ÖNSÖZ

Türkiye, konumu ve coğrafi yapısı itibariyle önemli bir rüzgâr enerjisi

potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte rüzgâr enerjisi uzun yıllar Türkiye’de
değerlendirilememiş ve yararlanılamamış bir kaynak halinde kalmıştır. Kendi öz
kaynaklarımızdan olan rüzgâr enerjisinin kullanımının yaygınlaşmasına ve ülkemizin
daha az dışa bağımlı hale gelmesine yardımcı olması amacıyla bu projeyi
hazırlamaktan mutluluk duyduğumu ifade etmek isterim.
Öncellikle hayatım boyunca bilginin ve öğrenmenin önemini bana aşılayan
babama ve başarısızlıklarımda bile desteğini hiç eksiltmeyen değerli aileme, ayrıca;
bilgisi ve tecrübesini paylaşan, proje boyunca desteğini üzerimden hiç eksik etmeyen
danışman hocam Sayın Doç. Dr. Serdar BARIŞ’ a teşekkürlerimi sunuyorum.
İçindekiler
ÖNSÖZ....................................................................................................................................................1
ŞEKİL LİSTESİ...........................................................................................................................................5
TABLO LİSTESİ.........................................................................................................................................6
ÖZET.......................................................................................................................................................7
GİRİŞ.......................................................................................................................................................8
1 RÜZGÂR ENERJİSİ ve POTANSİYELİ..................................................................................................9
1.1 Rüzgâr Enerjisinin Tarihçesi....................................................................................................9
1.2 Rüzgâr ve Oluşumu...............................................................................................................10
1.3 Dünya Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli.........................................................................................12
1.4 Türkiye'de Rüzgâr Enerjisi.....................................................................................................14
1.5 Rüzgâr Enerjisini Etkileyen Faktörler.....................................................................................20
1.5.1 Yüzey pürüzlülüğü.........................................................................................................20
1.5.2 Rüzgâr engelleri............................................................................................................20
2 RÜZGÂR KARAKTERİSTİKLERİ........................................................................................................21
2.1 Rüzgâr...................................................................................................................................21
2.2 Havanın Yoğunluğu...............................................................................................................22
2.3 Rotorun Süpürme Alanı........................................................................................................22
2.4 Rüzgâr Türbini Rüzgârı Saptırır.............................................................................................23
2.5 Rüzgârdaki Enerji..................................................................................................................24
2.6 Anemometre........................................................................................................................25
3 RÜZGÂR TÜRBİNLERİ....................................................................................................................25
3.1 Rüzgâr Türbinlerinin Tanımı..................................................................................................25
3.2 Rüzgâr Türbinlerinin Sınıflandırılması...................................................................................26
3.2.1 Yapılarına göre rüzgâr türbinleri...................................................................................26
3.2.2 Güçlerine göre rüzgâr türbinleri....................................................................................28
3.2.3 Şebeke açısından rüzgâr türbinleri................................................................................30
3.2.4 Kanat sayısına göre rüzgâr türbinleri............................................................................31
3.3 Rüzgâr Türbinlerinin Parçaları...............................................................................................33
3.3.1 Kanatlar ve kuyruk........................................................................................................35
 3.3.2 Rüzgâr Türbininde Kuleler.............................................................................................40
3.3.3 Jeneratör.......................................................................................................................41
3.3.4 Dişli Kutusu...................................................................................................................45
3.3.5 Rotor.............................................................................................................................45
3.3.6 Vites kutusu..................................................................................................................46
3.3.7 Eğim donanımı..............................................................................................................46
3.3.8 Fren sistemi..................................................................................................................47
3.3.9 Doğrultucu ve gerilim regülâtörü..................................................................................47
3.3.10 Akü................................................................................................................................47
3.3.11 İnventer........................................................................................................................47
4 RÜZGÂR GÜCÜNDEN ELEKTRKSEL GÜÇ ELDE ETMEDE KULLANILAN DÖNÜŞÜM SİSTEMLERİ VE
KONTROL TEKNİKLERİ...........................................................................................................................48
4.1 Sabit Hz Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri..........................................................................49
4.2 Değişken Hz Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri...................................................................49
4.2.1 Değişik frekansta alternatif akım üretme......................................................................50
4.2.2 DC akıma dönüştürme..................................................................................................50
4.2.3 Sabit frekanslı alternatif akma dönüştürme..................................................................50
4.2.4 Alternatif akımın filtre edilmesi....................................................................................50
4.3 Değişken Hz Değişken Frekans Dönüşüm Sistemleri.............................................................52
4.4 Sonuç....................................................................................................................................53
5 RÜZGÂR SANTRALLERİNİN ŞEBEKE BAĞLANTILARI.......................................................................53
5.1 Frekans Çevirici Sistemleri....................................................................................................54
5.2 Generatör ve Doğrultucu Arasındaki Hat..............................................................................55
5.3 Doğrultucular........................................................................................................................55
5.4 Tristörlü Eviriciler..................................................................................................................55
5.5 PWM Eviriciler......................................................................................................................56
5.6 Transformatörler..................................................................................................................56
5.7 Şebekenin Korunması...........................................................................................................56
5.8 Rüzgâr Santralinin Şebekeye Etkileri.....................................................................................57
6 RÜZGÂR ENERJİSİ ÇEVİRİCİLERİNİN ŞEBEKEYE ETKİLERİ................................................................61
6.1 Gerilim Seviyesi....................................................................................................................61
6.2 Gerilim Simetrisizliği.............................................................................................................62
6.3 Gerilimdeki Değişmeler ve Dalgalanmalar............................................................................62
 6.4 Titreşim Etkisi.......................................................................................................................62
6.5 Harmonikler..........................................................................................................................63
7 RÜZGÂR TÜRBİNLERİNİN ÇEVRE ETKİLERİ.....................................................................................65
7.1 Kaplanan Alan.......................................................................................................................65
7.2 Pervane Kanadının Kopması.................................................................................................65
7.3 Gürültü.................................................................................................................................66
7.4 Süreksizlik.............................................................................................................................66
7.5 Kuş Ölümleri.........................................................................................................................66
7.6 Gölge Etkisi...........................................................................................................................67
7.7 Televizyon Yayınları..............................................................................................................67
7.8 İklime Etki.............................................................................................................................67
8 TÜRBİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ.......................................................................................................67
8.1 Türbini Döndürme Mekanizması..........................................................................................68
8.2 Pervane Hızı..........................................................................................................................70
8.2.1 Değişken hızlı pervaneler..............................................................................................70
8.2.2 Sabit hızlı pervaneler....................................................................................................71
8.3 Faydalanılabilir Güç Bağıntısı................................................................................................71
8.4 Rüzgâr Türbinin Matematiksel Modellenmesi......................................................................74
KAYNAKÇA............................................................................................................................................82
ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1.1 Rüzgâr Hızı Dağılım Haritası ____________________________19

Şekil 1.2 Rüzgâr Potansiyel Dağılım Haritası _______________________19
Şekil 1.3 Bir engel çevresindeki rüzgâr akışı _______________________20
Şekil 2.1 Rüzgârın Rotora Gelmesi ______________________________21
Şekil 2.2 Rotor Ölçüsü Değişimi ile Elde Edilen Enerji Miktarı Değişimi__22
Şekil 2.3 Türbine Rüzgârın Girişi ve Çıkışı ________________________23
Şekil 2.4 Rüzgâr hızı-Enerji Grafiği _____________________________24
Şekil 3.1 Yatay Eksenli Rüzgâr Türbinlerinde Çeşitli Kanat Şekilleri_____26
Şekil 3.2 Yatay Eksenli Sistem __________________________________27
Şekil 3.3 Düşey Eksenli Sistemler _______________________________27
Şekil 3.4 Şebekeden bağımsız çalışan büyük güçlü rüzgâr türbini _______30
Şekil 3.5 Şebekeden bağımsız akü şarj prensibine göre rüzgâr türbini____31
Şekil 3.6 Tek kanatlı rüzgâr türbini ______________________________32
Şekil 3.7 İki Kanatlı Rüzgâr Türbini _____________________________32
Şekil 3.8 Üç Kanatlı Rüzgâr Türbini _____________________________33
Şekil 3.9 Türbinin bileşenleri __________________________________34
Şekil 3.10 Bir rüzgâr türbininde bulunan aksamlar ___________________35
Şekil 3.11 Türbin Kanat Profili (L; lift, D; drag, M; moment, c;Kanat uzunluğu
R; Bileşke kuvvet) ____________________________________________36
Şekil 3.16 Dişli Kutusu ________________________________________45
Şekil 8.1 Rotor kanadı _______________________________________68
Şekil 8.2 Rotor kanadına gelen kuvvetler _________________________69
Şekil 8.3 Rüzgâr pervanesi ve rüzgâr hızının değişimi _______________72
Şekil 8.4 Genel Türbin Görüntüsü _______________________________75
TABLO LİSTESİ

Tablo 1.1 Genel olarak rüzgârların sınıflandırılması________________________11

Tablo 1.2 1994-2000 Yılları Arası Dünya Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücü__________13

Tablo 1.3 Dünya Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücünün Kıtalara Göre Dağılımı ______14

Tablo 1.4 Türkiye'nin Çeşitli Bölgelerinde 10 m. Yükseklikte Yapılan Ölçümler _16

Tablo 1.5 Türkiye'de rüzgâr enerjisi açısından yoğunluk gösteren yöreler______16

Tablo 1.6 Yıllık Ortalama Rüzgâr Hızlan 3 m/sn'den Yüksek Olan Batı ve Kuzey Batı
Anadolu Yöreleri ____________________________________________________17

Tablo 1.7 Türkiye'de rüzgâr enerjisi için mümkün hedefler (YEKAB öngörümü)_18

Tablo 3.1 Frekans Oluşumu __________________________________________43

Tablo 6.1 Rotoru Sargılı Asenkron Motorda Üretilen Akım Harmonikleri ______63
ÖZET

Elektrik enerjisi üretimi ülkemizin ana enerji sorunlarındandır.

01.07.2006 ve 14.01.2012 tarihinde Bursa’da yaşanan elektrik krizi ve sanayi
üretiminin aksaması elektriğin önemini açıkça ortaya koymuştur. Enerji
bakanlığı bu gibi sorunları tarife değişikliği ile aşmayı planlasa da uzun vadede
mutlaka üretim kapasitesinin arttırılması gerekir.
Yeni ve yenilebilir enerji kaynakları olarak isimlendirilen alternatif
kaynaklardan yararlanılması; hidrolik enerji dışında, teknolojik gelişimlerinin
yeniliği ve geleneksel kaynaklarla ekonomik açıdan rekabet edebilme güçlükleri
nedeniyle, bugüne kadar arzulanan düzeye ulaşamamıştır. Bununla birlikte,
jeotermal, güneş, rüzgâr ve modern biokütle enerjisi teknolojileri, bugün dünya
enerji pazarında önemli bir rol oynamaya başlamışlardır. Enerji bitkileri,
fotovoltaik ve rüzgâr enerjisi teknolojilerindeki Ar-Ge çalışmaları devam
etmektedir. Ben de yenilebilir enerji kaynaklarından rüzgâr enerjisi ve
uygulamaları hakkında gerekli araştırmaları yapmış bulunmaktayım.
GİRİŞ

Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de sanayinin gelişmesi, nüfusun ve şehir

yerleşiminin artması ve insanların teknolojiye her geçen gün daha bağımlı hale
gelmeleri enerjiye olan gereksinimi arttırmaktadır. Türkiye’de özellikle 1970’ lerden
sonra hızla önem kazanan enerji sorunu günümüzde bir darboğaza dönüşmüştür.
Türkiye, kendi kaynaklarını verimli bir şekilde kullanmadığı gibi enerjiyi pahalıya satın
alan ve bu açıdan dışa bağımlı bir ülke haline gelmiştir. Son yıllarda Türkiye’nin
kullandığı yıllık enerjinin yarısından fazlası ithalat yoluyla sağlanmıştır. Enerji şu anda
Türkiye’ nin en güncel sorunlarından biridir ve soruna çözüm aranmaktadır.

Rüzgâr enerjisi bugün milyonlarca insana elektrik sağlayan, on binlerce

insana ise iş olanakları sunan ve milyarlarca dolarlık iş hacmi olan bir başarı
öyküsüdür. Böylesine genç bir endüstri olarak oldukça hızlı bir gelişim ve değişim
kaydetmiştir. Rüzgâr enerjisinin yararları oldukça fazladır. Çevre dostu, ekonomik
büyüme sağlayan, iş olanağı sunan, hızlı kurulabilen, yeni bir enerji çeşididir. Yakıtı
bedava, bol, hatta tükenmezdir.

Ne yazık ki tüm bu avantajlar bir kenarda durmaktadır. Bugün enerji

alanında alınan kararların birçoğu rüzgâr enerjisi göz ardı edilerek alınmıştır. Halen
rüzgâr gücünün önünde birçok engel bulunmaktadır. Yaşadığımız iklim değişimine
ilişkin olarak ortaya çıkan uluslararası düşünce birliği şu yöndedir: “Böyle gelmiş
böyle gider” yaklaşımı bir seçenek değildir, dünya temiz bir enerji ekonomisine geçiş
yapmalıdır. Yaşadığımız bu çözüm arayışında, rüzgâr enerjisi bizi çıkmazdan
kurtaracak en iyi seçimdir. Rüzgâr enerjisi ekonomik, fizibıl ve fosil yakıtları küresel
boyutta ikame edebilecek önde gelen enerji çeşididir .
1.RÜZGÂR ENERJİSİ ve POTANSİYELİ

1.1 Rüzgâr Enerjisinin Tarihçesi

Rüzgâr enerjisi kullanımı M.Ö. 2800 yıllarında Orta Doğuda başlamıştır.

M.Ö. 17.Yüzyılda Babil Kralı Harrîmurabi döneminde Mezopotamya’da sulama
amacıyla kullanılan rüzgâr enerjisinin, aynı dönemde Çin'de de kullanıldığı
belirtilmektedir. Yel değirmenleri, ilk olarak İskenderiye yakınlarında kurulmuştur.
Türklerin ve İranlıların ilk yel değirmenlerini M.S.7. yüzyılda kullanmaya
başlamalarına karşın, Avrupalılar yel değirmenlerini ilk olarak Haçlı Seferleri
sırasında görmüşlerdir. Fransa ve İngiltere'de yel değirmenlerin kullanılmaya
başlanması 12.yüzyılda olmuştur.

Avrupa, Haçlı Seferlerinde kazandığı bu teknoloji ile Roma

İmparatorluğu’nun kaçırdığı bir serveti yakalamıştır. Roma İmparatorluğu gücünün
zirvesindeyken para basmak için gereken altın ve gümüşü Avrupa dışındaki
eyaletlerden sağlamaktaydı. Bu eyaletleri kaybettikten sonra Avrupa'daki fakir
madenlerin işletilmesi denenmiş, ancak, bu madenlerin yüzeysel kapasiteleri hızla
tüketilip, derinlere inildikten sonra galerilerden su çıktığından, madenler terk
edilmiştir. Giderek artan para ve ekonomik bunalımla birlikte, o dönemin yüksek hızlı
Enflasyonu Roma İmparatorluğu’nun sonunu getirmişti.

18.Yüzyılın sonunda yalnızca Hollanda'da 10.000 yel değiirmeni

bulunuyordu. Buhar makinesinin yapılması ve odun, kömür gibi yakıtlardan kesintisiz
enerji üretimine başlanması ile rüzgâr enerjisi önemini yitiriyordu. Bununla beraber,
rüzgâr türbini denilen ve elektrik üretiminde kullanılan ilk makineler 1890'ların
başlarında Danimarka'da yapılmıştır. Aynı dönemde, bu makinelerin geliştirilmesi için
Almanya'da da önemli çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Rüzgâr kuvvet makineleri
yerlerini yakıtlı kuvvet makinelerine bırakırken, rüzgâr enerjisi kullanımının sürmesi
için yeni bir teknoloji de başlıyordu. Ancak 19.yüzyılda geliştirilen ilk rüzgâr türbinlerin
verimleri düşüktü.
 1961 yılında Roma'da birleşmiş milletler tarafından düzenlenen "Enerjinin
Yeni Kaynaklar Konferansında ele alınan üç kaynaktan biri rüzgâr enerjisi idi.
Böylece çok eskiden bu yana tanınan rüzgâr enerjisi, teknolojik gelişmelerle ele
alınıyor, yeni ve yenilenebilir kaynaklar arasına sokuluyordu. 1961-1966 yıllar
arasında Almanya da rotor çap 35m olan 100kW'lık bir modelin geliştirilmesi üzerinde
duruluyordu. 1970'lerde Danimarka'daki Gedser türbini, gücü 650 kW olan büyük
türbinlerle değiştiriliyordu. Bu dönemde rüzgâr jeneratörleri üzerinde İsviçre,
Avusturya ve İtalya'da da teknolojik çalışmalar yapılmıştır. Amerika'da 1970'lerde
büyük tip yatay eksenli makineler üzerinde yeniden çalışırken, dikey eksenli Darrieus
tipi makineler üzerinde de çalışmalar başlatılmıştır.

Rüzgâr enerjisinin gelişimine, 1980'li yıllarda Uluslararası Enerji Ajansı

eşgüdümünde yürütülen araştırma geliştirme çalışmalarının büyük etkisi olmuştur.
Artık, eski tip rüzgâr jeneratörleri yerine modern ve çağdaş rüzgâr enerjisi çevrim
sistemleri (WECS) kurulmaktadır. Ayrıca, rüzgâr türbini ile beraber, dizel motor ve
güne fotovoltaik jeneratörü içeren rüzgâr-dizel-PV hibrid sistemlerde geliştirilmiştir.
Bir tüketiciyi besleyecek tek makine yerine, birden çok türbin içeren rüzgâr çiftlikleri
ile elektrik şebekeleri için üretim yapılır olmuştur. ABD, Danimarka, Hollanda,
İngiltere ve İsveç 'in katkıları sonucunda, deniz üstünde, kıyıdan uzakta rüzgâr
santralleri kurulmuştur. Günümüzde şamandıra üzerine yerleştirilen rüzgâr türbinleri
de vardır.

