Европа во движење

Борба против климатските промени

ЕУ го предводи патот

Европска Унија
Европска Комисија

Борба против климатските промени

ЕУ го предводи патот

Серијал Европа во движење

2008 – 24 pp. – 16.2 3 22.9 cm

Оваа брошура и други куси, јасни објасненија за ЕУ можете да најдете он-лајн, на:
ec.europa.eu/publications

Европска Комисија
Генерален директорат за комуникации
Публикации
B-1049 Брисел

Ракописот е завршен во септември 2007 и ажуриран во септември 2008

Илустрација на насловната страница: © iStockPhoto­­­

Луксембург: Канцеларија за официјални публикации на Европските Заедници, 2008

ISBN 978-92-79-13823-2
DOI 10.2775/14494

© Европски Заедници, 2008

Репродукцијата е дозволена

Печатено во Поранешна Југословенска Република Македонија

Борба против климатските промени
ЕУ го предводи патот
Содржина

Закана и предизвик 3

Патот напред: интегриран одговор 5

Надградување врз наште постигања 10

Придонес на енергетската политика 13

Улогата на технологијата 21

Намалување на својот јаглероден отпечаток 22

За натамошно читање 24

2
 Закана и предизвик
Климатските промени се една од
најголемите закани со кои се соочу-
ва планетата. Доколку температура-
та на Земјата се покачи за повеќе од
2°C над пред-индустриските нивоа,
последиците може да се несоглед-
ливи. Областите на ниски надмор-
ски височини, вклучувајќи големи
делови од бројни европски земји,
би можеле на крајот да исчез-
нат под растечкото ниво на море-
то. Понатаму, во бројни делови од
светот нема да има доволно свежа
вода. Екстремните временски непо-
годи, кои предизвикуваат физичка
и економска штета, ќе станат поче-
сти, а економиите може да опаднат,
заради трошоците за справување
со инаквата клима.
Просечната температура на земјата
беше, во најголема мерка, стабилна
© Belga
во текот на изминатите 10 000 годи-
ни, сè до индустриската револуција.
Од 1850, првиот датум од кој има
конзистентни точни мерења, тем-
пературата порасна за 0.76°C. Ако
не преземеме нешто, веројатно е
дека таа ќе порасне и за натамош-
ни 1.8–4.0°C во текот на овој век,
а можеби дури и до 6.4°C, според
меѓународен панел на научници
свикан од страна на Обединетите
нации (ОН). Во тек е трката да се
спречи светот да ја достигне точ-
ката за којашто се верува дека е
пресвртна, пораст од 2°C. Таа трка
најверојатно ќе се загуби, докол-
ку глобалните емисии не се стаби- Со поекстремни клими,
лизираат најдоцна до приближно Венеција не е единстве-
2020, а потоа да се намалат на око- на која ќе мора да ја подо-
лу половина од нивните нивоа од бри својата заштита од
1990, најдоцна до 2050. поплави
3
 Борба против климатските промени

Зошто се менува климата?

Атмосферата содржи водена пареа, јаглерод диоксид и други природно присутни гасо-
ви, коишто овозможуваат сончевата светлина да продре, но ја апсорбираат топлината која
земјата ја зрачи назад. Овој природен процес, наречен „ефект на стаклена градина“ ја
одржува Земјата на температура која поддржува живот. Без него, глобалната просечна тем-
пература би изнесувала неподносливи – 18°C.

Сепак, човековите активности, како што е горењето на фосилни горива и уништувањето на

шумите за да се создаде обработлива почва, го зголемуваат нивото на јаглерод диоксид и
другите супстанци кои задржуваат топлина во атмосферата. Додатокот на овие стакленич-
ки гасови го зајакнува природниот ефект, со што земјата станува сè потопла и климата се
менува.

Решението лежи во намалувањето на глобалните емисии на стакленички гасови, особе-

но јаглерод диоксидот. Тоа значи дека треба подобро да се користат природните ресурси.
Фосилните горива – нафта, гас и јаглен за електрична енергија, греење, ладење и транспорт
– се главни извори на емисиите на стакленички гасови. Треба да согоруваме помалку од нив,
а и да ги гориме поефикасно. Истовремено, важно е да се спречи јаглерод диоксидот да исте-
че во атмосферата, на пример, така што тој ќе се ‘зафати’ штом ќе се произведе, а потоа да
се чува под земја, во осиромашени гасни полиња или во пештери за сол.

Исто така, суштествено за справувањето со климатските промени е да се сврти текот на

обесшумувањето, особено исчезнувањето на тропските шуми, кои делуваат како одводи за
јаглеродот. Шумите го впиваат јаглерод диоксидот кога растат, но го испуштаат кога ќе се
исечат.

Има и други нешта коишто придонесуваат за глобалното затоплување, како што се метанот
испуштен од земјоделието, како и фрлањето ѓубре на депониите или емисиите предизвика-
ни од прекумерното користење на ѓубрива, но главни виновници се користењето гориво и
обесшумувањето.

