Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/2, Winter 2013, p. 73-87, ANKARA-TURKEY

KUTSAL KİTAPLAR VE MİTOLOJİK KAYNAKLAR IŞIĞINDA

ESKİ YAKINDOĞU’DA RÜYA OLGUSU VE ALGISI ÜZERİNE

H.Hande DUYMUŞ FLORIOTI*

Elvan ESER

ÖZET
Tarih boyunca hemen hemen her topluma ait yazılı kaynakta
zikredilen rüya olgusu, Eski Yakındoğu toplumlarında, insanlarla
tanrılar arasında bir iletişim ve kehanet vasıtası olarak algılanmıştır.
Kutsal Kitaplar’da da yer alan ve anlam bulan bu yaklaşım, Eski
Yakındoğu1 toplumlarına ait yazılı kaynaklar arasında önem arz eden
mitolojik anlatılarda da yer almaktadır. Nitekim, Eski Mezopotamya
toplumlarının rüyaya yüklediği anlam, daha sonraki dönemlerde
Anadolu’nun merkezinde güçlü bir devlet kurmuş olan Hititler’e de
geçmiş, mitolojik ve destansı anlatılarda yer bulmuştur. Söz konusu
toplumlarda rüyanın algılanışı ile ilgili olarak ortak payda, rüyaların
geleceğe dair ipuçları içerdiği inancı ile bağlantılı olup önemli bir
kehanet vasıtası olarak kabul edilmiş olmasıdır. Gerçekten, insanlar
gördükleri rüyalarda, ilahî bir mesaj aramışlar ve geleceğe dair
kehanette bulunmuşlardır. Görülen kötü bir rüya ise, kötü bir geleceğin
habercisi olarak algılanmış ve yorumlanmıştır. Bu durum, günümüzde
de birçok kültür ve inanışta yer alarak, kültürel bir süreklilik olarak
devam etmektedir.
Eski Yakındoğu toplumlarında geleceğe dair önemli bir hususu
merak eden ve bu yönde bir ipucu elde etmek isteyen insanlar, bir
arınma ritüelinin ardından tapınaklarda ya da önemli kült
merkezlerinin bulunduğu şehirlerde geceleyerek (uykuya yatarak) o gece
gördükleri rüyalarda akıllarındaki soru ile ilgili olarak ilahî bir mesaj,
bir işaret beklemişlerdir. Bu uygulama, İslam geleneğinde var olan
“istihareye yatma” uygulamasını hatırlatmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Eski Yakındoğu, Rüya, Kehanet, Kutsal
Kitaplar, Mitolojik Kaynaklar.

*Yrd.Doç.Dr., Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi ABD,
hhduymus@pau.edu.tr, Denizli.

Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiçağ Tarihi ABD, Yüksek Lisans Öğrencisi,
eserelvan@hotmail.com, Denizli.
1
Eski Yakındoğu ile Eskiçağ’da Mezopotamya (Sumer, Asur, Babil toplumları), Anadolu (özellikle Hitit toplumu),
Mısır, Ġran ve Suriye-Filistin uygarlıklarının kurulduğu bölge ve bu bölgede yaĢamıĢ olan toplumlar kastedilmektedir.
74 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

ON THE FACT AND PERCEPTION OF DREAMS IN ANCIENT

NEAR EAST IN LIGHT OF THE HOLY BOOKS AND THE
MYTHOLOGICAL SOURCES

ABSTRACT
In all of the Ancient Near East civilization written sources, the fact
of a dream was perceived, as the omen and connection means between
human and gods by this socities. It had the same meaning in The Holy
Books and the Ancient Near East mythological sources. Hittite
civilization that established strong and an important state in Central
Anatolia, were influenced by the Ancient Mesopotamian civilizations
about dream’s meaning and perception. It was understood that dreams
were accepted as the omen means. Because it could be quided
regarding the future. Ancient civilizations tried to find some clues about
the future from their gods in their dreams. When they saw bad dreams,
they communly accepted it as a bad future. We have the same
perception about this, nowadays.
It is worth to state that the Ancient Near East civilizations’s people
who wondered the future and tried to get clues for it, firstly had a
purification ritual and then they spent the night (slept) in temples or
cities of the important cult centers. They expected to see the dream
about their questions from gods at that night. Islam traditions has the
same practise and it is called “asking for divine guidance through a
dream”.
Key Words: Ancient Near East, Dream, Omen, The Holy Books,
Mythological Sources.

Giriş
Psikoloji, Din, Felsefe ve Tarih gibi birçok bilim dalının ilgi alanına giren rüya konusu,
farklı disiplinlerde uzmanlaĢan birçok bilim adamı tarafından ele alınmıĢ ve rüya ile ilgili olarak
farklı tanımlamalar yapılmıĢtır. Modern sözlük ve eserlerde ise rüyanın birbirine yakın anlamlarda
açıklanmıĢ olduğunu görmekteyiz. Buna göre rüya, “Uyku sırasında oluşan, bilincin ve iradenin
denetiminden bütünüyle bağımsız bir biçimde oluşan ruhsal haller”2, “Uyku sırasında canlı,
çarpıcı görsel ve işitsel varsanılarla (halüsinasyon) ortaya çıkan yaşantı” ve “Bir kimsenin uyku
sırasında zihninden geçen hayal dizisi, düş” Ģeklinde tanımlanabilir3.
Kutsal Kitaplar’dan Ġlkçağ yazın kaynaklarına hemen hemen her dönemde ve millette rüya
olgusunun ve algısının önem taĢıdığını görmekteyiz. Bugün, M.Ö. II. ve I.Binyıllar’da yaĢamıĢ
olan Babil ve Asur toplumlarına ait rüya tabletlerinin olduğu bilinmektedir. Rüyalarında kötü
ruhlarla karĢı karĢıya geldiklerine inanan Babilliler, rüya tanrıçası olarak kabul ettikleri Mamu’dan
yardım istemiĢlerdir. Mısırlılar ise, rüyayı tanrıdan gelen bir mesaj olarak kabul etmiĢlerdir 4. Mısır

2
Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yay., Ġstanbul 2002, s. 276.
3
Kadriye Yılmaz-Kamile Çetin, “Rüyalar ve Niyazî-i Mısrî’nin Tab’bîrâtü’l-Vâkı’ât Adlı Eserinde Rüyaların Dili”,
Turkish Studies, Vol.2/4 Fall, 2007, s. 1066 vd.
4
Eski Mısır rüyaları için bkz. A.Leo Oppenheim, “The Interpretation of Dreams in the Ancient Near East. With a
Translation of an Assyria Dream-Book”, Transactions of the American Philosophical Society, New Series, Vol.46,
No.3, 1956, s. 251 vd.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 75

rüya tanrısı Serapis adına yapılan tapınaklarda, kâhinler ve rüya tabircileri otururlardı5; rüya
görmek isteyenler ise gece boyunca bu tapınaklarda kalırlardı. Çinliler, rüya kaynağı olarak fizikî
ve astrolojik faktörleri göz önünde bulundurmuĢlardır. Hindistan’da ise, M.Ö. 1500-1000 yıllarına
dayanan Veda’larda rüya listeleri ele geçmiĢtir. Buna göre, kötü rüyalardan arınmak için özel
hazırlanmıĢ sularda yıkanmak gerekirdi. Gecenin farklı zamanlarında görülen rüyaların, olayların
gerçekleĢme zamanı ile alâkası olduğu düĢünülmekteydi. V. yüzyılda Eski Yunan’da ruhun rüya
esnasında vücudu terk edip tanrılarla görüĢtüğü kabul ediliyordu. Ünlü Yunan hekimi Hipokrat,
rüyalara büyük ölçüde bedenî yönden bir iĢaret olarak önem vermiĢ; ancak, bazı rüyaların ilahî
olduğunu da kabul etmiĢti. Roma’da ise Yunan etkisi ile rüyalara önem verilmiĢtir. Romalı
meĢhurlardan birçoğunun rüyaları, M.Ö. II. yüzyılda yazıya geçirilmiĢtir. II.yüzyılda Batı
Anadolu’da yaĢamıĢ ve bir Eskiçağ entelektüeli olan Aristides, rüyaları vasıtasıyla Eski Yunan-
Roma dünyasında tartıĢılmaz bir yere sahip olan Tanrı Asklepios ile bağlantı kurduğuna inanmıĢ ve
bu vesile ile hastalıklarına Ģifa aramıĢtır6. Bugün Bergama harabelerinde görülen meĢhur
hastanenin tedavi metodu da hastanın göreceği rüyalar temeline dayanmaktaydı 7. Buraya gelen
hasta içeri girince evvela adaklarını keser, ardından havuza girerdi. ġayet iyi olacaksa havuz su
verirdi. Su verilen hasta, 50 m. kadar aynalı bir koridorda yürürken “Hasta, iyi olacaksın!”
Ģeklinde bir takım sesler duyduğunu iddia ederdi. Hasta daha sonra borulardan geçiĢlerin olduğu bir
odaya alınırdı. Doktorun tedavisi hastanın o gece göreceği rüyaya göre yapılırdı8. Bu bağlamda,
Ġlkçağ insanı rüyaların, geçmiĢten ve gelecekten iĢaretler verdiğine inanıyor ve doğru bilginin bu
iĢaretlerin yorumlanmasıyla oluĢacağını düĢünüyordu. Libyalı Synesius, Tanrısal mesajların rüyalar
vasıtasıyla, efendi-köle ayırt etmeksizin herkese açık olduğunu çünkü rüya görmek için herhangi
bir alet ve edevata ihtiyaç olmadığını yazmaktadır 9.
Tüm bu bilgiler, farklı din ve kültürlere sahip olsalar da hemen hemen her toplumda
rüyanın önemli bir olgu olduğuna dikkat çekmektedir. Gerçekten rüya, tarihten günümüze her
dönem insanoğlunun ilgi duyduğu konulardan birisi olmuĢtur. Rüya konusunda bütün kültürlerde
önemli denebilecek düzeyde bir birikimden söz edilebilir. Dinler ve kültürler, rüyaları
anlamlandırma ve ondan birtakım sonuçlar çıkarmayı sağlayan formüller sunmuĢlardır. Kültürel
etkileĢim sonucu rüya konusundaki birikimler artmıĢ ve bir sonraki kuĢağa aktarılmıĢtır. Bu
iĢleyiĢin yanında, birçok düĢünür, bilim insanı ve araĢtırmacı rüya konusunu ilgi alanlarına alıp,
açıklamaya çalıĢmıĢ ve bu konu hakkında teoriler geliĢtirmiĢlerdir 10.
1.Kutsal Kitaplar’da Rüya
Rüya olgusu üzerine din bilimciler de uzun yıllar derin araĢtırmalar yapmıĢlardır. Özellikle
semavi din bilginleri bu hususta titizlikle çalıĢmıĢlardır. Kutsal kitaplarda yer alan ve birbirleriyle

