Kosinski Dzieje Akacjusza Patriarchy Konstantynopola W Latach 472 489

DZIEJE AKACJUSZA, PATRIARCHY
KONSTANTYNOPOLA W LATACH 472–489
Napisał Rafał Kosiński
Badając konflikt, który wybuchł wokół postanowień Soboru wChalce-

donie z451 roku, spotykamy się zogromnym problemem – niezgodnością
źródeł. Poszczególne wydarzenia, poglądy różnych hierarchów kościelnych
czy władców budzą poważne wątpliwości, a niejednokrotnie nie są, przy
istniejącej bazie źródłowej, do odtworzenia. Częstokroć przyczyną tego stanu
rzeczy nie jest nawet brak zachowanych informacji czy ich skąpa liczba,
lecz to, iż powstały one wzapalczywości polemik, stąd są one często celowo
zniekształcane bądź przeinaczane, celem przedstawienia korzystnej wersji
wydarzeń dla danej grupy, podparcia swego stanowiska głosem uznanych
autorytetów, czy też zohydzenia przeciwników woczach czytelników1. Stąd
też wynikają boje oprzynależność doktrynalną takich postaci jak Symeon
Stylita Starszy czy też cesarzowa Eudokia2. Czasami lektura źródeł sprawia
wrażenie, że zarówno zwolennicy, jak iprzeciwnicy Chalcedonu snują dwie
niezależne od siebie i, oczywiście, ze sobą sprzeczne opowieści ominionych
wydarzeniach. Co więcej, wogniu polemiki obie strony nie cofały się przed
fałszerstwem. To właśnie na przełomie V iVI wieku pojawia się sporo prac
1
Por. chociażby P. Allen, Evagrius Scholasticus the Church Historian, Louvain 1981, s.127;
W. Witakowski, „Syrian Monophysite Propaganda in the Fifth to Seventh Centuries”,
[w:] Aspects of Late Antiquity and Early Byzantium. Papers Read at a Colloquium Held at the
Swedish Research Institute in Istanbul 31 V–5 VI 1992, red. L. Rydén iJ.O. Rosenqvist, Upssala
1993, ss. 57–66; J.-E. Steppa, John Rufus and the World Vision of Anti-Chalcedonian Culture,
Piscataway 2002 oraz R. Kosiński, „The Life of Nestorius as seen in Greek and Oriental
sources”, [w:] Continuity and Change. Studies in Late Antique Historiography, red. D. Brodka
iM. Stachura, Electrum 13, Kraków 2007, ss. 155–170.
2
Por. P. Peeters, Orient et Byzance. Le trefonds oriental de l’hagiographie byzantine, Bruxelles
1950, ss. 133–136 oraz C. Horn, „Empress Eudocia and the Monk Peter the Iberian:
Patronage, Pilgrimage, and the Love of aFoster-Mother in Fifth-Century Palestine”, ByzF
28 (2004), ss. 197–213.
64 Rafał Kosiński
podszywających się pod historyczne postacie, mające uwiarygodnić zawarte

wnich treści3.
Podobny problem dotyczy również źródeł związanych zpatriarchą Kon-
stantynopola Akacjuszem. Z postacią tą łączą się bowiem decydujące dla
dziejów sporów antychalcedońskich wydarzenia zlat 475–484 – uzurpacja
Bazyliskosa, reakcja chalcedońska po powrocie cesarza Zenona na tron, He-
notikon z482 roku, awkońcu zerwanie jedności kościelnej zRzymem. Wy-
darzenia te spowodowały, iż Akacjusz oceniany jest przeważnie jako bardzo
kontrowersyjna postać, kierująca się wswym postępowaniu zimną kalku-
lacją polityczną, nie zaś skonkretyzowanymi poglądami dogmatycznymi.
Źródła dostarczają o nim wielu wykluczających się informacji, z których
niełatwo odtworzyć rzeczywisty obraz konstantynopolitańskiego biskupa.
Niniejszy artykuł jest próbą odtworzenia na bazie tych sprzecznych ze sobą
danych prawdziwych dziejów Akacjusza.
ŹRÓDŁA
Najważniejszymi źródłami, które przybliżają nam postać Akacjusza, są

kościelne historie Pseudo-Zachariasza, Teodora Lektora, Liberatusa oraz
Ewagriusza Scholastyka, uzupełnione późniejszymi przekazami Wiktora
zTonnuny, Teofanesa, Jana zNikiu oraz Nicefora Kallistosa, atakże obfitym
zbiorem korespondencji, zwłaszcza papieskiej, decyzjami synodalnymi ipo-
mniejszymi źródłami4.
3
Przykładem niech będą liczne pisma apokryficzne powstałe w tym okresie, jak
m.in.zbiór listów skierowanych do Piotra Folusznika, adotyczących hymnu Trishagion jak
też pisma Pseudo-Cezariusza czy Pseudo-Dionizego Areopagity, por. E. Schwartz, Publizi-
stische Sammlungen zum acacianischen Schisma, Abhandlungen der Bayerischen Akademie
der Wissenschaften, Philosophisch-philologische Klasse, n. s. 10.4, München 1934, s. 206;
U. Riedinger, „Pseudo-Dyonisios Areopagites, Pseudo-Kaisarios und die Akoimeten”,
ByzZ52 (1959), ss. 276–296; A. Grillmeier iT. Hainthaler, Christ in Christian Tradition, t. II,
cz. 2. The Church of Constantinople in the Fifth Century, tłum. P. Allen, J.Cawte, London 1995,
s. 253.
4
Notka poświęcona Akacjuszowi znajduje się również w leksykonie Suda A 783
(wydanie: Lexicographi Graeci, vol. I. Suidae Lexicon, wyd. A. Adler, pars I, editio stereo-
typa editionis primae (1931), Stuttgart 1967). O leksykonie zob. A. Kazhdan, „Souda”,
[w:] The Oxford Dictionary of Byzantium, red. A.P. Kazhdan, t. III, New York – Oxford 1991,
ss. 1930–1931. Dla okresu sporu Akacjusza z Bazyliskosem bardzo pomocny jest Żywot
Daniela Stylity: Vita S. Danielis Stylitae, wyd. H. Delehaye, AB 32 (1913), ss. 121–229. Mniej
istotnych informacji dostarczają także przekazy zachowane [w:] Synodikon Vetus (The Syno-
dicon Vetus, wyd., tłum. ikom. J. Duffy iJ. Parker, Washington 1979), Liber Pontificalis (Le
Liber Pontificalis, wyd., wst. i kom. L.M. Duchesne, t. I, Paris 1886), Romana Jordanesa
(Iordanis Romana et Getica, wyd. Th. Mommsen, Monumenta Germaniae Historica. Auctores
antiquissimi, t. V 1, Berolini 1882, ss. 1–52), Kronice Jana Malalasa (Ioannis Malalae Chro-
Dzieje Akacjusza, patriarchy Konstantynopola w latach 472–489 65
Źródła historiografii kościelnej są jednak obarczone swym propagando-

wym celem, który formułował strukturę opowieści. Historia Zachariasza
została napisana wlatach dziewięćdziesiątych V wieku, jednak do naszych
czasów zachowało się tylko jej syryjskie tłumaczenie z569 roku anonimo-
wego autora, tzw. Pseudo-Zachariasza, który w księdze III swego dzieła
streścił informacje Zachariasza dotyczące panowania Zenona. Zachariasz
był blisko związany z późniejszym patriarchą Antiochii Sewerem, a swą
historię pisał z antychalcedońskiego punktu widzenia, przychylnie przed-
stawiając przede wszystkim antychalcedońskich następców Dioskura na
patriarszym tronie Aleksandrii, niezwykle krytycznie natomiast oceniając
zarówno czołowych chalcedonian, jak izwolenników Eutychesa. Negatyw-
nie ocenia on również biskupów Konstantynopola, zarzucając im egoizm.
Autor nie należał jednak do radykalnego skrzydła przeciwników Soboru,
wspierał zatem wswym dziele dążenia do jedności Kościoła, wtym również
Henotikon cesarza Zenona5.
Dzieło Teodora Lektora powstało wczasie jego pobytu wEuchaita, gdzie
towarzyszył deponowanemu w 511 roku patriarsze Konstantynopola Ma-
cedoniuszowi. Jego Historia obejmowała całość dziejów Kościoła iskładała
się ztrzech części, zktórych ostatnia stanowi właściwe dzieło doprowadzone
do śmierci cesarza Anastazjusza w518 roku. Do naszych czasów zachowało
się ono jedynie fragmentarycznie, wpostaci wyciągów zEpitome, powstałych
na początku VII wieku. Teodor był gorliwym chalcedończykiem, a jego
poglądy dogmatyczne sprawiają, iż w swej pracy, gloryfikując gorliwych
obrońców Soboru wChalcedonie zpatriarchą Konstantynopola Gennadio-
sem na czele, bardzo krytycznie przedstawia jego przeciwników, jak itych,
którzy próbowali zawrzeć porozumienie z antychalcedończykami, w tym
również Akacjusza; nie uważa go jednak za heretyka, lecz gani za stosowa-
nie metod złoczyńcy, gotowość do ustępstw dogmatycznych iskłonność do
układania się zheretykami6.
nographia, wyd. I. Thurn, Berlin 2000) oraz Kronice Michała Syryjczyka (Chronique de
Michel le Syrien: Patriarche Jacobite d’Antioche (1166–1198), wyd. i tłum. J.-B. Chabot, t. II,
Paris 1901).
5
Por. P. Allen, „Zachariah Scholasticus and the Historia Ecclesiastica of Evagrius Scho-
lasticus”, JThS 31 (1980), ss. 471–488; M. Whitby, „The Church Historians and Chal-
cedon”, [w:] Greek and Roman Historiography in Late Antiquity. Fourth to Sixth Century A.D.,
red. G. Marasco, Leiden – Boston 2003, ss. 459–466; Ph. Blaudeau, Alexandrie et Constan-
tinople (451–491). De l’histoire à la géo-ecclésiologie, Roma 2006, ss. 544–549. Tekst opubliko-
wany [w:] Historia Ecclesiastica Zachariae Rhetori vulgo adscripta, tłum. E.W. Brooks, t. I–II,
Lovanii 1924 (CSCO, scriptores Syri, series tertia, t. V et VI).
6
Por. G.Ch. Hansen, „Einleitung”, [w:] Theodoros Anagnostes, Kirchengeschichte,
wyd. G.Ch. Hansen, Berlin 1971, ss. IX–XXXIX; P. Nautin, „Théodore Lecteur et sa
«Réunion de différentes histoire» de l’Église”, REB 52 (1994), ss. 213–243; Whitby, „The
66 Rafał Kosiński
Wpołowie VI wieku powstała kronika łacińskiego chalcedończyka Li-

beratusa. Był on archidiakonem kartagińskim, który towarzyszył swemu
biskupowi Reparatusowi wKonstantynopolu wczasie debat związanych ze
sporem wokół tzw. Trzech Rozdziałów, a następnie na miejscu wygnania
wEuchaita, gdzie prawdopodobnie powstało jego dzieło. Pisząc swe dzieło,
Liberatus miał na celu poinformowanie duchowieństwa zachodniego
orozwoju na Wschodzie herezji nestoriańskiej ieutychiańskiej; prezentował
przy tym zachodni punkt widzenia, był więc negatywnie nastawiony
zarówno do Akacjusza, Piotra Mongosa, jak i Henotikonu cesarza Zenona,
który był dla niego owocem biskupiej ambicji Akacjusza7.
Ewagriusz Scholastyk pochodził zSyrii, gdzie po odbyciu studiów praw-
niczych służył chalcedońskiemu patriarsze Antiochii Grzegorzowi. Był znim
blisko związany, a nawet towarzyszył mu w podróży do Konstantynopola
w588 roku. Zmarł po 594 roku ido tego roku sięga jego dzieło – Historia
Kościoła w VI księgach. Do opisu wydarzeń z okresu panowania cesarza
Zenona wykorzystał on kronikę Zachariasza Retora. Ewagriusz tworzył
wśrodowisku neochalcedońskim, nie należał zatem do radykalnego skrzy-
dła zwolenników Soboru, co ma wpływ na przedstawienie wydarzeń za-
wartych w jego dziele. Pozytywnie oceniał on zatem inicjatywy cesarza
Zenona zmierzające do pojednania wKościele, wtym Henotikon, dość przy-
chylnie traktował też samego Akacjusza8.
Wiktor zTonnuny był jednym zsześciu afrykańskich biskupów wezwa-
nych do Konstantynopola przez cesarza Justyniana. Ponieważ, jako konse-
kwentny chalcedończyk, odmówił potępienia w543 roku Trzech Rozdzia-
łów,został przez cesarza odosobniony wklasztorze wEgipcie, anastępnie
w Konstantynopolu. Jego losy po śmierci Justyniana nie są dokładnie
znane. Wczasie swego pobytu wKonstantynopolu stworzył łacińską kronikę
od stworzenia świata do 566 roku, zktórej zachowała się ostatnia część, od
444 roku. Wiktor wopisie wydarzeń kościelnych opierał się przede wszyst-
kim na dziele Teodora Lektora, stąd podobnie jak Teodor oceniał wydarze-
nia zczasów Zenona9.
Church Historians and Chalcedon”, ss. 467–472; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople,

ss.549–552 oraz 622–648.
7
Por. E. Schwartz, „Praefatio”, [w:] Acta Conciliorum Oecumenicorum (dalej: ACO)
II 5, ss. XVI–XVIIII; Whitby, „The Church Historians and Chalcedon”, ss. 472–477.
Wydanie [w:] ACO II, 5, ss. 98–141.
8
Por. Allen, Evagrius Scholasticus, ss. 1–20; M. Whitby, „Introduction”, [w:] The Eccle-
siastical History of Evagrius Scholasticus, tłum. iwst. M. Whitby, Liverpool 2000, ss. XIII–LX;
Whitby, „The Church Historians and Chalcedon”, ss. 480–492. Wydanie: The Ecclesiastical
History of Evagrius with the scholia, red. J. Bidez iL. Parmentier, London 1898.
9
Por. A. Placanica, „Da Cartagine aBisanzio: per la biografia di Vittore Tunnunense”,
VetChr 26 (1989), ss. 327–336 oraz idem, „Introduzione”,[w:] Vittore da Tunnuna, Chro-
nica. Chiesa e impero nell’età di Giustiniano, red. A. Placanica, Firenze 1997, ss. XI–XXXI.
Teofanes (zm. 817/818) był fundatorem i mnichem klasztoru Megas

Agros na górze Sigriane. Jego dzieło to kronika obejmująca lata 285–813.
Skomplikowana jest weryfikacja źródeł, zktórych mógł Teofanes korzystać.
Zpewnością jednak podstawowym źródłem dla okresu panowania Zenona
była historia Teodora Lektora, którego Epitome zostało zresztą w pewnym
stopniu odtworzone z dzieła Teofanesa. Kronikarz, w ocenie Akacjusza,
podąża zatem za krytycyzmem Teodora, czasami go wręcz zaostrzając10.
Jan zNikiu był biskupem egipskim izwierzchnikiem klasztorów, który
stworzył pod koniec VII wieku kronikę, począwszy od stworzenia świata aż
do arabskiego podboju Egiptu. Kronika powstała prawdopodobnie wjęzyku
greckim lub koptyjskim, lecz zachowała się jedynie wetiopskim tłumacze-
niu sporządzonym w1602 roku zwersji arabskiej. Akacjusz wkronice Jana
stoi wtle cesarza Zenona, autor chwali jednak patriarchę Konstantynopo-
la za to, że doprowadził do wydania przez cesarza Henotikonu11.
Nicefor Kallistos Ksantopoulos, prezbiter w kościele Hagia Sofia, był
autorem Historii kościelnej, stworzonej po 1317 roku, zktórej zachowało się
18 ksiąg obejmujących okres od czasów Chrystusa do 610 roku. W opisie
panowania cesarza Zenona autor opierał się przede wszystkim na dziele
Ewagriusza Scholastyka iTeofanesa, wraczej krytycznym świetle ukazując
postać Akacjusza12.
Obszerny zbiór źródeł stanowią źródła epistolograficzne, które jednak
również należy traktować zostrożnością. Zwielu listów prawie wszystkie,
których autorstwo przypisano Akacjuszowi, zostały sfałszowane. Jego list
do patriarchy Antiochii Piotra Folusznika w sprawie Trishagionu stworzyli
prochalcedońscy mnisi z klasztoru akoimetów pod Konstantynopolem13,
Wydanie i tłumaczenie włoskie: Vittore da Tunnuna, Chronica. Chiesa e impero nell’età di

Giustiniano, wyd. A. Placanica, Firenze 1997.
10
Zob. C. Mango, R. Scott, „Introduction”, [w:] The Chronicle of Theophanes Confessor.
Byzantine and Near Eastern History AD 284–813, tłum., wst. i kom. C. Mango i R. Scott,
Oxford 1997, ss. LII–C. Wydanie: Theophanis Chronographia, wyd. C. de Boor, t. I, Lipsiae
1883.
11
Por. A. Carile, „Giovanni di Nikius, cronista bizantino-copto del VII secolo”, FR
121–122 (1981), ss. 103–155; wydanie: Chronique de Jean, évêque de Nikiou, texte éthiopien,
wyd. H. Zotenberg, Paris 1883, przekład angielski: The Chronicle of John, Bishop of Nikiu,
tłum. R.H. Charles, London – Oxford 1916.
12
Zob. G. Gentz, Die Kirchengeschichte des Nicephorus Callistus Xanthopulos und ihre
Quellen, überarbeitet und erweitert von F. Winkelmann, Berlin 1966, oczęści poświęconej
czasom Zenona zwłaszcza ss. 154–158. Wydanie: Nicefor Kallistos Xanthopoulos, Ecclesia-
stica Historia, PG 145–147.
13
Por. wprowadzenie Eduarda Schwartza [w:] ACO III, ss. XI-XIII; Schwartz, Publi-
zistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, ss. 287–300 oraz Grillmeier, Christ in Chris-
tian Tradition, t. II, cz. 2, s. 253. Wydanie: ACO III, ss. 6–25 oraz ss. 217–231. Celem
akoimetów było stworzenie zespołu fikcyjnych dokumentów, które wspierać ich miały
wwalce zdodatkiem do hymnu Trishagion, pochodzącym od Piotra Folusznika.
68 Rafał Kosiński
a obszerny zbiór listów pisanych przez niego do patriarchy Aleksandrii

