yltÔ\;

«tael yturjÂBvfbtk a¤fu ;uxÕþk cæþk mtuLþk lntuðþk !

yu:uLm yturjÂBvflt Ztujldtht ’wrlgtbtk Jtde hÌtt Au. yturjÂBvfle ytl, ctl ytih Ntllt
ytkfztytu AvtR hÌtt Au. h8 hb;tu, h01 ’uNtu, mtzt ’m nòh hb;Jehtu, h1v00 vºtfthtu
ylu mtzt ºtK ycs xe.Je. ’Noftu rmJtg vK yt JF;ltu yu:uLm yturjÂBvf hb;tuðmJ
rJrNÐ Au. ytFhu d{emlt yu:uLm ldh:e NY :gujtu yturjÂBvfltu ftVjtu Vhe Duh
ytÔgtu Au ! 16 r’Jmtubtk 301 ak÷ftu yvoK :Nu, ðgthu d{emle nJtytubtk ÇË;ft¤le
CÔg;t mSJl :Nu !
yturjÂBvfLþk ltb vzu yuxju CÔg;tlt de;tu NY :R òg. ytb ;tu yuÚjurxfmbtk Cth;eg
ctrNk’tytulu yuxjtu s hm Au, suxjtu ’evztlu Dtmbtk ntug Au. vK ’uFt’uFe:e
Mfqjtubtk mtnucjtuftu ct¤ftulu ‘ÂMvrhx ytuV yturjÂBvf¥le Jt;tu fhu Au.
‘yturjÂBvf Vtuh vem¥;tu sdbNnqh M˺t Au. yturjBvfbtk:e «uhKt yu juJtle Au fu
S;Jt fh;t hbJtLþk bnðJ Jæþ Au. Fujr’je ylu CtRatht:e ;k’whM; Mv"to fhJtle Au...
fuJe ztne ztne Jt;tu ! sqXt½þ vK òuh’th ylu JthkJth ctujtg ;tu vhb mðg :R òg Au !
chtch, fu yturjÂBvf ytJe yt’No CtJlt:e ytsu hbtztg Au. vK yu ;tu nòhtu J»ttuo:e
ck" :gujt yt ‘Mvtuxom VuÂMxJj¥lu E.m. 1896btk mSJl fhlth cuhl rvghu ’ fwcr;ollt
«;tvu !
‘xÃvtu¥ l vzgtu ? swytu... btKmbtºt ÇË;ft¤le CÔg;tlu Vqjzu J"tJu Au. ytæþrlf
yturjÂBvflt sLb’t;t fwcr;ol mt:u vK ytÔþk s :guÕþk. sub Cth;btk Er;ntm ylu
yir;ntrmf mtrnðgle Cu¤mu¤ :E dR Au - yub fwcr;olu E.m. ÃËJuo vtkabe m’ebtk
:gujt d{ef frJ rvLzthle frJ;tytult yt"thu yturjÂBvfLþk ‘øjturhVtRz¥ mvLþk
òuguÕþk. òufu, nfef; yu n;e fu rvLzth suJt mtrnðgfthtulu yturjÂBvfle gNtudt:t
JKoJJt btxu (ftrXgtJtze Xtftuhtu athKtulu ’hcthbtk htF;t yub) ‘ÃþhMf];¥ fhtgujt. yt
Ctzq;e JKoltu Ãþht yÇgtm rJlt «athbtk ytJe dgt. yult:e yuf Vtg’tu :gtu fu J;obtl
yturjÂBvf hb;tuðmJ FhuFh Wåa rmØtk;tu:e hbtJt jtøgtu... vK yuJt yt’Ntuo su sqle
ymje yturjÂBvfbtk n;t s lrn !
