10th Telugu Vachakam - TEL

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\T
‘Ó\+>±D $<ë´s¡Tú\÷!
✥ MTs¡+<äs÷ ¡ <Ûësêfi¯+>± #·<Tä e>∑\>±*. ‘Ó*dæq <ëì >∑T]+∫ kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*. MT≈£î #·<Tä e&É+, sêj·T&É+
sê≈£î+fÒ MT ñbÕ<Ûë´j·TTì kÕj·T+‘√ H˚sT¡ Ãø√yê*.
✥ MTs¡T H˚sT¡ Ãø√e\dæq n+XÊ\qT <äèwæ˝ º À ô|≥Tºø=ì MTø√düyT˚ ‘Ó\T>∑T|ü⁄düøÔ ±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. á |ü⁄düøÔ +£ ˝À MTs¡T
ø£<Hä êq X¯Á‘·Te⁄\ ≈£î‘·T≈Ô \£ qe©\ ✤ lyÓw’ eíü ⁄\ uÛøÑ ÔÏ ∫+<äT ^‘ê\‘√ kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\ >∑T]+∫ ˇø£ ù|J˝À Ç#êÃs¡T. $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡j Ô T˚ ´dü]øÏ M{Ïì MTs¡T #˚jT· >∑\>±*.
qT‘·]Ô +∫q ã˝Àqà‘·T˝Ô *Ò q uÛ÷Ñ $T ãdüeqï •e‘·‘Ô· « bÕs¡eX¯éTT˝Àq yê{Ïì #·<Tä yê*.
Ms¡T\≈£î ø±D≤∫sê ... ‘Ó\>±D ñÁs¡÷‘·\÷–+~sê ... ‘Ó\>±D ✥ Á|ü‹ bÕsƒ+ ¡ yÓTT<ä{À¢ u§eTà / ù|sê / dü+|òTü ≥q / |ü<´ä +... Ç˝≤ @<ÓH’ ê ñ+≥T+~. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&+É &ç.
BÛsT¡ \≈£î yÓTT>∑kÕ\sê! yÓ\T¢y’Ó bı+–+~sê! Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T #ÓbÕŒ*. Bìe\¢ MT≈£î bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ , H˚|<ü ´ä∏ +, Ç‹eè‘·+Ô >∑T]+∫ ns¡eú TÚ‘·T+~.
✥ ª$<ë´s¡T\ ú ≈£î dü÷#·q\Tμ nH˚ >∑&˝ç Àì dü÷#·q\T #·~$, ns¡+ú #˚dTü ø=ì |ü<ë\ nsêú\T ‘Ó\TdüTø√yê*.
✤ nã\ j·Tì <˚Xe¯ TTqT ø£ã[+|ü ‘·\|ü&qç ✤ ø£$‘·˝À $Áø±+‹ ø±Vü≤[ì |üP]+∫ ✥ ‘·s> ¡ ‹∑ >∑~˝À #·sÃ¡ \T »s¡T>∑T‘·Tqï|ü &ÉT, »≥Tº|qü T\T ìs¡«Væ≤düTqÔ ï|ü &ÉT MTs¡T bÕ˝§ZHê*. e÷{≤¢&Ü*. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚
|üss¡ êE\≈£î Åd\Ô” |ü≥TXÖs¡éTTqT p|æ ø£eTà ‘ÓqT>∑Tq ‘˚≥ø±yê´\T $s¡∫+#Ó Á|ü•ï+#ê*.
sê»´‘·+Á‘·eTT q&çô|sê ... ‘Ó\>±D bÕ\Tÿ]øÏ ÄHê&Ósê ... ‘Ó\>±D ✥ bÕsƒ+ ¡ ∫es¡˝À ªÇ$ #˚jT· +&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. M{Ïì MTs¡T kı+‘·+>± #˚j÷· *. Á|üXï¯ \≈£î MTπs
sêDÏ s¡TÁ<äeT<˚$sê! Á|ü>‹∑ u≤≥\T B¬sÃsê! Ä˝À∫+∫ kı+‘·+>± »yêãT\T sêj·÷*. m{Ïº |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ >¬ &’ TÉ ,¢ dü&º û yÓT{°]j·T˝Ÿ, Á|üXï¯ \ u≤´+≈£î\T yÓTT<ä˝q’…
yê{Ï˝À #·÷dæ sêj·Te<äT.› ˇø£yfi˚ ¯ n{≤¢ sêùdÔ bòÕsπ à{Ïyé (ìsêàD≤‘·àø£) eT÷˝≤´+ø£q+˝À MT≈£î e÷s¡Tÿ\T Çe«s¡T.
✤ ø£\ŒHêr‘·eTÚ ø£eT˙j·T •\ŒeTTqT ✤ uÛ≤cÕ e<Û÷ä qj·Tq u≤wüŒ‘·‹ qD–+|ü ✥ düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT m{≤¢ sêj·÷˝À ‘·s> ¡ ‹∑ >∑~˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*. MTs¡T ‘·s>¡ ‹∑
y˚sTT ø£+u≤\˝À yÓ\sTT+∫ $T+∫q~ sê»düe÷àq yÓs’ ê>∑éTTqT Á|üø{£ +Ï ∫ >∑~˝À sêdæ #·÷bÕ*. Bìô|q’ #·sÃ¡ »]–q ‘·sT¡ yê‘·H˚ MT H√≥T |ü⁄düøÔ ±\˝À sêj·÷*.
n&ÉT>∑&TÉ >∑T •˝≤Œ\‘√ ... ‘Ó\>±D ø£èwæ≈î£ &Ó’ J$+#Ósê ... ‘Ó\>±D ✥ bÕsƒ+ ¡ ˝Àì ÁbÕC…≈î£ |º qü T\T, düè»Hê‘·àø£‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \qT MTs¡T MT $TÁ‘·T\ düV‰ü j·T+‘√ #˚jT· e#·TÃ.
n+<ë\T $s¡õyÓTàsê! ªø£èwüøí $£ μ b˛‘·qïsê! M{Ïì m˝≤ #˚j÷· ˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√+&ç. M{Ïì #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· MTs¡T m˝≤ #˚XÊs¡T? @+
#˚XÊs¡T? @+ H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡T? yÓTT<ä˝q’… yê{Ï >∑T]+∫ MTπs kı+‘·+>± #Ó|Œü >∑\>±*.
✤ ≈£î\es¡í dü+ø°sí¡ ø£\Vü‰\ ì]®+∫ ✤ uÛ÷Ñ >∑s“¡ e¤ TTq ì<ÛTä \T bı+–bÕ¬s&ÉT q<äT\T ✥ nuÛ≤´kÕ\qT MTπs kı+‘·+>± #˚jT· +&ç. #˚jT· ˝Òì yê{Ï >∑T]+∫ e÷Á‘·yT˚ ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*.
uÀ~Ûd‘ü T· «ì <Ûsä à¡ uÀ<Ûqä \ H˚]Œ+~ X¯è+>±s¡ eq‘·‘T· \ ã+>±s¡eTT\ |ü+≥ ✥ nuÛ≤´kÕ\˝À Ç∫Ãq yê´ø£sD ¡ +XÊ\T MT≈£î ns¡+ú ø±e&ÜìøÏ yÓTT<ä≥ ñ<ëVü≤s¡D\T Ç#êÃs¡T. yê{Ï Ä<Ûës¡+>± MT≈£î
l–] #Ó‘’ ´· eTTàsê ... ‘Ó\>±D Hê ‘·*¢ ‘Ó\>±Dsê... yÓ\˝Òì ns¡ú+ nj˚T´˝≤ dü÷Á‘êìï Ç#êÃs¡T. ø±ã{Ïº ñ<ëVü≤s¡D\qT C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+∫ yê{Ïì $X‚¢wæ+∫ dü÷Á‘êìï
‘Ó\TdüTø√yê*.
#Ó‘’ q· éTTqT #êf…sê! q+<äH√<ë´qeTTàsê!
✥ ñ|üyê#·ø+ £ bÕsƒê\qT MTπs kı+‘·+>± #·<Tä yê*. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü*. #·]Ã+#ê*. $X‚w¢ +æ #ê*.
` sêyÓfifl¯ y˚+ø£≥ sêe÷sêe⁄ ✥ bÕsƒê\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ç‘·s¡ |ü⁄düø Ô ±\qT bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìøÏ b˛sTT n&ç– rdüTø=ì #·<Tä yê*.
✥ MTs¡T ‘·|Œü ìdü]>± ì|òTü +≥Te⁄qT ñ|üj÷ Ó –+#·Tø√e&É+ n\yê≥T #˚dTü ø√yê*. yêsêÔ|Áü ‹ø£\T, e÷´>∑Cq’… T¢, ø£<\ä∏ |ü⁄døÔü ±\T
(ø±]àø£, ø£s¸¡ ø,£ <ä[‘·, ã&ÉT>∑T ã\V”≤qesêZ\ dæ‹ú >∑‘T· \ HÓ]–q ø£$ sêyÓfifl¯ y˚+ø£≥sêe÷sêe⁄. KeTà+ õ˝≤¢ yÓTT<ä˝q’… $ #·<Tä e&É+ n\yê≥T #˚dTü ø√yê*.
✥ ø=ìï bÕsƒê\˝À Hê≥ø°øs £D¡ #˚jT· &É+, @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+ #˚jT· &É+, >π j·÷\qT sê>∑+‘√ bÕ&É&+É , n_Ûqj·T+,
eTT~>=+&É eT+&É\+ >√øÏH|˚ *ü ¢ Á>±eT+˝À 1924 »qe] 21q »ìà+#ê&ÉT. ù|<ä\ø√dü+ ø£˝≤ìï |ü≥Tº≈î£ ì HÓC’ ≤+ô|’
|ü<ë´\qT ø£+sƒd¡ +úü #˚jT· &É+ e+{Ï$ ñHêïsTT. M{Ïì MTs¡T ‘·|Œü ìdü]>± kÕ<Ûqä #˚j÷· *.
>∑fi+¯ $|æŒq BÛsT¡ &Üj·Tq. ô|<ä>› ± #·<Tä e⁄ø√˝Òøb£ ˛sTTHê ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ kÕ+>∑‘´· + qT+∫ n\e&çq C≤„q+‘√H˚ ÄX¯óø£$‘·«+
✥ MTs¡T ‘·|Œü ìdü]>± yê´kÕ\T, ˝ÒK\T, ìHê<ë\T, ø£s| ¡ Áü ‘·+, dü+uÛ≤wüD, b˛düsº T¡ ‘·j÷· Ø e+{Ï$ sêj·T>∑\>±*.
#ÓbÕŒ&ÉT. ìkÕ«s¡ú JeHêìøÏ ì\TyÓ‘T· Ô n<ä+› sêyÓfifl¯ . nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*. ‘√{Ïyê] düV‰ü j·T+‘√ #˚j÷· *.
✥ düè»Hê‘·àø£‘≈ · î£ dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT MTs¡T sêdæq ‘·sT¡ yê‘· ˇø£ |ü⁄düøÔ s£ ÷¡ |ü+˝À dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À
Á|ü<ä]Ù+#ê*.
dæ+–&ç ` 2
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (Á|ü<∏äeTuÛ≤wü)
|ü<√ ‘·s>¡ ‹
∑
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤], |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, Á<ä$&É $X¯«$<ë´\j·T+, ≈£î|üŒ+.
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
&Üˆˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ <äV≤ü >±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ.
&Üˆˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, dæ~∆ù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
<˚X|¯ ‹ü lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
düTes¡í $Hêj·Tø˘, &Üˆˆ qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶,
ø√`Ä]¶H≥
˚ sY, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T,
mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK,
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
∫Á‘ê\T, eTTK∫Á‘+· : ≈£Ls¬ fi¢̄ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ _. düT<Ûëø£sY
dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£, dü+#ê\≈£î\T,
sêh $<ä´, |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ä´, |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
$<äé\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° i
© Government of Telangana, Hyderabad
New Edition
First Published 2015
All rights reserved
No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
The copy right holder of this book is the Director of
School Education, Hyderabad, Telangana.
This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.
ii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

eTT+<äTe÷≥
2014 pHé 2e ‘˚Bq ‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“$¤ +∫+~. ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq dü+<äs“¡ +¤ >± eTq sêhÁ|üuTÑÛ ‘·«+
‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·qT ‘Ó*ù| $<Û+ä >± bÕsƒê\T ñ+&Ü\ì ìs¡sí TT+∫+~. Ç+<äTø√dü+ ø£e⁄\T, s¡#s· TT‘·\T,
uÛ≤cÕy˚‘·Ô\T, πøåÁ‘·kÕúsTT $wüj·Tì|ü⁄DT\‘√ ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+~. ø£$T{° düuÛÑT´\T Á|üdüTÔ‘·+ neT\T˝À ñqï ‘Ó\T>∑T
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT |ü]o*+∫ ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+, dü+düÿ è‹ Á|ü‹_+_+#˚˝≤ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~+#ês¡T. ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ ne>±Vü≤q @s¡Œ&É&ÜìøÏ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ø£e⁄\T, s¡#s· TT‘·\ bÕsƒê\qT ≈£L&Ü bı+<äT|ü]#ês¡T.
uÛ≤cÕyê#·ø±\ <ë«sê $<ë´]ú ‘·eT kÕúìø£ dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´ $X‚cÕ\qT, #ê]Á‘·ø£ yÓ’uÛÑyê\qT ‘Ó\TdüTø√>∑\>±*.
<ë+‘√bÕ≥T Ä˝À∫+#·&É+, $eTs¡ÙHê‘·àø£ $X‚¢wüD, düŒwüºyÓTÆq uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D kÕeTsêú´\T ô|+bı+~+#·Tø√>∑\>±*. ìs¡+‘·s¡+
kÕVæ≤‘·´|üsq¡ƒ + <ë«sê C≤„q|ü]~Ûì $düèÔ ‘·|sü #¡ T· ≈£î+≥÷ ñqï‘· e´øÏ‘Ô ê«ìï, $•wüº yÓK’ s¡T\qT dü+‘·]+#·Tø√yê*. BìøÏ nqT>∑TD+>±
á |ü<√‘·s¡>∑‹ Á|ü<∏äeTuÛ≤wü≈£î ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. Bì <ë«sê |æ\¢˝À¢ ne>±Vü≤q #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#˚
kÕeTsêú´\T, d”«j·Ts¡#H· ê X¯ø‘ÔÏ √bÕ≥T ‘Ó\+>±D≤ uÛ≤cÕ_Ûe÷q+, kÕe÷õø£ düŒèVü≤, e÷qe‘ê $\Te\T, e÷qe dü+ã+<Ûë\T,
‘ê´>∑>T∑ D+, ‘Ó\+>±D Ms¡T\ ÁbÕX¯d´Ôü + ‘Ó*ù| bÕsƒê´+XÊ\qT ÁbÕNq Ä<ÛTä ìø£, kÕVæ≤‘ê´\ qT+&ç m+|æø£ #˚XÊs¡T. ‘Ó\+>±D
|ü˝¢… Jeq∫Á‘·D, |üsêés¡D $\Te\T, ‘Ó\+>±D #ê]Á‘·ø£ ø£≥&º Ü\ yÓ•’ wü´º +, kÕ+düÿ è‹ø£ yÓu’ eÑÛ +, ‘Ó\+>±D°jT· T\ dü÷Œ¤]<Ô ëj·Tø£
kÕe÷õø£ùdyê <äèø£Œ<∏ä+, e÷qedü«uÛ≤e yÓ’∫Á‹, HÓ’‹ø£ $\Te\T, ‘Ó\+>±D Ä$sê“¤e uÛ≤y√<˚«>±\T, yÓTT<ä˝…’q Ç‹eè‘êÔ\
Ä<Ûës¡+>± bÕsƒê´+XÊ\qT m+|æø£ #˚XÊs¡T. bÕsƒê´+XÊ\T ÁbÕNq, Ä<ÛTä ìø£ |ü<´ä +, ø£<ë∏ ìø£, Ä‘·àø£<,ä∏ J$‘·#]· Á‘·, e#·qø£$‘·,
dü+bÕ<äøj ° T· yê´dü+, >∑»˝Ÿ, eTT+<äTe÷≥ yÓTT<ä˝q’… Á|üÁøÏjT· ˝À¢ ñHêïsTT. $kÕÔs¡ |üsH¡ƒ êì¬ø’ uÛ≤s¡rj·T Ç‹Vü‰düyTÓ qÆ sêe÷j·TD≤ìï
ñ|üyê#·ø£+>± ô|{≤ºs¡T. Ç~ uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹, $\Te\T ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ, Ç‹Vü‰kÕ\|ü≥¢ n_Ûs¡T∫ ø£*–+#·&ÜìøÏ
‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
Á|ü‹ bÕsƒ+¡ ˝À kÕeTsêú´\ kÕ<Ûqä ø£qT>∑TD+>± ªªÇ$ #˚j·T+&çμμ o]¸ø‘£ √ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ä˝À∫+#·&+É , düŒ+~+#·&+É ,
n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|Œü &É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚w¢ +æ #·&+É , $_Ûqï ø√D≤˝À¢ Ä˝À∫+#·&+É , düø±s¡D+>± $e]+#·&+É , nq«sTT+#·&+É ,
düè»Hê‘·àø£+>±, Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± e´ø°Ôø£]+#·&É+ M{Ï dü«uÛ≤e+. |æ\¢\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ |ü]~Ûì <ë{Ï H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ M\T>±
ÁbÕC…≈£îº|üqT\ e+{Ï$ #˚sêÃs¡T. Ç$ dü«j·T+ n<Ûä´j·THêìï, n<äq|ü⁄ |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT dü+Á|ü~+#·&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#˚˝≤
ñHêïsTT. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï ne>±Vü≤q #˚düTø√e&ÜìøÏ M\T>± nsêú\qT |ü<ä$C≤„q+ ù|s¡T‘√ |ü⁄düÔø£+ ∫es¡ #˚sêÃs¡T.
M{Ï˝À M\sTTq+‘· y˚Ts¡≈£î ‘Ó\+>±D˝À $ìjÓ÷–+#˚ |ü<äC≤˝≤ìï bı+<äT|ü]#ês¡T.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T k˛bÕqÁø£eT+ Á|üø±s¡+ bÕsƒêìï uÀ~Û+#·&ÜìøÏ M\T>± bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT neTsêÃs¡T. >∑<ä´, |ü<ä´
bÕsƒê\qT yπ̊s«s¡T>± Çe«≈£î+&Ü bÕsƒê\ dü«uÛ≤e+, ì&ç$ Ä<Ûës¡+>± es¡Tdü Áø£eT+˝À ñ+#ês¡T. yê´ø£sD ¡ dü÷Á‘ê\qT düT\uÛ+Ñ >±
Äø£[+|ü⁄ #˚dTü ≈£îH˚˝≤ ñ<ëVü≤s¡D\T bı+<äT|ü]#ês¡T. uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT\T bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· ìï H˚sT¡ >± uÀ~Û+#·≈î£ +&Ü bÕsƒê´+X¯+
eTT+<äTqï n+XÊ\‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ê*. ‘·sê«‘· bÕsƒê´+XÊìï #·sÃ¡ \T, Á|ü‹#·sÃ¡ \ <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. Ä˝À∫+|üCùÒ d
Á|üXï¯ \T n&É>±*. nuÛ≤´kÕ\ô|’ kÕ<Ûqä #˚sTT+#ê*. bÕsƒê´+X¯+˝Àì C≤rj·÷\T, |ü<ãä +<Ûë\T, eTTKýÓTqÆ dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\T,
dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫ ˝À‘Ó’q #·s¡Ã<ë«sê ne>±Vü≤q, $eTs¡ÙHê‘·àø£ <äèø£Œ<∏ëìï ô|+bı+~+#ê*. uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq˝À
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ ˇø£ düV‰ü j·Tø±] e÷Á‘·yT˚ . |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT, bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï ‘êqT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷
|æ\¢\T $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
‘Ó\+>±D sêh+˝À e∫Ãq ‘=*yê#·ø+£ Ç~. ø±ã{Ïº uÛ≤cÕ|üs+¡ >± ˝Ò<ë Ç‘·s¡ n+XÊ\ >∑T]+∫ $E„\T Ç#˚Ã dü\Vü‰\T,
dü÷#·q\qT mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. d”«ø£]+∫ ‘·>T∑ #·s´¡ \T #˚|&ü TÉ ‘·T+~. bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ s¡÷|üø\£ Œqø√dü+ m|üŒ{Ïø|£
ü &ÉT dü\Vü‰\T
dü÷#·q\T Ç∫Ã Áb˛‘·‡Væ≤+∫q ‘Ó\+>±D sêh ‘=* eTTKéT+Á‹ >ös¡e˙j·TT\T l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄ >±]øÏ, >ös¡e
$<ë´XÊU eT+Á‹ l ø£&çj·T+ lVü≤] >±]øÏ, $<ë´XÊK |üPs¡« eT+Á‹ l õ. »>∑BXŸ ¬s&ç¶ >±]øÏ, bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK ø±s¡´<ä]Ù
leT‹ s¡+Jyé ÄsY. Ä#ês¡´ >±]øÏ, bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK |üPs¡« dü+#ê\≈£î\T l myéT. »>∑BX¯«sY >±]øÏ, Á|üdüTÔ‘· dü+#ê\≈£î\T l
{Ï.∫s¡+Je⁄\T >±]øÏ, &Üˆˆ ¬ø.$.s¡eTD≤#ê], Á|üuÛÑT‘·« dü\Vü‰<ës¡T >±]øÏ Á|ü‘˚´ø£ <Ûäqýê<ë\T. á yê#·ø£ s¡÷|üø£\Œq˝À
bÕ˝§Zqï ø£$T{° düuÛÑT´\T, dü+bÕ<äø£eT+&É* düuÛÑT´\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ∫Á‘·ø±s¡T\≈£î <Ûäqýê<ë\T. á
yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫, kÕVæ≤‘ê´_Û˝≤wü, uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î <√Vü≤<ä|ü&ç ñ‘·ÔeT yÓ’Ks¡T\T ø£*Zq e´≈£îÔ\T>±
m<ä>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+.
‘˚~ : 31`01`2015 dü+#ê\≈£î\T
düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ä´, |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åDdü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° iii
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düMTø£å eT]j·TT n_Ûeè~∆ ø£$T{Ï düuÛÑT´\T
$X¯«$<ë´\j·T kÕúsTT
Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤], |üPs¡« ñ|ü≈î£ \|ü‹, Á<ä$&É $X¯«$<ë´\j·T+, ≈£î|üŒ+.
Ä#ês¡´ mHé. >√|æ, |üPs¡« ñ|ü≈î£ \|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdHü êï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
&Üˆˆ mdt. s¡|Tüò T, ndæôd+º {Ÿ Ábıô|dò sü ,Y ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é.
&Üˆˆ mHé. s¡»ì, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|‹ü , &Üˆˆ _. ÄsY. n+uÒ<ÿä sY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é.
&Üˆˆ õ. u≤\lìyêdü eT÷]Ô, ndæôd+º {Ÿ Ábıô|dò sü ,Y ‘Ó\T>∑T XÊK, ‘Ó\+>±D $X¯«$<ë´\j·T+, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
$<ëý˚‘\Ô· T, $wüjT· ì|ü⁄DT\T
&Üˆˆ #·Tø±ÿ sêeTj·T´, $<ëý˚‘,Ô· ôV≤’ <äsêu≤<é.
&Üˆˆ <äV≤ü >±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ëÛ Hê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ.
&Üˆˆ q+~ì dæ<ëÛ s¬ &ç,¶ $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈î£ &ÉT, Á|üuTÑÛ ‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, dæ~ù∆ |≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
&Üˆˆ q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈î£ &ÉT, mdt.ÄsY.ÄsY. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
&Üˆˆ düT+øÏs¬ &ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç,¶ $ÁXÊ+‘· Á|ü<ëÛ Hê#ês¡T´&ÉT, Á|üuTÑÛ ‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, #·+&É÷s¡T, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
&Üˆˆ eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç,¶ $ÁXÊ+‘· nk˛dæjT˚ {Ÿ Ábıô|dò sü ,Y ÄsY._.$.ÄsY.ÄsY. ø£fi≤XÊ\, ôV≤’ <äsêu≤<é.
y˚DT dü+ø√E, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈î£ &ÉT, Á|üuTÑÛ ‘·« eTVæ≤fi≤ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
dü+–XË{ºÏ lìyêdt, ndæôd+º {Ÿ Ábıô|dò sü ,Y Á|üuTÑÛ ‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, CÀ–ù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
<˚X|¯ ‹ü lìyêdt, Ä|òd” sü Y ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
&Üˆˆ mHé. ñù|+<äsY s¬ &ç,¶ dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK, ôV≤’ <äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄, Ábıô|dò sü ,Y mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV≤’ <äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
B|æø,£ ñ|üHê´dü≈î£ sê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV≤’ <äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H≥˚ sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV≤’ <äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
ø¬ .sêCÒ+<äsY s¬ &ç,¶ ø√`Ä]¶H≥˚ sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV≤’ <äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
‘·˝≤¢esaC \ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈î£ &ÉT, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£Då dü+dü,ú ìC≤e÷u≤<é.
πøåÁ‘· kÕúsTT
|ü˝s¢… ¢¡ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~]Z q>∑s,Y s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
y=C
sa\ X¯s‘ ¡ uY ≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|ò˝ü ŸeT+&ç, ôV≤’ <äsêu≤<é.
ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕsƒX¡ Ê\, s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., Væ≤e÷j·T‘Yq>∑s,Y dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV≤’ <äsêu≤<é.
|ü*¢ e÷<Û$ä , uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛeÑ Hé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒX¡ Ê\, p_¢V≤æ ˝Ÿ‡, ôV≤’ <äsêu≤<é.
iv ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ >∑T]+∫...
‘Ó\+>±D Á|ü»\ ñ<äéT#·]Á‘·˝À pHé 2, 2014q n<äT“¤‘y· TÓ qÆ $»j·T+ #˚≈L£ ]+~. mH√ï <äXÊu≤›\T>± Á|ü‘´˚ ø£
‘Ó\+>±D sêhkÕ<Ûqä ≈£î b˛sê≥+ #˚d÷ü Ô m+<äs√ Á|üC≤jÓ÷<ÛTä \qT ‘ê´>∑+ #˚dqæ ‘Ó\+>±D ‘·*¢ ÄX¯jT· + HÓsy¡ ]˚ +~.
‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“$¤ +∫+~. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À ‘Ó\+>±D Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü\Ts¡ø±\ X¯óuÛ|Ñ ]ü D≤e÷\≈£î lø±s¡+ #·T{Ï+º ~.
n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±H˚ ø=‘·Ô bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\qT s¡÷bı+~+#ê\ì dü+ø£*Œ+∫+~. Hê\T>∑T>√&É\ eT<Û´ä Á|ü‹ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À
πs|ü{Ï ø=‘·Ô‘·s¡+ ìsêàD+ ne⁄‘·T+~. Ä ìsêàD+˝À ø=‘·Ô bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ q÷‘·q ñ‘˚ÔC≤ìï n+~dü÷Ô kÕ+düÿ è‹ø£
|ü⁄qs¡TJ®eHêìøÏ <ës¡T\T y˚dTü +Ô ~. n˝≤+{Ï C≤„q |ü]D≤eT $ø±dü+. #Ó‘’ q· ´dü÷Œ¤]Ô ø√dü+ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ s¡÷|üø\£ Œq
ø£$T{° XÊj·TX¯≈î£ ˝Ô ≤ ø£èwæ#d˚ +æ ~.
ñeTà&ç ‘Ó\T>∑Tsêh+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ uÛ≤wü, kÕVæ≤‘·´, $<ë´s¡+>±\˝À nH˚ø£ $eø£\å ≈£î >∑Ts¡sTT+~. Ä~Û|‘ü ´· esêZ\T
nH˚ø£ s¡÷bÕ\˝À ‘Ó\+>±D n_Ûeè~∆øÏ nes√<Ûë\qT ø£*Œ+#êsTT. M≥ìï+{Ïì <äX\¯ yêØ>± n~Û>$∑ T+#˚ Á|üjT· ‘·ï+˝À á
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ bÕÁ‘·qT b˛wækÕÔjT· ì y˚TeTT qeTTà‘·THêï+. eTTK´+>± eTq<Óq’ #·]Á‘·qT #·<Tä e⁄ø√e&É+
e\q eTq Wqï‘·´+, kÕú˙j·TeT÷˝≤´\T m+‘· >=|üŒy√ ns¡eú Te⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D eTVü≤˙j·TT\T, ‘Ó\+>±D kÕ+düÿ è‹ø£
yÓu’ yÑÛ ê\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+ e\q eTq Ä‘·à$XÊ«dü+ ~«>∑TD°øè£ ‘·+ ne⁄‘·T+~. #·]Á‘·˝À <ë–q $\TyÓq’ dü‘ê´\T
˝Àø±ìøÏ yÓ\&¢ eÉ ⁄‘·÷ $düàj·÷ìøÏ >∑T]#˚kÕÔsTT. ‘Ó\+>±D Á|ü»\T ø£<qä s¡+>∑+˝ÀH˚ ø±<äT ø£eqs¡+>∑+˝ÀqT n<äT“¤‘y· TÓ qÆ
düè»qX¯øÔÏ >∑\yês¡ì á ø=‘·bÔ Õsƒê\T ìs¡÷|ækÕÔsTT. $q÷‘·ï n_Ûe´øÏ‘Ô √, edüT$Ô düÔ è‹‘√, Á|üÁøÏj÷· yÓ$’ <Û´ä +‘√ ‘Ó\+>±D
kÕVæ≤rø±s¡T\ Á|ü‹uÛqÑ T ÄkÕ«~+#·T<ë+. ø=‘·Ô kÕVæ≤‘·´‘·sêìøÏ á bÕsƒê\T dü÷Œ¤]>Ô ± ì\ã&ÉT‘êj·Tì Äø±+øÏdå Tü HÔ êï+.
uÛ≤cÕ|üsy¡ TÓ qÆ $eø£,å Ä~Û|‘ü ê´ìï ‘=\–+#·T≈£î+≥÷ ‘Ó\+>±D uÛ≤cÕ kÂ+<äsê´ìï, j·÷dü\ |ü]eTfi≤ìï á ø=‘·Ô yê#·ø+£ ˝À
dü+<äs√“¤∫‘·+>∑ |ü]#·jT· + #˚dTü ≈£î+≥THêï+. ø±\Áø£e÷qTkÕs¡+>± eTq<Óq’ ‘Ó\+>±D uÛ≤cÕÁ|üj÷Ó >±\qT, kÂ+<äsê´‘·àø£‘q· T
dü+|üPs¡+í >± ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£î+<ë+. Ä ~X¯>± Ç~ ˇø£ Hê+Byê#·ø+£ >± d”«ø£]<ë›+. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D˝À $ìjÓ÷–düTqÔ ï
ÁøÏj÷· |ü<ë\ $wüjT· +˝À @ø±_ÛÁbÕj·T+ #√≥T#˚dTü ø√q+<äTq Á|üdTü ‘Ô +· •wüº eéVü‰]ø£ uÛ≤wüqT $ìjÓ÷–+#·&+É »]–+~.
á bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ e÷s¡TŒ yÓqø£ #ê]Á‘ê‘·àø£ ø±s¡D≤\T ñHêïsTT. |òTü qyÓTqÆ yês¡d‘ü «· dü+|ü<>ä \∑ ÁbÕ+‘·+˝À $_Ûqï
ñ<äé÷\T, ø√{≤¢~ Á|ü»\ uÛ≤y√<˚«>±\T, $_ÛqïesêZ\T, dü+düÿ è‘·T\ Äø±+ø£\å T eTq\qT eTq+ |ü⁄q]ï]à+#·Tø√yê\qï
ÄX¯jT· +, ñqï‘·yTÓ qÆ $<ë´\øå±´\T á bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ yÓqTø£ ø£<˝ä ≤&ÉT‘·THêïj·TH˚ dü‘ê´ìï $düà]+#·˝+Ò . ˇø£ eT+∫|ü⁄düøÔ +£
eTìwæì m+‘·>± Á|üu≤Û $‘·+ #˚dTü +Ô <√ eTq≈£î ‘Ó\TdüT. n<˚ $<Û+ä >± $_ÛqïyÓTqÆ Ç‹eè‘êÔ\T, |ü\Ts¡ø±\ Á|üÁøÏjT· \‘√
ì+&çq uÛ≤cÕyê#·ø+£ ˇø£ ‘·sêìï >±&Û+É >± Á|üu≤Û $‘·+ #˚dTü +Ô ~. á bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ $\TyÓq’ ‘ê‹Ô «ø£ uÛ÷Ñ $Tø£‘√ edüT+Ô ~.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T Ä ‘ê‹Ô «ø£d÷ü Œ¤]ìÔ ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£î+{≤s¡ì Ä•düTHÔ êï+. Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ $düà è‹øÏ >∑Ts¬ q’ ‘Ó\+>±D
kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£ $X‚cÕ\‘√bÕ≥T ns¡T<Óq’ ‘Ó\+>±D Á>∑+<∏ë\qT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· >∑\s¡ì ø√s¡T≈£î+≥THêï+. Ä
n<Û´ä j·Tq yÓ\T>∑T*ï $<ë´s¡T\ú J$‘ê˝À¢ ì+|üe\dæq >∑Ts¡T‘·sy¡ TÓ qÆ u≤<Û´ä ‘· eTq<˚. Ä #ê]Á‘·ød£ Œü èVü≤‘√ eTq+ ‘·s>¡ ‹∑ >∑<Tä ˝À¢
J$+∫q|ü&˚ ‘Ó\+>±D˝À bÕsƒX¡ Ê\ $<ä´ Ä•+∫q \øå±´ìï #˚sT¡ ≈£î+≥T+~. qe‘Ó\+>±D ìsêàD≤ìøÏ |ü⁄Hê~>± ì\TdüT+Ô ~.
n<˚ eTq ‘Ó\+>±D ‘·*ø¢ Ï Ç#˚Ã neT÷\ýÓTqÆ ª>∑Ts¡Tμ<äøD åÏ !
‘˚~ : 31`01`2015 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ n_Ûeè~∆ ø£$T{Ï,

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D sêh+, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° v

ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
♦ ñbÕ<Ûë´j·TT\ |üìuÛ≤sêìï, |üì~Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì Ä#·s¡D≈£î M\T>± bÕsƒê´+XÊ\ dü+K´qT ‘·–Z+∫
s¡÷bı+~+∫q yê#·ø+£ Ç~. ˇø£ HÓ\˝Àì |üì~Hê\qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì e÷düyêØ>± bÕsƒê\qT øπ {≤sTT+#ês¡T.
♦ ªªeTT+<äTe÷≥, bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´μμ\qT ‘·|Œü ìdü]>± #·<yä ê*. ªª$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·qμμ\qT
eTT+<äT>± MTs¡T #·<eä +&ç. yê{Ïì MT |æ\\¢ ‘√ #·~$+#·+&ç. yê]øÏ n$ ns¡yú TÓ HÆ êjÓ÷ ˝Ò<√ |ü]o*+#·+&ç.
♦ á yê#·ø±ìï 180 ø±˝≤+XÊ\qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T. M{Ï˝À 168 ø±˝≤+XÊ\T bÕsƒê´+XÊ\
uÀ<Ûqä ≈£î, $T>∑‘ê ø±˝≤+XÊ\qT ñ|üyê#·ø+£ ˝Àì n+XÊ\qT #·]Ã+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ ñ|üyê#·ø±ìï |æ\\¢ ‘√ ‘·|Œü ø£ #·~$+#ê*. eTTU≤´+XÊ\ô|q’ e÷{≤¢&+ç #ê*. |üsH¡ƒ êe>±Vü≤q≈£î dü+ã+~Û+∫q
nuÛ≤´kÕ\qT s¡÷bı+~+∫ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ dü>≥ ∑ Tq ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 14 ø±˝≤+XÊ\T nedüse¡ Te⁄‘êsTT.
♦ M{Ï˝À ªª#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç, H˚|<ü ´ä∏ + / ñ<˚X› +¯ , ø£$|ü]#·jT· +, $<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q˝À¢μμ Ç∫Ãq ns¡dú +ü Á>∑V≤ü D
ø£è‘ê´\≈£î ø£*|æ s¬ +&ÉT ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒê´+X¯ $wüjT· +ô|’ #·]Ã+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüjT· + ì&ç$ì ã{Ïº s¬ +&ÉT qT+&ç Hê\T>∑T
ø±˝≤+XÊ\ es¡≈î£ øπ {≤sTT+#·Tø√yê*. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± bÕsƒêìï $uÛõÑ +∫ s√eTHé n+¬ø˝À¢ dü÷∫+#ês¡T.
♦ ªªÇ$#˚j·T+&çμμ˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\≈£î $T>∑‘ê 7 ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#ê*. ªªne>±Vü≤q`Á|ü‹düŒ+<äqμμ
nuÛ≤´kÕ\≈£î 2 ø±˝≤+XÊ\T, ªªe´ø°øÔ s£ D ¡ `düè»Hê‘·àø£‘μ· μ≈£î 3 ø±˝≤+XÊ\T, uÛ≤cÕ+XÊ\˝À Ç∫Ãq ªª|ü<Cä ≤\+,
yê´ø£s¡D≤+XÊμμ\≈£î ø£*|æ 2 ø±˝≤+XÊ\T, ªªÁbÕ»≈£îº|üìμμì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·]Ã+#·&ÜìøÏ 1 ø±˝≤+XÊìï
øπ {≤sTT+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒ+¡ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À Ç∫Ãq ªª#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&çμμ nH˚ n+XÊ\T ñqTàFø£sD¡ ≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
M{Ïì |üP]Ô ‘·s>¡ ‹∑ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ bÕsƒê´+X¯+ ñ<˚X› +¯ / H˚|<ü ´ä∏ +, bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ $esê\T, ø£$|ü]#·jT· +˝Àì n+XÊ\qT |æ\\¢ ‘√ #·~$+∫ #·]Ã+#ê*.
♦ ªª$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\Tμμ˝Àì ns¡ú dü+Á>∑V≤ü D ø£è‘ê´\qT e´øÏ>Ô ‘∑ · ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·s>¡ ‹∑
>∑~˝À ‘·|Œü ìdü]>± ì|òTü +≥Te⁄\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.
♦ bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüjT· + |ü≥¢ |æ\\¢ ≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ #·sêÃ|ü<‹∆ä , Á|üXÀï‘·sÔ ¡ |ü<‹∆ä , ø£<ë∏ ø£<qä∏ +, Á|ü<sä Ù¡ Hê
|ü<ä∆‹, Hê≥ø°ø£s¡D e+{Ï |ü<ä∆‘·T\qT Äj·÷ bÕsƒê\ dü«uÛ≤yêìï ã{Ïº ñ|üjÓ÷–+#ê*. bÕsƒ¡+ eT<Ûä´˝À
ªÄ˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ >∑&˝ç À Á|üXï¯ \THêïsTT. M{Ïì bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#˚ düeTj·T+˝À n&É>±*. Ä˝À∫+∫
»yêãT\T #Ó|Œü eTHê*.
♦ bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#·&eÉ T+fÒ $wüj÷· ìï $e]+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. <ë+{À¢ì $\Te\qT, ø£$ Vü≤è<äj÷· ìï, n+‘·sêsêúìï
|æ\\¢ T ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä˝À∫+|üCùÒ d Á|üXï¯ \T n&É>±*. |ü<ãä +<Ûë\T, C≤rj·÷\T,
Ä˝À#·Hê‘·àø£, dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\|ü≥¢ #·sÃ¡ <ë«sê, Á|ü•ï+#·&+É <ë«sê |æ\˝¢ Ò ne>±Vü≤q bı+<˚≥≥T¢ #˚j÷· *.
|æ\\¢ n_ÛÁbÕj·÷\qT #Ó|Œæ +#·&+É , düeTø±©q n+XÊ\‘√ nq«sTT+#·&+É , ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚w¢ +æ #·&+É e+{Ï$ »s¡>∑ ±*.
♦ ªªÇ$#˚jT· +&çμμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T |æ\\¢ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚•› +∫q$. M{Ïì |æ\˝¢ Ò kı+‘·+>±
sêùd≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ >¬ fi’ ó¯ fl, dü&º û yÓT{°]j·Tfi¯ófl, Á|üXï¯ \ u≤´+≈£î\T e+{Ï$ #·÷dæsêj·T&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·≈L£ &É<Tä . m+<äTø£+fÒ |üØø£\å ˝À
Á|üXï¯ \T ñqï$ ñqï≥T¢>±H˚ sêe⁄. bÕsƒ+¡ ˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT kı+‘·+>± sêj·T>∑*–q |æ\\¢ T e÷Á‘·yT˚ M{ÏøÏ düe÷<ÛëHê\T
sêj·T>∑\TZ‘ês¡T. ø±ã{Ïº j·÷+Á‹ø£+>± bÕsƒê\T |üP]Ô#d˚ æ dæ\ãdt |üPs¡sÔ TTq≥T¢>± uÛ≤$+#·sê<äT. kÕeTsêú´\T kÕ~Û+#˚≥≥T¢
#·÷&Ü*.
♦ ªªne>±Vü≤q`Á|ü‹düŒ+<äqμμ nuÛ≤´dü+˝À Ç∫Ãq ªª$q&É+è÷{≤¢&≥É +μμ≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \qT |üP]Ô ‘·s>¡ ‹∑
ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. ªª#·<Tä e&É+`ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜμμìøÏ ñ<˚•› +∫q nuÛ≤´kÕ\qT e´øÏ>Ô ‘∑ · ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
bÕsƒ+¡ #·~$ »yêãT sêj·÷*‡q Á|üXï¯ \qT Ç+{Ï|ìü >± Çyê«*.
♦ ªªe´ø°øÔ s£ D¡ `düè»Hê‘·àø£‘μ· μ nuÛ≤´dü+˝Àì Á|üXï¯ \T d”«j·Ts¡#q· , düè»Hê‘·àø£‘,· Á|üX+¯ dü kÕeTsêú´\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
M{Ï˝À \|òTü T düe÷<Ûëq Á|üXï¯ \qT bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#˚≥|ü&˚ Ç+{Ï|ìü >± Çyê«*. yê´düs÷¡ |ü düe÷<Ûëq Á|üXï¯ \≈£î
»yêãT\T sêj·T&ÜìøÏ |üP]Ô ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À #·sÃ¡ ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä ‘·sê«‘· e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± sêsTT+#ê*. yê{Ïì
#·~$+#ê*. |æ\\¢ T sêdæq n+XÊ\qT uÛ≤yê‘·àø£+>± yêø±´\T, |ü<ë\T, nø£så <¡ √cÕ\|üs+¡ >± dü]#˚j÷· *.
vi ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
♦ düè»Hê‘·àø£‘/· Á|üX+¯ dü≈î£ dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \≈£î |æ\\¢ T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D*∫Ã ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. »≥¢˝À sêj·TeTHê*. M{Ïì Á|ü<]ä Ù+|üCdÒ æ #·sÃ¡ <ë«sê dü]~<ë›*. Ä ‘·sT¡ yê‘· M{Ïì e´øÏ>Ô ‘∑ +· >±
sêj·TeTHê*.
♦ ÁbÕC…≈î£ º |üqT\qT ≈£L&Ü Ç<˚$<Û+ä >± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ bÕsƒ+¡ |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ ªª#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&çμμ nH˚ ñqTàFø£sD¡ n+X¯+‘√ yÓTT<ä\Tø=ì bÕsƒ+¡ ˝À
∫es¡ Ç∫Ãq dü÷øÏeÔ s¡≈î£ nìï n+XÊ\qT Á|üD≤[ø±ã<ä+∆ >± ìs¡«Væ≤+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É . Ç+<äTø£qT>∑TD+>±
ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·j÷· s¡Tø±yê*.
♦ Ç+<äTø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê]¸ø,£ bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
♦ yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£˝À øÏ+~ n+XÊ\T+{≤sTT.
1) ‘·s>¡ ‹∑ 2) $wüjT· + 3) nedüsy¡ TÓ qÆ ø±˝≤+XÊ\ dü+K´
4) $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡j Ô T˚ ´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
5) e÷düyêØ>± bÕsƒê\ $uÛ»Ñ q
e÷dü+ nedüs¡yÓTÆq ìs¡«Væ≤+#ê*‡q
uÀ~Û+#˚ bÕsƒ+¡ nedüsy¡ TÓ qÆ ø±˝≤+XÊ\T
ù|s¡T eqs¡T\T / kÕeTÁ– ø±s¡´Áø£e÷\T, dæ.dæ.Ç.
6) ñbÕ<Ûë´j·TTì Á|ü‹düŒ+<äq\T 7) Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T dü÷#·q\T

♦ ˇø£ bÕsƒêìï <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Û+ä >± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
1) bÕsƒ+¡ ù|s¡T 2) nedüsy¡ TÓ qÆ ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ+¡ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛ»Ñ q
ø±˝≤+X¯+ dü+K´ uÀ<ÛHä ê+X¯+ uÀ<Ûqä eP´Vü≤+ kÕeTÁ– eT÷˝≤´+ø£q+
5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j÷· Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£sD ¡ 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

♦ Á|ü‹ø±˝≤+X¯+˝À uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT øÏ+~ k˛bÕHê\ Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#ê*. n$`
I. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£sD ¡ , o]¸ø± Á|üø≥ £ q, ñ<˚X› +¯ , ø£$|ü]#·jT· + ˝Ò<ë |ü\ø£]+|ü⁄, |ü⁄qX¯Ãs¡D.
II. bÕsƒê´+X¯uÀ<Ûq ä #·sÃ¡ ` ne>±Vü≤q : $<ë´s¡T\ú Á|üø±X¯ |üsq¡ƒ +, ñbÕ<Ûë´j·TT\ Ä<äsÙ¡ |üsq¡ƒ +, eTÚq|üsq¡ƒ +,
ns¡dú +ü Á>∑V≤ü D+, bÕsƒê´+X¯ $wüjT· +ô|’ #·sÃ¡ ` ne>±Vü≤q, kÕeTsêú´\ kÕ<Ûqä .
III. kÕeTsêú´\ kÕ<Ûq ä ø√dü+ ªÇ$ #˚jT· +&çμ ˝À nuÛ≤´kÕ\T #˚sTT+#ê*.
♦ ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+˝À uÛ≤>∑+>± p˝…,’ Ä>∑dTü ,º qe+ãsY, |òÁæ ãe] e÷kÕ˝À¢ ìsêàD≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£q+˝À
|ü⁄düøÔ £ düMTø£,å sê‘· n+XÊ\T, ÁbÕC…≈î£ |º qü T\T, \|òTü T|üØø£å Ä<Ûës¡+>± |æ\\¢ Á|ü>‹∑ ì n+#·Hêy˚dæ qyÓ÷<äT #˚jT· e\dæq
ñ+≥T+~.
♦ ôdô|+º ãsY / nø√ºãsY, &çôd+ãsY / »qe] e÷kÕ˝À¢ ìs¡«Væ≤+#˚ dü+Á>∑V≤ü D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hêìï kÕeTsêú´\ Ä<Ûës¡+>±
s¡÷bı+~+∫q Á|üXï¯ |üÁ‘ê\T ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø=ì ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· sê<äT. bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï, n+‘·sê®˝≤ìï (Ç+≥¬sï{Ÿ), y˚T>∑CH’… \é T,
yêsêÔ|Áü ‹ø£\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ e+{Ï$ ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À |æ\\¢ T ùd«#·Ã>¤ ± e÷{≤¢&&É +É , Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
♦ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ ì|òTü +≥Te⁄\T, ø£e⁄\ J$‘·#]· Á‘·\T, <äèX¯´ÁX¯eD
kÕeTÁ– e+{Ï$ düeT≈£Ls¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒX¡ Ê\˝À uÛ≤cÕ_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä|&ü ˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÛ≤cÕy˚Tfi≤\T, uÛ≤c˛‘·‡yê\T, u≤\ø£$düyT˚ àfi¯Hê\T, eø£Ô è‘·«,
yê´düs#¡ q· b˛{°\T, yê]¸ø√‘·‡yê\T e+{Ï$ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ |æ\\¢ T sêdæq düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À Á|ü<]ä Ù+#ê*.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° vii
C≤rj·T ^‘·+
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û≥· Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s+¡ , e+<˚e÷‘·s+¡ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|ò˝ü ≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
düd´ü XÊéT˝≤+ e÷‘·s+¡ — e+<˚e÷‘·s+¡ $+<Û´ä Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
X¯óÁuÛCÑ À´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\¤ »\~Û ‘·s+¡ >± !
|ò⁄ü \¢≈î£ düT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛHÑ êy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s+¡ e+<˚e÷‘·s+¡ . >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
»q>∑D eT+>∑fi<¯ ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
Á|ü‹»„
- ô|&’ eç TÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ Hê e÷‘·èuÛ÷Ñ $T.
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs÷¡ Hê düV≤ü À<äsT¡ \T.
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTHÔ êïqT.
düTdü+|üqïyÓTqÆ , ãVüQ$<Ûyä TÓ qÆ Hê <˚X¯ yês¡d‘ü «· dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s«¡ ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs«¡ <ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*<¢ +ä Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä\› +<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.
»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äjT· ‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X+¯ |ü{,¢ Hê Á|ü»\|ü{,¢ ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚dTü HÔ êïqT.
yê] ÁX‚j÷Ó _Ûeè<äT˝∆ Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.
viii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H≥˚ sY, |ü˝s¢… ¢¡ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. ‘Ó\+>±D, ôV≤’ <äsêu≤<é. õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
|ü*¢ e÷<Û$ä , uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, y=C

sa\ X¯s‘
¡ Y u≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛeÑ Hé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒX¡ Ê\, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|ò˝ü ŸeT+&ç, ôV≤’ <äsêu≤<é.
p_¢V≤æ ˝Ÿ‡, ôV≤’ <äsêu≤<é.
<Û÷ä [bÕfi¯ n#·T´‘·sêeTj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),
‘·˝≤¢esa
C \ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈î£ &ÉT,
õ.|ü.ñ.bÕ., eTsê´\, q˝§Z+&É õ˝≤¢.
õ˝≤¢ $<ë´ •ø£D
å dü+dü,ú ìC≤e÷u≤<é.
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
q+~ lìyêdt, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), Á|ü.ñ.bÕsƒX¡ Ê\, Væ≤e÷j·T‘Y q>∑s,Y
Á|ü.ñ.bÕ., düTuÛ≤wtq>∑s,Y ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢. dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV≤’ <äsêu≤<é.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~]Z q>∑s,Y s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
yÓT+>∑es¡+ |üeHé≈î£ e÷sY, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),
ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., n+u≤Øù|≥, <√eTø=+&É,
õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
&Üˆˆ Ä≈£îq÷s¡T $<ë´<˚$, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), ø=+&ÉT »Hês¡H› ,é mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

õ.|ü.ñ.bÕ., Hêsêj·TD–], es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢. õ.|ü.ôd.bÕ., eT+∫sê´\, n~˝≤u≤<é õ˝≤¢.
&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çCì’… +>¥ : Á|‹ü eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° ix

á bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£+ <ë«sê $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\T
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
♦ bÕsƒê\ <ë«sê ø£*–q nqTuÛ÷Ñ ‘·T\qT $e]+#·>\∑ >±*.
♦ @<ÓH’ ê $wüj÷· ìï ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D\‘√ düeT]úd÷ü Ô e÷{≤¢&>É \∑ >±*.
♦ |ü<ë´\qT uÛ≤ek˛Œ¤sø¡ +£ >± #·<Tä e>∑\>±*, Á|ü‹|ü<ësêú\T sêj·T>∑\>±*.
♦ $$<Ûä $wüj÷· \ >∑T]+∫ e÷{≤¢&{É ≤ìøÏ #·sÃ¡ ˝À¢ bÕ˝§Zq>∑\>±*.
♦ $wüjT· + Ä<Ûës¡+>± |ü{øºÏ \£ qT |üP]+#·>\∑ >±*.
♦ ‘·q nqTuÛyÑ ê\qT+&ç q∫Ãq / q#·Ãì n+XÊ\ >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü>\∑ >±*.
♦ Ç∫Ãq ø£$‘ê|ü+≈£î\Ô T / |ü<ë´˝À¢qT #·~$ n+‘·sêsêúìï sêj·T>∑\>±*.
♦ $$<Ûä $wüj÷· \ / n+XÊ\ eT<Û´ä ñqï b˛*ø£\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ e÷{≤¢&>É \∑ >±*.
♦ bÕsƒê˝À¢ì eTTKúÛ≤>±\qT / Ç∫Ãq |ü+≈£î\Ô qT / |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>\∑ >±*.
♦ o]¸ø\£ qT ô|≥º>\∑ >±*.
♦ Ç∫Ãq n+X¯+ Ä<Ûës¡+>± ñ|üHê´kÕìï Çe«>∑\>±*.
♦ bÕsƒê´+XÊ\˝Àì ø°\ø±+XÊ\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T>∑\>±*.
♦ |ü]∫‘·, n|ü]∫‘· >∑<ë´\qT / |ü<ë´\qT #·~$ Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T, düe÷<ÛëHê\qT >∑T]Ô+#·&+É , Á|üXï¯ \T
‘·j÷· s¡T#˚jT· &É+, ø°\ø±+X¯|<ü ë\qT >∑T]Ô+#·&+É ˝≤+{Ï$ #˚jT· >∑\>±*.
II. e´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘·
♦ Ç∫Ãq n+XÊìï düs¬ q’ ø±s¡D≤\‘√ düeT]úd÷ü Ô ˝Ò<ë $uÛ~Ò dü÷Ô sêj·T>∑\>±*.
♦ bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\>±*.
♦ ø£$ / s¡#s· TT‘·\ uÛ≤eq\qT, s¡#H· êXË*’ ì $e]+#·>\∑ >±*. n_Ûq+~dü÷Ô sêj·T>∑\>±*.
♦ bÕsƒê´+XÊ\˝Àì bÕÁ‘·\ Ä+‘·sê´\qT, dü«uÛ≤yê\qT $e]dü÷Ô sêj·T>∑\>±*.
♦ bÕsƒê\ <ë«sê ‘êqT Á>∑V≤æ +∫q n+XÊ\qT $e]+#·>\∑ >±*.
♦ $wüj÷· ìï $X‚w¢ dæ ÷ü Ô / $eT]Ùdü÷Ô sêj·T>∑\>±*.
♦ Ç∫Ãq n+X¯+ô|’ ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\qT $e]dü÷Ô sêj·T>∑\>±*.
♦ Ä‘·àø£<,ä∏ yê´dü+, ˝ÒK, ìHê<ë\T, dü÷≈£î\Ô T, e#·qø£$‘·, ø£s|¡ Áü ‘·+, n_Ûq+<äq yê´dü+, dü+bÕ<äøj ° T· yê´dü+
Á|üÁøÏjT· \T sêj·T>∑\>±*.
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
♦ Ç∫Ãq |ü<ë\ <ë«sê kı+‘·yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.
♦ |ü<ë\≈£î nsêú\T, HêHêsêú\T, |üsê´j·T|ü<ë\T, e⁄´‘·Œ‘·´Ô sêú\T sêj·T>∑\>±*.
♦ Á|üøè£ ‘·T\≈£î $ø£è‘·T\T, $ø£è‘·T\≈£î Á|üøè£ ‘·T\T sêj·T>∑\>±*.
♦ dü+•¢w,ºü dü+j·TTø£,Ô ø£s] Ô¡ , ø£sà¡ DÏ, Á|ü‘´· ø£,å |üs√ø£å yêø±´\qT sêj·T>∑\>±*, e÷s¡TŒ\T #˚jT· >∑\>±*.
♦ eè~∆, Á‹ø£, s¡T>±>∑eT dü+<ÛTä \qT >∑T]Ô+∫ sêj·T>∑\>±*.
♦ d”d+ ü , Ä≥yÓ\~ #Û+· <√Ø‘·T\qT >∑T]Ô+∫ ‘Ó\T|ü>\∑ >±*.
♦ ø£sà¡ <Ûës¡jT· , ãVüQÁMVæ≤ düe÷kÕ\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T>∑\>±*.
♦ n‹X¯j÷ Ó øÏ,Ô dü«uÛ≤y√øÏÔ n\+ø±sê\qT >∑T]Ô+#·>\∑ >±*.
IV. ÁbÕC…≈£îº|üqT\T
♦ ]|òs ¬ü qT‡ |ü⁄düøÔ ±\T #·<Tä e&É+, Ç‘·sT¡ \ <ë«sê düe÷#êsêìï ùdø£]+#·&+É , |ü]o\q\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ï <ë«sê
ùdø£]+∫q düe÷#êsêìï ìy˚~ø£ s¡÷|ü+˝À Á|ü<]ä Ù+#·>\∑ >±*.
x ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
10e ‘·s¡>∑‹ ` $wüj·Tdü÷∫ø£
bÕsƒê´+XÊ\T
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T ø£$/s¡#s· TT‘· Ç‹eè‘·+Ô Á|üÁøÏjT· e÷dü+ |ü⁄≥
1. <ëqo\eTT ãyÓTàs¡ b˛‘·q ‘ê´>∑+, o\+ ÁbÕNq |ü<´ä + pHé 2
2. me] uÛ≤wü yêfi¯fl≈£î &Üˆˆ kÕeT\ dü<ë•e uÛ≤cÕ_Ûe÷q+ yê´dü+ p˝…’ 13
$qkı+|ü⁄
3. Ms¡ ‘Ó\+>±D &Üˆˆ <ëX¯s~¡ ∏ ‘Ó\+>±D Ms¡T\ Ä<ÛTä ìø£ |ü<´ä + p˝…’ 26
ø£èwüeí ÷#ês¡´ ÁbÕX¯düÔ´+
4. ø=‘·uÔ ≤≥ &Üˆˆ bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶ |üsêés¡D+, ø£<∏ëìø£ Ä>∑dTü º 36
|ü˝∫¢… Á‘·D
5. q>∑s^¡ ‘·+ n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY kÕe÷õø£ düŒ èVü≤ e#·q ø£$‘· Ä>∑dTü º 47
6. uÛ≤>√´<äjT· + ø£èwükí Õ«$T eTT~sêCŸ dü÷Œ¤],Ô dü+|òTü ùde J$‘· #·]Á‘· ôdô|+º ãs¡T 56
7. X¯‘ø· £ eT<ÛTä ]eT X¯‘ø· £ ø£e⁄\T HÓ‹’ ø£, Ä<Ûë´‹àø£ |ü<ë´\T nø√ºãs¡T 66
$\Te\T
8. \ø£å ´dæ~∆ ‘Ó\+>±D Ä$sê“¤e+ dü+bÕ<äø°j·T qe+ãs¡T 77

yê´dü+
9. JequÛ≤wü´+ &Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD s¬ &ç¶ e÷qMj·T $\Te\T >∑»˝Ÿ qe+ãs¡T 87
10. >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT Ä~sêE Ms¡uÁÑÛ <äsêe⁄ ‘Ó\+>±D #ê]Á‘·ø,£ dü+düÿ è‹ &çôd+ãs¡T 95
dü+düÿ è‹, yÓu’ eÑÛ + yê´dü+
11. _Ûøå£ lHê<∏Tä &ÉT e÷qedü«uÛ≤e+ ÁbÕNq |ü<´ä + »qe] 109
12. uÛ÷Ñ $Tø£ >∑÷&É÷] d”‘êsê+ |üsH¡ƒ ê_Û˝≤wü eTT+<äTe÷≥ / |òæÁãe] 120
|ü⁄düøÔ £ |ü]#·jT· +
ñ|üyê#·ø+£ : sêe÷j·TD+ ` 132

(p˝…’ ` ôdô|º+ãsY : u≤\ø±+&É+, njÓ÷<Ûë´ø±+&É+, nø√ºãsY ` &çôd+ãsY : ns¡D´ø±+&É+,
øÏwæÿ+<Ûëø±+&É+, »qe] ` |òæÁãe] : düT+<äs¡ø±+&É+, j·TT<ä∆ø±+&É+.)
❖ |ü⁄e⁄« >∑Ts¡T>Ô \∑ |ü<ë´\T ø£+sƒd¡ +úü #˚j÷· *. |ü<$ä C≤„q+ ` 166
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 1

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 1
1 <ëqo\eTT
` ãyÓTàs¡ b˛‘·q
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

ø£sT¡ ìí |üPC≤eT+~s¡+˝À ªdü÷s¡T´&ÉTμ Á|ü‘´· ø£yå TÓ Æ ø£sT¡ ìí ‘√ Ç{≤¢ n+{≤&ÉT.
dü÷s¡T´&ÉT : |ü⁄Á‘ê! ø£sêí! Áu≤Vü≤àD y˚w+ü ˝À e∫Ã Ç+Á<äT&ÉT ˙ ø£e#·≈î£ +&É˝≤\qT <ëq+>± n&ÉT>∑T‘ê&ÉT.
yê{Ïì <ëq+ #˚ùdÔ ˙ ÁbÕD≤ìπø eTT|ü edüT+Ô ~. Hêj·THê C≤Á>∑‘!Ô·
ø£sT¡ &í TÉ : ‘·+Á&û! Ç+Á<äT&É+‘·{yÏ ê&ÉT s¡÷|ü+ e÷s¡TÃø=ì ªª<˚V≤æ μμ nì Hê<ä>sZ∑ ≈¡ î£ eùdÔ m{≤¢ ø±<ä+{≤qT.
á X¯Øs¡+ XÊX¯«‘·+ ø±<äT. m≥Te+{Ï Ä|ü<ä e∫ÃHê düsπ . H˚qT ø±<äqqT. Hêô|’ MT≈£îqï
yê‘·‡˝≤´ìøÏ dü+‘√wækÕÔ. ø±ì qqTï yê]+#·≈+£ &ç.
Á|üX¯ï\T:
1. dü÷s¡T´&ÉT ø£sT¡ ìí <ëq+ #˚jT· ≈£î+&Ü Ä|ü&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡Dy˚T$T{Ï?
2. ø£sT¡ ìí e÷≥\qT ã{Ïº MTπøeTs¡yú TÓ +Æ ~?
3. ÁbÕD≤ìøÏ eTT|üŒì ‘Ó*dæHê ø£sT¡ &í TÉ m+<äT≈£î <ëq+ #˚XÊ&ÉT?
4. Ç≥Te+{Ï <ëqMs¡T\T Ç+¬øe¬sH’ ê ñHêïsê? mes¡T?
bÕsƒ+¡ H˚|<ü ´ä∏ + / ñ<˚X› +¯