5
Eski Mısır’da rüya yorumcuları saray görevlileri arasında yer alıyorlardı. Buna en güzel örnek, Hz. Yusuf’un firavunun
veziri olmasıdır. Mısır Firavunu, Hz. Yusuf’un rüyasını nasıl yorumladığını öğrenince onu huzuruna çağırmıĢtır.
“Firavun, Hz. Yusuf’un tabirini çok beğenir. Onun hikmet sahibi bir kiĢi olduğunu anlar. Mührünü parmağından çıkarır
ve Hz. Yusuf’un parmağına takar. Ona ince keten elbise giydirip boynuna altın bir zincir takar. Bütün Mısırlılara onun
önünde diz çöktürür. Artık Hz. Yusuf Mısır firavunun veziri olmuĢtur”. Bkz. Ekrem MemiĢ, Eskiçağda Yaşanmış
Büyük Aşklar, Ekin Yay., Bursa 2006, s.145; Tevrat, Tekvin, 41/1-44.
6
Turhan Kaçar, “Bir Tedavi Yöntemi Olarak Aelius Aristides’in Rüyaları”, Toplumsal Tarih 170, Tarih Vakfı Yurt
Yay., Ġstanbul 2008, s.72.
7
Bu uygulama, Eski Yunan ve Roma toplumlarında oldukça yaygın olarak kullanılmakta idi. Bu husus, Jeffrey B. Pettis
tarafından 2006’da Journal of Religion and Health, Vol.45, No.1, s.113-129’da yayınlanan “Earth, Dream and Healing:
The Integration of Materia and Psyche in the Ancient World” baĢlıklı makalede detaylı olarak ele alınmıĢtır.
8
Yılmaz-Çetin, a.g.m., s.1066-1067.
9
Kaçar, a.g.m., s.74 ve 75.
10
Özer Çetin, “Jung Psikolojisinde Rüya”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XIX., S. 2, Bursa 2010, s.
250.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
76 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

örtüĢen rüya anlatılarının taĢıdığı mesajlar uzun tartıĢmalara sebebiyet vermiĢtir. Bunlar arasında
Hz. Yusuf’un, Hz. Yakup’un ve Firavun’un rüyaları en meĢhur olanlarındandır.
Hz.Yakup’un on iki oğlu içinde en çok sevdiği ve kendisine en yakın olanı Yusuf’tur.
Çünkü Yusuf, onun yaĢlılığında doğmuĢtur. Yakup’un Yusuf’a olan bu sevgisini diğer kardeĢleri
kıskanır. Bir gün Yusuf, düĢünde kardeĢleriyle birlikte bir tarlada buğday demeti bağladıklarını,
kendi demetinin kalkıp dikildiğini, ötekilerin demetlerinin ise kendisininkinin çevresinde toplanıp
eğildiğini gördüğünü söyler. KardeĢleri: “Başımıza kral olup bizi sen mi yöneteceksin?” deyip
ondan büsbütün nefret ederler. Yusuf, diğer bir rüyasında ise GüneĢ, Ay ve on bir Yıldız’ın
kendisine secde ettiğini görür. Bu rüyayı babası ve kardeĢlerine anlattığında babası: “Ne biçim düş
bu! Ben, annen, kardeşlerin gelip önünde yere mi eğileceğiz?” diyerek onu azarlar11.
Tevrat’a göre, Hz. Yakup ise yolda gördüğü bir rüya esnasında, Rab ile konuĢmuĢ,
uyanınca baĢını koyduğu taĢa zeytinyağı dökerek kutsamıĢ ve ardından taĢı anıt olarak dikmiĢtir:
“Tanrı benimle olur, gittiğim yolda beni korur, bana yiyecek, giyecek sağlarsa, babamın evine
esenlik içinde dönersem, Rab benim Tanrım olacak. Anıt olarak diktiğim bu taş, Tanrı’nın evi
olacak. Bana vereceğin her şeyin onda birini sana vereceğim”12 demektedir.
Sa’lebî, Kısas-ı Enbiya’sında imam Suddî ise, firavunun bir rüya gördüğünü, korkup
kederlendiğini nakletmektedir. Buna göre firavun, rüyasında Kudüs tarafından gelen bir ateĢ gördü.
Bu ateĢ, Mısır’a kadar uzanıp, firavunun evlerini yaktı. Fakat sadece Kıptiler’e zarar verdi,
Ġsrailoğulları ise kurtuldular. Uyanınca hemen kâhin ve müneccimlerden rüyayı tabir etmelerini
istedi. Onlar dediler ki: “İsrailoğulları içinden bir çocuk dünyaya gelecek, Mısırlılar’ın helâkına ve
senin krallığının yok olmasına sebep olacak. Doğacağı zaman da iyice yaklaştı”. Bu haber üzerine
telâĢlanan firavun, Hz. Musa doğduğu sıralarda, iki Ġbrani ebesine Ġbraniler’den doğacak erkek
çocukların öldürülmesini emretmiĢtir13.
Yukarıdaki örneklerde rüyanın dini boyutu dikkat çekmektedir. Jung da rüyanın dini bir
yönü olduğunu savunan düĢünürler arasındadır. Bununla birlikte o, din- rüya iliĢkisinde Yahudi
rüya öğretisinden etkilenmiĢtir ve Talmud’un rüyaya getirdiği açıklamaları referans olarak almıĢtır.
Talmud’da geçen “Rüya kendisinin yorumudur” ve “Yorumlanmamış rüya okunmamış mektup
gibidir” açıklamalarını prensip olarak kabul etmektedir. Yahudi rüya öğretisinin oluĢumunda etkili
olan Yahudi düĢünürler rüyaların dini boyutuna oldukça önem vermiĢlerdi. Rüya konusunda
Jung’u etkileyen Yahudi bilgin Solomon Almoli’ye göre; rüyaların en önemli iĢlevi tanrıyla kul
arasındaki iletiĢimi sürekli kılmalarıdır. Bu nedenle rüyalar yaratanın yol gösterici sesidir. Ġçsel bir
kılavuz olan rüya Tanrı’nın insanlığa hediyesi olup, asıl amacı insana yardım etmektir 14.
Tevrat’ta olduğu gibi Ġncil’de de rüya 15 olgusuna sıklıkla yer verilmiĢtir. Hıristiyan dünyası
rüyaların tanrısal bir mesaj olup olmadığı konusunda uzun tartıĢmalara girmiĢtir. Baskın gelen
fikrin ana savunucularından olan St. Thomas Aquinas’a göre rüya ilâhi bir ses ve elçidir. Bu
yaklaĢımın tanrı-insan iliĢkisinde insana dinamizm getireceği düĢünülmektedir. Birey dini içerikli
rüyalarını tanrının mesajı olarak gördüğünde inancı daha da pekiĢecek tanrı-kul bağı güçlenecektir.
Böylece dinin yaptırım gücü artacaktır”16. Bu düĢüncelerin temelini çok eski zamanlarda aramamız
11
Tevrat, Tekvin, 37/1-11.
12
Tevrat, Tekvin, 28/20-22.
13
Tevrat, ÇıkıĢ 1,15.
14
Çetin, a.g.m., s. 259.
15
Meryem, Yusuf ile niĢanlanır; evlenme zamanı gelmeden, Yusuf Meryem’in gebe olduğunu anlar. Meryem’i gizlice
bırakmayı düĢünürken, rüyasında bir melek, Meryem’in Kutsal Ruh’tan gebe kaldığını söyler. Melek Yusuf’a Meryem’i
karısı olarak almasını ve bebeğe Ġbranice “Kurtarıcı” anlamındaki bir sözcükle “Ġsa” (Jesus) adını vermesini söyle; çünkü
“O halkını günahlardan kurtaracaktır. Bkz. S. H. Hooke, Ortadoğu Mitolojisi, Çev. Alaeddin ġenel, Ġmge Yay. Ankara
1991, s. 200.
16
Çetin, a.g.m., s. 259-260.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 77

