Professional Documents
Culture Documents
Hazırlayan
Muammer SALİM
0730203083
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Nilüfer AVŞAR NEGİZ
ISPARTA–2011
ÖNSÖZ
Görev yaptığım 60.Yıl Sadık Doğan Kız Yetiştirme Yurdu Müdürü Sayın
Yıldız AKSOY’a şahsıma gösterdiği anlayış, meslektaşım Sayın Arif LAÇİN’e
değerli önerileri, Psikolog Sayın Arife GÜNBEY’e yardımları için ayrıca
teşekkürlerimi sunarım.
Beni hayatımın her anında her anlamda destekleyen çok sevdiğim annem
Zeynep SALİM ve babam Yusuf SALİM’e şükranlarımı sunuyorum. Onların
üzerimdeki emeklerini hiçbir zaman unutmayacağım.
Son olarak çalışmam boyunca kendilerini ihmal ettiğim, yoğun süreç boyunca
beni cesaretlendiren, en umutsuzluğa düştüğüm anda varlıkları ve telkinleri ile bu
çalışmanın ortaya çıkmasında sebep olan iki güzel insana; eşim Esma ve kızım
Beyza’ya sonsuz sevgi ve minnet duygularımı sunuyorum. İyi ki varsınız.
i
ÖZET
Muammer SALİM
ii
ABSTRACT
Muammer SALİM
Protection of children who are at risk and maintaining their welfare are the
most important social issues at the contemporary societies. In order to tackle this
problem, states develop policies towards child protection systems and they apply
these policies in providing welfare to the children. In Turkey, Social Services is
responsible for development and application of central plan and policies towards
child protection issues.
This study, handles public policies towards child protection system with
regard to services provided by Social Services.
Our study consists of four parts. In the first part, child and child protection
consepts are handled. Childhood perception which has changed in time is addressed
and policies which have been developed are looked into from an historical
perspective. In the second part, information is presented about the origins of child
protection system in Turkey. In the third part, legal foundation for child protection
systems in Turkey has been handled. And the finally is last part, child protection
services by Social Services and Child Protection Agency related to child protection
issues are presented. As a result, to conculute the policies developed towards
children in need of protection has concentrated on institutional care, recently services
that children supported with in the families come front.
iii
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
ANY : Ayni Nakdi Yardım
BSRM : Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi
BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı
Çev. : Çeviren
ÇHB : Çocuk Hakları Beyannamesi
ÇHS : Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
ÇOGEM : Çocuk ve Gençlik Merkezi
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
Edt. : Editör
EGM : Emniyet Genel Müdürlüğü
KBRM : Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi
KMÇ : Korunmaya Muhtaç Çocuk
MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
s. :Sayfa Numarası
SHÇEK : Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
SSYB : Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK : Türk Ceza Kanunu
TÇEK : Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu
TMK : Türk Medeni Kanunu
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
t.y : Tarih Yok
iv
TABLOLAR DİZİNİ
Sayfa No
v
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ ........................................................................................................ i
ÖZET ......................................................................................................... ii
ABSTRACT ............................................................................................... iii
KISALTMALAR ....................................................................................... . iv
TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................... v
İÇİNDEKİLER .......................................................................................... vi
GİRİŞ ......................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
KORUNMAYA MUHTAÇ ÇOCUKLAR KAVRAMI VE ÇOCUK KORUMA
POLİTİKALARININ ORTAYA ÇIKIŞI
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE'DE ÇOCUK KORUMA SİSTEMİNİN OLUŞUMU
2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönemde Çocuk Koruma Sisteminin Tarihsel Gelişimi .... 33
2.1.1. Tanzimat Öncesi Dönem: Geleneksel Yöntemler ................................. 33
2.1.2. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Dönem: Merkezi Yönetimin
Kurumsallaşma Çalışmaları .............................................................. 35
2.1.2.1. Eytam Sandıkları .................................................................. 37
2.1.2.2. Mithatpaşa Islahhaneleri ........................................................ 38
2.1.2.3. Darüşşafaka ......................................................................... 39
2.1.2.4. Hamidiye Etfal Hastanesi ...................................................... 39
2.1.2.5. Fukaraperver Cemiyetleri ...................................................... 39
2.1.2.6. Darülhayr-ı Ali .................................................................... 40
2.1.2.7. Darülaceze .......................................................................... 41
2.1.2.8. Darüleytamlar ...................................................................... 41
2.1.2.9. Diğer Faaliyetler .................................................................. 43
2.1.3. Döneme İlişkin Politikaların Analizi ................................................. 44
vi
2.2. Cumhuriyet’in İlk Yıllarından 1961 Anayasası'na Uzanan Dönemde
Çocuk Koruma Politikaları ...................................................................... 46
2.2.1. Merkezi Hükümetin Doğrudan Müdahil Olmadığı Çocuk Koruma
Politikaları ..................................................................................... 46
2.2.2. Himaye-i Etfal Cemiyeti/Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu'nun
Ortaya Çıkışı ................................................................................ 48
2.2.3. İlk Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu ve Merkezi
Hükümetin Alana Müdahil Olması .................................................... 51
2.3. 1961 Anayasası’ndan 2000’li Yıllara Sosyal Devlet Anlayışıyla
Ortaya Çıkan Kamu Politikaları ............................................................... 57
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE ÇOCUK KORUMA
POLİTİKALARININ YASAL ZEMİNİ
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÇOCUK KORUMA POLİTİKALARI VE SHÇEK
vii
GİRİŞ
Toplumlar da, tıpkı canlı organizmalar gibi, merak ve sabırla, yerlerini alacak
olan bireylerin yetişmesini beklemektedir. Bu değişim döngüsü, insanoğlunun
hayatında kendi yavruları vasıtasıyla sağlanmaktadır. İnsan yavrusunun bu kadar
önemli olmasının en önemli sebeplerinden birisi de (belki de), “medeniyetlerin”
veya daha geniş bir ifade ile “insanlığın” bir adım öteye taşınabilmesinin baş aktörü
olmasıdır. Çocuğa yüklenen bu gizil anlamı, Tan, şöyle izah etmektedir1:
1
Mine TAN, “Çağlar Boyu Çocukluk”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,
Cilt 23, Sayı 2, Yıl 1989, s.72.
2
Latife BIYIKLI, “Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve S.O.S Çocuk Köyleri”, Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Yıl 1995, s.3.
1
doğrultuda, Büyük Sanayi Devrimi’nin ardından, olağanüstü bir hızla yaşanılan
toplumsal değişme ve gelişmeler bağlamında, devletlerin, daha önceleri yığın
şekliyle karşılaşmadıkları sorunlar yumağıyla karşılaşmaya başlamaları, aynı
zamanda, genelde tüm dezavantajlı gruplar, özelde ise çocukların korunması
hususunda, bir takım adımların atılması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu
gereklilik, modern anlamda çocuk koruma politikalarının düşünsel ve eylemsel
temelini oluşturmuştur.
2
BİRİNCİ BÖLÜM
Çocuk tanımı için günümüzde tüm toplumları kapsayabilecek genel geçer bir
ifade, kendisini Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde bulmaktadır. ÇHS’nin 1.maddesi,
çocuğu, 18 yaşından küçük insan olarak tanımlamaktadır. ÇHS, çocukluk kavramına
şöyle yaklaşmaktadır7:
3
Ali N. İNAN, “Çocuğun Korunması ve Polis”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt
37, Sayı 1, Yıl 1980, s.244.
4
Çocuk Koruma Kanunu, Kanun Numarası 5395, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 15.07.2005,
Sayı 25876, Madde 3.
5
Mahir TOPALOĞLU, “Çocuk Koruma Kanununda Tedbirler Sorunu”, İstanbul Barosu Dergisi,
Cilt 81, Sayı 4, Yıl 2007, s.1650.
6
Atalay YÖRÜKOĞLU, Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, 6.Basım, Özgür Yayınları, İstanbul,
2000, s.13.
7
UNICEF, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, <www.unicef.org>, Erişim Tarihi: 25.12.2009.
3
Günümüzde, 21. yüzyılın yarattığı çocukluk olgusuna ciddi eleştiriler
getirilmektedir. Çocuğun veya çocukluğun, çocuk olarak ele alındığı modern
döneme kadar, geçirdiği aşamaların neler olduğunu görmenin, çocuk koruma
sistemlerinin ortaya çıkış sürecini yorumlamamıza yardımcı olacağı
düşünülmektedir.
8
YÖRÜKOĞLU, s.22-23.
9
Neil POSTMAN, Çocukluğun Yokoluşu, Çev: Kemal İNAL, İmge Yayınevi, Ankara, 1995, s.21.
10
Mary J. GANDER ve Harry W. GARDINER, Çocuk ve Ergen Gelişimi, 4.Baskı, Çev: Ali
DÖNMEZ, Nermin ÇELEN ve Bekir ONUR, Edt: Bekir ONUR, İmge Kitabevi, Ankara, 2001, s.29.
11
Bekir ONUR, Çocuk Tarih ve Toplum, İmge Kitabevi, Ankara, 2007, s.97.
4
nedenle çocuk ölümlerinin Orta Çağ’ a özgü çok belirgin bir toplumsal olgu
olduğu,12 aynı zamanda doğum ve bebek ölüm oranlarının çok yüksek olması
sebebiyle ana-babaların “olası bir kayıp” olarak gördükleri bir “canlıya”13 derinden
bağlanmaktan kaçındıkları14 üzerinde durmaktadır. Öyle ki, 14.yüzyıla kadar
çocuklara, vasiyetnamelerde bile yer verilmediği ifade edilmektedir.15
Batı Toplumlarında, Orta Çağ boyunca çocukluk ayrı bir gelişim dönemi
olarak görülmemiştir. Çocuklar, yetişkinler ile iç içe yaşamışlar, aynı giysileri
giymişler, aynı besinleri tüketmişler, aynı oyunları oynamışlardır. Dönemin resim ve
heykel sanatı örnekleri, bu tespiti doğrular niteliktedir.16 Postman’a göre, Ortaçağ’da
yedi yaşına gelen çocuk, iyi bir biçimde konuşmaya başlamakta, böylece
yetişkinlerin söylediği ve anladığı şeyleri söyleyebilmekte ve anlayabilmekteydi.
Böylece, Orta Çağ’da, çocukluk, ortalama 7 yaşında sona ermekteydi.17
12
İsmail DOĞAN, “Çocuk Haklarının Sosyolojik Evriminden Dünya ve Türkiye İçin Çıkan
Sonuçlar”, I.Çocuk Kurultayı Bildiriler Kitabı, Edt.:Mustafa Ruhi ŞİRİN ve Sevgi USTA SAYITA
İstanbul Çocukları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000, s.45.
13
Mine TAN, “Çocukluk, Dün ve Bugün”, Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan
1993, Edt.:Bekir ONUR, İstanbul, 1994, s.18.
14
GANDER ve GARDINER, s.27.
15
POSTMAN, s.31.
16
Bekir ONUR, “Sunuş”, Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, Edt.:Bekir
ONUR, İstanbul, 1994, s.3-4.
17
POSTMAN, s.21.
18
YÖRÜKOĞLU, s.24.
19
David ELKIND, Çocuk ve Toplum Gelişim ve Eğitim Üzerine Denemeler, Çev.: Demet
ÖNGÜN, Edt.: Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999, s.36.
20
YÖRÜKOĞLU, s.25.
5
hatta gençten ayıran, bu özgüllüktür.21 Diğer bir ifadeyle, Ortaçağ’da çocukluğu
22
yetişkinlikten ayıran konular hakkında hiçbir şey bilinmiyordu. Aries’in bu
tespitlerine, Le Goff, insanların çocuktan büyülenecek, ona ayıracak vakitleri
olmadığını, onu ancak fark edebildiklerini iddia ederek cevap vermektedir.23
21
Bekir ONUR, Anılardaki Aşklar Çocukluğun ve Gençliğin Psikoseksüel Tarihi, Kitap
Yayınları, İstanbul, 2005a, s.13.
22
Bekir ONUR, Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara, 2005b, s.26.
23
LE GOFF, J. La Civilisation de L’Occcident Medieval, Paris, 1964, s.35’den aktaran: Sibel
BOZBEYOĞLU. “Ortaçağ Fransa’sında Anne-Çocuk İlişkisi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, Yıl 2000, s.8.
24
TAN, 1994, s.13-14.
25
ONUR, 1994, s.4-5.
6
oluşturmuştur. Şüphesiz üretimi serileştiren bu sürecin ardından meydana gelen işçi
hareketlerinin özendirdiği toplumsal değişme rüzgarlarıyla birlikte, özellikle tıp ve
psikiyatri bilimi ile diğer bilimlerdeki gelişmeler, çocuğun korunması sürecinde,
ailenin yanı sıra devletin de sorumlulukları olduğu anlayışının yerleşmesinde etkili
olmuştur.
26
POSTMAN, s.8.
27
ONUR, 2007, s.97.
28
YÖRÜKOĞLU, s.25-26.
29
TAN, 1994, s.18.
30
Kasım KARATAŞ ve Hakan ACAR, Özlem C. ÖNTAŞ, Yüksel B. ACAR, Elif
GÖKÇEARSLAN, “Türkiye’de Çocuğun Korunması: Osmanlı’dan Günümüze Çocuk Refahına
Yönelik Düzenlemeler”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 15, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2004, s.16.
31
ONUR, 2007, s.97-98.
7
yaklaşımla devlet ve kilise arasındaki mücadeleden devlet galip gelmiş, kilisenin
çocukları, devletin çocukları olmuştur.32
32
Kürşat BUMİN, Batı’ da Devlet ve Çocuk, Patika Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 1998, s.8.
33
Nesrin KOŞAR, Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refahı Alanı, 2.Basım, Ankara, 1992, s.4.
34
POSTMAN, s.71-72.
35
ELKIND, 1999, s.37.
8
Rönesans ve devamında gelen reform hareketleriyle başlayan çocuk tasarımı,
1850-1950 yılları arasında zirve noktasına ulaşmıştır. Bu döneme, tipografik
çocukluk dönemi de denilmektedir. Bu dönem, sonrasında yerini elektronik
çocukluğa bırakmıştır. Tipografik dönemin ortak sembolleri kitapken, elektronik
çocukluk döneminin ortak sembolü önceleri TV, şimdilerde ise bilgisayar ve internet
olmuştur. Bu dönemde çocuk, yetişkinle birlikte bilginin ortak kullanıcısı ve
tüketicisi olmuştur. Çocuk-yetişkin ayrımı yapmadan, ortak kullanıma açılan iletişim
imkanları ve araçları, çocuğun yetişkinlerin dünyasına girişini kolaylaştırmıştır.36
36
Mustafa R. ŞİRİN, Dersimiz Çocuk, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006, s.27-28.
37
POSTMAN, s.89.
38
TAN, 1994, s.11.
39
Walter A. FRIEDLANDER, Sosyal Refah Hizmetine Başlangıç, Çev.: Resan TAŞÇIOĞLU,
SSYB Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1966, s.44.
9
giydiği bluecinlerin, spor ayakkabıların ve aksesuarların minyatür çeşitlerini
çocuklara kullandırıldığı ifade edilmektedir. Bukatko ve Daehler’e göre, daha da
önemlisi, eskiden çoğunlukla yetişkinlerin dünyasında bulunan pek çok sorunu artık
çocukların da yaşıyor olmasıdır. Alkolizme ve uyuşturucuya, cinsel ilişkiye, şiddete,
artık çocuk ve ergenler arasında veya çocuk ve yetişkinler arasında daha çok
rastlanmaktadır. Ayrıca, boşanmaların giderek arttığı bir ortamda, boşanan ana-
babaların, çocuklarını kendilerine duygusal destek sağlamaya zorladığına şahit
olunmaktadır. Diğer bir anlatımla, roller tersine dönmektedir.40
Dünya ekonomik pazarı artık bir bütüne döndü. Mesafe inanılmaz derecede
yakınlaştı. Giddens’ın deyimiyle, dünya küresel bir köy halini aldı.42 Çok uzaklar
bize yakınlaşırken, çok yakınlar ise bizden uzaklaşmaya başladı.
40
ONUR, 1994, s.5-6.
41
Cemal YALÇIN, “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla İnternet”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, Cilt 27, Sayı 1 (Mayıs), Yıl 2003, s.80.
42
Antony GIDDENS, Elimizden Kaçıp Giden Dünya, Çev.: Osman AKINHAY, Alfa Yayınları,
İstanbul, 2000.
43
ŞİRİN, s.28-29.
44
ŞİRİN, s.21.