’wrlgtChlt fuxjtf bt:tVhuj mkNtu"ftuyu yt’; Bþsc ‘dzu Bþ’uo¥ Ftu’elu måatR ;thJe
Au. yturjÂBvf Vhe yult J;lbtk Au, ðgthu db;t a~btlt ftalt hkdu s ’wrlgt òuJtle (fw)
xuJ Mþ"hu yu vK yturjÂBvflt dtuÕz buzj suJe s rmrØ Au !
nJu yt dtuÕz buzjltu mtuluhe a¤ftx s fuxjtu C{tbf Au yu òKe jtu. E.m. ÃËJuo
776 :e E.m. 393 Mþ"e atjujt yturjÂBvfbtk btºt «:b rJsu;t s ònuh :;tu. ‘btºt ylu btºt
S;Jt¥lu s ægug btl;t ÍLËle d{eftu btxu ceò fu ºteò lkchLþk f~þkg bnðJ lntuðþk !
‘hlh yv¥lu ‘aeyh yv¥ fhJtlt mkMfth s lntu;t ! ylu rJsu;tytulu vK MþJKoak÷f lrn,
yturjJ Ô\ûtlt vtk’ztbtk:e clujtu ;ts vnuhtJJtbtk ytJ;tu ! (su J;obtl yturjÂBvfbtk
rmBctuj Yvu Auuu !) cm, CÔg;tltu a¤ftx ÃËhtu ! ‘rJsg fh;t Mv"to bntl Au¥ yuJt
‘lJt sbtltlt BËÕgtu¥ ftuR mtkC¤Jt vK ;igth lntuðþk. fthujtytu vh vÚ:hbthtu :;tu.
yublu Cuxmtudt’tulu c’ju mò b¤;e. ylu ytkFtu vntu¤e fhelu Jtkatu & yu sqlt
sbtltbtk vK S;Jt btxu jtkale jtja ÏþÕjuytb yvt;e !
«tael mbg ;tu «tbtrKf;t:e Ajf Ajf :;tu n;tu, yuÔþk btllthtytule òK Ft;h fu yu:uLmltu
furjgm... :umujeltu Gþvtujm suJt ’k;f:tbg rJsu;tytu rlKtogftu mt:u ‘murxkd¥lt òuhu
‘rfkd¥ :;t. vtu;tlt Ãþºt vturjztuhlu ‘humrjkd¥btk rJsge cltJJt btxu yurjmlt
ztubturlfmu yult nheVlt rv;tlu jtka ytve n;e. jtdu Au fu yt c"tltu ytðbt ctuzole
vheûttbtk gulful «fthu mk;tltult btfo J"thJt btkd;t ytgo øþsht;e Jtjeytubtk JMgtu
nNu ! yturjÂBvfbtk Au;hrvkze fh;t ÍzvtR slth Fujtze btxu d{ef ’uJ;t rÍGþmLþk
ftkmtLþk ÃË;¤wk cltJJtle mò :;e. E.m. ÃËJuo ceS m’elt yuf hb;tuðmJbtk ytJt 16
ÃË;¤tytu WCt fhtgujt ! fwM;ectòu nheVtu vtu;tlu vfze l Nfu btxu Nhehu ;uj
atu¤;t... ’tuzJehtu jtkct yk;hle ’tuzbtk ftuR l sqyu, yub Ntuxo fx ‘ftve¥ ju;t !
ytJe c"e ‘yLzhxucj¥ ;hfectuLþk fthK s yu nðþk fu yturjÂBvgtzbtk yturjÂBvf fkE
hb;db;lu «tuðmtnl btxu lrn, vK GþØlu W•tusl ytvJt btxu hbt;e ! Ntkr;lt ytuXtk ;¤u
Mv"tobtk he;mh hKmkd{tble ;igtheytu :;e.
jtukd sBv:e suJjel :{tu Mþ"ele hb;tultu ytrJCtoJ s jtune;hMgt mirlftulu GþØle
«ufrxm fhtJJt btxu :gujtu ! ‘vtL¢eNl¥ ltble «tael yturjÂBvf duEb (?)btk yuf s Jt;le
bltE n;e & mtbult Mv"ofle ytkFtu caftk Chelu ftZe juJtle ! R.m. ÃËJuo atu:e
m’ebtk ;tu atÕþ hb;u he;mhle jztE s Vtxe lef¤uje !