pek de yersiz olmayacaktır. Zira Antik Mısır inancında da tanrılar doğrudan rüyada görünüp
insanlardan kendileri için ibadet etmelerini bekliyor ya da bir uyarıda bulunuyorlardı. Kimi zaman
ise kendilerine sorulan bir soruya cevap veriyorlardı 17.
Ġslamiyet’te de rüya olgusu ağır basmaktadır. Hadisler bize bu hususta ipuçları verir: “Sizin
en doğru rüya göreniniz, en doğru sözlü olanınızdır”, “Ey insanlar! Müjdeleyici hadiselerden
sadece sâdık rüyalar kaldı. Onu sâlih kişi görür veya onun hakkında görülür”.
Kur’an-ı Kerim’de rüya, Allah’tan müjde olan sâlih rüya, Ģeytanın üzüntü vermek için
gösterdiği rüya ve kiĢinin kendi kendine konuĢtuğu (vesvese yaptığı, uyanıkken meĢgul olduğu)
Ģeyler olmak üzere üçe ayrılmıĢtır. Peygamberlerin gördüğü rüyalar salih rüyalardır. Örneğin: “Bir
gün Allah Rasulü (sallallahu aleyhi vesellem) bir rüya gördü. Kendisi bir merdivenden çıkarken
Ebu Bekir hazretleri de iki basamak gerisinde onu takip etmekteydi. Rüyasını anlatınca Sıddık-i
Ekber tarafından yorumlandı ve “Ya Rasulullah! Ben sizden iki küsür sene sonra vefat edeceğim”
dedi. Netice aynen öyle çıktı.
Yine bir gün Allah Rasulü (S.A.S) bir rüya gördü. Kendisini siyah bir koyun takip etmekte,
onun arkasında ise beyaz bir koyun vardı. Keza bu rüyayı da Ebû Bekir hazretleri tevil etti ve dedi
ki; “Size önce Araplar, sonra da onların eliyle Arap olmayanlar tâbi olacaktır.” Aynen tahakkuk
etti18. Tüm bu bilgiler, farklı din ve kültürlerde rüyanın taĢıdığı öneme dikkat çektiği gibi, rüyaların
ilahî bir mesaj olarak algılanmıĢ olmasına da vurgu yapmaktadır.
2.Mitolojik Kaynaklarda Rüya
Ġlkçağ insanının rüya algısı ve olgusu üzerine yapılan bir araĢtırmada devreye mutlaka
mitler girmektedir. Toplumun en eski kültür taĢları olan mitler, ilkel insanların kâinatı anlama ve
yorumlama çabalarının ürünü olan birtakım kutsal hikâyeleri içermektedirler. Zaman zaman yanlıĢ
olarak, mit yerine kullanılan mitoloji terimi ise, aslında mit bilimi yani bu kutsal hikâyeleri
inceleyen bilim anlamına gelmektedir 19.
Mitlerin gerçekliliği her ne kadar tartıĢmalı olsa da bizce, bahsi geçen dönemdeki yazılı
kaynakların sınırlılığı, mitolojik belgeleri tarihsel gerçeklik boyutunda önemli kılmaktadır.
Unutulmamalıdır ki mitler, sosyal bilimler adına yapılan birçok araĢtırmanın temel kaynaklarından
birisi olma özelliğini taĢımaktadır 20. Öte yandan, mitolojik metinlerde olayların takip ettiği belirli
bir silsile vardır. Buna göre, gelecekte olacakları anlatan rüyalar, ana karakterler arasında geçen
konuĢmalar, talimat ve tavsiye veren tanrılar 21 örgüsü birbirini izlemektedir. Bu yönüyle ele
alındığında rüya, mitlerin vazgeçilmez unsurları arasında yer almaktadır 22.
Bilgin Saydam “Masallar, mitler ve rüyalar aynı kumaştan biçilmiştir. Üçü de bilinç
dışının ürünüdür” derken benzer bir bakıĢ açısını ortaya koymaktadır. Psikanalizin öncülerinden
Karl Abraham ve Otto Rank, mitleri halkların kitle rüyaları olarak tanımlarlar. Campbell’e göre;

17
Haydar Dönmez, “Eskiçağ Ġnsanının DüĢ AnlayıĢı”, İdol Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği Dergisi, S. 9, Ankara
2001, s. 41.
18
Ġsmail Köksal, “Rüyaların Fıkhî Boyutu”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2 (2008), s. 35-40.
19
Ömer Yılar, “Mit-Efsane ve Eğitim”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 11, Erzurum 2005, s. 383-384.
20
Bu çerçeveden bakıldığında mitoloji; edebiyatçılar için klasik edebiyatın kökenlerini, teologlar ve ilâhiyatçılar için
dinler tarihinin baĢlangıçtaki boyutlarını, halk bilimcileri ve etnologlar için örf, adet, gelenek kısaca sanat ve kültür
boyutlarını içermektedir. Bkz. Zeki Cemil Arda, “Anadolu ve Avrupa Mitolojisinde Ġçerik ve Motif KarĢılaĢtırması”,
Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, S.9, Ankara 1999, s. 1.
21
Enrietta Mccall, “Mezopotamya Mitleri”, Çev. Bircan Baykara, Phoenix Yay., Ankara 2011, s. 114.
22
Eski Yunan mitolojisinde de rüya ile ilgili kayıtlara rastlanılmaktadır. Bkz. Muhammet KuzubaĢ, “Ġlkellere Ait
Anlatılarda Rüya Motifi”, Turkish Studies, Vol.2/1, Winter 2007, s.306, 308.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
78 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

rüya kiĢiselleĢtirilmiĢ mit; mit ise kiĢisellikten arındırılmıĢ rüyadır. Nasıl ki bir rüya kiĢinin geçmiĢ
ve bilinçaltı ile ilgili ise bir mit de o mit’in içinden çıktığı toplumun geçmiĢi ve kolektif bilinçaltı
ile ilgilidir. Nasıl bir rüya onu gören kiĢiye özü hakkında önemli bir gerçeği iĢaret ediyorsa, bir mit
de bütün insanları ilgilendiren önemli psikolojik gerçekliğin göstergesi olabilir 23. Bu düĢünceden
hareketle, çalıĢmamızda büyük ölçüde mitolojik unsurlara yer verilecektir. Ancak, çalıĢmanın
kaynağını sadece mitolojik belgelerle sınırlı tutmanın büyük eksiklik olacağı endiĢesiyle, Eski
Yakındoğu toplumlarının siyasi ve sosyal hayatına dair her türlü belgenin de incelenmesi
gerektiğini belirtmek isteriz. Bununla birlikte çalıĢmamızın sınırları gereği, Eski Mezopotamya
toplumları ile Anadolu’da Hititler üzerinde durulacaktır.
2.1. Eski Mezopotamya’da Rüya
Ġlkçağ insanları üzerindeki rüya yaptırımının en bariz örneği, Gudea Silindirleri olarak
adlandırılan Sumer yazıtlarında görülmektedir. Metinde LagaĢ Kralı Gudea’nın, Tanrı Ningirsu’ya
sunulmak üzere bir tapınak inĢa etmesi konu edinilmektedir. Kraliyet yazıtları olan Gudea
silindirleri, LagaĢ kralı Gudea tarafından Tanrısı Ningirsu için yapılan tapınağın anısına M.Ö.
yaklaĢık 2125 yılında yazılmıĢtır 24. Dicle ırmağı, LagaĢ Ģehrinin topraklarını kaplamaya baĢlayınca
ve tarlalara verim getirmeye son verince, Gudea bir rüya yolu ile tanrının isteğini öğrenir, fakat
rüyayı yorumlayamaz. O zaman ana tanrıça Gatumdug’un tapınağına yönelir ve Ģöyle seslenir:
“Anne, sana rüyamı anlatayım. Rüyamda, gövdesi göğü dolduran bir adam vardı, gövdesi
dünyayı dolduran. Başındaki taç onun tanrı olduğunu gösteriyordu, yanında Ġatumdug kuşu vardı.
Fırtınalar ayaklarının dibindeydi. Sağ ve solunda iki aslan yatıyordu. Bana kendisi için bir ev
yapmamı emretti. Fakat kimdi bilmiyorum. O anda gün önümde doğdu. Bir kadın göründü, kimdi,
kim değildi? Bir elinde saf çiviyi tutuyordu, ötekinde gök yıldızlarının sergilendiği çamur bir tablet.
Kendinden geçmişti, aynı, düşünüldüğü gibi. Ve rüyamda ikinci bir adam göründü, bir savaşçı,
elinde, bir ev diagramı çizmiş olduğu bir lapis lazuli tablet tutuyordu. Bana bir karmaşa
sunulmuştu, üstünde alfandan bir tuğla kalıbı ve kalıbın içinde kader tuğlası vardı. Ve kralın
sağında yüklü bir merkep vardı.
Çobanım, dedi tanrıça, senin için rüyanı okuyacağım(yorumlayacağım).Gövdesi yeri ve
göğü dolduran, tacı tanrılığını gösteren ve sağında ve solunda iki aslan, yanında Ġmdugud kuşu
duran adam, tanrı, kardeşim Ningirsu’dur. Sana emri, tapınağı Eninnu’yu inşa etmendir. Önünden
yükselen güneş, senin koruyucu tanrın Ningizzida idi. Onun yılan formu, güneş gibi dünyadan
yükselir. Çivi ve burçların tabletini elinde tutan, düşünüldüğü gibi kendinden geçmiş olan kadın,
kız kardeşim Nisaba idi, sana, tapınağı inşa etmen için uğurlu yıldızlan gösteriyordu. İkinci,
savaşçı, lapis lazuli tablet tutan adam, tanrı Nindub’du. Sana tapınağın tasarımını gösteriyordu.
Ve yüklü hayvan, kralın sağında duran, bu sendin, görevin için hazırlanıyordun…
……... Kral uyandı. Uyumuştu. Kendine geldi, düşteydi. Ve tapınak inşa edilebildiğinde,
tanrı onun türbesine taşındı25.
Eski Yakındoğu insanının zihninde, rüyanın tanrısal mesaj olarak algılanması bağlamında,
en güzel örneklerden birisi de Sumerliler’in Tufan destanında karĢımıza çıkmaktadır. Bu anlatıya
göre Gök Tanrısı Anu, savaĢ yanlısı olan danıĢmanları Enlil, Ninurta, Ennugi ile bir toplantı yapar.
Bu dörtlü toplantı sırasında aldıkları ani kararla birlikte büyük bir tufan oluĢturarak, baĢta insanlar
olmak üzere tüm yaranılmıĢları yok etmeyi kararlaĢtırırlar. Bu sırada Bilgelik Tanrısı Ea’da bu