10
Kleine, kapitalist dünyanın aktörlerinin, çocukları/çocukluğu büyük bir pazar
olarak gördüğünü ve çocuklara bir şey satmanın en kolay yolunun ise satacağı
nesneyi çizgi filmle cazip hale getirerek birleştirmek olduğunu dile getirmektedir.45
Çağdaş toplum, çocukları daha erken yaşlarda daha fazla şey yapmaya ve
başarılı olmaya zorlamaktadır. Çocuklardan beklentiler artmaktadır. Çocuklar,
okulda, sınavda, sanatta, sporda daha fazla başarı ortaya koymaya
koşullandırılmaktadır. Artık çocuklar çocuk olmaya, oyun oynamaya, baskıdan uzak
yaşamaya ne zaman bulabilmekte ne de fırsat yaratabilmektedir.47 Göreceli de olsa,
sanki Orta Çağ’ın karanlık dönemlerinde olduğu gibi, çocukların bir anda
büyümeleri ve yetişkin olmaları beklenmektedir.
45
Stephen KLEINE, Out of Garden, Toys and Children’s Culture in the Age of TV Marketing,
London, 1992’den aktaran: Suat SUNGUR, “Marksist Düşünce Sisteminde Kitle Kültürü ve
Televizyonda Yayınlanan Çizgi Filmlerin İdeolojik İşlevlerine Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi
İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 30, Yıl 2007, s.133-134.
46
Güliz ULUÇ, Toplumsal Bir Gruba Yönelik Şiddet Türü: Medya, Şiddet ve Çocuklar, 2002,
<www.iletisim.selcuk.edu.tr/dergi/gs/2002_cilt2s2.pdf>, Erişim Tarihi: 08.08.2010.
47
ONUR, 1994, s.5-6.
48
ELKIND, 1999, s.218.
11
dünyası yaratmadı mı? Bu soruya içten cevap vermek için çocukluğun içinde
bulunduğu günümüz dünyasını gözlemlemek yeterlidir.
49
Tayfun ATAY, “Popüler Kültürden Kitle Kültürüne Çocukluğun Dönüşümleri”, V. Ulusal Çocuk
Kültürü Kongresi: Popüler Kültür ve Çocuk, 12-13 Ekim 2005, Edt.: Neslihan GÜNEY ve Nihal
AHİOĞLU, Dipnot Kitabevi, Ankara, 2007, s.87-101.
50
POSTMAN, s.13.
51
POSTMAN, s.13-15.
12
güçlendirilmesi ve sorunlara karşı koyabilecek yapıya kavuşturulmasının,
52
çocukluğun kurtuluşuna vesile olacağı düşüncesindedir.
Fass, küresel dünya düzeninin, dünya çocukları için çizdiği olumsuzluklara dikkat
çekici örnekler ile değinmektedir: 54
52
POSTMAN, s.189-192.
53
Füsun ALVER, “Neil Postman’in Çocukluğun Yok Oluş Sürecinde İletişim Teknolojisi
Eleştirisinin Eleştirisi”, Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Yıl
2004, s.139-141.
54
Paula S. FASS, “Çocuklar ve Küreselleşme”, Çev.: Nihal AHİOĞLU, Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 37, Sayı 1, Yıl 2004, s.141-142.
13
Çocuk ve çocukluk algılayışlarının değişimi, çocuğun korunması
politikalarına öncülük etmiştir. Çocuk koruma sistemlerinin oluşumu doğrultusunda,
çocukluk yaklaşımlarının ciddi katkıları olmuştur. Bu paralelde, çalışmanın bir
sonraki bölümünde çocuklara yönelik oluşturulan çocuk koruma sistemlerin ortaya
çıkış süreçlerine ve politikalara değinilecektir.
55
KOŞAR, s.43.
56
YÖRÜKOĞLU, s.191.
14
sosyal, fiziksel, ruhsal ve ahlaki yönden sağlıklı bir yetişkin olması risk altına giren
çocuklar olarak ifade etmektedir.57
korunmaya muhtaç çocuk olarak kabul etmektedir.58 5395 Sayılı Çocuk Koruma
Kanunu korunmaya muhtaç çocuğa iki açıdan yaklaşmaktadır. Kanun, korunmaya
muhtaç çocuğu korunma ihtiyacı olan ve suça sürüklenen çocuk olarak ayrı ayrı ele
almaktadır.
Akyüz’e göre, korunmaya muhtaç çocuk tanımı çok geniştir. Kimseli veya
kimsesiz, zengin veya yoksul, suçlu veya suçsuz, engelli veya engelli olmayan gibi
özellikleri ön plana alınmadan, hukuki bakımdan sağ ve tam doğduğu andan reşit
oluncaya kadar, her çocuk korunmaya muhtaçtır.60
57
İsmet YOLCUOĞLU, “Sosyal Çalışma ve Çocuğun İyilik Hali”, Toplum ve Sosyal Hizmet
Dergisi, Cilt 20, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2009, s.89.
58
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Kanun Numarası 2828, Yayınlandığı
Resmi Gazete Tarihi 27.05.1983, Sayı 18059, Madde 3/b.
59
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 3.
60
Emine AKYÜZ, “Medeni Kanun İle Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu
Açısından Korunmaya Muhtaç Çocuklar”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,
Cilt 20, Sayı 1, Yıl 1987, s.11.
15
1.2. Dünya’da Modern Çocuk Koruma Politikalarının Ortaya Çıkışı
Korunmaya muhtaç çocuklar (KMÇ) sorunu, hemen her toplum için özel bir
önem ve öncelik arz eden; o toplumun inançları, değer yargıları, örf ve adetleri,
töreleri, yazılı ve yazısız yasaları ile çözülmeye ve önlenmeye çalışılan bir sosyal
sorun olmuştur.62
61
KOŞAR, s.39.
62
Hasan ERGUNCU, “Sosyal Hizmetler Bağlamında Korunmaya Muhtaç Çocuklar Sorununa
Cumhuriyet Türkiye’sinin Yasal Yaklaşımı”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler
Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara 1997, s. 121.
63
Osman K. AKOL, Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası, Ankara 1950’den aktaran: Saadettin
ÖZDEMİR, Korunmaya Muhtaç Gençlerin Din Öğretimi, İhtiyaçları, Tuğra Ofset, Isparta 2002,
s.1.
16
çocukların korunmaya, bakıma, eğitime ve yetişkinlerden ayrı olarak ele alınması
gerektiğine inanç yayılmıştır.64
64
POSTMAN, s.21.
65
Ümit ONAT, “Ankara İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne Başvuran Korunmaya Muhtaç Çocuklar
Üzerine Bir Araştırma”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği
Yayınları, Ankara, 1997, s.47.
66
İNAN, 1980, s.243.
67
YÖRÜKOĞLU, s.22-23.
68
Eserin adı: Ahkam Al Sighar’dır.
69
Avner GILADI, “İslam Uygarlığında Bir Çocukluk Kavramı Var mı?”, III. Çocuk Kültürü
Kongresi Dünya’da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18 Ekim 2000, Edt.: Bekir ONUR,
ÇOKAUM Yayınları, Ankara 2001, s.108.
70
YÖRÜKOĞLU, s.24.
71
KARATAŞ ve Diğerleri, s.16.
17
1.2.2. Sanayi Devrimi Sonrası Dönem
72
Abdullah KARATAY, Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin Politika
Oluşum Süreci, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007,
s.11.
73
Thomas M. SAFLEY, Charity and Economy in Orphanages of Early Modern Augsburg, New
Jersey, 1996, s.2’den aktaran: KARATAY, s.12.
74
POSTMAN, s.75-76.
75
Emine AKYÜZ, “Önemli Kanunlarımızda Çocuğun Korunmasına İlişkin Hükümler ve Boşluklar”,
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, Yıl 1979.
18
Fukaraevlerinde, kimsesiz ve yoksul çocukların bakımına yönelik hizmetler de
verilmiştir.76
1814 yılında, İngiltere tarihinde çocuk kaçırmak ilk kez suç sayılmıştır.
Çocuklara, işledikleri suçlardan ötürü ölüm cezası verilebiliyordu. Ancak, çocuk
kaçırmak suçu, mülkiyete zarar vermek suçuyla eş değer tutuluyordu.80 19. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren bu anlayış değişmeye başlamıştır.
76
KOŞAR, s.111.
77
Özlem C. ÖNTAŞ, “Çocuk Adalet Sistemi ve Çocuk Polis İlişkisi”, Toplum ve Sosyal Hizmet
Dergisi, Cilt 19, Sayı 2 (Ekim), Yıl 2008, s.21.
78
KARATAY, s. 47.
79
FRIEDLANDER, s.21-22.
80
POSTMAN, s.72-73.
19
1840’larda çıkarılan Fabrika Yasası ile belli yaşın altındaki çocukların çalışması
yasaklanmıştır.81
Batı’da terk edilen çocuklara yönelik kurum açma yöntemi 16. yüzyıla kadar
uzansa da, 1830’lardan itibaren her yaş ve ihtiyaç grubu çocuklar için çok yoğun bir
kurumsallaşmaya gidildiği görülmektedir. Örneğin, 1850 yılında, New York
şehrinde, korunmaya muhtaç çocuklar için hizmet veren 27 özel ve kamu kurumun
bulunduğu tespit edilmiştir. Ülke çapında ise 1851 yılında 77 olan kurum sayısı,
1880 yılına gelindiğinde 613’e ulaşmıştır. 1910 yılında ise, ihmal edilen, suça
karışmış, bakıma muhtaç olmuş çocuklara yönelik hizmet veren kurum sayısı 1.151,
hizmet verilen çocuk sayısı ise 150.000 civarına ulaşmıştır.84
81
Mehmet Y. KONTAŞ, “Türkiye’de Çocuk Politikası”, Emniyet Genel Müdürlüğü Küçükleri
Koruma Hizmetleri Yönetici Semineri Kitabı, EGM Asayiş Daire Başkanlığı Yayını, Ankara,
1998, s.3.
82
John F. A. FOGARTY, Some Aspects of the Early History of Child Protection in Australia, 2008
No 78, s.56, <www.aifs.gov.au/institute/pubs/fm2008/fm78/jf.pdf> Erişim Tarihi: 01.10.2010.
83
KARATAY, s.12.
84
Hugh CUNNINGHAM, Children and Childhood in Western Society since 1500, London and
New York, 1998, s.147’den aktaran: KARATAY, s.57.
20
kötü alışkanlık edinmemesi için erken yaşlarda meslek sahibi olabilmeleri
amaçlanmıştır. Amerika’da, koloniler döneminde, çocuk koruma hizmetleri dört
temel yöntemle yürütülmüştür. 85
ABD’de ilk yetimhane, New Orleans kentinde 1727 yılında açılmıştır. 88 19.
yüzyılın ilk çeyreğinde suçlular, evsizler, hastalar, özürlüler ve korunmaya muhtaç
çocuklar aynı kurumda, evsizler ve fakirler evinde (almhouses) bakılmaya
85
Brenda G. McGOWAN, “Historical Evolution of Child Welfare Services”, Child Welfare for The
21st Century, Columbia University Pres, New York 2005, s.11.
86
KOŞAR, s.71-72.
87
McGOWAN, s.12.
88
McGOWAN, s.12.
21
çalışılmıştır. Yüzyılın ortalarına doğru, çocukların, diğer hizmet almaya muhtaç
gruplardan farklı değerlendirilmesi gerektiği yönünde söylemler geliştirilmeye
başlanmıştır.89
19. yüzyılda ABD’de kimsesiz ve yoksul çocuklarla ilgili olarak iki merkezi
rapor düzenlenmiştir. Bu raporlarda kurum bakımı modelinin daha ekonomik olduğu
savunulmuştur. Ailelere yapılan sosyal yardımların sanayi devrimiyle birlikte artan
ihtiyaç doğrultusunda maliyetinin ciddi boyutlara ulaşması karşısında bu savunuda
bulunulmuştur.90
19. yüzyılın ortalarından hemen sonra, ABD’de küçük bir kız çocuğu olan 9
yaşındaki Mary Ellen’in hikayesinin kamuoyunca öğrenilmesi, bu alanda önemli
adımların atılmasına vesile olmuştur. Mary Ellen, babasını iç savaşta kaybetmiş,
annesi ise kaybolmuş bir kız çocuğudur. Ona bakan ailenin kötü muamelede
bulunduğunu yetkililere bildiren bir misyoner kadın, Amerika’da o güne değin bu
alana yönelik bir düzenleme getirilemediği için çocuğu ailenin yanından almayı
başaramamıştır. Ancak yılmayan misyoner kadın Hayvanları Koruma Derneği’ne
durumu anlattığında, bu derneğin hukukçuları aracılığıyla Mary Ellen, ona kötü
davranan aileden kurtarılabilmiştir. Amerika’da çocukları koruma hareketlerinin
sivil ayağını oluşturan ve çok önemli işler başaran Çocuklara Yardım Derneği, Mary
Ellen’in kurtarılmasında önemli rol oynayan ve çocukların korunmasında sivil bir
oluşum olarak bu alandaki eksikleri fark eden hukukçu hayvan hakları savunucuları
tarafından kurulmuştur.911853 yılında Amerika’da kurulan Çocuklara Yardım
Derneği 19. yüzyılın sonuna kadar pek çok büyük şehirde şubeleşmesini
tamamlamış ve 1879 yılında sadece New York’da 40.000 çocuğa yardım elini
uzatarak daha iyi şartlarda yaşayabilmelerine öncülük etmiştir.92
89
McGOWAN, s.13.
90
McGOWAN, s.13.
91
John B. MYERS, “A Short History of Child Protection in America”, Family Law Quarterly,
Volume 42, Number 3, Fam. 2008, s.451-452.
92
McGOWAN, s.14.
22
mahkemeleri açılmaya başlanmıştır. Amerika’nın diğer eyaletleri de 1925 yılına
kadar çocuk mahkemelerinin kuruluş aşamalarını tamamlamışlardır.93
Özellikle Batı’da, 18. ve 19. yüzyıldan kalma büyük kışla tipi kurumlar, 20.
yüzyılın ortalarından itibaren kapatılmaya başlanmıştır. Sadece acil durumlar ve
istismar vakaları için, çocukların ikinci adım sosyal hizmet programına
yönlendirilmesine kadar geçecek sürede, korunacağı kurumsallaşma modeli
93
Ethan G. SRIBNICK, Rehabilitating Child Welfare: Children and Public Policy 1945-1980,
University of Virginia, Department of History, Virginia, 2007, s.1.
94
KOŞAR, s.72.
95
McGOWAN, s.19.
96
MYERS, s. 451-452.
97
McGOWAN, s.25-26.
98
KARATAY, s.80.
23
benimsenmiştir. Çocukların kendi evlerinde ve/veya ailelerin yanlarında korunması
birincil politika haline gelmiştir.99
99
Hary FERGUSON, Protecting Child in Time:Child Abuse, Child Protection ande the
Consequences of Modernity, VA USA, 2004, s.43’den aktaran: KARATAY, s.81.
100
KARATAY, s.18-19.
101
Kasım KARATAŞ, “Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile Uygulamaları Üzerine
Bir Değerlendirme”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 18, Sayı 2 (Ekim), Yıl 2007, s.8.
102
KOŞAR, s.39.
103
Latince olan Parens Patriae İngilizce’ye Parent of The Nation olarak tercüme edilmektedir.
Doktrinin altını çizdiği anahat: Devletin kamu gücünü kullanarak kamu yararına bakıma muhtaçları,
güçsüzleri, kimsesizleri ve özürlüleri gözeten olması gerektiği ve toplum yararına bu grup adına
hareket edebileceğidir. “Parens Patriae” Maddesi, Wikipedia.
<http://en.wikipedia.org/wiki/Parens_patriae> Erişim Tarihi:12.07.2010.
104
KOŞAR, s.39.
24
devlet anlayışının gelişmesiyle birlikte çocuğun korunmasında devletin rolü daha da
önem kazanmıştır.105
II. Dünya Savaşı’nın ardından, hayata geçirilen sosyal refah devleti anlayışı,
toplumların aile ve çocuk politikalarına da yansımıştır. Sosyal güvenlik sisteminin
çatısı altına alınan aile ve üyelerine, çocuk yardımlarından sağlık harcamalarına,
beslenmeden eğitime kadar pek çok alanda sağlanan destekler ile toplumsal yapının
güçlü tutulması amaçlanmıştır.
105
Emine AKYÜZ, “Cumhuriyet Döneminde Çocuk Hakkındaki Gelişmeler”, 2.Ulusal Çocuk
Kültürü Kongresi, Edt.: Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999, s.494.
106
Mustafa ERGÜN, Eğitim ve Toplum, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını,
Malatya, 1987, s.39’dan aktaran: Feridun MERTER, 1950-1988 Yılları Arasında Köy Ailesinde
Meydana Gelen Değişmeler (Malatya Örneği), T.C Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını,
Ankara, 1990, s.21-22.
