‫چالش های تعامل اجتماعی زنان ایرانی در فضای مجازی‬

‫مقدمه‪:‬‬

‫پیدایی ارتباطات کامپیوتری نیز همانند ظهور و فراگیری رسانه های ارتب اطی گذش ته بحث ه ا و تحقیق ات‬
‫متعددی را بر سر آثار فردی و اجتماعی ‪،‬آثار کوتاه مدت و بلند م دت ‪،‬عمقی ی ا س طحی ب رای نش ان دادن‬
‫آثار مثبت و منفی آن به راه انداخته است‪.‬‬

‫زنان در پیشینه تاریخی اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف از نقش مؤثر و پ ررنگی برخ وردار نب وده ان د‬
‫‪،‬به گونه ای ک ه ام روز ع ده ای ب ا ق اطعیت ع دم نقش اساس ی زن ان در دوره ه ای کش اورزی و ص نعتی‬
‫زندگی بشری را مورد تأیید قرار داده اند‪،‬شاید بت وان بخش ی از این وض عیت را ب ه روحی ه غ الب مردان ه‬
‫حاکم بر روندهای دوران کشاورزی و صنعتی در آن روزگاران را ریشه این مسائل دانس ت‪،‬ام ا در ح وزه‬
‫فرهنگ عامه نیز این رویکرد مردانه باعث به حاشیه راندن زنان ش ده اس ت ‪،‬آغ از ه زاره س وم و انقالب‬
‫اطالعات و دانش ‪،‬زمینه های نفی نگرش جنسیتی و محدود ساختن حض ور ب ر اس اس جنس یت در فض ای‬
‫تعاملی جامعه بشری را با چالش مواجه ک رده اس ت‪ .‬آن گون ه ک ه دسترس ی ‪،‬حض ور و ایف ای نقش در این‬
‫عصر از زندگی بشری فارغ از ابعاد جنسیتی و تنها بر اساس مهارتها و دانش استوار است‪.‬‬

‫"ارتباطات مبتنی بر کامپیوتر" به راستی انقالبی در فرایند ارتباطات و به واسطه آن فرهنگ ایجاد خواه د‬
‫کرد و ارتباطات کامپیوتری به دلیل تازگی تاریخی این رسانه و بهبود نسبی جایگاه قدرت برای گروه هایی‬
‫از قبیل زنان که از نظر سنتی زیر دست بوده ان د ممکن اس ت فرص تی ب رای معک وس ک ردن ب ازی ه ای‬
‫سنتی قدرت در فرایند ارتباطات فراهم کند(کاستلز‪.)417 :1380،‬‬

‫با توجه به گفته مانوئل کاستلز شاید بتوان تا حدودی به علل رشد حضور گروه های مختلف جوامع از جمله‬
‫زنان را در این گونه ارتباطات پی برد و این که شاید به نوعی این وسیله ارتباطی جدید فرص ت حض وری‬
‫نو‪  ‬فراهم آورده ‪،‬فرصتی که افراد خ ود را آن گون ه ک ه مای ل هس تند ب ه دیگ ران بشناس انند و این جنب ه از‬
‫موضوع حداقل در مطالعات اجتماعی حائز اهمیت است‪ .‬‬

‫طرح مسأله‪:‬‬

‫گسترش اینترنت خود ب ه خل ق محیطه ای جدی دی منج ر گردی ده ک ه نیازمن د ایج اد نظری ات روان شناس ی‬
‫شناختی و ارتباطی جدید است ‪(.‬جان سولر‪ )2004،‬با عمومی شدن این فرصت زنان ن یز ب ا وارد ش دن ب ه‬
‫دنیای اینترنت شکل دیگری از حض ور در اجتم اع م درن و ام روزی را تجرب ه کردن د‪.‬زن ان ای رانی ‪-‬ک ه‬
‫بخش قاب ل توج ه از ک اربران این ترنت را تش کیل می دهن د‪ -‬ب ه حض ور در فض ای مج ازی عالق ه نش ان‬
‫دادند ‪،‬حضور بیش از ‪ 30‬هزار وبالگ نویس فعال زن در وبالگستان فارسی و نیز حضور زنان در شبکه‬
‫های‪  ‬اجتماعی مجازی گواه این مدعاست‪ .‬شتاب اعجاب آور و رشد تص اعدی و هم ه گ یری و هم ه ج ایی‬
‫شبکه های کامپیوتری لزوم‪  ‬تحقیق در آثار و پیامدهای اجتم اعی آن را نش ان می ده ددر م ورد زن ان ن یز‬
‫قدری مسأله پیچیده تر و قابل توجه است ‪ .‬زنان که به طور معمول و به دلیل نگاه سنتی ح اکم ب ر نقش زن‬
‫در جامعه‪  ‬همواره محدودیت هایی در تعامل اجتم اعی داش تند در ش بکه جه انی این ترنت ش کل جدی دی از‬
‫حضور و تعامل را تجربه کردند‪ .‬علت اص لی انتخ اب این فض ا ب ه عن وان ی ک محی ط جدی د ش کل گ یری‬
‫ارتباطات در درجه اول شناخت فضای مجازی اینترنت به عنوان یک پدیده نو و فراگ یر اجتم اعی اس ت و‬
‫توجه به این نکته هیچ پدیده دیگری در طول سالهای اخیر در ایران به اندازه اینترنت رش د نداش ته اس ت و‬
‫افزایش تصاعدی ضریب نفوذ اینترنت در ایران و در کنار آن افزایش تعداد سایت ها و وبالگ ها ی زن ان‬
‫و پایگاه های اطالع رسانی بر روی این شبکه جهانی و توجه ویژه کاربران زن‪  ‬ای رانی پ ا ب ه پ ای دیگ ر‬
‫کاربران به آن شاید یکی از مهم ترین دالیل احساس نیاز برای بررسی جامعه شناسانه باشد‪.‬‬