1.2 Rüzgâr ve Oluşumu

Gerekli enerjisini güneşten alan bir ısı makinesi olarak nitelendirilebilecek

Atmosferde, ısıl potansiyel farklara sahip olan hava kütleleri, soğuk ve yüksek basınç
alanı olan bir noktadan, daha sıcak ve alçak basınç alanına hareket ederler. Isı
enerjisinin kinetik enerjiye dönüştüğü bu doğa olayındaki hava kütlesi hareketine,
rüzgâr adı verilir.
Rüzgârlar, sürekliliklerine göre bütün bir yıl boyunca esen sürekli rüzgârlar ve
belli zamanlarda esen harikeyn, tayfun, tornado ve girdaplar gibi süreksiz rüzgârlar
olarak iki grupta incelenebilir (Tablo 2.1). Alizeler, her mevsim kuzey ve güney yarım
kürede 30° enlem üzerinde bulunan yüksek basınç kuşağından, ekvator üzerindeki
alçak basınç kuşağına doğru eserler. Kontralize rüzgârları ise, atmosferin
yükseklerinde alize rüzgârlarının ters yönünde eserler ve oluşmalarının nedeni,
ekvatorda ısınan hava kütlelerinin yükselmesi ve ekvatordan uzaklaşacak şekilde
hareket etmeleridir. Meltem rüzgârları, karaların denizlerden ve dağların vadilerden
daha çabuk ısınıp soğuması sonucu, üzerlerinde bulunan hava kütlelerini etkilemesi
nedeni ile oluşur. Gündüzleri; denizlerden, çabuk ısınan karalara doğru deniz
meltemleri, geceleri de; çabuk soğuyan karalardan, denizlere doğru kara meltemleri
eser. Deniz ve kara meltemleri, sahilden 40 km. içlere kadar etkili olurlar. Aynı
şekilde, gündüzleri, vadilerden çabuk ısınan dağlara doğru vadi meltemleri, geceleri
de; çabuk soğuyan dağlardan vadilere doğru dağ meltemleri eserler. Hareket
halindeki bir hava kütlesinin; yükseldikçe bir dağa çarparak her 100 metrede 0.5 °C
soğuyarak yükselmesi, daha sonrada dağın diğer yamacına her 100 metrede l °C
ısınarak inmesine föhn rüzgârları adı verilir.

Anadolu, kışın Sibirya yüksek basıncının etkisinde bir yüksek basınç alanı,
Karadeniz ve Akdeniz ise bir alçak basınç alanıdır. Bu nedenle; kışın rüzgârların
karalardan denizlere doğru esmesi beklenir. Yazın ise Anadolu güneyden gelen
tropikal hava kütlelerinin etkisindedir ve Kuzeybatı Avrupa üzerinde yerleşen yüksek
basınç alanından, Basra alçak basıncına yönelmiş rüzgârların etkisinde kalır. Yazın;
eteziyen adı verilen ve kuzeybatıdan esen rüzgârlar, Marmara ve Ege'yi etkiler.

Tablo 1.1 Genel olarak rüzgârların sınıflandırılması

Sürekli Rüzgârlar Süreksiz Rüzgârlar

Meltem R.
Kontr-
Kara ve Dağ ve
Alize R. Alize R. Föhn R. Slikon Antisiklo
Deniz Vadi
Muson R. Rüz. n Rüz.
Meltemi Meltem
i
1.3 Dünya Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli

Rüzgâr enerjisi yenilenebilir enerjiler arasındaki en gelişmiş ve ticari açıdan

en elverişli enerji türüdür. Tamamıyla doğa ile uyumlu olup hem çevreye zarar
vermeyen hem de tükenme ihtimali olmayan bir enerji kaynağıdır. Çevresel
avantajları açısından da pek çok ülke, resmi teşviklerle rüzgâr enerjisini
desteklemektedirler. Tüm bunların amacı, pazan harekete geçirmek, maliyetleri
düşürmek ve resmi teşviklerle şu an fosil yakıtların sahip olduğu haksız üstünlüğü
ortadan kaldırmaktır. Çeşitli ülkelerde pazarı harekete geçirmeye yönelik farklı
politikalar izlenilmektedir. Rüzgâr teknolojisinin araştırma ve geliştirme girişimlerine
verilecek destek bu teknolojinin elektrik enerjisi pazarında adil olarak rekabet
edebilmesi ve son yıllardaki başarısını sürdürmesi için son derece önemlidir.

Dünyada rüzgâr santrallerinin kurulu gücü hızlı bir artış göstermektedir. 1995-
2001 yıllan arasında rüzgâr türbini satışlarında yıllık %40'lık bir büyüme
gerçekleşmiştir. 1990 yılında dünyanın kurulu gücü 2160 MW iken 1994 yılında 3488
MW'a, 1995 yılında 4778 MW'a, 1996 yılında 6070 MW'a, 1997 yılında 7636 MW'a,
1998 yılında 10153 MW'a, 1999 yılında 13932 MW'a ve 2000 yılında 18449 MW'a
çıkmıştır. (Tablo 1.2).

Dünya rüzgâr enerjisinin toplam kurulu gücünün yaklaşık %74'ü Avrupa

kıtasında, %15'i Amerika kıtasında, %9'u Asya kıtasında ve kalan yüzdelik dilimde
diğer kıtalarda bulunan dünya ülkelerindedir (Tablo 1.3).

Avrupa'da en büyük kurulu güç Almanya'da olup, onu İspanya, Danimarka,

Hollanda, İngiltere, İtalya, Yunanistan ve İsveç izlemektedir. Amerika kıtasında en
büyük kurulu güç Amerika Birleşik Devletleri'nde olup onu çok geriden Kanada takip
etmektedir. Asya'da Hindistan, Çin ve Japonya rüzgâr santrallerine önem
vermektedir.

Son on beş yıldır Amerika'da yeni bir rüzgâr endüstrisi doğmuştur. 1982-
1992 yılları arası California'da yaklaşık 15000 rüzgâr türbini kurulmuştur. 370 MW
gücündeki Kenetech Rüzgâr Çiftliği dünyanın en büyük rüzgâr santralidir. 8160
hektar alan kaplayan bu çiftlikte 100 kW 'lik 3500 adet ve 300-400 kW 'lık 40 adet
türbin bulunmaktadır. Ancak kısa zaman da bu türbinlerden daha modernleri
geliştirilmiştir. Avrupa'da rüzgâr teknolojisi hızla gelişmektedir 1995 yılında yeni
türbinler 600 kW güçte iken bugün geliştirilen türbinlerin gücü 2 MW' tır. Almanya
yaptığı atakla 1998 sonunda rüzgâr kurulu gücünü 2875 MW'a çıkarmış, kurulu gücü
1820 MW 'ta kalan ABD yi geçmiş ve birinciliği elde etmiştir.

Avrupa'da şu anda 12 MW 'lık deniz üstü rüzgâr santrali çalışır durumdadır

ve deniz üstü kurulu gücün kısa zamanda 180 MW ‘a çıkarılması planlanmıştır. 2030
yılında rüzgâr kurulu gücünün deniz üstü payının % 25’den az olmayacağı
beklenmektedir.

Teknolojik gelişimle rüzgâr türbinlerinin ünite güçleri arttırılırken son beş yıl
içerisinde fiyatları düşürülmüştür. Karada kurulan türbinlerin birim fiyatları 1600-1800
dolar/kW'a kadar çıkabilmekte ise de ABD iç piyasasında 750 dolar/kW düzeyine
inildiği belirtilmektedir.

Tablo 1.2 1994-2000 Yılları Arası Dünya Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücü

YILLARA GÖRE ARTIŞ

YIL KURULU GÜÇ (MW) MİKTARI (%)

1994 3488 -
1995 4778 37
1996 6070 27

1997 7636 26
 1998 10153 33
1999 13932 37
2000 18449 32

Tablo 1.3 Dünya Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücünün Kıtalara Göre Dağılımı

KURULU GÜÇ (MW) ARTIŞ MİKTARI

KITALAR 1999 2000 (%)

AMERİKA 2667 2847 6,7

AVRUPA 9737 13630 40
ASYA 1376 1728 25,6
OECD-ASYA 50 70 40
AFRİKA 64 137 140,6
DİĞER 37 37 0
TOPLAM 13932 18449 32,4

1.4 Türkiye'de Rüzgâr Enerjisi

Türkiye coğrafi konumu ve hüküm süren iklim koşullan itibari ile rüzgâr
enerjisi kaynaklan bakımından, teorik olarak elektrik enerjisinin tamamını
karşılayabilecek seviyededir. Ülkemiz toplamı 8000 km'yi bulan ve bunun büyük bir
kısmının rüzgâr enerjisi kullanılabilecek durumda bulunan sahil şeridine sahiptir.
Türkiye, Avrupa'da rüzgâr enerjisi potansiyeli en zengin ülkeler arasında yer
almaktadır. Türkiye'nin teorik olarak hesaplanan potansiyeli 83.000 MW değerindedir.
Bu Türkiye'nin biran önce kullanması gereken önemli bir rüzgâr enerjisi potansiyeli
olduğunu göstermektedir. Fakat rüzgâr enerjisinin mevcut olan enerji sistemine
girişini sağlayabilmek için gerekli teknik ve ekonomik fizibilite çalışmaları yapılmalıdır.
Çünkü bu enerji kullanılmadığı her zaman dilimi için aynı zamanda kayıp olan enerji
anlamına gelmektedir.

Türkiye'de 2001 yılı kaynaklarına göre rüzgâr enerjisi kurulu gücü 19 MW

değerindedir (Rüzgâr enerjisi sempozyumu bildiriler kitabı, 5-7 Nisan2001). Ancak bu
değer ülkemizin teknik potansiyeli göz önüne alındığında düşük bir değerdir.
Avrupa'da elektrik enerjisi planlamalarında, enerjinin şu an % 8, 2030 yılında ise
%10'unun yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanılması hedeflenmektedir.
Benzer yaklaşımla Türkiye'nin hedefi, toplam kurulu gücünü 25000 MW'a çıkarmak
olmalıdır.

Türkiye'nin rüzgâr enerjisi potansiyeli çalışmalarının ortak bulgusu, yerden 10

m. yükseklikte yıllık ortalama 2,7 m/sn (10km/h) hız sının ile ülkemizin elektrik
üretimine elverişli yörelerinin bulunduğudur. DMİ istasyonlarında yapılmış uzun
dönemli ölçümlere dayalı istatistikler, EİE tarafından 1984'te tamamlanan 'Türkiye
Rüzgâr Enerjisi Doğal Potansiyeli" çalışmasında değerlendirilmiştir. 10 m
yükseklikteki yıllık ortalama rüzgâr hızı ve güç yoğunluğu açısından en yüksek değer
3,29 m/sn ve 51,91 W/m2 ile Marmara'da saptanmıştır. En düşük değer ise, 2,12
m/sn hız ve 13,19 W/m2 güç yoğunluğu ile Doğu Anadolu'da bulunmuştur. Bu
çalışmaya göre Türkiye'nin %64,5'de rüzgâr enerjisi güç yoğunluğu 20 W/m2 'yi
aşmazken, %16,1 ‘inde 30-40 W/m2 arasında, %5,9'unda 50W/m2'nin ve %0,08'inde
de 100W/m2'nin üzerindedir. EİE, bazı özel alanlardaki 11 istasyonda enerji ölçümleri
ve yöresel potansiyeli belirleme çalışmaları yapmaktadır.

Türkiye rüzgâr bakımından zengin yöreleri olan bir ülkedir. Brüt

potansiyelinin yılda 400 milyar kWh, teknik potansiyelinin ise, 120 milyar kWh olduğu
düşünülmektedir. Söz konusu teknik potansiyel yıllık elektrik üretiminin 1,2 katıdır.
Ancak, Türkiye genelinde 10 metre yükseklikteki rüzgâr yoğunluğunun alansal ve
zamansa! Dağılımı ile teknolojik kısıtlılıklar göz önünde tutulduğunda, güvenilir rüzgâr
enerjisi potansiyeli, 12 milyar kWh/yıl olarak hesaplanmaktadır. Ayrıntılı ölçümler ve
yeni verilerle bu değerin artması olasıdır.
 Türkiye'de 10 metre yükseklikte yapılan ölçümlere göre tespit edilen rüzgâr
hızları Tablo 1.4’te verilmiştir. Tablo 1.5’te ise Türkiye'de rüzgâr yoğunluğunun en
fazla olduğu yöreler görülmektedir.

Tablo 1.4 Türkiye'nin Çeşitli Bölgelerinde 10 m. Yükseklikte Yapılan Ölçümler

BÖLGE Yıllık Ortalama rüzgâr hızları [m/s]

Bandırma 5,12
Sinop 4,73
Nurdağı(K. Maraş) 7
Datça 5,85
Akhisar 6,84
Yalı kavak(Bodrum) 5,68
Gök tepe (Bitlis) 5,66
Belen (İskenderun) 7,01
Zengen (Bor) 3,54
Didim 4,81
Kocadağ (Çeşme) 9,28
Karabiga (Çeşme) 6,52
Şenköy (Mardin) 7,69
Gökçeada 7,03
Söke 5

Tablo 1.5 Türkiye'de rüzgâr enerjisi açısından süreklilik ve yoğunluk gösteren yöreler

İstasyon Adı Rüzgâr gücü yoğunluğu (W/m2)

Bandırma 152,6

Antakya 108,9

Kumköy 82

Mardin 81,4

Sinop 77,9
Gökçeada 74,5
Çorlu 72,3
Çanakkale 71,3
 Batı ve Kuzey-Batı Anadolu'nun rüzgâr enerjisi potansiyelinin belirlenmesi
için, uzun yıllık meteorolojik veriler incelenerek, yıllık ortalama rüzgâr hızlan
3m/sn'den daha yüksek olan yöreler belirlenmiş ve Tablo 1.6 'da gösterilmiştir.

Tablo 1.6 Yıllık Ortalama Rüzgâr Hızlan 3 m/sn'den Yüksek Olan Batı ve Kuzey Batı
Anadolu Yöreleri

YöRE HIZ (m/sn) YöRE HIZ (m/sn) YöRE HIZ (m/sn)

Ayvalık 3,1 Florya 3,3 Kırklareli 3,0

Balıkesir 3,1 Gökçeada 4,4 Menemen 4,1
Bandırma 5,2 İpsala 3,6 Muğla 3,4
Bergama 4,0 İzmir 3,4 Sarıyer 4,7
Bodrum 3,8 Kumköy 4,5 Şile 3,1
Bozcaada 7,0 Tekirdağ 3,3 Yeşilköy 4,1
Çanakkale 4,5 Bilecik 3,4 Datça 3,1
Çiğli 4,1 Çeşme 3,8 Erdek 3,2
Çorlu 4,0 Dikili 3,0 Gemlik 3,2

Bu yöreler içerisinde esme saat sayılan ve yıllık ortalama rüzgâr hızları

potansiyel belirlemeye uygun olan Bandırma, Bergama, Bozcaada, Çanakkale, Çorlu
ve Gökçeada olası potansiyelleri yüksek görülen yöreler olarak saptanmış ve bunlara
ait detaylı hız verileri DMİ' nin saatlik rüzgâr cetvelleri incelenerek 1987, 1988, 1989
yıllan için çıkartılmıştır Elde edilen veriler esme saat sayılarını gösteren frekans
tablolarının hazırlanması için bilgisayara yüklenmiştir. Potansiyel olanağı yüksek
görülmekle birlikte yeterli veri sağlanamadığı için Kumköy, Sarıyer, Çiğli ve Yeşilköy
çalışmada değerlendirme dışı bırakılmıştır.

Rüzgârdan üretilen elektriğe, kirletici emisyonlar olmadan üretilecek

elektriğin çevresel yararlarını yansıtan, hakça bir bedel ödenmesi ve iyi organize
olmuş bir kurumsal alt yapı ve rüzgâr enerjisinin planlama yönetmeliklerinin
hazırlanması durumunda, Türkiye'de rüzgâr enerjisi kurulu gücünün gelişiminde
YEKAB ( Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaymaklan Araştırma Birimi )tarafından ön
görülen ve Tablo 1.7’de belirtilen hedeflere kolayca ulaşılabilecektir.
 Rüzgâr enerjisinin geliştirilmesine gereken önem verilerek pazar
yaratıldığında Türk Endüstrisi rüzgâr gücü santrallerinin imalatına kolayca adapte
olabilecektir. Yeni kurulan rüzgâr çiftliklerinin kuleleri yerel olarak imal edilmeye
başlanmıştır. Türkiye için öngördüğümüz kurulu güç hedefleri ve bu kurulu
kapasitenin Türkiye Endüstrisi tarafından imalatı durumunda yaratılabilecek iş
potansiyeli aşağıdaki Tabloda verilmiştir.

Tablo 1.7 Türkiye'de rüzgâr enerjisi için mümkün hedefler (YEKAB öngörümü)

Kurulu Kapasite (MW)

YIL YEKAB-Hedefi Yaratılan İş Adam Yıl

2003 1.400 28.000

2005 5.000 100.000

2010 10.000 200.000

2020 20.000 400.000

Türkiye’de Rüzgâr Hızı ve Potansiyeli Dağılım Haritaları

Şekil 1.1 Rüzgâr Hızı Dağılım Haritası

Şekil 1.2 Rüzgâr Potansiyel Dağılım Haritası

1.5 Rüzgâr Enerjisini Etkileyen Faktörler

1.5.1 Yüzey pürüzlülüğü

Rüzgâr, yer seviyesinin yaklaşık 1 km üzerindeki yüksekliklerde yeryüzünün

yüzey şekillerinden veya engebeliğinden hemen hemen hiç etkilenmez. Ancak 1 km’
nin altındaki yüksekliklerde yer yüzeyinden dolayı sürtünmeler, rüzgâr hızını
azaltmakta ve yönünü değiştirmektedir. Yeryüzü ne kadar çok pürüzlü veya engebeli
ise rüzgâr hızı da o kadar az olacaktır.

Rüzgâr hızı ölçümleri Dünya Meteoroloji Teşkilatı’nın belirlemiş olduğu l0m

yükseklikte yapılmaktadır. Türbinler ise genellikle 60 m yüksekliğindedir

1.5.2 Rüzgâr engelleri

Binalar, ormanlar, kayalar gibi rüzgârın hızını azaltan engellerin çevresinde

türbülanslar meydana gelir. Şekil 2.2’de bir engelin çevresindeki rüzgâr akışı
gösterilmiştir [1]. Türbülansın oluştuğu alan, engelin yüksekliğinin üç katına kadar
çıkabilir. Türbülans, engelin arka tarafında daha belirgin haldedir. Bu nedenle türbinin
kurulacağı alanda bu tür engellerden kaçınılmalıdır. Engellerin rüzgâr hızına olan
etkisi engelin porozitesine bağlıdır. Porozite, rüzgârın çarptığı nesnenin açık
alanlarının yüzdesidir. Binaların porozitesi %0, sık ağaçların porozitesi %30,
ağaçların porozitesi %50 ve yaprakları seyrek olan ağaçların porozitesi %70’dir

Şekil 1.3 Bir engel çevresindeki rüzgâr akışı

2. RÜZGÂR KARAKTERİSTİKLERİ

Bu bölümde önce rüzgâr karakteristikleri ve rüzgârdan maksimum gücü elde

etme yöntemleri üzerine yapılan dizaynlar tanıtılacaktır.