107
David ELKIND, “Değişen Dünya’da Çocuk Yetiştirme ve Eğitim”, Çev.: Emine Gül Kapçı, III.
Çocuk Kültürü Kongresi: Dünya’da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18 Ekim 2000, Edt.:
Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 2001, s.16.
108
KARATAŞ, s.8.
109
KARATAŞ, s.8-9.
25
1.3. Sosyal Devletle Sistemli Çocuk Politikalarına Doğru
110
Sacit GÜNBEY, “Sosyal Devlet”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.27.
111
Yasin AKTAY, “Sosyal Devlet”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.28.
112
Abdulkadir ŞENKAL, “Sosyal Politika Perspektifinden Sosyal Devleti Yeniden Düşünmek”,
Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.66.
26
işçi hareketlerinin doğmasına yol açmıştır. Ancak Batı toplumu, yaşanılan bu
kargaşa görünümlü yapıdan sorunları çözmeyi hedef edinen sosyal politika
uygulamalarıyla kurtulmaya çalışmıştır. Nitekim sosyal sigorta sisteminin
uygulanmaya başlanması, çalışanların çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve sosyo-
ekonomik haklarına kavuşturulması, çocukların korunmaya muhtaçlığı nedeniyle
önceleri yetimhanelerin hizmete sokulması, sonraları koruyucu aile hizmetlerine
geçilmesi ve benzeri çalışmalar modern anlamda ilk sosyal devlet uygulamalarının
ilk etkinlikleri olarak ifade edilebilir.
113
Zühtü Ö. ALTAN, Sosyal Politika Dersleri, Anadolu Üniversitesi İİBF Yayınları, Eskişehir,
2006, s.6.
114
YOLCUOĞLU, 2009, s.88.
27
olması gerektiğini dile getiren ve uygulamaya koyan görüşün ortaya çıkmasıdır.
İkincisi, çocuklara göre hukuk kuralları geliştirilmesine paralel olarak gelişen
ıslahhanelerle birlikte gelişen kurumsallaşmadır. Üçüncüsü ise, ilk iki sürecin
tamamlayıcısı konumunda olan kamusal politikaların oluşturulması, plan ve
projelerin geliştirilmesi ve uygulanmasıdır.115Çocuk hakları perspektifi ise bütün bu
gelişmelerin üzerine, her alana yönelik plan ve politikalara çocuk referanslı,
bütünleştirici yaklaşımların genel ifadesidir.
Çocuk hakları alanında ilk politika belgesinin, 1779 yılında, İsviçre’nin Zurih
Kantonu’nda yayınlanan bir “emirname” olduğu kabul edilmiştir.116 Yerel düzeyli
bu belgenin uluslararası düzeye taşınarak evrensel bir dil haline ulaşması için dünya
çocuklarının ciddi sıkıntılar geçirmesi gerekmiştir.
115
Bekir KOÇ, “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler”, Gaziantep Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Yıl 2007, s.36.
116
Aydın ATILGAN ve Eylem Ü. ATILGAN, Çocuk Hakları Paradigması ve Çocuk Ceza
Yargılamasına Hakim Olan İlkeler Açısından Türkiye’deki Düzenleme ve Uygulamaların
Değerlendirilmesi, İnsan Hakları Ortak Platformu Yayınları, Ankara, 2009, s.6.
117
Ali N. İNAN, “Çocuk Hakları Beyannamesi İlkelerinin Türk Hukuk Sistemine Etkisi”, Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Yıl 1968, s.203.
28
Londra Çocuklara Yardım Fonu ve Uluslararası Çocuklara Yardım
Birliği’nin fikri ve fiili kurucuları arasında bulunan Jebb, 1922 yılında ileride
Cenevre Çocuk Hakları Beyannamesi adını alacak esasları oluşturan bir başlangıç
metni/çocuk hakları beyannamesinin ön tasarısını hazırlamıştır. Jebb tarafından
hazırlanan bu taslak dünyadaki çocuklara asgari bir özenin gösterilmesi ana fikrine
dayanıyordu. Bu ön tasarıdan faydalanarak kaleme alınan Cenevre Çocuk Hakları
Beyannamesi Milletler Cemiyeti’nde kabul edilmiş ve yayınlanmıştır.118
Kısa bir süre içinde, dünyada sosyal ve siyasal dengelerin değişmesi ve II.
Dünya Savaşı’nın patlak vermesi, eylemler zincirinin kesintiye uğramasına
sebebiyet vermiştir. Zaman içinde bu beyannameye yapılan yeni ekler ve günün
koşullarına göre düzenlenmesi gerektiği düşüncesi ve İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi’nin 1948 yılında kabul edilmesi, savaş sonrası sosyo-ekonomik ve
kültürel gelişmeler ve özellikle batılı ülkelerde uygulanmaya başlanan sosyal refah
devleti anlayışının hakim olduğu politikalar, 1959 yılında Birleşmiş Milletler Çocuk
Hakları Beyannamesi’nin (ÇHB) kabul edilmesini ve 1979 yılının Dünya Çocuk Yılı
olarak ilan edilmesini temellendirmiş ve nihayetinde 1989 yılında Çocuk Hakları
Sözleşmesi’nin (ÇHS) kabulüne kadar uzanan zorlu ve uzun bir süreci beraberinde
getirmiştir.
118
İNAN, 1968, s.203-204.
119
AKYÜZ, 1999, s.492.
29
sağlayacak kurumsallaşmayla çocukların ve çocuk haklarının korunması için çaba
göstermesi gerekmektedir.120
ÇHS’de yer alan maddelerin genel olarak dört kısım haklardan oluştuğu ifade
edilebilir. Bunlar:121
120
AKYÜZ, 1999, s.491.
121
Bobs FRANKLIN, Çocuk Hakları, İstanbul, 1993, s.31-32’den aktaran: AKYÜZ, 1999, s.495.
122
YOLCUOĞLU, 2009, s.90–91.
30
ÇHS’nin 3.maddesinde devletlerin, her türlü etkinliğinde çocuğun yararını
göz önünde bulunduran adımlar atmakla ve ekipmanlarını çocuğun yararına uygun
hale getirmekle sorumlu olduğu hususları vurgulanmaktadır. 5.madde de, çocuğa yol
gösterme ve onu yönlendirme konusunda ebeveyne ve toplumların gelenek ve
göreneklerine göre yakın veya uzak akraba ile vasisine veya çocuktan hukuki olarak
sorumlu olanlara, devletlerin saygı göstermesi gerektiği ifade edilmektedir.123
Temelini çocuğun yararı üzerine kuran sözleşme; çocuğun kendisini ifade
edebilmesi, ana-babası veya hukuken temsilcisi olanlarla sağlıklı bir hayat
sürebilmesi, devlet kurumlarının çocuğun ve ana-babasının veya yasal temsilcisinin
mahkemece başkaca bir karar verilmemişse birlikte hayat geçirebilmesi ve çocuğun
her türlü risk ortamlarından muhafaza edilmesi hususunda taraf devletlere
sorumluluklar yüklemektedir.
123
UNICEF.
124
ŞİRİN, s.57.
125
AKYÜZ, 1999, s.492.
31
ve uluslararası topluluğa karşı haklarını konu alan bildirgeler
ve sözleşmeler yayınlanmıştır.
Her ne kadar çocuk koruma politikalarının devletlerce göz önüne alınarak, atılacak
adımlarda önceliğin çocukların yararına verilmesi hareketleri yayılmaya çalışsa da,
günümüzde, çocukluğun yok edildiğine dair eleştirilerin varlığı devam etmektedir.
20. yüzyıl, çocukluğu hem şekillendirip tasarlayan hem de tüketen bir çağ olarak
eleştirilerin hedefinde bulunmaktadır. Özellikle, 1989 yılında Birleşmiş Milletler’in
kabul ettiği Çocuk Hakları Sözleşmesi, yaşanılan gelişimsel seyrin doruk noktası
olmuşsa da, çocuğun ihmal ve istismar edilmesinin tarihte bu kadar planlı ve bilinçli
olarak sistematikleşmediğini savunanların sayısı, hiç de azımsanmayacak
düzeydedir.129
126
ŞİRİN, s.32.
127
Paternalizm; çocukların kendilerine bakabilme konusundaki yetersizliklerine dayalı olarak, onların
çıkarlarını korumak üzere yaşamlarına seçme ve eylem özgürlüklerine müdahale etmek demektir.
128
ATILGAN ve ATILGAN, s.16.
129
Emrah AKBAŞ ve Reyhan A. TOPÇUOĞLU, “Modern Çocukluk Paradigmasının Oluşumu-
Eleştirel Bir Değerlendirme”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 20, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2009,
s.100-102.
32
İKİNCİ BÖLÜM
130
ALTAN, s.60-61.
33
İslam öncesi Türk toplumlarında, çocukların korunmasına yönelik olarak
adımlar atıldığı bildirilmektedir. Uygurlarda bulunan evlatlık uygulamasının
günümüz uygulamalarından biraz farklı olduğu bilinse de Eski Türklerde evlatlık
uygulamasının bulunduğu tarihçiler tarafından ifade edilmektedir.131
131
Esra YAKUT, Eski Türklerde Hukuk, 2002,
<http://kybele.anadolu.edu.tr/makaleler/ed2002_1_3/158442.pdf> Erişim Tarihi: 01.10.2010.
132
Tahsin ÖZCAN, “Osmanlı Toplumunda Yetimler”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006,
s.82.
133
YÖRÜKOĞLU, s.196.
134
Nesim YAZICI, “Tanzimat Döneminde Yetim Çocuklara Yönelik Koruma Çalışmaları”,
Osmanlılar Döneminde Yoksullukla Mücadele Yolunda Yapılan Çalışmalar, Edt.: İbrahim
ATEŞ, YOYAV Yayınları, Ankara, 2000, s.35.
135
Sevda ULUĞTEKİN, “Yirminci Yüzyılda Türkiye’nin Çocukları: Sorunlar ve Beklentiler”,
Sosyal Hizmette Yeni Yaklaşımlar ve Sorun Alanları, Prof. Dr. Nihal TURAN’a Armağan,
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını, Ankara, 2001, s.8.
34
ilgili atılan adımlarda belirleyiciliğinin bulunduğu; okul açılması, öğretmen seçimi,
açık hava gezileri, yoksul çocuklara para ve giysi dağıtılması, bayramlarda harçlık
verilmesi, yoksul kız çocuklarına çeyiz hazırlanması gibi konularda toplumsal
hareketlilik yarattıkları, çalışmalarda ortaya konulmaktadır.136 Örneğin, Fatih Sultan
Mehmet Han vakıflarında, kimsesiz ve yoksul çocuklar okutulmuş ve para yardımı
yapılmıştır. Çocuklardan, eğitim ve öğretim almaya niyetli olanlar içinde, önceliğin
kimsesiz çocuklara, ardından yoksul çocuklara sonra diğer çocuklara verileceği
hükme bağlanmıştır.137 Benzer şekilde, Osmanlılar’da, yerel örgütlenmeler lonca ve
ahilik teşkilatlarının da, mesleki eğitim ile çocukların toplum içinde korunmasına
yönelik ciddi görevler yerine getirdiği ifade edilebilir.
136
ONUR, 2005b, s.100.
137
Birsen GÖKÇE, Kimsesiz Çocuklar Sorunu, SSYB Yayını, Ankara, 1971’dan aktaran:
YÖRÜKOĞLU, s. 196.
138
ÖZCAN, 2006, s.82.
139
ONUR, 2005b, s.101-102.
35
Cumhuriyet öncesi dönemdeki sosyal devlet gelişmelerini veya adımlarını,
yaşanılan savaşlarla bağlantılı değerlendirmek gereklidir. Çünkü, Osmanlı
Devleti’nin yaklaşık olarak son 50-60 yılı büyük savaşların olduğu bir dönemdir.
Dolayısıyla, savaşlarda şehit düşenlerin sayısı çok büyük oranlara ulaşmış, kimsesiz
çocukların oranı günden güne artmıştır.
140
KOÇ, s.40.
141
Osman GEÇER, “Türk Toplumunda Sokak Çocuklarına Ait Çeşitli Adlandırmalar”, Toplum ve
Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 16, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2005, s.118-121.
142
Gönül ERKAN, “Külhanbeyler”, İnsani Gelişme ve Sosyal Hizmet, Prof.Dr.Nesrin KOŞAR’a
Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını, Ankara, 2001, s.132-135.
36
külhanbeylerinin yuvalandığı hamamlar ve çevrelerine baskınlar yapılmış ve
çocukların kurtarılması sağlanmıştır. Kamu yararına yönlendirilmeye143 çalışılmışsa
da bu soruna uzun vadede çözüm getirilememiştir.
143
ONUR, 2005b, s.110.
144
KOÇ, s.48.
145
AKYÜZ, 1999, s.495.
146
Mehmet ÇANLI, “Eytam İdaresi ve Sandıkları (1851-1926)”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 14,
Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.57-69.
147
Tahsin ÖZCAN, “Osmanlı Toplumunda Yetimler ve Eytam Sandıkları”, Bir Kent Sorunu:
Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008, s.136.
37
görevlidir.148Eytam İdaresi, Cumhuriyet döneminde de bir müddet varlığını
sürdürmüştür. 1926 yılında kapatılarak varlığıyla, Emlak ve Kredi Bankası kurulmuş
ve 2001 yılında Ziraat Bankası’na dahil edilmiştir.149
Islahhanelerin, ilk olarak 1822 yılında kurulduğu ifade edilse de,151 içeriği ve
mantığıyla korunmaya muhtaç çocukları hedef alan ıslahhaneler, Mithat Paşa
tarafından kurulanlardır. Niş vilayetinde gerek Müslüman gerekse Hıristiyan halkın
yetim ve öksüz çocukları ile yakınları olmakla birlikte bakımları ve yetiştirilmeleri
için dilekçe ile müracaat edenlerin kabul edildiği ıslahhaneler, günümüz endüstri
meslek lisesine benzer bir eğitim vererek çocukların korunması yönünden de
yetiştirme yurtlarına benzetilmektedir.152 Ancak, Türkiye’de tarih yazıcılığı bu
kurumun temel kurulma nedenini es geçerek, sanayi mektebi kısmına önem vererek
teknik eğitim alanına kaydırmıştır. Oysa bu kurumun temelini yetimhane olarak
planlanması oluşturmuştur.153
148
ONUR, 2005b, s.102.
149
ÖZCAN, 2008, s.137.
150
Sevda ULUĞTEKİN, Çocuk Mahkemeleri ve Sosyal İnceleme Raporları, Ankara, 1994,
s.45’den aktaran: AKYÜZ, 1999, s.495.
151
SHÇEK, Çocuk Hakları Sözleşmesi Ulusal İlk Rapor, (t.y).<http://shcek.gov.tr/cocuk-haklari-
sozlesmesi-ulusal-ilk-rapor.aspx> Erişim Tarihi:01.10.2010.
152
Nesim YAZICI, “Niş Islahhanelerinden Haber Var”, Kültür Dergisi, Sayı 12, Yıl 2008, s.27’den
aktaran: Zeki KARATAŞ, Osmanlı Devleti’nde Çocuk Koruma Sistemi, (t.y)
<www.manevisosyalhizmetler.com/?page_id=225> Erişim Tarihi: 01.10.2010.
153
Nadir ÖZBEK, Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar, Emeklilik
Gözetim Merkezi Yayınları, İstanbul, 2006, s.43.
38
2.1.2.3. Darüşşafaka
Darüşşafaka, Osmanlı Devleti içinde diğer etnik unsurlara oranla daha geri
kalmış olan yetim Müslüman çocukların eğitim ve öğretimine katkıda bulunmak
üzere, 1864 yılında kurulan Cemiyet-i Tedrissiye-i İslamiye’nin çalışmaları
neticesinde 1873 yılında açılmıştır. Cemiyet-i Tedrissiye-i İslamiye’nin adı, 1935
yılında Türk Okutma Derneği’ne çevrilmiş, ancak 1953 yılında Darüşşafaka
Cemiyeti olarak tekrar değiştirilmiş ve bugünkü adını almıştır.155
154
DARÜŞŞAFAKA, Darüşşafaka Tarihi, <www.darussafaka.org/v/tarihce> Erişim
Tarihi:30.12.2008.
155
Aylin KOÇ, Öksüz ve Yetim Çocuklar için Kurulmuş Bir Eğitim Kurumu: Darüşşafaka,
İstanbul, 2003, s.189’dan aktaran: KARATAY, s.105.
156
ŞİŞLİ ETFAL HASTANESİ, Tarihçe, <http://www.sislietfal.gov.tr/?b=sayfa&mid=1> Erişim
Tarihi: 07.11.2010.