4
 Патот напред: интегриран одговор
Патот напред за ЕУ се интегрира-
ни политики за енергетика и кли-
матски промени, зашто горењето
на фосилни горива е главен фак-
тор којшто придонесува кон кли-
матските промени. Лидерите на ЕУ
одобрија такви политики уште во
март 2007. Со ова се покажува гло-
балното лидерство на Европа во
справувањето со климатските про-
мени, а истовремено се поплочува
патот за ЕУ да ја зголеми безбедно-
ста на снабдувањето и да ја зајакне
својата конкурентност.
Интегрираната политика за енерге-
тика и климатски промени сигнали-
зира почеток на нова индустриска
револуција, за да се трансформи-
ра начинот на којшто ја произведу-
ваме и користиме енергијата, како
и типовите на енергија коишто ги
користиме. Целта е да преминеме
во економија која е пријателска за
климата, еколошка, врз основа на
комбинација на нискојаглеродни
технологии и извори на енергија.
За да се ограничи глобалното
затоплување на 2°C, глобалните
© Van Parys Media
­
емисии на стакленички гасови ќе
треба да престанат да растат во
рок од 10 до 15 години, а потоа да
се смалат на приближно полови-
на од нивото од 1990 до 2050. ЕУ
се стреми кон нов светски дого-
вор за да се постигнат овие цели.
Како прв чекор, таа смета дека
индустријализираните земји треба
колективно да ги намалат своите
емисии на стакленички гасови на
30% под нивоата од 1990 до 2020.
Земјите во развој, како Кина и
Индија, исто така, треба да почнат Повеќе информа-
да го ограничуваат растот на свои- ции за интегрирани-
те емисии. от одговор на ЕУ на :
http://ec.europa.EU/
За да ја потцрта својата решеност и climateaction/
да даде пример кој нејзините пар-
тнери ќе го следат, ЕУ се согласи
да ги намали своите емисии на ста-
кленички гасови за најмалку 20%
до 2020, без оглед што ќе напра-
ват другите земји. ЕУ планира да
го постигне ова намалување преку
акциите програмирани во новата
интегрирана политика за енергија
и клима, заедно со мерките коиш-
то се веќе воведени.
Согорувањето јаглен
за производство на
електрична енергија
е особено штетно за
климата.
5
 Борба против климатските промени

ници за сол – за со тоа да се даде

Лидерите на ЕУ одлучија:
• да се заштедат 20% од потрошу-
вачката на енергија во според-
ба со проекциите за 2020, пре-
ку подобрување на енергетската
ефикасност;
• до 2020 да се зголеми за 20%
уделот на обновливи енергии
во севкупната потрошувачка на
енергија со што речиси тројно би
се зголемило сегашното ниво;
• до 2020 да се зголеми десеткрат-
но — на најмалку 10% — уделот на
обновливите горива вклучувајќи
ги и биогоривата, во севкупната
потрошувачка на бензин и дизел.
Сите биогорива – без оглед дали
се произведени во ЕУ или увезе-
ни – мора да се произведени на
одржлив начин. Ќе бидат даде-
ни стимулации за развој на био-
горива од отпад, остатоци и други
непрехранбени извори;
• да се развијат и промовираат тех-
нологии со ниска или дури и нул-
та емисија, вклучувајќи фаќање
и чување на јаглеродот за да се
спречи CO2 да влезе во атмос-
ферата, преку негово фаќање и
чување под земја во осиромаше-
ни гасни полиња или во стари руд-
голем придонес во намалувањето
емисии до 2020;
• подобро да се интегрираат енер-
гетските пазари на ЕУ, односно да
се премине кон поконкурентни
пазари на струја и гас на ниво на
цела Европа;
• енергетската политика на ЕУ да
се интегрира подобро со други-
те политики; не само со полити-
ката за животна средина, туку и
со политиките како истражување,
земјоделие и трговија;
• да се зголеми меѓународната
соработка: доколку ЕУ може да
заземе заеднички пристап кон
енергетиката и да го артикулира
со заеднички глас, таа може да ја
предводи глобалната дебата.
Во јануари 2008, Европската
Комисија презентираше специфич-
ни предлози за политиките за горе-
наведените решенија, за ЕУ — како
и нејзините граѓани — да се поста-
ват на вистинскиот колосек во бор-
бата против климатските проме-
ни, во зголемувањето на сигурно-
ста на снабдувањето со енергија
и промовирањето на континуиран
економски растеж.

Побрзо и почи-
сто е со воз:
намалувањето еми-
сии од возилата е
© Deutsche Bahn

клучно во борбата
против климатски-
те промени.
6
Што велат научниците
Во изминатите 100 години просечната температура порасна за речиси 0.74ºC ширум
светот. Европа се загрева побргу од глобалниот просек: температурата порасна за око-
лу 1ºC. Дванаесет од 13-те најтопли години на светско ниво, од кога започна прецизно-
то документирање, во 1850, беа меѓу 1995 и 2007. Ефектите од растечките температури
сега може да се согледаат преку топењето на глечерите и арктичкиот мраз, промените кај
обрасците на дожд и снежните врнежи, посуровите суши и жешки бранови, како и пого-
лемиот интензитет на тропските циклони.

Бројни експерти веруваат дека глобалното затоплување мора да се ограничи на не повеќе

од 2ºC над пред-индустриската температура за да може да се спречи климатските проме-
ни да имаат неповратни ефекти. Доколку не се преземе нешто, консензус во науката е
дека веројатно просечната температура во светот ќе порасне за 1.8ºC до 4ºC над денеш-
ните нивоа во текот на овој век, а во најлош случај дури и за 6.4 ºC.

Меѓу 1970 и 2004 дојде до 70% зголемување на емисиите на стакленичките гасови. Во

секторот на снабдување со енергија, порастот беше 145%. Порастот од сообраќај беше
120%, а од индустријата 65%. Имаше и 40% зголемување поради намалениот капацитет
на шумите да ги задржат емисиите на јаглерод диоксид, а и како резултат на промените
во користењето на земјиштето.