2.1. Rüzgâr

Bir rüzgâr türbini enerjisini rüzgâr enerjisinin rotora bağlı olan kanatları tahrik
etmesi ile ve bu kanatların dönmesi ile elde eder. Burada rüzgârdaki enerjinin türbine
iletilmesi ile elde edilen enerji (mekanik enerji) hava yoğunluğuna, rotor alanına
(kanatların süpürdüğü alana) ve rüzgârın hızına bağlıdır.

Şekil 2.1 Rüzgârın Rotora Gelmesi

Yukarıdaki Şekil 2.1’de silindirik olarak gösterilen hava (1m’lik yoğunluğa

sahip) diliminin rotora bağlı olan kanat boyu 54m olan 1MW’lık bir türbini tahrik
etmesi gösterilmiştir. Burada silindir olarak gösterilen havanın ağırlığı 2.8 tondur. Bir
rüzgâr türbininden elde edilecek enerji miktarına havanın yoğunluğu, rüzgârın hızı ve
rotor süpürme alanı direk etki eden faktörlerdir.
2.2. Havanın Yoğunluğu

Türbin gövdesinden geçen kinetik enerji havanın ağırlığı ile orantılıdır.

Dolayısı ile rüzgârdaki kinetik enerji havanın yoğunluğuna bağlıdır. Türbinden elde
edilecek enerji miktarı, havanın ağırlığı arttıkça artar. Normal atmosfer basıncında
(deniz seviyesinde) ve 15°’de havanın ağırlığı her metre küpte 1.225 kg dır fakat
havanın yoğunluğu nemin artması ile yumuşak bir şekilde azalır. Ayrıca hava soğuk
ve ılık iken yuğun olur. Yüksek irtifalarda (dağlarda) ise hava basıncı azalır bundan
dolayı hava yoğunluğu azalır.

2.3. Rotorun Süpürme Alanı

1MW’lık bir rüzgâr türbininde rotor çapı 54m’dir. Rotor süpürme alanı türbinin
rüzgârdan ne kadar enerji elde edeceğini belirler. Rotor çapının arttırılması ile
süpürme alanının artması sağlanır.

Şekil 2.2 Rotor Ölçüsü Değişimi ile Elde Edilen Enerji Miktarı Değişimi
 Şekil 2.2’den rüzgâr türbinlerinin rotor ölçüleri hakkında fikir edinilebilir. Tipik
bir rüzgâr türbini düşünelim (600 kW gücünde jeneratöre sahip ve 44m rotor
çapında).

Eğer rotor çapını 2 kat arttırırsak rotor alanı 4 kat artar böylelikle elde ettiğimiz
enerjiyi de 4 kat arttırmış oluruz. Rotor çapı arttırılabilir (Rotor çapının arttırılması
elde edilen enerji miktarındaki artış Resim 2 ifade edilmiştir.) çünkü türbin üreten
firmalar bölgesel rüzgâr şartları için ürünlerini optimize ederler. Büyük güçlü bir
generatör daha güçlü bir rüzgâr ile kullanılabilir bundan dolayı eğer düşük rüzgâr
gücüne sahip bir bölgeye kurulum yapılacaksa düşük güçlü generatör seçilmelidir.

2.4. Rüzgâr Türbini Rüzgârı Saptırır

Şekil 2.3 Türbine Rüzgârın Girişi ve Çıkışı

Bir rüzgâr türbini rüzgârı, rüzgâr rotor düzlemine varmadan, saptırır. Buradan
şu sonuca varırız rüzgâr türbini kullanarak rüzgârdaki enerjinin tamamını elde etmek
mümkün değildir. (Yukarıdaki Şekil 2.3’de, sağ taraftan gelen rüzgârdaki kinetik
enerjiyi elde etmek için bir rüzgâr türbininin kullanılması gösterilmiştir.) Bu Betz Kuralı
ile açıklanır. Bu kurala göre rüzgârdaki kinetik enerjinin %59’nu (16/27) rüzgâr türbini
ile mekanik enerjiye dönüştürebiliriz. Rüzgâr türbini rüzgârdaki kinetik enerjiyi alıp
dönme enerjisine çevirirken rüzgârı yavaşlatır. Buradan rüzgârın türbine gelmeden
önce ki hızının, türbinden çıktıktan sonraki hızından daha büyük olduğunu çıkarırız.
2.5. Rüzgârdaki Enerji

Rüzgârdan elektrik elde edilmesinde rüzgâr hızının çok büyük önemi vardır.
Elde edilecek enerji ortalama rüzgâr hızının kübü ile orantılıdır (eğer rüzgâr hızı 2 kat
artar ise elde edilen enerji 8 kat artar).

Şekil 2.4 Rüzgâr hızı-Enerji Grafiği

Yukarıdaki Grafik 1’den görüleceği üzere rüzgâr hızı 8m/s iken elde edilen
enerji 314 Watt/metrekare’dir. Rüzgâr hızı 16m/s olduğunda ise 2509
Watt/metrekare’dir.

Rüzgârdaki Enerji Denklemi;

P = 1/2×ρ×υ^3×π ×r^2 (2.5.1)

P = rüzgârdaki enerji ( watt ) υ= rüzgâr hızı (m/ s )

ρ = havanın yoğunluğu ( kg /m3 ) r = kanat yarıçapı (m )

2.6. Anemometre

Rüzgâr hızının ölçülmesinde kullanılan ölçü aletine anemometre denir.

Ölçümlerde genellikle kap anemometresi (cup anemometre) kullanılır. Kap
anemometresi düşey bir eksene ve 3 tane kaba (küçük fincan) sahiptir bu kaplar ile
rüzgâr yakalanır. Her dakikadaki dönme devri elektronik olarak kaydedilir. Normalde
anemometre rüzgâr yönünü tespit edebilmek için rüzgâr fırıldağı ile donatılmıştır.
Diğer anemometre türleri ultrasonik veya lazer anemometrelerdir. Mekanik
anemometrelerin dezavantajı elektronik olanlara göre buzlanmaya karşı daha hassas
olmalarıdır. Eğer bir rüzgâr santrali kurmak istersek anemometre %10 hata ile ölçüm
yaparsa bu kurulum ekonomik anlamda felaket olur. Bu durumda rüzgârı olduğunda
%33 daha hızlı ölçmüş oluruz (1.1^3 −1 = %33 ). Eğer hesaplamalarımızı farklı
rüzgâr kuleleri için yeniden yaparsak (10-50m) bu 1.3 bir hata faktörü oluşturur ve
sonuçtaki enerji hesaplamalarında %75’lik bir hata yapılır. 700-900$ fiyat aralığında
%1 hata ile ölçüm yapan bir anemometre alınabilir ve böylece bu riski (ekonomik
anlamda daha büyük zararı olacak) ortadan kaldırmış oluruz. Rüzgâr türbini,
üstündeki anemometreden aldığı rüzgâr verilerine göre hücum açısını(rotoru rüzgâr
yönüne çevirir) değiştirir, durma konumuna girer (25m/s rüzgâr hızı ve üstü) veya
çalışmaya başlar(4m/s rüzgâr hızı ve üstü).

3.RÜZGÂR TÜRBİNLERİ

3.1 Rüzgâr Türbinlerinin Tanımı

Tahrik edilen kısmı dönme hareketi yapan ve bir akışkanda bulunan enerjiyi
milinde mekanik enerjiye dönüştüren makinelere türbin denir. Türbinler, en genel
halde; buhar, gaz, su ve rüzgâr türbinleri olarak dört grupta İncelenir. Rüzgâr
türbinleri ile ilgili tanımlar, değişik kaynaklarda birbirleriyle çelişmektedir. Bu konudaki
en genel tanımlama aşağıdaki gibidir: Pervane kanatlan, pervane göbeği ve pervane
miline rotor veya türbin denilir. Pervane mili dişli kutusuna bağlıdır. Dişli kutusunu
jeneratöre bağlayan mile de, jeneratör mili denir. Bunların tümü kule tarafından
taşınır. Kule ile yer bağlantısı da temel aracılığıyla sağlanır. Tüm bu elemanlara, en
genel halde rüzgâr enerjisi tesisi adı verilir. Bu gerçeğe rağmen, yerli ve yabancı
literatürde, rüzgâr enerjisi tesisi yerine, rüzgâr türbini denmesi alışkanlık olmuştur.

3.2 Rüzgâr Türbinlerinin Sınıflandırılması

Rüzgâr türbinleri; yapılarına göre, güçlerine göre ve şebekeye göre olmak üzere
3 ana kategori altında sınıflandırılabilir

3.2.1 Yapılarına göre rüzgâr türbinleri

3.2.1.1 Yatay eksenli rüzgâr türbinleri

Yer konumuna göre rotoru yatay eksende çalışan türbinlerdir. Yatay eksenli
rüzgâr türbinleri (Horizontal Axis Wind Turbine = HAWT)’nin maksimum enerji
tutabilmeleri için rotorları sürekli rüzgâr akış yönünde olmalıdır. Bu da rotorun kule
üzerinde dönmesi ile sağlanır. Rüzgârın yönüne dönme hareketi iki ayrı
konstrüksiyonla sağlanır. Bunlar “öne-rüzgâr” ve “arkaya-rüzgâr” olarak adlandırılır.
Eğer kanat, rüzgârı ön yüzünden alıyorsa rotorun arkasına bir kılavuz kanat takılır.
Diğer durumda ise kanat rüzgârı arka kısımdan alır veya kanatlar biraz konik yapılır.
Böylece sistem rüzgârı takip ederek maksimum fayda sağlanır.
Teknolojik ve ticari olarak en yaygın kullanılan türbinler yatay eksenli rüzgâr
türbinleridir. Modern rüzgâr türbinleri 2 veya 3 kanatlı ve kanat çapları yaklaşık 30 m
civarındadır. Yatay eksenli türbinlerde rotor, dişli çark, jeneratör ve fren bir kulenin bir
kulenin üzerinde yatay şafta bağlanmışlardır. Ticari amaçlı kullanılan türbinlerin
hemen hepsi bu guruba girmektedir. Aşağıdaki şekillerde yatay eksenli sistemler ile
yatay eksenli kanat şekilleri gösterilmiştir

Şekil 3.1 Yatay Eksenli Rüzgâr Türbinlerinde Çeşitli Kanat Şekilleri

 Şekil 3.2 Yatay Eksenli Sistem

3.2.1.2 Düşey eksenli rüzgâr türbinleri

Bu tip türbinlerde dönme ekseni rüzgâr yönüne dik ve kanatları düşeydir.

Bunların başlıcaları Darrieus ve Savonius tipinde olanlardır. Aşağıdaki şekillerde
dikey eksenli rüzgâr türbinleri gösterilmiştir (Vertical Axis Wind Turbine = VAWT).

Şekil 3.3 Düşey Eksenli Sistemler

 Şekillerde de görüldüğü gibi düşey eksenli rüzgâr türbinlerinde kanatlar düşey
şafta bağlanmıştır. Bu türbinlerin yatay eksenli türbinlere göre bazı avantajları ile
dezavantajları vardır:

Avantajları;

- Rüzgâr doğrultusundan etkilenmez dolayısıyla yönlendiriciye ihtiyaç yoktur.

- Bütün elektromekanik aksam yerde olduğu için yatırım ve bakım masrafları

daha azdır.

Dezavantajları;

- Türbin kanatları tasarımı nedeniyle verimleri daha düşüktür.

- Kanatların yere yakınlığı sonucu düşük rüzgâr hızına maruz kalırlar ve

dolayısıyla enerji üretimini azaltır.

- Verim düşüklüğü nedeniyle dikey eksenli rüzgâr türbinleri fazla uygulama

alanı bulamamışlardır.

3.2.1.3 Eğik eksenli rüzgâr türbinleri

Dönme eksenleri düşey ile rüzgâr yönünde bir açı yapan rüzgâr türbinleridir.
Bu tip türbinlerin kanatları ile dönme ekseni arasında belirli bir açı bulunmaktadır.
Eğik eksenli rüzgâr türbinlerinin geniş bir uygulama alanı yoktur.

3.2.2 Güçlerine göre rüzgâr türbinleri

3.2.2.1 Mikro türbinler

Genellikle sabit mıknatıslı jeneratörlerle birlikte batarya şarj etmek üzere

kullanılmakta ve güçleri 50 W ile 2 kW arasında değişen türbinlerdir. Bu türbinler
uzak iletişim sistemlerinde, ev içi sistemlerde ve gezi teknelerinde kullanılabilir.
Şebekeden bağımsız olarak akü şarj prensibiyle çalışır. Rotor çapları 3 m den
küçüktür.
3.2.2.2 Küçük güçlü rüzgâr türbinleri

Güçleri 2 kW ile 40 kW ve rotor çapları 3 m ile 12 m arasında değişen rüzgâr

türbinleridir. Küçük rüzgâr türbinleri genellikle şebekenin olmadığı veya ulaştırmanın
ekonomik olmadığı ya da sorunlu olduğu yerlerde kullanılır. Genellikle akü şarj
prensibine göre çalışır.
3.2.2.3 Orta güçlü rüzgâr türbinleri

Güçleri 40 kW ile 999 kW ve rotor çapları 12 m ile 45 m arasında değişen

rüzgâr türbinleridir.

3.2.2.4 Büyük güçlü rüzgâr türbinleri

Rüzgârdan elde edilen elektrik enerjisi gücünü 1 MW’ tan büyük, rotor çapının
ise 46 metreden büyük olduğu türbinlerdir. Büyük güçlü türbinler, rüzgâr çiftliği olarak
adlandırılan diziler halinde kurulurlar. Bir rüzgâr çiftliğinin toplam gücü 1–150 MW
arasındadır.
Yatırım amaçlı kurulan büyük güçlü türbinlerden üretilen enerji, mevcut
şebekeye verilir. Bu yüzden yatırımdan önce yapılması gerekli olan bazı çalışmalar
vardır. Öncelikle bölgenin rüzgâr açısından durumunun belirlenmesi gerekir. Yapılan
detaylı ve en az bir yıl sürecek teknik rüzgâr ölçümleriyle, rüzgâr hızı ortalamaları,
günlük, mevsimlik ve yıllık dağılımlar ile yaklaşık rüzgâr enerjisi değerleri belirlenir.
Bunun ardından yapılacak olan fizibilite çalışmaları sonucunda, kurulacak olan
santralin büyüklüğü, türbinlerin yerleri ve güçleri, üretilecek enerjinin maliyeti gibi
sonuçlara ulaşılır. Bu çalışmalarda, bölgesel elektrik kurumlarıyla ve devletle
yapılacak olan anlaşmalar, alınacak özel izinler, çevre halkının yaklaşımı, bölgedeki
konvansiyel elektriğin maliyeti, yıllık harcama miktarı, arazinin fiziksel yapısı,
finansman ve kredi politikası gibi parametreler önemli rol oynar.
Büyük güçlü türbinlerden oluşan rüzgâr çiftliklerinin yatırım maliyeti kabaca bir
yaklaşımla 1000 $/kW’ tır. Yıllık bakım masrafı ise yatırımın % 1–1,5 oranında şir. Bu
şartlar altında kurulacak türbinlerden elde edilen elektrik enerjisi, şebekeye; maliyeti
düşük, çevreyi kirletmeyen, güvenli ve yenilenebilir bir kaynaktan üretilmiş olarak
verilebilir.

3.2.3 Şebeke açısından rüzgâr türbinleri

3.2.3.1 Şebekeden bağımsız sistemler

Merkezî tüketim merkezlerinden uzaktaki yerleşim merkezlerinin elektrik

enerjisi ihtiyacının, merkezî şebekeden karşılanması pahalı bir tesis masrafı
gerektirmektedir. Özellikle adalarda su altından yüksek gerilim kabloları ile enerji
nakli söz konusu olduğunda bu durum daha da belirginleşmektedir. Rüzgâr hızı ve
sürekliliği yeterli olan bu tür yerleşim birimlerinin enerji ihtiyacının karşılanmasında
kullanılabilen rüzgâr santralleri genellikle şebeke ile herhangi bir bağlantı içerisinde
değildir.

Şekil 3.4 Şebekeden bağımsız çalışan büyük güçlü rüzgâr türbini

Büyük güçlü şebekeden bağımsız çalışan büyük rüzgâr türbinlerinden başka
küçük rüzgâr türbinleri de mevcuttur. Şebekeden bağımsız olarak çalışan küçük
rüzgâr türbinleri akü şarj etme prensibine göre çalışır. Akü şarj eden sistemler,
genellikle şebekeden uzak bölgelerde kullanılmaktadır. Şehir dışı yerleşimler, çiftlik
evleri, telekomünikasyon aktarıcıları, radyo ve orman kuleleri, askeri tesisler,
demiryolu sinyalizasyonu, balık çiftlikleri, meteoroloji istasyonları, bilimsel ve diğer
araştırma istasyonları gibi yerlerde elektrik ihtiyacını karşılar.
 Şekil 3.5 Şebekeden bağımsız akü şarj prensibine göre çalışan rüzgâr türbini

3.2.3.2 Şebekeye bağlı sistemler

Rüzgâr türbini şebekeye paralel olarak bağlanır. Bu sistemde öncelikle

rüzgârdan üretilen elektrik enerjisi kullanılmaktadır. Rüzgâr koşullarının az olması
durumunda ise, rüzgâr türbininden sağlanan elektrik dışında kalan ihtiyaç şebekeden
sağlanmaktadır. Şebekeye paralel bağlı rüzgâr türbinleri büyük güçlü rüzgâr
türbinleridir.

