C1-Cau Truc Tinh The

1
CHƯƠNG 1: CẤU TRÚC TINH THỂ

TS. NGUYỄN VĂN DŨNG 2
Caáu truùc tinh theå
OÂ maïng cô sôû
Söï saép xeáp caùc nguyeân töû
Maët maïng vaø phöông maïng
Moät soá maïng tinh theå thöôøng gaëp

Vật liệu kết tinh: Vật liệu vô định hình:

Các nguyên tử sắp xếp tuần Các nguyên tử sắp xếp không
hoàn trong không gian tuần hoàn trong không gian
Ñôn tinh theå (single crystal): Ña tinh theå (polycrystal):

caùc nguyeân töû saép xeáp goàm caùc ñôn tinh theå
traät töï trong toaøn boä kích thöôùc nhoû ñònh
khoâng gian (traät töï xa) höôùng ngaãu nhieân
 Pha raén ñöôïc hình thaønh khi löïc huùt giöõa caùc nguyeân töû hoaëc
caùc phaân töû ñuû maïnh ñeå thaéng ñöôïc caùc löïc phaân ly (do
nhieät, do cô hoïc,…)
 Trong chaát raén, caùc nguyeân töû hoaëc phaân töû coù khuynh
höôùng saép xeáp ñeå ñaït ñoä traät töï cao (ñoái xöùng)
 Tuøy thuoäc baûn chaát cuûa löïc lieân keát giöõa caùc nguyeân töû, caùc
chaát raén coù theå chia thaønh:
 Tinh theå ion (NaCl, CuSO4)
 Tinh theå coäng hoùa trò (Kim cöông, SiO2)
 Tinh theå kim loaïi (Fe, K)
 Tinh theå Van der Waals (Nöôùc ñaù, He raén..)
Caáu truùc tinh theå laø sự sắp xếp cuûa caùc nguyeân töû hoaëc phaân töû
trong tinh thể
Maät ñoä saép xeáp cuûa caùc heä coù traät tự

 Mạng không gian là sự phát triển khung tinh thể trong không gian
ba chiều, trong đó các nguyên tử (hoặc phân tử) được nối với nhau
bằng các đường thẳng.
 Giao điểm của các đường thẳng được gọi là nút mạng. Mỗi nút
mạng đều được bao quanh giống nhau.
 Ô cơ sở là thể hiện
của cấu trúc tinh
thể vì sự lặp đi lặp
lại của nó sẽ tạo
nên tinh thể.
→ Các ô cơ sở này lặp đi lặp lại trong không gian để tạo thành mạng tinh thể
Ô cơ sở CsCl
 Caùc nguyeân töû ôû nhöõng vò trí khaùc nhau trong oâ maïng ñöôïc
chia seû bôûi nhöõng oâ maïng lieàn keà:
 Nguyeân töû ôû goùc thuoäc veà 8 oâ maïng khaùc nhau (moãi oâ maïng
chöùa 1/8 nguyeân töû).
 Nguyeân töû naèm treân moãi caïnh

thuoäc veà 4 oâ maïng khaùc nhau (moãi
oâ maïng chöùa 1/4 nguyeân töû).
 Nguyeân töû naèm treân moãi maët
thuoäc veà 2 oâ maïng khaùc nhau (moãi
oâ maïng chöùa 1/2 nguyeân töû).
NaCl
 Ô cơ sở được ký hiệu trong không gian Oxyz với:

 3 cạnh là a, b, c
 3 góc là α, β, γ
 Ñeå kyù hieäu caùc maët maïng trong tinh theå ngöôøi ta duøng
chæ soá Miller
 Trong tinh theå, taát caû caùc

maët song song vôùi nhau
ñeàu töông ñöông hay ñoàng
nhaát neân coù cuøng chæ soá
Miller nhö nhau.
ao, bo, co laø ñôn vò ñoä daøi treân caùc truïc x, y, z.