Меѓународен форум одговорен за проценка на научните докази за климатските проме-

ни и нивните ефекти е Меѓувладиниот панел за климатски промени, основан во 1988.
Панелот, заедничка иницијатива на Програмата за животна средина на Обединетите
нации и Светската метеоролошката организација ги проценува научните, техничките и
социоекономските информации релеватни за разбирање на ризикот од климатски про-
мени предизвикани од човекот. Во изготвувањето проценка се вклучени стотици водечки
експерти од целиот свет. Од 1990, Меѓународниот панел изготви четири извештаи за про-
ценките, од кои најскорешниот во 2007. Неговата увереност дека стакленичките гасови се
виновни за промените во климата постојано растеше, со секој извештај.

7

За доброто на идните
генерации
Борбата против климатските про-
мени веројатно ќе предизвика зна-
чителни промени во нашите сти-
лови на живеење, но тоа не зна-
чи жртвување на нашиот животен
стандард. Промените се совршено
компатибилни со приоритетите на
ЕУ - работни места и растеж, како и
со одржливиот развој.
Трошоците на оваа акција ќе бидат
мошне ограничени, а во секој
случај многу пониски од трошоците
на штетата којашто ќе ја предизви-
каат климатските промени докол-
ку не се преземе ништо. Доколку
развиените земји се согласат да
Без акција сега, за
идните генерации
скијањето може да
стане само дел од
историјата.
8
Борба против климатските промени
ги намалат своите вкупни емисии
за 30% до 2020, годишниот еко-
номски растеж би се намалил за
помалку од 0.2%.
Ова би било ниска цена која
би се платила за да се одбегнат
потенцијалните долгорочни трошо-
ци на климатските промени; покрај
ова, тука и не е земена предвид
вредноста на другите придобив-
ки, како што е намалената зага-
деност на воздухот, безбедноста
на снабдувањето со енергија по
предвидливи цени и подобрена-
та конкурентност преку иновации.
Во пракса, економските трошоци
од намалувањето на емисиите ќе
бидат повеќе од надоместени со
овие придобивки.
© Bilderbox
Емисии на стакленички гасови по глава на жител во земјите-членки на ЕУ,
1990 и 2006

Извор: ЕК­­­

9

Надградување врз нашите
постигања
ЕУ не започнува од нула во
справувањето со климатските
промени. Таа веќе бројни годи-
ни сè повеќе ги јакне своите мер-
ки за зголемување на енергетска-
та ефикасност, ограничување на
емисиите од фабриките и автомо-
билите, како и поттикнување на
заштедите на енергија. Правилата
за рециклирање и ограничување
на користењето на локациите на
депониите, исто така, придонесу-
ваат кон намалување на количе-
ството јаглерод емитирано од ЕУ,
познато како „јаглероден отпеча-
ток“. Седмата рамковна програ-
ма за истражување и технолошки
развој е последна во низата истра-
жувачки програми на ЕУ кои става-
ат зголемен акцент на животната
средина, чиста и ниско-јаглеродна
енергија и климатските промени.
Над сè, ЕУ е веќе длабоко навлезе-
на во програма осмислена за да ги
намали емисиите за 8% до 2012.
ЕУ се обврза на оваа цел во рам-
ки на таканаречениот Протокол од
Кјото - Рамковната конвенција на
Обединетите нации за климатски
промени.
10
Борба против климатските промени
Протоколот од Кјото
Протоколот од Кјото е договорен
во 1997. Тој утврди цел за развие-
ниот свет како целина, да ги нама-
ли своите емисии на стакленички
гасови просечно за 5.2% меѓу 1990
и 2012. Петнаесетте земји кои беа
членки на ЕУ во тоа време отидоа
и подалеку и се обврзаа колектив-
но на 8% намалување на нивни-
те емисии. Протоколот, исто така,
создаде флексибилни пазарни
механизми, вклучително трговија
со емисиите, за да се помогне на
индустријализираните земји да
ги постигнат овие намалувања со
најмали трошоци и да се поттикнат
инвестиции во чисти енергетски
проекти во земјите во развој и еко-
номиите во транзиција.
Иако САД го немаат ратификува-
но протоколот, па оттука и не при-
донесуваат формално кон целта,
ЕУ отпочна конкретни мерки за да
ги постигне своите количини на
емисии, коишто го земаат предвид
нивото на индустриски и економ-
ски развој на секоја од земјите.
Повеќето земји кои се придружија
на ЕУ од 2004 наваму, имаа инди-
видуални таргети договорени спо-
ред Протоколот од Кјото, кога тие
сè уште беа надвор од ЕУ.
 Досегање на целите
Програмата за помош на ЕУ и
нејзините земји - членки да ги
досегнат своите зацртани количи-
ни на емисии според Протоколот
од Кјото се нарекува Европска
програма за климатски проме-
ни. Управувана од Европската
комисија, Програмата досега дове-
де до разработка на околу 40 поли-
тики на европско ниво и мерки за
намалување на емисиите на ста-
кленички гасови. Тоа ги надопол-
нува активностите коишто ги пре-
земаат поединечните земји-членки
на внатрешно рамниште. Мерките
на ниво на ЕУ опфаќаат енергет-
ски стандарди за градба и закони
за ограничување на користењето
на определени индустриски гасо-
ви со мошне висок ефект врз гло-
балното затоплување. Далеку
© Van Parys Media
најважната политика разработена
од Европската програма за кли-
матски промени е шемата на ниво
на ЕУ за тргување со емисии на ста-
кленички гасови (видете текст на
страна 12).
ЕУ успеа да ја раскине врската
меѓу економскиот растеж и емиси-
ите на стакленички гасови. Додека
економијата на ЕУ порасна меѓу
почетната година 1990 и 2006, сев-
купните емисии на нејзините 27
земји членки паднаа за 10.8%. За
15-те ‘постари’ земји-членки (ЕУ-
15), падот во емисии изнесуваше
2.7%. Ова охрабрува, но треба да
се стори уште многу за да се досег-
не целта на ЕУ-15 за намалување од
8%. Најновите проекции на идни-
те емисии покажуваат дека оваа
цел може да се досегне, под услов Инсталирањето турбини
земјите на ЕУ навистина да ги спро- на ветер ќе стане сé поче-
ведат сите планирани акции. ста глетка во иднина.
11
 Борба против климатските промени

