ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΕΣ 1ο – ΑΙΣΧΥΛΟΣ

Όταν ο Αισχύλος, ένα χρόνο μετά τη μάχη στον Μαραθώνα (490 π.Χ.),
ανέβασε την τραγωδία Πέρσες, με θέμα τη σύγκρουση ανάμεσα στους
Έλληνες και τους Πέρσες, και 1. κέρδισε την πρώτη του νίκη, θυμήθηκε με
νοσταλγία την εποχή που, παιδί ακόμα, 2. είχε παρακολουθήσει την πρώτη
παράσταση του Θέσπη και τον είχε συγκινήσει ιδιαίτερα 3. η στιχομυθία
ανάμεσα στον πρωταγωνιστή (τον ίδιο τον Θέσπη) και στον δευτεραγωνιστή.
Η εντύπωση που του είχε κάνει η σκηνή εκείνη ήταν τόσο ισχυρή, ώστε, όταν
έγραφε τους Πέρσες, μιμήθηκε τη συγκεκριμένη σκηνή στη στιχομυθία της
‘Άτοσσας’, της μητέρας του Ξέρξη, με τον Αγγελιαφόρο. Απλώς, για να μην
είναι εύκολα αναγνωρίσιμη η εξάρτηση, έβαλε 4. να συμμετέχει
―περιορισμένα, είναι αλήθεια― στον διάλογο και ο τριταγωνιστής. Το
τελευταίο βέβαια δεν άρεσε ιδιαίτερα στον χορηγό, ο οποίος έπρεπε τώρα 5. να
επωμιστεί και την πρόσθετη δαπάνη. Το επιχείρημα του Αισχύλου ότι τα
πρόσωπα του έργου ήταν κυρίως γυναίκες και ότι ως εκ τούτου ο χορηγός δεν
θα επιβαρυνόταν υπερβολικά, αφού 6. οι γυναίκες ηθοποιοί είχαν χαμηλότερες
αμοιβές από τους άντρες συναδέλφους των, δεν το βρήκε και τόσο πειστικό ο
χορηγός. Τελικά η δυσκολία ξεπεράστηκε, όταν ο τριταγωνιστής, που ήθελε
πώς και πώς να παίξει στη συγκεκριμένη παράσταση, δήλωσε ότι παραιτείται
από την αμοιβή του. Οι Πέρσες είναι η μόνη σωζόμενη τραγωδία που αντλεί το
θέμα της όχι από τον μύθο, αλλά από τη σύγχρονη ιστορία. Στην εποχή της
βέβαια δεν ήταν η μόνη. Όπως ίσως γνωρίζετε, πριν από τον Αισχύλο, ο
μεγάλος τραγικός ποιητής Φρύνιχος είχε γράψει το ομόθεμο έργο Φοίνισσες,
όπου πραγματευόταν και αυτός το θέμα της σύγκρουσης των Ελλήνων με τους
Πέρσες. Το έργο ωστόσο του Φρύνιχου διέφερε από το αντίστοιχο έργο του
Αισχύλου σε δύο σημεία: Ενώ οι Πέρσες διαδραματίζονται στην Περσία και
όλα τα εμφανιζόμενα πρόσωπα είναι Πέρσες, οι Φοίνισσες του Φρύνιχου 7.
διαδραματίζονταν στην Αθήνα και τα πρόσωπα που εμφανίζονταν ήταν
σύγχρονοι Αθηναίοι. Από τις Φοίνισσες σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα και
δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για την πλοκή.

1
1. κέρδισε την πρώτη του νίκη : Οι Πέρσες του Αισχύλου έχουν πράγματι
ως θέμα τους τη σύγκρουση ανάμεσα στους Έλληνες και τους Πέρσες,
αναφέρονται όμως στα γεγονότα τα σχετικά με τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα
(480 π.Χ.), όχι στη μάχη του Μαραθώνα. Εξυπακούεται ότι γράφτηκαν και
παίχτηκαν μετά το 480 π.Χ. Αυτό συνέβη συγκεκριμένα το 472 π.Χ. Ο
Αισχύλος κέρδισε τη νίκη, αυτή όμως δεν ήταν η πρώτη του νίκη. Την
πρώτη νίκη την κέρδισε, όπως γνωρίζετε, το 484 π.Χ., και όχι το 489 π.Χ.,
όπως αναφέρεται στο κείμενο («ένα χρόνο μετά τη μάχη στον Μαραθώνα
[490 π.Χ.]»).
2. είχε παρακολουθήσει … Θέσπη: Όταν ο Θέσπης έδωσε την πρώτη
παράσταση τραγωδίας στα Μεγάλα Διονύσια (534 π.Χ.), ο Αισχύλος δεν
είχε ακόμα γεννηθεί ―γεννήθηκε το 525 π.Χ.
3. η στιχομυθία … δευτεραγωνιστή: Σκηνή στιχομυθίας ανάμεσα στον
πρωταγωνιστή και στον δευτεραγωνιστή δεν θα μπορούσε να υπάρξει την
εποχή του Θέσπη, και τούτο επειδή την εποχή εκείνη υπήρχε μόνο ένας
υποκριτής. Υπενθυμίζω ότι τον δεύτερο υποκριτή τον εισήγαγε ο ίδιος ο
Αισχύλος, πιθανώς μάλιστα όταν είχε ήδη μια διαδρομή στο θέατρο. Να
επαναλάβω λοιπόν με έμφαση ότι τα πρώτα 40-50 χρόνια οι τραγωδίες
παρουσιάζονταν από ένα υποκριτή (και το χορό).
4. να συμμετέχει … ο τριταγωνιστής: Το 472 π.Χ., όταν παίχτηκαν οι
Πέρσες, δεν ήταν δυνατό να συμμετέχει στον διάλογο και ο τριταγωνιστής,
για τον απλούστατο λόγο ότι οι ‘υποκριτές’ που ερμήνευαν όλους τους
ρόλους μιας τραγωδίας ήταν ακόμα δύο. Τον τρίτο υποκριτή τον εισήγαγε,
όπως ασφαλώς γνωρίζετε, ο Σοφοκλής, ο οποίος όμως το 472 π.Χ. δεν είχε
εμφανιστεί ακόμα στο θέατρο.
5. να επωμιστεί … δαπάνη: Ο χορηγός ―μην το ξεχνάτε― κάλυπτε τη
δαπάνη για τον χορό, όχι για τους υποκριτές. Ως εκ τούτου του ήταν
αδιάφορο αν οι υποκριτές ήταν ένας, δύο ή τρεις.
6. οι γυναίκες ηθοποιοί: Μην παγιδεύεστε! Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν
γυναίκες ηθοποιοί, υπήρχαν μόνο άντρες. Αυτοί ερμήνευαν και τους
γυναικείους ρόλους.