btxu s yturjÂBvflt «uûtftultu òKu bntmkd{tbbtk ltdrhftultu juJtg, yub ‘Ctud¥
juJt;tu ! ytÏþk Jt;tJhK s hKbu’tl suÔþk :E sðþk ! «uûtftu btxu MþrJ"tltu ;tu «§ s
lntu;tu. øþjtbe «:t ÃËhcnthbtk Fejuje, yuJt yu Gþdbtk yuf Jth yuf btrjfu vtu;tlt
øþjtblu mòYvu yturjÂBvf rlnt¤Jt btufjujtu ! ctdcdeatJt¤t W;tht yu JF;u vK ytsle
sub ‘JeytEve¥ytu btxu s hnu;t. yuÚjextu s mirlftule sub ;kçË ;tKelu cuXt ntug,
ðgtk ’qh ’qh:e ytJujt «uûtftultu CtJ ftuK ÃËAu ? ’qh ’qh:e ytJujt nòhtu «uûtftu
ytswctswlt bu’tltu fu Fu;htubtk "tbt ltF;t. ;tvbtk WCt WCt hb;tu òu;t, fthK fu
yturjÂBvflt Mxurzgbbtk cuXftu fu Atvhtk l hnu;t. l’eytuLþk vtKe Wlt¤tbtk MËftE
òg ;tu «uûtftu ‘rzntRz[uNl¥:e MJ"tb vntukae s;t. bu’tltule ytswctsw cuVtb fahtu
:;tu, ylu l’erflthtlu ònuh Ntiatjgbtk VuhJe lFt;t ! sule btÚþk Vtze ltFu yuJe ’wdO"
Jåau Fujtzeytu fh;c ’uFtz;t !
nJu jtdu Au fu ytgtuo Cth;btk d{embtk:e ytÔgt ntuJtle r:ghe mtae nNu !
yturjÂBvfbtk brnjt «uûtftu vh vK ytJtu s ‘ytgoðJ¥:e Cgtuo Cgtuo «r;ck" n;tu, ðgtk
Mºte Fujtzeytule Jt; s ~þk fhJe ? yuf Jth cÉhck" vtuNtfbtk yuf Mºtelu hb;btk Ctd
juJtle ‘øþM;tFe¥ fhe... vAe fgtu rlgb :gtu, òKtu Atu ?
.... fu Fujtzeytuyu mkÃËKovKu yltÔ\;, r’dkch yJM:tbtk Nhehu yturjJlt ;uj rmJtg
ceswk f~þk g "thK fgto rJlt s hbÔþk ! nt, sjmt fhJt btxu vh’uNbtk:e vK Mºteytu
ctujtJt;e ylu ‘Mxth¥ ytgtusftu / Fujtzeytule ;nult;btk ntsh hFt;e ! vtA¤:e vhKuje l
ntug yuJe Mºteytulu «uûtf ;hefu ntsh hnuJtle Aqx b¤uje ylu fuxjtf ‘bM;eFtuhtu¥yu
J¤e yturjÂBvfle mbtk;h rfNtuheytule ‘Jseol yturjÂBvf¥ vK NY fhuje, sultu nuðþ
hb;lu W•tusllu c’ju ykd«’Nolle W•tusltltu n;tu !
ytsu hb;db;btk ‘«tuVuNlj¥ (btºt hb;le ftubrNogj fbtKe - sub fu btuzurjkd) Wvh SJ;t
Fujtzeytule xeft :tg Au, ylu NtuF:e hb;t ‘yubuågtuh¥ Fujtzeytult JFtK :tg Au.
1912btk ;tu vuLxtjtul ;:t zuf:tjtulbtk S;lth Sb :tuvo ltblt hb;Jehlt MþJKoak÷ftu
Mxtufntub Ft;u AelJe juJtgujt ! fthK ? fthK fu, yulu cuLzctuj hbJtlt ’h yXJtrzgu 15
ztujh b¤;t n;t ! ÂM:r; ‘øjtucjtRÍuNl ytuV rcÍlum¥lt Gþdbtk ytsu c’jtE Au. vK DKt
jtuftu ‘ftuR J¤;h rJlt hbJtltu sqlt - sbtltltu ytlk’... ytntnt !¥ fnelu ytæþrlf yuÚjexmlu
JFtuze ftZu Au.
