V x E=-oB/ot VUOT LEN SO PHAN Michael Faraday va Dinh ludt cam ung dién tw truong Toi biét khong co su that nao co ste co vit hon la kha nang khéng thé bac b6 duoc cua con ngudi, khd nang nang cao cusc s6ng cia minh bang ste nd luc cé 9 thie. HENRY DAVID THOREAU TOI NAY, khi chang trai 19 tuoi Michael Faraday va nhimg ngudi ban cua anh ra khdi nha giao su Tatum, anh dimg budc than phuc nhin nhimg ngon dén khi moi dugc lap dat chay doc theo phd Dorsett. Thé gidi cia anh dang thay déi mau chong 1am sao, anh nghi, va thay dé: theo chiéu hung tét hon: Nhitng ngon den khi lam cho viéc di lai ban dém 6 duéng phd Luan Dén an toan hon, va thuc té, ti lé toi pham giam nhanh ké tw khi thank phé lap dat hé thong chiéu sang mdi cach day ba nam. Cuéc cach mang ky thuat dang cuén chau Au vao con bao va Faraday néng long mong muén dugc tham gia vao cudc cach mang nay; 46 la ly do tai sao anh da tdi nghe nhiing bai giang cia giao su Tatum. Anh va nhing ngwéi khac trong nhém khong c6 kha nang theo hoc 6 mét trudng dai hoc; ho xuat than oY nhing gia dinh nghéo kho nhung Iai hung huc khat khao vuoi qua nhting dinh kién bat phai cam chju cia mot x4 hoi co ¥ thirc rt cao vé giai cap. 147 ‘Wuot len $0 phanBan than Faraday 14 mot ngudi hoc nghé dong sach. Gia du nhu anh chiu dau hang sé phan da duge dinh trudc thi chac chan khi truéng thanh anh sé chang lim duwgc vide gi khac ngoai nghé dong nhiing cuén sach danh cho nhitng ngudi thudc tang l6p thugng luu cia nuéc Anh doc. Tuy nhién, nhd cé ngudi ch) cam thong vi néi khat khao vuot qua sé phan thdp kém cua anh trong cuéc séng, nén anh thinh thodng duoc phép cé nhiing budi toi dé tu hoc ve nhttng diéu bi an cua thé gidi tu nhién. Bai giang cia Tatum tdi nay tap trung vao phat minh ky la cia Luigi Galvani vé “dién déng vat". Mudi chin nam trudc, vao nam 1791, khi nha giai phdu hoc Italia nay dang thi nghiém vdi nhimg tia h¥a dién, thi 6ng nhan thay chung ludn tudn lam cho cac con éch da chet dat gan do béng nhién co gidt. Chac chan, Galvani day hung khoi két ludn, diéu nay co nghia ring dién 14 nguén cla tat cd cdc thuc thé sing. Faraday dac biét quan tam khi duge nghe vé kham pha khac thu6éng nay, bdi vi cha anh mos mat 1udn rude. Gid day khi anh chuan bi vé nha, anh cu ban khoan ty héi lige Galvani da thu su tim dude cach tao ra su séng hay chua. Mac chiéc do khodc vao nguoi, Faraday noi 16) tam biét voi ban bé va nhin ho bién mat trong anh sang 16 mé cia thanh pho. Lac nay tréi di vao thu, do dé sueng mi day dac khién anh béng dung lwéng lu: Gia dinh anh wa mdi chuyén dén khu pho nay cua Luan B6n va anh can phai xac dinh ching hudng dé di ve nha. Chac chan chang ai muén bi lac vao vung lan can nay, anh nghi vay voi mét nu cud) nhot nhat. Khong phai 1a anh phan nan: Cha anh da lam tat cd nig gi cé thé va gid day tinh canh nha anh con trd nén tai té hon khi viéc chu cap cho ngudi me va may ngudi em cing cha khac me chi vén ven tréng vao tién céng hoc nghé beau bot ctia anh. 148 ‘Nam phuong trinh lim thay d3i thé glotDoc dung vé nha, anh gap mot vién canh sat, ngudi nay bat anh dtmg lai, tra van mét héi rot mdi dé anh di tép. Mot ngay nao day, Faraday lam bam, moi viée sé phai khac; anh sé 1a mot nha triét hoc tu nhien dang kinh va s® dugc moi ngudi déi xt nhu mt nha qui téc. Mét lat sau, khi lugn qua goc dudng ré vao phé Weymouth, Faraday cam thay yén tam khi nhin thay anh sang cua nhing ngon nén qua cac ctta sO cia nha chung cu sé 18 - né lam anh nhé dén bau khong khi 4m ap ma anh da dude nudi dudng 6 do. Tuy nhién, anh van cam thay buén va don déc vi né khién anh xiét bao nhd dén ngu@i cha yéu qui cia minh. Khuya dém d6, hic ném trén giwéng, chang trai tré khoc nite nd, tip mat vao géi dé ngudi khac khong nghe thay. Anh yéu cha minh han ca tinh yéu da dén d6i voi hoa hoc, diéu ay noi lén rat nhiéu. Faraday nho dén nhiing ngay trudc khi gia dinh chuyén vé thanh phd, hic d6 anh thudng chai 6 can gac xép cla cai nha kho théc ci. Anh da roi qua mét cai 16 cua tam van san nhung thoat chét nhé véng tay cia ngudi cha vam vd, ngudi ma nhu thudng 1é van quan quat lam viéc trén