✍️ผ้าในวิถีชีวิตไทดำ โดย ประทับใจ สิกขา

ผาในวิถีชีวิตไทดำ
ประทับใจ สิกขา
ขอมูลทางบรรณานุกรมของหอสมุดแหงชาติ
ผาในวิถชี ีวิตไทดำ – อุบลราชธานี : โรงพิมพมหาวิทยาลัยอ ุบลราชธานี, 2552 100 หนา.
1. ผา 2. ไทดำ จำนวน 200 เลม
ISBN : 978-974-523-197-9
จัดทำโดย
โครงการศึกษาผาเคียนในวิถีชีวิตข องกลุมช าติพันธุไทดำ
กองสงเสริมการวิจัย บริการวิชาการ และทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม
มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ปงบประมาณ พ.ศ. 2551
พิมพที่ โรงพิมพม หาวิทยาลัยอ ุบลราชธานี

เลขที่ 85 ถนนสถลมารค ตำบลเมืองศรีไค อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี 34190
คุณคาความรู และคุณประโยชนใด ๆ ที่เปนก ุศลอันเกิดจากหนังสือฉบับน ี้

ขอนอมอุทิศแ ดร องศาสตราจารย ดร. วิโรฒ ศรีส ุโร
คณบดีผ ูกอตั้งคณะศิลปประยุกตแ ละการออกแบบ มหาวิทยาลัยอ ุบลราชธานี
ซึ่งถึงแกกรรมในระหวางที่ดำเนินโครงการ
กิตติกรรมประกาศ
โครงการศึกษาผาเคียนในวิถีชีวิตกลุมชาติพันธุไทดำนี้สำเร็จลุลวงโดยความรวมมือเปนอยางดียิ่ง
จาก ศูนยว ฒ ั นธรรมไทยทรงดำเขายอยตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี พิพธิ ภัณฑป านถนอม
บานหนองจิก หมูท ่ี 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี ศูนยวฒ ั นธรรมไทยทรงดำบา นหวั เขาจนี
หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี ศูนยอนุรักษศิลปวัฒนธรรมไทยทรงดำดอนคลัง
ตำบลดอนคลัง อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดร าชบุรี กลุมทอผาไ ทยทรงดำ บานดอนมะเกลือ หมูท ี่ 4 ตำบล
ดอนมะเกลือ อำเภออูทอง จังหวัดส ุพรรณบุรี กลุมท อผากี่กระตุกแ ละผลิตภัณฑจ ากผาทอ บานหนองหมู
หมูท ี่ 5 ตำบลสระพฒั นา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดน ครปฐม สำนักศ ลิ ปะและวฒ ั นธรรม มหาวิทยาลัยร าชภัฏ
เลย อำเภอเมือง จังหวัดเลย ศูนยว ฒ ั นธรรมไทยทรงดำบ า นนาปา ห นาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน
จังหวัดเลย ขอขอบคุณ นางพานี แหงหน นางสาวศิริพร พูลสวัสดิ์ นางจุฑาทิพ อินเนียร และเจาหนาที่
สงเสริมก ารทองเที่ยวประจำศูนยว ัฒนธรรมไทยทรงดำ เทศบาลตำบลเขายอย อาจารยถนอม คงยิ้มล ะมัย
เจาของพพิ ธิ ภัณฑป านถนอม อาจารยโ กศล แยมกาญจนวฒ ั น อาจารยโ รงเรียนเตรียมอดุ มศึกษาพฒ ั นาการ
ดอนคลัง นายวิชาญ สระทองคุม ผูใหญบาน และนางสไว สระทองคุม ชาวไทดำบานหนองหมู นางออน
ทันห า นางหนูจร ไพศนู ย ชาวไทดำบา นนาปา ห นาด ทีใ่ หค วามอนุเคราะหข อ มูล และสาธิตก ารทอผา ขอบคุณ
กองสงเสริมการวิจัย บริการวิชาการและทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ที่จัดสรร
งบประมาณดำเนินโ ครงการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ปงบประมาณ 2551 และทายที่สุดโ ครงการนี้จะสำเร็จ
ไมได หากขาดความรวมมือรวมใจจากเจาหนาที่ที่เกี่ยวของทุกทาน ที่ใหความรวมมือจนสำเร็จลุลวงดวยดี
ตามวัตถุประสงคข องโครงการ
คำนำ
โครงการศึกษาผาเคียนในวิถีชีวิตกลุมชาติพันธุไทดำน้ี ไดรับแรงบันดาลใจจากแนวคิดของ
รองศาสตราจารย ดร. วิโรฒ ศรีส โุ ร คณบดีผ กู อ ตัง้ ค ณะศลิ ปประยุกตแ ละการออกแบบ มหาวิทยาลัยอ บุ ลราชธานี
ผูสืบสานงานดานศิลปวัฒนธรรมแถบลุมน้ำโขงและเสียชีวิตในระหวางดำเนินโครงการนี้ ทานตระหนักถึง
ความสำคัญข องภูมิปญญาการทอผา มรดกทางวัฒนธรรมจากรุนสรู ุน สืบทอดกันม าอยางยาวนาน ทั้งด าน
คติความเชื่อ ประเพณี การแสดงฐานะ การตกแตงร างกายใหสวยงาม หรือเพื่อปกปองรางกาย ที่บงบอกอัต
ลักษณของเผาพันธุไดเปนอยางดี เปนงานศิลปะที่ตองใชความพยายาม ขยัน อดทน และความละเอียด
ประณีต ในชวงการอพยพยายถิ่นนี้วัฒนธรรมเกี่ยวกับผาของชาวไทดำไดปรับเปลี่ยนไปบางดวยเหตุผลที่
แตกตางกัน จึงเปนการเสาะหาตำนานผาในอดีตท ี่หลายสวนไดสูญหายไปอันเนื่องจากถูกม องขาม กอนที่ผา
ในวิถีชีวิตไทดำจะสูญหายไปตามกาลเวลา
การลงพื้นทีศ่ ึกษาขอมูลเกี่ยวกับผาเคียนในวิถชี ีวิตไทดำนั้นพบวา “ผาเคียน” ทีช่ าวไทดำใช ไมวาจ ะ
เปนการพันรอบศีรษะ การพันรอบเอว การพันตามแขนหรือขา ซึ่งการพันดังกลาวภาษาถิ่นอีสานโดยทั่วไป
เรียกวา “เคียน” ในปจจุบันน ั้นพ บนอยมาก อาจมีสาเหตุม าจากวิถีชีวิตของชาวไทดำในประเทศไทยปจจุบัน
ไดมีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ที่แตกตางไปจากทางตอนเหนือของเวียดนาม
และสปป.ลาว ผูเ ขียนในฐานะหวั หนาโครงการจงึ ไดท ำการปรับแ ผนการดำเนินงานในชว งระยะเริม่ ตนโครงการ
จากการศึกษาผาเคียนในวิถีชีวิตกลุมชาติพันธุไทดำ เปนการศึกษาผาในวิถีชีวิตไทดำ ทำใหสามารถขยาย
ขอบขายการดำเนินงานไดมากขึ้น ในการศึกษารวบรวมขอมูลพ บวา ไทดำ มีว ัฒนธรรมในเรื่องผาท ี่โดดเดน
เปนเอกลักษณเฉพาะตน บงบอกกาลเทศะ สถานะของผูสวมใส และมีความหมายชัดเจนทั้งหญิงและชาย
การใชผ า ในวถิ ชี วี ติ ไทดำแบงออกเปน 2 กลุม ใหญๆ ไดแก 1) เครือ่ งแตงกาย ซึง่ แ ยกออกเปน เครือ่ งแตงกาย
ในชีวิตประจำวันและเครื่องแตงกายในพิธีกรรม และ 2) สิ่งของเครื่องใช ซึ่งท านผูอานจะไดส าระความรูผาน
ความเชื่อที่มีที่มาของชาวไทดำ โดยเฉพาะอยางยิ่งผ าท ี่ใชในพิธีกรรม
สารบัญ
เรื่อง หนา

ประวัติศาสตรสิบสองจุไท 1
ไทดำ หรือ ลาวโซง 5
การอพยพของชาวไทดำสปู ระเทศไทย 6
ตัวอักษร 9
ลักษณะบานเรือน 11
ทรงผม 17
ประเพณี พิธีกรรมและความเชื่อ 19
ผาในวิถีชีวิตไทดำ 33
เครื่องแตงกาย 34
สิ่งของเครื่องใชท ี่ทำดวยผา 58
การยอมคราม 67
การทอผา 71
ลวดลายผาไทดำ 79
ลวดลายที่ใชเย็บ 82
การปก (แซว) ผาเปยว 87
เอกสารอางอิง 97

ไทดำ
ไทดำ เปนช นชาติไทย ที่เรียกตนเองวา ไต (ไท) หรือ TAI
มีชื่อเรียกหลายชื่อ เชน ล าวโซง ไ ทยโซง ลาวซงดำ ผไู ทยดำ ไทยทรงดำ

ประวัติศาสตรส ิบสองจุไท

ดินแดนแควนสิบสองจุไท หรือสิบสองเจาไต แผนดินบานเกิดเมืองนอนของชนเผาไตหรือไทดำ
แผนดินของบรรพชนไทดำแตครั้งบรรพกาล จนกระทั่งปจจุบัน นับตั้งแตชนเผาไทดำไดอพยพเขามา
ในประเทศไทยในยคุ ข องการตกเปนอ าณานิคมของอาณาจักรตา ง ๆ ย คุ น นั้ แ ผนดินไตหรือแ ควนส บิ สองจไุ ท
เคยตกอยูใ นอารักขาภายใตก ารปกครองของราชอาณาจักรสยาม ใ นรชั สมัยข องพระเจากรุงธนบุรหี รือพ ระเจา
ตาก ชนเผาทอี่ ยูในแควนส ิบสองจุไทนั้นมีหลายเผาพันธุ เชน ไทดำ ไทแดง ไทขาว ขา สาห รือมอญ เขมร
เปนตน ไทดำนับวาเปนชนเผาที่มีจำนวนมากกวาไทขาวหรือไทแดง และเปนชนชั้นผูปกครองหรือเจาเมือง
ปกครองชนหลายเผาม าทุกยุคท ุกสมัย จวบจนกระทั่งเสียเมือง เสียแผนดินใ หแกฝ รัง่ เศส เมือ่ ป พ.ศ. 2432
ก็ยังคงเปนไทดำมาตลอด ไมวาไทดำ ไทแดง ไทขาว พวกเขาจะเรียกขานตัวเองสั้น ๆ วา คนไต แผนดิน
สิบสองจไุ ทในอดีตท ผี่ า นมานนั้ เหมือนถกู สาป เพราะตลอดเวลาทผี่ า นมานบั พ นั ป ส บิ สองจไุ ท ต อ งตกอยูภ าย
ใตมหาอำนาจในยุคนั้น บางครั้งตกอยูภายใตการปกครองของจีน บางชวงก็ตกอยูภายใตการปกครองของ
เวียดนาม แ ละอาณาจักรหลวงพระบาง ใ นชว งทอี่ าณาจักรเหลาน นั้ เรืองอำนาจและไดเขามาครอบครองสบิ สอง
จุไทเปนเมืองประเทศราช จึงตองยอมสงสวยเครื่องบรรณาการใหกับอ าณาจักรเหลานั้นต ลอดมา จนกระทั่ง
ตกมาถงึ ย คุ ท ลี่ าวหลวงพระบางตกเปนเมืองประเทศราชของสยาม ส บิ สองจไุ ทจงึ ต อ งตกมาเปนเมืองในอารักขา
ของสยามโดยปริยาย และนคี่ ือส าเหตุที่บรรพบุรษุ ของไทดำ หรือไ ทยทรงดำไดอพยพเขามาเปนพลเมืองของ
ประเทศสยามนับแ ตร ัชสมัยของพระเจากรุงธนบุรี
ส บิ สองจไุ ท แ ผนดินบา นเกิดเมืองนอนของชนเผาไต ห รือไทดำ (ไ ทยทรงดำ)ใ นอดีตน นั้ ถ กู เรียกขาน
วา เปนดินแดนแหงข ุนเขาหมื่นย อด เพราะพื้นที่ทั้งหมดของแควนส ิบสองจุไทนั้น 90 % เปนภ ูเขานอยใหญ
สลับซับซอนสูงเสียดฟา ภูมิประเทศสิบสองจุไททั้งแควนมีพื้นที่ราบเรียบเปนทุงนาขนาดใหญที่พลเมืองใช
ทำการเกษตร ทำไร ทำนาไดเต็ม 100 % มีอยูเพียง 4 ทุงนาเทานั้นค ือ 1) ทุงเมืองลอ 2) ทุงเมืองถนน 3) ทุง
เมืองเดิก 4) ทุงเมืองแถง ในบรรดาทุงทั้ง 4 นี้ ทุงที่นับวาใหญท ี่สุดคือ ทุงเมืองแถง นอกเหนือจ ากทุงทั้ง 4
นี้ ไมนับวาใหญพอที่จะเรียกวาทุง เพราะเปนพื้นที่ราบตามชองหุบเขาที่พอจะเพาะปลูกไดเทานั้น เพราะ
ฉะนั้นที่ดินทำนาจึงเปนสิ่งที่มีคามากที่สุดของชนเผาไทดำ สิบสองจุไท มีการปกครองดวยระบบมูลนาย
1
ปูจาวทาวนั่งเมืองหรือก ษัตริย ผูปกครองดินแดนสิบสองจุไทคนแรกคือ ทาวลอ เปนลูกชายของทาวสรวงที่
อพยพมาจากนา นเจา ป จ จุบนั ค อื ม ณฑลยนู านของจนี ท า วสรวงอพยพมาถงึ เมืองลอและไดใ หกำเนิดบ ตุ รชาย
1 คน จึงต ั้งชื่อวา ทาวลอ ตามชื่อเมืองที่ปกครองอยู อาณาจักรเมืองลอในสมัยน ั้นถือวาเปนศูนยกลางการ
ปกครองของไทดำ ทุกเมืองที่อยูในอารักขาตองขึ้นกับเมืองลอทั้งหมด ทาวลอมีบุตรชาย 7 คน คือ 1) ปูตา
ดุก 2) ปูตาเหลา 3) ปูลอบลี่ 4) ปูลับลี่ 5) ปูลางงาง 6) ปูลางกวาง และ 7) ปูลานเจื้อง ลูกท ั้ง 6 คนนั้นมี
เมืองที่ทาวลอไดจัดแบงใหปกครอง ยกเวนลานเจื้องคนสุดทองที่ไมมีบานเมืองใหปกครอง ลานเจื้องจึง
ขออนุญาตทา วลอผเู ปนพ อ ข อกำลังพ ลและเสบียงอาหารพรอมอาวุธอ อกตระเวนตตี ามหวั เมืองนอ ยใหญเพือ่
ขยายอาณาเขตเมืองลอใหกวางขวางขนึ้ ต ไี ดเมืองไหนถา ยงั ไ มถกู ใ จหรือเล็กไ ป ล า นเจือ้ งกม็ อบใหขนุ ท หารที่
ไววางใจปกครองแทน สวนตัวกต็ ีหัวเมืองไปเรื่อย ๆ เพื่อหาที่ตั้งเมืองใหได จนกระทั่งยกไพรพลมาถึงภ ูฟา
ไดยินคนพูดกันไปทั่ววา มีเมืองหนึ่งเปนทุงนากวางขวางสุดลูกห ูลูกตาท มีแมน้ำไ หลผานกลางทุงนาจากเหนือ
ไปใต ลานเจื้องไดยินเชนน ั้นจึงสั่งใหท หารลงจากภูฟาม าถึงทุงกวางแหงนั้น ลานเจื้องเห็นแลวพึงพอใจมาก
จึงสั่งใหไพรพลสรางบาน สรางเมือง ณ ทุงกวางแหงน ั้น เมื่อส รางเมืองเสร็จลานเจื้องก็ขึ้นป กครองเมืองแหง
นัน้ แ ละตงั้ ชือ่ เมืองนนั้ ว า เมืองแถง แ ละประกาศยกเมืองแถงเปนเมืองหลวง ท กุ เมืองทอี่ ยูใ นบริเวณอาณาจักร
เมืองแถง ต อ งขนึ้ ต อ เมืองแถง แ ละสง สวย ส ง บ รรณาการใหเมืองแถง น บั แ ตน นั้ ม าเมืองแถงจงึ เปนศ นู ยกลาง
การปกครองของแควนส ิบสองจุไท เมืองแถงมีทาวนั่งเมืองติดตอก ัน 7 คน จนถึงยุคสมัยของทาวเถิง คนที่
8 ชวงนั้นเมืองแถงถูกคุกคามจากอาณาจักรลานชางหรือลาว ทาวเถิงจึงอพยพเมืองลึกเขาไปทางตะวันออก
และตั้งเมืองมวยเปนเมืองหลวงขึ้นแทนเมืองแถง นับแตนั้นมาเมืองมวยจึงเปนศูนยกลางการปกครองและ
เปนเมืองหลวงของแควนส ิบสองจุไท มที าวนั่งเมืองสืบตอก ันมาเรื่อย ๆ จนกระทั่งถึงทาวนั่งเมืองคนสุดทาย
กอนที่แควนสิบสองจุไทจะถูกฝรั่งเศสเขายึดครองเปนอ าณานิคม ชื่อวา ทาวคำฮัก เปนค นที่ 32ของราชวงศ
ลอคำ ท า วนงั่ เมืองคนสดุ ทายของแควนส บิ สองจไุ ทสมัยน นั้ เปนรชั สมัยข องพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา
เจาอยูหัว รัชกาลที่ 5 ของไทย เมื่อป  พ.ศ. 2427 สิบสองจุไทถูกพวกฮอเขารุกรานเผาบานเผาเมืองไปทั่ว
ทาวคำฮักกลัวพวกฮอ จึงอพยพพลเมืองมาพึ่งพระบรมโพธิสมภารของรัชกาลที่ 5 ลี้ภัยอยูที่กรุงเทพฯ ถึง
3 ป เมื่อฝรั่งเศสเขายึดสิบสองจุไทจากไทยไปแลว ทาวคำฮักจึงขอพระบรมราชานุญาตจากรัชกาลที่ 5
ขอกลับคืนสบู านเกิดเมืองนอนของตน หลังจากทถี่ ูกยึดครองจากฝรั่งเศส สิบสองจุไทจึงไรทาวนั่งเมือง และ
ฝรั่งเศสไดจัดตั้งสหพันธรัฐไตขึ้น เรียกวา สิบหกเจาไต และแตงตั้งไทขาว เมืองไล ขึ้นเปนเจาแผนดินชื่อ
2
แดววนั ล อง แ ละในป พ .ศ.2 4 9 7 ข บวนการเวียดมนิ ท น ำโดยโฮจิม นิ ท เขาโ จมตีค า ยทหารกองทัพข องฝรัง่ เศส
ทีเ่ มืองแถงแตกพา ยแพย บั เยินจ นฝรัง่ เศสแตกกระเจิงเขาฝ ง ล าว เพราะตอนนนั้ ล าวยงั ต กเปนของฝรัง่ เศสอยู
คนไทดำตองหนีภัยสงครามอพยพเขาลาว สวนหนึ่งที่รักอิสระและเกรงกลัวภัยสงครามจึงอพยพเขาสูแขวง
เชียงขวางของลาวเปนครั้งแรก เมืองแถงปราการของฝรั่งเศสแตกเพราะการแตกแยกของไทดำเอง โดยแบง
เปน 2 ฝาย ฝายหนึ่งอยูฝายฝรั่งเศส อีกฝายอยูเวียดนาม ทางฝรั่งเศสไดวางแผนตั้งสหพันธรัฐไตหรือ
สิบห กเจาไตขนึ้ เพือ่ จ งู ใ จใหช าวไทดำ ไ ทขาว ช ว ยกนั ต อ ตานลทั ธิค อมมิวนิสต ซ งึ่ ช ว งเวลานนั้ ล ทั ธิค อมมิวนิสต
เปนที่หวาดกลัวของทุกประเทศในโลก โดยเฉพาะในเอเชีย ซึ่งลอแหลมมากตอการถูกคอมมิวนิสตเขา
ครอบครอง ผลลัพธออกมาคือ คนไทดำถูกหลอกใชใหรวมรบและฆากันเอง ฝายฝรั่งเศสแพตอโฮจิมินท
เวียดนามเปนฝายชนะและขับไลฝรั่งเศสออกจากเวียดนาม แลวผนวกเอาแควนสิบสองจุไททั้งหมดเขากับ
แผนดินเวียดนามและไดปูนบำเหน็จแกขุนศึกที่อยูฝายเวียดนามใหไดทำงานกับรัฐบาล ตอมาจนถึงรุนลูก
รุน หลานจนถงึ ปจ จุบนั กย็ งั มีอยู สว นไทดำทอี่ พยพออกจากดนิ แดนของตนตา งกแ็ ตกหนีเขาสูลาวในป พ.ศ.
2518 ชนเผาไทดำก็อพยพลี้ภัยอีกครั้ง เมื่อลาวถูกขบวนการประเทศลาวเขายึดอำนาจการปกครองเปลี่ยน
การปกครองเปนค อมมิวนิสต ไ ทดำจงึ ต อ งอพยพเขาสูป ระเทศทสี่ าม เชน ฝ รัง่ เศส แ คนาดา อ อสเตรเลีย แ ละ
สหรัฐอเมริกา
เดียนเบียนฟู
แควนสิบสองจุไท หรือสิบสองผูไทย ประกอบดวย เมืองผูไทขาว และเมืองผูไทดำ ผูไทขาว มี 4
เมือง คือ 1) เมืองไล 2) เมืองเจียน 3) เมืองมุน และ 4) เมืองบาง สวนผูไทดำ มี 8 เมือง คือ 1) เมืองแถง
2) เมืองควาย 3) เมืองดุง 4) เมืองมวย 5) เมืองลา 6) เมืองโมะ 7) เมืองหวัด และ 8) เมืองซาง รวมเมือง
ของผูไทขาวและผูไทดำ มี 12 เมือง จึงเรียกวา สิบสองผูไทย หรือสิบสองจุไท เมืองแถง ปจจุบันคือ เมือง
เดียนเบียนฟู เปนจังหวัดหนึ่งทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือข องเวียดนาม หางจากกรุงฮานอยประมาณ 200
กิโลเมตร ทางทิศตะวันตกหางจากชายแดนประเทศลาวเพียง 35 กิโลเมตร ซึ่งเปน 1 ในสิบสองจุไท อยูใน
เขตไลเจา คำวา ไลเจา เปนภ าษาไทยแกว ไทยลานนาเรียกวา เมืองไหล หรือหลายจาว เดิมป ระมุขของเขา
เรียกวา จาวแผนคำ คำวา เจาแผนค ำ หรือ จาวแผนคำ หรือ จาวฟา เปนภ าษาไทยเดิม ซึ่งเดิมพ ุทธศาสนา
ไปไมถึง ฝายใตมศี าสนาพราหมณและศาสนาพุทธ ไทยฝายใตนิยมยกยองบาลีสันสกฤตวาเปนคำชั้นสูง จึง
3
ทิง้ ค ำวา จ า วแผนค ำ เจาฟา เจาแ ผนดิน เปลีย่ นมาใช “ก ษัตริย” แ ทน เมืองไหลหรือไลเจานี้ บ างทานสนั นิษฐาน
วามาจากคำ “หลายเจา” คือ เมืองไลอยูติดกับเขตจีน เขตญวน และเขตลาว สมัยกอนตองสงสวยแกทั้งส าม
ประเทศ ค อื เวลาจนี เขามากย็ อมเปนข า จ นี เมือ่ ญ วนขนึ้ ม ากย็ อมขนึ้ แ กญ
วน เมือ่ ล าวยกไปกอ็ อ นนอมตอ ล าว
เปนเชนนี้เรื่อยมา จึงเรียกวา เมืองหลายเจา ตอมากเ็รียกเปนเมืองไลบาง เมืองไลเจาบาง บางทานวา เมืองไร
จาว กลายมาเปนเมืองไลตามภาษาญวน เดียนเบียนฟู มีลักษณะเปนที่ราบลอมรอบดวยภูเขาสูง และเปน
สมรภูมิรบอันลือล ั่นในชวงสงครามอินโดจีนค รั้งแรก (พ.ศ. 2489 - 2497) ซึ่งเปนการสูรบระหวางกองทัพ
ฝรัง่ เศสกบั ก องทัพฝ า ยตอ ตานการครอบครองของชาวเวียดนาม น ำโดยโฮจิมนิ ห ท เี่ รียกวา ก องทัพเวียดมนิ ห
การสูรบครัง้ นีส้ ิ้นสุดด วยการพายแพอ ยางไมน าเชื่อข องกองทัพฝ รั่งเศสทมี่ ีทั้งก ำลังคนและอาวุธทันสมัยก วา
และไดรับการสนับสนุนจ ากสหรัฐอเมริกา การรบที่เดียนเบียนฟู เริ่มขึ้นเมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2497 เดิมที
ฝรั่งเศสไดยึดปอมเดียนเบียนฟูที่อยูกลางหุบเขาไวได ซึ่งนับเปนจุดยุทธศาสตร เพราะมีชัยภูมิที่เปนภูเขา
ลอมรอบ ทำใหยากแกการเขาโจมตี โดยฝรั่งเศสตั้งเปาวา ตราบใดที่รักษาเดียนเบียนฟูไว เวียดมินหก็ไม
สามารถรุกต อไ ปได และจะกลายเปนข วากหนามทคี่ อยกันไ มใ หเวียดมินหเคลื่อนทหารไดต ามความตองการ
แตในขณะที่ฝรั่งเศสมีกำลังมั่นใจในความแข็งแกรงของปอมเดียนเบียนฟูอยูนั้น โฮจิมินหไดอาศัยความ
กลาหาญเด็ดเดี่ยวของทหารประชาชน ซึ่งถอดปนใหญออกเปนชิ้นๆ แลวขนลำเลียงขึ้นไปบนยอดเขารอบ
เมืองเดียนเบียนฟอู ยางลำบากยากเย็น ค รัน้ ป ระกอบปน ใ หญเสร็จ ท หารเวียดมนิ หท อี่ ยูต ามยอดเขารอบปอ ม
เดียนเบียนฟู ก็ระดมยิงปนใหญเขาตีปอมของฝรั่งเศสอยางพรอมเพรียงกัน จนปอมเดียนเบียนฟูแตก
ฝรัง่ เศสตอ งยอมพา ยแพแ ละถอนตัวไ ปจากเวียดนามในทสี่ ดุ ก ารรบครัง้ นีถ้ อื วา เปนช ยั ชนะครัง้ ย งิ่ ใ หญทสี่ ดุ
ของชาติเอเชียอาคเนยเหนือชาติมหาอำนาจตะวันตก ขณะที่ขอตกลงในการประชุมเจนีวาเมื่อวันที่ 21
กรกฎาคม 19 5 4 แบงเวียดนามออกเปนเวียดนามเหนือแ ละเวียดนามใต ดวยเสนขนานที่ 17กอนที่สงคราม
อินโดจีนค รัง้ ท ี่ 2 ห รือส งครามเวียดนามจะเกิดต ามมาอกี ใ น 3 ป ถ ดั ม า โ ดยสหรัฐฯเขามามบี ทบาทในการสรู บ
และก็พายแพไปในที่สุดเชนก ัน
4
ไทดำ หรือ ล าวโซง