3.2.4 Kanat sayısına göre rüzgâr türbinleri

3.2.4.1 Tek kanatlı rüzgâr türbinleri

Tek kanatlı rüzgâr türbinlerinin kullanımının temel amacı, pervanelere etkiyen

yüksek dönme hızın düşürülmesidir (Şekil 3.9). Öte yandan tek kanatlı rüzgâr
türbinleri aerodinamik olarak dengesizdir ve bu durumda ek hareketler ile istenmeyen
bazı yüklere sebep olur. Bu mekanizmayı kontrol etmek için, göbek kısmına ek
yapıların yerleştirilmesini gerektirir. Diğer dezavantajlarından birisi de, yüksek
aerodinamik gürültü seviyesidir. Uç hız oranı 120 m/sn civarındaki üç kanatlı
pervanelerle kıyaslandığında uç hızı iki kat daha yüksektir. Dolayısı ile üç kanatlı
rüzgâr türbinlerinden daha gürültülüdür.
 Şekil 3.6 Tek kanatlı rüzgâr türbini
3.2.4.2 İki kanatlı rüzgâr türbinleri

20 yıl öncesine kadar iki kanatlı rüzgâr türbinleri yaygın bir şekilde kullanılırdı.
10 metreden 100 metreye kadar değişen farklı pervane çaplarında Avrupa’da ve
Amerika’da kullanılmıştır. İki kanatlı rüzgâr türbinleri, üç kanatlı rüzgâr türbinlerinden
daha ekonomik gibi görünmesine rağmen, iki kanatlı rüzgâr türbinleri dinamik
etkilerden dolayı bir takım ek ekipmanlar gerektirdiğinden, üç kanatlı rüzgâr türbinleri
ile hemen hemen aynı maliyete gelmektedir. Üç kanatlı rüzgâr türbinlerinden farklı
olarak dönmeden meydana gelen ve kulenin yatay eksenine göre olan bir atalet
momentine sahiptir. Bu durum rüzgâr türbini üzerinde ek bir yüklenme meydana
getirir ve sadece sallanan göbek (teetering hub) ile giderilebilir. Amaç, dönen
pervane üzerinde büyük atalet moment değişimlerinin etkilerini önlemektir. Ayrıca
düşük şiddetteki rüzgâr hızlarında (örneğin 3 m/sn) pervane devreye girememektedir.

Şekil 3.7 İki Kanatlı Rüzgâr Türbini

 3.2.4.3 Üç kanatlı rüzgâr türbinleri

Modern rüzgâr türbinlerinde en çok kullanılan model üç kanatlı olanıdır. Bunun

temel nedeni, pervanenin tüm hızlarda sabit atalet momentine sahip olmasıdır. Üç
veya daha fazla kanada sahip olan tüm pervaneler bu avantaja sahiptir. Ayrıca, üç
kanatlı pervane bu avantajından dolayı rüzgâr türbini üzerinde ek bir yük
getirmemektedir.

Şekil 3.8 Üç Kanatlı Rüzgâr Türbini

3.3 Rüzgâr Türbin Elemanları

Rüzgâr türbinleri kabaca aşağıdaki parçalardan oluşmuştur;

1 . Nacelle ( Gövde veya kapak )

2 . Rotor kanatları

3 . Hub ( Kanatların rotora bağlantısını sağlayan parça )

4 . Düşük hız şaftı

5 . Dişli kutusu

6 . Yüksek hız şaftı ve mekanik fren

7 . Elektrik jeneratörü

8 . YAW mekanizması ( türbinin yatay eksende hareketini sağlar )

9 . Elektronik kontrol sistemi

10 . Hidrolik sistem

11 . Soğutma ünitesi
12 . Kule

13 . Anemometre ve rüzgârgülü

Bir rüzgâr türbini, çevredeki engellerin rüzgâr hız profilini değiştirmeyeceği

yükseklikteki bir kule üzerine yerleştirilmiş gövde ve rotordan oluşur. Kanatlar ve
göbek, rotor olarak adlandırılır. Rüzgârın kinetik enerjisi rotor tarafından mekanik
enerjiye çevrilir ve düşük devirli ana milin dönüş hareketi gövde içerisindeki iletim
sistemine, oradan jeneratöre aktarılır. Rotorun dönüş hızı sabit veya değişken
olabilmektedir.

Rüzgâr türbininin en önemli parçası mekanik enerjiyi elektrik enerjisine

dönüştüren jeneratörlerdir. Orta ve büyük güçlü sistemlerde senkron ve asenkron
jeneratörler yaygın olarak kullanılırlar.

Şekil 3.9 Türbinin bileşenleri

Şekil 3.10 Bir rüzgâr türbininde bulunan aksamlar

3.3.1 Kanatlar ve Kuyruk

Kanatlar; genellikle 1, 2, 3, 4 veya daha çok parçadan yapılır. Malzeme

olarak paslanmaya dayanıklı galvanizli sac, ahşap veya özel karbon ile karıştırılmış
kompozit malzemeler kullanılır. Kanatlar plastikle güçlendirilmiş camdan (GRP, Glass
Reinforced Plastic), tahtadan, tahta laminetten, plastikle güçlendirilmiş karbon
fiberden (CFRP, Carbon Fiber Reinforced Plastic), çelikten veya alüminyumdan
yapılmaktadır. Dünyada yapılan çoğu kanatlarda GRP kullanılmaktadır.

Kanatlar yapılırken, reçine içine yatırılıp mukavemeti arttırılmakta ve

pürüzlerin oluşmaması için vakum içinde tutulmaktadır. Küçük türbinlerin ağırlık
problemini gidermek için hafif malzemeler kullanılırken, büyük türbinler için ağırlıktan
çok aerodinamiklik önem taşımaktadır. İyi bir kanat için bazı kriterler vardır. Bunlar;
yüksek kaldırma ve sürükleme kuvveti, çok yüksek rüzgârlarda ani duruş veya
yavaşlama karakteristiği, pürüzsüzlük, düşük gürültü karakteristiği olarak
belirlenmiştir. Yakın geçmişe kadar mühendisler kanat olarak helikopter ve gemi
pervaneleri kullandı. Fakat bunlar rüzgâr türbinleri için ideal değildir. Rüzgâr için
kaldırma gücünü maksimum yapan ve bunun yanında ani duruşları önleyecek ve
böylece sürükleme gücünü azaltacak türbinler uygundur. Fakat bazen de yüksek
hızlarda tahribatı önlemek için yavaşlatma gerekmektedir. Bunun için kanatın açısı ile
oynanmakta ve kararsız kaldırma gücünün etkisi en aza indirilmektedir

Küçük rüzgâr türbinlerinde kuyruk, türbinin rüzgârı karşısına alıp

konumlandırmak için kullanılır. Yamuk veya kare şeklinde bir levha olabilir.

3.3.1.1 Rüzgâr türbini kanat profili

Cismin referans hattı ile hava akışı arasında yaptığı açı hücum açısı (a) olarak
adlandırılır. Kanat profilinin referans hattına veter hattı da denir. Hafif bombeli
yüzeyler, verilen bir hücum açısı için daha büyük bir kaldırma kuvveti meydana
getirirler. Dolayısıyla kanat profili denen bu tip şekiller bu durum için uygundur. Kanat
profili üst yüzeyde daha hızlı bir akış meydana getirmektedir. Yüksek hava akış hızı,
kanat profilinin üst kısmında basıncı düşürerek alçak basınç bölgesi meydana getirir.
Bunun sonucu olarak emme etkisi meydana gelerek kanat havalanır. İki temel kanat
profili vardır simetrik ve asimetrik. Şekil 3.11’de türbin kanat profili verilmiştir.

Şekil 3.11 Türbin Kanat Profili (L; lift, D; drag, M; moment, c;Kanat uzunluğu R;
Bileşke kuvvet)
 Bu iki temel kanat profilinde bazı ortak noktalar vardır bunlar; Dışbükey
olmaları, hücum kenarlarının(leading edge) dairesel, firar kenarlarının(trailing edge)
da keskin ve sivri olmalarıdır. Aralarında ki temel fark ise, alt yüzeylerin şeklidir.
Asimetrik kanat profillerinde, profilin alt yüzeyi hava akışı yönüne en yakın noktadan
maksimum kaldırmayı yaparken simetrik kanat profillerinde her iki yüzeyde de aşağı
yukarı eşit bir kaldırma görülür.

Kanat profillerinde sürükleme ve kaldırma kuvvetlerinin özellikleri, rüzgâr

tünelinde yapılan testlerle belirlenmektedir. Bu testlerde farklı hücum açılarında
birimsiz büyüklükler olan sürükleme katsayısı(Cd ) ve kaldırma katsayısı(Cl )
hesaplanır. Bu katsayılar yardımı ile türbin için en uygun kanat yapısı tasarlanır.

Sürükleme Katsayısı;

Cd= D/(0.5× ρ × V^2× A) (3.1)

D=sürükleme kuvveti [N] V =hava hızı [m/ s]

ρ =hava yoğunluğu [kg /m3] A = kanat alanı [m2]

Kaldırma Katsayısı;

Cl= L/(0.5× ρ × V^2× A) (3.2)

L =kaldırma kuvveti [N]

Her iki katsayıda rüzgâr tünellerinde farklı hücum açıları ve rüzgâr

hızlarında hesaplanmaktadır. Her bir hücum açısı için hesaplanan Cd , Cl
değerlerinin oranları ‘(Cd/Cl)’ alınır, bu oranların en büyük olduğu hücum açısı
değeri rüzgâr türbininden en iyi verim alınabilecek değerdir.

3.3.1.2 Kanat sayısının etkisi

Türbin dizaynında ilk göz önüne alınması gereken parametre kanat sayısıdır.
Rüzgâr makineleri kanat sayısı 2 ile 40 arasında değişecek şekilde dizayn
edilebilirler. Kanat sayısının çok olduğu durumlar düşük uç hızı oranlı rotorlar için
kullanılırlar. Bu durum yüksek kalkma momentinin gerektiği su pompalanması gibi
uygulamalar için geçerlidir.

Yüksek uç hızı oranlı rotorlar elektrik enerjisi üretmek için kullanılır ve 2 veya
3 kanatlı olarak tasarlanır. Kanat sayısı kararlaştırılırken dikkat edilecek ana faktörler;

► Güç katsayısı üzerine etkisi

► Uç hız oranı (Bu oran pervane dönüş hızının rüzgâr hızına oranı olarak tanımlanır)

► Maliyet

Önceleri tek kanatlı ve 2 kanatlı rüzgâr türbinleri kullanılsa da, günümüzde

yaygın olarak 3 kanatlı rüzgâr türbinleri kullanılır. 3, 2 ve 1 kanatlı türbinlerin
karşılaştırılması aşağıda maddeler halinde verilmiştir.

► 3 kanatlı rüzgâr türbinleri, 2 kanatlılara göre daha düzgün bir çıkış gücüne sahiptir.

► 3 kanatlı rüzgâr türbinleri Avrupa’da daha yaygın olmakla birlikte, yaklaşık 1MW’lık
türbinlerin geliştirilmesinde önemli rol oynamışlardır.

►3 Kanatlı pervanenin diğer bir avantajı da bu tipte tüm hızlarda sabit atalet momenti
meydana gelir. Bu avantajından ötürü rüzgâr türbinleri üzerinde ek bir yük meydana
gelmemektedir.

► 2 kanatlı rüzgâr türbinlerinin bir kanat eksik olmasından dolay maliyet ve ağırlık
gibi avantajları vardır.
► 2 kanatlı rüzgâr türbinleri aynı çıkış gücünü verebilmeleri için daha büyük
döndürme hızına ihtiyaç duyarlar. Bu gürültü kirliliği açısından büyük bir
dezavantajdır.

► 2 kanatlı rüzgâr türbinleri dönmeden dolayı meydana gelen ve kulenin yatay

eksenine göre olan bir atalet momentine sahiptir. Bu durum türbin üzerinde ek bir
yüklenme meydana getirir ve bu durum sadece sallanan göbek (teeterin hub) ile
giderilebilir. Sallanan göbek kullanılmasının nedeni, dönen pervane üzerinde büyük
atalet momenti değişimlerinin etkilerini önlemektir.

► Sallanan göbek gereksiniminden dolayı 2 kanatlı rüzgâr türbinleri daha kompleks

bir yapıya ihtiyaç duyarlar. Bu dizayn öyle olmalıdır ki, sallanan göbek ihtiva etmelidir.
Bu sayede, rotor, rotor kanatları kuleyi geçtiği zaman şiddetli şoklardan korunabilmek
için eğilme özelliğine sahiptir.

► 1 kanatlı rüzgâr türbinlerinin avantajı kanattan tasarruf etmektir.

► 1 kanatlı türbinler pek fazla kullanılmamaktadır çünkü 2 kanatlı türbinler için

bahsedilen sorunlar bunda daha şiddetli olarak etkili olur.

3.3.1.3 Kanat yapımında kullanılan malzemeler

Rotor kanatlarını yapımında cam lifli güçlendirilmiş plastik (GRP), karbon lifli
güçlendirilmiş plastik (CFRP), ahşap alüminyum veya çelikten yapılabilmektedir.
Küçük rüzgâr türbinler için (çapı 5 metreden az) kullanılacak malzeme seçiminde,
ağırlık, sertlik veya kanat karakteristiklerinin yerine daha çok üretim verimliliği ön
plana çıkmaktadır. Fakat büyük ölçekli türbinler söz konusu olunca kanat profiline
uygun malzeme seçimi oldukça önemlidir. Büyük rüzgâr türbinlerinin çoğunda GRP
kullanılmaktadır. Bu malzeme hafifliği, yüksek dayanıklılık sağlamasının yanında,
diğer malzemelere göre ucuzdur. CFRP yapımı kanatlar prototiplerde başarı
sağlamış ve sınırlı bir üretimi vardır. Bu malzeme GRP den daha yüksek dayanıma
ve hafifliğe sağlaması bir avantaj olmasına rağmen, çok pahalı olması ekonomik
açıdan kullanımını sınırlamıştır.
 Ahşap çok uzun zamandan buyana kullanılan bir malzemedir. Ucuz ve hafif
olmasına karşın, neme karşı hassas olması ve işlem maliyetleri dezavantajıdır.
“Soğuk kalıp” olarak adlandırılan bir teknikle bu problemin üstesinden gelinmiştir.
Ahşap kaplama tahtaları bir vakum torbasında epoksi reçine ile haddelenerek, kanat
kalıbı şeklinde preslenir. Bu biçimde elde edilen kanatlar, özellikle, büyük rüzgâr
türbinlerinde dayanıklılık ve hafiflik bakımından diğerlerine göre oldukça büyük bir
üstünlük sağlamaktadır. Bunlar üzerine çalışmalar devam etmektedir.

3.3.2 Rüzgâr Türbininde Kuleler

3.3.2.1 Kule seçimi

Kule, rüzgâr türbinlerinde nacelle ve rotoru taşır. Kuleler genellikle tüp şeklinde
çelik, kafes yapılı veya betonarme olarak inşa edilir. Halat destekli direk tipi kuleler
genellikle küçük türbin uygulamalarında kullanılır.

Tüp şeklindeki kule şekli en çok tercih edilen kule şeklidir. Şekil-8-a’da tüp
şeklinde kule kullanılan rüzgâr türbinleri görülebilir. Genellikle 20 - 30 metre
yükseklikte üretilir.

Kafes yapılı kuleler çelik profillerin kaynaklanarak birleştirilmesi ile oluşturulur.

(Şekil 3.13) En temel avantajları maliyetlerinin düşük olmasıdır. Benzer boyutlarda bir
tüp kulenin yaklaşıkyansı kadar malzeme ve yapım maliyeti vardır.

Birçok küçük türbin halat destekli direk tipi kule kullanılarak inşa edilir. En
büyük avantajı ağılığının çok az ve maliyetlerinin çok düşük olmasıdır. Şekil 3.14 de
bir bu kule tipine bir örnek görülüyor.
 Şekil 3.12 Şekil 3.13 Şekil 3.14

3.3.2.2 Kule uzunluğunun seçimi

Büyük bir türbinden küçüğüne oranla daha büyük bir güç elde edileceği
muhakkaktır. Eğer şekil-9’a bakacak olursak sırası ile 225 kW, 600 kW ve 1500
kW’lık türbinleri görebiliriz.

Şekil 3.15

Bu türbinlerin güçleri gibi büyüklüklerinin de farklı olduğu açıktır. Ayrıca büyük

güç elde etmek için jeneratörün daha büyük olması, onu tahrik içinde daha büyük
kanatlar gerekir. Kanat boyunun uzaması demek doğal olarak kule boyunun da
uzaması anlamına gelir. Ancak unutulmaması gereken husus, her 10 metre ekstra
uzunluğu için 15.000 $ ekstra maliyet oluştuğudur.

Kısaca kule ve kanat boyutları elde edilen gücün maliyete oranı ekonomik
olduğu sürece büyük seçilebilir.

3.3.3 Jeneratör

Rüzgâr enerjisi tesislerinde kullanılan jeneratörler, alternatif akım veya doğru

akım jeneratörleri olabilir. Burada elde edilen elektrik akımı, yetersiz kalitede
alternatif akım veya doğru akım bile olsa, çeşitli güç elektroniği düzenekleriyle
şebekeye uygun hala getirilebilir.
 Doğru akım jeneratörleri, büyük güçlü rüzgâr enerjisi tesislerinde tercih
edilmemektedir. Bunun nedeni, sık bakım gereksinimi ve alternatif akım
jeneratörlerine göre daha pahalı olmasıdır. Doğru akım jeneratörleri, günümüzde
sadece küçük güçlü rüzgâr enerji tesislerinde akülere enerji depolamak için kullanılır.
Direkt şebekeye bağlantı sistemlerinde; alternatif akım jeneratörlerini oluşturan
asenkron veya senkron jeneratörlerin millerinin devir sayısı:

Nsenkron = 60.f/p [d/d] Dk.(3.3)

bağlantısı ile verilir. Burada f Hertz biriminde elektrik şebekesi frekansı, p çift kutup
sayısı ve n dakikada devir sayısıdır Dişlideki kayıplar ve gürültünün önlenmesi
amacıyla, çok kutuplu jeneratörü olan dişli kutusuz türbinler de kullanılmaktadır. Bu
bağıntıdan da anlaşılabileceği gibi, jeneratörün kutup sayısı arttıkça, 50 Hz'lik elektrik
şebekesi frekansına uygun akım için gereken jeneratör mili devir sayısı da
azalmaktadır. Bu nedenle, yüksek kutup sayılı jeneratörlerde dişli kutusuna gerek
kalmamaktadır.

Germiyan da otoprodüktör sistemi ile kurulan, Alman Firması Enercon

tarafından üretilen E-40 adlı dişli kutusuz rüzgâr türbinleri, 84 kutupludurlar ve
pervane milinin dakikada 38 devir yapması durumunda 500 kW'hk nominal güce
ulaşmaktadır. Şebeke bağlantılı alternatif akım jeneratörlerinde, sadece şebeke
frekansını sağlayan devir sayısında elektrik enerjisi üretebilmektedir. Bu da, rüzgâr
türbininden örneğin sadece 8 m/s için optimum yararlanmak demektir. Bu nedenle,
rüzgâr türbinlerinin bazılarında, düşük ve yüksek rüzgâr hızları için iki ayrı jeneratör
kullanılmaktadır.

3.3.3.1 Gerilim üretme

Büyük güçlü rüzgâr türbinlerinde (100-150 kw ve üzeri) üretilen 3 faz gerilim

genellikle 690 V civarındadır. Üretilen akım daha sonra trafolara gönderilerek, gerilim
şehir şebeke standartlarına bağlı olarak 10000-30000 V arasında bir değere
yükseltilir.