Иновативен механизам
Камен темелник на стратегијата на ЕУ за борба со климатските промени е Аранжманот на
ЕУ за тргување со емисии, покренат во јануари 2005. Тоа беше прв меѓународен систем
за тргување со емисии на CO2 и тој стана главен двигател зад рапидната експанзија
на тргување со јаглерод ширум светот. Тргувањето со емисии помага да се обезбеди
намалување на емисии по најниска цена.

Овој Аранжман во моментов опфаќа околу 11 600 инсталации во секторите енергетика

и индустрија, кои се заедно одговорни за близу половина од емисиите на CO2 на ЕУ. Со
дефинирање на цена на јаглеродните емисии на овие инсталации, аранжманот создава
постојан поттик компаниите – учеснички да ги минимизираат емисиите во најголема мож-
на мерка.

Под овој аранжман, националните власти во секоја земја - членка на ЕУ определуваат

број на „дозволи“ за емисии за секоја инсталација. „Врвот“ или лимитот на вкупниот број
дозволи ја создава неопходната недостатност за пазарот да функционира. Компаниите
кои ги држат своите емисии под нивото на нивните дозволи може да ги продадат дозволи-
те коишто не им требаат. Оние кои се соочуваат со тешкотии во придржувањето кон сво-
ите дозволи мора или да преземат мерки да ги намалат сопствените емисии (на пример,
преку инвестирање во поефикасна технологија или користење на помалку јаглеродно-
интензивни извори на енергија), или дополнително потребните дозволи да ги купат на
пазарот – со што, всушност, плаќаат на друга компанија за тоа што ги намалува емисии-
те на нивна сметка.

Компаниите опфатени со Аранжманот, исто така, можат да користат кредити на еми-

сии генерирани од проекти за заштеда на емисии во земји кои не се членки на ЕУ. Ова
е организирано според механизмот за чист развој според Протоколот од Кјото, како и
Инструментот за заедничка примена. Побарувачката за вакви кредити е силен двигател
за инвестиции во идеи коишто ги намалуваат емисиите во други земји.

Инсталациите во секторите енергетика и индустрија не се единствените виновници кои го

зголемуваат нивото на CO2 во атмосферата. Како последица на ова, Европската Комисија
предложи од 2011 Аранжманот да се прошири за да ги вклучи и се побрзо растечките
емисии од авијацијата. Покрај ова, ревизијата на аранжманот, којашто е во тек, може да
доведе до опфат на повеќе сектори и гасови.

12
Придонес на енергетската ­­­­

политика
Емисиите на стакленички гасови Поефикасни пазари на
доаѓаат главно од користењето
и производството на енергија.
енергија и гас
Оттука, енергетските политики се Нашите избори како потрошува-
од клучна важност за да се досег- чи имаат стварни ефекти врз еми-
нат целите за климатски промени. сиите на стакленички гасови од
Заедничкото делување во енерге- користењето и производството
тиката не е ново. ЕУ имаше един- на енергија. Речиси сите потро-
ствена рамка на политики за енер- шувачи во ЕУ сега имаат слобо-
гетика долги години. Ниту заед- да да го купуваат својот гас или
ничкиот одговор на ЕУ на енер- електрична енергија од било кој
гетска криза не е нов. На пример, добавувач, вклучително и од оние
ЕУ има координирана политика за кои се специјализирани за обнов-
стратешките резерви на нафта и лива енергија. Ефикасните паза-
петролејни производи, како резул- ри прават енергијата да е попри-
тат на кризата со снабдувањето стапна и помагаат да се отстра-
во раните седумдесети години од нат бариерите за постигање на
минатиот век. пониски емисии на стакленички
гасови. Истовремено, тие помага-
Како што предупредувањата на ат индустријата во ЕУ да ја зад-
научниците за ефектите од кли- ржи својата конкурентна острица.
матските промени стануваат сè Сепак, сè уште постои простор за
посериозни, ЕУ ја препозна итна- подобрување, за да се обезбеди
та потреба да обедини разни ниш- дека секој ќе добие фер можност,
ки во единствена интегрирана дека новите компании во оваа сфе- Кредити на емисии се
климатска и енергетска полити- ра не се во понеповолна положба и достапни за инвестирање
ка за Европа. Оваа политика ќе дека електричната енергија и гасот во ваква алтернатив-
обезбеди снабдување со енергија течат слободно преку границите на енергија, пријателска
којашто е конкурентна, одржлива во ЕУ. Прекуграничната трговија е за животната средина, за
и сигурна, а воедно и интегрира- витална за пазарите да станат кол- производство на тули во
на со добрите еколошки практики, ку што е можно поконкурентни. Индија.
со што ќе се намалат емисиите на
CO2 и другите стакленички гасови.

Клучните елементи на енергетската

политика на ЕУ за достигањето на
© World Bank photo/CDCF India carbon finance project VSBK

овие таргети се следниве:

• поефикасни пазари на енергија
и гас;
• диверзификација;
• амбициозна политика за обнов-
лива енергија;
• заштеда на енергија;
• меѓународна соработка.