Piotra Mongosa wytworzyli w Egipcie przeciwnicy Soboru14. Jedynie list
Akacjusza do papieża Symplicjusza oraz prawdopodobnie jego list do Piotra
Mongosa zachowany wdziele Ewagriusza są autentyczne15.
Z listów, których odbiorcą był Akacjusz, posiadamy 14 listów papieży
Symplicjusza iFeliksa III, zachowanych wzbiorach korespondencji papie-
skiej, w tym również wyrok synodu rzymskiego z 484 roku, deponujący
iwyklinający Akacjusza16. Pomocne wustaleniu pewnych faktów są także
listy papieskie do cesarza Zenona lub mnichów konstantynopolitańskich,
jak ite powstałe już po śmierci Akacjusza, lecz odwołujące się do wydarzeń
poprzedzających jego ekskomunikę przez synod rzymski w 484 roku17.
14
Korespondencja opublikowana [w:] E. Amélineau, „Lettres d’Acace et de Pierre
Monge. Monuments pour servir à l’histoire de l’Egypte chrétienne aux IVe et Ve siècles”,
Mémoires publiés par les membres de la mission archéologique française au Caire IV (1888),
ss.216–220 oraz F.C. Conybeare, „Anecdota Monophysitarum”, AJTh 9 (1905), ss.719–740;
zob. także History of the Patriarchs of the Coptic Church of Alexandria, t. II. Peter Ito Benjamin
I(661), wyd. itłum. B. Evetts, PO I, Paris 1948, ss. 446–447 (gdzie znajduje się informacja
o zbiorze korespondencji Mongosa, w tym także o liście Akacjusza świadczącym o jego
ortodoksji – tzn. monofizytyzmie – przechowywanym w klasztorze Makarego) oraz Le
Synaxaire arabe jacobite (rédaction copte), t. II. Les mois de Hatour et de Kihak, wyd. i tłum.
R.Basset, PO III, Paris 1909, ss. 364–365 (gdzie znajduje się informacja otym, że Akacjusz
napisał do Piotra Mongosa list z ortodoksyjnym, tzn. antychalcedońskim, wyznaniem
wiary). Początkowo zbiór owej korespondencji uważano za autentyczny (E. Revillout, „Le
premier schisme de Constantinople”, Revue des Questions Historiques 22 (1877), ss. 103–119,
Ch. J. Hefele, H. Leclercq, Histoire des Conciles, Paris 1908, t. II, ss. 917–918, przyp. 1),
obecnie zaś traktowany jest on jako późniejsze fałszerstwo, zob. V. Grumel, Les regestes des
actes du patriarcat de Constantinople, t. I. Les actes des patriarches, fasc. I, Les regestes de 381 à715,
Istanbul 1932, s. 65; A. Elli, Storia della Chiesa copta, vol. 1. L’Egitto romano-bizantino
ecristiano, Cairo – Jerusalem 2003, s. 280, przyp. 43. Dokonano go wcelu ocalenia dobrego
imienia Piotra Mongosa przez przedstawienie Akacjusza, zktórym pozostawał wkomunii,
jako gorliwego antychalcedończyka.
15
List Akacjusza do Symplicjusza zpoczątku roku 478: Schwartz, Publizistische Samm-
lungen zum acacianischen Schisma, ss. 4–5, List Akacjusza do Piotra Mongosa zpołowy lat
osiemdziesiątych V wieku: Ewagriusz III, 21. M. Jugie, „Acace”, [w:] Dictionnaire d’Histoire
et de Géographie Ecclésiastiques, t. I, Paris 1912, col. 247, niesłusznie za autentyczny uważa
także wspomniany wyżej list Akacjusza do Piotra Folusznika.
16
Zachowanych zostało dziesięć listów Symplicjusza zlat 476–482, trzy listy FeliksaIII
oraz wyrok synodu rzymskiego z28 lipca 484 roku. Korespondencja ta została opubliko-
wana [w:] Collectio Avellana, wyd. O. Günther, cz. I. Prolegomena. Epistulae I–CIV, CSEL 35,
Vindobonae 1895 (dalej: CA) oraz E. Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen
Schisma, ABAW 10.4, München 1934 (dalej: PS).
17
Wydania: patrz przypis poprzedni oraz Epistulae romanorum pontificum genuinae et
quae ad eos scriptae sunt aS. Hilaro usque ad Pelagium II, ex schedis clar. Petri Coustantii aliisque
editis, adhibitis praestantissimis codicibus Italiae et Germaniae, wyd. A. Thiel, t. I. AS. Hilaro usque
ad S. Hormisdam ann. 461–523, Brunsbergae 1868 (dalej: Thiel), atakże P. Nautin, „La lettre
«Diabolicae Artis» de Felix III aux moines de Constantinople et de Bithynie”, REAug 30
(1984), ss. 263–268. Okorespondencji papieskiej tego okresu zob. D. Jasper, H. Fuhrmann,
Wspomniany tu zbiór listów Piotra Mongosa do Akacjusza jest – powtórz-

my to jeszcze raz – nieautentyczny.
POCZĄTKOWE LATA EPISKOPATU (472–474)
Niewiele posiadamy wiadomości o wczesnych losach Akacjusza. Nim

wdrugiej połowie listopada 471 roku, po śmierci patriarchy Konstantynopo-
la Gennadiosa, został jego następcą, był stołecznym prezbiterem kierującym
konstantynopolitańskim sierocińcem18. Eduard Schwartz uznał, że do god-
ności prezbitera wyniósł go już patriarcha Anatolios, ale jest to jedynie przy-
puszczenie, które wynika zprzyjęcia przez niemieckiego badacza, iż Akacjusz
był wtym okresie przeciwnikiem Soboru Chalcedońskiego, toteż Gennadios,
gorliwy zwolennik Chalcedonu i Tomu papieża Leona, nie wyniósłby go
do tej godności19. Czy jednak rzeczywiście na przełomie lat sześćdziesią-
tych i siedemdziesiątych V wieku Akacjusz był antychalcedończykiem?
Pseudo-Zachariasz podaje informację, że przyszły patriarcha stał na
czele konstantynopolitańskich antychalcedończyków sympatyzujących
z wygnanym przez cesarza Leona patriarchą Aleksandrii Tymoteuszem
Papal letters in the Early Middle Ages, Washington 2001, ss. 61–65, 83–85. Innym ważnym
źródłem proweniencji papieskiej są zachowane pod imieniem papieża Gelazego Gesta de
nomine Acacii (wydanie: CA 99, ss. 440–453), które jednak powstały jeszcze za pontyfikatu
Feliksa III, ok. 486 roku (Günther). Dzieło opisuje wskrócie rozwój sporuchrystologicz-
nego we wschodniej części cesarstwa w celu wyjaśnienia sprawy depozycji Akacjusza.
Przedstawia on papieski punkt widzenia, por. O. Günther, „Zu den «Gesta de nomine
Acacii»”, ByzZ 3 (1894), ss. 146–149; Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacia-
nischen Schisma, ss. 265–266 (datuje powstanie dzieła na 488 rok); P. Nautin, „L’ecc-
lésiologie romaine à l’époque du schisme d’Acace”, [w:] École Pratique des Hautes Études,
Vesection, annuaire 1966–1967, 74 (1966), s. 139 (datowanie dzieła na początek 490roku).
18
!"#$%&!'"%(: Suda A783; Teodor Lektor, Epitome 376; Pseudo-Zachariasz IV 11;
Nicefor Kallistos XV 16, coll. 52, 65. Venance Grumel [w:] La Chronologie, Paris 1958, s.435
datuje wybór Akacjusza na rok 472, podczas gdy we wcześniejszych pracach przeważał
rok 471, por. M.B. Leszka, „Między ortodoksją amonofizytyzmem. Obsada tronów patriar-
szych Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy w polityce cesarza Zenona”,
Vox Patrum 18 (1998), ss. 437–453, na s. 437. O Gennadiosie zob. przede wszystkim
F.Diekamp, Analecta Patristica. Texte und Abhandlungen zur griechischen Patristik, Roma 1938,
ss.54–72.
19
Por. Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 198. Argu-
menty te jednak uznają za uzasadnione W.H.C. Frend, The Rise of the Monophysite Movement.
Chapters in the History of the Church in the Fifth and Sixth Century, Oxford 1972, s. 170 oraz
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople (451–491), s. 168. Jugie, „Acace”, col. 244 uważa
nawet za prawdopodobne rozważanie kandydatury Akacjusza wczasie wyboru następcy
Anatoliosa w458 roku. Wprawdzie Le Synaxaire arabe jacobite, t. II, s. 364 podaje, że został
on wybrany patriarchą po śmierci Anatoliosa, ale jest to oczywiście informacja błędna.
70 Rafał Kosiński
Ailurosem20. Wielu wiernych miało pod wpływem antychalcedońskich dzieł

Tymoteusza Ailurosa zerwać komunię zGennadiosem, zawierając ją zAka-
cjuszem, a centrum opozycji w Konstantynopolu miał stać się właśnie
szpital dla sierot, prowadzony przez Akacjusza21. Informacja ta budzi jednak
spore wątpliwości. Przede wszystkim trudno przyjąć, iż w mieście, gdzie
większość ludności, mnichów, atakże duchowieństwa, stanowili zwolenni-
cy uchwał Chalcedonu, po śmierci gorliwego promotora Soboru, jakim bez
wątpienia był Gennadios, do godności patriarszej został wyniesiony jawny
przeciwnik chalcedonizmu, wdodatku przez cesarza, który biskupów nie-
uznających postanowień Soboru usuwał22. Przypuszczenie to zresztą po-
twierdza informacja dotycząca Akacjusza w leksykonie Suda, który pisze,
że przyszły biskup jeszcze za życia Gennadiosa był bardzo blisko związany
zcesarzem Leonem, któremu służył radą ibyć może już wtedy był przewi-
dziany do zajęcia tronu patriarszego23.
Niektórzy badacze przyjmują jednak, że na decyzję Leona wpłynąć miał
jego zięć Zenon; leksykon Suda podaje, że to właśnie dzięki jego staraniom
wybrano nowego patriarchę24. Nawet jeżeli ten późny przekaz jest prawdzi-
wy, to nie wskazuje on na miafizyckie poglądy nowego patriarchy, gdyż
przypisywany wtym okresie Zenonowi antychalcedonizm nie znajduje po-
twierdzenia25. Nie wydaje się zatem prawdopodobne, by Akacjusz przed
20
O Tymoteuszu zob. Ph. Blaudeau, „Timothée Aelure et la direction ecclésiale de
l’empire post-Chalcedonien”, REByz 54 (1996), ss. 107–133.
21
Pseudo-Zachariasz IV 11. Według tej samej relacji, przeciwnikiem Soboru miał być
również brat Akacjusza Timokletos, twórca hymnów liturgicznych propagujących
wKonstantynopolu poglądy przeciwników Chalcedonu. Przekaz Pseudo-Zachariasza nie
jest potwierdzony wżadnym innym źródle, wtym także wnieprzychylnych Akacjuszowi
źródłach proweniencji rzymskiej, budzi zatem uzasadnione wątpliwości, jednak za wiary-
godny uznają go: Jugie, „Acace”, col. 244; S. Salaville, „Hénotique”, Dictionnaire de Théologie
Catholique, t. 6/2, Paris 1920, col. 2155; Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 170;
M. Leszka, „Patriarcha Akacjusz wobec uzurpacji Bazyliskosa 475–476 roku”, Acta Univer-
sitatis Lodziensis, Folia historica 48 (1993), ss. 71–78, na s. 76; Blaudeau, Alexandrie et Constan-
tinople, s. 169, natomiast H.Ch. Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon. Bemerkungen
zur Prozeß der östlichen Rezeption der christologischen Formel von Chalkedon”, [w:]Chal-
kedon: Geschichte und Aktualität. Studien zur Rezeption der christologischen Formel von Chalkedon,
red. J. van Oort, J. Roldanus, Leuven 1997, ss. 24–53, na ss. 33–34, uznaje cały ów passus
za całkowicie niewiarygodny.
22
Leon Izdeponował iumieścił wmiejscu wygnania patriarchów Aleksandrii Tymo-
teusza Ailurosa iAntiochii Piotra Folusznika zob. Blaudeau, „Timothée Aelure et la direc-
tion ecclésiale”, ss. 107–113 oraz Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss. 167–168.
23
Por. Suda A783.
24
Suda A 783: )*%+,-. /0$1$%(. 23!4)5#6. *!%378059. Por. Blaudeau, Alexandrie
etConstantinople, s. 171, który przyjmuje przekaz leksykonu.
25
Teodor Lektor, Epitome 390–392 podaje, że Zenon jako magister militum per Orientem
na początku lat siedemdziesiątych V wieku stał za wyniesieniem Piotra Folusznika na
tron biskupi Antiochii, co wprawdzie nie znajduje potwierdzenia w niezależnych od
swym wyborem dał się poznać z tak wyrazistych antychalcedońskich po-

glądów. Pseudo-Zachariasz najprawdopodobniej starał się we wspomnia-
nym passusie przypisać antychalcedońską ortodoksję Akacjuszowi, zktórym
wpóźniejszym okresie zawarł komunię, krytykowany za to wEgipcie, Piotr
Mongos. Wykazanie, że Akacjusz od początku był znanym przeciwnikiem
Soboru – podobnie jak apokryficzna korespondencja między nim aMongo-
sem – miało na celu dowieść, że przyjęcie przez Piotra Henotikonu ikomunia
zKonstantynopolem wrzeczywistości nie były zdradą antychalcedonizmu.
Zlistu papieża Gelazego do biskupów Dardanii dowiadujemy się poza
tym, że jeszcze za panowania Leona, w 472 lub 473 roku, Akacjusz miał
zabiegać, by ów cesarz wymógł na papieżu Symplicjuszu potwierdzenie
ważności tzw. kanonu 28. Soboru wChalcedonie, który wynosił Konstan-
tynopol do rzędu najważniejszych stolic biskupich26. Informacja ta wskazu-
je, że w okresie tym Akacjusz uznawał ważność zgromadzenia biskupów
z451 roku. Gdy po śmierci Leona Iwładzę wCesarstwie przejął Zenon, nie
zmienił on chalcedońskiej polityki swego poprzednika, aTymoteusz Ailuros
nie został odwołany zwygnania. Żaden przekaz, nawet nieprzychylny Aka-
cjuszowi, nie oskarża go nadto, że wstawiał się on wtym okresie za Tymo-
teuszem27. Wprawdzie badacze, którzy uznali wszelkie jego poczynania za
wyraz obłudy i politycznej gry, nie widzą w tym, podobnie jak i w jego
późniejszej działalności, argumentu za chalcedonizmem, ajedynie za bez-
kompromisową obroną przezeń prerogatyw biskupstwa Konstantynopola,
jednak wobec braku wystarczającego wsparcia źródłowego dla tego poglądu
wydaje się być on fałszywą hipotezą28.
UZURPACJA BAZYLISKOSA (475–476)
Akacjusz zasłynął ze swej postawy wobec polityki religijnej Bazyliskosa,

który zajął tron cesarskich w475 roku, usuwając zniego Zenona29. Bazyli-
Teodora źródłach, lecz jest powszechnie przyjęte, por. Schwartz, Publizistische Sammlungen
zum acacianischen Schisma, s. 182; G. Downey, AHistory of Antioch in Syria from Seleucus to the
Arab Conquest, Princeton 1961, ss. 484–487; Frend, The Rise of the Monophysite Movement,
ss.167–168; Leszka, „Między ortodoksją amonofizytyzmem”, s. 439.
26
Por. List Gelazego Ido biskupów Dardanii z1 lutego 496 roku (?), CA 95, s. 389.
27
Por. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 171–172, który słuszne zauważa, że
nawet po śmierci Leona IAkacjusz nie przedsięwziął żadnych kroków wskazujących na
jego antychalcedońskie przekonania, mimo przypisywanych mu przez Pseudo-Zachariasza
związków zTymoteuszem Ailurosem.
28
Por. chociażby: Jugie, „Acace”, col. 244; Frend, The Rise of the Monophysite Movement,
s. 170; Leszka, „Patriarcha Akacjusz wobec uzurpacji Bazyliskosa”, ss. 71–78.
29
OBazyliskosie zob. przede wszystkim M. Salamon, „Basiliscus cum Romanis suis”,
[w:] Studia Moesiaca, red. L. Mrozewicz i K. Ilski, Poznań 1994, ss. 179–196, a także
72 Rafał Kosiński
skos, szwagier zmarłego Leona I, zerwał zdotychczasową polityką konse-