 Ví duï : maët ABC caét caùc truïc x, y, z taïi caùc ñieåm A, B, C coù ñoä daøi töông öùng laø 1ao,
2/3bo, 2/3co . Coù theå noùi toïa ñoä caùc giao ñieåm giöõa maët ABC vôùi caùc truïc x, y, z laø 1,
2/3, 2/3
 Laäp caùc giaù trò nghòch ñaûo cuûa caùc toïa ñoä naøy, ta coù laàn
löôït laø 2/2; 3/2 vaø 3/2
 Nhaân caùc phaân soá ñoù vôùi boäi soá chung nhoû nhaát cuûa
caùc maãu soá roài boû maãu soá, ta ñöôïc caùc soá nguyeân 2, 3, 3
töông öùng h, l , k
 Neáu maët phaúng song song vôùi truïc (khoâng coù giao ñieåm)
thì chæ soá töông öùng baèng 0.
 Neáu giao ñieåm naèm ôû phaàn aâm cuûa truïc ta coù chæ soá aâm Chỉ số Miller mặt ABC:(2 3 3)
Là khoảng cách lặp lại của hệ, mặt phẳng
1 h 2  k 2  l2
 Hệ lập phương: 2 
d hkl a2
1 h k
2 2
l2
 Hệ tứ phương: d 2  2
 2
hkl a c
2 2 2
1 h k l
 Hệ trực giao:  2  2  2
d hkl a
2
b c
Độ lệch = 2
tia 1
tia 2  

 d
 Hiệu số đường đi giữa tia 1 và tia 2 = 2d Sin

 Điều kiện nhiễu xạ: n = 2d.sin
n  2d hkl sin  VD: Cho bức xạ Cu K ( = 1.54 Å)

trên mặt d110= 2.22 Å
d hkl
2 sin  n sin  Mặt tinh thể
n 1 0.35 20.7º Bậc 1 (110)
Bậc 2 (110)
  2d nh nk nl sin  2 0.69 43.9º
Hoặc (220)
  2d hkl sin  d 220 

a
8 d 220 1

a d110 2
d hkl  d110 
a
h k l
2 2 2
2
Heä laäp phöông sc bcc fcc
Heä töù phöông
Heä tröïc thoi

Heä maët thoi

Heä ñôn taø
Heä luïc phöông

Heä tam taø
 Caùc tieåu phaân taïo neân tinh theå coù xu höôùng saép xeáp ñaëc khít nhaát
(naêng löôïng cöïc tieåu).
 Nhöõng tieåu phaân cuøng baùn kính coù hai kieåu saép xeáp ñaëc khít nhaát
trong khoâng gian laø:
Laäp phöông ñaëc khít - FCC Luïc phöông ñaëc khít – HCP
Lôùp thöù tö seõ laëp laïi vò trí naèm Chu kyø saép xeáp laø ba lôùp (lôùp
treân lôùp thöù nhaát. Chu kyø saép thöù ba naèm treân lôùp thöù nhaát)
xeáp laø 1,2,3,1,2,3… 1,2,1,2…
thường gặp ôû caùc kim loại như thường gặp ở caùc kim loại Ag,
Be, Co, Mg, Zn, hoặc He ở nhiệt Al, Au, Ca, Co, Cu, Ni, Pb, Pt.
độ thấp.
Lớp thứ nhất
Lớp thứ hai
HCP FCC
Lục phương - HCP
Lập phương tâm diện - FCC

SC BCC FCC
r r 3a  4r 2a
2a 3a a
a a
a = 2r 2a  4r 3a  4r
Lập phương Lập phương Lập phương
đơn giản sc tâm diện fcc tâm khối bcc
sc bcc fcc
Theå tích oâ maïng
Soá nguyeân töû nguyeân veïn

trong moät oâ maïng
Khoaûng caùch ñeán laân caän gaàn
nhaát thöù nhaát (2r)
Soá laân caän gaàn nhaát thöù nhaát