157
ÖZBEK, 2006, s.36.
158
Sadık SARISAMAN, “Osmanlı Fukaraperver Cemiyetinin Fakirlik ve Dilencilik Mücadelesi”, Bir
Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir
Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008, s.124-126.
39
kurduğunu, kendi ideolojisini hakim kılmaya çalıştığını, yoksul halka kendini
benimsetme amacıyla hareket ettiğini savunmaktadır.159
159
SARISAMAN, s.130; ÖZBEK, 2006, s.63 ve KARATAY, s.135
160
ÖZBEK, 2006, s.63-71.
161
ÖZBEK, 2006, s.67.
162
Nadir ÖZBEK, “II.Abdülhamid ve Kimsesiz Çocuklar: Darülhayr-ı Ali”, Tarih ve Toplum
Dergisi, Sayı 182 (Şubat), Yıl 1999, s.16.
163
ÖZBEK, 2006, s.41-43.
164
Reşat E. KOÇU, “Daülhayr-ı Ali” Maddesi, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:7, İstanbul, 1966,
s.4747’den aktaran: Hakan AYTEKİN, 1914-1924 Yılları Arasında Korunmaya Muhtaç Çocuklar
ve Eğitimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü, İstanbul, 2006, s.39-40.
165
SHÇEK, Himaye-i Etfal Cemiyetinin Kuruluşu, <www.shcek.gov.tr> Erişim Tarihi:
30.12.2008.
40
2.1.2.7. Darülaceze
2.1.2.8. Darüleytamlar
166
Nadir ÖZBEK, “Osmanlı İmparatorluğunda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve Kamusal
Söylemin Değişimi”, Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim
2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008, s.27.
167
ÖZBEK, 2006, s.37-38.
168
AKYÜZ, 1999, s.495-496.
169
DARÜLACEZE, Tarihten Sayfalar, <www.darulaceze.gov.tr> Erişim Tarihi:30.12.2008.
41
riskten korunmaya çalışılmasına yönelik yeni politika geliştirmesine devleti
itmiştir.170
170
Salih ÖZKAN, “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, Sayı 19, Yıl 2006, <www.turkiyat.selcuk.edu.tr> ErişimTarihi: 30.12.2008.
171
AKYÜZ, 1999, s.496.
172
A. Rıza ERKAN ve Gönül ERKAN, “Darüleytamlar”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler
Yüksekokulu Dergisi, Cilt 5, Sayı 1 (Ocak), Yıl 1987, s.61.
173
KOŞAR, s.115.
174
ERKAN ve ERKAN, s.61.
175
ÖZBEK, 2006, s.76.
176
ÖZKAN, s.219-220.
42
Yeni Cumhuriyet, korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili olarak ilk icraatını o
dönemde çocuk koruma sisteminin en önemli aktörü olan Darüleytamları Milli
Eğitim Bakanlığı’ndan alarak Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlayarak
yapmıştır. Kısa bir süre sonra da, 5 Aralık 1922 tarihinde, Darüleytamlar
Yönetmeliği’ni çıkararak bu kurumların yönetimini ortak esaslara bağlamıştır.177
177
Doğan ÇAĞLAR, “Atatürk ve Cumhuriyet Devrinde Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sağlanan
Bakım ve Öğretim Olanakları”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 15
Sayı 2, Yıl 1982, s.1.
178
Avni ÖZGÜREL, “Osmanlı’da Kadınların Öncüsü Olduğu Bir Sivil Toplum Örgütlenmesi”,
Radikal Gazetesi, 14.06.2009.
179
Osman K. AKOL, Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası, Ankara, 1950, s.23-24’den aktaran:
Saadettin ÖZDEMİR, 2002, s.8-9.
180
Kazım KARABEKİR, Çocuk Davamız, Cilt/I-II, Yayına Haz: Faruk ÖZERENGÜN, Emre
Yayınları, İstanbul 1995, s.9.
43
Yoksul ve bakımsız çocukları devlet himayesine alarak
memleketin diğer çocukları gibi başarılı ve hayat mücadelesine
kudretli kılacak maddi ve fikri bir talim ve terbiye ile donatmak
benim öteden beri güttüğüm bir davadır. Ben buna çocuk
davamız diyorum.
181
ERKAN ve ERKAN, s.67.
182
KARABEKİR, 13-14.
183
KARABEKİR, s.16.
44
sonucu olabileceği gibi, aynı zamanda insani ve ahlaki kaygılarında rol oynadığı
kamusal sorumluluk refleksiyle de ilgili olabileceği düşüncesindedir.184
184
KOÇ, s.37.
185
KOÇ, s. 37-38.
186
KARATAY, s.108.
187
ÖZBEK, 2006, s.29.
188
SARISAMAN, s.123.
189
ÖZBEK, 2006.
45
Bu hususta, farklı değerlendirmeler yapılmaktadır. Örneğin, her fırsatta
Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmayı alışkanlık edinen Avrupa’nın, korunmaya
muhtaç çocuklar sorununu da bahane ederek, müdahil olabileceği endişeleriyle,
devletin bu alana yönelik adımlar attığı iddia edilmektedir.
190
Osman K. AKOL, Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası, Ankara, 1950, s.58’den aktaran: Turgay
ÇAVUŞOĞLU, “Türkiye’ de Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk: 1921-1983”, 2.Ulusal Çocuk
Kültürü Kongresi, Edt.: Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999, s.462.
46
Hıfzısıhha Kanunu en düşük çalışma yaşını 12 olarak belirlemiştir.191 Toplumsal
hayatı düzenlemek üzere, 1926 yılında “Türk Medeni Kanunisi”192 kabul edilmiştir.
Bu kanunla, çocukların korunmasına yönelik hükümler, velayet ve vesayet
kurumları izah edilmiştir. Yine 1926 yılında kabul edilen 765 sayılı “Türk Ceza
Kanunu”nda193çocukların korunmasıyla ilgili hükümler yer almıştır. Ancak
doğrudan korunmaya muhtaç çocuklara yönelik herhangi bir yasal düzenleme
yapılmamıştır.
191
Tevfik ÇEVİKBİLEN, “Çocukların Sömürülmesi”, Toplumsal Gelişme ve Değişme Sürecinde
Sosyal Hizmet Sempozyumu, 16-18 Ekim 1996, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları,
Ankara, 2001.
192
Bu kanun, 2001 yılında kabul edilen 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’yla yürürlükten
kaldırılmıştır.
193
Bu Kanun, 2005 yılında kabul edilen 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’yla yürürlükten kaldırılmıştır.
194
ÇAĞLAR, s.4.
195
KARATAY, s.131.
47
düşünmemiştir. Osmanlının son döneminde, KMÇ sorunuyla mücadelede, çok fazla
ön planda bulunmayan sivil toplum hareketi, Cumhuriyet’in ilk yıllarında etkin
olarak KMÇ sorununun çözümünde rol almaya başlamıştır.
Himaye-i Etfal Cemiyeti, mahalli nitelikli olmakla birlikte, ilk kez 1908
yılında Kırklareli’nde kurulmuştur. Cemiyet, Balkan Savaşı’na kadar çalışmalarına
devam etmiştir. 1917 yılında ise İstanbul’da tekrar kurulmuştur. Bu sefer niteliği
yerelden çok geneli kapsayıcıdır. Kırklareli’nde kurulmuş olan Cemiyet de
İstanbul’a bağlanmıştır. Daha sonra şubelerini açmaya başlayan Cemiyet, savaşın
ortaya çıkardığı kimsesiz ve korunmaya muhtaç çocuklarla ilgilenmiştir. Cemiyetin
şubeleri çalışmalarını uzun süre devam ettirememesine rağmen İstanbul’daki
cemiyet mütareke döneminde de çalışmalarına devam etmeye çalışmıştır. Himaye-i
Etfal Cemiyeti dönemin Padişahı Sultan Vahdettin tarafından kamu yararına çalışan
cemiyet olarak kabul edilmiştir.196
196
Hasan ALBAYRAK, “Himaye-i Etfal Cemiyeti”, Tarih ve Toplum Dergisi, Cilt 9, Sayı 52
(Nisan), Yıl 1998, s.31’den Aktaran: ÇAVUŞOĞLU, s.462.
197
Makbule SARIKAYA, “Savaş Yıllarında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Çocuk Misafirhanesi ve
Çocuklar”, Atatürk Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, Yıl 2003, s.194.
198
ÇAĞLAR, s.4.
48
Acar, cemiyetin kurulduğu buhranlı dönemi, cemiyetin dönem başkanından
şöyle aktarmaktadır: 199
Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin kurulduğu gün, 30 Haziran 1921 tarihli karar defterinin
ilk sayfasına cemiyetin amacı;200
Devlet, her ne kadar KMÇ alanına doğrudan müdahil olmasa da, cemiyet ve
hizmetlerini her açıdan desteklemiş ve ihtiyaçlarının giderilmesinde rol almıştır.
199
TÇEK, 25.Yıl:1921-1946, Ankara, 1946’dan aktaran: Hakan ACAR, Cumhuriyetin Çocuk
Refahı Politikasını Yapılandıran Bir Sivil Toplum Örgütü: Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu
(1921-1981), Çalışma Ortamı Dergisi, Sayı 73 (Mart-Nisan), Yıl 2004
<www.isguvenligi.net/co/calisma_ortami73.pdf> Erişim Tarihi:09.09.2010.
200
“Himaye-i Etfal Cemiyeti Heyet-i İdare Karar Defteri”, Ankara, 1921, s.1’den aktaran: Makbule
SARIKAYA, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i Etfal
Cemiyeti”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 14, Sayı 34, Yıl
2007, s.322 .
201
SARIKAYA, 2007, s.325.
49
Himaye-i Etfal Cemiyeti, çocukları koruma politikalarını hızlı bir şekilde
uygulama gayretiyle, kısa bir sürede kurumsallaşmıştır. Ülke genelinde pek çok şube
açtığı gibi 25’i Amerika’da olmak üzere, yurt dışında da toplam 32 şube açmıştır. 202
202
Alev S. ÇILGIN, “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: “Gürbüz Türk Çocuğu”, Uludağ Üniversitesi
Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 6, 2004, s.98.
203
ÇAVUŞOĞLU, s.468.
204
Fuat UMAY, Çocuk Esirgeme Kurumunun Çalışmaları, Cumhuriyetin 18. Yıldönümünde
Hitabeler ve Konferanslar, Çankaya Matbaası, Ankara, 1941, s.27’den aktaran: ÇAVUŞOĞLU,
s.468.
50
kurtarabilmesi ve sağlıklı bir birey olarak kendisine yer edinebilmesi için alternatif
uygulamaları devreye koyarak sürecin yönetiminde etkin rol oynamıştır.205
Yeni kurulan devletin en çok ihtiyaç duyduğu güç şüphesiz insan gücüydü.
Bu sebeple Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye’de nüfusu artırmaya yönelik
politikalara ağırlık verilmiştir. 1927 yılında 13,6 milyon olan nüfus, 1935 yılında
16,2 milyona yükselmiş ve bunun %41,2’sini 15 yaşın altındaki çocuklar
oluşturmuştur.207Bu doğrultuda çocuk ölümlerinin azaltılması, çok çocuk yapanların
ödüllendirilmesi de resmi politikalar arasına girmiştir.208
205
ÇILGIN, s.99.
206
ACAR, 2004.
207
KONTAŞ, s.7.
208
KARATAY, s.158.
209
KARATAY, s.169.
51
ekonomik bunalımı, tüm dünyaya olduğu gibi Türkiye’ye de olumsuz etkiler
bırakmıştır. Ayrıca hemen ardından ortaya çıkan II. Dünya Savaşı gibi uzun bir
dönem içinde, olağanüstü şartların var olması, Türkiye’nin savaşta yer almamasına
rağmen, savaş koşullarında ve her an katılacakmış gibi sosyo-ekonomik tavır alması,
olumsuzluklar zincirinin halkalarından birisidir.
210
ULUĞTEKİN, 2001, s.13.
211
Sevda ULUĞTEKİN, “1940’lı Yıllarda İstanbul’un Sokak Çocukları”, Yaşam Boyu Sosyal
Hizmet, Prof.Dr.Sema KUT’a Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu
Yayınları, Ankara, 1999, s.200-205.
212
Turgay ÇAVUŞOĞLU, Seval ÇETİN ve Kenan TOPÇU, İlk Korunmaya Muhtaç Çocuk
Kanunun Çıkmasında ÇEK Projesi ve CHP Grubu Raporunun Etkileri, (t.y)
<www.turgaycavusoglu.com> Erişim Tarihi: 25.12.2009.
52
Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu’nun,213 ülkenin dört bir yanına yayılması,
yüzlerce şubesinin olması bazı aksaklıklar yaşanmasını engelleyememiştir. Bunların
en önemlileri koordinasyonsuzluk ve yerel örgütlerin, genel merkezden bağımsız
hareket edebilmesi olmuştur.
213
AKYÜZ, 1999, s.493.
214
ACAR, 2004.
215
ULUĞTEKİN, 2001, s.14.
216
MERTER, s.74.
53
Karatay, 5387 Sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu ile ilgili olarak,
korunmaya muhtaç çocuklardan 13-18 yaş grubunda bulunanların sorumluluğunun
verileceği, Milli Eğitim Bakanlığı’nın uzmanlık alanı olmadığı için kendisine
verilecek görevle ilgili istekli davranmadığını, bu durumun, kanunun çıkmasından
önce, TBMM Komisyonlarında yapılan görüşmelerde, bakanlığın yetkilileri
tarafından dile getirildiğini bildirmektedir.217
İlk kanunun yerini alan, 6972 Sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu,
sosyal hizmetlerin mahalli idari birimleri olan koruma birliklerinin kurulmasını
gerekli görmüştür.2206972 sayılı kanunla, TÇEK’in yetkileri daraltılmış ve sosyal
hizmetler konusunda, özelde çocuk koruma sistemi bağlamında, yetki iki merkezi
kamu kurumu arasında pay edilmiştir. Bu yeni yapıya göre 0-12 yaş grubunda
bulunan korunmaya muhtaç çocuklar için Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na,
13-18 yaş grubunda bulunan korunmaya muhtaç çocuklar için ise Milli Eğitim
Bakanlığı’na hizmet sunma görevleri verilmiştir.221
Ancak bu kanun da, bir önceki kanunda olduğu gibi, eleştirilere maruz
kalmıştır. Başarısızlığa yöneltilen eleştirilerden birisi, ne 5387 sayılı kanunun ne de
217
KARATAY, s.245.
218
KARATAŞ ve Diğerleri, s.18-19.
219
Müslih FER, Korunmaya Muhtac Cocuklar, İstanbul, İktisadi Araştırmalar Vakfı Yayını, 1970,
s. 28.’den aktaran: Hasan ŞENOCAK, “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi
Süreç Işığında Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları, 56.Kitap,
İstanbul, 2009, s.450.
220
KARATAŞ ve Diğerleri, s.18.
221
ACAR, 2004.
54
6972 sayılı kanunun, bütüncül bakış açısını korunmaya muhtaç çocuklar alanına
getiremediği hususunda olmuştur.222İkinci eleştiri, kanunun ilki gibi hayırseverlik
duygusuyla hareket edilerek ortaya çıkarıldığı hususundadır.223 Bir diğer eleştiri ise,
6972 sayılı kanunla korunmaya muhtaç olan çocukların bakım ve gözetimiyle
meslek sahibi edindirilmesi için her türlü olanağı sağlamakla mükellef kılınarak
224
ortaya çıkarılan, il özel idareleriyle belediyelerden oluşup tüzel kişiliği olan
ülkenin her bir yerinde kurulmuş, birbirlerinden kopuk ve farklı anlayışlara sahip
koruma birliklerinin, çocuklara yönelik ihtiyaç duyulan hizmetleri sunmada yetersiz
kalması üzerinedir.225 Mevzuat ve uygulamalardaki aksaklıkları hedef alan
eleştirilere rağmen, Yücel, her geçen gün artan çocuk koruma hizmeti talebi ile
bağlantılı olarak korunmaya muhtaç çocuklar hakkında çıkarılan kanunlarla birlikte
sorunun niceliğinin de daha net görülür hale geldiğini belirtmiştir.226
Dönemin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Lütfü Kırdar ile bir mülakat yapan
gazeteci-yazar Osman Akol, Cumhuriyet tarihinin belli bir dönemindeki korunmaya
muhtaç çocuklar sorununun çözümüne yönelik alınan tavır hususunda bazı noktalara
ışık tutmaktadır. Bakana, Bakanlığın “sosyal yardım” kısmının ne iş yaptığı
mealinde sorduğu soruya, yoksul hastaların ödemelerine yardımcı olduğu genel
cevabını aldığında, Akol:
222
KARATAŞ ve Diğerleri, s.18.