kwentnego wspierania postanowień Soboru wChalcedonie. Postanowił on
wesprzeć swą władzą antychalcedończyków, odwołując między innymi
z wygnania patriarchę Aleksandrii Tymoteusza Ailurosa, następnie zaś
wydając dokument cesarski, tzw. Encyklikę, potępiającą postanowienia
Soboru w Chalcedonie30. Rychło okazało się, że większość ważnych stolic
kościelnych poparła ów antychalcedoński zwrot, gdyż prócz Tymoteusza En-
cyklikę przyjęli również patriarchowie Antiochii (przywrócony na ten urząd
Piotr Folusznik) oraz Jerozolimy (Anastazjusz), atakże metropolita Efezu
(Paweł). Jedynie papież Symplicjusz na Zachodzie oraz Akacjusz na Wscho-
dzie sprzeciwili się polityce Bazyliskosa31.
Pseudo-Zachariasz, opisując wydarzenia, jakie rozegrały się wKonstan-
tynopolu wtym okresie, podaje, że początkowo Akacjusz wspierał antychal-
cedońską politykę nowego władcy, co więcej, przygotowywał się do ugosz-
czenia przy kościele Hagia Eirene w Konstantynopolu odwołanego
z wygnania Tymoteusza Ailurosa32. Nieoczekiwanie jednak zmienił swoje
G.M. Bersanetti, „Basilisco e l’Imperatore Leone I”, RPAA 20 (1943–1944), ss. 331–346;
E. Stein, Histoire du Bas-Empire, t. I. De l’État Romain à l’État Byzantin (284–476), Paris –
Bruxelles – Amsterdam 1959, ss. 361–364; M. Redies, „Die Usurpation des Basiliskos
(475–476) im Kontext der Aufsteigenden monophysitischen Kirche”, AntTard 5 (1997),
ss. 211–221; J. Prostko-Prostyński, „Basiliskos: Ein in Rom anerkannter Usurpator”, ZPE
133 (2000), ss.259–265.
30
Encyklika została ogłoszona 6 kwietnia 475 roku, por. Blaudeau, Alexandrie etConstan-
tinople, s. 173. Tekst [w:] E. Schwartz, Codex Vaticanus gr. 1431, eine antichalkedonische Samm-
lung aus der Zeit Kaiser Zenos, ABAW 23.6, Münich 1927, ss. 49–51 (dokument nr 73,
recenzja dłuższa); Ewagriusz III 4 (recenzja krótsza); Pseudo-Zachariasz V 2 (recenzja
krótsza); Nicefor Kallistos XVI 3, coll. 121–125 (tekst za Ewagriuszem). Różnice między
tekstem Ewagriusza a znajdującym się w Vaticanus Graecus 1431 wyszczególnia
A.-J.Festugière [w:] Évagre, „Histoire ecclésiastique“, Byzantion 45 (1975), ss. 482–484.
Autorem Encykliki miał być Paweł Sofista, por. Pseudo-Zachariasz V 2; Michał Syryjczyk
IX 5. Analiza [w:] E. Dovere, „L’ !"#"$%o& '()%$*)"o+:.Un caso di normativa imperiale
in Oriente su temi di dogmatica teologica”, Studia et Documenta Historiae et Iuris Romae
Pontifica Universitas Lateranensis LI (1985), ss. 153–188; A. Grillmeier, Christ in Christian
Tradition, t. II, cz. 1. From Chalcedon to Justinian I, tłum. P. Allen, J. Cawte, Atlanta 1987,
ss. 238–241, Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, ss. 35–36 oraz Blaudeau,
Alexandrie et Constantinople, ss. 175–179.
31
Zob. Pseudo-Zachariasz V 2; Ewagriusz III 5; Nicefor Kallistos XVI 4, col. 125.
Por. także: Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, ss. 187–189;
R. Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon (451–
553)”, [w:]Das Konzil von Chalkedon. Geschichte und Gegenwart, red. A. Grillmeier, H. Bacht,
t. II. Entscheidung um Chalkedon, Würzburg 1953, ss. 114–116; Frend, The Rise of the Mono-
physite Movement, s.170; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 173. Oprzywróceniu na
tron antiocheński Piotra Folusznika informują Jan Malalas XV 1 i Teofanes AM 5967
(Pseudo-Zachariasz iEwagriusz milczą otym, por. Allen, Evagrius Scholasticus, s. 123).
32
Pseudo-Zachariasz V 1. Zob. Redies, „Die Usurpation des Basiliskos”, s. 215 oraz
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 174–175.
stanowisko. Przyczynę tej zmiany autor upatruje w obawie Akacjusza, że

Tymoteusz wraz zBazyliskosem wyniosą wjego miejsce do godności bisku-
piej wKonstantynopolu niejakiego Teopomposa33. Pseudo-Zachariasz suge-
ruje w tym opisie, że to nie poglądy dogmatyczne, a obawa o swój los,
nakazały Akacjuszowi wystąpić przeciwko Tymoteuszowi. Już jednak wko-
lejnym passusie autor wspomina oteologicznej dyskusji, jaką miał zAka-
cjuszem wieść sofista Paweł, bliski Tymoteuszowi antychalcedończyk.
Wydaje się zatem, że to nie względy osobiste, ale różnice dogmatyczne
kazały Akacjuszowi opowiedzieć się przeciwko Tymoteuszowi. Zresztą Pseu-
do-Zachariasz podaje, że argumenty Pawła miały przekonać Akacjusza, ten
jednak nadal wahał się podpisać Encyklikę34. Być może wzmianka ta jest
kolejną próbą wytłumaczenia wrogości konstantynopolitańskiego biskupa
do Tymoteusza, jednoznacznie jednak wskazuje, że – wbrew wcześniejszym
informacjom tego samego źródła – Akacjusz od początku reprezentował
stronę chalcedońską, natomiast pewne wahania pojawiły się wjego postę-
powaniu wraz ze zmianą polityki dworu cesarskiego, stał bowiem wiosną
475 roku, jak się zdawało, na straconej pozycji w konfrontacji z władzą
świecką wspieraną przez znaczną część hierarchii kościelnej. Dopiero ostry
konflikt pomiędzy Weryną a Bazyliskosem i rozczarowanie tym ostatnim
wśród części spiskowców mógł zachęcić go do aktywniejszych działań35.
Akacjusz postanowił zamknąć stołeczne świątynie przed aleksandryj-
skim patriarchą, któremu gościnę zaofiarował sam Bazyliskos36. Tymoteusz
33
Teopompos miał być bratem magistra officiorum Teokristosa, por. Pseudo-Zachariasz
V 1 oraz V 5; zob. także The Prosopography of the Later Roman Empire, red. A.H.M. Jones,
J.R. Martindale, t. II, Cambridge 1980 (dalej: PLRE), s. 1066 (Theocristus 3). Odnośnie
do prób usunięcia Akacjusza zob. również Vita Danielis Stylitae 70. Okrzyki wznoszone
w Wielkim Kościele w momencie pojednania się Bazyliskosa z Akacjuszem sugerują, że
to właśnie Teokristos był uważany za architekta religijnej polityki cesarza, por. Vita Danielis
Stylitae 83. Opróbie usunięcia Akacjusza przez Bazyliskosa pisze również leksykon Suda,
por. Suda B 164.
34
Por. Pseudo-Zachariasz V 1. Osofiście Pawle zob. PLRE, II, s. 852 (Paulus 22).
35
Tezę tę wspiera Vita Danielis Stylitae 70, które to źródło wprost mówi, że przyczyną
konfliktu między Bazyliskosem aAkacjuszem były kwestie dogmatyczne. Zob. Brennecke,
„Chalkedonense und Henotikon”, s. 36. Być może również zdecydowane poparcie anty-
chalcedonian przez Bazyliskosa zadecydowało ostatecznie ozerwaniu Weryny zcesarzem.
36
Por. Pseudo-Zachariasz V 1. Inaczej sytuacje po przybyciu Tymoteusza do Konstan-
tynopola przedstawia Jan zNikiu, 88,28, podając, iż został on powitany zhonorami przez
ludność miasta, zkolei Zachariasz wspomina jedynie oaleksandryjskiej ludności imaryna-
rzach, którzy mieli radośnie witać wygnanego patriarchę, por. Pseudo-Zachariasz V 1.
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 175, uważa, że akcja niedopuszczenia Tymoteusza
do stołecznych świątyń była zorganizowana przez duchownych imnichów Konstantyno-
pola, której Akacjusz nie przeciwdziałał, ale też i nie wspierał, zachowując milczenie aż
do opuszczenia stolicy przez Tymoteusza. Przekaz Pseudo-Zachariasza wyraźnie jednak
wskazuje na aktywną rolę Akacjusza wtym okresie. Por. także listy papieża Symplicjusza
do Akacjusza z9 stycznia ikońca stycznia 476 roku, CA 58, s. 131 oraz CA 57, s. 130.
74 Rafał Kosiński
jednak nie czuł się dobrze w mieście, w którym otoczony był wrogością,
dlatego postanowił udać się do Aleksandrii, pragnąc po drodze umocnić
kościelne poparcie dla Encykliki. Zwołał między innymi, zapewne za zgodą
cesarza, wEfezie lokalny synod, który przyjął dokument cesarski, co więcej
Tymoteusz przywrócił tu status biskupstwa metropolitarnego, niezależnego
od Konstantynopola, samego zaś Akacjusza synod deponował, domagając
się od cesarza wypełnienia swego potępienia. Chociaż Ewagriusz nie wspo-
mina oszczegółach depozycji, to jednak jej podstawą były najprawdopodobniej
kwestie dogmatyczne, azatem wspieranie przez konstantynopolitańskiego
patriarchę chalcedonizmu ijego opozycja wobec Tymoteusza37.
Obawa stołecznego patriarchy o utratę prerogatywy konstantynopoli-
tańskiego biskupstwa jest trzecią próbą wytłumaczenia przez Pseudo-Za-
chariasza sprzeciwu Akacjusza wobec Tymoteusza i antychalcedonizmu.
Autor wzmacnia to twierdzenie informacją, że Tymoteusz wraz zprzywró-
conym patriarchą Antiochii Piotrem Folusznikiem przygotowywał zwołanie
w Jerozolimie nowego synodu powszechnego, którego celem miało być
deponowanie Akacjusza iwyniesienie wjego miejsce Teopomposa38. Tym-
czasem wydarzenia te są raczej reakcją Tymoteusza na opozycję biskupa
Konstantynopola niż przyczyną owej opozycji. Przypuszczenie to potwierdza
również analiza różnych wersji Encykliki, która w swym początkowym
kształcie (recenzja krótsza zachowana uEwagriusza) odrzucała Tom cesarza
Leona idefinicję wiary (;!%() Soboru wChalcedonie, nie zaś jego postano-
wienia kanoniczne. Ich potępienie znajduje się natomiast w późniejszej
wersji aleksandryjskiej zachowanej wCodex Vaticanus Gr. 1431, powstałej już
po opuszczeniu przez Tymoteusza stolicy. Pierwotna wersja Encykliki nie
zagrażała zatem pozycji Kościoła konstantynopolitańskiego, sprzeciw zaś
37
Por. Pseudo-Zachariasz V 3–5 (nie wspomina odepozycji Akacjusza); Ewagriusz III
5–6; Nicefor Kallistos XVI 5, col. 128; Michał Syryjczyk IX 5. Por. Ph. Blaudeau, „Anta-
gonismes et convergences: regard sur les interprétations confessantes du gouvernement
d’un usurpateur: Basilisque (475–476)”, MediterrAnt 6 (2003), ss. 155–193, na s. 165, który
uważa, że zmiana treści Encykliki dokonana wczasie synodu spowodowana została wiado-
mościami oporozumieniu zawartym między Akacjuszem acesarzem. Redies, „Die Usur-
pation des Basiliskos”, ss. 216–217 na podstawie listów papieskich z476 roku datuje ów
synod na wrzesień lub najpóźniej na październik 475 roku, zaś Blaudeau, Alexandrie et
Constantinople, s. 180 opowiada się za datą wrześniową. Możliwe jest także przyjęcie nieco
wcześniejszej datacji (lipiec–sierpień 475 roku). Por. także: S. Lenain de Tillemont,
Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique des six premiers siècles, t. XVI, Paris 1712,
ss.299–300; Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, ss. 912–913; Frend, The Rise of the
Monophysite Movement, ss. 171–172.
38
Por. Pseudo-Zachariasz V 5. Plan zwołania nowego soboru musiał pojawić się
najpóźniej jesienią 475 roku, gdyż wieści otym dotarły do Rzymu przed początkiem 476
roku, por. list papieża Symplicjusza do Akacjusza z 9 stycznia 476 roku, CA 58, s. 132,
wktórym papież sprzeciwia się planom zwołania nowego synodu powszechnego.
Akacjusza wobec niej iTymoteusza świadczy odogmatycznym charakterze

oporu stołecznego biskupa, który stanowił ostatnią podporę Chalcedonu
w Kościele Wschodu39. Początkowe jego milczenie należy zapewne wytłu-
maczyć obawą o swoją pozycję w państwie rządzonym przez Bazyliskosa,
którego uzurpacja nie spotkała się początkowo zoporem. Być może wtym
okresie Akacjusz próbował negocjować jakiś kompromis wsprawach dok-
trynalnych40. Dopiero osłabienie pozycji władcy, zwłaszcza wKonstantyno-
polu, oraz opór ludności miasta zachęciły biskupa do radykalniejszego
wystąpienia. W każdym razie po początkowym wahaniu Akacjusz stanął
zdecydowanie na czele konstantynopolitańskich chalcedonian41. Fragment
zEpitome Teodora Lektora, wmyśl którego biskup ze strachu współpracował
z żarliwą ludnością stolicy w obronie Chalcedonu, zdaje się świadczyć, że
to zdecydowana postawa mnichów zachęciła Akacjusza do przeciwstawie-
nia się władcy wotwarty sposób42. Zupełnie inny wydźwięk ma następny
fragment tego samego dzieła, wktórym autor podaje, że Bazyliskos nakazał
odrzucić generalnym edyktem Sobór ikazał to samo uczynić Akacjuszowi,
wokół którego przeciwko Bazyliskosowi zgromadziła się wówczas wkoście-
le cała ludność miasta, zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Fragment ten
sugeruje, że biskup zwłasnej woli współpracował zludnością, która zapewne
na jego wezwanie zebrała się w świątyni43. Również Pseudo-Zachariasz
podaje, że to Akacjusz podburzył stołecznych mnichów44.
39
Recenzję krótszą uważa się za tekst pierwotny, por. Schwartz, Publizistische Samm-
lungen zum acacianischen Schisma, s. 186, przyp. 4; Grillmeier, Christ in Christian Tradition,
t.II, cz. I, s. 237, przyp. 3 oraz Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 35. Inaczej
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 177–179, który twierdzi, że najbliższa wersji
oryginalnej edyktu jest wersja Pseudo-Zachariasza, w której odwołano się do II Soboru
w Efezie w 449 roku, następnie zapis ten usunięto, jak sugeruje Blaudeau, na życzenie
Akacjusza. Zrekonstruowany niżej przebieg wypadków jednoznacznie wspiera jednak
chronologię tradycyjną, por. Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen
um Chalkedon (451–553)”, s. 114.
40
Tak sugeruje Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 179, co jednak nie tłumaczy
istniejącej niechęci między Akacjuszem aTymoteuszem Ailurosem.
41
Por. list Symplicjusza do Akacjusza z31 (?) stycznia 476 roku, CA 57, s. 130.
42
Teodor Lektor, Epitome 406. Passus ów przejął, zpewnymi zmianami, Teofanes, AM
5968.
43
Teodor Lektor, Epitome 407. Teofanes, AM 5967, przejmuje ów fragment i prze-
kształca go nieco, sugerując, że inicjatywa oporu przeciwko władcy wyszła od ludności,
nie zaś od patriarchy. Por. także Georgius Cedrenus, Compendium Historiarum, wyd.I.Bekker,
t. I, Bonnae 1838, ss. 617–618 oraz Nicefor Kallistos XVI 6, col. 128. Haacke, „Die kaiser-
liche Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon”, ss. 114–115, uważa, że to
Akacjusz inspirował wystąpienie ludności miasta wobronie Soboru. Zob. także Blaudeau,
44
Pseudo-Zachariasz V 5; Ewagriusz III 7. Zarówno Pseudo-Zachariasz, jak iTeodor
Lektor wspominają, że Akacjusz zaczął głosić wkościele mowy zarówno przeciwko Bazy-
liskosowi, jak iZenonowi, co wydaje się błędem. Opropozycjach poprawienia tego frag-
76 Rafał Kosiński
Szczegółowo stan napięcia panujący wtym okresie wKonstantynopolu