23
Abdullah Temizkan-Erhan AktaĢ, “Türk Devlet Geleneğinde Ġktidarın MeĢrulaĢtırılmasında Rüyanın Kullanılması”,
Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 33, 2012, s. 14-15.
24
Mustafa Yiğitoğlu, “Antik Yakın Doğu Mitlerinde Tanrı”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi,C.I,
S.1,Karabük 2012, s.120.
25
Joseph Campbell, Batı Mitolojisi (Tanrının Maskesi), Çev. Kudret Emiroğlu, Ġmge Yay., Ankara 1995, s. 103-104.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 79

mecliste bulunmaktadır ancak, alınan tufan kararı onun hiç hoĢuna gitmemiĢtir. Fakat çoğunluğun
sesine uymak zorunda kalmıĢtır. Tufan kararına engel olamayacağını anlayan Ea, en azından bir
kısım insanı bu felaketten kurtarabilmek adına, Tufan anlatısının baĢkahramanı olan
UtanapiĢtim’le26 irtibata geçer. UtanapiĢtim’e bir gemi yapmasını, böylelikle bu felaketten
yanındakilerle birlikte kurtulabileceğini söyler. Neticede olarak Ea’nın isteğini gerçekleĢtiren
UtanapiĢtim ve yandaĢları bu büyük kıyamdan kurtulurlar. Ancak o ve yanındakilerin hayatta kalıĢı
Tanrılar Meclisi’nde hiç de hoĢ karĢılanmaz, tanrılar bu olayı kendilerine karĢı yapılmıĢ bir ihanet
olarak algılarlar. Ġhanetin sorumlusu olarak da Bilgelik Tanrısı Ea’yı görürler. Ea ise yaptığı
savunmasında, tanrısal sırları açıklamadığını, bir rüya aracılığıyla bunu vahiy ettiğini bildirir 27:
“Kim bunları kurtardı, kim haber verdi bütün ölümlüler tufanla yok olacaktı” diye orada
olanlardan yanıt bekliyordu. Oğlu SavaĢ Tanrısı Ninurta, babasına dönerek “Kim olacak, böyle bir
şeyi Ea’dan başka kim yapabilir! dedi. O an tanrı Ea büyük bir hıĢımla ortaya atılarak, “Ey silahşor
Enlil! Hiç düşünmeden, yüreğin acımadan nasıl böyle bir tufan yaparsın! Günahlı olan günahını
çeksin. Başkaldıranların cezası verilsin. Böyle bir tufan yapıp her şeyi yok edeceğin yerde,
insanların arasına bir kurt sokup, onları azalttırsaydın! Bir tufan yapacağın yerde, bir kıtlık olup
ülke harap olsaydı! Tufan yerine Salgın Hastalık Tanrısı İnra’yı çıkartıp insanları öldürtseydin
daha iyi olacaktı. Üstelik Tanrıların sırrını doğrudan doğruya söylemedim. Yalnız akıllı
Utanapitimşim’e bir rüya gördürdüm28.
Eski Yakındoğu insanı için rüyaların bir diğer fonksiyonu ise, kehanetler içermesi ve
gelecekle ilgili bilgiler vermesidir. Bugün pozitif bilim de rüya konusunda buna benzer bir
yaklaĢım sunmaktadır. Jung’a göre rüyalar gelecekle ilgili tahminlerden ziyade yaĢanacak olayların
kesin habercisidir”29. Eski Yakındoğu tarihi sürecinde bu yaklaĢımın en somut örneği,
Sumerliler’in muazzam eseri GılgamıĢ 30 destanında görülmektedir.
Destanın çalıĢmamızı ilgilendiren bölümünün ana hatlarına baktığımızda; halkı tarafından
çok sevilen GılgamıĢ her Ģeye sahip olmasına rağmen, kendisine denk ve arkadaĢlık edebileceği hiç
kimseyi bulamamaktadır. Onun bu durumuna üzülen tanrılar ona arkadaĢ olması için vahĢi bir
hayvan olan Enkidu’yu yaratırlar. Yakın bir tarihte Enkidu’nun geleceği ise GılgamıĢ’a iki farklı
rüyayla tanrılar tarafından bildirilir. Bir rahibe tarafından ehlileĢtirilen Enkidu GılgamıĢ’ın en yakın
dostu ve yardımcısı olur. Diğer yarısını bulduğuna inanan GılgamıĢ ortağı olan Enkidu ile birlikte
Çam Ormanı’ndaki devi yani, Humbaba’yı öldürmeye giderler. Bu yolculuk sırasında GılgamıĢ
kehanet içeren iki rüya daha görür. Bunun ardından gelen serüven GılgamıĢ ile aĢk tanrıçası ĠĢtar
arasında yaĢanır. ĠĢtar GılgamıĢ’a evlenme önerisinde bulunur. GılgamıĢ bunu reddeder. Onuru
kırılan ĠĢtar GılgamıĢ’ı öldürmek için yeryüzüne bir boğa gönderir. GılgamıĢ, Enkidu’nun da
yardımıyla boğayı öldürür. Enkidu rüyasında, boğayı öldürdüğü için tanrılar tarafından ölüme
mahkûm edildiğini görür. Destanın bundan sonraki bölümüyle ilgili tabletler bulunamamıĢtır. Ama

26
Tufan anlatısın da UtanapiĢtim dindar, tanrı korkusu bilen rüyalarında devamlı olarak tanrısal mesaj alan bir kral olarak
tasvir edilmiĢtir. Bk. S. N. Kramer, Tarih Sümer’de Başlar, Çev. Muazzez Ġlmiye Çığ, TTK Yay., Ankara 1998, s. 129.
27
Muazzez Ġlmiye Çığ, Gılgameş, Kaynak Yay., Ġstanbul 2000, s. 64-71.
28
Çığ, a.g.e., s. 71.
29
Çetin, a.g.m., s. 260.
30
Sumer mitolojisinin baĢkahramanı olan GılgamıĢ, Akad mitolojisinde de önemli bir kiĢiliktir. GılgamıĢ destanına göre,
üçte ikisi tanrı, üçte biri insan olarak yaratılmıĢtır. GılgamıĢ, aynı nitelikte ve çok az değiĢiklikle Babil destanlarında da
baĢkahramanı olarak karĢımıza çıkmaktadır. Uruk kralı olarak 120 yıl egemenlik sürdüğü söylenen bu tanrı-kral Sumer
kral listelerinde, tufandan sonra ülkeyi yönetmiĢ, ikinci hanedan soyundan Uruk Hanedanının beĢinci kralı olarak
görülmektedir. Bkz. Özdemir Özbay, Dünya Mitolojisi ve Nartlar, Kafkas Derneği Yay., Ankara 1999, s. 127.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
80 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