223
ULUĞTEKİN, 2001, s.15.
224
Aydın ZEVKLİLER, “Türk Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocuklar”, Ankara Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, Yıl 1968, s.223-224 .
225
Sevgi U. SAYITA, Türk Hukukunda Çocuğun Koruyucu Aile (Kişi) Yanına Yerleştirilmesi,
Filiz Kitabevi, İstanbul, 1996, s.30.
226
Mustafa T. YÜCEL, “Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları ve Sosyal Hizmetler”, III. Milli
Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını,
Ankara, 1969, s.109.
227
KARATAY, s.247.
55
diyerek, bu hususta, zamanın ne denli boşa harcandığını adeta resmetmiştir.228
1950’li yıllardan itibaren, TÇEK’in, çocuk refahı alanında üstlendiği önemli rolleri
elinden kaptırdığı görülmektedir. 229Bu hususta, Acar, TÇEK’in devlet kurumlarıyla
olan ilişkisini dikkat çekici bulmaktadır. Özellikle tek parti döneminde hızla
büyüyen, ülke çocuklarına giderek daha iyi hizmet veren kurum, 1950 sonrasında
istediği desteği sağlamakta güçlük çekmiştir. Ayrıca askeri darbelerden sonra kuruma
el konulması da düşündürücüdür. 1960 sonrasında ülkede yaşanılan askeri vesayet
sistemi kuruma el koymuş, partizanlık ve yolsuzluk iddialarını araştırmış ve sonuç
çıkmayınca kurum tekrar açılmıştır.230
Dergi 1928 yılındaki Harf İnkılabı’ndan sonra 1935 yılına kadar yeni
harflerle yayınına devam etmiştir.233 Başlangıçta, çocukları, anneleri, öğretmenleri
hedef alan derginin, 1931 yılından itibaren, yavaş yavaş sadece yetişkinleri hedef
228
Osman K. AKOL, “Sosyal Hizmetler Konusunda Lütfü Kırdar ile Konuşma”, Cumhuriyet
Gazetesi, 23.10.1959’dan aktaran: ÖZBEK, 2006, s.215-219.
229
KARATAŞ ve Diğerleri, s.17.
230
ACAR, 2004.
231
ULUĞTEKİN, 2001, s.12 .
232
ÇILGIN, s.99-101.
233
Cüneyd OKAY, Eski Harfli Çocuk Dergileri, İstanbul Kitabevi, İstanbul, 1999, s.206’dan
aktaran: Elif KONAR, Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, (t.y), <www.kalem.biz/yazi> Erişim
Tarihi:01.10.2010.
56
almaya başladığı tespitleri yapılmıştır.234Derginin adı daha sonra değişerek “Çocuk”
olmuş ve 1936-1947 yılları arasında 427 sayısı yayınlanmıştır.235Çılgın, dergiyle asıl
amacın:
234
ÇILGIN, s.100.
235
KONAR.
236
ÇILGIN, s.98.
237
KARATAY, s.153.
57
1961 Anayasası, Batı’daki çağdaş devletlerin, sosyal refah devleti
yaklaşımından etkilenilmesiyle, sosyal devlet ilkesini bünyesine katmış ve bu ilkeye
uygun adımlar atılmaya başlanmasını ortaya çıkarmıştır. Bu değerlendirmeler
dönemin şartlarına göre yapılmaktadır.
Acar, 1961 Anayasası’nda yer alan sosyal devlet ilkesiyle paralel olarak,
kamu kurumlarının, sosyal sorunların çözümünde daha etkin rol almaya başladığını
belirtmiştir. 1960 sonrasında, TÇEK’in alandaki etkinliğini, kamu kurumları, 1963
yılında 225 sayılı kanunla kurulan Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlı, ,
Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü ile ele almıştır.238
Tablo 2: 1960’lı Yıllarda Korunmaya Muhtaç Çocuklara Hizmet Sunan Kurumlar ve Bu Kurumlardan
Hizmet Alan Çocuk Sayıları
YAŞ GRUBU HİZMETİ VEREN KURULUŞ SAYISI HİZMET ALAN
KURUM ÇOCUK SAYISI
0-6 SSYB 26 2.020
7-18 Milli Eğitim Bakanlığı 79 10.104
0-18 TÇEK 8 1.900
TOPLAM 113 14.024
Kaynak: YÜCEL, 1969, s.103.
238
ACAR, 2004.
239
ÖNTAŞ, s.28-29.
240
KOMİSYON, “Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları Ön Raporu”, III. Milli Sosyal
Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını, Ankara,
1969, s.245.
58
durumdan, 1960’lı yıllarda, korunmaya muhtaç duruma gelmiş pek çok çocuğa
ulaşılamadığı da anlaşılabilir.
241
ULUĞTEKİN, 2001, s.15.
242
KOŞAR, s.2.
243
Emel DANIŞOĞLU, “Kalkınma Planlarında Çocukla İlgili Devlet Politikaları”, 2.Ulusal Çocuk
Kültürü Kongresi, Edt.: Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999, s.431.
59
ihtisas kurumlarına ihtiyaç duyulduğu kabul edilmiştir. Yapılan tespitlerde çocuk
koruma hizmetlerinde, 6972 sayılı kanuna göre kaç çocuğun korunma altında
olduğuna ilişkin net bilgilerin bulunmadığı dile getirilmiş, alandaki ciddi
koordinasyon eksikliğine dikkat çekilmiştir. Anılan dönemde, çocuk yuvaları veya
yetiştirme yurtlarından hizmet almak için çok sayıda çocuğun sırada beklediği tespit
edilmiş ve hizmetlerin yetersizliği vurgulanmıştır.244
244
DANIŞOĞLU, s.433.
245
DANIŞOĞLU, s.435.
246
DANIŞOĞLU, s.437.
247
DANIŞOĞLU, s.438.
248
DANIŞOĞLU, s.441.
60
Kalkınma planlarında ilk kez VI. BYKP’da çocuk hususunda özel bölüm ayrılmış ve
özel ihtisas komisyonu kurulmuştur.249
249
KONTAŞ, s.15.
250
DANIŞOĞLU, s.443.
251
Talip BÖLÜKBAŞI, “Korunmaya Muhtaç Çocukların Toplumsal Kökenleri ve Korunmaya
Muhtaç Çocuk Sorununda Risk Faktörleri”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler
Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997, s.101.
252
İsmet YOLCUOĞLU, Korunmaya Muhtaç Çocuklar Sorunu ve Sosyal Dışlanmanın
Önlenebilmesinde Erken Müdahalenin Önemi, 01.09.2010 <www.ismetgalip.com/category/cocuk-
koruma-sistemi/> Erişim Tarihi: 01.10.2010.
61
dışlanmışlık nedeniyle, köylerinde çocuklarına bakmaya
çalışmalarına karşın kentsel ortamın koşullarında çocuklarını
ihmal etme davranışlarına yönelebilmektedirler.
Kurum bakımı modeli, çocuk koruma sistemi içinde, 1970’li yıllar boyunca,
tıpkı 1960’lı yıllarda olduğu gibi, en çok tercih edilen yöntem olmaya devam
etmiştir. Başlatılmış koruyucu aile uygulamalarında ciddi anlamda bir ilerleme söz
konusu olamamıştır. 1970’li yılların sonunda korunmaya muhtaç çocuklara yönelik
hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarıyla hizmet verilen çocuk sayısı aşağıdaki
gibidir :
Tablo 3: 1970' li Yıllarda Korunmaya Muhtaç Çocuklara Hizmet Sunan Kurumlar ve Bu Kurumlardan
Hizmet Alan Çocuk Sayısı
253
Esin KONANÇ, “Türk Hukuk Sisteminde Çocuk İstismarı ve İhmali”, Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, Yıl 1987, s.3.
254
YÜCEL, 1973, s.67.
62
Suğur ve Doğru, Türkiye ve dünyada 1980’li yıllarla birlikte uygulanması
iyice hissedilen liberal politikalarla, sosyal refah devleti uygulamalarının önüne
geçildiğini, aileyi destekleyen ve sosyal güvenliğiyle esenliğine önem veren
politikaların uygulamadan kaldırılmasıyla önceliğin “yurttaş” yerine “piyasa”ya
verildiğini, bunun doğal sonucu olarak aile parçalanmaları ve boşanmaların arttığını,
bununla paralel, yoksulluk sebebiyle devletin korumasına terk edilen çocuk sayısının
yükseldiğini savunmaktadır.255
255
Nadir SUĞUR ve Emma S. DOĞRU, “Korunma Altındaki Çocukların Aile ve Devlet Algısı
Üzerine Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 1, Yıl
2010, s.115-117.
256
Çiğdem KAĞITÇIBAŞI, “Türkiye’de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri”, Toplumsal Tarihte
Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, Edt.:Bekir ONUR, İstanbul, 1994, s.32.
63
ispat edebilirim” tarzlı politik kaygı taşıyan yaklaşımı, sorunun çözümü yerine tekrar
sorun üretilmesine neden olmuştur. Çocukların korunma altına alınmasında
suiistimaller yaşanmış, gerçekte korunma ihtiyacı olmayan çocukların bile korunma
altına alındığı olmuştur.
1983 yılında kabul edilen 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu Kanunu ile yeni bir dönem başlamıştır. Yeni dönem, yeni yönetim
anlayışını maalesef getirememiş, çocukların bakım ve gözetiminin kurumlarda
yerine getirilmesinin çocuk koruma politikalarındaki belirleyiciliği devam etmiştir.
257
SHÇEK, Tarihçe, <www.shcek.gov.tr> Erişim Tarihi:29.10.2010.
258
ULUĞTEKİN, 2001, s.17.
259
DPT, Sosyal Güvenlik Sektör Raporu, Ankara, 1982, s.168’den aktaran: Latife BIYIKLI,
“Koruyucu Aile Bakımı”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 1,
Yıl 1983, s.12.
64
Durumu” isimli raporda, ülkemizde yaklaşık 500.000 KMÇ olduğunun tahmin
edilmesi bu tespitlerin göstergesidir.260
260
DPT, Türkiye’de Çocuğun Durumu, Ankara 1989’dan aktaran: EĞİTİM-SEN, (t.y)
<www.e-kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/3148.pdf> Erişim Tarihi:02.10.2010.
261
DPT, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı. Sosyal Yardımlar ve Hizmetler Özel İhtisas Komisyon
Raporu, Ankara, 2001, s.18.
262
DPT, s.50.
263
ÖZBEK, 2006, s.214.
65
ve Çocuk Mahkemeleri Kuruluş Görev ve Yargılamaları Hakkında Kanun ancak
1979’da çıkarılabilmiş, uygulanmasına ise 1982’de başlanabilmiştir.264Bu kanun,
2005 yılında kabul edilen 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun kabul edilmesiyle
yürürlükten kaldırılmıştır.
264
YÖRÜKOĞLU, s.216-217.
265
WIKIPEDIA, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Maddesi, <www.wikipedia.com/tr> Erişim
Tarihi: 30.12.2009.
66
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
266
AKYÜZ, 1999, s.494.
67
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun çocukların korunmasına yönelik
sunduğu hizmetler ele alınırken yer verilecektir.
267
1982 Anayasası, Madde 2.
268
Engin YILMAZ, “Sosyal Devlet”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.30.
269
KARATAY, s.14.
270
AKTAY, s.29.
68
ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı
sayılmaz”271 ibaresi eklenmiş ve çocuklar için alınacak tedbirlerde pozitif ayrımcılık
benimsenmiştir. Yapılan bu değişiklikle, çocuk politikalarında birlik ve bütünlük
oluşturulacağı umut edilmektedir.
Anayasamızın, çocuk koruma sistemiyle ilgili olan diğer bir maddesi, 2010
yılında yapılan halk oylaması neticesinde getirilen değişiklikle, yeni şeklini alan ve
başlığı “Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları” olan 41.maddesidir. Anayasamız,
aileyi, Türk toplumunun temeli olarak görmektedir. Devlet, ailenin huzur ve refahı
ile özellikle ananın ve çocukların korunması için gerekli tedbirleri almak ve teşkilâtı
kurmakla görevlendirilmiştir. Bu maddeye, 2010 yılında yapılan değişiklikle, “Her
çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça,
ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir”
hükmü ve “Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri
alır”272 ibaresi eklenmiştir. Son yapılan anayasa değişikliğiyle çocuk hakları bakış
açısının anayasanın ruhuna yerleştirilmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır. Bir diğer
ifadeyle Türkiye Cumhuriyeti, artık çocuk merkezli perspektifle kamu politikalarını
geliştirmeyi taahhüt etmektedir.
271
1982 Anayasası, Madde 10.
272
1982 Anayasası, Madde 41.
273
1982 Anayasası, Madde 42.
69
yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından korunması gerektiği üzerinde
durulmuştur.274 Böylece çalışmak zorunda olan çocukların haklarını gözetme
direktifleri verilmektedir. Bu kısımda, sokakta çalıştırılan, çıraklık eğitim yaşı
gelmemiş çocukların çalıştırılması kastedilmemektedir.
274
1982 Anayasası, Madde 50.
275
1982 Anayasası, Madde 58.
276
1982 Anayasası, Madde 59.
277
Çalışmanın bu kısmı oluşturulurken; UNICEF, B.M. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: İlgili
Sözleşmeler, Yasalar, Tüzükler ve Yönetmelikler, 2.Basım, Ankara, 2005” isimli kitaptan
esinlenilmiştir.
70
altında engelli çocuğu bulunanlara bakım ilişkisini yerine getirmek kaydıyla maaş
bağlanması söz konusudur.278
278
65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması
Hakkında Kanun, Kanun Numarası 2022, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 10.07.1976, Sayı
15642, Ek Madde 1.
279
Ailenin Korunması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 4320, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
17.01.1998, Sayı 23233, Madde 1.
280
Belediye Kanunu, Kanun Numarası 5393, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 13.07.2005, Sayı
25874, Madde 14.
281
Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Kanun Numarası 5216, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
23.07.2004, Sayı 25531, Madde 7.
282
Basın Kanunu, Kanun Numarası 5187, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 26.06.2004, Sayı
25504.
71
“Ceza Muhakemesi Kanunu”nda, çocuğun tanıklıktan çekinmesi hususunda
yasal temsilcisinin karar vermeye yetkili olduğu, ancak çocuğun görüşünün de
alınması gerektiği (madde:76), mağdur çocukların ifadelerinin alınması sırasında
görüntü ve ses kaydı alınmasının zorunlu olduğu (madde:52), mağdur çocukların bir
kez dinlenebileceği ve çocuğun ifadesi alınırken, en az düzeyde etkilenmesi için
çocuk psiko-sosyolojisinden anlayan bilirkişilerin bulunması gerektiği (madde:236)
hükümleri yer almaktadır. Ayrıca çocuklara karşı işlenen suçlarda suçüstü
yapıldığında şüphelinin yakalanması zorunluluğu (madde:90), çocukların cinsel
istismarında kuvvetli şüphe varsa şüphelinin tutuklanması (madde:100)
emredilmektedir.283
283
Ceza Muhakemesi Kanunu, Kanun Numarası 5271, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
17.12.2004, Sayı 25673.
284
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5275, Yayınlandığı
Resmi Gazete Tarihi 29.12.2004, Sayı 25685.
72
temsilcisinin izni ile üye olabileceği ancak yürütme ve denetim kurullarında üye
olamayacağı, belirtilmektedir.285
285
Dernekler Kanunu, Kanun Numarası 5253, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 23.11.2004, Sayı
25649, Madde 3.
286
Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası 633,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 02.07.1965, Sayı 12038, Ek madde 3.
287
Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası
3289, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.05.1986, Sayı 19120, Madde 2.
288
İcra ve İflas Kanunu, Kanun Numarası 2004, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 19.06.1932,
Sayı 2128.
73
arasında, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtlarına katkı sağlanması ve sosyal hizmet
faaliyetleri de bulunmaktadır.289
Çocuk koruma sistemi içinde, süreklilik arz eden, çocuğun kendi geleceğini
tayin edebilme hakkıyla bağlantılı olarak eğitim hakkının önemi son derece
büyüktür. Bu doğrultuda, çocukların her türlü dış etken ve tehditten korunması,
çocuk hakları perspektifini oluşturmaktadır. “İlk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin
Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun” ve “Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul
Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve Cezalandırılmalarına ve Bu
Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık Ve İçtimai Yardım Sandığı İle Yapı
Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun” ile öğretmenlerin
öğrencilere kötü muamelede bulunmaları halinde uygulanacak disiplin hükümleri
dile getirilmekte, çocuğun dışlanması veya şiddete maruz kalması durumunda
sorumlulara ne tür yaptırımlar uygulanacağı belirtilmektedir.290-291
“İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu” ile çocukların istifade ettiği her
türlü eğitim ve öğretim kurumları ile spor tesislerinde alkollü içki satışı
289
İl Özel İdaresi Kanunu, Kanun Numarası 5302, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 04.03.2005,
Sayı 25745, Madde 6.