‫رشد فن آوری های اطالعات و ارتباطات از یک سو موجب تس هیل ارتباط ات و از می ان برداش تن موان ع‬
‫جغرافیایی ودسترسی به اطالعات شده است و از دیگر سو زمینه های بروز آسیب ها و مس ائلی را در این‬
‫زمینه فراهم کرده است‪.‬به نظر می رسد که استفاده از اینترنت زمینه بروز انزوا طل بی را در زن ان ف راهم‬
‫آورده است که به روابط و تعامالت روزمره آنان آسیب می رساند‪ .‬موانعی بر سر راه زنان ب رای حض ور‬
‫بیشتر و پر رنگ تر در عرصه فناوری اطالع ات و ارتباط ات وج ود دارد ک ه ش امل‪ ،‬ش کاف دیجیت الی ‪،‬‬
‫عدم دسترسی به کامپیوتر‪ ،‬سطح پایین سواد در زنان وعدم وجودامکانات و تسهیالت در این زمینه اس ت ‪.‬‬
‫این عوامل موجب می شود که زنان نتوانند درعرصه فناوری اطالعاتی و ارتباطی حضور مناس بی داش ته‬
‫باشند و کمتر از امکانات و فنآوری های آن استفاده نمایند‪ .‬در حالی ک ه دسترس ی و اس تفاده مناس ب از این‬
‫فناوری ها ‪ ‬می تواند زمینه بهبود وضعیت زنان را مهیا کن د ‪ .‬عالوه ب ر م وانعی ک ه ب ر س ر راه زن ان در‬
‫استفاده از اینترنت است ب رخی عوام ل هم وج ود دارد ک ه م وجب خ وار و تحق یر ش دن شخص یت زن در‬
‫فضای مجازی می شود ‪ .‬همچنین آسیب هایی نیز در استفاده ازاین ترنت و ع دم اطالع ات مکفی در رابط ه‬
‫باآن وجود دارد ‪ .‬جرایم اینترنتی اتفاق می افتد که زن ان را م ورد ه دف ق رار گرفت ه اس ت واز آن ان س وء‬
‫استفاده می نماید ‪ .‬با وجود این مسائل به نظر می رسد که زنان باید ازآس یب ه ایی ک ه این ترنت آنه ا را در‬
‫معرض مخاطره قرار می دهد آگاه باشند تا با ناآگاهی گرفتار مصائب نش وند‪ .‬نی از ب ه آم وزش و فرهن گ‬
‫سازی چه برای زنان چه برای سایرافراد جامعه در مورد نحوه صحیح استفاده از این ترنت اس ت‪ .‬زن ان ب ا‬
‫آگاهی از مسائل جانبی ‪،‬نا امنی هاو جرایم اینترنتی و با در اختیار داشتن اطالعات مکفی راجع به فن اوری‬
‫اطالعات و ارتباطات می توانند بیشتر خ ود را منعط ف ب ه ظ رفیت ه ای مثبت آن نماین د و اس تفاده ک امال‬
‫مطلوب و مناسبی از اینترنت داشته باشند و آسیب های آن را به حداقل ممکن برسانند ‪.‬‬

‫‪ ‬در این مقاله سعی گردیده به پرسش های ذیل پاسخ داده شود‪:‬‬

‫‪      .1‬آیا برای زنان در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی وجود دارد؟‬

‫‪      .2‬آیا خطر تهدید حریم خصوصی زنان در ارتباط های مجازی‪  ‬وجود دارد؟‬

‫‪      .3‬آیا در فضای مجازی نگرش جنسیتی به زنان وجود ندارد؟‬

‫‪      .4‬آیا ممکن است ارتباط های مجازی‪ ،‬روابط خانوادگی زنان را در معرض آسیب قرار دهند؟‬

‫مبانی نظری‪:‬‬

‫شکاف جنسیتی دیجیتالی‪:‬‬

‫عمده‌ترین شکل شکاف دیجیتالی جنسیتی مربوط به استفاده از اینترنت است‪ ،‬به طوریکه علی رغم استقبال‬
‫زنان از اینترنت ‪ ،‬ميزان کمتری از کاربران را در کشور‌های در حال توس عه تش کيل می‌دهن د‪ .‬ب ه عن وان‬
‫مثال‪ ،‬فقط ‪ 38‬درصد از کاربران اینترنت در آمریکای التین زنان هستند‪ ،‬در حالیکه در اتحادی ه اروپ ا این‬
‫رقم ‪ 25‬درصد‪ ،‬در روسیه ‪ 19‬درصد‪ ،‬در ژاپن ‪ 18‬درصد و در خاورمیانه فقط ‪ 4‬درصد است‪ .‬بن ا ب ه این‬
‫گزارش‪ ،‬در سطح جهان‪ ،‬بیشترین تعداد كاربران اينترنتي را مردان‪ ،‬دانش آموختگان دانش گاهي و‌ی ا آن ان‬
‫كه از میانگین درآمد باالتري برخوردارن د تش کیل می‌دهن د‪ .‬تنه ا آنج ا ك ه دسترس ی ب ه این ترنت توس عه‌ي‬
‫خوبي يافته است‪ ،‬نظير کشور‌های اسکاندیناوی و آمریکا است که از فاصله جنسیتی در استفاده از اینترنت‬
‫كامالً كاسته شده است (احمدنیا‪.)1383،‬‬

‫طی کنفرانس تداركاتی وزیران مجمع اروپایی برای اجالس جهانی جامعه اطالعاتی (بخارست ‪ )2002‬ب ر‬
‫فهرستي از موانع خاص جنسیتی در دسترسي به فناوری‌های ارتباطی و اطالعاتی به شرح زیر تاکید شد‪:‬‬

‫‪ -‬هزینه‌های باالی دسترسی و گزينه‌هاي تکنولوژی‬

‫‪ -‬دسترسي محدود در جهت آموزش مهارت‌های جدید (فقدان اطالعات و تش ویق الزم درم ورد درخواس ت‬
‫براي فراگيري فناوری‌های ارتباطات و اطالعات)‬

‫‪ -‬ناكافي بودن شبکه‌‌ها و وجود اين تصور كه این فناوری‌ها "مردانه" است‪.‬‬

‫ب رخي ن يز ب ر اين باورن د ک ه تفاوت‌ه ای موج ود می ان زن ان در دسترس ی ب ه این ترنت از جمل ه تحت‬
‫تاثيرعوامل زیر قرار دارد‪:‬‬

‫‪ -‬عامل جغرافیایی‬

‫‪ -‬وضعیت خانوادگي‬

‫‪ -‬سن کاربران‬

‫همچنین در مطالعه ای در خصوص زنان کاربر این ترنت مش خص ش د ک ه زن ان بیش تر مص رف کنن دگان‬
‫فضای مجازی هستند و سهم کمتری در مقایسه با مردان در تولید محتوا را‪  ‬دارند‬