Khoaûng caùch ñeán laân caän
gaàn nhaát thöù hai
Soá laân caän gaàn nhaát thöù hai

Ví dụ: Haõy xaùc ñònh maät ñoä ñaëc khít (PD: Packing Density) cuûa caùc heä
laäp phöông taâm theå SC, BCC, FCC, HCP giaû söû caùc nguyeân töû ñöôïc
xem nhö nhöõng quaû caàu cöùng.
CaF2
NaBr
Soá Kieåu caáu truùc baäc hai

Tæ leä baùn kính
phoái trí (kieåu AB)
r+/r- = 1 12 Chöa ñöôïc bieát
0,732 < r+/r- < 1 8 CsCl
0,414 < r+/r-< 0,732 6 NaCl
0,225 < r+/r- < 0,414 4 ZnS
BT về nhà: Chứng minh các giá trị trên?

 Trong cấu trúc kiểu NaCl, các cation và

các anion nằm liền kề nhau trên cạnh của
ô mạng. Như vậy: a = 2(rC + rA)
 Các anion Cl- tạo thành ô mạng fcc.

RNa+ = 1,02Å RCl- = 1.81Å
Tỉ lệ bán kính = 0,563
Do đó Na có phối trí bát diện
Số phối trí của Na = 6; số phối trí của Cl = 6.

 Cấu trúc lục phương của ion S2-, ion Zn2+ nằm trong lỗ trống tứ
diện của ion S2-
a = b = 3.82 Å = 382 pm
c = 6.26 Å = 626 pm
 Bán kính ion của Ca2+ là 1,12Å; của ion F- là 1.31Å; tỉ lệ bán
kính là 0,85.
 Số phối trí của Ca2+ là 8, còn số phối trí của F- là 4
 Các ion Ca2+ chiếm phân nửa số lỗ trống bát diện

 Các ion F- chiếm tất cả các lỗ trống tứ diện
 Cấu trúc tứ phương

a = b = 4.594 Å
c = 2.958 Å
+ Ti tại vị trí (0, 0, 0)
+ O tại vị trí (0.3053, 0.3053, 0)
 Các chất có cùng cấu trúc là:

CrO2, GeO2, IrO2, PbO2, RuO2
Phân loại cấu trúc silicat:

+ Silicat đảo (lone tetrahedron) - [SiO4]4−, như olivin.
+ Silicat đảo kép (2 tứ diện) - [Si2O7]6−, như epidot,
nhóm melilit.
+ Silicat vòng - [SinO3n]2n−, như nhóm tourmalin.
+ Silicat mạch đơn - [SinO3n]2n−, như nhóm pyroxen.
+ Silicat mạch đôi - [Si4nO11n]6n−, như nhóm
amphibol.
+ Silicat lớp - [Si2nO5n]2n−, như nhóm mica và sét.
+ Silicat khung - [AlxSiyO2(x+y)]x−, như thạch anh,
fenspat, zeolit.
Olivin
(Mg, Fe)2SiO4
Pyroxen Amphibol Mica

+ =
Cấu trúc ABO3

SrTiO3 CaTiO3
 A có bán kính thường lớn hơn B
 Trong mỗi ô mạng cơ sở của cấu trúc perovskite ABO3 có 1 phân tử
ABO3.
 Các ion O2- và Ca2+ sắp xếp đặc khít kiểu lập phương, Ti chiếm lỗ
trống bát diện gây nên bởi riêng các ion O2- và có số phối trí là 6, Ca2+
có số phối trí 12 đối với O2-.
59
Ba2+ nằm ở đỉnh

Ti4+ nằm ở giữa
O2- nằm ở các mặt
Spinel (spinelle) là khoáng có công thức MgAl2O4 (magnesium alluminat).