290
İlk Ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası 1702,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 29.06.1930, Sayı 1532.
291
Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve
Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık Ve İçtimai Yardım Sandığı İle
Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun, Kanun Numarası 4327, Yayınlandığı
Resmi Gazete Tarihi 19.01.1943, Sayı 5308.
292
İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Kanun Numarası:222, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
12.01.1961, Sayı 10705.
74
yasaklanmıştır. Aynı kanunda 18 yaşın altında bulunan herkese alkollü içki satışının
yasak olduğu belirtilmektedir.293
293
İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu, Kanun Numarası 5130, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi 12.06.1942, Sayı 5130.
294
İş Kanunu, Kanun Numarası 4857, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 10.06.2003, Sayı 25134.
295
Kabahatler Kanunu, Kanun Numarası 5326, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 31.03.2005, Sayı
25572, Madde 11.
296
Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Kanun Numarası 1117, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 07.07.1927, Sayı 627.
297
Mesleki Eğitim Kanunu, Kanun Numarası 3308, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 19.06.1986,
Sayı 19139.
75
“Milli Eğitim Temel Kanunu”, çocukların demokrasi kültürü içinde
(madde:11), laik sistemin gerekleriyle paralel (madde:12) yetiştirilmesi gereğinin
altını çizmektedir. Kanun, özel eğitime ihtiyaç duyan çocukların, eğitimleri için
gerekli tedbirlerin alınması hususunda hükümler içermektedir.298
298
Milli Eğitim Temel Kanunu, Kanun Numarası 1739, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
24.06.1973, Sayı 14574.
299
Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu, Kanun Numarası 3634, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
16.06.1939, Sayı 4234.
300
Nüfus Hizmetleri Kanunu, Kanun Numarası: 5490, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
29.04.2006, Sayı 26153, Madde 19.
301
Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanun, Kanun Numarası 5378, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 07.07.2005, Sayı 25868.
76
ahlaksızlığa yönelten ve teşvik edenleri, herhangi bir müracaat veya şikayet olmasa
bile engellemede polisin görevli olduğu belirtilmiştir (madde:11).302
302
Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, Kanun Numarası 2559, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
14.07.1934, Sayı 2751.
303
Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, Görev ve Çalışma
Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 13.04.2001, Sayı 24372.
304
Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
17.12.1983, Sayı 18254.
77
unsurların bulunmamasına (madde:19) azami dikkat edilmesini usule
305
bağlanmıştır.
Son dönemde üzerinde sıkça tartışılan, taş atan çocuklar kanunu olarak da
bilenen “Terörle Mücadele Kanunu”nda, Temmuz 2010 döneminde TBMM
tarafından düzenlemeye gidilmiş308 ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması
hususu “15 yaşını tamamlamamışlar” ibaresi yerine “çocuklar hakkında
309
uygulanmaz” şeklinde değiştirilmiştir.
“Türk Vatandaşlığı Hakkında Kanun” ile bir Türk vatandaşı tarafından evlat
edinilen ergin olmayan kişinin, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel
teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk
vatandaşlığını kazanabileceği hükme bağlanmıştır.310
305
Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Kanun Numarası 3984,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 20.04.1994, Sayı 21911.
306
Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 17.04.2003, Sayı 25082.
307
Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Kanun Numarası 3359, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
15.05.1987, Sayı 19461, Madde 3.
308
VATAN, “Taş Atan Çocuklar Yasası Kabul Edildi”, 24.07.2010,
<http://www.gazetevatan.com/haber/gulden-kritik-yasaya-onay/319014/1/Gundem> Erişim
Tarihi:20.10.2010.
309
Terörle Mücadele Kanunu, Kanun Numarası 3713, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
12.04.1991, Sayı 20843.
310
Türk Vatandaşlığı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5901, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
12.06.2009, Sayı 27256, Madde 17.
78
pazarlanmasında çocukların çalıştırılması, ürünlerin çocukların doğrudan ulaşacağı
biçimde teşhiri ve arzı yasaklanmıştır. Ayrıca, her türlü sakız, şeker, çerez, oyuncak,
kıyafet, takı, aksesuar ve benzeri ürünlerin tütün ürünlerine benzeyecek veya
markasını çağrıştıracak şekilde üretilmesi, dağıtılması ve satılması yasaklanmıştır.311
311
Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında, Kanun Numarası 4207,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 26.11.1996, Sayı 22829, Madde 3.
312
Umumi Hıfzısıhha Kanunu, Kanun Numarası 1593, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
06.05.1930, Sayı 1489.
313
Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Kanun Numarası 5510, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 16.06.2006, Sayı 26200.
314
Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 17.05.2002, Sayı 24758.
79
yararı söz konusu olduğunda araştırma yapılmasına izin verilebileceği
315
belirtilmiştir.
Kanun, çocuğun kişiliği ve hakkı ile ilgili olarak, çocuğun hak ehliyetini sağ
doğmak koşuluyla anne rahmine düştüğü andan itibaren kazandığını belirtmektedir
(28.madde).
315
Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi:23.12.2008,
Sayı:27089.
316
Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden Bulaşan Zührevi
Hastalıklarla Mücadele Tüzük, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 19.04.1961, Sayı 10786.
317
Türk Medeni Kanunu. Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Kanun Numarası 4721,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 08.12.2001, Sayı 24607.
80
TMK, çocuğun korunmasıyla ilgili olarak, çocuğun menfaati ve gelişmesi
tehlikeye düştüğü takdirde, ana ve baba duruma çare bulamaz veya buna güçleri
yetmez ise hakimin, çocuğun korunması için uygun önlemleri aldırabileceğini
hükme bağlamıştır (346.madde). Hakim, çocuğun ana-babasıyla yaşaması, kendi
psiko-sosyal gelişimi açısından tehlikeli ise çocuğun aileden alınarak başka bir aile
yanına veya bir kuruma yerleştirilmesine karar verebilir (347.madde). Aynı durum
çocuğun aile içinde kalmasında gerçekleşiyorsa da uygulanır.
Çocuk koruma sisteminin önemli yöntemlerinden olan evlat edinme ile ilgili
olarak TMK, ayırt etme çağındaki çocuğun rızası olmadıkça evlat edinilemeyeceğini
hükme bağlamıştır (308.madde). Ayrıca evlat edinilecek çocuğun anne ve babasının
rızası gereklidir (309.madde). Ana-baba, çocuklarının evlat edinilmesine rıza
göstermiş olsa bile 6 hafta içinde rızasından geri dönebilir (310.madde). Ancak bazı
durumlarda ana-babanın rızasının aranmasına gerek bulunmamaktadır. Kanunda bu
durumlar, küçüğe karşı gerekli özen yeterince gösterilmiyorsa veya kim olduğu,
uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa şeklinde belirtilmiştir (311.madde).
TMK, bir çocuğun evlat edinilmesinde, evlat edinilecek çocuğun bir yıl süreyle,
evlat edinecek kişi veya aile tarafından bakılmış olmasını gerekli görmektedir
(305.madde).
81
Çocuğun aile içinde korunması ile bağlantılı olarak Medeni Kanunumuz,
çocuğu da bazı hususlarda sorumlu tutmaktadır. Bu doğrultuda, çocuğun anne ve
babasının sözünü dinleme yükümlülüğü, ana ve babasının rızası dışında evi terk
edemeyeceği, yasal sebep olmaksızın onlardan alınamayacağı hükme bağlanmıştır
(339.madde). Çocuğun ergin oluncaya kadar ana-babasının bakım borcunun devam
ettiği belirtilmektedir (328.madde). TMK, çocuğun nafaka hakkı üzerine de
düzenleme yapmıştır (330.-334. maddeleri).
Hukuk sistemimiz, çocuğun, suçun mağduru olması durumu ile ilgili olarak
Ceza Kanununda, çocuğu koruyucu nitelikli hükümler getirmiş, çocuğa karşı
işlenen suçların cezasını belirterek çocuğun korunma hakkını gözetmiştir.
318
Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası 5237, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 12.10.2004, Sayı
25611.
82
TCK, çocuğa karşı sorumlu olan kişileri de çocuğa iyi davranmakta sorumlu
görmekte, aksi halde cezalandırmaya gidileceğini belirtmektedir. Buna göre, yetkili
kişinin veya çocuğu büyütmek, okutmak, muhafaza etmek ile sorumlu olan kişinin
çocuğa kötü muamele etmesi durumunda uygulanacak cezai işlemlere yer verilmiştir
(232.madde). Kanunda, ebeveynin aile hukukundan doğan sorumluluklarını yerine
getirmeme, hamile eşine veya birlikte yaşadığı kendisinden hamile kalmış bayanı
terk etme, maddi ve manevi sorumluluklarını yerine getirmeme ve çocuklarını ağır
bir şekilde tehlikeye sokmasının suç olduğu ve cezalandırılacağı yer almaktadır
(233.madde).
83
satılması yasaklanmıştır (194.madde). TCK, çocuk ticaretini (80.madde), çocukların
organ ve dokusuna zarar vermeyi ve ticaretini (91.madde), çocuğun hürriyetinden
yoksun kılınmasını (109.madde), çocuklara işkence yapılmasını (94.madde),
neticesiyle ağırlaşmış işkencenin cezasını (95.madde), ve çocuklara eziyet
edilmesini (96.madde) yetişkinlere karşı işlenen suçlara göre değerlendirildiğinde
arttırılmış ciddi hapis cezalarıyla cezalandırmıştır.
84
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ve SHÇEK
Türkiye’de çocuk koruma sistemine yönelik olarak ilk akla gelen kurum
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’dür. Çalışmanın
bundan sonraki kısmında kurumun çocukların korunmasına yönelik güncel
hizmetleri ve politikaları üzerinde durulacaktır.
319
DPT, s.9.
320
ALTAN, s.6.
85
insan onuruna yakışır bir hayat seyrine ulaşması için toplum kaynaklarını kullanan
bir politika aracı olarak ciddi görevler üstlenmiştir.
86
olarak tanımlamaktadır.321Çocuk koruma sisteminin en önemli uygulayıcısı
konumunda olan SHÇEK, korunmaya muhtaç çocuklar sorun alanına yönelik, kamu
politikalarını geliştirmeye ve uygulamaya çalışmaktadır.
Bu bakım modeli diğer bakım modellerine göre daha eski, daha insancıl ve
olumlu sonuçlarının diğer modellere göre daha fazla olduğu modeldir. Çocuğun,
annesi, babası, diğer aile üyeleri ile birlikte korunması medeniyetlerin ortak payesi,
çocuk hakları perspektifinin temel anlayışı olmuştur.
321
SHÇEK, 2007 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayınları, Ankara, 2008, s.1.
87
sosyal yardımlarla güçlendirmek olduğunu hükme bağlamıştır.322Ayrıca Çocuk
Koruma Kanunu’nun, “Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler” başlığı altında;
koruyucu ve destekleyici tedbirlerin, çocuğun, öncelikle kendi aile ortamında
korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma
konularında alınacak tedbirlerden oluştuğu ifade edilmektedir.323Anlaşılacağı üzere,
kurum, çocuğu aile içerisinde tutarak korumakla mükelleftir. Bu hususta, psiko-
sosyal, ekonomik ve eğitime dayalı politikaları geliştirme ve uygulama mükellefiyeti
vardır.
322
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 9.
323
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 5.
324
SHÇEK, 2009 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayınları, Ankara, 2010, s.1.
325
SHÇEK, 2009, s.15.
88
Bu önceliğin yerine getirilmesinde oluşturulacak kamu politikalarının, sosyal
yardım ve sosyal hizmet desteği ile öz aile yanında bakım, koruyucu aile yanında
bakım, evlat edindirme yoluyla aile yanında bakım, alternatif hizmet modellerinden
kurum bakımına çok acil durumlarda ve geçici sürelerle başvurma eksenli olarak
oluşturulacağı belirtilmektedir.326 Bu doğrultuda, çocuğun aile yanında bakım
hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır.
326
SHÇEK, 2008 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayınları, Ankara, 2009, s.83.
327
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 9.
328
Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.09.1986, Sayı 19235.
89
yapılmıştır.329 2003 yılında ise çocuk ve aile ile birlikte olmak üzere yaklaşık 15.000
kişiye ayni-nakdi yardım yapıldığı kayıtlara geçmiştir.330
2007 yılı içinde, 4.866’sı korunma kararlı olup, kurum kayıtlı fiilen ailesinin
yanında kalmaya devam eden, 14.632’si korunma kararlı statüsünde (korunma kararı
mevcut sırada bekleyen veya korunma kararı mevcut değil ancak içinde bulunduğu
sosyo-ekonomik koşullar nedeniyle sosyal yardım yapılmazsa hakkında korunma
kararı alınarak kurum bakımına alınması gerekecek olan ve sosyal riskler ile karşı
karşıya bulunan), 4.842’si korunma kararsız ama sosyal yardıma ihtiyacı bulunan
yaklaşık 24.340 çocuk hakkında ayni ve nakdi yardım hizmeti verilmiştir.332
SHÇEK, 2008 yılı içinde, 5.216’sı korunma kararlı, 18.081’i korunma kararlı
statüsünde toplam 27.668 çocuğa ayni nakdi yardım hizmeti sunmuştur.333 2009
yılında ise 5.133’ü korunma kararlı, 22.225’i korunma kararlı statüsünde 32.704
çocuğa ayni-nakdi yardım hizmeti sunulmuştur.334
329
DPT, s.18.
330
DDK, Sosyal Hizmetler Değerlendirme Raporu, Ankara, 2003, s.4’den aktaran: KARATAŞ ve
Diğerleri, s.23.
331
SHÇEK, 2006 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayınları, Ankara, 2007, s.52.
332
SHÇEK, 2008, s.67.
333
SHÇEK, 2009, s.82.
334
SHÇEK, 2010, s.92.
335
KOŞAR, s.72.
90
bütün dünyada kabul edilen insancıl, çağdaş ve çocuğun yüksek yararına olan hizmet
modelidir.336
336
ERGUNCU, s.126.
337
KOŞAR, s.70.
338
SHÇEK, 2008, s.15.
339
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 23.
340
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 5.
341
Koruyucu Aile Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 14.10.1993, Sayı 21728.
91
Hizmetlerin ilk uygulanmaya başlandığı 1961’den 2001’e kadar, 3.288 çocuk
koruyucu aile uygulamaları hizmetinden yararlandırılmıştır.342
2006 yılı içinde 204 çocuk koruyucu aile yanına yerleştirilmiştir. Devam
eden koruyucu aile yanındaki çocuklarla bu sayı aynı yıl 813 olarak
gerçekleşmiştir.343 2007 yılı içinde ise 240 çocuk koruyucu aile yanına
yerleştirilirken, devam eden koruyucu aile yanındaki çocuk sayısı 973’e
yükselmiş,344 2008 yılında ise 223 çocuk koruyucu aile yanına yerleştirilmiş ve
böylece devam eden koruyucu aile yanındaki çocuk sayısı 1.103 olmuştur.345
Evlat edinme hizmeti; bir çocukla, durumu evlat edinmeye uygun bir kişi
arasında hukuki bağlar sağlanarak çocuk-ebeveyn ilişkisinin kurulması olarak
tanımlanabilir.347Çocuğun bir aile yanında korunması düşüncesinin ürünlerinden
olan evlat edinme kurumu Babil ve Asur Medeniyetine gidecek kadar çok eskiden
beri bilinen sorun çözme metodudur.348
342
DPT, s.17.
343
SHÇEK, 2007, s.35.
344
SHÇEK, 2008, s.41.
345
SHÇEK, 2009, s.63.
346
SHÇEK, 2008, s.24.
347
SHÇEK, 2008, s.15.
348
KOŞAR, s.94.
92
Ülkemizde evlat edinmeye yönelik hizmetler Türk Medeni Kanunu’nun ilgili
hükümlerine ve Evlat Edinme Hizmetleri Tüzüğü’ne göre yerine getirilmektedir.
Ancak toplumumuzda, geçmişten günümüze kadar gelen, çocuğu olmayan ailenin,
çocuğu olan bir akrabasının, özellikle ve öncelikle kardeşlerin veya yoksul olup çok
çocuğu olan, isteklerinin dışında gebe kalıp çocuk doğuran ve yeni doğmuş bir
çocuğa daha bakamayacak sosyo-ekonomik düzeni olanların, çocuklarından birisini
kendi çocukları doğmuş gibi evlatlık alıp büyüttükleri, bu işlemlerde herhangi bir
yasal merciye çoğunlukla başvurmadıkları bilinmektedir.
