetfe degi(dir fa6i(..i teifik"
affedip onun, memleketine salimen ula~mas1m temin etmi~ti.
Halbuki kendisine "Sen beni esir alsan ne yapardm?" sualine [Zuliim, insanhkla bir araya getirilemeyecek bir yiiz ka-
"Kafes i<;:inde memleket memleket tqhir eder, sonra bedenini ras1d1r.]
kopeklere par<;:alatird1m!" cevabm1 alm1~t1.
"§ozetmekte nza-yi Uakk'i fe~min fiurde6in ofsun"
Not: Gel gor ki Diyojen, kendisini affeden Alp Aslan'a
[Hurde-bin, mikroskop demek, kii<;:iik ~eyleri de goste-
reva gordiigii muameleye kendi adamlan eliyle maruz kal-
ren gibi yani ... <;:e~m ise goz demek bilindigi gibi. Hakkm
m1~. ibret i~te!
nzasm1 gozetme i~inde kii<;:iik aynnt1lan da dikkatten uzak
"Cinayettir Jil-i e6na-yi cinsi dag-dar etmek" tutma! Bu kii<;:iik bir sevap falan deme; ahiret yolcususun, se-
[Kim olursa olsun, insam incitmek biiyiik su<;:tur. insana .vabm azma da <;:oguna da ihtiyacm var. Yann pi~man olma-
muamele insanca olmah; dini, milleti farkh olsa da, hasmm mak i<;:in iyiligin biiyiigiine oldugu gibi kii<;:iigiine de dikkat
olsa da ... Zalime dahi. zulmetme!] et; kazancm1 <;:ogaltmaya bak. Malum ya omriin kazas1 yok.
Cennetlikler de pi~man olur o giinde; daha fazlasm1 niye ka-
"$u meyd'ana nifindir 6u Bea~ ettinse Ber tafifif"
zanmad1m diye .. .]
[Bu diinyaya geli~inin sebebini merak etmi~sindir herhalde, "!Efiemm-i far u 6ann fiidmet-i din-i mii6in ofsun"
etmelisin; insanm ta~tan, hayvandan farki bu degil mi?]
[En <;:ok onem verecegin i~in, faaliyetin din hizmeti ol-
"%itiin ef'aUni eyfe kita6a siinnete tat6ik"
sun. Bir kimseye para versen, bir iyiliktir; ihtiyacm1 goriir,
[Allah insam kendine kulluk etmesi i<;:in yarattl, bildi- sevap kazamrsm. Karmm doyursan da oyle; i~ saglasan da,
gin gibi...] evlendirsen de vesaire ... Biitiin bunlar iyidir, giizeldir, sana
sevap kazand1nr, tamam da, eger onun dinine hizmetin
"§onii( yifma Bonii( yay cins ii mez~ etmeyp tejrik"
olursa; onun dogru yolda olmasm1 saglarsan, imamm kur-
[Kimsenin gonliinii y1kma; bilakis goniil yap1c1 ol. Hem tarmasma hizmet edersen mesela, sonsuz felaketten kurtulup
de insanlar arasmda aynm gozetmeden .. . sonsuz saadete kavu~masma sebep olmu~ olursun ki bundan
Hani demedi mi Yunus Emre: (Ben gelmedim da'vi i<;:in ala i~ mi olur? Hepsi onemli ama bu en onemli. i~te ehemm
/ Benim i~im sevi i<;:in / Dostun evi goniillerdir / Goniiller ve miihim kelimeleri kullamm1m1zda olursa onemli, daha
yapmaya geldim)] onemli ve en onemli kavramlanm idrak etmemiz de kolayca
204 205
J IAYATi iNAN<;:
CAN VEREN PERVANELER
mi.i m k i.'1n hale gelir. Lis an meselesi bundan dolay1 miihim de-
[Giil bahs;esinde giil, biilbiil ve <liken vardlf malum; sen
gi I, chemm ciimlesinden i~te!
biilbiiliin goziine batan <liken gibi olma da onu hayran eden
irfan ehli tasavvufu ~oylece tarif etmi~: "Ehemmi mii- giil gibi ol. iyi insan aranan insandlf, ozlenen insandlf. Der-
himme tercih ". ~imdi bunu iyice anlayabilmek i<;:in kelime- ler ki "Ah! Nerede? Gorsek, sohbet etsek de i<;:imiz as;ilsa, kas-
lerin giiciine ihtiyac1m1z ortada degil mi?] vetimiz dag1lsa ..."]