ไทดำ เปนชนชาติไทย ที่เรียกตนเองวา ไต (ไท) หรือ TAI โดยมีคนเรียกชื่อห ลายชื่อ เชน ลาวโซง
ไทยโซง ล าวซงดำ ผ ไู ทยดำ ไ ทยทรงดำ แ ตค ำวา ไ ทดำ จ ะเปนทรี่ จู กั ก นั อยางแพรหลาย เปนกลุม ช าวไทกลุม
หนึ่งที่มีถิ่นฐานดั้งเดิมอ ยูในเขตสิบสองจุไทเดิม หรือบริเวณลุมแมน้ำด ำและแมน้ำแ ดงในเวียดนามเหนือ ซึ่ง
เปนถิ่นที่อยูด ั้งเดิมของ ชาวไทดำ ชาวไทแดง และชาวไทขาว ในสมัยท ฝี่ รั่งเศสเขามาปกครองเวียดนาม และ
ลาว พวกเขาไดเรียกชนเผาที่อยูบ ริเวณลุมแมน้ำด ำวา ไทดำ ที่เรียกวาไทดำ เพราะวากลุมชนเผาไทดังกลาว
นิยมสวมเสื้อผาส ีดำอันเปนเอกลักษณ ซึ่งยอมดวยตนฮอมหรือตนคราม แตไทดำมีผิวขาวคลายคนจีน คำ
วา ซง หรือ สวง แปลวา กางเกง จึงเรียกคนเหลานีต้ ามเครื่องนุงหมวา ลาวซงด ำ หรือลาวโซง นอกจากนี้ใน
หนังสือส ารานุกรมไทย (หนา 6787) กนอกจา ลาวถึง ลาวโซง โดยเติมค ำวา ลาว ไปขางหนาน ั้นส ันนิษฐานไดส องทาง
คือ
1.ค งเปนเพราะคนไทยเหลานีไ้ ดอ พยพมาจาก
ดินแดนสวนหนึ่งติดตอกับอาณาเขตประเทศลาว และ
มีข นบธรรมเนียมประเพณีส ว นใหญค ลายคลึงก บั ค นใน
อาณาจักรลาว จึงเรียกวา ลาวโซง
2.ค งเกิดจ ากความนยิ มเรียกชือ่ ค นในสมัยน นั้
มักจะเรียกผูที่จากถิ่นอื่นอพยพเขามาอยูใหมวา ลาว
ดังเชน ลาวเวียง ลาวพวน เปนตน ไทยโซง เมื่อได
อพยพเขามาอยูท เี่ พชรบุรี จ งึ พ ลอยไดรบั ก ารเรียกชอื่ วา
ลาว ไปดวย
ปจจุบันพบไทดำในจังหวัดเพชรบุรี ราชบุรี
นครปฐม ส พุ รรณบุรี ล พบุรี ส ระบุรี ก าญจนบุรี ส โุ ขทัย
พิจิตร พิษณุโลก เลย ชุมพร และสุราษฎร์ธานี
ที่มา : มูลนิธิไทยทรงดำ ประเทศไทย, 2548
5
ชาวไทดำ เชือ่ ก นั ว า ต นสบื เชือ้ สายมาจากบรรพบุรษุ ด งั้ เดิม 2 ต ระกูล ค อื ต ระกูลผ ผี ทู า ว แ ละตระกูล
ผีผูนอย ตระกูลผีผูทาว สืบเชื้อสายมาจากชนชั้นเจานาย เปนชนชั้นป กครอง ในสายตระกูลมีซิงเดียว (คลาย
แซของชาวจีน) คือ ซิงลอ ผูที่เกิดในตระกูลนี้จะถือผ ีผูทาวเปนผีประจำตระกูล ตระกูลผผี ูนอย สืบเชื้อสาย
มาจากชนชั้นสามัญ หรือชั้นเพี้ย ผูที่เกิดใ นสายตระกูลนี้ จะถือผ ีผูนอยเปนผปี ระจำตระกูล ชาวไทดำเชื่อวา
ผีผูทาวมีศักดิ์สูงกวาผีผูนอย ผูนอยจะตองใหความเคารพยำเกรงแกผูทาว ความเชื่อนี้จะปรากฏในการ
ประกอบพิธีกรรม เชน พิธีเสนเรือน ซึ่งผูนอยจะเขารวมในพิธีเสนเรือนของผูทาวไมได สวนในการดำเนิน
ชีวิตนั้นทั้งสองตระกูลอยูรวมกันไดอยางเสมอภาค ไทดำ มีการนับถือผี มีการบวงสรวงผีเปนประจำ เชน
ผีเรือน หรือ ผีบรรพบุรุษ ที่มุมห นึ่งในบานจะใชเปนที่บูชาผีบ รรพบุรุษ เรียกวา “กะลอห อง”หากเปนตระกูล
ผูนอยจะมีการเซนไหวห รือเลี้ยงผีทุกๆ 10 วัน หากเปนตระกูลผีผทู าวจะเลี้ยงผีท ุกๆ 5 วัน เรียกการเลี้ยงผี
ประจำตระกูลน วี้ า “ ป า ดตง”ใ นหนึง่ ป ไ ทดำโซงจ ะมพี ธิ เี ลีย้ งผีค รัง้ ใ หญ เรียกวา พ ธิ เี สนเรือน ซ งึ่ เปนการแสดง
ถึงค วามกตัญูต อบรรพบุรุษที่ไดลวงลับไปแลว เชื่อกันว า เมื่อเลี้ยงผีแ ลว ผีก็จะปกปองคุมครองตนใหอยู
ดี มีความสุข มีความเจริญก าวหนา น อกจากนีย้ ังมีก ารนับถือ “แ ถน” คือผใู หคุณและโทษ

การอพยพของชาวไทดำสูประเทศไทย
ในป พ.ศ. 2438 และ ป พ.ศ. 24 39 ไดเกิดก ารอพยพครั้งใหญของชาวผูไทขึ้น สาเหตุม าจากศึก
สงครามแยงชิงอำนาจกันระหวางบรรดาหัวหนาของไทดำกลุมตางๆ ในแควนสิบสองจุไท พวกไทดำจึงได
อพยพเขามาในประเทศลาวและในภาคอีสานของประเทศไทย ในประเทศลาวนั้น ชาวไทดำสวนมากไดตั้ง
ถิ่นฐานใน แขวงหลวงน้ำทา แขวงบอแกว แขวงอุดมไซแขวงหัวพัน และ แขวงซำเหนือ สวนในประเทศไทย
นั้นก็อพยพเขามาดวยเชนกัน โดยมาตั้งถิ่นฐานในภาคอีสานตอนบน เชน จังหวัดเลย นครพนม กาฬสินธุ
มุกดาหารรอยเอ็ด และ สกลนคร ในชวงระหวาง ป พ.ศ.2496จนถึงป พ.ศ.2497ไดเกิดส งครามในเมือง
เดียนเบียนฟู ซ งึ่ เปนหนึง่ ใ นเมืองของแควนส บิ สองจไุ ทเดิม ช าวผไู ทจงึ ไ ดอ พยพหลบหนีก ารเกณฑท หารของ
ฝรั่งเศส เขามาในประเทศลาวและในประเทศไทยอกี ระลอก
6
ใ นสมัยส มเด็จพ ระเจาต ากสนิ มหาราช ค รัน้ พ ระองคท รงไปตกี รุงเวียงจันทน ใ นป พ .ศ.2 3 2 2 พ ระองค
ทรงไดกวาดตอนชาวไทดำที่อพยพมาจากสิบสองจุไท สงไปตั้งถ ิ่นฐานที่เมืองเพชรบุรี ตอมาในป พ.ศ. 2335
สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จฬุ าโลก และในป พ.ศ. 2381 สมัยพระบาทสมเด็จพระนง่ั เกลาเจาอยูห วั
พระองคก ็ทรงยกทัพไปตีเวียงจันทน และก็ไดก วาดตอนชาวไทดำมาอีก ซึ่งในปจจุบันตั้งถิ่นฐานกระจายกัน
อยูใ นพนื้ ท หี่ ลายจงั หวัด เชน ร าชบุรี น ครปฐม ส พุ รรณบุรี พ จิ ติ ร พ ษิ ณุโลก ก าญจนบุรี ล พบุรี ส ระบุรี ช มุ พร
และสุร าษฎรธานี ปจจุบันเรียกคนเหลานีว้ า ชาวไทยโซง มีหลักฐานปรากฏในหนังสือป ระวัติผูไทยหรือชาว
ผูไทยที่ถูกกวาดตอนมาจากเมืองแถน หรือ เมืองแถง ดังนี้
ครั้งที่ 1 ในสมัยกรุงธนบุรี สมเด็จพ ระเจาตากสินมหาราช ป พ.ศ. 2322 ดังปรากฏหลักฐานในพระ
ราชพงศาวดารรัชกาลที่ 1 (ห นา 38- 40 ) ความวา ในจุลศักราช 1141 ปกุน เอกศก (พ.ศ. 2322) พระยาเดโช
(แทน)พ ระยาแสนทอ งฟาผ นู อ งอพยพครอบครัวห นีไปอยูเ มืองญวน ก องทัพส มเด็จพระมหากษัตริยศ กึ แ ละ
เจาพระยาสุรสีหพิษณุวาธิราชตีเมืองลานชางไดแลว ใหเก็บสิ่งของปนใหญนอยครอบครัวเขามา ณ เมือง
พันพ ราว แ ละใหก องทัพห ลวงพระบางไปตเี มืองทนั ต ญ วนเรียกวา เมืองซอื หงี เมืองมว ย ส องเมืองนเี้ ปนลาว
ทรงดำ (ผ ูไทดำ) อยูร ิมเขตแดนเมืองญวน ไดครอบครัวลาวทรงดำลงมาเปนอันมาก พาครอบครัวล าวเวียง
ลาวทรงดำลงมาถึงกรุงในเดือนยี่ ปกุน เอกศก (พ.ศ. 2322) นั้น ลาวทรงดำนั้นโปรดใหไปตั้งบานเมืองอยู
เพชรบุรี นับเปนรุนแ รกที่มาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย ลาวเวียง ลาวหัวเมืองฟากโขงตะวันออกก็โปรดใหไป
ตั้งบานเมืองอยูสระบุรี เมืองราชบุรีบาง ตามหัวเมืองตะวันตกบาง อยูเมืองจันทบุรีบางก็มีเชื้อสายมาจน
ทุกวันนี้
ครั้งที่ 2 สมัยรัชกาลที่ 1 ในป พ.ศ. 23 35 กองทัพเวียงจันทนต ีหลวงพระบางแตก และจับกษัตริย
หลวงพระบางสงกรุงเทพฯ ในป พ.ศ.2335 -2338 กองทัพเวียงจันทนไ ดต ีเมืองแถง และเมืองพวน ซึ่งแข็ง
ขอตอเวียงจันทน กวาดตอนชาวผูไทดำ ลาวพวนเปนเชลยสงม ากรุงเทพ ฯ รัชกาลที่ 1 ทรงมีรับสั่งใหชาว
ผูไทดำประมาณ 4 ,0 0 0 คนไปตั้งถิ่นฐานที่เพชรบุรีเชนเดียวกับช าวผูไทดำรุนแรก
ครัง้ ท ี่ 3 ใ นสมัยพระบาทสมเด็จพระนงั่ เกลาเจาอ ยูห วั ร ชั กาลที่ 3 เมือ่ ป  พ .ศ.2 3 7 9 ม หี ลักฐานปรากฏ
ในพงศาวดารเมืองหลวงพระบาง (หนา 253-254) ความวา ครัง้ ศกั ราช 1197 ปมะแม สปั ตศก (พ.ศ. 2378)
เจาพระยาธรรมาธิก รณ (ส มบุญ)เปนแ มทพั ค มุ พ ลทหารขนึ้ ไ ปตงั้ อ ยูเ มืองหลวงพระบาง แ ลวแ ตงใ หเจาร าชไภย
อุ ป ราชท  า วพระยาคุ ม ก องทั พ ขึ้ น ไ ปตี เ มื อ งพวน แ ต ง ใ ห เ จ า อุ  น แ ก ว น  อ งเ จ า อุ ป ราช เ จ า สั ญ ไ ชย
7
บุตรเจาอุปราชนาคที่ 7 เจาแ กนค ำบุตรเจาหอหนาอ ภัยท ี่ 2 เจาคำปานบุตรเจามงท ี่ 1 ทาวพระยายกกองทัพ
ขึ้นตีเมืองแถนจับได ลาวพวน ลาวทรงดำ (ผูไทยดำ) สงลงมา ณ กรุงเทพฯ เจาเมืองธาตุเจาเมืองหลวงพระ
บางครองเมืองได 20 ป รวมอายุ 64 ป กถ็ ึงแกก รรม ศักราช 1198 ปวอก อัฐศก (พ.ศ. 2379 ) เจาอุปราช
เจาราชวงศมีศุภอักษรแตงใหเจาอุนแกวคุมดอกไมเงินดอกไมทองลงมากรุงเทพฯ พระบาทสมเด็จพระนั่ง
เกลาเจาอ ยูห วั ท รงเห็นวา เจาอ ปุ ราชหรือเจาร าชวงศค งจะตงั้ เปนเจาเมืองหลวงพระบางคนหนึง่ จ งึ โ ปรดตงั้ เจา
อุนแกวเจานครหลวงพระบางอนุรุธท ี่ 5 เปนเจานองอุปราชราชไภยเปนที่ราชวงศขึ้นไ ปรักษาบานเมือง ครั้น
เจาอ ุปราชราชวงศป ลงศพเจาเมืองหลวงพระบางเสร็จแลว พวกเมืองหึม เมืองคอย เมืองควร ตั้งข ัดแข็งต อ
เมืองหลวงพระบาง เจาอุปราชเจาราชวงศแตงใหทาวพระยาคุมกองทัพขึ้นไปตีจับไดลาวทรงดำ (ผูไทยดำ)
แตงใหพระยาศรีม หานามคุมล งมา ณ ก รุงเทพฯ ครั้งหนึ่ง
ครั้งที่ 4 ปพ.ศ. 2381 สมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 3 ยกทัพไปปราบ
เจาราชวงศ
ครั้งที่ 5 ปพ.ศ. 2425-2 42 8 สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 5 ยกทัพไ ป
ปราบศกึ ฮอ ไ ดโปรดใหพ ระยาภธู ราภยั ห รือ พ ระยาชมภู เปนแ มทพั ไ ปปราบฮอ แ ละไดอ พยพไทดำจากเมือง
แถง และเมืองพวนในแควนส ิบสองจุไท มาในปพ.ศ. 2425 พักอยูท ี่กรุงเทพฯ 3 วัน โดยมีตัวแทนไทดำ 5
คน ไดเขาเฝาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เพื่อขอพระราชทานอาหารและเครื่องนุงหม คือ
1) พอของหยอด สิงลอคำ (อ ายเฒามน ไพศูนย) 2) พอของนายนาค สิงลอ (อายเฒาแ ฝง ดีแอ) 3) พอของ
นายโหย สิงลอ (อายโหย ออยนอ) 4) พอ..... 5) ..... ตอมาเมื่อป พ.ศ. 2430 ไดอพยพเขาไปในประเทศลาว
อีกครัง้ หนึง่ แ ลวจ งึ อ พยพกลับเขามาตงั้ บ า นเรือนอยูท บี่ า นนาปา ห นาด ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัด
เลย เมื่อป พ.ศ. 246 0 จ นถึงปจจุบัน
พระมหามนตรี ขน.ติสาโร เขียนจาวไตดำ หรือจาวไตโซงใ นดินแดนสยาม ไววา จาวไตโซง นับไ ดวา
เปนชนกลุมนอยในประเทศไทยที่เขาเรียกกันติดปากวา คนลาว หรือ ผูลาว ในปจจุบันนี้ไดก ระจายแยกยาย
กันไปทำมาหากินต ามใจชอบในทองถิ่นตาง ๆ ทั่วประเทศไทย
ในจงั หวัดเพชรบุรี ท อี่ ำเภอเขายอย ต ำบลหนองปรง ท บั ค าง ห ว ยทา ชาง ท อี่ ำเภอเมือง ต ำบลวงั ต ะโก
ที่อำเภอชะอำ และที่อำเภอบานแหลม ตำบลทาชาง
8
ในจังหวัดสุพรรณบุรี ที่อำเภออูทอง ตำบลบานดอน สระยายโสม หนองโอง ดอนมะเกลือ ที่อำเภอ
สองพี่นอง มีหมูบานหนองงาน หมูบานดอนมะนาว หมูบานลาดมะขาม ตำบลบานโขง ที่อำเภอเมือง ตำบล
บางกุง หมูบานบางหมัน แ ละที่อำเภอบางปลามา
ในจังหวัดร าชบุรี ที่อำเภอจอมบึง ตำบลจอมบึง หมูบานตลาดควาย ที่อำเภอดำเนินสะดวก ตำบล
ดอนคลัง หมูบานบัวงาม ที่อำเภอบางแพ ตำบลดอนคา หมูบ านตากแดด และที่อำเภอปากทอ
ในจังหวัดนครปฐม ที่อำเภอสามพราน ตำบลตลาดจินดา ที่อำเภอบางเลน หมูบานเกาะแรต
บานดอนขมิ้น บานหัวทราย บานไผห ูชาง บานไผคอกเนื้อ ที่อำเภอกำแพงแสน หมูบานดอนเตาอิฐ บานสระ
บานยาง บานดอนทอง บานไผคอย บานไผโทน บานไผแกะ ที่อำเภอดอนตูม หมูบานแหลมกระเจา
บานหัวถนน และที่อำเภอเมือง ห มูบานดอนขนาก
ในจังหวัดเลย ที่บานนาปาหนาด ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน นอกจากนีเ้ขาใจวา มีอยูในจังหวัด
อื่น ๆ อีกหลายแหง เชน กาญจนบุรี สระบุรี ลพบุรี นครสวรรค พิจิตร พิษณุโลก สุโขทัย ชุมพร และ
สุราษฎรธานี อยางไรก็ดี ไมวาชาวโซงจ ะมาจากถิ่นใ ด มีความเปนมาอยางไร จะเปนคนลาวหรือเปนคนไทย
ก็ตาม แตจาวโซงก ็ยังมีภาษาพูด ตัวอักษร วัฒนธรรมประเพณี เครื่องแตงกาย ซึ่งจาวโซงยังคงรักษาไวให
อยูค ูแผนดินส ยาม สืบสายภาพลักษณนับจากบรรพบุรุษมาจนถึงทุกวันนี้
ตัวอักษร
ไทยทรงดำ ไทดำ หรือภ าษาถิ่นเรียกวา “ลาวโซง” มีภาษาพูดและภาษาเขียนเปนของตนเอง นับต ั้ง
แตตั้งถิ่นฐานอยูที่ดินแดนสิบสองปนนา ภาษาถิ่นของลาวโซงนั้นมีเอกลักษณเฉพาะตนเอง ซึ่งยากตอการ
เลียนแบบ
9
10
ลักษณะบานเรือน
บานของชาวไทดำหรือลาวโซง เรียกวา เฮือนลาวหรือเรือนลาว ในอดีตเปนเรือนหลังใ หญ มีลักษณะ
เปนบานชั้นเดียวใตถุนสูง ทั้งนีเ้พื่อใ ชบริเวณใตถุนบานเปนที่ประกอบกิจกรรมตางๆ ภายในครัวเรือน เชน
การทอผา ปนดาย ตำขาว และเพื่อเปนที่อยูข องสัตวเลี้ยง สรางดวยวัสดุท ี่หาไดงายในทองถิ่น เชน ไมไผ
หญาแฝก และไมเนื้อแข็งต างๆสวนของพื้นบานปูดวยฟากไมไผ ใชลิ่มเปนสลัก หรือตัวย ึด และใชหวายผูก
แทนการตอกตะปู เสาบานทำดวยไมเนื้อแข็ง สวนหองน้ำหองสวมจะปลูกแยกหางจากตัวเรือน หลังคามุง
ดวยหญาคาเปนร ูปโ คงลงมาปกคลุมท ั้งบานเกือบครึ่งหลัง เปรียบเสมือนฝาบานสวนหนึ่ง ใชปองกันล มและ
ความหนาวเย็น บริเวณจวั่ บนหลังคามีลกั ษณะทโี่ ดดเดนถอื เปนเอกลักษณของบา นลาวโซง คอื การนำเอาไม
มาประดิษฐเปนร ูปโคง 2ชิ้น ประกบไขวกันคลายเขาควายอยูบนยอดจั่ว ลาวโซง เรียกวา “ขอกุด”ซึ่งถ ือวา
เปนส ัญลักษณแ หงความดีและความสำเร็จ สวนระเบียงบานทั้งห นาบานและหลังบาน มีบันไดขึ้น-ลง ทั้งห นา
และหลัง ระเบียงดานหนาใ ชเปนท ี่รับแขกผูหญิง เรียกวา “กกชาน” สวนระเบียงดานหลัง เรียกวา “กวาน”
สำหรับแขกผูชาย สวนในตัวบาน จัดมุมใ ดมุมห นึ่ง ใหเปนห องสำหรับเปนที่อยูข องผบี รรพบุรุษ ซึ่งเรียกวา
“กะลอหอง” ในหองผีตองเจาะชองฝาบานไว 1 ชอง เพื่อเวลาทำพิธีเสนเรือนจะตองสงอาหารที่ทำพิธีให
บรรพบุรุษทางชองนี้ สวนตัวบานใหจ ัดเปนม ุมนอนมุมหนึ่ง มุมครัวมุมหนึ่ง ที่ครัวจะมีเตาไฟและอุปกรณ
การหุงตมดวยหมอดิน เหนือเตาไฟขึ้นไปจะมีหิ้งเพื่อเก็บของใชจำพวกหวายและไมไผ เพื่อรักษาเนื้อไมไผ
และหวายไมใหม อดกิน เมื่อเวลาหุงหาอาหารควันไ ฟจะขึ้นไ ปรมของใชบนหิ้ง ซึ่งลาวโซงจะเรียกหิ้งน ี้วา “สา”
สวนทางมุมนอน จะเห็นที่นอนและมุง ซึ่งลวนเปนสีดำทั้งสิ้น จะไมมีการเก็บที่นอนและจะกางมุงไวตลอด
เพราะถอื วา น นั่ เปนท สี่ ว นตัว ห รือเปนห อ งอกี ห อ งหนึง่ เชนก นั ถัดอ อกไปอกี จ ะมหี งิ้ เก็บสิง่ ของเกีย่ วกับเสือ้ ผา
ของใชมีคาใสไวในหีบที่ทำดวยไมไผ ซึ่งชาวโซงใ ชแทนตูเสื้อผา เรียกหีบไมไผน ั้นวา “ขมุก” สวนของหลังคา
บานมุงดวยหญาคา ฝาบานขัดแตะดำดวยไมไผ ไมมีชองหนาตาง ในปจจุบันเปลี่ยนมาปลูกบานสมัยใหม
เกือบหมดแลว แตป ระเพณีต างๆ ย ังรักษาไวเหมือนเดิมทุกอยาง

11
เรือนไทดำ บานโซง จังหวัดส ุพรรณบุรี

วาดจากภาพถายของ ศิริชัย นฤมิตรเวชการ ใน กรมยุทธโยธาทหารบก. เรือนไทย. 2515
เรือนทรงกระดองเตา เรือนจั่วทรงจอมแห และเรือนปนหยา ที่บานพระยายโสม อำเภออูทอง จังหวัดสุพรรณบุรี เมื่อ พ.ศ. 2513

(วาดจากภาพถายของ อุทัยใจจงรัก)
เรือนไทดำ บานหนองชุมพล อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
12
เรือนทรงกระดองเตา มีข อกุดคลายเขาควายประกอบยอดจั่ว

เรือนไทดำ เมืองโบราณ จังหวัดสมุทรปราการ
วาดจากภาพถายใน น. ณ ปากน้ำ, แบบแผนเรือนในสยาม.
(พิมพครั้งท ี่ 2) กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2535
บานเรือนไทดำ จังหวัดเพชรบุรี เมื่อ พ.ศ. 2410

(วาดจากภาพถายของ ฟรันซิส จิต ใน :
พิพัฒน พงศรพีพ ร. สมุดภาพรัชกาลที่ 4.กรุงเทพฯ :
เรือนทรงกระดองเตาแหงบ านแมประจันต ทายาง จังหวัดเพชรบุรี พิพิทธภัณฑภาพมุมกวาง กรุงเทพมหานคร, 2547)
13
ศูนยวัฒนธรรมไทยทรงดำเขายอยตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
ศูนยวัฒนธรรมไทยทรงดำบานหัวเขาจีน ห มู 1 ตำบลหวยยางโทน อ ำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี
14
บานนาปาหนาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อ ำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
การแบงพื้นที่ภายในบาน
15
กะลอหอง ห องสำหรับเปนที่อยูของผีบรรพบุรุษ มุมนอน
มุมครัว ระเบียงดานหนา ห รือ กกชาน
“ ขึ้นไดเฮือน จ ะผิดผีบาน ข ึ้นไดกวาน จะผิดผีเฮือน”

จะขึ้นบันไดตองใหเจาบานเชิญ มฉิ ะนั้นผ ีเรือนจะติเตียน ทำใหเจ็บไข
หนาบานใชรับแ ขกผูใหญที่คุนเคยนับถือ หลังบานหนุมสาวคุยก ัน ไมใหเขาบ าน
16
ทรงผม
ทรงผมของชาวไทดำหรือล าวโซงม ลี กั ษณะแตกตางกวาช าติอ นื่ ๆท เี่ ปนเอกลักษณเฉพาะกลุม เรียกวา
ปนเกลา โดยทรงผมสามารถบงบอกถึงสถานะของผูหญิงลาวโซงไ ดวา เปนคนโสด แตงงานแลว หรือเปน
หมาย เชน ทรงผม ผูสาวปลอยผม/ไวทายทอย แตงงานแลวมวยผมไวจอมกะหมอม หากสามีตายเปน
แมหมายเอาไวทายทอย (ดอยลง) หรือห ากแบงต ามวัยต างๆ จะสามารถแบงไดด ังนี้ ในสมัยกอนเด็กหญิง
และชายจะถูกกรอนผม พอเริ่มเปนหนุมสาว ผูชายจะตัดผมทรงดอกกระทุม หรือทรงสูง สวนผูหญิงไวผ ม
ทรงเอื้อมไหลหรือเอื้อมไร เปนท รงผมของเด็กหญิงล าวโซงท ี่ผมยังสั้นอ ยูระหวางอายุ 13-14 ป
ทรงสับปลิ้น ทรงจุกตบ
เมื่อผ มเริ่มยาวจะพับปลายผมมวนขึ้น ใชหวีส ับไวตรงทายทอย เปนผมที่ขมวดเปนกระบังอยูขางหลัง ถักเปนเปย
สำหรับห ญิงสาวชวงอายุ 1 5 ป สำหรับหญิงสาวชวงอายุ 16 ป
17
ท รงขอดกระตอก ท รงปนเกลาซอย ห รือขอดซอย