Công thức hóa học chung của các hợp chất có cấu trúc spinel là AB2O4, trong
đó A và B là các cation khác nhau với hóa trị khác nhau và bán kính tương đối
gần nhau (thường trong khoảng 60 – 80pm).
Trong mỗi ô mạng cơ sở của cấu trúc spinel có 8 phân tử AB2O4 (A8B16O32) .
Có hai kiểu cấu trúc spinel : spinel thường (direct hoặc normal spinel ) và
spinel nghịch (inverse spinel).
Điện tích A Điện tích B Ví Dụ
+2 +3 FeCr2O4 Fe3O4 CoFe2O4
Fe3S4 FeCr2S4
+4 +2 TiFe2O4
+6 +1 Na2WO4
 Công thức A8B16O32 tương đương với A[B2]O4(theo qui ước, các ion
được viết trong móc vuông chiếm các lỗ trống bát diện).
 Mỗi ion A2+ được bao quanh bởi 4 ion O2- và mỗi ion B3+ được bao
quanh bởi 6 ion O2-.
 A chiếm 8 vị trí tứ diện

 B chiếm 16 vị trí bát diện
 Các cation B chiếm phân
nửa số lỗ trống bát diện
 32 O
 8 Fe(III): tứ diện
 8 Fe(III) + 8 Fe(II): bát diện
 Co3O4: có cấu trúc spinel thường, trong đó ion O2- sắp xếp lập
phương đặc khít, ion Co3+chiếm lỗ trống bát diện, ion Co2+ chiếm lỗ
trống tứ diện.
 Fe3O4: có cấu trúc spinel ngược, trong đó ion O2- cũng sắp xếp lập
phương đặc khít, nhưng ion Fe2+ lại chiếm lỗ trống bát diện, còn một
nửa số ion Fe3+ chiếm lỗ trống tứ diện và một nửa chiếm lỗ trống bát
diện.
Xác định hằng số mạng a của Ni và Cr ở nhiệt độ phòng?
Vôùi Ni : AW = 58,7 g/mol;  = 8,90 g/cm3
caáu truùc FCC (n = 4 nguyeân töû/oâ maïng)
a3 =
a3 = 4,38 x 10-29 m3  a = (43,8 x 10-30)1/3 = 3,60 x 10-10 m

Xác định hằng số mạng a của Ni và Cr ở nhiệt độ phòng?
 Vôùi Cr: AW = 52 g/mol  = 7,19 g/cm3
caáu truùc BCC (n = 2 nguyeân töû/oâ maïng)
a3 =
a3 = 2,4 x 10-29 m3  a = (24 x 10-30)1/3 = 2,89 x 10-10 m

Vẽ một ô mạng fcc

a) Tính số nguyên tử nguyên vẹn trong ô mạng này
b) Vẽ mặt (110)
Tính maät ñoä maët phaúng (soá nguyeân töû /cm2) cuûa caùc nguyeân töû Cu
treân hoï maët {110} cuûa moät ñôn tinh theå Cu (ngoaïi tröø giaù trò baùn kính
nguyeân töû, coù theå söû duïng caùc giaù trò khaùc trong baûng phaân loaïi
tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc).
Cu: khối lượng nguyên tử 63,546;
khối lượng riêng 8,96 g/cm3, cấu
trúc fcc
Moät kim loaïi coù caáu truùc BCC vôùi haèng soá maïng a = 3,31 Å vaø
khoái löôïng rieâng 16,6 g/cm3. Xaùc ñònh khoái löôïng nguyeân töû
cuûa nguyeân toá naøy?
Giải:
Kim loaïi coù caáu truùc BCC,
vaäy n = 2 nguyeân töû / oâ maïng,
a = 3,31 Å = 3,31 x 10-10 m  = 16,6 g/cm3
AW 6 NA
x10  x a3
 n
(6,023 x 10 23 nguyeân töû/mol)(3,31 x 10 -10 m) 3
AW = x 16,6 gam/cm 3
(2 nguyeân töû /oâ maïng)(10-6 m 3 /cm 3 )
AW = 181,3 g/mol
ÔÛ 100 oC, ñoàng coù haèng soá maïng laø 3,655 Å. Tính khoái
löôïng rieâng cuûa ñoàng ôû nhieät ñoä naøy?
Cu coù caáu truùc FCC, vaäy n = 4 nguyeân töû / oâ maïng

a = 3,655 Å = 3,655 x 10-10 m
AW
AW = 63,55 gam/mol  x 10 6 = N A x a3
 n
=
 = 8,64 gam/cm3