$s√#·qTì ≈£îe÷s¡T&Óq’ ã* ndüTs¡ #·Áø£e]Ô. Á|üV‰ü <¢ Tä ì eTqTeT&ÉT. Ç‘·&TÉ ‘·q X¯økÔÏ ÕeTsêú´\‘√ dü«s¡˝Z Àø±ìï
ÄÁø£$TkÕÔ&TÉ . Ç‘·ì |ü]bÕ\q˝À ø=+<äsT¡ <˚e‘·\T dü«sêZìï e~*b˛>± $T–*qyês¡T $eø£≈å î£ >∑Ts¬ ‘’ ês¡T. á
$wüj÷· ìï yês¡T eTVü‰$wüßeí ⁄‘√ #Ó|ü ø√>± ‘êqT yêeTqTì>± »ìà+∫ <˚e‘·\ ø£cÕº\T rs¡TkÕÔqì nuÛj Ñ T· $TkÕÔ&TÉ .
Ä ‘·sê«‘· ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ eTVü‰$wüßeí ⁄ yêeTHêe‘ês¡+ m‘·T‘Ô ê&ÉT. ã* qs¡à<ëqB rs¡+˝À j·÷>∑+ #˚dTü +Ô &É>±
yêeTqT&ÉT yÓ[fl ‘·q≈£î eT÷&É&TÉ >∑T\ H˚\ ø±yê\ì ø√s¡>± ‘êqT ÇkÕÔqì ã* e÷≥ sTTkÕÔ&TÉ . yêeTqTì e÷≥˝À¢
@<√ yÓ÷dü+ ñ+<äì Á>∑V≤æ kÕÔ&TÉ sêø£då >ü T∑ s¡TyÓq’ X¯óÁø±#ês¡T´&ÉT. ã*#·Áø£e]Ôì <ëq+ Çe«e<äì› n+{≤&ÉT.
Ç∫Ãq e÷≥≈£î ø£≥Tºã&˚ ‘·‘êÔ «ìï, <ëq+ >=|üŒ<äHêìï ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
2 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+ |ü⁄sêD Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. |ü⁄sêD+ n+fÒ
bÕ‘·<q’Ó q÷ ø=‘·>Ô ± uÛ≤dæ+#˚~. ªdüs+Z¡ , Á|ü‹düs+Z¡ , e+X¯+, eTq«+‘·s+¡
e+XÊqT#·]‘·+μ nH˚$ |ü⁄sêD \ø£D å ≤\T. |ü⁄sêD≤\T 18. M{Ï˝À
uÛ≤>∑e‘·|⁄ü sêD+ ˇø£{.Ï b˛‘·q ‘Ó\T>∑T˝À uÛ≤>∑e‘êìï sêXÊ&ÉT.
Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+ leT‘Y uÛ≤>∑e‘·+ nwüeº T düÿ+<Û+ä ˝Àì
ªyêeTq #·]Á‘·μ ˝Àì~.
ø£$ |ü]#·jT· +
b˛‘·q H˚{Ï es¡+>∑\T¢ õ˝≤¢ ãyÓTàs¡ Á>±eT ìyêdæ. ‘·*¢ \ø£ÿe÷+ã, ‘·+Á&ç øπ düq.
b˛‘·q düV≤ü »|ü+&ç‘T· &Éì Á|üd~æ .∆
e÷qee÷Á‘·T˝…’q sêE\≈£î ‘·q Á>∑+<∏ëìï n+øÏ‘·+ #Ój·T´qì, uÛÑ>∑e+‘·T&ç∫Ãq
ø£$‘êø£fiq¯ T uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìπø n+øÏ‘+· #˚kÕÔqì #Ó|Œæ ‘·q uÛ≤>∑e‘· |ü⁄sêD≤ìï ªlsêeT#·+Á<äTìπøμ
n+øÏ‘+· #˚XÊ&ÉT.
(}Vü‰∫Á‘·+)
Áø°.X¯.15e X¯u≤›\+ø±sê\ kı>∑dTü ‘√ uÛøÑ sÔÏ d¡ ü Á|ü<ëÛ q+>± Ç‘·ì s¡#q· kÕ>∑T‘·T+~. |ü+&ç‘· bÕeTs¡
X¯‘êã›+ »qs¡+»ø£+>± sêj·T&É+ b˛‘·q Á|ü‘´˚ ø£‘.· Á|üV‰ü <¢ #ä ]· Á‘·, >∑C+Ò Á<äy÷Ó ø£+å , s¡TøÏàD°ø˝£ ≤´D+
eTTqï>∑T |òTü {≤º\˝Àì |ü<ë´\T Á|ür ‘Ó\T>∑Tyê&çøÏ ø£+sƒ‘¡ ê ekÕÔsTT. b˛‘·q s¡#H· êXË*’ ,
eT<ÛTä s¡uøÑÛ ÔÏ ‘·sT¡ yê‘· ø£e⁄\≈£î ˇs¡e&ç>± ì˝≤ÃsTT. Ms¡uÁÑÛ <ä $»j·T+, uÛÀ–˙ <ä+&Éø+£ ,
Hêsêj·TD X¯‘ø· +£ Ç‘·ì Ç‘·s¡ s¡#q· \T.
bÕsƒ+¡ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝Àì Á|üy•˚ ø£ #·<Tä e+&ç. bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· ìï }Væ≤+#·+&ç.
bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç. ns¡+ú ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 3

Á|üy•˚ ø£
Ç∫Ãq e÷≥ ‘·|Œü ø£b˛e≥+, ‘êqT dü+bÕ~+∫q <ëì˝À X¯øyÔÏ T˚ s¡≈î£ <ëq+ #˚jT· &É+, ‘·q
sTT+{ÏøÏ e∫Ãq n‹~∏, nuÛ≤´>∑‘T· \qT Ä<ä]+#·≥+ nH˚$ e÷qe⁄\≈£î ñ+&Ée\dæq eTVæ≤‘· >∑TD≤\T.
eTq |ü⁄sêD≤\˝À, #·]Á‘·˝À Ç≥Te+{Ï eTVü≤˙j·TT\ ø£<\ä∏ T mHÓïH√ï ñHêïsTT. yê{Ïì #·~$
eTq+ dü÷Œ¤]Ô bı+<äe\dæq nedüs+¡ ñqï~.
Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ+¡ ˝À ã*#·Áø£e]Ô ‘êqT Ç∫Ãqe÷≥≈£î ø£≥Tºã&ç ‘·q >∑Ts¡Te⁄ yê]+∫Hê, ôV≤#·Ã]düTHÔ êï
ø±<ä+≥÷ ªyêeTqTìμ ø√]ø£yT˚ s¡≈î£ <ëq+ #˚kÕÔ&TÉ .
Ä n<äT“¤‘· düìïy˚XÊìï b˛‘·q s¡eTD°jT· XË*’ ˝À ÄkÕ«~<ë›+.
❖eT. ≈£î\eTTHé sê»éTT" <˚»eTTHé ì\T|ü⁄ MT ≈£îãT®+&ÉT $X¯«+uÛsÑ T¡ +

&É\"‹+ uÀ"&ÉT Á‹$Áø£eTdüTŒ¤sD
¡ yê"&Ó’ ì+&ÉT ÁãVü‰à+&ÉeTT+
>∑\"&˚ e÷qŒ H=ø£+&ÉT? Hê |ü\T≈£î ˝≤ø£]+í |ü⁄ ø£s+í¡ ãT\Hé
e\B <ëqeTT ^qeTT+— ãqT|ü⁄e÷ e]íHé e<ëH√´‘·eÔ ÷ ! 1
e. Äì sTT≥T¢ Væ≤‘·+ãT |ü\T≈£î#·Tqï ≈£î˝≤#ês¡T´q≈£î ø£D å e÷Á‘· ìMT*‘· ˝À#·qT+&ÉsTT j·TX¯d«æ sTT≥¢ìjÓT.
d”. ì»e÷q‹∫Ã‹ ˙e⁄ eTVü‰‘·àø£!
eTVæ≤ì >∑èVü≤dü<ú säÛ à¡ +ãT ì~j·T Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
j·Ts¡+ú ãT" >±eT+ãT j·TX¯eTTqT eè‹ÔjT· T
HÓjT· ´~ ÁbÕ]ú+|ü ì‘·TÔ qìj·TT ♦ X¯óÁ≈£î&ÉT ã*#·Áø£e]Ô‘√ ªªe\B <ëqeTT
qs¡˝ú ÀuÛ+Ñ ãTq q]ú" u§eTàqTf…≥T¢? ^qeTTHéμμ nì m+<äT≈£î ôV≤#·Ã]+#ê&√
|ü*øÏ ˝Ò<qä Tø£+f…" u≤|ü yÓT~› }Væ≤+#·+&ç.
ªjÓT{Ïº <äTwüÿs¡Tàì H˚ uÛ]Ñ +#Ó<"ä >±ì ♦ ªe÷q<Ûqä T\Tμ m{≤¢ ñ+{≤s¡ì MTs¡T
dü‘´· V”≤qTì yÓ÷e"C≤\μ qqT#·T" uÛ≤$düTHÔ êïs¡T?
‘˚. ã\Tø£<˚ ‘=*¢ uÛ÷Ñ <˚$ ÁãVü≤à‘√&É ♦ ªø°]ìÔ dü+bÕ~+#·&yÉ T˚ >=|üŒ<äìμ #Ó|Œæ q
düeTs¡eTTq qT+&ç ‹s¡T>∑ø"£ »#·TÃø£+f…" ã*#·Áø£e]Ô e÷≥\qT MTs¡T @ $<Û+ä >±
ã*øÏ u§+ø£ø£ ì»eTTq" ãs¡">∑T ø£+f…" düeT]úkÕÔsT¡ ?
e÷q<Ûqä T\≈£î uÛÁÑ <ä+ãT eTiÏjT· T" >∑\<Ó 2
4 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ø£. <ÛëÁ‹ì Vü≤*≈£îq≈£îqT düT
øπ Áå ‘·eTT ;»eTT\T H=ø£≥" CÒ≈î£ iT uÛ+Ñ –+
õÁ‘·eTT>∑ <ë‘· ø°$j·TT"
u≤Á‘·eTT düeT≈£Ls¡Tq{Ïº uÛ≤>∑éTT >∑\<˚ ! 3
II
❖XÊ. ø±πs sêE\T? sê»éTT˝Ÿ >∑\T>∑y?˚ >∑s√«qï‹+ u§+<äsπ ?

yêπsØ dæ] eT÷≥ >∑≥Tºø=ì b˛e+C≤*πs? uÛ÷Ñ $Tô|"’
uÒs¬ q’ + >∑\<˚? •_Á|üeTTKT\T+ Á;‹Hé j·TX¯'ø±eTT˝…’
sT÷πs ø√s¡Tÿ\T? yês¡\Hé eTi∫πs sTTø±ÿ\eTTHé uÛ≤s¡yZ ê! 4
ø£. ñ&ÉT>∑ì Áø£‘T· e⁄\ Áe‘·eTT\"
u§&É>q∑ " »qq{Ïº bı&Ée⁄ bı&Ée⁄q" >∑TiT#Ó’
j·T&ç>¬ &ç q"≥— qqTuÀ"{ÏøÏ
ì&Ésê<Ó eTVü‰qTuÛ≤e ! sTTcÕºs+ú¡ ãT˝Ÿ 5
❖eT. ìs¡jT· +u…q’ , ìã+<Ûyä TÓ qÆ , <Ûsä D
¡ ° ìs¡÷à\q+u…q’ , <äT
s¡às¡D+ u…q’ " >∑T˝≤+‘·yTÓ qÆ ì»eTTHé sêìeTTà— ø±ìeTTà b˛—
Vü≤s¡T"&Óq’ Hé, Vü≤]jÓTÆ q, ˙s¡»uÛeÑ ⁄+ &Éu≤Û ´>∑‘T· +&Óq’ HÍ"—
~s¡T>∑Hé H˚s<¡ Tä Hê<äT õVü≤«— $qTe÷! BÛes¡´! y˚jT˚ {ÏøHÏ ?é 6
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªª‹s¡T>∑Hé H˚s<¡ Tä Hê<äT õVü≤«μμ! nHêï&ÉT
ø£$. Bìì ã{Ïº MTπø+ ‘Ó*dæ+~?
♦ ªª•_ >=|üŒ <ë‘·.μμ m+<äT≈£î?
♦ m<äT{Ïyês¡T n&ç–q <ëìì Çe«&É+˝À
m≥Te+{Ï ‘· è |æ Ô ñ+≥T+~? MT
nqTuÛyÑ ê\T #Ó|Œü +&ç?
♦ ªbı&Ée⁄ bı&Ée⁄q >∑TiT#Ó’μ nì ø£$
me]ì ñ<˚›•+∫, m+<äTø£{≤¢ nì
ñ+{≤&ÉT?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 5

III
Ä. Áã<äTø£e#·TÃ">±ø£ ãVüQã+<Ûqä eTT˝…q’

e#·TÃ">±ø£ ˝Ò$T e#·TÃ">±ø£
Je<Ûqä eTT˝…q’ " C…&TÉ ">±ø£ |ü&TÉ ">±ø£
e÷≥ ~s¡T>∑˝sÒ T¡ e÷q<Ûqä T\T. 7
e. nj·Tédüse¡ TTq
Ä. <äqT»˝Àø£Hê<∏Tä <äsTT‘· $+<Ûëé[
sê»e<äq eT<äeTsêfi¯ >∑eTq
e≥Tì ø±fi¯ó¢ >∑&TÉ >∑ es¡ ùV≤eT|òTü ≥eTTq
»\eTT" <Ó#ÃÓ uÛsÑ Ô¡ düqï jÓTiÏ–. 8
e. nj·Tédüs+¡ ãTq" >∑|≥ ü e≥Tq≈£î q<ë›qy˚+Á<äT+ &ç≥ì¢ jÓT.
ø£. s¡e÷à! e÷Deø√‘·eÔ T!
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
˝…e÷à! ˙ yê+∫Û‘+· ãT ˝Ò <äq øÏ‘T· +Ô
<Óe÷à! j·T&ÉT>∑T\ ì≥T sê ♦ ªe÷≥ ~s¡T>∑˝Òs¡T e÷q<ÛäqT\Tμ
ìe÷à! ø£&TÉ >∑+>∑e\j·TT H˚"{Ïø"Ï <ä&jÉ T· Hé? nqï e÷≥qT MTs¡T düeT]úkÕÔsê? 9
ø£. düTs¡˝Àø£ düeTT<äs∆ D
¡ eTT m+<äT≈£î?
ìs¡‘· lø£sT¡ D eTœ\ ì>∑e÷+‘ê\+ ♦ ã*#˚ d æ q <ëHêìï ~≈£ î ÿ\T
ø£sD
¡ eTT uÛeÑ dü+Vü≤s¡DeTT bı–&çqeì ø£$ #Ó|Œæ q <ëììã{Ïº
Vü≤]#·sD¡ eTT ˙≥" >∑&>¬ç qdüTs√‘·eÔ TT"&ÉTHé. MTπs$T Á>∑V≤æ +#ês¡T? 10
e. Ç≥T¢ <Ûsä D ¡ d° Tü s¡ <äøD
åÏ #·sD
¡ Á|üø±å fi¯q+ãT ùddæ yêeTbÕ<ä+ãT >∑&–ç ‘·‘êŒeq »\+ãT •s¡+ãTq+ »\T¢ø=ì
yê]Ã <˚X¯ ø±˝≤~ |ü]>∑Dq+ãTùddæ.
XÊ. ª$ÁbÕj·T Á|üø≥ £ Áe‘êj·T uÛeÑ ‘˚ $wüßdí «ü s¡÷bÕj·T y˚
<ä ÁbÕe÷D´$<˚ Á‹bÕ<ä<säÛ D ¡ +° <ëkÕ´$Tμ j·T+#·T+ Á–j·÷
øÏå Á|ü⁄+&Ó’ <äqTCÒX«¯ s¡T+&ÉT e&ÉT>∑T+ CÒkÕ"∫ |üPõ+∫ ªÁã
Vü≤à Á|”‘μ· eTàì <Ûës¡y√ôd uÛTÑ eq+ u≤X¯Ãs¡éTT+ u§+<ä">∑H.é 11
ø£. ã* #˚dqæ <ëqeTTq≈£î
q*Hê≈£îå "&ÉT ìœ\uÛ÷Ñ ‘· Hêj·T≈£î" &É>T∑ ≥+
>∑\ø£\ eTì <äX¯ ~≈£îÿ\T
ã[ ã[j·Tì bı>∑&Ó uÛ÷Ñ ‘· |ü+#·øe£ Tq|ò÷ü ! 12
6 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘ê‘·Œsê´\T
1) <ë‘·˝À¢ >=|üŒyê&Ü! z ã*#·Áø£eØÔ! ˙ ≈£î˝≤˙ï, sêC≤´˙ï, |üsêÁø£e÷˙ï ì\T|ü⁄ø√. á bı{Ïyº ê&ÉT
$wüßeí ⁄. ø=+#Ó+ e÷Á‘·yT˚ rdüTø=ì b˛j˚Tyê&ÉT ø±&ÉT. eT÷&É&TÉ >∑T\‘√ eT÷&ÉT˝Àø±\qT ø=*#˚ Á‹$Áø£eT
s¡÷bÕìï bı+<äT‘ê&ÉT. ÁãVü‰à+&ÉeT+‘ê ì+&çb˛‘ê&ÉT. me¬sH’ ê n‘·&ìç Ä|ü>\∑ sê? Hê e÷≥ $qT.
<ëq+ e<äT› ^q+ e<äT.› á ÁãVü≤à#ê]ì (yêeTqT&çì) |ü+|æ+#·T.
e. nì á $<Û+ä >± ‘·q e+X¯>T∑ s¡TyÓq’ X¯óÁø±#ês¡T´&ÉT ‘·q y˚T\Tø√] #Ó|ü ‘·T+&É>± ø£D
å ø±\+ ø£qTï\T
eT÷düTø=ì ø°]eÔ T+‘·T&Óq’ ã* Ç≥¢Hêï&ÉT.
2) z eTVü‰‘êà! ˙e⁄ #Ó|æŒ+~ ì»y˚T. ˝Àø£+˝À >∑èVü≤düTú\ <Ûäs¡à+ ≈£L&Ü Ç<˚. ns¡ú+, ø±eT+, ø°]Ô,
JeHê<Ûës¡+ ` M{Ï˝À @~ n&ç–Hê ÇkÕÔqì #ÓbÕŒqT. Ç|ü&ÉT <Ûqä +ô|’ <äTsêX¯‘√ ˝Ò<ìä #Ó|Œæ ‹|æŒ
|ü+|æ+#·˝qÒ T. Ç∫Ãq e÷≥ ‘·|ü ≥ø£Hêï bÕ|ü+ ˝Ò<Tä . |üPs¡«+ uÛ÷Ñ <˚$ ªªm≥Te+{Ï #Ó&|¶É ìü #˚dqæ
yêìHÓH’ ê uÛ]Ñ kÕÔqT, ø±ì Ä&çq e÷≥ ‘·|Œæ qyêìì e÷Á‘·+ yÓ÷j·T˝ÒqTμμ. nì ÁãVü≤à‘√ #Ó|Œæ +~ ø£<ë!
j·TT<ä∆+˝À yÓqT~s¡T>∑≈£î+&Ü Ms¡eTs¡D+ bı+<ä&ÉeT÷ e÷≥≈£î ø£≥Tºã&ç dü‘·´+‘√ Áã‘·ø£&ÉeT÷
e÷q<Ûqä T˝…q’ yêfi¯fl≈£î y˚T˝…q’ e÷sêZ\T.
3) s¬ ‘’ T· \≈£î eT+∫ H˚˝ eT+∫ $‘·HÔ ê\T <=s¡ø≥£ + ns¡T<äT. nfÒ¢ <ë‘·≈î£ ‘·–q+‘· <Ûqä eTT, <ëìì Á>∑V≤æ +#·{≤ìøÏ
ñ‘·eÔ TT&Óq’ e´ø°Ô <=]πø n<äèwü+º ns¡T<˚ ø£<ë!
4) Ä#êsê´! |üPs¡«+ sêE\T ñHêïs¡T. yê]øÏ sêC≤´\T ñHêïsTT. yês¡T m+‘√ nVü≤+ø±s¡+‘√ $Ás¡M>±s¡T.
ø±ì yê¬ses¡÷ á dü+|ü<\ä qT eT÷≥>∑≥Tºø=ì b˛˝Ò<Tä . Á|ü|+ü #·+˝À yê] ù|s¡T¢ ≈£L&Ü $T>∑T\˝Ò<Tä .
•_#·Áø£e]Ô e+{Ïyês¡T ø°]øÔ √dü+ dü+‘√wü+>± n&ç–qyê] ø√]ø£\T rs¡Ã˝Ò<ë? yê]ì áHê{Ïø° ˝Àø£+
eTs¡Te˝Ò<Tä ø£<ë!
5) eTVü‰qTuÛ≤yê! m&É‘>Ó ì∑ j·TC≤„\T, |ü⁄D´ø±sê´\T mìï #˚dHæ ê $wüßeí ⁄qT #·÷&É&+É kÕ<Û´ä +ø±<äT. n≥Te+{Ï
>=|üŒyê&ÉT ∫qïyêì>± e÷] n&ÉT>∑T‘·THêï&ÉT. n‘·&TÉ ø√]q <ëìì Çe«&É+ø£+fÒ Hê e+{Ï yêìøÏ
Ç+πø+ ø±yê*?
6) z |ü+&ç‘√‘·eÔ ÷! Hê≈£î qs¡ø+£ <ë|ü⁄]+∫Hê düsπ , ã+<Ûqä + ÁbÕ|üyÔ TÓ HÆ ê eT+∫<˚. á uÛ÷Ñ eT+&É\+
n<äèX¯ýÓTHÆ ê, Hê≈£î <äTs¡às¡D+ e∫ÃHê düsπ . Hê e+X¯+ n+‘ê q•+∫Hê düsπ . @yÓTHÆ ê ø±˙, @<ÓH’ ê sê˙!
Ä&çq e÷≥ e÷Á‘·+ ‘·|Œü qT. e∫Ãqyê&ÉT •e⁄&ÉT, $wüßeí ⁄, ÁãVü≤à me¬sH’ ê düsπ . Hê Hê\Tø£ yÓqT~s¡T>∑<Tä .
(Ä&çq e÷≥ ‘·|Œü qT) m+<äTø° y˚\ø=~› e÷≥\T?
7) u≤>± Áã‹øÏHê mìï ø£cÕº\≈£î >∑T]jÓTÆ Hê ù|<ä]ø£+ e∫ÃHê, ÁbÕD≤ìø°, <ÛHä êìø° #˚≥T e∫ÃHê ∫e]øÏ
eTs¡Dy˚T dü+uÛ$Ñ +∫Hê düsπ , n_Ûe÷q<Ûqä T\T e÷≥ ‘·|Œü ˝ÒsT¡ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 7

8) nì á $<Û+ä >± ã*#·Áø£e]Ô e÷{≤¢&TÉ ‘·T+&É>± #·+Á<ä_+ã+ e+{Ï eTTKeT÷ eT‹Ô*q¢ sê»Vü≤+dü
e+{Ï q&Éø£ ø£*–q n‘·ì Ç˝≤¢\T $+<Ûëé[ uÛsÑ Ô¡ jÓTTø£ÿ ôd>’ q∑ T >∑eTì+∫+~. Ä ÁãVü≤à#ê] ø±fi¯ófl
ø£&–ç <ëq+ #˚jT· {≤ì¬ø’ ÁX‚wyü̃ TÓ qÆ ã+>±s¡T ø£\X¯+‘√ ˙fi¯ófl ‘Ó∫Ã+~.
eˆˆ n|ü&ÉT yêeTqTì‘√ ã* #·Áø£e]Ô Ç{≤¢ nHêï&ÉT.
9) z ñ‘·eÔ T ÁãVü≤à#êØ! ˝Òej·÷´! Ç≥T sêej·÷´! ˙e⁄ n&ç–+~ ˝Ò<qä T≈£î+&Ü ÇkÕÔ. ˙ bÕ<ë\T
ø£&TÉ >∑ìe⁄«. Ç+ø± Ä\dü´+ <˚ìøÏ?
10) yêeTqT&Óq’ $wüßeí ⁄ ≈£î&ç bÕ<ëìï ã* #·Áø£e]Ô ø£&>ç ±&ÉT. ÄbÕ<ä+ <˚e‘·\qT ø£cÕº\qT+&ç ø±bÕ&˚~.
ø£\ø±\eT÷ y˚T\T ø£*–+#˚~. nìï ñ|üìwü‘T· \Ô ≈£L n\+ø±s¡yTÓ +Æ ~. uÛeÑ ã+<Ûë\qT b˛>={Ïº yÓ÷øå±ìï
düeT≈£Lsπ Ã~. n<˚$<Û+ä >± Ä #·Áø£e]Ô yêeTqTì m&ÉeT bÕ<ëìï ≈£L&Ü ø£&>ç ±&ÉT.
eˆˆ |ü$Á‘·yTÓ qÆ Ä »˝≤\qT HÓ‹ôÔ |’ #·\T¢≈î£ Hêï&ÉT. Ä#·eTq+ #˚XÊ&ÉT. <˚X,¯ ø±\ |üPs¡«ø£yTÓ qÆ ªdü+ø£˝≤Œìïμ
#ÓbÕŒ&ÉT.
11) ã*#·Áø£e]Ô #˚‘T· \T #ê∫ yêeTqTì |üPõ+#ê&ÉT. ªªÁu≤Vü≤àDT&ÉeP Á|üd<æ y∆ä TÓ qÆ Áe‘·eTT ø£\yê&ÉeP $wüßí
dü«s¡÷|ü⁄&ÉeP y˚<ë\ Á|üe÷D‘·qT ‘Ó*dæqyê&Ée⁄ nsTTq ˙≈£î eT÷&É&TÉ >∑T\ H˚\ <ëq+ #˚dTü HÔ êïμμ nì
|ü*øÏ ªª|üse¡ ÷‘·Tàq≈£î Á|”‹ ø£\T>∑T>±ø£μμ n+≥÷ yÓqTyÓ+≥H˚ #˚‹˝À ˙{Ïì <Ûës¡y√XÊ&ÉT. n~ #·÷dæ
˝Àø£+ ÄX¯Ãs¡´|ü&+ç ~.
12) z |üØøÏqå àVü‰sêC≤! nìï uÛ÷Ñ ‘ê\≈£L $wüßeí ⁄ n~Û|‹ü . Äj·Tq≈£î ã*#·Áø£e]Ô <ëq$Tj·T´>±H˚ |ü~
~≈£îÿ\÷, |ü+#·u÷ÑÛ ‘ê\÷ ªªã[ ã[μμ nì bı–&ÜsTT.
Ç$ #˚jT· +&ç
1. <ëHê\˙ï y˚{øÏ y£ ˚ >=|üŒ$. nsTT‘˚ H˚{Ï ø±\+˝À s¡ø<Ô£ ëq+, eTs¡D≤q+‘·s+¡ nej·Te<ëq+ e+{Ï$ #˚dTü HÔ êïs¡T
ø£<ë! yê{Ï jÓTTø£ÿ ÁbÕ<ÛëHê´ìï #·]Ã+#·+&ç.
2. |ü⁄e⁄« >∑Ts¡T>Ô \∑ |ü<ë´\qT uÛ≤ek˛Œ¤sø¡ +£ >± #·<Tä e+&ç.
3. ˇø£{À |ü<ë´ìøÏ Çø£ÿ&É Á|ü‹|ü<ës¡+ú ñ+~. Ç<˚ $<Û+ä >± Hê\T>∑T, Äs¡T dü+K´>∑\ |ü<ë´\≈£î Á|ü‹|ü<ësêú\T
sêj·T+&ç.
e<ëq´ G ñ‘·eÔ ÷! R <ë‘·˝À¢ ÁX‚wßü &˜ Ü! (z ã*#·Áø£eØÔ!)
≈£î\eTTHé R MT e+XÊìï
8 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
sê»éTTHé R MT sêC≤´ìï
‘˚»eTTHé R ‘˚»düT‡qT
ì\T|ü⁄eTT R ø±bÕ&ÉTeTT.
á ≈£îãT®+&ÉT R á bı{Ïyº ê&ÉT (yêeTqT&ÉT)
$X¯«+uÛsÑ T¡ +&ÉT R $X¯«eTTqT uÛ]Ñ +|ü>\∑ TZ yê&ÉT ($wüßeí T÷πs)Ô
n\"‹Hé G b˛&ÉT R Ç+‘· ‘·≈î£ ÿe‘√ b˛&ÉT.
Á‹$Áø£eT düTŒ¤sD ¡ yê"&ÉT G ◊ R Á‹$Áø£eTT&É+‘·{Ï yê&Ó’ (eT÷&ÉT ˝Àø£eTT\qT ÄÁø£$T+#·>\∑ yê&Ó)’
ÁãVü‰à+&ÉeTTHé R á ÁãVü‰à+&É+ n+‘·{˙Ï
ì+&ÉTHé R yê´|ækÕÔ&TÉ .
ˇø£+&ÉT R eTs=ø£&TÉ
e÷qŒHé G ø£\&˚ R ‘·|Œæ +|ü>\∑ T>∑T‘ê&Ü!
Hê R HêjÓTTø£ÿ
|ü\T≈£î\T R e÷≥\T
ø£s+í¡ ãT\Hé R #Óe⁄\‘√
Äø£]+í |ü⁄ R $qT
<ëqeTT ^qeTTHé R <ëq+ ^q+ e+{Ï$
e\<äT R e<äT›
e]íHé R á ÁãVü≤à#ê]ì
|üqT|ü⁄e÷! R |ü+|æ+#·ej·÷´!

1. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) ªá ≈£îãT®+&ÉT n\‹+uÀ&ÉTμ nì X¯óÁø±#ês¡T´&ÉT #Ó|Œü &É+˝À n‘·ì ñ<˚X› y¯ T˚ yÓTÆ ñ+≥T+~? <ëì‘√
MTs¡T @ø°u$ÑÛ kÕÔsê?
Ä) Vü‰*≈£îìøÏ ø±e\dæq edü‹ kÂø£sê´\T @$<Û+ä >± ñ+fÒ n‘·&TÉ ‘·è|æÔ C…+<äT‘ê&ÉT?
Ç) ªdæ] eT÷≥ >∑≥Tºø=ì b˛e+ C≤*πsμ? nq&É+˝À ã*#·Áø£e]Ô Ä+‘·s´¡ y˚TyÓTÆ ñ+≥T+~?
á) á bÕsƒêìï ã{Ïº b˛‘·q ø£$‘·«+ m{≤¢ ñ+<äì uÛ≤$düTHÔ êïs¡T?
ñ) ªÄ&çqe÷≥ ‘·|Œü >∑÷&É<Tä μ m+<äT≈£î?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 9

2. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) H˚{Ï düe÷C≤ìøÏ <ë‘·è‘·«+>∑\ e´≈£î\Ô ÄeX¯´ø£‘q· T ‘Ó\T|ü+&ç.
( ˝Ò<ë )
Ä) bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊìï >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
n) Ä&çqe÷≥ ‘·|Œü ø£b˛e&É+, <ëq>∑TD+ ø£*– ñ+&É&+É yÓTT<ä˝q’… $•wüº \ø£Då ≤\ ÄeX¯´ø£‘q· T ‘Ó\T|ü⁄‘·÷
ìHê<ë\T, dü÷≈£î\Ô T sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üj÷Ó –+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) |ü*øÏ ˝Ò<qä T≥ Ä) ≈£îiT#·>T∑ ≥ Ç) #˚‘T· ˝§>∑TZ
2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T sêj·T+&ç.
n) ˙s¡»uÛeÑ ⁄&ÉT Ä) Á‹$Áø£eTT&ÉT
3. øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·\T ^dæq |ü<ëìøÏ dü]b˛j˚T nsêúìï#˚Ã eT]ìï |ü<ë\T sêj·T+&ç.
n) »\eTT\‘√ ì+&çq #ÓiTe⁄\T $TøÏÿ* Vü‰sTT˙, Äq+<ë˙ï ø£*–kÕÔsTT.
Ä) Je#·Ãe¤ + ø±e≥+ø£Hêï j·TX¯'ø±j·TT&ÉT ø±e&É+ $Tqï.
4. øÏ+~yê{Ï˝À Á|üøè£ ‹ |ü<ë\≈£î $ø£è‘·T\T, $ø£è‹ |ü<ë\≈£î Á|üøè£ ‘·T\T sêj·T+&ç.

n) dæ] Ä) $<ä´ Ç) $wüßeí ⁄
á) ø°]‹ ñ) <Ûsä à¡ eTT }) ÁãVü≤à
5. øÏ+~ |ü<ë\≈£î HêHêsêú\T sêj·T+&ç.
n) ≈£î\eTT Ä) øπ Áå ‘·eTT Ç) ‘√&ÉT á) Vü≤] ñ) ∫‘·eÔ TT
10 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
❃ øÏ+~ yêø±´\˝À dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫, yê{Ïì $&ÉBdæ dü+~Ûù|s¡T sêj·T+&ç.

ñ<ë : s¡eTDÏ Hê{≤´ìï n‘·´<äT“¤‘+· >± Á|ü<]ä Ù+∫+~.
n‘·´<äT“¤‘+· R n‹ G n<äT“¤‘+· R j·TD≤<˚Xd¯ +ü ~Û
n) >∑s√«qï‹ e\¢ Äràj·TT\T <ä÷s¡+ ne⁄‘ês¡T.
G R R
Ä) nuÛ≤´>∑‘T· \≈£î <ëq+ #˚jT· &É+ eT+∫~.
G R R
Ç) s¡+‹<˚e⁄&ÉT e<ëH√´‘·eÔ TT&ÉT.
G R R
á) nD≤«j·TT<Ûë\T e÷qe⁄\≈£î Vü‰ì ø£*–kÕÔsTT.
G R R
2. øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêdæ düe÷kÕ\T >∑T]Ô+#·+&ç.
n) Je<ÛäqeTT\T R ,
Ä) j·TTerj·TTe≈£î\T R ,
Ç) <äX¯~≈£îÿ\T R ,
á) uÛ÷Ñ ‘·Áù|‘·eTT\T R ,
3. øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ë\qT >∑D$uÛ»Ñ q #˚d,æ @ |ü<ë´\≈£î dü+ã+~Û+∫qy√ ìs¡sí TT+#·+&ç. \ø£Då ≤\qT sêj·T+&ç.
n) ‘Ó\>±DeTTàq >∑&b¶ç ˛#·jT· TqT dü+~Û+#ÓHé ø£èbÕDeTTà! sê
Ä) nqj·TeTT <√wüyT˚ |üsT¡ \j·T+<äT ø£qT+>=ì |ü\Tÿq{Ïº j·÷
Á‹ø£ dü+~Û
øÏ+~ |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.
n) n#√Ã≥T Ä G #√≥T
Ä) Ç$«<Ûeä TT á G $<Ûeä TT
Ç) mø±ÿ\eTT @ G ø±\eTT Ä, á, @ \qT
ô|’ |ü<ë\˝À |üPs¡«|ü<ë˝À¢ Ä, á, @ \T ñHêïsTT. ªÁ‹ø£+μ n+{≤s¡T.
Ç$ düs«¡ Hêe÷\T.
á Á‹ø£eTTMT<ä ñqï ndü+j·TTø£Ô Vü≤\T¢ ~«‘·«+>± e÷s¡T‘·T+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 11

Ä G #√≥T Ä G #√Ã≥T—
Á‹ø£+ MT~ ndü+j·TTø£Ô Vü≤\T¢q≈£î
á G $<Ûeä TT á G $«<Ûeä TT— ~«‘·«+ ãVüQfi¯eTÚ‘·T+~.
@ G ø±\eTT @ G ø±ÿ\eTT
Ç˝≤ ~«‘·«+ (~«s¡Tø£Ô+)ô|’q ñqï BsêÈ#·TÃ
ÁVü≤dü«+>± e÷s¡T‘·T+~. ãVüQfi¯+ : ˇø£ yê´ø£sD¡ ø±s¡´+ ì‘·´+>±sêe&É+,
sêø£ b ˛e&É + , $ø£ \ Œ+>±sêe&É + ,
Ä G #√Ã≥T n#√Ã≥T— nq´ø±s¡´+ sêe&É+ ` Ç{≤¢ Hê\T>∑T
á G $«<Ûeä TT Ç$«<Ûeä TT— $<Ûë\T>± »]–‘˚ ªãVüQfi¯+μ n+{≤s¡T.
@ G ø±ÿ\eTT mø±ÿ\eTT
~«s¡Tø£yÔ TÓ qÆ Vü≤\T¢ |üsy¡ TÓ qÆ |ü&ÉT Ä∫Ã¤øy£ TÓ qÆ
Bs¡+È ÁVü≤dü«eTÚ‘·T+~.
Ä∫Ã¤ø+£ : n#·Ã ‘Ó\T>∑T |ü<+ä
ÁbÕC…≈î£ º |üì
♦ $$<Ûä |ü+&ÉT>∑\ dü+<äs“¡ +¤ >± $$<Ûä eT‘ê\yês¡T #˚ùd <ëq<Ûsä êà\qT ‘Ó\TdüTø=+&ç. düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·+&ç.
|ü{øºÏ q£ T sêdæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
|ü+&ÉT>∑ <ëq<Ûsä êà\ $•wü‘º · / Á|ü‘´˚ ø£‘·
‘·q Äø£*ì düVæ≤+#·T≈£îH˚ ‘·b˛<ÛäqT&ç X¯øÏÔø£Hêï,

dü÷øÏÔ Ç‘·sT¡ \ Äø£* rπsÃ <ëqo* X¯øÔÏ $Tqï!
12 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

2 me] uÛ≤wü yêfi¯fl≈£î $qkı+|ü⁄
` &Üˆˆ kÕeT\ dü<ë•e
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

‘Ó\+>±D uÛ≤wü+‘ê ª‘Ís¡ø±´+Á<Ûμä eTì me&√ nqï&ÉT. n+‘·
n>∑«≈£îqï<ë ‘Ó\+>±D uÛ≤wü? Çø£ düV≤æ +#·e<äT.› n+<äTø£H˚
H˚qT –≥¢H˚ e÷{≤¢&,ÔÉ –≥¢Hs˚ êdüÔ nì õ<äT≈› î£ sêj·÷˝…. õ<˚+› ~
ndü\T eTq j·÷dü˝ïÒ eTq ã‘·T≈£îqï~. ˙ uÛ≤wü˝ïÒ ˙ ã‘·T≈£îqï~.
˙ j·÷dü˝ïÒ ˙ dü+düÿ è‘·Tqï~. Ä j·÷dü\Tqï |ü\T≈£îãfi¯fl\¢H˚
‘Ó\+>±D J$‘·+ ñqï~. ø£eTdüÿ+ ˙ uÛ≤wü\ïqï qTe⁄« sêùd Á|üX¯ï\T:
<ÛÓ’s¡ï+ CÒsTT. eTq+ b˛>=≥Tº≈£î+≥Tqï eTq ã‘·T≈£îqT 1. |üøÿ£ ù|sê˝Àì e÷≥\T mes¡Hêïs¡T?
ã‹øÏ+#·Tø√yê˝…. <ëìøÏ, u≤dü #êq eTTKéTsTT+~. meì
2. Ç{≤¢ m+<äT≈£î nì ñ+{≤&ÉT?
j·÷dü\, meì uÛ≤wü\ yê&ÉT sêj·÷˝…. ‘Ó\Tdü<Ô ë nqï~ ˝ÒH˚
˝Ò < ä T . eTq ø£ e ⁄\qT s¡ # · s TT‘· \ qT eTq+ >∑ T ]Ô + ∫ 3. me] uÛ≤wü˝À yêfi¯ófl e÷{≤¢&É&É+,
>ös¡$+#·Tø√yê˝…. Ç≥¢sêùdÔ ne‘·˝ÀìøÏ ‘Ó\Tdü<Ô ë nì eTT+<äsπ ï sêj·T&É+ n+fÒ @$T{Ï?
eTqeTqT≈£îqT&ÉT, eTqqT eTq+ ‘·≈î£ ÿe #˚dTü ≈£îqïf….¢ á u≤ìdü 4. me] uÛ≤wü yêfi¯fl≈£î m{≤¢ nì|ædTü +Ô ~?
uÛ≤eq b˛yê˝…. H˚HHÓ √ïkÕs¡T¢ #Ó|Œæ q. uÛ≤wü s¬ +&ÉT rs¡T¢ ` ˇø£{Ï
ã&ç|\ü T≈£î\ uÛ≤wü, s¬ +&√~ |ü\T≈£îã&ÉT\ uÛ≤wü . |ü\T≈£îã&ÉT\
uÛ≤wü>±yê˝….
` ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄
bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯
ˇø£ uÛ≤wü˝Àì qT&çø±s¡|⁄ü kı+|ü⁄, |ü\T≈£îã&ÉT\T, C≤rj·÷\e\¢ uÛ≤wü m+‘√ |ü]|üPs¡+í >±, kÂ+<äs´¡ e+‘·+>±
$\dæ\T¢‘T· +<√ #ÓãT‘·÷, Ç‘·s¡ uÛ≤wü˝À¢ >=|üŒ‘·Hêìï ≈£L&Ü uÒØEy˚d÷ü Ô ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü >=|üŒ‘·Hêìï, ÁbÕ+rj·T
uÛ≤wü˝Àì e÷<ÛTä sê´ìï ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ Á|ü<ëÛ H√<˚X› +¯ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 13

á bÕsƒ+¡ yê´düÁ|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. @<ÓH’ ê ˇø£ n+XÊìï >∑T]+∫
dü+Á>∑V≤ü +>±, Äø£≥Tº≈î£ H˚≥≥T¢ $e]+#˚~ yê´dü+. dü÷{Ï>±, düŒwü+º >±,
ì]›w+ºü >±, düT\uÛ+Ñ >± ns¡eú Tj˚T´ $<Û+ä >± ñ+&É≥+ yê´dü+ \ø£D å +.
Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+ &Üˆˆ kÕeT\ dü<ë•e ‘·q d”«j·T nqTuÛ÷Ñ ‘·T\‘√
sêdæq ªj·÷~μ nH˚ yê´dü dü+|ü⁄{Ï˝Àì~.
s¡#s· TT‘· |ü]#·jT· +
&Üˆˆ kÕeT\ dü<ë•e Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ <äôV≤>±yéT eT+&É\+ ‘ÓqT>∑T|ü˝˝¢… À »ìà+#ê&ÉT.

dü+düÿ è‘·+, Væ≤+B, Ä+>∑+¢ , ñs¡÷,› bòÕØ‡, Væ≤+B, eTsêØƒ uÛ≤wü˝À¢ áj·Tq |ü+&ç‘T· &ÉT. ñs¡÷,›
bòÕØ‡, Væ≤+B, eTsêØƒ ø£e⁄\ s¡#s· TT‘·\ kÕVæ≤‘ê´ìï áj·Tq ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT.
ñs¡÷› kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·, neT®<sé T¡ u≤sT÷\T, eT\j·Te÷s¡T‘ê\T, j·÷~, dü+^‘· •Ksê\T
11`05`1928 yÓTT<ä˝q’… $ Ç‘·ì s¡#q· \T. ªneT®<é s¡Tu≤sT÷\Tμ nqTyê<ëìøÏ 1964˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+#˚
07`08`2012
ñ‘·eÔ T nqTyê<ä s¡#H· ê |ü⁄s¡kÕÿs¡+, ªdü«s¡\j·T\Tμ Á>∑+<∏ëìøÏ 2011˝À øπ +Á<ä kÕVæ≤‘·´
nø±&ÉMT nyês¡T¶ \_Û+∫+~. ø±ø£rj·T, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·÷\T >ös¡e&Üø£ºπs{Ÿ‘√
dü‘ÿ· ]+#êsTT. dü<ë•eqT Væ≤+<äTkÕú˙ ` ø£sêí≥ø£ dü+^‘êìøÏ kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡~>Û ± $<ë«+düT\T
>∑T]Ô+#ês¡T. düV≤ü è<äjT· $eTs¡Ù≈£î&Óq’ Ç‘·ì s¡#q· ˝À¢ uÛ≤wü düV≤ü » düT+<äs+¡ >±, düsfi¡ +¯ >±
eTT#·Ã≥¢ s¡÷|ü+˝À eTqdüT≈£î Vü≤‘·T≈Ô î£ b˛j˚T≥≥T¢ ñ+≥T+~.
yê{Ï nsêú\qT |ü⁄døÔü +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
14 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Á|üy•˚ ø£
dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä uÛ≤wü˝À¢, ø±eýê´ø£sD¡ XÊÅkÕÔ˝À¢ ñ<ä+∆ &É |ü+&ç‘T· &ÉT— ªÄ+Á<Û_ä \ΩDμ _s¡T<ë+∫‘·T&É÷
nsTTq ø£|Œü >∑+‘·T\ \ø£ÎD XÊÅdÔæ ` ªªyêØ! sêeT#·+Á<ë ! Ç>∑|≥ü Tμμ nHêï&ÉT.
>∑T&ç|Pü C≤] ` ªªyÓTT<ä\T MT ø£+&É≈¢ î£ ˙fi¯ófl ô|≥Tºø√+&çμμ nì ÄX¯Ãs¡´|üs#¡ ê&ÉT.
ªªeTd”<Tä yÓT≥¢MT<ä ≈£Ls=Ãì |òøü s° T¡ ,¢ _#·Ã>±fi¯ófl, _#·Ã>∑‘\ÔÓ T e÷{≤¢&TÉ ≈£îH˚ e÷≥\T ÁX¯<>∆ä ± $ì
Á|ü»\ |ü\T≈£îã&çì, C≤rj·÷\qT H˚sT¡ Ã≈£îHêïqTμμ nHêï&ÉT uÛwÒ »ü + ˝Ò≈î£ +&Ü Á|üeTTK ø£$ MTsY
‘·FMTsY.
á nqTuÛyÑ ê\˙ï Á|üeTTK kÕVæ≤ry˚‘Ô· kÕeT\ dü<ë•e ªj·÷~μ ˝Àì$. Ç≥Te+{Ï eT¬sH√ï
ÄX¯Ãs¡´ø£s¡ dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ á bÕsƒ+¡ #·<Tä ee\dæ+<˚!
ªª‘ê‘ê ! Ç>∑|≥ü T ˙ bÕqT, »sê› &É;“μμ nì Hê Hê\Tπ>fi¯¢ eTqTeTsê\T ˝≤eD´ Hê #˚‹øÏ∫Ã+~. ÄyÓT ø£+fÒ
s¬ +&˚fió¯ ¢ ô|<ä› eTqTeTsê\T ø±e´ ôd\e⁄˝À¢ neTàeTà >±]+≥ e⁄qï~. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À e⁄+&˚ Hê Ç<äs› T¡ eTqTeTsêfi¯ó¢
Væ≤+B e÷{≤¢&‘É ês¡T. yêfi¯≈¢ î£ ‘Ó\T>∑Tsê<äT. n+fÒ ø=ìï ‘Ó\T>∑T e÷≥\T Væ≤+B˝À+∫ nqTe~+#·Tø=ì e÷{≤¢&‘É ês¡T
>±ì ‘Ó\T>∑Tyêfi¢̄ |ü\T≈£îã&ç, qT&çø±s¡eTT yêfi¢̄≈î£ ‘Ó*j·T<äT. Hêø£edüsy¡ TÓ qÆ edüTeÔ ⁄\˙ï ‘Ó∫Ã Ç#˚Ã ˝≤eDÒ´ HêøÏ|⁄ü &ÉT
‘√&ÉT. Hê\Tπ>fi¯ó¢ |üP]Ô>± ì+&Éì ˝≤eD´ ªªÇ>∑|≥ ü Tμμ nq>±H˚ ÄyÓT≈£î á ÁbÕ+‘·|⁄ü rj·Tì ‘Ó\T>∑T |ü≥Tºe&É+¶ <äT≈£î
nãT“s¡|&ü Ü¶qT. Äq+~+#êqT. ªª‘ê‘·>±s¡+&û! Ç~>√q+&û MT bÕqTμμ nHêï eT+∫ ‘Ó\Tπ>. nsTT‘˚ @ ÁbÕ+‘·|⁄ü yêfi¢̄
‘Ó\T>∑T Ä ÁbÕ+‘·|⁄ü yêfi¯≈¢ î£ Ç+ø± eT+∫>± e⁄+≥T+~. ø=Hêïfi¯¢ ÁøÏ+<ä{Ï ˇø£ eTT#·Ã≥ j·÷~øÏ e∫Ã+~.
ÁbÕø£è‘·, dü+düÿ è‘·, Ä+Á<Ûuä ≤Û wü˝À¢ |ü+&ç‘T· ˝…q’ ‹s¡TeT\ sêeT#·+Á<ä>±s¡T ø=+‘·ø±\+ Ä+Á<ÛÁä |üuÑÛ yês¡|Áü ‹ø£˝À
∫e]ù|J sêùdyês¡T. <ëìù|s¡T ôV≤’ <äsêu≤<é H√{ŸãTø˘. @ |üÁ‹ø£øs£ TTHê ∫e] ù|Jj˚T n+<ä+. ø£s+¡ õj·÷ ìs¡«Væ≤+#˚
_¢{Ÿ® |üÁ‹ø£˝À ø¬ .¬ø.nu≤“dt sêùd ∫e]ù|J ø√düyT˚ ø=+<äsê|üÁ‹ø£qT ø=H˚yêfi¢̄ì Ä ‘·s+¡ yêfi¢̄≈î£ ‘Ó\TdüT. ˇø£yês¡+
ôV’≤<äsêu≤<äT H√≥TãT≈£îÿ˝À ‘·eT u≤\´$TÁ‘·T˝…’q ø£|üŒ>∑+‘·T\ \ø£ÎDXÊÅdæÔ >±]ì düà]+#·T≈£îHêïs¡T. XÊÅdæÔ>±s¡T
‹s¡T|ü‹øÏ yÓ[e¢ ∫ÃHês¡≥. nø£ÿ&É qT+∫ ‘Ó∫Ãq ˇø£ \&É÷q¶ T ‘·eT $TÁ‘·T˝…q’ sêeT#·+Á<ä >±]øÏ∫ÃHês¡≥. Çdü÷Ô
yês¡qïe÷≥qT yê] uÛ≤wü˝ÀH˚ sêdæHês¡T sêeT#·+Á<ä>±s¡T. n<˚ yÓTT<ä{Ï yêø£´+. ªªyêØ sêeT#·+Á<ë! Ç>∑|≥ü T ‹s¡T|ü‹
\&É÷.¶ μμ e÷ ˝≤eD´ yêø£´+ $q>±H˚ sêeT#·+Á<ä>±s¡T sêdæq yêø£´+ j·÷~øÏ ‘·>\∑ ≥+ düV≤ü »y˚T. ªªyêØ sêeT#·+Á<ë!
Ç>∑|≥ü T....μμ nqï ø£|Œü >∑+‘·T\ \ø£ÎDXÊÅd>Ôæ ±s¡T dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä uÛ≤wü˝À¢, ø±e´ yê´ø£sD¡ XÊÅkÕÔ˝À¢ ñ<ä+› &É |ü+&ç‘T· \T.
dü+düÿ è‘·+˝À _\ΩD eTVü‰ø£$ sêdæq $Áø£e÷+ø£<e˚ #·]Á‘·eTH˚ ÁbÂ&ÛøÉ ±yê´ìï ‘Ó\T>∑T˝À Ç+ø± ÁbÂ&Û+É >± nqTe~+∫Hês¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 15

n~ #ê˝≤ ô|<ä› |ü⁄düøÔ +£ . <ëìï yês¡T ‘·eT J$‘·
ø±\+˝À yÓTT‘·+Ô n#·TÃy˚dqæ ≥T¢ ˝ÒsT¡ . nø£ÿ&Éøÿ£ &É
ø=ìï n#·ÃsTTq |ü<ë´\T ø£ì|ækÕÔsTT. _\ΩD
eTVü‰ø£$<˚ nsTTq ø£sdí¡ Tü +<ä] nH˚ Hê≥ø±ìï
nqTe~+∫ Á|ü # · T ]+#· T ≈£ î Hêïs¡ T . yê]
$Áø£e÷+ø£<e˚ #·]Á‘· n#·TÃø±≈£îHêï sê‘· Á|ü‹
MT<äH˚ ∫\ø£eT]Ô \ø°Îqs¡dæ+Vü≤+ |ü+‘·T\T
yÓ T T<ä \ Tø=ì ÄHê{Ï eTVü ‰ |ü + &ç ‘ · T \
Á|üX¯+kÕ|üPs¡«ø±\sTTq n_ÛÁbÕj·÷\T H˚qT
#·~$HêqT. yês¡T Ä+Á<Ûä _\ΩD _s¡T<ë+∫‘·T\T.
H˚qT yê] <ä>∑Zs¡ •wü´]ø£+ #˚j·T˝Ò<äT ø±ì
ˇø=ÿø£ÿ|ü
&ÉT yê] düìï<Ûëq+˝À ≈£Ls¡TÃ+&ç,
‘·s¡#·T>± C≤ãT\T sêdü÷Ô yê] <ë«sê nH˚ø£
kÕVæ≤‘·´ $wüj÷· \T ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. ø±ã{Ïº yês¡T
Hê >∑ T s¡ T kÕú ˙ j· T T\T. n+‘· { Ï y ês¡ T ªyêØ
sêeT#·+Á<ë!μ nì dü+uÀ~Û+#·≥+ ªÇ>∑|ü≥Tμ
nq≥+ $+‘·>± nì|ædTü +Ô ~ ø£<ë! n~ yê]øÏ
|üd+ü <Óq’ ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü. Çø£ÿ&=ø£ ∫qï eTT#·Ã≥
j·÷~ #˚düT≈£î+≥THêïqT. á q&ÉTeT yê´dü
|üP]íeT dü+<äsê“¤q u≤düs¡ düs¡dü«r πøåÁ‘·+˝À
m+<äs√ yê´düyêvàj·T+ MT<ä n~Ûø±s¡eTTqï
|ü+&ç‘T· \T, bÂsêDÏ≈î£ \T Á|üd+ü –+#ês¡T. ˇø£Hê{Ï
yê´düuÛ≤s¡‘·+ MT~ Á|üdü+>∑+ ñkÕàìj·÷
j·T÷ìe]‡{° qT+∫ dü+düÿ è‘·+ Ábıô|òdüsY>±
ñ<√´>∑ $s¡ e TD #˚ d æ $ÁXÊ+‘· J$‘· +
>∑&ÉT|ü⁄‘·Tqï ¬ø.ø£eT\>±s¡T #˚dæHês¡T. ÄyÓTqT
#·÷dü÷Ô e⁄+fÒ, yê>±∆{Ï $+≥÷ e⁄+fÒ mes√
j· ÷ ~øÏ e∫ÃHês¡ T . eT<Û ë ´Vü ≤ ï uÛ À »q
düeTj·T+˝À ÄyÓTqT |ü]#·jT· + #˚dTü ≈£îHêïqT.
ÄyÓT ø£|Œü >∑+‘·T\ \ø£ÎDXÊÅdÔæ >±] ≈£îe÷¬s.Ô
e÷ >∑Ts¡T |ü⁄Á‹ø£, qeTdüÿ]+∫HêqT.
\ø£àå DXÊÅdÔæ >±s¡T eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì
eq|ü]Ô dü+kÕúHêìøÏ #Ó+~qyês¡T.
16 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç ìC≤+ ø±\+˝À düe÷#ês¡, bÂs¡ dü+ã+<Ûë\ XÊK˝À ndæôd+º {Ÿ
&Ós¬’ ø£sº >Y ± ñ<√´>∑+˝À #˚], ∫e]øÏ dü÷ÿ˝Ÿ m&ÉT´πøwüHé &Ós¬’ ø£sº Y
♦ ªª@ ÁbÕ+‘·|⁄ü yêfi¢̄ ‘Ó\T>∑T Ä ÁbÕ+‘·|⁄ü yêfi¢̄≈î£ Ä|òd ” Tü ˝À &ç|Pü ´{° &Ós¬’ ø£sº Y |òsü Y z]j·T+≥˝Ÿ ˝≤+π>«C…dt |ü<$ä ˝À
Ç+ø± eT+∫>± e⁄+≥T+~.μμ düeT]ú+#·+&ç. ñ<√´>∑ $s¡eTD #˚dHæ ês¡T.
♦ s¡#s · TT‘· ø=+<äsT¡ |ü+&ç‘T· \qT >∑Ts¡TkÕú˙j·TT\ì
II
#ÓbÕŒ&ÉT. >∑Ts¡Te⁄\q>±H˚ yêfi¯fl˝À @j˚T
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T+&Ü\ì MTs¡T Ä•düTHÔ êïs√ ‘Ó\T|ü+&ç. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY yêfi¯¢ uÛ≤wü ‘Ó\T>∑T‘·q+ ø£*– e⁄+≥T+~.
♦ ªª|üd+ ü <Óq’ ÁbÕ+rj·T uÛ≤wüμμ ` Bìì m{≤¢ ns¡+ú düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ >±]~≈£L&Ü eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢H.˚ yê]
#˚dTü ≈£îHêïs√ $e]+#·+&ç. sê‘·˝Àq÷, e÷≥˝Àq÷ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ ÁbÕ+rj·T‘·
ø£ì|æ+#˚~. s¬ &ç>¶ ±] dü«Á>±eT+ ˙fi¯ó˝¢ ìÒ Ç{Ïø±´\bÕ&ÉT. ˇø£|
ü &ÉT
ìC≤+ sê»´+˝Àì sêj·T#·÷sY õ˝≤¢≈î£ #Ó+~q<˚. uÛ≤cÕÁ|üjT· Tø£Ô sêÅcÕº˝sÒ Œ¡ &çq|ü
&ÉT sêj·T#·÷sY õ˝≤¢˝À ø=+‘·u≤Û >∑+
ø£sêí≥ø£˝À #˚]b˛sTT+~. ø=+‘·u≤Û >∑+ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À ø£*dæb˛sTT+~. Ç{Ïø±´\bÕ&ÉT, n\+|üPsY H˚&TÉ
eTVü≤ã÷uŸq>∑s˝Y À e⁄Hêï ˇø£|
ü &ÉT sêj·T#·÷sY õ˝≤¢˝Àìy˚.. n\+|üPsY ÁãùV≤àX¯«sê\j·÷ìï |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#˚ ø±s¡´Áø£eT+˝À
#·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§Zqï >∑&j ç ÷· s¡+ sêeTø£èwüí X¯sà¡ >±s¡T eT+∫ |ü+&ç‘T· \T. |ü]XÀ<Û≈ä î£ \T, |üÁ‹ø± ìsê«Vü≤≈£î\T. ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À
Ä+Á<Ûä kÕs¡d«ü ‘· |ü]wü‘T· Ô j˚Ts¡Œ&É{≤ìøÏ ø±s¡≈î£ ˝…q’ ø=+<äsT¡ eTTKT´˝À¢ >∑&j ç ÷· s¡+ yês=ø£sT¡ . yês¡÷ Hê≈£î nH˚ø£
$wüj÷· \T ‘Ó*j·TCÒdHæ ês¡T ø±ã{Ïº Hê≈£î >∑Ts¡TkÕú˙j·TT˝Ò.
q˝§Z+&É õ˝≤¢ ‘Ó\T>∑T>∑÷&Ü kı+|üsTTq<˚. eTVü≤ã÷uŸq>∑s,Y q˝§Z+&Éõ˝≤¢˝≈£î #Ó+~q m+<äs√ ø£e⁄\T, ø£<≈ä∏ î£ \T,
|üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \T ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À e⁄Hêïs¡T. j·÷uÛ@’… fi¢̄ øÏ+<ä{eÏ s¡≈î£ q˝§Z+&É˝Àì @<√ ÄÁX¯eT+˝À, n+ã{Ï|Pü &ç
yÓ+ø£≥s¡‘ï· + >±s¡H˚ ø£$ e⁄+&˚yês¡T. ªe‘·‡\T&ÉTμ yÓTT<ä˝q’… s¡eTýÓTqÆ ø±yê´\T mH√ï sêdæHês¡T yês¡T. Ä+Á<Ûä kÕs¡d«ü ‘·
|ü]wü‘T· Ô ìsêà‘·˝À¢ ø=+<äsT¡ yê] •wüß´\T. |ü]wü‘T· Ô ìs¡«Væ≤+#˚ |üØø£˝å À¢ n+ã{Ï|Pü &ç yê] @<√ ø±e´+, ø£|Œü >∑+‘·T\
yê] dü+øÏ|å Ôü yê´ø£sD¡ + dæ\ãdüT˝À e⁄+&˚$. H˚qT yê] Á>∑+<∏ë\T #·~$HêqT >±ì yê] |ü]#·jT· + bı+<ä˝<Ò Tä . yês¡T
≈£L&Ü y˚\÷] yê] •wüß´˝Ò. y˚\÷] yê] @ø£\e´ •wüß´qïsTT H˚qT @$T H˚sT¡ Ã≈£îHêïH√ (ø=+&É÷] Ms¡ sê|òTü yê#ês¡T´\T
≈£L&É y˚\÷] yê] @ø£\e´ •wüß´˝Ò) Ç|ü
&É+‘·>± >∑Ts¡T˝Ô <Ò Tä >±ì, Ç~>√, á e÷Á‘·+ sêj·T>∑\T>∑T‘·THêïqT.
‘Ó\T>∑T˝ÀqT, ñs¡÷˝› ÀqT m+<äs¬ +<ä] <ä>sZ∑ ¡ @y˚T$T H˚sT¡ Ã≈£îHêïH√
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç n<ä+‘ê sêj·÷\+fÒ ˇø£ |ü⁄düøÔ e£ Te⁄‘·T+~. Çø£ÿ&É H˚qT sêdüTqÔ ï~
♦ ªªyê] sê‘·˝ÀqT, e÷≥˝ÀqT ÁbÕ+rj·T‘· ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü |ü\T≈£îã&ç >∑T]+∫. |ü\T≈£îã&ç, qT&çø±s¡+, C≤rj·÷\T
ø£ì|æ+#˚~μμ Bì >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç. nH˚ yê{ÏøÏ ñs¡÷˝› À #ê˝≤ ÁbÕeTTK´+ e⁄qï~. yê{Ïì s√CŸeTÁsê,
yÓTTVü‰$sê n+{≤s¡T. ñs¡÷› yÓTTVü‰$sê\ >∑T]+∫ ‘·sê«‘· sêkÕÔqT.
♦ ª@ø£\e´•wüß´&ÉμH˚ |ü<+ä ˝Àì n+‘·sêsêúìï n~ sêj·T+<˚ á eTT#·Ã≥T¢ eTT–j·Te⁄. es¡+>∑\T¢ ‘Ó\T>∑TqT ≥ø±‡©
$e]+#·+&ç. ‘Ó\T>∑T nqe#·TÃ. ~©¢ ñs¡÷q› T ≥ø±‡© ñs¡÷› n+{≤s¡T. ≥ø±‡˝≤
♦ ªª|ü\T≈£îã&ç, qT&çø±s¡+, C≤rj·÷\T ˇø£ n+fÒ ≥+ø£kÕ\. ≥+ø£kÕ\˝À ‘·j·÷s¡j˚T HêDÒ\πø $\Te.
uÛ ≤ wü ≈ £ î n\+ø±sê\e+{Ï $ μμ á Ç‘·sT¡ ˝…es¬ H’ ê ‘·j÷· s¡T#˚ùdÔ n$ qøÏ© HêDÒ\T. n$ #Ó˝≤eTDÏ˝À
n_ÛÁbÕj·÷ìï düeT]úd÷ü Ô e÷{≤¢&+É &ç. ˝Òe⁄. ô|>’ ± Á|üuTÑÛ ‘·«+ »|ü⁄Ô #˚dTü +Ô ~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 17