เปนผ มที่ยาวผูกเปนปม ปลอยชายลงขางหนา เปนการเกลาผมที่ผูกเปนเงื่อนตาย เอาชายไวขางซายเปนโบวคลาย
สำหรับห ญิงสาวชวงอายุ 1 7 ป , หูกระตาย ปลอยชายผมขางขวา สำหรับหญิงสาวชวงอายุ 18- 19 ป
เปนทรงสุดทายของสาวรุน
ท รงปนเ กลาตว ง ทรงปนเกลาตก หรือทรงแมหมาย

เกลาตลบไวก ลางศีรษะ มวนชายขดเขาขางใน ใชไมกลัดขัดไว เมื่อสามีเสียชีวิต จะปลอยผมสยายในระหวางไวทุกข
ไมใ หหลุด ด านหนาโยกเปนลอนใหส วยงาม ส ำหรับห ญิงสาว จะปนเกลาตกอยูกลางศีรษะคอนไปทางทายทอย
ชวงอายุ 2 0 ป  ทรงนี้สามารถแตงงานได และเกลาต ลอดอายุ มีกลุมผมอยูขางหลัง
ยกเวนเปนหมายหรือชวงไวทุกข
18
ประเพณี พิธีกรรมและความเชื่อ
ชาวไทดำหรือลาวโซงมีลักษณะทางวัฒนธรรมที่เปนเอกลักษณของตนเอง เชน ภาษาพูดและ
ภาษาเขียน การแตงกาย ขนบธรรมเนียม ประเพณี พิธีกรรม และความเชื่อด ั้งเดิมอยูเปนอันมาก ลักษณะ
ทางสังคมของลาวโซงย ังคงรักษาขนบธรรมเนียมจารีตประเพณีและพิธีกรรมไวอยางเครงครัด ซึ่งเปนปจจัย
สำคัญในความเปนป กแผนแ ละการดำรงเอกลักษณข องกลุมช าติพันธุ พิธีกรรมหลัก เชน พิธีเสน พิธีงานศพ
พิธีขึ้นบานใหม ฯลฯ
ประเพณีขึ้นเฮือนใหม
เมื่อปลูกเรือนใหม การทำพิธีขึ้นบานใหม มักทำในชวงเวลาบาย หลังจาก 15.00 น. ลวงไปแลว
ถือเปนพิธีชั้นกลาง หมอพิธีจะมาขมขวง คือ ขมสิ่งเลวราย ผีรายออกจากไมไปอยูที่อื่น จากนั้นข นอุปกรณ
ที่จำเปนในการดำรงชีวิตข ึ้นบ าน ของใชในพิธีมี ขมุก ไหเอือด (ไหพริก) ไหเกลือ ไหนึ่งขาว ที่นอน หมอน มุง
เสื่อ สาด ฯลฯ แลวจึง “เลาผีเฮือน” คือ การบอกเลา หรือ เชิญผีเรือนมาอยูบนบานใหม ทำพิธี “จี่ไฟไหขาว”
(นึง่ ข า วกอ ไ ฟบนเตาทใี่ ชก อ นหนิ 3 กอน เรียกวา กอนเสา) เลีย้ งอาหารค่ำแ ลวเสร็จพ ธิ ี คนบา นใกลเรือนเคียง
ไมมีการใหของขวัญ มีแ ตค ำอวยพรใหอยูด ีมีสุข อายุมั่นข วัญยืน
พิธีขึ้นเฮือนใหม
ที่มา : พิพิธภัณฑป านถนอม บานหนองจิก หมู 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
19
ประเพณีเกี่ยวกับค วามรัก
การลงขวง เปนประเพณีท่เี ปดโอกาสใหชายหนุม และหญิงสาวไดพบปะสนทนาเพือ่ เรียนรูนสิ ยั ใจคอ
เปรียบเสมือนเปนประเพณีการหาคูน น่ั เอง โดยฝา ยหญิงป ระมาณ 4-5 คน จะรวมกลุม กันทำงานบาน งานฝม อื
อยูกับบาน เชน ปนดาย เย็บปกถ ักรอย จักสาน ตำขาว เปนตน ที่ขวงหรือลานขวง (เปนลานในบริเวณบาน
หรือของหมูบ า น) ในตอนกลางคืน ประมาณทมุ ห รือส องทมุ การมาทำงานเชนนีเ้ รียกวา “อยูข ว ง” ความหมาย
ก็ค อื มาทำงานในบริเวณลานบานในตอนกลางคืนน นั่ เอง โดยปกติก น็ งั่ ก นั เปนกลุม ว งกลม จุดไ ฟไวต รงกลาง
ใหสวางพอเห็น
ความสำคัญของการอยูขวงคือ การเปดโอกาสใหชายหนุมไ ดมาเที่ยวหาพูดคุย เรียกวา “แอปส าว”
(รูจ กั คนุ เคยกับหญิงสาว) เพือ่ ไดรจู กั สนทนากัน บางครัง้ หมูบ า นหนึ่งๆ มีห ลายขวง ชายหนุม ก เ็ลือกเทีย่ วชม
ไดสบาย เรื่องที่สนทนากันก ็จะถามชื่อที่อยูก ารทำมาหากิน ถาคุนเคยก็กลาวหยอกลอก ันไ ป แตผลสุดทายก็
ไมพนเรื่องรักๆ ใครๆ ศึกษาอุปนิสัยใ จคอซึ่งกันและกัน หากพึงพอใจตอกันก ็จะสานสัมพันธต อไป การอยู
ขวงทำงานบานเชนนี้ทำไดต ลอดป ไมเลือกฤดูกาลอยางการอิ้นกอน กติกาในการเที่ยวขวง คือ ความเปน
ประชาธิปไตยและน้ำใจนักกีฬา หนุมคนใดหรือกลุมใดคุยอยูกับสาว หากมีหนุมกลุมอื่น ใหโอกาสกลุม
มาทีหลัง ตอจากนัน้ ก จ็ ะกลับเขาไปอกี แสดงใหร วู า เขาสนใจอยูก อ นแลวอ ยางจริงจัง กลุม อ นื่ ไ มค วรมาสนใจ
แตทั้งนี้กลุมหนุมจ ะมไี มตรีตอกันไมผ ิดใจกัน จึงเปนความงดงามทางวัฒนธรรมที่ควรประกาศคุณคา
การทำหนาหมอนและกรอดาย
เป น ลั ก ษณะข องส าวที่ ล งขว ง เพื่ อ ร อ
ชายหนุมมาพูดคุย
ทีม่ า : ศูนยว ฒ
ั นธรรมไทยทรงดำ
เขายอย ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย
จังหวัดเพชรบุรี
20
การลวงสาว การที่สาวไมไดนั่งลงขวง หากหนุมใดอยากจะคุยต องหาวิธีที่จะใหสาวรูตัว นั่นคือ พิธี
ลวงสาว หรือจกสาว โดยหนุมตองมีไมลวง ซึ่งม ีลักษณะคลายไมตะพดขนาดยาวหนึ่งศ อกเศษ และใชสวน
ที่แหลมของไมลวงสาวแทงไปบนที่นอนใหส าวรูตัว สาวก็จะขยับตัว ซึ่งหนุมม ักจะรูได เพราะสมัยกอนนอน
บนฟาก หากนอนกระดานกไ็ มต อ งตอกตะปู หากใครไมมไี มล ว งสาวประจำกายกจ็ ะใชด นิ เหนียวผกู ต ดิ ป ลาย
เชือกกลวย และนำเชือกผูกป ลายไมชิ้นเล็กๆ พอที่จะลอดชองได และสงกอนดินเหนียวไวใหถูกต ัวสาว สาว
รูตัวก็จะดึงดินเหนียวหรือเอาเล็บจิกดินเหนียวไวเปนการบอกใหหนุมรูตัววาตนเองรูตัวแลว สาวก็จะจุด
ตะเกียงงอยเพียงงอยเดียว (ขณะทตี่ ะเกียงงอยมี 3 ไส) เพียงเพือ่ ใหเกิดแ สงสวางและแจงใ หผ ปู กครองทราบ
วา ตนไปคุยกับหนุม ไมไดเปนการลักลอบ และเปนเครื่องเตือนใจไมใ หผิดป ระเพณี
การลวงสาว เปนการเรียกสาวลงมาพูดคุย
ที่มา : พิพิธภัณฑป านถนอม บานหนองจิก หมูท ี่ 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
21
การเลนคอน หรือ อิน้ กอน เปนประเพณีที่จัดในเดือน 5 หรือเดือน 6 เพื่อสมานสามัคคี เปดโอกาส
ใหชายหญิงไดพบปะ ฟอนรำ รองเพลงเกี้ยวกัน รูนิสัยใจคอ และมีการเลนโยนลูกชวง หรือเรียกอีกอยาง
หนึ่งวา “ทอดมะกอน” มีห ญิง-ชาย ชาวไทดำหลายคูไดพบรักและแตงงานกันเพราะการเลนคอน
“อนิ้ ” แปลวา เลน กอน คือ “ลูกชวง” เปนผ า ส เี่ หลีย่ มยดั ด ว ยเมล็ดฝ า ย ดีทสี่ ดุ ค อื เมล็ดน นุ รองลงมา
เมล็ดมะขาม เอาไวโยนแกลงใหเจ็บ มีพหู อย 5 มุม มีสายสำหรับจับโยน ยาวประมาณ 1 ชวงแขน หนุมท ี่จะ
เลนล ูกชวง ตองมีอายุต ั้งแต 15 ปขึ้นไป มีห ัวหนาฝูงกอน คือ คนที่มีครอบครัวแลว หรือหนุมส ูงอายุท ี่คอย
ควบคุมด แู ลพฤติกรรมตา งๆ ในกลุม ซึง่ เรียกวา ฝูง กอน มีจ ำนวน 15-20 คนขนึ้ ไ ป ในจำนวนนจี้ ะมหี มอแคน
เปนคนที่ไดรับมอบความเคารพนับถือ ไมจ ำเปนต องเปนหัวหนาฝูงกอน
ลูกชวง ชายหนุมจะขอเลนลูกชวง การเลนลูกชวงสมัยกอนจะมีทั้งป ทั้งแคน

กับหญิงสาว ปจจุบัน มีแคน และมีกลองเขามาเสริม
ตองใชเสื้อฮีพ ันแคนเขามาเจรจา จิตใจจะหาวกวามีแตเสียงแคน
ที่มา : ศูนยวัฒนธรรมไทยทรงดำเขายอย ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
22
วิธีการอิ้นกอน จะมี 3 แบบ คือ
1. อิ้นกอนคาง หนุมจะไปตั้งแตตอนสาย ปรบมือใหสาวในหมูบานรูจักวามีฝูงกอนจะมาขอเลน
ลูกชวงแลวมารวมที่ขวง รับหนุมไ ปคางบานตนหรือไปชวยงานในบานตนหรือบานที่เปนหัวหนาขวง หนุมจะ
ไปชวยตักน้ำ ตำขาว แลวแตสาวบานใดมีงาน ตกเย็นทำอาหารเลี้ยงกัน หนุมก็จะเขาไปชวยสาวทำอาหาร
ศึกษาและสังเกตพฤติกรรมของสาว หัวค่ำสาวจะใสเสื้อฮีลงมาตอ ดกอน (โยนลูกชวง) หนุมนอยก็ใสเสื้อฮี
เสร็จแ ลวกินแลง (รับประทานอาหารเย็น) ตอจากนั้นจ ึงจะมีการฟอนรำ ฟอนรำเสร็จ วานสาว คือ การจอง
เปนคูคุยกันในคืนนั้น หลังจากนั้นห นุมจะคางที่บานสาว หรือนอนที่ขวงแลวแตค วามสมัครใจ
2. อิ้นกอนสูแลง หนุมม าตอนหัวค่ำ มากินแลง (รับประทานอาหารเย็น) ดวยกัน และรองรำวานสาว
แลวกลับบาน โดยไมไดคางคืน วิธีการเลนลูกชวงเหมือนกับอิ้นกอนคาง ตางกันตรงฝูงกอนไมไดคางคืน
เทานั้น
3. อิ้นกอนเตียว (กลับ) หนุมม าตอนมืด ประมาณ 20.00 น. คือก ินแลง (รับประทานอาหารเย็น)
มากอนแลว จึงมาปรบมือข อเลนล ูกชวง ปรบมือ เปาแคน เริ่มรองรำ หลังจากนั้นจ ึงตอดกอน (โยนลูกชวง)
และวานสาว เสร็จแลวกลับบานตนเอง
ประเพณีการแตงงาน
การแตงงาน หรือเรียกวา “งานกินดอง” หรือ “งานกินหลอง” หมายความวา งานเลี้ยงเพื่อความ
าติก นั ชายหนุม หญิงสาว เมือ่ ม คี วามรกั ใครช อบพอกันถ งึ ขัน้ แ ตงงานกนั ฝายชายจะสง ผ ใู หญ
เกีย่ วดองเปนญ
มาสูขอหญิงสาวจากพอแมฝ ายหญิง เรียกวา “ไปโอโลม”
สิ่งของที่เตรียมไปมีหอหมาก พลู บุหรี่ 4 ชุด เหลา 1 เท (32 ขวด) ขนม 8 ถาด หมู ไก พรอม
หญิงสาว 2 คน มักห าหญิงสาวจากครอบครัวท ี่ดี คือ มีพรอมทั้งบิดามารดา และมปี ระวัติการแตงงาน มิใช
หนีตามกัน สำหรับถ ือห มาก พลู อันเปนมงคล ทั้งเถาแกแ ละหญิงสาว ตองสวม “เสื้อฮี” ใหเรียบรอยถูกตอง
ตามประเพณี ถาเจรจาตกลงกันไ ดก็จะนัดหมายทำการหมั้น หรือจะนัดหมายแตงงานกันเลยก็ได
23
ขั้นตอนในพิธีแตงงาน แบงออกเปน 4 ขั้น คือ
1. สอง หรือ การหมัน้ เมือ่ ทำพิธเี สร็จแลว ฝายชายจะไปเยีย่ มหญิงเปนครัง้ แรก หรือจะไปๆ มาๆ ก็ได
เรียกวา “ไปหยามหอ มะป”ู คือ ไปเยีย่ มเยือนหอ หมากพลูของหมัน้ ของฝากทบ่ี า นหญิง คือ วิธกี ารไปพบคนรกั
2. สู คือ การที่ฝายชายไปมาหาสู
3. สา คือ ฝายชายไปทำงานรบั ใชอ ยูบ า นฝา ยหญิง เปนเวลา 1-5 ป กรณีทพี่ อ แมฝ า ยหญิงจ ะไมเรียก
สินสอดทองหมั้น ฝายชายจึงตองอาสาทำงานเพื่อร ับใชพอแมฝายหญิงเปนการทดแทน
4. สง คือ พิธสี งตัวเจาสาวใหแกเจาบาวในวันแตงงาน
ชุดเจาบาว ขบวนเจาบาว
ใสเสื้อฮี สวมหมวกงอบ สะพายยามและมีด ตองมีที่นอน 1 คู เหลา 1 หาบ
พิธีเสนเรือน หรือเสนเฮือน
พิธีเสนเรือน คือ พิธีเซนไหว ผีเรือนที่รักษาบานเรือนของแตละตระกูล ไทดำ นับถือผีบรรพบุรุษ
อยางเครงครัดแ ละถือป ฏิบัติสืบต อกันม า โดยเฉพาะพอ แม ปู ยา ตา ยาย ผูแ ตงงานไปเขาผีต ามคูสมรส
ของตน ซึ่งเปนบรรพบุรุษที่เสียชีวิตไปแลว บานไทดำทุกบ านจะมีผีเฮือน (ผีเรือน) ลูกๆ จะจดชื่อใสไวใ นบัญชีผ ี
ประจำบาน เรียกวา “ปบผีเรือน” ลูกหลานจะมีการอัญเชิญด วงวิญญาณขึ้นม าเปนผปี ระจำบาน ซึ่งต องเปนผี
ดีที่ตายในบานนั้นห รือเจ็บปวยหรือแ กชราตาย แตผีที่ตายจากการเกิดอ ุบัติเหตุ หรือผีตายโหง เรียกวา เปน
ผีไมดี วิญญาณจะไมถูกเชิญใหขึ้นเรือน เพราะถือวาต ายไมดี โดยจัดใหอยู ณ มุมหองๆ หนึ่ง ในหองที่จัด
24
ไวเฉพาะ เรียกวา “กะลอหอง” พิธีนี้จะทำเปนประจำทุกปห รือ 2-4 ป ครั้งก็ได แลวแตฐ านะ แลวแตค วาม
พรอมที่จะทำบุญใหกับญาติที่เสียชีวิต การเสนจะยกเวนค ือ เดือนเกาและเดือนสิบ เพราะการเสน 2 เดือนนี้
เชื่อกันวา ผีไปเฝาแถน ไทดำเชื่อกันว า เมื่อเซนไหวผ ีเรือนแลว ผีจะคุมครองรักษาตนและครอบครัวใหอยู
เย็นเปนสุขม คี วามเจริญก า วหนา คนในตระกูเดียวกัน นามสกุลเดียวกัน จะมผี เี รือนเดียวกันเปนผ ขี องตระกูล
นัน้ เรียกวา “ซิง หมายถึง แซ หรือน ามสกุล” ของตระกูลน นั้ ๆ ลักษณะของพธิ เี สนเรือน เปนพ ธิ ขี องครอบครัว
หัวหนาค รอบครัวม หี นาทีร่ บั ผิดชอบทจี่ ะทำเสนเรือนเปนประจำ ซึง่ ก ารเซนไ มมกี ฎเกณฑต ายตัวว า ทำเมือ่ ไหร
หากบานใดไมจัดทำพิธีเสนเรือน มีความเชื่อวา จะเกิดสิ่งอ ัปมงคลแกครอบครัว เกิดก ารเจ็บปวย หรือตาย
ดวยเหตุอันไมควร และจะถูกสังคมตราหนาวาเปนคนไมรูจักบุญคุณ วันเสนตองไมตรงกับวันเวนตง
วันเวนตงของแตละบานจะนับเอาวันทีเ่ชิญวิญญาณผีตนตระกูลขึ้นบานโดยมีหมอผี หรือที่เรียกวา หมอเสน
เปนผ ดู ำเนินพ ธิ กี รรม โดยการทอ งบทกลาวเชือ้ เชิญว ญ
ิ ญาณผทู ลี่ ว งลับไ ปแลวม ารบั เครือ่ งเซนใ น“กะลอ ห อ ง”
ซึง่ เปนส ถานทีเ่ คารพยำเกรง ใครเขากะลอ ห อ งโดยไมมเี หตุผลอนั ค วรไมได แขกแปลกหนาม าขนึ้ บ า นตอ งนำ
หมากพลูไ ปบอกผีบานผีเรือนในกะลอหอง หากดื่มเหลาต องนำเหลาไ ปบากขวด (เหลาท ี่รินครั้งแรก) ไปเซน
กอน มิฉะนัน้ ผ เี รือนจะทำรายดว ยการบดิ ไส (ทำใหป วดทอง) เครือ่ งเซนต า งๆ จะถกู จ ดั เตรียมใส “ปานเผือน”
(ภาชนะสำหรับใสอาหาร ทำดวยไมไผ)
ในความเชื่อของไทดำ เชื่อวา ผีเรือน มีความสำคัญมาก จึงมกี ารสืบสกุลข องตระกูลดวยการสืบผี
โดยยึดเพศชายเปนหลัก เริ่มน ับจากพอบานเปนผูสืบสกุลจ ากบรรพบุรุษ หากตองหาผูสืบสกุลค นตอไปตอง
เลือกจากลูกชายหรือเพศชายคนใดคนหนึ่งเทานั้น หามเปนเพศหญิงโ ดยเด็ดขาด หากไมมีลูกชายจะเลือก
หลานชาย หรือผูที่อาศัยอยูในบานที่เปนเพศชายแทนก็ไดเปนผูสืบทอดทำพิธีตอไป พิธีเสนเรือน เชน
เสนเรียกขวัญ (เสนโต) เปนพ ิธีกรรมที่ทำเพื่อเรียกขวัญ เปนการตออายุ ตอเงาหัว เรียกขวัญก ลับค ืนใหแก
เจาของขวัญที่เกิดไมสบาย เสนตั่งบั้ง (เสนกินปาง) เปนพิธีกรรมเซนไหวผีเรือนที่เปนผีพอ ปู ตา หรือ
บรรพบุรุษที่มีวิชาอาคม เวทมนตค าถา ในการรักษาโรคไขเจ็บปวย ถอนพิษแมลงสัตวกัดตอยได หรือแก
ไสยศาสตรได เรียกวา เปนหมอมนตมากอน ลูกหลานจะอัญเชิญใหอยูบนหิ้งตางหากอีก 1 หิ้ง ในหอง
กะลอห อง นอกจากนี้ยังมี เสนรับมด (เสนฮับมด) เสนฆาเกือด เสนเต็ง (เสนนอยจอย) เสนสะเดาะเคราะห
เสนแผวเฮือน เสนกวั๊ดกวาย เสนแกเคราะหเฮือน เสนเอาผขี ึ้นเรือน
25
ประเพณีการเสนเรือนแบงออก
เปน 2 ประเภท ขึน้ อยูก บั ก ารสบื ทอดสาย
ตระกูล คือ ผูนอย และผตู าว (ทาว)
เสนผูนอย สำหรับตระกูลที่เปน
สามัญชน จะเสนหมู เสนไก เพื่อน ำมาใช
ในพิธีและนำมาปรุงอาหารเลี้ยงแขก
เสนผตู า ว สำหรับช นชัน้ ป กครอง
หรือต ระกูลท มี่ ชี าติกำเนิดส งู เปนผ มู สี กุล
สูง จะเสนสัตวใหญ 1 ครั้ง ใน 1 ชวงชีวิต
ซึ่งใชควายเปนเครื่องเซน ปานเผือน (พาน) ภาชนะสำหรับใสเครื่องเซนในพิธีเสนเรือนที่ไทดำตองปฏิบัติ
ที่มา : พิพิธภัณฑปานถนอม บานหนองจิก หมู 1 ตำบลหนองปรง
อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
หมอเสนผนู อ ย คลองเสือ้ ฮี ถือพ ดั ขนนก เปนผ ทู ำพิธเี สนเรือนในหอ งทจ่ี ดั ไวโดยเฉพาะ เรียกวา “กะลอ หอ ง”
26
ปานเผือนผูนอย มีตะเกียบ 7 คู ปกร อบๆ
คนยกปานเผือน คือ กลุมผีเรือนเดียวกัน คนเปนสะใภตองใสเสื้อฮี