C1-Cau Truc Tinh The

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

C1-Cau Truc Tinh The

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

CHƯƠNG 1: CẤU TRÚC TINH THỂ

Caáu truùc tinh theå

Söï saép xeáp caùc nguyeân töû

Maët maïng vaø phöông maïng

Moät soá maïng tinh theå thöôøng gaëp

Vật liệu kết tinh: Vật liệu vô định hình:

Ñôn tinh theå (single crystal): Ña tinh theå (polycrystal):

Maät ñoä saép xeáp cuûa caùc heä coù traät tự

 Nguyeân töû naèm treân moãi caïnh

 Ô cơ sở được ký hiệu trong không gian Oxyz với:

 Trong tinh theå, taát caû caùc

ao, bo, co laø ñôn vò ñoä daøi treân caùc truïc x, y, z.

Là khoảng cách lặp lại của hệ, mặt phẳng

 Hiệu số đường đi giữa tia 1 và tia 2 = 2d Sin

n  2d hkl sin  VD: Cho bức xạ Cu K ( = 1.54 Å)

  2d hkl sin  d 220 

Heä laäp phöông sc bcc fcc

Heä töù phöông

Heä tröïc thoi

Heä maët thoi

Heä luïc phöông

Lớp thứ nhất

Lớp thứ hai

Lục phương - HCP

Lập phương tâm diện - FCC

Soá nguyeân töû nguyeân veïn

Soá laân caän gaàn nhaát thöù nhaát

Soá laân caän gaàn nhaát thöù hai

Soá Kieåu caáu truùc baäc hai

r+/r- = 1 12 Chöa ñöôïc bieát

0,732 < r+/r- < 1 8 CsCl

0,414 < r+/r-< 0,732 6 NaCl

0,225 < r+/r- < 0,414 4 ZnS

BT về nhà: Chứng minh các giá trị trên?

 Trong cấu trúc kiểu NaCl, các cation và

 Các anion Cl- tạo thành ô mạng fcc.

 Các ion Ca2+ chiếm phân nửa số lỗ trống bát diện

 Cấu trúc tứ phương

 Các chất có cùng cấu trúc là:

Phân loại cấu trúc silicat:

Pyroxen Amphibol Mica

Cấu trúc ABO3

Ba2+ nằm ở đỉnh

Spinel (spinelle) là khoáng có công thức MgAl2O4 (magnesium alluminat).

 A chiếm 8 vị trí tứ diện

Xác định hằng số mạng a của Ni và Cr ở nhiệt độ phòng?

Vôùi Ni : AW = 58,7 g/mol;  = 8,90 g/cm3

caáu truùc FCC (n = 4 nguyeân töû/oâ maïng)

a3 = 4,38 x 10-29 m3  a = (43,8 x 10-30)1/3 = 3,60 x 10-10 m

Xác định hằng số mạng a của Ni và Cr ở nhiệt độ phòng?

 Vôùi Cr: AW = 52 g/mol  = 7,19 g/cm3

caáu truùc BCC (n = 2 nguyeân töû/oâ maïng)

a3 = 2,4 x 10-29 m3  a = (24 x 10-30)1/3 = 2,89 x 10-10 m

Vẽ một ô mạng fcc

Cu coù caáu truùc FCC, vaäy n = 4 nguyeân töû / oâ maïng

You might also like