‘yuÚjex¥ yuxju s ‘su Rltb btxu Mv"to fhu Au ;u !¥ yturjÂBvflt rJsu;tytulu
ytgtusftu Cju buzj vK l ytvu, vK htòytu - WbhtJtu - btrjftu ;hV:e crûtm Wvhtk;
‘ytSJl bV; Ctusl¥ suJt Ftm jtC yvt;t. ’tZbtk ctujlthtytu ;tu fnu Au fu yt’NoJt’:e
ykògujt cuhl fwcr;olu mbtslt leajt Jdolt ©bSJeytu Ctd l jE Nfu... btxu
‘yubuågturhÍb¥Lþk ðË; ÎþmtzGþk nðþk !
ytJe s Jtgft JtM;rJf;tbtk vjxtE ntug ;tu yu Au cnw òKe;e buhu:tul hum ! yultu ;u
W’TCJ s rnkmf skdbtk:e :gujtu Au. R. m. ÃËJuo 490btk d{eftuyu vrNogltu (ytslt
Rhtleytu) lu nhtÔgt. yu rJsglt mbtath vntukatzJt Vi’eÃvrzm ltbltu ’tuzJeh jtkçþ
yk;h ftvelu ’tuzgtu... ylu bkrÍju vntuka;t s ‘ytlk’tu... ytvKu S;e dgt¥ lt vtufth mt:u
yuKu «tK Atuzgt. sule gt’btk ‘buhu:tul¥le NYyt; :E>
vK «tael yturjÂBvfbtk yt ‘buhu:tul¥ btºt vtka rfjtubexhle s hum n;e. ;tu vAe 42,195
bexhLþk ytsLþk ;tur;kd yk;h buhu:tullt rlgbbtk fuJe he;u ÎËMGþk ? ytb ;tu Jembe
m’elt «thkCu sw’t sw’t yk;hle buh:tul ’tuztguje, vK 1924le vurhm duBmbtk
1908btk jkzl Ft;u hbtguj yturjÂBvfLþk buhu:tul rzMxLm VtRlj :Gþk. fthK fu yu
hsJtze rJLzmh bnuj:e ÔntRx rmxe Mxurzgb JåauLþk yk;h nðþk !
ylu ytbeh Ftltu fu rcvtNt ctMþytu sult ytuJthKt juJt vntukae dgt yu yturjÂBvf
xtuao ! m’eytu vnujtle hb;tubtk yÂølltu brnbt n;tu... vK ’tuzelu bmtj «dxtJJtltu
ftuR mbthkC s lntu;tu ! yu ;tu btºt 68 J»to vnujt 1936le crjol duBm (sbole)btk
yuztuÕV rnxjhu NY fhtJuje «:t Au ! rnxjhle «uhKt (yt’uN yub Jtkatu !) :e ytÕ£uz
¢wv ltblt sbolu ytgoðJ:e hmcm;t ‘ltÍeJt’¥lt «ath btxu rJµ Ntkr; ylu Ctð\CtJlt «;ef
;hefu bNtj «dxtJJtLþk d;fzwk fGþO ! fuÔþk ySc ! yt s sboleyu btºt 3 J»to vAe rJµ
GþØ NY fGþO !
gt’ htFòu, J;obtl yturjÂBvflt ’c’ctlu W;the vtzJtltu yn´ Rht’tu l:e. vK mbsJt suÔþk
yu Au fu «arj; btLg;t:e rJYØ, btuzlo yturjÂBvfm Jæþ yt’No, Jæþ ÔgJÂM:;, Jæþ
miØtkr;f ylu Jæþ Fujr’jemCh Au ! Ãþht;l yturjÂBvfmu bntfrJytu ylu rVjMËVtulu
ytf»togt nNu... vK ÇË;ft¤ltu sgsgfth fhtu, ðgthu btºt a¤ftx:e ykòE l òJ - mtult-
rv•t¤ltu Cu’ vK fhtu !
rÍkd r:kd !
¾Jtux ytuV " Jef & ‘mV¤ yu :tg Au su rÍk’tr’je:e btuZt fh;tk btuxtu ftur¤gtu Chu
Au, ylu vAe dbu ;u he;u yu atJ;t NeFe òg Au¥ (btfo cluox, hezmo ztgsuMx,
ytudMx 2004)