3.3.3.2 Soğutma Sistemi

 Jeneratörler çalışırken ısınır ve soğutma sistemine ihtiyaç duyulur. Türbinlerin
çoğunda jeneratördeki hava kanallarından bir fan ile hava sirkülasyonu sağlanması
metodu ile soğutulmaktadır. Fakat birkaç üretici firma su ile soğutulan jeneratörler
kullanırlar.

Su ile soğutulan jeneratörler daha küçük yapılabilir. Ayrıca elektriksel olarak

daha sorunsuz ve verimlidir. Ancak bu sistemde soğutma suyu için sıvı tankı
gereklidir. Bu tankın veya radyatörün nacelle ye yerleştirilmesi problem yaratır.

3.3.3.3 Jeneratörü Başlatma ve Durdurma

Büyük bir rüzgâr türbin jeneratörünü devreye alma ve devreden çıkarma

esnasında sıradan, rastgele bir anahtar kullanılırsa jeneratör, dişli kutusu ve yakın
çevredeki şebeke akımı zarar görebilir. Kullanılacak anahtar jeneratör tasarımı göz
önüne alınarak seçilir.

3.3.3.4 Jeneratör Seçimi ve Şebeke Bağlantısı

Rüzgâr türbinleri senkron veya asenkron jeneratörlerle ve bu jeneratörlerin

şebekeye doğrudan veya dolaylı bağlanmasıyla tasarlanır.

Türbinler jeneratörün şebekeye bağlantı şekline göre çeşitli şekillerde seçilir.

Doğrudan şebeke bağlantılı sistemlerde 3 fazlı A.C jeneratörler kullanılır. Doğrudan
olmayan şebeke bağlantılı sistemle de üretilen gerilim çeşitli ara birimlerden
geçirildikten sonra şebekeye uyumlu hale getirilir.

Rüzgâr türbinlerinde kullanılan senkron rotorlarındaki doğru akım şebekeden

alınan besleme ile sağlanır. Şebekeden alınan A.C doğrultularak D.C ye çevrilir.
Daha sonra rotorun sargılanan fırçalar aradığı ile iletilir. Jeneratörün kutup sayısına
ve dönüş hızına bağlı olarak istenen frekansta gerilim üretilir. Aşağıda kutup sayısı
ve dönüş hızına bağlı olarak frekans oluşumu tablosu verilmiştir.
Tablo 3.1 Frekans Oluşumu

Frekans 50 Hz 60 Hz

Kutup sayısı Dönüş Hızı (rpm) Dönüş Hızı(rpm)

2 3000 3600

4 1500 1800

6 1000 1200

8 750
900
10 600
720
12 500
600

Jeneratör hızı terimi sadece şebekeye bağlanan senkron makineler için

geçerlidir. Asenkron jeneratörlerde böyle bir şey söz konusu değildir. Rüzgâr
türbinlerinde genellikle altı kutuplu makineler kullanılır. Jeneratörün düşük ya da
yüksek hızlarda olması kullanılacağı türbinin büyüklüğüne ve maliyete bağlıdır.
Büyük güçlü türbinlerde yavaş, küçük güçlülerde daha hızlı jeneratörler kullanılır.

Jeneratörün şebekeye doğrudan bağlantısında jeneratörden elde edilen

gerilim, üzerinde hiçbir değişiklik yapılmadan direk şebekeye verilir.

Dolaylı şebeke bağlantısında ise elde edilen gerilim bir dizi elektriksel aygıt
vasıtasıyla şebekeye uygun hale getirildikten sonra şebekeye verilir.
3.3.4 Dişli Kutusu

Pervane muindeki enerji, jeneratöre bir dişli sistemi ile (örneğin, çevrim oranı;
1:15 ) aktarılır. Dişli sistemi, pervane milinin devir sayısını jeneratörün gerek duyduğu
devir sayısına çıkarır. Örneğin Nortex Firması tarafından üretilen N 54 adlı, 1000 kW
nominal güçlü rüzgâr türbinlerinde dişli kutusunun çevrim oranı l:70'dir. Bu türbinlerin
jeneratörlerinde, rüzgâr hızına göre otomatik olarak devreye giren 6 ve 4 kutup söz
konusudur. 6 kutbun devrede olması durumunda, pervane rotorunun dakikadaki devir
sayısı 14, jeneratör milinin dakikadaki devir sayısı 1000 ve türbin gücü 200 kW 25
olurken; 4 kutbun devrede olması durumunda, pervane rotorunun dakikadaki devir
sayısı 22, jeneratör milinin dakikadaki devir sayısı 1500 ve türbin gücü 1000 kW
olmaktadır.

Şekil 3.16 Dişli Kutusu

3.3.5 Rotor

Rüzgâr türbinlerinin en önemli parçası rotorlarıdır. Rotor, rüzgârın akış hızını

mekanik enerjiye çevirip jeneratörün şaftına aktarmaya yarar. Rüzgâr, türbinleri daha
çok uçak pervaneleri gibi çevirir. Arkaya doğru atmaya çalışmaz. Hava kanatın
üstünden daha hızlı akar. Sonuçta basınç farkından dolayı hareket oluşur ve dönen
kanatlar kendilerine bağlı olan jeneratörü çevirmeye başlarlar. İki çeşit rotor vardır.
Birincisi, kaldırma kuvvetinin uygulandığı ve ikincisi de sürükleme kuvvetinin
uygulandığı rotorlardır. Düşük hızlı sistemler, sürükleme kuvveti ile rotoru çevirirler ve
genelde rüzgâr hızından yavaş hızla dönerler. Bu tür sistemlerde dönme momenti
fazladır. Yüksek hızlarda çalışan sistemlerde hız, rüzgâr hızının bir kaç katına
çıkabilir. Fakat dönme momenti düşüktür.

3.3.6 Vites kutusu

Rüzgâr türbinleri göreceli olarak düşük hızlarda çalışmaktadır. Kanat uç hızları

tipik olarak 55–90 m/sn mertebesindedir. 30 metre çapındaki bir türbinin kanatları
yaklaşık 35 ila 50 devir/dakika hızla dönmektedir. Jeneratörün senkron hızında (tipik
olarak 1500 devir/dakika) dönen bir şaft çıktısı için hız yükseltici vites kutusu
gerekmektedir. En sık kullanılan iki vites kutusu tipi paralel şaft ve büyük bir dişli
çarkın içinde dönen küçük dişli vites kutularıdır. Paralel, şaft tasarımları basit olmakla
beraber göreceli olarak ağır ve şaft çıkışı ana eksenle çakışmamaktadır. Dişli çark
vites kutuları daha hafif, daha düzenli ve çıkış şaftları giriş şaftları ile aynı doğrultu
üzerindedir. Daha büyük rüzgâr türbinleri (çapı 25 metreden büyük) için dişli çark
vites kutularının maliyet ve ağırlık üstünlükleri giderek artmaktadır.

3.3.7 Eğim donanımı

Dikey eksenli türbinlerde makine kabinini, gelen rüzgârın yönüne göre çeviren
bir mekanik aksam vardır. Bu aksama “eğim donanımı (rotadan sapma veya yaw
hareketi aksamı)” denilir. Rüzgâr yönü, bu türbinlerde rotorun taradığı alana dik
olmalıdır. Eğim donanımı sürücüsünü bir kapalı-döngü kontrol sistemi
kontroltmektedir. Bir rüzgâr türbin kuyruğu, makine kabininin tepesine yerleştirilerek,
rüzgâr yönüne göre eğim donanımını ayarlaması için kontrol mekanizmasını uyarır.
Eğim donanımı yüksek rüzgâr hızlarında da gücü azaltmak için makine kabinini
çevirir.
3.3.8 Fren sistemi

Rüzgâr gücü, rüzgâr hızının küpü ile orantılı olduğu için yüksek hızlarda çok
büyük kuvvetler elde etmek mümkündür. Bu yüzden bir fren sistemine ihtiyaç
duyulacağı açıktır. Fren sistemleri, sistemin yüksek hızlarda veya acil durumlarda
güvenli bir hale getirilmesini sağlarlar. Aşırı rüzgâr hızlarında devreye giren fren
sistemi, öngörülen güçten daha fazlasının üretilmesini engeller ve dolayısıyla
şebekeye verilecek olan harmonik bozulmaların önüne geçmiş olur. Ayrıca aşırı
hızdan dolayı meydana gelebilecek kanat, kuyruk veya diğer aparatların kopması
engellenmiş olur.

3.3.9 Doğrultucu ve gerilim regülâtörü

Rüzgâr hızı sürekli değişkenlik gösterdiğinden üretilen gerilimin frekansı ve

genliği de sürekli değişecektir. Üretilen enerji şebekeye verilmeden önce sinüs
halinde ve 50 Hz frekansta olmalıdır. Bunun için önce doğrultulması gereklidir. Daha
sonra ise regülâtör ile gerilim genliklerinde kararlılık sağlanmalıdır. Kullanılan üç fazlı
jeneratörün, alternatif çıkış gerilimi dokuz diyottan oluşan bir doğrultucuyla
doğrultulur. Doğrultucunun çıkış gerilimi elektronik voltaj regülâtörüyle düzenlenir.
Doğrultucu ve gerilim regülâtörü alternatörde dâhili olarak bulunmaktadır

3.3.10 Akü

Jeneratörden çıkıp doğrultulan ve regüle edilen gerilim çeşitli gerilim ve akım

değerlerindeki aküleri şarj eder. Yani bir nevi enerji depolaması yapılır.

3.3.11 İnverter

Alternatif akımla çalışan yüklerin ihtiyacını karşılamak için akü çıkışındaki doğru
gerilimin alternatif gerilime çevrilmesi gereklidir. Bunun için uygun güçte inverter
kullanılır. Bu uygulama için gerekli en küçük güç 1 kW olmalıdır.
,

4. RÜZGÂR GÜCÜNDEN ELEKTRKSEL GÜÇ ELDE ETMEDE KULLANILAN

DÖNÜŞÜM SİSTEMLERİ VE KONTROL TEKNİKLERİ

Rüzgâr enerjisi dönüşüm sistemlerinde etkin olarak güç elektroniği devreleri

kullanılmaktadır. Bu tür dizgeler üretilen enerjinin istenen forma çevrilmesinde ve
amaçlanan kontrol mantığının gerçekleştirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır.

Yafan geçmişte ve günümüzde akaryakıt, doğal gaz ve nükleer enerji

sektörlerinde yaşanan zorluklar ile bunların sebep olduğu çevresel problemler
alternatif enerji kaynaklarına verilen önemi arttırmıştır. Bu kaynaklar içinde rüzgâr
enerjisi dönüşüm sistemleri oldukça fazla ilgi görmekte ve bu alana yapılan yatırımlar
ve araştırmalar hızla artmaktadır.1999 yılı sonu rakamlarına göre tüm dünyada
rüzgâr enerjisi santrallerinin toplam kurulu gücü 14000 MW ‘ a yaklaşmaktadır. Bu
sistemlerden yüksek güçlü rüzgâr enerjisi santralleri enterkonnekte(bağlaşımlı)
şebekeye bağlanmakta olup orta ve düşük güçlü sistemler ise daha çok radyo, baz,
meteoroloji istasyonları gibi yerleşimden uzak bölgelerde kullanılabilmektedir.

Rüzgâr enerjisinin elektriksel enerjiye dönüştürüldüğü sistemlerin çoğunda

güç elektroniği teknikleri kullanılmaktadır. Bu tür sistemlerde üretilen enerjinin istenen
forma çevrilmesi ve belirlenen kontrol mantığı çerçevesinde rüzgârdan optimum
enerji elde edilmesi amaçlanmaktadır. Yan iletken teknolojisindeki gelişmeler, güç
kapasitesi yüksek anahtarlama elemanları ve hızlı DSP işlemcilerini ortaya çıkarmış
ve böylece rüzgâr enerjisinden optimum güç elde edilmesini sağlayan sistemlerin
tasarımına olanak sağlamıştır.

Rüzgâr enerjisi dönüşüm sistemleri, türbin hızı ve üretilen gerilimin frekansı

esas alındığında çalışma prensiplerine göre 3 gruba ayrılabilir.

a) Sabit hız, sabit frekans dönüşüm sistemleri

b) Değişken hız, sabit frekans dönüşüm sistemleri

c) Değişken hız, değişken frekans dönüşüm sistemleri

4.1 Sabit Hz Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri (SHSF)

Bu tür sistemlerde rüzgâr türbininin mili jeneratöre, jeneratör stator

terminalleri ise enterkonnekte(bağlaşımlı) sisteme doğrudan bağlanmaktadır.
Jeneratör olarak senkron jeneratör veya indüksiyon jeneratör kullanılmaktadır.
Senkron jeneratör kullanıldığı zaman ikaz akımı güç elektroniği devreleri ile kontrol
edilerek güç faktörü ayarlanabilir. İndüksiyon jeneratör kullanılması durumunda rotor
hızını senkron hızın üzerinde tutabilmek için türbin ile rotor arasında hız dönüşüm
redüktörü kullanılmalıdır.

4.2 Değişken Hz Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri (DHSF)

Bir rüzgâr türbininden elde edilebilecek güç aşağıdaki formül ile ifade
edilmektedir:

P = ½ Cp (λ) p A v³ (watt) (4.1)

Burada Cp rüzgâr türbinin güç katsayısı olup Q ve λ parametrelerine bağlı

olarak değişir. P rüzgâr türbininin A alanından geçen hava yoğunluğu, v ise rüzgâr
hızıdır. λ parametresi uç-hız oranıdır ve şu şekilde ifade edilir:

λ = w1 r / v (4.2)

‘w1’ türbin milinin açısal dönüş hızı, r türbin yarıçapı, Q ise türbin kanat açısıdır.

Rüzgâr hızının değiştiği durumlarda uç - hız oranı optimum bir değerde

tutulmak suretiyle rüzgârdan elde edilecek gücün maksimum transferi sağlanabilir.
Rüzgâr türbininden maksimum güç elde etmek için uç - hız oram, kanat aralık açısı
değiştirilmek suretiyle optimum değerde tutulabilir.

Burada jeneratör çıkışı değişken gerilim ve frekansta olacağından

enterkonnekte(bağlaşımlı) şebekeye direkt bağlanamaz. Jeneratör çıkışlarını şebeke
gerilim ve frekansı ile uyumlandırmak için bir Ac - Dc - Ac çevirgeç yardımıyla üretilen
enerji önce Dc daha sonra da Ac forma çevrilebilir.

4.2.1 Değişik frekansta alternatif akım üretme

Burada rüzgâr türbin jeneratörü mini bir Ac şebeke ile çalışmaktadır. Bu mini
elektrik şebekesi elektronik olarak inverter kullanmak suretiyle kontrol edilmektedir.
Jeneratörün stator kısmında üretilen alternatif akımın frekansı değişkendir. Çünkü
türbin pervaneleri değişik hızlarda çalışmaktadır. Jeneratörden önce devir sayanı
dişliler yardımıyla arttıran bir dişli kutusu bulunmaktadır.

4.2.2 DC akıma dönüştürme

Değişken frekanslı alternatif akım şehir şebekesinde kullanılmamaktadır. Bu

yüzden önce tristörler veya büyük üçlü transistörler kullanılarak doğru akma çevrilir.

4.2.3 Sabit frekanslı alternatif akma dönüştürme

Değişken frekanslı alternatif akımdan elde edilen doğru akım, inverterler

vasıtasıyla şehir şebekesiyle aynı frekansta olacak şekilde alternatif akma
dönüştürülür. İnverterlerle yapılan bu işlem ayrıca transistör ve tristör aracılığıyla da
yapılabilir.

İnverterler yardımıyla elde edilen alternatif akım düzgün bir sinüs eğrisi
şeklinde seyretmez. Gerilim ve akımda ani sıçramalar görülür.

4.2.4 Alternatif akımın filtre edilmesi

Uygun endüktans ve kapasitanslar kullanılarak, elde edilen alternatif akım

daha düzgün bir hale getirilir yani filtre edilir(AC filtre mekanizması).İğne uçlu gerilim
yükselmeleri böylece ortadan kaldırılır.
 Değişken hız uygulaması bilezikli indüksiyon jeneratöründe rotor dirençleri
değiştirilerek sağlanmaktadır. Bu sistemde indüksiyon jeneratörü çıkışlar bir
çevirgece gereksinim olmadan doğrudan enterkonnekte(bağlaşımlı) şebekeye
bağlanabilmektedir. Rotor dirençleri değiştirilmek suretiyle indüksiyon jeneratörün
tork - hız eğrisi değiştirilerek güç akışı kontrol edilmektedir. Buradaki sistemde
makinenin rotor dirençlerinde kaybolabilecek enerji (rotor terminalleri kısa devre
edildiğinde veya dirençle sonlandırıldığında), bir Ac - Dc - Ac çevirgeç yardımıyla
kaynağa geri gönderilmektedir. Sistemin dinamik denklemi yazılacak olursa:

Ta = J dw/dt = Tw - Td (4.3)

Burada;

Ta: hızlanma torku 8 [Nm]

Tw: rüzgâr türbininden elde edilen tork [Nm]

Td: indüksiyon jeneratörünün ürettiği tork [Nm]

J: tüm sistemin eylemsizlik momenti [kgm2]

w: rotor milinin açısal hızı [rad/s]

‘Tw’ rüzgâr hızı ile mil hızının bir fonksiyonudur. ‘Td’ ise mil hızı ve rotor
direncinin bir fonksiyonudur. İndüksiyon jeneratörünün ürettiği tork, mil hızı sabit
kaldığı sürece, rotor direnci arttıkça azalır veya tersi olarak azaldıkça artar. Buna
göre Ta değeri ‘0’ olacak şekilde, türbin hızı artma eğilimi gösteriyorsa (J dw/dt > 0 )
rotor direnci azaltılır veya azalma eğilimindeyse (J dw/dt < 0) rotor direnci arttırılır.
Böylece rotor direnci değiştirilerek indüksiyon jeneratörü sabit hız uygulamasından
değişken hız uygulamasına geçer ve türbin verimi optimum değerinde tutulmuş olur.

Değişken hız uygulaması eğer indüksiyon jeneratörü kullanılıyorsa pwm

çevirgeçlerle sağlanır. Bu sistemde indüksiyon jeneratörlerinin reaktif güç gereksinimi
pwm çevirgeçler, tarafından sağlanmaktadır. PWM çevirgeçlerin kontrolü bulanık
mantıkla gerçekleştirilmektedir. Sistemde 3 tane bulanık mantık kontrolü vardır.
Bunlar sırayla jeneratör hız izleme kontrolü, jeneratör akı programlama kontrolü ve
kapalı çevrim jeneratör hız kontrolüdür. Jeneratör hız izleme kontrolünde herhangi bir
rüzgâr hızında sistemin maksimum güç noktası tespit edilir ve jeneratörün hızı
maksimum güç verilecek şekilde ayarlanır. Jeneratör akı programlama kontrolünde
rotor aksı kontrol edilerek makinenin demir kayıpları azalır dolayısıyla sistemin verimi
artmış olur. Kapalı çevrim jeneratör hız kontrolüyle rüzgârdaki çok ani değişimleri ve
türbindeki salınım torklarına karşı dayanıklı hız kontrolü gerçekleştirilmektedir.