opisuje Żywot Daniela Stylity. Jego anonimowy autor również sugeruje, że
wystąpienie Akacjusza przeciwko Bazyliskosowi poprzedziło pewne
wahanie45. Gdy jednak zdecydował się na działanie, być może wreakcji na
wzrastającą opozycję wobec cesarza, znalazł poparcie wśród mnichów ilud-
ności miasta. Patriarcha nakazał ozdobienie kościołów stołecznych czarnym
materiałem na znak żałoby. Zwrócił się też o pomoc do przebywającego
w Anaplus, niedaleko Konstantynopola, stylity Daniela46. Zdając sobie
sprawę ze znaczenia owego świętego męża, również iBazyliskos miał starać
się opozyskanie jego poparcia. Na próżno. Daniel bowiem postanowił wes-
przeć biskupa miasta spektakularnym gestem opuszczenia kolumny iudania
się do Konstantynopola. Jego przybycie wzmogło wystąpienia ludności
przeciwko Bazyliskosowi, który postanowił usunąć się do Hebdomon, po-
łożonego poza murami stolicy47.
Autor Żywotu opisał interwencję świętego stylity wHebdomon, mającą
ostatecznie doprowadzić do ukorzenia się Bazyliskosa. Władca, wpierwprzez
senatorów, następnie zaś osobiście, próbował doprowadzić do załagodzenia
sytuacji, udając się do Wielkiego Kościoła, godząc się z Akacjuszem i pu-
blicznie wycofując zpopierania antychalcedonizmu48. Konsekwencją klęski
Bazyliskosa było wydanie przezeń dokumentu, tzw. Anty-Encykliki, która
odwoływała wcześniejsze pismo okólne49. Dokument ten wydano zapewne
mentu zob. aparat krytyczny [w:] Theodoros Anagnostes, Kirchengeschichte, wyd. G.Ch.
Hansen, Berlin 1971, s. 113.
45
Vita Danielis Stylitae 70, który podaje, że Akacjusz wystąpił przeciwko Bazyliskosowi
po pewnym namyśle: „<=%*0)#(. %>$. ?. @!A63*B)=%*%(…”. Według tego samego źródła,
Bazyliskos usiłował doprowadzić do upadku patriarchy.
46
Vita Danielis Stylitae 70–71 (przy okazji autor zapoznaje nas zimionami czołowych
przywódców monastycznej opozycji przeciwko Bazyliskosowi, którzy udali się do Anaplus:
Abraham z klasztoru świętego Kyriakosa, Euzebiusz, Atenodoros z klasztoru studytów
oraz egzarcha Andrzej); Pseudo-Zachariasz V 5; Teofanes AM 5967–5968; Teodor Lektor,
Epitome 407–408; Nicefor Kallistos XVI 6, coll. 128–129. Por. Tillemont, Mémoires pour servir
à l’histoire ecclésiastique, t. XVI, s. 757; S. Salaville, „L’Affaire de l’Hénotique ou le premier
schisme byzantin au Ve siècle”, ÉchOr 18 (1916–1919), ss. 255–266, na s. 259; Salaville,
„Hénotique”, col. 2155; H. Bacht, „Die Rolle des orientalischen Möchtums in den kirchen-
politischen Auseinandersetzungen um Chalkedon (431–519)”, [w:] Das Konzil von Chal-
kedon. Geschichte und Gegenwart, t. II, ss. 261–264; Frend, The Rise of the Monophysite Move-
ment, s. 172; Grillmeier, Christ in Christian Tradition, t. II, cz. I, ss. 243–244. Więcej oDanielu
Stylicie [w:] R. Kosiński, ,-./0123 4,. 56710.,. Konstantynopolitańscy święci mężowie
iwładza wVwieku po Chr., Warszawa 2006, zwłaszcza ss. 120–125.
47
Vita Danielis Stylitae 72–73; por. Teodor Lektor, Epitome 408; Teofanes AM 5968.
48
Vita Danielis Stylitae 74–84. Teodor Lektor, Epitome 408 oraz Teofanes AM 5968, gdzie
znajduje się informacja, że Bazyliskos nie odpowiedział Danielowi, gdy ten zwrócił się do niego.
49
Tekst [w:] Schwartz, Codex Vaticanus gr. 1431, s. 52 (dokument 74); Ewagriusz III
7; Nicefor Kallistos XVI 7, col. 129. Różnice między tekstem Ewagriusza a znajdującym
się w Vaticanus Graecus 1431 wyszczególnia A.–J. Festugière [w:] Byzantion 45 (1975),
wówczas, gdy wojska Zenona zbliżały się do stolicy, oczym wspomina Teodor
Lektor iPseudo-Zachariasz50. Anty-Encyklika wsposób wyraźny skierowana
była przede wszystkim do biskupa i mieszkańców Konstantynopola, pod-
kreślała bowiem, że wszelkie prawa stołecznego biskupstwa winny być mu
przywrócone, źródła nie podają natomiast, by władca odwołał któregokol-
wiek zantychalcedońskich biskupów51. Późne opublikowanie Anty-Encykliki
może również sugerować, iż stan buntu mieszkańców Konstantynopola
przeciwko Bazyliskosowi trwał dłużej, niż wynikałoby to zprzekazu Żywotu.
Powyższy przebieg konfliktu potwierdza korespondencja między Kon-
stantynopolem apapieżem Symplicjuszem. Początkowo ozmianie polityki
religijnej i wydarzeniach związanych z odwołaniem z wygnania Tymote-
usza i o jego pobytem nad Bosforem papież dowiedział się od konstanty-
nopolitańskich duchownych i mnichów, którzy prosili go o interwencję52.
s.485. Por. także Vita Danielis Stylitae 72 oraz Pseudo-Zachariasz V 5. Analiza [w:] Schwartz,
Codex Vaticanus gr. 1431, s. 135; Grillmeier, Christ in Christian Tradition, t. II, cz. I, s. 244 oraz
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 185–187.
50
Teodor Lektor, Epitome 412; Pseudo-Zachariasz V 5. Zob. Haacke, „Die kaiserliche
Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon (451–553)”, ss. 115–116. Redies, „Die
Usurpation des Basiliskos”, s. 220, aza nim Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 185,
datują ją na koniec lipca 476 roku.
51
Por. R. Kosiński, „Kilka uwag oHenotikonie idomniemanym zwrocie wpolityce
religijnej cesarza Zenona”, [w:] Społeczeństwo i religia w świecie antycznym. Materiały zogólno-
polskiej konferencji naukowej (Toruń, 20–22 września 2007 rok) pod red. Sz. Olszańca
iP.Wojciechowskiego, Toruń 2010, ss. 433–451, na s. 435. Jan zNikiu, 88, 34, pisze, że
Bazyliskos skierował list do Tymoteusza Ailurosa, by ten zezwolił aleksandryjskim chal-
cedończykom trwać przy postanowieniach Soboru. O prochalcedońskim odbiorze Anty-
-Encykliki mówią również inni antychalcedońscy autorzy – Jan Rufus w Plerophoriae
82–84.86 (Jean Rufus, Plérophories. Témoignages et révélations contre le Concile de Chalcédoine,
wyd. i tłum. F. Nau, PO 8, Paris 1911, ss. 138–140) i w Vita Petri Iberi 108 (John Rufus,
The Lives of Peter the Iberian, Theodosius of Jerusalem, and the Monk Romanus, wyd., tłum. ikom.
C.B. Horn iR.R. Phoenix Jr., Atlanta 2008, ss. 160–164); Michał Syryjczyk IX 5 oraz The
Chronography of Gregory Ab 'l Faraj, the son of Aaron, the Hebrew physician, commonly known as
Bar Hebraeus: being the first part of his political history of the world, tłum. E.A. Wallis Budge,
London 1932, s. 69. Por. także Allen, Evagrius Scholasticus, ss. 126–127.
52
Por. listy papieża Symplicjusza z 476 roku do: Bazyliskosa z 10 stycznia, CA 56,
s. 125; Akacjusza z 9 stycznia, CA 58, ss. 130–131; Akacjusza z końca stycznia, CA
57, s. 130; kapłanów i archimandrytów konstantynopolitańskich z 11 stycznia, CA 59,
s.133. Papież domagał się potępienia Tymoteusza Ailurosa, niedopuszczenia do zwołania
nowego soboru ijakiegokolwiek odstąpienia do Soboru wChalcedonie. Por. F. Hofmann,
„Der Kampf der Päpste um Konzil und Dogma von Chalkedon von Leo dem Großen bis
Hormisdas (451–519)”, [w:] Das Konzil von Chalkedon. Geschichte und Gegenwart, t. II,
ss.36–37; Grillmeier, Christ in Christian Tradition, t. II, cz. I, ss. 245–246. Frend, The Rise of
the Monophysite Movement, ss. 172–173 uważa, że to Akacjusz posłużył się mnichami do
nawiązania kontaktów z Rzymem, z kolei Ph. Blaudeau, „Vice mea. Remarques sur les
représetations pontificales auprès de l’empereur d’orient dans la seconde moitiè du
Ve siècle (452–496)”, MEFRA Antiquité 113 (2001), ss. 1059–1123, s. 1087 sądzi, że listy
archimandrytów do papieża zostały wysłane bez zgody patriarchy.
78 Rafał Kosiński
Listy te nie zachowały się, świadczą jednak otym, że początkowo Akacjusz

nie informował Rzymu o rozwoju sytuacji. Jednocześnie listy papieża do
Akacjusza poświadczają wrogie przyjęcie Tymoteusza w Konstantynopolu
przez patriarchę miasta, który osobiście nie spotkał się znim, zamknął też
przed nim kościoły, za co zyskał ciepłe słowa od Symplicjusza53. Papież
uczynił Akacjusza wręcz swoim przedstawicielem w Konstantynopolu, co
świadczy o jego sporym zaufaniu do patriarchy54. Brak początkowych
kontaktów listownych z papieżem nie oznacza zatem wspierania przez
Akacjusza polityki religijnej władcy, zwłaszcza że z listu papieża Gelazego
do biskupów Dardanii dowiadujemy się, iż Akacjusz wpóźniejszym okresie
skierował przynajmniej jeden list do Rzymu, wktórym relacjonował wyda-
rzenia na Wschodzie iprosił papieża opoparcie55.
Wszystkie znane nam listy papieskie z okresu uzurpacji Bazyliskosa
pochodzą ze stycznia 476 roku, nie ma w nich jednak mowy o rewolcie
chalcedońskiej wstolicy, ajedynie onieprzychylnym przyjęciu Tymoteusza,
stąd też ów otwarty konflikt Akacjusza i mieszkańców Konstantynopola
z Bazyliskosem trzeba datować najwcześniej na początek56 lub raczej na
marzec roku 476, po tym jak listy papieskie dotarły do Konstantynopola.
Dla Akacjusza bowiem, a także dla konstantynopolitańskich ośrodków
monastycznych, wsparcie papieża wydawało się wzaistniałej sytuacji szcze-
gólnie istotne57. Jeżeli bowiem przyjmiemy za Michaelem Rediesem, iż
Bazyliskos powrócił zHebdomon do stolicy dopiero wlipcu tego roku58, to
datowanie wybuchu społecznego na schyłek 475 roku, jak chciałby Philippe
Blaudeau59, wydaje się niemożliwe, oznaczałoby to bowiem, iż Konstanty-
nopol ponad pół roku znajdował się wrękach Akacjusza.
53
Por. listy papieża Symplicjusza do Akacjusza, CA 58, s. 131 oraz CA 57, s. 130.
54
Por. Blaudeau, „Vice mea”, ss. 1088–1090.
55
Por. list papieża Gelazego do biskupów Dardanii z1 lutego 496 (?), CA 95, s. 385.
Por. również Grumel, Les regestes des actes du patriarcat de Constantinople, s. 65; Grillmeier,
Christ in Christian Tradition, t. II, cz. I, s. 245; Blaudeau, „Vice mea”, s. 1087.
56
Por. Redies, „Die Usurpation des Basiliskos”, s. 218, który uważa, że wybuch
nastąpił po dostarczeniu do Konstantynopola listów papieskich, co oblicza na drugą
połowę lutego 476 roku. Dzięki pomocy kurierów poczty cesarskiej listy papieskie mogły
zostać dostarczone po około 25 dniach, a zatem już na początku lutego, por. L. Casson,
Travel in the Ancient World, Baltimore 1994, s. 188.
57
Por. Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss. 172–173 oraz Redies, „Die Usur-
pation des Basiliskos”, ss. 217–218.
58
Por. ibidem, ss. 218–220. Autor opiera się przede wszystkim na danych zawartych
wŻywocie Daniela Stylity, który podaje, że Zenon wrócił do Konstantynopola niedługo (%C.
D3&E. *%8F$. A!'$%$) po ukorzeniu się Bazyliskosa (Vita Danielis Stylitae 85). Należy być
jednak ostrożnym wzbyt dosłownym traktowaniu tego, dość nieprecyzyjnego, określenia.
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 185, słusznie zatem uważa, że lipcowa data
powrotu Bazyliskosa zHebdomon do stolicy jest zbyt późna.
59
Por. Blaudeau, ibidem, s. 184. Ponieważ korespondencja papieska mówi jedynie
CHALCEDOŃSKA REAKCJA (476–482)
Sytuacja religijna w Cesarstwie uległa radykalnej zmianie dopiero po

powrocie latem 476 roku cesarza Zenona na tron60. Kilka miesięcy później,
wgrudniu tego samego roku wydał on prawo zachowane wKodeksie Ju-
styniana61, w którym uznawał wszelkie akty uzurpatora za niebyłe i tym
samym nieważne62. Wprawie tym mamy do czynienia zważną deklaracją
cesarza, który określił Akacjusza jako swego duchowego ojca, jego Kościół
zaś za matkę swoją iwszystkich chrześcijan63. Tym samym de facto Akacjusz
stał się najważniejszym hierarchą Kościoła wspieranego przez cesarza na
Wschodzie64.
Akacjusz aktywnie uczestniczył wakcji przywrócenia ortodoksji chalce-
dońskiej wcesarstwie, przewodnicząc wKonstantynopolu kilku synodom,
które obłożyły anatemą antychalcedońskich przywódców – Piotra Folusz-
nika, Jana Kodonata, Tymoteusza Ailurosa, Pawła z Efezu, Himeriosa65.
o oporze wobec Tymoteusza, wydaje się, że kiedy Symplicjusz pisał wskazane listy, nie
wiedział nic orewolcie nad Bosforem. Grillmeier uważa, że omawiana rewolta społeczna
miała miejsce na krótko przed powrotem Zenona, por. Grillmeier, Christ in Christian Tradi-
tion, t. II, cz. I, s. 243.
60
Por. A. Lippold, „Zenon”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft,
10 A, München 1972, coll. 162–163. Tillemont, Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique,
t. XVI, s. 304, uważa, że Akacjusz wydał Zenonowi Bazyliskosa, gdy ten schronił się
wkościele. Por. jednak Jan Malalas XV 5, Teofanes AM 5969, Ewagriusz III 8, Jan zNikiu
88,41–42, gdzie nie ma wzmianki oroli Akacjusza wtych wydarzeniach.
61
CJ I2, 16 (Corpus Iuris Civilis, t. II. Codex Iustinianus, wyd. P. Krueger, Berolini 1906, s. 14).
62
Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon”,
s.117, który uważa, że Zenon nie musiał potwierdzić ważności orzeczeń chalcedońskich,
gdyż było to oczywiste ijednoznaczne.
63
CJ I2, 16: …beatissimus ac religiosissimus episcopus patriarcha nostrae pietatis pater Acacius
[...] Sacrosanctam quoque huius religiosissimae civitatis ecclesiam matrem nostrae pietatis et Chri-
stianorum orthodoxae religionis omnium... Por. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 189.
64
Zob. Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chal-
kedon”, s. 117. Analiza prawa: T.O. Martin, „The Twenty-Eighth Canon of Chalcedon:
A Background Note”, [w:] Das Konzil von Chalkedon. Geschichte und Gegenwart, t. II,
ss.440–442. Por. także Blaudeau, „Vice mea”, s. 1090.
65
Nie zachowały się żadne akta synodalne tych zgromadzeń. Owszystkich wiemy ze
źródeł papieskich (korespondencji papieży Feliksa III i Gelazego oraz akt synodu rzym-
skiego), por. Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, ss. 913–915; Salaville, „Hénotique”,
col. 2157; Grumel, Les regestes des actes du patriarcat de Constantinople, s. 65. Źródła rzymskie
podkreślały bardzo mocno zmianę poglądów Akacjusza, jaka nastąpiła po 480 roku,
starannie przytaczając jego wcześniejsze akcje przeciw antychalcedończykom. Por. List
Feliksa III do Akacjusza z 28 lipca 484 roku, PS, s. 6; Gesta de nomine Acacii 25, CA 99,
s.450; Liber Pontificalis 49–50; List Gelazego Ido biskupów Dardanii z1 lutego 496 roku
(?), CA 95, s. 385–386; List Hormizdasa do Cezarego zArles z11 sierpnia 515 roku, Thiel,
ss.759–761.
80 Rafał Kosiński
Odziałaniach tych Akacjusz informował szczegółowo papieża Symplicjusza,

prosząc go jednocześnie orównie energiczne działania mające na celu re-
staurację biskupów chalcedońskich, ausunięcie tych, którzy zostali bisku-
pami wczasach Bazyliskosa. Akacjusz starał się przede wszystkim wyciąg-
nąć konsekwencje wobec biskupów Azji, zgromadzonych w Efezie w 475
roku, gdyż musiał odebrać ich działania jako wewnętrzny bunt. Odpowie-
dzią był pełen skruchy list przelęknionych biskupów, którzy prosili olitość,
wyrażając jednoznacznie swe prochalcedońskie nastawienie i tłumacząc,
żeprzyjęli Encyklikę pod przymusem66. List ten został wystosowany do pa-
triarchy prawdopodobnie jeszcze przed wydaniem prawa cesarskiego
zgrudnia 476 roku67. Istotne znaczenie dla Akacjusza miało również usu-
nięcie z Aleksandrii Tymoteusza Ailurosa, z czym jednak nie śpieszył się
cesarz, obawiając się zapewne niepokojów społecznych w konsekwencji
ponownego wygnania sędziwego biskupa68. Zkorespondencji biskupa Kon-
stantynopola wysłanej do Rzymu zachował się do naszych czasów tylko
jeden list69, ale inne wzmiankowane lub omawiane są wpóźniejszych listach
papieskich, wskazujących na zdecydowaną politykę chalcedońską Akacjusza
wtym okresie70.
Zdecydowaną postawę przyjął Akacjusz również wobec wyświęconego
potajemnie wAleksandrii, po śmierci 31 lipca 477 roku, Tymoteusza Ailu-
rosa, antychalcedońskiego patriarchy Piotra Mongosa. Akacjusz prosił
wswym liście zprzełomu 477 i478 roku, by papież potępił go za uzurpację
tronu aleksandryjskiego, podczas gdy prawowitym patriarchą był Tymoteusz
Salofakialos71. Interwencja Akacjusza doprowadziła do potępienia Mongosa
przez papieża i przyłączenia się Symplicjusza do nacisków, jakie Akacjusz
ichalcedoński patriarcha Aleksandrii Tymoteusz Salofakialos wywierali na
66
Ewagriusz III 9. Por. Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma,
ss. 190–191 oraz Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 39.
67
Por. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 189–190. Autor sądzi, że list ów wiąże
się zponownym deponowaniem biskupa Pawła zEfezu iprzyjęciem jako nowego biskupa
wysłannika Akacjusza, por. Pseudo-Zachariasz V 5; Ewagriusz III 8.
68
Próba interwencji papieskiej u Zenona – List Symplicjusza z 6 kwietnia (lub
9października) 477 roku, CA 60, ss. 135–137. Oprzyczynach zwłoki Zenona, zob. Gesta
de nomine Acacii 18, CA 99, s. 447 oraz Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 191–192.
69
List Akacjusza do Symplicjusza zpoczątku 478 roku, PS, ss. 4–5.
70
List Symplicjusza do Akacjusza z 8 marca 478 roku, CA 61, ss. 138–139; List
FeliksaIII do Frawity zpoczątku 490 roku, PS, ss. 111–113; List Gelazego do biskupów
wschodnich z495 roku, PS, s. 29. Por. Hofmann, „Der Kampf der Päpste um Konzil und
Dogma von Chalkedon”, ss. 38–40.
71
List Akacjusza do Symplicjusza z początku 478 roku, PS, ss. 4–5. Por. odpowiedź
Symplicjusza z 13 marca 478 roku, CA 61, ss. 138–139; List Feliksa III do Frawity
zpoczątku 490 roku, PS, ss. 111–113. Zob. także Ewagriusz III 21; Liberatus 17, 110 oraz
Liber Pontificalis 49. Por. Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 174.
Zenona, by ten energiczniej interweniował wEgipcie72. Pod wpływem tych