III
Ä&Éyêfi¯H¢ √≥ ndü˝q’… uÛ≤wü

e÷ eP]˝À |üP»\T #˚sTT+#˚ eTsêØƒ |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ªªyÓTT<ä\T MT ø£+&É≈¢ î£ ˙fi¯ó¢ ô|≥Tºø√+&çμμ n+{≤&ÉT. ªªnj·÷´!
n≥¢qe<äT.› X¯óuÛeÑ ÷ n+≥÷ |üP» #˚dTü +Ô fÒ ø£fi≈¢¯ î£ ˙fi¯ó¢ ô|≥Tºø√e≥y˚T$T{Ï? á dü+<äsê“¤q y˚T+ ns¡+ú #˚dTü ≈£î+{≤+>±ì
Ç+ø√ dü+<äs“¡ +¤ ˝À Bì ns¡+ú y˚sπ ne⁄‘·T+~. ‘Ó\T>∑T˝À m{≤¢ nHê˝À ‘Ó*j·Tì MTs¡T Ç≥Te+{Ï ‘Ó\T>∑T˝À m+<äT≈£î
#ÓbÕÔsT¡ ? e÷≈£L eTsêØƒ e#·TÃø£<ë eTsêØƒ˝À #Ó|Œü +&çμμ n+{≤qT. ø±ì n‘·&TÉ $q&ÉT. eT<Û´ä ˝À ª≈£îμ wüwæ̃ #˚sT¡ kÕÔ&TÉ .
n~ ø=+‘·qj·Ty˚T. ªªø£fi˙¢̄ fi¯ó¢ ô|≥Tºø√+&çμμ nq&ÉT. Ç~ ≥+ø£kÕ\ ãj·T≥ ‘·j÷· s¡sTTq qøÏ© HêD…+. es¡+>∑\T¢˝À
≈£Ls¡>±j·T\y˚Tà Åd\Ô” e÷≥˝À¢q÷ mø£ÿ&√ ˇø£ n#·ÃeTsTTq ‘Ó\T>∑T qT&ç $ì|ædTü +Ô ~. @ ÁbÕ+‘·+˝ÀHÓH’ ê ndü˝q’… uÛ≤wü
Ä&Éyêfi¯¢ H√≥H˚ $q>∑\+. ñs¡÷› e÷{≤¢&˚ eTTdæy¢ Té Åd\Ô” T, Ç\T¢ <ë{Ï yÓfiì¢¯ yêfi¯ó¢ ` sê»eTVü≤\¢˝À e⁄+&˚ uÒ>e∑ TT\ uÛ≤wü
X¯ó<äy∆ TÓ +Æ <äì n|üŒ{Ï $<ë«+düT\ n_ÛÁbÕj·T+. n+<äTøπ bı\÷´{Ÿ ø±ì ñs¡÷q› T ªuÒ>e∑ ÷rEu≤Héμ ªeTôV≤˝≤¢r Eu≤Héμ
nH˚yêfi¯ó.¢ e÷ ∫qï‘·q+˝À Ä>± kÕôV≤uŸ nH˚ ñs¡÷› Ábıô|dò sü Y ìC≤yéT ø±˝Òõ˝À |üì#˚ùdyês¡T. n‘·ì ù|s¡T Ä>±
ôV≤’ <äsVY Qü ùdHé nqT≈£î+{≤qT. nqT≈£î+{≤H˚ ø±ì >∑{>ºÏ ± nq˝ÒqT. n‘·&TÉ >∑+≥\T >∑+≥\T ~©¢ uÒ>e∑ ÷r Eu≤Hé˝À
Á|üd+ü –+#˚yê&ÉT.
es¡+>∑\T¢ ‘Ó\T>∑T >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïqT >∑<ë. ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ô|<ä› ø±fiÀJ es¡+∆ ‹ düu˝ÑÛ À bÕ˝§ZHêïqT.
kÕ<Ûës¡D+>± ø±fiÀJ sTT+≥ »]π> es¡+∆ ‹, »j·T+‹ düu˝ÑÛ À¢ bÕ˝§ZHy˚ êìï. Hê≈£î |æ\T|ü⁄e#˚Ã~. ˝Ò<ë, H˚H˚ yÓfiy¢‚ êìï,
Ä düu˝ÑÛ À¢ ∫qïbÕ{Ï ø£$ düyT˚ àfi¯q+, ∫qïbÕ{Ï ñs¡÷› eTTcÕsTTsê. ø=ìï Á|üd+ü >±\T »]π>$. ‘·sê«‘· nø£ÿ&ç Ç<äs› √
eTT>∑TsZ √ >±j·T≈£î\T (MTsêdü+^‘Y düu)ÑÛ yê<ë´\ MT<ä cÕ<é >∑»\T¢ $ì|æ+#˚yês¡T. ô|<ä› ø±fiÀJ ñs¡÷ø› $£ . ø£\+ ù|s¡T
cÕ<é. H˚qT yÓfi≥ ¢‚ |üŒ{ÏøÏ kÕVæ≤r $TÁ‘·eT+&É* ø£e⁄\T ‘·eT ø£$‘·\T $ì|ædTü HÔ êïs¡T. Ä kÕVæ≤‘·´ düu≈ÑÛ î£ ]f…sÆ ¶Y &ç|Pü ´{°
ø£˝ø… sº£ Y n<Û´ä ≈£îå ˝…’ e⁄Hêïs¡T. yê¬ses√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. nø£ÿ&É n+<äsT¡ ‘Ó\T>∑T $<ë«+düT\T+&É>±, n+<äsT¡ j·T÷ìe]‡{°
Ä#ês¡T´\T+&É>± ˇø£ ]f…sÆ ¶Y s¬ yÓq÷´ Ä|òd” sü Y n<Û´ä ø£‘å · eVæ≤+#·≥y˚T$T{Ï? nqT≈£îHêïqT. ø±fiÀJ\≈£î Ä|ü⁄&Ô y˚ ÷Ó
nqT≈£îHêïqT. s¬ yÓq÷´ yêfi¢̄≈î£ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ düu˝ÑÛ À¢ n<Û´ä ø£‘å ·
eVæ≤+#˚ ns¡Ω‘· ˝Ò<qä T≈£îH˚yêìïø±qT. ñ‘·eÔ T ø£$‘·\÷, ø£<\ä∏ ÷ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
sêdæq s¬ yÓq÷´, b˛©dt XÊK\ Ä|òd” sü q¢¡ T á j·÷~ o]¸ø£ øÏ+<˚
Á|ükÕÔ$+∫ e⁄HêïqT. H˚qT Á|ükÕÔ$+#·ì yêfi¢̄H≈˚ î£ \T. n+<äTøπ .. ♦ ªªyÓTT<ä\T MTø£fi≈¢¯ î£ ˙fi¯ó¢ ô|≥Tºø√+&çμμ nì eTsêØƒ
ø£$ düyT˚ àfi¯q+ ‘·sê«‘· n<Û´ä ≈£îå \yês¡T ˝Ò∫ e÷{≤¢&Hç ês¡T. n#·ÃyÓTqÆ |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT nHêï&ÉT >∑<ë! MT ì‘·´J$‘·+˝Àì
es¡+>∑\T¢ ÁbÕ+rj·T ‘Ó\T>∑T˝À dü+düÿ è‘· |ü<ë\q+‘·>± Ç{≤¢+{Ï dü+|òTü ≥q\qT $e]+#·+&ç.
ÄÁX¯sTT+#·≈î£ +&Ü, Ç+^¢wßü , ñs¡÷› |ü<ë\ CÀ*ø£+‘·>± yÓfi≈¢¯ î£ +&Ü ♦ ªª@ ÁbÕ+‘·+˝ÀHÓq’ ndü˝q’… uÛ≤wü Ä&Éyêfi¯¢ H√{H˚
‘·eT eTqdüT˝Àì uÛ≤yê\qT yÓ\¢&ç+∫Hês¡T. ‘·sê«‘· qqTï $q>∑\+μμ Bìï düeT]úd÷ü Ô #·]Ã+#·+&ç.
e÷{≤¢&eÉ THêïs¡T. ªªn<Û´ä ≈£îå \yê] ø£©˝Ô ìÒ ‘Ó\T>∑T $qï ‘·sê«‘· ♦ ø£$düyT˚ àfi¯q+ n+fÒ MT≈£î ‘Ó\TkÕ? m|ü⁄&ÓH’ ê
‘Ó\T>∑T˝À e÷{≤¢&˚ kÕVü≤dü+ #˚jT· ˝ÒqT. ñs¡÷˝› À e÷{≤¢&‘É êqTμμ ø£ $ dü y ˚ T àfi¯ q dü u Û Ñ ˝ À bÕ˝§Z H êïsê? MT
nì e÷{≤¢&˚ Hê\T>∑T e÷≥\T ñs¡÷›˝ÀH˚ e÷{≤¢&çHêqT. nqTuÛyÑ êìï ‘Ó\T|ü+&ç.
18 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

n<Û´ä ≈£îå \yê]˝≤π> ø£©˝Ô ìÒ es¡+>∑\T¢ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚ Ä#ês¡T´\T ø=+<äsT¡ Hêïs¡øÿ£ &É. Ç‘·sT¡ \÷ e⁄Hêïs¡T. yês¡Ô |üÁ‹ø£˝À
ø=Hêïfi¯ó¢ ñs¡÷› ø£e⁄\ >∑T]+∫ sêdæHêqT. Ç|ü
&ÉT j·÷~ sêdüTHÔ êïqT. Ä ø±\+ qT+∫ Hê s¡#q· \T #·<Tä e⁄‘·Tqï
>∑T+≥÷s¡T $<ë«+düT\T, n&=«πø{Ÿ ñ|üŒ\÷] >√bÕ\ø£èwüí X¯sà¡ >±s¡T Hê yê´kÕ\T u≤>∑THêïj·Tì C≤ãT\T sêdüTHÔ êïs¡T.
‘·s#¡ T· >±, ªªMT yê´kÕ˝À¢ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü ø£ì|æd÷ü Ô e⁄qï~. MTs¡T Ä ÁbÕ+‘·+yêπsHê? e÷ ÁbÕ+‘êì¬ø|ü
&É÷
sê˝Ò<ë?μμ nì Á|ü•ïdü÷Ô e⁄+{≤s¡T. yês¡T @ ñ<˚X› +¯ ‘√ n{≤¢ Á|ü•ïkÕÔs√ ‘Ó*j·T<äT>±ì n~ Hê Á|üX+¯ dü>±H˚ uÛ≤$kÕÔqT.
‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ e⁄+≥÷ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+ yêfi¯ó¢ >∑÷&Ü #·~y˚≥T¢ sêdüTHÔ êïq+fÒ $X‚wyü T˚ ø£<ë.
IV
Ç+‘·ø±\+ ‘Ó\+>±D≤ d”y÷Ó \¢+|òTü q+ #˚dæ ‹s¡T|ü‹ yÓ+ø£qïqT >∑÷&É #·÷&Éøb£ ˛‹ì. >∑‘· e÷]Ã˝À e÷Á‘·+ ø±sê
e÷cÕºsT¡ >±] Ä»„qT ‹s¡dÿü ]+#·˝øÒ £ eT÷&ÉT s√E\ ø√dü+ $XÊK≈£î, lø±≈£îfi≤ìøÏ yÓ[¢ e∫ÃHêqT. nø£ÿ&ç ÁbÕ+rj·T
‘Ó\T>∑T n+<ä+ yπ̊s. >∑<´ä |ü<´ä kÕVæ≤‘·´+ Á|ü#ês¡+˝À e⁄qï+‘·ø±\+ mø£ÿ&ç ‘Ó\T¬>H’ ê ˇø£ÿfÒ. yêéVü‰]ø£ uÛ≤wü
yê´|æ˝Ô ÀøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘·H˚ á ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü\÷ ` e÷+&É*ø£ uÛ≤wü\÷. H˚q÷ ˇø£|
ü &ÉT |ü⁄düøÔ ±\÷, yê´kÕ\÷
Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü˝À sêdæqyêH˚ï. n$|ü
&ÉT Hêπø s¡T∫+#·e⁄. Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü sêùd ø±\+˝Àq÷ |æ\\¢ ≈£î ‘Ó\T>∑T #Óù|Œ
|ü+‘·T\TqT ø£qTø£ yêéVü‰]ø£ yê<äT\‘√H˚ >=+‘·T ø£*ù|yêìï. ñs¡÷,› eTsêØƒ |æ\\¢ T ‘·eT sTT+{À¢ e÷{≤¢&˚ uÛ≤wüH˚
ãfiÀ¢ #·<Tä e⁄‘·T+fÒ, ‘Ó\T>∑T |æ\\¢ T Ç+{À¢ e÷{≤¢&˚ uÛ≤wü y˚sT¡ . ãfiÀ¢ #·~y˚ uÛ≤wü y˚sT¡ . |òTü Às¡eTì|æ+#˚~. á
yêéVü‰]ø£+ e∫Ãq ‘·sê«‘· ‘Ó\T>∑T |æ\\¢ T ≈£L&Ü eTsêØƒ, ñs¡÷› |æ\˝¢ ≤¢>± Çfi¯˝¢ À e÷{≤¢&˚ uÛ≤wüH˚ ãfi¯˝¢ À #·<Tä e⁄‘·THêïs¡T.
nsTT‘˚, e÷+&É*ø£ uÛ<Ò ë\≥T+∫, ÁbÕ+rj·T uÛ<Ò ë\qT dü]#˚dTü ø√˝Òøb£ ˛‘·THêï+, dü]#˚dTü ø√yê\+fÒ ‘=\–+#·≥eT÷
ø±<äT. ~<äTø› √e≥eT÷ ø±<äT. nìï ÁbÕ+‘ê\ |ü\T≈£îãfi¯q¢ T Ç|ü
&ÉT ‘Ó\T>∑qT≈£î+≥Tqï uÛ≤wü˝À ø£\T|ü⁄ø√e≥+.
ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü Á|ü»\ eéVü‰s¡+˝À e⁄qï~. Ç+<äT˝À |ü+&ç‘T· \, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ Á|üyT˚ j·T+ ˝Ò<Tä . á q&ÉTeT
@<√ {Ï.$.#Ûêq˝À¢ ªª‘Ó\T>∑T˝ÀH˚ sêj·T+&ç. ‘Ó\Tπ> e÷{≤¢&+É &çμμ nì #Ó|Œü ≥+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. Ç~ $qï|ü
&É˝≤¢ H˚qT
s¬ +&ÉT Á|üXï¯ \T y˚dTü ≈£î+{≤qT. ªª@ ‘Ó\T>∑T? mø£ÿ&ç ‘Ó\T>∑Tμμ nì.
ñs¡÷› kÕVæ≤‘·´+˝À |ü+&ç‘T· \ bòÕs¡d” düe÷kÕ\≈£+fÒ, Á|ü»\ |ü\T≈£îã&çøπ ÁbÕ<ÛëqéTì sêdæHêqT ø£<ë. ñs¡÷›
ø£e⁄˝À¢ nÁ>∑>D ∑ T´&Óq’ ø£$ MTsY ‘·FMTsY. n‘·ì ø£$‘· >∑+;Ûs¡ uÛ≤e uÛ]Ñ ‘·yTÓ HÆ ê, uÛ≤wü Á|ü»\ |ü\T≈£îã&ç˝À+∫ e∫Ãq
düV≤ü » düT+<äsy¡ TÓ qÆ ~. mes√ n‘·qï&ç–Hês¡≥ ªªñkÕÔ<!é bòÕs¡d,” ns¡;, ñs¡÷› uÛ≤wü˝À¢ kÕ{Ï˝ìÒ |ü+&ç‘T· \T >∑<ë MTs¡T.
&Û©ç ¢ Á|ü»\ |ü\T≈£îã&çì m{≤¢ |ü≥Tº≈î£ Hêïs¡T? nì. ªªX¯óÁø£yês¡+ X¯óÁø£yês¡+ ~©¢ C≤yÓT eTd”<Tä yÓT≥¢ MT<ä ≈£Ls¡TÃ+{≤qT.
Ä yÓT≥¢ MT<äH˚ n≥÷sTT≥÷ es¡Tdü>± |òøü s° T¡ ,¢ _#·Ã>±fi¯ó,¢ _#·Ã>∑‘\ÔÓ T ≈£Ls¡TÃ+&ç @y˚y√ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+{≤s¡T. ne˙ï
ÁX¯<>∆ä ± $+{≤qT. qe÷E #·<eä {≤ìøÏ m+<äs√ edüT+Ô {≤s¡T, b˛‘·T+{≤s¡T. e÷{≤¢&TÉ ≈£î+{≤s¡T. n$ $+{≤qT. n˝≤
Á|ü»\ |ü\T≈£îã&çì, C≤rj·÷\qT H˚sT¡ Ã≈£îHêïqT. Hê~ Á|üC≤ ø£$‘· ø£<ëμμ nHêï&É≥ eTVü‰ø£$ MTsY ‘·FMTsY. ˇø£ ùwsY
>∑÷&É sêdæHê&ÉT—
>√ yÓTπs ùwsY ôV’≤" Kyêdt |üdü+<é
|üsY yÓTØ >∑T|òüÔ>∑÷ nyêyéT ùdôV’≤
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 19

U≤dt ` ÄyéT nH˚ s¬ +&ÉT e÷≥\THêïsTT. U≤dt Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
n+fÒ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. (ôdŒwü˝Ÿ) <ëì ãVüQe#·q+
♦ ªªHê ø£$‘·qT Á|ü‘´˚ ø£ e´≈£î\Ô T |üd+ü <äT #˚dTü HÔ êïs¡T. ø±ì
Kyêdt. n+fÒ $<ä«‘·T˝Ô ÀH√, dü+|ü<˝ä ÀH√, ¨<ë˝ÀH√
Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ yêfi¯ó.¢ ÄyéT n+fÒ kÕe÷q´+. ÄyêyéT n+fÒ H˚qT e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï~ e÷Á‘·+ kÕe÷q´ Á|ü»\‘√H˚μμ nì
ãVüQe#·q+˝À kÕe÷q´ Á|ü»\T (ø±eTHé |”|⁄ü ˝Ÿ). s¡#s· TT‘· nq&É+˝À Ä+‘·s´¡ y˚T$T{Ï?
ø£$ @eT+≥THêï&É+fÒ, ªªHê ø£$‘·qT Á|ü‘´˚ ø£ e´≈£î\Ô T ♦ ªª|æ\\¢ T Ç+{À¢ e÷{≤¢&˚ uÛ≤wüys˚ T¡ . ãfiÀ¢ #·~y˚ uÛ≤wüys˚ T¡ .μμ
|üd+ü <é #˚dTü HÔ êïs¡T ø±ì H˚qT e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï~ e÷Á‘·+ nq&É+ ì»e÷? ø±<ë? ø±s¡D≤\T #·]Ã+#·+&ç.
kÕe÷q´ Á|ü»\‘√H˚μμ nì. ♦ ÁbÕ+rj·T uÛ≤cÕ uÛÒ<ë\qT m{≤¢ dü]#˚düTø√yê*?
e÷{≤¢&+É &ç?
Ç$ #˚jT· +&ç
1. øÏ+~ n+XÊ\qT >∑÷]Ã #·]Ã+#·+&ç.

n) bÕsƒ+¡ ù|s¡T $q>±H˚ MTπs$T }Væ≤+#ês¡T? me] uÛ≤wü yê]øÏ+|ü⁄ ø£<ë! ø±ã{Ïº eTq ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü
>=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ MTs¡T e÷{≤¢&Ü*. ◊‘˚ ˇø£ÿ Ä+>∑|¢ <ü +ä ø±˙, Væ≤+B, ñs¡÷.› .. Ç˝≤ Ç‘·s¡
uÛ≤cÕ|ü<ë\T yê&É≈î£ +&Ü e÷{≤¢&Ü*. Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· +&ç. mes¡T u≤>± e÷{≤¢&TÉ ‘ês√ #·÷<ë›+.
2. øÏ+~ >∑<ë´ìï #·<Tä e+&ç. Á|üXï¯ \≈£î düs¬ q’ »yêãTqT >∑T]Ô+#·+&ç.
>√ yÓTsπ ùwsY ôV≤’ " Kyêdt |üd+ü <é
|üsY yÓTØ >∑T|ò>Ôü ÷∑ nyêyéT ùdôV≤’
U≤dt ` ÄyéT nH˚ s¬ +&ÉT e÷≥\THêïsTT. U≤dt n+fÒ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ~. (ôdŒwü˝Ÿ) <ëì ãVüQe#·q+
Kyêdt. n+fÒ $<ä«‘·T˝Ô ÀH√, dü+|ü<˝ä ÀH√, ¨<ë˝ÀH√ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ yêfi¯ó.¢ ÄyéT n+fÒ kÕe÷q´+. ÄyêyéT
n+fÒ ãVüQe#·q+˝À kÕe÷q´ Á|ü»\T (ø±eTHé |”|⁄ü ˝Ÿ). ø£$ @eT+≥THêï&É+fÒ, ªªHê ø£$‘·qT Á|ü‘´˚ ø£
e´≈£î\Ô T |üd+ü <é #˚dTü HÔ êïs¡T ø±ì H˚qT e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï~ e÷Á‘·+ kÕe÷q´ Á|ü»\‘√H˚μμ nì.
Á|üXï¯ \T :
n) ªU≤dtμ nH˚ ñs¡÷› |ü<ëìøÏ ns¡+ú . ( )
m) ø£$‘· _) Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ dæ) kÕ<Ûës¡DyÓTqÆ &ç) kÕe÷q´+
Ä) kÕe÷q´ Á|ü»\qT ñs¡÷˝› À @eT+{≤s¡T? ( )
m) nyêyéT _) ÄyéT dæ) U≤dt &ç) Kyêdt
20 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ç) Hê ø£$‘·qT Á|ü‘´˚ ø£ e´≈£î\Ô T |üd+ü <é CÒdTü HÔ êïs¡T. øÏ+<ä ^‘· ^dæq ( )
|ü<ëìøÏ düe÷Hês¡øú £ ñs¡÷|› <ü +ä .
m) dü+ã+<é _) nyêyéT dæ) U≤dt &ç) |üd+ü <é
á) ô|’ ø£$‘·˝À ø£$ me] uÛ≤wüqT ñ|üj÷Ó –+#ê&ÉT? ( )
m) Á>±+~∏øu£ ≤Û wü _) ñs¡÷u› ≤Û wü dæ) Á|ü»\uÛ≤wü &ç) @Mø±<äT.
3. øÏ+~ >∑<ë´ìï #·<eä +&ç. Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
ñs¡÷› eTq<˚oj·TT\ ñeTà&ç uÛ≤wü . ø±ì @<√ ˇø£ ≈£î˝≤ìø√, eT‘êìø√ #Ó+~q uÛ≤wü ø±<äHêïs¡T
Ábıô|dò sü Y s¡|j
æò ÷· düT˝≤ÔHê. Ä ‘·s+¡ yêfi¯+¢ <äs÷¡ n{≤¢>π nqT≈£îHêïs¡T. Ç|üŒ{Ïø° ñqï Ä ‘·s+¡ yêfi¯ó¢ n{≤¢>π
nqT≈£î+≥THêïs¡T. n+<äTøπ Hê eTT#·Ã≥¢˝À ñs¡÷‘› √ e÷≈£î >∑\ dü+ã+<Ûëìï j·÷~ #˚dTü ≈£î+≥THêïqT.
e÷ #·<Tä e⁄ ñs¡÷› MT&çjT· +˝À »]–+~. ôV≤&Üàdüsº Y nq«s¡TB›Hé kÕôV≤ãT. ñs¡÷› #Óù|Œ eTÚ©«
kÕôV≤ãT\T Ç<äs› √, eTT>∑TsZ √ ñ+&˚yêfi¯ó.¢ nsTT‘˚, ô|’ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À #·~y˚ e÷≈£î sêeTHê<∏sä êe⁄kÕsY ñs¡÷›
#Óù|Œyês¡T. yês¡T eT+<∏qÓ Áu≤Vü≤àDT\T. m|ò.t m.(Ç+≥Øà&çjT· {Ÿ) #·~$q Ä kÕs¡T≈£î ‘Ó\T>∑T, dü+düÿ è‘·+,
eTsêØƒ, Ç+^¢wßü uÛ≤wü˝À¢ eT+∫ bÕ+&ç‘´· + e⁄+&˚<Hä y˚ êfi¯ó.¢ ñs¡÷˝› À @<√ ô|<ä› |üØø£å bÕdüsTTHês¡T. yês¡T
ô|<ä› ‘·s>¡ ‹∑ øÏ ñs¡÷› #Ó|⁄ü +Ô fÒ ñs¡÷› &çÁ^\T >∑\ yÓ÷©« ` kÕôV≤ãT˝…es¡÷ nuÛ´Ñ +‘·s+¡ ˝ÒeBj·T˝Ò<Tä . ô|>’ ±
‘·eT≈£î dü]>± ns¡+ú ≈£î<äsì¡ ñs¡÷› ùws¡¢ ‘ê‘·Œs¡´+ e÷ eTT+<äsπ sêeTHê<∏sä êe⁄kÕsY‘√ #Ó|Œæ +#·T≈£îH˚yêfi¯ó¢.
Á|üXï¯ \T :
n) ªªñs¡÷› eTq <˚oj·TT\ ñeTà&ç uÛ≤wüμμ á e÷≥\qï~ mes¡T?
Ä) s¡#s· TT‘· ‘·q eTT#·Ã≥¢˝À @ uÛ≤cÕ dü+ã+<Ûëìï j·÷~ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT?
Ç) sêeTHê<∏sä êe⁄kÕsY mø£ÿ&çyês¡T? @ $wüj÷· ìï uÀ~Û+#˚yês¡T?
á) ñs¡÷› &çÁ^\Tqï eTÚ©«\T sêeTHê<∏sä êe⁄kÕsYqT @ $wüjT· yÓTÆ dü+Á|ü~+#˚yêfi¯ó?¢

n) eTqTeTsê* e÷≥\T $ì ‘ê‘·jT· ´ m+<äT≈£î nãT“s¡|&ü Ü¶&TÉ ?
Ä) ø£|Œü >∑+‘·T\ \ø£ÎDXÊÅd>Ôæ ±]ì s¡#s· TT‘· >∑Ts¡TkÕú˙j·TT\T>∑ m+<äT≈£î uÛ≤$+#ês√ $e]+#·+&ç.
Ç) n+<äsT¡ j·T÷ìe]‡{° Ä#ês¡T´\T+&É>± ªªˇø£ ]f…sÆ ¶Y s¬ $q÷´ Ä|òd” sü Y n<Û´ä ø£‘å · eVæ≤+#·&yÉ T˚ $T{Ï?μμ
nì s¡#s· TT‘· nqTø√e&É+˝À ñ<˚X› y¯ T˚ yÓTÆ ñ+≥T+~?
á) s¡#s· TT‘· s¡#H· ê XË*’ ì Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 21

2. øÏ+~ Á|üXï¯ ≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) á bÕsƒ+¡ <ë«sê kÕeT\ dü<ë•e >∑T]+∫ MTπøeTs¡eú TsTT+<√ sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊìï >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
n) MT ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ëúÛ≤´dü J$‘·+˝À MTs¡T eTs¡∫b˛˝Òì C≤„|øü ±\qT ˇø£ yê´dü+>± sêj·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
Ä) MT |ü]düsê˝À¢ »]–q @<ÓH’ ê dü+|òTü ≥qqT yê&ÉTø£u≤Û wü˝À dü+uÛ≤wüD>± sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\qT kı+‘·yêø±´\˝À Á|üj÷Ó –+#·+&ç.

ñ<ë: j·÷~#˚dTü ø=qT R
H˚qT, Hê ùdïVæ≤‘·T&ÉT ∫qï|üŒ{Ï dü+>∑‘T· \T j·÷~#˚dTü ø=ì u≤>± qe⁄«≈£îHêï+.
n) |üd+ü <äT R
Ä) s¡eT´+ R
Ç) øπ Áå ‘·+ R
2. ì|òTü +≥T kÕj·T+‘√ øÏ+~ |ü<ë\≈£î HêHêsêú\T sêj·T+&ç

n) ø£$ : , ,
Ä) øπ Áå ‘·+ : , ,
3. øÏ+~ |üsê´j·T|ü<ë\≈£î bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± dü]jÓTÆ q |ü<ëìï sêj·T+&ç.
n) Ç\T¢, >∑èVü≤+
Ä) bı>∑&,ÔÉ k˛ÔÁ‘·+
22 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

4. øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\˝À Á|üøè£ ‹ ` $ø£è‘·T\T ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]Ô+∫ Á|üøè£ ‹øÏ ` $ø£è‹ì,
$ø£è‹øÏ ` Á|üøè£ ‹ì sêj·T+&ç.
n) MT yê´kÕ˝À¢ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü ø£ì|æd÷ü Ô e⁄qï~.
Ä) Hê~ Á|üC≤ ø£$‘· ø£<ä !
Ç) e÷ neTàeTà s√p ø£‘· #Ó|
ü ‘·T+~.
á) ≈£Ls¡>±j·T\T ny˚Tà Ç+‹ e÷≥˝À¢ ‘Ó\T>∑T qT&ç ø£ì|ædTü +Ô ~.
5. øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç. e⁄´‘·Œ‘·T\Ô ≈£î ‘·–q |ü<ë\T sêj·T+&ç.

n) nC≤„qeTHÓ&TÉ n+<Ûøä ±sêìï ‘=\–+#·Tyê&ÉT :
Ä) uÛ≤wæ+#·Tq~ :
1. øÏ+~ yêø±´\qT kÕe÷q´ yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.

n) ‹s¡TeT\ sêeT#·+Á<ä>±s¡T dü+düÿ è‘·, Ä+Á<Ûuä ≤Û wü\˝À |ü+&ç‘T· &ÉT.
Ä) H˚H=ø£|
ü &ÉT |ü⁄düøÔ ±\T, yê´kÕ\T Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü˝À sêùdyê&çì.
Ç) Ç+{À¢ e÷{≤¢&˚ uÛ≤wü, ã&ç˝À #·~y˚ uÛ≤wü y˚sT¡ y˚sT¡ .
2. øÏ+~ yêø±´\qT dü+j·TTø£Ô yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.
n) ‘Ó\T>∑Tyêfi¯fl |ü\T≈£îã&ç, qT&çø±sê\T |ü˝¢… Á|ü»\ uÛ≤wü˝À <=s¡T≈£î‘êsTT. yê{Ïì eTq+ uÛÁÑ <ä|sü T¡ #·Tø√e&É+
˝Ò<äT.
Ä) q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À m+<äs√ ø£e⁄\T ñHêïs¡T. q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À ø£<≈ä∏ î£ \÷ ñHêïs¡T. q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À
|üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \T ñHêïs¡T.
Ç) qe÷E #·<eä &ÜìøÏ m+<äs√ edüT+Ô {≤s¡T. qe÷E #·~$ m+<äs√ b˛‘·T+{≤s¡T.
3. øÏ+~ yêø±´\qT dü+•¢wºü yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.
n) n+ã{Ï|Pü &ç yÓ+ø£≥s¡‘ï· + ø±e´+ sêXÊ&ÉT. n+ã{Ï|Pü &ç yÓ+ø£≥s¡‘ï· + n#·TÃy˚sTT+#ê&ÉT.
Ä) >∑&jç ÷· s¡+ sêeTø£èwüXí s¯ à¡ eT+∫ bÕ+&ç‘´· + dü+bÕ~+#ê&ÉT. >∑&j
ç ÷· s¡+ sêeTø£èwüXí s¯ à¡ nH˚ø£ düHêàHê\T
bı+<ë&ÉT.
Ç) ø£|Œü >∑+‘·T\ \ø£ÎDXÊÅdÔæ ø£sdí¡ Tü +<ä] Hê≥ø±ìï nqTe~+#ê&ÉT. ø£sdí¡ Tü +<ä] Hê≥ø±ìï Á|ü#T· ]+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 23

s¡T>±>∑eT dü+~Û
❃ á øÏ+~ |ü<ë\qT >∑eTì+∫ $&ÉBj·T+&ç.
n) ù|<äsê\T
Ä) ;<äsê\T
Ç) u≤*+‘·sê\T
ô|’ |ü<ë\qT $&ÉBùdÔ m˝≤ ñ+{≤jÓ÷ >∑eTì<ë›+. m{≤¢ e÷sêjÓ÷ |ü]o*<ë›+.
n) ù|<ä G Ä\T ù|<äsê\T
Ä) ;<ä G Ä\T ;<äsê\T
Ç) u≤*+‘· G Ä\T u≤*+‘·sê\T
ù|<ä G Ä\T ù|<ä G sY G Ä\T ù|<äsê\T
;<ä G Ä\T ;<ä G sY G Ä\T ;<äsê\T
u≤*+‘· G Ä\T u≤*+‘ä G sY G Ä\T u≤*+‘·sê\T
♦ ô|’ eT÷&ÉT dü+<äsê“¤\˝À |üs¡ |ü<+ä ªÄ\Tμ
ˇø£ es¡+í $TÁ‘·T&çe˝… n<äq+>±
♦ ù|<ä, ;<ä, u≤*+‘· |ü<ë\≈£î ªÄ\Tμ |üsy¡ TÓ +Æ ~. #˚s&¡ yÉ T˚ ªÄ>∑eT+μ.
♦ ù|<ä, ;<ä, u≤*+‘· yÓTT<ä˝q’… X¯u≤›\qT ªù|<ë<äT\Tμ n+{≤s¡T.
♦ ù|<ë~|ü<ë\≈£î ªÄ\Tμ nH˚ |ü<+ä ø£*dæq|ü
&ÉT ªsYμ nH˚ nø£så +¡ n<äq+>± e∫Ã+~.
♦ ªsYμ nH˚~ n<äq+>± sêe&Üìï ªs¡T>±>∑eT+μ n+{≤s¡T.
♦ BH˚ï Ç{≤¢ ≈£L&Ü #Ó|Œü e#·TÃ
ù|<ë~ X¯u≤›\≈£î ªÄ\Tμ X¯ã+› |üsy¡ TÓ qÆ |ü
&ÉT s¡T>±>∑eTeTe⁄‘·T+~.
♦ ô|q’ #Ó|Œæ q eT÷&ÉT |ü<ë\˝À |üPs¡«|ü<+ä $X‚wDü +, ñ‘·sÔ |¡ <ü +ä $X‚w´ü + (HêeTyê#·ø+£ )
Ç˝≤ $X‚wDü $X‚cÕ´\‘√ ≈£L&çq |ü<ëìï ø£sà¡ <Ûës¡jT· eT+{≤s¡T.
♦ ø£sà¡ <Ûës¡jT· eT+<äT ù|<ë~ X¯u≤›\≈£î ªªÄ\Tμμ X¯ã+› |üsy¡ TÓ ‘Æ ˚ s¡T>±>∑eTeTÚ‘·T+~.
ô|’ |ü<‹∆ä Á|üø±s¡+ øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ >∑eTì+#·+&ç. $X‚w¢ +æ #·+&ç.
n) eTT<ä›sê\T G
Ä) »esê\T G
Ç) eTqTeTsê\T G
á) ø=eTsê\T G
24 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ô|q’ #Ó|Œæ q ù|<ë~ |ü<ë\T ‘Ó\T>∑T|ü<ë\T. Ç|ü
&ÉT dü+düÿ è‘êìøÏ düe÷qyÓTqÆ (‘·‘‡· eT) |ü<ë\≈£î Ä\T
X¯ã+› |üsy¡ TÓ ‘Æ ˚ @+ »s¡T>∑T‘·T+<√ |ü]o*<ë›+.
>∑TDe+‘· G Ä\T >∑TDe+‘·Tsê\T
ãT~∆eT+‘· G Ä\T ãT~∆eT+‘·Tsê\T
leT+‘· G Ä\T leT+‘·Tsê\T
á dü+<äsê“¤\˝À ≈£L&Ü ªsYμ edüT+Ô ~. ø±˙ dü«\ŒyÓTqÆ ‘˚&Ü e∫Ã+~ >∑eTì+#êsê? n<˚$T{À |ü]o*<ë›+!
>∑TDe+‘· G Ä\T >∑TDe+‘· G ñG Ä\T >∑TDe+‘·T G Ä\T >∑TDe+‘·T G sY G Ä\T
>∑TDe+‘·Tsê\T
leT+‘·· G Ä\T leT+‘·· G ñG Ä\T leT+‘·T G Ä\T leT+‘·T G sY G Ä\T

leT+‘·Tsê\T
n˝≤π>
ãT~∆eT+‘· G Ä\T ãT~∆eT+‘· G ñG Ä\T ãT~∆eT+‘·T G Ä\T ãT~∆eT+‘·T G sY G Ä\T
ãT~∆eT+‘·Tsê\T
ô|’ eT÷&ÉT#√≥¢ ‘·‘·‡eT|ü<ë\≈£î ªÄ\Tμ ø£*ùdÔ yÓTT<ä{Ï|ü<ä+ ∫es¡ ñqï n#·TÃ ªnμø±sêìøÏ ã<äT\T
ªñμ ø±s¡eTT e∫Ã ‘·sT¡ yê‘· s¡T>±>∑eTsTT+~. Bìï Ç{≤¢ #Ó|Œü e#·TÃ.
♦ ø£sà¡ <Ûës¡jT· eT+<äT ‘·‘‡· eT X¯ãe› TT\≈£î ªÄ\Tμ X¯ãe› TT |üsy¡ TÓ qÆ |ü
&ÉT
|üPs¡«|ü<+ä ∫es¡ñqï ªnø±sêìøÏμ ñø±s¡eTT e∫Ã s¡T>±>∑eT+ nsTT+~.
♦ >±+BÛJ ªdü‘´· XÀ<Ûqä μ, kÕeT\ dü<ë•e ªj·÷~μ, ø±fiÀõ ªHê>=&Ée,μ <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´ ªJeqj·÷q+μ,
>∑&j
ç ÷· s¡+ sêeTø£èwüí X¯sà¡ ªX¯‘|· Áü ‘·eTTμ yÓTT<ä\>∑T Á|üeTTKT\ C≤„|øü ±\T, nqTuÛyÑ ê\T Á>∑+<∏dä yúü TÓ Æ ñHêïsTT.
M{Ï˝À @<ÓH’ ê ˇø£ Á>∑+<∏ëìï ùdø£]+∫ n+<äT˝Àì $wüj÷· \qT #·<Tä e+&ç. yê{Ï˝À MT≈£î q∫Ãq ˇø£
dü+|òTü ≥qqT ù|s=ÿ+≥÷ m+<äT≈£î q∫Ã+<√ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
Ä‘·à\qT |ü*øÏ+#˚<˚ ndü˝q’… uÛ≤wü

dü÷øÏÔ Ä $\Te ø£sT¡ yÓb’ ˛‘˚ n~ ø£+sƒX¡ Àwü.
` &Üˆˆdæ.Hêsêj·TD s¬ &ç¶
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 25

3 Ms¡‘Ó\+>±D
` &Üˆˆ <ëX¯s~¡ ∏ ø£èwüeí ÷#ês¡´
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

‘Ó\T>∑T >∑T+&Ó\ _>∑Te⁄
‘Ó*|æ+~ ‘Ó\>±D
‘Ó\T>∑T CÀ<äT\ ‘Ó>T∑ e
#·÷|æ+∫ ‘Ó\>±D
<˚XÊìπø eTT+<äT ì*Ã+~sê ‘Ó\>±D
<˚XÊìπø ù|s¡T ‘Ó∫Ã+~sê! Á|üX¯ï\T:
|üsêqïuÛTÑ ≈£îÿ\≈£î
|üøÿ£ ˝À ã˝…y¢ TÓ Æ 1. >π j·÷ìï sêdæ+<Óes¡T?
<˚XÁ¯ <√VüQ\ øÏ+ø£ 2. ô|’ >π j·T+ <˚ì >∑T]+∫ ñqï~?
‘êe⁄˝Ò<ìä #ê{Ï 3. á >π j·÷ìï m+<äT≈£î sêdæ ñ+{≤&ÉT?
&Û+É ø± ãC≤sTT+#Ósê ‘Ó\>±D 4. Ç{≤¢ ‘Ó\+>±D >∑T]+∫ sêdæq
<Ís¡q® ´ yÓT~]+#Ósê! ø£e⁄\T, s¡#s· TT‘·\T mes¡T? m+<äT≈£î
»j·TuÛ]Ò yÓ÷–+#Ósê ‘Ó\>±D s¡#q· \T #˚dæ ñ+{≤s¡T?
»j·TeTT s¬ ‘’ T· \ ø£+<Ósê!
(ø=‘·|Ô *ü ¢ s¡+>±sêe⁄ ` ‘Ó\+>±D b˛sê≥ bÕ≥\T)
bÕsƒ+¡ H˚|<ü ´ä∏ + / ñ<˚X› +¯

‘Ó\+>±D Ms¡T\ |ü⁄]{Ï>&∑ .¶É m+<äs√ jÓ÷<ÛTä \T ‘Ó\+>±D $eTTøÏÔ ø√dü+ ‘·T~XÊ«dü es¡≈î£ b˛sê&Üs¡T.
<äTsêàs¡T˝Z q’… s¡C≤ø±s¡¢ nsê#·ø‘£ ê«ìï m~]+∫q s¡Døπ Áå ‘·+ ‘Ó\+>±D. n≥Te+{Ï H˚\ ndæ‘Ô «· |ü]s¡øD å£ ø√dü+
‘Ó\+>±D Á|üC≤düeT÷Vü≤+ ‘·eT<Óq’ |ü<‘∆ä T· ˝À¢ ~Ûø±ÿs¡d«ü s¡+ $ì|æ+∫+~. Äj·TT<Û+ä <Û]ä +∫ b˛sê&çqyês¡T
ˇø£s¬ ‘’ ˚ nø£så êj·TT<Û+ä ‘√ b˛sê&çqyês¡T eTs=ø£sT¡ . kÕVæ≤rjÓ÷<ÛTä &ÉT &Üˆˆ <ëX¯s~¡ ∏ ø£èwüeí ÷#ês¡´ ` Á|ü‘´· ø£+å >±
b˛sê≥+˝À eTyÓTøÆ e£ TÚ‘·÷H˚ kÕ{Ï Ms¡T\ kÕVü≤kÕ\qT |ü<ë´\˝À Á|üX+¯ dæ+#ê&ÉT.
Ms¡T\ ‘ê´>±\qT #·]Á‘·|⁄ü ≥˝À¢øÏ møÏÿ+∫ uÛ≤$‘·sê\≈£î dü÷Œ¤]Ô ì+|æ, Ç≥Te+{Ï Ms¡T\qT ø£qï ª‘Ó\+>±D
‘·*μ¢ >=|üŒ<äHêìï ø°]+Ô #·&yÉ T˚ á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ ñ<˚X› +¯ !
26 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á bÕsƒ+¡ |ü<´ä Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. #ê]Á‘·ø£ yêdü$Ô ø£
n+XÊ\qT edüTeÔ ⁄>± rdüTø=ì Ä<ÛTä ìø£ uÛ≤e e´ø°øÔ s£ D
¡ ‘√ sêdæq
|ü<ë´*$. &Üˆˆ <ëX¯s~¡ ∏ ø£èwüeí ÷#ês¡´ s¡∫+∫q ªª<ëX¯s~¡ ∏
kÕVæ≤‘·´+μμ ˇø£≥e dü+|ü⁄{Ï ªs¡TÁ<äMDμ ˝Àì~.
ø£$ |ü]#·jT· +
&Üˆˆ <ëX¯s~¡ ∏ ø£èwüeí ÷#ês¡´ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ ∫qï>∑÷&É÷s¡T˝À »ìà+#ê&ÉT. Hê{Ï bÕ\≈£î\ô|’
e´‹πsø£ Á|üC≤b˛sê{≤˝À¢ Ä#·sD ¡ ≤‘·àø£ yÓK’ ]‘√ Á|ü»\qT #Ó‘’ q· é+‘·+ #˚dqæ ñ<äéTø£$.
ªHê ^‘êe[ m+‘· <ä÷s¡eTT Á|üj÷· D+uÖH= n+<ëø£ á uÛ÷Ñ >√fi¯+ãTqø£–Z ô|f…<º μä qHêï&ÉT.
|ü<ë´\qT C…\’ T>√&É\MT<ä sêdæ Á|ü»\ Vü≤è<äj÷· ˝À¢ eTVü‰ø£$>± kÕúq+ bı+<ë&ÉT. n–ï<Ûës¡,
s¡TÁ<äMD, eTVü‰+Á<Û√<äjT· +, |ü⁄qs¡ïe+, ø£$‘ê|ü⁄wüŒø£+, ‹$Ts¡+‘√ düeTs¡+, neTè‘ê_Ûùwø£+,
Ä˝À#·Hê˝À#·Hê\T yÓTT<ä˝…’q ø£$‘ê dü+|ü⁄{≤\qT, qe$T (Hê{Ïø£\T) j·÷Á‘êdüà è‹
22`7`1925 (d”«j·T#·]Á‘·) e+{Ï |ü\T Á>∑+<∏ë\qT s¡∫+#ê&ÉT. dæ˙ >π j·Tø£$>± ÄDÏeTT‘ê´˝e+{Ï bÕ≥\T
05`11`1987 sêdæ dæìe÷bÕ≥≈£î kÕVæ≤‘·´ >ös¡yêìï rdüTø£e#êÃ&ÉT.
‘Ó\T>∑T˝À >∑»˝Ÿ Á|üÁøÏj·T≈£î ÁbÕD+b˛dæq <ëX¯s¡~∏ 1961˝À >±*uŸ >∑»fi¯flqT
nqTe~+#ê&ÉT. Á|üd<æ ∆ä ñs¡÷ø› e£ ⁄\ ø£$‘ê«ìï nqTe~+∫ $eTs¡Ù≈£î\ Á|üX+¯ dü\qT bı+<ë&ÉT.
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ #˚dqæ ùde≈£î>±qT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ (1967)
øπ +Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ (1974) n+<äT≈£îHêï&ÉT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêh ∫e] ÄkÕúqø£$.
nø£åsêìøÏ Äy˚XÊìï ‘=&ç– nuÛÑT´<äj·T |ü<∏ëq ‘·q ø£$‘ê«ìï q&ÉT|ü⁄‘·÷H˚ düTìï‘·yÓTÆq
uÛ≤e⁄ø£‘‘· √q÷, ÁbÕNq |ü<´ä XË*’ ‘√q÷ Á|ü»\ Vü≤è<äj÷· \qT Äø£≥Tº≈î£ qï düeTq«j·T Á|ü‹uÛ≤o\
Á|üC≤ø£$.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 27

Á|üy•˚ ø£
düeTTÁ<ä+ ñbıŒ+>∑T‘·T+&É>± #·÷ùdyês¡T ns¡T<äT>± ñ+{≤s¡T. düeTTÁ<ä+

#Ó*j·T*ø£≥º <ë≥&É+ mes¡÷ }Væ≤+#·˝sÒ T¡ . ø±ì ‘Ó\+>±D H˚\ á
ns¡T<Óq’ |ü]D≤e÷\qT, n<äT“¤‘ê\qT Á|ü|+ü #êìøÏ #·÷ô|{Ï+º ~. ‘Ó\+>±D
H˚\MT<ä »]–q $eTTøÏÔ ñ<äé÷\T, kÕj·TT<Ûbä ˛sê{≤\T, Á|ü‘´˚ ø£sêh
eT¨<äé÷˝À¢ ‘Ó\+>±D Á|ü»\T düeTTÁ<ä+˝À n\\ e÷~]>± ñyÓ«‘·TqÔ
ñbıŒ+– m–XÊs¡T. Ä ¨s¡TqT ‘Ó\+>±D Ms¡T\ ‹s¡T>∑Tu≤≥T CÀs¡TqT,
eT¨qï‘· ‘ê´>±\ rs¡TqT <ëX¯s~¡ ∏ |ü<ë´˝À¢ $ì ñ‘˚õÔ ‘·T\+ ø±e&ÜìøÏ...
á bÕsƒ+¡ ˝ÀøÏ |üjT· ì<ë›+...
ñ. z ‘Ó\>±D! ˙ ô|<äe⁄˝§‹Ôq X¯+K eTVü‰s¡eeTTà©

uÛ÷Ñ ‘·\yÓT\¢ H=ø£ÿyÓTT– u§ã“\T ô|{Ïqº j·T≥T¢ ‘√#Ó, z
¨! ‘Ó\yê]Ãy˚dqæ $ ˇø=ÿø£ ~≈£îÿ qy√<äj÷· s¡ÿ s¡Tø˘
Á|”‘· »˝Ò» dü÷q ‘·s∞¡ ø£è‘· <˚eqB‘·s+¡ >∑eTT˝Ÿ 1
❖XÊ. ‘·©!¢ ˙ Á|ü‹uÛ≤ $X‚weü TT\T uÛ÷Ñ ‘·Áù|‘· Vü≤düeÔ TTà\Hé
&ÉT˝…H¢ é ø=ìï ‘·sê\<ëø£! Ç|ü⁄&É&TÉ ˝¶ Ÿ y√jÓT— kÂ<ëeT˙
e©¢ |ò⁄ü \¢$uÛ≤efi¯ó˝Ÿ Áã‘·T≈£îÁ‘√e˝Ÿp|ü⁄ ø±\eTTà\THé
eTfiËflHé! dü«#·Ã‘¤ s· √»®«\ Á|ü<eä∏ T dü+<ÛëúÛ≤qTy˚‘+Ó #Ó&Hç é 2
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ á uÛ÷Ñ eT+&É\eT+‘ê m+<äT≈£î
Á|ü‹<Û«ä ì+∫+~?
♦ Áã‘· T ≈£ î ‘√e #· ÷ ù| ø±\+
sêe&É+ n+fÒ @$T{Ï?
28 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

II
❖ñ. ˙ jÓTT&ç˝Àq ô|+∫‹$ ì+&ÉT>∑ ø√{Ï ‘Ó\T+>∑T ≈£îÁs¡\Hé!
ÁbÕj·TeTT e∫Ãq+‘·HÓ ø£èbÕDeTT*∫Ã‹, j·TT<äe∆ ÷&ç yê
ÁCÒjT· uÛTÑ C≤ã\eTTà <ä]dæ+|ü »>∑eTTà, qyêãT‘√ düyê˝Ÿ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
#˚jT· TeT≥+{Ï— M ‘Ó\T>∑T sπ >∑&˝ç À õ– yÓT+&ÉT e÷‘·s√! 3 ♦ ªª‘Ó\+>±D H˚\˝À m+‘·
eT. ‘Ó\>±DeTTàq >∑&b¶ç ˛#·jT· TqT dü+~Û+#ÓHé ø£èbÕDeTTà! sê ø±+‹ ñqï<√ ø£<ë!μμ nì
»\˝≤eTT+ &ÉqTyêì |”#e· T&É#H· é kÕ–+#Ó j·TT<äe∆ TTà! ;Û ø£$ m+<äTø£Hêï&ÉT?
‹*b˛jÓTHé »>∑yTÓ \¢ j˚T$Tj·T>∑TH√ ‘Ó\´+>∑sêø£H!é ~XÊ+ ♦ ª>∑&b¶ç ˛#·≈L£ &Ü ø£‹eÔ ˝…
#·\eTT˝Ÿ X¯Áø£<qäÛ T'|üs+¡ |üs\¡ ‘√ düj÷· ´≥˝≤&ÓHé ~$Hé 4 e÷s¡&+É μ n+fÒ @$T{Ï?
ñ. Hê\T>∑T yÓ|’ ⁄ü \Hé »\~Û Hê\ÿ\T kÕ#·T#·T ≈£Ls¡T#·T+&Ó! ø£ ♦ qy√<äj·T+ sêe&ÉeT+fÒ
˝À¢\eTT sπ |æHês¡T uÛTÑ $˝À! q\T~≈£îÿ\ >∑+&çø={Ïº dü+ MTπseTì nqT≈£î+≥THêïs¡T?
Á<ë\≈£î <ë]ì∫Ã]! <Ûsä ê‘·\yÓT\¢ dü«‘·+Á‘· yê] <Ûë
sê\T*‘·eTTà ø±<=&É>¬ , sêE ]yêE\T ã÷E |ü≥>º H∑ é 5
III
❖eT. ‘Ó\>±D≤! uÛeÑ Bj·T |ü⁄Á‘·≈î£ \˝À r+Á&ç+#·T yÓ|’ e¢ü ´ dü+
#·\qeT÷às¡ø£ b˛e˝Ò<Tä ! edüT<Ûë #·Áø£eTTà kÕ]+∫ ñ
»®«\ yÓu’ ≤Û ‹ø£ uÛ≤qTìHé |æ*∫ <˚X+¯ ã+‘·≥Hé ø±+‹ yê
s¡T\∆ T ì+&ç+∫], Ms¡T Ms¡T\T |üsês¡T˝ú Ÿ ‘Ó\TZCÀ<äT˝Ÿ ãfi≤! 6
eT. eT‘·ô|X’ Ê∫ $ø±s¡ <ä+Åwøºæ \£ ‘√ e÷ uÛ÷Ñ $T \+|òTæ +∫ e÷
≈£î‘·Tø£˝Ÿ >√ôd&ç y˚fi¯ >∑÷&É, jÓT≥T ~≈£îÿHé ‘√#·≈î£ qï|ü&ÉTHé
Áã‘·Tøπ <äTs¡“s¤ y¡ TÓ qÆ j·T|ü&ÉTqT Ä+Á<Û‘ä «· eTTà b˛Hê&É ˝Ò
<äT, ‘·T~Hé >¬ *Ã‹eTeTà j·TT<äe∆ TTq s¡TÁ<äT˝Ÿ yÓT#·ÃHê+Á<Ûë+_ø±! 7
d”. ø±ø£rj·TT\ ø£+#·T >∑+≥ ÁyÓ÷–qHê&ÉT
ø£s≈¡ î£ sêE\≈£î ‘·‘sÔ· \¡ T |ü⁄f…º Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
Ms¡ s¡TÁ<äeT<˚$ $Áø£$T+∫q Hê&ÉT ♦ ‘Ó\+>±D Ms¡T\ Á|ü‘´˚ ø£‘·
‘Ó\T>∑T C…+&Ü\T q]Ô+#Ó $T+≥ @$T{Ï?
ø±|üjT· ´ Hêj·T≈£î+&˚|⁄ü dü÷|æq Hê&ÉT ♦ Áã‘·T≈£î m|ü&ÉT <äTs¡“s¤ +¡
|üss¡ êE\≈£î >∑T+&Ó |ü≥Tºø=ìjÓT
#êfi¯óø£´ |ü•Ãe÷XÊ bÕ\qeTTàq ne⁄‘·T+~?
ø£fi≤´D |òTü +≥\T >∑D>∑DeTHÓ ♦ Äø±XÊq C…+&Ü\T
‘˚.^. Hê&ÉT H˚&TÉ qT ‘Ó\>±D yÓ÷&É˝<Ò Tä s¬ |üs¬ |ü˝≤&É≥+ <˚ìøÏ
X¯Á‘·Te⁄\ <=+>∑<ë&çø—Ï ÁXÊeD≤ÁuÛÑ dü+øπ ‘·+?
eT≥T\ >∑+;Ûs¡ >∑sê®≥Vº ‰ü düeT\s¡
Hê ‘Ó\+>±D b˛e⁄#·Tqï~ |ü<ë∏ q 8
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 29

‘ê‘·Œsê´\T
1) z ‘Ó\+>±De÷! ˙ ô|<äe⁄\‘√ }~q X¯+K<Û«ä qT\T á uÛ÷Ñ eT+&É\ eT+‘ê ˇø£ÿe÷s¡T>± u§ã“\T
ô|{Ïqº ≥T¢>± Á|ü‹<Û«ä ì+#êsTT. ÄVü‰! ñ<äsTT+∫q dü÷s¡T´ì øÏsD¡ ≤\#˚‘· Á|”‹bı+~q |ü<ëà\#˚, #·*+∫q
Äø±X¯>+∑ >±‘·s+¡ >±\T nìï ~≈£îÿ\qT ‘Ó\yêπs≥≥T¢ #˚XÊsTT.
2) ne÷à ‘Ó\+>±De÷! ˙ >=|üŒ‘·q|ü⁄ $X‚cÕ\T ø=ìï ‘·sê\ es¡≈î£ <äTsêàs¡T\Z #˚‘T· \˝À ∫≈£îÿø=HêïsTT.
Ç|ü&ÉT Ä s√E\T >∑‹+#êsTT. n&É+¶ ≈£î\T ‘=*>±sTT. $#·TÃ≈£îqï yÓTs¡T|ü⁄ r>∑\ ø±+‹ sπ K\T ã‘·T≈£î‘√e
#·÷ù| ø±\+ e∫Ã+~. dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ ø±+‹eT+‘·yTÓ qÆ dü+<Ûë´dü÷s¡T´&ÉT yÓTT<ä{kÏ Õ] ñ<äsTT+#ê&ÉT.
3) ne÷à! ø√{ÏeT+~ ‘Ó\T>∑T |æ\\¢ qT ˙ ˇ&ç˝À ô|+#êe⁄. yê]øÏ ej·TdüTsê>±H˚ #˚‘T· \≈£î ø£‘T· \Ô ì∫Ã,
eÁC≤j·TT<Ûeä T+‘·{Ï ø£]qƒ yÓTqÆ uÛTÑ »|üsêÁø£e÷\qT #·÷ù|≥≥T¢ sêE‘√ ‘·\|ü&eÉ THêïe⁄. ne÷à! á ‘Ó\T>∑T
H˚˝˝À m+‘· ã\+ ñqï<√ ø£<ë!
4) á ‘Ó\+>±D˝À >∑&b¶ç ˛#·≈L£ &Ü ø£‹Ô ã{Ïº m~]+∫+~. >=|üŒ sêE>± ù|s=+~qyêì >∑sê«ìï nD#˚≥≥T¢>±
j·TT<ä+∆ kÕ–+∫+~. @$T »s¡T>∑T‘·T+<√ ‘Ó*j·Tø£ »>∑eT+‘ê uÛj
Ñ T· |ü&bç ˛sTT+~. ~>∑+‘ê\˙ï Äø±X¯+˝À
Ç+Á<ä<qäÛ TdüT‡\ |üs+¡ |üs\¡ #˚‘· düj÷· ´≥˝≤&ÜsTT.
5) ‘Ó\+>±D≤ kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+ düeTTÁ<ä+ e÷~]>± ñbıŒ+>∑T‘·Tqï~. Hê\TZy|’Ó ⁄ü \ qT+&ç düeTTÁ<ëìøÏ
>∑+&çø={Ïº ‘Ó\+>±D H˚\q+‘ê kÕ«‘·+Á‘·´|ü⁄ ˙{Ï‘√ ‘·&TÉ |ü⁄‘·THêïs¡T. ñÁ~ø£‘Ô · ø£*–+∫q qyêãT\ Ä»„\≈£î
ø±\+ #Ó*b¢ ˛sTT+~.
6) ne÷à ‘Ó\+>±D≤! ˙ |æ\˝¢ ˝À Á|üø±•+#˚ $|üy¢ ê‘·àø£yTÓ qÆ ø£<*ä ø£ }]πø b˛˝Ò<Tä . uÛ÷Ñ eT+&É˝≤qï+‘ê
düe]+∫ ñ»®«\yÓTqÆ ø±+‹eT+‘·yTÓ qÆ dü÷s¡T´&çì |æ*∫ <˚Xe¯ T+‘ê ø=‘·Ô ø±+‹ düeTTÁ<ë\T ì+bÕs¡T.
yês¡+‘ê Ms¡T\T, jÓ÷<ÛTä ˝Òø±<äT. Hê´j·T+ ‘Ó*dæq |üs√|üø±s¡T˝…q’ ‘Ó\T>∑TMs¡T\T düTe÷!
7) ne÷à! eT‘·+ nH˚ |æXÊ∫ ‘·q Á≈£Ls¡yTÓ qÆ ø√s¡\‘√ e÷ H˚\qT ÄÁø£$T+∫ e÷ >=+‘·T\T ø√düTqÔ ï|ü&ÉT,
@ ~≈£Lÿ ‘√#·q|ü&ÉT, Áã‘·ø&£ yÉ T˚ uÛ≤s¡yTÓ qÆ |ü&ÉT ‘Ó\T>∑T<äHêìï ø√˝ÀŒ˝Ò<Tä . j·TT<äs∆ +¡ >∑+˝À s¡TÁ<ë<äT\T
yÓT#˚Ã≥≥T¢ ∫e]øÏ $»j·÷ìï kÕ~Û+#ê+.
8) Çø£ÿ&É ø±ø£rj·T sêE\ ø£+#·T>∑+≥ ÁyÓ÷–q|ü&ÉT <äTsêàs¡T˝Z q’… X¯Á‘·TsêE\T ø£\es¡|&ü Ü¶sT¡ . s¡TÁ<äeT<˚$
|üsêÁø£$T+∫q|ü&ÉT ‘Ó\T>∑T C…+&Ü\T Äø±XÊq s¬ |üs¬ |ü˝≤&ÜsTT. ø±|üjT· ´ Hêj·T≈£î&ÉT ‘·q $»è+uÛD Ñ +
#·÷|æq|ü&ÉT X¯Á‘·TsêE\≈£î >∑T+&Ó\T Ä–b˛j·÷sTT. #êfi¯óø£´ sêE\T |ü•ÃeT ~≈£îÿq |ü]bÕ\q #˚ùd≥|ü&ÉT
eT+>∑fiø¯ s£ y¡ TÓ qÆ »j·T<Û«ä qT\T yÓ÷>±sTT. Hê{Ï qT+&ç H˚{Ï es¡≈î£ ‘Ó\+>±D+ X¯Á‘·Te⁄\ <=+>∑ <Óã“\≈£î
z&çb˛˝Ò<Tä . ÁXÊeD e÷dü+˝Àì y˚T|òTü + e÷~]>± >∑+;Ûsy¡ TÓ qÆ >∑sq®¡ \T n\sês¡T‘·T+&É>± Hê ‘Ó\+>±D+
eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·÷H˚ ñqï~.
30 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ç$ #˚jT· +&ç
1. øÏ+~ n+XÊ\qT >∑÷]Ã #·]Ã+#·+&ç.