ครั้งแรกยกเสมอเขา ครั้งส องยกเสมอบา ครั้งสามยกสูงเหนือศีรษะ แลวมอบใหหมอผีเรือน
27
ประเพณีปาดตง
พิธีปาดตง คือ การเซนไหวบ รรพบุรุษของชาวไทดำ วันปาดตงจะถูกก ำหนดขึ้นม าโดยเฉพาะแตละ
ครอบครัว ซึง่ จะตรงกบั วนั ทีเ่ รียกผตี น ตระกูลขน้ึ เฮือน (เรือน) การปาดตงสำหรับผนู อ ยจะทำทกุ 10 วัน สวนผี
ผูตาว (ทาว) ทำทุก 5 วัน เครื่องเซนไหวจะนำไปวางไวท ี่กะลอหอง ปาดตงจะทำตลอดป แตค รั้งสำคัญที่สุด
คือ ปาดตงขาวใหม มีก ารเรียกเพื่อนมากินงายตง ซึ่งเปนอาหารมื้อเชา มื้อเย็นไ มนิยมเชิญมากินกัน เปนการ
แจงตอผีเรือนวา ลูกหลานอุดมสมบูรณด วยขาวปลาอาหาร ซึ่งเครื่องเซนจ ะมีลักษณะเฉพาะ คือ
ขาวเมา คือ การนำขาวเปลือกขาวเหนียวที่ยังไมแกจัดม าคั่ว และนำมาตำ หลังจากนั้นน ำขาวเมามา
คลุกกับมะพราวออน โรยดวยน้ำตาลและเกลือ
ขาวฮาง ขาวที่นึ่งทั้งเปลือกและนำไปผึ่งแดดใหแหง นำมาตำหรือสีเอาเปลือกออก แลวจึงนำไปนึ่ง
อีกครั้ง บางบานปลูกขาวพิเศษไวเพื่อป าดตง คือ ขาวเหนียวดำ เรียกวา “ขาวเหล็กหลำ”
ขาวตะหลาย คือ ขาวเหนียวใหม
ปลาปงงบ คือ ปลาที่นำมาผสมกับเครื่องแกง หอด วยใบตองและนำไปนึ่ง
กบฝอ หรือก บโอ คือ กบยัดไสดวยเครื่องผสมพริกแกงนำไปนึ่ง แลวน ำไปปงห รือยางอีกครั้งหนึ่ง
นอกจากนั้นยังมีปลายาง กุง หอย ปู รวมทั้งข องหวานและผลไมช นิดตางๆ
ขับมด
เปนจารีตในการรักษาโรคภัยไ ขเจ็บข องไทดำ กลาวคือ เมื่อม ีคนเจ็บปวยเรื้อรังในครอบครัว รักษา
ดวยหมอพื้นเมืองแลวไมหาย สามีภรรยาหรือญาติผ ูปวยจะไปหา “หมอเหยา” มาเสกเปาเยียวยาแกไข ถายัง
ไมห ายก็จะไปเชิญหมอมดมาทำพิธรี ักษา หมอมดจะรักษาดวยการขับมด และเสี่ยงทาย เพื่อใหทราบสาเหตุ
ของการเจ็บปวย ถาหากถูกผีทำก็จะทำพิธีเลี้ยงผีแกไขอาการเจ็บปวย เดิมการรักษาของหมอมดมีคาคาย
(ขึ้นครู) 2 บี้ แตปจจุบันใชเงิน 1,000 กีบ เทียน 8 คู ไข 2 ฟอง กระเทียม 2-3 หัว ฝาย 1 มัด เกลือ 1 หอ
ขาวสารใสก ะละมัง หวี และปอยผม 1 ปอย เพื่อถวายใหผมี ด การรักษาเริ่มดวยการใหผูชวยหมอมด 2 คน
ชวยกันเปาป หมอมดจะทำการขบั ม ดเพือ่ เชิญผ มี ดใหม าชว ยในการวนิ ฉิ ยั ส าเหตุข องการเจ็บปวย โดยสมุ ถ าม
ผีม ดวา ถูกผอี ะไรทำ เชน ถามวาถูกผีเรือนทำใชไหม แลวเสี่ยงทายหาคำตอบดวยการสาดขาวสารลงบนพื้น
3 ครั้ง ใหไดจำนวนคู-คี่ สลับกัน กลาวคือ ถาครั้งแรกไดจำนวนคู ครั้งที่สองตองไดจำนวนคี่ และครั้งที่สาม
28
ตองไดจำนวนคู แสดงวาผดิ ผเี รือน ถาเสีย่ งทายไมไดจำนวนดงั กลาวกจ็ ะเปาปข บั มดตอ ไปอกี จนจบคำขบั มด
แลวเสีย่ งทายอกี เชนนี้ จนกระทัง่ ไ ดจ ำนวนคสู ลับค ตี่ ามทีต่ อ งการ ดังนัน้ ก ารขบั ม ดจงึ ใ ชเวลานาน อาจใชเวลา
ตัง้ แตต อนบายจนกระทัง่ ถึงก ลางคืน เมือ่ ท ราบสาเหตุข องการเจ็บปวยวา ถ กู ผ ใี ดทำ หมดมดกจ็ ะใหญ าติผ ปู ว ย
จัดเตรียมเหลา อาหาร และสิ่งของสำหรับเซนเลี้ยง เพื่อใหเลิกทำแกผูเจ็บปวย การรักษาของหมอมดไมมี
ขอหามในการรักษารวมกับแ พทยแ ผนปจจุบัน แมวาคนปวยจะนอนอยูโรงพยาบาล หมอมดก็ทำพิธรี ักษาที่
บานไปดวยได ผูรวมพิธีขับมดไดแก ญาติพี่นองใกลชิด เพื่อนบานใกลเคียง รวมทั้งค นในหมูบานจะมารวม
โดยไมตองบอกกลาว
ขับมด เปนการรักษาทางดานจิตใจ การเชิญหมอมดมารักษา แสดงวา ลูกผ ัวฮักแ พง รวมทั้งมีญาติ
และเพื่อนบานมาเยี่ยมเยือน ทำใหผ ูปวยมีขวัญและกำลังใจดีขึ้น ซึ่งอาจทำใหห ายจากการเจ็บปวย
ประเพณีแปงขวัญ
ไทดำมีความเชื่อในเรื่อง “ขวัญ” ซึ่งขวัญ เปนสิ่งท ี่ไมมีตัวตน เปนเงาหรือแววของชีวิต เปนสิ่งติดตัว
มาแตกำเนิด และเชื่อว า คนเราจะไดดมี ีสุข มีทุกขโศกเคราะหรายหรือเจ็บปวยไข ก็เพราะ “ขวัญ” ที่อยูในตัว
ของตนเปนสาเหตุ ถาขวัญอ ยูกับต ัวกเ็ปนศิริมงคล อยูเย็นเปนสุข จิตใจมั่นคง เมื่อใดตกใจ เสียขวัญ ขวัญ
ออกจากตัวไป หรือม ัวไ ปหลงทางอยูที่ใด ซึ่งเรียกวา ขวัญหาย ขวัญหนี ฯลฯ ก็อาจจะทำใหเกิดเจ็บปวยไข
หรือเคราะหรายได การแปงขวัญ หรือ การเรียกขวัญ หรือ การสอนขวัญ คือ การเรียกขวัญใ หกลับคืนม า
โดยการจัดทำพิธอี อนวอน ซึ่งจะมีเทพประจำขวัญ ภาษาถิ่นเรียกวา “ผีขวัญ” คือ ผูดูแลขวัญทั้ง 32 เทพ
ประจำขวัญมี 12 เทพ เปนเพศชาย เพียงหนึ่ง ไดแก พอ แม น้ำ ไฟ ไก ปลา กลวย หูกท อผา เปล ผาหลา
(ผาสะพายลูก) แถนผูกำหนดชะตาชีวิต เทพทั้ง 12 มีหนาที่ดูแลอวัยวะตางๆ เวลารางกายเจ็บปวยก็ตอง
ออนวอนเทพประจำขวัญต างๆ การแปงขวัญ แบงออกเปน 3 ประเภท คือ 1) การแปงขวัญเด็ก 2) การแปง
ขวัญผ ใู หญ และ 3) การแปงขวัญผ สู งู อายุ สาเหตุท ตี่ อ งมกี ารแปงขวัญ อาจมสี าเหตุม าจาก การหายจากเจ็บไข
หรือคลุกคลีกับสิ่งที่ไมเปนมงคล เชน แปงขวัญใ หเขยผูจัดงานศพ ใหขวัญเขยอยูกับตัวอ ยาต ามคนตายไป
หรือ แปงขวัญเพื่อเสริมกำลังใจสำหรับผูสูงอายุ เปนตน
29
พิธีเรียกขวัญ
สำหรับค นไมสบายใหห ายดี หรือคนสบายดีแตตองการเสริมขวัญใหเปนสิริมงคลกจ็ ัดได
ประเพณีการทำศพ
ชาวไทดำ ถือวา การตายเปนเรื่องสำคัญมาก เมื่อมีการตาย ญาติพี่นองผีเดียวกันจะหยุดทำงาน
ทุกอยาง เพือ่ เปนการไวทกุ ข และชว ยกันจ ดั การเกีย่ วกับป ระเพณี งานศพนนั้ เรียกวา “กำบา น กำเมือง” และ
ถือเปนความโศกเศราจนกวาจะนำศพไปเผาแลว จึงจ ะมกี ารทำงานตามปกติไ ด พิธศี พเปนพ ธิ ที ยี่ ดึ ถือก นั จ น
เปนธรรมเนียมปฏิบัติอยางเปนขั้นตอนหลายอยาง และจำเปนตองมีผูรูคอยแนะนำปฏิบัติ ซึ่งเปนผ ูสูงอายุ
ในพิธีศพที่ยังถือป ฏิบัตกิ ันอยูใ นปจจุบันนั้น เมื่อม ีผเูสียชีวิตจ ะเริ่มจากการ “หรอย”
“หรอย” เปนการจัดต กแตงศพกอนที่จะบรรจุลงหีบศพ โดยเริ่มจากการอาบน้ำศพ พรอมทั้งแตงตัว
ใสเสื้อผาใหเรียบรอย
30
“เอ็ดแฮว” เปนการเตรียมการเครื่องใชในการประกอบพิธีศพ สิ่งที่ตองเตรียมไดแก การทำเสาหลวง
ปรี เซียน นกหงส ใบไม หอแกว ลำธงกาว และเครื่องใชประกอบเล็กๆ นอยๆ ที่เปนขาวของเครื่องใชสำหรับ
สงม อบใหกับผูตาย
“หอแกว” เปนเรือนจำลอง สรางดวยไมลักษณะคลายศาลาการเปรียญขนาดเล็ก ลอมรอบดวยเสา
เรียกวา เสาหลักเมือง ประดับด วยปุย ทำจากดายสีแดง เหลือง รอบเสาหลักเมือง และเรือนหอแกว หอแกว
นี้สรางเปนเกียรติส ำหรับผ ูตายอายุ 80 ปข ึ้นไป
“เซียน” เปนเสมือนรมกันแดดเปนแกนกลางประดับโดยรอบดวยลายผาเหลือง ดำ แดง ประกบกัน
แลวต ัดควานตรงกลางผาใหหอยลงมา เซียนจะอยูบ นปรี หรือนกหงส บนยอดเสาหลวง
“ปร”ี เชือ่ ก นั ว า เปนพ าหนะทจี่ ะนำดวงวิญญาณของผตู ายกลับไ ปยังเมืองแถน ทำจากไมเนือ้ ออน เหลา
กลึงใหกลม สวนบนมีปก ขางละ 3 อัน เพื่อใชในการบิน ปรีจะอยูส วนบนยอดเสาหลวง ใชเฉพาะผูตายที่
เปนหญิง
“นกหงส” เชื่อกันวาเปนพาหนะที่จะนำดวงวิญญาณของผูตายที่เปนชาย บินกลับไปยังเมืองแถน
ทำจากไมเนื้อออนเปนรูปน ก มีปกข างละ 3 อัน นกหงสจ ะอยูบนยอดเสาหลวง
“เสาหลวง” เปรียบเสมือนตนไมใหญ ทำจากไมทั้งต น ยาวประมาณ 3 เมตร ประดับโดยรอบดวย
ใบไมที่ทำจากผาข าวและผาแดง ขนาด 30x30 เซนติเมตร ติดไวกับปลายไม ถาผ ูตายเปนชาย จะใชใบไม
ประดับเปนแ ผงติดกับเสาหลวง ถาผ ูตายเปนห ญิง จะใชใบไมประดับเปนว งกลมรอบเสาหลวง สวนยอดของ
เสาหลวงมนี กหงส หรือปรี ประดับอ ยู โดยมเี ซียนเปนรม เสียบอยูส ว นบนสุด จำนวนใบไมทงั้ 2 สี จะใชอ ยาง
ละ 20 หรือ 40 ผืน แลวแตฐ านะของผูตาย
“ลำธงกาว” เปนธ งทบี่ ง บอกถึงผ ตู ายวา เปนพ อ บานพอ เรือน หรือผ นู ำครอบครัว ธงกาวนยี้ งิ่ ย าวเทาใด
ยิ่งบงบอกฐานะของผูตาย บอกถึงความมั่งมีร่ำรวยของผูตาย
การกำหนดวันเผาศพคนไทดำ ตองไมตรงกับมื้อเวนตง (วันเลี้ยงผีป ระจำตระกูล) ซึ่งแ ตละตระกูล
จะมีมื้อเวนตงแตกตางกันอ อกไป ไทดำถือก ำหนดใน 1 สัปดาห มี 10 วัน คือ
1) มื้อกัด 2) มื้อข ด 3) มื้อฮวง 4) มื้อเตา 5) มื้อกา
6) มื้อกาบ 7) มื้อฮ ับ 8) มื้อฮาย 9) มื้อเมิง 10) มื้อเปก
31
เมื่อกำหนดวันเผาไดแลว พิธีในวันนั้นจะเริ่มจากการกินข าวปานตก (การรับประทานอาหารรวมกัน
ของญาติพ นี่ อ ง) แลวจึงเริม่ พ ธิ กี ารบอกทางใหด วงวิญญาณของผตู ายเดินทางตามเสนทางจากบา นไปยังป า ชา
โดยมี “เขย” (บุตรเขยของผูตาย) เปนผูทำพิธี หลังจากพิธีการบอกทางแลวจะเปนการ “ซอนขวัญ” เปนพิธี
เรียกเอาขวัญข องญาติพี่นองใหยังอยูกับบ านกับเรือน ไมใหหลงไปกับดวงวิญญาณของผูตาย โดยมีหมอพิธี
เปนผูทำการซอนขวัญ ถาหมอพิธีเปนหญิงจ ะเรียกวา “แมมด” ถาหมอพิธีเปนชายจะเรียกวา “เขย” แลวจึง
นำศพไปยังปาชา เมื่อขบวนเคลื่อนศพออกจากบานจะมี “ธงเจาอวน” ซึ่งถือโดยบุตรชายของผูตายถือเดิน
นำหนาขบวน เพื่อเปนการเบิกทางใหกับด วงวิญญาณ เมื่อถ ึงกองฟอน นำศพวนรอบกองฟอน 3 รอบ วาง
ศพลงบนกองฟอน เปดหบี ศพลา งหนาศพดว ยนำ้ ม ะพราว นำหอ เสือ้ ผาแ ละเครือ่ งใชม าโยนขา มหบี ศพ 3 ครัง้
เรียกวา “โยนผาหนาไฟ” เพื่อส งสิ่งของเหลานั้นใ หกับผูตาย แลวท ำการเผาศพ
าติพี่นองจะรวมกันเก็บก ระดูกใสลงในไหกระดูกที่เตรียมไว จากนั้นทำพิธี “ตั้งเฮือนปา”
วันรุงขึ้นญ
เพือ่ ส ง ส งิ่ ของเครือ่ งใชใ หก บั ผ ตู าย ขัน้ ต อนนีเ้ ขยจะทำพิธบี อกทางอกี ครัง้ เปนการบอกเสนทางใหด วงวิญญาณ
เดินทางไปเมืองแถน และบอกดวงวิญญาณของผูตายกลับมาอีกครั้งเมื่อถึงวัน “มื้อเวนตง” ของตระกูล เพื่อ
มารับเครื่องเซนที่ญาติพี่นองนำมาเซนไหว เสร็จพิธีเขยจะใชปลายมีดขีดที่พื้นดิน เพื่อเปนการตัดขาดซึ่ง
กันและกัน ทุกคนเดินหนั หลังไมเหลียวกลับมามองเฮือนปา อกี เพือ่ ทด่ี วงวิญญาณจะไดไมหว งผทู ย่ี งั มีชวี ติ อยู
บุตรของผูตายจะตองนำหอข าว ปลาอาหาร ซึ่งห อดวยใบตองมาสงท ี่เฮือนปาอีก 3 วัน เฉพาะตอนเชา สง
เสร็จแ ลวใ ชมีดขีดที่พื้นดิน แลวหันหลังก ลับ ในการสงห อขาว 3 วันนี้ ผูที่สงอ าหารจะตองสวม “เสื้อตกป ก
หัวข าว” ไปดวย
การเอาผขี นึ้ เรือน จะกำหนดวนั โ ดยผตู า วเอาผขี นึ้ เรือนตรงกบั ว นั “มือ้ เวนตง” ของตระกูล สวนผนู อ ย
นัน้ จ ะเอาผขี นึ้ เรือนไมตรงกบั “มือ้ เวนตง” ของตระกูล โดยมหี มอพธิ ี เรียกวา หมอเสน เปนผ ทู ำพิธี เมือ่ เสร็จ
พิธีนแี้ ลวจะทำการไลหมอพิธีใหลงไปจากบาน ลางทำความสะอาดบานเพื่อไมใหงานเชนนี้เกิดขึ้นใ นบานหลัง
นี้อีกตอไป เปนที่นาสังเกตวา พิธีกรรมของไทดำกับคนเชื้อสายจีนจะมีพิธีหลักโดยรวมที่คลายคลึงกัน
แตกตางกนั ทีข่ นั้ ตอนในการปฏิบตั ิ เชน การเสนเรือนกบั ก ารไหวต รุษจีน พิธบี อกทางกบั พ ธิ กี งเตก การนงุ ช ดุ
เสื้อผาไ วทุกขที่คลายกัน คงจะเนื่องมาจากถิ่นฐานเดิมของไทดำนั้นอยูท างตอนใตข องประเทศจีน จึงมีความ
คลายคลึงก ัน
32

ไทดำ หรือล าวโซงเปนเผาพันธุเดียวในโลกที่มีลักษณะการแตงกายบงบอกสถานะและมีความหมาย
ชัดเจนทั้งชายและหญิง แบงออกเปน 2 ประเภท คือ เสื้อผาส ำหรับใชในชีวิตประจำวัน และเสื้อผาสำหรับใส
ในพิธีกรรม งานประเพณี หรือง านรื่นเริงตางๆซึ่งสวนใหญมักน ิยมตัดเย็บเสื้อผาใสเอง โดยใชผาฝายทอมือ
ยอมสีที่ไดจากธรรมชาติ สีของเสื้อผาที่สวมใสมักเปนสีดำ สีคราม ปจจุบันหันมานิยมใชดายโทเรแทน
เนื่องจากเห็นวา เสนเรียบและสะดวกในการนำไปทอ สีที่ใชเปนหลัก มี 5 สี คือ ดำ ขาว เขียว แดงเลือดหมู
และแสด
การใชผาในวิถีชีวิตไทดำ
เครื่องแตงกาย สิ่งของเครื่องใช
- สายเอว (ช-ญ)
ในชีวิตประจำวัน ในพิธีกรรม - ผาหลา หรือผาอ ุมเด็ก
- เสื้อไต (ช) - เสื้อฮี (ช-ญ) - มู (เด็ก-พอมด-แมมด)
- เสื้อหงเหง (ช) - สวงฮี (ช) - หลวม (ช)
- สวงกอม (ช-ญ) - เสื้อจาง (หมอพิธี) - ถุงยาม (ช-ญ-หมอพิธี)
- เสื้อกอม (ญ) - เสื้อตก (ช-ญ) - เสื่อฟูก
- ผาซิ่นลายแตงโม (ญ) - ผาซิ่นตาหมี่ (ญ) - หมอน
- ผาเปยว (ญ) - ผาซิ่นนางหาญ (ญ) - หมอนตาวเสื่อนั่ง
- ผาสไบ (ญ) - ผาเปยว (ญ) - หยั่น
- ผาซีโปว (ช) - ผาซีโปว (ช) - ลูกชวง
- ผาขันลาว (ญ) - ผาขันลาว - พัด
- เสื้อนอย (ญ)
- เสื้อกระโปรง (ญ)
- สวงซอน (ญ)
33
เครื่องแตงกาย
คนโซงเชื่อวา ห ากไมแตงตัวแบบโซง เมื่อตายไป เจอพอแมแลว พอแมจำไมได
ซิ่นตาหมี่ ซิ่นลายแตงโม
ชุดปกติทั่วไป ใสอยูบ าน ใสไดทุกโอกาส
34
ชุดพอมด-แมมด
ช ุดเสื้อฮี ใสในงานพิธีกรรม
35
เครื่องแตงกายในชีวิตประจำวัน
เครื่องแตงกายในชีวิตป ระจำวันของชาวไทดำ หรือลาวโซง ไดแก เสื้อไต เสื้อหงเหง สวงกอม ผาซิ่น
ลายแตงโม ผาเปยว ผาสไบ ผาชีโปว ผาขันลาว เสื้อน อย เสื้อก ระโปรง สวงซอน เปนตน
เสื้อไตหรือเสื้อไท หมายถึง เปนของผูชายสวมใสเมื่อไปงานตางๆ ใสไปเที่ยว เกี้ยวสาวหรือไปหา
ญาติพี่นอง เมื่อต องการความสุภาพเรียบรอยในโอกาสที่คอนขางเปนทางการ หรือสวมเมื่ออากาศหนาวเย็น
ตัดเย็บด ว ยผา ฝ า ยทอมอื ย อ มสดี ำหรือ ส คี รามเขม ล กั ษณะเปนเสือ้ ค อตัง้ แ ขนยาวทรงกระบอก ผ า ห นาต ลอด
ติดกระดุมเงินทรงดอกบัวตูม เรียงกันป ระมาณ 11 – 19 เม็ด แลวแตฐ านะของผูสวมใส ตัวเสื้อสั้นต่ำกวา
เอวลงไปเล็กนอย มีกระเปาทั้งสองขางบริเวณดานลางของตัวเสื้อ
เสื่อหงเหง ออกสำเนียงไทยวา “เสื้อฮงเฮง” เปนเสื้อแขนยาวคอตั้ง ติดกระดุม 5 เม็ด ชายเสื้อดาน
ขางแหวกไวทั้งสองชาย มีสาบเสื้อ กระเปาด านขางทั้งสองดาน หรือดานเดียวแลวแ ตแมบานจะเย็บให ใชใ ส
ทำงาน ไมตองติดกระดุมเพื่อความสะดวกรวดเร็ว ใชใสไปไร ไปนา เกี่ยวหญา ตัดฟน เย็บดวยผาฝายสีดำ
หากเย็บดวยผาไหมสีแดง หรือแ พรสีแดงจะเปนเสื้อข องหมอพิธีผูตาว เรียกวา “เสื้อจาง” ใชใสประกอบพิธี
งานเสน หรือ พิธีศพ หากใชในพิธีศพ จะโพกศีรษะดวยแพรสีแดง ในปจจุบันหากใชผาเย็บเปนเสนแลวผ ูก
แทนติดกระดุมจะเรียกวา เสื้อหนวดปลาหมึก
เสื้อไตหรือเสื้อไท เสื้อหงเหง
36
สวงกอม (กางเกงขาสั้น) เปนกางเกงที่มีความยาวเสมอหัวเขา บริเวณเอวเปนสวนที่กวางที่สุด เวลา
นุงตองทบผาไวดานหนา แลวคาดทับด วยสายกดเอว (เข็มขัด) ลักษณะคลายกับกางเกงขากวย แตต างกัน
ตรงทกี่ ารตอ ป ระกอบผา แ ตละชนิ้ โ ดยเฉพาะบริเวณเปาก างเกงดา นหนาแ ละดา นหลังต อ งใชผ า แ ทรก แ ลวน ำ
ผาที่ทบกันมาเย็บพันเปนตะเข็บกลมทั้งหมด ตัดเย็บดวยผาฝายสีดำหรือสีครามเขม ใชสำหรับนุงทำงาน
ทั่วไป หรือทำงานหนัก เชน ก ารทำนา เปนตน
เสื้อกอม เปนเสื้อผ าฝายทอมือยอมคราม ตัวส ั้นตัดเย็บด วยมือเขารูปพองาม ลักษณะเปนเสื้อสีดำ
หรือสีครามเขม คอตั้งแ บบจีนไมมปี ก ผาหนาต ลอด ติดกระดุมเงินถ ี่มาก ประมาณ 9 , 11 , 13 , 15 เม็ด
ทรงดอกบัวตูม กระดุมรูปผีเสื้อหรือแมงกะบี้ชิดติดกันตั้งแตคอถึงเอว แขนยาวจรดขอมือทรงกระบอก
เสือ้ กอ มเปนเสือ้ ทใี่ ชคกู บั ผา ซิน่ เปนชดุ ลำลองหรือชดุ ประจำเผาของไทดำหญิง ใชสวมไปทกุ แหง ใสไปไร ไป
นา กินเสน หรือไปงานพิธี ถาไปวัดก็พาดผาเปยว หรือผาสไบอีก 1ผืน ถาไ ปตลาดก็สะพายกะเหล็บ ซึ่งสาน
ดวยไมไผละเอียดยิบ ใ ชแทนกระเปา ห รือถ าเขาปาก็สะพายยาม ใ ชผาเปยวโพกศีรษะแทนหมวก
เสื้อกอม
37
กระดุมเงินทรงดอกบัวตูม กระดุมเงินธรรมดา
สำหรับผูนอย/บุคคลทั่วไป
เสื้อกอม บานนาปาห นาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย

กระดุมเงินร ูปผ ีเสื้อหรือแมงกะบี้ (สำหรับผ ูตาว/ผูมีฐานะ) ผีเสื้อ แทนผูชาย ตามหาหญิงที่รักกัน เมื่อลมหายตายจากจะกลายเปนผีเสื้อ
บินม าเกาะที่หนาอก เสื้อท ุกตัวจะใสก ระดุมเปนเลขคี่ เชน 9 หรือ 11 เม็ด ขึ้นอยูกับค วามสูงต่ำของผใูส (คี่อยู คูหนี)
38
การแตงกายของชาวไทดำบานนาปาหนาด ผูชายสวมเสื้อที่ทอดวยผาสีดำหรือสีครามเขม แขน
กระบอก ผาหนาอก ติดกระดุมเงิน 11 เม็ด ลักษณะกระดุมเปนรูปผักบุง ตามความเชื่อของผูหญิงไทดำที่
เปรียบผูชายเปนเม็ดแ กนผ ักบุง เพราะผูชายเจาชู ผูหญิงไ มเชื่อใจอยูแ ลว เปนแกนผักบุงห วานไปทั่ว ตกอยู
ที่ใดก็เด็ดมาทำกินใ หหมด ตัวเสื้อผ ูชายยาวกวาเสื้อผูหญิง มีกระเปาตรงชายลางดานหนาทั้งสองขาง กางเกง
ขายาว คลายกางเกงจีน ใชผาส ีดำเขม ผูหญิงจ ะใสเสื้อส ีดำคอกลม ผาหนา แขนกระบอก ติดกระดุมเปนรูป
ผีเสือ้ น งุ ผา ซิน่ ล ายแตงโม น ยิ มโพกศีรษะดว ยผา ท ที่ อดว ยฝา ยยอ มมสี ดี ำ ก วางประมาณ 4 0 เซนติเมตร ย าว
ประมาณ 12 0 เซนติเมตร ชายผาป กด วยดายสเีปนล วดลายตาง ๆเรียกวา ผาเปยว รองเทา ทั้งชายและหญิง
ใชรองเทาไมยกพื้นสูง แบบคีบ ปจจุบันชาวไทดำบานนาปาหนาดจะแตงกายตามสมัยนิยมซึ่งแพรหลายใน
ปจจุบัน เพราะหาไดง ายมีขายทั่วไป โดยเฉพาะการแตงกายของวัยรุนผ ูหญิงจ ะไมนิยมนุงผาซิ่นเพราะเห็นวา
ลาสมัยและไมชินกับการนุงผาซิ่น ชาวไทดำจะแตงกายตามประเพณีเฉพาะในเทศกาลสำคัญประจำหมูบาน
เทานั้น ในวันปกติจะไมพ ิถีพิถันการแตงกายใหสวยงามแตอยางใด เปนตนวา ผูชายสวมกางเกงขายาว หรือ
ขาสั้น หรือนุงผาขาวมาโดยไมส วมเสื้อ แตจะเอาใจใสพ ิเศษในงานประเพณีและพิธีกรรมเทานั้น
ชาวไทดำบานนาปาห นาด ต ำบลเขาแกว อ ำเภอเชียงคาน จ ังหวัดเลย มีการแตงกาย 2 ลักษณะคือ
1. การแตงกายแบบดั้งเดิม เปนการแตงกายที่มเีอกลักษณเฉพาะทั้งชายและหญิง
การแตงกายของผูชายชาวไทดำแบบดั้งเดิมนั้นจะสวมหมวก ซึ่งจะสวมในงานพิธีกรรมบางอยาง
ไมสวมในวันปกติ ลักษณะคลายหมวกของชาวมุสลิมแ ตทรงสูงกวา กระชับศรีษะ มีสีดำหรือสีเขมสเีดียวทั้ง
ใบ ไ มตกแตงลวดลายใด ๆ ส ว นเสือ้ จ ะสวมเสือ้ ว า ด ซ งึ่ เปนเสือ้ ส ดี ำหรือส คี รามเขมท บึ ทงั้ ตัว ค อเสือ้ เปนแ บบ
จีนไ มมปี ก ผ า ห นาต ลอดตงั้ แ ตค อถงึ ช ายเสือ้ ห รือผ า เยือ้ งไปทางดา นซาย ต ดิ กระดุมเงินเรียงชดิ ต ดิ ก นั ต งั้ แ ต
คอลงไปจนถึงเอว ปลอยชายเสื้อไวนอกกางเกง ชายเสื้อดานหลังยาวกวาดานหนา ที่เอวมีผาคาดเรียกวา
“กะเหลบ” จะใชหรือไมใชก็ได กางเกงที่นุงจะเปนกางเกงขายาวจรดขอเทาปลายขาแคบมีสีดำเรียกวา
“ซง ห วั โ ลง”ร องเทาท สี่ วมจะเปนร องเทาท ที่ ำจากหนังค วายหรือไ ม ล กั ษณะคลายรองเทาแ ตะฟองน้ำแ บบสอด
สายไวท ี่งามนิ้วเทา (พ ัน ไพศูนย. 25 40 : สัมภาษณ. อางอิงจ ากทวี พรมมา. 2541) สวนการแตงกายของ
ผูหญิงชาวไทดำ จะไวผ มยาวเกลาผมมวย ถาย ังเปนส าวหรือยังไ มมีสามี เกลาผ มมวยต่ำลงไปทางทายทอย
หรือเอียงไปทางดานขางก็ไดเรียกวา “ขอดผม” ถามีสามีแลวเกลามวยสูงบนศรีษะและมีผาคลุมผมหรือผา
โพกศรีษะ เรียกวา “ผา เปยวเบาะ”เสือ้ ทใี่ ชจะมเี สือ้ แลงเอิก๊ และเสือ้ ฮีหรือเสือ้ ขบั อานนี การนงุ ซนิ่ ใชวธิ พี บั ทบ
39
ดานหนาทั้งซายและขวาเขาหากัน ใหตีนซิ่นสูงประมาณครึ่งนอง รองเทาที่สวมจะเปนรองเทาที่ทำจากหนัง
ควายหรือไ ม ม ลี กั ษณะคลายรองเทาแ ตะฟองน้ำแ บบสอดสายไวท งี่ า มนวิ้ เทา ส ว นเครือ่ งประดับประกอบดวย
ปนปกผม ตางพวง (ต ุมหู) เปาะกอ (ป ลอกคอ) เปาะแขน (กำไลขอมือ) และเปาะแกง (กำไลขอเทา) เปน
เครื่องประดับที่ทำดวยเงินท ั้งสิ้น (ผิน ท ันห า. 2540 : สัมภาษณ. อางอิงจากทวี พรมมา. 2541 )
2. การแตงกายแบบปจจุบัน ม ีรูปแ บบการแตงกายใน 3 ลักษณะ ดังนี้
ชุดทำงาน ผูชายนิยมนุงก างเกงขาสั้นหรือขายาวสีเขม สวนเสื้อจ ะเปนเสื้อแขนสั้นห รือแขนยาวสีเขม
เชน ดำ น้ำเงิน น้ำตาล ซึ่งเปนผาฝายหรือผ าโทเร มีผาขาวมาไ วสำหรับโพกศรีษะ หรือคาดเอวเมื่อออกไป
ทำงานนอกบาน ผหู ญิงนยิ มนงุ ผา ถุงสดี ำหรือสเี ขม เสือ้ แขนยาวสเี ขม มีผา ขาวมาหรือผา ขนาดผา ขาวมาคลุม
ศรีษะและใบหนา เพื่อไ มใหแดดเลียผิวในขณะทำงานกลางทุง
ช ดุ อ ยูก บั บ า น ผ ชู ายจะนงุ ผ า ขาวมาหรือน งุ ก างเกง ส วมเสือ้ เหมือนชดุ ท ำงาน บ างครัง้ ก จ็ ะไมสวมเสือ้
สวนผา ขาวมาจ ะใชพ าดบาห รือค าดเอว แ ละจะนยิ มใชเปนช ดุ นอนประจำวันไ ปในตวั ด ว ย ผ หู ญิงจ ะนยิ มใสเสือ้
หมากกะแลงและเสื้อแขนสั้น สวนผาถุงจะเปนสีหรือลวดลายใดก็ได จะเปนผากลางเกากลางใหมแลวแต
ฐานะ
ชุดท ี่ใชในงานประเพณีและพิธีกรรม ผูชายจะสวมเสื้อม ด ซึ่งเปนเสื้อสำหรับหมอมด เปนเสื้อส ีขาว
แถบแดงและมีหมวกสีแดง เมื่อผูเปนหมอมดสิ้นชีวิตลงญาติจะเอาเสื้อมดนี้ไปฝงดวย ปจจุบันนี้ชาวไทดำ
บานนาปา ห นาดไมมหี มอมด เสือ้ ม ดจงึ ไ มไดน ำมาสวมใสอ กี แ ละไดเลือนหายไปจากความทรงจำของลกู หลาน
ชาวไทดำรุนใหมแลว (หลา ไพศูนย.2540 :สัมภาษณ.อางอิงจ ากทวี พรมมา.2541)ผูหญิงจ ะสวมเสื้อฮี
หรือเสื้อขับอานนี ซึ่งเปนเสื้อส ีดำทั้งตัว คอเสื้อเปนแบบตัวว ี ยาวเกือบถึงข อเทา แขนทรงกระบอกยาวเกือบ
จรดขอมือ ตกแตงดวยแถบผาสีที่ปลายแขน ชายเสื้อดานลางและที่อกทั้งสองขางจากไหลลงมาถึงระดับ
ปลายนิ้วของผูสวมใส ปจจุบันเมื่อชาวไทดำบานนาปาหนาดไดฟนฟูพิธีแซปางขึ้น เสื้อฮีจึงถูกนำมาใชงาน
อีกครั้ง ซ ึ่งแตเดิมน ั้นเมื่อเจาของเสื้อเสียชีวิตลง ญ าติจะนำเสื้อฮีน ี้ไปฝงในหลุมศพดวย