‫‪)Melinda B.Robins-2002( .‬‬

‫پارادايم دوجهاني‌شدن‌ها‬

‫"پارادایم دو جهانی شدن ها در درجه اول به تبیین دو جهان موازی و در عین حال مرتب ط و در هم آمیخت ه‬
‫می پردازد و در درجه بعدی جهانی شدن ه ای متک ثری را در درون این دو جه ان م ورد توج ه ق رار می‬
‫دهد ‪.‬جهان اول با خصیصه جغرافیا داشتن‪ ،‬برخورداری از نظام سیاسی مبتنی ب ر دولت ‪ -‬ملت ‪،‬ط بیعی ‪-‬‬
‫صنعتی ومحسوس بودن و احساس قدمت داشتن از جهان دوم قابل تمایز اس ت جه ان دوم ن یز ب ا خصیص ه‬
‫هایی مثل برون مکانی ‪ ،‬فرازمانی و صنعتی بودن محض ‪،‬عدم محدودیت ق وانین م دنی متکی ب ر دولت –‬
‫ملت ها ‪،‬اتکا به معرفت شناسی تغییرشکل یافت ه پس ا م درن دسترس ی پ ذیری همزم ان روی فض ا ب ودن و‬
‫برخورداری از فضای فرهنگی‪ ،‬اعتقادی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاسی جدیدی از جه ان اول ب ه ص ورت نس بی ج دا‬
‫می شود اما این دو جهان در بسیاری از م وارد ن یز تب دیل ب ه دوقلوه ای ب ه هم چس بیده می ش وند وتعام ل‬
‫فردی و اجتماعی در قلمرو زیادی متکی به تعامل های دو جهانی می شود و ما در واقع دو جهانی شدنهای‬
‫به هم چسبیده را مشاهده می کنیم "‪(.‬عاملی ‪)40: 1388،‬‬
‫در خصوص زنانی که بیش از حد معمول در فضای مجازی فعالیت می کنن د و ب ه ن وعی بخش زی ادی از‬
‫ارتباط های زندگی روزمره خود را در این فضا دارند این دوجهانی شدن مورد انتظار است‪.‬‬

‫عالوه بر این ها ارتباط های مجازی دارای معایبی به شرح ذیل هستند ک ه ممکن اس ت ک اربران ‪،‬ب ه وی ژه‬
‫کاربران زن را به دلیل ویژگی های خاص عاطفی و شخصیتی با مشکالتی مواجه کنند‪:‬‬

‫فردگرایی خودآگاهانه‬

‫آن چه که در فضای مجازی بسیار مشهود است گسترش اهمیت فرد و حیط ه خصوص ی در براب ر جم ع و‬
‫حوزه عمومی است‪.‬افراد در فضای مجازی در عین حال که در جماعات می توانن د حض ور داش ته باش ند‪ ‬‬
‫اما چون می توانند هویت واقعی خود را پنهان کنند می توانند در همان حال خود را جدا از دیگ ران و تنه ا‬
‫حس کنند ‪،‬این ویژگی باعث تقویت توانایی و قابلیت های فردی مشخص شده است و او را قادر می کن د ت ا‬
‫پنهانی ترین روح و شخصیت خود را به فعلیت برساند ‪.‬نب ود م راتب ق درت در فض ای مج ازی ب اعث می‬
‫شود که فردیت افراد در محل ح ل نش ود و ب ه تعب یر گی دنز ش خص در جم اعت مج ازی روش زن دگی ب ا‬
‫احترام به استقالل ف ردی را می آم وزد و عم ل می کن د‪.‬اس اس ف رد و ه ویت ه ای ف ردی آن ق در س یال و‬
‫متغیرند که جمع به معنای سنتی آن نمی تواند در فضای مجازی تشکیل شود‪.‬‬

‫فردیت های تقویت شده عاملیت خود را در فضای جامعه اف زایش خواه د داد و ب اعث ح رکت ه ا و جنبش‬
‫هایی خواهد شد که برابر روندهای عادی جامعه قرار دارد و آنها را روندهای معکوس می نامند ‪"،‬عاملی"‬
‫معتقد است که روندهای معکوس همگی بی انگر ق وی ش دن ف رد و غلب ه هنجاره ای ف ردی ب ر هنجاره ای‬
‫جمعی و عادات اجتماعی هستند‪.‬این تکثر فرهنگی به ط ور قط ع ارتب اط معن اداری ب ا گس ترش ارتباط ات‬
‫انسانی که سهم قابل توجه آن مرتبط با عضویت های جدید در جوامع مجازی است‪(.‬سارا احمدی‪)1386،‬‬

‫‪-‬موقتی بودن ارتباط ها و پیوندها‬

‫همه چیز در فضای مج ازی موق تی اس ت ‪،‬هیچ تض مینی ب رای ادام ه فع الیت و کنش ی ک عض و در ی ک‬
‫جماعت مجازی وجود ندارد و به همین جهت هیچ احساس مسئولیتی درباره یکدیگر ندارند و تنها به شکلی‬
‫عاطفی‪،‬لحظه ای و هیجانی شکل می گیرد و تصمیم گ یری می ش ود( احم دی ب ه نق ل از س عیدی‪،1384 :‬‬
‫‪)59‬‬

‫‪-‬هنجارشکنی در اینترنت‬

‫فضای مجازی به علت مبهم بودن هویت ها ‪،‬نبود ارتباط چهره به چهره و نب ود ه رم ق درت‪ ،‬محی ط بس یار‬
‫مساعدی برای تخطی از هنجارها و ارزش ها و کج روی های اخالقی و عقی دتی اس ت ‪.‬این انحراف ات می‬
‫تواند نظر گپ های جنسی‪،‬وارد شدن به سایت ه ای مس تهجن و پورن وگرافی و ایج اد وبالگ و ق رار دادن‬
‫منوی غیر اخالقی باشد‪(.‬همان)‬

‫‪-‬کاهش روابط اجتماعی واقعی‬

‫جذابیت فضای مجازی به حدی است که ک اربران در ابت دای دسترس ی ب ه این ترنت س اعت ه ا ب ه روی آن‬
‫نشسته و متوجه گذشت زمان نمی شوند ‪.‬مطالعه ای که در ابتدای همه گیری این ترنت توس ط گ رانت انج ام‬
‫شده به این نتیجه رسیده که استفاده بیشتر از اینترنت منجر به کاهش ارتباطات اجتماعی شده است‪.‬این نتایج‬
‫بر این پایه بود که نزدیکی فیزیکی یکی از عوامل اساسی ایجاد روابط اجتماعی به ویژه از ن وع ص میمانه‬
‫و عاطفی آن است‪،‬اما هرگز روابط اجتماعی نمی تواند در فضای مجازی بازتولید شود‪(.‬همان)‬