n) ªMs¡ ‘Ó\+>±Dμ nH˚ bÕsƒ+¡ ù|s¡T $q>±H˚ MT≈£î m≥Te+{Ï nqTuÛ÷Ñ ‹ ø£*–+~? <ëX¯s~¡ ∏ ‘Ó\+>±DqT
Ms¡ ‘Ó\+>±D nq&Üìï ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D\‘√ düeT]ú+#·+&ç.
2. øÏ+~ n|ü]∫‘· ø£$‘·qT #·<Tä e+&ç. Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
‘√≥e÷* ã*<ëq+ #˚ùdHÔ ˚
|ü⁄e⁄«\T |ü]eTfi≤\ ˙q>∑\e⁄
e÷qe⁄&ÉT ø£\yê* e÷qe⁄DÏí
‹&ç‘˚ @+ ˝≤uÛ+Ñ ø£ì|æ+#·ì <˚e⁄DÏí
Äø±XÊìøÏ XÀuÛÑ #·+<äe÷eT
$TDT>∑Ts¡T‘√ $<äT´‘Yø±+‘·T\T Á|üd]ü +#·e⁄
e÷sê* H˚{Ï Hê≥Te´øÏÔ
ø±≈£î+fÒ ˝Ò <Óqï{ÏøÏ $eTTøÏÔ
e÷qe⁄ìøÏ e÷qe⁄&˚ <Û´˚ j·T+
e÷qe‘·«y˚T e÷qeC≤‹øÏ ÁX‚jT· +
#·]Á‘·\T eTq ñìøÏøÏ ø±e⁄ Á|üe÷D+
<Û]ä Á‹ì yÓqøÏÿ HÓ{ºÏ #˚j÷· * Á|üj÷· D+
(ø£$sê» eT÷]Ô)
Á|üXï¯ \T :
n) |üP\T m|ü&ÉT ‘·eT |ü]eTfi≤\qT yÓ<»ä \¢>\∑ TZ‘êsTT?
Ä) me]ì ‹≥º>÷∑ &É<Tä ?
Ç) mes¡T e÷sê*? m+<äT≈£î e÷sê*?
á) e÷qe⁄&ÉT @$<Û+ä >± Á|üj÷· D+ #˚j÷· *?
ñ) ô|’ ø£$‘·≈î£ o]¸ø£ ìs¡sí TT+#·+&ç.
}) ô|’ ø£$‘·qT sêdæ+~ mes¡T?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 31

3. s¬ +&√ |ü<ë´ìøÏ Á|ü‹|ü<ës¡+ú øÏ+<ä ñ+~. Ç<˚ $<Û+ä >± Äs¡T, @&ÉT dü+K´>∑\ |ü<ë´\≈£î Á|ü‹|ü<ësêú\T
sêj·T+&ç.
‘·©¢ R ne÷à!
˙ R ˙jÓTTø£ÿ
Á|ü‹uÛ≤$X‚weü TT\T R Á|üC≤„ $X‚cÕ\T
ø=ìï ‘·sê\<ëø£ R ø=ìï ‘·sê\ es¡≈î£
uÛ÷Ñ ‘·Áù|‘· R #Ó&TÉ X¯≈î£ \Ô (uÛ÷Ñ ‘·Áù|‘ê\)
Vü≤düÔeTTà\Hé R #˚‘·T\˝À
&ÉT˝…H¢ é R |ü&bç ˛sTTq$ (∫≈£îÿ≈£îqï$).
Ç|ü⁄&TÉ R Ç|ü&ÉT
n&ÉT˝¶ Ÿ G b˛jÓTHé R n&É+¶ ≈£î\T ‘=\–b˛j·÷sTT.
kÂ<ëeT˙e©¢ R yÓTs¡T|ü⁄r>∑\
|ò⁄ü \¢ R $#·TÃ≈£îqï
$uÛ≤GÄefi¯ó˝Ÿ R ø±+‘·T\es¡Tdü\T
Áã‘·T≈£îÁ‘√e˝Ÿ R Áã‘·T≈£î <ës¡T\qT
#·÷|ü⁄ R #·÷ù|
ø±\eTTà\THé R düeTj·TeTT\T
eTfiËflHé R ‹]–e∫Ãq$ (n~>√).
dü«#·Ã‘¤ s· ¡ R n‘·´+‘· dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ
ñ»®«\ R Á|üø±X¯e+‘·yTÓ qÆ
Á|ü<eä∏ T dü+<Ûë´ R ‘=* bı<äT›
uÛ≤qTe⁄ R dü÷s¡T´&ÉT
@‘Ó+#Ó&Hç é R edüTHÔ êï&ÉT (ñ<äsTTdüTHÔ êï&ÉT).
1. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î ◊<˚dæ yêø±´\˝À »yêãT\T sêj·T+&ç.

n) ªª‘Ó\+>±D >=|üŒ‘·q|ü⁄ $X‚cÕ\T ø=ìï ‘·sê\es¡≈î£ <äTsêàs¡T\Z #˚‹˝À ∫≈£îÿø=HêïsTTμμ nqï ø£$
e÷≥\qT MT¬s{≤¢ düeT]úkÕÔsT¡ ?
32 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
Ä) ªª‘Ó\>±DeTTàq >∑&b¶ç ˛#·jT· TqT dü+~Û+#ÓHé ø£èbÕDeTTàμ nì <ëX¯s~¡ ∏ m+<äTø£Hêï&ÉT?
Ç) ‘Ó\+>±D≤˝À dü+<ÛëúÛ≤qTe⁄ yÓTT<ä{kÏ Õ] ñ<äsTT+#ê&Éì ø£$ m+<äTø£Hêï&ÉT?
á) á bÕsƒê´+XÊìï s¡∫+∫q ø£$ s¡#H· ê XË*’ ì n_Ûq+~dü÷Ô sêj·T+&ç.
2. øÏ+~ Á|üXï¯ ≈£î |ü~ yêø±´˝˝À »yêãT sêj·T+&ç.
n) Ms¡ ‘Ó\+>±D bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
n) ª‘Ó\+>±D ‘·*μ¢ ‘·q >=|üŒ<äHêìï $e]düTqÔ ï≥T¢>± @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+ sêdæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç. ˝Ò<ë
Ä‘·àø£<ä∏ sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç. ^‘·^dæq |ü<ë\ nsêú\qT|üj÷Ó –+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) >±*øÏ }>∑T‘·Tqï |ü⁄e⁄«\T ∫>∑Ts¡T{≤≈£î\‘√ düj÷· ´≥˝≤&ÉT‘·THêïsTT.
Ä) kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ Á_{Ïwt yê] >∑T+&Ó˝À¢ ø£˝À¢\+ sπ |æ+~.
Ç) Ms¡T˝…|ü &É÷ ÁbÕD≤\qT n]Œ+#·&ÜìøÏ yÓqTø±&ÉsT¡ .
á) ~≈£îÿ ‘√#·q|ü&ÉT Ä˝À#·q˝…H√ï ekÕÔsTT.
2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î HêHêsêú\T sêj·T+&ç.
n) ñ<äjT· eTT :
Ä) ÄX¯ :
Ç) nÁuÛeÑ TT :
3. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêj·T+&ç.
n) eTTs¡∞s¡eeTT e÷qdæø£ ÄVü‰<¢ ëìïdüT+Ô ~.
Ä) s¡TÁ<äeT<˚$ ø£èbÕDeTT‘√ X¯Á‘·Te⁄\qT #Ó+&Ü&ç+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 33

Ç) »\~Û nH˚ø£ JesêX¯ó\≈£î ì\j·T+.
á) <ä+h\T >∑\ »+‘·Te⁄\T Á|üe÷<äøs£ +¡ .
ñ) Vü≤qTeT+‘·T&ÉT düeTTÁ<ëìï \+|òTæ +#ê&ÉT.
1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêdæ dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç.
n) »>∑yÓT\¢ R G R
Ä) düj·÷´≥˝≤&ÓHé R G R
Ç) <ë]ì∫Ã] R G R
á) <Ûsä ê‘·\yÓT\¢ R G R
ñ) ~XÊ+#·\eTT R G R
}) ÁXÊeD≤ÁuÛeÑ TT R G R
ãTT) y˚Tq‘·Ô R G R
2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêdæ düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.
n) ø±ø£rj·TT\ ø£+#·T>∑+≥ R ,
Ä) ø£fi≤´D |òTü +≥\T R ,
Ç) Áã‘·T≈£î Á‘√e R ,
á) eTVü‰s¡eeTT R ,
ñ) $ø±s¡<+ä Åw\ºü T R ,
}) ø±+‹yês¡T\∆ T R ,
ãTT) ‘Ó\+>±D sêh+ R ,
ãT÷) eT‘·|Xæ Ê∫ R ,
34 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

#Û˚ø±qTÁbÕkÕ\+ø±s¡eTT
❃ á yêø±´ìï |ü]o*+#·+&ç.
˙{Ï˝À |ü&qç ‘˚\T ‘˚\T‘·<ë!
á yêø£´+˝À ‘˚\T, ‘˚\T nH˚ |ü<ë\≈£î nsêú\T y˚s¡T y˚s¡T>± ñHêïsTT. Ä |ü<ë\T yÓ+≥yÓ+≥H˚
Á|üj÷Ó –+#·ã&Ü¶sTT. Vü≤\T¢\ »+≥ ns¡uú <ÒÛ +ä ‘√ yÓ+≥yÓ+≥H˚ yê&Éã&ç‘˚ <ëìì ª#Ûø˚ ±qTÁbÕkÕ\+ø±s¡+μ
n+{≤s¡T.
eT]ø=ìï yêø±´\T #·÷&É+&ç. düeTq«j·T+ #˚jT· +&ç.
n) ns¡{‘Ï =ø£ÿ ‘=ø£ÿsê<äT. ª#Û̊øμ£ nq>±
»+≥.
Ä) ì|ü˝À |ü&‘ç ˚ ø±\T ø±\T‘·T+~.
Ç) ‘·eTTàìøÏ #Ó|ü ! #Ó|ü ‘Ó–b˛≈£î+&Ü q&ÉTe⁄eTì.
❃ Ç{≤¢+{Ï$ bÕsƒ+¡ ˝À yÓ‹øÏ kı+‘·+>± ‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç.
♦ ‘Ó\+>±D≤ b˛sê≥ H˚|<ü ´ä∏ +˝À e∫Ãq @yÓH’ ê s¬ +&ÉT eT÷&ÉT bÕ≥\T ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì bÕ&ç $ì|æ+#·+&ç.
(˝Ò<ë)
<ëX¯s~¡ ∏ sêdæq @<ÓH’ ê ˇø£ |ü⁄düøÔ +£ / bÕ≥ / ø£$‘· #·<Tä e+&ç. <ëì Ä<Ûës¡+>± ìy˚~ø£ sêdæ #·~$
$ì|æ+#·+&ç.
MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
<ëX¯s~¡ ∏ 1952˝À &Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD s¬ &ç,¶ e{Ïøº √≥ Äfi≤«s¡T kÕ«$T, &Üˆˆ _s¡T<äTsêE sêeTsêE yÓTT<ä\>∑Tyê]‘√
ø£*dæ ‘Ó\+>±D≤ s¡#s· TT‘·\ dü+|ò÷ü ìï kÕú|+æ #ê&ÉT. áj·Tq e{Ïøº √≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T‘√ ø£*dæ ìC≤e÷u≤<é˝À
C…\’ T •ø£å nqTuÛ$Ñ +#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D ñ<äéT ø±yê´˝˝À¬ø\¢ nÁ>∑>D∑ ýÓTqÆ ~ <ëX¯s~¡ ∏ ªn–ï<Ûës¡μ. Ç~ |”&‘ç ·
Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\≈£î Á|ürø£. ªn–ï<Ûës¡μqT ìC≤e÷u≤<é˝À C…\’ T düV≤ü yêdæ e{Ïøº √≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$TøÏ
n+øÏ‘$· T#êÃ&ÉT. nfÒ¢ ªs¡TÁ<äMDμ nH˚ ø£$‘êdü+|ü⁄{Ïì ‘Ó\+>±D Á|üC≤˙ø±ìøÏ n+øÏ‘$· T#êÃ&ÉT.
dü+ø£\Œy˚T düø\£ $»j·÷\≈£î eT÷\+

dü÷øÏÔ kÕ~Û+#ê\H˚ ‘·|Hü ˚ $»j·T+yÓ|’ ⁄ü y˚ùd ‘=* n&ÉT>∑T
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 35

4 ø=‘·Ôu≤≥
` &Üˆˆ bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

e÷¬sÿ{Ÿ≈î£ yÓfifl‚ e÷s¡+Z |üøÿ£ q Çfi¯óflHêïsTT. yê{Ï˝À ø=ìï >∑{ºÏ Ç≥Tø£\‘√ ì]à+|üã&Ü¶sTT. >√&É\≈£î
yÓ\y¢ d˚ æ ñqï~. ekÕsê >√&É\ô|’ Äø£s¸¡ Dj ° T· yÓTqÆ |üP\T ∫Á‹+#·ã&ç ñHêïsTT. eT]ø=ìï Çfi¯ófl eT{Ï‘º √
ì]à+|üã&Ü¶sTT. Ä Çfi¯fl≈£î ∫]–q ‘ê{Ïj÷· ≈£î\ ø£|ü ñqï~. ∫qï, ô|<ä,› Çfi¯fl˝ÀqT, ù|<ä\, <Ûìä ≈£î\
Çfi¯fl˝ÀqT, nìï Çfi¯fl˝ÀqT Á|üyX˚ <¯ ë«s¡+ Á|üøÿ£ ≈£î+&û˝À ‘·T\dæyTÓ Tø£ÿ ñqï~. |üd|æ \æ \¢ T, }s¡≈î£ ø£ÿ\‘√bÕ≥T
<äTeTTà˝À Ä&ÉT‘·THêïs¡T. Åd\Ô” T _j·T´+ ø£&TÉ >∑T‘·÷, Ä ø£&–ç q ˙{Ïì dü+<äT˝À b˛düTHÔ êïs¡T.
Á|üX¯ï\T:
1. ô|’ ù|sê˝À <˚ìì >∑T]+∫ ñqï~?
2. Ç≥Te+{Ï yê‘êes¡D+ mø£ÿ&É ñ+≥T+~?
3. MTs¡T #·÷dæq |ü˝¢… >∑T]+∫ e÷{≤¢&+É &ç.
4. |ü˝˝¢… À¢ Hê{Ï‘√ b˛*ùdÔ H˚&TÉ @j˚T e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT?
uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq ‘·sê«‘· y˚>+∑ >± #√≥T#˚dTü ≈£îqï e÷s¡TŒ\T, Áø£e÷qTkÕs¡+>±
sêuÀj˚T ø=‘·Ô e÷s¡TŒ\T, }Væ≤+#·ì |ü]D≤e÷\T, |üs´¡ ekÕHê\T, kÕúìø£ Ä~Û|‘ü ´· X¯≈î£ \Ô MT<ä kÕe÷qT´&ç
ø=‘·Ô $»j·÷\qT dü+øπ ‘ê‘·àø£+>± ∫Á‹düT+Ô B ø£<.ä∏ <˚X+¯ ˝À ø°\ø£yTÓ qÆ |ü˝˝¢… À kÕ«‘·+Á‘·´ dü+ãsê*ï
nø±ÿ‘·eTTà&ç dü+uÛ≤wüD˝À¢ Á|ü‹<Û«ä ì+|üCdÒ +æ ~ s¡#s· TTÁ‹.
C≤rj·T‘ê, ÁbÕ+rj·T‘ê |üs+¡ >±qT, uÛ≤cÕ|üsy¡ TÓ qÆ <äèø£Œ<∏+ä ˝ÀqT ‘Ó\+>±D ndæ‘Ô «· #Ó‘’ H· ê´ìøÏ
ì<äsÙ¡ q+>± ì\ã&ç ø=‘·uÔ ≤≥˝À q&ç∫q á ø=‘·øÔ <£ qä∏ T |ü]#·jT· + #˚jT· &ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
36 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á bÕsƒ+¡ ø£<ë∏ ìø£ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. s¬ +&ÉT ‘·sê\≈£î
dü+ã+~Û+∫q $esê\T, ‘·sê\eT<Û´ä ø±˝≤qT>∑TD+>± e∫Ãq
e÷s¡TŒ\T yÓTT<ä˝q’… $wüj÷· \qT &Üˆˆ |æ.j·TXÀ<ë¬s&ç¶ ‘·eT
ªø=‘·uÔ ≤≥μ˝À ‘Ó*j·T|ü]∫+~. H˚wqü ˝Ÿ ãTø˘Á≥dtº Á|ü#T· ]+∫q
ªj·TXÀ<ë¬s&ç¶ ñ‘·eÔ T ø£<\ä∏ Tμ Á>∑+<∏+ä ˝Àì~ á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+.
s¡#s· TTÁ‹ |ü]#·jT· +
&Üø£sº Y bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì _õH˚|*ü ¢ Á>±eT+˝À

»ìà+∫+~. ª‘Ó\T>∑T˝À Vü≤]e+XÊ\Tμ nH˚ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq#˚dæ &Üø£ºπs{Ÿ
|ü{≤ºbı+~+~. ‘Ó\T>∑T Ábıô|òdüsY>± ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À |üì#˚dæ+~.
sêh n~Ûø±s¡u≤Û cÕ dü+|ò÷ü ìøÏ n<Û´ä ≈£îå \T>± |üì#˚dqæ ‘=* eTVæ≤fi¯. Ä+Á<Ûä kÕVæ≤‘·´
$ø±düeTT, bÕ]C≤‘ê|üV≤ü s¡D |üsê´˝À#·qeTT, mÁsêÁô|>∑&,É ø£<ë∏ #·]Á‘· e+{Ï |ü]XÀ<ÛHä ê
8`8`1929 Á>∑+<∏ë\qT, e÷eP] eTT#·Ã≥T¢, m#·ÃeTàø£<\ä∏ T, <Ûsä à¡ XÊ\ e+{Ï ø£<ë∏ dü+|ü⁄{≤\qT
7`10`2007 sêdæ+~. M] <ÛësêyêVæ≤ø£ sπ &çj÷Ó ø±s¡´Áø£eT+ ªªeTVü‰\øÏÎ eTT#·Ã≥T¢μμ m+‘√ Á|üC≤<äsD¡
bı+~+~. ‘Ó\+>±D uÛ≤cÕ kÂ+<äsê´ìï ‘Ó\|ü&ÜìøÏ ø£<qä∏ T X¯øeÔÏ T+‘·yTÓ qÆ kÕ<Ûqä +>±
eT\#·T≈£îqï~. Hê{Ï ‘Ó\+>±D kÕe÷õø£, kÕ+düÿ è‹ø£ »qJeq yÓ’$<Ûë´ìï
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Äqyêfi¯ófl áyÓT ø£<\ä∏ T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 37

Á|üy•˚ ø£
á ªø=‘·uÔ ≤≥μ >∑T]+∫ &Üˆˆ |æ.j·TXÀ<ë¬s&ç¶ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ªªá ø£<ä∏ ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø£+˝À
Áyêj·Tã&ç+~. nø±ÿ‘·eTTà[fl<äs› ÷¡ ãdüT‡~– nø£ÿ&ç qT+&ç m<äT\› ã+&ç˝À yêfi¯fl }] es¡≈î£ Á|üj÷· D+
#˚dæq ¬s+&ÉT >∑+≥˝À¢ ¬s+&ÉT ‘·sê\≈£î »]–q |òüTs¡¸D, kÕ~Û+∫q $»j·÷\T düÁ|üe÷D+>±
Á|ü<]ä Ù+|üã&Ü¶sTT. á dü+uÛ≤wüD˝À mH√ï kÕ+|òTæ ø£ <äTsê#êsê\T ‘·&eÉ Tã&Ü¶sTT. uÛ≤wü ‘Ó\+>±D
e÷+&É*ø±ìï J]í+#·Tø=ì, Ä C≤rj·÷ìï, JeqØ‹ì, qT&çø±sêìï Á|ü<]ä ÙdüT+Ô <äìμμ #Ó|Œæ +~. Ä
ø=‘·uÔ ≤≥˝À eTq+ q&Éø£ yÓTT<ä\T ô|&ÉT<ë+.
ªªH˚qT sêÁHê ‘·eTTà&ÉT! n~ ‘·sê\ Hê{Ï u≤{. m|ü&˚d+æ <√ @+ ø£‘H· √? á yêq\≈£L y=s¡<\ä ≈£î @s¡T¢
bı+>∑+>∑ n~ mìï ø£jT· ´\T >={Ï+º <√? mìï >∑+&ÉT¢ e&É<¶ √? ≈£LdüT+fÒ q&ÉTeTT*¬s,Z q&çôdÔ ø±fi¯ófl u…Dø¬Ï q+≥ y=Á¬s\\¢
y=+|ü⁄\\¢ e&ç Ä u≤≥ bı+{Ï e&çq&É« HêXÊ‘·>±<äT ‘·+Á&ç. n+≥ m+‘· C…|Œæ q>∑ì yêì ôde⁄« MT<ä ù|qT yê¬sHÔ ê?
Hê e÷≥ sTT+f…Hê? yêì |ü≥Tº Ç&çôdHÔ ê?
‘·TeTàã+ø£ n+≥T≈£îqï≥T¢ m+≥e&ç ªø±<äø±ÿ! eTq÷]ø√ ø=‘·Ô u≤fÒdqæ +, ˙e⁄ #·÷dæ yÓT∫Ã+<ëø£ >±<äTμμ n+≥
ˇø£fÒ |ü≥Tº, yÓTT+&ç|≥
ü Tº, »ì¬>|ü≥Tº, Ç<Óøÿ£ &ç kı<ä? M&Óøÿ£ &ç qø£Áå ‘·≈î£ &ÉTsê? HêsTTHê! n+≥ |üjT· qyÓTÆ ã+&ÓøÿÏ
ãj·T\T<˚sï¡ . ‘√ebı+{Ï }≈£îHêï&Ü? ˝Ò<Tä , ñ˝≤¢d+ü ã≥º˝øÒ £ ˇø£fÒ #Ó|ü ø£ b˛‘·T+&É&TÉ . edü<ë–q |æ{Àº˝.…
nø±ÿ! Ç~ á>∑ ø±\+ ø±<Ó! |üP\ø±\+, mHÓï\ e÷dü+, ‹j·T´{Ï r|ü⁄\ ~q+, @eTqT≈£îqïy√? mø£ÿ&É pdæq
ø£eTà{Ï yêdüq, Çq kı+ô|q’ s=<ä, |ü+&Ü≈£î sê\+>∑ n&É$ n+‘· |üdsü ê≈£î b˛cÕ≈£î\T ‘=&çZ k˛≈£î\T b˛‘·T+&É~. Ä
yÓ÷<äT>∑T eq+ p&ÉT! ô|sTT n+‘·|⁄ü \ÿ]∫Ãq≥T¢ yÓTT>∑<Z =&ç–, mÁs¡>|∑ Pü dæ, ø=‘·uÔ ≤≥≈£î eT+>∑fi≤s¡T\Ô T |ü&TÉ qÔ ï eTT‘Ó<ÌÔ ˝ä À˝…
kÕfi¯ófl kÕfi¯ófl>∑ ì\e&É$¶ . Ä bı+f… ñqï eT<äT\› »s¡yês¡ p&ÉT! m+‘· m‘·T≈Ô î£ m~–qy√? ø={≤] ø=eTà\¢\¢
‘˚H‘Ó fÓ \º… ìï |æøÿ£ {Ï\+¢ >∑ ‘˚H\Ó T m≥¢ ì+|ü⁄ø=qïy√? @+<˚? nø±ÿ! ñ\ÿe⁄? |ü\ÿe⁄?μμ
n<√! nø£ÿ&ç ~≈£îÿ C…s¡ Hê #Óe⁄ yê]∫Ã ÇqT, m&Éyêdæq m<ä\qT @ø£+CÒjT· ù|s¡T ô|{Ïº |æ\TdüTqÔ ï≥T¢ Ä
ø√sTT\≈£L‘·\T! nø±ÿ! n<√! Ä ø£+&É¢|ü&˚<˚ ∫+‘·\‘√|ü⁄, ∫+‘·*+ø± ∫>∑Ts¡Tø√˝Ò<äT. >∑Tqïe÷$fi¯ófl p&ÉT!
bıqïø±j·T\k˛+{Ï Ä&É|\æ \¢ T dæ+>±]+#·T≈£îqï≥T¢ ø±H=düT+Ô &É$. j·÷|ü\T Ç|ü&ç|⁄ü &Ó yÓTT>∑\Z T Ç#·TÃ≈£î+≥T+&É$.
n<√! dü÷&ÉT! e÷≥\\¢H˚ eTq÷] bı*y˚Ts¡ sêHÓe#ÓÃ. m<äTs¡Tø√fi¯fl Hê&ÉT yÓTT>∑ô|+&ç¢ düT{≤º\≈£î eTsê´<ä\TCÒjT·
>∑T+|ü⁄ >∑{qºÏ ≥T¢ >∑TãTs¡Z yÓ]–q á yêsTT\T bı<ä\T p&ÉT! nø±ÿ! u≤≥ |üøÿ£ \ bı+{Ï eTTdü* e÷q¢ìï >∑÷\+>∑
m~– edüTqÔ ï ø=‘·Ô #Ó≥q¢ T p&Ée÷à!
á dü÷|ü⁄‘√fÒ ø=+#Ó+ n≥T~≈£îÿ ˙ ø£qTïyês¡CsÒ TT, Ä #ÓsT¡ «p&ÉT! Ç|ü&ÉT ì+&ÉT>∑ ˙\ düeTTÁ<äy÷Ó ˝… ˙s¡T
yÓ÷düT+Ô &É~. á #ÓsT¡ «≈£î Äj·Tø£≥º ø£{qºÏ |ü⁄D≤´q n+<ä]ø° Ä<ÓsT¡ yÓ+’ ~.
38 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ne⁄qT ì»+>∑H!Ó @ø£ddæ Tü >Ô ∑ bÕ<äsd¡ +ü y=\ÿy√dæq≥T¢ á #ÓsT¡ « mHÓï\≈£î yÓTs¡TdüT+Ô &É~. >∑ì, Ç\¢\Tø£+>∑HÓ
|ü+&ÉT>¬ ‘’ ê~? á bÕj·T≈£î+≥\ ø¬ [fl ô|<ä› ø=Ás¡e÷qT¢ #Ó+>∑T #Ó+>∑Tq <äT+≈£î≈£î+≥ m–] düqï #ê|ü\qT >∑T≥Tÿ >∑T≥Tÿ
eTqT≈£î+≥ düT&ç>T∑ +&Ü\qT ˝Ò|HÔü ˚ ñ+&É$. >∑$q¢ >∑T&Ó\¶ T>∑T\T #Ó<\ä |ü⁄≥º\qT >√fi¯fl^øÏ |ü⁄≥º≈î£ |ü⁄≥º ô|s¡T>∑T\
>¬ f…\º qT yÓTøÏÿ+~ C≤\ø£, #Ó≥¢ •¬ø\≈£î m>∑yêøÏ C…+{Ï ‘˚H\Ó T Ä|üP≥+
EÁs¡Tø=qï~ kÕ\ø£, Ä |üP≥ ø£\T¢≈î£ >∑{qºÏ á‘·˝§{Ïº ø√dü+ á&çÿ Ä&çÿ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ø±fi¯ófl >±*q |æ\T¢˝À˝… ÄdüTy√düHÔ ˚ ñ+&É$. nì, eTqdüT\ nqT≈£î+≥,
Ä >∑T&Ó\¶ TZ\qT pùd ø£+{Ïì n≥¢ MT~MT~øÏ kÕ]#˚Ã{≤´fi¯fl≈£î >∑≥TºMT<ä ♦ ªªôde⁄« MT<ä ù|qT yê¬sHÔ ê?μ n+fÒ MTπø$T
C≤s¡T&ÉT ã+&É\ mqÿ n\TZ<äT+¬ø ø±&É, ∫s¡Ô>∑+&ÉT Ä ø±<äT, Ä&ç<˚! ns¡yú TÓ +Æ ~?
n|ü&˚ áì+<˚ @yÓ÷? ø£+&ÉT¢ >±qø£ bı{≤º|‹ü øÏ >±+Á&ÉT>±+Á&ÉT eTqT≈£î+≥ ♦ MTs¡ T m|ü &Ó ’ H ê mø£ ÿ &ç ¬ ø ’ H ê
‘·q bı≥ºq |ü⁄{Ïqº ‘·q ≈£Lq˝Òï qeTT\ÿ $T+>∑ pdüT+Ô &É~. Ä |üøÿ£ H˚ q&ÉT#·T≈£î+≥÷ b˛‘êsê? b˛j˚T≥|ü&ÉT
>=Á¬sb˛‘·TqT ne÷‘·+ eT+<äT >∑T&ç>¬ \T $T+–q≥T¢ $T+–q ‘êdüTbÕeTT @y˚T+ >∑eTìkÕÔs√ #Ó|Œü +&ç?
d”¬øs¡ #Ó≥Tº≈£î r>√˝… düT≥Tº≈£îqï~. ‹qï~ ns¡T>∑ì |üP&ÉTyêeTT ♦ MT }] bı*y˚Ts¡˝À¢ Á|üø£è‹ m{≤¢
>∑T]–+»˝À˝… >∑T&ÉT¢ $T≥Tÿ$T≥Tÿq $T≥ÿ]#·TÃ≈£î+≥ düT≥º≈£î<äTs√˝… ñ+≥T+<√ #Ó|Œü +&ç?
düT≥Tºø=ì ªnr >∑rμ ms¡T>∑≈î£ +&É e&É~¶ . Ä&Ü&É qø£ÿ\T bı+#·Tø=ì
n<äTqT>±düTqÔ ï bÕ*ô|s¡ >∑+&Ée¢ &ÉHÔ Ó ñ+&É~.
II
eT]! e÷ ‹ø£ÿ düHêïdæ ø=‘·Ô u≤fÒdqæ +, ø=‘·<Ô ë], ø=‘·eÔ T\T|ü⁄ n+≥ |ü<+ä u≤&É+Ô &˚+~? Ç<ä+‘· Hê≈£î <Ó*‡q
u≤≥HÓ! mH˚ï+&É¢ qT+#√ ‘=≈£îÿ&ÉT e&É¶ u≤≥! Ç+<äT≥¢ ø=‘·Ô j·÷&ÉT+&É~? n+≥ nqT≈£îqï>∑ì, Hê eTqdüT Hê≈£î ãT~∆
#Ó|ü ‘·Tqï≥¢ì|æ∫Ã+~.
nsTTq >±≈£îqï>∑ì eTØ, Ç+‘· ≈£sT¡ >∑ì‘·q+, ñ+&É>÷∑ &É<Tä . |ü⁄sê>∑ m\T‘·Ts¡T≈£î <ä&>ç {∑ qºÏ ≥T¢ ˇø£ÿ |ü#Ã· s¡+
ãs¡«>∑÷&É<Tä . j·÷<ëìï yÓT#·Ã≈£î+&É eT] n+f… eT], s=eTTàq meTTø£\T ˝…øÿ£ u…&qÔÉ +f… m≥¢? s=+&ÉT ø£+&ÉT¢ <Ó]‡
ì<ëq+>∑ ˝À‘·T\T yê{Ï∫Ã dü÷&Ü˝…, j·÷~ ø£qTeTs¡T>¬ q’ , eTs¡T>∑Tq |ü&ç ‘·|Œæ qf…¢ >∑<!ä Hê≈£î mqï{Ï qT+&√ ms¡T≈£îqï
u≤f…‘Æ ˚ eT≥Tÿ u≤¬>+’ <ë? ˝Ò<ë? u≤≥ q&çôd ø±\T≈£î s=+|æ n+≥Tø√≈£î+f… ≈£LdüTqï ø±&çøÏ e∫Ã ø±fi¯fl≈£î s=#·TÃ,
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 39

‘êø£<Ô ë? ‘·>T∑ \Ô<ë? m+‘· #Ó&>¶É ì∑ , m+‘· u≤>∑ ã‹øÏq >∑ì Ç+ø√ì Ädüs‘¡ √{Ï, eT+~ ãTC≤˝…øÿÏ q&ÉTe≈£î+&É |üsTTq+
kÕ–‘Ó kÕ\T eTq≈£î ø±e\dæ+~, eTq+ p&Ée\dæ+<ä˝,¢ ˇ>∑&TÉ ‘·q ø±fi¯flMT<ä ‘êqT ì\e&É&¶ Ü? ˝Ò<ë? nH˚~.
}s¡ #ÓsT¡ e⁄ <ë{Ïq+, eT‘·&Ô ç <ë{Ïq+, yÓ÷‘Óã] s¬ ‘’ T· \ |üdTü \ ø={≤º\T >±ÁHêe{Ïqº $, á ø={≤º\¢ >∑&y¶ç êeTT\ìï
Ç– #Ó<sä ≈¡ î£ +&É ≈£î<äTs¡T>∑ eT≥ºd+ü >∑ ñ+&É$. Ç+{ÏyTÓ Tø£+ ã{Ïqº m&ÉT¢ \π>düT+Ô &É$. e÷ }] m\¢eTà >∑T&ç y=∫Ã+~.
ÄyÓT |üdTü |ü⁄ ã+&Üs¡‘¢ √{Ï #Ó≈î£ ÿ #Ó<sä ≈¡ î£ +&É ñ+&É~. |üPC≤] øÏweºü ÷#ês¡¢ Ç\T¢ <ë{Ïq+.
Ä ø£+&É¢ e&˚<!˚ >√bÕÁ˝≤j·Tì uÛeÑ +‹ ã+>∑T\. á&çÿ ã+&ç CÒ]+~ n+fÒ dü÷|ü⁄≈£î >√&É >∑{qºÏ fÒ.¢ Ç+<ëø£
eT]dæ+~ j·÷~øÏ e∫Ãq≥T¢ eTT]bÕ\ edüTeÔ ⁄qT >∑e⁄ôdq¢ <ëdæq≥T¢, me]ø£+≥¢ |ü&≈É î£ +&É á ‘ê´|ü >∑÷&É e÷
‘·eTàj·T´ H=>∑\ MT~¬ø[fl #Ó+>∑Tq <äT+øÏ ø£Á#êìøÏ mÁs¡|sü ê›\T dæ+>±]dü&Ô qÉ Tø=ì Hê bÕô|≥¢ ôd~]q m+{Ïø\£ T düøÿ£ q
~<äTø› =ì ø=+>∑T ì+&ÉT>∑ düe]#·TÃ≈£îqï, nkı+{Ï <ë|ü]ø£|⁄ü |üqT\T j·÷$ »s¡T>∑˝<Ò Tä . n+‘·ø=ôdÔ Ä&É |üsê›\T ñqï
ñìøÏ >∑÷&É ø£+&É|¢ &ü ˝É <Ò Tä . Hê ÁbÕD≤ìøÏ ø=‘·>Ô ∑ }|æ] |”\TÃ≈£îqï≥¢ì|æ∫Ã+~.
ô|+&ç¢ dü÷|ü⁄\ Hê&ÉT |æ\>±D√fi¯ófl ô|+&ç¢ |æ\q¢ T >√{Ïø=q qT+&ç •¬øfi¯fl pdæq≥T¢ H˚qT e÷ }]ì p&Ée{Ïqº .
Hê ø£+{Ï m<äTs¡T+>∑HÓ s¡#Ã· ø£≥.º ø£+<ÓsT¡ >∑ì eTDTdüT˝À˝… e÷ s¡#Ã· ø£≥º sê– #Ó≥Tº s=+&ÉT ˇø£<ëìï&ç‡ Ç+>√{Ï
ñ+&É<qä ï≥T¢ ˇø£<ëìø√{Ï ‘√&É+≥ B≥T>∑ ì\e&É$¶ . n<˚+ dæÁ‘·yTÓ T?
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç >∑ì ákÕ] dü÷&ÉT dü÷&ÉT eT+≥ e÷ s¡#Ã· ø£≥º øÏ+<ä nìï #Ó|ü ˝…
♦ ªª‘·q ø±fi¯fl MT<ä ‘·qT ì\ã&É≥+μμ n+fÒ
≈£î|üŒ˝…q’ $. m|üŒ{Ï rs¡!Z eTT#ÓÃ\ø£qï øÏ+<Ó’ y√s¡>∑ >∑÷dü+&Ó eTDTdüT\T
@$T{Ï? #·]Ã+#·+&ç. eT≥Tÿ ø±ÁHê˝Ò<Tä . Ç<˚+ eTT+#·Tø=#ÓÃ e÷ }]øÏ? Ç~ ø£\Hê?
e÷j·THê? n+≥ ì<ëì∫Ã #·÷ôd{≤´fi¯fl≈£î yêfi¯fl\¢ ˇ>∑s√ Ç<äs› √
♦ Hê{Ï H˚{Ï Ä#ês¡ eéVü‰sê˝À¢ ‘˚&Ü\T
s¡#Ã· MT<ä ≈£LdüTqï≥T¢ >±H=∫ÃÁqT. Hê ø£+&Éq¢ T Hêπø qeTàãT~∆>±˝Ò<Tä .
ñHêïj·÷? @$T{$? s=+&ÉT CÒ‘T· \ u≤>∑ q\TŒø=ì eTfi¯fl pdæq >∑÷&É n<˚ ì\Tø£&’Ó
♦ MT }s√¢ s¡#Ã· ã+&É / Á>±eT dü∫yê\j·T+ ì\e&ç ì»+ nì ‘√dæ+~. z s¡#Ã· ã+&É! z sê–#Ó≥Tº! mHêïfi¯fl
ñqï<ë? nø£ÿ&É me¬ses¡T @j˚T $wüj÷· \ ø¬ Hêïfi¯fl≈£î @s¡T‘ês¡T¢ m#·TÃ ‘·#T· Ã\T e÷ì ‘√{Ï eTìwæøÏ düe÷q+>∑
>∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T? ‘êe⁄qT, ˙&ÉqT |ü+∫ Ç#˚Ã jÓ÷>∑+, ãT~∆ MT≈£î <äøÿÏ +~! nì
yÓT#·TÃ≈£î+≥ dü+ãTsêq eTT+<äT≈£î kÕ–q.
III
ã+&ç kÕ–b˛‘·H˚ ñ+&É~. Ç+>∑, >√bÕÁ˝≤j·Tì ã+>∑¢ m+≥H˚ nsTTq u≤eTà]› s¡+>∑sêj·Tì s¬ +&É+‘·dTü \Ô >∑#T· Ã
ãe+‹, }s¡+‘·{øÏ Ï ≈£î\ô|<äq› +≥ HÓ‹Ô m‘·TøÔ √ì ì\e&É≥ ¶ T¢ >±H=∫Ã+~. eT]? mqï&ÉT ˝Ò+~ Ä uÛeÑ +‹ ã+≈£î˝ÒyTÓ T
~>∑÷fi¯fl\¢ BbÕ\T m\T>∑T‘· ˝Òe⁄, H˚qT pdüTqÔ ï~ bı<äT› e÷|ü⁄ |üP≥H˚>ì∑ , Á|ü$T<ä\ìï #·eTTs¡T ì+&ÉTø√+>∑ <äTeTTà
ø={≤¢&TÉ ‘·T+&É$. Ç\¢+‘· bÕ&ÉT >={≤¢&qç ≥T¢, ø£fi<¯ |ä Œæ ª<√μ n+≥T+&É~. m+<äTø√? n+≥ nqTe÷q |ü&TÉ +Ô &É+>∑HÓ
e÷y√&ÉT ô|<ä|› ⁄ü *ì ÁbÕD+‘√{Ï |ü>±Zq @dæq ≈£îXÊ\T ‘√{Ï.
ªªnø±ÿ! ÇHêïfi¯fl≈£î eTq÷]øÏ e{Ïqº ª$T‹Ôμ <=sê‡ì n<Ó ô|<ä› e÷¬seTà ù|s¡T ˝Ò≈î£ +&É }&ÉT‡ø£ b˛sTT+~. eTq
}s√fi¯fl+‘· Ç|ü&ç|ü &Ó ‘Ó*$ <Ó*‡ $T‹Ô |üP» MT<äHÓ $T<Ó\› T yÓ÷|æ leT+‘·T&Óq’ s¡+>∑sêj·Tì MT<ä eTfiËfle&ç
nsTTq¬ø |ü+>∑HêeT+ u…{ÁºÏ qT. <ë+‘√{Ï nsTTq ~eTà~]– #Ó|ü ≈£î+f… dæ>T∑ yZ êjÓT, eT÷düT≈£î+f… ÁbÕD+ u≤jÓTq+≥
40 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Çs¡Tÿ{≤q e&ç ≈£î&ç\Ô |ü&¶É m\ÿrs¡Z ‘·+&Ü¢&qç >∑ì ñbÕj·T+ <√düø£ ô|+&Ü¢+ |æ\\¢ Bkıÿì düT{≤º\ e÷s¡+Z n+≥
s¡+>±|ü⁄s¡+ CÒ]+&ÉT.μμ
á s¡+>∑sêj·TT&ÉT ∫qï düH√ï&ÉT>±&˚! á |üdøæ ±s¡T s=+&ÓsøZ¡ £ ìe⁄s¡T >∑$Tàq ø=]$ ‘√{Ï HÓ‹Ô >√≈£îÿ+≥ ˝ÒsT¡ >∑<ë!
@yÓ÷? eTqTdüT ñ{Ïº }–q≥T¢ }–+~.
ã+&ç e÷ bÕ˝§+&É¢ Ç+&Éø¢ ±&çø¬ [fl kÕ>∑T‘·T+&É~. Ç|ü&ÉT e÷ u≤e b˛©düT|üf\Ò T bÕ|æs¬ &çø¶ Ï kÕ>∑Tyê≥T
dü]>∑˝<Ò +ä ≥ dü÷#êj·T>∑ Çqï. eT] ÄsTTH˚+ |ü#Ã· |üPdü >∑qÿHê? s¡+>∑sêj·TìøÏ ≈£î&ç m&Éà n+‘Ó! ùds¡T≈£î düeX‚sT¡
ªñ~›μ. }fi¯fl ˇø£DíÏ møÏÿ∫Ã ˇ>∑DíÏ ~+∫ Ç<ä]› ï m<äT>∑˙j·T≈£î+&É m|üŒ{Ï •>∑\T n|ü&Ó >∑‘]Ô· #ÓÃ $<Ó\› T á nj·T´\≈£î
bı‹Ôfifl¯ Hê&Ó nãT“ø=∫Ãq$. ne⁄qT >∑ì, nqTeT+‘·sêj·TT&ÉT? ÄsTTì H√≥¢, Hê*¬ø dæ+>√≥+? Mfi¯ófl eT]? nqT≈£î+≥Tqï
e÷≥qT |üd>æ {∑ qºÏ ≥T¢ Hê ‘·eTTà&ÉT.
ªªnø±ÿ! Ä ≈£î{Ï\yêõ nqTeT+‘·sêj·TT&ÉT, ø£&TÉ Œ\ Çdü+ Hê˝…ÿq r|æ ‘√{Ï q>∑T≈£î+≥ >=Á¬s <ë≥TeT+~
>=+‘·T\≈£î ñs¡T\T <ä–*düT+Ô f… qø£ÿ‘·+‘·T\ dæ+>√≥+ ñqï~ ˝Ò+~ <ä|⁄ü sÔ +¡ \ møÏÿdüT+Ô &Ó. Ç+>∑ Ç|ü&ÉT ø£+&ÉT¢ <Ó]‡q
»q+ yêfi¯fl ø£qï s=+&Ü≈£î\T m≈£îÿe »~$q≥T¢ Ä ‘·+Á‘ê\ìï |ü⁄s¡T≥¢HÓ |ü⁄≥TÿeTì|ædTü +Ô &ÉsT¡ . ˝Ò≈î£ +f… @+<ä≥?
mHêïfi¯fl+≥ Mfi¯fl #Ó|ü øÏ+<ä ‘˚fifl¯ rs¡Z nDÏ– eTDÏ– ñ+≥s¡T? düqïø±s¡T Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
eT+~ n+‘· Ç|ü&ÉT nsTT+<ëìøÏ ø±ì<ëìøÏ ø£j÷· ´\≈£î ~– ≈£îdæ|Ô ≥ü T¢
|ü{ºÏ HÓ‘T· sÔ T¡ ø£+&É¢ pk˛ÿì |ü+#êsTT‘·\ |ü&ç Ä |ü+#êsTT‹<ës¡≈¢ î£ ♦ ªø£&TÉ Œ\ Çdü+ Hê˝…ÿq r|æμ n+fÒ MTπs+
n|ü dü|ü CÒdæ <ä+&ÉT>∑\T >∑≥Tºø+£ ˝Ò<Tä . @ yê&Éq |ü+#êsTT‹ Ä ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T?
yê&ÉHÓ rs¡TŒ\T »s¡T>∑T‘·T+&É$. nø±ÿ! ÇHêïfi¯fl rs¡T>∑ n<äe› Tà sêÁ‹s¡T¢
♦ |ü+#êsTTr\T #Ó|Œü &É+ n+fÒ @$T{Ï?
<=+>∑‘H· ê\T ˝Òe⁄, ùd+&É¢ <√|æ+&ÉT¢ ˝Òe⁄, |ü]ø£ÿ+|ü\T ˝Òe⁄, ˝≤>∑T\
|ü+#êsTTr\qT m{≤¢ »s¡T|ü⁄‘ês¡T?
‘=+&É\T ˝Òe⁄, eTT+‘·bı>∑\T ˝Òe⁄, á|ü⁄ eTT<Ós› T¡ ¢ ˝Òe⁄, ã+&É ãs¡T«\T
˝Òe⁄, n&ÉT≈£îÿ ‹+&ÉT¢ ˝Òe⁄. ♦ ªªø£fi<¯ |ä Œæ q Ç\T¢μμ m{≤¢ ñ+≥T+~?
IV
ã+&ç e÷ Ç+{Ï~≈£îÿ eT÷\eT\TŒ ~]–+~. Ä&É e÷ ô|<äe÷eT Ç+{Ïb˛+{Ï ñqï >∑]ôd\ Ç+&É\¢ ¢ BbÕ\T
m*–q≥T¢ q\T>∑Ts¡T eTDTdüT\T yÓTdæ\ï≥T¢ »fi¯øfi£ ¯ >∑\>∑\ dü|ü &ÉT Çì|æ∫Ã+~. Ç<˚+~sê? nqï≥T¢ e÷ ‘·eTTàDÏ
~≈£îÿpdæq, m+≥HÓ e÷ Vü‰õsY »yêãT mø£ÿfi‚flì ñ˝≤¢d+ü ‘√{Ï ãTC≤q @düT≈£îqï <ädTü Ô s¡Te÷\T C≤&ç∫Ã <äT\T|ü⁄≈£î+≥
ªªnø±ÿ! Ç~ eTq e÷´q |ü\ø¢ ° \T+&Ó bÕ‘· bı‘·T*Ô \T¢, »q+ yÓT<äT\ø£ ã+&É õ+ø£\T CÒ] nuÀ“ nqï≥T¢+≥T+&Ó, n~
Ç|ü&ÉT eTq÷]øÏ sêÁ‹ã&ç Ç+~. y˚TeT+‘· >∑*dæ á }fi¯fl me] ô|+&çfi¢ fl’Ë q>±ì, yêfiËfl+‘· yÓ÷‘Óã] ø£s|í¡ Œü fÒ+&ÓqÌ¢ ,
yê+&É¢ ô|+&ç+¢ &É≈¢ î£ eTDTdüT\T yÓ÷ùd e÷´Hê |ü\ø¢ \° T sê>∑÷&É<Tä . dü+ãTsêìøÏ yÓT]yÓTD CÒdæ |ü>{∑ Ï BbÕ˝…*–∫Ã
}s¡+‘· yÓT]∫Ãq yÓT]j·T´ì }πs–+|ü⁄\T rôd eT>∑÷s› T¡ ˝Ò<Tä n+≥ ø£≥&º ç CÒdqæ +. Ç+>∑ eTqô|‘êÔ‘· ø£+&ÉT¢ ì|üø£\T
ôds¡T>∑+>∑, #˚ùd~ ˝Òø£ ‘êeTdü+ Ä|ü⁄ø=ì |üDMT~ #ÓeTT≥\T ∫qï|ü+#Ó ‘√{Ï ‘·T&ÉT‡≈£î+≥ ãTdüT‡ ãTdüT‡ eT+≥T+&É+>∑
y˚TeT+‘· á bÕ‘· düyêØ\qT ã<äTs› +¡ >∑ >∑TeTTà*+≥¢ n\+ø±sê˝À˝… j·÷fi≤fl&É>{∑ qºÏ +.
ã+&ç e÷ Ç+{Ï ø£e÷qT eTT+>∑\ Ä–+~. >∑C\®… dü|ü &ÉT Çì Ä düT≥Tº|øü ÿ£ \ |æ\\¢ +‘· ñs¡T≈£îÿ+{§∫Ã düT≥Tº
E≥Tº≈î£ qïs¡T. á |æ\\¢ T ÇHêïfi¯fl rs¡Z ádüTs¡TeT+≥ ˝ÒsT¡ , Ç|ü&ÉT d”$T&ç eTT≈£îÿ\T ˝Òe⁄, dæ+|ü⁄\T ˝Òe⁄, d”sù¡ |+&ÉT¢
˝Òe⁄, y√s¡>±fi¯ófl ˝Òe⁄, }&ÉT‡ø£+&ÉT¢ ˝Òe⁄, |æ\\¢ +<äsT¡ <√dü|+ü &√¢˝,… ñ+≈£î #Ó+&√¢˝… ø£fiø¯ fi£ ¯ ˝≤&ÉT+Ô &ÉsT¡ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 41

ã+&ç~– ã+≈£î\T <ë{Ï Ç+≥¢≈î£ q&ç‡q. n\Tyê≥T kı|üq u≤sTTø±&ç
>∑#T· Ã\¢≈î£ q&ç‡q. Ä&É m|üŒ{Ï rs¡Z ø£+&ÉT¢ ãj·T≥ ã+≈£î\¢≈î£ kÕ]∫Ã, z #˚‘·
ôd+ãT, z #˚sTT q&ÉTeTTq yÓ{Ïº y=j·÷´s¡+>∑ y√qe÷* ì\e&ç ˝Ò<äT.
y=qe÷\eTà Ç|ü&ÉT e÷ ô|<ä‘› Ô· |üøÿ£ q <˚e⁄DÏ+{Ï eTT+<ä\ >∑÷düT+&ç
y=‘·T\Ô T ù|qT‘·T+&É~. Ç~ ø£\Hê? ì»e÷? n+≥ &ç+>¬ ’ nø£ÿ&çøø£ ÿ£ &É
pdüT+Ô &É+>∑HÓ ªnø±ÿ!μ n+≥ $\T‡≈£î+{§∫Ã ≈£îdüTeT Hê≈£î ˙\¢ #Ó+ãT
n+~∫Ã+~. ˇø£ÿkÕ] ne÷+‘·+ Hê #˚‘T· \Tqï #Ó+ãT C≤]q+‘· |üH+’Ó ~,
>∑ì nqTø√≈£î+&É Hê s=+&ÉT #˚‘T· \T e÷ bÕ˝ÒsT¡ sê»ì _&É¶ ≈£îdüTeT
(<ëìøÏ Ä ù|s¡T ô|{Ï+º ~ H˚H)˚ ~≈£îÿ kÕ–q$. n~ Hê m<äø=∫Ã
Äì+~. nìï ø£+&ÉT¢ ˇø£ ~πøÿ ùd&Ée{Ïqº $. Çe«s¡Tø£<Tä \˝Ò<Tä .
Çe«]H√≥ e÷≥ ô|≈£î\˝Ò<äT. e÷ u≤sTT <ä¬>Zs¡Tqï
‘·sê\Hê{Ï ø±s¡TeT˝…¢ yÓTT<äT› nqTø√≈£î+&É eTfi≤fl áHê{ÏøÏ
dæ>T∑ sπ dæ dæ>±Z] rs¡Z eHÓï\T e&ÉT+Ô &É~. Ç+‘·≥øπ¢ e÷
‘·eTTà&=∫Ã eTTdæ eTTdæ q>∑T≈£î+≥ u≤sTTø±&ç
ø£e÷qT düÔ+uÛ≤ìøÏ Äì ì\e&É¶&ÉT. Ç\¢+‘·
mHÓï\\T ≈£î]dæq≥¢ì|æ∫Ã+~.
ne⁄qT Ç~ ø=‘·Ô u≤≥HÓ! Ç+‘·ø£+f…
ø=‘· Ô u ≤≥, eT+∫u≤≥ Ç+¬ > ≥T¢ + ≥~?
j·÷&ÉT+≥~? u≤≥ @ôd{Àfi¯ófl q&ÉTdüT+Ô &Ü˝… >∑ì,
bÕ|ü+ Ä u≤≥ y=\¢q+≥<ë? y=<äT>∑q+≥<ë?
q\TZsT¡ |ü*ÿ+<Ó e÷≥, q\TZsT¡ yÓT∫Ã+<Ó q&ÉT‘·,
q\TZsT¡ q&çd+æ <Ó u≤≥.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ sêÁ‹ã&ç n+fÒ @$T{Ï? sêÁ‹ ãfi¯flqT
m+<äT≈£î q&ÉT|ü⁄‘ês¡T?
♦ ªq\TZsT¡ q&çd+æ <Ó u≤≥μ˝Àì n+‘·sês¡+ú
@$T{Ï? #·]Ã+#·+&ç.
♦ MT |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ |æ\\¢ s¡÷|ü⁄sπ K\T,
y˚w<ü ëÛ s¡D m{≤¢ ñ+{≤sTT?
42 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ç$ #˚jT· +&ç
1. á ø£<≈ä∏ î£ ªø=‘·uÔ ≤≥μ nH˚ ù|s¡T ‘·–q<äì uÛ≤$düTHÔ êïsê? m+<äT≈£î? #·]Ã+#·+&ç.
2. bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç. øÏ+~ ù|sê\ Ä<Ûës¡+>± |ü{øºÏ £ ì+|ü+&ç.
ù|sê dü+K´ ù|sê o]¸ø£ ù|sê˝Àì C≤rj·÷\T, kÕyÓT‘·\T ù|sê˝Àì eTTKýÓTqÆ
$wüjT· +
2
7
13
18
3. øÏ+~ ù|sê #·<eä +&ç. Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
|ü˝d¢… e” T≈£î |ü≥Tºø=eTà˝≤>∑ –]»q e÷s¡TeT÷\ Á>±eTyÓTqÆ ø=+&Ü|üPsY Ä<äsÙ¡ +>± ì*∫+~. es¡+>∑˝Ÿ
õ˝≤¢ q\¢u*… ¢ eT+&É˝≤ìøÏ 18 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷sêq ñqï ø=+&Ü|üPsY #·T≥÷º <ä≥yº TÓ qÆ n&É$eT<Û´ä ì*∫q
n≥M Á>±eT+. Çø£ÿ&É 1945˝À Á|ü‘´˚ ø£ Á>±eT|ü+#êsTTr @s¡Œ&ç+~. 2007 &çôd+ãsY 5q düsŒ¡ +#Y yêdü+
ø£qïj·T´ n<Û´ä ø£‘å q· »]–q Á>±eTdüu˝ÑÛ À Á>±eT düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ, Á>±e÷_Ûeè~∆øÏ 8 ø£$T{°\qT
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. á ø£$T{°\T ˝À&çd+ü düú düV≤ü ø±s¡+‘√, Á>±eTdüT\ú ÁX¯eT<ëq+‘√ y˚T&çyê>∑Tô|’ |üø±ÿs√&ÉT¶
ì]à+#êsTT. n~Ûø±s¡T\ düV≤ü ø±s¡+‘√ eT<ä´bÕq ìùw<Û+ä neT\T˝À ñqï~. e+<äXÊ‘·+ nø£så êdü´‘·
kÕ~Û+#ês¡T. Á>±eT »HêuÛ≤≈£î dü]|ü&Ü $Tqs¡˝Ÿ bÕ¢+{Ÿ @sêŒ≥T #˚dTü ≈£îHêïs¡T. Á>±eT+˝À u≤\ø±]à≈£î\T
˝Ò≈î£ +&Ü #˚XÊs¡T. |æ\\¢ +<ä]ì ãfi¯fl˝À #˚sêÃs¡T. –]»qT\T kÕ~Û+∫q á n_Ûeè~∆ì #·÷dæ n+‘·sê®rj·T
>∑÷>∑T˝Ÿ ÄsYZ dü+düú á Á>±e÷ìï ñ‘·eÔ TÁ>±eT |ü⁄s¡kÕÿsY≈î£ m+|æø£ #˚d+æ ~.
n) ø=+&Ü|üPsY mø£ÿ&É ñqï~?
Ä) Á>±eT|ü+#êsTTr m|ü&ÉT @s¡Œ&ç+~?
Ç) Á>±eT düsŒ¡ +#Y mes¡T?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 43

á) |üø±ÿ s√&ÉT¶ me] düV≤ü ø±s¡+‘√, mes¡T ì]à+#ês¡T?
ñ) Á>±eT Á|ü»\T kÕ~Û+∫q $»j·÷\T @$?
}) á ù|sê≈£î o]¸ø£ @+ ô|≥ºe#·TÃ? m+<äT≈£î?

n) ªªm+‘· #Ó&>¶É ì∑ , m+‘· u≤>± ã‹øÏq >∑ì Ç+ø√DÏ Ädüs‘¡ √{Ï eT+~ uÛTÑ C≤˝…øÿÏ q&ÉTe≈£î+&É |üsTTq+
kÕ–‘Ó kÕ\Tμμ nqï nø£ÿe÷≥˝À¢ Ä+‘·s´¡ + @yÓTÆ ñ+≥T+~?
Ä) ªªnø£ÿ&Éøÿ£ &É qø£ÿ\T n<äTqT>±düTqÔ ï C≤&É\T ø£qã&ÉTqÔ ï$μμ n+fÒ MTπø+ ns¡yú TÓ +Æ ~?
Ç) MT Á>±eT+˝Àì Á|üøè£ ‹ì ˝Ò<ë MT }] Á|ü‘´˚ ø£‘\· qT >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
á) #ÓsT¡ e⁄\ ÁbÕeTTK´‘· @$T{Ï?
n) bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± |ü˝˝¢… À¢ e∫Ãq e÷s¡TŒ\qT $X‚w¢ dæ ÷ü Ô sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ Á|üXï¯ ≈£î düè»Hê‘·àø£+>± düe÷<Ûëq+ sêj·T+&ç.
n) |ü˝¢… kÂ+<äsê´ìï e]íd÷ü Ô |ü~ |ü+≈£î\Ô e#·q ø£$‘· sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\qT kı+‘·yêø±´˝À¢ ñ|üj÷Ó –+#·+&ç.
n) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT #Óù|Œ bÕsƒêìï #Ó$yê]∫Ã $Hê*.
Ä) ∫s¡T‘·|⁄ü \T\T >∑$q¢˝À ìedækÕÔsTT.
Ç) ≈£î{Ï\yêõ‘·q+ |üìøÏsê<äT.
á) e÷ }] bı*y˚Ts¡ ˝À |ü+≥bı˝≤\THêïsTT.
44 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