Fırçasız çift beslemeli indüksiyon jeneratör kullanıldığında stator kısmında

farklı kutup sayılarında 2 adet sargı bulunmakta olup sırayla güç sargıları ve kontrol
sargıları olarak adlandırılmaktadır. Stator sargı frekansları ile rotor mil hızı arasındaki
ilişki şu şekildedir:

fc = fr ( Pp + Pc ) - fp (4.4)

Burada;

Pp ve Pc sırasıyla güç ve kontrol sargılarının kutup sayısı

fp: şebeke frekansı, fr: mil hızı

fc: gerekli kontrol sargıları frekansı

Buradaki sistemde kullanılan PWM çevirgeçler yardımıyla indüksiyon

jeneratörünün kontrol sargıları frekansı ayarlanarak jeneratör mil hızı kontrol
edilmekte ve değişken hız uygulaması sağlanmaktadır.

4.3 Değişken Hz Değişken Frekans Dönüşüm Sistemleri

Üretilen enerjinin enterkonnekte(bağlaşımlı) şebekeye bağlanması

zorunluluğu olmayan otonom sistemlerde kullanılır. Bu tür sistemlerde genel olarak
kapasitör yardımıyla kendinden uyartımlı indüksiyon jeneratörler, alan sargılı senkron
jeneratörler veya sabit mıknatıslı alternatörler kullanılır. Jeneratör çıkışları bir
kontrollü Ac - Dc doğrultucu yardımıyla doğru akma çevrilip batarya şarjında
kullanılabilir. Kontrol edilmesi gereken parametreler çıkış voltaj seviyesi olup değişen
rüzgâr hızı koşullarına göre uyartımı sağlayan indüksiyon jeneratörün mıknatıslanma
akımını sağlayan kapasitörlerin değerinin denetlenmesi gerekir. Alan sargılı senkron
jeneratörlerde hem ikaz akımı hem de kontrollü Ac/Dc doğrultucu yardımıyla çıkış
gerilimi denetlenebilir.

Rüzgâr hızının aşırı yükseldiği durumlarda türbini korumak amacıyla kanat

aralık açısı değiştirilir. Böyle bir sistemde çıkış gücü kontrol değişkeni olarak
kullanılır.

Buna göre sistemin dinamik denklemi şöyledir:

J w1x dw1/dt = P1 (w1) + Pm (w1) (4.5)

Buradan da görüleceği gibi rüzgâr hızı arttıkça J w1x dw1/dt > 0 olur ve türbin
daha fazla güç üretmeye başlar. Benzer şekilde rüzgâr hızı azaldıkça J w1x dw1/dt<0
olur ve türbin gücü düşer. Buna göre batarya ve yükün güç ihtiyacına bağlı olarak Dc
referans akımı ayarlanır. Böylece sistemin maksimum güç veya gerilim / akım
kontrolü altında çalışması sağlanır.

4.4 Sonuç

Sınıflandırılan sistemler içerisinde değişken hız rüzgâr enerjisi dönüşüm

sistemlerinin rüzgâr türbininden maksimum güç elde edilmesine olanak sağlanması
nedeniyle üzerinde oldukça fazla çalışılan sistemler olduğu görülmektedir. Ayrıca güç
elektroniği devrelerindeki harmonikler ve bunların oluşturduğu kayıplar önemli bir
problem olarak ortaya çıkmaktadır. Bu katlamalar gerilim bozulma faktörü düşük
kontrollü doğrultucuların kullanımını zorunlu kılmakta ve bu tür dizgiler için hızlı ve
etkili kontrol devrelerinin tasarımını gerektirmektedir.

5. RÜZGÂR SANTRALLERİNİN ŞEBEKE BAĞLANTILARI

*Bu bölüm “S. Heier, Grid Integration of Wind Energy Conversion Systems,
John Willey&Sons Ltd., 1996” referans alınarak hazırlanmıştır.
 Rüzgâr enerjisinden elde edilen elektrik enerjisinin şebeke bağlantısı, sonsuz
güçlü şebekeye bağlantı ve zayıf şebekeye bağlantı olarak adlandırılmalıdır. Rüzgâr
santrallerinin şebeke bağlantısı için gereken cihazlar ve şartlar şunlardır;

► Anahtar donamımı→ (kesici)

► Koruma cihazları→ Generatör için düşük gerilim [1-0.7] U(n) , yüksek gerilim
[1- 1.15] U(n) , düşük frekans[48-50Hz], ve yüksek frekans[50-52Hz] koruması ve
evirici için frekans koruması gerekmektedir.

► Reaktif Güç Kompanzasyonu → 0.9 kapasitif 0.8 endüktif arasında olmalıdır.

►Bağlantı şartları → Senkron generatörler için senkronlama cihazı gerekir, gerilim

toleransı ΔU ± %10U(n), frekans toleransı Δf ± 0.5Hz , faz açısı toleransı Δϕ ±10
değerlerinde olmalıdır. Asenkron generatörlerde ise (0.95-1.05) n(sıvı) aralığında
bağlantı olmaz, ayrıca motor olarak yol vermek için başlangıç akımının
sınırlandırılması gerekmektedir. Evirici için AC tarafın yüksüz olması veya senkron
generatör için gereken şartların sağlanmış olması gerekir.

►Şebeke Geri Beslemesi → Çalışma koşullarının bozulmaması için harmonik

akımları, gerilim dalgalanmaları ile ilgili geri besleme alınması gerekmektedir.

5.1. Frekans Çevirici Sistemleri

Rüzgâr santrallerinde (değişken hızlı sistemlerde) generatörün frekans ve

gerilimini şebeke frekans ve gerilimine ayarlamak için kullanılır. Frekans çeviricilerin
döner alanlı transformatörlere göre avantajları, az kayıplı dönüşüm, düşük hacim-
ağırlık, az bakım, aşınmasız çalışmasıdır. Rüzgâr santrali sistemlerinde 3 fazlı
generatörler kullanıldığı için 3 fazlı çeviriciler göz önüne alınmalıdır. Bu çevirici
sistemlerinin başlıca parçaları, yarı iletken anahtarlama elamanları, elektronik sinyal
işleme ünitesi, koruma ve düzenleme yapan elamanlardır. Doğrudan frekans
çeviriciler özellikle frekansın azaltılması için kullanılır. Ara devreli frekans çeviricileri
doğrultucu, DC akım veya gerilim devresinden oluşur. Ara devreli frekans çeviricileri
enerji çevriminde ve değişken hızlı rüzgâr enerjisinin şebekeye bağlantısında bir
üstünlük sağlamıştır. Doğrudan frekans çeviriciler ise çift çıkışlı asenkron
generatörlerin rotor devresinde kullanılır.

5.2. Generatör ve Doğrultucu Arasındaki Hat

Rüzgâr türbinlerinde generatör kulenin üstündedir. Şebeke bağlantısı, kontrol

ve frekans çevrim sistemleri kulenin altındadır. Bu nedenle hat frekans çeviricilerini
etkiler. Bağlantı kayıplarını azaltmak için, generatör ile 20kHz’e kadar çalışma
frekansı olan kontrollü doğrultucu arasında en kısa mesafeden bağlantı yapılmalıdır.
Bu da hatta geçici yüksek gerilimlere ve elektromanyetik emisyona neden olan,
yüksek frekanslı bozucu sinyallere neden olur. Gerilimin ani artışı iletken
izolasyonunda bozulmalara neden olur. Uzun dönemde izolasyon zarar görür. Alçak
geçiren filtre (LC) kullanılarak gerilim sınırlandırılır fakat generatör akımının şekli
bundan etkilenir.

5.3. Doğrultucular

Sürekli uyarmalı değişken hızlarda çalışan senkron generatörler, şebeke

frekansından farklı frekanslar üretirler. Generatör çıkış geriliminin veya akımının
doğrultulması ve ara devredeki elemanların filtre etkisi şebeke frekansının generatör
frekansından izole edilmesini sağlar. Doğrultucunun başka görevi(frekans çevirici
sistemlerde) çıkışı kontrol ederek herhangi bir hata durumunda generatörü
korumaktır. Dinamik yük altındaki doğrultucu ile senkron generatör kombinasyonunun
kararsız çalışmayı başlatacağı göz önüne alınmalıdır. Kararlı çalışma kontrollü
doğrultucuların kullanımı ile sağlanır. Kontrollü doğrultucular yüksek maliyete sahiptir.
Fakat özellikle sürekli uyarmalı generatör çalıştırılırken önemli avantajlar sağlar. Hem
generatör akımının genliğini hem de çıkış momentinin ayarlanmasını ve kontrolünü
sağlar.
5.4. Tristörlü Eviriciler

Altı darbeli evirici köprülerinde yüksek harmonik salınımları şebeke akımının

sinüzoidal formunda önemli sapmalara neden olmaktadır bundan dolayı maliyeti
yüksek filtre cihazları kullanılmalıdır. Ayrıca şebeke akımının faz sırasını ve
frekansını ayarlamak mümkün değildir. Bunlar tristörün tetikleme bağlı olduğu gibi,
şebeke ve rüzgâr santrali sistemine göre önceden de belirlenebilir. Şebekeye
uygunluk 12 darbeli eviricileri ile mümkündür. 12 darbeli evirici, iki adet 6 darbeli
eviricinin paralel bağlanması ve 30 derece faz farklı 2 sekonder sargılı
transformatörün kullanılması ile elde edilir. Böylece şebeke akımı sinüzoidal forma
oldukça yaklaşır. 5. ve 6. harmonikler altı darbeli eviriciye oranla, hemen hemen
kaybolur. Bununla beraber 12 darbeli eviriciler, generatörün ve 2 sekonderi olan
transformatörün özel tasarımını gerektirir.

5.5. PWM Eviriciler

Şebeke bağlantısının iyi olması özellikle PWM kendinden komütasyonlu

frekans çeviricileri kullanılarak yapılır. PWM frekans çeviricisinin karakteristiği darbe
düzeninin kontrolü ile belirlenir. Tolerans bandı gerekli tetiklemeleri belirler, seçilen
tolerans bandına ve akımın fonksiyonuna bağlı olarak anahtarlama oranı ayarlanır.

5.6. Transformatörler

Rüzgâr türbinleri nominal güçlerinde (yaklaşık 300kW) çalışmaya

başladıklarında yüksek gerilim kademesindeki iletim hattına bağlanır. Düşük gerilim
kademesinde üretim yapan türbinler için transformatör kullanmak gerekir.
Transformatör boyutlarından dolayı türbin dışına kurulur ve bu kurulum maliyetlerini
artırır. Bundan dolayı türbin ile tümleşik transformatör kullanmak mali açıdan daha iyi
bir çözümdür. Klasik yağlı transformatörler genelde büyüktürler ve türbin kulesinin
içine sığmazlar. Belçikalı Pauwels adlı firma tarafından, rüzgâr türbinleri için çok
avantajlı olan silikon soğutmalı transformatör geliştirmiştir.
5.7. Şebekenin Korunması

Şebeke koruması kullanılan ekipmanlara ve cihazlara zarar verebilecek

yüksek gerilim ve akımlara karşı korunmayı sağlar. Şebeke kısa devre gücü
değişkenlerin belirlenmesinde oldukça önemlidir. Bu değişkenler şebeke geri
beslemesinin değerlendirilmesi ve belirlenmesi için gerekli sınırlandırılmış değerlerin
elde edilmesi için kullanılır. Çalışma esnasında senkron veya asenkron generatör
şebekenin kısa devre gücünü arttırır. Kısa devre gücü hesaplarında şebekeye
devamlı bağlı olmayan makinelerin katılmaması kesici cihazların
boyutlandırılmasında hatalara yol açar. Kısa devre akımının maksimum değerini
belirlemek için boyuna reaktansın doymuş değeri göz önüne alınmalıdır. Asenkron
makinelerde geçici zaman periyodundaki efektif geçici reaktans başlangıç empedansı
ile belirlenir. Generatörden uzakta olan kısa devrelerde hattın ve transformatörün
empedansı da göz önüne alınmalıdır. Uzun süreli kısa devrelerde şebekenin senkron
veya asenkron Generatörden beslenmesine bağlı olarak önemli farklar ortaya çıkar.
Bununla beraber generatör uyarma akımı şebekeden çekiliyorsa kısa devre terminal
geriliminin sıfıra düşmesine neden olur.

Generatör tarafından beslenen 3 fazlı hatlarda tek fazlı kısa devrede

rezonans etkisi ortaya çıkar. Kapasitif kompanzasyon cihazlarının ve generatörlerin
endüktivitelerinin etkisi, tüketicinin ve şebeke filtre reaktanslarının bağlantısı faz
hatlarında yüksek gerilimlerin oluşmasına neden olur. Hesaplamalar ve ölçümler orta
ve yüksek gerilim şebekelerindeki bu tip hatalarda gerilimin (düşük yüklerde) nominal
gerilimin 20 katına ulaştığını göstermiştir. Yüksek gerilim koruma cihazları bu tip
yüksek gerilimleri sınırlandırabilmeli ve böyle bir durumda ortaya çıkan enerjiyi
absorbe edebilmelidir.

5.8. Rüzgâr Santralinin Şebekeye Etkileri

 Rüzgâr santrallerinin şebekeye etkileri, kısa devre gücündeki değişimler,
gerilim dalgalanmaları, gerilim simetrisizliği, harmonikler, çıkış değişiklikleri olarak
sıralanabilir.

Rüzgâr elektrik santralleri normal çalışma koşullarında (kısmi veya tam

yükte) santralin dizaynına bağlı olarak 10Hz ile 1kHz arasında çıkış verir. Çıkış
dalgalanmaları, genlikler ve değişme oranları ile belirlenir. Çıkış dalgalanmasına
periyodik olan veya olmayan rüzgâr hızı gradyeni neden olur. 50kW civarında
şebekeye direk bağlı sabit hızlı asenkron generatörlerde doğrultucusu ve eviricisi
bulunan değişken hızlı senkron generatörlere oranla çıkış dalgalanması daha azdır.
Daha büyük güçlü asenkron generatörlerde, kaymanın küçük değişikliklerinde çıkış
dalgalılığı artar. Diğer taraftan rotorun yüksek zaman sabiti (değişken hızlı
sistemlerde) çıkış düzgünlüğünü arttırır. Çıkışın düzgünlüğü rüzgâr enerjisi
türbinlerinin yerleştirme şekline ve yerel rüzgâr koşullarına bağlıdır. Şebekeye bağlı
sabit hızlı rüzgâr türbinlerinin düzgünlük etkisi şebeke bağlantısının sütunlara veya
satırlara göre bağlantısıyla farklılık gösterir.

Rüzgâr santrallerinin şebekeye etkisi şebeke bağlantısı ve gerilim seviyesi

ile belirlenir. Hem gerilimin simetrik olmayışı hem de gerilimdeki dalgalanmalar ve
titreşimler göz önüne alınmalıdır. Maliyet nedeniyle rüzgâr santrallerindeki elektriksel
elemanlar alçak gerilime (1000V) göre tasarlanır. Orta ve yüksek gerilimli hatları
besleyen 100kW ile 1MW arasındaki sistemler transformatör ile şebekeye bağlanır.
380kV seviyesindeki şebekenin beslenmesi rüzgâr santralleri için bir seçenek
değildir. Şebeke bağlantılı rüzgâr enerjisi santrallerinde sadece simetrik sargılı 3 fazlı
generatörler kullanılır. Güçlü makinelerde, normal çalışmada şebeke üzerindeki
asimetrik etki ihmal edilebilir. Şebekede simetrik olmayan yükler hem senkron ve
asenkron generatörleri hem de transformatörleri ve iletim hattını bozar. Bu da uyarma
alanına ters ve iki kat hızla dönen bir döner alan oluşturur bu alan özellikle rotorda ek
kayıplara neden olur.

Eğer şebeke yükünün büyük bir bölümü rüzgâr santrallerinden besleniyorsa,

rüzgâr hızına bağlı olarak, çıkış değişkenleri gerilim dalgalanmalarına ve titreşim
etkisine neden olur. Gerilim değişimleri, rüzgâr hızının değişimi, generatör tarafındaki
anahtarlama, yükün veya generatörün şebekeye bağlanması gibi özel durumlarda
oluşur. Büyük rüzgâr enerjisi sistemlerinde (değişken hızda çalışmada) küçük rüzgâr
santrallerine oranla çıkış düzgünlüğü daha iyidir. Bu tür santrallerde, kısa süreli
gerilim değişimleri ve titreşimler ikinci derecede önemlidir. Küçük ve orta büyüklükteki
rüzgâr santralleri, büyük gruplar halinde şebekeye bağlandıklarında şebekeyi
etkilerler.

Bununla beraber, birçok ünitenin bağlantısı toplam çıkışta daha iyi

düzgünlük sağlar. Bu nedenle normal çalışmada gerilim dalgalanmalarının herhangi
bir zarar vermesi beklenmez. Tek başına çalışan rüzgâr enerjisi santralinin
çıkışındaki yüksek dalgalanmalar, zayıf şebekelerde gerilim değişimlerine neden olur.
Bu nedenle büyük ünitelerin çıkışındaki dalgalanmaların mümkün olduğunca az
olması istenir. Bu da değişken hızlı türbin ve yüksek zaman sabitli rotora sahip
generatör sistemi ile sağlanır.

Şebeke gerilimindeki periyodik veya periyodik olmayan dalgalanmalar

filamanlı lambalardaki ışığın titreşimine neden olur. Tüketiciye sağlanan gerilimdeki
dalgalanmaların sınırlandırılması gerekmektedir. Uygun santral tasarımı ve kontrol ile
bozucu etkiye sahip olan gerilim dalgalanmaları ve titreşim mümkün olduğunca
azaltılmalıdır.