destanın devamının yer aldığı GılgamıĢ’ın Enkidu için yaktığı ağıtı, düzenlediği görkemli cenaze
törenini, sonunda Enkidu’nun ölüler dünyasına göçtüğünü anlatan tabletler bulunabilmiĢtir 31.
I. Tablet, GılgamıĢ’ın bir göktaĢı ve bir yıldız hakkında gördüğü iki rüya ile sona erer. Ġkisi
de güçlü bir ortağın GılgamıĢ’a geleceği ve birbirlerini sevecekleri anlamlarında yorumlanır. Ama
bu olumluluklara rağmen II. Tablet, Enkidu’nun savaĢarak gelmesi ve Ģehvete doğru giderken
GılgamıĢ’ın yolunu kesmesiyle sona erer. GüreĢ maçının neticesinde iki karakter savaĢmak için
değil, arkadaĢ olmak için yaratıldıklarını fark ederler. Hemen ardından, bir bağırıĢıyla el bastıran,
bir sözüyle yangın çıkartan ve bir nefesiyle ölüm getiren Çam Ormanı’ndaki devi,
Humbaba’yı(eski uyarlamalarda Huwawa) öldürmek için birlikte tehlikeye atılmaya karar verirler.
Uruk’un yüce danıĢmanları böyle bir plana karĢı çıkarlar, ama III. Tablet’in baĢında bu tehlikeli
görev üzerinde uzlaĢtıkları ve güzel tavsiyeler verdikleri anlatılır. DanıĢmanların tavsiyelerini
alarak GılgamıĢ ve Enkidu yüce kraliçe Ninsun’a danıĢmaya giderler. Ninsun, Enkidu’nun
arkadaĢını koruması, böylece GılgamıĢ’ın sağ salim dönmesi için GüneĢ Tanrısı ġamaĢ’a adak
adar. Maalesef kötü durumda olan IV. Tablet iki arkadaĢın yola çıkmalarını, azıklarını yemelerini
ve kamp kurmalarını anlatmaktadır. Hem kendi karakterlerine hem de destan geleneğine sadık bir
Ģekilde devam eden yazıda GılgamıĢ’ın “fazlasıyla üzücü” iki rüya gördüğü ve Enkidu’nun bu
rüyaları Humbaba’ya karĢı yaptıkları yolculuklarının baĢarılı geçeceği Ģeklinde yorumladığı
anlatılır. V. Tablet, arkadaĢının Humbaba’nın sığınağına varmalarını anlatır. VII. Tablet iyi
korunmamıĢtır ve baĢındaki yaklaĢık yirmi satır eksiktir. Neyse ki Hititçe uyarlamasıyla kısmen
tamamlanabilmektedir ve bu satırda Gökyüzünün Boğası’yla yaptıkları büyük dövüĢün ertesinde
Enkidu’nun gördüğü rüyayı anlatmaktadır. GılgamıĢ arkadaĢını dinledikten sonra “gözyaĢlarına
boğulur”. Büyük tanrılara yalvarmaya gider. Enkidu kaderine küser ve ilk önce kendisini kötü yola
düĢüren ġamhat’ı lanetler. Enkidu’nun öfkesi diner ve ġamhat’ı affeder. Hastalanır ve rüyalarında
kendi ölümünü ve yer altı dünyasına gidiĢini görür. Yataklara düĢer, on iki gün boyunca yatar ve
gittikçe güçsüzleĢir. VIII. Tablet’in baĢındaki dokunaklı konuĢmada, GılgamıĢ arkadaĢına veda
eder. Onun için yas tutacakların listesini yapar: Uruk’un yaĢlıları, kırlar, araziler, mersin, çam ve
selvi ağaçları32.
Kehanet içeren diğer bir rüya örneği ise, Babil Kralı Nabukadnezar’ın gördüğü ardıl iki
rüyadır ki biz burada bu rüyalardan sadece ilkini sizlerle paylaĢacağız. Bilindiği gibi Babil kralı
33

Nabukadnezar idaresindeki ordu M.Ö.587’de Kudüs’ü kuĢatmıĢ ve M.Ö.586’da Ģehri ele

geçirmiĢtir. BaĢta din adamları olmak üzere seksen kadar Yahudi lider idam edilmiĢtir. Dönemin
Yahudi kralı Zedekias kör edilmeden önce bütün oğulları gözlerinin önünde boğdurulmuĢ, kendisi
de zincire vurularak Babil’e götürülmüĢtür. Böylece Yahuda Krallığı iĢgal edilmiĢ, surları,
Süleyman Mabedi, kaleleri yakılıp yıkılmıĢtır. Netice olarak Yahudiler siyasi bir topluluk olarak
uzun yıllarca tarih sahnesinden silinmiĢ ve Yahudiler’in büyük Babil Sürgünü baĢlamıĢtır 34.
Nabukadnezar Babil’e getirilen Ġsrailliler arasından kral soyundan gelme ya da soylu bazı gençlerin
seçilip saraya getirilmesini emretmiĢtir. Bu gençler kusursuz, yakıĢıklı, her konuda bilge, bilgili,
öğrenmeye yetenekli, sarayda görev almaya uygun nitelikte kiĢiler olmalıydı. Babil âlimleri onlara
Kildaniler’in dilini ve yazısını öğretecekti. Seçilen gençlerin arasında Yahudalılar’dan Daniel’de

31
Daha geniĢ bilgi için Bkz. Çığ, Gılgamış.
32
Mccall, a.g.e., s. 60-67; Oppenheim, a.g.m., s.213 vd.
33
Bu rüyanın gerçekliliği tartıĢmalı olup, bu konuda kaynak gösterilebilecek tek eser Tevrat’tır. Encyclopaedia
Judaica’nın Nabukadnezar maddesinde, Daniel kitabında yer alan bu anlatının efsanevi bir hikâyeden ibaret olduğu, bu
hikâyede geçen Nabukadnezar isminin yanlıĢlık taĢıdığı iddia edilmektedir. Burada geçen Nabukadnezar ismi yerine
Nobanidus yazılması gerektiği savunulmaktadır. Zira Kurman Yazmaları’ndaki Aramca bir metinde Daniel Kitabı’ndaki
Nabukadnezar’ın rüyasının anlatıldığı kısma benzer Nobanidus’a ait rüyalar aktarılmaktadır. Bk. Ali Osman Kurt,
“Yahudi Kaynaklarında Kral Tipolojileri: Nebukadnezzar ve Korer Örneği”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/2, Sivas
2006,s.428, dipnot 28.
34
Ali Uğur, Dünya Gündemindeki İsrail, Burak Yay., Ġstanbul 1982, s.34.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 81

vardı. Bununla birlikte Daniel’e Babil Sarayı’nda BelteĢassar denmeye baĢlanmıĢtı. Yahudilerin
Babil esareti devam ederken Kral Nebukadnessar bir rüya gördü 35. Nabukadnezar rüyasını
yorumlaması için Babil’de bulunan bütün falcı, kildani ve büyücülerinden yardım ister, ancak hiç
biri kralın rüyasını yorumlayamazlar. Netice olarak rüyayı yorumlayabilen tek kiĢi
Nabukadnezar’ın Beltesatsar dediği Daniel olmuĢtu 36.
Nebukadnessar'ın gördüğü rüya hakkında:
“Kral, rüyasının ne anlama geldiğini söylesinler diye sihirbazları, falcıları, büyücüleri,
yıldızbilimcileri çağırttı. Hepsi gelip kralın önünde durdular. Kral: “Beni üzüntüyle sarsan bir düş
gördüm. Ne anlama geldiğini öğrenmek istiyorum” dedi. Yıldızbilimciler Aramice: “Ey kral, sen
çok yaşa!” dediler, “Düşünü bu kullarına anlat ki, ne anlama geldiğini söyleyelim.” Kral:
“Gördüğüm düşü ve ne anlama geldiğini bana açıklamazsanız, kararım kesin, paramparça
edileceksiniz” diye karĢılık verdi: “Evleriniz de çöplüğe çevirilecek. Ama düşü ve ne anlama
geldiğini açıklayabilirseniz, sizi büyük armağanlarla ödüllendirip onurlandıracağım. Onun için
bana düşü ve ne anlama geldiğini açıklayın.”
Onlar yine: “Ey kral, düşü bu kullarına anlat ki, ne anlama geldiğini söyleyelim”
dediler. Bunun üzerine kral: “Kararımın kesin olduğunu bildiğiniz için zaman kazanmak
istediğinizi anlıyorum” dedi, “Ama düşün ne olduğunu bana açıklamazsanız, sizin için tek ceza
vardır. Durumun değişeceğini umarak bana yalan yanlış şeyler söylemek için aranızda
anlaşmışsınız. Şimdi bana düşün ne olduğunu söyleyin ki, ne anlama geldiğini açıklayabileceğinizi
anlayayım.” Yıldızbilimciler: “Yeryüzünde senin bu isteğini yerine getirecek tek kişi yoktur” diye
yanıtladılar: “Kaldı ki, büyük, güçlü hiçbir kral bir sihirbazdan, falcıdan ya da yıldızbilimciden
böyle bir şey istememiştir. Kralın isteğini yerine getirmek güçtür. İnsanlar arasında yaşamayan
ilahlardan başka krala bunu açıklayabilecek kimse yoktur.” Buna çok öfkelenen kral, Babil’deki
bütün bilgelerin öldürülmesini buyurdu. Böylece hepsinin öldürülmesi için buyruk çıktı. Daniel’le
arkadaĢlarının öldürülmesi için de adamlar gönderildi. Daniel Babil’in bilgelerini öldürmeye giden
kralın muhafız alayı komutanı Aryok’la bilgece, akıllıca konuĢtu. Aryok’a: “Kralın buyruğu neden
bu denli sert?” diye sordu. Aryok durumu Daniel’e anlattı. Bunun üzerine Daniel krala gidip
düĢünün ne anlama geldiğini söyleyebilmesi için zaman istedi. Sonra evine dönüp olup bitenleri
arkadaĢları Hananya’ya, MiĢael’e, Azarya’ya anlattı. Göklerin Tanrısı’na yakarmalarını istedi; öyle
ki, Tanrı onlara lütfedip bu gizi açıklasın ve kendisiyle arkadaĢları Babil’in öbür bilgeleriyle
birlikte öldürülmesinler. Gece giz bir görümde Daniel’e açıklandı. Bunun üzerine Daniel göklerin
Tanrısı’nı övdü. ġöyle dedi: “Tanrı’nın adına öncesizlikten sonsuzluğa dek övgüler olsun! Bilgelik
ve güç O’na özgüdür. O’dur zamanları ve mevsimleri değiştiren. Kralları tahttan indirir, tahta
çıkarır. Bilgelere bilgelik, Anlayışlılara bilgi verir. Derin ve gizli şeyleri ortaya çıkarır, Karanlıkta
neler olduğunu bilir, Çevresi ışıkla kuşatılmıştır. Ey atalarımın Tanrısı, Sana şükreder, seni
överim. Sen ki, bana bilgelik ve güç verdin, Senden istediklerimizi bana bildirdin Ve kralın düşünü
bize açıkladın.”
Daniel’in rüyayı yorumlaması hakkında:
Daniel, kralın Babil’in bilgelerini öldürmeye atadığı Aryok’a giderek: “Babil’in
bilgelerini yok etme” dedi: “Beni krala götür, düşünün ne anlama geldiğini
açıklayacağım.” Aryok onu hemen krala götürdü ve, “Sürgündeki Yahudalılar arasında kralın
düşünü yorumlayabilecek birini buldum” dedi. Kral, öbür adı BelteĢassar olan Daniel’e:
“Gördüğüm düşü ve ne anlama geldiğini bana söyleyebilir misin?” diye sordu. Daniel Ģöyle