2. øÏ+~ yêø±´˝À¢ |üsê´j·T|ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
n) s√p ô|sTT ø£&TÉ ø√ÿyê* ˝Òøb£ ˛‘˚ y˚TqT yêdüq edüT+Ô ~. <˚V≤ü + ì+&Ü á>∑\T eTTdüTs¡T‘êsTT.
Ä) eTqTwüß\T ˙fi¯ófl <=]¬ø ‘êe⁄\¢ ìedækÕÔsT¡ . düsT¡ ≈£î\T ny˚Tà #√≥T\≈£î <ä>sZ∑ T¡ +{≤s¡T. n+<äyTÓ qÆ
Á|ü<X˚ Ê\qT Çwü|º &ü ‘É ês¡T.
3. øÏ+~ |ü{øºÏ £ qT+&ç Á|üøè£ ‹ $ø£è‘·T\qT y˚sT¡ #˚dæ sêj·T+&ç.
düeTTÁ<ä+ n<ÓsT¡ e⁄ •K $<ä´ ô|q’ +
$<Ó› Á|üj÷· D+ dü+Á<ä+ dæ>∑ Ä<Ûës¡+
4. øÏ+~ C≤rj·÷\qT $e]+#·+&ç.
qø£Áå ‘·≈î£ &ÉT |ü≥Tºe<ä\ì yê&ÉT nH˚ ns¡+ú ˝À yê&ÉT‘ês¡T
ì+&ÉTø=qï$
<ä&ç>∑≥Tº
ì|üø£\Tôds¡T>∑+>∑
øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+<ÛTä \qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) ÁbÕD≤\T >√˝ÀŒe⁄ R G R
Ä) eT÷≥">∑≥Tº R G R
Ç) ÄdüTy√j·TT≥ R G R
á) ø±\Tùd‘·T\T R G R
ñ) |üP#ÓqT>∑\Te\T R G R
eè~∆dü+~Û
øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç.
ñ<ë:s¡ôdø’ £ R s¡dü G @ø£ R ( nG@R◊)
n) @¬øø’ £ R G R ( )
Ä) edüT<Ûø’Ó £ R G R ( )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 45

ñ<ë:~yÓ´’ sêe‘·+ R ~e´ G ◊sêe‘·+ R ( nG◊R◊)
n) <˚XX’Ë «¯ s¡´+ R G R ( )
Ä) nôwXÌº «¯ sê´\T R G R ( )
ñ<ë:|òTü HÍwü~Û R |òTü q G zwü~Û R ( n G z R W)
n) eHÍwü~Û R G R ( )
Ä) eTVü≤Öwü~Û R G R ( )
ñ<ë:s¡kÂ∫‘·´+ R s¡dü G W∫‘·´+ R ( n G W R W)
n) ~yÍ´wü<+äÛ R G R ( )
Ä) Hê≥øö∫‘·´+ R G R ( )
ô|q’ Ç∫Ãq |ü<ë\qT $&ÉBdæq|ü&ÉT MTs¡T >∑eTì+∫q $wüjT· + dü]#·÷&É+&ç.
n) á dü+~Û @s¡Œ&˚≥|ü&ÉT Á|ü‹ kÕ] |üPs¡«dü«s¡+>± ªn, Äμ e∫Ã+~.
Ä) |üsd¡ «ü s¡+ kÕúq+˝À es¡Tdü>± @, ◊, z, W \THêïsTT.
◊, W \qT
Ç) ªnμ ø±sêìøÏ @, ◊ \T ø£*dæq|ü&ÉT ª◊μ e∫Ã+~.
á) ªnμ ø±sêìøÏ z, W \T ø£*dæq|ü&ÉT ªWμ e∫Ã+~. ªeè<äT\∆ Tμ n+{≤s¡T.
n+fÒ...
i) ªnμ ø±sêìøÏ @, ◊ \T |üsy ¡ TÓ ‘Æ ˚ ª◊μ edüT+Ô ~.
ii) ªnμ ø±sêìøÏ z, W \T |üsy ¡ TÓ ‘Æ ˚ ªWμ edüT+Ô ~.
ªeè<äT\∆ μe\¢ @s¡Œ&çq dü+~Û ø£qTø£ Ç~ eè~∆ dü+~Û.
dü÷Á‘·+ : nø±sêìøÏ (n, Ä \≈£î) @, ◊ \T |üsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ª◊μ ø±s¡+, z, W \T |üsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ªWμ ø±s¡+ @ø±<˚X+¯ >±
ekÕÔsTT.
♦ n+<äyTÓ qÆ |ü˝≥¢… ÷s¡T ∫Á‘ê\qT ùdø£]+#·+&ç. |ü˝≈¢… î£ dü+ã+~Û+∫q ø£$‘· / bÕ≥ ùdø£]+∫ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
MT $TÁ‘·T\T sêdæqe˙ï ˇø£ #√≥ #˚]Ã dü+ø£\q+ ‘·j÷· s¡T #˚jT· +&ç.
|ü]dæ‘ú T· \T e÷sê\+fÒ qTe⁄« e÷sê*.

n$ u≤>∑T|ü&Ü\+fÒ qTe⁄« u≤>∑T|ü&Ü*.
dü÷øÏÔ e÷s¡T‘·Tqï Á|ü|ü+#·+‘√bÕ≥T
eTqeT÷ e÷sê*.
46 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

5 q>∑s¡ ^‘·+
` n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

#ê≥Te÷≥T>± nsê∆+– #˚≥˝À ø£˙ïfi¯ó¢ #ÓsT¡ >∑T‘·Tqï|ü&ÉT
dü+kÕs¡+ ãs¡TyÓ+‘√ düMTøÏ+å #·>*∑ –qyêDÏí Á|üX¯ï\T:
Ä≈£î|ü#Ã· ì #Ó≥Tº, ÄVü‰<¢ uä ]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ yê‘êes¡Dy˚T$T ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ 1. ªª#ê≥Te÷≥T>± nsê∆+– #˚≥˝À
|ü>\∑ ÷sêÁ‹ Äôd“kÕºdt sπ ≈£î\øÏ+<ä |ü&ç m+‘· y˚&øÓ ÿÏ Hê ø£˙ïfi¯ófl #ÓsT¡ >∑T‘·Tqï|ü&ÉTμμ yêø£´+
e÷&çb˛≈£î+&Ü ñ+&É>*∑ qZ e÷qyêr‘·TDÏí <ë«sê MTπs+ Á>∑V≤æ +#ês¡T?
qs¡øÁ£ bÕj·TyÓTqÆ q>∑s¡ Hê>∑]ø£‘q· T qs¡qsêHê J]í+#·T≈£îqïyêDÏí 2. ø£$ ìyêdü+ m{≤¢ ñqï~?
s√Eø√ s¬ +&ÉT ø£$‘ê yêø±´*ï sêj·T˝ÒHê... 3. q>∑s¡ Hê>∑]ø£‘q· T qs¡øÁ£ bÕj·TeTì
n~ eTq≈£î ô|qTï‘√ ô|{Ïqº $<ä´... n|òøt √s¡T‡... ø£$ m+<äT≈£î nì ñ+{≤&ÉT? <ëìô|’
ø£$‘·«+ m+‘· ì‘·´q÷‘·q+>± yÓ*øÏ e∫ÃHê MT n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|Œü +&ç.
sêdæq Á|ü‹B ÄDÏeTT‘·´+ ø±<äì n+<ä]øÏ ‘Ó\TdüT 4. ø£$‘ê‘·àø£ yêø±´\T #·~yês¡T ø£<ë!
` n*XË{Ïº Á|üuÛ≤ø£sY á ø£$ >∑T]+∫ MT≈£î @eTs¡yú TÓ +Æ ~?
bÕsƒ+¡ H˚|<ü ´ä∏ + / ñ<˚X› +¯

Ä<ÛTä ìø£ ø±\+˝À eTqTwüß\+‘ê q>∑sê˝À¢ J$+#ê\ì ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. eTs√yÓ|’ ⁄ü |ü˝˝¢… À¢ ñbÕ~Û
neø±XÊ\T ‘·>&Z∑ +É ‘√ ã‘·T≈£î‘ÓsT¡ e⁄ø√dü+ q>∑sê\≈£î e\dü\T ô|]>±sTT. q>∑s+¡ ˝Àì nqT≈£L˝≤+XÊ\ìï+{Ïì
$ìjÓ÷–+#·Tø√yê\H˚ ø√]ø£‘√ eTqTwüß\T q>∑s+¡ ˝À ñ+&É&ÜìøÏ ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. Bì‘√ nH˚ø£
q>∑sê\T n‘·´~Ûø£ »HêuÛ≤‘√ øÏøÿÏ ]dæb˛‘·THêïsTT. #ê˝≤ düeTdü´\T ô|]–b˛j·÷sTT. Á|ü|+ü Nø£sD¡ Á|üu≤Û e+‘√
q>∑s+¡ X¯sy¡ >˚ +∑ >± ‘·q s¡÷|ü+ e÷s¡TÃ≈£î+≥Tqï~. kÕe÷qT´&çøÏ n+<äq+‘· <ä÷s¡+>± ø£~*b˛‘·Tqï~
q>∑s¡+. eT<Ûä´‘·s¡>∑‹øÏ n+‘·T∫ø£ÿì ÁbÕ+‘·+>± e÷]b˛sTT+~ q>∑s¡+. eTìwæ j·÷+Á‹ø£ dæú‹˝ÀøÏ
e÷]b˛‘·THêï&ÉT. ‘·q≈£î‘êH˚ |üsêsT÷ø£sD ¡ ≈£î >∑Ts¡e⁄‘·THêï&ÉT.
á H˚|<ü ´ä∏ +˝À q>∑sJ¡ $‘·+˝Àì j·T<∏ës¡<ú èä XÊ´*ï eTq ø£fifl¯ eTT+<äT ì\T|ü⁄‘·÷, q>∑s|¡ ⁄ü eTs√ bÕsêÙ «ìï
#·÷|ü⁄‘·÷, yêdüyÔ ê*ï ø£]qƒ +>± ìs¡«∫+∫q rs¡TqT ‘Ó*j·TC…|Œü &ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 47

á bÕsƒ+¡ ªª$T˙ ø£$‘·μμ nH˚ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. @<ÓH’ ê ˇø£ n+XÊìï
ø=düyTÓ s¡T|ü⁄‘√, e´+>∑´+>±, #·Ts¡ø\£ ‘√ ‘·≈î£ ÿe |ü+≈£î˝Ô À¢ #Ó|Œü &ÉyT˚ $T˙ ø£$‘·.
ªn*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY ø£$‘·μ nH˚ Á>∑+<∏+ä ˝Àì ªdæ{˝° |’… μtò nH˚ $T˙ ø£$‘·\˝À
ø=ìï{Ïì ªq>∑s^¡ ‘·+μ>± ≈£Ls¡Ã&ÉyTÓ qÆ ~.
ø£$ |ü]#·jT· +
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ »–‘ê´\ »qàdü\ú +. yÓTT<ä≥ ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT>± J$‘·+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.

ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À |ü+&ÉT>∑\, Á|üøè£ ‹ <äèXÊ´\, dæ˙q≥T\ u§eTà\T |üÁ‹ø£\≈£î y˚XÊ&ÉT. ‘·sT¡ yê‘·
»–‘ê´\˝À ªkÕVæ≤r$TÁ‘·B|æμÔ dü+düú |ü]#·jT· +‘√ ø£$‘·«s¡+>∑+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. 1974˝À
Ä+Á<Ûdä ∫ü Á‘· yês¡|Áü ‹ø£˝À e∫Ãq ª|ü]cÕÿs¡+μ n#·ÃsTTq yÓTT<ä{Ï ø£$‘·. »–‘ê´\˝À
ªdü÷&º jç ÷Ó |üP]íeTμ (1976), ø£Ø+q>∑s˝Y À ªdü÷&º j ç ÷Ó •*Œμ (1979) ôV≤’ <äsêu≤<é˝À
12`01`1954 ªdü÷&º jç ÷Ó ∫Á‘·˝KÒ μ (1983) @sêŒ≥T #˚dTü ø=ì J$ø£ø√dü+ bò˛{ÀÁ>±|òsü >Y ±, J$‘·
12`01`1993 b˛sê≥+˝À ø£$>± m~>±&ÉT. @Hê&É÷ dü+bÕ<äq ø√dü+ Äsê≥|ü&˝É <Ò Tä . ‘·q ø£fi¯ Á|ü»\
ø√düyT˚ nì ∫e]es¡≈î£ qe÷à&ÉT. mÁs¡ bÕe⁄sê\T (1978) yÓTT<ä{Ï ø£$‘ê dü+ø£\q+.
eT+≥\ C…+&Ü\T, #·Ts¡ø\£ T (1979), s¡øsπÔ£ K (1985), mìïø£\ m+&Ée÷$ (1989),
dü+øå√uÛ^Ñ ‘·+ (1990), dæ{˝° |’… tò (1992) n#·ÃsTTq ø£$‘·« dü+ø£\Hê\T. Ä+Á<ÛCä À´‹
~q|üÁ‹ø£˝À Äπsfi¯flbÕ≥T d”]j·T˝Ÿ>± ªªdæ{˝° |’… μtò μ ù|s¡T‘√ ôV≤’ <äsêu≤<äT q>∑s+¡ ô|’ sêdæq
$T˙ ø£$‘·\‘√ Á|üU≤´‹bı+<ë&ÉT. ‘·q ø£$‘·«+‘√ bÕsƒ≈¡ î£ ˝À¢ Ä˝À#·Hê<äèø£Œ<∏ëìï, kÕe÷õø£
#Ó‘’ H· ê´ìï ô|+bı+~+∫q ø£$ n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£s.Y
48 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Á|üy•˚ ø£
<äèwæºì ã{Ïº düèwæº >√#·]düTÔ+~.

ø=+<ä]ì ø=ìï düìïy˚XÊ\T $X‚w+ü >± Äø£]¸kÕÔsTT.
düV≤ü è<äjT· T&ÉT Á|ü‹ ø£<*ä ø£ qT+N Áù|s¡D bı+<äT‘ê&ÉT.
n‘·ìøÏ uÛ≤wü Äj·TT<Ûyä TÓ ‘Æ ,˚ uÛ≤e+ ø£$‘ês¡÷|ü+
dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+~.
q>∑s¡+˝Àì eT÷\\qT, eT÷˝≤\q÷ z ø£$
Vü≤è<äjT· + m{≤¢ <ä]Ù+∫+<√ ` ªn*XË{μºÏ $T˙ ø£$‘·(\T)
eTq ø£fifl¯ ≈£î >∑&TÉ ‘·T+~. eTqdüT øÏ{øÏ ° ‘Ó]∫ #·÷ùdÔ nø£så ê\
yÓqTø£ nq+‘· <äèXÊ´\T ø£ì|ækÕÔsTT...
q>±sê yÓ÷–+<ë
qj·÷>∑sê <äT$TøÏ+<ë
Hê\T>∑Ts√&É¢ ≈£L&É*˝À @eT~?
n<˚, q>∑sês¡D´¨s¡T
qs¡T&ç Jeq|òTü Àwü
‘·*¢ ˇ&çe+{Ï
|ü˝…¢d”eT˝§ï~*
‘·s*¡ e∫Ãq ù|<äs¬ ‘’ T· \÷
Çqô|Œf…˝º ≤¢+{Ï
á |ü≥Dº ≤˝À¢
}|æsê&Éì MT ã‘·T≈£î\÷
q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹eTìwæ
|üs˙¡ƒ j·T Á>∑+<∏yä T˚
eT] ˙ ã‘·T≈£î
ù|J\T ‹s¡>π ùd<Óes√!
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 49

ñ<äjT· y˚T
ãdüT‡˝À¢ ]øå±˝À¢
ù|yéyTÓ +≥¢ô|’ $s¡ã÷dæq
ø±HÓ«+≥T |ü⁄e⁄«\ dü+<ä&ç
sê˝Ò #·<Tä e⁄\ |ü⁄bıŒ&ç!
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ |ü˝d¢… e” T*ï ø£$ ‘·*ˇ¢ &ç‘√ m+<äT≈£î b˛˝≤Ã&ÉT?
♦ |ü≥Dº ≤\qT ªÇqô|Œf…\º Tμ nì nq&É+˝À ø£$ ñ<˚X› +¯ @yÓTÆ ñ+≥T+~?
♦ ªªq>∑s+¡ ˝À Á|ü‹ eTìwæ |üs˙¡ƒ j·T Á>∑+<∏yä T˚ μμ nH˚ yêø£´+ >∑T]+∫ MT≈£î @eTs¡yú TÓ +Æ ~?
♦ ªªù|yéyTÓ +≥¢ô|’ $s¡ã÷dæq ø±HÓ«+≥T |ü⁄e⁄«\ dü+<ä&μç μ nì ø£$ me] >∑T]+∫ nHêï&ÉT?
Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\T|ü+&ç.
II
dæ{° n+fÒ n˙ï

ã÷´{° _*¶+>¥\T ø±e⁄
n≥T uÛeÑ +‘·T\÷ Ç≥T |üP]fi¯Sfl
<ë]Á<ä´+, kÂuÛ≤>∑´+ düe÷+‘·s¡ sπ K\T!
Ç~ yÓs¬ {’ ° düeTdü´\ eTqTwüß´\
düyT˚ àfi¯q ø√˝≤Vü≤\+!
m+‘·#d˚ Hæ ê me]ø° Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
r]ø£ <äøÿ£ <äT ø√]ø£ ∫ø£ÿ<äT
♦ ªªdæ{° n+fÒ n˙ï ã÷´{° _*¶+>¥\T ø±e⁄!μμ
yÓTs¡÷ÿ ´Ø qe⁄«\T, bÕ<äsd¡ +ü q&Éø\£ T
ø=+<ä]øÏ s¬ +&ÉT ø±fi¯ófl Ç~ yêdüeÔ y˚THê? m+<äT≈£î?
]øå±yêfi¯fløÏ eT÷&ÉTø±fi¯ófl ♦ s¬ +&ÉT ø±fi¯ófl, eT÷&ÉT ø±fi¯ófl, Hê\T>∑T ø±fi¯ófl
ñqïyêfi¯fløÏ Hê\Tø±ÿfi¯ófl! nì ø£$ nq&É+˝À ñ<˚X› +¯ @$T{Ï?
q>∑s+¡ ˝À nìï|üøÿ£ ˝≤ ♦ ªªeTVü‰q>∑sê\ s√&Éø¢ Ï eTs¡D+ Hê\T>∑TyÓ|’ ⁄ü \Tμμ
kÕ]+#ê* eTq #·÷|ü⁄\T n+fÒ @$T{Ï?
eTVü‰q>∑sê\ s√&Éø¢ Ï ♦ q>∑sêìï s¡kÕj·TqXÊ\ n˙, |ü<äàeP´Vü≤+
eTs¡D+ Hê\T>∑TyÓ|’ ⁄ü \T! n˙ ø£$ nq&É+˝À ñ<˚X› +¯ @yÓTÆ ñ+≥T+~?
q>∑s+¡ eTVü‰eèø£+å MT<ä
me]øÏ yêπs @ø±øÏ!
q>∑s+¡ ns¡+ú ø±ì s¡kÕj·TqXÊ\!
q>∑s+¡ ∫≈£îÿM&Éì |ü<àä eP´Vü≤+!!
50 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘ê‘·Œs¡´+
nH˚ø£ yêVü≤Hê\ X¯u≤›\T, eTqTwüß\ e÷≥\T, ∫s¡Tyê´bÕs¡T\ ns¡T|ü⁄\‘√ q>∑s+¡ ˝Àì Hê\T>∑T s√&É¢
≈£L&É*˝À $ì|æ+#˚ s¡D>=D <Û«ä qT\T >∑T+&Ó\~]b˛j˚T˝≤ yÓ÷–düTqÔ ï &Û+É ø±Hê<ä+˝≤, ñ<Ûèä ‘·yTÓ qÆ y˚>+∑ ‘√ <ä÷øπ
qj·÷>∑sê »\bÕ‘·+ ¨s¡T˝≤ nì|ækÕÔsTT. ìC≤ìø£$ ns¡D´+˝≤+{Ï q>∑s¡+ #˚düTÔqï <Ûä«ì˝≤, q>∑s¡J$
ã‘·T≈£îb˛sê≥+˝À+∫ e∫Ãq ñiTeTT˝≤+{Ï X¯ã+› ˝≤ ñHêïj·Tì ø£$ e]ídTü HÔ êï&ÉT.
neTà ˇ&ç˝≤+{Ï |ü⁄{Ïqº }s¡TqT e~* ñbÕ~Ûø√dü+ q>∑s+¡ ‘·s*¡ e∫Ãq yê]øÏ Ç+‘· ô|<ä|› ≥ ü ï+˝À
‘·\<ë#·Tø√e&ÜìøÏ ø±dæ+‘· dü\ú + ≈£L&Ü <=s¡ø<£ Tä . ù|<äs¬ ‘’ T· \T Çqô|Œf…˝º ≤¢+{Ï Çs¡TøÏsT¡ ≈£î eTT]øÏ Á|ü<X˚ +¯ ˝À
}|æsê&Éì dæ‹ú ì nqTuÛ$Ñ dü÷Ô ã‘·T≈£î‘·T+{≤s¡T.
q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹eTìw” #·<eä e\dæq ˇø£ |ü⁄düøÔ +£ ˝≤+{Ïyê&ÉT. nsTT‘˚ mes¡÷ n‘·ì ã‘·T≈£î |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì
ù|J\qT #·~y˚yêπs ñ+&ÉsT¡ . q>∑s+¡ ˝Àì eTìwæ yÓqø£ nH˚ø£ ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ Äq+<ä, $cÕ<ä>±<∏\ä T+{≤sTT.
ˇø£ÿs¬ H’ ê n‘·ì u≤>√>∑T\T |ü{+ºÏ #·T≈£îH˚yêπs ñ+&ÉsH¡ ˚ #˚<Tä ìC≤ìï #Ó|⁄ü ‘·THêï&ÉT ø£$.
q>∑s+¡ ˝À ñ<äj÷· H˚ï $s¡ã÷dæq |ü⁄e⁄«˝≤¢+{Ï dü÷ÿ˝Ÿ|\æ \¢ T dæ{ã° düT‡˝À¢, Ä{À˝À¢, ù|yéyTÓ +≥¢ô|’ dü+<ä&ç
#˚dTü +Ô {≤s¡T. yê] e÷≥˝À¢+∫ #·<Tä e⁄\kÕs¡+ |ü⁄bıŒ&ç˝≤ sê\T‘·T+≥T+~.
q>∑s+¡ ì+&Ü nìïyÓ|’ ⁄ü ˝≤ n+<äyTÓ qÆ m‘ÓqÌÔ uÛeÑ Hê\T ñ+{≤j·TqTø√e<äT.› ˇø£y|’Ó ⁄ü KØ<Óq’ uÛeÑ +‘·T\ |üøÿ£ H˚
∫qï ∫qï |üP]bÕø£\÷ ñ+{≤sTT. Çø£ÿ&É ◊X¯«s¡´+, <ë]Á<ä´+ |üøÿ£ |üøÿ£ H˚ düe÷+‘·s¡ sπ K\T>± ø£ì|ækÕÔsTT. q>∑s+¡
yÓ$’ <Û´ä yÓTqÆ düeTdü´\‘√, $_ÛqïeTqdü‘Ô ê«\‘√ ø£\dæb˛sTT ø£\ø£\+‘√ ì+&ç ñ+≥T+~. m+‘· ìs¡+‘·sêj·T+>±
|üì#˚dHæ ê q>∑s+¡ ˝Àì eTìwæøÏ $ÁXÊ+‹ rdüTø√e&ÜìøÏ nqTyÓq’ düeTj·T+ <=s¡ø<£ Tä . dü+bÕ~+∫q <Ûqä +‘√
ø√]ø£qT rs¡TÃ≈£îH˚ r]ø£ <=s¡ø<£ Tä . ø£èÁ‹eTyÓTqÆ yÓ\T>∑T˝≤¢+{Ï ndüV≤ü »|ü⁄ qe⁄«\‘√, dæsú ‘¡ «· +˝Òì Vü≤&Üe⁄&ç
q&Éø\£ ‘√ yÓfifl‚ yêfi¯ófl, Ä{À]øå±˝À¢ ‹]π>yêfi¯ófl, ø±s¡˝¢ À Á|üj÷· DÏ+#˚ <Ûqä e+‘·T\÷ ñ+{≤s¡T.
q>∑s+¡ ˝À ìs¡+‘·s+¡ nÁ|üeT‘·+Ô >± ñ+&Ü*. nø£ÿ&É nìïyÓ|’ ⁄ü ˝≤ Á|üe÷<ë\T bı+∫ ñ+{≤sTT, Hê\T>∑T~≈£îÿ˝À¢ì
s√&É˝¢ À eTè‘·Té⁄ bı+∫ ñ+≥T+<äì ø£$ ôV≤#·Ã]düTHÔ êï&ÉT.
eèøå±\MT<ä ñ+&˚ |ü≈îå£ \T |üsd¡ Œü s¡+ ø£*dæb˛sTT ø£*$&ç>± ñ+{≤sTT. q>∑se¡ TH˚ eTVü‰eèø£+å MT<ä ìedæ+#˚
á eTqTwüß\T kÕ{ÏeTìwæ‘√ m≥Te+{Ï Äràj·TyÓTqÆ |ü\ø£]+|ü⁄\T ˝Ò≈î£ +&Ü Çs¡T>∑÷bıs¡T>∑H˚ uÛ≤eq ≈£L&Ü
˝Ò≈î£ +&Ü me]øÏ yêπs @ø±øÏ>± ã‘·T≈£î‘·T+{≤s¡T. á j·÷+Á‹ø£ e÷qdæød£ ‹úæ ì ìs¡ddæ Tü HÔ êï&ÉT ø£$.
Á|üj÷Ó >∑XÊ\˝À @y˚y√ s¡kÕj·Tq Á<äyê\T, Äe÷¢\T ñ+{≤sTT. yê{Ï #·s´¡ \T n+<ä]ø° ns¡+ú ø±e⁄. q>∑s+¡
n+‘·ø+£ fÒ ns¡+ú ø±ì s¡kÕj·TqXÊ\˝≤ ñ+≥T+~. q>∑s+¡ ˝À ã‘·T≈£î<ëeTì e∫Ãqyêfi¯ófl, ñbÕ~Û <=s¡øø£ b£ ˛sTTHê
@<√ ˇø£s√E <=s¡T≈£î‘·T+<äì ÄX¯>± y˚∫#·÷düT+Ô {≤s¡T. Çø£ÿ&ç kÂø£sê´\T, $˝≤kÕ\T, $H√<ë\T ô|ô’ |’ yÓTs¡T>∑T\T
ã\+>± Äø£]¸kÕÔsTT. eTs√yÓ|’ ⁄ü ìs¡T<√´>∑+, Jeqe´j·T+ uÛj Ñ T· ô|&ÉT‘·THêï q>∑s+¡ $&ç∫ yÓfifl¯ ãT~∆ø±<äT. ø±\Twü´+
ø£\es¡ô|{ÏHº ê, Á{≤|òøæ ˘ C≤yéT˝À J$‘·+ Çs¡T≈£îÿb˛sTTHê q>∑s+¡ $&ç∫ Á|üXÊ+‘·+>± |ü˝\¢… ≈£î ‹]–b˛ìj·T´ì,
∫≈£îÿeTT&ç $&ÉBj·T˝Òì |ü<àä eP´Vü≤+ ˝≤+{Ï~ q>∑s+¡ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 51

Ç$ #˚jT· +&ç
1. øÏ+~ n+XÊ\˝À ˇø£<ëì >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.

n) MTs¡T Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ @@ q>∑sê\qT #·÷XÊs¡T? MTs¡T #·÷dæq q>∑sê˝À¢ MT≈£î q∫Ãq, q#·Ãì n+XÊ\T
‘Ó\T|ü+&ç.
Ä) MT }] qT+&ç me¬sH’ ê q>∑sê\≈£î e\dü yÓfi≤flsê? m+<äT≈£î yÓfifl¯ e\dæ e∫Ã+~? yêfi¯ófl nø£ÿ&É @+
#˚dTü HÔ êïs¡T?
2. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ ø£$‘ê |ü+≈£î˝Ô À¢ <ë–q n+‘·sêsêúìï >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹ eTìwæ |üs˙¡ƒ j·TÁ>∑+<∏yä T˚ .
Ä) q>∑s+¡ eTVü‰eèø£+å MT<ä me]øÏ yêπs @ø±øÏ.
Ç) eTVü‰q>∑sê\ s√&É≈¢ î£ eTs¡D+ Hê\T>∑T yÓ|’ ⁄ü \T.
3. øÏ+~ e#·q ø£$‘·qT #·<eä +&ç.
Hê C≤„|øü ±˝À¢ >∑÷&ÉT ø£≥Tºø=qï eTeT‘·\ eTT˝…¢
eT*q yÓTs¡T>∑ì eT{Ïº eTqTwüß\ m<äeT˝…¢ Hê |ü˝!¢…
#·T≥÷º u≤+<Ûyä ê´\ bÕ‘êfi¯ >∑]>¬ Hê |ü˝¢…
nqTã+<Ûë\ ô|s¡T>∑T >∑T]– Hê |ü˝!¢…
‘·qTe+‘ê ‘·+>π &ÉT |üP\T ù|s¡TÃø=qï ã‘·Tø£eTà
ø±|ü⁄sê»j·T´ ^‘·˝À¢ uÀHê˝…‹qÔ |ü˝|¢… &ü ‹É u§eTà
nk˛jYT <ä÷˝≤\ |”Ø\ |ü+&ÉT>∑
n˝≤jYT ã˝≤jYT\ <ädsü ê |ü+&ÉT>∑
Ä≥\ n*¢_*¢ p˝≤ Hê |ü˝!¢…
Hê |ü˝˝¢… À e÷ Çfi¯ófl
}s¡+‘·{øÏ Ï Äq+<ë*ï |ü+#˚ ˝À–fi¯ófl!
❃ ø£$‘· #·~yês¡T ø£<ë! øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) ø£$‘·˝Àì ÁbÕdü |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.

».
52 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ä) ø£$‘·˝À ø£$ @j˚T |ü+&ÉT>∑\T Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT?
».
Ç) ø£$ eTqTwüß\ q&ÉTeT u≤+<Ûyä ê´\qT y˚{‘Ï √ b˛˝≤Ã&ÉT?
».
á) ø£$‘·≈î£ o]¸ø£ ô|≥º+&ç. m+<äT≈£î Ä o]¸ø£ ô|{≤ºs√ $e]+#·+&ç.
».

n) n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY ªªdæ{˝° |’… μtò μ ø£$‘·\ Á|ü‘´˚ ø£‘· @$T{Ï?
Ä) |ü˝≈¢… î£ ` q>∑sêìøÏ >∑\ ‘˚&Ü\T ‘Ó\T|ü+&ç.
Ç) ªq>∑sJ¡ $øÏ r]ø£ <äøÿ£ <äT. ø√]ø£ ∫ø£ÿ<äTμμ nH˚ ø£$‘ê|ü+≈£î˝Ô À¢ì yêdüyÔ êìï $e]+#·+&ç.
á) q>∑s¡ J$‘·+˝Àì Á|ü‹≈£L\ n+XÊ\qT Ç+‘· ø£]qƒ +>± e]í+#·&+É ˝À ø£$ Ä+‘·s´¡ + @$T{Ï?
ñ) q>∑s+¡ ˝À eTìwæ Jeq $<ÛëHêìï bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± $e]+#·+&ç.
n) H˚&TÉ q>∑s¡ Jeq+ m+<äT≈£î dü+øÏw¢ +ºü >± e÷]+<√ $X‚w¢ +æ #·+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
n) q>∑s¡ Jeq+˝Àì nqT≈£L\ n+XÊ\ô|’ ø£$‘· sêj·T+&ç.
Ä) eTq |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ · ø√dü+ n+<äs÷¡ ø£èwæ#j
˚ ÷· \ì ‘Ó*ù|≥≥T¢ ø£s|¡ Áü ‘·+ sêdæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
n) q>±sê R Ä) ¨s¡T R
Ç) |òTü Àwü R á) |üs˙¡ƒ j·T Á>∑+<∏+ä R
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 53

2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêdæ yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) qs¡T&ÉT Ä) ns¡D´+ Ç) s¬ ‘’ T· á) |ü⁄e⁄«
ñ) eTs¡D+ }) yê+#Û· m) eèø£+å @) |ü˝¢…
ñ<ëˆˆ |ü˝¢… ` Á>±eT+, »q|ü<+ä
|ü˝˝¢… Ò <˚XÊìøÏ |ü≥Tº>=eTà\T nì Á>±eTdü«sê»´+ ø√dü+ >±+BÛJ ø£\\T ø£Hêï&ÉT. »q|ü<ë\qT u≤>∑TCÒdTü &˚
<˚X¯ kÂuÛ≤>∑éTqT≈£îHêï&ÉT.
1. øÏ+~ ø£$‘êuÛ≤>±˝À¢ì n\+ø±sêìï >∑T]Ô+#·+&ç.
n) q>±sê yÓ÷–+<ë
qj·÷>∑sê <äT$TøÏ+<ë
Ä) ø=+<ä]øÏ s¬ +&ÉT ø±fi¯ófl
]øå±yêfi¯fløÏ eT÷&ÉT ø±fi¯ófl
ñqïyêfi¯fløÏ Hê\Tø±ÿfi¯ófl
2. øÏ+~ |ü<ë´˝˝Àì n\+ø±sê\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) n&ç>¬ <ä qì ø£&TÉ e&ç" »qT
q&ç–q"<äqT eT>∑T&É qT&ÉT>∑"&Éì q&É j·TT&ÉT>∑THé
yÓ&yÉ &Ó É ∫&çeTT&ç ‘·&"É ã&É
q&ÉT–&ÉT q&ÉT–&É<Tä »&çeT q&ÉT–&ÉT HÓ&\É Hé
Ä) s¡+>∑<sä ê‹uÛ+Ñ >∑— K>∑sê»‘·Ts¡+>∑— $|ü‘Œ· s¡+|üs√
‘·T+Ô >∑ ‘·eT'|ü‘+· >∑— |ü]‘√wæ‘s· +¡ >∑— <äj÷· +‘·s+¡ >∑— dü
‘·‡+>∑— <Ûsä ê‘·àC≤ Vü≤è<äjT· kÕs¡dü uÛèÑ +>∑— ìXÊ#·sêã® e÷
‘·+>∑— X¯óuÛ≤+>∑! uÛÁÑ <ä–] <ëX¯sB¡ !∏ ø£sT¡ D≤|üj÷Ó ìBÛ!
s¡÷|üø±\+ø±s¡eTT
❃ øÏ+~ yêø±´\qT |ü]o*+#·+&ç.
(i) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT C≤„qCÀ´‘·T\qT Á|üø±•+|üCkÒ ÕÔ&TÉ .
(ii) ã‘·T≈£îÄ≥˝À >¬ \T|ü⁄ z≥eTT\T düV≤ü »+.
(iii) yêqC≤D ∫qT≈£î|üP\qT #·*+¢ ~.
(iv) qe⁄«\Hêe˝À ‘·Tfi¯ófl‘·÷ |üjT· ìdüTHÔ êï+.
ô|’ yêø±´\qT >∑eTì+#ês¡T ø£<ë! @+ ns¡eú TsTT´+~.
54 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

yÓTT<ä{Ï yêø£´+˝À C≤„qeTT ` CÀ´‹ y˚sT¡ y˚sT¡ ø±<äT. C≤„qy˚T CÀ´‹. C≤„q+ ñ|üyT˚ j·T+. CÀ´‹
ñ|üe÷q+. á s¬ +&ç+{ÏøÏ uÛ<Ò +ä ˝Ò<Tä . Ç{≤¢ nuÛ<Ò +ä #Ó|Œü &ÜH˚ï ªs¡÷|üø±\+ø±s¡+μ n+{≤s¡T.
\ø£Då + : ñ|üyT˚ j·÷ìøÏ, ñ|üe÷HêìøÏ uÛ<Ò +ä (‘˚&Ü) ñHêï, ˝Òq≥T¢ #Ó|‘æ ˚ n~ s¡÷|üø±\+ø±s¡+.
ñ<ëˆˆ q>∑sês¡D´ ¨s¡T qs¡T&ç Jeq|òTü Àwü.
düeTq«j·T+ : Ç+<äT˝À q>∑s+¡ ñ|üyT˚ j·T+. ns¡D´+ ñ|üe÷q+. Çø£ÿ&É ñ|üyT˚ j·TyÓTqÆ q>∑sêìøÏ,
ñ|üe÷qyÓTqÆ ns¡D≤´ìøÏ uÛ<Ò +ä ñHêï, ˝ÒqfÒ¢ #Ó|Œü ã&ç+~. ø±ã{Ïº Ç~ s¡÷|üø±\+ø±s¡+.
(ii) (iii) (iv) yêø±´\≈£î ≈£L&Ü düeTq«j·T+ sêj·T+&ç.
Ç˝≤+{Ï$ bÕsƒ+¡ ˝À yÓ‹øÏ sêj·T+&ç. düeTq«j·T+ #˚jT· +&ç.
♦ |ü˝\¢… T / |ü{≤ï\˝Àì Jeq $<ÛëHêìøÏ >∑\ ‘˚&Ü\T |ü{øºÏ >£ ± sêdæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
|ü≥Dº M<ÛTä ˝À¢ $<äT´‘·TÔ yê&Éø+£ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&É&ÜìøÏ ìj·÷Hé BbÕ\qT yê&ÉT‘ês¡T. nsTT‘˚ á ìj·÷Hé
BbÕ\ yÓ\T>∑T Äs√>±´ìøÏ Vü‰ìø£*–düTqÔ ï<äì ªÇ+≥πsïwüq˝Ÿ Çìdæ≥º ÷´{Ÿ Ä|òt düôdqÌº ãT˝Ÿμ nH˚ dü+düú
Á|üø{£ +Ï ∫+~. eTT+ãsTT q>∑s+¡ ˝À ìj·÷Hé BbÕ\ yê&Éø±ìï ìùw~Û+#ê\ì eTT+ãsTT q>∑sb¡ Õ\ø£ dü+düú
MT<ä ø√s¡T˝º À øπ düTy˚d+æ ~. eTT+ãsTT ø√s¡Tº ˇø£ ø£$T{°ì @s¡Œs¡∫+~. ø£$T{° ìy˚~ø£ Á|üø±s¡+ ìj·÷Hé
BbÕ\ yÓ\T>∑T #ê˝≤ m≈£îÿe>± ñ+fÒ eT÷s¡Ãs¤ √>∑+ e#˚Ã neø±X¯+ ñ+≥T+~. ø£fió¯ fl, yÓT<ä&TÉ ≈£î Vü‰ì
ø£*–düT+Ô ~. n~Ûøs£ ø¡ |Ô£ &” qÉ +, qsê\ø°Då ‘·, n\‡s¡T e+{Ï s√>±\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. n+<äTe\q sêÁ‹
|ü<øä =+&ÉT >∑+≥\qT+&ç ìj·÷Hé BbÕ\qT yê&Ésê<äì ôV≤’ ø√s¡Tº rs¡TŒì∫Ã+~.
düV≤ü »yÓTqÆ |üsêés¡D |ü]düsê\e\¢

JeHêq+<ä+ |ü⁄qs¡T‘Ô̊»+ bı+<äT‘·T+~.
dü÷øÏÔ J$+#ê\H˚ ‘·|qü ìs¡+‘·s+¡
|ü⁄qsêeè‘·eTe⁄‘·T+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 55

6 uÛ≤>√´<äj·T+
` ø£èwükí Õ«$T eTT~sêCŸ
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

qeuÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ ìsêà‘·, #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT, C≤rj·T‘êyê~, ‘·‘Ô· «XÊgy˚‘,Ô· <ä[‘· Hêj·T≈£î&ÉT
&Üˆˆ_.ÄsY.n+uÒ<ÿä sY. <˚X+¯ ˝Àì ndüŒ èX¯´‘·qT ìyê]+#·&ÜìøÏ, <ä[‘·T\ nuÛTÑ ´qï‹øÏ m+‘·>±H√
ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. ìeTï esêZ\˝À ªn+<ä]˝≤>∑ eTqeT÷ n˙ï #˚jT· >∑\+μ nqï Ä‘·à$XÊ«kÕìï
ô|+bı+~+#·&+É n‘·ì \ø£´å +. <˚XÁ¯ |ü»\+<ä]ø° düe÷q Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#ê\H˚ ñ<˚X› +¯ ‘√
ñ‘·ÿ èwüyº TÓ qÆ sêC≤´+>±ìï s¡÷bı+~+#ê&ÉT. <˚X¯ $<˚XÊ\˝À $<ä´qT nuÛ´Ñ dæ+∫ Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚
eTVü‰y˚T<Ûë$>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ë&ÉT.
Á|üX¯ï\T:
1. ô|’ ù|sê me]ì >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~?
2. Äj·Tq me] >∑T]+∫ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT? m+<äT≈£î?
3. eTq sêh+˝À <ä[‘·T\T, ìeTïC≤‘·T\ yê]ø√dü+ ø£èwæ #˚dqæ e´≈£î\Ô T mes¡T?
yêfi¯fl >∑T]+∫ #Ó|Œü +&ç.
dü«j·T+ø£èwæ, Ä‘·à$XÊ«dü+ ñ+fÒ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ @yÓTHÆ ê kÕ~Û+#·>\∑ s¡T. nìï esêZ\ yêfi¯fl˝À kÕe÷õø£
uÛ≤>∑kÕ«eT´+, #Ó‘’ q· ´+ nedüs+¡ . kÕ«s¡+ú ô|]–b˛‘·Tqï Á|üdTü ‘Ô · düe÷»+˝À Ç‘·sT¡ \ >∑T]+∫ Ä˝À∫+∫,
yêfi¯fl Á|ü>‹∑ øÏ ‘√&ÉŒ&˚ e´≈£î\Ô T ns¡T<äT. n≥Te+{Ï e´øÏ‘Ô «· + qT+&ç dü÷Œ¤]Ô bı+<ä&yÉ T˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
56 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á bÕsƒê´+X¯+ ªJ$‘· #·]Á‘·μ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. $_Ûqï
s¡+>±\˝À |üì#˚d÷ü Ô düe÷»+MT<ä Á|üu≤Û e+ #·÷|æq e´≈£î\Ô
$•wü‘º \· qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêùd Á>∑+<∏yä T˚ ªJ$‘· #·]Á‘·μ. uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à
≈£îe÷s¡T&Óq’ m+._.>ö‘·yTé s¡∫+∫q ªuÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à J$‘·#]· Á‘·μ
Á>∑+<∏+ä ˝Àì ø£èwükí Õ«$T eTT~sêCŸ sêdæq yê´dü+˝Àì~ á
bÕsƒ¡úÛ≤>∑+.
s¡#s· TT‘· |ü]#·jT· +

ôV≤’ <äsêu≤<é˝À kÕe÷õø£ sê»ø°jT· ñ<äé÷\≈£î Hê+B ^‘·+ |ü*øÏq #Ó‘’ q· ó* ø=]«
ø£èwüíkÕ«$T eTT~sêCŸ. áj·Tq kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ç>±, s¡#·sTT‘·>±, »s¡ï*dtº>±,
$<ë´dü+dü\ú kÕú|≈ü î£ &ç>±, $<ëý˚‘>Ô· ±, ôV≤’ <äsêu≤<é y˚Tj·TsY>±, Ä+Á<Ûeä TVü‰düuÑÛ ìsê«Vü≤≈£î&ç>±,
ãVüQ»q düe÷» dü+düÿs¡>Ô ± Á|ü»\ eTqïq\+<äT≈£îqï ãVüQeTTK Á|üC≤„XÊ*. 1957˝À
ôV’ ≤ <ä s êu≤<é q>∑ s ¡ y ˚ T j· T sY > ± mìï¬ ø ’ q>∑ s ê_Û e è~∆ ø √dü + sêuÀj˚ T eTTô|’ Œ ¤ @ +&É ¢
nedüsê\ø£qT>∑TD+>± ªe÷düºsYbÕ¢Héμ ‘·j·÷s¡T#˚dæq <ës¡Ùì≈£î&ÉT. ª<äø£ÿHékÕºsYμ nH˚
Ä+>∑y¢ ês¡|Áü ‹ø£qT kÕú|+æ ∫ dü+bÕ<ä≈î£ &ç>± $\TyÓq’ dü+bÕ<äøj ° ÷· \T, yê´kÕ\qT s¡∫+#ê&ÉT.
25`08`1893 ôV’≤<äsêu≤<é #·]Á‘·qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ áj·Tq s¡#·q\T ÁbÕe÷DÏø£ Ä<Ûësê\T>±
15`12`1967 ì\ã&ÉT‘êsTT. n+‘˚ø±<äT ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìï #Ûêj·÷∫Á‘ê˝À¢ yÓsTT´ù|J˝À¢ ã+~Û+∫
ª|æø√º]j·T˝Ÿ ôV’≤<äsêu≤<éμ nH˚ n<äT“¤‘·yÓTÆq Á>∑+<∏ëìï #·]Á‘·≈£î <äèX¯´s¡÷|ü+>± eTq≈£î
n+~+#ê&ÉT.
‘·q $TÁ‘·T&ÉT uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à‘√ ø£*dæ <ä[‘·T\ nuÛTÑ ´qï‹ ø√dü+ ø£èwæ#X˚ Ê&ÉT. 1948˝À
ñs¡÷›˝À ªôV’≤<äsêu≤<é`øÏ rdt kÕ˝≤ dæj·÷dæ »<äT õVæ≤<éμ ù|s¡T‘√ ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì
sê»ø°j÷Ó <äé÷\ô|’ Á>∑+<∏ëìï sêXÊ&ÉT. uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+#˚ ªuÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘√<äéT #·]Á‘·μ
sêùd dü+|òTü +˝À bÕ´q˝Ÿ düuTÑÛ ´&ç>± ìj·T$T‘·T&Éj÷· ´&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 57

Á|üy•˚ ø£
Äj·Tq nH˚ø£ ãVæ≤s¡+>∑ düu\ÑÛ T ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT.

kÕe÷õø£ dü«#·Ã‘¤ · >∑T]+∫ #Ó|Œæ , ‘·q C≤‹ »qT\qT
@ø£‘ê{Ïô|’ q&ÉT|ü>∑*>±&ÉT. Äj·Tq #˚|ü{Ïºq
|üqT\˝À¬ø˝≤¢ eTs¡|ü⁄sêì~ <˚e<ëdæ, eTTØ¢,
y˚XÊ´dü+Á|ü<ëj·÷\qT n&ÉTø¶ √e&É+. Ä&É, eT>∑ |æ\\¢ qT
<˚e⁄ìøÏ e~*y˚j·T&Üìï rÁe+>± ìs¡dæ+#ê&ÉT.
‘ê>∑T&ÉTqT e÷ì|æ+#ê&ÉT ` á $<Û+ä >± kÕe÷õø£
u≤<Û´ä ‘·qT HÓsy¡ s˚ Ã¡ &ÜìøÏ ‘·q J$‘êqï+‘ê <Ûës¡b˛ùd
eT¨qï‘· e´≈£î\Ô T ø=+<äsπ ñ+{≤s¡T. Ä ø=+<ä]˝Àq÷
eTT+<äT es¡Tdü˝À ñ+&˚ uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à >∑T]+∫
‘Ó\TdüTø√e&É+ m+‘√ nedüs+¡ ø£<ë!
‘·q C≤‹ »qT\ u≤>∑Tø√dü+ ∫qï|üŒ{Ï qT+&˚

n+øÏ‘e· TsTTq uÛ≤>∑´s¬ &ç¶ es¡à 1888˝À |ü⁄{ÏHº ê&ÉT.
Äj·Tq ∫qï|ü&ÉT #·<Tä e⁄≈£îqï #·<Tä y˚ Äj·Tq J$‘·
>∑eTHêìï ìπs•› +∫+~. n+≥sêì esêZ\T n|üŒ{ÏøÏ
nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï nedü\ú qT+∫ >∑føº… ÿÏ +#·&ÜìøÏ Äj·Tq
n+øÏ‘· uÛ≤e+‘√ |üì #˚XÊ&ÉT. ‘êqT #·~$q #·<Tä e⁄
e\¢ ≈£î\eédüú n+fÒ @$T{À <ëì ì»dü«s¡÷|ü+
m≥Te+{Ï < √ ne>∑ ‘ · e TsTT+~. Ç+<ä T ≈£ î
<Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\qT, #·]Á‘·qT u≤>± #·~$Hê&ÉT. yê{Ï
e\¢ n+≥sêì esêZ\ ø£&>É +∑ &Éq¢ T ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ
yê{Ïì ìs¡÷à*+∫ yê]˝À kÕe÷õø£ $ø±dü+
ø£*–+#·&ÜìøÏ Äj·Tq≈£î <ë] <=]øÏq≥ºsTT+~.
n‘·´+‘· eTTKéTsTTq á |üìøÏ dü+ã+~Û+∫
Ä#· s ¡ D , Ä˝À#· q ˝À Äj· T q |ü P ]Ô ùd«#· Ã ¤ q T
nqTuÛ Ñ $ +#ê&É T . dü « ‘· + Á‘· + >± |ü ì #˚ X Ê&É T .
Á|üuTÑÛ ‘·«|üø+å£ qT+∫ ôd‘’ +· Äj·Tq≈£î n+&É <=]øÏ+~.
58 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

nD>±]q ≈£î˝≤\ Hêj·T≈£î\‘√ ≈£L&Ü á Áø£eT+˝À |ü]#·jT· + ô|]–+~. Áø£eT Áø£eT+>± yê] qT+∫ düV≤ü ø±s¡+,
HÓ‹’ ø£ eT<ä‘› T· ≈£L&É>≥
∑ Tº≈î£ Hêï&ÉT. >=|üŒ eTqTwüß\˝À, dü+düÿs¡\Ô ˝À ñ+&˚ ∫‘·XÔ ó¯ ~∆ì n\es¡TÃ≈£îì Äj·Tq n+≥sêì
esêZ\ ñqï‹ ø√dü+ dü+düÿs¡D yÓTT<ä\T ô|{≤º&TÉ .
ˇø£yfi˚ ¯ Væ≤+<ä÷eT‘·+, Væ≤+<äTe⁄\T ‘·eT #·]Á‘·qT *œ‘· ã<ä+∆ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
#˚j÷· \qT≈£î+fÒ dü+düÿs¡>Ô ± uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à ù|s¡T yÓTT<ä{kÏ Õúq+˝À ñ+≥T+~.
nD>±]qesêZ\ $ø±kÕìøÏ Äj·Tq ‘·q düeTkÕÔìï n]Œ+#ê&ÉT. ‘·q ♦ ≈£î\ eédüú e\q düe÷»+˝À @+
‘Ó*$‘˚≥\qT n+<äTø√düyT˚ yÓ∫Ã+#ê&ÉT. @MT Ä•+#·≈î£ +&Ü, ‘·eTø√dü+ »s¡T>∑T‘·Tqï~?
m|üŒ{Ïø° |üì#˚ùd Äj·TqqT #·÷dæ n+≥sêì esêZ\˙ï Äj·TqqT ♦ ∫‘·XÔ ó¯ ~∆, ìC≤sTTr n+fÒ MT≈£î @$T
‹s¡T>∑T˝Òì Hêj·T≈£îì>± ˇ|ü≈£îHêïsTT. ∫‘·XÔ ó¯ ~∆, ìC≤sTTr, |ü≥Tº<\ä ‘√ ns¡eú TsTT+~?
|üì#˚ùd es¡à n∫s¡ø±\+˝ÀH˚ yê] qeTàø±ìï #·÷s¡>=q>∑*>±&ÉT. ‘·eT ♦ nC≤„q+, ñ<ëd”q‘· e\q qcÕº˝$Ò T{Ï?
<äTdæú‹øÏ ø±s¡D+ ‘·eT nC≤„q+, ñ<ëd”q‘˚qqï ms¡Tø£qT ‘·q #·]Ã+#·+&ç.
nqT#·sT¡ \˝À ø£*>π ≥≥Tº #˚jT· >∑*>±&ÉT.
II
eTqTwüß\+‘ê |ü⁄≥Tºø‘£ √ düe÷qeTì, mes¡÷ m≈£îÿe, mes¡÷ ‘·≈î£ ÿe ø±<äqï dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚≥≥Tº #˚XÊ&ÉT.
nsTT‘˚ ˝À˝À|ü\ J]í+#·T≈£îb˛sTTq eT÷&ÛqÉ eTàø±\T nC≤„Hêìï ‘=\–+#·&+É n+‘·>± düT\Te⁄ø±<äqï~ ‘Ó*dæ+<˚.
nsTT‘˚ ø=~› ø=~›>±H˚ nsTTq|üŒ{Ïø° Äj·Tq ìs¡+‘·s¡ ÁX¯<∆ä e\¢ n+≥sêì esêZ\T #·<Tä e⁄ô|’ #·÷|ü⁄ ô|≥º&+É kÕ<Û´ä yÓT+Æ ~.
Ç+<äTe\¢ ø=ìï kÕ+|òTæ ø£ <äTsê#êsê\T eT≥Te÷j·T+ ø±e&É+ »]–+~.
Äj·Tq nH˚ø£ ãVæ≤s¡+>∑ düu\ÑÛ T ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. kÕe÷õø£ dü«#·Ã‘¤ · >∑T]+∫ #Ó|Œæ ‘·q C≤‹ »qT\qT @ø£‘ê{Ïô|’
q&ÉT|ü>*∑ >±&ÉT. Äj·Tq #˚|{ü qºÏ |üqT\˝À ø¬ ˝≤¢ eTs¡T|ü⁄sêì~ <˚e<ëdæ, eTTØ¢, y˚XÊ´ dü+Á|ü<ëj·÷\qT n&ÉTø¶ √e&É+.
|üdyæ êfi¯flsTTq Ä&É, eT>∑ |æ\\¢ qT <˚e⁄ìøÏ e~* y˚jT· &Üìï rÁe+>± ìs¡d+æ #ê&ÉT. ‘ê>∑T&ÉT e\q ≈£î≥T+u≤\T m{≤¢
>∑T\¢>± e÷]b˛‘êjÓ÷ ≈£î\ ô|<ä\› ≈£î Ä eTVü≤e÷à] >∑T]+∫ #Ó|Œæ yê]ì e÷ì|æ+#·>*∑ –Hê&ÉT. ìs¡+‘·s+¡ ‘·q
ø±sê´#·sD¡ ≈£î <=]πø düV≤ü ø±s¡+e\q Äj·Tq ø=ìï ≈£î≥T+u≤\qT á <äTsê#êsê\qT+∫ ãj·T≥|ü&˝˚ ≤ #˚XÊ&ÉT.
Á|ü‹ @{≤ »]π> eT‘· kÕ+|òTæ ø£duü \ÑÛ ≈£î Äj·Tq Vü‰»s¡jT˚ ýês¡T. Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£L&É>f∑ ºÒ Á|üeTTKT\ô|’ Äj·Tq
Á|üuÛ≤e+ m+‘·>±H√ ñ+&˚~. Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ, Ä~Væ≤+<ä÷
eTVü‰düu,ÑÛ nœ\uÛ≤s¡‘· n+≥sêìesêZ\ düuÑÛ e+{Ï dü+dü\ú T C≤rj·T Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
kÕúsTT˝À ìs¡«Væ≤+∫q nH˚ø£ düuÛÑ\˝À Äj·Tq #·Ts¡T≈£î>±
bÕ˝§ZHêï&ÉT. Äj·Tq bÕ˝§Zqï Á|ü‹ düu˝ÑÛ À ‘·q C≤‹ »qT\T ♦ eT÷&ÛÉ qeTàø±\T n+fÒ MTπø+ ns¡eú TsTT´+~?
m<äTs=ÿ+≥Tqï <äTs¡“s¤ ¡ |ü]dæ‘ú T· \ô|’ $es¡+>± #Óù|Œyê&ÉT. Äj·Tq ♦ es¡à ‘·q C≤‹ »qT˝À¢ @ $<Ûyä TÓ qÆ e÷s¡TŒqT
»q J$‘·+˝À ø±\T ô|{Ïqº <ë~>± yÓTT‘·+Ô 3,348 ñ|üHê´kÕ\T rdüT≈£îsê>∑*>±&ÉT?
Ç∫Ãq≥Tº ‘˚*+~. Äj·Tq nD>±]q esêZ\˝À #Ó’‘·Hê´ìï ♦ eT+∫eø£Ô nì me]ì nqe#·TÃ?
‘˚e&ÜìøÏ ø£èwæ #˚dHæ ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 59

1925˝À Hê´j·TeT÷]Ô sêjYTu≤\ eTT≈£î+<é n<Û´ä ø£‘å · eVæ≤+∫q ˇø£ düu˝ÑÛ À ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À >∑\ Ä~
Væ≤+<äTe⁄\ Á|ü‹ì<ÛTä \+‘ê Äj·TqqT ‘·eT e÷s¡<Z sä Ù¡ ≈£îì>± mqTï≈£îHêïs¡T. Ç~ @ kÕe÷õø£ es¡|Z ⁄ü Hêj·T≈£îì¬øH’ ê
>∑s«¡ ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. Äj·Tq 1925˝À Ä~Væ≤+<äTe⁄\ Ä≥\ Á|ü<sä Ù¡ q ìs¡«Væ≤+∫, Ä~Væ≤+<ä÷ j·TTerj·TTe≈£î\T
dües¡í j·TTer j·TTe≈£î\‘√ düeT+>± sêDÏkÕÔsì¡ ìs¡÷|æ+#ê&ÉT.
III
Ä~ Væ≤+<äTe⁄\ y˚T\Tø√dü+ es¡à ìs¡+‘·s+¡ #˚|{ü qºÏ ø±sê´#·sD¡ m+‘√ eT+~ Á|üeTTKT\ eTqdüT\qT #·÷s¡>=ì
yês¡T Ä~Væ≤+<äTe⁄\≈£î <ä>sZ∑ j
¡ T˚ ´˝≤ #˚d+æ ~. uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à ìs¡+‘·s¡ ø±sê´#·sD
¡ düu\ÑÛ e\q Ä~Væ≤+<ä÷ düe÷»+
C≤>∑s÷¡ ø£eTsTT´+~. Ä~Væ≤+<äTe⁄\T kı+‘·ø±fi¯fl MT<ä ì\ã&Ü\+fÒ #·<Tä e⁄ ˇø£ÿfÒ e÷s¡eZ Tì es¡à ã\eTsTTq
qeTàø£+. á $wüjT· +˝À Äj·Tq Á|üuTÑÛ ‘·«+‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T »]|æ ‘·q u≤<Û´ä ‘·qT >∑T]Ô+#˚˝≤ #˚XÊ&ÉT.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç ø£èwæ, b˛sê≥+ |ò*ü ‘·+>± Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä~Væ≤+<äTe⁄\ ø√dü+
mH√ï bÕsƒX¡ Ê\\T HÓ\ø=*Œ+~. 1931 »HêuÛ≤ ˝…øÿ£ \ ùdø£sD ¡
♦ n+&É>± ñ+&É≥+ n+fÒ @$T{Ï? dü+<äs“¡ +¤ >± es¡à m+‘·>±H√ ÁX¯eT|ü&ç n+≥sêì esêZ\qT Ä~
♦ #·<äTe⁄ø√e&É+ e\¢ düe÷»+ @$<Ûä+>± Væ≤+<äTe⁄\T>± qyÓ÷<äT #˚sTT+#ê&ÉT. Ç~ Äj·Tq Hêj·Tø£‘«·
#Ó‘’ q· é+‘·eTe⁄‘·T+~? |ü{eÏ T≈£î eT#·TÃ‘·Tqø£. Væ≤+<ä÷ düe÷»+ yÓTT‘·+Ô >± Äj·Tq≈£î
♦ Hêj·Tø£‘·« |ü{ÏeTqT @$<Ûä+>± n+#·Hê s¡TD|ü&ç ñ+&Ü˝…. Ä #·s´¡ ‘√ Væ≤+<ä÷ düe÷C≤ìï Äj·Tq N*ø£\T,
y˚jT· e#·TÃ? ù|*ø£\T ø±≈£î+&Ü s¡ø+åÏ #·>*∑ >±&ÉT.
Ç$ #˚jT· +&ç
1. ìeTï esêZ\˝À uÛ≤>∑´s¬ &ç¶ es¡à ‘Ó∫Ãq e÷s¡TŒ\T #Ó|Œü +&ç.