nacisków cesarz miał skazać na śmierć Piotra Mongosa, który musiał odtąd
wieść życie ukryte wAleksandrii73. Akacjusz prosił także papieża onieuzna-
wanie w przyszłości potępionych przez niego Piotra Folusznika oraz Jana
zApamei74.
Przykładem prochalcedońskiej postawy Akacjusza jest również wynie-
sienie przezeń – po zamordowaniu w479 roku biskupa Stefana75 – do god-
ności patriarchy Antiochii Kalandiona, zadeklarowanego chalcedończyka76.
Odbyło się to w sposób dwuznaczny, gdyż wyboru i konsekracji dokonał
Akacjusz w Konstantynopolu, nie zaś synod w Antiochii, co wzbudziło
poważne zaniepokojenie Symplicjusza, obawiającego się zbytniej władzy
Akacjusza w Kościele na wschodzie cesarstwa77. Symplicjusz wprawdzie
72
Listy Symplicjusza do cesarza Zenona z8 (?) października 478 roku, CA 62, s. 141
oraz z 21 października tegoż roku, CA 64, ss. 144–145; List Symplicjusza do Akacjusza
z22 (?) października 478 roku, CA 65, s. 146. Papież Gelazy wLiście do Faustusa Nigra
z494 roku, PS, s. 17, wspomina odeponowaniu przez Akacjusza Piotra Mongosa.
73
Por. Pseudo-Zachariasz V 5; Ewagriusz III 11. OPiotrze Mongosie zob. Ch. Haas,
„Patriarch and People. Peter Mongus of Alexandria and Episcopal Leadership in the Late
Fifth Century”, JECS 1 (1993), ss. 297–316; Ph. Blaudeau, „Le cas Pierre Monge au regard
des soures monophysites d’origine palestinienne (fin Ve s.–début VIe s.) ”, [w:] SP 37
(1999/2000), ss. 353–360; Elli, Storia della Chiesa copta, t. 1, ss. 278–279 oraz Blaudeau,
74
List Gelazego do biskupów wschodnich z 495 roku, PS, ss. 27 i 32. Posiadamy
również apokryficzny list Akacjusza do samego Piotra Folusznika, wktórym zarzuca mu
dodanie do Trishagionu monofizyckiego dodatku. List ten powstał już po śmierci obu
biskupów, por. przyp. 13.
75
O Stefanie/Stefanach na tronie antiocheńskim przed Kalandionem zob.: Pseudo-
-Zachariasz VI 7; Teofanes AM 5973; Synodicon Vetus 101; zob. także R. Devreesse, Le
Patriarcat d’Antioche depuis la paix de l’Église jusqu’à la conquête arabe, Paris 1945, s. 117. Za
rokiem 479 jako datą konsekracji Kalandiona opowiadają się Salaville, „Hénotique”, col.
2157; E. Stein, Histoire du Bas-Empire, t. II, De la disparition de l’Empire d’Occident à la mort
de Justinien (476–565), Paris – Bruxelles – Amsterdam 1949, s. 20; Ch. Pietri, „D’Alexandrie
à Rome: Jean Talaïa, émule d’Athanase au Ve siècle”, [w:] !"# $%&'$ , Hellénisme,
judaïsme et christianisme à Alexandrie, Mélanges offerts à P. Claude Mondésert, Paris 1987,
s. 286; Blaudeau, „Vice mea”, s. 1090; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s.196, wydaje
się to pewne wświetle listów papieskich ztego okresu. Natomiast Hefele, Leclercq, Histoire
des Conciles, t. II, ss. 914–915, Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 175, Allen,
Evagrius Scholasticus, s. 130, opowiadają się za rokiem 481 (przyjmując jednak za datę
śmierci Stefana 479 rok).
76
Por. Ewagriusz III 10; Teodor Lektor, Epitome 421 (za nim Teofanes AM 5973); Jan
Malalas XV 6; Jan z Nikiu 88, 44; Synodicon Vetus 102. Por. Devreesse, Le Patriarcat
d’Antioche, ss. 117–118; Downey, AHistory of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest,
s. 489; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 195–196.
77
List Symplicjusza do cesarza Zenona z22 czerwca 479, CA 66, ss. 147–149 oraz do
Akacjusza ztego samego dnia, CA 67, ss. 149–150. Zob. Haacke, „Die kaiserliche Politikin
den Auseinandersetzungen um Chalkedon”, s. 118; Blaudeau, „Vice mea”, ss. 1090–1091.
82 Rafał Kosiński
usprawiedliwił czyn Akacjusza nadzwyczajnymi okolicznościami, jednak

wyraźnie chciał na przyszłość zabezpieczyć się przed podobnymi wypadka-
mi. Akacjusz, aby uspokoić obawy papieża, obiecał, że wybór Kalandiona
zostanie potwierdzony przez synod lokalny wAntiochii78.
Poczynania Akacjusza wtym okresie wyraźnie zmierzały do zjednoczenia
Kościoła na podstawie postanowień Soboru w Chalcedonie i władzy
cesarskiej. Okazało się jednak, że administracyjne środki stosowane na
polecenie cesarza nie są wstanie opanować gorącej sytuacji. Kłopoty wna-
rzucaniu chalcedonizmu szczególnie silnie występowały na obszarze
Egiptu.Wśrodowisku chalcedońskiego patriarchy Tymoteusza Salofakialo-
sa pojawiła także się obawa, że wybór jego następcy wzorem Kalandiona
dokonany zostanie nie wAleksandrii, awstolicy. Dlatego też do Konstan-
tynopola przybyło poselstwo Tymoteusza zprośbą do władcy, aby następcą
wspomnianego patriarchy został kandydat wybrany przez synod aleksan-
dryjski79. Możliwe, że środowisko aleksandryjskich chalcedonian upatrywało
już wtedy przyszłego biskupa wosobie ekonoma Kościoła Aleksandrii Jana
Talai, stojącego wraz zbiskupem Hermopolis Parva Gennadiosem na czele
wspomnianej delegacji, na co zdaje się wskazywać przyszły przebieg wyda-
rzeń80. Poselstwo uzyskało w 481 roku zapewnienie cesarza, że to sami
Aleksandryjczycy wybiorą nowego patriarchę81, Jan Talaja musiał jednak
jednocześnie złożyć wobecności Akacjusza przysięgę, iż nie przyjmie wprzy-
szłości godności biskupiej. Wydaje się, że Zenona zaniepokoiły przede
wszystkim bliskie relacje łączące Jana z magistrem militum Illusem82. Na
78
Por. List Symplicjusza do cesarza Zenona z22 czerwca 479, CA 66, s. 149.
79
Ewagriusz III 12; Gesta de nomine Acacii 21, CA 99, s. 448; List Gelazego I do
biskupów Dardanii z1 lutego 496 roku (?), CA 95, s. 384.
80
Por. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 198–200. O Janie Talai, zob. Pietri,
„D’Alexandrie à Rome”, ss. 277–295.
81
Por. Pseudo-Zachariasz V 6; Gesta de nomine Acacii 21, CA 99, s. 448. Por. Schwartz,
Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, ss. 195–196; Pietri, „D’Alexandrie
àRome ”, s. 287.
82
Zenon nie dowierzał lojalności Illusa, nie chciał zatem, aby tron aleksandryjski
znalazł się w rękach jego sojusznika. Złamanie złożonej przysięgi stać się miało główną
przyczyną nieuznania Talai jako patriarchy Aleksandrii, zob.: Pseudo-Zachariasz V 6;
Liberatus 16, 107 i 17, 110–111; Gesta de nomine Acacii 21, CA 99, s. 448. Por. Pietri,
„D’Alexandrie à Rome”, ss. 287–289. O Illusie zob. PLRE, II, ss. 586–590 (Illus 1);
H.Elton, „Illus and the Imperial Aristocracy under Zeno”, Byzantion 70 (2000), ss.393–407;
M.J. Leszka, „Illus Izauryjczyk wobec uzurpacji Bazyliskosa”, Acta Universitatis Lodziensis,
Folia historica 80 (2005), ss. 45–53. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 200, uważa, iż
to Akacjusz przekonał Zenona, by ten odsunął Jana od aleksandryjskiego patriarchatu.
Oszczegółach rozmów zob. Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, ss.915–916, przyp.
6; Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 196; Frend, The Rise of
the Monophysite Movement, s. 177; Pietri, „D’Alexandrie à Rome”, ss. 287–288. Jordanes
w Romana 349–350 informuje z kolei o bliskich związkach Illusa z Zenonem, u którego
początku następnego roku Tymoteusz zmarł83, a Jan został wybrany, nie

bacząc na złożoną przysięgę, nowym patriarchą84. Cesarz nie uznał tego
wyboru, oskarżając Jana o krzywoprzysięstwo85. Inspirowanie cesarza do
usunięcia Talai źródła łacińskie przypisują samemu Akacjuszowi, który miał
oskarżać patriarchę Aleksandrii ozachęcanie Tymoteusza Salofakiolosa do
przywrócenia imienia Dioskura wdyptychach, jest to jednak – wobec innych
świadectw, podkreślających własną inicjatywę cesarza – bardzo wątpliwe86.
Bardziej prawdopodobne wydaje się, że inicjatywa nowej polityki wobec
Egiptu wyszła od cesarza, przygotowującego się do ostatecznej rozprawy
z Illusem, dla którego kluczowe znaczenie miało zapewnienie lojalności
prowincji egipskiej87.
KOMPROMIS ZPIOTREM MONGOSEM ISCHIZMA ZRZYMEM

(482–489)
Jedynym sposobem na opanowanie skomplikowanej sytuacji wKoście-

le wEgipcie stała się dla Zenona iAkacjusza próba zawarcia kompromisu
zumiarkowanymi egipskimi przeciwnikami Chalcedonu, na czele których
wzbudził on zazdrość o żonę cesarza Ariadnę; uzyskała ona schronienie właśnie

uAkacjusza. Biskup miał następnie doprowadzić do zgody między małżonkami. Powyższa
wzmianka jest jedynym źródłem, które wspomina okonflikcie między Zenonem aAriadną.
83
Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 196, datuje śmierć
Tymoteusza Salofakiolosa na luty 482 roku.
84
Por. Liberatus 16, 108–17, 110. W kwestii daty jego wyniesienia zob. Schwartz,
Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 196, przyp. 3 oraz Blaudeau, Alexan-
drie et Constantinople, s. 201.
85
Por. List Symplicjusza do Akacjusza z15 lipca 482 roku, CA, ss. 151–152; Liberatus
17, 112. Sprawę miało dodatkowo skomplikować to, że Jan nie zawiadomił cesarza
i Akacjusza o swym wyborze bezpośrednio, ale skorzystał z pośrednictwa Illusa, co
musiało dodatkowo wzbudzić podejrzenia Zenona – Liberatus 17, 111, zob. Pietri, „D’Ale-
xandrie à Rome”, s. 289, Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, ss. 41–42 oraz
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 201–202. Przekaz Liberatusa za wiarygodny
uznaje Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 177 oraz Pietri, „D’Alexandrie
àRome”, s. 290. Informacja ta jest jednak wątpliwa, przekazanie cesarzowi ibiskupowi
Konstantynopola listu synodalnego z wiadomością o wybraniu nowego patriarchy za
pośrednictwem magister militum byłoby czymś niezwykłym inie znajduje uzasadnienia.
86
Liberatus 17, 111–112. Por. także List Feliksa III do biskupów wschodnich De
vitanda communione Acacii z 489 roku (?), PS, s. 36, który podkreśla współdziałanie
patriarchy zcesarzem wtym względzie. Zob. Pietri, „D’Alexandrie à Rome ”, s. 290.
87
Pod koniec lat osiemdziesiątych V wieku także przeciwnicy twardej polityki papieża
Feliksa III wobec Akacjusza podkreślali, że biskup Konstantynopola zmuszony został do
komunii z Piotrem Mongosem, por. List Gelazego do biskupów Dardanii z 1 lutego 496
roku (?), CA 95, s. 389.
84 Rafał Kosiński
stał podziemny patriarcha Piotr Mongos88. WKonstantynopolu pojawiło się

zresztą jego poselstwo, które zaczęło zabiegać o uznanie Piotra za prawo-
witego patriarchę Aleksandrii89. Zawarcie tego kompromisu było jednak dla
Akacjusza bardzo trudne, kilka lat wcześniej wyklął on bowiem Mongosa,
prosząc o to samo papieża i – jak można się domyślać – również chalce-
dońskich patriarchów Antiochii90. Obecny zwrot mógłby być możliwy tylko
wówczas, gdyby Piotr, uznany za heretyka, wyrzekł się błędnych poglą-
dów, czyli przyjął postanowienia chalcedońskie. Ponieważ jednakże nie
można było się tego spodziewać, Akacjusz postanowił wykorzystać kom-
promis funkcjonujący od 479 roku na terenie patriarchatu jerozolimskiego91.
Próbę pozyskania egipskich antychalcedonian podjął Henotikon, dokument
wydany oficjalnie przez cesarza Zenona iskierowany do Kościoła wEgipcie
28 lipca 482 roku. Jego autorem był, jak się powszechnie uważa, Akacjusz92.
88
Por. Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, ss. 916–918; Salaville, „Hénotique”,
col. 2158; Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 197; Haacke,
„Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon”, s. 119 oraz Frend,
The Rise of the Monophysite Movement, ss. 176–177. Przypisują oni Akacjuszowi główną rolę
wwypracowaniu kompromisu zaleksandryjskimi antychalcedończykami, wcelu umoc-
nienia hegemonii patriarchatu konstantynopolitańskiego w Kościele na Wschodzie.
Zob.także Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 42.
89
Por. Pseudo-Zachariasz V 7.
90
Fakt ten stał się głównym argumentem przeciwko Akacjuszowi wielokrotnie
podnoszonym przez kolejnych papieży, por. chociażby: List Symplicjusza do Akacjusza
z15lipca 482 roku, CA 68, ss. 152–154; List Symplicjusza ztego samego dnia do Zenona,
PS, s. 3; List Feliksa III do Zenona z marca 483 roku, PS, ss. 66–69; List Feliksa III do
Zenona z1sierpnia 484 roku, PS, ss. 81–82; Gesta de nomine Acacii 23, CA 99, s. 449.
91
Pseudo-Zachariasz V 6. Zob.: Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss. 174–176;
D.J. Chitty, The Desert a City, New York 1977, s. 102; L. Perrone, La chiesa di Palestina e le
controversie cristologiche. Dal concilio di Efeso (431) al secondo concilio di Constantinopoli (553),
Brescia 1980, ss. 128–131; C.B. Horn, Asceticism and Christological Controversy in Fifth-Century
Palestine. The Career of Peter the Iberian, Oxford 2006, s. 104; Kyrillos von Skythopolis,
herausgegeben von E. Schwartz, Leipzig 1939, s. 370; Grillmeier, Christ in Christian Tradi-
tion, t. II, cz. I, s. 251; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 196–198. Część badaczy
uważa henosis za stworzony wcelu pozyskania palestyńskich chalcedonian przez antychal-
cedońskiego biskupa (Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 197), część sądzi, że Marty-
rios usiłował pojednać ze sobą palestyńskich przeciwników Soboru w Chalcedonie, nie
zaś jego zwolenników (Horn, Asceticism and Christological Controversy in Fifth-Century Palestine,
s. 148). Wyciągi zkazania Martyriosa przekazane przez Pseudo-Zachariasza sugerują, że
palestyński dokument miał na celu raczej pozyskanie chalcedonian.
92
Tekst grecki: Schwartz, Codex Vaticanus gr. 1431, ss. 52–54 (dokument nr 75);
Ewagriusz III 14; Nicefor Kallistos XVI 12, ss. 136–140 (zależny od Ewagriusza); A. Van
Roey, „Le Monacensis Graecus 331 et la tradition manuscrite de l’Henotique de l’empereur
Zenon”, OLP 31 (2000–2005), ss. 105–108; przekład syryjski: Pseudo-Zachariasz V 8; Incerti
auctoris Chronicon Pseudo-Dionysianum vulgo dictum, tłum. J.-B. Chabot, t. I, Lovanii 1949,
ss. 230–234; przekład łaciński – Liberatus 17, 113–117; Fakundus zHermiane, Pro defen-
sione trium capitulorum 12, 4; Schwartz, Codex Vaticanus gr. 1431, ss. 54–56; przekład
Dokument był misternie skonstruowany, by zadowolić w podstawowym

zakresie każdą ze stron. Nie wyklinał on zatem explicite Soboru Chalcedoń-
skiego, nie nakazywał też przyjęcia jego postanowień jako warunku sine qua
non zawarcia komunii. Dokument uzależniał przyjęcie bądź odrzucenie
Chalcedonu od zgodności jego dogmatycznych wyrażeń zpostanowieniami
Soboru Nicejskiego. Dodatkowym warunkiem zawarcia komunii było przy-
jęcie przez Mongosa do wspólnoty kościelnej aleksandryjskich zwolenników
Chalcedonu oraz zawarcie przez niego komunii zpapieżem Symplicjuszem93.
Rzeczywiście, po jego przyjęciu Akacjusz iZenon mogli pisać do Rzymu,
że Piotr Mongos przyjął Chalcedon, Piotr zaś twierdzić wobec radykalnych
przeciwników Soboru, że faktycznie nic takiego nie ma miejsca94. Niestety,
pozorny sukces Akacjusza, potwierdzający jego niekwestionowaną pozycję
przywódcy Kościoła na Wschodzie, nie trwał długo95. Kompromis spotkał
się z opozycją z dwóch stron – definicji Henotikonu sprzeciwili się skrajni
miafizyci, natomiast fakt nawiązania komunii z Piotrem Mongosem
koptyjski – E. Amélineau, „Lettres d’Acace et de Pierre Monge”, ss. 216–220; tłumaczenie

tekstu armeńskiego – F.C. Conybeare, „Anecdota Monophysitarum”, ss. 735–737. Różnice
między tekstem Ewagriusza a Vaticanus Graecus 1431 wyszczególnia A.-J. Festugière
[w:]Byzantion 45 (1975), ss. 486–488. Tradycja rękopiśmienna omówiona [w:] van Roey,
„Le Monacensis Graecus 331”, ss. 99–104. Henotikon był skierowany do biskupów, mnichów
iświeckich Aleksandrii, Egiptu iCyrenajki. Prawne określenie dokumentu jako Edictum
Zenonis zachowane jest wyłącznie wzbiorze Vaticanus Graecus 1431, podczas gdy uZacha-
riasza iEwagriusza występuje nazwa Henotikon, por. Schwartz, Publizistische Sammlungen
zum acacianischen Schisma, s. 197, przyp. 3. Datacja: Pietri, „D’Alexandrie à Rome”, s. 289,
przyp. 41. Analiza: Tillemont, Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique, t. XVI, ss.327–328;
Salaville, „L’Affaire de l’Hénotique”, ss. 389–397 = Salaville, „Hénotique”, coll. 2159–
2164; Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, ss. 197–198; Haacke,
„Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon”, ss.120–124; Frend,
The Rise of the Monophysite Movement, ss. 178–179; Grillmeier, Christ in Christian Tradition,
t.II, cz. I, ss. 254–256; E. Dovere, „L’Enotico di Zenone Isauro. Preteso intervento norma-
tivo tra politica religiosa e pacificazione teologica”, Studia et Documenta Historiae et Iuris
Romae Pontifica Universitas Lateranensis 54 (1988), ss. 170–190; Brennecke, „Chalkedonense
und Henotikon”, s. 43–47; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 203–206. Autorstwo
Akacjusza (Pseudo-Zachariasz V 7; Ewagriusz III 13; Liberatus 17, 112; Jan z Nikiu 88,
62; Teofanes AM 5976, Teodor Lektor, Epitome 422) przyjmuje się powszechnie, por.:Sala-
ville, „Hénotique”, col. 2159; Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma,
s. 197; Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chalkedon”,
s.120 i124; Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 177; Allen, Evagrius Scholasticus,
s. 131; Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 42; Leszka, „Między ortodoksją
amonofizytyzmem”, s. 448; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 203.
93
Por. Pseudo-Zachariasz V 7; Ewagriusz III 12; Teodor Lektor, Epitome 423; Liberatus
17, 112. Por. Pietri, „D’Alexandrie à Rome”, s. 291.
94
Pseudo-Zachariasz V 7; Teodor Lektor, Epitome 425; Wiktor zTonnuny, s.a. 480.
95
Por. Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chal-
kedon”,s. 120.
86 Rafał Kosiński
zarówno papież, jak iKalandion uznali za nie do pogodzenia zortodoksją96.