Harmonikler akım ve gerilim sinüzoidal değilse oluşur. Harmonikler, lineer

olmayan empedans karakteristiğine sahip kullanıcılar, güç elektroniği elamanları ve
elektrik makinelerinin doyuma gitmesi ile oluşur. Temel frekansın tamsayı katlarına
sahip olmayan frekansa sahip sinüzoidal salınımlara iç harmonikler denir. Bu tip
salınımlara frekans çeviricileri sebep olduğu gibi elektrik makineleri de sebep olur. İç
harmonik frekanslar harmonik salınım frekansının yüksek ve düşük bantlarında
oluşur ve temel frekanstan küçüktür. Şebeke gerilimindeki distorsiyonu ölçmenin bir
yolu harmonik distorsiyonu faktörüdür. Harmonik distorsiyonu faktörü( u k ), temel
dalgası olmayan salınımın efektif değeri ile temel dalgalı salınımın efektif değerinin
oranını verir. Toplam harmonik distorsiyonu ( k(tdh) ) ise temel dalgalı salınımın
efektif değeri ile temel dalganın efektif değerinin oranını verir.

Rüzgâr santralini şebekeye bağlamanın bir yolu olan şebeke

komütasyonlu çeviriciler harmonik oluştururlar. Eğer şebeke bir veya birkaç rüzgâr
santralinin bağlantısı olarak düşünülürse, bu konfigürasyonun toplam empedansının
şebekeyi besleme sırasındaki davranışı bellidir ve bu empedans kaynaktaki dağıtım
sistemindeki ve kullanıcıdaki omik endüktif ve kapasitif yüklerin bileşimi temel
alınarak belirlenir. Bu tip bir uyarmaya kullanıcılar, reaktörler, elektrik makineleri ve
özellikle güç eviricileri neden olur. Elektrik makinelerinin şebekeye verebileceği
harmonik uygun yerleşimlerle veya özel tasarımlarla düşük tutulabilir. Bu nedenle
rezonans uyarımına hem rüzgâr santrallerinde kullanılan frekans çeviricilerinin hem
de güç elektroniği devrelerinden oluşan tüketici sistemlerin neden olduğu söylenebilir.

Elektronik güç çevrim sistemlerinin kullanılması yüksek verim ve iyi kontrol

gibi avantajlar sağladığı gibi özellikle şebeke geriliminin bozulmasına neden olmak
gibi dezavantajları da vardır. Zayıf şebekelere bağlı yüksek performanslı frekans
çeviricileri, şebekedeki harmonik geriliminin artmasına neden olur. Çalışma hatalarını
sisteme arıza etkilerini engellemek için harmonik akımları düşük tutulmalıdır. Bu
amaçla şebeke etkisini azaltan özel sistemler kullanılmalı veya varolan harmonikler
pasif devrelerle azaltılmalıdır.

Kapasiteler harmonik filtresi olarak kullanılmasa bile büyük önem taşır,

motorların ve generatörlerin endüktif reaktif gücünü kompanze ederler ve güç
faktörünü iyileştirirler. Frekanstaki ve kapasitedeki artış düşük empedanslara neden
olur. Bu harmonik akımlarını etkilemez fakat temel dalgayı etkiler. Dolayısıyla
kompanzasyon kapasitelerinin filtre etkisi vardır. İyi filtreleme yöntemlerinden biriside
kapasitif ve endüktif elemanların seri bağlanması ile sağlanır. Bu şekilde elde edilen
filtre seri rezonans filtresidir. Bu filtreler rezonans frekansına yakın çok küçük
empedanslara sahiptir. Rezonans frekansının altında, filtre kapasitif davranış gösterir
rezonans frekansının üstünde ise endüktif davranış gösterir. Seri rezonans filtreleri
dar frekans aralığında filtre edilecek akımlarda kullanılır. Bu nedenle filtre devresinde
kullanılacak kapasite düşük tutulmalıdır. Geniş frekans bandındaki akımları
şebekeden temizlemek için geniş band geçiren filtreler kullanılmalıdır. Geniş band
filtrelerinin davranışı düşük frekanslarda kapasitör ile yüksek frekanslarda direnç ile
karakterize edilir. Eğer değişik rezonans frekanslı filtreler kullanılırsa paralel bağlantı
nedeniyle, paralel bağlantı rezonansı oluşur. Bu durum paralel bağlı filtrelerden
endüktif ve reaktif empedans bileşenlerinin eşit olması halinde oluşur.
 Rüzgâr santrallerinin şebekeye bağlantısın yapılması aşamasında çıkış
dalgalanmalarını, harmonikleri ve grilim değişimlerini en aza indirecek tasarım
yapılmalıdır. Çıkış dalgalanmalarını ve gerilim değişimlerini en aza indirecek
tasarımda büyük önem taşıyan hakim rüzgâr yönü, ortalama rüzgâr hızı ve rüzgâr
frekansı için iyi bir fizibilite çalışması yapılmalıdır.

6.RÜZGÂR ENERJİSİ ÇEVİRİCİLERİNİN ŞEBEKEYE ETKİLERİ

Rüzgâr enerji santrallerinin şebekeye bağlanması şebekeyi olumsuz yönde

etkiler.

Bu etkiler;

• Harmonikler

• Gerilim dalgalanmaları

• Kısa devre gücündeki gelişmeler

• Gerilim simetrisizliği

• Çıkış değişiklikleri ‘ dir.

Rüzgâr enerjisi santralleri normal çalışma koşullarında, kısmi veya tam yükte,
santralin dizaynına bağlı olarak 10Hz ile 1kHz arası çıkış verir. Çıkış dalgalanmaları,
genlikleri ve değişme oranları ile belirlenir. Rüzgâr enerjisi santrallerinin 50kW
civarında şebekeye direk bağlı sabit hızla çalıştığında, doğrııltucu1u ve eviricili
değişken hızlı senkron generatöre oranla çıkış dalgalanması azdır. Daha büyük
asenkron generatörlerde kaymanın küçük değişikliklerinde çıkış dalgaları artar.
Rotorun yüksek zaman sabiti, değişken hızlı sistemlerde çıkış düzgünlüğünü arttırır.
Rüzgâr santrallerinin çıkış davranışları rüzgâr hızına ve türbinlerin yerleşimine,
çıkışın düzgünlüğü ise rüzgâr enerjisi türbinlerinin yerleştirme şekline ve yerel rüzgâr
koşullarına bağlıdır. 33

6.1.Gerilim Seviyesi

Rüzgâr enerjisi santrallerinde maliyet sebebiyle elektriksel elemanlar alçak

gerilime (1000V) göre tasarlanır. Orta ve yüksek gerilim hatlarını besleyen 100kW ile
1MW arasındaki sistemler trafo ve şebekeye bağlanır.

6.2.Gerilim Simetrisizliği

Şebeke bağlantılı rüzgâr santrallerinde sadece simetrik sargılı 3 fazlı

generatörler kullanılır. Güçlü makinelerin şebeke üstüne yaptığı asimetrik etki ihmal
edilebilir. Simetrik olmayan yükler şebekeye bağlı olan senkron ve asenkron
generatörleri, trafoları iletim hattını bozar, sisteme negatif bir alan yaratır. Uyarma
alanına ters ve iki kat hızla dönen döner alan oluşturulur ve rotorda ek kayıplar
oluşur.

6.3.Gerilimdeki Değişmeler ve Dalgalanmalar

Eğer şebeke yükünün büyük bir kısmı rüzgâr santrallerinden karşılanıyorsa

rotor hızına bağlı olarak çıkış değişkenleri gerilim dalgalanmalarına ve titreşim
etkisine neden olur. Büyük rüzgâr enerji sistemlerinde değişken hızlı çalışmada yani
rüzgâr hızının çok değişken olduğu durumlarda çıkış düzgünlüğü küçük santrallere
oranla daha iyidir. Küçük ve orta büyüklükteki rüzgâr enerji santralleri büyük gruplar
halinde şebekeye bağlandıklarında şebekeyi etkilerler. Bununla beraber birçok
ünitenin bağlanması çıkışta daha iyi bir düzgünlük verir. Normal çalışmada gerilim
dalgalanmalarının herhangi bir zarar verilmesi beklenmez. Tek başına çalışan rüzgâr

enerjisi santralinin çıkışındaki yüksek dalga1anmalar, zayıf şebekelerde gerilim

değişimine sebep olur. Büyük ünitelerin çıkışındaki dalgalanmaların az olması istenir.
6.4.Titreşim Etkisi

Periyodik olan ve olmayan dalgalanmalar filamanlı lambalardaki ışığın

titremesine neden olur. Bu gerilimdeki sapmaların sınırlandırılması gerekmektedir.
Uygun santral tasarımı ve kontrol bozucu etkiye sahip olan dalgalanmaları ve titreşim
mümkün olduğunca azaltılmalıdır.

6.5.Harmonikler

Bir döner makinenin oluşturduğu harmonikler ilke olarak makinenin stator ve

rotorundaki olukların neden olduğu manyetik relüktansdaki değişimlerle ilişkilidir.
Harmonik üretiminde başlıca iki neden vardır.

1-Alan şekli

2-Ana devrelerle kaçak yollardaki doyma

6.5.1.Senkron makinede üretilen harmonikler

Harmonik, EMK genliği, harmonik akısı, sargının etkili elektriksel dağılımı,

kutup ayağı ve fazlar arası bağlantı metodu ile belirlenir. Oluk harmonikleri stator
nüvesinin eğimi değiştirilerek, kutup yüzeyindeki sindirici barların merkez hattının yer
değiştirilmesi ile kutup ayaklarının şekillendirilmesiyle, oluk malzemesi olarak çelik
malzeme kullanılmasıyla azaltılabilir.

6.5.2.Asenkron makinede üretilen gerilim harmonikleri

Bir asenkron motorun stator senkron döner alan hızı, frekans ile dalga
boyunun hızına eşittir. Harmonikler elektriksel asimetri nedeniyle ortaya çıkmaktadır.
0,9 birim hızında dönen 6 kutuplu rotoru sargılı bir asenkron motor için rotor sargısı
tarafından üretilen harmonik genlikleri ve bunun nedenleri aşağıdaki tabloda
verilmiştir.

Tablo 6.1 Rotoru Sargılı Asenkron Motorda Üretilen Akım Harmonikleri

Frekans Ana Dalgaya Göre

%akım değeri
[Hz] Neden

20 3.0 Kutup Dengesizliği
40 2.4 Rotor-Kutup Dengesizliği
50 100.0 Temel Bileşen Karşıtlığı
80 2.3 Kutup Dengesizliği
220 2.9 5. ve 7. Harmonkiler
320 3.0 Karşıtlık
490 0.3 11. ve 13. Harmonikler
590 0.4 Karşıtlık

Harmonikler,

1.Kondansatör guruplarının yalıtkanlarının bozulmasına veya kondansatörün aşırı

yükten dolayı kötü çalışmasına,

2.Taşıyıcı yük sistemleri ve dalga kontrolünde parazite, yük kontrolü, ölçme ve

uzaktan anahtarlama yapan sitemlerin kötü çalışmasına,

3.Asenkron ve senkron makinelerde aşırı ısınmaya ve kayıplara,

4.Rezonans nedeniyle sistemde aşırı gerilim ve aşırı akımlara,

5.Sistemde oluşturduğu aşırı gerilimden dolayı kullanılan iletkenlerinin yalıtkanlarının

bozulmasına,

6.İletişim sistemlerinde parazitlere,

7.Endüksiyon ölçü aletlerinde hatalara,

8.Rölelerin kötü çalışmasına,

9.Motor denetleyicilerinde ve güç istasyonları uyarım sistemlerinde parazite,

10.Asenkron ve senkron makinelerde mekaniksel titreşimlere,

11.Ateşleme devrelerinin kararsız çalışmasına neden olur.

7. RÜZGÂR TÜRBİNLERİNİN ÇEVRE ETKİLERİ

Rüzgâr santrallerinin olumlu ya da olumsuz çevre etkileri vardır. Çeşitli

kanunlarla bu etkiler sınırlandırılmıştır. Yasalara göre de enerji ve tabi kaynaklar
tarafından izin verilen sermaye şirketleri ve kendi faaliyet alanında enerji ihtiyacını
karşılamak üzere elektrik üretim tesisi kurup, elektrik tesisi kuran izinli tüzel kişiler
elektrik enerjisi üretebilirler.

7.1 Kaplanan Alan

Rüzgâr türbinlerinin yıllık enerji kazancının metre kareye bölümüyle bulunan

değer kaplanan alan bakımından rüzgâr türbininin kalitesini belirtir. Termik
santrallerle karşılaştırılırsa aynı birim alandan elde edilen güç on kat daha azdır.
Fakat rüzgâr türbininin altındaki alanda tarım ve hayvancılık için kullanılabileceği ve
rüzgâr türbininin nominal güçlerinin artmasıyla kaplayacakları alanın azalacağı
dikkate alınmamıştır. Bu hesaplar göz önüne alındığında bu değer termik santralin
değerine yaklaşacaktır. 37

Ayrıca Türkiye yıllık enerji ihtiyacım %10’ u olan 12.9 milyar kWh enerjinin
rüzgâr türbinlerinden karşılandığı varsayılırsa gerekli olan rüzgâr türbini sayısı 9204
ve kaplanan alan 12 km 2 ve bu alanın Çanakkale’deki yüzölçümü olan 36 km 2 ile
karşılaştırılması kaplanan alanının abartıldığını göstermektedir.

7.2 Pervane Kanadının Kopması

 Pervane kanatları, türbin yükünün şebeke bağlantısının aniden kesilmesi gibi
durumlarda, aniden ortadan kalkması ve frenleme sisteminin görevini yapmaması
sonucu pervane mili devir sayısının izin verilen değeri aşması durumunda
kopabilmektedir. Sadece 1941 yılında Smith-Rutnam Rüzgâr Türbininde olmuştur.
8000kg. kütleli kanat 230 metre uzağa uçmuştur. Rüzgâr türbinlerinin yerleşim
birimlerinin uzağa yapılması kanat kopmasını büyük tehlike olmaktan çıkartmıştır.

7.3 Gürültü

Ses, titreşim yapan bir kaynağın hava basıncında yaptığı dalgalanmalar ile
oluşan ve insanda işitme duyusunu uyaran fiziksel bir olaydır. Gürültü ise de
istenmeyen ses spektrumu olarak tanımlanır. Gürültü kontrol yönetmeliğine göre
gürültü kaynağı olarak belirlenen malzemelerini imal edenler, kullananlar, belirlenen
en yüksek ses düzeyini aşıp aşmadıklarını denetlenebilmesi amacıyla düzenli gürültü
ölçmelerini yaptırarak belgelendirmek zorundadırlar. Yapılan hesaplamalar imalat
hatası yapılmadığı sürece rüzgâr türbinlerinin gürültü açısından insanları rahatsız
etmediğini ortaya koymuştur.

7.4 Süreksizlik

Yeryüzünde bir noktadaki rüzgâr hızı her an değişebildiği gibi önceden tam
olarak da bilinmesi mümkün değildir. Bu da rüzgâr elektriği üreten bir rüzgâr
türbininden elde edilen elektrik enerjisi miktarının devamlı değişmesine ve önceden
bilinememesine neden olmakta, rüzgâr enerjisinin süreksizliğinin ve güvenilmezliğinin
bu şekilde yorumlanmasına yol açmaktadır. Bu ifade bir tek rüzgâr türbini söz konusu
olduğunda doğrudur. Türkiye’ nin rüzgâr enerji potansiyeli yüksek olan alanlarında
dağınık olarak kurulacak ve aynı şebekeyi besleyecek rüzgâr türbinlerinde bu
problem en aza indirilir.

7.5 Kuş Ölümleri

 Gözlemler rüzgâr türbini çevresinde yaşayan kuşların türbinlere alıştığını
göstermektedir. Yerli olmayan göçmen kuşlarında en az 200 metre yüksekten uçtuğu
düşünüldüğünde rüzgâr türbinleri kuşlar için tehlikeli değildir.

7.6 Gölge Etkisi

Tüm yüksek binalar gibi rüzgâr türbinleri de gölge etkisi göstermektedirler.

Rüzgâr türbininden 500 ile 1000 metre kadar uzakta bu etki yok denecek kadar azdır.

7.7 Televizyon Yayınları

Büyük yapılar gibi rüzgâr türbinleri de verici alıcı arasında bulunmaları

durumunda televizyon yayınlarının izlenmesinde problem yaratmaktadır. Etkileme
mesafesi pervane yarıçapı ve televizyon sinyallerinin dalga boyuyla doğru orantılı
artmaktadır.

7.8 İklime Etki

Betz'e göre, rüzgâr türbinlerinden optimum enerji el etmek için pervane öncesi
üç birimlik rüzgâr hızı pervane sonrası bir birime iner. Bu nedenle rüzgâr türbinlerinin
iklime etki ettiği doğrudur. Fakat bu etki ihmal edilecek düzeydedir.

8. TÜRBİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ

Rüzgâr türbinleri; bir rotor, bir güç şaftı ve rüzgârın kinetik enerjisini elektrik
enerjisine çevirecek bir alternatörden oluşur. Rüzgâr, rotordan geçerken aerodinamik
bir taşıma kuvveti oluşur ve rotoru döndürür. Bu dönel hareket jeneratörü hareket
ettirir ve elektrik üretir. Türbinlerde ayrıca, dönme oranını ayarlayacak ve kanatların
hareketini durduracak bir rotor kontrolü bulunur. Rüzgâr şiddeti yükseklikle arttığı için
rüzgâr türbinleri kule tepelerine yerleştirilir. Betz yasasına göre rüzgâr türbini, rüzgâr
kinetik enerjisinin en fazla %59’unu mekanik enerjiye çevirebilir. Günümüzde
kullanılan rüzgâr türbinlerine bu oran %10 ile %30 arasında değişmektedir. Son
yıllarda bu oranı %40–50’ye çıkarmak için türbin tasarımı konusunda ciddi
araştırmalar ve çalışmalar yapılmaktadır.

8.1 Türbini Döndürme Mekanizması

Rüzgâr türbinleri rotor kanatları rüzgârı yavaşlatarak enerjisini alırlar. Bu bir

kuvvetin rüzgâra uygulanması suretiyle olur ve rüzgâr aynı kuvveti kanatlara aktarır.
Bir hava akımının yolundaki nesneler rüzgâr yönündeki kuvvet olarak adlandırılan
sürüklenme kuvvetini gösterir. Sürüklenme kuvveti rüzgârın rüzgâr yönündeki düzenli
itici kuvvetidir. Ama orada “lift” olarak adlandırılan başka bir kuvvet daima rüzgâr
yönüne dikey yönde etki eder. Yatay eksenli rüzgâr türbinleri kanatları hiçbir zaman
rüzgâr yönünde hareket etmez, yani sürüklenme kuvvetinden yarar elde
edemezsiniz. Onun yerine kaldırma kuvvetini kullanın.

Bir kanat dizaynında, bizim chord ve kanadı yerleştirmemiz için her bir sırada
merkez boyunca kanadın belirli aralıklarda beta açısının ayarlanması gerekir.
 Şekil 8.1 Rotor kanadı.