2. uÛ≤>∑´s¬ &ç¶ es¡à, n+uÒ<ÿä sY\ eT<Û´ä b˛*ø£\qT ‘Ó\T|ü+&ç.
3. øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç. Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
eTVü‰sêh˝À |ü⁄{Ïqº CÀ´‹u≤|òPü ˝… ãVüQ»qT\ n_Ûeè~∆øÏ $X‚wøü è£ wæ #˚XÊ&ÉT. <=s¡\ <√|æ&û <Ís¡H® ê´\qT
<Ûs’Ó ´¡ +‘√ m<äTs=ÿHêï&ÉT. ù|<ä\+<ä]ø° $<ä´ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêyê\ì ñ<äé÷\T #˚XÊ&ÉT. dü‘´· XÀ<Ûøä £
60 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

düe÷»+ @sêŒ≥T #˚XÊ&ÉT. _.j·Tdt.yÓ+ø£≥sêe⁄ ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àì |ò÷ü dteT+&ç˝À |ü⁄{≤º&TÉ . ôV≤’ <äsêu≤<äT
n+uÒ<ÿä sY>± Á|üd~æ ∆ #Ó+<ë&ÉT. ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À n+uÒ<ÿä ]C≤ìøÏ bÕ<äT\T rdæ, <ës¡T\T y˚XÊ&ÉT. düeTs√‘ê‡Vü≤+‘√
<ä[‘· ñ<äé÷\qT q&ç|qæ BÛXÊ*. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À <˚e<ëd” <äTsê#ês¡ ìs¡÷à\q≈£î, <ä[‘·T\˝À $<ë´_Ûeè~∆øÏ
ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. 1926˝À Ä~Væ≤+<ä÷ eTVü‰düuqÑÛ T kÕú|+æ #ê&ÉT.
düs¬ q’ »yêãT >∑T]Ô+∫ ≈£î+&É©ø£sD
¡ +(Áu≤¬ø{Ÿ)˝À sêj·T+&ç.
n) CÀ´‹u≤|üP˝… kÕú|+æ ∫q düe÷»+ ù|s¡T @$T{Ï? ( )
n) dü‘´· XÀ<Ûøä £ Ä) düeTdüe÷»+ Ç) qedüe÷»+
Ä) ù|<ä\+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ sêe*dæ+~. ( )
n) &ÉãT“ Ä) #·<Tä e⁄ Ç) Hê´j·T+
Ç) <˚e<ëd” <äTsê#ês¡ ìs¡÷à\q≈£î ø£èwæ#d˚ +æ ~. ( )
n) CÀ´‹u≤|üP˝… Ä) n+uÒ<ÿä sY Ç) _.mdt.yÓ+ø£≥sêe⁄
á) Ä~Væ≤+<ä÷ eTVü‰düuqÑÛ T kÕú|+æ ∫q dü+e‘·‡s¡+. ( )
n) 1936 Ä) 1926 Ç) 1916
1. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î ◊<˚dæ yêø±´\˝À »yêãT\T sêj·T+&ç.

n) #·<Tä e⁄≈£î+fÒ ø£*>π ˝≤uÛ≤\qT ‘Ó\T|ü+&ç.
Ä) ndüe÷q‘·\T ‘=\– düe÷q‘·«+ sêyê\+fÒ @+ »s¡>±*?
Ç) n+øÏ‘u· ≤Û e+‘√ |üì #˚jT· &É+ n+fÒ @$T{Ï?
á) e´düHê\ e\q m{≤¢+{Ï qcÕº\T ø£\T>∑T‘êsTT?
2. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î |ü~ yêø±´\˝À »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) MT #·T≥÷º ñqï düe÷»+˝À HÓ\ø=qï eT÷&ÛqÉ eTàø±\qT bÕs¡<√\&ÜìøÏ MTs¡T @+ #˚jT· >∑\s¡T?
(˝Ò<ë)
Ä) uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à Ä~Væ≤+<äTe⁄\ø√dü+ #˚dqæ ø£èwæì $e]+#·+&ç.
n) uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! Ç{≤¢>π düe÷»+ ø√dü+ bÕ≥T|ü&qç yêfi¯fl˝À me]
>∑T]+#ÓH’ ê ªn_Ûq+<äqμ yê´dü+ sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 61

|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
n) n+&É R ,
Ä) ñqï‹ R ,
Ç) ùd«#·Ã¤ R ,
á) $ø±dü+ R ,
2. øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üj÷Ó –dü÷Ô kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) @ø£‘ê{Ïô|’ R
Ä) eT#·TÃ‘·Tqø£ R
Ç) eTVü≤e÷à] R
á) ìs¡+‘·s+¡ R
3. øÏ+~ |ü<ë\qT / |ü<ãä +<Ûë\qT $e]+∫ sêj·T+&ç.
n) n+øÏ‘+· ø±e&É+ R
Ä) HÓ‹’ ø£ eT<ä‘› T· R
Ç) ∫‘·XÔ ó¯ ~∆ R
á) kÕ+|òTæ ø£ <äTsê#êsê\T R
ñ) kı+‘·ø±fi¯flô|’ ì\ã&É&+É R
øÏ+~ yêø±´\qT |ü]o*+#·+&ç.
Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ +
n) ªªnø±ÿ! Ä #ÓsT¡ e⁄ p&ÉT.μμ
Ä) ªªH˚qT sêÁHê ‘·eTTà&ÉT.μμ
Ç) ªª|æ\\¢ ÷! sπ |ü⁄ ;sY|Pü s¡T C≤‘·s≈¡ î£ yÓfió¯ ‘·THêïqT.μμ
á) ªªy˚TeT÷ ekÕÔ+ düs.Y μμ
62 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ô|’ yêø±´\qT |ü]o*+#ês¡T >∑<ë!
ô|’ yêø±´\T H˚qT, y˚TeTT yÓTT<ä˝q’… yês¡T #ÓãT‘·Tqï≥T¢>± ñHêïsTT ø£<ë!
Ç{≤¢ ñ‘·eÔ T|ü⁄s¡Twü˝Àì yêø±´\T kÕ<Ûës¡D+>± Á|ü‘´· ø£+å >± #Ó|⁄ü ‘·Tqï≥T¢ ñ+{≤sTT. ø±ã{Ïº Ç$
ªªÁ|ü‘´· ø£μå μ ø£<qä∏ +˝À ñqï yêø±´\T. ` Á|ü‘´· ø£å ø£<Hä∏ êìøÏ ñ<äs∆ D
¡ ∫Vü‰ï\T ( ªª μμ ) ñ+&Ü*.
øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D\qT |ü]o*+#·+&ç.
n) ªªeTqTwüß\+‘ê |ü⁄≥Tºø‘£ √ düe÷q+, mes¡÷ m≈£îÿeø±<äT, mes¡÷ ‘·≈î£ ÿe ø±<äTμμ nHêï&ÉT uÛ≤>∑´s¬ &ç¶
es¡à.
Ä) s¡TÁ<äeT<˚$‘√ ‘·*¢ Hêsê+ã ªªqTe⁄« H˚qT e÷eT÷\T Åd\Ô” + ø±<äT. qTe⁄« |ü≥eº TVæ≤wæ$, H˚qT uÛ≤$
#·Áø£e]Ôì, eTq≈£î ø£+&ÉT¢ eT≥Tπø ñ+&Ü* ø±ì ø£˙ïfi¯ófl ñ+&É≈L£ &É<Tä μμ nqï~.
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\qT |ü]o*ùdÔ Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ +˝À sêùd≥|ü&ÉT øÏ+~ ìj·Te÷\qT >∑Ts¡T+Ô #·Tø√yê\ì
‘Ó\TdüTqÔ ï~.
♦ e÷≥\T / yêø±´\qT e÷{≤¢&y˚ êfi¯ófl #Ó|Œæ q≥T¢ sêj·÷*.
♦ Ä e÷≥\≈£î / yêø±´\≈£î ñ<äs∆ D¡ ∫Vü‰ï\T ñ+&Ü*.
♦ Á|ü<eä∏ T|ü⁄s¡Twü˝À ñqï |ü<ë\T (nq>± ‘·eTqT, ‘·eT, ‘êqT, ‘êeTT e+{Ï |ü<ë\T) ñ‘·eÔ T
|ü⁄s¡Twü˝ÀìøÏ H˚qT, y˚TeTT>± e÷s¡T‘êsTT.
|üs√ø£å ø£<qä∏ +
øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç.
n) Vü≤s¡¸es¡H∆ é ‘êqT sêqì Vü≤]¸D‘Ï √ nHêï&ÉT.
Ä) Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT #Ó|Œæ q≥T¢ #˚kÕÔeTì |æ\\¢ T nHêïs¡T.
Ç) ‘·qqT ø£$å T+#·eTì sêE ‘·q $TÁ‘·Tì‘√ nHêï&ÉT.
ô|q’ Tqï yêø±´\T #·~yês¡T ø£<ë!
Ç$ dü÷{Ï>± yêfi‚¢ #Ó|⁄ü qÔ ï≥T¢ø±≈£î+&Ü! Ç+ø=ø£fió¯ fl #Ó|⁄ü qÔ ï≥T¢HêïsTT ø£<ë!
Ç˝≤+{Ï yêø±´\qT ªª|üs√ø£å ø£<qä∏ +μμ˝À ñqï yêø±´\T n+{≤s¡T.
M{Ï˝À ñ<äs∆ D¡ ∫Vü‰ï\T ñ|üj÷Ó –+#·e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 63

øÏ+~ yêø±´\qT #·<Tä e+&ç. @+ e÷s¡TŒ »]–+<√ #Ó|Œü +&ç.
n) ªªH˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTHÔ êïqTμμ nHêï&ÉT lìyêdt. (Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ +)
Ä) ‘êqT ‘·q <˚XÊìï Áù|$TdüTHÔ êïqì lìyêdt nHêï&ÉT. (|üs√ø£å ø£<qä∏ +)
yÓTT<ä{Ï yêø£´+˝À lìyêdt e÷≥\≈£î ñ<äs∆ D¡ ∫Vü‰ï\T ô|{≤ºsT¡ .
s¬ +&Ée yêø£´+˝À lìyêdt e÷≥\qT Ç+ø=ø£sT¡ #Ó|Œæ q≥T¢ sêXÊs¡T.
Ç+<äTø√dü+ ñ<äs∆ D
¡ ∫Vü‰ï\T rùddæ ªªnìμμ #˚]Ã yêø£´+ sêXÊs¡T.
yÓTT<ä{~Ï Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ +. s¬ +&Ée~ |üs√ø£å ø£<qä∏ +.
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\ |ü]o\q <ë«sê |üs√ø£å ø£<∏äq yêø±´\T sêùd≥|ü&ÉT øÏ+~ ìj·Te÷\qT
>∑Ts¡T+Ô #·Tø√yê\ì ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
|üs√ø£å ø£<qä∏ +˝À ñ<äs∆ D
¡ ∫Vü‰ï\T ‘=\–+∫ ªªnìμμ #˚sT¡ kÕÔsT¡ .
ñ‘·eÔ T |ü⁄s¡Twü |ü<ë\T H˚qT, y˚TeTT, Hê, e÷ e+{Ï$. Á|ü<eä∏ T |ü⁄s¡Twü |ü<ë\T>± ‘êqT, ‘êeTT, ‘·q
‘·eT \T>± e÷s¡T‘êsTT.
bÕsƒ+¡ ˝Àì |üs√ø£å ø£<qä∏ yêø±´\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ïì Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.
♦ ã&ÉT>∑TesêZ\ ø√dü+ ø£èwæ#d˚ qæ CÀ´‹u≤|òPü ˝…, n+uÒ<ÿä sY, kÕ$Áru≤sT÷|òPü ˝… J$‘ê˝À¢ì @<ÓH’ ê eTTKýÓTqÆ
|òTü {≤ºìï MT e÷≥˝À¢ sêdæ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
eT+∫ düe÷»+ eTìwæ X¯Øs¡+ e+{Ï~.

n+<äTøπ X¯Øs¡yTÓ HÆ ê, düe÷»yÓTHÆ ê ` n+<äT˝À
dü÷øÏÔ @ ˇø£ÿ uÛ≤>±ìøÏ u≤<Ûä ø£*–Hê, ìyês¡D≈£î
n+<äs÷¡ q&ÉT+ _–+#ê*.
` $H√u≤uÛ≤y˚
64 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

& ç
øüT =+
Ó\ Td ‘Ó\+>±D >∑]«+#·<ä>∑Z |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT
& ç`‘
ä·ä<Te+ ªXÊdüHê\ XÊÅdæÔ ` _.mHé.XÊÅdæÔμ
#
ø=+<äsT¡ @ |üì #˚dHæ ê B+{À¢ Hêπø+ ˝≤uÛ+Ñ ? nì Ä˝À∫düT+Ô {≤s¡T. ªHê<ä+‘ê <ë#·Tø√yê\μqTø=H˚yês¡T
ø=+<äs¬ ‘’ ,˚ <=]øÏq+‘· <√#·Tø√yê\qTø=H˚yês¡T eT]ø=+<äsT¡ . ø±ì ìkÕ«s¡+ú >±, ìC≤sTTr>± ‘·q dü+|ü<qä T,
C≤„qdü+|ü<qä T düe÷C≤_Ûeè~∆øÏ düeTs¡ŒD#˚ùd ‘ê´>∑<qäÛ T\T ø=+<äsπ . n˝≤+{Ïyê]˝À _.mHé.XÊÅdÔæ eTT+<äTes¡Tdü˝À
ì\TkÕÔ&ÉT.
_.mHé.XÊÅdÔæ |üP]Ôù|s¡T _Ûq÷ï] qs¡d+æ Vü≤XÊÅd.Ôæ |ü⁄{Ï+º ~ q\¢>=+&É õ˝≤¢ Ç+Á<äbÕ\q>∑s+¡ (‘·TeTà\>∑÷&Ó+).
dü«dü\ú + e*>=+&É. ø£$, s¡#s· TT‘·, $eTs¡Ù≈£î&ÉT, dü+bÕ<ä≈î£ &ÉT, #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Û≈ä î£ ì>± ãVüQeTTK Á|ü»q„ T
Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. mìï s¡+>±\˝À ø£èwæ#d˚ Hæ ê yê] ù|s¡T $q>±H˚ #·]Á‘· |ü]XÀ<Û≈ä î£ &˚ ø£fifl¯ eTT+<äT yÓT<äT\T‘ê&ÉT.
@&˚+&É¢ ej·TdüT˝À ñqï|ü&ÉT yêfi¯fl }] >∑T&ç<>ä sZ∑ ¡ #Ó+&Ü≥ Ä&ÉT‘·THêï&ÉT. #Ó+&ÉT ø√H˚sT¡ ˝À |ü&~¶É . ‘˚e&ÜìøÏ
yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É sêsTTô|’ @y√ nø£så ê\T ø£ì|æ+∫HêsTT. ny˚$T{À ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£îHêï&ÉT. Ä ø√]ø£, |ü≥Tº<˝ä Ò
n‘·&ìç ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À |ü]XÀ<Û≈ä î£ &ç>± ì*|æ+~.
‘=$Tà<√‘·s>¡ ‹∑ ˝ÀH˚ ªdü+<Ûë´sê>∑+μ qe\ sêXÊ&ÉT. ‘·b˛uÛ+Ñ >∑+, bÕbÕsTT |ü‘ø· +£ (π>j·Tø±yê´\T), sê<Ûä
Jeq+, rs¡ì ø√]ø£, yêø±≥ø£ eTVü‰<˚$ e+{Ï qe\\T, ìs¡“+<Û$ä <ä´, nb˛Vü≤ e+{Ï Hê≥ø±\T, |ü⁄*C≤\
yÓ+ø£≥s¡+>±sêe⁄ J$‘·#]· Á‘·, ø±oK+&ÉeTT ` <ëì ÁbÕX¯d´Ôü eTT (kÕVæ≤‘·´ $eTs¡Ù) e+{Ï s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT.
Çe˙ï ˇø£ m‘ÓÔÌ‘˚ Ä+Á<Ûä<˚X¯#·]Á‘· ` dü+düÿ è‹ (3 uÛ≤>±\T), uÛ≤s¡‘·<˚X¯#·]Á‘·`dü+düÿ è‹ (21 dü+|ü⁄{≤\T)
eTs=ø£m‘·T.Ô M{Ï‘√bÕ≥T q\¢>=+&É, Ä~˝≤u≤<é, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢\ düs«¡ kÕ«\qT, s¬ &çs¶ ê»´, Áu≤Vü≤àDsê»´
düs«¡ kÕ«\qT Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. 12 XÊdüq dü+|ü⁄{≤\qT Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. y˚\ Á>±e÷\T ‹]– e+<ä\ø=~› XÊdüHê\qT
yÓ*øÏrdæ ªXÊdüHê\ XÊÅdμÔæ >± ø°]Ô bı+<ë&ÉT. ìwüŒø£bå Õ‘·+>±, ÁbÕe÷DÏø£ #·]Á‘·qT C≤‹ø£+~+#ê&ÉT.
|ü≥Tº<\ä ≈£î |üsê´j·T|ü<+ä _.mHé.XÊÅd.Ôæ m+.m. #·~$q ‘·sT¡ yê‘· XÊdüHê\ô|’ |ü]XÀ<Ûqä #˚j÷· \qT≈£îHêï&ÉT.
ø±ì |ü⁄≥º|]ü Ô lìyêkÕ#ês¡T´\T ª‘Ó\T>∑T #·~$H√&çøÏ XÊdüHê˝Ò+<Ó\Tdüj Ô T· μì møÏÿ]+#ê&ÉT. Bìï düyê\T>± rdüTø=ì
ªXÊdüq kÕVæ≤‘·´+˝À ‘Ó\T>∑TuÛ≤cÕ $ø±dü+μ nqï $wüjT· +ô|’ |æ.ôV≤#Y.&ç. #˚XÊ&ÉT. Bìø√dü+ bÕ[, ÁbÕø£è‘· uÛ≤wü\T,
$$<Ûä XÊdüq *|ü⁄\qT H˚s¡TÃø=Hêï&ÉT. á |ü]XÀ<Ûäq˝À uÛ≤>∑+>± Ä~ø£$ qqïj·T ø±<äT qHÓï#√&ÉT&ÉT nì
ìs¡÷|æ+#ê&ÉT. nsTT‘˚ á $wüj÷· ìï J]í+#·Tø√˝Òì $X¯«$<ë´\j·T Ä#ês¡T´\T |ü]XÀ<Ûqä Á>∑+<∏+ä ˝À Ä uÛ≤>±ìï
rùdùdHÔ ˚ |æôV≤#Y.&ç. |ü{≤ºìkÕÔeTHêïs¡T. ø±ì Ä‘êà_Ûe÷ìjÓTÆ q XÊÅdÔæ ‘êqT düÁ|üe÷D+>± ìs¡÷|æ+∫q <ëìï
rdæyj ˚ T· &ÜìøÏ ˇ|üø√ø£ |æôV≤#Y.&ç.H˚ e<äT\T≈£îHêï&ÉT. ÇB Äj·Tq |ü]XÀ<Ûqä ìã<ä‘∆ .· $wüß≈í î£ +&çqT\ sê»<Ûëì
>∑T+≥÷s¡TÁbÕ+‘·+ ø±<äì q\¢>=+&ÉÁbÕ+‘·+ nì ‘˚*Ã#ÓbÕŒ&ÉT. ìÁ<ëVü‰sê\T e÷ì Äs√>±´ìï ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü
#·]Á‘· s¡#q· ø√dü+ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. ‘·q eT÷d” |üÁ‹ø£ <ë«sê mH√ï #ê]Á‘·ø,£ kÕ+düÿ è‹ø£, kÕVæ≤‘·´ |ü]XÀ<Ûqä \≈£î
‘·\T|ü⁄\T ‘Ó]#ê&ÉT. m+<äs√ ø£$, s¡#s· TT‘·\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#ê&ÉT. ‘·q |ü⁄düøÔ ±\<ë«sê e#˚Ã &ÉãT“qT ;<ä $<ë´s¡T\ú
düV‰ü j·÷ìøÏ yê&Ü&ÉT. |ü]XÀ<Ûqä ˝À, |ü⁄düøÔ ±\ eTTÁ<äD˝À ‘·q ÄdæìÔ b˛>=≥Tºø=ì n|ü\bÕ\j·÷´&ÉT. ø±ì
C≤‹øÏ ‘·s>¡ ì∑ #ê]Á‘·ø£ dü+|ü<qä T dü+bÕ~+∫ô|{≤º&TÉ . ≈£î\, eT‘·, ejÓ÷uÛ<Ò ë\T bÕ{Ï+#·ì ìwüÿ|ü{.Ï
ìC≤+$yÓ÷#·H√<äéT+˝À bÕ˝§Zqï _.mHé.XÊÅdæÔøÏ ‘Ó\+>±D n+fÒ n$T‘·yÓTÆq Áù|eT. mH√ï dü+düú\T,
$X¯«$<ë´\j·÷\T #˚j·÷*‡q #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<ÛäqqT ˇø£ÿ#˚‹MT<äT>± #˚XÊ&ÉT. nB me]˙ (Ä]úø£+>±)
j·÷∫+#·≈î£ +&Ü. Ç‘·H˚ ˇø£ eTVü‰dü+dü.ú <˚X+¯ ˝À Ç˝≤+{Ï |ü]XÀ<Û≈ä î£ \T #ê˝≤ ns¡T<äT. n+<äTøπ _.mHé.XÊÅdÔæ
‘Ó\+>±D >∑]«+#·<>ä Z∑ eTVü‰|ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 65

7 X¯‘·ø£ eT<ÛäT]eT
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

q\¢>=+>∑&<ç ∫Ó Ã #·\q¢ ~›q>±ì
eT˝…|¢ Pü \ $<Û+ä ãT ‘Ó\"¢ ã&ÉTHÓ
y˚bÕ≈£î |üds¬ü +‘·ùd|ü⁄ >±∫q >±ì
‘˚H‘Ó √ düeTeTT>∑ ‹j·T´"ã&ÉTHÓ
yÓ*b¢ Õj·T\T <Ó∫Ã y˚ >∑+<Ûeä TTq" >∑÷s¡Ã Á|üX¯ï\T:
|ü]eT[+#·THÓ yÓTT\¢ $s¡T\e˝…qT
1. ô|’ |ü<´ä + mes¡T sêXÊs¡T? @ X¯‘ø· +£ ˝À ñqï~?
≈£îø£ÿ‘√ø£≈î£ sê‹>∑T+&ÉT >∑{qºÏ >±ì
e+ø£uÀsTTq ø=q #·øÿ£ q>∑THÓ 2. á |ü<´ä + <ë«sê MTπs$T Á>∑V≤æ +#ês¡T?
3. Ç{≤¢+{Ï |ü<ë´\T MTøÏ+ø± @$T ‘Ó\TdüT?
ø=+f…\qT dü»q® T\‘√qT >∑÷]Ã‘˚$T
Ä‘·à|ü]X¯ó<äT˝∆ ’… uÛ≈Ñ î£ ˝Ô Ö<äTs¬ ≥T¢ 4. M{Ïì m+<äT≈£î H˚sT¡ Ãø√yê*?
#·Áø£<säÛ !¡ <Ûsä à¡ |ü⁄]<ÛëeT! kÕs¡«uÛÖeT!
qs¡V≤ü Ø! uÛøÑ »Ô£ qø£\Œ! Hê>∑‘\· Œ!
` qs¡Vü≤] X¯‘·ø£eTT. ø±≈£î‘·ú‡+ X‚wü|üŒø£$
düe÷»Væ≤‘êìï ø√] ø£e⁄\T X¯‘ø· £ s¡#q· \T #˚XÊs¡T. düe÷»+˝Àì |ü]dæ‘ú T· \qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ e÷qe⁄\˝À
HÓ‹’ ø£, Ä<Ûë´‹àø£ $\Te\qT ô|+bı+~+#·T≥≈£î X¯‘ø· £ ø£e⁄\T ø£èwæ#X˚ Ês¡T. n{≤¢+{Ï $$<Ûä X¯‘ø· £ |ü<ë´˝À¢ì
$\Te\qT ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉyT˚ á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ ñ<˚X› +¯ .
66 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á bÕsƒ+¡ X¯‘ø· £ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. X¯‘ø· ±\˝Àì |ü<ë´\qT ªeTTø£øÔ ±\Tμ
n+{≤s¡T. eTTø£øÔ £ |ü<´ä + <˚ìø£<˚ dü«‘·+Á‘· uÛ≤e+‘√ ñ+≥T+~. X¯‘ø· ±˝À¢
eT≈£î≥+ kÕ<Ûës¡D+>± |ü<´ä bÕ<ä+ ∫es¡ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ eT≈£î≥
s¡V≤æ ‘·+>± ≈£L&Ü ø=ìï X¯‘ø· ±\T ñHêïsTT. á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+˝À düsπ «X¯«s¡,
lø±fi¯V≤ü d”XÔ «¯ s¡, eT\¢u÷ÑÛ bÕ©j·T,
<ëX¯s~¡ ,∏ qs¡d+æ Vü≤, $X¯«Hê<∏X˚ «¯ s¡, ˝§+ø£ sêy˚TX¯«s¡,
y˚DT>√bÕ\ X¯‘ø· ±\ |ü<ë´\T ñHêïsTT.
ø£$ |ü]#·jT· +
1. düsπ «X¯«s¡ X¯‘ø· +£ : j·T<∏ëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´ 13e X¯‘ê_›øÏ #Ó+~qyê&ÉT. Ç‘·ì

XË*’ <Ûësêfi¯yTÓ qÆ ~. düsπ «X¯«s¡ X¯‘ø· ±ìøÏ X¯‘ø· £ kÕVæ≤‘·´+˝À >=|üŒ ÁbÕ#·Ts¡éTTqï~.
(}Vü‰∫Á‘·+)
(1242)
2. lø±fi¯V≤ü d”XÔ «¯ s¡ X¯‘ø· +£ : <Û÷ä s¡{® Ï lø£èwü<í e˚ sêj·T\ ÄkÕúq+˝Àì nwü~º >∑CZ ≤˝À¢
ˇø£&TÉ . 16e X¯‘ê_›øÏ #Ó+~q áj·Tq lø±fi¯V≤ü dæÔ e÷Vü‰‘·àéTH˚ Á>∑+<∏+ä sêXÊ&ÉT.
ø£èwü<í e˚ sêj·T\ ÄkÕúq+˝À ñ+&ç ≈£L&Ü ªªsêE˝Ÿ eT‘·T\Ô T, yê] ùde qs¡øÁ£ bÕj·T+μμ
(}Vü‰∫Á‘·+) nì #Ó|Œæ q BÛXÊ*.
(1520`1560)
3. eT\¢u÷ÑÛ bÕ©j·T+ : m\≈£L∫ u≤\düsd¡ «ü ‹ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ »≥Áb˛\T

dü+kÕúHêBÛXó¯ &Óq’ düTs¡_Û e÷<Ûeä sêj·T\ ÄkÕúqø£$. ‘Ó\T>∑T˝À yÓTT<ä{Ï Á‘·´]úø±e´+
ªsê|òTü e j·÷<äe bÕ+&ÉMj·T+μqT sêXÊ&ÉT. uÛsÑ Ô¡ èVü≤] dü+düÿ è‘·+˝À sêdæq ªdüTuÛ≤wæ‘·
Á‹X¯‹μì ‘Ó\T>∑T˝À nqTe~+∫q ‘=*ø£$. áj·Tq s¡#q· bÕ+&ç‘´· k˛Œ¤sø¡ +£ >±,
(}Vü‰∫Á‘·+) <Ûësêfi¯+>± ñ+≥T+~.
(17e X¯‘êã›+)
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 67

4. <ëX¯s¡B∏ X¯‘·ø£+ : sêeT<ëdüT>± ù|s¡Tbı+~q ø£+#·s¢¡ >√|üqï KeTà+ õ˝≤¢
H˚\ø=+&É|ü*¢yêdæ. uÛÑÁ<ë#·\+˝À lsêe÷\j·÷ìï ì]à+∫q uÛÑø±ÔÁπ>düs¡T&ÉT.
uÛÁÑ <ë#·\ lsêeT#·+Á<äkÕ«$T ù|s¡Tq ª<ëX¯sB¡ ∏ X¯‘ø· ±μìï sêXÊ&ÉT. á kÕ«$Tô|’
mH√ï ø°sqÔ¡ \qT s¡∫+∫q yêπ>j Z T· ø±s¡T&ÉT. n+<äyTÓ qÆ X¯u≤›\+ø±sê\T áj·Tq
(17e X¯‘êã›+) ø£$‘·«+˝À C≤\Tyês¡T‘êsTT.
5. qs¡d+æ Vü≤ X¯‘ø· +£ : ø±≈£î‘·‡ú + X‚w|ü Œü ø£$ ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ <Ûsä à¡ |ü⁄] ìyêdæ. qs¡d+æ Vü≤
X¯‘ø· +£ ‘√bÕ≥T, qèπødü] X¯‘ø· ±ìï sêXÊ&ÉT. á‘·ì s¡#q· ˝À¢ uÛøÑ ÔÏ ‘·‘Œ· s¡‘‘· √u≤≥T
‘ê‹Ô«ø£ ∫+‘·q, kÕe÷õø£dŒü èVü≤ ø£ì|ædTü +Ô ~. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì C≤q|ü<Tä \T
(18e X¯‘êã›+) ≈£L&Ü qs¡d+æ Vü≤X¯‘ø· £ |ü<ë´\qT n\y√ø£>± bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T.
6. $X¯«Hê<∏X˚ «¯ s¡ X¯‘ø· +£ : >∑TeTàqï>±] \ø°Îqs¡d+æ Vü≤X¯sà¡ yÓT<äø˘ õ˝≤¢ b˛‘ê¬s&çù¶ |≥
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. eT÷&ÉT e+<ä\≈£îô|>’ ± ncÕºe<ÛëHê\T #˚dæ ªne<Ûëì
X¯XÊ+ø£μ ªÄX¯óø£$‘êπødü]μ nqï _s¡T<äT\qT bı+<ë&ÉT. Væ≤+<√fi¯ sê>∑+˝À áj·Tq
|ü<´ä |üsH¡ƒ ê $Hê´dü+ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ~. ø£$‘ê ø£fi≤´DÏ, ne<Ûëq düsd¡ «ü ‹, yê^X¯«Ø
(1934`2011) düT‹Ô , Ä<äé÷‘·èø£, |ü<√´<ë´qeTT yÓTT<ä˝q’… $ áj·Tq s¡#q· \T.
7. l˝§+ø£sêy˚TX¯«s¡ X¯‘ø· +£ : q+_ l<Ûsä s¡ êe⁄ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ ;ÛyTé >∑˝Ÿ (y˚eTT>∑\T¢)
ìyêdæ. leTìï+u≤#·\ e÷Vü‰‘·àéTT, leTìï+ã–] qs¡d+æ Vü≤ X¯‘ø· +£ áj·Tq
s¡#q· \T. ªø£$sê»μ _s¡T<äTqT bı+<ë&ÉT.
(1934`2000)
8. y˚DT>√bÕ\ X¯‘ø· +£ : >∑&>¬ç ;ÛeTø£$ s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ cÕu≤<é eT+&É\+ Hê>∑s≈¡ î£ +≥
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. M~∏ã&ç es¡≈î£ $<ëúÛ≤´dü+ #˚dqæ áj·Tq≈£î |ü<´ä s¡#q· ˝À
HÓ’|ü⁄D´+ nã“&É+ $X‚wü+. y˚DT>√bÕ\ X¯‘·ø£+˝Àì |ü<ë´\T düs¡fi¯XË’*˝À
(14`01`1920 düTuÀ<Ûøä +£ >± ñ+{≤sTT.
03`04`2010)
68 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Á|üy•˚ ø£
e÷qe⁄\ Á|ües¡qÔ m{≤¢ ñ+&Ü*? Á|ü»\T me]ì ÄÁX¯sTT+#ê*? ùdïVæ≤‘·T\T m{≤¢ ñ+{≤s¡T?
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì >∑TD >∑D≤\T uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘√ m{≤¢ ñ+&Ü*? ø°]eÔ T+‘·T\T mes¡T?eTqTwüß˝À¢ì sêø£då >ü T∑ D≤\T
@$? nì ‘Ó\T|ü⁄‘÷· $$<Ûä X¯‘ø· ø£ s£ \Ô¡ T sêdæq |ü<ë´\qT bÕsƒ+¡ #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç. M{Ï ÄeX¯´ø£‘q· T
ns¡+ú #˚dTü ø=+&ç. Ä#·]+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· +&ç.
❖eT. uÛeÑ Bj·÷s¡Ãq ùdj·TT#√" Áã<∏eä T |ü⁄wüŒ+u…qï dü‘´· +ãT, s¬ +

&Ée |ü⁄wüŒ+ãT <äj÷· >∑TD+, ã‹$•wü+º uÒøì£ cÕ˜ düy÷Ó
‘·‡e dü+|ü‹Ô ‘·èrj·T |ü⁄wüŒeT~ uÛ≤dü«<ä“ø¤ ÔÏ dü+j·TTøÏÔ jÓ÷
>∑$<Ûëq+ ã$ ˝Òì |üP»\ eT~+¬>ø’ √e⁄ düsπ «X¯«sê. 1
❖XÊ. }s¡÷s¡+ »qT˝…\¢ _Ûø$å£ T&És√, j·TT+&É+>∑TVü≤\Z\yZ √

Nsê˙ø£eTT M<ÛTä \+<=s¡ø<£ √, o‘êeTè‘· dü«#·Ãy¤ ê'
|üPs¡+ uÒsT¡ \ u≤s¡<√, ‘·|dü Tü \+ ÁuÀe+>∑ ˙ y√|üy√
#˚s+¡ uÀe⁄<äTsπ \ sêE\ »qT˝Ÿ lø±fi¯V≤ü d”XÔ «¯ sê! 2
❖eT. dæ] ˝Òø¬ q’ $uÛ÷Ñ wæ‘T· +&Ó j·TsTT uÛ≤dæ\T¢Hé ãT<ÛTä +&Í<ä\Hé
>∑Ts¡TbÕ<ëq‹ øπ \˙– #Óe⁄\+<äTì«ìÿ eÅø+Ô£ ãTqHé
dæsú ¡ dü‘√´øÏÔ uÛTÑ »+ãT\ì«»j·TeTTHé ∫‘·+Ô ãTqHé düqàH√
Vü≤s¡ kÂ»qéTT >∑*qZ Hé düTs¡_eÛ T˝≤¢! ˙‹yê#·dŒü r! 3
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ <Óy’ êìï |üPõ+#˚ $<ÛëHê\T m{≤¢ ñ+&Ü*? m+<äT≈£î?
♦ Á|ü»\T sêE\qT ÄÁX¯sTT+#· e#·TÃHê? m+<äT≈£î?
♦ dæ]˝Ò≈î£ Hêï |ü+&ç‘T· &ÉT @j˚T >∑TD≤\e\¢ XÀ_ÛkÕÔ&TÉ ?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 69

II
❖ñ. uÛ+Ñ &Éq;ÛeTT" &Üs¡»Ô q u≤+<Ûeä ⁄" &ÉT»® «\ u≤D‘·÷D ø√

<ä+&É ø£fi≤Á|ü#+· &É uÛTÑ »‘ê+&Ée ø°]øÔ Ï sêeTeT÷]ÔøHÏ é
s¬ +&Ée kÕ{Ï <Óe’ $Tø£ ˝Ò"&ÉqT#·THé >∑&>É {∑ ºÏ uÛ]Ò ø±
<ë+&É <ä&Ü+&É<ë+&É ìq<ä+ãT\C≤+&ÉeTT ì+&É eT‘·yÔ ˚
<ä+&ÉeTT HÓøÿÏ #êf…<qä T <ëX¯sB¡ !∏ ø£sT¡ D≤ |üj÷Ó ìBÛ!! 4
❖d”. Vü≤]<ëdüT\qT ì+<ä˝≤&É≈î£ +&çq" C≤\T"

düø\£ Á>∑+<∏eä TTà\T #·~$q≥T¢
_Ûø$å£ Tj·T´+>∑" <ä|Œæ +|ü≈î£ +&çq" C≤\T"
CÒeTT{Ïº <ëq+ãT #˚dqæ ≥T¢ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
$T+∫ dü»q® T\ e+∫+|ü≈î£ +&çq" C≤\T
♦ sêeTTì >=|üŒ<äHêìï @ $<Û+ä >±
ì+|ü⁄>± ãVüQe÷q $T∫Ãq≥T¢
#ê{Ï#|Ó Œü e#·TÃ?
<˚yêÁ>∑V‰ü s¡eTT˝Ÿ Bj·T≈£î+&çq" C≤\T
♦ düÁ‘·Œes¡qÔ e\¢ bı+<˚ |ò*ü ‘ê\T
>∑qø£ø+£ ã|ü⁄>∑Tfi¯ófl >∑{qºÏ ≥T¢
@$T{Ï?
‘˚.^. ˇø£] esê¸Xq¯ eTT eTT+#·≈î£ qï" C≤\T ♦ yÓ÷dü+ m+<äT≈£î #˚jT· ≈£L&É<Tä ?
uÒsT¡ ø°]>Ô ∑ düÁ‘·eTT˝Ÿ ô|{Ïqº ≥T¢
uÛ÷Ñ wüD$ø±dü! l<Ûsä à¡ |ü⁄] ìyêdü!
<äTwüdº +ü Vü‰s¡! qs¡d+æ Vü≤! <äT]‘·<÷ä s¡! 5
70 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

III
❖eT. |òTü qT&Éyê«&É>T∑ , y˚&TÉ ‘ê´>∑eTj·T Bø£+å ã÷ì düs«¡ +düV‰ü

»q <Óq’ ´dæ‹ú uÀq&É+∫ düø˝£ ≤XÊù|X¯˝≤q+<ä J
eq dü+s¡+uÛeÑ TT ô|+∫, <˚X»¯ q˙ ÁbÕX¯d´Ôü eTTHé |ü+#·TH√
nì<ä+|üPs¡« j·TX¯d«æ j·÷‘·&>É T∑ qHêï! $X¯«Hê<∏X˚ «¯ sê! 6
❖XÊ. bı‘·+Ô u…’ ø£&TÉ H˚sT¡ Œ‘√ Væ≤‘·eTT qT<√“~Û+#·T $TÁ‘·T+&ÉT, dü+
$‘·+Ô u…’ jÓTTø£ ø±s¡´kÕ<Ûqä eTTqHé yÓ˝§Z+<äT $TÁ‘·T+&ÉT, kÕ«
j·T‘·+Ô u…q’ ø£èbÕDyÓTÆ j·Ts¡T\ HêVü‰]+#·T $TÁ‘·T+&ÉT, Áb˛
∫Ã‘·+Ô u…’ düTK$T#·TÃ $TÁ‘·T&ÉT <ä>H∑ é l˝§+ø£sêy˚TX¯«sê! 7
❖d”. ø£\HÓq’ dü‘´· +ãT ã\Tø£H=\¢ìyê&ÉT

e÷j·Te÷≥\ kıeTTà Bj·TTyê&ÉT
≈£î\>∑s«¡ eTTq ù|<ä ø=+|ü˝≤¬sÃ&çyê&ÉT
\+#·+ãT\≈£î yÓ\ u…+#·Tyê&ÉT
#Ó&TÉ Á|ües¡qÔ \+<äT C…\– ‹s¡T>∑Tyê&ÉT
es¡Tdüyê$øÏ ˙fi¯ófl e<äT\Tyê&ÉT
eTT#·Ã{≤&ÉT#·T ø=+|ü eTT+#·p#Ó&yç ê&ÉT
ø£qïyês¡\ >¬ +≥T#·Tqïyê&ÉT
^. |ü⁄&É$T˝À qs¡s÷¡ |ü⁄&Ó’ |ü⁄{Ïjº T· Tqï
sêø£då Tü &ÉT >±ø£ y˚söq sêeT#·+Á<ä
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç ø£è|üìBÛ <Ûsä H¡ ê>∑s≈¡ î£ +≥bÂ]
♦ ø£$ <äèwæ˝º À ì»yÓTqÆ |òTü qT&Óes¡T? y˚DT>√bÕ\ø£èwüí eT<˚«\TŒ XÖ] 8
♦ $TÁ‘·Tì düV‰ü j·T+ mìï $<Ûë\T>± ñ+≥T+~?
♦ qs¡s÷¡ |ü sêø£då Tü \+fÒ mes¡T?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 71

‘ê‘·Œsê´\T
1) düsπ «X¯«sê! ˙ |üP» #˚ùd≥|ü
&ÉT yÓTT<ä{Ï |ü⁄wüŒ+ dü‘´· +. s¬ +&Ée |ü⁄wüŒ+ <äjT· . eT÷&√ |ü⁄wüŒ+ $TøÏÿ*
$•wüyº TÓ qÆ @ø±Á>∑‘.· Ç~ uÛøÑ j ÔÏ ÷Ó >∑ $<Ûëq+. á eT÷&ÉT |ü⁄cÕŒ\T ˝Òì |üP»\qT ˙e⁄ n+^ø£]+#·e⁄ø£<ë!
2) lø±fi¯V≤ü d”XÔ «¯ sê! ‹q&ÜìøÏ n&ç–‘˚ mes¡sTTHê Ç+‘· _Ûø+å£ ô|&É‘ês¡T. ìedæ+#·&ÜìøÏ >∑TVü≤\THêïsTT.
eÁkÕÔ\T M<ÛTä ˝À¢ <=s¡T≈£î‘êsTT. ‘ê>∑&ÜìøÏ q<äT˝À¢ #·\ì¢ neTè‘·+e+{Ï dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ ˙s¡T <=s¡T≈£î‘·T+~.
‘ê|üdTü \qT ø±bÕ&É{≤ìøÏ ˙e⁄Hêïe⁄. nsTTHê á Á|ü»\T sêE\qT m+<äT≈£î ÄÁX¯sTTkÕÔs√ ‘Ó*j·T<äT.
3) ˙‹˝À ãèVü≤düŒ‹ n+‘·{Ï yê&ÉesTTq z düTs¡_eÛ T˝≤¢! ‘·\e+∫ >∑Ts¡Te⁄ bÕ<ë\≈£î qeTdüÿ]+#˚yê&ÉT,
<ëq>∑TD+ ø£*–qyê&ÉT, #Óù|Œ $wüj÷· ìï ÁX¯<>∆ä ± $H˚yê&ÉT. dü‘´· Áe‘·T&Óq’ yê&ÉT, uÛTÑ »ã\+‘√ $»j·÷\qT
bı+<˚yê&ÉT, eTqdüT‡ì+&Ü eT+∫‘·q+ ø£\yê&ÉsTTq |ü+&ç‘T· &ÉT dü+|ü<\ä T ˝Ò≈î£ Hêï Á|üø±•kÕÔ&TÉ .
4) <äXs¯ <¡ Tä∏ ì ≈£îe÷sê! <äj÷· düeTTÁ<äTìyÓq’ z lsêe÷! ˙e⁄ j·TT<äs∆ +¡ >∑+˝À X¯Á‘·TuÛj
Ñ T· +ø£sT¡ ìeì, <äT'U≤\T
bı+<˚yê] bÕ*≥ ã+<ÛTä e⁄eì, ø±+‹eT+‘·yTÓ qÆ neTTà\bı~, u≤D≤\T, ø√<ä+&ÉeTT\ qT|üj÷Ó –+#˚
H˚sT¡ Œ˝À Á|ü#+· &ÉyTÓ qÆ uÛTÑ »‘ê+&Ée+ #·÷|æ, ø°]Ô bı+~q ˙≈£î kÕ{Ïe#˚Ã <Óe’ + eTs=ø£sT¡ ˝Òsì¡ , eT~+∫q
@qT>∑T HÓøÿÏ &Û+É ø± ÁyÓ÷–dü÷,Ô uÛ÷Ñ eT+&É\eT+‘ê $qã&˚≥≥T¢ #ê≥T‘êqT!
5) n\+ø±sê\#˚‘· XÀ_Û˝y¢Ò ê&Ü! <Ûsä à¡ |ü⁄]πøÁå ‘·+˝À yÓ\dæqyê&Ü! <äTwüß\º qT dü+Vü≤]+#˚yê&Ü! bÕbÕ\qT
b˛>=fÒyº ê&Ü! qs¡d+æ Vü‰! $wüßuí ≈ÑÛ î£ \Ô qT ì+~+#·≈î£ +&Ü ñ+fÒ nH˚ø£ Á>∑+<∏ë\qT #·~$qfÒ,¢ _Ûø$å£ T#˚Ãyê]ì
Ä|ü≈î£ +fÒ#ê\T, n~ <ëqeTT #˚dqæ fÒ.¢ dü»q® T\qT yÓ÷dü+ #˚jT· ≈£î+&Ü ñ+fÒ >=|üŒ ãVüQeT‹ì∫ÃqfÒ,¢
<˚e‘ê e÷qéTT\qT ÄÁø£$T+#·≈î£ +&Ü ñ+fÒ n~ ã+>±s¡T <Û«ä »dü+Ô uÛ+Ñ ‘√ ≈£L&çq >∑T&çø{£ +ºÏ ∫qfÒ.¢
Ç+ø=ø£] ªesê¸Xq¯ +μ (ˇø£ @&Ü~øÏ dü]|ü&˚ uÛÀ»Hêìï) sê≈£î+&Ü #˚jT· ≈£î+fÒ#ê\T, ‘·q ù|s¡T‘√ düÁ‘ê\T
ø£{+ºÏ ∫qfÒ¢ ne⁄‘·T+~.
6) $X¯«Hê<∏X˚ «¯ sê! ‘ê´>∑+‘√ ≈£L&çq Bø£qå T|üPì »qT\+<ä] Bqdæ‹ú ì s¡÷|ü⁄e÷|æ, n+<ä]øÏ düT≈£îe÷s¡yTÓ qÆ ,
Äq+<äøs£ ¡ J$‘·dTü U≤ìï |ü+∫, e÷‘·è<˚X|¯ ⁄ü >=|üŒ‘·Hêìï mes¡sTT‘˚ $X¯<|ä sü T¡ kÕÔs√ yêπs >=|üŒ yês¡e⁄‘ês¡T.
n|üPs¡«yÓTqÆ ø°]eÔ T+‘·T\e⁄‘ês¡T.
7) z ˝§+ø£ sêy˚TX¯«sê! $TÁ‘·T&Óq’ yê&ÉT |ü⁄düøÔ +£ e÷~]>± $TøÏÿ*H˚sT¡ Œ‘√ eT+∫ì uÀ~ÛkÕÔ&TÉ . ø±s¡´ dü|\üò ‘·˝À
$\TyÓq’ <Ûqä +e˝… ñ|üø]£ kÕÔ&TÉ . X¯Á‘·THêX¯q+˝À kÕ«BÛqyÓTqÆ ø£‹eÔ ˝… düV‰ü j·T|ü&TÉ ‘ê&ÉT. ì+&ÉT eTqôd’‡
düTU≤ìïkÕÔ&TÉ .
8) <äjT· ≈£î ì~Ûe+{Ïyê&Ü! Hê>∑s≈¡ î£ +≥ |ü⁄s¡eTTq+<äT ø=\TyÓq’ yê&Ü! y˚DT>√bÕ\ø£ècÕí! Hê <Óe’ e÷! XÖØ!
ø£\˝À ≈£L&Ü dü‘ê´ìï |ü\ø£&ÜìøÏ Çwü|º &ü ìÉ yê&ÉT, e÷j·Te÷≥\T #Ó|Œæ Ç‘·sT¡ \ kıeTTà n|üV≤ü ]+#˚yê&ÉT,
≈£î\>∑s«¡ +‘√{Ï ù|<äyê+&É¢ Ç+&Éq¢ T HêX¯q+ #˚ùdyê&ÉT, \+#ê\≈£î $\TeqT ô|+#˚yê&ÉT, #Ó&TÉ Á|ües¡qÔ ‘√
‹]π>yê&ÉT, yê$es¡Tdü\qT bÕ{Ï+#·ìyê&ÉT, qe⁄«‘·÷ eTT#·Ã{≤&ÉT‘·÷H˚ m<äT{Ïyê&çì HêX¯q+
#˚j÷· \qT≈£îH˚yê&ÉT, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT Ç+{ÏqT+∫ yÓfifl¯ >=fÒyº ê&ÉT á uÛ÷Ñ $TMT<ä e÷qes¡÷|ü+˝À ñqï
sêø£då Tü &ÉT>±ì y˚s=ø£&TÉ >±&ÉT ø£<ë!
72 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ç$ #˚jT· +&ç
1. X¯‘ø· £ Á|üÁøÏjT· X¯‘êu≤›\ ‘·sã¡ &ç ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñqï~. bÕsƒ+¡ ˝Àì X¯‘ø· £ |ü<ë´\ uÛ≤yê\T H˚{Ï ø±˝≤ìøÏ
≈£L&Ü ‘√&ÉŒ&É‘êj·Tì uÛ≤$düTHÔ êïsê? m+<äT≈£î? #·]Ã+#·+&ç.
2. øÏ+~ uÛ≤eeTTqï |ü<´ä bÕ<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç.
n) ‘ê´>∑<qäÛ T\≈£î eT#·Ã ø£*–düT+Ô ~.
Ä) $TÁ‘·T&ÉT j·TT<äs∆ +¡ >∑+˝À ø£‹eÔ ˝… ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘ê&ÉT.
Ç) sêeTTì $T+∫q <Óe’ + ˝Ò&ìÉ #ê≥T‘êqT.
3. $<ë«Hé ø£\Te≈£î+≥ ø£èwüeí ÷#ês¡´ sêdæq øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<Tä e+&ç. uÛ≤yêìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
|ü<ë´ìøÏ ‘·–q o]¸øq£ T ô|≥º+&ç.
nqTuÛeÑ eTTàq H˚]Ãq j·T{Ïº #·<Tä e⁄
‘·+Á&çe˝… ø±|ü⁄ì#·TÃqT ‘êqT eTT+<äT
|ü&qç ø£cÕº\#˚ >∑TDbÕsƒe¡ TsTT´
‘·–q Áù|s¡D ` ø±bÕ&ÉT ‘·*y¢ √˝…
uÛ≤e+ :
o]¸ø£ :

n) MT <äèwæ˝º À n|üPs¡« ø°]eÔ T+‘·T&É+fÒ m{≤¢ ñ+&Ü*?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 73

Ä) ì»yÓTqÆ ‘ê´– mes¡T? n‘·ì \ø£Då ≤˝…{≤¢ ñ+{≤sTT?
Ç) $TÁ‘·T&ÉT |ü⁄düøÔ +£ e˝… eT+∫ <ë] #·÷|ü⁄‘ê&Éì m{≤¢ #Ó|Œü >∑\s¡T?
á) bÕsƒ+¡ ˝À |üP»≈£î |ü⁄wüŒ+, dü‘´· +, <äjT· , @ø±Á>∑‘· nedüse¡ Tì ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! eT] #·<Tä e⁄
$wüjT· +˝À @y˚$ nedüse¡ TqT≈£î+≥THêïs¡T?
n) X¯‘ø· £ |ü<ë´\˝Àì ˙‘·T\T ì‘·´J$‘·+˝À m{≤¢ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘êjÓ÷ $X‚w¢ +æ ∫ sêj·T+&ç.
n) á bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± eTq+ n\es¡TÃø√yê*‡q eT+∫ >∑TD≤\T, ñ+&É≈L£ &Éì >∑TD≤\qT $e]dü÷Ô
$TÁ‘·TìøÏ ˇø£ ˝ÒK sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) @<ÓH’ ê ˇø£ |ü<´ä uÛ≤e+ Ä<Ûës¡+>± ˙‹ø£<ä∏ sêdæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) uÛ≤dæ\T¢ R
Ä) ñ<√“~Û+#·T R
Ç) <Óq’ ´dæ‹ú R
á) qs¡s÷¡ |üsêø£då Tü &ÉT R
2. øÏ+~ yêø±´\˝Àì |üsê´j·T |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç. sêj·T+&ç.
n) n&É$˝À @qT>∑T\ >∑T+|ü⁄ ñqï~. Ä >∑T+|ü⁄≈£î ˇø£ >∑»eTT Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤düTqÔ ï~. Ä ø£] ‘·q
>∑T+|ü⁄˝Àì Hê>∑eTT\qT s¡ødåÏ Tü +Ô ~.
Ä) ùdïVæ≤‘·T\‘√ ìC≤sTTr>± ñ+&Ü*. Ä ìC≤sTTr m+<äs√ $TÁ‘·T\qT dü+bÕ~düT+Ô ~. HÓ#ÃÓ \T˝Ò
eTq≈£î ì»yÓTqÆ dü+|ü<.ä
74 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Ç) sêE\ Ms¡‘ê«ìøÏ ∫Vü≤ï+ ø£èbÕD+. yês¡T ø£‹kÔ ÕeTT˝À HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´$TkÕÔsT¡ . Ä
ndæ‘√H˚ sêE\T X¯Á‘·Te⁄\ô|’ $»j·T+ kÕ~ÛkÕÔsT¡ .
á) ø£qø£+ n+fÒ n+<ä]ø° Çwü+º . X¯óuÛøÑ ±sê´\|ü
&ÉT ã+>±s¡+ ø=q&ÜìøÏ n+<äs÷¡ ÄdüøÔÏ #·÷|ü⁄‘ês¡T.
Ä dü«s¡+í ‘√ dü«s¡øí ±s¡T\ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓ[fl ‘·eT≈£î q∫Ãq ÄuÛsÑ D
¡ ≤\qT ‘·j÷· s¡T #˚sTT+#·T≈£î+{≤s¡T.
3. øÏ+~ yêø±´˝˝Àì Á|üøè£ ‹ ` $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç. y˚sT¡ #˚dæ sêj·T+&ç.
n) ‘·÷s¡T|ü⁄ <Ódü mÁs¡ã&ç+~. <äøD
åÏ ~X¯y|’Ó ⁄ü qï H˚qT ˇø£ÿkÕ]>± n≥T ‹]>±qT.
Ä) düeTTÁ<ä+˝Àì ø¬ s¡{≤\T ñyÓ«‘·TqÔ ˝ÒdTü HÔ êïsTT. Ä düeTj·T+˝À dü+Á<ä+ uÛj
Ñ ÷· ìï ø£*–düT+Ô ~.
Ç) sêE ‘·\T#·T≈£î+fÒ n˙ï kÕ<Û´ä +. sπ &ÉT eTqdüTqT |üd>æ ≥
∑ &º +É ø£w+ºü .
1. øÏ+~ yêø±´\T #·~$ dü+~Û |ü<ë\T >∑T]Ô+∫, $&ÉBdæ dü+<ÛTä \ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
n) d”‘q· T n+<äs÷¡ ãT~∆eT+‘·Tsê\T n+{≤s¡T.
Ä) n#√Ã≥ Ä >∑T˝≤_ yÓTTø£ÿ≈£î mìï |üP\T |üP∫HêjÓ÷!
Ç) s√–øÏ yÓ<’ Tä ´&ÉT ~yÍ´wü<+äÛ Ç#êÃ&ÉT.
á) me¬sdüTº q~Ûs√Væ≤+∫q |üPs¡í kÕVü≤düe+‘·Tsê\T.
ñ) düe÷»+ n_Ûeè~∆ #Ó+<ë\+fÒ düyTÓ øÆ ´£ ‘· nedüs+¡ .
}) $<ëé+‘·T˝Ò mø±ÿ\+˝ÀHÓH’ ê ø°]+Ô #·ã&É‘ês¡T.
2. øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ëìøÏ >∑D$uÛ»Ñ q #˚dæ >∑Ts¡T \|òTü Te⁄\qT >∑T]Ô+∫ @ |ü<´ä bÕ<äy÷Ó ‘Ó\T|ü+&ç.
n) uÛ+Ñ &Éq;ÛeTT"&Üs¡»Ô q u≤+<Ûeä ⁄" &ÉT»® «\ u≤D‘·÷D ø√
Ä≥yÓ\~
øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.
q Vü≤ Vü≤ dü\ dü\
I I I U I UI I I U I I I U I
n) Áã‘·Tø£ e#·TÃ" >±ø£ ãVüQã+<Ûä qeTT˝…q’
Vü≤ Vü≤ Vü≤ Vü≤ Vü≤
U I U I UI U I U I
Ä) e#·TÃ" >±ø£ ˝Ò$T e#·TÃ" >±" ø£
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 75

Vü≤ q Vü≤ dü\ dü\
UI II I UI I I UI I I UI
Ç) Je <Ûqä eTT ˝…q’ " C…&TÉ >±ø£ |ü&TÉ ">±ø£
Vü≤ q Vü≤ Vü≤ q
U I III UI U I I I I
á) e÷≥ ~s¡T>∑ ˝ÒsT¡ e÷q <Ûqä T\T
1. ô|’ |ü<´ä +˝À 4 bÕ<ë\THêïsTT.
2. Á|ü‹ bÕ<ëìøÏ ◊<äT >∑D≤\T ñHêïsTT.
3. 1, 3 bÕ<ë˝À¢ es¡Tdü>± eT÷&ÉT dü÷s¡´>∑D≤\T, s¬ +&ÉT Ç+Á<ä>D∑ ≤\T ñHêïsTT.
4. 2, 4 bÕ<ë˝À¢ ◊<äT dü÷s¡´>∑D≤\T ñHêïsTT.
5. Á|ü‹ bÕ<ä+˝À 4e >∑D+˝Àì yÓTT<ä{Ï nø£så +¡ j·T‹ #Ó*+¢ ~.
6. ÁbÕdüìeTj·T+ bÕ{Ï+#·˝<Ò Tä .
❃ Ç{≤¢+{Ï \ø£D å ≤\Tqï |ü<ë´ìï ªÄ≥yÓ\~μ |ü<´ä + nì n+{≤s¡T.
♦ øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ëìï >∑D $uÛ»Ñ q #˚dæ @ |ü<´ä bÕ<äy÷Ó >∑T]Ô+#·+&ç.
ªªe≥Tì ø±fi¯ófl >∑&TÉ >∑ es¡ùV≤eT|òTü ≥eTTqμμ.
♦ 6 qT+&ç 10e ‘·s>¡ ‹∑ es¡≈î£ #·<Tä e⁄ø=qï X¯‘ø· ±\ ù|s¡T,¢ X¯‘ø· £ ø£e⁄\ $esê\T øÏ+~ |ü{øºÏ ˝£ À sêdæ
Á|ü<]ä Ù+#·+&ç. yê{Ï˝À mìï |ü<ë´\T MTs¡T ø£+sƒd¡ +úü #˚XÊs√ ‘Ó\T|ü+&ç.
Áø£.dü+ X¯‘ø· +£ ù|s¡T ø£$ ù|s¡T ø±\+ ø£+sƒd¡ +úü >± ñqï |ü<ë´\ dü+K´
‘·q ‘√{Ï yê]‘√ ùdïVü≤+>± ñ+≥÷

dü÷øÏÔ Ç‘·sT¡ \≈£î eT+∫ì |ü+#·T‘·÷, >∑Ts¡Te⁄\≈£î
$<Û̊jT· T&Ó’ ñ+≥÷ nuÛ´Ñ dæ+#˚ $<ä´ eT+∫
|òü*‘êìïdüTÔ+~.
76 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

8 \ø£å´dæ~∆
` dü+bÕ<äøj
° T· +
pHé 2, 2014 s√E ‘Ó\+>±D˝Àì $$<Ûä ~q|üÁ‹ø£˝À¢ e∫Ãq dü+bÕ<äøj

° T· o]¸ø\£ T #·<Tä e+&ç.
yê{Ï >∑T]+∫ Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.
mH˚ïfiÀ¢ y˚∫q ñ<äjT· +`

bı<äTb› ı&ÉT|ü⁄`
‘Ó\+>±D≈£î qeedü+‘·+`
kÕ«>∑‘ê+»*`
\ø£´å dæ~`∆
qe‘Ó\+>±D `
Á|üX¯ï\T:
1. ô|’ q Tqï dü + bÕ<ä ø ° j · T o]¸ø£ \ T @ bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯
$wüj÷· ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT? ~q |üÁ‹ø£˝À¢ì dü+bÕ<äøj ° ÷· \T, yê´K´\T düe÷»
2. Ä yês¡≈Ô î£ qï ÁbÕ<Ûëqý˚T$T{Ï? #Ó‘’ H· ê´ìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘êsTT. ø±ã{Ïº $<ë´s¡T˝ú À¢ dü+bÕ<äøj
° T·
3. MT¬s|ü&ÓH’ ê dü+bÕ<äøj ° ÷· \T #·~yêsê? yê´kÕ\T, yê´K´\ |ü≥¢ n_Ûs¡T∫ì ø£*–dü÷Ô, ÄdüøÏÔì
dü+bÕ<äøj ° T· eT+fÒ @$T{Ï? ô|+bı+~+|üCj Ò ÷· *, Bì‘√bÕ≥T kÕ<Ûës¡D yês¡\Ô ≈£î,
4. dü+bÕ<äøj ° ÷· \ <ë«sê Äj·÷ |üÁ‹ø£\ dü+bÕ<äøj ° ÷· \≈£î eT<Û´ä ñ+&˚ ‘˚&ÜqT, yê{Ï ÁbÕ<ÛëHê´ìï
>∑÷]Ã eTq+ @+ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ? ns¡+ú #˚dTü ø=H˚+<äT≈£î ñ<˚•› +∫q<˚ á bÕsƒ+¡ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 77

á bÕsƒ+¡ dü+bÕ<äøj ° T· Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. düeTø±©q dü+|òTü ≥q\˝À eTTKýÓTqÆ
yê{Ïì rdüTø=ì |üÁ‹ø£˝À¢ yêÚ≤´q s¡÷|ü+‘√ |üPsê«|üsê\qT |üsêeT]Ùdü÷Ô kÕπ> s¡#q·
dü+bÕ<äøj ° T· yê´dü+. ‘·≈î£ ÿe e÷≥˝À¢ bÕsƒ≈¡ î£ \qT Äø£≥Tº≈î£ +≥÷, Ä˝À∫+|ü
#˚jT· >∑\>∑&+É eT+∫ dü+bÕ<äøj ° T· \ø£Då +. Ç$ ‘·‘êÿ˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫qy˚ nsTTHê
ˇø=ÿø£ÿ dü+<äs“¡ +¤ ˝À $_Ûqï ø±˝≤\≈£L nqTe]Ô+|üCdÒ Tü ø√e#·TÃ.
‘Ó\+>±D sêh ne‘·sD¡ dü+<äs“¡ +¤ >± 2e pHé, 2014 Hê&ÉT ˇø£ ‘Ó\T>∑T
~q|üÁ‹ø£˝À yÓ\Te&çq dü+bÕ<äøj° T· yê´dü+ Ç~.
Á|üy•˚ ø£
ªdü+bÕ<äøj° T· +μ düeTø±©q Á|ü|+ü #·+˝À »]–q kÕúìø£, C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T kÕúsTT dü+|òTü ≥q\qT
>±ì, <ëì |ü]D≤e÷\qT>±ì, n<äT“¤‘· $X‚cÕ\qT>±ì $e]düT+Ô ~. C≤‹|æ‘· eTVü‰‘êà>±+BÛ eTè‹
#Ó+~q|ü&ÉT n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À |üÁ‹ø£\˙ï dü+‘ê|ü+ ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô >±+BÛ >=|üŒ‘·Hêìï ø°]dÔ ÷ü Ô
Á|ü‘´˚ ø£ dü+bÕ<äøj ° ÷· \T sêXÊsTT. n<˚ $<Û+ä >± eTq uÛ≤s¡rj·T Áø°&Üø±s¡T\T, XÊgy˚‘\Ô· T Äj·÷
s¡+>±˝À¢ n<äT“¤‘· $»j·÷\T Ä$wüÿ]+∫q|ü&ÉT (ÄHê{Ï) ~q|üÁ‹ø£\˙ï yê]ì Á|üX¯+dædü÷Ô
dü+bÕ<äøj ° ÷· \T sêXÊsTT. n{≤¢>π 1969 qT+&ç 2 pHé, 2014 es¡≈î£ kÕ–q ‘Ó\+>±D sêh
ñ<äéT+ dü|\üò yÓT,Æ ‘Ó\+>±D düø\£ »qT\ dü«|üï+ kÕø±s¡yTÓ qÆ y˚fi,¯ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ |ü≥+ô|’ 29e sêh+>±
ª‘Ó\+>±Dμ ne‘·]+∫+~. á dü+<äs“¡ +¤ >± |üÁ‹ø£\˙ï |ü‘êø£ o]¸ø\£ ‘√ á yês¡qÔ T Á|ü#T· ]+∫,
Á|ü‘´˚ ø£ dü+bÕ<äøj ° ÷· \T sêXÊsTT. n{≤¢+{Ï dü+bÕ<äøj ° ÷· ˝À¢ ˇø£{Ï Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒê´+X¯+. ‘Ó\+>±D
ñ<äéT eTVü‰Á|ükÕúq+˝Àì yÓT\Æ Tsêfi¯flqT eTq≈£î |ü]#·jT· + #˚dTü qÔ ïB yê´dü+.
78 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