13

Диверзификација
Поголемата безбедност на снабдувањето не
се однесува на потпирање врз една форма на
енергија или на грст земји – добавувачи над-
вор од ЕУ. Таа значи произведување на повеќе
енергија во рамки на ЕУ, а онаму каде е неоп-
ходно, да се обезбеди снабдување од други ста-
билни региони во светот. Исто така, тука ста-
нува збор за договор да се дели набавената
енергија во време на криза, зашто нивото на
увозна зависност на различните земји на ЕУ
варира во значителна мерка.
Околу 80% од енергијата којашто ја троши ЕУ
е од фосилни горива – нафта, природен гас и
јаглен – од кои сите се големи извори на еми-
сии на CO2. Технологијата помага да се нама-
лат овие емисии, а „чистата“ технологија на
јаглен би требало да е оперативна во рамки
на наредната деценија или приближно тогаш.
Сепак, фосилните горива се ограничен ресурс,
којшто ќе биде значително исцрпен до средина-
та на овој век. Намалувањето на користењето
на фосилните горива, оттука, придонесува кон
подобрување на енергетската безбедност на
ЕУ, а воедно помага и да се ограничат климат-
ските промени.
Понатаму, сопствените ресурси на фосилни
горива на ЕУ осиромашуваат побргу од оние
во светот во целина. Таа станува сè позавис-
на од увозот, па оттука и ранлива на шокови во
снабдувањето и цените. Зависноста од увозна-
та нафта може да порасне и до 95%, а од увоз-
ниот гас до 84% до 2030, доколку не се заузда
Берлин е само еден
од неколкуте градови
во ЕУ каде возат авто-
буси на хидрогенски
погон, со помош на
средствата од ЕУ.
14
Борба против климатските промени
потрошувачката на енергија и не
се смени составот на горивата. Во
моментов, ЕУ добива околу 50% од
гасот којшто таа го троши од само
три извори – Русија, Норвешка и
Алжир - а увезува околу две трети-
ни од своите потреби од нафта од
организацијата на земји - извоз-
нички на петролеј (ОПЕК) и Русија.
Севкупното ниво на зависност на
ЕУ од увозна енергија во 2006
изнесуваше 53.8%.
Диверзификацијата кон повеќе
енергија од домашно производ-
ство ќе бара поголема употреба
на ниско-јаглеродни или нулта-
јаглеродни технологии, врз основа
на обновливи извори на енергија,
како што се ветер, сонце, воде-
на енергија и биомаса, бидејќи
во ЕУ недостасуваат сопствени
ресурси од фосилно гориво. Во
крајна линија, веројатно е дека
во комбинација ќе влезе и водо-
родот. Некои земји - членки на ЕУ
ќе користат и нуклеарна енергија
како дел од својот енергетски збир
на решенија. Во догледна иднина,
оваа енергија ќе доаѓа од нукле-
арна фисија, зашто не е веројатно
дека технологијата на нуклеарна
фузија ќе биде на располагање во
првата половина од веков.
© Berliner Verkehrsbetriebe, BVG
Потрошувачка на енергија според тип на гориво, 2006

Извор:Еуростат

15

Ако не ја користиме
енергијата помудро,
глечерите ќе се топат
и натаму
Амбициозна стратегија за
обновлива енергија
Од деведесетите години на мина-
тиот век, ЕУ развиваше и про-
мовираше користење и произ-
водство на обновлива енергија.
Промовирањето на обновлива-
та енергија ја заменува потрошу-
вачката на фосилно гориво. Тоа
го диверзифицира користењето на
извори на енергија и придонесува
кон обезбедувањето на енергија.
Исто така, промовирањето на
обновлива енергија развива нови
индустрии и технологии.
Земјите на ЕУ првпат се договорија
16
Борба против климатските промени
© Corbis
околу индикативна цел за
снабдување со 12% од енергијата
од обновливи извори до 2010. За
да се оствари ова, беа донесени
нови закони со кои се утврдија
национални цели за обновлива
електрична енергија и биогорива
во транспортот, за да се подигне
нивото на обновлива енергија во
земјите - членки на ЕУ. Покрај ова,
приватниот сектор беше поттикнат
да ги направи неопходните инве-
стиции.
Во 2007, лидерите на ЕУ зазедоа
уште поцврст став, со утврдување
на целта да се постигнат 20%
од нашата енергија од обновли-
ви извори до 2020. Оттогаш беа
 Како се очекува да расте производството на
зелена електрична енергија во ЕУ

Произведена енергија во терават-часови годишно

Извор: ЕК­­­

предложени различни национал- губи, туку ќе се користи, на при-

ни таргети за секоја земја, за да
се достигнат 20% за ЕУ како цели-
на. Овој таргет од 20% за обновли-
ви извори опфаќа и нова обврзна
цел - да се покријат 10% од наши-
те транспортни горива од обнов-
ливи горива, вклучувајќи ги био-
горивата, до 2020. Користењето
на обновлива енергија како резул-
тат на овие цели ќе порасне дра-
матично.
Со користењето на биомаса (дрво),
биогас и биоотпад, на пример, ќе
растат енергетските постројки.
Исто ќе биде и со когенерацијата,
каде пареата генерирана при про-
изводството на струја нема да се
мер, во локални системи за греење.
Исто така, повеќе ќе се користат
бојлери на биомаса во зградите,
особено кога тие ќе ги заменува-
ат системите за греење на нафта
или струја. Се очекува пораст и
кај добивањето топлина од почва-
та (геотермални извори), како и
користењето на соларна енергија.
Најголем растеж во производство-
то на струја ќе дојде од генерато-
рите на ветер, преку побројни и сè
поефикасни турбини на ветер. Со
очекуваниот пораст на обновливи
горива за транспорт, овој брзора-
стечки сектор ќе има начини да ги
намали своите емисии на CO2.