"'Ia'arruz etme 6ir ~alisa cesur ofsun ce6in ofsun" "(jerinmefse meramm istiraliatle liakimane"
[Ne giizel soylemi~ ~air ve ne giizel niikte yapm1~. Goziine [Eger bu diinyada arzun i<;: rahathg1 ve huzur ile ges;inip
kestiremedigin ve "ili~meyelim ~imdi, ba~1m1za bela olur!" gitmek ve arkanda giizel bir isim b1rakmaksa ... ]
diyecegin bir kabaday1ya belki saldirmazsm, hatirlatmaya ge-
":Efinaen ge{digi muaaetre sa'y et 6ez(-f ilisane"
rek yok da sen sen ol; korkak olan, zay1f olan, vurunca yat1-
racagm1 dii~iindiigiin kimseye de sald1rma.] [Elinden geldigince ve saymadan iyilik yap; serveti bi-
"Sitem (ayif midir nasa liususa mu'minin ofsun" riktirme kayg1smda olma! Ne olacak biriktiginde? Mirass;1-
lar kavga edecek, seni de hay1rla anan olmayacak; degil mi?
[insanlan iizmek yerinde bir davrarn~ m1dir? Hele mii-
Akilh ol ak1lh! Duac1lanrn arttlf.]
min ise.]
"Seza ancak 6uaur lier safik-i ~eli-rafi-i 'iifane"
"'Umumen lia(f-t 'alem ~err u mekrinaen emin ofsun"
[Ana yolun yolcusuna yara~an ancak bu davram~ bis;imidir.
[Soziin ash ~u: iyi ve kotii herkes senin zararmdan, hile
Ana yol yani islamiyet.]
yapmandan falan korkmasm. Senden kotiiliik beklemesin
kimse. iyi insan ~oyledir ki yaparn bilinmeyen bir iyilik soz "'Ne {azim fiasmi ta'ki6 eylemek ta'di(-i ejfar et"
konusu oldugunda derler ki "Bunu filan kimse yapm1~t1r,
[Dii~manmm pe~ine dii~mekte ne fayda var? Kafay1 de-
ona yaki~lf boyle bir iyilik." Kotii kimse de odur ki yapma-
gi~tirsene!]
d1g1 kotiiliigii bile ondan bilirler.]
"(jefirse nefse fiiaaet ki6riya-yi '1-fakk't tezkar et"
"Yakt~maz 6ir sifatttr df(-~ikenfif ta6'-t merdane"
[Hiddetin seni maglup edecek gibi oldugu zaman Allahii
[Mert insanlann tabiatma hi<;: yak1~mayan bir s1fattlf go-
Teala'nm biiyiikliigiinii dii~iin.]
niil kmc1 olmak. Mert adam gerektiginde sert olur. Kadife
eldiven i<;:inde demir yumruk gibi yani. Yoksa, katira cilve ":Ea~ mafiv-t enaniyyet 'u6udiyyette israr et"
et demi~ler, <;:ifte atm1~.]
[Benligini yok et ve kullukta 1srar et.
"'Bu gu4enae gu( o( liar o(ma re~m-i anaeli6ane"
''Leya{iae {e'ali-i ~iri~ki aurma isar et"
206
207
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Gecelerde inci tanesi gibi gozya~lanm hesaps1zca sai;:! [Dii~mii~ kimsesizlere ao, yiicelik goster. Ac1mayana
Giilmekten ne buldun, agla biraz, agla!] acmmaz, bilirsin.]
"§araz fia~anesin yifi fiitta-i 'iifani i'mar et" "'Iesaauf eyfeaikte 6ir fakir e6na-yi ademde"
[Kin ve garez tutma yolunu b1rak da arif ki~i ol!] [insanogullarmdan bir fakire rastlad1gmda ... ]
"'Tuz ekmek fiakkini Fiifz eyfemekte i'tina Boster" "!Eai_p tafriftne liimmet 6irakma 6erzafi-t Bamaa"
[0-zerinde bulunan haklan korumak, geregini yerine ge- [Gonliinii al, i~ini gor; iiziintii koridorunda birakma onu.
tirmek, vefah ~lmak hususunda azami derecede ozen goster!] Desin ki "iyi insanlar hala var."]