I
ªªns¡s∆ êÁ‹ y˚fi¯ Á|ü|+ü #·eT+‘ê ìÁ~düTqÔ ï|ü&ÉT, uÛ≤s¡‘Y düJe+>± dü«‘·+Á‘·+>±
y˚T˝§ÿ+≥T+~. zø£Då + edüT+Ô ~. #·]Á‘·˝À ns¡T<äT>± edüT+Ô ~. bÕ‘·<qä + qT+∫
ø=‘·Ô<äq+˝ÀøÏ n&ÉT>∑Tô|&ÉT‘·+. ˇø£ X¯ø£+ eTT>∑TdüTÔ+~. düTBs¡Èø±\+
nD∫y˚jT· ã&çq C≤‹ Ä‘·à ‘·q >=+‘·T $ì|ædTü +Ô ~μμ. <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+
e∫Ãq|ü&ÉT HÓÁVüA #Ó|Œæ q á e÷≥\T Ç|ü&ÉT ‘Ó\+>±D≤≈£î nø£så ê˝≤
dü]b˛‘êsTT. pHé ˇø£≥e ‘˚B ns¡sú êÁ‹ Á|ü|+ü #·eT+‘ê ìÁ~düTqÔ ïy˚fi¯
‘Ó\+>±DC≤‹ ‘·q kÕ«‘·+Á‘·´ Á|üø≥£ q #˚d+æ ~. n~ ‘Ó\+>±D düe÷»+
#˚dqæ düeTwæº Á|üø≥£ q. ns¡s∆ êÁ‹ y˚fi¯ Äø±X¯+˝À |ü+#· eHÓï\ dü÷s¡T´\T
|ü\ø£]+∫q≥T¢... Ç+Á<ä<qäÛ düT‡ $s¡>ã∑ ÷dæq≥Tº, ‘ês¡\T ~–e∫Ã
‘Ó\+>±D dü+ãTsê˝À¢ ‘êsê&çq≥Tº ‘Ó\+>±D n+‘ê ñ<˚«>∑
uÛ]Ñ ‘·+. ‘Ó\+>±D b˛sê≥+ >∑e÷´ìï eTT<ë›&qç ø£Då eT~.
C≤‹ #·]Á‘·˝À ns¡T<Óq’ ø£D å +... n‘·´<äT“¤‘y· TÓ qÆ ø£D
å +!
‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“$¤ +∫q y˚fi¯ eT÷&ÉT ‘·sê\
_&É\¶ ø£+&É¢ qT+∫ uÛ≤y√<˚«>∑+‘√ u≤cÕŒ\T sê˝≤sTT.
1969 ñ<äéT+ eT*<äX¯ b˛sê≥+, |ü‘êø£kÕúsTT
|òTü {≤º\T... ˝≤Øƒ\T, ‘·÷{≤\T... >±j·÷\T Ç{≤¢ me]
C≤„|øü ±\T, nqTuÛ÷Ñ ‘·T\T yê]$. Äq+<√‘ê‡Vü‰\‘√
bÕ≥T b˛sê≥C≤„|üø±\T ≈£L&Ü eTTdüTs¡Tø=ì
Vü≤è<äj÷· \qT ÄÅs+›¡ >± e÷sêÃsTT.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªªdüTBs¡øÈ ±\+ nD∫y˚jT· ã&çq C≤‹ Ä‘·à
‘·q >=+‘·T $ì|ædTü +Ô ~μμ. á e÷≥\qï~
@ dü+<äs“¡ +¤ ˝À? mes¡Hêïs¡T?
♦ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq≥Te+{Ï
n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq ø£åD≤˝À¢ MT¬s{≤¢
düŒ+~+#ês¡T?
♦ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D sêh b˛sê≥+˝Àì @j˚T
|òTü {≤º\T á ÁbÕ+‘· Á|ü»\ Vü≤è<äj÷· \qT
ÄÅs+›¡ >± e÷sêÃsTT?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 79

II
‘Ó\+>±D˝Àì Á|ü‹ n&ÉT>∑&TÉ >∑÷ ñ<äéT #·]Á‘·‘√ eTT&ç|&ü ç |ü$Á‘·yTÓ qÆ |ü$Á‘· dü\ú y˚THêjÓT! dü∫yê\j·T+˝À
q\¢b˛#·eTàqT e÷j·T+ #˚dæ ªu…»yê&É <äTs¡μZ qT ô|{Ïqº |ü&ÉT ‘Ó\+>±D ñ<√´>∑T\T b˛sê{≤ìøÏ ~>±s¡T. B+‘√ eTfi≤fl
q\¢b˛#·eTà yÓ*dæ+~. Ç|ü&Ü >∑T&ç˝ÀH˚ ‘=* eTTKéT+Á‹>± øπ d”ÄsY |üP»\T CÒjT· &É+! ñ<äéT+ ∫e] <äX˝¯ À |üsπ &é
Á>ö+&é˝À düuÑÛ ô|≥Tºø√e&ÜìøÏ nqTeT‹ \_Û+#·˝<Ò Tä . Ç|ü&Ü yÓT<Æ ëq+˝ÀH˚ ‘Ó\+>±D eTTKéT+Á‹ >ös¡e e+<äq+
d”«ø£]+#ês¡T. ôV≤’ Á<ëu≤<äT M<ÛTä ˝À¢ Ä+ø£*å ï ~Ûøÿ£ ]dü÷Ô ‹]–q s√E\THêïsTT. Ç|ü&Ü M<ÛTä ˝À¢H˚ ªC…’ ‘Ó\+>±Dμ
ìHê<ë˝ÀÔ ñ<äéTø±s¡T\T sê#·Ø$ƒ ‘√ ‹s¡T>±&ÉT‘·THêïs¡T. ñkÕàìj·÷ø±´+|üd˝t À mìï ñÁ~ø£Ô |òTü {≤º\ì! ø±´+|üd˝t À
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç |æ\\¢ qT ˝≤Øƒ\‘√ ø=&ÉT‘·T+fÒ #·÷&É˝øÒ ,£ <˚X¯ $<˚XÊ\˝Àì
‘Ó\+>±D≤ _&É\¶ +‘ê ‘·\&¢ *ç b¢ ˛sTTq ø£Då ≤˝…H√ï! ñ<äéT+
♦ ªC…’ ‘Ó\+>±Dμ ìHê<ä+ ã\|ü&É&ÜìøÏ <ë]rdæq Á|ü‹ eT\T|ü⁄˝À ‘Ó\+>±D _&É\ ¶ T >∑Hbé ÕsYÿ neTs¡Ms¡T\
dü+|òTü ≥q˝Ò$? yê{Ï |üs´¡ ekÕHê˝Ò$? dü÷Ô|ü+ <ä>∑Zs¡ ø£\TdüTø=ì #·]Ã+#·T≈£îH˚{Àfi¯ófl. e\dü
♦ ñ<äéT ø±\+˝À ôV≤’ <äsêu≤<äT M<ÛTä \T, yÓT< Æ ëHê\ bÕ\≈£î\ Ä+ø£å\ eT<Ûä´ ˝≤Øƒ<Óã“\≈£î »&ÉTeø£ eTTfi¯fl
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T @$T{Ï? r>∑\qT #Û~˚ +#·Tø=ì neTs¡Ms¡T\ dü÷|Ô +ü <ä>sZ∑ ≈¡ î£ ñs¡ø&£ +É
♦ ªª>∑ H é b ÕsY ÿ neTs¡ M s¡ T \ dü ÷ Ô | ü + ‘√ eTT&ç e &ç q #ê˝≤ eT+~øÏ nqTuÛe Ñ y˚T! pHé s¬ +&ÉT Á|üyX˚ ¯ |òTü &çjT· ˝À¢
dü+|òüT≥q˝…H√ï...μμ Ä dü+|òüT≥q\qT >∑T]+∫ nH˚ø£ eT+~ nø£ÿ&É #˚] #ÓeTà–*¢q ø£qT\‘√ neTs¡Ms¡T\≈£î
#·]Ã+#·+&ç. ìyêfi¯ó\T n]Œ+#ês¡T.
III
d”«j·Tsêh+ dæ~+∆ ∫+~ >∑qTø£, Çø£ C≤‹ düs«¡ ‘√eTTU≤_Ûeè~∆ø√dü+ bÕ≥T|ü&eÉ \dæ ñ+~. e\dü bÕ\q˝À
nD∫y˚‘≈· î£ >∑Ts¬ q’ ‘Ó\+>±D uÛ≤wü, dü+düÿ è‘·T\≈£î eT∞fl ÁbÕD+ b˛j·÷˝…. ñ‘·ÿ èwüyº TÓ qÆ ‘Ó\+>±D Jeq $<ÛëHêìï
|ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·Tø√yê˝…. ‘Ó\+>±D≤ ndæ‘Ô ê«ìï düeTTqï‘·+>± ì\u…fºÒ ø£èwæ @ ˇø£ÿ s¡+>±ìø√ |ü]$T‘·yTÓ +Æ ~ ø±<äT.
Ç<=ø£ düeTwæº j·T»„+. |üsêsTT bÕ\q˝À ‘Ó\+>±D düe÷»+ m+‘√ øå√uÛqÑ T, dü+øå√uÛ≤ìï nqTuÛ$Ñ +∫+~. kÕe÷õø£
Jeq+ ∫ÛÁ<äyTÓ +Æ ~. kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\T ‘Ó–b˛j·÷sTT. ‘Ó\+>±D düe÷»+ Ç|ü&ÉT Á|üXÊ+‘·‘q· T, |ü#Ã· ì
ã‘·T≈£îqT ø√s¡T‘·Tqï~. á |ü⁄q]ïsêàD+ n+‘· düT\uÛyÑ TÓ +Æ ~ ø±<äT. X¯øj
ÔÏ T· T≈£î\Ô ˙ï, ≈£L&É>≥∑ Tº≈î£ ì ì]›wºü ø±sê´#·sD¡ ‘√
eTT+<äT≈£î kÕ–‘˚H˚ á $cÕ<ä+ qT+∫ ãj·T≥ |ü&>É \∑ +. »HêìøÏ ‘·øDå£ + ø±e*‡+~ ø£&TÉ |ü⁄ ì+&Ü ‹+&ç. ø£+{Ï
ì+&Ü ìÁ<ä. sπ |ü{Ï >∑T]+∫ ãT>∑T\T ˝Òì J$‘·+. Çy˚MT #·+Á<äT&çì ‘Ó∫Ãe«eTì ø√s¡&+É ø±<äT. ø£˙dü nedüsê\T
rs¡&+É , >ös¡eyÓTqÆ Áã‘·T≈£î Á|ü»\ ÁbÕ<∏$ä Tø£ Vü≤≈£îÿ. øπ d”ÄsY mìïø£\ eTT+<äT Á|üø{£ +Ï ∫q Á|üD≤[ø£. n~Ûø±s¡+
#˚|≥ü >º ±H˚ Ç∫Ãq ‘=* Á|üd+ü >∑+ á ÄX¯jT· kÕ<Ûqä ≈£î nqT>∑TD+>±H˚ ñ+&É&+É Vü≤s¡¸Dj ° T· +! kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq ‘=*
<äXÊu≤›\˝À nH˚ø£ dü+øπ eå T |ü<øä∏ ±\T neT\T nj˚T´$. |üsêsTT bÕ\q˝À ì<ÛTä \ eT[fl+|ü⁄ bÕ\Hê |üsy¡ TÓ qÆ $eø£eå \¢
80 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

n$ ‘Ó\+>±D≈£î n+<ä˝<Ò Tä . n+<äTe\¢ eT÷&ÉT ‘·sê\ nD∫y˚‘˝· À eT–Zq düe÷C≤ìï eTfi≤fl dü+øπ eå T |ü<øä∏ ±\
s¡÷|ü+˝À Ä<äTø√e&É+ ‘·|Œü ìdü]. s¡TD≤\e÷|ò,” s¬ +&ÉT |ü&øÉ >£ <∑ Tä \ Ç\T¢ yÓTT<ä˝q’… e˙ï dü+øπ eå T sê»´ $<ÛëHêìøÏ
nqT>∑TDyÓTqÆ Vü‰MT\T. ‘Ó\+>±D≈£î ˙{ÏbÕs¡T<ä\ s¡+>∑+˝À »]–q nHê´j·÷ìï #·øÿ£ ~<ä&› +É ˇø£ ãèVü≤‘êÿs¡´+.
øπ d”ÄsY yÓTT<ä{sÏ √CÒ Á|üø{£ +Ï ∫q≥T¢ |ü]bÕ\Hês¡+>∑+˝À dü+düÿs¡D\T Á|üyX˚ ô¯ |≥º&+É ≈£L&Ü nedüsy¡ T˚ . ‘Ó\+>±D
ˇø£|ü &ÉT <˚X+¯ >± ñ+&˚~. d”«j·T |ü]bÕ\q eTq≈£î ø=‘·øÔ ±<äT. nbÕs¡yTÓ qÆ eqs¡T\THêïsTT. Á|ü»\T ø£w+ºæ #˚ ‘·‘«· +>∑\yês¡T.
ãT~∆u˝≤ìøÏ ø=<äe˝Ò<Tä . Ç+<äT≈£î‘√&ÉT eT÷&ÉT
‘·sê\ bÕ≥T ùd«#êÃ¤ kÕ«‘·+Á‘ê´\ø√dü+ b˛sê&çq
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
C≤‹øÏ yê{Ï $\Te ‘Ó*dæ ñ+≥T+~. n+<äTe\¢ ♦ ‘Ó\+>±D |ü⁄q]ïsêàD+˝À m{≤¢+{Ï #·s´¡ \T yÓ+≥H˚ #˚|{ü ≤º\ì
‘Ó\+>±D uÛÑ$wü´‘·TÔô|’ dü+<˚Vü‰ìøÏ ‘êe⁄˝Ò<äT. dü+bÕ<ä≈î£ \T uÛ≤$düTHÔ êïs¡T? Bìï MTs¡T düeT]úkÕÔsê?
dü«‘·+Á‘· ‘Ó\+>±D n_Ûeè~∆ u≤≥˝À |üjT· ìdüT+Ô ~. ♦ qe ‘Ó\+>±D ìsêàD+˝À Á|üuTÑÛ ‘·« eP´Vü‰\T @$T{Ï?
Á|ü|+ü #êìøÏ Ä<äsÙ¡ +>± ì\TdüT+Ô ~. ♦ ‘Ó\+>±D sêh |ü⁄q]ïsêàD+˝À MT¬s{≤¢+{Ï bÕÁ‘· b˛wækÕÔsT¡ ?
(‘Ó\+>±D sêh ne‘·sD¡ dü+<äs“¡ +¤ >± 2e pHé ` 2014q

ªqeTùdÔ ‘Ó\+>±Dμ ~q|üÁ‹ø£˝À Á|ü#T· ]+#·ã&çq dü+bÕ<äøj
° T· yê´dü+)
Ç$ #˚jT· +&ç
1. ‘Ó\+>±D sêh+ Ä$sê“¤e+ dü+<äs“¡ +¤ >± nìï yêsêÔ|Áü ‹ø£\T dü+bÕ<äøj

° ÷· \T sêXÊsTT, yês¡\Ô qT Á|ü#T· ]+#êsTT
ø£<ë! á dü+<äs“¡ +¤ >± ‘Ó\+>±D sêh+ Ä$sê“¤yêìøÏ ø£èwæ#d˚ qæ yê]ì n_Ûq+~+#·&ÜìøÏ MT bÕsƒX¡ Ê\˝À
düe÷y˚X+¯ ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. Ç+<äTø√dü+ @<ÓH’ ê ˇø£ n+X¯+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü*. MT¬s‘’ ˚ øÏ+~ n+XÊ\˝À
<˚ì >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T?
n) sêhkÕ<Ûqä ˝À ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\ bÕÁ‘·.
Ä) ñ<√´>∑T\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T, $<ë´s¡T\ú bÕÁ‘·.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 81

Ç) Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛTä \T, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ bÕÁ‘·.
á) düø\£ »qT\ bÕÁ‘·.
2. øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç. Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
1926 y˚T 19q >√\ø=+&É |üÁ‹ø£ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. H˚&TÉ ñqï dü<Tä bÕj·÷\T Hê&ÉT |üÁ‹ø± ìs¡«Vü≤D≈£î
@e÷Á‘·+ ˝Ò≈î£ +&Ó. dü+bÕ<ä≈î£ &˚ nìï |üqT\T ìs¡«Væ≤+#·Tø=H˚yê&ÉT. $˝ÒK]|üì, yê´düs#¡ s· TT‘·\|üì,
>∑Te÷kÕÔ|ìü , Á|üP|òØt &ÉsY |üì Ç{≤¢ <ë<ë|ü⁄ nìï |üqT\qT ˇø£ÿsπ #˚jT· e\dæe#˚Ã~. á |ü]dæ‘ú T· ˝À¢
>√\ø=+&É |üÁ‹ø£ mH√ï Ä≥Tb˛≥¢qT m<äTs=ÿqï~. ã+<ÛTä $TÁ‘·T\ düV≤ü ø±s¡+‘√ düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶
|ü≥Tº<\ä ‘√ |üÁ‹ø£ ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. 1939 Ä>∑dTü º 3e ‘˚B qT+&ç >√\ø=+&É |üÁ‹ø£≈î£ dü+bÕ<ä≈î£ &ç>±
Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ ìj·T$T‘·T&Éj÷· ´&ÉT. >√\ø=+&É |üÁ‹ø£ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ Á|ü‹uÛ≈Ñ î£ n<ä+› |ü{+ºÏ ~. ‘Ó\+>±D Á|üC≤˙ø±ìï
C≤>∑è‘·|]ü ∫+~. Äj·Tq sêdæq yê´kÕ\T, $eTs¡Ù\T, dü+bÕ<äøj ° ÷· \T yÓsTT´øÏô|>’ ± ñ+{≤sTT. |üÁ‹ø£˝À
#·sêÃy˚~ø£qT ìs¡«Væ≤+∫ dü‘ê´\qT ì>∑T‘Z ˝˚ ÃÒ neø±XÊ\qT $eTs¡Ù≈£î\≈£î ø£*–+#˚yê&ÉT. e´øÏÔ kÕ«‘·+Á‘·´+,
bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\T, ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü\≈£î, |üÁ‹ø± kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ >∑&TÉ s¶ √E\Tqï|üŒ{Ïø° ≈£L&Ü ìC≤+ Á|üuTÑÛ ‘·«+
Ä+ø£\å HÓ<Tä s=ÿ+≥÷ >√\ø=+&É |üÁ‹ø£ ‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ ø=‘·Ô uÛ≤yê\qT, Ä˝À#·q\qT, #Ó‘’ H· ê´ìï s¡–*Ã+~.
n) >√˝ø=+&É |üÁ‹ø£ m|ü&ÉT ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~? Bì Á|ü<ëÛ q dü+bÕ<ä≈î£ &Óes¡T?
Ä) Hê{Ï |üÁ‹ø±dü+bÕ<ä≈î£ \T @j˚T |üqT\T #˚ùdyês¡T?
Ç) Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ >√\ø=+&É|Áü ‹ø£ <ë«sê @+ #˚XÊ&ÉT?
á) >√\ø=+&É |üÁ‹ø£ ‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ m≥Te+{Ï #Ó‘’ q· ´+ ø£*–+∫+~?
ñ) ô|’ ù|sê≈£î ù|s¡T ô|≥º+&ç.

n) ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥TqT C≤‹ #·]Á‘·˝À ˇø£ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ |òTü ≥º+>± m+<äT≈£î nqT≈£î+≥THêïs¡T?
Ä) dü+bÕ<äøj
° ÷· ˝À¢ì uÛ≤wü, XË*’ m{≤¢ ñ+≥T+~?
Ç) dü+bÕ<äøj
° ÷· \T |üÁ‹ø£˝À¢ m+<äT≈£î sêkÕÔsT¡ ?
á) |üÁ‹ø£˝À¢ì dü+bÕ<äøj
° ÷· \≈£î, kÕ<Ûës¡D yêsêÔ+XÊ\≈£î eT<Û´ä qTqï uÛ<Ò ë˝Ò$?
82 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

n) ˇø£ |üÁ‹ø£˝Àì dü+bÕ<äøj ° ÷· \qT #·~$‘˚ Ä |üÁ‹ø£ Ä˝À#·Hê <Û√s¡DT\qT, <äèø£Œ<∏ëìï ns¡+ú
#˚dTü ø√e#·TÃ. Bì|ü≥¢ MT n_ÛÁbÕj·÷\qT k˛<ëVü≤s¡D+>± $e]+#·+&ç.
n) á eT<Û´ä ø±\+˝À #√≥T #˚dTü ≈£îqï @<ÓH’ ê ˇø£ Á|ü<ëÛ q kÕe÷õø±+X¯+ / dü+|òTü ≥q\ Ä<Ûës¡+>±
dü+bÕ<äøj° T· yê´dü+ sêj·T+&ç. MT ‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\T ñ|üj÷Ó –+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

n) eTTdüTs¡Tø=qT R
Ä) ÁbÕD+b˛j·TT R
Ç) >=+‘·T $ì|æ+#·T R
á) j·T»„+ R
2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T |ü<ë\T sêdæ, yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<ë:‘ês¡\T R #·Tø£ÿ\T, qø£Áå ‘ê\T
Äø±X¯+˝À qø£Áå ‘ê\T eT˝…\¢ T $s¡ã÷dæq≥T¢>± m+‘√ n<äT“¤‘+· >± ñHêïsTT.
n) C≤„|øü +£ R
Ä) b˛sê≥+ R
Ç) $cÕ<ä+ R
á) dü+düÿs¡D R
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 83

3. ~q |üÁ‹ø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<Cä ≤\+ Ä<Ûës¡+>± uÛ≤eHê ∫Á‘êìï ^j·T+&ç.
ˇø£ n+XÊìøÏ #Ó+~q Á|ü<ëÛ q

kÕúìø£ yês¡\Ô T $wüj÷· \qT eØZø]£ +#·Tø=ì
<ëìøÏ dü + ã+~Û + ∫q
ñ|üuÛ≤eq\qT / ø°\ø£yÓTÆq
~q|üÁ‹ø£\T yê{Ïì bı+<äT|üs¡dü÷Ô ^ùd
∫Á‘êìï uÛ ≤ eHê ∫Á‘· +
˝ÒK\T n+{≤s¡T.
(Conceptual Understanding)
I. 1. øÏ+~ Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ yêø±´\qT |üs√ø£å ø£<qä∏ +˝ÀøÏ e÷s¡Ã+&ç.

n) sê»ø°jT· bÕØº\ yês¡T ªª»HêìøÏ ‘·‘øY D
å£ + ø±e*‡+~ ø£&TÉ |ü⁄ì+&Ü ‹+&ç, ø£+{Ïì+&Ü ìÁ<äμμ nì
mìïø£\ Á|üD≤[ø£˝À¢ Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
Ä) ªªdüTBs¡øÈ ±\+ nD∫y˚jT· ã&çq C≤‹ Ä‘·à ‘·q >=+‘·T $ì|ædTü +Ô ~μμ nì HÓÁVüA nHêï&ÉT.
2. øÏ+~ |üs√ø£å ø£<qä∏ yêø±´\qT Á|ü‘´· ø£å ø£<qä∏ +˝ÀøÏ e÷s¡Ã+&ç.
n) |ü]bÕ\qs¡+>∑+˝À dü+düÿs¡D\T Á|üyX˚ ô¯ |≥º&+É nedüse¡ Tì eTTKéT+Á‹ Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT.
Ä) düe÷C≤ìï dü+øπ eå T|ü<øä∏ ±\ s¡÷|ü+˝À Ä<äTø√e&É+ ‘·|Œü ìdüsì¡ y˚T<Ûëe⁄\T ìs¡sí TT+#ês¡T.
Ç) ‘Ó\T>∑T˝ÀH˚ sêj·T+&Éì, ‘Ó\Tπ> e÷{≤¢&+É &Éì {Ï.$. #Ûêq˝À¢ Á|ükÕs¡+ #˚XÊs¡T.
II. 1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ, dü+<ÛTä \qT >∑T]Ô+∫, dü÷Á‘ê\qT sêj·T+&ç.
n) Á|ü|+ü #·eT+‘ê G R
Ä) n‘·´<äT“¤‘+· G R
Ç) dü∫yê\j·T+ G R
84 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêdæ, düe÷kÕ\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
n) ãèVü≤‘êÿs¡´+ ,
Ä) X¯øj
ÔÏ T· T≈£î\Ô T ,
Ç) dü+øπ eå T|ü<øä∏ ±\T ,
n‹X¯j÷Ó øÏÔ n\+ø±s¡+

III. øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡DqT |ü]o*+#·+&ç.
ñ<ë:Væ≤e÷\j·T •Ksê\T Äø±XÊìï ‘ê≈£î‘·THêïsTT.
Væ≤e÷\j·T |üs«¡ ‘ê\T #ê˝≤ m‘·T>Ô ± ñ+{≤sTT. ø±ì n$ ì»+>± Äø±XÊìï ‘êø£e⁄. ø±ì yê{Ïì
m≈£îÿe#˚dæ #Ó|Œü &É+e\¢ ªÄø±XÊìï ‘ê≈£î‘·THêïsTTμ nì n+≥THêïeTT.
❃ @<ÓH’ ê ˇø£ edüTeÔ ⁄ì >±ì, $wüj÷· ìï >±ì ñqï<ëì ø£+fÒ m≈£îÿe #˚dæ #Ó|Œü &É+ ªn‹X¯j÷Ó øÏμÔ
n\+ø±s¡+.
øÏ+~ \øå±´\qT |ü]o*+#·+&ç. n\+ø±s¡+ >∑T]Ô+#·+&ç.
(øÏ+~ |ü<´ä + d”‘ê<˚$, nXÀø£eq+˝À Vü≤qTeT+‘·Tì $sêÁ&É÷|ü <äsÙ¡ q dü+<äs“¡ +¤ ˝Àì~)
n) ø£+. #·Tø£ÿ\T ‘·\ |üPe⁄\T>±
nø£ÿ»eTT>∑ y˚TqT ô|+∫ j·T+ãs¡M~∏Hé
yÓøÿ£ düyTÓ Æ #·÷|ü{qºÏ
nø√ÿeT* eTT<äeTT H=+<Ó Ä‘·àdæ‹ú ˝ÀHé. ` yÓTT\¢ sêe÷j·TD+
Ä) e÷ }s√¢ düeTTÁ<äeT+‘· #ÓsT¡ e⁄ ñqï~.
Ç) n_Ûsê+ ‘ê{Ï #Ó≥+º ‘· bı&Ée⁄ ñHêï&ÉT.
dü«uÛ≤y√øÏÔ n\+ø±s¡+
•yêJ mÁs¡ã&çq ø£qTï\‘√ n~]|ü&˚ ô|’ ô|<ä$‘√ |òTü qVüQ+ø±s¡eTT‘√ ø£<˝ä ≤&˚ ø£qTu§eTà eTT&ç‘√ >∑]d® ÷ü Ô
ªª>ös¡$+#·<–ä q, |üPõ+#·<–ä q ÅdìÔ” ã+~Û+∫ nee÷ìkÕÔyê?μμ nì k˛Hé<e˚ ⁄ì eT+<ä*+#ê&ÉT.
ô|’ yêø£´+˝À ø£qTï\T mÁs¡ã&É≥+, ô|’ ô|<ä$ n<äs&¡ +É , >∑{>ºÏ ± VüQ+ø£]+#·&+É , ø£qTu§eTà eTT&ç ø£<˝ä ≤&É≥+
ø√|ü+>± ñqï|ü&ÉT ø£*>π dü«uÛ≤yê\T. Ç{≤¢ @<ÓH’ ê $wüj÷· ìï ñqï~ ñqï≥T¢>± e]í+#·&+É ≈£L&Ü ˇø£
n\+ø±s¡yTÓ . Bìï ªdü«uÛ≤y√øÏμÔ n\+ø±s¡+ n+{≤s¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 85

dü«uÛ≤y√øÏÔ n\+ø±s¡+ : $wüj÷· ìï ñqï~ ñqï≥T¢>± e]í+#·&yÉ T˚ ªdü«uÛ≤y√øÏÔ n\+ø±s¡+μ.
ªªõ+ø£\T _‘·sÔ ¡ #·÷|ü⁄\T #·÷dü÷Ô #Óe⁄\T ì–&çÃ #Ó+>∑T #Ó+>∑Tq >¬ +‘·T‘·THêïsTT.μμ
ô|’ yêø£´+˝Àì n\+ø±sêìï >∑T]Ô+#·+&ç.
♦ $$<Ûä ~q |üÁ‹ø£\ Ä<Ûës¡+>± 5 dü+bÕ<äøj ° T· yê´kÕ\T ùdø£]+#·+&ç. #·~$ ns¡+ú #˚dTü ø=+&ç. ø°\ø±+XÊ\qT
>∑T]Ô+#·+&ç. |ü{øºÏ ˝£ À qyÓ÷<äT #˚dæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
Áø£.dü+ ‘˚B |üÁ‹ø£ dü+bÕ<äøj
° T· + o]¸ø£ ø°\ø±+XÊ\T
1969 ` Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D sêh ñ<äéT+ : ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ Ç∫Ãq ø=ìï s¡øDå£ \T, wüs‘¡ T· \T
ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ @s¡Œ&ç+~. ô|<äe› TqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø=qã&ç+~. Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ‘·>T∑
dæbÕò s¡T‡\T #˚ùd≥+<äT≈£î ˇø£ ÁbÕ+rj·T dü+|òTü + ñ+&˚~. ô|<äe› TqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ ‘·÷.#·. ‘·|Œü ≈£î+&É
neT\e⁄‘·T+<äì øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+yês¡T Vü‰MT Ç#êÃs¡T. ø±ì $|ò\ü eTj·÷´s¡T. Á|ü»\ qeTàø±ìøÏ Á<√Vü≤+
»]–+~. Á|ü»˝À¢ ô|<äô› |≥Tºq ndü+‘·è|æÔ #Ó\sπ –+~. ‘Ó\+>±D Á|ü»\T eTTø£Ô ø£+sƒ+¡ ‘√ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D
sêÁcÕºìï ø√s¡T≈£îHêïs¡T. dü«\Œ eé~Û˝ÀH˚ Ç~ dü«#·Ã+¤ <äyTÓ qÆ , ñ<äè∆ ‘·yTÓ qÆ Á|üCÀ<äéT+>± e÷]+~. Á>±eT+
yÓTT<ä\Tø=ì q>∑s+¡ es¡≈î£ nìï s¡+>±\≈£î #Ó+~q j·TTe≈£î\T, eTVæ≤fi¯\T, ñ<√´>∑T\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T
n+<äsT¡ ñ<äéT+˝À bÕ˝§ZHêïs¡T. Hê{Ï |üÁ‹ø£˝q’… ªC…’ ‘Ó\+>±Dμ, ª‘Ó\T>∑T>∑&μ¶É , ª‘Ó\T>∑TyêDÏμ ≈£L&É M{ÏøÏ
‘·eT eT<ä‘› T· qT Á|üø{£ +Ï #êsTT. á dü+<äs“¡ +¤ ˝ÀH˚ ‘Ó\+>±D Á|üC≤dü$T‹, ‘Ó\+>±D $yÓ÷#·H√<äéT dü$T‹
e+{Ï dü+dü\ú T Ä$s¡“$¤ +#êsTT.
dü‘ê´ìï Á‹ø£sD¡ X¯ó~∆>± q$Tà‘˚ $»j·T+ ‘·<´ä∏ +.

dü÷øÏÔ HÓeTà~>±HÓH’ ê düsπ eTq+ »sTT+#·ø£ ‘·|Œü <äT.
` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä
86 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

9 Jeq uÛ≤wü´+
` &Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD s¬ &ç¶
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

|üsT¡ \ø√dü+ bÕ≥T|ü&ìÉ
qs¡Tì ã‘·T≈£î <˚ìø£ì?
eT÷>∑ H˚\≈£î ˙s¡+~e«ì
yê>∑T |üsT¡ >∑T <˚ìø£ì?
»\T¢≈î£ ì\eì m+&É≈î£ Ä>∑ì
∫\T¢\ >=&ÉT>∑T <˚ìø£ì? Á|üX¯ï\T:
|ü<|ä <ü eä T+≥÷ |ü<eä TT˝Ò>±ì 1. |üsT¡ \ø√dü+ bÕ≥T |ü&≥É + n+fÒ @$T{Ï?
ø£<\ä ì n&ÉT>∑T <˚ìø£ì? 2. ø£$ Á|üXï¯ ˝À¢ì Ä+‘·s´¡ + @$T{Ï?
` dæHê¬s 3. Bìì sêdæ+<Óes¡T?
4. Ç≥Te+{Ï Á|üÁøÏj·T≈£î dü+ã+~Û+∫q
s¡#q· \T MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
eTìwæ <˚ì >∑T]+∫ ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü&≈É L£ &É<Tä . <˚Hï’Ó Hê Á|üjT· ‘·ï+ <ë«sê kÕ~Û+#·e#·TÃ. <äT'U≤ìï
‘·≥Tº≈î£ +≥÷, ø£cÕº\qT m<äTs=ÿ+≥÷, ‘·q+‘·≥‘êqT m<äT>∑T‘·÷, Ç‘·sT¡ \ ø√dü+ bÕ≥T|ü&TÉ ‘·÷ J$+#˚
eTìwæ, düe÷»+˝À >ös¡e+ bı+<äT‘ê&Éì #Ó|Œü &É+, ‘Ó\T>∑T˝À >∑»˝Ÿ Á|üÁøÏjT· qT |ü]#·jT· + #˚jT· &É+
á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 87

á bÕsƒ+¡ ª>∑C˝Ÿμ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. >∑»˝Ÿ˝À |ü\$¢ ì ªªeT‘ê¢μμ nì,
∫e] #·sD¡ ≤ìï ªªeTø±Ôμμ nì, ø£$ HêeTeTTÁ<äqT ªª‘·K\T¢dμt μ nì n+{≤s¡T.
|ü\$¢ ∫es¡ ñqï |ü<+ä , Á|ü‹ #·sD ¡ + ∫es¡ n+‘·´ÁbÕdüqT s¡÷bı+~düT+Ô ~.
düsd¡ ü uÛ≤eq, #·eT‘êÿs¡ UÒ\q, Ç+|üP, ≈£î~+|üP >∑»˝Ÿ Je>∑TD≤\T.
Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+ ªª&Üø£sº Y dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ düeTÁ>∑ kÕVæ≤‘·´+μμ Äs¡e
dü+|ü⁄{Ï˝Àì ªª‘Ó\T>∑T >∑»fi¯óflμμ ˝Àì~.
ø£$ |ü]#·jT· +
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ Vü≤qTe÷Jù|≥ Á>±eT+˝À »ìà+∫q Ä#ês¡´ dæ+–¬s&ç¶ Hêsêj·TD
s¬ &ç¶ Á|üeTTKø£$. >=|üŒ eø£.Ô kÕVæ≤r|ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT, ãVüQuÛ≤cÕy˚‘,Ô· Á|üj÷Ó >∑o*.
Hê>±s¡Tq® kÕ>∑s+¡ , ø£s÷¡ Œs¡ edü+‘·sêj·T\T, eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ eT+<äV‰ü dü+, ~«|ü<Tä \T,
Á|ü|ü+#·|ü<äT\T yÓTT<ä˝…’q 70øÏ ô|’>± ø±yê´\T sêXÊ&ÉT. dæìe÷ bÕ≥\≈£î kÕVæ≤r
>∑Tu≤[+|ü⁄\qT n~›q s¡dVü ≤ü è<äjT· T&ÉT dæHê¬s. ªªÄ<ÛTä ìø±+Á<Ûä ø£$‘·«eTT ` dü+Á|ü<ëj·TeTT\T
` Á|üj÷Ó >∑eTT\Tμμ nqï M] ÁbÕe÷DÏø£ dæ<ë∆+‘· Á>∑+<∏+ä m+<äs√ |ü]XÀ<Û≈ä î£ \≈£î e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£+.
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À ‘Ó\T>∑TXÊK˝À Ä#ês¡T´&ÉT>±, n~Ûø±s¡ uÛ≤cÕ dü+|òTü +
(29`07`1931)
n<Û´ä ≈£îå &ÉT>±, n+uÒ<ÿä sY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·÷ìø°, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·÷ìø° ñ|ü≈î£ \|ü‹
(yÓd’ t #ÛêHé‡\sY)>± |üì #˚XÊ&ÉT. sê»´düuÑÛ düuTÑÛ ´\T>± ùde\+~+#ê&ÉT. Ä+Á<Ûä kÕs¡d«ü ‘·
|ü]wü‘·TÔ n<Ûä´≈£åî\T>± ñHêï&ÉT. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ªª|ü<äàuÛÑ÷wüDYμ |ü⁄s¡kÕÿs¡+‘√
dü‘ÿ· ]+#·ã&Ü¶&TÉ . ª$X¯«+uÛsÑ μ¡ ø±yê´ìøÏ C≤rj·TkÕúsTT˝À n‘·T´qï‘· kÕVæ≤r |ü⁄s¡kÕÿs¡yTÓ qÆ
ªªC≤„q|”s¡ƒ nyês¡Tμ¶ μqT n+<äT≈£îHêï&ÉT. X¯ãX› ø¯ ,ÔÏ ns¡j
ú T· TøÏÔ dæHê¬s ø£˝≤ìø°, >∑fi≤ìø° ñqï
Á|ü‘´˚ ø£‘.·
88 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Á|üy•˚ ø£
@ Ä≥+ø±\T ˝Ò≈î£ +&Ü kÕ|ò>” ± »]π> Á|üj÷· D≤ìøÏ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ >∑T]Ô+|ü⁄ ñ+&É<Tä .
nH˚ø£ s¡ø±\ nes√<Ûë\qT, Ä≥Tb˛≥¢qT nqTuÛ$Ñ dü÷Ô $»j·÷ìï kÕ~Û+#·&+É ˝ÀH˚ Äq+<ä+,
dü+‘·è|æ‘Ô √bÕ≥T ì»yÓTqÆ >∑T]Ô+|ü⁄ \_ÛdTü +Ô ~. n≥Te+{Ï nH˚ø£ Jeq Á|üe÷D≤\qT ñ<√“~Û+#˚
e÷qe $ø±dü uÛ≤cÕ´ìï $+<ë+.
eTãT“≈£î eTqùd ø£]–‘˚ n~ ˙s¡e⁄‘·T+~

eTqdüT≈£î eTuÒ“ eTTdæ]‘˚ ø£˙ïs¡e⁄‘·T+~
e+ø£\T &=+ø£\T ø£\e˙ »&ç|+æ #·≈î£ H˚d+Ôü !
»+ø£ì n&ÉT>∑T\T ø£~*‘˚ n~ <ës¡e⁄‘·T+~.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªeTqdüT≈£î eTãT“eTTdüs¡&É+μ
nq&É+˝À Ä+‘·s´¡ y˚T$T{Ï?
♦ ª»+ø£ì n&ÉT>∑T\T ø£~*‘˚μ n~
<ës¡e⁄‘·T+<äq&Üìï MT¬s{≤¢
düeT]úkÕÔsT¡ ?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 89

II
m&Ü] ~ã“\T <äTìï‘˚ |ò\ü y˚TeTT+<äq≈£î
ÇdüTø£ >∑T+&Ó\T |ü–*‘˚ n~ ô|s’ e¡ ⁄‘·T+~
eTìw” eTè>∑eT÷ ˇø£≥˙ nqT≈£î+fÒ e´s¡+ú
eTqTwüß\T |ü<Tä >∑Ts¡T ≈£L&ç‘˚ ˇø£ }s¡e⁄‘·T+~
m+‘·{Ï m‘·T\Ô ø¬ ~–Hê ñ+≥T+~ |üØø£å
Væ≤eT–] •s¡ùd e÷&ç‘˚ n~ j˚Ts¡e⁄‘·T+~
_s¡T<äT\T bı+<˚ yê´|æøÔ ° $\Ty˚$T ªªdæHê¬sμμ
#Ós>¡ ì∑ ‘ê´>∑+ $T–*‘˚ ˇø£ ù|s¡e⁄‘·T+~.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ eTìw” eTè>∑eTT ˇø£fHÒ ê? ø±<ë? #·]Ã+#·+&ç.
♦ Væ≤eT–] •s¡dTü e÷&É≥+ n+fÒ MTπøeTs¡eú TsTT+~?
♦ #Ós>¡ ì∑ ‘ê´>∑+ $T–*‘˚ ˇø£ ù|s¡e⁄‘·T+<äq&Üìï
MTs¡T düeT]úkÕÔsê? m{≤¢?
kÕsê+X¯+
˙{Ï‘√ ì+&çq eTãT“\T ‘˚eT‘√ ãs¡TyÓøÿÏ ‘˚ es¡¸yTÓ Æ n$ uÛ÷Ñ $T MT<ä ≈£îs¡TkÕÔsTT. n˝≤π> eTqdüT≈£î Ä+<√fi¯q\T,
u≤<Û\ä T, ∫+‘·\T nH˚ ~>∑T\TeTãT“\T ø£eTTà≈£î+fÒ <äT'Kdæ‹ú edüT+Ô ~. n~ ø£˙ïs¡T>± e÷s¡T‘·T+~.
ˇø£ \øå±´ìï kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ãj·T\T<˚]q|ü⁄&ÉT n&ÉT>∑&TÉ >∑THê mH√ï ø£cÕº\T, n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¡e⁄‘êj·Tì
˝Àø£+ uÛj Ñ T· ô|&ÉT‘·T+~. ø±ì Ä e÷≥\≈£î uÛj Ñ T· |ü&≈É î£ +&Ü ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü&≈É î£ +&Ü eTT+<äT≈£î q&çùdHÔ ˚ $»j·T+
\_ÛdTü +Ô ~. Ä dü÷Œ¤sπ Ô q\T>∑Ts¡T nqTdü]+#˚ <ë]>± e÷s¡T‘·T+~.
;&ÉT|ü&,ç |üìøÏsê≈£î+&Ü ñqï H˚\˝À @ |ü+≥\÷ |ü+&Éeì @ Á|üjT· ‘êï\÷ #˚jT· ≈£î+&ÜH˚ ìsêX¯|&ü eÉ <äT.›
ø£w|ºü &ü ç Ä H˚\qT <äTìï‘˚, $XÊ«dü+‘√ $‘·HÔ ê\T Hê{Ï‘˚ eT+∫ |ü+≥\T |ü+&ÉT‘êsTT.
q\T>∑Ts¡T eTqTwüß\T ø£*dæ |üsd¡ Œü s¡ düV≤ü ø±s¡+‘√ J$+#·&yÉ T˚ ñ‘·eÔ T kÕ+|òTæ ø£ Jeq+. kÕ{Ï eTqTwüß\
|ü≥¢ kÕqT≈£L\ <äèø£Œ<∏ëìï @s¡Œs¡#T· ø√yê*. n|ü
&˚ n+<äsT¡ ø£*dæ Äq+<ä+>± J$+#·>\∑ T>∑T‘ês¡T. n≥Te+{Ï
eTqTwüß\T ø£*ùdHÔ ˚ ˇø£ }s¡T @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
m+‘· kÕeTs¡´ú eTTHêï, n~Ûø±s¡+, dü+|ü<\ä T ñHêï, mH√ï$»j·÷\T kÕ~Û+∫Hê, Çø£ Hê≈£î @ ø£cÕº\÷,
u≤<Û\ä ÷ sêeì BÛe÷>± ñ+&É˝+Ò . $~Û m|ü
&ÉT @ ø£cÕº\T ø£*–düT+Ô <√, düeTdü´\ |üØø£\å T ô|&ÉT‘·T+<√ mes¡÷
90 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

}Væ≤+#·˝sÒ T¡ . <ëì X¯øeÔÏ TT+<äT me¬sH’ ê ‘·\e+#·e\dæ+<˚. ñqï‘·yTÓ qÆ Væ≤e÷\j·T |üs«¡ ‘·•Ks¡+ ≈£L&Ü m+&É
y˚&øç Ï ø£]–b˛sTT q~>± Á|üeVæ≤+#·e\dæ+<˚! n˝≤π> m+‘·{Ï eTìôwH’ ê >∑s«¡ + ˙s¡T ø±]b˛e\dæ+<˚.
eTqù|s¡T Á|ü|+ü #êìø£+‘ê ‘Ó*ùd˝≤ Á|üU≤´‹ bı+<ëeTì, Á|ü‹cÕ˜‘à· ø£ _s¡T<äT\T, dü‘êÿsê\T bı+<ëeTì
nqTø√e&É+˝À ì»yÓTqÆ $\Te, >∑T]Ô+|ü⁄ ˝Ò<Tä . e÷qyê[øÏ |üìøÏe#˚Ã >=|üŒ|üì, #Ós>¡ ì∑ ‘ê´>∑+ #˚ùdHÔ ˚ Ä
eTìwæù|s¡T #·]Á‘·˝À XÊX¯«‘·+>± ì*∫b˛‘·T+~.
Ç$ #˚jT· +&ç
1. øÏ+~ n+XÊìï >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.

n) ªªJequÛ≤wü´+μμ nH˚ o]¸ø£ á >∑»˝Ÿ≈î£ @ y˚Ts¡≈î£ dü]b˛sTT+~? m+<äTø√ #Ó|Œü +&ç.
2. bÕsƒ+¡ #·~$ ÁbÕdü |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç. n+<äT˝Àì ø°\ø£ n+XÊ\T sêj·T+&ç.
ÁbÕdü |ü<ë\T ø°\ø£ n+XÊ\T
3. øÏ+~ n|ü]∫‘· >π j·T bÕ<ë\qT #·<Tä e+&ç.

;Û‹ ˝Òø£ eTìwæ m#·≥ •s¡eTTHÓ‹Ô ì\T#·TH√
‘·ì$ rs¡ »qT\¬ø\¢ C≤„qdüT<Û\ä T <=s¡T≈£îH√
n&ÉT>¶ √&É ˝Òì düeTdüe÷»yÓT#·≥ qT+&ÉTH√
Vü≤è<ä+‘·sêfi¯ »ì‘·eTÚ dü‘´· yÓT#·≥ es¡\TH√
Ä dü«‘·+Á‘· dü«s¡dZ e” T ì]à+|ü>∑ ‘·s*¡ s¡eTTà
˝…eTTà ˝…eTTà ˝…eTTà ˝…eTTà ˝…eTTà k˛<äsê!
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 91
❃ >π j·T+ #·~$ øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) eTìwæ m|ü
&ÉT ‘·˝jÓT‹Ô ì\ã&ÉT‘ê&ÉT?
».
Ä) C≤„qdüT<Û\ä T m{≤¢ ñ+&Ü\ì >π j·T+˝À ñqï~?
».
Ç) düeTdüe÷»+ m{≤¢ ñ+≥T+~?
».
á) dü‘´· + $\dæ\&¢ +É n+fÒ @$T{Ï?
».
ñ) ªdü«s¡dZ e” Tμ nq&É+˝À n+‘·sês¡+ú @$T{Ï?
».

n) á bÕsƒ+¡ ˝À >∑»˝Ÿ Á|üÁøÏjT· qT >∑÷]Ã ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! MT≈£î ‘Ó*dæq Hê\T>∑T kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏjT· \
ù|s¡T¢ ‘Ó\T|ü+&ç. yê{Ïì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
Ä) ªªm&Ü] ~ã“\T <äTìï‘˚ |ò\ü y˚TeTT+<äq≈£îμμ nH˚ yêø£´+ <ë«sê $<ë´s¡T\ú ≈£î ªdæHê¬sμ Ç#˚Ã dü+<˚X+¯
@yÓTÆ ñ+&Ée#·TÃ?
Ç) eT+∫ |ü+≥\T |ü+&É&ÜìøÏ s¬ ‘’ T· #˚ùd ÁX¯eT m˝≤+{Ï<√ $e]+#·+&ç.
á) ªª#Ós>¡ ì∑ ‘ê´>∑+ $T–*‘˚ ˇø£ ù|s¡e⁄‘·T+~μμ n+fÒ ‘ê´>∑+ #˚ùdyê], eT+∫|üqT\T #˚ùd yê] ù|s¡T¢
#·]Á‘·˝À XÊX¯«‘·+>± ì\TkÕÔsTT nì ns¡+ú . n+<äTø√dü+ m{≤¢+{Ï eT+∫|üqT\T #˚j÷· *?
ñ) ªeTqTwüß\T |ü<Tä >∑Ts¡T ≈£L&ç‘˚ ˇø£ }s¡e⁄‘·T+~μ nì ªdæHê¬sμ m+<äT≈£î nì ñ+{≤s¡T?
ªJeq uÛ≤wü´+μμ >∑»˝Ÿ˝Àì n+‘·´
ÁbÕdü\ Ä<Ûës¡+>± kı+‘·>±
ˇø£ e#·q ø£$‘·qT sêj·T+&ç.
`````` ˙s¡e⁄‘·T+~. Ä#ês¡´ dæ. Hêsêj·TD¬s&ç¶ >±s¡T ˇø£yfi˚ ¯
(˝Ò<ë) MT bÕsƒX¡ Ê\≈£î eùdÔ MTs¡T yê] qT+&ç
`````` <ës¡e⁄‘·T+~.
`````` ô|s’ e¡ ⁄‘T· +~. @+ ‘Ó\TdüTø√yê\qTø=+≥THêïs√ Á|üXï¯ \T sêj·T+&ç.
`````` }s¡e⁄‘T· +~.
`````` @s¡e⁄‘T· +~.
`````` ù|s¡e⁄‘T· +~.
92 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T |ü<ë\T sêj·T+&ç.
n) eTãT“ :
Ä) >∑T+&Ó :
Ç) •s¡dTü :
2. øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üj÷Ó –+∫ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) eTTdüs&¡ +É :
Ä) »+ø£ì n&ÉT>∑T\T :
Ç) m&Ü] ~ã“\T :
á) #Ós>¡ ì∑ ‘ê´>∑+ :
1. øÏ+~ |ü<ë\T ø£*|æ, dü+~Ûì >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) ˙s¡T G ne⁄‘·T+~ R G ,
Ä) m‘·T\Ô ≈£î G m~–q R G ,
Ç) ù|s¡T G ne⁄‘·T+~ R G ,
2. øÏ+~ |ü+≈£î\Ô ˝Àì düe÷dü |ü<ë\T >∑T]Ô+∫, $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêdæ, n$ @ düe÷kÕ˝À ‘Ó*j·TCÒjT· +&ç.
n) m&Ü] ~ã“\T <äTìï‘˚ |ò\ü y˚TeTT+<äq≈£î.
Ä) ÇdüTø£ >∑T+&Ó\T |ü–*‘˚ n~ ô|s’ e¡ ⁄‘·T+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 93

3. øÏ+~ yê{Ïì #·~$ @ n\+ø±sê˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
n) ˙≈£î e+<ä e+<äHê\T
»ˆˆ
Ä) ‘Ó\T>∑T C≤‹øÏ nuÛTÑ ´<äjT· +
qe uÛ≤s¡‹øπ qy√<äjT· +
uÛ≤$ bÂs¡T\+ eTq+ eTq+
uÛ≤s¡‘»· qT\≈£î »j·T+ »j·T+
»ˆˆ
Ç) sêE ]yêE\T ã÷E |ü≥>º H∑ é
»ˆˆ
á) nC≤„Hê+<Ûøä ±s¡+ ‘=*–‘˚ eT+∫~
»ˆˆ
♦ &Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ sêdæq @yÓH’ ê s¬ +&ÉT >π j·÷\T / >∑»˝Ÿ\qT ùdø£]+∫ yê{Ï >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·÷ìï
sêj·T+&ç.
eTìwæ˝À @ >∑TD+ düqï–*¢Hê e÷qe‘·«+

dü÷øÏÔ eTè‹ #Ó+<ä≈î£ +&Ü ñ+fÒ #ê\T.
Ä e÷qe‘·«y˚T eTìwæì eTVü≤˙j·TT&çì
#˚dTü +Ô ~.
94 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

10 >√\ø=+&É |ü≥ºDeTT
` Ä~sêE Ms¡uÁÑÛ <äsêe⁄
u§eTàqT #·÷&É+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.
Á|üX¯ï\T:
1. u§eTà˝À @+ ø£ì|ædTü qÔ ï~? 3. C…+&ÜqT mø£ÿ&É m>∑Ts¡yX˚ Ês¡T? m+<äT≈£î?
2. C…+&Ü m>∑Ts¡yd˚ Tü qÔ ïyês¡T mes¡T? 4. >√\ø=+&É ø√≥ Á|ü‘´˚ ø£‘\· T MTπøyÓTHÆ ê ‘Ó\TkÕ?
‘Ó\+>±D˝À #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\≈£î ø=<äTe ˝Ò<äT. M{Ï˝À >√\ø=+&É |òüTqyÓTÆq #ê]Á‘·ø£ÁbÕ<Ûëq´+
dü+‘·]+#·Tø=qï~. á |ü≥D º + jÓTTø£ÿ ÁbÕX¯d´Ôü +... Hê{Ï ø√≥\ ìsêàD+... eT+∫˙{Ï edü‘T· \ ø£\Œq... n<äT“¤‘·
kÕ+πø‹ø£ ìsêàD≤\T... |ü≥D º +˝À »]–q Á|ü|+ü #·kÕúsTT es¡øÔ ,£ yê´bÕsê\T... ÄVü‰s¡|⁄ü ≥\yê≥T¢, ø√≥˝À
»]–q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, kÕú|+æ ∫q |ü]ÁX¯eT\T, >√\ø=+&É |ü≥D º ÁbÕeTTK´‘·‘√bÕ≥T 1940\Hê{Ï ‘Ó\+>±D
e#·q s¡#H· ê XË*’ ì ‘Ó\T|ü&yÉ T˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 95

á bÕsƒ+¡ yê´düÁ|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. yê´dü+ n+fÒ $e]+∫
#Ó|Œü &É+. #·]Á‘·qT ‘Ó*ù| yê´kÕìï #ê]Á‘·ø£ yê´dü+ n+{≤s¡T.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì ø√≥\ ìsêàD yÓu’ yÑÛ êìï, $•wü‘º q· T
‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêdæq yê´düyT˚ á bÕsƒ+¡ .
á yê´dü+ Ä~sêE Ms¡uÁÑÛ <äsêe⁄ sêdæq
ªeTq ‘Ó\+>±DeTTμ nH˚ yê´düd+ü |ü⁄{Ï ˝Àì~.
s¡#s· TT‘· |ü]#·jT· +
#·]Á‘·, kÕVæ≤‘·´ |ü]XÀ<Û≈ä î£ &ç>± Á|üU≤´‹>±+∫q Ä~sêE Ms¡uÁÑÛ <äsêe⁄ KeTà+õ˝≤¢

eT~Ûs¡ ‘ê\÷ø±˝À »ìà+∫ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À dæús¡|ü&Ü¶&ÉT. #·]Á‘· s¡#·Hêø£fi¯˝À
ÁbÕe÷DÏøk£ ÕúsTTì n+<äT≈£îqï áj·Tq ÁbÕNHê+Á<Ûä q>∑se¡ TT\T, \*‘· ø£<ë∏ e[,
s¡‘ï· Á|üu,ÑÛ J$‘· #·]‘êe[, J$‘· #·]Á‘·\T, qe⁄«\ |ü⁄e⁄«\T, $TsƒêsTT#Ó≥Tº, wæ‘êuŸU≤Hé
nH˚ s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT. dü+Á>∑V‰ü +Á<Ûä $C≤„qø√X¯+˝À j·÷uÛy’… ê´kÕ\T sêXÊ&ÉT. ôV≤’ <äsêu≤<é
16`11`1890 sπ &çj÷Ó ˝À ‘=* Á|üd+ü >∑+ #˚XÊ&ÉT. Á^≈£î |ü⁄sêD ø£<\ä∏ T Ç+ø± eT¬sH√ï yê´kÕ\T
28`09`1973 neTTÁ~‘·+>± ñHêïsTT. #ê<äsY|òü÷{Ÿ ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ ôV’≤<äsêu≤<é˝À Á|ü<Ûëq ‘Ó\T>∑T
|ü+&ç‘·T&ÉT>± |üì#˚XÊ&ÉT. ª\ø£ÎDsêj·T |ü]XÀ<Ûäø£ eT+&É*μøÏ ø±s¡´<ä]Ù>±
eéVü≤]+#ê&ÉT. ‘·q bÕ+&ç‘·´+, |ü]XÀ<Ûäq\‘√ ª‘Ó\+>±D ;Ûwüßà&çμ>± ù|s¡T
‘Ó#T· Ã≈£îHêï&ÉT.
96 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Á|üy•˚ ø£
@ C≤‹¬øH’ ê, @ ÁbÕ+‘êì¬øH’ ê ‘·eT #·]Á‘·qT eTs¡∫b˛e&ÉeT+‘· <äTs¡<èä wü+º eTs=ø£{Ï ñ+&É<Tä .