40
ผาซิน่ (ผา ถุง) ลายแตงโม (ลายชะโด) เนือ่ งจากเปนชนกลุม นอ ยทถ่ี กู ก วาดตอ นเขามาในประเทศไทย
ดวยเหตุผลเกี่ยวกับสงครามผานลงบนลายผาซิ่นลายแตงโม ถือไดวา เปนลายผาเอกลักษณของไทดำ
นางพาณี แหงหน ไทดำเขายอย จังหวัดเพชรบุรี เลาวา เสนค ูติด หมายความวา อพยพมาพรอมกัน เสนคู
แยกจากกนั เสนเล็ก กลุม ชนกลุม เล็กท ยี่ งั ร กั ใครไปมาหาสูก นั ต ลอด นอกจากนีย้ งั ห มายถงึ ความพลัดพราก
ระหวางพี่นองไทดำในเวียดนาม และลาว กับไทยทรงดำในประเทศไทย หรือหมายถึง ความเปนพี่นองของ
ไทย ลาว และเวียดนาม เสนเล็กเสนเดียว เรียกวา ตาเดีย่ ว เปนล ายทสี่ ะทอนใหเห็นถ งึ ก ารถกู แ ยกหรือต ดั ขาด
จากสว นหนึง่ ส ว นใด ซงึ่ เปรียบเสมือนกบั ค วามเดียวดายของชาวไทดำทตี่ อ งพลัดพรากจากบา นเกิดเมืองนอน
สวนเสนหนาหางกัน 2 เสน เรียกวา ตาหมู หรือ ตาคู ชาวไทดำเชื่อวา เปนลายที่สะทอนใหเห็นถึงการถูกแ ยก
หรือทำใหเกิดคูขนาน ซึ่งไมมีโอกาสจะมาบรรจบกันได (ดำ มั่นเหมาะ, 2544) นอกจากนี้ นางออน ทันห า
และนางหนูจร ไพศูนย ชาวไทดำ บานนาปาห นาด เลาวา แตเดิมมาไมมีอะไรมา (มีแตซิ่นนางหาญ และ
ผาเปียวเบาะ) มาทำไรขาว ไรแตงโม เห็นล ายแตงโม เลยนำมาคั่น (ลายแทรก) จึงเรียกวา ซิ่นลายแตงโม :
ผาซิ่น ตองตอหัวตอตีน ถาไมมีเขาวา เปนคนหัวกุดหัวขาด มีองคประกอบเชนเดียวกับผาซิ่นของกลุม
ชาติพันธุไทกลุมอื่น นั่นก ็คือ ประกอบดวย 3 สวน คือ 1) หัวซ ิ่น จะเปนสีครามไมมีลวดลายกวางประมาณ
12 นิ้ว 2) ตัวซิ่น จะเปนลายโดยใชเทคนิคก ารทอขัด แตพ ิเศษที่วาเปนฝายแกมไหม คือ ใชไหมสแี ดงเปน
เสนย ืน ทอเสนพ ุงดวยฝายสีครามสลับสีผ าออนเปนทางเล็ก ๆ คลายลายบนผลแตงโม เวลาทอเสร็จจะมอง
ไมเห็นไหมสีแดงเลย และ 3) ตีนซิ่น มีลวดลายสีขาวสองสามริ้ว เย็บติดเปนตีนซิ่น ถาสามีตายตองเลาะ
ตีนซิ่นนี้ออก เพื่อไ วทุกข
ผาซิ่นลายแตงโม
41
หัวซิ่น ใ ชผาพื้นทอดวยฝายปนมือสีดำหรือสีกรมทา
ตัวซิ่น มีลวดลายทางตั้งสีฟาขนาดเล็ก เกิดขึ้นเปนระยะบนพื้นสีดำหรือกรมทาเหลือบแดง ซึ่งเกิด
จากการทอดวยเสนยืนสีแดง (พบทั้งฝายและไหม) เสนพุงใชฝายสีดำหรือสีกรมทาที่ตองการใหเปนริ้ว
ขนาดเล็กจะเปลี่ยนมาใชเสนพุงสีฟา
ต นี ซ นิ่ ท อเปนแ ถบกวางประมาณ 1 น วิ้ เศษ ส ดี ำหรือส กี รมทาแ ซมดว ยสฟี า ซ นิ่ ล ายแตงโม ท อดว ย
ผาฝายหรือไหมสีแดง ยอมสีครามเขม มลี ายสีฟาขาวสลับเปนท างเล็ก ๆคลายลายบนผลแตงโม ในซิ่นหนึ่ง
ผืนจะประกอบดวยลายเสนหนา 2เสน อยูแ นบชิดก ัน หมายถึง ความเปนพี่นองของไทย ลาว และเวียดนาม
ลายเสนเดี่ยว มขี นาดเล็ก หมายถึง ความเดียวดายที่ตองจากบานเกิดเมืองนอน และลายเสนห นา 2เสน มี
ระยะหางกัน หมายถึง ความพลัดพรากจากกัน
การนงุ ซ นิ่ ล ายแตงโม จ ะตอ งจบั ข อบบนของผา นุง ท งั้ ซ า ยและขวามาทบเกยกนั ต รงกลาง แ ละพบั ข อบ
ผาลงมาโดยไมตองคาดเข็มขัดห รือผ ูกเชือก ผากไ็ มหลุด ใชนุงทั้งใ นชีวิตประจำวันและในโอกาสพิเศษ หรือ
พิธีการตาง ๆ
ตำนานผา ซิน่ ล ายแตงโม เปนคำบอกเลาสบื ตอก นั มา ก ารทผี่ า ซิน่ ล ายแตงโมใชเสนยนื ส แี ดงเปนหลัก
เสนพ ุงเปนสีดำหรือค รามเขมเกือบดำนั้น เรื่องราวกม็ ีอยูวา เปนธรรมเนียมมาตั้งแ ตโบราณกาล ผูชายที่เปน
สามีเปนผูนำของครอบครัวม ีหนาท อี่ อกจากบานไปเขาปาหักรางถางพง เปนแ หลงทำมาหากินทำไร ไถนา หา
เผือก ห ามนั ป ลอยใหภ รรยาอยูก บั เหยาเฝาเรือน จ นกวาสามีจ ะกลับบ า น ส าวเจาจะนงั่ ท อผาไ ป ใ จกป็ ระหวัด
นึกถึงสามีท ี่เขาปาหลายวัน อันความรักความคิดถึงย อมจะมีอยูใ นตัวของทุกคน มันวิ่งแ ลนอ ยูทุกล มหายใจ
ยิง่ กวาก ระสวยทพี่ งุ ผานเปนเสนข ดั ใ หเปนผ นื ผ า ใ นกที่ อผาท กี่ ำลังทออยสู าวเจาจ งึ ใ ชส แี ดงยอ มเสนย นื ซ งึ่ เปน
สีท ใี่ ชแ ทนหวั ใ จทโี่ หยหาอาวรณใ นคนรกั ท จี่ ากกนั ส ว นเสนพ งุ ใ ชส คี รามเขมเกือบดำแทนตวั เอง ใ ชทอทบั เปน
เสนขัดใหเกิดเปนเนื้อผา โดยซอนเสนยืนสีแดงเอาไว เมื่อเวลานุงผาซิ่นลายแตงโมคอยสามี ตองแสงแดด
แวววับของเหลือบสีแดงสะทอนออกมา เสมือนหนึ่งเปนส ื่อส ัญญาณแหงค วามรักที่มีตอกัน แมจ ะเห็นเพียง
ราง ๆ ก็ตาม ที่เปนเชนนีก้ ็เพื่อป กปดความอายที่เปนค ุณสมบัตขิ องหญิงสาวชาวไโทดำ ดยแท
42
ผาซิ่นลายแตงโม บานเขาหัวจีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี
ผาเ ปยว เปนผ าฝายทอมือส ีดำหรือส ีกรมทา มกี ารปกลวดลายดวยไหมบริเวณชายผาท เี่ปนล ักษณะ
เฉพาะของชาวไทดำ ล ายมาตรฐานทำเปนขด เรียกวา ข อกุด ล ายดอกผกั แ วน (ต รงกลางเปนดอกแปด ร อบๆ
เปนขอกุด รวมกันเรียกวา ดอกผักแ วน) ช ายละ 2 ดอก โดยทั่วไปมักใ ชดาย 4 สี ค ือ สแี ดง สีสม (เหลือง)
สีเขียว แ ละสขี าว ม ขี นาดความกวางประมาณ 4 5 เซนติเมตร ท อดว ยฟมข นาดเล็กห รือฟมห นาแ คบ ป ระมาณ
1 ศอกเศษ เรียกวา ฟม 7 ความยาว 2 เมตร ใชโพกศีรษะ หรือพันอก (คาดอก หรือ เคียน ไทยทรงดำ
เพชรบุรี เรียกวา ฮางนม)เปนผาแถบในชีวิตประจำวันสำหรับผูหญิงใ สอยูกับบ าน บางครั้งใ ชกะเตงลูกไ ปนา
หรือเปนผ า สไบ ค ลองคอเพือ่ ค วามสวยงาม แ มแ ตต อนเสียชีวติ ก ต็ อ งมผี า เปยวหม โ ดยมคี วามเชือ่ ว า ล วดลาย
ผาเปยวเปนสัญลักษณประจำตระกูล เมื่อเสียชีวิตล งญาติที่ลวงลับไ ปกอนแลวจ ะเดินทางมารับเพื่อไปอยูใน
ดินแดนเดียวกัน
43
ผาเปยว บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
ผาเปยว บานหนองจิก หมู 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
44
ผาเปยว บานนาปาห นาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
ผาเปยว บานหัวเขาจีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี
45
ลักษณะผาเปยว เปนผาที่ทอจากฟมขนาดเล็กเรียกวา “ฟมเจ็ด” มีลักษณะเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผา

ความยาวของผาเปยวขึ้นอยูก ับสัดสวนของแตละบุคคล ผาเปยวมีวิธีการเคียนผา 3 แบบ คือ
แบบที่ 1 นำกลางเปยวมาใสหนาผากแลวเคียนไวที่ขางหลัง
แบบที่ 2 พันไวหลายรอบบนศีรษะ โดยเอาปลายดานหนึ่งเหน็บไวที่ฝงขวา
ปลายดานหนึ่งทาบลงไปปกดานหลังเพื่อใหเห็นลาย
แบบที่ 3 พันไวขางบนแลวใหปลายปกลงมาขางหนา
แบบที่ 1 แบบที่ 2 แบบที่ 3
46
ผาโพกหัว (ผาเตียวเบาะ) ใชลายขอนอย โพกเวลาทำกิน เพราะวา เวลาทำกินเกรงวาเสนผมจะ
รวงหลนใ สอาหาร โพกเวลาไปไร ทำนา กันแดด ผมจะไดดำไมแหงแ ดงแตกปลาย ใชพันขา กันห นาว เปน
ผาฝายธรรมดาสีดำ
ผาสไบ หมายถึง ผาหมของผูหญิง ซึ่งนิยมหมสะพายเฉียงเพื่อไปทำบุญที่วัด จึงเปนผาท ี่ผูสูงอายุ
ชาวไทดำบันทึกเรื่องราวการอพยพ ชีวิตความเปนอ ยู สภาพแวดลอม ตลอดจนเรื่องเลาตางๆ ผานผืนผ าน ี้
เปนผาหนาแคบโดยมีดานยาวตั้งแ ต 1 – 3 เมตร ตัดเย็บด วยผาฝาย ตกแตงล วดลายดวยวิธีขิด บริเวณหัว
และทายผา ลายผาสไบไดแก ลายแมงมุม มีความเชื่อถึงการระลึกถึงบุญคุณ ลายผีเสื้อ มีความเชื่อถึง
บรรพบุรุษที่คอยชวยเหลือเมื่อประสบภัยพิบัติ ลายมา มีความเชื่อถึงค วามอุตสาหะพยายาม ลายแมงปอง
มีความเชื่อถึงการขมขวัญศ ัตรู ลายชาง มีความเชื่อถ ึงความผูกพันกับพุทธศาสนา ลายสิงโต มีความเชื่อถึง
ความกลาหาญและความแข็งแกรง ลายงเู หลือม มีความเชือ่ ถ งึ ความพรอมทจี่ ะแตงงานได ลายปู มคี วามเชือ่
ถึงการเตือนสติใหคิดรอบคอบ ลายขาวหลามตัด มีความเชื่อถึงการเซนไหว ลายโบสถ และลายธรรมาสน
มีความเชื่อถึงบุญกุศล
ผาซีโปว หรือผาขาวมา หมายถึง ผาที่ใชสำหรับผลัดอ าบน้ำห รือพันรอบพุง แตช าวไทดำสวนมากใช
ผาซีโปวใ นพิธีกรรมตางๆ เชน พิธีเกี่ยวกับผี โดยการมัดไวท ี่เอวของผูชายเพื่อเปนการรั้งขวัญไ มใหติดตาม
ผูตายไป ถาเปนพิธีเกี่ยวกับการเรียกขวัญจะใชรวมกับเครื่องเซนตางๆ โดยเปนเครื่องหมายแสดงตัวเจา
ของขวัญ สำหรับใ นพิธีแตงงานจะใชเปนข องกำนัลแ กญ าติผใู หญ (ชม บุญแ กว,2544) ผาซีโปวต ัดเย็บด วย
ผาไหมหรือผาฝาย เปนรูปเหลี่ยมผืนผาโ ดยการมัดยอม หรือ ขิด มีลวดลายที่เกิดจ ากการมัดยอม ไดแก
ลายงา มีความเชื่อถึงความสามัคคีแ ละความเจริญกาวหนา ลายตัวลิง มีความเชื่อถ ึงการระลึกถึง ลายกบ มี
ความเชื่อถึงก ารเกิด หรือการเริ่มตน การขิด ไดแก ลายแมงมุม มีความเชื่อถึงบ ุญคุณแ ละคุณงามความดี
ลายผเี สือ้ ม คี วามเชือ่ ถ งึ ก ารไดรบั ค วามดแู ลจากบรรพบุรษุ ล ายมา ม คี วามเชือ่ ถ งึ ค วามเร็วแ ละความอตุ สาหะ
ลายปลา ม ีความเชื่อถึงความมานะพยายาม และลายชาง มีความเชื่อถึงความผูกพันก ับพ ระพุทธศาสนา
ผาขันลาว หรือผาเช็ดหนา หมายถึง ผาที่มีไวสำหรับเช็ดหนา หอเครื่องประดับ และหอเสนไหม
ผาข นั ล าวมกี ารใชท แี่ ตกตางกนั ค อื ผ า ข นั ล าวของหญิงสาวจะมพี หู อ ยไวห วั ท า ย ถ า เปนของผสู งู อายุจ ะมพี ผู กู
ทีม่ มุ ผ า เพือ่ ไ วส ำหรับห อ เสนไหมในการรกั ษาสใี หค งทน แ ตถ า เปนของคนตายจะมสี ขี าว โ ดยนำไปคลุมส ำรับ
กับขาวเพื่อแสดงวาเปนอ าหารของผูตาย (ทองยอย มีนอย, 2544) ผาขันลาวตัดเย็บด วยผาฝายรูปสี่เหลี่ยม
47
จัตุรัสโดยมีชองกลางเปนรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดเล็กวางอยูดานใน ลวดลายเกิดจากการปะ การปก หรือ
การขิด เชน ลายดอกจัน มีความเชื่อถ ึง ความมั่นคง ลายดอกผักแวน มีความเชื่อถึง ความเจริญงอกงาม
ลายตานกแกว มีความเชื่อถึง ความซื่อสัตยแ ละความสามัคคี ลายแมงมุม มีความเชื่อถึงบ ุญคุณ ลายผีเสื้อ
มีความเชื่อถึง การไดรับความดูแลจากแถน ลายงูเหลือม มีความเชื่อถึงความพรอมที่จะแตงงานได ลาย
ขาวหลามตัด มีความเชื่อถึง เครื่องเซนไหว ลายใบเสมา มีความเชื่อถึง บุญกุศล สวนการใชสี มีการใชสเีชน
เดียวกับเสื้อฮีผ ูชาย แตถ าใชในพิธีศพ จะใชผาขันลาวสีขาว โดยมลี วดลายแบบหยาบๆ ซึ่งม ีความเชื่อวา ผา
ขันลาวสีขาวหมายถึง วิญญาณของผูตาย (ชม บุญแกว, 2544) นอกจากนีย้ ังมีเสื้อนอย เสื้อกระโปรง (เสื้อ
ชั้นในของผูหญิง) และสวงซอน (ก างเกงใน)
ผาขันลาว
เครื่องแตงกายในพิธีกรรม
ชุดสำหรับงานพิธีกรรมสำคัญ คือ สวมเสื้อฮี จะจัดทำขึ้นเปนพิเศษและประณีตสีดำตกแตงดวย
ผาไหมชนิ้ เล็ก ๆ ส ว นใหญม เี ครือ่ งประดับเปนเงิน ผ หู ญิงม ี “ ผ า เปยว”ค ลองคอ ส ว นเด็ก ๆ จ ะมหี มวกคลาย
ถุงผาปกไหมหรือด ายสวยงาม เรียกวา “มู” สวงฮี (กางเกงขายาว) ซิ่นตาหมี่ ซิ่นนางหาญ เสื้อจาง (เสื้อผูทำ
หนาที่แนะนำพิธีกรรม)
เสื้อฮี เปนเสื้อที่ใชสวมใสใ นในพิธีกรรม ชาวไทดำทุกคนตองมีเสื้อฮีป ระจำตัว ฮี แปลวา ยาว เปน
เสื้อท ี่ใชสวมใสทั้งที่เปนงานมงคลและอวมงคล เชน แตงงาน เซนผีเรือน ทำขวัญงานศพ และงานรื่นเริง หาก
เปนงานมงคล ล ายจะอยูด า นใน เปนความเชือ่ ท มี่ มี าแตโบราณวา ค นอนื่ เห็นล ายจะนำไปทำเลียนแบบจงึ เก็บ
ลายไวด านใน หากเปนงานอวมงคล จะกลับดานใหล ายอยูด านนอก เมื่อเจาของเสื้อเสียชีวิต ญาติจ ะนำเสื้อฮี
48
สวมใสให เพื่อเปนเครื่องแสดงถึงเอกลักษณของเผาพันธุ ดวยมีความเชื่อวา เมื่อวิญญาณบรรพบุรุษแลเห็น
ผูใดสวมเสื้อด ังกลาวก็จะจำไดว าเปนลูกหลานของตน และตกลงรับใหเขามาอยูรวมกันไ ด (มีลาย – ตาย ,
ไมมีลาย –แตง)เสื้อฮีของผูชายและเสื้อฮีข องผูหญิงม ีลักษณะแตกตางกัน ตัดเย็บต กแตงอ ยางสวยงาม ใน
งานมงคลสมรสเจาบาวเจาสาวตองสวมเสื้อฮีในพิธีไหวผีเรือน ผีบรรพบุรุษ และในงานศพ คนที่ใสเสื้อฮีจะ
บงบอกฐานะของผูสวมใสวาเปนเขยหรือสะใภ
เสือ้ ฮีผ ชู าย ต ดั เย็บด ว ยผา ฝายยอ มคราม เปนเสือ้ ต วั ย าวคลุมส ะโพก ค อกลม ก นุ ร อบคอดว ยผา ไหม
สีแดง แลวเดินดวยเสนทับดวยผาไหมสีอื่น ตรงคอดานขางติดกระดุมแบบคลอง 1 เม็ด ผาตลอดตั้งแต
กระดุมปายทบมาทางดานขาง (ป ายขาง)จุดท ี่สวยงามที่สุดคือ ดานขาง (ใตรักแร)นิยมใชผาไหมปะเปนลาย
ดอกแปด ห รือล ายขาบวั ด า นขา งของตวั เสือ้ ท งั้ สองดา นปะดว ยลายดอกมะลิ ล ายดอกพรม โ ดยมลี ายผกั กูด
อยูดานลาง และที่ตีนเสื้อดานลางมกี ารปะดวยลายดอกแปด มีความเชื่อถึง การทดแทนบุญคุณ การขอขมา
การไดรบั ก ารดแู ลจากแถน แ ขนเสือ้ เปนแขนกระบอกยาวปลายแคบ ช ายเสือ้ จ ะปก ด ว ยผา ไหมสตี า งๆพ รอม
ติดก ระจกชิ้นเล็ก ๆดานขางผาต ั้งแตป ลายเสื้อจ นถึงเอว ปกต กแตงอยางงดงาม มี 2ดาน ลวดลายดานหนึ่ง
ตกแตงเต็มที่ อีกดานหนึ่งตกแตงลวดลายประดับเพียงแตนอย ดานที่ตกแตงล วดลายเพียงแตนอยใชสวม
ในพิธีมงคลทั้งหลาย สวนดานที่ตกแตงลวดลายอยางเต็มที่ใชสวมในพิธีอวมงคล ห รือสวมใหแกคนตาย
เสื้อฮี (ผูชาย) บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
49
เสื้อฮี (ผูชาย) ดานขางลายขอกุด ลายดอกแปด

ศูนยวัฒนธรรมเขายอย หมู 5 อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
เสือ้ ฮีผ หู ญิง เสือ้ ส ำหรับใ ชใ นพธิ กี รรม เย็บด ว ยผา ดำหลวมๆไ มร ดั รูป ป ลายแขนตกแตงด ว ยผา ไหม
สีต า งๆบ า ห นาท งั้ สองตกแตงด ว ยลายดอกแปด เปนเสือ้ ต วั ย าวตดั เย็บด ว ยผา ฝายทอมอื ส ดี ำหรือส คี รามเขม
ตกแตงส ว นคอ ช ายเสือ้ ห รือแ ขน ด ว ยการปก ลวดลายและเย็บช นิ้ ผ า ส แี ดง ส ม ข าว แ ละเขียว ร ปู ส ามเหลีย่ มปะ
ติดเขาไปประกอบเปนลวดลาย บางครั้งตกแตงเพิ่มเติมดวยการประดับกระจก ตัวเสื้อเย็บต ิดกันใ ชวิธีสวม
เขาท างศีรษะ ล วดลายดา นหนึง่ ต กแตงเต็มท ี่ อ กี ด า นหนึง่ ต กแตงประดับล วดลายเพียงแตนอ ย ด า นทตี่ กแตง
ลวดลายเพียงแตนอยใชสวมในพิธีมงคล สวนดานที่ตกแตงลวดลายอยางเต็มที่ใชสวมในพิธีอวมงคลหรือ
สวมใหแกคนตาย ลายที่นิยมนำมาปกไดแก ลายดอกแกว ลายดอกผักแวน ลายดอกพิกุล ลายตานกแกว
ลายหมาย่ำ ลายผีเสื้อ และลายหนาเสื้อ ซึ่งมคี วามเชื่อถึงค วามอดทน ความเอื้อเฟอ ความกลมเกลียว ความ
ซือ่ สัตย ค วามผกู พันแ ละความจงรักภักดี อ ายุยนื ค วามมนี ำ้ ใ จและความดี ล ายปะ ไ ดแ ก ล ายดอกพรม ล าย
50
ขาบัว ลายดอกแปด และลายดอกมะลิ ซึ่งม ีความเชื่อเกี่ยวกับ คุณคาของความเปนลูกผูหญิง การขอขมา
และการไดรับการดแู ลจากแถน
ใสในงานมงคล ใสในงานอวมงคลหรือสวมใหแกค นตาย
เสื้อฮี (ผูหญิง) บานหนองหมู หมูที่ 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
51
เสื้อฮี (ผูหญิง) ลายขอแปด ลายปกแซว ขวางนาบ