"']-(uaa'aan Bayre 'arH ifitiyaf etme Bina Boster" "'Ne 6u(aun sak(amaffa surre-i ainar u airfiemae"
[Allah'tan ba~ka kimseden bir ~ey bekleme, tok gozlii [Paray1 pulu biriktirip saklamakta ne gibi bir fayda ola-
ol. En kotii ~ey (bir) el ai;:mak; en iyi ~ey de (iki) el ai;:mak. bilir? Olup gideceksin; arkandan bir siirii <lava, dedikodu
Uyamkol!] vesaire ... ]
"$ikayet etme ']-(af.'tan fia(ka fier fia{e nza Boster" "§erek safin-i kenisaaa Berek 'Beyt-i mukerremae"
[insanlara kar~1 halinden ~ikayet<;:i olmak, dikkatle ba- [Nerede olursa olsun; gerek Ka'be-i $erif'~n civannda,
karsan ne kadar i;:irkin bir i~tir; Allah'm1 kullanna ~ikayet gerek kilisenin avlusunda ... ]
etmi~ oluyorsun, oyle degil mi? Bu ne densizliktir; dikkat et!]
"']-(uner 6ir ka(6-i mafizunu sevinairmektir 'afemae"
"'Tama'aan fi(faraBat efif..i isar o( sefia Boster"
[Hiiziinlii bir kalbi sevindirmektir hiiner.]
[Ai;:gozliiliikten uzak dur, kendi ihtiyacm varken bile ba~-
kalanna vermekte tereddiit etme, comert ol! "'Fesaa U mekri fOk.tur ferfi ife afiz U 'ataaan ge('
~uracikta Hazik Mehmed'den bir beyt kayd etmeli: [Hilesi de bozukluklan da i;:oktur; diinya ile ah~veri~
"Yeten ancak Burisne-fe~me mu~-i fiak-i (afiaiair yapma!]
']-(a fas o(maz fiezaran Bence malik oCsa zi(fetten'! "']-(a~v u fia~ak ife do(aurma ka(6i masivaaan Bef"
(A<;: gozlii diinyanm hazinelerine sahip olsa da zelil ve [~er-i;:op ile doldurma kalbini, ma-sivay1 terk et. Ma-siva
tatminsiz olmaktan kurtulamaz, onun goziinii ancak kabri- Allah'tan gayn her ~ey demektir. Kalp Allah evidir, ba~ka sev-
nin bir avui;: toprag1 doyurur.)] ;iye yer vermek dogru degildir, hane sahibine h1yanet olur.]
"'Du~en 6i-kesfere ralim et tarik-i i'ti(a Boster" "§iri_p ili(as(a meyfiane-i 'a~ka riyaaan Bef''
208 209
HAYATi iNAN<;: CAN VEREN PERVANELER
[Tam bir ihlas (samimiyet, duruluk; daha dogrusu yalmz [Kesende, kasanda paran varsa da akilh ol, hayra sarf et.
Allah ic;:in yapmak) iizere ol; gosteri~i terk et. Ne "desinler" Yoksa ya yersin, kanalizasyona gider; ya da b1rakusm, ba-
ic;:in i~ tut ne "demesinler" ic;:in! Hesabm1 insanlara verme- ~mda mirasc;:1larm kavga eder; ikisi de akil kan degil.]
yeceksin ki ... Seni yoktan var eden insanlar degil ki. .. R1z-
"Su nusfii dinCemezsen du~ o(ursun fOk. 6eCiyyata"
km insanlardan gelmiyor ki. ..
Veren de 0, alan da O nedir senden gidecek/Tela~m1 [Dedigimi ve diyecegimi dinlemezsen c;:ok belalara dii-
~ersin; pi~man olursun. (Dedigi hemen yukanda, diyecegi
gorenler can senin zannedecek.]
birinci kit'anm sonunda. Yani "Sakm bir dideyi aglatma ..."
"!Eger yiran iCe unsiyyet istersen fiatadan gef" diye ba~layan miitekerrir beyt.)]
[ilim-irfan sahipleri ile olmak ic;:in edebi gozetmelisin, "!Efa6ir mecCisinaen pkma 'F!E'N'N'l mafirem-i raz of'
hatalanndan donmelisin.]