cai de G bén dudi. Gia day vuot qua dau budn, chang trai Faraday quyet tam giai thoat minh ra khéi canh nghéo hén ma anh da duoc sinh ra trong dé. Su thuc, dé chu cap cho gia dinh, anh danh phai tiép tuc lam viéc d cla hang dong sach, nhung trong tugng lai, anh quyét dinh sé phai md réng dau 6c va trd thanh mér nha ha hoc. Bau buén vé sy thiév ving nguéi cha va nghi vé tuang lai con bat dinh cua minh, Faraday da bat dau cam thay ué odi, than thd. Déi mat anh nhin nang tiv va nhitng y nghi cudi cng cia anh 1a quay tré lai bai giang cia Tatum. Galvani da tin rang dong dién Ja tia ha cua su séng. Liéu ong 14) ‘Vugt itn $6 phanay co dung khéng? Chang trai ban khodn ty hdi. Chac chan 1a cac nha khoa hoc da biét rat it vé hién twong tinh dién nén ho da dé tudt mat khdi tay y tudng do. Con buén ngu 4p dén méi luc mét tang, nhung tri tudng tuong khoa hoc van ché ngu anh. Diéu gi sé xay ra, néu nhu tuan trudc anh cha tam hon khi cha anh trut hoi thd cudi cing. G dé trong bong tdi, biét dav anh co thé d& nhin thay nhtmg ngon tay thé rap va phat sang do dong tinh dién thoat ra ti than xac cha anh? Anh biét, do la nhimg cau hdi vo van, nhung chting lai kich thich tri t6 mo khoa hoc dang nay nd trong anh. Dém d6, mac dau chang trai tré cudi cling cling da thiép di, nhung mé6t diéu gi dé trong anh da duoc khoi day va trd nén cé sttc séng bdi tia Ita cia Galvani. N6 vuot qua hing cau hdi ve cai chét cia cha anh, vuot qua ly thuyét tao ton cla nha giai phdu hoc ngudi Italia. No la goi y xa xGi v6 mét nganh khoa hoc mdi. Tuy nhién, trudc khi no dude thé hién day du va dugc chap nhan, ngudi thy dong sach cé c6n xanh van con phai chién dau cam go voi su ngu dét va théi kiéu ngao cua dinh ché khoa hoc quy téc d thoi anh. Dé 1a mt cudc dau tranh day gian khd va kich tinh, nhung réi cudi cung, diva con trai tré trung cua ngudi tho rén sé dién khi héa toan thé gidi bdi ti 6c dang cp hang nhat va phuong trinh gay séc nhat cua anh. VENI Dé la vao nam 179), ca thé gidi van minh vat va véi cuéc dau tranh giai cap ma pham vi cua no chwa tig thay trudc day: Dot nhién, d cA Thé gidi Ci va Mdi, nhting ngwoi dan binh thuong ligu minh hong cai tao dia vi cla ho bang nhiing cudc néi loan chong lai hién trang. 150 ‘Nam phurong trinh tam thay di thé ghtG Thé gidi Moi, nhimg. ngudi Mj mdi dinh cu mdi day da thdo ra ban “Tuyén ng6n Déc ldap” chua timg cé ttc day va da gianh duoc tu do ti tay ngudi Anh. Va gid day 6 Thé gidi Ca, cac cong dan thudc tang lap dudi cua nude Phap da tan cong vao nguc Bastille @ Paris, va vua Louis XVI mién cuéng phai chap thuan nhiing Idi budc tdi cla ho bing hanh déng ky vao ban “Tuyén ng6n vé quyén cla con ngudi va cong dan". Hon nia, that tring hap, chinh nhting ngudi thuéc giai cap cong nhan & My va chau Au cing phai chap thuan nhimg yeu cau khac nghiét ctia mét sit n6i loan chua timg co khac niia, dé 1a cudc Cach mang Céng nghiép. Chang han, 6 Anh, hang ngan céng nhan dét may da phai dau hang dao quan cach mang cua nhitng ngudi linh chay bang may hoi nude. Cude Cach mang Céng nghiép da khdi dau ty nam muci tam nami trudc, ndm 1733, khi John Kay da phat minh ra con thot bay - mét dung cu da lam qua trinh dét tang t6éc nhanh dén mic nhing nguéi quay soi khdng con dap ung kip nhu cau moi vé soi. ROi vao nam 1765, James Hargreaves lai phat minh ra may co kha nang quay tam soi bong cing mét hic khién cho nhiing nguci tho dét khéng thé theo kip. Tiép theo, vao nam 1787, muc su Edmund Cartwright da phat minh ra may dét - lam cho nhiing ngudi tho dét cé thé theo kip nhip d6 lam viéc cda nhiing ngudi kéo soi, nhung lai tao ra sitc ép lén nhimg ngudi trong bong phai san xuat ra nhiéu nguyén ligu bong hon. Trong khodng hon vai nam, réi van dé nay cting duoc gidi quyét: Eli Whitney da phat minh ra thiét bi ché bién béng; chiéc may nay cho phép tach hat bong ra khéi bong nguyén liéu nhanh gap 200 lan so vdi con ngudi. Nam 1791, cdc robot téc a6 cao cia cuéc Cach mang Cong nghiép da tao ra nang suat va Joi nhuan cao hat chia timg thay trudc day. Tuy nhién, nhtmg thanh tuu do di cing voi sy tra gia 131 ‘Vurgt len sé phan