‫‪ ‬‬

‫‪-‬هرج و مرج و بی نظمی‬

‫هرگونه اقتدار خطر ابتال به استبداد را دارد اما در برابر آن حذف اقت دار ن یز ب اعث تن ازع و درگ یری ه ا‬
‫شده و به چیزی ختم می شود که آنارشیزم اینترنتی نامیده می شود ‪.‬ماهیت آنارشیک یا حداقل س اختارنیافته‬
‫شبکه ها مفهوم سلسله مراتب را در آنها دشوار می کند‪.‬ویژگی مشترک که جماعت و سلس له م راتب را ب ه‬
‫هم پیوند می دهد مفهوم هویت است‪.‬که نه تنها درک شخص از خ ود بلک ه ش خص از دیگ ران اس ت‪.‬ل ذا ب ا‬
‫وجود هویت های غیرواقعی و چندگانه چیزی به نام سلسله مراتب قدرت نمی توان ایجاد کرد ‪.‬م ورد دیگ ر‬
‫حجم عظیمی از اطالعات در فضای مجازی است که بدون مدیریت به هرج و مرج تبدیل می ش ود‪.‬واقعیت‬
‫دیگر فضای مجازی مضمحل شدن فضای خصوصی انسانهاست که حس ام نیت را در اف راد پ ایین خواه د‬
‫آورد و افراد و گروه های نفوذگر توانایی خود را در حضور در خصوصی ترین جنبه های زندگی انس انها‬
‫به نمایش خواهند گذاشت‪(.‬همان)‪ ‬‬

‫روش تحقیق‪:‬‬

‫در این تحقیق از روش توصیفی تبیینی با اتکای به روش پیمایش استفاده شده است‪.‬‬

‫تحقيق توصيفي ش امل مجموع ة روشهايي اس ت ك ه ه دف آنهاتوص يف ك ردن ش رايط ب ا پديدههاي م ورد‬
‫بررسي است‪ .‬اجراي تحقيق توصيفي ميتواند صرفا ً براي شناخت بيش تر ش رايط موج ود يا ياري دادن ب ه‬
‫فرايند تصميمگيري باشد‪ .‬بيشتر تحقيقات علوم رفتاري را ميتوان در زمرة تحقيق توصيفي ب ه ش مار آورد‪.‬‬
‫(سرمد؛ زهره و ديگران ‪ )1379 ،‬اين نوع تحقيق را ميتوان به منظور يافتن پاس خ س ؤالهايي از ن وع زير‬
‫به كار برد ‪:‬‬

‫تحقيق پيماشي يكي از انواع تحقيق توصيفي است كه براي بررسي توزيع ويژگيهاي يك جامع ة آم اري ب ه‬
‫كار ميرود ‪  .‬‬

‫جامعه آماری‪:‬‬

‫جامعه آماری پژوهش حاضر زنان برتر وبال گ نویس ای ران هس تند‪.‬در مهرم اه ‪ 1387‬جش نواره برت رین‬
‫زنان وبالگ نویس توسط سایت پرشین بالگ برگزار شد که از بین ‪ 1400‬زن وبالگ نویس ش رکت کنن ده‬
‫در این جشنواره ‪ 110‬وبالگ نویس زن به عنوان زنان برتر وبالگ نویس فارسی انتخاب شدند که در واقع‬
‫زنان سرآمد فضای مجازی به شمار می ایند و اغلب عالوه بر وبالگ نویسی در محیط های دیگر اینترنتی‬
‫فعالیت دارند‪.‬از اين ‪ 110‬نفر ‪ 102‬نفر به پرسشنامه پاسخ دادند‪.‬‬
 ‫روش نمونه گیری‪:‬‬

‫در این پژوهش با توجه به اهداف مورد نظر‪  ‬از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است ‪ .‬نمونه گ یری‬
‫هدفمند یکی از روش های نمونه گیری غیر احتمالی است که در آن محقق با تکیه بر اهداف پژوهش نمونه‬
‫خاصی را انتخاب می کند و نمونه شامل افرادی (سوژه هایی)اس ت ک ه ب ر اس اس خصوص یات ی ا ص فات‬
‫ویژه ای انتخاب شده اند و کسانی که با این معیارها نمی خوانند حذف شده اند‪( .‬راجر دی ویمر و دومینیک‬
‫‪ )126 : 1384،‬در پژوهش حاضر نیز با توجه به این که جامعه آماری زنان فعال در فضای مجازی بودند‬
‫و محق ق ب ه دنب ال نقش فض ای مج ازی در تعام ل اجتم اعی زن ان ای رانی فع ال در این فضا ‪  ‬و بررس ی‬
‫تهدیدهای آن بود این روش نمونه گیری مناسب تر از روش های دیگر به نظر رسید و ب ه کم ک آن‪  ‬زن ان‬
‫سرآمد و بسیار فعال فضای مجازی که حداقل در یکی از محیط های مج ازی (وبالگ نویس ی) دارای نقش‬
‫برجسته ای هستند مورد مطالعه قرار گرفته اند‪.‬‬

‫ابزار جمع آوری اطالعات‪:‬‬

‫ابزار جمع آوری اطالعات در این تحقیق پرسش نامه الکترونیک می باش د و ب رای بررس ی اعتب ار آن از‬
‫نظران چند تن از صاحب نظران استفاده ش ده اس ت‪.‬س ايتي جهت جم ع آوري اطالع ات ب ا عن وان زن ان و‬
‫فضاي مجازي و نشاني ‪ http://cyberwomen.ir‬طراحي و ب راي ق رار دادن پرس ش نام ه از آن اس تفاده‬
‫شد‪.‬‬

‫اعتبار(روايي) ابزار اندازه گيري‬

‫مفهوم اعتبار به اين سؤال پاسخ ميدهد كه شيوه يا ابزار جمع آوري داده ها تا چه حد به درستي آنچه ک ه را‬
‫که قراراست بسنجد ‪ ،‬ميسنجد‪ .‬براي بررسي اعتبار ابزار اندازهگيري از روشهاي مختلفي استفاده ميش ود‪.‬‬
‫در اين تحقيق‪ ،‬ب راي تأييد اعتب ار اب زار ان دازهگيري پرسش نامة تهيه ش ده ب ه تع دادي از خبرگ ان ب راي‬
‫بررسي داده شد و پس از انجام اصالحات پيشنهاد شده توس ط كارشناس ان و خبرگ ان‪ ،‬م ورد اس تفاده ق رار‬
‫گرفت‪ .‬اين روش‪ ،‬اعتبار محتوا يا منطقي نام دارد و نوعي اعتبار است ك ه معم والً ب راي بررس ي اج زاي‬
‫تشكيل دهندة يك ابزار اندازهگيري به كار برده ميشود‪ .‬اعتبار محتواي يك ابزار اندازهگيري‪ ،‬به سئوالهاي‬
‫تشكيل دهنده آن بستگي دارد‪ .‬اگر سئوالهاي ابزار‪ ،‬معرف ويژگيهايي باشد كه محقق قصد اندازهگيري آنها‬
‫را داشته باشد‪ ،‬آزمون داراي اعتبار محتوا است‪( .‬ميرزايي خليل ‪ ،‬ص ‪ ،327‬پژوهش نامه نويسي ‪)1388‬‬