เจาของ : นางพาณี แหงหน อายุ 70 ป
บานเลขที่ 46 หมูที่ 5 ตำบลเขายอย อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
เสื้อฮี (ผูหญิง) บานเขาหัวจีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี
52
เสื้อฮี (ผูหญิง) บานนาปาหนาด หมู 4

ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
เมื่อเจาของเสื้อเสียชีวิตล ง ญาติจะนำเสื้อฮีคลุมบนโลงศพ
ส ว งฮี ห มายถงึ ก างเกงขายาวทต่ี ดั เย็บดว ยผา ฝายสดี ำหรือส คี รามเขม ใ ชส วมใสใ นงานทเ่ี ปนพธิ กี าร เชน
พิธสี บื ผ หี รือผสู บื สกุลของผชู ายทเ่ี ปนพ อ บาน พ ธิ แี ตงงาน ช ายหนุม ต อ งสวมใสส ว งฮีเพือ่ เขารวมพธิ ี ใ นกรณีท ต่ี อ ง
ไปรว มงานศพญาติพน่ี อ งของตน ซง่ึ เปนญาติจากตระกูลเดียวกนั เรียกวา “ผเี ดียวกนั ” จะตอ งนงุ สว งฮี และ
สวมเสือ้ ฮีดว ย สว งฮีม ลี กั ษณะคลายกางเกงชาวประมง บริเวณเอวตดั เย็บดว ยผา ยาวทอ นเดียวไมมกี ารตอ ข อบ
เอว มคี วามยาวของกางเกงเสมอขอ เทา แตปลายขากางเกงแคบเล็กนอย (ชม บญ ุ แกว,2544)
53
เสื้อจาง (เสื้อผูทำหนาที่แนะนำพิธีกรรม) เปนเสื้อ
ผาไหมสีแดง หรือแพรสีแดง แขนยาวคอตั้ง ติดกระดุม 5
เสื้อจาง :
พิพิธภัณฑปานถนอม
เม็ด ชายเสื้อดานขางแหวกไวทั้งสองชาย เย็บดวยผาไหมสี
บานหนองจิก แดง หรือแพรสีแดง เปนเสื้อของหมอพิธีผูตาว เย็บดวย
หมูที่ 1 ผาไหมสแี ดง ห รือแ พรสแี ดง ใ ชใ สป ระกอบพิธงี านเสน ห รือ
ตำบลหนองปรง พิธีศพ หากใชในพิธีศพ จะโพกศีรษะดวยแพรสแี ดง เปน
อำเภอเขายอย
จังหวัดเพชรบุรี เสือ้ แ ขนยาวคอตัง้ ต ดิ กระดุม 5 เม็ด ช ายเสือ้ ด า นขา งแหวก
ไวทั้งสองชาย มีสาบเสื้อ กระเปาดานขางทั้งสองดาน หรือ
ดานเดียวแลวแตแมบานจะเย็บใ ห ใชใสท ำงาน ไมตองติดกระดุมเพื่อความสะดวกรวดเร็ว
เสื้อตก คือ เสื้อที่ใสไวทุกข สำหรับลูกหลานหรือญาติที่ใกลชิด ใสเมื่อพอแมหรือญาติผูใหญตาย
เปนเสือ้ ทตี่ ดั เย็บอยางไมประณีตจากผา ฝายดบิ สขี าว เนือ่ งจากใชในงานศพชวั่ คราว แสดงสญ ั ลักษณถงึ บา น
ที่มีคนเสียชีวิต คำวา “ตก” หมายถึง ตกใจ หรือใจหาย เสื้อตก จึงเปนเสื้อที่ใชสวมใสเฉพาะงานศพ ผทู ี่จะ
สวมเสือ้ ตกไ ดค อื ญ าติท างสายโลหิตเดียวกนั ล กั ษณะของเสือ้ ตก เปนเสือ้ ค อวี ไ มมแี ขน ท งั้ ผ ชู ายและผหู ญิง
ตัดเย็บแบบเดียวกัน
ซิ่นตาหมี่ ซิ่นนางหาญ สัมภาษณน างออน ทันหา อายุ 72ป บานเลขที่ 26 /3หมู 4บานนาปาหนาด
ผาซิน่ น างหาญ (ไ ทดำ)เอามา ถ า อ พยพไปทใี่ ด ไ มมนี างหาญไมได เพราะใชใ นพธิ กี รรม น างหาญ ห มายความวา
ผูใ ดจะทอลายผา ลายอะไร จ ะตอ งมชี อื่ ม า เชน
ลายหมี่ผสาท (ปราสาท), ลายหมี่นาคนอย,
ลายมั ด ตุ  ม , มั ด จั บ ห มี่ น าคน  อ ย+ห มี่
ปลองออย, มะจั๊บ (ห มากจับ), มะตุม 5 ลำ 3
ลำ (ต มุ โ ฮม),ห มีต่ น ป ราสาท ก ลาหาญทำ ก ลา
ตอบ ต อ งตอบได (ก อ นจะเปนผ า น างหาญ)ใ ช
ถวายเจาแ ผนไทดำ ผ า น างหาญสดี งั้ เดิมเปนส ี
แดง ล ายนาคคู (ผ วั -เมีย)ต วั เมียข ายาว ก วาง
ตัวผูขาสั้น แคบ
54
ลายนาค ชาวไทดำมคี วามเชื่อว า น าคเปนเจาแ หงงทู งั้ หลาย ทนี่ ำความอุดมสมบูรณม าใหชาวโลก คือ
นาคเปนผ กู ำหนดฝนใหต กตอ งตามฤดูกาล ฉะนนั้ ถ า ใครจะสามารถทำลวดลายเปนร ปู พ ญานาคได คนนนั้ จ ะ
ไดรับการยกยองวาเปนตัวแทนของความอุดมสมบูรณ และจากการสังเกตพบวา มีแตคนที่สูงอายุเทานั้นที่
สามารถทำลายนี้ได เพราะวาคนที่สูงอายุเปนตัวแทนของชาวบานและเปนที่ไดรับการยกยองเคารพยำเกรง
ของคนทั่วไปซึ่งเปรียบเสมือนพญานาค (ย ศ สอยอยู, 2544)
ลายนาค
ผาซิ่นมัดหมี่ลายเกี่ยงเอี้ยะวง มีลักษณะคลายฟนหวี (ไทดำ) ชางทอ : นางหนูจร ไพศูนย (ชัยปญญา) อายุ 62 ป (พ .ศ. 248 9)
ขนาดสูง 93 เซนติเมตร กวาง 89 เซนติเมตร บานเลขที่ 26/2 หมูที่ 4 บานนาปาหนาด
ผลิตจากเสนใยฝาย ยอมสีเคมี ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
เรียนรูก ารทอผาจ ากพี่สาว คือ นางออน ทันหา เปนผ ูสอนให
สวนใหญจะทอผาสำหรับใชในครัวเรือน เชน ผาซิ่น ผาพื้นส ำหรับตัดเสื้อ
เมื่อมคี วามชำนาญมากขึ้น จึงเริ่มมัดหมีเ่ปนลวดลายตาง ๆ เชน
ลายตุม ลายนาคนอย และลายหมากจับ เปนตน
แตลายที่ผูหญิงไทดำอยากทำใหเปนเพื่อแสดงถึงฝมือในการทอผาคือ
“ผาน างหาญ” ซึ่งท ำยาก กวาจะได ตองใชเวลา
55
ผาซิ่นมัดหมี่ลายขอ และลายกุญแจ (ไทดำ) ผ าซิ่นมัดหมี่ผา (สอดพลอง)

ขนาดสูง 94 เซนติเมตร กวาง 83 เซนติเมตร ลายนาคหัวส รอย+ลายกาบขอ โดยการนำเอา 2 ลายมาซอนกัน
ผลิตจากเสนใยสังเคราะห ยอมสีเคมี (ไทดำ) ขนาดสูง 94 เซนติเมตร กวาง 92 เซนติเมตร
ชางทอ : นางเหวย ทันหา อายุ 86 ป (พ.ศ. 2465) ผลิตจากเสนใยฝาย ยอมสีเคมี
บานเลขที่ 24 หมูท ี่ 4 บานนาปาห นาด ชางทอ : นางออน ทันหา อายุ 71 ป (พ.ศ. 2480)
ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย บานเลขที่ 26/3 หมูที่ 4 บานนาปาหนาด
ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
56
การมัดหมีเ่ปนลวดลายตางๆ เชน ลายตุม ลายนาคนอย ลายนาคคู ลายหมากจับ ลายปราสาท ลาย
ปลองออย ลายตมุ โฮม แตล ายทผี่ หู ญิงช าวไทดำทกุ คนอยากจะทำใหเปน เพราะถอื เปนการแสดงฝม อื ท างการ
ทอผา นั่นก็คือ “ผานางหาญ” ซึ่งทำยาก กวาจะได ตองใชเวลา ผาซิ่นนางหาญมี 2 ลายคือ ลายนาคคู และ
ลายเกาะขาง (เลี้ยงลูกออน) มตี ำนานผาน างหาญเลากันวา ในสมัยกอนนั้นไมมีผใูดจะสามารถทอผาผืนน ี้ได
สำเร็จ ตองมีอันเปนไปกอนทุกราย ทำใหผูเฒาผ ูแกในหมูบานเตือนใหเลิกทอ กระทั่งมีผูหญิงคนหนึ่งอ าสา
ทอผาผืนนี้ โดยกอนทอไดบ นบานตอผบี านผีเรือนวา หากทอผาผ ืนนี้สำเร็จจะนำผาผ ืนดังกลาวมาเซนไหวผี
บานผีเรือน แลวก็สามารถทอไดสำเร็จ จึงเรียกผาผืนน ี้วา “ผาซิ่นนางหาญ”
ผาซิ่นมัดหมี่คั่นนางหาญ (เปนผาที่ใชในพิธีกรรมของ
ชาวไทดำ) ลายสรอย ลายปราสาทนอย ลายนาคคู และลายนาค
เดี่ยว ขนาดสูง 99 เซนติเมตร กวาง 77 เซนติเมตร ผลิตจากเสน
ใยฝาย ยอมสีเคมี
ชางทอ : นางสำลาน กรมทอง อายุ 50 ป (พ.ศ. 2501)
บานเลขที่ 57/2 หมูที่ 4 บานนาปาหนาด ตำบลเขาแกว
อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
57
สิ่งของเครื่องใชที่ทำดวยผา
เชน สายแอว (เชือกผูกเอว) ผาหลา (ผาอุมเด็ก) มู (หมวก) หลวม (กระเปาคาดเอว) ถุงยาม เสื่อ
ฟูก (ที่นอน) หมอนและหมอนตาวเสื่อนั่ง ห ยั่น (มุง) เปนตน
ส ายแอว (เ ชือกผกู เ อว)ช าวไทดำมีความเชือ่ ว า ส ายแอว ห มายถงึ ค วามผกู พันแ ละความกลมเกลียว
ที่เกิดขึ้นภายในกลุมชน ทำจากเชือกฝายถักเปนลายคลายขอเกี่ยว ใชไดทั้งผ ูชายและผูหญิง โดยผูกไวกับ
ผาซิ่น สวงกอม และสวงฮี กรณีเปนผูชายซึ่งมีหนาท ี่ทำพิธีกรรมตางๆ มักห อยเครื่องรางของขลังไ วกับส าย
แอว เชน เขากวาง เขี้ยวหมูตัน รูปปลัดขิก นิยมผูกไวท ี่ดานขวาของเอวเพื่อป องกันไ มใหผแี ละสิ่งไมดีเขามา
ขัดขวางการทำพิธี
ผาหลา หรือผ าอ ุมเ ด็ก เปนผ าท ใี่ ชส ะพายลูก เพื่ออ ำนวยความสะดวกใหแ กแ มท จี่ ะตองทำงานตางๆ
ไดอยางถนัดโดยไมตองอุม เด็กอาจจะหลับหรือนั่งอยูในนั้นไดอยางสบาย เปนภูมิปญญาที่ชวยใหเด็กได
ผูกพันและใกลชิดกับแ มต ลอดเวลา ผาหลาเปนผ าฝายสีครามเขม บริเวณชายผาป กลวดลายดวยเสนไหมสี
ตางๆ แลวจึงเย็บหรือผูกท ั้ง 2 ดานใหติดก ันดวยดายสีตางๆ เปนระยะๆ ริมผาดานยาวตกแตงด วยตุมไหม
สีตางๆแลวร วบชายผาใหเปนก ลีบไวพองาม ตกแตงท ี่ปมผูกด วย “มะหงันห งอ” ซึ่งท ำดวยฝกห มามุยไมเกิน
5ตัว มีลักษณะคลายพญานาคหอยหัวอยู มีความเชื่อว า นาคทั้ง 5ตัว คือแถนเบา ซึ่งม ีหนาที่ดแู ลเด็กท ี่เกิด
ใหมท กุ คนใหม สี ขุ ภาพแข็งแ รง น อกจากนนั้ ผ เู ปนแ มย งั ท ำถงุ ยามเล็กๆแ ขวนไวด ว ย ใ นถงุ ยามนนั้ ม สี ายสะดือ
ของเด็ก เงิน 1สลึง ดินจ อมปลวก เปลือกใบเพกา หรือลิ้นฟ า โดยมคี วามเชื่อว า เงินเปนค าตัวเด็ก เพื่อป อง
กันไมใหแมเดิมน ำตัวก ลับไป สวนหมามุยจ ะชวยปองกันไ มใหผีรายเขามารังแ กเด็ก เพราะขนของหมามุยจะ
มีอาการคันอยางรุนแรง นอกจากนีย้ ังมีความเชื่อเกี่ยวกับด ินจอมปลวกและใบเพกาวา มีสรรพคุณเมื่อนำมา
ผสมกับน้ำปูนแดงสามารถใชทาแกปวดทองใหกับเด็กได (ชม บุญแ กว, 2544)
มู หมายถึง หมวกที่สวมใหเด็กปองกันแดด หรือใหแมมดสวม เพื่อปองกันขวัญออกจากรางกาย
ในขณะทำพิธีกรรม ตัดเย็บดวยผาฝายสีครามเขม รูปสี่เหลี่ยมคางหมูตกแตงดวยวิธีปะ หรือปก บริเวณ
หนามูด า นบนมพี มู ัดต ดิ ไ ว ลักษณะมูของเด็กผ ชู ายจะมผี า คลุมส ั้นก วาผหู ญิง นอกจากนีย้ ังมีมสู ำหรับแมมด
ซึ่งเปนผูทำพิธีกรรมตางๆ ลักษณะของมูจ ะแตกตางกับมูข องเด็ก คือ เปนร ูปสี่เหลี่ยมผืนผ า ดานบนไมมีผา
ปด ดานขางซายและขวาใชเศษผาไหมหลากสีประดับดวยวิธีปะผามากกวาก ารปก (ทองยอย มีนอย, 2544)
ลวดลายที่นิยมปะหรือปกมูสวนมากจะเปนลายพันธุพฤกษาไดแก ลายดอกทม และลายดอกมะลิ มีความ
58
เชื่อถึงคุณคาของความเปนล ูกผูหญิง ลายขาบัว มีความเชื่อถ ึงความสำนึกผิด ลายดอกพิกุล มีความเชื่อถึง
ความอดทน และลายดาวลอย ม ีความเชื่อถึงความอุดมสมบูรณ
มู (หมวกเด็กผูหญิง) มู (ห มวกเด็กผูชาย)
บานดอนมะเกลือ หมู 4 ตำบลดอนมะเกลือ อำเภออูทอง จังหวัดสุพรรณบุรี
มู (หมวกเด็กผูหญิง) บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
59
หลวม ทำเปนกระเปามีสายสำหรับคาดเอว ตัดเย็บดวยผาฝายสีดำหรือสีครามเขม ตกแตงดวย
วิธกี ารปะและปก ลวดลาย เย็บช นิ้ ผ า ส แี ดง ส ม ข าว แ ละเขียว ร ปู ส ามเหลีย่ มปะตดิ เขาไปประกอบเปนล วดลาย
บริเวณฝาเปดป ด ท เี่ นนใ หเห็นถ งึ ศ ลิ ปะในการประดิษฐใ หม รี ปู ล กั ษณะทแี่ ปลกตา แ สดงถงึ ก ารใชจ นิ ตนาการ
จากธรรมชาติใกลตัวนำมาประดิษฐของใชที่จำเปนส ำหรับผูชาย ใชสำหรับใ สสิ่งของจำเปนพ กพาติดตัว เชน
เงิน หมาก พลู และยาสูบ มีลักษณะคลายรังผึ้งห รือครึ่งว งกลม ภายในเย็บเปนชอง 2 ชั้น มีฝาเปดปดได
ชายทั้งสองขางมวนกลมปลายเรียว เย็บพ ับด วยผาไหมหลากสีโดยมัดร วมกันเปนพู สวนที่อยูปลายสุดข อง
ชายทั้ง 2 ขาง มลี ักษณะคลายหางหมู มีหูขางซายและขวาผูกก รอบเอาไว ซึ่งม ีความเชื่อวา หางหมูม ีลักษณะ
คลายหางเสือเรือที่คอยชวยประคับประคองใหผสู วมใสไมประพฤติปฏิบัติผิดศ ีลธรรม (หัน คงสนิท, 2544)
หลวม หรือ กระเปาคาดเอว (ผ ูชาย)

บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
60
หลวม หรือ กระเปาคาดเอว

เจาของ : นางพาณี แหงหน อายุ 70 ป
บานเลขที่ 46 หมูที่ 5 ตำบลเขายอย อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี
ถุงยาม หมายถึง ถุงผาฝายมสี ายสะพายในตัวไ วใสส ิ่งของเล็กๆนอยๆ เชน มีด หมาก พลู เมื่อไป
ทำนา ท ำสวน แ ละทำไร ส ว นหมอผทู ำพิธจี ะไวใ สต ำรา ข องขลังแ ละอปุ กรณท จี่ ำเปนใ นการประกอบพธิ กี รรม
เปนถุงตัดเย็บดวยผาฝายสีขาวและสีแดง มีขนาดแตกตางกันแลวแตการนำไปใชประโยชน ชาวไทดำมีวิธี
รักษาสีของถุงยาม โดยการดนในซึ่งไมมีลวดลายกลับดานแลวพ ับเก็บไ ว จะทำใหสขี องถุงยามมีสีสดตลอด
เวลา (แปง เพชรพลาย,25 44)สำหรับลวดลายของถุงยาม นิยมวางลวดลายเปนแนวตั้ง โดยใชสแี ดง สีเขียว
สีเหลือง และสีขาว มีความหมายเชนเดียวกับผาซิ่นลายแตงโม
61
เสื่อฟูก (ที่นอน) ใชสำหรับใชปูนอน และสามารถพับเก็บไ ด ผาฝายสีดำหรือสีครามเขม ยัดน ุนเย็บ
เปนลูกฟูกใหเปนแ นวขวาง สามารถมวนเก็บได ตกแตงล วดลายดานขางทั้ง 4ดาน ดวยการปะตอก ันโดยใช
ผาสแี ดง สีเหลือง สีขาว และสีเขียว ในพิธีแตงงาน เสื่อฟูก ตองมวนใหกลมแลวใ สสาแหรกหาบไปในขบวน
เจาบาวดวย
หมอน เปนห มอนรปู ส เี่ หลีย่ มผนื ผ า ม ลี กั ษณะคลายทอ นไม ม ชี อื่ เรียกวา “ ห มอนหนาอิฐ”เย็บแ ตละ
ทอนตอกันเปนทรงกระบอก ทั้งนี้ขึ้นอยูกับผูผลิตวาตองการจะเย็บตอกันกี่ทอน โดยมีชื่อเรียกแตกตางกัน
คือ เย็บตอกัน 2 ทอน เรียกวา “หมอนหนาไ ข” เย็บต อกันต ั้งแต 3 ทอนขึ้นไ ปเรียกวา “หมอนหนา 3 หนา 4
หรือหนา 5” เปนตน แลวจึงยัดดวยนุน ตัวหมอนตัดเย็บดวยผาฝายทอมือสีดำหรือสีครามเขม สวนหนา
หมอนตกแตงดวยการปะ การปก ลวดลาย โดยการตัดชิ้นผาสีแดง สม ขาว และเขียว เปนทรงเรขาคณิต
เชน รูปสามเหลี่ยม สี่เหลี่ยมจัตุรัส สี่เหลี่ยมผืนผา เย็บติดป ระกอบกันเปนลวดลาย ลายที่ทำเปนพ ื้นฐานคือ
ลายดอกพรม นอกจากนั้นยังมี ลายดอกขาแกว ลายดอกงา ลายหัวแ มงดา ลายดอกแปด ลายกลีบม ะเฟอง
ลายมะลิซ อน บางครั้งตกแตงลวดลายดวยการประดับกระจก
ลวดลายหน้าหมอน
62
หมอนตาวเสื่อนั่ง เปนหมอนสามเหลี่ยมแบบหมอนหนาอิฐ หรือหมอนหก ตัวหมอนตัดเย็บดวย
ผาฝายทอมือสีขาว สีดำ หรือส ีครามเขม สวนหนาห มอนตกแตงด วยการปกลวดลาย และเย็บชิ้นผ าสแี ดง
สม ขาว และเขียว รปู สามเหลี่ยมปะตดิ เขาไปประกอบเปนลวดลาย บางครัง้ ตกแตงลวดลายดว ยการประดับ
กระจก มี 2 แบบ ค ือแบบตอเบาะ (ม ีฟูกเย็บติดกับต ัวห มอน) และแบบไมต อเบาะ
หมอนตาวเสื่อนั่ง
หยั่น (มุง) ทำจากผาฝายชนิดหนาสีครามเขมใชแทนฝาผนังกั้นห องและกันยุง มีสีดำเพื่อความเปน

สวนตัวยามค่ำคืน เนื่องจากภายในบานของชาวไทดำไมนิยมกั้นห อง การนอนของทุกคนจึงตองกางหยั่นเพื่อ
เปนการแบงใ หเปนสัดสวน หยั่นม ีลักษณะเปนร ูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ า ขอบหยั่นด านบนทั้ง 4 ดาน ตกแตง
ลวดลายโดยวิธีการปะหรือป กด วยผาชิ้นหลากสี เชน สีแดง สม ขาว และเขียว รูปสามเหลี่ยมปะติดเขาไป
ประกอบเปนลวดลาย เชน ลายดอกพรม และลายดอกมะลิ มีความเชื่อถึง คุณคาข องความเปนลูกผูหญิง
ลายขาบัว มีความเชื่อถึง ความสำนึกผิด ลายดอกแปด มีความเชื่อถึงการไดรับการดูแลจากแถน ลาย
ดอกพิกุล มคี วามเชื่อถ ึง ความอดทน และลายดาวลอย มคี วามเชื่อถึงค วามอุดมสมบูรณ กอนเย็บหูหยั่น
ชาวไทดำจะนำเงิน และขาวเปลือก ใสไวทั้ง 4 ดาน โดยมีความเชื่อวา จะทำใหผใู ชหย ั่นมีความเจริญรุงเรือง
เหมือนกับการงอกเงยของตนขาว พรอมกับม ีเงินทองมากมายเหมือนรวงขาวสีทองเต็มผืนน า (ผล มีมาก, 2
544) บริเวณหูหยั่นมีเชือกดายดิบหลากสีผูกเปนหวงยื่นออกมาจากมุมแตละดาน เพื่อใชหวงหรือเชือกตอ
ออกไปใหย าว ห รือใ ชต ะขอเกีย่ วไวก บั ต น เสา ห รือฝ าบา นได ก ารตดั เย็บหยนั่ ข องชาวไทดำนนั้ แ ตกตา งกับม งุ
ทั่วไป บริเวณตีนหยั่นจะไมเสมอเปนแ นวเดียวกัน โดยมีลักษณะคลายยังต ัดไ มเสร็จ แตความจริงเปนเคล็ด
ของชาวไทดำทเี่ ชือ่ ว า ถ า ตดั เย็บใ หต นี หยนั่ เสมอกนั แลว จ ะเหมือนกับก ารครอบศพ ซ งึ่ เรียกวา “ เรือนแส”จ งึ
ไมน ิยมทำกัน (ธ ิดา ช มพูนิช, 25 3 9)
63
หยั่น (ม ุง) เสื่อฟ ูก (ที่นอน) และหมอน มุงลายดอกแปด มีแปดแฉก เปนงานประดิษฐหนาหมอน
พัดพ อมด พัดหมอเสนผูนอย
64
ดอกไมไทดำ ไทดำนับถือผ ีบรรพบุรุษ ผีมด ตัดเปนตัดตายได เสี่ยงทายได ไทดำบานนาปาหนาด

จึงมีพิธีแซปาวของพอหมอมด เรียกวา ดอกไมไทดำ (เปนสัญลักษณไทดำบานนาปาหนาด จ. เลย ที่
จ. เพชรบุรี ไมมี)
ดอกไมไทดำ
- รมโพธิ์รมไ ทร มีความหมายวา อ ยูเย็นเปนสุข

- ตุมหนู ม ีความหมายวา ส อดแนมผูราย ถาผูรายจะมาทำลายสิ่งของ หนูจ ะไปทำลายเขากอน
- ตาแหลว มีความหมายวา เงินทองไมมีออก
- ตุมนก มีความหมายวา ส ืบข าว ส ื่อสาร คาบขาว ท ั้งดี-ราย
- เรือแพ ม ีความหมายวา ข ามน้ำ
- เครื่องบิน (ยนตหงส) มีความหมายวา ไปทางไกล
65
66
การยอมคราม

นำตนค ราม (ใบสด) ไปแชน้ำพ อทวมใบประมาณ 1 คืน เพื่อใหเนา การแชใบครามสดในน้ำไ มใช
แชใหสีครามละลายน้ำดังเชนการตมเปลือกไม แตแชใหสารในใบครามสดทำปฏิกิริยากันเกิดเปนสีครามที่
ละลายน้ำได
ใชปูนแ ดงผสมกับน้ำแชตนคราม แกวงใหฟองแตก นำมากรอง เนื้อครามที่กรองแลว จะเปนเชื้อ
กอหมอครามตามสูตร เอาแมนิลม าใส เอาดาง แปงข าวหมากมาผสม จะไดน้ำครามที่พรอมสำหรับยอม
นำฝายที่เข็นมายอมกับน้ำคราม แลวยอม หรือนำผาขาวมาแชน้ำใหเปยกบิด-ขยำดวยน้ำคราม
(ประมาณ 4ครั้ง)ซักน้ำสะอาดใหใส ตากใหแหง เรียกวา แดดหนึ่ง ทำเชนเดียวกันแ บบนี้ไปเรื่อยๆโดยการ
บิด-ขยำ ดว ยน้ำคราม แลวซักน้ำ บดิ ใ หแหง ตากยอ มไปเรือ่ ยๆจนกวาจะดำ โดยทวั่ ไปแลวจะยอ มประมาณ
4 แดด (1 6 ครั้ง) นิยมตากฝาย/ผาที่ยอมครามแลวใ นที่รม
วิธีการปองกันไมใหสีตก
โดยการนำเปลือกประดูม าตมกับน ้ำดาง พอเดือด (น้ำขี้เถา ซึ่งไดจากขี้เถาเตาไฟ นำมาใสตะแกรง
รอนใหละเอียด ผสมน้ำ ก รองเอาน้ำใส)
จากนั้นเอาน้ำเปลือกประดูเทใสกาละมัง รอใหเย็นกอนจึงเอาผาที่ยอมครามแลวล งแช (ไมนาน) บิด
ใหแหง นำไปตาก พอแหงแ ลวนำมาซักใ หสะอาด ใชไมตีจนกวาน้ำจะใส เพื่อป องกันส ีตก