Należy przy tym podkreślić, że poparcia w źródłach nie znajduje dość
powszechnie przyjęty pogląd o istnieniu w tym czasie opozycji wobec He-
notikonu ze strony chalcedońskiej, co miałoby jakoby wskazywać na jego
miafizycki wydźwięk97. Zarówno Kalandion, jak ipapież sprzeciwili się nie
dokumentowi cesarskiemu z482 roku, lecz nawiązaniu komunii znieważ-
nie wyświęconym heretykiem.
Opozycję antiocheńską dość szybko jednak zneutralizowano. Kalandion,
niezłomny wróg Piotra Mongosa, zaangażował się bowiem w bunt Illusa
przeciwko Zenonowi, wymazując jego imię z dyptychów, co oznaczać
musiało wkonsekwencji jego depozycję po upadku buntu98. Jego następcą
został usunięty już dwukrotnie zurzędu patriarchy Antiochii Piotr Folusz-
nik, który wyraził zgodę na podpisanie Henotikonu i wejście w komunię
zepiskopatem chalcedońskim99. Wydawać się mogło, że mimo przejściowych
96
Por. Pseudo-Zachariasz V 9; Liberatus 17, 119–120; Ewagriusz III 16; Teodor Lektor,
Epitome 426; Michał Syryjczyk IX 6. Owydarzeniach wKościołach Syrii iEgiptu wtym
czasie zob. Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss. 180–181, 187–188; Brennecke,
„Chalkedonense und Henotikon”, ss. 47–49; Ch. Haas, Alexandria in Late Antiquity. Topog-
raphy and Social Conflict, Baltimore – London 1997, ss. 322–325; Blaudeau, Alexandrie et
Constantinople, ss. 208–211.
97
Por. Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 47. Za starą tezą chociażby
Salaville, „Hénotique”, col. 2164; Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinanderset-
zungen um Chalkedon (451–553)”, s. 121 (pisze on, że Henotikon był wręcz policzkiem
dla zwolenników Chalcedonu) czy Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 210.
98
Por.: Ewagriusz III 16; Liberatus 17, 125; List Gelazego do biskupów Dardanii
z1lutego 496 roku (?), CA 95, s. 392; Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss.181
i 188. Datacja usunięcia Kalandiona: Leszka, „Między ortodoksją a monofizytyzmem”,
s.450. Niejasna pozostaje rola, jaką wzamysłach Akacjusza miał odegrać Jan Kodonat,
prawdopodobnie wypromowany przez niego w tym okresie na biskupstwo Tyru, mimo
wcześniejszego deponowania go z biskupstwa Antiochii i usunięciu go z Apamei przez
ludność tego miasta. Co więcej, przekaz Teofanesa AM 5973 (który Hansen uznał za
fragment Teodora Lektora, Epitome 421) informuje, że to nie Akacjusz, aKalandion prze-
niósł Kodonata do Tyru. Nie wiadomo zatem, jaki był cel tej nominacji, kiedy ona nastą-
piła ani jak mogło do niej dojść bez wiedzy lub zgody patriarchy antiocheńskiego, por.
List Feliksa III do Akacjusza z 28 lipca 484 roku, PS, ss. 6–7 oraz List Gelazego do
biskupów wschodnich z495 roku, PS, s. 32. Jugie, „Acace”, col. 245 uważa, że Akacjusz
traktował przeniesienie Kodonata do Tyru jako rekompensatę za wyniesienie Kalandiona
na tron antiocheński. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 210, przyp. 634, datuje tę
nominację na początek 483 roku, lecz można ją również przesunąć na rok 484. W tym
ostatnim przypadku mogłoby się to wiązać zbuntem Illusa, alisty informujące osytuacji
na Wschodzie wysyłane przez Jana do Konstantynopola mogłyby dotyczyć nie tylko spraw
eklezjalnych, ale przede wszystkim przygotowań Illusa do rewolty, por. Teodor Lektor,
Epitome 426.
99
Pseudo-Zachariasz V 9; Ewagriusz III 16, por. Salaville, „Hénotique”, coll. 2164–
–2165. O Piotrze Foluszniku, jego powrocie i działaniach zob. Schwartz, Publizistische
Sammlungen zum acacianischen Schisma, ss. 209–210; Frend, The Rise of the Monophysite Move-
problemów próba zjednoczenia Kościoła na Wschodzie została zakończona

powodzeniem, chociaż prawdopodobnie początkowo Akacjusz nie zamierzał
uznać Folusznika na biskupstwie antiocheńskim100.
Konsekwentne zaniepokojenie polityką Akacjusza wykazywał też Rzym.
Wodpowiedzi na pismo cesarza Zenona, wyrażające sprzeciw wobec wyboru
Jana Talai, oraz na synodykę tego ostatniego, papież Symplicjusz napisał
15 lipca 482 roku dwa listy do Konstantynopola. Wliście do cesarza przy-
pomniał, że Piotr Mongos został potępiony zarówno przez niego, jak iprzez
Akacjusza, papież wyraził również wątpliwość co do prawdziwości nawró-
cenia Piotra101. Z kolei w liście do Akacjusza Symplicjusz wypominał mu,
że ten nie informował go owydarzeniach, jakie miały miejsce na Wscho-
dzie wostatnim czasie iwyraził zdumienie uznaniem Mongosa, przypomi-
nając, iż można przywrócić z nim komunię jedynie pod warunkiem jego
nawrócenia102. Wobu listach papież podkreślał, że ouznanie Piotra zabie-
gali heretycy, co tym bardziej stawia wwątpliwość jego nawrócenie. Prośbę
ointerwencję ucesarza, by wygnać Mongosa zAleksandrii, papież ponowił
jeszcze przed śmiercią wkolejnym liście do Akacjusza103.
Cesarz wodpowiedzi na list uspokajał papieża, twierdząc, że jedyniekrzy-
woprzysięstwo Jana było przyczyną jego deponowania, nie zaś względydok-
trynalne104. Jednakże następca zmarłego 10 marca 483 roku Symplicjusza,
ment, ss. 188–189 oraz P.T.R. Gray, The Defense of Chalcedon in the East (451–553), Leiden
1979, ss. 30–31.
100
List Gelazego do biskupów Dardanii z1 lutego 496 roku (?), CA 95, ss. 384–385.
Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 210, powołując się na
powyższy list papieża Gelazego, oraz Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 220–222,
uważają, że za wyniesieniem Piotra Folusznika stał Zenon, Akacjusz zaś wolał umieścić
na tym urzędzie Jana Kodonata. Blaudeau widzi w tym znak rozchodzenia się dróg
cesarza ijego patriarchy, por. Gesta de nomine Acacii 29, CA 99, s. 452. Jednak List synodu
rzymskiego do prezbiterów iarchimandrytów Konstantynopola iBitynii z5 października
485 roku, CA 70, ss. 159–160 podaje, że to Akacjusz wysłał Piotra do Kościoła wAntiochii
ibrał udział wprześladowaniu katolickiego duchowieństwa wdiecezji Orientu.
101
List Symplicjusza do Zenona z15 lipca 482 roku, PS, s. 3.
102
List Symplicjusza do Akacjusza z15 lipca 482 roku, CA 68, s. 151–154. Być może
już kilka lat wcześniej Symplicjusz obawiał się ewentualnego zaakceptowania Piotra
Mongosa przez Konstantynopol, oczym może świadczyć jego List do Zenona zpaździer-
nika 478 roku, por. CA 62, s. 141.
103
List Symplicjusza do Akacjusza z6 listopada 482 roku, PS, ss. 3–4. Zob. Frend, The
Rise of the Monophysite Movement, s. 182.
104
Pseudo-Zachariasz V 9; Ewagriusz III 15. Por. także Hefele, Leclercq, Histoire des
Conciles, t. II, s. 917, przyp. 1; Hofmann, „Der Kampf der Päpste um Konzil und Dogma
von Chalkedon”, ss. 41–42 oraz Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss. 181–182.
Kilka lat później papież twierdził jednak, że Jan Talaja nie mógł składać podobnej przy-
sięgi, por. P. Peeters, „Sur une contribution récente à l’histoire du Monophysisme”, AB 45
(1936), ss. 152–156 oraz Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 177.
88 Rafał Kosiński
papież Feliks105, nie zamierzał pogodzić się ze zmianą sytuacji w Egipcie.

Rychło po swej konsekracji, która nastąpiła 13 marca, wysłał władcy list,
wktórym skarżył się na milczenie cesarza oraz brak odpowiedzi Akacjusza
na listy Symplicjusza, zwłaszcza zaś na nieinformowanie Rzymu osytuacji
wAleksandrii, wyrażając przy tym gwałtownie swój protest wobec Piotra106.
Do Wiecznego Miasta udał się wkrótce sam Jan Talaja, by przekonać
papieża Symplicjusza, że został usunięty, gdyż bronił Soboru iTomu papieża
Leona, a jego następca jest ich zadeklarowanym przeciwnikiem. Wysunął
także oskarżenia wobec Akacjusza107. Wygnany patriarcha przybył do
Rzymu, jednak wiosną 483 roku, już po śmierci Symplicjusza108. Jego na-
stępca na papieskim tronie wysłał list do Akacjusza, wktórym wezwał pa-
triarchę do odpowiedzenia na zarzuty Jana Talai109. Zlistami wysłał papież
do Konstantynopola swych legatów, Witalisa, biskupa Truentum iMisenu-
sa, biskupa Cumae110, którzy mieli doprowadzić do deponowania Piotra
Mongosa ipotwierdzenia postanowień Chalcedonu111.
Uznanie Piotra było nie do zaakceptowania również dla części konstan-
tynopolitańskich mnichów, którzy stanowili wstolicy ważną grupę bezkom-
promisowych zwolenników Chalcedonu. Prawdopodobnie zabiegali oni
u Akacjusza o niezawieranie ugody z Mongosem, a gdy to nie przyniosło
pożądanego skutku, igumen akoimetów Cyryl napisał list do papieża, wzy-
wając go do energicznych działań ioskarżając Piotra Mongosa oherezję112.
105
Opapieżu Feliksie III zob. P. Nautin, „Felix III (II)”, [w:] Dictionnaire d’Histoire et
de Géographie Ecclésiastiques, t. XVI, Paris 1967, coll. 889–895 oraz J. Richard, The Popes and
the Papacy in the Early Middle Ages, 476–752, London 1979, ss. 59–62.
106
List Feliksa III do Zenona z marca 483 roku, PS, ss. 63–69. Por. Hofmann, „Der
Kampf der Päpste um Konzil und Dogma von Chalkedon”, ss. 44–45.
107
Por. List Feliksa III do Zenona zwiosny 483 roku, PS, ss. 74–75; List Feliksa III do
Akacjusza z 28 lipca 484 roku, PS, s. 7; Liberatus 17, 120. Por. Pietri, „D’Alexandrie
à Rome”, ss. 277–295. W Rzymie miało znaleźć się też wielu z egipskich zwolenników
Jana, por. Salaville, „Hénotique”, col. 2165.
108
Por.: Pietri, „D’Alexandrie à Rome”, s. 292; Ph. Blaudeau, „Condamnation et
absolution synodales d’un légat: le cas de Misène de Cumes (483–495)”, [w:] Iconcili della
cristianità occidentale secoli III–V. XXX Incontro di studiosi dell’antichità cristiana, Roma 2002,
ss. 506–507; Gesta de nomine Acacii 23, CA 99, s. 449 oraz CA Appendix III 17, s. 799.
Natomiast Pseudo-Zachariasz V 9, Ewagriusz III 19 oraz Liberatus 17, 120 podają błędnie,
że Jan przybył do Rzymu jeszcze za pontyfikatu Symplicjusza.
109
List Feliksa III do Akacjusza z wiosny 483 roku, PS, s. 75. Por. Hofmann, „Der
Kampf der Päpste um Konzil und Dogma von Chalkedon”, ss. 45–46.
110
O legatach papieskich zob. Blaudeau, „Condamnation et absolution synodales
d’un légat”, ss. 503–528 oraz Prosopographie chrétienne du Bas-Empire, t. 2. Prosopographie de
l’Italie chrétienne (313–604), red. Ch. Pietri, L. Pietri, t. 2, Roma 1999 (dalej: PCBE),
ss.1515–1519 (Caelius Misenus) oraz 2322–2325 (Vitalis 3).
111
Por. Ewagriusz III 18, 20. Gesta de nomine Acacii 27, CA 99, s. 451.
112
Por. Ewagriusz III 19. Oakoimetach zob. J. Pargoire, „Acémètes”, [w:] Dictionnaire
d’Archeologie Chrétienne et de Liturgie, t. I, Paris 1903, coll. 307–321; V. Grumel, „Acémètes”,
Rychło bowiem po zawarciu z nim komunii Akacjusz zaczął otrzymywać

od chalcedońskich mnichów z Egiptu alarmujące wieści o wyklęciu przez
niego Soboru113. Do stolicy przybyła wkońcu grupa chalcedońskich uchodź-
ców zAleksandrii, biskupów ikapłanów, którzy znaleźli schronienie właśnie
uakoimetów, nie zaś upatriarchy114. Zaniepokojony tymi wieściami papież
wiosną 483 roku115 wysłał za pośrednictwem defensor ecclesiae Feliksa do
swych legatów upomnienie, nakazując ścisłą współpracę z igumenem
Cyrylem, atakże dołączając nowe listy do Zenona iAkacjusza116.
Legaci papiescy po przybyciu do Abydos znaleźli się pod strażą ipozba-
wieni zostali listów papieskich117. Według przekazu Teodora Lektora, grożono
im nawet śmiercią, jeżeli nie nawiążą komunii z Akacjuszem i Piotrem
Mongosem. Przekaz ten nie wydaje się wiarygodny. Papież Feliks III, infor-
mując Akacjusza o ekskomunikowaniu go za liczne winy, w swym liście
z28 lipca 484 roku nie wspomina, że patriarcha Konstantynopola siłą na-
kłonił Misenusa i Witalisa do nawiązania komunii z Piotrem, czego by
zapewne nie omieszkał uczynić, gdyby takie wydarzenie miało miejsce118.
Pierre Nautin przekonywująco zanegował również fakt uwięzienia legatów,
uznając to za ich linię obrony wczasie lipcowego synodu rzymskiego w484
roku119. Sprawa rzekomego uwięzienia legatów stała się jednak następnie
głównym, obok uznania Piotra Mongosa, powodem zerwania komunii
Rzymu zAkacjuszem. Teodor Lektor iFeliks wswych późniejszych listach
Dictionnaire de Spiritualité, t. I, Paris 1937, coll. 169–175 oraz R. Riedinger, „Akoimeten”,