‫بر اساس توضيح فوق اعتبار محتواي ابزار ان دازهگيري اين تحقيق‪ ،‬توس ط خبرگ ان و متخصص ين تأييد‬
‫شد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫جهت اطمینان از پایایی پرسش نامه محقق ساخته در این پژوهش از روش ضریب آلفای کرونب اخ‪  ‬اس تفاده‬
‫گردید‪ .‬ضريب آلفاي کرونباخ‪ ،‬براي سنجش ميزان تک بعدي بودن نگرشها‪ ،‬عقايد و ‪ ...‬بکار مي رود‪ .‬در‬
‫واقع مي خواهيم ببينيم تا چه حد برداشت پاسخگويان از سواالت يکسان بوده است‪.‬‬

‫در پژوهش حاضر از طریق ن رم اف زار ‪ SPSS‬ض ریب آلف ای ک رونبخ بع د از ب ازنگری و رف ع ابه ام از‬
‫بعضی پرسش ها مقدار ‪ %75‬به دست آمد که در منابع علمی ضریب پایایی قابل قبولی به شمار می رود‪.‬‬

‫در اين تحقيق‪  ‬براي تحليل تمام عمليات آماري مورد نياز مانند خی دو تک متغیره و چن د متغ یره‪  ‬از‪  ‬ن رم‬
‫افزار ‪   spss‬استفاده شد استفاده از اين نرم افزار نه تنها انجام تحليل را تسهيل و تسريع کرد بلک ه م وجب‬
‫اطمينان انها از دقت در انجام محاسبه ها شد ‪.‬‬

‫پاسخ نامه هاي پرسش نامه ها تحليل و کد کذاري شد و سپس به نرم افزار ‪ spss‬وارد و عمليات مورد نياز‬
‫آماري تحليل شد‪.‬‬

‫جداول آماری و تحلیل آنها‪:‬‬

‫بر اساس پرسش های صورت گرفته از جامعه آماری و نظرات آنان جداول ذی ل ب ه دس ت آم د ‪.‬در انته ای‬
‫هر جدول تحلیلی مختصر ذکر شده است‪.‬‬

‫جدول شماره ‪1‬‬

‫‪ ‬‬

‫اختالف‬ ‫بخش زیادی از حضور زنان در فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار‬
‫فضای مج;;ازی ب;;ه "ارتب;;اط‪  ‬ب;;ا‬
‫دوس;;تان مج;;ازی" اختص;;اص‬
‫دارد‬
‫‪-2.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫کامالً موافقم‬
‫‪32.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪53‬‬ ‫موافقم‬

‫‪ ‬‬
‫‪-5.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪15‬‬ ‫نظری ندارم‬
‫‪-10.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫مخالفم‬
‫‪-14.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫کامالً مخالفم‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪102‬‬ ‫جمع‬

‫جدول‪  ‬خی دو یک متغیره بر حسب‪"  ‬میزان تعامل با دوستان مجازی"‬

‫‪ ‬‬

‫‪X2= 69.275                        df=4                                          sig=0.000‬‬

‫با توجه به‪  ‬آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی ‪،4‬مقدار خی دو برابر ‪ 69.275‬و ‪   sig=o.ooo‬می‬
‫توان با اطمینان ‪ 99‬درصد گفت تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وج ود دارد‬
‫لذا افراد جامعه آم اری ‪ 53‬نفر‪)  %50.5 (  ‬ب ا این گزین ه ک ه " بخش زی ادی از حض ور زن ان در فض ای‬
‫مجازی به "ارتباط‪  ‬با دوستان مجازی‪  ‬اختصاص دارد " موافق اند‪ .‬‬

‫جدول شماره ‪2‬‬

‫اختالف‬ ‫در مواردی ارتباط ب;;ا دوس;;تان فراوانی‪  ‬مشاهده شده فراوانی مورد انتظار‬
‫مج;;;;ازی را ب;;;;ه ارتب;;;;اط ب;;;;ا‬
‫دوستان واقعی ترجیح داده ام‬
‫‪-6.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪14‬‬ ‫کامالً موافقم‬
‫‪17.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪38‬‬ ‫موافقم‬

‫‪ ‬‬
‫‪-7.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪13‬‬ ‫نظری ندارم‬
‫‪6.9‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪30‬‬ ‫مخالفم‬
‫‪-13.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫کامالً مخالفم‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪102‬‬ ‫جمع‬

‫جدول خی دو یک متغیره بر حسب‪"  ‬ترجیح ارتباط های مجازی بر ارتباط با دوستان و آشنایان واقعی "‬

‫‪X2= 33.196                   df=4                                      sig=0.000‬‬

‫با توج ه به‪  ‬آزم ون خی دو ی ک متغ یره ب ا درج ه آزادی ‪،4‬مق دار خی دو براب ر ‪ 33.196‬و ‪sig=o.ooo‬‬
‫می توان با اطمینان ‪ 99‬درصد گفت تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و م ورد انتظ ار وج ود‬
‫دارد لذا‪  ‬اکثریت افراد جامعه آم اری ک ه ‪ 38‬نف ر (‪ ) %37.3‬از آن ه ا را تش کیل‪  ‬می دهن د ب ا این گزین ه‬
‫موافقند که " در مواردی ارتباط با دوستان مجازی را به ارتباط ب ا دوس تان واقعی ت رجیح داده ام " مواف ق‬
‫اند‪.‬‬

‫جدول شماره ‪3‬‬

‫جدول خی دو یک متغیره بر حسب ‪" ‬امنیت زنان در فضای مجازی"‬

‫‪ ‬‬

‫اختالف‬ ‫در فض;;;;ای مج;;;;ازی ام;;;;نیت فراوانی‪  ‬مشاهده شده فراوانی مورد انتظار‬
‫اجتم;;;اعی ک;;;افی ب ;;رای زن;;;ان‬
‫وجود ندارد‬
‫‪13.4-‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫کامالً موافقم‬
‫‪11.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪38‬‬ ‫موافقم‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪-2.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫نظری ندارم‬
‫‪17.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪32‬‬ ‫مخالفم‬
‫‪-13.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫کامالً مخالفم‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪102‬‬ ‫جمع‬

‫‪ ‬‬

‫‪X2= 39.667                   df=4                                      sig=0.000‬‬

‫‪ ‬‬

‫با توجه به‪  ‬آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی ‪،4‬مقدار خی دو برابر ‪ 39.667‬و ‪  sig=o.ooo‬می‬
‫توان گفت با اطمینان ‪ 99‬درصد و یک درصد خطا تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و م ورد‬
‫انتظار وجود دارد‪ .‬مقایسه پاسخ ها حاکی از آن است که بیشترین تعداد جامعه آماری ‪ 38‬نف ر ( ‪) %36.3‬‬
‫با این گزینه که " در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد "موافقند ‪ .‬همچنین اف راد‬
‫جامعه آماری با این گزینه که " در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زن ان وج ود ن دارد " مواف ق‬
‫اند‪.‬‬