Karşıdan esen rüzgâr kanadın dönmesini gücüyle sağlar. Sürüklenme kuvveti

kanadın hareketine karşı koyar. Kaldırma kuvveti kanadın hareketini destekler.

Şekil 8.2 Rotor kanadına gelen kuvvetler.

Rotor kanatları farklı form ve açılarda yapılabilmektedir. Rotor kanatlarının test

edilebilmeleri için rüzgâr tünelleri kullanılır. Rüzgâr tünelleri büyük boyutlarda
binaların içerisine kurulabilir. Rüzgâr tünelleri prototip kanatlar için küçük
boyutlarda da yapılabilmektedir. Küçük rüzgâr tünelleri için en önemli özellik
rüzgâr hızının tünel içerisinde homojen olarak dağılımıdır.

Kanat yapımında öncelikle kanat profilleri hazırlanır ve kanat genişlikleri

hesaplanır. Kanat genişliklerinin hesaplanmasında aşağıdaki bağıntılar kullanılır.

80
B=
λ2 (8.1)

80
= √ B (8.2)

Bu eşitlikte B kanat sayısını  uç hız oranını ifade etmektedir.

Bulduğumuz  değerlerini aşağıdaki eşitliği kullanarak yerine koyarsak;

 4. D
C=
λ2 . B (8.3)

Her bir  ve B değeri için kanat genişlikleri bulunur. Bu eşitliklerde D rotor

çapını ifade etmektedir. Kökteki kanat genişliği değerinin fazla bir önemi
yoktur, sadece uçtaki değerden büyük olması gerekir.

8.2 Pervane Hızı

Modern rüzgâr türbinleri elektrik şebekesine iki türlü bağlanabilmektedir.

Birincisi, rüzgâr türbini jeneratörünün, sabit hızda dönerek basit bir şekilde doğrudan
senkronizasyon yöntemi ile şebekeye bağlanması; ikincisi, jeneratör ile şebeke
arasındaki bağlantının, dönüştürücü sistemin de yardımı ile değişken pervane
hızlarında (yani rüzgâr hızlarında) bağlanmasıdır.

8.2.1 Değişken hızlı pervaneler

Rüzgâr türbinleri için en iyi aerodinamik verimin belirlenmesinde kullanılan

temel yöntem rüzgâr türbini pervane uç hızı ile (tip speed) rüzgâr hızı arasındaki
oranı en iyi şekilde belirlemektir (uç hız oranı - tip speed ratio, λ). Maksimum
aerodinamik verimi yakalayabilmek için pervanenin dönme hızını rüzgâr şiddetine
göre değiştirmesi gerekir; yani düşük hızlı rüzgârlarda düşük şiddette pervane hızı;
yüksek hızlı rüzgârlarda ise, büyük şiddette pervane hızı meydana gelmelidir.
Günümüzde kullanılan rüzgâr türbinlerinde bu durum ancak değişken hızlı pervane
kullanımı ile mümkün olabilmektedir. Bu tip rüzgâr türbinleri, dönüştürücü sistemler
ile çift beslemeli indüksiyon jeneratörler kullanırlar.
Değişken hızlı pervaneleri sabit hızlı pervanelere göre bazı avantajlara
sahiptir. Bu avantajlar; daha fazla enerji kazanımı, nominal güç işlemi sırasında çok
küçük bozulmalar, hamleli rüzgârlara karşı daha düşük yüklenmeler, düşük şiddetteki
rüzgârlarda daha az gürültü sayılabilir.
 8.2.2. Sabit hızlı pervaneler

Sabit hızla dönen pervaneler basit yapıdadır, çünkü pervane hızı şebeke
frekansına göre ayarlanır. Uç hız oranı λ, çalışma sırasında sabit kalmayabilir, yani
en iyi aerodinamik verim sadece sabit bir rüzgâr hızında alınır. Dolayısıyla türbin için
hesaplanmış özel rüzgâr hızı dışındaki değerlerde tam verim alınamaz. Rüzgâr
türbini çalışırken en iyi aerodinamik verimliliği alabilmek için, türbin üreticileri çift-sabit
hızlı indüksiyon jeneratör kullanmışlardır. Bu durum, pervane hızının iki adımda
değişmesine imkân tanımaktadır. Düşük rüzgâr hızlarında jeneratör düşük hızlarda
hareket ederken; yüksek rüzgâr hızlarında yüksek dönme hızlar ile çalışmasını
sürdürmektedir. Pervane hızının, sabit bir veya iki adımda kontrolü kolaydır.
Günümüzde kullanılan rüzgâr türbinlerinin büyük bir çoğunluğu sabit hızlı pervane
sistemine göre tasarlanmıştır.

Sabit hızlı pervane sisteminin avantajlarını şöyle sayabiliriz:

- Herhangi bir pervane hız kontrol sistemi gerektirmemesi,
- Güçlü şebeke (grid) sistemi nedeni ile basit bir pervane hız düzenlemesine ihtiyaç
duyması,
- Sadece düşük hızlı pervane kontrolü gerektirmesi,
- Daha ekonomik bir sistem olması.

8.3 Faydalanılabilir Güç Bağıntısı

Rüzgâr enerjisinden çok eskilerden beri yararlanılmaktadır. Rüzgâr enerjisinden

iki farklı şekilde yararlanılabilir. Bunlardan biri rüzgâr enerjisinin mekanik enerjiye
dönüştürülmesi ve diğeri de rüzgâr enerjisinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir.
Rüzgâr enerjisinden yararlanmak için elektrik enerjisine dönüştürülmesi gerekir.
Rüzgâr enerjisi, türbini yardımı ile önce mekanik enerjiye ve ardından da bir jeneratör
kullanılarak elektrik enerjisine dönüştürülür. Rüzgâr türbinleri, rüzgâr gücünü mekanik
enerjiye daha sonra da elektrik enerjisine dönüştüren enerji makineleridir.

Rüzgârın hızına bağlı olarak taşıdığı enerji miktarı da değişmektedir. Rüzgâr

türbinleri eksenlerinin konumlarına göre yatay eksenli rüzgâr türbinleri ve düşey
eksenli rüzgâr türbinleri diye ikiye ayrılır. Her iki türbin çeşidinden de elde
edilebilecek maksimum güç bazı teoremler yardımı ile hesaplanabilir. Yatay eksenli
türbinlerden elde edilebilecek maksimum güç, Betz teoremine göre
hesaplanmaktadır. Bu teoreme göre yatay eksenli türbin en ideal güç dönüşüm
türbini olarak kabul edilmekte, kanat sayısı ve kaldırma kuvvetinin direnci bazı
kabuller sonucu hesaplanmaktadır. Türbinin rotoru tarafından süpürülen bütün alan
ve aradaki rüzgâr hızı üniform kabul edilmekte ve rotor çıkışında yine eksen yönünde
kabul edilmektedir. Rüzgâr türbininde girişteki kütle akışı ile kanatlar arasında ve
çıkıştaki kütle akışı, akış hacminin her yerinde daima sabittir. Buna göre enerji
denklemleri yazılabilir:

Şekil 8.3 Rüzgâr pervanesi ve rüzgâr hızının değişimi

Rüzgârın rotora girmeden önceki hızı V1 olsun. Rotorun kanatları tarafından

süpürülen bütün S alanı boyunca üniform kabul edilecek ve rotorun arasında geçen
rüzgârın hızı V olsun. Rotor çıkışındaki rüzgârın hızı da V2 olsun. Rotor arasında
geçmeden önceki havanın kesit alanı S1 ve rotor çıkışındaki iş gören havanın kesit
alanı S2 olarak tanımlanır. Rotora girmeden ve rotor arasındaki hava akış halinde
olduğu için sıkıştırılamaz kabul edilir. Rotor tarafından üretilen mekanik enerji,
sadece rüzgârın kinetik enerjisinin düşmesiyle elde edilir [Freris, 1990; İlkılıç, 1990].
Buna göre V2’nin V1’den daha büyük olması gerekmektedir. Rotor arasında geçen
havanın akış alanı girişten çıkışa doğru yükselmektedir. Bu iki alanın içindeki akış
için süreklilik denklemi yazılırsa;

S1V1=S2V2=SV (8.4)

Euler teoremine göre rüzgâr tarafından rotordan harcanan kuvvet,

F  S V V1-V2) (8.5)

olur. Rotor tarafından absorbe edilen güç;

P = FV=  S V2 V1-V2) (8.6)

olur. Bu güç rüzgârın kinetik enerjisinden alınmaktadır. Rotor girişinden rotor çıkışına
kadar kinetik enerji değişim miktarı ikisinin farkına eşit olur.

E =(0.5)SV2V1-(0.5)SV2V2 =(0.5)SV2(V1 - V2) (8.7)

Burada  S V = m (kg/s) rüzgârın akış kütlesidir. Rotordaki rüzgârın hızı veya

ortalama hız,

V 1 +V 2
V= 2 olur ve bu değer (4) ifadesinde yerine yazılırsa,

E = (0.25) S (V12 - V22) (V1- V2) (8.8)

elde edilir. Elde edilen bu bağıntı güç formülüdür ve buradaki V1 giriş hızıdır. Burada
değişken olan hız V2 hızıdır. V2’nin bir fonksiyonu olan P gücünün hesaplanması için
eşitliğin iki tarafının diferansiyeli alınır
 dP
dV 2 = (0.25) S (V12 - 2V1V2 - 3V22) (8.9)

Elde edilen bu ifade sıfıra eşitlendiği zaman denklemin iki çözümü mevcuttur.

dP 1
dV 2 = 4  S (V12 - 2V1V2 - 3V22 ) = 0 (8.10)

Denklemin ilk çözümü için V2 = -V1 olur ve (-) olduğu için fiziksel bir anlamı yoktur.

V1
İkinci çözüm V2 = 3 olur ve bu değer maksimum gücü elde etmek için kullanılır.
Bu değer güç formülünde yerine yazılırsa,

8
Pmax= 27  S V13 (8.11)

Maksimum güç formülü elde edilir. Havanın yoğunluğu  = 1.25 kg/m3 değeri
denklemde yerine yazılırsa rüzgâr hızına bağlı olarak maksimum güç (9) formülü elde
edilir.

Pmax = 0.37 S V13 (8.12)

Rotor arasındaki rüzgârın yönü eksen yönünde ve S alanı üzerinde üniform

kabul edilir. Rüzgâr türbininin tipi ne olursa olsun ana elemanı kanattır. Onun daha iyi
anlaşılabilmesi için ve özellikle kanadın optimum boyut ve şeklinin seçimi için kanat
aerodinamiğinin bazı temel bilgilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bulun-an bu Betz
formülü kanat yapısının metodu hakkında bilgi vermez.

8.4 Rüzgâr Türbinin Matematiksel Modellenmesi

Bu bölümde verilen temsili bir rüzgâr türbini ele alınıp, matematiksel

formülasyonu elde edilecektir.
 Jeneratör
Şekil 8.4 Genel Türbin Görüntüsü

Şekil 8.5 Dişli Yapısı

Şekil 3.2 de görüldüğü üzere, dişlilerin kontak noktasındaki hızların eşit

olması gerektiği fikrinden hareketle aşağıdaki ilişki yazılabilir,

r1w1  r2 w2 (8.4.1)

Burada w 1 , w2 dişlilerin açısal hızlarını, r 1 , r2 ise dişlilerin yarıçaplarını

temsil etmektedir. Yine Şekil 3.2 de görüldüğü üzere, dişliler vasıtasıyla şaftlardaki
tork yerine güç transferinin gerçekleştiği bilindiğinden aşağıdaki ilişkiyi
yazabiliriz,
(
GÜÇ) 1 = (GÜÇ ) 2 T 1 W 1 =T 2 W 2 (8.4.2)

Burada T 1 , T2 dişlilerin momentlerini(torklarını) göstermektedir.

2 r2  n2 d  r2 n2
 
2 r1  n1d  r1 n1
(8.4.3)

Şekil 1.4 deki sisteme Newton un 2. kanunu uygulanırsa aşağıdaki eşitlikler

elde edilir.

dw d 2
 moment  J m a  J m dt  J m d dt 2

Biz bu çalışmada

d d  2
  ,a  ,a ,
dt dt t 2 (8.4.4)

notasyonları seçilmiştir;

Tm  T  Bm  K m  J m a  J m  J m (8.4.5)

Tp  Te  J e
 e  Bee  K e e
(8.4.6)

T
Formüllerde gecen Tm , T , p ve Te ifadeleri: rüzgârın oluşturduğu tork, dişli
kutusunun girişindeki tork, dişli kutusunun çıkışındaki tork ve jeneratörün giriş torku
şeklinde tanımlanır. Burada (8.4.5) ifadesi türbin pervanesi ile dişli kutusu girişi
arasında yazılan moment denklemidir. Benzer şekilde (8.4.6) ifadesi de dişli kutusu
çıkışı ile jeneratör arasında yazılan moment denklemidir. (8.4.2) bahsedilen ifade
Şekil 3.5 deki dişli için yazılırsa;

T   Tpe
(8.4.7)

e T e
T  Tp  
 Tp 
(8.4.8)

Formülasyonu elde edilir. (3.4.8) denkleminden

e
 
 (8.4.9)

olarak tanımlanırsa,

T

Tp
(8.4.10)

elde edilir.
Burada (3.4.5) ve (3.4.6) ifadeleri uygun matematiksel işlemler uygulanıp gerekli
düzenlemeler yapıldığında aşağıdaki eşitlikler elde edilir.

Tm  T   Bm 2  K m  J m (8.4.11)

Tpe  Te  J e ee  Be 2e  K e ee

(8.4.12)

(8.4.11) ve (8.4.12) İfadelerini bir matematiksel eşitlik sistemi şeklinde düşünüp

uygun matematiksel işlemler ve sadeleştirmeler yapılıp ortak bir çözüm yaptığımızda
aşağıdaki denklemi elde etmiş oluruz.
Tm  Tee  J m  J e  Bm 2  Bee2  K m  K eee (8.4.13)

(3.4.9) ifadesinde uygun matematiksel değişimler yapılırsa:

e e 
e             e     e
   (8.4.14)

(3.4.14) ifadesinde matematiksel düzenlemeler yapılırsa

d e   d   e    c   e   (8.4.15)

İfadesi elde edilir. Bu ifadede c sabiti ihmal edildi. (8.4.9) ve (8.4.15) ifadesindeki
notasyonları (8.4.13) numaralı ifadeye uygulayıp gerekli işlemler ve sadeleştirmeler
yapıldığında (8.4.16) numaralı eşitlik aşağıdaki gibi elde edilir.

Tm  Te  J m

  J e
  Bm 2  Be 2 2  K m  K e (8.4.16)

(8.4.14) numaralı eşitlikte gerekli matematiksel düzenlemeler yapıldığında:

 Tm  Te     J m  J e 2  
   2  Bm  Be 2    K m  K e 2  
(8.4.17)

  Tm  Te    J m  J e 2      Bm  Be 2    K m  K e 2  

(8.4.18)

(8.4.16) numaralı eşitlikte uygun notasyonları aşağıdaki gibi tanımlayalım.

J  J e  J m  2


B  Bm  Be 2 

K  K m  K e 2 
(8.4.19)

(8.4.19) numaralı gösterimleri (8.4.18) numaralı eşitlikte uygulamasını

yaparsak:

Tm  Te   J   B   K (8.4.20)

(8.4.20) eşitliği elde edilir.

Tm  Pm , eTe  Pe (8.4.21)

Olduğundan (8.4.22) ifadesi elde edilir.

Pm Pe
 J   B  K  
 e (8.4.22)

(8.4.22) eşitliğinde uygun işlemler yapılarak düzenleme yapılırsa:

1 Pm  Pe B K
     
J  J e L J (8.4.23)

(3.4.23) eşitliği elde edilir. Jeneratörün gücü

Pe

Pe  K e C  I f  (8.4.24)
olarak verilmektedir

C If  If
Burada fonksiyonu akımı ile lineer olarak değiştiği kabul
edildiğinden

C  I f   K3 I f K 3 =sabit)
, ( (8.4.25)

ifadesi yazılabilir. (8.4.24) ve (8.4.25) denklemlerinden,

Pe
 Pe  K K 3e I f   K K 3 I f
e (8.4.26)

(8.4.26) ifadesi (8.4.23) ifadesinde yerine yazılırsa

1 Pm  B K
   K K 3 I f    
J  J L J (8.4.27)

ifadesi elde edilir. (8.4.27) denklemi ile verilen jeneratör gücü Pe nin bağlı olduğu
If
akımı (8.4.28) ile verilen bir voltaj kaynağından beslenir

dI f dI f 1
L  I f Rf  u f   uf  I f Rf
dt dt L (8.4.28)

ifadesi elde edilir.

C p max
Türbinin gücü, performans (güç) katsayısı cinsinden aşağıdaki şekilde
verilmektedir
 1 R 5 3
Pm  C p max   Pm  K   3
2 opt
(8.4.29)

burada,

1 R5
K  C p max 
2 opt (8.4.30)

olarak tanımlanmaktadır.
(8.4.29), ifadesi (8.4.27) denkleminde yerine konursa

K 2  B K
    K K 3 I f    
J J J J (8.4.31)

elde edilir. Bu durumda

  
K  B K
    2  K K 3 I f    
J J J J
1
I f  u f  I f R f
L (8.4.32)

K 2

durum denklemleri elde edilir. (8.4.32) durum denklemlerindeki J
terimi lineer olmayan bir terimdir. Bu durumda, durum denklemleri referans şartları
civarında lineerleştirilmelidir. (8.1.32) numaralı lineer olmayan durum denklemlerinin
lineer hale getirilip Matlab-Simulink yazılımı kullanılarak modellenmesi ve
simülasyonunun yapılabilir.
KAYNAKLAR

Focus Dergisi 1998 (Sayı 6 ),

Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi,
University, Santa Clara, CA June 1997,
Murat AĞÇAY, 2007, Bitirme Tezi-EMO Proje Yarışması, Yıldız Teknik Üniversitesi,
İlkılıç, C. , 1990, Rüzgâr Enerjisinin Mekanik Enerjiye Dönüştürülmesi, Yüksek
Rüzgâr Enerjisi Sempozyumu, 5-7 Nisan, İzmir, Bildiriler Kitabı,
Rüzgâr Enerjisi Sistemleri, Tübitak Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Uyar,T.S
(1985),
http://www.belgeler.com/blg/mkz/bir-ruzgar-turbininin-modellenmesi-simulasyonu-ve-
kontrolu-modeling-simulation-and-control-of-a-wind-turbine,
http://www.belgeler.com/blg/bn0/ruzgar-turbini ,
http://www.elektrik.gen.tr/icerik/r%C3%BCzgar-enerjisi.