35
Tevrat, Daniel, 1-21/2-1.
36
Kurt, a.g.m., s.428.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
82 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

yanıtladı: “Kralın açıklanmasını istediği gizi ne bir bilge, ne falcı, ne de sihirbaz

açıklayabilir. Ama gökte gizleri açıklayan bir Tanrı var. Gelecekte neler olacağını Kral
Nabukadnezar’a O bildirmiştir. Yatağında yatarken gördüğün düş ve görümler şunlardır: “Sen, ey
kral, yatarken gelecekle ilgili düşüncelere daldın, gizleri açan da neler olacağını sana bildirdi.
Bana gelince, ey kral, öbür insanlardan daha bilge olduğum için değil, düşünün ne anlama
geldiğini bilesin, aklından geçenleri anlayasın diye bu giz bana açıklandı. “Ey kral, düşünde
önünde duran büyük bir heykel gördün. Çok büyük ve olağanüstü parlaktı, görünüşü ürkütücüydü.
Başı saf altından, göğsüyle kolları gümüşten, karnıyla kalçaları tunçtan, bacakları demirden,
ayaklarının bir kesimi demirden, bir kesimi kildendi. Sen bakıyordun ki, bir taş insan eli değmeden
kesilip heykelin demirden, kilden ayaklarına çarparak onları paramparça etti. Demir, kil, tunç,
gümüş, altın aynı anda parçalandı; yazın harman yerindeki saman çöpleri gibi oldular. Derken bir
rüzgâr çıktı, hiç iz bırakmadan hepsini alıp götürdü. Heykele çarpan taşsa büyük bir dağ oldu,
bütün dünyayı doldurdu. “Gördüğün düş buydu. Şimdi de ne anlama geldiğini sana
açıklayalım. Sen, ey kral, kralların kralısın. Göklerin Tanrısı sana egemenlik, güç, kudret, yücelik
verdi. İnsanoğullarını, yabanıl hayvanları, gökteki kuşları senin eline teslim etti. Seni hepsine
egemen kıldı. Altından baş sensin. Senden sonra senden daha aşağı durumda başka bir krallık
çıkacak. Sonra bütün dünyada egemenlik sürecek tunçtan üçüncü bir krallık çıkacak. Dördüncü
krallık demir gibi güçlü olacak. Çünkü demir her şeyi kırıp ezer. Demir gibi tümünü kırıp
parçalayacak. Ayaklarla parmakların bir kesiminin çömlekçi kilinden, bir kesiminin demirden
olduğunu gördün; yani bölünmüş bir krallık olacak bu. Öyleyken onda demirin gücü de bulunacak,
çünkü demiri kille karışık gördün. Ayak parmaklarının bir kesimi demirden, bir kesimi kilden
olduğu gibi, krallığın da bir bölümü güçlü, bir bölümü zayıf olacak. Demirin kille karışık olduğunu
gördüğüne göre halklar evlilik bağıyla birbirleriyle karışacaklar ama, demirin kille karışmadığı
gibi onlar da birbirine bağlı kalmayacaklar. “Bu krallar döneminde göklerin Tanrısı hiç
yıkılmayacak, başka halkın eline geçmeyecek bir krallık kuracak. Bu krallık önceki krallıkları ezip
yok edecek, kendisiyse sonsuza dek sürecek. İnsan eli değmeden dağdan kesilip gelen taşın demiri,
tuncu, kili, gümüşü, altını parçaladığını gördün. Ulu Tanrı bundan sonra neler olacağını krala
açıklamıştır. Düş gerçek, yorumu da güvenilirdir37.”
Bu yorum üzerine Kral Nabukadnezar, Daniel’i Babil’e vali olarak atadı, ayrıca onu
Babil’in bütün bilgelerinin baĢkanı seçti38.Nabukadnezar’ın rüyasında gördüğü putun parçalanması
olayı ise, Daniel tarafından Nabukadnezar’ın krallığıyla birlikte yok olacağı Ģeklinde yorumlanmıĢ
apaçık bir kehanetti39.
“Kurigalzu, Esagila’ya girdi. Ruhlar ona yaklaştı ve …Yatağında uyumaya başladığında,
bir rüya gördü”40 Ģeklinde baĢlayan Geç Babil dönemine ait olan ve halen British Museum’da
sergilenen bir tablette ise, Kasit krallarından Kurigalzu’nun, Tanrı Bel’in tapınağında yapılan bir
arınma ritüelinin ardından, Esagila tapınağında uyuyarak rüyasında Tanrı’dan bir mesaj almayı
beklediğinden bahsedilmektedir 41. Bu uygulama, Ġslami gelenekte var olan ve abdest yoluyla

37
Tevrat, Daniel, 2/1-45.
38
Tevrat, Daniel, 2/48.
39
Kurt, a.g.m., s.427.
40
5. mku-ri-gal-zu <DIŠ>a-na é-sag-íl i-te-ru-u[b x x (x)]
6 .za-qí-qí it-hu-šu-map u-uh-pu-ú-hu-ú su ? bu x[x (x)]
7.sa-lil ina ma-a-a-IL-ti-sú mku-ri-gal-zu šutta(MÁŠ.GI6)
i-na-[tal]. Çivi yazılı metnin devamı için bkz. Ġrving L.Finkel, “The Dream of Kurigalzu and the Tablet of Sins”,
Anatolian Studies, Vol.33, Special Number in Honour of the Seventy-Fifth Birthday of Dr.Richard Barnett, 1983, s.78
vd.
41
Finkel, a.g.m., s. 75-76.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 83

temizlendikten sonra istihareye yatma uygulamasını hatırlatmaktadır. Aynı uygulama, sonraki

dönemlerde Anadolu’daki Hititler’de de görülecektir 42.
Kehanet ve rüya yorumu geleneğinin Sumer ve Babil toplumlarının yanı sıra Asurlular’da
da var olduğu anlaĢılmaktadır. Nitekim, Asur Kralı Asurbanipal’e ait olan Ninive Kütüphanesi
kalıntıları arasında kopyaları yapılmıĢ Babil rüya tabletleri bulunmuĢtur. Asurlular için rüyalar bir
kehanetti. Onlar rüyaların mutlaka bir uzmanca doğru yorumlanması gerektiğine inanıyorlardı.
Rüya yorumcuları mesleklerinde baĢarılı olabilmek için rüya kehanetleri koleksiyonundan
yararlanıyordu. “Asur Rüya Kitabı” adı verilen bu koleksiyon on bir tabletten oluĢuyordu. Bunların
birincisiyle sonuncusu, büyülere ve yıkım ya da hastalıkları önceden bildiren kötü rüyaların
etkilerini yok etmeye yönelik gerekli törenlere ayrılmıĢtır. Bu koleksiyonda uyuyan kiĢileri uğursuz
rüyalara karĢı koruyacak törenlere de yer verilmiĢtir43.

Asur rüya kitabından birkaç örnek vermek gerekirse:

“Eğer bir adam rüyasında elma yerse, o kalbinin arzuladığına sahip olacak”44.
“Eğer bir adama rüyasında birisi sedir verirse, o, babasını ya da ilk oğlunu kaybedecek”45.
“Eğer bir adama birisi rüyasında bal verirse, o kalbinden geçen arzuya kavuşacak”46.
“Eğer bir adama birisi rüyasında su verirse, onun günleri (ömrü) uzun olacak”.
“Eğer bir adama birisi rüyasında şarap verirse, ömrü kısa olacaktır”47.

2.2. Eski Anadolu’da Rüya

Birçok toplumun inanç sisteminde olduğu gibi, eski Anadolu toplumlarının inancında da
insanlar tanrıların gazabından korkmaktaydılar. Öyle ki, tanrıları hoĢ tutmak kralın öncelikli
görevleri arasında idi. Bu yüzden kral tanrıların tapınaklarını ziyaret etmek ve erdemli bir kiĢiliğe
sahip olmak zorundaydı. Eğer tanrıları kızdıracak bir harekette bulunursa, bu öfkenin nedenini
bulmak, kusurunu düzeltmek ve af dilemek de yine kralın göreviydi. Böyle durumlarda iĢlenen
kusurun ne olduğunu bulmak son derece zordu, çünkü tanrılar insan biçiminde düĢünülmüĢ olsalar
da, kusurun niteliğini açıklamak için kullarının karĢısına çıkmamaktaydılar. Bu noktada tıpkı
Mezopotamya toplumlarında olduğu gibi, rüyalar devreye giriyordu, tanrılar taleplerini rüyalar
aracılığıyla yeryüzü halkına iletiyordu 48. Anadolu coğrafyası için beklide bu inancı en güzel anlatan
mitolojik hikâye Avcı Kešši olarak adlandırılan Hurri kökenli Hitit masalıdır.
Söz konusu edebî metinde evlendikten sonra av yapmayı ve tanrılara kurban sunmayı ihmal
eden bir avcı olan Kešši’nin, annesinin sızlanmaları üzerine tekrar ava gidiĢiyle birlikte bu av
sırasında gördüğü, kötülük haber veren, yedi rüyadan bahsedilmektedir 49.