[Biiyiiklerle oturup kalkmaya gayret et, s1rlan da sakla-
"§araz fiammali o(ma fini terf et ma-mezadan gef" masm1 bil.]
[Garaz bir yiiktiir, ona hamal olma. Kin zehirdir, ken- "'Kanaat goster aza aevCet-i fafr iCe mumtaz of'
dini zehirleme. "Olan oldu" giizel sozdiir; kendine ~iar edin.] [Azla yetin. Kanaat hazinedir.]
"!Eaersen 6ir iyiCif intizar eyCe mufafata"
"'Te'ali Iii( ~ifar-i fiimmeti faymakta ~afi6az ol"
[iyilik yaparsan hie;: tereddiit etme, kar~ma c;:1kar. Bahk [<;er-c;:ople ugra~ma. Sen armudun sap1, iiziimiin c;:opii
bilmezse Halik bilir.] derdinde olursan kaybedersin, himmet ku~unu kapamazsm.]
"Yayarsan 6ir fenalif fiazir o( 'ayn-i mucazata" "'Tarik-i diC-nuvaziae aliflif yayma kurnaz of'
[Kotiiliik yapmca da goriirsiin kar~1hgm1. insan ektigini [Goniil ok~ama bir sanattu. Akilh ol da frrsatl kac;:uma.
bic;:er. "Eden kendine eder." unutma!] Aramam bekleyen annen veya baban, belki kom~un filan
"Lifiaza mustafim o( infiimaf etme fiuzuzata" vard1r; aray1versen goniillerini fethedersin. Sana da laz1m
olan odur. Ak1lh ol.]
[Sonuc;: itibariyle dosdogru ol. Zevklere aldanma. iki zevk
"'Niifuzun nis6etinae aera-mendana aeva-saz of'
[(tegaddi (g1dalanma) ve tenasiil'e (iireme)] dikkat. Bunlar-
dan ilki olmasa insan c;:ah~1p kazanmaya ii~enir, ikincisi ol- [Servet veya makam gibi bir imkana sahipsen eger, dert-
masa nesil devam etmez. i~te bu lezzetlerin, i~bu varhk ga- lilere deva olmaya c;:ah~. Kabir karanhktu.]
yesini unutup ahmakc;:a kap1lma! insanhg1m kaybedersin.]
"!Eger fisenae yaren var ise saif eyCe fiayrata"
210 211
Divan Edebiyat1, ge~mi§ ki.ilturumi.izi.in e§siz ve engin hazinelerinden biridir. I
Divan edebiyat1rn anlarsak ki.ilti.iri.imi.izu, neler kaybetti~imizi ve neleri kazanabilece~imizi ~o k dlaha
iyi anlanz. l§te bu eser bu konuda tam bir rehber.
"Can Veren Pervaneler" unutulmaya yuz tutmu§ muhte§em miras1m1z Divan Edebiyat1'rn kullerintlen
yeniden do~rmaya namzet ve okuyan herkese can verecek bir eser...
Bir sebeple a kadar iltifat etti~i §a ir Bak1ye ofkelenen i'\anuni merhum, §iir kudretini konu§turarak
onu memleketine si.irgun yonunde ferman 1sdar eder:
Tabii biri §airlerin sultarn biri de Osmanll Sultani fakat ikisi de gonullerin sultarn olunca ortaya
a§a~1daki §aheserler ~1km1§:
"Baki bed I Azm-i biilend I Bursa'ya red I Nefy-i ebed"
[Bak1 kotu adam; yuksek karanm odur ki -memleketi olan- Bursa'ya gonderilsin, bir daha da
gozum gormesin.]
Fakat!
Sultarnn bu §iiri, §iirin sultarnna ~arp1nca a§a~1daki 4 §im§ek ~akar:
"N'ola kim nefy-i ebed azm-i biilend olsa ey Baki
Bilesin ki cihiin miilkii de/jil Siileyman'a baki
$eha! azminde isbat-1 tehevviir eyledin amma
Buna i;arh-1 giiher dirler, ne sen baki ne ben baki"
DiVAN EDEBiYATI;
"Cam kim canani ii;in sevse cananm sever
Cam it;in kim ki cananm sever canm sever"
DiYEREK SEVGiLiYi;
I
9 786055 545963
www.bky.com.tr
I]· www.tacebook.com/babialikulturyayinciligi twitter.com/bky1999