[w:] Theologische Realenzyklopädie, t. II, Berlin – New York 1978, ss. 148–153.
113
Por. Ewagriusz III 17, 20.
114
Por. Ewagriusz III 20. Por. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 209.
115
Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 204, przyp. 1,
sugeruje, że miało to miejsce na początku czerwca 483 roku, wzwiązku ztym, iż prawo
Huneryka zabraniające duchownym katolickim sprawowania liturgii, októrym może być
mowa wliście, wydane zostało 20 maja tego roku. Papieżowi mogło jednak chodzić równie
dobrze owcześniejsze prześladowania katolików wAfryce wandalskiej.
116
Por. Ewagriusz III 19–20; Teodor Lektor, Epitome 431 oraz Listy Feliksa III do
Zenona i Akacjusza z wiosny 483 roku, PS, ss. 74–75. Wspomniane listy prócz kwestii
wschodnich dotyczyły również prześladowań katolików w Afryce przez Huneryka.
Odefensor ecclesiae Feliksie zob. PCBE, 2.1, ss. 778–779 (Felix 29).
117
List Feliksa III do Akacjusza z28 lipca 484 roku, PS, ss. 6–7; Gesta de nomine Acacii
28 i30, CA 99, ss. 451–452.
118
Teodor Lektor, Epitome 432–433 (opowieść tę przejął do swej kroniki Teofanes AM
5979) oraz List Feliksa III do Akacjusza z28 lipca 484 roku, PS, s. 7. Zob. również Liber
Pontificalis 60, gdzie podano, iż Misenus iWitalis sprzeniewierzyli się poleceniom papieża,
gdyż zostali przekupieni, nie ma w tym źródle informacji o użyciu siły wobec legatów.
Z pewnością w późniejszym okresie sam Feliks III kładł nacisk na złe traktowanie jego
poselstwa wKonstantynopolu.
119
Por. Nautin, „Felix III (II)”, col. 891 (na podstawie Listu Feliksa III do Zenona
z1sierpnia 484 roku, PS, s. 81) oraz Blaudeau, „Condamnation et absolution synodales
d’un légat”, s. 509, przyp. 30.
90 Rafał Kosiński
do Konstantynopola oskarżają o inicjowanie tego czynu zarówno cesarza,

jak iAkacjusza120. Zcałą pewnością ten ostatni starał się przekonać legatów
do swej polityki, podkreślając niewątpliwy sukces, jakim było zjednoczenie
Kościołów wschodnich, wbrew energicznym wysiłkom konstantynopolitań-
skich mnichów, którzy zkolei starali się przekonać legatów, by nie ulegali
słowom patriarchy121. Cesarz, w odpowiedzi na list papieski, ponownie
oskarżył Jana Talaję okrzywoprzysięstwo iświętokradztwo, wyjaśniając, że
komunia zPiotrem została nawiązana dopiero po tym, jak ów własnoręcz-
nie podpisał credo nicejskie, które legło również upodstaw Chalcedonu, pod-
kreślając, że zarówno on sam, jak iPiotr Mongos uznają za ważne posta-
nowienia Chalcedonu stojące wzgodzie zSoborem wNicei122.
Legaci papiescy dali się przekonać Akacjuszowi i uczestniczyli w Eu-
charystii, w trakcie której obok imienia papieża Feliksa odczytano
w dyptychach imię Piotra Mongosa. Legaci nie zaprotestowali przeciw
temu, co uznano za dowód przyzwolenia papieża na komunię z nowym
patriarchą Aleksandrii123. Akacjusz mógł zatem triumfować, gdyż wyda-
wało się, iż najważniejsi aktorzy na eklezjalnej scenie cesarstwa: papież,
patriarchowie Aleksandrii, Konstantynopola i Jerozolimy, znajdują się ze
sobą wkomunii124.
Jednak sukces był krótkotrwały. Być może legaci zasugerowali Akacju-
szowi, że papież potwierdzi ich stanowisko irównież uzna racje patriarchy,
tak się jednak nie stało, gdyż przeciwko porozumieniu z Mongosem kon-
sekwentnie protestowali chalcedońscy mnisi Konstantynopola, którym
przewodził klasztor akoimetów. Do Rzymu przybył mnich akoimeta Symeon
oraz kapłan Sylwian, którzy donieśli onawiązaniu przez legatów komunii
z Piotrem Mongosem125. Po powrocie do Rzymu legatów czekało chłodne
120
Opowieść tę przejmuje Teofanes AM 5980.
121
List Gelazego po biskupów Dardanii z1 lutego 496 roku (?), CA 95, ss. 373–374.
Por. Blaudeau, „Condamnation et absolution synodales d’un légat”, ss. 509–510. Akacjusz
starał się odizolować legatów od opozycyjnych wobec niego mnichów, por. Blaudeau, „Vice
mea”, s. 1097.
122
Ewagriusz III 20. W swym liście Zenon zawarł tym samym główne założenie
Henotikonu – przekonanie do Soboru w Chalcedonie umiarkowanych jego przeciwników
na zasadzie zgodności jego postanowień zcredo nicejskim.
123
Ewagriusz III 21. List Feliksa III do Akacjusza z28 lipca 484 roku, PS, s. 6–7; List
Feliksa III do Zenona z 1 sierpnia 484 roku, PS, s. 81; List Feliksa III do duchownych
i mnichów Konstantynopola z sierpnia 484 roku, PS, s. 76; List synodu rzymskiego do
prezbiterów iarchimandrytów Konstantynopola iBitynii z5 października 485 roku, CA
70, s. 157; Teodor Lektor, Epitome 432–433.
124
Por. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, s. 214.
125
Ewagriusz III 21. Akoimeci próbowali również bezskutecznie na różne sposoby
skontaktować się z papieskimi legatami, por. Teodor Lektor, Epitome 433. Za nim infor-
mację tę powtarza Teofanes AM 5980. Zob. Blaudeau, „Condamnation et absolution
synodales d’un légat”, s. 508.
przyjęcie, zostali oni deponowani126, azwołany przez papieża synod rzymski

67 biskupów 28 lipca 484 roku postanowił nałożyć anatemę na Piotra
Mongosa i Akacjusza, których Feliks również deponował127. Do przyczyn
ekskomunikowania Akacjusza zalicza się przede wszystkim uznanie Piotra
Mongosa przez Konstantynopol oraz złe potraktowanie rzymskich legatów
w 483 roku128. Papież całą odpowiedzialnością za zło, jakie dokonało się
wKościele Wschodu, obarczył patriarchę Konstantynopola, nie zaś cesarza,
wobec którego pozostał lojalny do końca jego panowania, mimo iż sam Aka-
cjusz dbał oto, aby wsprawie Piotra Mongosa przedstawiać się jedynie jako
wykonawca poleceń Zenona129.
Zadanie dostarczenia Akacjuszowi wyroku deponowania iekskomuni-
kowania otrzymał defensor ecclesiae Tutus, odecyzji synodalnej powiadomiono
126
List synodu rzymskiego do prezbiterów i archimandrytów w Konstantynopolu
i Bitynii z 5 października 485 roku, CA 70, s. 157; List Gelazego do biskupów Dardanii
z1 lutego 496 roku (?), CA 95, s. 374. Wkwestii potępienia legatów przez papieża Feliksa,
a następnie rehabilitacji Misenusa w 495 roku (Witalis zmarł wcześniej, por. Gesta de
absolutione Miseni, CA 103, s. 476) zob. Blaudeau, „Condamnation et absolution synodales
d’un légat”, ss. 503–528.
127
List Feliksa III do Akacjusza z 28 lipca 484 roku, PS, ss. 6–7; Ewagriusz III 21;
Teodor Lektor, Epitome 434. Por. Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, ss. 922–924.
128
List papieża Feliksa III do Akacjusza z 28 lipca 484 roku, PS, ss. 6–7. Zob.
Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, s. 924; Salaville, „Hénotique”, coll. 2166–2167;
Hofmann, „Der Kampf der Päpste um Konzil und Dogma von Chalkedon von Leo dem
Großen bis Hormisdas (451–519)”, ss. 46–47; Frend, The Rise of the Monophysite Movement,
ss. 174 i 183 oraz S. Koczwara, Wokół sprawy Akacjusza, Lublin 2000, s. 57. Wśród pozo-
stałych zarzutów znajduje się oskarżenie o lekceważenie postanowień soboru w Nicei,
wyniesienie Jana Kodonata na biskupstwo w Tyrze, nawiązanie komunii z wcześniej
potępionymi heretykami. Wśród zarzutów nie ma wzmianki na temat Henotikonu, który
nie pojawia się wogóle wkorespondencji papieży Symplicjusza iFeliksa, zob.: Schwartz,
Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 197, przyp. 3 oraz s. 203; Hofmann,
„Der Kampf der Päpste um Konzil und Dogma von Chalkedon von Leo dem Großen bis
Hormisdas (451–519)”, s. 48; Gray, The Defense of Chalcedon in the East, s. 30; Brennecke,
„Chalkedonense und Henotikon”, s. 49. Dopiero papież Gelazy uznał Henotikon za akt
heretycki, co ma związek jednak zwykorzystaniem tego dokumentu wantychalcedoński
sposób w polityce religijnej cesarza Anastazjusza, por. List Gelazego do biskupów syryj-
skich z 495–496 roku, Thiel, s. 477–478. Fałsz i niestałość Akacjusza jako przyczyna
zerwania komunii między nim aRzymem podkreślona została również wLiście papieża
Feliksa III do duchowieństwa iludu Konstantynopola zsierpnia 484 roku, PS, ss. 76–77.
Z kolei w traktacie błędnie przypisywanym papieżowi Gelazemu I, a skierowanym do
biskupów Wschodu, Feliks III pisze, że komunia z Akacjuszem nie może zostać przy-
wrócona, póki Konstantynopol utrzymuje wspólnotę kościelną z Piotrem Mongosem,
por.List Feliksa III do biskupów wschodnich De vitanda communione Acacii z489 (?) roku,
PS, ss. 33–49.
129
Surowa ocena Akacjusza chociażby wLiście Feliksa III do Zenona zpoczątku 490
roku, PS, ss. 82–85. Zob. F. Dvornik, Early Christian and Byzantine political philosophy: Origins
and background, Washington 1966, t. II, ss. 799–804.
92 Rafał Kosiński
również duchowieństwo egipskie130. Po przybyciu Tutusa131 do Konstanty-

nopola wyrok depozycji postanowili przekazać patriarsze konstantynopoli-
tańscy mnisi. Akoimeci132 bądź mnisi zklasztoru Diosa133 przypięli do palium
Akacjusza list z anatemą Feliksa. Nie jesteśmy pewni, jaka była reakcja
Akacjusza, chociaż Teodor Lektor podaje, że wymazał on imię Feliksa zdyp-
tychów134. Natomiast Liberatus pisze, że Akacjusz nie zerwał oficjalnie
komunii zRzymem135. Wkażdym razie konstantynopolitański biskup uznał,
że jego depozycja nie jest ważna i przeprowadzono ją z pogwałceniem
kanonów, gdyż ogłoszona została jedynie przez samego papieża136. Wodpo-
wiedzi na ten ostatni zarzut oraz na wieść opowrocie Piotra Folusznika do
Antiochii papież zwołał wpaździerniku 485 roku nowy synod, który ponowił
depozycję Akacjusza, wyraźnie przy tym podkreślając, iż jest to decyzja nie
tylko papieża, ale izgromadzonych biskupów italskich137.
W stolicy nad Bosforem żałowano zerwania z Rzymem, ale potrzeba
jedności wCesarstwie skłaniała ku postawieniu na komunię czterech głów-
nych biskupów wschodnich138. Po wygnaniu pod koniec 484 roku Kalan-
diona nowym patriarchą Antiochii został, o czym wspomniano, Piotr Fo-
lusznik pod warunkiem przyjęcia tego samego kompromisu, jak miało to
miejsce w Aleksandrii, tzn. podpisania Henotikonu139. W ten sposób w 485
roku na Wschodzie Kościół zdawał się zjednoczony.
130
List Feliksa III do Akacjusza z28 lipca 484 roku, PS, ss. 6–7; Gesta de nomine Acacii
30–31, CA 99, s. 453. OTutusie zob. PCBE, 2.2, s. 2220 (Tutus).
131
Po dostarczeniu listów papieskich do Konstantynopola Tutus miał zostać przeku-
piony i sprzeniewierzyć się swej misji, wchodząc w komunię z Akacjuszem, por. List
Feliksa III do Rufina, Hilarego i Thalassiosa z końca 485 roku (?), Nautin, „La lettre
«Diabolicae Artis»", ss. 263–268. Zob. także Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, s.926.
132
Liberatus 17, 131; Ewagriusz III 18.
133
Teodor Lektor, Epitome 434. Za nim Teofanes 5980. Por. również Wiktor zTonnuny,
s.a. 487 oraz Nicefor Kallistos, XVI 17, col. 152.
134
Teodor Lektor, Epitome 434; Teofanes 5980.
135
Liberatus 17, 125. Por. Salaville, „Hénotique”, col. 2169, Blaudeau, „Vice mea”,
s.1097.
136
Na temat tego oskarżenia por. Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, ss.923–924;
Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma, s. 210; Blaudeau, Alexandrie
et Constantinople, s. 223. Jednak Teodor Lektor Epitome 434, a za nim Wiktor z Tonnuny,
s.a. 487, nie podważają ważności wyroku wydanego wobec Akacjusza, zob. Blaudeau,
137
List synodu rzymskiego do kapłanów i archimandrytów Konstantynopola
z5października 485 roku, CA 70, ss. 155–161. Por. Tillemont, Mémoires pour servir à l’histoire
ecclésiastique, t. XVI, ss. 373–374; Hefele, Leclercq, Histoire des Conciles, t. II, s. 925; Salaville,
„Hénotique”, col. 2168.
138
Por. Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 183.
139
Teofanes AM 5980 pisze, że Zenon za radą Akacjusza zmuszał wszystkich biskupów
do podpisania Henotikonu. Informacja ta jednak nie wydaje się wiarygodna, gdyż nie
słyszymy, aby Zenon ustanowił Henotikon wyznacznikiem swojej polityki dla wszystkich
Ostatnie lata życia Akacjusza miały jednak pokazać, że jego wysiłki na

rzecz zjednoczenia Kościoła na Wschodzie nie osiągnęły wpełni zamierzo-
nego celu. Piotr Mongos pod naciskiem bezkompromisowych wrogów Chal-
cedonu zdecydował się ponownie na jawne, jakkolwiek ustne, jego potę-
pienie140. Ewagriusz pisze, iż Akacjusz usiłował tego nie dostrzegać, podob-
nie jak działalności Piotra Folusznika, który deponował wielu biskupów
chalcedońskich, powołując wich miejsce przeciwników Soboru, jakkolwiek
otwarcie nie wyklął on Chalcedonu141. Wydaje się jednak raczej, że wrze-
czywistości Akacjusz reagował, lecz jego interwencje odnosiły niewielkie
skutki. Wiemy bowiem skądinąd, iż patriarcha Konstantynopola próbował
interweniować wEgipcie, apelując do mnichów, duchownych aleksandryj-
skich, atakże do samego Piotra Mongosa ozachowanie jedności wramach
Kościoła wspieranego przez cesarza142. Ponieważ prawdopodobnie nie do-
czekał się odpowiedzi na swe listy, wysłał do Egiptu legatów, aby przepro-
wadzili dochodzenie143. Wobec wysłanników Akacjusza Mongos zachował
pozory trwania przy kompromisie z 482 roku, dowodząc, że nigdy nie
obłożył anatemą Chalcedonu, został zatem usprawiedliwiony144. Była to
ostatnia interwencja Akacjusza w Egipcie, nie słyszymy, aby brał czynny
udział przy konflikcie Mongosa z radykalnym skrzydłem egipskich anty-
chalcedończyków, który wybuchł w486 roku. Rok później, pod naciskiem
Kościołów Wschodu, a jedynie dla antychalcedonian, którzy chcieli nawiązać komunię

zKościołem cesarskim, por. Grillmeier, Christ in Christian Tradition, t.II, cz. I, ss. 251–252;
Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 47. Inaczej Koczwara, Wokół sprawy
Akacjusza, s. 50.
140
Pseudo-Zachariasz VI 1; Ewagriusz III 16. Orewolcie skrajnych antychalcedonian
wEgipcie zob. Frend, The Rise of the Monophysite Movement, s. 187 oraz Haas, Alexandria in
Late Antiquity, ss. 323–325.
141
Inaczej Teofanes AM 5982 (według Hansena na podstawie Teodora Lektora,
Epitome 443), który twierdzi, że Piotr Folusznik podczas ponownego objęcia swego urzędu
wyklął Sobór. Zamknięta została również słynna szkoła teologiczna w Edessie, której
inklinacje nestoriańskie były znane, zob. Jan Diakrinomenos 548 (Theodoros Anagnostes,
Kirchengeschichte, wyd. G.Ch. Hansen, Berlin 1971, s. 155), por. Gray, The Defense of Chalcedon
in the East, s. 33.
142
Pseudo-Zachariasz VI 1; Ewagriusz III 21.
143
Ewagriusz III 17 cytuje list Piotra Mongosa do Akacjusza, najprawdopodobniej
zpołowy lat osiemdziesiątych V wieku, wktórym patriarcha aleksandryjski jednoznacznie
przyjmuje postanowienia Soboru wChalcedonie za ważne. Być może jednak list ten został
sfałszowany przez kancelarię konstantynopolitańskiego patriarchy w celu obrony jego
polityki uznania Mongosa wobec chalcedońskiej opozycji w stolicy, a być może również
wobec Rzymu, por. Revillout, „Le premier schisme de Constantinople”, ss. 131–134;
Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 215–217. Z kolei Allen, Evagrius Scholasticus,
ss. 136–137, uważa ten list za autentyczny, sugerując, że stanowi on odpowiedź na list
Akacjusza, wspomniany u Ewagriusza III 21, i pochodzi być może z archiwum patriar-
chalnego wAntiochii, do którego dostęp miał autor.
144
Pseudo-Zachariasz VI 1; Ewagriusz III 16; Michał Syryjczyk IX 6.
94 Rafał Kosiński
opozycji antychalcedońskiej, Mongos zdecydował się na podpisanie anatemy