67
ตนคราม
แชน้ำพอทวมใบประมาณ 1 คืน
68
ใชปูนแดงผสมกับน้ำแชต นคราม แกวงใหฟ องแตก นำมากรอง
69
เนื้อครามที่กรองแลว จะเปนเชื้อ
กอหมอครามตามสูตร จะไดน้ำครามที่พรอมสำหรับยอม

70
การทอผา

แตเดิมชาวไทดำจะผลิตผาฝายและผาไหมเพื่อใชเองในครอบครัว เปนการผลิตแบบครบวงจรซึ่ง
ผลิตควบคูกับการประกอบอาชีพห ลัก คือ การทำนา ชาวไทดำมีความรูเรื่องการผลิตผาฝายและผาไหมจาก
การถายทอดสืบตอกันมาตั้งแตบรรพบุรุษจนกระทั่งปจจุบัน เมื่อสภาพเศรษฐกิจและสังคมเปลี่ยนแปลง
ไปจากเดิม ซึ่งเคยเปนส ังคมแบบพึ่งพาตนเองเปลี่ยนเปนส ังคมแบบซื้อขาย การแสวงหาและการผลิตเสื้อผา
เครือ่ งแตงกาย แ ละเครือ่ งนงุ หมก เ็ ปลีย่ นแปลงไปดว ย ว ตั ถุดบิ ท ใี่ ชใ นการทอผาก ซ็ อื้ ห าไดจ ากตลาด ป จ จุบนั
จึงไมนิยมผลิตเสนใยเอง แตจะใชเสนใยสังเคราะหที่เรียกวา “ดายโทเร” มาทอเปนผาแทน ทั้งนี้อาจเนื่อง
มาจากการนำเสนใยไหมหรือเสนใยฝายมาทอผานนั้ ม กี ระบวนการทยี่ งุ ยากซบั ซอนไมเหมาะกับการดำรงชีวติ
ในปจจุบัน ซึ่งตองทุมเทเวลาในแตละวันก ับการทำไรนาของตนเอง หากจำเปนตองใชผาไหม ชาวไทดำจะซื้อ
จากแหลงอื่น เชน ต ลาด หรือผ าไหมที่ขายตามเทศกาลงานตางๆ
ชาวไทดำเมื่อวางจากการทำไรนาและเริ่มจะเขาสูฤดูหนาวจะนิยมทอผาห มดวยผาฝาย โดยซื้อฝาย
สำเร็จรูปจากตลาดเพื่อนำมาทอเปนผาหมและจะนิยมทอดวยฝายสีเขมดวยเห็นวา สีเขมเก็บความรอนได
ดีกวาผ า หมส อี นื่ ๆเมือ่ ทอเสร็จจ ะนำมาเย็บเปนผ นื ห นาใหญใ สน วมหนาบางตามตอ งการ น อกจากนนั้ จ ะทอผา
ซิ่น ผาเปยวเบาะไวใชในครอบครัว ลวดลายที่ใชในการทอผา เชน ลายดอกผักแ วน ลายนาค ลายแตงโม
เปนตน
71
การทอผาของชาวไทดำ
ผูทอ : นางหนูจร ไพศูนย อายุ 62 ป
บานเลขที่ 26 /2 หมู 4 บานนาปาหนาด ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย
ขั้นตอนการทอ
1.เสนฝ า ย เอามาลงแปงก อ น ส มัยกอนลงดว ยนำ้ ข า วเจา ไ มไดลงแปงข าว (แ ปงมนั สำปะหลัง)น วด
พอประมาณ แลวนำไปตาก เสนฝายไดจากการปลูกฝ ายเอง ปลูกท ั้งฝ าย ท ั้งคราม
2. เอาเสนฝ ายที่ยอมดวยหมอฮอม ห มอนิล มาใสกง ไทดำเรียกวา ก งกวาง
3. เผี่ยน (แกวง) ใ สหลอด
4. จวงเข็นหูก ค นหูก
5. สืบหูก ต อใสฟม
6. นำไปต่ำ (ทอ) เปนผืน
72
เสนไหม ใยฝาย ดายโทเร
กงกวาง
เอาเสนไหมใยฝายหรือดายโทเรมาใสกง ไทดำเรียกวา กงกวาง

นำมาปนดวยจวงเผี่ยน (อ ุปกรณปนดายเขาหลอด)
จวงเผี่ยน
73
การจูงดาย เพื่อใหไดความยาวของดายตามตองการ เอาหลอดดายไปเข็นดวยจวงเข็น

โดยเอาหลอดดายใสจำนวน 8 หลอด แลวเอาไมมาผูกใสเสา
เอาปลายเสนดายรวมกัน 8 เสน คลองใสเสาขางละ 5 วา มหี ลัก 2 หลักสำหรับไวไขว
74
นำดายมาผูกใสก ี่ ใสแ ปรงกี่รูละ 8 เสน 1 หลบ มี 10 รู ๆ ละ 8 เสน มที ั้งหมด 10 หลบ (1 00 รู)
แชเสนดายเพื่อไมใหเสนดายแข็ง หากเสนดายแข็งจ ะทอไมแนน

จากนั้นขอดหัวห ูก เพื่อใหเสนดายตึง
75
แหยด ายอีกดานหนึ่งใสเขาหูกทั้ง 2 เขา (เขาบน-เขาลาง) สลับกัน (บน-ลาง)

เหยียบโดยใชตีนยัน แปรงหูก เขาบน-เขาลาง ฟม กระสวย ตีนยัน
76
สืบหูก ตอใสฟม
ทอดวยกี่กระตุก ทอดวยกี่พื้นเมือง
77
78
ลวดลายผาไทดำ

ลวดลายผาของชาวไทดำมีการประดิษฐดวยวิธีการทอ เย็บ ปก (แซว) และขิด มีชื่อและลักษณะ
รูปรางที่สื่อความหมายสัมพันธกับวิถชี ีวิตแ ละความเชื่อ อาทิ ลายพันธุไม ลายสัตว ลายเครื่องมือเครื่องใช
ลายสิ่งของสถานที่ และลายเบ็ดเตล็ด ลวดลายตาง ๆ บนผืนผาเปนเอกลักษณที่สะทอนใหเห็นถึงวิถีชีวิต
ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อแ ตละกลุมชน การจัดรูปแบบเปนลายเรขาคณิตลวนๆ โดยมีลายขอกุด
ซึง่ ถ อื วาเปนล ายทนี่ ยิ มใชม ากทสี่ ดุ ข องชาวไทดำ ปก ด ว ยไหมเสนเล็ก ๆ บนผนื ผ า โดยทำลวดลายเปนว งกลม
คลายลายดอกไม ดานหนาและดานหลังของผาจะมีลายเหมือนกัน โดยไมสามารถหาจุดเริ่มตนหรือจุดจบ
ของลายได จึงทำใหลายนี้ถือเปนจ ุดเดนข องไทดำ นอกนั้นเปนลายที่ใชปกเสื้อฮี ที่นิยมปกกันม ากคือ ลาย
แปดขอ ลายเอื้อข อ ลายขอกุด และลายดอกบัว

79
80
การเย็บ
81
ลวดลายที่ใชเย็บ
ลายขาบวั (ด อกบัว) บวั เปนพ นั ธุไ มน ำ้ ช นิดห นึง่ มเี หงาห รือห วั อ ยูใ นเลนตม ใบและดอกบางชนิดล อย
อยูเสมอน้ำ บางชนิดช ูใบและดอกสูงกวาน้ำ ดอกบัวช ูดอกและออกใบในยามน้ำเปยมฝง กลีบเริ่มบานแยม
ในยามฟาสาง และหุบกลีบในยามค่ำ การแยมบานและหุบกลับของบัวเกิดขึ้นพรอมกับเวลาขึ้นและตกของ
ดวงอาทิตย ดว ยเหตุนชี้ าวไทดำเชือ่ ว า ดอกบัวเปนส ญ ั ลักษณเวลาเชาเย็น นอกจากนีด้ อกบัวย งั ต รงกบั ค วาม
เชื่ออีกดานหนึ่งที่เปรียบดอกบัวไววา เกิดจากตมอันสกปรกและตะกอนในทองน้ำ แตบัวก็พยายามยื่นกาน
ใหย าวออก จนกระทัง่ ส ามารถโผลใบและดอกขนึ้ ม าเหนือผ วิ น้ำ กำเนิดข องบวั จ งึ เปนส งิ่ เปรียบเทียบเรือ่ งการ
ประพฤติผ ดิ พลาดแมจ ะประพฤติผ ดิ เพียงใด แตก ย็ งั มีโอกาสทจี่ ะเปนค นดีไดท กุ คน ถา ผ นู นั้ ม คี วามตงั้ ใจจริง
จึงนำลายขาบัวหรือดอกบัวต ามจินตนาการนี้ มาเปนการขอขมา หรือถวายพระ เพื่อเปนการแสดงถึงความ
สำนึกในความผิดเพื่อเริ่มตนก ลับเปนคนดี (สุก พูนนาม, 2544)
ลายดอกบัว
ลายดอกบัวข าเขียด หรือลายขาบัว
82
ลายดอกพรม ตน พ รมเปนไมพมุ มหี นามทกี่ งิ่ ก า น ดอกชอ อ อกทปี่ ลายกงิ่ กลีบด อกเชือ่ มตดิ ก นั เปน
หลอดสขี าวมกี ลิน่ ห อม การปะผา ข องชาวไทดำนยิ มใชว ธิ ปี ระดิษฐล ายดอกพรมเปนส ว นมาก เนือ่ งจากผหู ญิง
ชาวไทดำเมือ่ ไปทำนา เลีย้ งววั เลีย้ งควาย จะพบเห็นด อกพรมอยูเ คียงคูก บั ท งุ นาเสมอ เมื่อว า งจากการทำงาน
ก็มักจะนำผาขึ้นมาประดิษฐ โดยใชลายดอกพรมเปนตนแบบเนื่องจากเปนลายที่งายและไมซับซอน โดยมี
ความเชือ่ เกีย่ วกับด อกพรมวา “ถ งึ แ มจ ะมกี ลิน่ ห อม แตก ห็ นามแหลมคมรอบตัว” คนสมัยกอนจงึ ส อนหญิงสาว
โดยเปรียบเทียบกับด อกพรมไวว า ความสวยความงามนั้นไมคงทน แตการเปนแมบานแมเรือนจะทำใหชีวิต
การครองคูมีความสุขและยั่งยืนได (ช ม บุญแกว, 2544)
ลายดอกพรม
ลายดอกมะลิ มะลิม ลี ักษณะตนเปนไมพุม ไมเลื้อย และไมรอเลื้อย ดอกมีสีขาว มีทั้งช ั้นเดียวและ

หลายชั้น กลีบดอกมี 4 – 9 กลีบ โดยปกติจะเริ่มบานในเวลาบายและรวงในวันรุงขึ้น ชาวไทดำเชื่อวา ดวย
ลักษณะของดอกมะลิ เปรียบเหมือนผูหญิง 4 วัย คือ วัยเด็ก วัยรุน วัยผ ใูหญ และวัยชรา ดอกตูมของมะลิ
เปรียบเหมือนวยั เด็กท ยี่ งั อ ยูใ นกรอบของครอบครัว ดอกแรกแยม เปรียบเหมือนวยั รุน ซงึ่ เปนว ยั ท เี่ ริม่ มีก าร
เปลี่ยนแปลงสิ่งตาง ๆ ในรางกาย เมื่อดอกมะลิบ านเต็มท ี่จะเริ่มสงกลิ่นห อมเปรียบไดกับวัยผ ใูหญที่พรอม
จะแตงงานมีครอบครัว เมื่อด อกเริ่มรวง เปรียบไดกับว ัยชรา ซึ่งจ ะไมเห็นร องรอยของดอกตูมแ ละกลิ่นหอม
แตจะเห็นเพียงดอกมะลิท ี่แหงรวงลงสูพื้นดินเทานั้น ดอกมะลิจ ึงเปนเครื่องเตือนใจชาวไทดำใหตระหนักถึง
คุณคาของความเปนล ูกผูหญิง ที่จะไมประพฤติปฏิบัตนิ อกลูนอกทาง เพราะเมื่อวัยรวงเลยไป ทุกสิ่งก ็ยอม
โรยลาตามกาลเวลาดวย (ชม บุญแ กว, 254 4 )

83
ลายดอกมะลิ
ลายดอกจัน ตนจันเปนไมยืนตนส ูงไดถึง 20 เมตร ดอกตัวผูเปนชอกลีบเชื่อมติดก ันเปนรูปคนโทสี

ขาวนวล ดอกตัวเมียเปนด อกเดี่ยวลักษณะคลายดอกตัวผูแ ตมขี นาดใหญกวา ชาวไทดำเชื่อวา ดอกจันเปน
ตำนานรกั อ มตะของชาวไทดำในเวียดนาม เนือ่ งจากเกิดจ ากความรกั ข องหนุม สาว คหู นึง่ ซ งึ่ ร กั ก นั ม าก แตแ ม
ของผหู ญิงไมชอบใจชายหนุม จงึ บ งั คับใหล กู สาวแตงงานกบั เศรษฐี หนุม สาวคนู จี้ งึ พ ากนั ฆ า ตัวตายในปา แ หง
หนึ่งในคืนวันพระจันทรเต็มดวง เมื่อหนุมสาวตายลงก็กลายเปนดอกจันบานสะพรั่งอยู ณ ที่นั้น เมื่อถึงวัน
พระจันทรเต็มดวงกลิน่ ห อมของดอกจันจ ะสง กลิน่ ไปทวั่ บ ริเวณปา ทำใหช าวไทดำสงสัยว า เปนด อกอะไร เมือ่
เขาป า จ งึ พ บวา เปนด อกจัน จงึ ย กยองใหส ขี าวของดอกจันน แี้ ทนความรกั อ นั บ ริสทุ ธิม์ นั่ คง ชาวไทดำในประเทศ
ไทยจึงนิยมประดิษฐลายนเี้พื่อมอบใหแกเจาบาวและเจาสาว หรือผูอาวุโสในหมูบาน (ชม บุญแ กว, 25 44)
ลายดอกจัน
84
ลายดอกแกว ตนแกวเปนไมพุมข นาดเล็ก ดอกมกี ลิ่นห อม ผูหญิงช าวไทดำที่เริ่มเรียนรูการขิด และ
ปก ตองผานลายนเี้ปนลำดับแ รก เนื่องจากมีความเชื่อวา ดอกแกวเปนดอกไมท ี่มีกลิ่นห อมเยือกเย็นในยาม
ค่ำคืน ผใู ดจะขิดหรือปก จะตอ งมคี วามอดทนและเยือกเย็นจงึ จะสามารถทำลายนไ้ี ดสำเร็จ (กำ รา เริง, 2544)
ลายดอกแกว
ลายดอกแปด เปนลายที่เกิดจ ากจินตนาการของชาวไทดำโดยอัญเชิญแ ถนทั้ง 8 องค มาประดิษฐ

เปนลายผา ซึ่งประกอบดวย แถนหลวง เปนหัวหนาข องแถนทั้งปวง มีหนาท ี่ตัดสินข อพิพาทตาง ๆ ใหเกิด
ความยุติธรรม แถนสิง เปนแถนประจำตระกูล มีหนาที่รักษาสมาชิกท ุกคนที่อยูในวงศวานใหอยูเย็นเปนสุข
แถนแนน มีหนาที่ควบคุมไมใหขวัญข องคนหลุดหายไป แถนชาต มีหนาที่กำหนดชะตาชีวิตและสงมนุษยมา
เกิดในโลก แถนแมนาง มหี นาท บี่ นั ดาลใหแ มม นี ำ้ นมไวเลีย้ งทารก แถนปวกาล าว ี มหี นาท ดี่ แู ลทกุ ขสขุ ความ
อุดมสมบูรณข องมนุษย และควบคุมด ินฟ าอากาศทำใหฝนตกตองตามฤดูกาล แถนนุงขาว มีหนาท ี่บันดาล
ใหคนมีความสวยงาม และแถนบุญ มีหนาที่บันดาลความมั่งคั่งและความอุดมสมบูรณใหเกิดแกมนุษย
(นิพนธ เสนาพิทักษ 2521 ,2 1) แถนทั้ง 8 องคน ี้ ชาวไทดำเชื่อวา ถาผ ูใดใชเสื้อผาและเครื่องนุงหมล ายนี้ จะ
ไดรับการดูแลจากแถน เมื่อเสียชีวิตลงวิญญาณของผูตายจะไดรับความคุมครองจากแถนชาด เพราะสวม
เครื่องแตงกายที่เปนลายนี้ โดยเฉพาะเสื้อฮีที่สวมและคลุมโลงศพสวนมากจะใชลายนี้ทอ ทำใหชาวไทดำ
นิยม ปะผาลายดอกแปดบนผาและเครื่องนุงหม เพื่อไวใชในงานพิธีกรรมเปนสวนใหญ (ดำ มั่นเหมาะ,
2544)
85
ลายดอกแปด
ลายบานจาย
ลายบานสุม
86
การปก (แซว) ผาเปยว
การทำลวดลายผาเปยว หญิงสาวชาวไทดำทุกคนตองหัดทำ
ลวดลายพนื้ ฐานของผา เปยว ซงึ่ เริม่ จากการปก บ ริเวณชายผาเรียกวา “ส อย
ฝกแค” ใหเกิดความชำนาญเสียกอน จึงจะเริ่มทำลวดลายตางๆ ได
ผาเปยวลวดลายดั้งเดิม มีอยู 4 แบบ คือ
1. ลายขอกูดหวาย
ผาเปยวลายขอกูดหวายเปนการปกบริเวณมุมผาทั้งสี่ดานใหเปน
รูปสี่เหลี่ยมแลวใชไหมสีขาวหรือสีแดงปกทแยงเพื่อแบงรูปสี่เหลี่ยมออก
ใหเปนรูปสามเหลี่ยมสองรูป ภายในและภายนอกปกลายผาเปนรูปขอกูด
หวายใหแ ตกกิง่ ก า นออกไปดว ยการใชไหมสลับสีใหแ ตกตางกนั แลวเย็บพ ไู หมหลากสหี อ ยบริเวณรมิ ผาต ลอด
ผืน มีความเชื่อถ ึง การรำลึกถึงบุญคุณ
2. ลายดอกเตา (เบาะเตา)
ลายดอกเตาใชวิธีปกเปนแนวเสนตรงใหเกิดเปนรูปสี่เหลี่ยมคางหมู แลวใชไหมสีขาวและสีแดงปก
ตามแนวตั้งและแนวนอน เพื่อกำหนดขอบเขตของลายดอกเตาใหยาวติดตอกันตลอดผืน แลวเย็บพูไหมสี
แดงหอยบริเวณริมผาตลอดผืน มีความเชื่อถึง การใหกำเนิดเพื่อขยายเผาพันธุ
3. ลายขาบัว หรือข าปว
คำวา “ปว” หมายถึง พยุงหรือร ับใช วิธีปกบ ริเวณชายผาโดยเริ่มที่มุมผ าใหเปนสวนๆ แลวจ ึงทำเปน
ดอกเลื่อนชั้นขึ้นไปเปนรูปส ามเหลี่ยมจนเกิดลวดลายตางๆ โดยใชดายไหมสแี ดง สีเขียว สเีหลือง และสีขาว
มีความเชื่อถึง ความสำนึกในความผิด
4. ลายสายรุง
ลายสายรุงใชวิธีปกช ี้ขึ้นดานบนชายผาใหเปนสายตรงๆ หลายๆ เสน โดยปกแบบจัดคูตรงขามใหมี
ขนาดเทาก นั แลวจ งึ น ำเม็ดผ า ซ งึ่ เกิดจ ากการปก ค ลายลายดอกแปดเย็บต ดิ ห วั ท า ยดา นละ 8 ลกู ดา นขา งดา น
ละ 4 ลูก การใสเม็ดผาไวเพื่อถ วงน้ำหนักไมใหชายผาปลิวเมื่อลมพัดผาน โดยมีความเชื่อวา เปนสะพานที่
แถนทั้ง 8 องค สงมนุษยม าเกิดบนโลก และรับคนที่เสียชีวิตก ลับไปอยูเมืองแถน (ชม บุญแ กว, 2545)
87
นางจุฑาทิพ อินเนียร อายุ 50 ป เปนค นกรุงเทพฯ สามีเปนคนไทดำ เลาว า ผาเปยวที่เขายอยใน
ปจจุบันนิยมทำ มี 2 แบบคือ ผาเปยวลายดอกผักแวน และผาเปยวปว ะ (ลายดอกแปด+ลายดอกพิกุล คั่น
เสนล ูกโซคูเปนกรอบสี่เหลี่ยม) ใชคาดอกและสาธิตว ิธีการปก (แซว) ผาเปยว ดังนี้
รางแบบ > พันช าย (คลาย ๆ กับการสอยผา) โดยใชลายสันป ลาชอน

ดวยเสนไหมสีแดงเขม > สีเขียว > สีแดงเขม > สีขาว > สแี ดงเขม > สีสม (4 สหี ลัก)
วัดระยะจากชายผาเปยว (เนาวดวยเสนดายสีขาวเปนร ูปกากบาท)
88
จากจุดต ัดกันข องรูปก ากบาทประมาณ 4 ชองเสนฝ ายแลวป กห มุดไว