17
 Борба против климатските промени

Нова улога за земјоделието и шумарството

Биоенергијата од земјоделието и шумарството игра клучна улога во борбата против кли-
матските промени и зајакнувањето на сигурноста на испораката на енергија. Тоа е обнов-
лив извор на енергија, меѓу другите како што се ветер, соларна, хидраулична и геотер-
мална енергија.

Биоенергијата се произведува од цврста биомаса, биогас или течни биогорива кои се

достапни ширум Европа. Биомасата се обезбедува преку шумарство, земјоделие и орган-
ски отпад и остатоци, додека течните биогорива во моментов доаѓаат главно од житни-
те посеви. Биомасата, биогасот и биогоривата генерално може да се складираат лесно,
што значи дека биоенергијата може од нив да се произведува по потреба. Тие генерира-
ат струја, даваат директна топлина и се користат како гориво за транспорт. На биомаса
отпаѓа околу половина од сета обновлива енергија потрошена во ЕУ.

Биогоривата се во моментов единствените масовно достапни расположливи замени за

бензил и дизел гориво во транспортот. Поттикнувањето на користењето на биогорива
помага да се намалат емисиите, па значи и поширок избор на добавувачи на гориво.

ЕУ има значителен земјоделски потенцијал за производство на биогорива. Во блиска

иднина, биогоривата ќе се произведуваат од многу поширок спектар на земјоделски и
шумарски производи и органски отпад, а не само од посеви кои се користат и за произ-
водство на човечка и сточна храна. Без оглед дали се произведени во ЕУ или не, мора
да се погрижиме производството на биогоривата да е одржливо, односно да не доведе
до обесшумување или губење на биодиверзитетот, ниту да го поткопа производството на
храна.

Штедење енергија Оваа цел може да звучи како

Најлесен начин да се зголеми
сигурноста на снабдувањето и
да се помогне на климата е да
се намали побарувачката на
енергија. Ова значи користење на
енергијата поефикасно, за помал-
ку да се губи залудно. Ова може
да се постигне преку технологии
за заштеда на енерија или преку
промена на нашето однесување,
или комбинација од двете. Над
сè, штедењето енергија има и
економска смисла: целта на ЕУ
за користење на 20% помалку
енергија до 2020 од досегашно-
то ниво ќе ги намали трошоците
за енергија за 100 милијарди евра
годишно.
нешто тешко достижно, но во
пракса постои голем простор за
користење на енергијата многу
поефикасно, понекогаш со многу
мал напор. На пример, енергетски-
те етикети, минимални стандарди
на ефикасност и доброволни спо-
годби на производителите на куќни
апарати веќе ја намалија потрошу-
вачката на енергја на просечен нов
фрижидер или замрзнувач за речи-
си 50% од 1990. За неколку други
апарати, како машини за перење и
машини за миење садови, постиг-
нати се заштеди од над една чет-
вртина. Меѓународната програ-
ма „Eнергетска ѕвезда“ дава насо-
ки за повеќето канцелариска и
компјутерска опрема која штеди
енергија.

18
 Транспортот е област каде има
голем неискористен потенцијал за
енергетска ефикасност, така што
ЕУ работи со автомобилската и
индустријата на гориво за да го
реализира тој потенцијал и да ги
намали емисиите на CO2 од воз-
илата. Таа, исто така, работи на
инфраструрата и политиките за да
се намали сообраќајниот метеж.
Застоите во сообраќајот значат
залудно трошење гориво.
На зградите отпаѓаат околу 40%
од потребите од енергија во ЕУ.
Заострените стандарди за згради
и нивно греење и системи за топ-
ла вода ќе го намалат количество-
то енергија кое тие го користат и
ќе ги намалат емисиите преку рас-
трошното греење и ладење. Исто
така, истражувањата ќе помогнат
да се дојде до нови и подобри
материјали за изолација. Мерки
како оваа, имаат потенцијал да
ја намалат потрошувачката на
енергија во зградите за 28% до
2020. Ова е еквивалент на заштеда
од над 10% од севкупната потрошу-
вачка на енергија на ЕУ.
© Van Parys Media
Големо количесто енергија се ­­­­­­­
троши од неефикасни уреди.
Оттука, ЕУ притиска за енергет-
ски уште поефикасни уреди со
спроведување на енергетските ети-
кети и фиксирање на минимални
барања за работењето.
Поголемото користење на енер-
гетски ефикасно осветлување на
нашите улици, во нашите канце-
ларии и домови може да се оства-
ри релативно лесно, па веројатно
е дека новите ЕУ стандарди за ова
ќе стапат во сила пред крајот на
деценијата. Преминот од ‘обич-
ни’ на ’штедливи’ светилки, на
пример, ја намалува потрошу-
вачката на енергија за над 75%.
Купувањето на светилката е тро-
шок, но пониските сметки за струја
повеќекратно го надоместуваат
почетното вложување.
Голем број од нас трошат енергија Тој треба да ја
непотребно, без да сфатат колку објасни потрошувач-
е растрошно нашето однесување. ката на енергија;
Подобрите информации за наша- Црвената, жолта и
та потрошувачка од пософистици- зелена ЕУ енергетска
рани мерачи во нашите автомо- налепница е тука да
помогне.
19