‫جدول شماره ‪ 4‬‬

‫جدول خي دو يك متغيره‪  ‬بر حسب‪"  ‬نگاه جنسیتی به زنان در فضای مجازی"‪ ‬‬

‫اختالف‬ ‫در فض;;;;;ای مج;;;;;ازی نگ;;;;;اه فراوانی‪  ‬مشاهده شده فراوانی مورد انتظار‬
‫جنسیتی به زنان وجود ندارد‬
‫‪-15.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫کامالً موافقم‬
‫‪-14.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫موافقم‬

‫‪ ‬‬
‫‪-13.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫نظری ندارم‬
‫‪38.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪59‬‬ ‫مخالفم‬
‫‪4.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪25‬‬ ‫کامالً مخالفم‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪102‬‬ ‫جمع‬

‫‪X2= 39.667                   df=4                                     sig=0.000‬‬

‫همان طور که از جدول فوق برمی آید‪  ‬اکثریت جامعه آماری که‪  %57.8  ‬از آنان را تشکیل می دهن د ب ا‬
‫این گزینه که " در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد "مخالفند‪ .‬همچنین ب ا توج ه به‪  ‬آزم ون‬
‫خی دو یک متغیره با درجه آزادی ‪،4‬مقدار خی دو برابر ‪104.667‬و ‪  sig=o.ooo‬می ت وان ب ا اطمین ان‬
‫‪ 99‬درصد و یک درصد خطا گفت که تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود‬
‫دارد لذا می توان گفت افراد جامعه آماری با این گزینه که " در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وج ود‬
‫ندارد " مخالفند‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬

‫جدول شماره ‪5‬‬

‫خي دو يك متغيره بر حسب‪"  ‬تضعیف روابط خانوادگی در اثر تعامالت مجازی زنان"‬

‫اختالف‬ ‫تعام;;;ل اجتم;;;اعی در فض;;;ای فراوانی‪  ‬مشاهده شده فراوانی مورد انتظار‬
‫مج;;;ازی ممکن اس;;;ت ارتب;;;اط‬
‫خ;;;انوادگی زن;;;ان را تض;;;عیف‬
‫کند‪.‬‬
‫‪-14.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫کامالً موافقم‬
‫‪37.6‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪58‬‬ ‫موافقم‬

‫‪ ‬‬
‫‪-3.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪17‬‬ ‫نظری ندارم‬
‫‪-4.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫مخالفم‬
‫‪-15.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫کامالً مخالفم‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪102‬‬ ‫جمع‬

‫‪X2= 92.608                   df=4                                     sig=0.000‬‬

‫همان طور که از جدول فوق برمی آید‪  ‬اکثریت جامعه آماری که‪  %57.8  ‬از آنان را تش کیل می دهن د ب ا‬
‫این گزین ه ک ه " تعام ل اجتم اعی در فض ای مج ازی ممکن اس ت ارتب اط خ انوادگی زن ان را تض عیف‬
‫کن د‪".‬موافقن د ‪ .‬همچ نین ب ا توج ه به‪  ‬آزم ون خی دو ی ک متغ یره ب ا درج ه آزادی ‪،4‬مق دار خی دو براب ر‬
‫‪ 92.608‬و ‪  sig=o.ooo‬می توان با اطمینان ‪ 99‬درصد و یک درصد خطا گفت که تفاوت معن اداری بین‬
‫فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود دارد لذا می توان گفت افراد جامعه آماری با این گزین ه ک ه‬
‫" تعامل اجتماعی در فضای مجازی ممکن است ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند‪ ".‬موافقند‪.‬‬

‫‪ ‬تحليل يافته ها‪:‬‬

‫‪  ‬ازیافته ها ی پژوهش چنین برمی آید که اکثریت پاسخگویان با این عبارت که "در فضای مج ازی ام نیت‬
‫اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد"مواف ق هس تند‪.‬همچ نین رابط ه معن اداری بین وض عیت تأه ل زن ان‬
‫(مجرد و متأهل )و نظر آنها نسبت ب ه احس اس ام نیت در این ترنت ی افت نش د‪.‬این نتیج ه ب ا نت ایج پ ژوهش‬
‫"مسائل اجتماعي زنان در اينترنت" هم خوانی دارد‪(.‬راود راد‪)1384،‬‬

‫پاسخگویان ‪ ‬همچنین عقیده دارند در فضای مجازی نیز مانند زندگی اجتماعی نگاه جنسیتی به زن ان وج ود‬
‫دارد و زنانی که با هویت واقعی خود و مشخص کردن جنسیت خ ود در تع امالت مج ازی وارد ‪ ‬می ش وند‬
‫از طریق مردان در معرض‪  ‬مزاحمت بیشتری قرار می گیرند‪.‬آنه ا ب ا این گزین ه ک ه "در فض ای مج ازی‬
‫نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد"اعالم مخالفت کرده اند‪.‬‬

‫تجربه زنان در علوم و تکنولوژي‪ ،‬به لحاظ تاريخي‪ ،‬محدود و تحت تسلط و س يطره همت اي مردش ان ب وده‬
‫است‪ .‬از زمان ايجاد و گسترش اطالعات و ارتباطات جديد‪ ،‬تحقيق ات نش ان داده ک ه تجرب ه ه اي زن ان در‬
‫اينترنت‪ ،‬همان‪ ‬تجربه هاي آنان در علوم و تکنولوژي را منعکس مي کند‪ .‬طبق اين ديدگاه‪ ،‬اينترنت به مانند‬
‫ديگر زمينه هاي فناوري "مردانه" و بازتوليدکننده ساختارهاي خاص نژادي‪ ،‬طبقاتي و کليشه هاي جنسيتي‬
‫است‪.‬‬