2
7. Διαδραματίζονταν στην Αθήνα … Αθηναίοι: Είναι όντως ακριβές ότι ο
Φρύνιχος, πριν από τον Αισχύλο, έγραψε τις Φοίνισσες (476 π.Χ.), που
είναι έργο ομόθεμο με τους Πέρσες. Δεν είναι όμως ακριβές ότι το έργο
διαδραματιζόταν στην Αθήνα -από ένα απόσπασμα που σώζεται ξέρουμε
ότι διαδραματιζόταν και αυτό στην Περσία- ούτε ότι τα πρόσωπα που
εμφανίζονταν ήταν σύγχρονοι Αθηναίοι. Το ουσιώδες εν προκειμένω δεν
είναι να θυμάστε αυτή την πληροφορία, αν έτυχε να τη διαβάσετε κάπου,
αλλά να συνειδητοποιήσετε γιατί δεν θα ήταν δυνατό να συμβαίνει κάτι
τέτοιο. Απλουστεύοντας θα μπορούσαμε να το διατυπώσουμε ως εξής: Οι
ήρωες της τραγωδίας κανονικά κινούνται όχι στο ‘εδώ’ και το ‘τώρα’ αλλά
στο ‘εκεί’ και το ‘τότε’, προϋποθέτουν δηλ. την τοπική και τη χρονική
απόσταση από τη στιγμή της παράστασης. Η προϋπόθεση της χρονικής
―συχνά και της τοπικής― απόστασης πληρούται αυτονόητα, όταν η
τραγωδία αντλεί τα θέματά της από τον μύθο (τα πρόσωπα του μύθου
απέχουν πάντα χρονικά από το παρόν της παράστασης και συνήθως
απέχουν και τοπικά από την Αθήνα).
Όταν το θέμα αντλείται από τη σύγχρονη ιστορία, η χρονική απόσταση
εκμηδενίζεται, αφού ο χρόνος των ηρώων σχεδόν ταυτίζεται με τον χρόνο
της παράστασης. Στην περίπτωση αυτή επιβάλλεται να ισχύει η άλλη
προϋπόθεση, η τοπική απόσταση ―γι’ αυτό και οι Πέρσες και οι Φοίνισσες
διαδραματίζονται μακριά από την Αθήνα, στην Περσία. Ένας Αθηναίος της
εποχής του Αισχύλου δεν ήταν δυνατό να γίνει ήρωας τραγωδίας, επειδή
δεν πληρούσε την βασική προϋπόθεση της χρονικής απόστασης.
Κάπου δύο αιώνες αργότερα, ένας άλλος τραγικός έγραψε, στις αρχές του
3ου αι. π.Χ., μια τραγωδία με το ίδιο θέμα (τη σύγκρουση των Ελλήνων με
τους Πέρσες στη Σαλαμίνα). Στην τραγωδία αυτή έδωσε τον τίτλο
Θεμιστοκλής. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι στο συγκεκριμένο έργο εμφανιζόταν
ο γνωστός Αθηναίος πολιτικός (ο Θεμιστοκλής), που διαδραμάτισε
καθοριστικό ρόλο για τη νίκη στη Σαλαμίνα, και ότι έπαιζε
πρωταγωνιστικό ρόλο. Κοντά διακόσια χρόνια μετά τη ναυμαχία στη

3
Σαλαμίνα, ο πρωταγωνιστής Θεμιστοκλής φαίνεται ότι είχε γίνει πια μυθικό
πρόσωπο, είχε δηλ. προσλάβει την αναγκαία χρονική απόσταση