Штедливата
светилка е на долг
рок поевтина
били и нашите домови во идни-
на ќе ни овозможат енергијата
да ја користиме поинтелигентно.
Но, тоа бара промена во наше-
то однесување. Кампањата на ЕУ
„Одржлива енергија Европа“ дава
пионерски примери.
Веројатно е дека во нашите гра-
дови ќе се изнајдат нови и инова-
тивни идеи за борба против гло-
балното затоплување. Но успе-
хот во оваа сфера може да се
постигне само преку активно уче-
ство на граѓаните. Ова е принци-
пот кој лежи во основа на „Пактот
на градоначалници“ во кој гра-
довите учесници се обврзуваат
на безусловна посветеност да се
оди и подалеку од целите на ЕУ во
намалувањето на емисиите на CO2.
Меѓународна соработка
Зависноста од увозот ќе се нама-
ли, но ќе остане стварност. Оттука,
добрите односи со земјите - про-
20
Борба против климатските промени
© Carofoto
изводители на енергија, како и со
земјите низ кои минува енергијата,
се приоритети. Ова значи соработ-
ка со земјите од истокот и југот -
Русија, земјите од Источна Европа
кои имаат заеднички граници со
ЕУ, земјите од Централна Азија,
Каспиското и Црното Море, околу
Средоземното Море.
Соработката со другите нации
- потрошувачи е подеднак-
во важна, без оглед дали тие се
индустријализирани или во развој,
со цел заеднички да се догово-
рат мерки за намалување на ста-
кленичките гасови, поефикасно
користење на енергијата, развој
на обновливи и ниско-емисиони
енергетски технологии, особе-
но зафаќање и складирање на
јаглеродот. Истражувањето тука ќе
игра клучна улога, поддржувајќи
ја распространетоста на енергет-
ски технологии кои се истовремено
ценовно достапни и чисти.
Улогата на технологијата

Иако ограничувањето на користе- нет за истражување на ниско или

ње на фосилни горива може да нулта-јаглеродна технологија.
значи дека во иднина ќе живееме Исто така, има средства за енер-
поинаку, тоа не значи жртвување гетски истражувања и промоција
на нашиот животен стандард сега, на заштеда на енергија во рам-
ниту во иднина. Технологијата ки на програмата на ЕУ за конку-
може да даде огромен придонес рентност и иновација. Тука е вклу-
кон поефикасното користење на чена и потпрограмата наречена
енергијата во нашиот секојдневен “Интелигентна енергија Европа“.
живот, во индустријата, во транс-
портот и во одржливиот развој.
Голем дел од ова финансирање
ќе оди за проекти коишто дирек-
Тоа што е прва во светот во сферата
тно или индиректно ќе се занима-
на еко-иновациите и на одржлива-
ваат со климатските промени. Тука
та енергија ѝ дава на индустријата
се опфатени и: развој на хидро-
на ЕУ предност на предводник и
генски и горивни ќелии на кои во
генерира работни места и рас-
сè поголема мерка ќе мора да се
теж. Европската индустрија е веќе
потпираме за енергија, како што
добро поставена. Со околу една
ќе го намалуваме користењето на
третина од светскиот пазар на
фосилните горива; зафаќање и
еко-индустрии и одржливи енер-
чување на CO2; енергетска ефи-
гетски системи, европските ком-
касност; чист и ефикасен транс-
пании се лидери во одржливоста
порт и еколошки материјали.
во речиси една четвртина од сите
главни индустриски сектори, а еко-
индустриите, системите и сервиси-
Понатаму, ЕУ помага во распростра-
те за одржлива енергија обезбеду-
нувањето на најдобрите практи-
ваат стотици илјади работни места.
ки и обезбедување платформа за
водечките научници да го разме-
Промовирање на чисти нуваат знаењето. Меѓу овие актив-
ности е и стратешки план за енер-
иновации гетски технологии, осмислен да
ѝ помогне на ЕУ да го предводи
Акционата програма на ЕУ за еко-
патот во целосна промена на наши-
лошка технологија опфаќа спектар
от пристап кон снабдувањето, про-
на активности за промовирање на
изводството и дистрибуцијата на
еко-иновациите и прифаќањето на
енергија. Тие, исто така, опфаќаат
еколошките технологии. Таа про-
и технолошки платформи, како што
мовира истражување и развој,
е Европската платформа на хидро-
мобилизира фондови и ги подо-
генски и горивни ќелии.
брува пазарните услови. Во рам-
ки на Седмата рамковна програма
за финансирање за развој и тех-
нолошки развој за 2007–13, зна-
чителен дел од средствата е наме-

21
 Борба против климатските промени

Намалување на својот јаглероден

отпечаток
Намалувањето на јаглеродниот отпечаток на ЕУ не е само некоја оддалечена одлика на
носителите на политики и големите инвестиции во индустријата. Тука е во игра и личниот
придонес и информираноста. Малите промени може да направат голема разлика.