przeciw Soborowi iTomowi Leona. Kruche podstawy jedności Kościoła za-
czynały się rozsypywać145.
Próby czynione przez Akacjusza wEgipcie, świadczące ousztywnieniu
jego stanowiska wobec Piotra Mongosa, oraz podkreślanie przez stołeczne-
go biskupa swego chalcedońskiego nastawienia sprawiły natomiast, że
udało się mu pozyskać część opozycji chalcedońskiej wsamym Konstanty-
nopolu, czemu zresztą usiłował przeciwdziałać papież Feliks146.
Również ostatnia próba polepszenia stosunków zRzymem niczego nie
przyniosła. W 488 lub na początku 489 roku zagrożony przez Teodoryka
Odoaker szukał politycznego zbliżenia z Zenonem. W tym celu wysłał do
Konstantynopola poselstwo zmagister officiorum Andromachusem na czele147.
Odoakrowi w pozyskaniu cesarza przeszkadzał stan schizmy między
Rzymem a Konstantynopolem, dlatego zwrócił się do papieża Feliksa, by
ten wykonał gest wstronę patriarchy. Papież odmówił zwrócenia się wprost
do Akacjusza, zasugerował jednak, aby zinicjatywą wystąpił senat rzymski,
do którego napisał list wyjaśniający swoje, nadal twarde, stanowisko. Papież
domagał się, by Akacjusz uznał swą depozycję ipokutował148. Po przybyciu
nad Bosfor Andromachus przekazał list Akacjuszowi, ale ten nie udzielił
żadnej odpowiedzi. Poselstwo Odoakra wróciło zresztą również bez korzyst-
nej odpowiedzi Zenona149.
Biskup Konstantynopola zmarł 26 listopada 489 roku150, a30 lat później,
przystając na żądanie papieża, cesarz Justyn ipatriarcha Konstantynopola
Jan zdecydowali się wymazać zdyptychów Kościoła jego imię. Zbohater-
145
Pseudo-Zachariasz VI 2; Ewagriusz III 22; Zacharie le Scholastique, Vie de Sévère,
wyd. M.-A. Kunger, PO 2, Paris 1903, ss. 100–101. O rewolcie tzw. akefalów w Egipcie
zob. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople, ss. 225–230.
146
Por. List Feliksa III do Rufina, Hilarego iThalassiosa zkońca 485 roku (?), Nautin,
„La lettre «Diabolicae Artis»", s. 264.
147
O poselstwie Andromachusa zob. M. McCormick, „Odoacer, Emperor Zeno and
the Rugian Victory Legation”, Byzantion 47 (1977), ss. 216–222. Zob. także Stein, Histoire
du Bas-Empire, t. II, ss. 33–34 oraz PLRE II, s. 89 (Andromachus 3).
148
List Feliksa III do Frawity z początku 490 roku, PS, s. 113; List Gelazego do
Faustusa Nigra z494 roku, PS, s. 18; List Feliksa III do biskupów wschodnich De vitanda
communione Acacii z489 (?) roku, PS, s. 42.
149
List Feliksa III do biskupów wschodnich De vitanda communione Acacii z 489
(?) roku, PS, s. 45; List Gelazego do Faustusa Nigra z 494 roku, PS, s. 18. Arystokracja
rzymska wyrażała w tym okresie niezadowolenie z bezkompromisowej polityki Feliksa
wobec Akacjusza, na co Feliks odpowiedział traktatem, w którym bronił swego stano-
wiska, por. Nautin, „Felix III (II)”, coll. 892–893; Blaudeau, „Vice mea”, ss. 1107–1108
oraz Blaudeau, „Condamnation et absolution synodales d’un légat”, ss. 518–519.
150
Dzienną datę śmierci Akacjusza ustalił Schwartz, Publizistische Sammlungen zum
acacianischen Schisma, s. 211, n. 2 na podstawie synaksarionu jakobickiego, por. Le Synaxaire
arabe jacobite, t. II, s. 364 z30 hatour (26 listopada).
skiego obrońcy Soboru wChalcedonie za czasów uzurpacji Bazyliskosa stał

się Akacjusz symbolem zdrady wiary ikoniunkturalizmu151.
ZAKOŃCZENIE
Działalność Akacjusza wczasie uzurpacji Bazyliskosa przedstawiana jest

najczęściej w historiografii jako obrona uzyskanej w czasie obrad chalce-
dońskich uprzywilejowanej na Wschodzie pozycji konstantynopolitańskiego
biskupstwa152. Czy Akacjusz rzeczywiście był tylko wytrawnym politykiem
pragnącym za wszelką cenę umocnić znaczenie swego biskupstwa? Czy
wosiągnięciu tego celu nie cofał się przed iście makiawelicznym postępo-
waniem? Amoże miał wizję jedności Kościoła Wschodu skoncentrowanego
wokół cesarza ipatriarchy Konstantynopola dzięki prawdziwie neochalce-
dońskiemu kompromisowi153?
Akacjusz był ambitnym hierarchą iwykorzystał każdą nadarzającą się
okazję do umocnienia pozycji swego biskupstwa, które za jego episkopatu
rzeczywiście stało się najpotężniejszą stolicą kościelną na Wschodzie. Walter
Ullmann zasugerował nawet, że Akacjusz ogłosił się patriarchą ekumenicz-
nym i chociaż nie ma wystarczających dowodów, aby uznać tę tezę, to
z pewnością nigdy przed nim konstantynopolitański patriarchat nie miał
takiego znaczenia154. Według leksykonu Suda, był on popularny wśród lud-
ności iduchowieństwa stolicy155, oczym może świadczyć również niechęć
151
O dalszych losach schizmy akacjańskiej zob. Salaville, „Hénotique”, coll. 2169–
–2177; W.T. Townsend, „The Henotikon Schism and the Roman Church”, JR 16 (1936),
ss.80–86 oraz Koczwara, Wokół sprawy Akacjusza.
152
Ta sugestia Pseudo-Zachariasza została powszechnie przyjęta przez badaczy: Tille-
mont, Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique, t. XVI, s. 285; L. Duchesne, Histoire
ancienne de l’Église, t. III, Paris 1910, s. 487; Jugie, „Acace”, col. 244; Salaville, „L’Affaire
de l’Hénotique”, s. 258; Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma,
ss. 170–187; Haacke, „Die kaiserliche Politik in den Auseinandersetzungen um Chal-
kedon”, ss. 114 i119; Frend, The Rise of the Monophysite Movement, ss. 170–172; Gray, The
Defense of Chalcedon in the East, s. 26; Grillmeier, Christ in Christian Tradition, t. II, cz. I, s.243;
Leszka, „Patriarcha Akacjusz wobec uzurpacji Bazyliskosa”, ss. 71–78; Blaudeau, „Timo-
thée Aelure et la direction ecclésiale”, ss. 112–113. Przeciwny tej tezie jest jedynie Bren-
necke, „Chalkedonense und Henotikon”, ss. 32–33 i36–38.
153
Tak sugeruje Brennecke, ibidem, s. 50.
154
W. Ullmann, Gelasius I. Das Papsttum an der Wende der Spätantike zum Mittelalter,
Stuttgart 1981, s. 140, zob. także S.O. Horn, „Die Auseinandersetzung um die Autorität
der Kirche von Konstantinopel am Vorabend des acacianischen Schismas”, [w:] Weisheit
Gottes – Weisheit der Welt. Festschrift für Joseph Kardinal Ratzinger zum 60. Geburtstag, St. Ottilen
1987, ss. 697–711, na s. 709.
155
Suda A783.
96 Rafał Kosiński
jego następców do usunięcia imienia Akacjusza zdyptychów konstantyno-

politańskiego Kościoła.
W kwestiach dogmatycznych Akacjusz nie był żarliwym bojownikiem
Tomu Leona, do śmierci pozostał jednak wierny postanowieniom chalce-
dońskim. Jego konsekwentny chalcedonizm do 482 roku nie powinien
budzić wątpliwości, a relacja Pseudo-Zachariasza, mająca przedstawić go
jako koniunkturalistę, początkowo sprzyjającemu Tymoteuszowi Ailuroso-
wi, następnie zaś w celu obrony interesów patriarchatu konstantynopoli-
tańskiego, zdradzającego swego mistrza, została stworzona specjalnie ze
względu na obronę decyzji Piotra Mongosa zawarcia komunii zbiskupem
Konstantynopola, za co był mocno krytykowany przez skrajnych wrogów
Chalcedonu, aż do zerwania przez nich komunii z Piotrem. Ukazanie, że
Akacjusz tak naprawdę nigdy nie uznawał wiary Chalcedonu, sprawiało, iż
postawa Mongosa stawała się mniej dwuznaczna.
Po 482 roku Akacjusz nie zmienił swego stanowiska wsprawie Chalce-
donu, pod wpływem czynników politycznych musiał jednak spróbować po-
zyskać umiarkowane skrzydło przeciwników Soboru. Henotikon zpewnością
nie był dokumentem antychalcedońskim, był jednak wyrazem kompromi-
su, stworzonego na polecenie Zenona, który chciał uspokoić sytuację
wEgipcie przed spodziewaną rozprawą zIllusem, mającym, jak się wydaje,
spore wpływy wAleksandrii. Akacjusz wierzył, że to rozwiązanie rzeczywi-
ście doprowadzi do swego rodzaju „paktu onieagresji” zumiarkowanymi
przeciwnikami Soboru, anastępnie konsekwentnie bronił wypracowanego
kompromisu mimo jego nieskuteczności iłamania go przez Piotra Mongosa,
do którego jednak pod koniec życia odnosił się zcoraz większą nieufnością.
Drogę do uznania Chalcedonu Akacjusz widział wjego zgodności zSoborem
w Nicei, jedynym obiektywnym wyznacznikiem ortodoksji, i nauczaniem
Cyryla Aleksandryjskiego156. Właśnie to połączenie nauczania Cyryla Alek-
sandryjskiego z Soborem w Chalcedonie wyznaczyło kierunek, w którym
przyszłości podąży neochalcedonizm.
Akacjusz pozostał jednak chalcedończykiem, nawet synody rzymskie,
które nałożyły nań anatemę, oskarżają go nie oosobistą herezję, ajedynie
o dozwolenie na rozwój herezji w Kościele157. Sformułowania zawarte
w Henotikonie nie stały się za jego życia przedmiotem sporu między
młodszym a starszym Rzymem. Feliks III i jego następcy czuli się przede
wszystkim oszukani przez biskupa Konstantynopola, który w ich oczach
okazał się człowiekiem przewrotnym i podstępnym – perfidia Akacjusza
była jego głównym grzechem konsekwentnie podkreślanym przez źródła
156
Por. Brennecke, „Chalkedonense und Henotikon”, s. 50.
157
Por. Salaville, „Hénotique”, col. 2169; Frend, The Rise of the Monophysite Movement,
s. 183.
proweniencji rzymskiej. W późniejszej tradycji chalcedońskiej Akacjusz

uznany został jednak za heretyka, a pierwsza schizma między Rzymem
iKonstantynopolem czerpie swą nazwę od jego imienia158.
ACACIUS, BISHOP OF CONSTANTINOPLE

IN THE YEARS AD 472–489
SUMMARY
The article is devoted to Acacius, the controversial bishop of Constantinople in the

years 472-489. It is concerned primarily with his views and the role he played in the
dispute over the validity of the decisions of the Council of Chalcedon and the causes
of the break-up of the ecclesiastical communion between Constantinople and Rome.
An analysis of the sources indicates that the bishop supported the followers of the
Council throughout his tenure. This was particularly evident during the usurpation of
Basiliscus in 475-476. His pro-Chalcedonian position reflected his religious convictions,
not the desire to retain the privileges of the see of Constantinople granted at the Council
of Chalcedon, as suggested by the contemporary historiography. The cause of the
Acacian schism was Constantinople’s recognition of Peter Mongos as Bishop of Alex-
andria, not the Henoticon drawn up by Acacius in AD 482.
158
Por. chociażby Awitus zWieny, List III do Gundebalda Contra Eutychianam haeresim
II, 1 (Alcimi Edicii Aviti Viennensis episcopi opera quae supersunt, wyd. R. Peiper, MGH AA,
t.VI, pars posterior, Berolini 1883, s. 22); Efrem Mnich, Chronographia, PG 144, 234.

Kosinski Dzieje Akacjusza Patriarchy Konstantynopola W Latach 472 489

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kosinski Dzieje Akacjusza Patriarchy Konstantynopola W Latach 472 489

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DZIEJE AKACJUSZA, PATRIARCHY

KONSTANTYNOPOLA W LATACH 472–489

Napisał Rafał Kosiński

Badając konflikt, który wybuchł wokół postanowień Soboru wChalce-

podszywających się pod historyczne postacie, mające uwiarygodnić zawarte

Najważniejszymi źródłami, które przybliżają nam postać Akacjusza, są

Źródła historiografii kościelnej są jednak obarczone swym propagando-

Wpołowie VI wieku powstała kronika łacińskiego chalcedończyka Li-

Church Historians and Chalcedon”, ss. 467–472; Blaudeau, Alexandrie et Constantinople,

Teofanes (zm. 817/818) był fundatorem i mnichem klasztoru Megas

Wydanie i tłumaczenie włoskie: Vittore da Tunnuna, Chronica. Chiesa e impero nell’età di

a obszerny zbiór listów pisanych przez niego do patriarchy Aleksandrii

Wspomniany tu zbiór listów Piotra Mongosa do Akacjusza jest – powtórz-

POCZĄTKOWE LATA EPISKOPATU (472–474)

Niewiele posiadamy wiadomości o wczesnych losach Akacjusza. Nim

Ailurosem20. Wielu wiernych miało pod wpływem antychalcedońskich dzieł

swym wyborem dał się poznać z tak wyrazistych antychalcedońskich po-

UZURPACJA BAZYLISKOSA (475–476)

Akacjusz zasłynął ze swej postawy wobec polityki religijnej Bazyliskosa,

skos, szwagier zmarłego Leona I, zerwał zdotychczasową polityką konse-

stanowisko. Przyczynę tej zmiany autor upatruje w obawie Akacjusza, że

Akacjusza wobec niej iTymoteusza świadczy odogmatycznym charakterze

Szczegółowo stan napięcia panujący wtym okresie wKonstantynopolu

Listy te nie zachowały się, świadczą jednak otym, że początkowo Akacjusz

CHALCEDOŃSKA REAKCJA (476–482)

Sytuacja religijna w Cesarstwie uległa radykalnej zmianie dopiero po

Odziałaniach tych Akacjusz informował szczegółowo papieża Symplicjusza,

Zenona, by ten energiczniej interweniował wEgipcie72. Pod wpływem tych

usprawiedliwił czyn Akacjusza nadzwyczajnymi okolicznościami, jednak

początku następnego roku Tymoteusz zmarł83, a Jan został wybrany, nie

KOMPROMIS ZPIOTREM MONGOSEM ISCHIZMA ZRZYMEM

Jedynym sposobem na opanowanie skomplikowanej sytuacji wKoście-

wzbudził on zazdrość o żonę cesarza Ariadnę; uzyskała ona schronienie właśnie

stał podziemny patriarcha Piotr Mongos88. WKonstantynopolu pojawiło się

Dokument był misternie skonstruowany, by zadowolić w podstawowym

koptyjski – E. Amélineau, „Lettres d’Acace et de Pierre Monge”, ss. 216–220; tłumaczenie

zarówno papież, jak iKalandion uznali za nie do pogodzenia zortodoksją96.

problemów próba zjednoczenia Kościoła na Wschodzie została zakończona

papież Feliks105, nie zamierzał pogodzić się ze zmianą sytuacji w Egipcie.

Rychło bowiem po zawarciu z nim komunii Akacjusz zaczął otrzymywać

Dictionnaire de Spiritualité, t. I, Paris 1937, coll. 169–175 oraz R. Riedinger, „Akoimeten”,

do Konstantynopola oskarżają o inicjowanie tego czynu zarówno cesarza,

przyjęcie, zostali oni deponowani126, azwołany przez papieża synod rzymski

również duchowieństwo egipskie130. Po przybyciu Tutusa131 do Konstanty-

Ostatnie lata życia Akacjusza miały jednak pokazać, że jego wysiłki na

Kościołów Wschodu, a jedynie dla antychalcedonian, którzy chcieli nawiązać komunię

opozycji antychalcedońskiej, Mongos zdecydował się na podpisanie anatemy

skiego obrońcy Soboru wChalcedonie za czasów uzurpacji Bazyliskosa stał

Działalność Akacjusza wczasie uzurpacji Bazyliskosa przedstawiana jest

jego następców do usunięcia imienia Akacjusza zdyptychów konstantyno-

proweniencji rzymskiej. W późniejszej tradycji chalcedońskiej Akacjusz

ACACIUS, BISHOP OF CONSTANTINOPLE

The article is devoted to Acacius, the controversial bishop of Constantinople in the

You might also like

Badając konflikt, który wybuchł wokół postanowień Soboru wChalce-

Wpołowie VI wieku powstała kronika łacińskiego chalcedończyka Li-

Teofanes (zm. 817/818) był fundatorem i mnichem klasztoru Megas

Wydanie i tłumaczenie włoskie: Vittore da Tunnuna, Chronica. Chiesa e impero nell’età di

a obszerny zbiór listów pisanych przez niego do patriarchy Aleksandrii

Niewiele posiadamy wiadomości o wczesnych losach Akacjusza. Nim

swym wyborem dał się poznać z tak wyrazistych antychalcedońskich po-

skos, szwagier zmarłego Leona I, zerwał zdotychczasową polityką konse-

stanowisko. Przyczynę tej zmiany autor upatruje w obawie Akacjusza, że

Akacjusza wobec niej iTymoteusza świadczy odogmatycznym charakterze

Szczegółowo stan napięcia panujący wtym okresie wKonstantynopolu

Listy te nie zachowały się, świadczą jednak otym, że początkowo Akacjusz

Sytuacja religijna w Cesarstwie uległa radykalnej zmianie dopiero po

Odziałaniach tych Akacjusz informował szczegółowo papieża Symplicjusza,

Zenona, by ten energiczniej interweniował wEgipcie72. Pod wpływem tych

początku następnego roku Tymoteusz zmarł83, a Jan został wybrany, nie

KOMPROMIS ZPIOTREM MONGOSEM ISCHIZMA ZRZYMEM

Jedynym sposobem na opanowanie skomplikowanej sytuacji wKoście-

wzbudził on zazdrość o żonę cesarza Ariadnę; uzyskała ona schronienie właśnie

stał podziemny patriarcha Piotr Mongos88. WKonstantynopolu pojawiło się

Dokument był misternie skonstruowany, by zadowolić w podstawowym

zarówno papież, jak iKalandion uznali za nie do pogodzenia zortodoksją96.

papież Feliks105, nie zamierzał pogodzić się ze zmianą sytuacji w Egipcie.

Rychło bowiem po zawarciu z nim komunii Akacjusz zaczął otrzymywać

do Konstantynopola oskarżają o inicjowanie tego czynu zarówno cesarza,

przyjęcie, zostali oni deponowani126, azwołany przez papieża synod rzymski

Kościołów Wschodu, a jedynie dla antychalcedonian, którzy chcieli nawiązać komunię

skiego obrońcy Soboru wChalcedonie za czasów uzurpacji Bazyliskosa stał

Działalność Akacjusza wczasie uzurpacji Bazyliskosa przedstawiana jest

jego następców do usunięcia imienia Akacjusza zdyptychów konstantyno-

proweniencji rzymskiej. W późniejszej tradycji chalcedońskiej Akacjusz