Evlatlık hizmetleri ile ilgili yasal süreç çocuğun evlatlık verileceği ailenin
yanına en az 1 yıl önce yerleştirilmesini gerektirir ve bu süreç içinde çocuk ile
ailenin birbirlerine alışma, tanıma ve uyumlarının izlenmesi, aile üyelerinin
düşüncelerinin tespiti raporlaştırılır. Bu sürece geçici bakım sözleşmesi
denilmektedir. Eğer çocuk ile aile arasında evlat edinme açısından herhangi bir
sıkıntı veya aksaklık tespit edilmezse, çocuğun evlatlık hizmeti tamamlanır ve vaka
kapatılır.349
349
Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 15.03.2009, Sayı 27170.
350
DPT, s.17.
351
SHÇEK, 2007, s.35.
352
SHÇEK, 2008, s.41.
353
SHÇEK, 2009, s.62.
354
SHÇEK, 2010, s.54 .
93
4.2.1.4. Danışmanlık Hizmetleri
Hizmetlerin çok büyük bir bölümünün, çocuk ve aile içi ilişkiler üzerine
rehberlik edici nitelik taşıyan eğitimlerden oluştuğu ifade edilmelidir.
355
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 5.
356
SHÇEK, 2007, s.47.
357
SHÇEK, 2008, s.60.
358
SHÇEK, 2009, s.45.
359
SHÇEK, 2010, s.61.
94
4.2.2. Kurum Bakımı ve Yöntemleri
Korunmaya muhtaç çocuklar alanında son iki yüz yılda edinilen bakım,
koruma ve eğitim tecrübesi sonucunda oluşan ortak kanaat şudur ki; çocukların en
sağlıklı kişilik gelişimi ancak aile ortamında sağlanabilir.360
Hem 2828 Sayılı SHÇEK Kanunu’nun hem de 5395 Sayılı Çocuk Koruma
Kanunu’nun korunmaya muhtaç çocuğu nasıl tanımladıkları çalışmanın önceki
bölümlerinde belirtilmişti.
360
KARATAŞ.
361
Zuhal ARNAZ, “Korunmaya Muhtaç Çocukların Bakım Yöntemlerine İlişkin Model Arayışı;
Çocuk Evleri Projesi”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği
Yayınları, Ankara, 1997, s.154-155.
95
ve belediye zabıta memurları yükümlüdürler. Aynı kanun, bireylerin kendi rızası ile
kuruma başvuruda bulunabileceğini belirtmektedir. 362
Eğitim tedbiri, çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak
yerleştirilmesine; iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek veya sanat edinme
kursuna gitmesine veya meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamuya ya da özel
sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine,
362
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 21.
363
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 6.
364
TOPALOĞLU, s.1651-1653.
365
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 5.
96
ya da koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara
yerleştirilmesine,
366
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 45.
367
TOPALOĞLU, s.1657.
97
- Mahkemeden çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir
verilmesini, çocuğun annesi, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse,
SHÇEK ve Cumhuriyet Savcısı talepte bulunabilir.
SHÇEK’e bağlı çocuk yuvaları kendi aralarında 0-6 yaş grubuna yönelik ve
7-12 yaş grubuna yönelik olarak ayrılabilmektedir.
368
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 3.
369
DPT, s.15.
370
SHÇEK, 2007, s.36.
371
SHÇEK, 2008, s.5.
372
SHÇEK, 2009, s.54.
373
SHÇEK, 2010, s.49.
98
4.2.2.2. Yetiştirme Yurtları
374
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 3
375
DPT, s.15.
376
SHÇEK, 2007, s.48.
377
SHÇEK, 2008, s.5.
378
SHÇEK, 2009, s.27.
99
Kanununa ek maddeyle geliştirilen kamu politikalarından birisi olmuştur. Kanunda,
ÇOGEM’ler, eşler arası anlaşmazlık, ihmal, hastalık, kötü alışkanlık, yoksulluk, terk
ve benzeri nedenlerle sokağa düşerek sosyal tehlikelere karşı savunmasız kalan veya
sokakta çalışan çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlarını ve topluma
yeniden kazandırılmalarını sağlamak amacıyla kurulan yatılı ve gündüzlü sosyal
hizmet kuruluşları olarak tanımlanmıştır.379
379
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 3.
380
SHÇEK, 2008, s.5.
381
SHÇEK, 2009, s.59.
382
SHÇEK, 2010, s.53.
100
SHÇEK Kanunu’nun 15.maddesine dayanılarak oluşturulan “Çocuk Evleri
Yönetmeliği”nde çocuk evleri tanımlanmaktadır. Çocuk Evleri; her ilin, sosyal,
kültürel açıdan çocuk yetiştirmeye en uygun bölgelerinde, tercihen, okul ve
hastanelere yakın apartman dairesi veya müstakil dairelerde, çocukların korunması
hizmetini veren evlerin genel adıdır.383
İlk olarak 2006 yılında açılmaya başlayan çocuk evlerinden, yılın sonuna
kadar 31 adet açılmıştır.384 2007 yılının sonunda 0-12 yaş grubundaki korunma
ihtiyacı olan çocuklara yönelik 49, 13-18 yaş grubunda olanlara yönelik ise 15 çocuk
evi sayısına ulaşılmıştır.385 2008 yılında ise modelin en uygun modellerden birisi
olduğu kanısı ve gözlemleri doğrultusunda çocuk evlerinin sayısında ciddi yükseliş
olmuştur. Bu dönemde 0-12 yaş grubuna yönelik evlerin sayısı 64, bu evlerde
bakılan çocuk sayısı 364, 13-18 yaş grubuna yönelik çocuk evlerinin sayısı 22 ve bu
evlerde bakılan çocukların sayısı 172, toplamda çocuk evlerinin sayısı 86’ya ve
bakılan çocukların sayısı ise yaklaşık 550’ye yükselmiştir.386 2009 yılı sonu
itibariyle toplamda 160 çocuk evi ile yaklaşık 1.000 korunması gereken çocuğa
hizmet sunulmuştur.387
Bu modelde, çocuk evleri modeli gibi, çocuk koruma sisteminin güncel kamu
politikaları olarak son dönemlerde ortaya çıkmıştır.
383
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Çocuk Evleri Çalışma Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 05.10.2008, Sayı 27015.
384
SHÇEK, 2007, s.35.
385
SHÇEK, 2008, s.5.
386
SHÇEK, 2009, s.54.
387
SHÇEK, 2010, s.68.
388
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 3.
101
Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri (BSRM) ise, duygusal, cinsel
veya fiziksel istismara uğramış çocukların, travma veya davranış bozukluklarının
rehabilitasyonu amacıyla, geçici süreli olarak bakım ve korunma hizmetini, kız ve
erkek çocuklarına ayrı ayrı birimlerde sunan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.
389
Çocuk Koruma Kanunu, Madde 10.
102
ev tipi örgütlenme içinde, üst düzeyde toplumsallaşma olanağıyla korunması ve suça
sürüklenen veya ihmal ve istismar sebebiyle travma sürecinde olan veya davranış
bozukluğu gösteren çocukların ise yeni rehabilitasyon merkezlerinde korunması
üzerine oluşturmaktadır.
SHÇEK’te adı tam ifade edilemeyen bir himayecilik anlayışının, tam olarak
merkezi yönetimin eline geçtiği zamandan beri var olduğu düşünülmektedir. “Ne
kadar çok çocuk bakarsam o kadar çok iyi sosyal devlet ya da devlet baba olurum”
biçimindeki yönetim yaklaşımı, plan ve politikalarına yansımamasına rağmen
uygulamalara yansımıştır. Bu durum Türkiye’deki çocuk politikasızlığı ile bir araya
gelince hizmetlerin etkinliğini azaltmaktadır.
103
korumu sistemi yönelik hangi düzeyde başarı sağlanabileceği hususunda ipuçları
vermektedir.
Tablo 4: SHÇEK’in Dolu-Boş Kadro Durumu (2000-2009)
KADRO DURUMU
YILLAR DOLU KADRO BOŞ KADRO TOPLAM
2000 9.277 4.011 13.288
2001 9.459 3.829 13.288
2002 9.360 4.013 13.373
2003 9.272 4.456 13.723
2004 8.959 4.774 13.733
2005 9.132 4.591 13.723
2006 8.978 4.752 13.730
2007 9.614 4.591 13.723
2008 9.254 4.473 13.727
2009 9.350 4.376 13.726
Kaynak: SHÇEK, 2008, s.9; SHÇEK, 2009, s.18 ve SHÇEK, 2010, s.10.
104
Çocukların korunmasını hedefleyen politikaların başarıya ulaşabilmesinde
maddi imkanların ciddi rolü bulunmaktadır. Politikaları karşılayacak bütçelerin
güçlü olması etkili sonuçların elde edilmesinde bir araçtır.
393
T.C DEVLET BAKANLIĞI(Kadın ve Aileden Sorumlu), 25.12.2009 Tarih ve 1607 Sayılı Yazılı
Önergeye Cevap Yazısı, s.3 <http://www2.tbmm.gov.tr/d23/7/7-11272c.pdf> Erişim
Tarihi:01.10.2010.
105
Yıllar itibariyle SHÇEK’e ayrılan bütçe incelendiğinde, koruyucu ve önleyici
hizmetler için gerekli alt yapının sunulamadığı görülür. Bu durum ise mevcut
sorunların çözümünde gereğinden fazla zaman kaybını ortaya çıkarmakta ve diğer
dikkat edilmesi gereken unsurlara gerekli özenin gösterilememesine neden
olmaktadır. Başka bir ifade ile sorun başka bir sorunu doğurmaktadır.
1988 yılında SHÇEK Kanunu’na, 3413 Sayılı Kanun ile getirilen Ek-1
maddeyle kamu kurum ve kuruluşlarına, SHÇEK’e bağlı yetiştirme yurtlarından
reşit olan çocukların yerleştirilmesi için kendilerine tahsis edilen kadroların binde
üçü oranında kadro ayırmaları görevi verilmiştir. Ancak süreç içinde bu maddenin
istismarı gündeme gelmiştir. Aileler sırf çocukları devlet memuru olabilsin diye
korunmaya muhtaçlık başvurusunda bulunmaya başlamışlardır. Bu durum ise gerçek
hak sahiplerinin korunmaya alınmasını ya geciktirmiş ya da onlara ulaşılmasını
engellemiştir. Kurum bakımının bu özelliğini istismar etmek isteyenler, çocuklarını
küçük yaşlarda yurt ve yuvalara bırakmaktan geri durmamışlar, bu durumda
çocukların üzerinde kurum bakımı modelinin zararlarını ortaya çıkarmıştır.
Tablo 8: 3413 Sayılı Kanuna Göre Ataması Yapılan Korunmaya Muhtaç Çocukların Sayısı (1988-2009)
106
3413 sayılı yasayla getirilen hükümlere rağmen devlet kurumlarının bu alana
yönelik kadro açmakta çekimser kaldıkları da yıllar içinde gözlenmiştir. Bu
durumda, yurttan reşit olmuş hayata atılmış çocukların ayakları üzerinde durmasında
sıkıntılar yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu hususta yaklaşık olarak yurtlardan reşit
olmuş 5.500 gencin 3413 sayılı yasa kapsamında iş beklediği rapor edilmiştir.394
394
SHÇEK, 2010, s.70.
107
SONUÇ ve ÖNERİLER
395
KOMİSYON, 1969, s.245.
396
DPT, Türkiye’de Çocuğun Durumu, Ankara 1989’dan aktaran: EĞİTİM-SEN,
<www.e-kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/3148.pdf> Erişim Tarihi:02.10.2010.
397
Hakan ACAR, “Türkiye’nin Ulusal Gençlik Politikası Nasıl Yapılandırılmalıdır”, Uluslararası
İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, Yıl 2008, s.4, <www.insanbilimleri.com> Erişim
Tarihi:24.08.2010.
108
yaklaşık 800.000398 ile 1.000.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Tahminlerin üzerinde veya altında olsun çocuklar ile ilgili zaman kaybının acı
faturası bu olsa gerek.
398
YOLCUOĞLU, 2009, s.88.
399
KARATAŞ ve Diğerleri, s.24-25.
400
YOLCUOĞLU, 2009, s.91.
109
Türkiye’nin henüz tam anlamıyla oturmamış çocuk politikalarına paralel
olarak, atılacak her türlü adımda çocuk hakları perspektifi göz önünde
bulundurulmalıdır.
Açık, hesap verebilir, öz eleştiri yapabilen bir sosyal hizmet bakış açısı
gereklidir. Çocuklarımız bizimdir. Onların iyi halde veya kötü halde olmalarının
sebebi ve sonuçları hepimizi ilgilendirir. Toplumumuzun da basında çıkan kötü bir
olayla bağlantılı olarak anlık olarak iç seslerinin harekete geçirmesi yerine her daim
konuya sorumlulukla yaklaşması gereklidir. Bu hususta toplumu bilinçlendirme,
sivil hareketliliğe katkı sağlama ilköğretim politikamıza girmelidir.
401
I. Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu (2009), Suça Sürüklenen /
Kanunla İltilaf Halindeki Çocuklar, Sonuç Bildirgesi, <www.cocuksempozyumu.info>, Erişim
Tarihi: 04.08.2010.
402
II. Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu (2010), “Güvenli Çevre-Güvenli
Okul”, Çalıştay Sonuç Raporu, <www.cocuksempozyumu.info>, Erişim Tarihi: 20.10.2010.
110
SHÇEK’e yüklenilen yük ağırdır. Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı,
Emniyet Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı ve Yerel Yönetimler başta olmak üzere
kamusal birimlerin çocukları koruma sürecinde aktif rol almaları, bu hususu
içselleştirmeleri gerekmektedir.
Çocuk Koruma Kanunu’nda geçen tedbir hükümleri net bir şekilde tekrar
ifade edilerek uygulanma süreci kolaylaştırılmalıdır.
111
edilebileceği uzman personel ve imkanların bulunduğu merkezlerin kurulması
gereklidir.
112
KAYNAKÇA
Kitaplar
113
SAYITA, S. U., Türk Hukukunda Çocuğun Koruyucu Aile (Kişi) Yanına
Yerleştirilmesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1996.
SRIBNICK, E. G., Rehabilitating Child Welfare: Children and Public Policy,
1945-1980, University of Virginia, Department of History, May, 2007.
ŞİRİN M. R., Dersimiz Çocuk, İz yayınları, İstanbul, 2006.
UNICEF. B.M. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: İlgili Sözleşmeler, Yasalar,
Tüzükler ve Yönetmelikler, 2.Basım, Ankara, 2005.
YÖRÜKOĞLU, A., Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, 6.Basım, Özgür Yayınları,
İstanbul, 2000.
YÜCEL, M. T., Suç ve Ceza Anatomisi, Ankara Yarı Açık Cezaevi Matbaası,
Ankara, 1973.
Makaleler
114
BIYIKLI, L., “Koruyucu Aile Bakımı,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi, Cilt No 16, Sayı 1, s.11-15, 1983.
_____., “Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve S.O.S Çocuk Köyleri,” Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Cilt No 2,
Sayı 1, s.3-10, 1995.
BOZBEYOĞLU, S., “Ortaçağ Fransa’sında Anne-Çocuk İlişkisi,” Hacettepe
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt No 17, Sayı 2, s.7-14, 2000.
BÖLÜKBAŞI, T., “Korunmaya Muhtaç Çocukların Toplumsal Kökenleri ve
Korunmaya Muhtaç Çocuk Sorununda Risk Faktörleri,” 4. Ulusal Sosyal
Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara,
1997.
ÇAĞLAR, D., “Atatürk ve Cumhuriyet Devrinde Korunmaya Muhtaç Çocuklara
Sağlanan Bakım ve Öğretim Olanakları,” Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 15, Sayı 2, s.1-21, 1982.
ÇANLI, M., “Eytam İdaresi ve Sandıkları (1851-1926),” Yeni Türkiye Yayınları
Türkler Ansiklopedisi, Cilt 14, Ankara, 2002.
ÇAVUŞOĞLU, T., “Türkiye’de Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk:1921-1983”,
2.Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları,
Ankara, 1999.
ÇEVİKBİLEN, T., “Çocukların Sömürülmesi,” Sosyal Hizmet Sempozyumu.
Toplumsal Gelişme ve Değişme Sürecinde Sosyal Hizmet Sempozyumu,
16-18 Ekim 1996, Ankara, 2001.