‫"زنان چه در دنیای واقعی چه در فضای مجازی نیاز به امنیت دارند اما متاسفانه گاهی این نیاز امنی تی در‬
‫فضای سایبر نادیده گرفته می شود‪ .‬از مصادیق نا امنی خش ونت ه ای کالمی و نوشتاریس ت ک ه از طری ق‬
‫چت و اینترنت به صورت حمالت نوشتاری وبکارگیری کلمات رکیک و آزار دهنده علیه زن ان و ی ا ح تی‬
‫تخریب و حمله به سایت زنان جهت اعمال خشونت و اب راز ق درت علی ه آن ان ص ورت می گ یرد ‪ ،‬وج ود‬
‫تصاویر مستهجن و پورنوگرافیک در اینترنت به مردان می آموزد که زنان موجوداتی آسیب پذیرند و بای د‬
‫مورد سوء استفاده و پرخاش گری‪ ،‬تج اوز جنس ی و آزار باش ند فع الیت ه ای پورنوگرافی ک عالمت ت داوم‬
‫سیستم مرد ساالریست زیرا این مردان هستند که آشکار و پنه ان می ل ب ه برت ری خ ود را ب ا س وء اس تفاده‬
‫جنسی از زنان نشان می دهند ‪،‬این تصاویر زن ان را مطی ع وتس لیم پ ذیر نش ان می ده د‪ .‬خش ونت وس کس‬
‫دست مایه اصلی تصاویر پورنوگرافیک است در اغلب این تصاویر مردان در حالت غلب ه و تس لط ب ر زن‬
‫هستند و صحنه هایی که زن را در موقعیت خوار و پست نمایش می دهد ‪( .‬میرحسینی‪)1387،‬‬

‫در فضای مجازی به علت نامشخص بودن هویت ه ا و ن یز امک ان دسترس ی ب ه اطالع ات شخص ی اف راد‬
‫ممکن است به حریم خصوصی افراد تعدی شود ‪ ،‬اکثریت پاسخگویان این پژوهش نیز معتقدند در این فضا‬
‫تهدیدهایی برای حریم خصوصی زنان وجود دارد ‪.‬و در صورتی که آنان اطالعات کافی در م ورد مس ائل‬
‫امنیتی اینترنت نداشته باشند و در تعامل های خود دقت ننمایند ممکن است از این منظر م ورد آس یب ق رار‬
‫بگیرند‪.‬‬

‫ظهور شبکه ها بیش و پیش از همه مراحل توسعه فناوری اطالعاتی ب اعث ایج اد مخ اطرات و تهدی دهایی‬
‫برای حریم خصوصی شده است‪.‬آش کارترین تهدی دها ب رای ح ریم خصوص ی اطالع اتی هس تند ام ا وق تی‬
‫فضای مکانی و فیزیکی زندگی شخصی گشوده می شود ‪،‬حریم خصوصی رابطه ای و جسمی هم به خط ر‬
‫می افتد‪.‬خطر تعقیب پذیری همه کنش های کاربران شبکه های عمومی چیزی اس ت ک ه بیش ترین ت رس را‬
‫در میان مردم ایج اد ک رده اس ت ‪.‬س یر رش د چ نین س رویس ه ایی در ت اریخ نش ان می ده د ک ه این خط ر‬
‫واقعی‪ ‬می شود‪.‬دو نوع جرم با هدف گیری قربانیان زن در اینترنت واق ع می ش ود این دو ج رم ه ر دو ب ه‬
‫مسائل جنسی زنان نظر دارند‪.‬اول استثمار جنسی زنان در اینترنت است این جرم مس ائلی چ ون اس تفاده از‬
‫زنان برای هرزه نگاری آن الین تا قاچاق زنان را در بر می گیرد ‪.‬قاچاق زنان و استثمار جنسی درگذش ته‬
‫هم وجود داشته است‪ .‬ولی اینترنت این فعالیت ه ای غ یر ق انونی را آس ان ت ر کردهاس ت‪ .‬قاچ اقچی ه ا از‬
‫اینترنت به شیوه های گوناگونی استفاده می کنند تا با قربانی خودتماس بگیرند و از آنان سوء اس تفاده کنن د‪.‬‬
‫جرم دوم آزار و اذیت جنسی زنان در اینترنت است‪ .‬بخش های زیادی در اینترنت وجود دارد ک ه آن ان می‬
‫توانند درگیر گفت و گوهای جنسی شوند مهاجمان از فضاهای اینترنتی متعدد اس تفاده می کنن د ت ا زن ان را‬
‫مورد آزار وم زاحمت ه ای جس می ق رار دهن د و این آزاره ا از ت وهین جنس ی ت ا اس تفاده ص نعت جنس ی‬
‫ازتکنیک های تحمیلی برای قرار دادن تصاویر هرزه نگاری صرف نظر از سن ی ا جنس مص رفکننده در‬
‫صفحه کامپیوتر وی را در بر می گیرد‪ .‬این دو جرم فضای مخاطره آمیزی را به خصوص برای زن ان در‬
‫اینترنت به بار می آورد که اطمینان آنان را از برقراری ارتباطات موثر س لب می کن د ‪( .‬راودراد‪:1384،‬‬
‫‪)76‬‬

‫از دیگر نتایج پژوهش مذکور این است که اکثر پاسخگویان اعالم نموده اند بخش زیادی از حضورشان در‬
‫فضای مجازی به ارتباط ب ا دوس تان مج ازی اختص اص دارد و ن یز ب رای هری ک از آن ان تجرب ه ت رجیح‬
‫رابطه های مجازی به ارتباط با خانواده و دوستان رخ داده است‪.‬‬

‫این می تواند زنگ خطری باشد که مسائلی همچون افراط در پ رداختن ب ه ارتباط ات مج ازی‪،‬افس ردگی و‬
‫انزوای حاصل از آن و یا تضعیف نهاد خانواده را به دنبال داشته باشد و مشکالتی برای افراد از این لح اظ‬
‫به وجود آید‪،‬همچنان که اکثر پاسخگویان ب ا این گزین ه " تعام ل اجتم اعی در فض ای مج ازی ممکن اس ت‬
‫ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند‪ ".‬اظهار نظر موافق نموده اند‪.‬‬

‫یکی از پاسخگویان در سؤال تشریحی در این خصوص چنین نوشته است‪:‬‬

‫" این فضا برای زنان به خصوص زنان و دختران جوان به علت نا آشنایی افراد فضایی نا امن و متش نج و‬
‫دردسر ساز خواهد بود ‪ ،‬بنابر این باید مخاطب مونث به خصوص جوانان آن ه ا را ب ا این محی ط مج ازی‬
‫آشنا کرده و خطرات آن را به ایشان گوشزد نماییم‪".‬‬

‫در کنار این اغلب پاسخگویان از بین محیط ه ای فض ای مج ازی "وبالگ"را محیطی مناس ب ت ر و‪    ‬امن‬
‫تر‪  ‬برای تعامل اجتماعی زنان دانسته اند ‪.‬‬