42
Bu hususa çalıĢmanın sonraki bölümünde değinilecektir.
43
Dönmez, a.g.m., s. 41-42.
44
Oppenheim, a.g.m., s. 272.
45
Oppenheim, a.g.m., s.277.
46
Oppenheim, a.g.m., 279.
47
Oppenheim, a.g.m., 280.
48
J.G.Macqueen, Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, ArkadaĢ Yayınları, Ankara, 2001, s.129.
49
Güngör Karauğuz, Hitit Mitolojisi, Çizgi Kitapevi, Konya 2001, s. 169 vd.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
84 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

Masalın genel temasına bakıldığında ise; Kešši hünerli bir avcıdır o denli baĢarılıdır ki
onun avları tanrıların günlük geçimini sağlamaya yetmektedir. O her gün av dönüĢü tanrılar için
birçok kurban sunmaktadır. Ancak günlerden bir gün Kešši Sintalimeni adında bir kıza âĢık olur ve
onunla evlenir. Bu evlilikle birlikte Kešši’nin av hayatı da bitmiĢtir. Kešši artık sadece eĢiyle vakit
geçirmek istemektedir. Bu durum baĢta tanrılar olmak üzere Kešši’nin annesini de rahatsız
etmektedir. Bu durum üzerine oğluna sürekli telkinlerde bulunan yaĢlı kadın onu tekrar ava
çıkmaya ikna eder. Ancak iĢler Kešši’nin umduğu gibi gitmez. Kešši Natara Dağı’na gittiği zaman
kızgın tanrılar ondan avlanabileceği tüm hayvanları saklamıĢlardır. Bir insan tanrıları unutursa,
tanrılar da onu unuturdu. Avcı Kešši eli boĢ eve dönmemek için üç ay boyunca aç susuz dağlarda
dolaĢmıĢtır. Sonunda yorgunlukta bir ağaç altında uyuya kalmıĢtır. ĠĢte metnin bu kısmından sonra
Kešši’nin tanrısal mesajlar içeren yedi rüyası anlatılmaktadır:
Akadca, Hurrice ve Hititçe versiyonları bulunan “Avcı Kešši ve Karısı” adlı masalın ilgili
yerlerinin tercümesi Ģöyledir;
“[ ] Kešši sen [ ] dağlarda ye [ ], onun giysisi üzerinde [ ] uzanır [ ].
Kešši [ikinci defa bir rüya ] gördü.
O [üçüncü bir rüya ] gördü. Natara Dağı’ndan [ ] şehrine yukarı getirdi. [ ] ve [ ]. Ve
hizmetçileri onun annesine gitti.
O dördüncü bir rüya gördü. Bazaltan ağır bir taş parçası gökyüzünden düştü ve hizmetçiler
ve “tanrının adamı” onun altında ezildi.
O beşinci defa bir rüya gördü: Kešši’nin tanrı babaları bir ateş tutuşturuyorlardı.
O altıncı defa bir rüya gördü: Ağaçtan yapılmış bir halka Kešši’nin boynundaydı ve
aşağıda bir kadının ayak bileği, Kešši’nin ayak bileğinin üzerine yerleştirilmişti.
O yedinci defa bir rüya gördü. Kešši aslanların arkasından gitti. Ve o kapıdan çıkarken, o
kapının önünde sfenks ve yılanlar buldu.
Ertesi sabah güneş doğduğunda, Kešši bir sesle uykudan uyandı ve annesine akşam
gördüğü rüyaları anlatmaya başladı.
Kešši annesine sordu: [Biz nasıl] davranacağız? Dağa gidecek miyiz? Dağda ölecek
miyiz? Dağda bana [ o]lur mu? Annesi Kešši’yi şöyle yanıtladı: “Rüyaların anlamı şudur. Bütün
çimenler büyür. Rüyalar, [ ] şehrinin [ ]. Onun aşağısından bir nehir akar. [ ] günde [ ]
orman [ ] ölmeyeceğiz. [ ] mavi yün [ ]” 50.
Metnin geri kalan kısmı kırıktır. Bu masalda da açıkça görüldüğü gibi Tanrılar iletmek
istedikleri mesajlar için en ideal yol olarak rüyaları kullanmıĢlardır. Gerçekten, Hititler, tanrıların
rüya yoluyla da insana isteklerini bildirebildiklerine inanmaktaydılar. Rüya aracılığıyla görünüp,
dileklerini söyleyebilirler, herhangi bir nedenle kızmıĢlarsa, bunu açıklayabilirlerdi. Ġnsan, rüya
yoluyla suçundan arındırılmasını tanrılardan dilenebilirdi. Ayrıca, doğal olarak görülen rüyanın
yanı sıra, bir tür rüya falı denilebilecek, istihare rüyaları vardı ki, bunlar, Hititçe’de šuppi šešk
[dinsel bakımdan temiz uyku (incubation)] terimi ile ifade olunmuĢtur. Bu, belirli bir konuda
tanrılardan yanıt almak için, dinsel yönden temizlenerek, rüya görmek için uykuya yatmaktı. Rüya
unsurunun en önemli rol oynadığı dönem III. HattuĢili (MÖ 1275-1250) devri olmuĢtur.

50
Karauğuz, a.g.e., s. 210-211.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 85

III. HattuĢili’nin zaman zaman rüyasına girerek öğütler veren 51 ġamuha kenti ĠĢtar’ı [AĢk
ve SavaĢ Tanrı(ça)sı], Lawazantiya kenti (Elbistan/ Kara Höyük) ĠĢtar’ının rahibinin kızı Puduhepa
ile evlenmesini rüya yoluyla kendisine bildirmiĢtir52. Nitekim HattuĢili:
“Tanrının emriyle, Rahip Bentipsarri’nin kızı Puduhepa’yı zevceliğe aldım” 53demektedir.
Bunun yanında sürekli “kötü rüyalar” gören bir insanın ruh hastası olduğuna dair bir inanç da
vardı54.
Mesaj olarak rüyaları kullananlar salt tanrılar değildi. Hitit inancına göre ölüler dünyası,
yaĢayan insanların dünyasına karĢı sıkı sıkıya kapalı olmasına karĢın, kendilerinden devamlı olarak
korkulan ölü ruhlarının bir takım yollar bulup, yeryüzü halklarının arasına sızmayı baĢardıkları
inancı da mevcuttu. Ruhlar insanlara rüyalar aracılığıyla gözükerek, özellikle kendilerine gerekli
kurbanlar sunulmadığı durumlarda, insanları rüyalar aracılığıyla rahatsız etmekteydiler 55. Bunlara
ek olarak, Hitit toplumunda rüya yorumu ve ölü yıkama gibi iĢlerin genellikle ihtiyar kadınlar
tarafından yapıldığı anlaĢılmaktadır 56.
Sonuç
Ġlahî mesajlar içerdiğine inanılan rüyaların oluĢum sürecinin, modern çağda bile hala
gizemini koruması, araĢtırmacıları bu konu üzerinde çalıĢmaya sevk etmiĢtir. Bu bağlamda
Psikoloji, Din, Felsefe ve Tarih gibi bilim dalları rüya konusu ile ilgilenmiĢ ve bu bilim dallarında
uzmanlaĢan bilim insanları rüya ile ilgili araĢtırmalar yapmıĢlardır. Bu çalıĢmada, Eski
Mezopotamya ve Anadolu (Hitit) toplumlarında rüya olgusu ve algısı üzerine tespitler yapılmaya
çalıĢılmıĢtır.
Rüya olgusu, dinsel kaynaklarda olduğu gibi, mitolojik kaynaklarda da büyük yer iĢgal
etmiĢ ve hemen hemen her toplumda ve kültürde rüyaya belirli manalar yüklenmiĢtir. Ancak ortak
payda, rüyaların Tanrısal bir mesaj içerdiği ve geleceğe dair ipucu sunabildiği yönündedir.
Gerçekten, hem Mezopotamya hem Anadolu toplumlarında rüyalar, bir kehanet vasıtası olarak
algılanmıĢlardır. Bunun için rüya yorumcularına baĢvuran bu toplumlar, gördükleri kötü rüyaların
etkilerinden kurtulmak için de çeĢitli yollar denemiĢlerdir.
Yaptığımız bu derleme çalıĢmasında, rüyaların büyük ölçüde yer aldığı mitolojik
belgelerden yola çıkarak, Mezopotamya ve Anadolu toplumlarına ait söz konusu belgeleri
irdelemeye çalıĢtık. Burada gördük ki, Gudea örneğinde olduğu gibi, krallar yaptıkları ya da
yapacakları icraatları meĢrûlaĢtırmak amacıyla da rüyaları kullanmıĢlardır. Nitekim, dinin ve
tanrıların önemli olduğu Eski Yakındoğu toplumlarında rüyaların Tanrısal mesajlar içerdiğine