ÇILGIN, A. S., “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: “Gürbüz Türk Çocuğu,” Uludağ
Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 6,
s.97-119, 2004.
DANIŞOĞLU, E., “Kalkınma Planlarında Çocukla İlgili Devlet Politikaları,”
2.Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları,
Ankara, 1999.
DOĞAN, İ., “Çocuk Haklarının Sosyolojik Evriminden Dünya ve Türkiye İçin
Çıkan Sonuçlar,” 1.Çocuk Kurultayı Bildiriler Kitabı, M. R. ŞİRİN ve S.
USTA SAYITA (der.), İstanbul Çocukları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000.
EKİCİ, M. F., “Sosyal Refah Harcamaları,” 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı
Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997.
ELKIND, D., “Değişen Dünya’da Çocuk Yetiştirme ve Eğitim,” III. Çocuk
Kültürü Kongresi Dünya’da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18
Ekim 2000, E. G. KAPÇI (çev.), B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları,
Ankara, 2001.
ERGUNCU, H., “Sosyal Hizmetler Bağlamında Korunmaya Muhtaç Çocuklar
Sorununa Cumhuriyet Türkiye’sinin Yasal Yaklaşımı,” 4. Ulusal Sosyal
Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara,
1997.
115
ERKAN, A. R. ve G. ERKAN, “Darüleytamlar,” Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, Cilt No 5, Sayı 1 (Ocak), s.61-69, 1987.
ERKAN, G., “Külhanbeyler,” İnsani Gelişme ve Sosyal Hizmet Prof.Dr.Nesrin
KOŞAR’a Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu
Yayını, Ankara, 2001.
FASS, P. S., “Çocuklar ve Küreselleşme,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Dergisi, N. AHİOĞLU (çev), Cilt No 37, Sayı 1, s.141-145, 2004.
GEÇER, O., “Türk Toplumunda Sokak Çocuklarına Ait Çeşitli Adlandırmalar,”
Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt No 16, Sayı 1 (Nisan), s.117-124,
2005.
GILADI, A., “İslam Uygarlığında Bir Çocukluk Kavramı Var mı?,” III. Çocuk
Kültürü Kongresi Dünya’ da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18
Ekim 2000, Bekir ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 2001.
GÜNBEY, S., “Sosyal Devlet,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.27-28, 2006.
İNAN, A. N., “Çocuk Hakları Beyannamesi İlkelerinin Türk Hukuk Sistemine
Etkisi,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 1,
Sayı 1, s.201-219, 1968.
_____., “Çocuğun Korunması ve Polis,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi, Cilt No 37, Sayı 1, s.243-250, 1980.
KAĞITÇIBAŞI, Ç., “Türkiye’de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri,” Toplumsal
Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, Bekir ONUR (der),
İstanbul, 1994.
KARATAŞ, K., H. ACAR, Ö. C. ÖNTAŞ, Y. B. ACAR ve E. GÖKÇEARSLAN,
“Türkiye’de Çocuğun Korunması: Osmanlı’dan Günümüze Çocuk Refahına
Yönelik Düzenlemeler,” Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt No 15,
Sayı 1 (Nisan), s.15-25, 2004.
KARATAŞ, K., “Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile
Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme,” Toplum ve Sosyal Hizmet
Dergisi, Cilt No 18, Sayı 2 (Ekim), s.7-20, 2007.
KOÇ, B., “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler,” Gaziantep
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt No 6, Sayı 2, s.36-50,
2007.
KONANÇ, E., “Türk Hukuk Sisteminde Çocuk İstismarı ve İhmali,” Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 20, Sayı 1, s.1-
10, 1987.
KONTAŞ, M. Y., “Türkiye’de Çocuk Politikası,” Emniyet Genel Müdürlüğü
Küçükleri Koruma Hizmetleri Yönetici Semineri Kitabı, EGM Asayiş
Daire Başkanlığı Yayını, Ankara, 1998.
McGOWAN, B. G., “Historical Evolution of Child Welfare Services,” Child
Welfare for The 21st Century, Columbia University Pres, New York, 2005.
MYERS, J. E. B., “A short history of child protection in America,” Family Law
Quarterly, Volume 42, Number 3, Fam, s.449-464, 2008.
116
ONAT, Ü., “Ankara İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne Başvuran Korunmaya
Muhtaç Çocuklar Üzerine Bir Araştırma,” 4. Ulusal Sosyal Hizmetler
Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997.
ONUR, B., “Sunuş,” Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993,
Bekir ONUR (der.), Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1994.
ÖNTAŞ, Ö. C., “Çocuk Adalet Sistemi ve Çocuk Polis İlişkisi,” Toplum ve Sosyal
Hizmet Dergisi, Cilt No 19, Sayı 2 (Ekim), s.21-37, 2008.
ÖZBEK, N., “II.Abdülhamid ve Kimsesiz Çocuklar: Darülhayr-ı Ali,” Tarih ve
Toplum Dergisi, Sayı:182 (Şubat), s.11-20, 1999.
_____., “Osmanlı İmparatorluğunda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve
Kamusal Söylemin Değişimi,” Birkent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu
(Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta
Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008.
ÖZCAN, T., “Osmanlı Toplumunda Yetimler,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1,
s.82-85, 2006.
_____., “Osmanlı Toplumunda Yetimler ve Eytam Sandıkları,” Birkent Sorunu:
Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008.
ÖZDEMİR, S., “Refah Devleti: Altınçağ’dan Belirsiz Geleceğe,” Sosyal Politikalar
Dergisi, Sayı 1, s.34-38, 2006.
ÖZDEMİR, N., N. SEFER ve D. TÜRKDOĞAN, “Bir Sosyal Sorumluluk Projesi
Örneği: “Korunmaya Muhtaç Çocuklar,” Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Dergisi, Cilt No 32, Sayı 2 (Aralık), s.283-305, 2008.
ÖZGÜREL, A., “Osmanlı’da Kadınların Öncüsü Olduğu Bir Sivil Toplum
Örgütlenmesi,” Radikal Gazetesi, 14.06.2009.
SARIKAYA, M., “Savaş Yıllarında Himaye-i Etfal Cemiyeti’ nin Çocuk
Misafirhanesi ve Çocuklar,” Atatürk Dergisi, Cilt No 3, Sayı 3, s.193-202,
2003.
_____., “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i
Etfal Cemiyeti,” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Dergisi, Cilt No 14, Sayı 34, s.321-338, 2007.
SARISAMAN, S., “Osmanlı Fukaraperver Cemiyetinin Fakirlik ve Dilencilik
Mücadelesi,” Birkent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı),
18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı
Yayını, İstanbul, 2008.
SUĞUR, N. ve E. S. DOĞRU, “Korunma Altındaki Çocukların Aile ve Devlet
Algısı Üzerine Bir Araştırma,” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi Dergisi, Cilt No 65, Sayı 1, s.115-133, 2010.
SUNGUR, S., “Marksist Düşünce Sisteminde Kitle Kültürü ve Televizyonda
Yayınlanan Çizgi Filmlerin İdeolojik İşlevlerine Bir Bakış,” İstanbul
Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 30, s.125-140, 2007.
117
ŞENKAL, A., “Sosyal Politika Perspektifinden Sosyal Devleti Yeniden Düşünmek,”
Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.66-68, 2006.
ŞENOCAK, H., “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi Süreç
Işığında Değerlendirilmesi,” İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset
Konferansları, 56.Kitap, İstanbul, 2009.
TAN, M., “Çağlar Boyu Çocukluk,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi, Cilt No 23, Sayı 2, s.71-88, 1989.
_____., “Çocukluk, Dün ve Bugün,” Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-
24 Nisan 1993, B. ONUR (der), Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1994.
TOPALOĞLU, M., “Çocuk Koruma Kanununda Tedbirler Sorunu,” İstanbul
Barosu Dergisi, Cilt No 81, Sayı 4, s.1647-1660, 2007.
ULUĞTEKİN, S., “1940’lı Yıllarda İstanbul’ un Sokak Çocukları,” Yaşam Boyu
Sosyal Hizmet; Prof.Dr.Sema KUT’a Armağan, Hacettepe Üniversitesi
Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayınları, Ankara, 1999.
_____., “Yirminci Yüzyılda Türkiye’nin Çocukları: Sorunlar ve Beklentiler,” Sosyal
Hizmette Yeni Yaklaşımlar ve Sorun Alanları; Prof.Dr.Nihal TURAN’a
Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını,
Ankara, 2001.
YALÇIN, C., “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla İnternet,” Cumhuriyet Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt No 27, Sayı 1 (Mayıs), s.77-89, 2003.
YAZICI, N., “Tanzimat Döneminde Yetim Çocuklara Yönelik Koruma
Çalışmaları,” Osmanlılar Döneminde Yoksullukla Mücadele Yolunda
Yapılan Çalışmalar, İ. ATEŞ (der.), YOYAV Yayınları, Ankara, 2000.
YILMAZ, E., “Sosyal Devlet,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.30-31, 2006.
YOLCUOĞLU, İ. G., “Sosyal Çalışma ve Çocuğun İyilik Hali,” Toplum ve Sosyal
Hizmet Dergisi, Cilt No 20, Sayı 1 (Nisan), s.85-93, 2009.
YÜCEL, M. T. “Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları ve Sosyal Hizmetler,”
III. Milli Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve
Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını, Ankara, 1969.
ZEVKLİLER, A. “Türk Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocuklar,” Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt No 25, Sayı 1, s.173-236, 1968.
Diğer Kaynaklar
Tezler
118
KARATAY, A. Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin
Politikaların Oluşumu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.
İnternet Kaynakları
119
SHÇEK, Tarihçe, <www.shcek.gov.tr>, (29.10.2010).
ŞİŞLİ ETFAL HASTANESİ, Tarihçe, <http://www.sislietfal.gov.tr>, (07.11.2010).
ULUÇ, G., Toplumsal Bir Gruba Yönelik Şiddet Türü: Medya, Şiddet ve
Çocuklar, 2002, <www.iletisim.selcuk.edu.tr/dergi/gs/2002_cilt2s2.pdf>,
(08.08.2010).
UNICEF, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, <www.unicef.org>, (25.12.2009).
YAKUT, E., Eski Türklerde Hukuk, 2002, <http://kybele.anadolu.edu.tr>,
(01.10.2010).
YAPICI, M. ve Ş. YAPICI, “Bir değer Olarak Çocukluk,” Üniversite ve Toplum
Dergisi, Cilt No 4, Sayı 4 (Aralık), S.1-4, 2004,<www.universite-
toplum.org>, (25.07.2010).
YOLCUOĞLU, İ. G., Korunmaya Muhtaç Çocuklar Sorunu ve Sosyal
Dışlanmanın Önlenebilmesinde Erken Müdahalenin Önemi, 01.09.2010,
<www.ismetgalip.com/category/cocuk-koruma-sistemi/>, (01.10.2010).
Raporlar
DPT, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Sosyal Yardımlar ve Hizmetler Özel İhtisas
Komisyon Raporu, Ankara, 2001.
KOMİSYON, Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları Ön Raporu, III. Milli
Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım
Bakanlığı Yayını, Ankara, 1969.
SHÇEK, 2006 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayını, Ankara, 2007.
SHÇEK, 2007 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayını, Ankara, 2008.
SHÇEK, 2008 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayını, Ankara, 2009.
SHÇEK, 2009 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayını, Ankara, 2010.
SHÇEK, Çocuk Hakları Sözleşmesi Ulusal İlk Rapor, (t.y).
<http://shcek.gov.tr/cocuk-haklari-sozlesmesi-ulusal-ilk-rapor.aspx>,
(01.10.2010).
T.C. DEVLET BAKANLIĞI (Kadın ve Aileden Sorumlu), 25.12.2009 Tarih ve
1607 Sayılı Yazılı Önergeye Cevap Yazısı,
<http://www2.tbmm.gov.tr/d23/7/7-11272c.pdf>, (01.10.2010).
120
Ailenin Korunması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 4320, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 17.01.1998, Sayı 23233.
Basın Kanunu, Kanun Numarası 5187, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
26.06.2004, Sayı 25504.
Belediye Kanunu, Kanun Numarası 5393, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
13.07.2005, Sayı 25874.
Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Kanun Numarası 5216, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 23.07.2004, Sayı 25531.
Ceza Muhakemesi Kanunu, Kanun Numarası:5271, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi:17.12.2004, Sayı:25673
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5275,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 29.12.2004, Sayı 25685.
Çocuk Koruma Kanunu, Kanun Numarası 5395, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
15.07.2005, Sayı 25876.
Dernekler Kanunu, Kanun Numarası 5253, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
23.11.2004, Sayı 25649.
Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası
633, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 02.07.1965, Sayı 12038.
Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun,
Kanun Numarası 3289, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.05.1986
Sayı 19120.
İcra ve İflas Kanunu, Kanun Numarası 2004, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
19.06.1932, Sayı 2128.
İl Özel İdaresi Kanunu, Kanun Numarası 5302, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
04.03.2005, Sayı 25745.
İlk Ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun, Kanun
Numarası 1702, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 29.06.1930 Sayı 1532.
Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve
Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık Ve
İçtimai Yardım Sandığı İle Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına
Dair Kanun, Kanun Numarası 4327, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
19.01.1943, Sayı 5308.
İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Kanun Numarası 222, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi 12.01.1961, Sayı 10705.
İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu, Kanun Numarası 5130, Yayınlandığı
Resmi Gazete Tarihi 12.06.1942, Sayı 5130.
İş Kanunu, Kanun Numarası:4857, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 10.06.2003,
Sayı 25134.
Kabahatler Kanunu, Kanun Numarası 5326, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
31.03.2005, Sayı 25572.
121
Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Kanun Numarası 1117,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 07.07.1927, Sayı 627.
Türk Medeni Kanunu, Kanun Numarası 4721, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
08.12.2001, Sayı 24607.
Mesleki Eğitim Kanunu, Kanun Numarası 3308, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
19.06.1986, Sayı 19139.
Milli Eğitim Temel Kanunu, Kanun Numarası 1739, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi 24.06.1973, Sayı 14574.
Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu, Kanun Numarası 3634, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 16.06.1939, Sayı 4234.
Nüfus Hizmetleri Kanunu, Kanun Numarası 5490, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi 29.04.2006, Sayı 26153.
Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5378, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 07.07.2005, Sayı 25868.
Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, Kanun Numarası 2559, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi14.07.1934, Sayı 2751.
Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Kanun Numarası
3984, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 20.04.1994, Sayı 21911.
Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Kanun Numarası 3359, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 15.05.1987, Sayı 19461.
Terörle Mücadele Kanunu, Kanun Numarası 3713, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi 12.04.1991 Sayı 20843
Türk Vatandaşlığı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5901, Yayınlandığı
Resmi Gazete Tarihi 12.06.2009, Sayı 27256.
Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun, Kanun
Numarası 4207, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 26.11.1996, Sayı
22829.
Umumi Hıfzısıhha Kanunu, Kanun Numarası 1593, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi 06.05.1930, Sayı 1489.
Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Kanun Numarası 5510,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 16.06.2006, Sayı 26200.
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Kanun Numarası 2828,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 27.05.1983, Sayı 18059.
Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası 5237, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
12.10.2004, Sayı 25611.
Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.09.1986,
Sayı 19235.
122
Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, Görev
ve Çalışma Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 13.04.2001
Sayı 24372.
Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete
Tarihi:17.12.1983, Sayı:18254.
Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi
23.12.2008, Sayı 27089.
Koruyucu Aile Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 14.10.1993, Sayı
21728.
Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 17.05.2002,
Sayı 24758.
Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik,
Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 17.04.2003, Sayı 25082.
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Çocuk Evleri
Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 05.10.2008, Sayı 27015.
Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden
Bulaşan Zührevi Hastalıklarla Mücadele Tüzük, Yayınlandığı Resmi
Gazete Tarihi 19.04.1961 Sayı 10786.
Küçüklerin Evlât Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin
Tüzük, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 15.03.2009 Sayı 27170.
123
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler:
Adı ve Soyadı : Muammer SALİM
Doğum Yeri : Kadıköy
Doğum Yılı : 1980
Medeni Hali : Evli / Bir Çocuk Babası
Eğitim Durumu:
Lise : 1994-1997 İstanbul Pendik Bahçelievler Lisesi
Lisans : 1998-2003 Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler
Yüksekokulu (Bir Yıl İngilizce Hazırlık)
İş Deneyimi:
2003-2005 Sosyal Hizmet Uzmanı,
İstanbul Valiliği Ayvansaray Çocuk Koruma İstasyonu
2005-2005 Sosyal Hizmet Uzmanı,
Ayça Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi / İstanbul
2005-____ Sosyal Hizmet Uzmanı,
Isparta İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
124