‫همچنین از نتایج پژوهش چنین برمی آید که از دیدگاه زنان فعال در فضای مج ازی ‪،‬دسترس ی مطل وب ب ه‬
‫اینترنت برای زنان ایرانی وجود ندارد و همچ نین هم ه اقش ار زن ان ب ه علت ع واملی مانن د نب ود آم وزش‬
‫همگانی در این خصوص و نیز نبود امکانات سخت افزاری ارزان و در دسترس امکان حضور در فض ای‬
‫مجازی را ندارند ‪ .‬پاسخگویان در سؤال تشریحی به این نکته نیز تأکید کرده اند ک ه وض عیت دسترس ی ب ه‬
‫اینترنت از لحاظ هزینه و سرعت در ایران به طور کلی مطلوب نیست که همین امر زنان را نیز شامل می‬
‫شود‪.‬همچنین ناآشنایی و نبود آموزش های ک افی در این زمین ه را ش ایان اهمیت دانس ته ان د‪ .‬این نتیج ه ب ر‬
‫نظریه شکاف جنسیتی دیجیتال مطابق است‪       .‬‬

‫نمودار‪ 1‬چالش های زنان در فضای مجازی‪ ‬‬

‫نتیجه گیری و پیشنهاد ها‪:‬‬

‫فناوری های نوین ارتباطی گرچه برای گروه های مختلف انسان ها فرصت های تازه ای را خلق کرده ان د‬
‫اما شاید بتوان گفت ارمغانی که این فناوری ه ا و در رأس آن ه ا این ترنت ب رای زن ان داش ته اس ت بس یار‬
‫ارزشمند بوده است‪.‬زنان به ویژه آنانی که در کشورهای در حال توس عه زن دگی می کنن د ب ه دلی ل ش رایط‬
‫حاکم بر جامع ه و س نت ه ای مرس وم اغلب پنج ره ه ای مح دودی ب رای برق راری ارتب اط ب ا دیگ ران را‬
‫دارند‪.‬اینترنت و فضای مجازی پنجره های فراوانی برای زنان به ارمغان آورده است‪.‬‬

‫اما در کنار این فرصت ها ‪،‬از تهدیدها و آسیب های تعامل در فضای مج ازی ب رای زن ان ن یز نبای د غاف ل‬
‫بود‪.‬‬

‫ب ا توج ه ب ه نت ایج ب ه دس ت آم ده از پ ژوهش م وارد ذی ل جهت توس عه تعام ل اجتم اعی زن ان در فض ای‬
‫مجازی ‪،‬بهره گرفتن از فرصت های حاصل از این امر با کمترین آسیب ها و تهدیدها پیشنهاد می گردد‪:‬‬

‫‪-1‬فراهم نمودن امکان حضور اقشار مختلف زنان در فضای مجازی از طریق آموزش همگانی‬

‫‪-2‬فراهم نمودن امکان دسترسی مطلوب زنان به اینترنت‬

‫‪-3‬تولید محتوای مفید فارسی در مورد مسائل مرتبط با زنان در فضای مجازی‬

‫‪-4‬تشکیل کلوپ ها و شبکه ه ای اجتم اعی مج ازی خ انواده مح ور ‪،‬ب ه ط وری ک ه اعض اء ی ک خ انواده‬
‫(والدین و فرزندان)به صورت گروهی امکان حضور و فعالیت مشترک داشته باشند ‪.‬‬

‫‪-5‬دادن آموزش های الزم جهت حفظ و مراقبت از حریم خصوصی در اینترنت‬

‫‪-6‬آگاه نمودن زنان و دادن آموزش های الزم برای حضور در اینترنت و دچار نشدن به اسیب ه ای ج انبی‬
‫مانند اعتیاد اینترنتی ‪،‬انزوا ‪،‬افسردگی و‪....‬‬

‫‪-7‬گسترش تحقیقات علمی در خصوص روانشناسی اینترنت در کشور‬

‫‪-8‬تدوین قانون های الزم و مناسب برای حفظ امنیت زنان در فضای مجازی‬

‫منابع‪ :‬‬

‫‪-‬آبوت پامال‪،‬واالس كلر‪،‬جامعه شناسي زنان‪،‬نجم عراقي ‪،‬مني‍ژه‪،1387،  ‬نشر ني‬

‫‪-‬احمدي‪،‬سارا ‪،‬بررسي علل رونق ارتباطات در فضاي مجازي در ميان دانش جويان ‪  ،1386،‬پايان نام ه‬
‫كارشناسي ارشد واحد تهران مركزي‬

‫‪-‬احمدنیا‪،‬شیرین‪،‬زنان و جامعه اطالعاتی‪،‬فصلنامه زن فرزانه‪،1383،‬شماره اول‬

‫‪ -‬راج ر دي‪ .‬ويم ر و ج وزف آر‪ .‬دومينيك‪ ،‬تحقيق در رس انه ه اي جمعي‪ ،1384 ،‬دك تر ك اووس س يد‬
‫امامي ‪،‬چاپ اول‪ ،‬تهران‪ ،‬سروش صداوسيماي جمهوري اسالمي ايران‪   ‬‬
‫‪ -‬راودراد‪،‬اعظم‪ ،‬مس ائل اجتم اعي زن ان در اين ترنت‪،  ‬فص لنامه ارتباط ات و فرهن گ‪ ،‬ش ماره ‪ ،3‬به ار و‬
‫تابستان ‪1384‬‬

‫‪-‬كاستلز‪  ،‬مانوئل ‪،‬عص ر ارتباط ات و پايان ه زاره‪،‬جل د اول ‪ ،1380،‬ناص ر موفقيان‪،‬انتش ارات علمي و‬
‫فرهنگي‬

‫‪ -‬محسني‪ ،‬منوچهر ‪،‬جامعه شناسي جامعه اطالعاتي ‪ ، 1386،‬تهران‪،‬نشر ديدار‬

‫‪-‬میر حسینی‪،‬مریم‪ ،‬کج‌روي‌هاي اينترنتي؛ لزوم نظارت و مح دود ک ردن دسترس ي ب ه اطالع ات‪،‬فص لنامه‬
‫رسانه‪1385،‬‬

‫‪-‬میرزایی‪،‬خلیل‪،‬پژوهش ‪ ،‬پژوهشگری و پژوهشنامه نویسی‪، 1388،‬تهران ‪،‬نشر جامعه شناسان‬

‫‪-‬وود جوليا‪،‬تي‪ ،‬ارتباط ات ميان ف ردي و روانشناس ي تعام ل اجتم اعي‪،‬مه رداد ف يروز بخت‪،1384،‬نش ر‬
‫مهتاب‬

‫‪-‬همايوني مقدم ‪،‬فاطمه ‪،‬نقش وبالگ هاي فارسي زب ان در ب اال رفتن آگ اهي ه اي سياس ي اجتم اعي زن ان‪،‬‬
‫‪،1387‬پايان نامه كارشناسي ارشد واحد تهران مركزي‬

‫‪http://www.rider.edu/~suler/psycyber/adoles.htm - ‬‬

‫‪Melinda B.Robins, Are Women Online Just ICT Consumers?,2002,SAGE - ‬‬

‫‪ ‬‬