51
III.HattuĢili küçükken bir hastalığa yakalanmıĢ ve bu nedenle rahip olarak yetiĢtirilmesi için tapınağa verilmiĢtir. Bu
olayı otobiyografisinde Ģu Ģekilde anlatmaktadır: “Efendim İştar, kardeşim Muvattali’yi babam Murşili’ye rüyasında
gönderdi: “Yıllar, Hattuşili için kısadır; o sağlıklı değildir. Onu bana ver;o, benim rahibim olsun. O zaman sağlıklı
olur” ve babam beni, küçük çocuğunu aldı ve beni tanrıçanın hizmetine verdi”. ĠĢte bu nedenledir ki, HattuĢili, Hitit
tahtında kaldığı sürece ĠĢtar’ın kendisini koruduğuna inanmıĢ ve önemli olaylarda onun desteğini almak için çeĢitli
sunumlarda bulunmuĢtur. Bkz. Ali Dinçol, “Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.1, Görsel Yay., Ankara
1982, s.42,47; Oppenheim, a.g.m., s.198.
52
Murat Orhun, “Hititler’de Karaciğer Falı, KuĢ UçuĢu Falı ve Bunların Etrüskler’deki Uzantısı”, Akademik Bakış, C.3,
S.5, KıĢ 2009, s.235, dipnot.11;Oppenheim, a.g.m., s.197.
53
Ahmet Ünal, “Eski Anadolu’da Feminizmin Öncülerinden Bir Kraliçe Portresi: Kizzuwatnalı Puduhepa”, İdol Dergisi,
Sayı 24, Ankara 1980, s.9.
54
Ahmet Ünal, “Hitit Tıbbının Ana Hatları”, Belleten, XLIV/175, TTK Yay., Ankara 1980, s.493 vd.
55
Ahmet Ünal, “Hititlerde Ölülere Sunulan Kurban Hakkında Bazı DüĢünceler”, Anadolu (Anatolia) XIX, (1975-1976),
Ankara 1980, s.167 vd.
56
Füruzan Kınal, “Eski Anadolu’da Kadının Mevkii”, Belleten, XX/79, TTK Yay., Ankara 1956, s.366.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
86 H. Hande DUYMUŞ FLORIOTI – Elvan ESER

inanılması, doğal olarak rüyaya yüklenen anlamı da önemli kılmaktadır. Bu bağlamda, saray ve
tapınaklarda yer alan rüya yorumcularının önemli devlet kademelerine getirilmeleri de bu önemin
bir sonucu olsa gerektir.
Rüya ile ilgili kayıtlar incelendiği zaman genellikle rüyanın, bir kahraman veya kral
tarafından görüldüğü anlaĢılmaktadır. Rüya gören, neler yapması gerektiği hususunu gördüğü
rüyanın yorumuna göre belirlemiĢtir. Bazen de ne yapması gerektiğini bilemeyen insanoğlu, dualar
edip kurbanlar sunarak, rüyalarında, tanrılardan bu anlamda bir iĢaret, bir yardım beklemiĢlerdir.
Burada önemli olan rüyanın yüklendiği dinsel misyondur ve bu misyonu tarih boyunca hemen
hemen her toplumda görmek mümkündür. Hatta günümüzde Ġslam geleneğinde yer alan istihareye
yatma uygulaması, hem Eski Mezopotamya hem Hitit toplumunda benzer Ģekilde uygulanmıĢtır.
Uykudan önce Ġslam’da abdest yoluyla arınma söz konusu iken, adı geçen toplumlarda bir arınma
ritüelinin ardından rüyaya yatma söz konusudur.

KAYNAKÇA
ARDA, Zeki Cemil; “Anadolu ve Avrupa Mitolojisinde Ġçerik ve Motif KarĢılaĢtırması”, Türk
Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, S.9, Ankara 1999, s.1-6.
CAMPBELL, Joseph; Batı Mitolojisi (Tanrının Maskesi), Çev. Kudret Emiroğlu, Ġmge Yay.,
Ankara 1995.
CEVĠZCĠ, Ahmet; Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yay., Ġstanbul 2002.
ÇETĠN, Özer; “Jung Psikolojisinde Rüya”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.
XIX., S. 2, Bursa 2010, s.249-269.
ÇIĞ, Muazzez Ġlmiye; Gılgameş, Kaynak Yay., Ġstanbul 2000.
DĠNÇOL, Ali; “Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.1, Görsel Yay., Ankara 1982,
s.17-120.
DÖNMEZ, Haydar; “Eskiçağ Ġnsanının DüĢ AnlayıĢı”, İdol Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği
Dergisi, S. 9, Ankara 2001, s.41-44.
FĠNKEL, Ġrving L.; “The Dream of Kurigalzu and the Tablet of Sins”, Anatolian Studies, Vol.33,
Special Number in Honour of the Seventy-Fifth Birthday of Dr.Richard Barnett, 1983,
pp.75-80.
HOOKE, S. H.; Ortadoğu Mitolojisi, Çev. Alaeddin ġenel, Ġmge Yay. Ankara 1991.
KAÇAR, Turhan ; “Bir Tedavi Yöntemi Olarak Aelius Aristides’in Rüyaları”, Toplumsal Tarih
170, Tarih Vakfı Yurt Yay., Ġstanbul 2008, s.72-76.
KARAUĞUZ, Güngör; Hitit Mitolojisi, Çizgi Kitapevi, Konya 2001.
KINAL, Füruzan; “Eski Anadolu’da Kadının Mevkii”, Belleten, XX/79, TTK Yay., Ankara 1956,
s.355-366.
KÖKSAL, Ġsmail; “Rüyaların Fıkhî Boyutu”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2 (2008), s.35-54.
KRAMER, S. N.; Tarih Sümer’de Başlar, Çev. Muazzez Ġlmiye Çığ, TTK Yay., Ankara 1998.
KURT, Ali Osman; “Yahudi Kaynaklarında Kral Tipolojileri: Nabukadnezar ve Korer Örneği”,
C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/2, Sivas 2006, s.423-443.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Kutsal Kitaplar ve Mitolojik Kaynaklar Işığında Eski Yakındoğu’da
Rüya Olgusu ve Algısı Üzerine 87

KUZUBAġ, Muhammet; “Ġlkellere Ait Anlatılarda Rüya Motifi”,Turkish Studies, Vol.2/1,

Winter 2007, s. 305-316.
MACQUEEN, J.G.; Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, ArkadaĢ Yayınları, Ankara, 2001.
MCCALL, Enrietta; “Mezopotamya Mitleri”, Çev. Bircan Baykara, Phoenix Yay., Ankara 2011.
MEMĠġ, Ekrem; Eskiçağda Yaşanmış Büyük Aşklar, Ekin Yay., Bursa 2006.
OPPENHEĠM, A.Leo; “The Interpretation of Dreams in the Ancient Near East. With a Translation
of an Assyria Dream-Book”, Transactions of the American Philosophical Society, New
Series, Vol.46, No.3, 1956, s.179-373.
ORHUN, Murat; “Hititler’de Karaciğer Falı, KuĢ UçuĢu Falı ve Bunların Etrüskler’deki Uzantısı”,
Akademik Bakış, C.3, S.5, KıĢ 2009, s.231-250.
ÖZBAY, Özdemir; Dünya Mitolojisi ve Nartlar, Kafkas Derneği Yay., Ankara 1999.
PETTĠS, Jeffrey B.; “Earth, Dream and Healing: The Integration of Materia and Psyche in the
Ancient World”, Journal of Religion and Health, Vol.45, No.1, Spring 2006, s.113-129.
TEMĠZKAN, Abdullah - AKTAġ, Erhan; “Türk Devlet Geleneğinde Ġktidarın
MeĢrulaĢtırılmasında Rüyanın Kullanılması”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 33,
2012, s.13-22.
Tevrat, Tekvin, Yeni YaĢam Yay., Ġstanbul 2009.
UĞUR, Ali; Dünya Gündemindeki İsrail, Burak Yay., Ġstanbul 1982.
ÜNAL, Ahmet; “Hititlerde Ölülere Sunulan Kurban Hakkında Bazı DüĢünceler”, Anadolu
(Anatolia) XIX, (1975-1976), Ankara 1980, s. 165-174.
ÜNAL, Ahmet; “Eski Anadolu’da Feminizmin Öncülerinden Bir Kraliçe Portresi: Kizzuwatnalı
Puduhepa”, İdol Dergisi, Sayı 24, Ankara 1980, s.5-16.
ÜNAL, Ahmet; “Hitit Tıbbının Ana Hatları”, Belleten, XLIV/175, TTK Yay., Ankara 1980, s.475-
496.
YILAR, Ömer; “Mit-Efsane ve Eğitim”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 11,
Erzurum 2005, s.383-392.
YILMAZ, Kadriye-ÇETĠN, Kamile; “Rüyalar ve Niyazî-i Mısrî’nin Tab’bîrâtü’l-Vâkı’ât Adlı
Eserinde Rüyaların Dili”, Turkish Studies, Vol.2/4 Fall, 2007, s. 1066-1076.
YĠĞĠTOĞLU, Mustafa; “Antik Yakın Doğu Mitlerinde Tanrı”, Tarih Kültür ve Sanat
Araştırmaları Dergisi, C.I, S.1,Karabük 2012, s.119-126.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013