จากนั้นนับช องเสนฝ ายไปอีก 12 ชอง นับขึ้นไปอีก 12 ชอง จนครบสมี่ ุม
ใชขี้ผึ้งรูดเสนไหมใหเรียบ รวมเปนเสนต ิดกัน เสนไหมจะไดไมกระจาย
โดยปกติจะนิยมทำเสนไหมสีแดงเขม (สีหลักท ี่มมี ากที่สุด) ใหเสร็จกอน จากนั้นจึงทำสอี ื่นตาม
89
การปก (แ ซว) ตองยกสองกับแ สงสวาง เพื่อใหสามารถนับชองเนื้อผาได
90
ลายแซวขอ
ลายตาแหลวฮอ
ลายแซวต ะวัน
91
ลายตานกแกว นกแกวเปนสัตวที่มีความสามารถพิเศษคือ สามารถเลียนเสียงพูดภาษาคนได
ตลอดจนเปนนกที่มีความซื่อสัตยตอผูเลี้ยงเปนอยางมาก สามารถเปนยามคอยเฝาระวังบุคคลแปลกหนา
เพือ่ ร ายงานใหผ เู ลีย้ งไดท ราบ นอกจากนีย้ งั อ ยูร วมกนั เปนฝ งู ทำใหช าวไทดำเชือ่ ว า นกแกวเปนส ตั ว ทมี่ คี วาม
ซื่อสัตยและมีความสามัคคี สมควรนำมาเปนแบบอยาง จึงไดคิดประดิษฐลายหนาหมอนเพื่อไวใชในพิธี
แตงงาน (เสา ยืนเยี่ยม, 2544)
ลายแซวข อตานกแกว
ลายแซวแ กนแตง
92
ล ายขอกูด ผกั กูดม ลี กั ษณะเปนเกล็ดห ยักค ลายซฟี่ น มขี อบดำขนึ้ ห นาแนนต ามชายปาท แี่ ดดสอ งถงึ
ตามบริเวณลำธาร หรือบ ริเวณคันน้ำ ผักกูดม ียอดงอรสชาติอรอย ผักกูดม ีความเกี่ยวพันก ับวิถชี ีวิตของคน
ไทดำคอนขางมาก ไมวาจ ะเปนดินแดนในเวียดนาม หรือแมแตชาวไทดำที่อพยพเขามาตั้งถิ่นฐานในประเทศ
ไทย โดยมีเรื่องเลาเกี่ยวกับต ำนานผักกูดไววา ชาวไทดำในเวียดนามมีอาชีพท ำนา ทำไร และปลูกผ ักกูดไวที่
ปลายไร เปนธ รรมเนียมของลกู ห รือห ลานสาวจะมหี นาท ไี่ ปเก็บผ กั กูดใหพ อ แ ม ปยู า ตายาย นำมาเปนอ าหาร
มาวันหนึ่งลูกสาวก็ออกไปหาผักกูดเพื่อจะนำมาใหพอแมกินหาไปจนทั่วทั้งปาก็ไมพบสักตนเดียว จึงเสียใจ
เปนอ ยางมาก เนือ่ งจากเกรงวา พ อ แ มจ ะไมมอี าหารกนิ จงึ น งั่ ร อ งไหอ ยูใ นปา น นั้ ฝา ยผกั กูดเมือ่ เห็นน างรองไห
จนน้ำตาตกลงสูพื้นด ิน จึงเห็นใจในความกตัญูของนางยิ่งนัก ตางพากันแ ขงย อดขึ้นมามากมายใหนางได
เก็บไปใหพ อ แ ม เมือ่ น างกลับม าถงึ บ า น นางกร็ ำลึกถ งึ บ ญ
ุ คุณข องผกั กูด จงึ น ำรปู ลักษณข องผกั กูดม าทอเปน
ลาย “ผักกูด” หรือ “ลายขอกูด” ขึ้นบนผืนผาทุกช ิ้นของตน (บาน เขื่อนเพชร, 2544)
ลายขอกูด
93
ลายดอกผักแวน ผักแวนเปนผักพ ื้นบานประเภทไมลมลุกจ ำพวกเฟรน ลำตนเปนเหงาเรียงยาว ใบ
หนาแนนช ว งฤดูฝน เปนพ ชื ท อี่ ยูต ามชายฝง ข องลำน้ำ หว ย หนอง คลอง บงึ ใชเปนผ กั จ มิ้ ก บั น ำ้ พริก ลกั ษณะ
ของดอกผักแวนเปนดอกเล็กๆ สวยงามเกิดเปนกลุมและโตเร็วชาวไทยทรงดำมีความเชื่อวารูปรางของดอก
ทีม่ ขี นาดเล็กเกิดเปนกลุม แ ละโตเร็วน ี้ ถา ใครสามารถปก ล ายผกั แ วนไดก จ็ ะแสดงถงึ ค วามอดทน ความเอือ้ เฟอ
ประณีตล ะเอียดออน เจริญง อกงามและสรางความกลมเกลียวใหค รอบครัวเปนป ก แ ผนได ดงั น นั้ ผ า ลายดอก
ผักแวนจึงนิยมมอบใหแกคูบาวสาวในวันแ ตงงาน หรือผูใหญท ี่นับถือ (ใหญ ทองอราม, 2544)
ลายดอกผักแวน (ขอกูด+ดอกแปด)
ลายขอกุด+ดอกแปด+ดอกบัวขาเขียด
94
ลายดอกเตา (ดอกน้ำเตา) น้ำเตาเปนพ ืชประเภทไมเลื้อยที่ขึ้นไดอยูท ั่วไป ลำตนมีลักษณะเปนเครือ
ยาวออกไปอยางไมรจู กั จ บสิน้ และออกผลไมรจู กั ห มด ชาวไทดำจงึ เปรียบเทียบความไมรจู กั จ บสิน้ ข องนำ้ เตา
กับตนตระกูลของพวกตนที่ไมมีวันสูญสิ้นลงได ซึ่งมีความเชื่อตามตำนานไทดำ ไดกลาวไววาพวกตนเกิด
มาจากการอธิษฐานจิตของเทวดาชายหญิง 10 องค ที่จุติไปเปนตนก ำเนิดของมนุษย จึงไดอ ธิษฐานจิตสราง
น้ำเตาและเขาไปอยูในน้ำเตา เมื่อน้ำเตาล อยไปตกบนเขาแลวแ ตกออก คนชาติพันธุต าง ๆ ออกมาตามลำดับ
คือ ขา ไทดำ ลาวพุงขาว ฮอ และแกว น้ำเตาม ีลักษณะในเชิงส ัญลักษณค ลายอวัยวะเพศหญิง ลายดอกเตา
จึงน ยิ มนำมาประดิษฐผ า ท ใี่ ชในวนั แ ตงงาน เพราะเชือ่ ว า การแตงงานเปนจ ดุ เริม่ ตนข องการใหกำเนิดเพือ่ ข ยาย
เผาพันธุ (หวาน อิ่มแ กว, 25 44 )
ลายงา งาเปนพืชลมลุก ชาวบานปลูกไวรับประทานเมล็ดและมีความเชื่อตามรูปรางวา เมล็ดงามี
ขนาดเล็ก แตร วมกนั อ ยูเ ปนกลุม ก อ น เกิดค วามงอกงามไดร วดเร็ว ถา น ำเอามาทำเปนล ายบนเสือ้ ผา จะแสดง
ถึงความสามัคคี และมคี วามเจริญกาวหนา (แพร บุญแกว, 2544)
ลายดอกพิกุล ดอกพิกุลเปนไมยืนตนขนาดกลาง ดอกเล็กมี 8 กลีบ ออกเปนชอ ๆ ละ 2 – 6 ดอก
กลีบดอกสีขาวนวล กลีบรองดอกสีน้ำตาล มีขนนุม กลิ่นหอม ลายดอกพิกุลนิยมปกไวบนหนาหมอน
สาบเสื้อฮี และเชิงเสื้อฮี เนื่องจากมีความเชื่อว า ผใูดสามารถปกล ายดอกพิกุลได จะแสดงถึง ความอดทน
และการหลุดพน เพราะวาเปนล ายทมี่ คี วามละเอียด ตอ งใชเวลาในการปก ค อ นขางนาน หญิงสาวผใู ดสามารถ
ปกลายพิกุลได จะบงบอกใหทราบถึงคุณสมบัตพิ รอมที่จะออกเรือนได (ชม บุญแ กว, 2544)
ลายหมาย่ำ เปนลายที่มาจากความเชื่อดั้งเดิมข องบรรพบุรุษ มีเรื่องเลาไวว าเมื่อครั้งหนึ่งท ีมนุษยย ัง
ไมมีพันธุขาวไวปลูกกิน หมากับคนเปนเพื่อนที่รักกัน เมื่อหมาเห็นค วามอดอยากของคนจึงอยากชวยเพื่อน
โดยอาสาคนเดินขึ้นไปถามแถนผูเปนใหญในเมืองฟาวา ทำไมคนจึงไมมีพันธุขาวมาปลูกกิน แถนจึงเห็นใจ
ในความพยายามของหมาทตี่ อ งเดินทางไกลจากโลกมนุษยม าตามตนถงึ บ นฟา จงึ แ บงพ นั ธุข า วมาปลูกให นบั
แตนั้นมาบนโลกมนุษยจึงมีขาวกินม าจนถึงทุกวันนี้ ดวยความสำนึกในบุญคุณข องหมาชาวไทดำจึงพากันน ำ
รอยเทาท หี่ ม ายำ่ ไปหาแถนมาทอไวบ นผนื ผ า ช นิดต า งๆ ยังมีค วามเชือ่ ในวถิ ชี วี ติ ข องชาวไทดำ ในขณะทผี่ หู ญิง
นั่งทอผาอยูใตถุนบาน หมาก็จะมานอนอยูขางๆ กที่ อผา ในลักษณะของการนอนเฝาระวังและปกปองดูแล
ดังนั้นชาวไทดำจึงประดิษฐลายหมาย่ำขึ้นมาบนผืนผาโดยมีความหมายถึงความผูกพันและความจงรักภักดี
ระหวางหมากับคน (ชม บุญแ กว, 254 4 )
95
ก ารทอผาเปนง านศิลปะทตี่ อ งใชค วามพยายาม ขยัน อดทน และความละเอียดประณีต มกี ารถา ยทอด
กรรมวิธกี ารทอใหแ กส มาชิกท เี่ปนเพศหญิง สั่งสมภูมิปญญาการทอผาเปนม รดกทางวัฒนธรรม จากรุนส รู นุ
โดยทั่วไปตั้งแตโบราณกาล ภูมิปญญาดานการทอผาในแตละกลุมชนสวนใหญมีความคลายคลึงก ัน แตอาจ
แตกตางกันบางในรายละเอียดปลีกยอย ทั้งนี้ขึ้นอยูกับสภาพของแตละพื้นที่ จากการลงพื้นที่ศึกษาขอมูล
ไทดำทจี่ งั หวัดเลย เพชรบุร ี ราชบุร ี อา งทอง สพุ รรณบุร
ี ราชบุร ี พบวา ปจ จัยพ นื้ ฐานในชวี ติ ไทดำเชน บา นเรือน
ทีอ่ ยูอาศัย การแตงกาย สิ่งของเครื่องใชต างๆ ปจจุบันส วนใหญไดเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพสังคมสมัยใหม
อาทิ การใชผาในวิถชี ีวิตไทดำ ซึ่งเกี่ยวของกับภูมิปญญาทองถิ่นด านการทอผาของชาวไทดำ ในอดีตใชกรรม
วิธีการยอมสีผาดวยวัสดุธรรมชาติ เชน การยอมคราม การทอผาดวยมือตามแบบดั้งเดิมก็เหลือใหเห็น
นอยมาก มีการนำสีเคมีมาใชในการยอมสีผา มีการนำดายโทเรมาใชแทนเสนไหม ใยฝาย ที่ปลูกห รือเลี้ยง
ไหมเอง มีการนำกี่กระตุกเขามาใชแทนกี่แบบดั้งเดิม เพื่อเพิ่มปริมาณและความรวดเร็ว ดวยเห็นวาเปนสิ่ง
ใหม ราคาถูกแ ละหาซอื้ ไดง า ยตามทอ งตลาด การนำไปใชก ม็ คี วามสะดวกไมต อ งเสียเวลาและแรงงานมากมาย
ไปในการจัดหาวัสดุจากธรรมชาติ ทำใหการทำงานมีความรวดเร็วมากยิ่งขึ้น สงผลใหภูมิปญญาทองถิ่นที่มี
มาแตโบราณของชาวไทดำกำลังสูญหายไปอยางนาเสียดาย นอกจากนี้ยังพบวา แมบานชาวไทดำในหลาย
จังหวัดไดมีการรวมตัวก ันเปนกลุม ทอผาท ี่มีอัตลักษณ (ลักษณะเฉพาะที่สะทอนความเปนตัวตนของชาวไท
ดำ) ที่อาจสะทอนใหเห็นไดจากลวดลาย รูปทรง รูปแบบ วัสดุ กรรมวิธีการผลิต หรือ โทนสี เปนอาชีพเสริม
และนำออกขาย เพือ่ ส รางรายไดใหก บั ค รอบครัว ซงึ่ น บั ไดว า เปนจ ดุ เดน แตก ารนำสนิ คาท มี่ อี ตั ล กั ษณเฉพาะ
ออกจำหนายกม็ ขี อ ค วรคำนึงเชนก นั อาทิ การบอกเลาเรือ่ งราว วฒ ั นธรรม ความเชือ่ ด งั้ เดิม ความสอดคลองกับ
กระแสนิยม วัสดุ กระบวนการผลิต ที่สำคัญ ควรมีความเหมาะสมตอการนำไปใชงานในวิถสี ังคมปจจุบัน
ตลอดจนคุณภาพของผาทอ อันเนื่องมาจากการเลือกใชวัสดุ และการปรับเปลี่ยนกระบวนการผลิต หาก
เปนไปไดควรสงเสริมใหมีการฟนฟูภูมิปญญาดั้งเดิมทั้งเสนไหม ใยฝาย แทนการนำดายโทเร มาใชในการ
ทอผา รวมถึงการยอมดวยสีธรรมชาติ แทนการใชสเีคมี เพื่อสนองตอบกระแสความนิยมในปจจุบัน ในเรื่อง
ของการลดสารเคมีท ี่อาจกอใหเกิดอ ันตรายตอสุขภาพ และลดภาวะโลกรอน ดวยแลว จักเปนการเพิ่มมูลคา
สินคาไดมากยิ่งกวาการขายอัตล ักษณเพียงอยางเดียว อีกท ั้งยังเปนการอนุรักษ และฟนฟูภูมิปญญาทองถิ่น
ไมใหสูญหายไดอีกทางหนึ่ง

96
เอกสารอางอิง

โกศล แยมกาญจนวัฒน. (ไมปรากฏปที่พิมพ) ลาวโซงก ับความเชื่อในพิธีศพ. โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา
พัฒนาการดอนคลัง ตำบลดอนคลัง อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี.
ดารารัตน เมตตาริกานนท และสมศักดิ์ ศรีสันติสุข. (2549) รายงานการวิจัยเรื่อง การเปลี่ยนแปลงทาง
ดานเศรษฐกิจ การเมือง สังคม และวัฒนธรรม ในหมูบานอีสาน : ศึกษากรณีหมูบาน
นาปาหนาด. ขอนแกน : คณะมนุษยศาสตรแ ละสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยข อนแกน.
สำรวจภาคสนามวันที่ 19 ธันวาคม 2549
ทวี พรมมา. (25 41 ) เรือนไทดำบานนาปาห นาด ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย.
มหาสารคาม : มหาวิทยาลัยม หาสารคาม, วิทยานิพนธ.
นครปฐม, องคการบริหารสวนตำบลดอนตูม. (2550) หนังสือที่ระลึกก ารจัดงานอนุรักษวัฒนธรรม
ประเพณีไทยทรงดำ. องคการบริหารสวนจังหวัดนครปฐม.
บุญเสริม ตินตะสุวรรณ. (2 54 5) ศึกษาผาและเครื่องนุงหมข องชาวไทยทรงดำ ตำบลหนองปรง
อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยร ามคำแหง, วิทยานิพนธ.
เพชรบุรี, เทศบาลตำบลเขายอย. (ไมปรากฏปที่พิมพ) ดินแ ดนไทยทรงดำ. ตำบลเขายอย อำเภอเขายอย
จังหวัดเพชรบุรี.
เพ็ญน ิภา อินทรตระกูล. (2 5 35 ) การนับถือผขี องชาวไทยดำบานนาปาหนาด ตำบลเขาแกว อำเภอ
เชียงคาน จังหวัดเลย. มหาสารคาม : มหาวิทยาลัยศ รีนครินทรวิโรฒ มหาสารคาม, ปริญญา
นิพนธ.
มูลนิธิไทยทรงดำ. (2548) มูลนิธิไทยทรงดำประเทศไทย.ที่ระลึกเนื่องในโอกาสกอตั้งและเปดปาย
มูลนิธิไทยทรงดำประเทศไทย “งานวันอนุรักษว ัฒนธรรมประเพณีไทยทรงดำ” นครปฐม :
บานเกาะแรต ตำบลบางปลา อำเภอบางเลน.
97
ส น สีมาตรัง และคณะ. (2 5 48 ) ชางทอ รอยใจ เทิดไท 72 พรรษา. วุฒิสภาจัดพิมพเพื่อเฉลิม
พระเกียรติสมเด็จพระนางเจาส ิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสพระราชพิธี
มหามงคลเฉลิมพ ระชนมพรรษา 6 รอบ. กรุงเทพฯ : บริษัท สยามทองกิจ จำกัด.
http://www.google.co.th /SADO OD T A.COM
http ://www.google.c o.th/W
ik ipedia
98
ที่ปรึกษาโครงการ
รองศาสตราจารย วิโรฒ ศรีสุโร

หัวหนาโครงการ

ผูรวมโครงการ
ศ ักดิช์ าย สิกขา
เสกสันต ศรีสันต
ศุภลักษณ มาคูณต น
สมโชค หอมจันทร
ปริญดา ฝางมาลา
ภวนพ อุนไธสง

ผูใหขอมูล
พ านี แหงหน
ศิริพร พูลสวัสดิ์
จุฑาทิพ อินเนียร
ถนอม คงยิ้มล ะมัย
โกศล แยมกาญจนวัฒน
ออน ทันหา
หนูจร ไพศูนย
วิชาญ - ไสว สระทองคุม
99
กองสงเสริมก ารวิจัย บริการวิชาการ และทำนุบำรุงศ ิลปวัฒนธรรม
มหาวิทยาลัยอ ุบลราชธานี

✍️ผ้าในวิถีชีวิตไทดำ โดย ประทับใจ สิกขา

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

✍️ผ้าในวิถีชีวิตไทดำ โดย ประทับใจ สิกขา

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ผาในวิถีชีวิตไทดำ

พิมพ​ที่ โรงพิมพม​ หาวิทยาลัยอ​ ุบลราชธานี

คุณคา​ความรู และ​คุณ​ประโยชนใ​ด ๆ ที่​เปนก​ ุศล​อัน​เกิด​จาก​หนังสือ​ฉบับน​ ี้

เรือนไท​ดำ บาน​โซง จังหวัดส​ ุพรรณบุรี

เรือนไท​ดำ บาน​หนองชุม​พล อำเภอ​เขายอย ​จังหวัด​เพชรบุรี

เรือน​ทรง​กระดองเตา มีข​ อกุด​คลาย​เขา​ควาย​ประกอบ​ยอดจั่ว

บานเรือนไท​ดำ จังหวัด​เพชรบุรี เมื่อ พ.ศ. 2410

ศูนย​วัฒนธรรม​ไทย​ทรง​ดำ​เขายอย​ตำบล​หนองปรง ​อำเภอ​เขายอย ​จังหวัดเ​พชรบุรี

ศูนย​วัฒนธรรม​ไทย​ทรง​ดำ​บาน​หัวเ​ขา​จีน ห​ มู ​1​ ​ตำบล​หวย​ยาง​โทน อ​ ำเภอ​ปากทอ ​จังหวัด​ราชบุรี

​บานนา​ปา​หนาด หมู 4 ​ตำบล​เขา​แกว อ​ ำเภอ​เชียงคาน ​จังหวัด​เลย

​กะ​ลอ​หอง ห​ อง​สำหรับเ​ปน​ที่​อยู​ของ​ผี​บรรพบุรุษ ​มุม​นอน

​มุม​ครัว ระเบียง​ดานหนา ห​ รือ ​กก​ชาน

“​ ​ขึ้นได​เฮือน จ​ ะ​ผิดผี​บาน ข​ ึ้นได​กวาน ​จะ​ผิดผีเ​ฮือน”​

ท​ รง​ขอด​กระ​ตอก ท​ รง​ปน​เกลา​ซอย ห​ รือ​ขอด​ซอย

ท​ รง​ปนเ​ กลาตว​ ง ​ ทรง​ปน​เกลาตก ​หรือ​ทรง​แมหมาย

ลูกชวง ชายหนุม​จะ​ขอ​เลน​ลูกชวง การ​เลน​ลูกชวง​สมัยกอน​จะ​มี​ทั้ง​ป ทั้งแคน

ที่มา : ศูนย​วัฒนธรรม​ไทย​ทรง​ดำ​เขายอย ตำบล​หนองปรง อำเภอ​เขายอย จังหวัด​เพชรบุรี

ปาน​เผือน​ผูนอย มี​ตะเกียบ 7 คู ปกร​ อบๆ

คน​ยก​ปาน​เผือน คือ กลุม​ผีเรือน​เดียวกัน คน​เปน​สะใภ​ตอง​ใสเสื้อฮี

​ชุด​ปกติ​ทั่วไป ​ใส​อยูบ​ าน ​ใสได​ทุก​โอกาส

เ​สื้อ​กอม ​บานนา​ปาห​ นาด ​หมู 4 ตำบล​เขา​แกว ​อำเภอ​เชียงคาน ​จังหวัด​เลย

ผาซิ่น​ลาย​แตงโม ​บาน​เขา​หัว​จีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัด​ราชบุรี

ผา​เปยว ​บาน​หนอง​หมู หมู 5 ​ตำบล​สระ​พัฒนา ​อำเภอ​กำ​แพง​แสน ​จังหวัด​นครปฐม

ผา​เปยว บาน​หนอง​จิก หมู 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัด​เพชรบุรี

ผา​เปยว ​​บานนา​ปาห​ นาด หมู 4 ​ตำบล​เขา​แกว ​อำเภอ​เชียงคาน ​จังหวัด​เลย

ผา​เปยว ​บาน​หัว​เขา​จีน หมู 1 ​ตำบล​หวย​ยาง​โทน อำเภอ​ปากทอ ​จังหวัด​ราชบุรี

​แบบ​ที่ ​1 ​แบบ​ที่ ​2 ​แบบ​ที่ ​3

เสื้อฮี ​(​ผูชาย)​ ​บาน​หนอง​หมู ​หมู 5 ตำบล​สระ​พัฒนา ​อำเภอ​กำ​แพง​แสน ​จังหวัด​นครปฐม

เสื้อฮี ​(​ผูชาย)​ ​ดาน​ขางลาย​ขอกุด ​ลาย​ดอก​แปด

ใสใน​งาน​มงคล ใสใน​งาน​อวมงคล​หรือ​สวมให​แกค​ น​ตาย

เสื้อฮี ​(​ผูหญิง)​ ​​บาน​หนอง​หมู ​หมู​ที่ 5 ตำบล​สระ​พัฒนา ​อำเภอ​กำ​แพง​แสน ​จังหวัด​นครปฐม

เสื้อฮี ​(​ผูหญิง)​ ​ลาย​ขอ​แปด ​ลาย​ปก​แซว ​ขวาง​นาบ

เสื้อฮี ​(​ผูหญิง)​ ​บาน​เขา​หัว​จีน หมู 1 ​ตำบล​หวย​ยาง​โทน ​อำเภอ​ปากทอ ​จังหวัด​ราชบุรี

เสื้อฮี ​(​ผูหญิง)​ ​บานนา​ปา​หนาด ​หมู 4

ผาซิ่น​มัดหมี่​ลาย​ขอ และ​ลาย​กุญแจ (ไท​ดำ) ผ​ าซิ่น​มัดหมี่​ผา ​(​สอด​พลอง)​

มู ​(​หมวก​เด็กผูหญิง) ​มู ​(ห​ มวก​เด็ก​ผูชาย)​

บาน​ดอน​มะเกลือ หมู 4 ตำบล​ดอน​มะเกลือ ​อำเภอ​อูทอง ​จังหวัด​สุพรรณบุรี

มู ​(​หมวก​เด็กผูหญิง)​ ​บาน​หนอง​หมู ​หมู 5 ตำบล​สระ​พัฒนา ​อำเภอ​กำ​แพง​แสน ​จังหวัด​นครปฐม

หลวม ​หรือ ​กระเปา​คาด​เอว ​(ผ​ ูชาย)​

หลวม ​หรือ ​กระเปา​คาด​เอว ​

พัดพ​ อมด พัด​หมอเสน​ผูนอย

-​ ​ ​รม​โพธิ์​รมไ​ ทร ​มีความหมาย​วา อ​ ยูเ​ย็นเ​ปนสุข

​แชน้ำ​พอ​ทวม​ใบ​ประมาณ ​1​ ​คืน

ใช​ปูน​แดง​ผสม​กับ​น้ำ​แชต​ น​คราม ​แกวง​ใหฟ​ อง​แตก ​นำมา​กรอง

เสนไหม ใย​ฝาย ดาย​โทเร

เอา​เสนไหม​​ใยฝายหรือ​ดาย​โท​เร​มา​ใสกง ไทดำ​เรียกวา ก​งก​วาง​

​การจูง​ดาย เพื่อใ​ห​ไดความ​ยาว​ของดาย​ตาม​ตองการ เอา​หลอด​ดาย​ไป​เข็น​ดวยจ​วง​เข็น

แช​เสนดาย​เพื่อ​ไม​ให​เสนดาย​แข็ง ​หาก​เสนดาย​แข็งจ​ ะทอ​ไม​แนน ​ ​

แหยด​ าย​อีก​ดาน​หนึ่ง​ใสเ​ขา​หูก​ทั้ง ​2​ ​เขา ​(​เขา​บน-​เขา​ลาง)​ ​สลับ​กัน ​(​บน-​ลาง)​

ลาย​ดอกบัวข​ าเขียด ​หรือ​ลาย​ขา​บัว

ลาย​ดอก​แปด ​เปน​ลาย​ที่เกิดจ​ าก​จินตนาการ​ของ​ชาวไท​ดำ​โดย​อัญเชิญแ​ ถน​ทั้ง ​8​ ​องค ​มา​ประดิษฐ​

ราง​แบบ ​> ​พันช​ าย ​(​คลาย ​ๆ​ ​กับ​การ​สอย​ผา)​ ​โดย​ใช​ลาย​สันป​ ลาชอน

วัดระยะ​จาก​ชายผา​เปยว ​(​เนาว​ดวย​เสนดาย​สีขาว​เปนร​ ูป​กากบาท)​

จาก​จุดต​ ัด​กันข​ อง​รูปก​ ากบาท​ประมาณ ​4​ ​ชอง​เสนฝ​ าย​แลวป​ กห​ มุด​ไว ​

การ​ปก ​(แ​ ซว)​ ​ ​ตอง​ยก​สอง​กับแ​ สงสวาง ​เพื่อ​ให​สามารถ​นับ​ชอง​เนื้อผาไ​ด

You might also like

พิมพที่ โรงพิมพม หาวิทยาลัยอ ุบลราชธานี

คุณคาความรู และคุณประโยชนใด ๆ ที่เปนก ุศลอันเกิดจากหนังสือฉบับน ี้

เรือนไทดำ บานโซง จังหวัดส ุพรรณบุรี

เรือนไทดำ บานหนองชุมพล อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี

เรือนทรงกระดองเตา มีข อกุดคลายเขาควายประกอบยอดจั่ว

บานเรือนไทดำ จังหวัดเพชรบุรี เมื่อ พ.ศ. 2410

ศูนยวัฒนธรรมไทยทรงดำเขายอยตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี

ศูนยวัฒนธรรมไทยทรงดำบานหัวเขาจีน ห มู 1 ตำบลหวยยางโทน อ ำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี

บานนาปาหนาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อ ำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย

กะลอหอง ห องสำหรับเปนที่อยูของผีบรรพบุรุษ มุมนอน

มุมครัว ระเบียงดานหนา ห รือ กกชาน

“ ขึ้นไดเฮือน จ ะผิดผีบาน ข ึ้นไดกวาน จะผิดผีเฮือน”

ท รงขอดกระตอก ท รงปนเกลาซอย ห รือขอดซอย

ท รงปนเ กลาตว ง ทรงปนเกลาตก หรือทรงแมหมาย

ลูกชวง ชายหนุมจะขอเลนลูกชวง การเลนลูกชวงสมัยกอนจะมีทั้งป ทั้งแคน

ที่มา : ศูนยวัฒนธรรมไทยทรงดำเขายอย ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี

ปานเผือนผูนอย มีตะเกียบ 7 คู ปกร อบๆ

คนยกปานเผือน คือ กลุมผีเรือนเดียวกัน คนเปนสะใภตองใสเสื้อฮี

ชุดปกติทั่วไป ใสอยูบ าน ใสไดทุกโอกาส

เสื้อกอม บานนาปาห นาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย

ผาซิ่นลายแตงโม บานเขาหัวจีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี

ผาเปยว บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม

ผาเปยว บานหนองจิก หมู 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอย จังหวัดเพชรบุรี

ผาเปยว บานนาปาห นาด หมู 4 ตำบลเขาแกว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย

ผาเปยว บานหัวเขาจีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี

แบบที่ 1 แบบที่ 2 แบบที่ 3

เสื้อฮี (ผูชาย) บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม

เสื้อฮี (ผูชาย) ดานขางลายขอกุด ลายดอกแปด

ใสในงานมงคล ใสในงานอวมงคลหรือสวมใหแกค นตาย

เสื้อฮี (ผูหญิง) บานหนองหมู หมูที่ 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม

เสื้อฮี (ผูหญิง) ลายขอแปด ลายปกแซว ขวางนาบ

เสื้อฮี (ผูหญิง) บานเขาหัวจีน หมู 1 ตำบลหวยยางโทน อำเภอปากทอ จังหวัดราชบุรี

เสื้อฮี (ผูหญิง) บานนาปาหนาด หมู 4

ผาซิ่นมัดหมี่ลายขอ และลายกุญแจ (ไทดำ) ผ าซิ่นมัดหมี่ผา (สอดพลอง)

มู (หมวกเด็กผูหญิง) มู (ห มวกเด็กผูชาย)

บานดอนมะเกลือ หมู 4 ตำบลดอนมะเกลือ อำเภออูทอง จังหวัดสุพรรณบุรี

มู (หมวกเด็กผูหญิง) บานหนองหมู หมู 5 ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม

หลวม หรือ กระเปาคาดเอว (ผ ูชาย)

หลวม หรือ กระเปาคาดเอว

พัดพ อมด พัดหมอเสนผูนอย

- รมโพธิ์รมไ ทร มีความหมายวา อ ยูเย็นเปนสุข

แชน้ำพอทวมใบประมาณ 1 คืน

ใชปูนแดงผสมกับน้ำแชต นคราม แกวงใหฟ องแตก นำมากรอง

เสนไหม ใยฝาย ดายโทเร

เอาเสนไหมใยฝายหรือดายโทเรมาใสกง ไทดำเรียกวา กงกวาง

การจูงดาย เพื่อใหไดความยาวของดายตามตองการ เอาหลอดดายไปเข็นดวยจวงเข็น

แชเสนดายเพื่อไมใหเสนดายแข็ง หากเสนดายแข็งจ ะทอไมแนน

แหยด ายอีกดานหนึ่งใสเขาหูกทั้ง 2 เขา (เขาบน-เขาลาง) สลับกัน (บน-ลาง)

ลายดอกบัวข าเขียด หรือลายขาบัว

ลายดอกแปด เปนลายที่เกิดจ ากจินตนาการของชาวไทดำโดยอัญเชิญแ ถนทั้ง 8 องค มาประดิษฐ

รางแบบ > พันช าย (คลาย ๆ กับการสอยผา) โดยใชลายสันป ลาชอน

วัดระยะจากชายผาเปยว (เนาวดวยเสนดายสีขาวเปนร ูปกากบาท)

จากจุดต ัดกันข องรูปก ากบาทประมาณ 4 ชองเสนฝ ายแลวป กห มุดไว

การปก (แ ซว) ตองยกสองกับแ สงสวาง เพื่อใหสามารถนับชองเนื้อผาได