Во својот дом
Седумдесет проценти на енергијата која се користи од домаќинствата во ЕУ се троши на
греење на домовите, а уште 14% на греење на водата. Со преземање на следниве мерки,
може да ги намалите емисиите, а често истовремено и да заштедите пари.
• Намалете ја температурата на централното греење за само 1°C; поставете го термостатот
на уште пониско ниво кога сте излезени и ноќе, за сметките за енергија да ги намалите
дури и до една четвртина.
• Изолирајте ги цевките за централно греење и шупливите ѕидови. На загубите на топлина
преку ѕидовите, кровот и подот обично отпаѓаат над 70% од севкупните топлински загуби.
Искористете ја можноста на реновирање за да ги подобрите енергетските перформанси
на својот дом.
• Одвојте го фрижидерот од шпоретот или од бојлерот, за топлината да не го принудува
фрижидерот да работи повеќе. Не дозволувајте да фати мраз; храната нека се излади
пред да ја ставите во фрижидер.
• Размислете пред да ги користите апаратите: вклучете ја машината за перење или за садо-
ви само кога се полни, размислете кој температурен циклус да го користите, а маши-
ната за сушење користете ја само кога е апсолутно неопходно. Кога си правите чај или
кафе, загрејте го само количеството вода коешто ви е потребно. Ако секој од нас одбег-
не непотребно зовривање на еден литар вода дневно, заштедената енергија би можела
да напојува една третина од уличните светилки во Европа.
• Изгасете. Гасењето на пет светилки во ходниците и собите во вашиот дом, кога не ви
требаат, може да заштеди околу 60 евра годишно. Исклучете го и компјутерот во ваша-
та канцеларија, а извадете го од ѕидниот приклучок и полначот на вашиот мобилен теле-
фон, кога не го користите.
• Не ги оставате апаратите на стенд-бај. Исклучете ги домашните електронски уреди,
компјутерот, модемот и др.– целосно, не оставајќи ги во стенд-бај мод. Тоа може да ви
заштеди и до 100 евра годишно.
• Затворете ја чешмата додека ги четкате забите, а туширајте се наместо да се капете во
када. Стандардното туширање користи и до четири пати помалку вода од капењето во
када.
• Сортирајте за рециклирање. Рециклирањето на една алуминиумска конзерва заштедува
90% од енергијата потребна за да се произведе нова. Органскиот отпад рециклирајте го
како компост. Намалете го отпадот со користење на помалку пакувања и производи за
еднократна употреба и купувајте интелигентно: шише од 1.5 литри бара помалку енергија
за да се произведе, а создава и помалку отпад од три шишиња од половина литар.
• Преминете на ‘зелена’ електрична енергија. Искористете го пазарот за да одберете кому-
нални услуги кои нудат чиста енергија и поголем квалитет.

22
 Во вашиот автомобил
Еколошки свесното возење може да ја намали потрошувачката на гориво и до 5%. Примери
на еко-возење се следниве:
• Почнете да возите наскоро по палењето на моторот. Загревањето на моторот користи
повеќе гориво. Потоа тргнете без да ја користите педалата за гас и поминете на повисока
брзина колку што е можно поскоро. Повисоките брзини поефикасно го користат гориво-
то. Исклучете го моторот кога стоите подолго од една минута.
• Проверете го притисокот на гумите. Доколку е 0.5 бари понизок, вашиот автомобил кори-
сти 2.5% повеќе гориво.
• Користете моторно масло со ниска вискозност. Најдобрите масла може да ја намалат
потрошувачката на гориво и емисиите на CO2 за повеќе од 2.5%.
• Затворете ги прозорците, особено при високи брзини, и симнете го багажникот од кро-
вот. Дури и празниот багажник може да ја зголеми потрошувачката на гориво и емисиите
на CO2 и до 10%.
• Забавете и возете рамномерно. Возењето побрзо од 120 километри на час троши 30%
повеќе гориво по километар отколку возење со 80 километри на час. И возете со постојана
брзина, со тоа се троши помалку гориво.

На друго место
• Патувајте со воз. Едно лице во воз емитува две третини помалку јаглерод диоксид отколку
едно лице само во автомобил.
• Испитајте алтернативи за летањето. Летањето е најбрзо растечкиот извор на CO2 емисии
во светот. Доколку летате, тогаш размислете за „надоместување“ на своите јаглеродни
емисии преку организација којашто ќе го инвестира малиот износ наплатен од вас во
обновлива енергија или во садење дрвја.
• Возете велосипед, одете пеш, организирајте се за заеднички превоз со автомобил, кори-
стете јавен транспорт или работете од дома.
• Купувајте интелигентно. Определете се за апарати кои се означени како енергетски ефи-
касни, со малку амбалажа и за производи кои може да се рециклираат, локална и сезон-
ска храна и автомобили со ефикасна потрошувачка на гориво со најниски нивоа на еми-
сии на CO2 по километар.

Залудното трошење
© Van Parys Media

вода е залудно
трошење енергија.

23
 За натамошно читање
Climate action: Energy for a changing world:
ec.europa.eu/climateaction
Climate change:
ec.europa.eu/environment/climat/home_en.htm
‘EU action against climate change: Leading global action to 2020 and beyond’ (brochure):
ec.europa.eu/environment/climat/pdf/bali/post_2012.pdf
The ‘Sustainable energy Europe’ campaign:
www.sustenergy.org
The ‘ManagEnergy’ initiative:
www.managenergy.net
More details about climate change from the European Environment Agency (data and reports):
eea.europa.eu/themes/climate

Европската Унија

Земји членки на Европската Унија (2008)

Земји кандитатки

24
 MK
ec.europa.eu/climateaction

Расте меѓународниот
консензус дека
планетата се соочува
со иреверзибилни
климатски промени,
доколку итно не се

MK-80-09-954-MK-C
преземе нешто. ЕУ веќе формулираше јасен одговор,
во форма на интегрирана политика за енергетика и
климатски промени, посветеност да се намалат емисиите
на стакленичките гасови за најмалку 20% до 2020, како
и ветување да се биде предводник во меѓународните
преговори за да се усвојат уште поамбициозни цели.
Ова ќе помогне да се спречи температурата во светот
да порасне за повеќе од 2°C, ниво за кое научниците сé ISSN 1022-8233
повеќе сметаат дека е точка од која нема враќање. За
да се постигне оваа цел, треба енергетските ресурси да
ги користиме поодржливо и да преминеме на повеќе
обновливи форми на енергија, зафаќање и складирање
на јаглерод диоксидот и посериозно свртување на
текот на обесшумувањето. За ова може да е потребна
промена на нашите животни навики, но не мора да се
загрози животниот стандард, ниту нашиот, ниту оној на
идните генерации.