‘Ó\+>±D˝ÀH˚ m+‘√ $•wü‘º q· T dü+‘·]+#·T≈£îqï >√\ø=+&É |ü≥Dº yÓu’ yÑÛ êìï, Hê{Ï n<äT“¤‘· ìsêàD≤\qT
e]í+#·&ÜìøÏ e÷≥\T #ê\e⁄. ∫s¡dàü s¡Dj ° T· yÓTqÆ á ø£≥&º +É ˝Àì kÕ+πø‹ø£ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï m+<äs√
#·]Á‘·ø±s¡T\T n_Ûe]í+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊs¡T. >√\ø=+&É yÓu’ yÑÛ êìï ø£fifl¯ ‘√ #·÷&Ée\dæ+<˚ø±ì e÷≥˝À¢
#Ó|Œü &É+ kÕ<Û´ä + ø±<äT. Ä~sêE Ms¡uÁÑÛ <ä sêe⁄ Ä Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. Äj·Tq e÷≥˝À¢H˚ >√\ø=+&É
|ü≥Dº $X‚cÕ\qT, ÄHê{Ï |ü]dæ‘ú T· \qT á bÕsƒ+¡ #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç. Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷dæq nqTuÛ÷Ñ ‹ì
bı+<ä+&ç.
|ü≥Dº eTq>± >√\ø=+&É|≥ ü D

º eTìj˚T <äøD åÏ ≤|ü<eä∏ TTq Á|üd~æ .∆ >√\ø=+&É <äTs¡eZ Tq>± ˇø£ÿ ø√≥ >±<äT. eT÷&ÉT
ø√≥\T. á eT÷&ÉT ø√≥\TqT ˇø£ <ëìì #·T≥Tºø=ì eT]jÓTTø£{Ï ø£≥ãº &çq~. yÓTT<ä{Ï s¬ +&Ée ø√≥\ ÁbÕø±s¡eTT\
eT<Û´ä eTTqH˚ >√\ø=+&É|≥ü Dº eTTK´ uÛ≤>∑eTT yÓ\dæjT· T+&ÓqT. <äTs¡eZ TTq≈£î düTe÷s¡T @&ÉT yÓTfiÆ fl¯ ø¬ y’ ês¡eTT, mqTã~@&ÉT
ãTs¡TE\T, mì$T~ <äsê«C≤\T ñ+&ÓqT. düTe÷s¡T Hê\T>∑T yÓTfiÆ ¢¯ yÓX’ Ê\éTT+&ÓqT.
>√\ø=+&É |ü≥D º ìsêàD |ü<øä∏ e£ TTq≈£î ø£sÔ¡ Ä»+U≤Hé nqT Ç+»˙s¡T nì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. á‘·&˚ |ü≥D º eTT
jÓTTø£ÿ s¡÷|ü⁄sπ K\qT ~~›qyê&ÉT. |ü≥Dº eTTqT ô|≈£îÿ uÛ≤>∑eTT\T>± $uÛõÑ +∫]. Ä uÛ≤>∑eTT\qT yÓTTVü≤˝≤¢\T nqT#·T+&ç].
á yÓTTVü≤˝≤¢\ ù|s¡T¢ ‘Ó\T|ü⁄ ]ø±s¡T\¶ T ˝Òe⁄. $es¡eTT\T u≤>∑T>± <Ó*j·T<äT. ◊qqT, Vü≤ø°¸øe£ ÷Hé, ~ø±uŸu≤>¥,
ø£{ÀsêVü≤e⁄E, MTs¡TEe÷¢ yÓTTVü≤˝≤¢, e÷<äqï yÓTTVü≤˝≤¢ nqT ù|s¡T¢ ø=ìï ‘Ó*j·TT#·Tqï$. MTs¡TEe÷¢, e÷<äqï
ìedæ+#·T eT+~sê\T+&ÉT≥#˚ Ä ÁbÕ+‘·eTT\≈£î yê] ù|sπ ¢ j·TT+#·ã&çq$.
>√\ø=+&É |ü≥ºDeTT˝À @qT>∑T\T, ˇ+f…\T, >∑Ti≤¿\T, n~Ûø£dü+K´˝À qT+&ç |ü≥ºDeTT˝À dü+<ä&ç>±
dü+#·]+#·T#·T+&ÓqT. ø±e⁄q M<∏Tä \T $XÊ\eTT\sTT j·TT+&ç j·TT+&ÉTqì eTqeTT Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. sê»uÛeÑ Hê\T
|ü&eÉ T{Ï ~X¯jT· +<äT+&ÓqT. ‘·÷s¡TŒ, <äøDåÏ , ñ‘·sÔ ¡ ÁbÕ+‘·eTT\+<äT, Á|üC≤ düeTT<ëj·TeTT ìedæ+#·T#·T+&ÓqT. ñ‘·sÔ ¡
ÁbÕ+‘·eTT e÷Á‘·eTT n~Ûø£ »qdüeTàs¡e› TT >∑*– j·TT+&ÓqT.
>√\ø=+&É |ü≥Dº eTTq≈£î ô|+|ü⁄, kı+|ü⁄\T ø£*–+#·T≥˝À yÓTT<ä{yÏ ê&É>T∑ ≈£î© ≈£î‘·TãTcÕ, Hê\Zeyê&É>T∑ ÇÁu≤V”≤+
≈£î‘·TuŸcÕ (1550`1580) ◊<äeyê&É>T∑ eTVü≤eTà<äT ≈£î© ≈£î‘·TuŸcÕ, @&Éeyê&É>T∑ nãT›˝≤¢ ≈£î‘·TuŸcÕ #ê\ ÁX¯<∆ä
eVæ≤+∫].
ÇÁu≤V”≤+ ≈£î‘·TuŸcÕ düs<¡ ës¡q¢ T, uÛ≤>∑é+‘·T\qT ø√≥˝À|ü\ y˚T&É\T ø£≥eº \dæq~>± ÄC≤„|+æ #ÓqT. á $<Ûeä TT>±
|ü≥Dº eTT n\+ø±s¡ uÛ÷Ñ sTTwüeº TT>± qT+&ÉT≥≈£î n+<äsT¡ qT ñ‘ê‡Vü≤eTT‘√ bÕ≥Tã&ç]. ø£#Ã˚ ] uÛeÑ qeTT\T, ñ<√´>∑dTü \ú
uÛÑeqeTT\T, <˚yê\j·TeTT\T, eTd”<äT\T, <Ûäs¡àXÊ\\T, _Ûøå±>∑èVü≤eTT\T, s¡yÓ÷´<ë´qeTT\T, bÕsƒ¡XÊ\\T, kÕïq
eT+~s¡eTT\T eTTqï>∑Tq$ ì]à‘·eTT\jÓT´qT. ÇÁu≤V”≤+≈£î‘·TuŸcÕ |ü+Á&Ó+&ÉT _Ûø±å >∑èVü≤eTT\T ì]à+#ÓqT. á |üHïÓ +&ÉTqT
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 97

|üHïÓ +&ÉT>∑Ts¡T Çe÷eTT\≈£î n+øÏ‘e· TT #˚jT· ã&ÓqT. q^Hêu≤>¥ ˇø£ n+<ë\ ≈£î|üŒj·T>∑T s¡y÷Ó ´<ë´qeTDÏ. cÕVæ≤eTVü≤\T\T
nqT sê» Vü≤s¡àéTT\T ÄHê{Ï Ç+»˙s¡¢ Á|ü‹uÛ≈Ñ î£ Á|üø±X¯e+‘·eTT\>∑T ñ<ëVü≤s¡DeTT\T. ªª~˝Ÿ≈î£ cÕμμ uÛeÑ qeTT
eTH√Vü≤s¡yTÓ qÆ eT+~s¡sê»eTT. á eT+~s¡eTTq+<˚ bÕs¡oø£<X˚ |¯ ⁄ü sêj·Tu≤]øÏì, n‘·ì nqT#·se¡ s¡eZ TTq≈£î ãdü
@sêŒ≥T #˚jT· ã&ÓqT. j·TT<äu∆ ≥ ÑÛ T\≈£î Á|ü‘´˚ ø£eTT>± s¬ +&ÉT u≤s¡ø±düT \T+&ÓqT. s¬ +&ÉT ÁbÕø±s¡eTT\ eT<Û´ä H=ø£{j Ï T· T,
|üs«¡ ‘· •Ks¡eTTq+<äT eTs=ø£{j Ï T· T u≤s¡ø±düT\T ñ+&ÉT#·T+&ÓqT. >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT˝À ñ<ë´qeq ìsêàDeTT
q+<äT $\ø£D å eTsTT, Äø£s¸¡ Dj ° T· yÓTqÆ {Ï$º $T<Ó\› MT~ ‘√≥\T (Roof gardens) uÛeÑ qeTT\ ô|u’ ≤Û >∑eTTq m+‘√
HÓ|’ ⁄ü DéTT‘√ s¡÷|ü⁄sπ K\T ~~›, r]Ã, s¡y÷Ó ´<ë´qeTT\qT eTH√Vü≤s¡eTT>∑ ì]à+∫Hês¡T. á ñ<ë´q eqeTTq≈£î ˙{Ïì
dü|s¢ü TT#˚jT· T $<ÛëqeTT n+<äT˝À ˙{Ï ø±\Te\T, »˝≤X¯jT· eTT\T, øπ fi≤≈£Lfi¯ó\T, »\bÕ‘·eTT\T n#ÓÃs¡Te⁄ >=\TŒ#·T+&ÓqT.
á n+‘·sêfi¯ q+<äqeqeTT u≤_˝Àìj·÷˝À n‘·´+‘·
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç ÁbÕNq ø±\+˝À qT+&Ó q T. uÛ ≤ s¡ ‘ · u Û Ñ ÷ $T˝À
@¬øø’ <£ èä X¯éTT>± >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT˝ÀH˚ j·TT+&ÓqT.
♦ Ä»+U≤qT mes¡T? Äj·Tq >=|üŒ‘·q+ @$T{Ï?
eTpï ãTs¡TE≈£î yêj·Te´~X¯jT· +<äT <=&Éu¶ ≤˝À“yê
♦ >√\ø=+&É |ü≥D º Á|ü‘´˚ ø£‘· @$T{Ï? (Balaboa) eèø£åyÓTTø£{Ïj·TT+&ÓqT. Bì düÿ+<Ûä|ü⁄
♦ |ü≥D º + n\+ø±s¡ uÛ÷Ñ sTTwü+º >± ñ+&É&+É n+fÒ @$T{Ï? ¬ø’yês¡eTT 80 n&ÉT>∑T\T+&ÓqT. Ä #Ó≥Tº jÓTTø£ÿ
♦ >√\ø=+&É ø√≥ m+<äT≈£î n#ÓÃs¡Te⁄ >=\TŒ‘·Tqï~? bÕ<äeTTq+<ä* ‘=i¿˝À ˇø£ >∑T+Á&Éìã\¢, <ëì#·T≥Tº
Hê\T>∑T ≈£îØÃ\T y˚dæø=ì q\T>∑Ts¡T ≈£Ls¡TÃ+&ç
98 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ñbÕVü‰s¡eTT |ü⁄#·TÃø=qT≥≈£î M\>∑Tq+‘· $XÊ\ Á|ü<X˚ e¯ TT+&ÓqT. Ä ‘=i¿ >∑~˝ÀìøÏ >±*, yÓ\T‘·Ts¡T>∑÷&É #·øÿ£ >±
Á|üd]ü +#·T#·T+&ÓqT. á #Ó≥TºqT düT˝≤ÔHé nãT›˝≤¢ ≈£î‘·TuŸcÕ ÄÁ|òøæ ± qT+&ç ‘Ó|Œæ +∫Hê&É≥. ø£{Àsê Vü≤e⁄E nqTq~
ˇø£ »˝≤X¯jT· eTT. á ø£{Àsê Vü≤e⁄E ÁbÕ+‘·eTT y˚d$ü ø±\eTT˝À >=|üŒyê]øÏ $Vü‰s¡u÷ÑÛ $T>± qT+&ÓqT.
II
ôV≤’ <äsêu≤<äTq>∑se¡ TT ìsêàDyÓTÆ Áø£e÷_Ûeè~∆ #Ó+<äT#·T+&ÉT≥#˚, >√\ø=+&É ÁbÕ<ÛëqéTT ‘·>T∑ #Z T· +&ÓqT. n+<äT#˚
>√\ø=+&É˝Àì es¡≈Ô î£ \T, düsê›sT¡ \T, kÕe÷q´»qeTT >√\ø=+&ÉqT e<ä* ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À ìedæ+|ükÕ–]. ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À
<=]øÏq ]ø±s¡T¶qTã{Ïº ˇø£ #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT }Væ≤+∫ >√\ø=+&É|ü≥ºDeTT˝À s¡e÷s¡$T q\Tã~y˚\ sTT+&ÉT¢
ñ+&çjT· T+&ÉTqìj·TT, s¬ +&ÉT \ø£\å Á|ü»\T ìedæ+#·T#·T+&ç j·TT+<äTs¡ìj·TT ˝…øÿ£ ‘˚*ÃHê&ÉT. á Á|ü»\ kÂø£sê´s¡eú TT
eTVü≤eTà<äT ≈£î© ≈£î‘·TãTcÕ 78 \ø£\å ¨qT\T yÓ∫Ã+∫Hê&ÉT. |ü≥Dº eTT˝Àì »qeTTq≈£î bÕ˙j·T»\eTT \_Û+#·T≥≈£î
eT+∫ @sêŒ≥T #˚jT· ã&ÓqT. <äTs¡eZ TTq ø=+‘·<÷ä s¡eTT˝À m‘·TÁÔ |ü<X˚ e¯ TTq <äTs¡‘Z {· ≤ø£eTT ì]à+|üã&ÓqT. Ä <äTs¡‘Z {· ≤ø£eTT
qT+&ç, uÛ÷Ñ $T˝ÀqT+&ç eT{Ï>º =≥ºeTT\ <ë«sê ˙{Ïì Á|üeVæ≤+|üCdÒ æ ø£{Àsê Vü≤e⁄EqT ì+|ü⁄#·T+&ç]. ø£{Àsê Vü≤e⁄E
qT+&ç ˙s¡T eT{Ï>º =≥ºeTT\<ë«sê |ü≥Dº eTT˝Àì |ü\T ÁbÕ+‘·eTT\≈£î dü|s¢ü TT n>∑T#·T+&ÓqT. ˙{Ïì ì\Te#˚jT· T≥≈£î
ô|≈£îÿ Vü≤e⁄E\T ì]à‘·eTT\jÓT´qT. ø=ìï Vü≤e⁄E\T »HêHê yê]øÏ ìj·T$T‘·eTT\sTTj·TT+&ÓqT.
sêE>±] Vü≤s¡àéTTqT #˚se¡ ˝…q+fÒ |üHïÓ +&ÉT <ë«s¡eTT\T <ë≥e\dæ j·TT+&ÓqT. ñÁe÷e⁄\ jÓTTø£ÿj·TT, ô|<ä›
n~Ûø±s¡T\ jÓTTø£ÿj·TT eT+~s¡eTT\ìïj·TT #ê\es¡≈î£ ˝À|ü*ø√≥˝À qT+&ÉT#·T+&ÓqT. >=|üŒyê]øÏ >√\ø=+&É j·T+<äTqT
uÛ≤>±q>∑se¡ TT q+<äTqT eT+~s¡eTT \T+&ÉT#·T+&ÓqT. |ü≥Dº eTT˝Àì ãC≤s¡˝¢ À ∫\¢s¡ edüTeÔ ⁄\T, ‹qTã+&Üs¡eTT\T
$˝≤düedüTeÔ ⁄\T, q>∑\T, HêD…eTT\T $]$>± neTàã&ÉT#·T+&ÓqT. >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT˝À eDÏø£ +>∑e⁄\T $<˚Xe¯ TT\‘√
es¡øÔ e£ TT #˚jT· T#·T ≈£îuÒsd¡ eü TT\sTT j·TT+&ç]. n|ü&û |ü≥D º eTT˝À <=s¡øì£ edüTyÔ ˚ ˝Ò≈î£ +&ÓqT. eÁC≤\≈£î >√\ø=+&É
|ü⁄{ìºÏ ˝Ò>¢ <∑ ë! uÛ≤s¡‘u· ÷ÑÛ $T q\TeT÷\\ qT+&ç es¡øÔ e£ TT kÕ>∑T#·T+&ÓqT. $<˚Xe¯ TT\ qT+&ç e#ÓÃ&ç düsT¡ ≈£î\T eT∫©|ü≥Dº eTT
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 99

(ã+<äsT¡ ) qT+&ç H˚sT¡ >± >√\ø=+&É≈î£ e#·TÃ#·T+&ÓqT.
$<˚ X ¯ yê´bÕs¡ e TT #˚ j · T Tyê]˝À &É ∫ Ãyês¡ T
Á|ü < Û ë qT\T>± qT+&ç ] . á es¡ Ô ø £ e TTq≈£ î
>√\ø=+&É | ü ≥ º D eTT π ø +Á<ä e TT>± qT+&ç
‘Ó\+>±DeTT q+‘·≈î£ qT ÁbÕ≈£î#·T+&ÓqT. ÇÁu≤V”≤+
≈£î©≈£î‘·TãTcÕ ø±\eTT˝À ‘Ó\+>±DeTT áõ|ü⁄eº ˝…
Á|ü|+ü #·|⁄ü n+>∑&>ç ±qT+&ÓqT. ‘·T]ÿkÕúH,é nπs_j·÷,
bÕs¡oø£eTT yÓTT<ä\>∑T <˚XÊ\qT+&ç es¡Ô≈£î\T
e#· T Ã#· T +&ç ] . øöX¯ \ éTT>∑ \ •\TŒ\T,
∫Á‘·ø±s¡T\T ñ+&ç].
|ü ≥ º D eTT˝ÀìøÏ dü s ¡ T ø£ + ‘· j · T T
ã+C≤sê<ä s ê«C≤ <ë«sêH˚ e#· T Ã#· T +&É T qT.
ã+C≤sê\qã&ÉT \+u≤&û\T <ÛëqéTT, ñ|ü
yÓTT<ä\>∑Tq$ ‘Ó#T· Ã#·T+&ÉT≥#˚ Á|üyX˚ <¯ ë«s¡eTTq≈£î
ã+C≤sê <äsê«C≤ nqT ù|s¡Te∫Ãq~.
_j·TéTT, C§qï\T, >√<ÛäTeT\T, #·+<äqeTT, d”düeTT, ‘·>∑s¡eTT, ø£dü÷Ô], #Ó’Hê|ü≥Tº>∑T&É¶\T, ø£s¡÷Œs¡eTT,
>±EkÕe÷qT\T, düTyêdüqÁ<äeéTT\T yÓTT<ä\>∑Tq$ ~>∑TeT‹ n>∑T#·T+&ÓqT. ø=ìï edüTÔe⁄\T <Ûäs¡\T
$e]+#·Tø=qT#·THêïqT.
1. >√<ÛTä eT\T |ü⁄{Ïº 1`øÏ 4 ¨qT\T
2. _j·TéTT |ü⁄{Ïº 1`øÏ 1 ¨qT\T
3. $T]j·÷\T |ü⁄{Ïº 1`øÏ 25 ¨qT\T
4. #·+<äq|ü⁄ #Óøÿ£ |ü⁄{Ïº 1`øÏ 12 ¨qT\T
5. d”deü TT |ü⁄{Ïº 1`øÏ 12 ¨qT\T
6. ‘·>s∑ e¡ TT |ü⁄{Ïº 1`øÏ 80 ¨qT\T
7. \e+>±\T 40 X‚s¢¡ eTDTeTTq≈£î 10 ¨qT\T
8. yÓqï 12 X‚s¢¡ eTDTeTTq≈£î 10 |üDeTT\T
9. |ü≥Tºq÷\T eTDTeTT 1`øÏ 45 ¨qT\T
10. ø£d÷ü ]Ô X‚sT¡ 1`øÏ 12 ¨qT\T
11. |ü#Ã· ø£s÷¡ Œs¡eTT X‚sT¡ 1`øÏ 20 ¨qT\T
12. m<äT› ˇø£ÿ{ÏøÏ 2 ¨qT\T
13. y˚Tø£ ˇø£ÿ{ÏøÏ 2 |üDeTT\T
14. ø√fi¯ófl 60 øÏ 1 ¨qT
15. >∑T&ÉT¢ 80 øÏ 1 |üDeTT
100 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á $<Ûeä TT>± 300 dü+e‘·‡s¡eTT\ ÁøÏ+<ä≥ <Ûsä ¡ \T+&ÓqT. ªª¨qTμμ nqTq~ ˇø£ ã+>±s¡T HêD…eTT. Bìì
ô|>√&Ü nì≈£L&É n+<äTs¡T. ˇø=ÿø£ÿ ¨qT 4 s¡÷bÕj·T\ $\TeqT ø£*–j·TT+&ÓqT. ªª|üDeTTμμ nqTq~ ¨qT˝À
|ü<Vä ‰ü s¡e uÛ≤>∑eTT. ô|>√&Ü\˝À ns¡,∆ bÕe⁄ ô|>√&Ü\T≈£L&Ü ñ+&ÓqT. Ç$>±ø£ ô|d’ \ü T, >∑e«\T Áø£jT· $Áø£j÷· <äT\j·T+<äT
Á|ü#ês¡eTT˝ÀqT+&ÓqT. ô|s’ H¡ƒ é eÁkÕÔ\T, ã+<äsT¡ ø£\+ø±Ø Ns¡\T m≈£îÿe>± neTTà&ÉTuÀe⁄#·T+&ÓqT. s¡+>∑T\ ø£sêà>±s¡eTT
&É∫Ãyês¡T q&ÉT|ü⁄#·T+&ç]. ñìï |ü]ÁX¯eT, ÇqTeTT |ü]ÁX¯eT kÕ>∑T#·T+&ÓqT. á ÇqTeTT ø£sêà>±s¡eTTq+<˚ Äj·TT<Ûeä TT\T,
|òsæ +¡ >∑T\T ì]à+#·T#·T+&ç]. ≈£Ls¡>±j·T\T, e÷+düeTT neTTà <äTø±DeTT\T+&ÓqT. ø±ì n$ n+‘·ô|<ä$› ø±e⁄.
ø√≥yÓ\T|ü\ ô|<ä› e÷¬sÿ≥T¢+&ÓqT.
>√\ø=+&É |ü≥D º eTT˝ÀìøÏ sêø£b˛ø£\ $wüjT· eTT˝À #ê\ C≤Á>∑‘Ô· eVæ≤+#·T#·T+&ç]. Áø=‘·yÔ ê&ÉT e∫Ãq#√ yêìøÏ
Á|üyX˚ e¯ TT #ê\ <äTs¡u¢ eÑÛ TT. yêìøÏ <ës√>± jÓTT~›qT+&ç nqTeT‹ |üÁ‘·yTÓ HÆ ê j·TT+&Ée˝…qT. ˝Ò<ë sêCÀ<√´>∑T\˝À
me«ì |ü]#·jT· eTsTTHê j·TT+&Ée\j·TTqT. Áø=‘·yÔ ê&ÉT sê>±H˚ yêìe<ä› ñ|ü>±ì, bı>±≈£î>±ì ñqï<˚y÷Ó qì efi¯ófl,
ã≥º\T u≤>± ‘·&$É #·÷#Ó<sä T¡ . á s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\e\¢ sêE>±]øÏ m≈£îÿe>± s¬ $q÷´ edü÷\>∑T#·T+&ÓqT. yêìøÏ
ˇø=ÿø£ÿkÕ] s¬ +&ÉT eT÷&ÉT s√E\es¡≈î£ Á|üyX˚ e¯ TT \_Û+|üøb£ ˛e#·TÃqT. nqTeT‹ì#·TÃ <ës√>± ˝Ò&ìÉ jÓ÷, eTπsy˚y√
kÕ≈£î\T >∑*Œ+∫, <ë«s¡sø¡ ≈å£ î£ \T yêì qT+&ç ˝≤uÛeÑ TT u§+<äT≥≈£î Á|üjT· ‹ï+#·T#·T+<äTs¡T.
>√\ø=+&É |ü≥D º eTT˝À >=|üŒ n~Ûø±s¡T\T ≈£L&É es¡øÔ e£ TT #˚jT· T#·T+&ç]. MTs¡TEe÷¢ j·TqT eT+Á‹ ø=ìï
eÁ»|ü⁄>∑qT\≈£î kı+‘·<ës¡T&ÉsTT eÁC≤\ yê´bÕs¡eTTq $T>∑T\ <Ûqä eTT >∑&+ç #·T#·T+&ÓqT. n‘·ìe<ä› Çs¡TesTT eTDT>∑T\
‘·÷ø£eTT>∑\ eÁC≤\T+&ÓqT. nø£ÿqï ùdHêì ø=ìï z&É\≈£î kı+‘·<ës¡T&ÉsTT z&É\yê´bÕs¡eTT #˚jT· T#·T+&ÓqT.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ >√\ø=+&É e~* kÕe÷q´»q+ ôV≤’ <äsêu≤<äT≈£î
m+<äT≈£î yÓ[fl ñ+{≤s¡T?
♦ >√\ø=+&É |ü≥D º +˝À es¡øÔ £ yêDÏC≤´\T m{≤¢
kÕ>±sTT?
♦ >√\ø=+&É |ü≥Dº +˝ÀøÏ sêø£b˛ø£\ $wüjT· +˝À
m+<äT≈£î C≤Á>∑‘\Ô· T rdüT≈£îH˚yês¡T?
♦ Hê{Ï <Ûsä \¡ ‘√ b˛*ùdÔ H˚{Ï <Ûsä \¡ T m{≤¢ ñHêïsTT?
III
>√\ø=+&É bÕ<äTcÕ\˝À ÇÁu≤V”≤+ ≈£î‘·TãTcÕ
$<ë´Á|æjT· T&ÉT. á‘·ì ÄkÕúqeTT˝À ø£e⁄\T, |ü+&ç‘T· \T
Væ≤+<äTe⁄\˝À, eTVü≤àBj·TT\˝À ñ+&ç]. $<ë´>√wæ˜ dü<ë
kÕ>∑T#·T+&ÓqT. bÕ<äTcÕ yês¡T |ü+&ç‘·T\qT u≤>∑T>±
düHêàì+#·T#·T+&ç]. ÇÁu≤V”≤+ ≈£î‘·TuŸcÕ #ê˝≤ø±\eTT
$»j·Tq>∑se¡ TTq+<äT sêC≤<äsD¡ eTTq ô|]–qyê&É>T∑ ≥#˚
Ä+Á<Û ä u Û ≤ cÕ e÷<Û ä T s¡ ´ eTTqT Á>√*qyê&É T . Ä+Á<Û ä
uÛ ≤ wü j · T +<ä T n_Û e ÷qeTT>∑ * –, Ä+Á<Û ä ø £ e ⁄\qT
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 101

dü‘ÿ· ]+#·T#·T+&ÓqT. n<ä+› øÏ >∑+>±<Ûsä ø¡ $£ ªª‘·|rü dü+es¡D√bÕU≤´qμμ ø±eéTTqT s¡∫+∫ á bÕ<äTcÕ≈£î n+øÏ‘·
$T∫Ãj·TTHêï&ÉT. ÇÁu≤V”≤+bÕ<äTcÕ eTVü≤ã÷ãTq>∑sT¡ õ˝≤¢˝À ìe•+#·T#·T+&çq Ädü÷] eT]+>∑+{Ï dæ+>∑sê#ês¡´
eTVü‰ø£$øÏ ªªeT‘·>Ô +∑ <Û̊udÑÛ ‘æ #· Á·Û ‘· eTT‘·eÔ ÷X¯« Vü‰≥ø±+ãs¡ #·‘T· s¡+‘·j÷· q j·TÁ>∑V‰ü s¡eTT\qTμμ Ç∫Ã dü‘ÿ· ]+∫Hê&ÉT.
düT˝≤ÔHé ÇÁu≤V”≤+ bÕ<äTcÕ ùdHêìj·T>∑T nMTsYU≤Hé yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï n#·Ã‘ÓqT>∑T ø£ã“eT>∑T ªªj·Tj·÷‹#·]Á‘·μμ≈£î ø£è‹uÛsÑ j Ô¡ T· sTT,
Ä ø±eéTTqT s¡∫+∫q bıqï>∑+{Ï ‘Ó\>∑Hês¡T´ì dü‘ÿ· ]+∫Hê&ÉT. @&Ée bÕ<äTcÕj·T>∑T nãT›˝≤¢ bÕ<äTcÕ Áu≤Vü≤àDuÛøÑ ÔÏ
ø£\yê&ÉT. Ç‘·ì #·T≥TºqT m\¢|ü &ÉT Áu≤Vü≤àDT\T |ü]y˚w+ºæ ∫ j·TT+&Ó&yç ês¡T. á Áu≤Vü≤àDT\ dü\Vü‰ Á|üø±s¡eTT
sêE>±s¡T q&É#T· ø=qT#·T+&ç]. Ç‘·&TÉ $C≤„q XÊgeTT\T, \‹‘·øfi£ \¯ T, yêvàj·TeTT eè~∆#j ˚ T· T≥≈£î Á|üjT· ‹ï+#ÓqT.
n+<äT#˚ <˚X<¯ X˚ Ê˝À¢ì $<ë«+düT\T á‘·ì ÄkÕúqeTTq≈£î e#·TÃ#·T+&ç].
˝À|ü* ø√≥˝À ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤>∑eTTq+<äT õ+ø£\ eqeTT ˇø£{Ï j·TT+&ÓqT. á õ+ø£\ >∑T+|ü⁄qT mes¡Tq÷ ø=≥º>÷∑ &É<Tä .
u≤~Û+|ü>÷∑ &É<Tä nì sêC≤»„ j·TT+&ÓqT.
|ü≥D º eTT˝À Á<ëø£‘å √≥\T ô|≈£îÿ ñ+&ÓqT. Á<ëø£\å T »qe], |òÁæ ãe], e÷]Ã, @Á|æjT· ˝Ÿ HÓ\\˝À |üø«£ eTTq≈£î
e#·TÃqT. Á<ëø£\å ≈£î eT+∫>± <√Vü≤<äeTT #˚jT· T<äTs¡T. á Á<ëø£|å +ü &É¢ qT+&ç Á<ëøå±düeeTT ‘·j÷· s¡T#˚dæ Á‘ê>∑T#·T+&ç].
nX‚wü »qeTTq≈£î ‘ê{Ï ø£\T¢ Á|”‹ø£se¡ TsTTq bÕ˙j·TeTT>± qT+&ÓqT.
>√\ø=+&É |ü≥Dº eTT˝À 1589 ÁbÕ+‘·eTT˝À eTVü‰e÷Ø |”&É dü+uÛ$Ñ +#ÓqT. ˝…øÿ£ ˝Òq+‘·eT+~ eTs¡D+Ï ∫].
∫es¡≈î£ ø=+<äsT¡ kÕ<ÛTä e⁄\T |”s¢¡ |ü+C≤\T, ‘êã÷‘·T\T |ü≥Tºø=ì uÛ»Ñ q\‘√ }πs–]. ‘·‘Œ· *¤ ‘·eTT>± Ä eTVü‰e÷]
|”&eÉ <ä˝q… T. ‘·‘Y C≤„|øü £ ∫Vü≤ïeTT>± ø£è‘·»‘„ ê dü÷#·øe£ TT>± eTVü≤eTà<äT ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ bÕ<äTcÕyês¡T 1591 dü+e‘·‡s¡eTTq
ôV≤’ Á<ëu≤<äT˝À ‘êã÷‘·T Äø±s¡eTTq #ês¡T$THês¡T ìsêàDeTT >±$+∫].
ñÁe÷e⁄\T ãC≤s¡T\j·T+<äT uÀe⁄≥ #ê\ |ü{≤{À|üeTT>± qT+&ÉT#·T+&ÓqT. ˇø£ ñÁe÷e⁄ ãj·T\T<˚]‘˚ eTT+<äT
ˇø£{À, s¬ +&√ @qT>∑T\T b˛e⁄qT. M{ÏMT<ä <Û«ä »eTT\T |ü≥Tºø=ì eTT>∑TsZ T¡ uÛ≥ Ñ T\T ≈£Ls¡TÃ+<äTs¡T. ‘·sT¡ yê‘· ng
X¯ÁkÕÔ<Tä \qT <Û]ä +∫q @ã~, ns¡Te~eT+~ uÛ≥ Ñ T\T nXÊ«s¡÷&ÛTÉ ˝…’ b˛e⁄<äTs¡T. M] yÓqTø£ >∑Ti≤¿\ MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&ç
u≤ø±\÷<äT#·T, düHêïsTT\T u≤&ÉT#·T ø=+<äsT¡ ãj·T\T<˚sT¡ <äTs¡T. M] yÓqTø£ ñÁe÷e⁄ nXÊ«s¡÷&ÛTÉ &ÉsTT e#·TÃqT.
á‘·ì ø£+>∑sø¡ ≈å£ î£ \T>± eTT|üŒ~, q\Tã~ eT+~ |ü<ë‹es¡eZ TT+&ÉTqT. ø=+<äsT¡ ñÁe÷e⁄\≈£î düTs¡{\° T $düTs¡T#·T+<äTs¡T.
ˇø£&TÉ >=&É>T∑ |ü≥TºqT. Ç+ø=ø£&TÉ VüQø±ÿ|ü≥Tºø=ì e#·TÃ#·T+&ÉTqT. ˇø£&TÉ ø±e&ç˝À »\|üPs¡í ≈£î+uÛeÑ TT\qT |ü≥Tºø=ì
e#·TÃqT. ‘·sT¡ yê‘· ˇø£ |ü\ø¢ ìÏ q\T>∑Ts¡T yÓ÷düTø=ì e#·TÃ#·T+<äTs¡T. uÛTÑ C≤\T e÷s¡TÃø=q&ÜìøÏ Ç<äs› T¡ uÀsT÷\T
$&ç>±qT+<äTs¡T. Ms¡+<ä] ∫es¡ ˇø£{À, s¬ +&√ ˇ+f…\T ãj·T\T<˚sT¡ qT. ˇ+f…\MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&ç uÛ≥ Ñ T\T ‘·ô|Œ≥\T
yêsTT+#·T#·T+<äTs¡T. qyêãT>±]øÏ Çwüeº TsTTq|ü&ÉT >∑Ti¿eTT~– |ü\ø¢ ˝Ï À |üsT¡ +&Ó<sä T¡ . |ü\ø¢ ø° Ï yÓ+&ç|Pü ‘· |üPj·Tã&ç
j·TT+&ÉTqT. |ü\ø¢ Ï <ä+&Ó\≈£î yÓ+&çbıqTï \T+&ÉTqT. |ü\ø¢ ˝Ï À |üsT¡ +&çq|ü&ÉT ñÁe÷e⁄ #˚‹˝À |ü⁄wüŒ>∑T#·Ãe¤ TTqT
|ü≥Tºø=ì j·TT+&ÉTqT. ‘ê+ã÷\ #·s«¡ DeTT #˚jT· T#·TH√, VüQø±ÿ |”\TÃ#·TH√ ø£qT|ü≥Tº#T· +&ÉTqT.
>√\ø=+&É |ü≥D º eTT˝À H˚sd¡ Tü \ú qT •øÏ+å #·T $<ÛëqeTT $T>∑T\ ø£]qƒ eTT>± qT+&ÓqT. yê]ì C…\’ T˝À u…≥Tº
|ü<‹∆ä j˚T ˝Ò≈î£ +&ÓqT. yÓ+≥H˚ $#ês¡D #˚jT· T≥j·TT, <√wæjTÆÓ q#√ •øÏ+å #·T≥j·TT, ìs√›wj æ TÆÓ q#√ $&ç∫ô|≥Tº≥j·TT
»s¡T>∑T#·T+&ÓqT.
>√\ø=+&É |ü≥Dº eTT˝À »HêuÛ≤e‹Ô&ç n~Ûøe£ TjÓT´qT. ˙{Ï edü‹ ≈£L&É #ê\<äjTÓ ´qT. n+<äT#˚ bÕ<äTcÕ\T,
>=|üŒyês¡T, ø=+<äsT¡ es¡≈Ô î£ \T ôV≤’ Á<ëu≤<äT˝À ìedæ+|ükÕ–]. nsTTqqT eTTKéTsTTq Á|üuTÑÛ ‘·« ø±sê´\j·TeTT\T,
<ÛHä ê>±s¡eTT, ùdHêdæã“+~ >√\ø=+&É |ü≥D º eTT˝ÀH˚ j·TT+&ÉT#·T+&ÓqT. j·TT<ä;∆ ‹Û ø£*–q|ü&ÉT sêE\T, sêDT\T
yÓTT<ä\>∑Tyês¡T >√\ø=+&É <äTs¡eZ TT˝À ‘·\<ë#·Tø=qT#·T+&ç]. >√\ø=+&ÉqT+&ç ôV≤’ Á<ëu≤<äT sê»<Ûëì>± m|ü&ÉT
e÷s¡Ãã&çq<√ dü]>± ‘Ó*j·T<äT. ø±ì |ü<äTHês¡e X¯‘êã›eTT ∫es¡ì~ »]–j·TT+&Ée#·TÃqì #·]Á‘·ø±s¡T
\÷Væ≤+#·T#·THêïs¡T.
102 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

>√\ø=+&É |ü≥ºDeTT˝Àì |ü⁄s¡Twüß\T, Åd”Ô\T dü]düe÷qyÓTÆq nej·Tedü÷Œ¤]Ô >∑*–j·TT+&ç]. eTH√»„yÓTÆq
eTTK$˝≤düeTT\‘√ ˇ|ü#·T+&ç]. ñÁe÷e⁄\T, ùdHêqT\T >∑+;Ûs¡ düT+<äsêø±s¡eTT >∑*–j·TT+&ç Äø£s¸¡ Dj ° T· eTT>±
qT+&ç]. ñÁe÷e⁄\T $T‹˝Òì uÛ≤>∑é+‘·T\T. sêE yÓTT<ä\Tø=ì Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
;<äes¡≈î£ Ä≥bÕ≥\‘√ $H√~+#·T#·T, uÛÀ>∑˝≤\düT˝…’ j·TT+&ç].
♦ >√\ø=+&É bÕ<äTcÕ\T kÕVæ≤r Á|æj·TT\ì
s¬ +&ÉT e+<ä\ @ã~ dü+e‘·‡s¡eTT\T düø\£ dü+|ü<«’Ó uÛeÑ eTT\‘√ m{≤¢ #Ó|Œü >∑\e⁄?
$sêõ*¢, Á|ü|+ü #·eTTqT $Ts¡T$T≥T¢ >=*|æq >√\ø=+&É |ü≥Dº eTTqT
1687e dü+e‘·‡s¡eTTq Ws¡+>∑CãÒ T #·Áø£e]Ô yÓ÷düeTT>± »sTT+∫, ♦ >√\ø=+&É bÕ<ä T cÕ\T Jeø±s¡ T D´+
düs¡«HêX¯qeTT >±$+#ÓqT. n+‘·{Ï‘√ >√\ø=+&É |ü≥ºD|ü⁄ >∑ \ yês¡ ì , Á|ü ø £ è ‹ Áù|$T≈£ î \ì m{≤¢
n+<ä#+· <äeTT\T, yÓu’ eÑÛ eTT\T, Øƒ$ |ü]düe÷|æÔ C…+<ÓqT. #Ó|Œü >∑\e⁄?
♦ |ü≥D º ≤˝À¢ »HêuÛ≤ m+<äT≈£î ô|s¡T>∑T‘·T+~?
Ç$ #˚jT· +&ç
1. >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± Hê{Ï #·]Á‘·, dü+düÿ è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\T m{≤¢ ñ+&˚eì
uÛ≤$düTHÔ êïs¡T? #·]Ã+#·+&ç.
2. øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ë\T @j˚T ù|sê˝À¢ ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫, |ü{øºÏ ˝£ À $e]+∫ sêj·T+&ç.
ù|sê ù|sê dü+K´ <˚ì >∑T]+∫ $e]+#·ã&ç+~.
q^Hêu≤>¥
~˝Ÿ≈£îcÕuÛÑeqeTT
u≤s¡ø±düT\T
u≤˝À“yê
eDÏø£+>∑e⁄\T
ã+C≤sê<äsê«C≤
¨qT\T
eT‘·>Ô +∑ <Ûu˚ +ÑÛ
øπ fi≤≈£Lfi¯ó\T
n+‘·sêfi¯ q+<äqeqeTT
<ÛäHê>±s¡+
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 103

3. øÏ+~ ù|sê #·<eä +&ç. |ü{øºÏ £ sêj·T+&ç.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì Á|üd~æ ∆ #Ó+~q ø√≥˝À¢ <˚es¡ø=+&É ø√≥ ˇø£{.Ï sπ #·s¢¡ Hêj·Tø£sêE\ |ü]bÕ\q˝À
á ø√≥ m+‘√ >=|üŒ>± $sêõ*¢q~. s¬ +&Ée e÷<ë Hêj·T≈£î&ÉT á ø√≥qT ì]à+#ê&ÉT. m‘ÓqÌÔ @&ÉT
ø=+&É\qT ø£\T|ü⁄‘·÷ á <äTsêZìï n‘·´<äT“¤‘+· >± ì]à+#ê&ÉT. ◊<äTe+<ä\ mø£sê\ô|>’ ± $d”sÔ +í¡ >∑\ á
ø√≥˝À |ü+≥uÛ÷Ñ eTT\T, ø±\Te\T, <ÛëHê´>±sê\T, ôd\j˚Tfi¯ófl, ôdì’ ø£ •_sê\T, >∑TÁs¡|⁄ü XÊ\\T, Ä\j·÷\T
ñHêïsTT. á ø√≥≈£î 360 ãTs¡TE\T ñHêïsTT. 9 Á|ü<ëÛ q<ë«sê\T, 23 ô|<äu› ≤e⁄\T, 53 ~>∑T&ÉT u≤e⁄\T,
6 ø√H˚sT¡ ¢ ñHêïsTT. n‘·´+‘· ø£fi≤ø£è‘·yTÓ qÆ dæ+Vü≤<ë«sê\T ñHêïsTT. eTq bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ yÓTT<ä{ùÏ |J˝À
ø£ì|æ+#˚ $•wüyº TÓ qÆ ª|üPs¡≈í î£ +uÛμÑ ∫Vü≤ï+ Çø£ÿ&˚ \_Û+∫+~. á ø√≥jÓTTø£ÿ $X‚w+ü @$T≥+fÒ @ X¯Á‘·TsêE
Bìï ÄÁø£$T+#·Tø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. Hêj·Tø£sêE\ ø±\+˝À Ç~ dü«j·T+Á|ü‹|ü‹>Ô \∑ <äTs¡+Z >± yÓ*–+~.
BìøÏ <ä>sZ∑ ˝¡ À ø£\ sê#·ø=+&É düMT|ü+˝Àì Hê>∑deü TTÁ<ä+ #ÓsT¡ e⁄\qT á sêE˝Ò ‘·$«+#ês¡T.
ø√≥≈£î dü+ã+~Û+∫q Hêj·Tø£sêE\ bÕ\Hê
ì]à+∫qyês¡T ø√≥˝À @y˚T$T ñqï$?
$X‚cÕ\T Á|ü‘´˚ ø£‘·

n) ªª>√\ø=+&É bÕ<äTcÕ\T kÕVæ≤‘·´ b˛wü≈î£ \Tμμ nq&ÜìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T ‘Ó\T|ü+&ç.
Ä) Hê{Ï ‘Ó\+>±D˝À ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü ñ#·Ãd¤ ‹úæ ˝À ñ+<äì m{≤¢ #Ó|Œü >∑\s¡T?
Ç) ªª‘Ó\+>±DeTT áõ|ü⁄eº ˝… Á|ü|+ü #·|⁄ü n+>∑&μç μ nq&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T sêj·T+&ç.
á) áHê&ÉT |ü≥Dº ≤\˝À »HêuÛ≤ n~Ûøe£ Te&É+ e\q ø£*>π Çã“+<äT\T @$T{Ï?
n) >√\ø=+&É |ü≥D
º eTT n+<ä#+· <ë\T, yÓu’ eÑÛ +, $•wü‘º · >∑÷]Ã $X‚w¢ +æ #·+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) >√\ø=+&É |ü≥D
º eTT bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
n) @<ÓH’ ê ˇø£ |ü≥Dº + ˝Ò<ë }] #ê]Á‘·ø£ / kÕ+düÿ è‹ø£ $X‚cÕ\‘√ yê´dü+ sêj·T+&ç.
104 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ yê{Ïì kı+‘·yêø±´˝À¢ Á|üj÷Ó –+#·+&ç.

n) |ü⁄{Ïìº \T¢ :
Ä) bÕ≥T|ü&&É +É :
Ç) |”&eÉ <ä\&É+ :
á) ‘·\<ë#·Tø√e&É+:
2. øÏ+~ |ü<ë\qT $e]+∫ sêj·T+&ç.
n) »˝≤X¯j·T+ :
Ä) nÁ>∑V‰ü s¡+ :
Ç) ã+C≤sê<äsê«C≤ :
á) Á<ëøå±düeeTT :
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì dü+~Û |ü<ë\qT $&ÉBdæ n$ @ dü+<ÛTä ˝À sêj·T+&ç.

n) |ü+&ÉT>∑ ~Hê\˝À <˚yê\j·÷\T uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘√ øÏ≥øÏ≥˝≤&ÉT‘êsTT.
G R
Ä) eT<ÛTä s¡˝Àì s¡y÷Ó ´<ë´qeTT\T #·÷|üsT¡ \ eTqdüT‡\qT Äø£≥Tº≈î£ +{≤sTT.
G R
Ç) #ÛÁ· ‘·|‹ü •yêJ nXÊ«s¡÷&ÛTÉ &ÉT nsTT X¯Á‘·Te⁄\qT dü+Vü≤]+#ê&ÉT.
G R
á) sêC≤»„ ˝Òì<˚ @ ø±s¡´Áø£e÷\T »s¡T|üsT¡ .
G R
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 105

2. øÏ+~ düe÷dü|<ü ë\qT yê{Ï $Á>∑V≤ü yêø±´\qT yê{Ï <ë«sê ø£*>π ns¡dú Tü Œ¤sD¡ qT |ü]o*+#·+&ç.
n) ÄC≤qTu≤VüQ&ÉT ` C≤qTe⁄\ es¡≈î£ u≤VüQe⁄\T ø£\yê&ÉT.
Ä) eTTø£ÿ+{Ï ` eT÷&ÉT ø£qTï\T ø£\yê&ÉT.
Ç) >∑sT¡ &É yêVü≤qT&ÉT ` >∑sT¡ &ÉT&ÉT yêVü≤qeTT>± ø£\yê&ÉT.
á) #·‘T· s¡TàKT&ÉT ` Hê\T>∑T eTTU≤\T ø£\yê&ÉT.
ñ) |ü<ëàøÏå ` |ü<àä + e+{Ï ø£qTï\T ø£\~.
ô|’ |ü<ë\˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ëìøÏ >±ì s¬ +&Ée |ü<ëìøÏ >±ì ÁbÕ<Ûëq´+ ˝Ò<Tä . s¬ +&ÉT |ü<ë\T eTs√ |ü<+ä
jÓTTø£ÿ nsêúìï düTŒ¤]+|üCdÒ Tü HÔ êïsTT. Ç˝≤ eTs√ |ü<+ä jÓTTø£ÿ nsêúìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï düe÷kÕìï ªªãVüQÁMVæ≤μμ
düe÷dü+ n+{≤s¡T.
ñ<ë:#·Áø£bÕDÏ nH˚ düe÷dü |ü<+ä ˝À ª#·Áø£eTTμ nH˚ |ü<ëìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+
˝Ò<Tä . ªbÕDÏμ (#˚sTT) nH˚ |ü<ëìøÏ ≈£L&Ü ÁbÕ<Ûëq´+ ˝Ò<Tä . #·Áø£eTT nq´|ü<ës¡ú Á|ü<ëÛ q+
bÕDÏjT· +<äT ø£*–q yêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï~. Ç{≤¢ düe÷dü+˝À |ü<ë\ ãVüQÁMVæ≤.
<ë«sê e#˚Ã eTs√ |ü<eä TT jÓTTø£ÿ nsêúìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï~ ø±ã{Ïº
Ç~ ãVüQÁMVæ≤ düe÷dü+.
3. øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêdæ, düe÷kÕ\qT sêj·T+&ç.
ñ<ë:j·Tj·÷‹#·]Á‘· ` j·Tj·÷‹ jÓTTø£ÿ #·]Á‘· ` wüw˜” ‘·‘T· Œs¡Twü düe÷dü+
düe÷dü|<ü +ä $Á>∑V≤ü yêø£´+ düe÷dü+ù|s¡T
n) Áu≤Vü≤àDuÛÑøÏÔ
Ä) ˙\y˚DÏ
Ç) |ü⁄wüŒ>∑T#·Ãe¤ TT
á) >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT
ñ) >∑sfi¡ ø¯ +£ sƒT¡ &ÉT
}) düT+<äsêø±s¡eTT\T
ãTT) <äj÷· +‘·s+¡ >∑T&ÉT
ãT÷) n+<ä#+· <äeTT\T
106 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

4. øÏ+~ yêø±´\qT eéVü‰s¡u≤Û wü˝ÀìøÏ e÷s¡Ã+&ç.
ñ<ë: |ü≥Dº eTT n\+ø±s¡eTT>± qT+&ÉT≥≈£î n+<äsT¡ qT ñ‘ê‡Vü≤eTT‘√ bÕ≥T|ü&]ç .
|ü≥Dº + n\+ø±s¡+>± ñ+&É&ÜìøÏ n+<äs÷¡ ñ‘ê‡Vü≤+‘√ bÕ≥T|ü&Ü¶sT¡ .
n) á eT+~s¡eTT q+<˚ bÕs¡oø£|⁄ü sêj·Tu≤]øÏì, n‘·ì nqT#·se¡ s¡eZ TTq≈£îqT ãdü @sêŒ≥T #˚d]æ .
Ä) ˙{Ï ø±\Te\T, »˝≤X¯jT· eTT\T, »\bÕ‘·eTT\T n#ÓÃs¡Te⁄ >=\TŒ#·T+&ÓqT.
Ç) ô|<ä› n~Ûø±s¡T\ jÓTTø£ÿj·TT eT+~s¡eTT\ìïj·TT ˝À|ü* ø√≥˝À qT+&ÉT#·T+&ÉTqT.
á) eÁ»eTT\≈£î >√\ø=+&É |ü⁄{Ïìº ˝Ò¢ >∑<ë!
ñ) |ü≥Dº eTT˝ÀìøÏ düsT¡ ø£+‘·jT· T ã+C≤sê<äsê«C≤ <ë«sêH˚ e#·TÃ#·T+&ÉTqT.
♦ MT õ˝≤¢˝Àì $$<Ûä ø√≥\ ∫Á‘ê\T ˝Ò<ë MTs¡T #·÷dæq ø√≥ / ÁbÕNq >∑T&ç / ø£≥&º +É Ä<Ûës¡+>± ìy˚~ø£
sêj·T+&ç. Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
>√˝§ÿ+&É ø√≥qT ã+&Ésêfi¯fl‘√ ø£{≤ºsT¡ . >√˝§ÿ+&É ø¬ y’ ês¡eTT Hê\T>∑T yÓTfiÆ fl¯ qT $T+∫ ñ+≥~. BìøÏ
mì$T~ ãTs¡TE\Tqï$. á ãTs¡TE\ìïj·TT X¯‘|· Tüò Tï\ kÕúes¡eTT\T. yÓTT>∑\T ôdq’ ´+ düs«¡ X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô qT
≈£L&ÉBdüTø=ì ‘=$Tà~ HÓ\\T ÁX¯$T+∫ ˇø£ÿ ãTs¡TEqT e÷Á‘·yT˚ ≈£L\Ã>∑*–]. ◊‘˚ Ä ãTs¡TE kÕúqeTTq
ˇø£ÿ sêÁ‹˝À eTs=ø£ ãTs¡TEqT ≈£î‘Y“cÕV”≤ ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\T ø£≥>º *∑ –]. >√˝§ÿ+&É ø√≥˝À ø=+&É•Ks¡eTTq
ªu≤\Væ≤kÕ‡s¡Tμ nqT ÁbÕkÕ<äeTTqï~. <ëìøÏ b˛e⁄ e÷s¡eZ TTq≈£î, ø√≥ ÁbÕø±s¡eTTq≈£î neT]Ãq <ë«s¡eTTø£&É
ˇø£ sê‹ >∑T+&ÉTqï~. Ä sê‹ô|’ ì\∫ #·|Œü ≥T¢ ø={Ïqº Ä X¯ãe› TT u≤\Væ≤kÕ‡s¡T˝ÀìøÏ düŒwü+º >∑ $ì|æ+#·TqT.
n≥T¢ Á|ü‹<Û«ä ì+#·T @sêŒ≥TqT ìsêàDeTT˝ÀH˚ ø£*Œ+∫]. Ç$ nìïj·TT e÷qe⁄ì Á|ü»„ e\q HÓ\ø=qï
neTs¡TŒ\T.
` eT÷\+ : ø¬ .$.uÛ÷Ñ bÕ˝Ÿsêe⁄ sêdæq ªeTVü‰eT+Á‹ e÷<äqï ø£<μä∏ ˝Àì~.
#·]Á‘· dü«<˚XÊ_Ûe÷Hêìï Hπ̊sŒ

dü÷øÏÔ #·øÿ£ HÓq’ kÕ<Ûqä +
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 107

& ç
øüT =+
Ó\ Td C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷|ü+ ªˇ>∑TZ ø£<∏äμ
& ç`‘
ä·ä<Te+ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ |ü⁄{Ïº Çø£ÿ&˚ ô|]–q n|ü⁄s¡÷|ü C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷|ü+ ˇ>∑TZø£<∏ä. Äj·÷ ø£fi≤s¡÷bÕ\˝À
#
ñ|üj÷Ó –+#˚ ˇø£ yêsTT<ë´ìï Ä ø£fi≈¯ î£ o]¸ø>£ ± ô|≥º&+É ns¡T<äT. Ä \ø£D å + ˇ>∑TøZ <£ ≈ä∏ î£ ñqï~. ˇ>∑TZ n+fÒ
•e⁄ì #˚‹˝Àì &ÛeÉ Ts¡Tø£+ nì ns¡+ú . á |ü<+ä øπ e\+ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ $ì|ædTü +Ô ~. Ç~ n#·ÃyÓTqÆ
<˚o|ü<ä+. ˇ>∑TZø£<∏ä*ï ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì >=\¢, ≈£îs¡à\T ‘·eT ≈£î\|ü⁄sêD+>± uÛ≤$kÕÔs¡T. ≈£îs¡à\T á
ø£<\ä∏ qT m≈£îÿe Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡T. ‘·sT¡ yê‘· ø±\+˝À Ç‘·s¡ ≈£î˝≤\ yêfi¯ófl ≈£L&Ü á ø£fi≤s¡÷bÕìï H˚sT¡ Ãø=ì
Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡T. ;s¡|Œü , eT\¢jT· ´ ø£<\ä∏ T yÓTT<ä{Ï qT+∫ ñHêïsTT. Ä ‘·sT¡ yê‘· Ç‘·s¡ ø£<\ä∏ T |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT.
ˇ>∑TZ ø£fi≤s¡÷|ü+ #·÷düT+Ô fÒ ˇø£ Hê≥ø£+ #·÷dæq nqTuÛ÷Ñ ‹, ˇø£ Hê≥´ø£fiq¯ T MøÏ+å ∫q+‘· Äq+<ä+, ˇø£
Á|üe#·q+ $qï+‘· dü+‘·è|æÔ, ˇø£ dü+^‘· ø£#˚]˝À <=]πø+‘· s¡kÕkÕ«<äq \_ÛdüTÔ+~. ˇ>∑TZø£<∏ë Á|ü<äs¡Ùq≈£î
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ yêsTT<ë´˝À¢ eTTKýÓTqÆ ~, ‘·|Œü ≈£î+&Ü ñ+&Ü*‡+~ ˇ>∑T.Z |ü\T düìïy˚XÊ˝À¢ ‘êfi≤ìøÏ nqT>∑TD+>±
dü+|òüT≥q\øÏ nqT≈£L\+>± yêsTTdüTÔ+{≤s¡T. ˇ>∑TZ&√\T nìï yêsTT<ë´˝À¢¬ø˝≤¢ ô|<ä›~, eTTKýÓTÆq~. &√\T
yÓ÷‘·‘√H˚ ø£<ë∏ ÁbÕs¡+uÛeÑ Te⁄‘·T+~. >∑+;Ûsy¡ TÓ qÆ <Û«ä ì#˚d÷ü Ô Á|ü‹ düìïy˚X+¯ ˝À ‘·|Œü ø£ yÓ÷>π yêsTT<ä´+ &√\T.
ø£<∏ë >∑eTq+˝À ø=ìï düìïy˚XÊ˝À¢ ñÁ<˚ø£+ ø£*–+#·&ÜìøÏ &√\Tì yÓTfiÀfl y˚düT≈£îì qè‘·´+ #˚kÕÔs¡T. |üfi¯fl‘√
_–+∫ |ü≥Tº≈£îì ‘ê+&Ée+ #˚kÕÔs¡T. >∑T+Á&É+>± Äy˚X¯+‘√ ‹s¡T>∑T‘ês¡T. M|ü⁄≈£î ‘·–*+#·T≈£îì $Hê´dü+>±
yêsTTkÕÔs¡T. ‘êfi≤\T ns¡#˚‹øÏ ¬s+&ç+‘·\T ô|<ä›>± ñ+&ç Á|ürsê>±ìøÏ \j·Tì n+~dü÷Ô ÁXÊe´+>∑ yÓ÷π>
yêsTT<ä´+. M{ÏøÏ ‘√&ÉT>± ∫qï‘êfi≤\qT ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ø±fi¯fl≈£î >∑C…®\T, uÛÑT»+ô|’ s¡Te÷\T, #˚‹˝À
∫qï ø£Ás¡ì ø£<ë∏ q&Éø≈£ î£ ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+{≤s¡T.
Ç‹eè‘·Ô+ <ä>∑Zs¡ qT+∫ ø£<∏äq+ es¡≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq XË’*˝À ìsêàD+ bı+~q Á|üÁøÏj·T ˇ>∑TZø£<∏ä. ø£<∏äqT
ñ|üHê´dü <Û√s¡DÏ˝À ˝Òø£ Hê≥ø£ s¡÷|ü+˝ÀH√ ˝Òø£ dü+^‘· s¡÷|üø£+˝ÀH√ ˝Ò<ë |ü<ë´\ s¡÷|ü+˝ÀH√ #Ó|üŒ≥+
Äj·÷ ø£fi≤s¡÷bÕ\ dü«uÛ≤e+. Çìï $uÛ≤>±\qT ‘·q˝À |ü*øÏ+#·&É+ ˇ>∑TZø£<∏ä Á|ü‘˚´ø£‘·. ˇø£ Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT
ˇø£ düV‰ü j·T≈£î&ÉT eTT>∑TsZ T¡ e+‘·>±fi¯ófl ñ+fÒ #ê\T ˇ>∑TZ ø£<ä∏ n\y√ø£>± kÕ–b˛‘·T+~.
ˇ>∑TøZ <£ ä∏ Hê≥ø£ Á|üÁøÏjT· ø±<äT. nsTTHê Hê≥ø£ düìïy˚XÊ\T nH˚ø+£ ñHêïsTT. dü+Á|ü<ëj·T y˚w<ü ëÛ s¡DÒ ø±˙
bÕÁ‘√∫‘· y˚w<ü ëÛ s¡D ñ+&É<Tä . ø£<≈ä∏ î£ \T ø£<qä∏ T #ÓãT‘·÷ yÓ+≥H˚ ‘·eTqT ‘êeTT bÕÁ‘·\T>± eT\T#·T≈£î+{≤s¡T.
>±+;Ûs¡´Á|ü<äs¡Ùq˝À, ˝≤*‘·´ b˛wüD˝À Ç‘·s¡ Hê≥ø£ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î @e÷Á‘·+ ‘·≈£îÿe ø±≈£î+&Ü q{ÏkÕÔs¡T.
eTTKø£e[ø£\T ø£<ä|ü≥+˝À, #˚‘·T\‘√ Hê≥ø£ eTTÁ<ä*ï Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T.
ˇ>∑TøZ <£ ë∏ ìs¡«Vü≤D˝À X¯ã+› bÕÁ‘· ø°\ø£yTÓ +Æ ~. dü+uÛ≤wüD\T, <Û«ä q´qTø£sD¡ \T, sê>±\T n˙ï X¯ã+› ô|H’ ˚
Ä<Ûës¡|&ü ç Á|üe]Ô\T¢‘êsTT. dü+uÛ≤wüD\T Åd,Ô” |ü⁄s¡Twü bÕÁ‘·\≈£î nqT>∑TD+>∑ eT\T#·T≈£î+{≤s¡T. ø=ìï ÅdÔ” bÕÁ‘·\T
@&˚Ã dü+<äs“¡ +¤ ˝À ø£fi≤ø±s¡T\T ≈£L&É @&ÉTkÕÔsT¡ . ÁXÀ‘·©ï @&ç|kæ ÕÔsT¡ . ø=ìï ø=ìï#√≥¢ <Û«ä q´qTø£sD ¡ #˚dTü +Ô {≤s¡T.
>=Á¬s˝≤>∑ ns¡e≥+, >=s¡ø¢ ±|üsT¡ ¢ #˚ùd $∫Á‘·yTÓ qÆ <Û«ä ìì nqTø£]dü÷Ô ÁXÀ‘·*ï q$«dü÷Ô ñ+{≤s¡T.
ˇ>∑TZ ø£fi≤ø±s¡T\T ÄX¯ó s¡#·Hê HÓ’|ü⁄D´+ ≈£L&Ü ø£*– ñ+{≤s¡T. j·T‹, ÁbÕdü\T ‘·|üŒ≈£î+&É e÷Á‘ê
#Û·+<ädüT‡˝À ø£<∏ë dü+<äsê“¤ìøÏ ‘·–q $<Ûä+>∑ bÕ≥\T n\T¢‘ês¡T. eT÷\ø£<∏ä≈£î @e÷Á‘·+ uÛÑ+>∑+ ø£\>∑≈£î+&É
M{Ïì C§|æŒkÕÔs¡T. ÁbÕs¡úHê^‘·+˝À yÓTT<ä≥ >∑+>∑ì ‘·\e≥+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. <˚oj·T‘· ñ{Ïº|ü&˚≥≥Tº>± >∑+>∑
>=|üŒ‘·Hêìï #Ó|Œü &É+, »Hê*ï eT+Á‘· eTT>∑T*∆ ï #˚ùdsê>±˝≤|üq, $düàj·T+ ø£*–+#˚ ÄVü‰s¡´+, bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T,
C≤rj·÷\T, kÕyÓT‘·\T, nq´<˚XÊ´\T ø£<∏ä˝À düVü≤»+>± Á|üe]Ô\T¢‘êsTT.
$T<Ó›sêeTT\T, #·Tø£ÿdü‘·Ôj·T´ ˝≤+{Ï ˇ>∑TZ ø£fi≤ø±s¡T\T Á|ü|ü+#·|ü⁄ C≤q|ü<ä ø£fi≤j·Teìø£ô|’ ˇ>∑TZø£<∏ë s¡÷bÕìï
dæsú +¡ >∑ ì*bÕs¡T. á ø£fi≤s¡÷bÕìï uÛ≤$‘·sê\≈£î n+~<ë›+.
` ªqeTùdÔ ‘Ó\+>±Dμ kÂ»q´+‘√
108 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

11 _Ûø£å
` lHê<∏Tä &ÉT
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

ø£+. ‘·q ø√|üyTÓ ‘·q X¯Á‘·Te⁄
‘·q XÊ+‘·yTÓ ‘·q≈£î s¡øå£ <äjT· #·T≥º+uÖ"
<äq dü+‘√wüyTÓ dü«s¡eZ TT
‘·q <äT'KyÓT qs¡øe£ T+Á&ÉT ‘·<´ä∏ eTT düTeTr.
Á|üX¯ï\T:
1. á |ü<´ä +˝À X¯Á‘·Te⁄>± <˚ìì ù|s=ÿHêï&ÉT? m+<äT≈£î?
2. XÊ+‹ s¡ø>å£ ± ñ+≥T+<äq&É+˝À ø£$ ñ<˚X› y¯ T˚ $T{Ï?
3. dü+‘√cÕìï dü«s¡+Z >± ø£$ m+<äT≈£î uÛ≤$düTHÔ êï&ÉT?
4. ø√|ü+e\¢ ø£*>π nqsêú\qT >∑T]+∫q dü+|òTü ≥q\T MTπøyÓTHÆ ê ‘Ó\TkÕ? #Ó|Œü +&ç.
bÕsƒ+¡ H˚|<ü ´ä∏ +
y˚<$ä uÛ»Ñ q #˚d,æ |ü+#·eTy˚<+ä >± eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï s¡∫+∫, ncÕº<Xä (¯ 18) |ü⁄sêD≤\qT s¡∫+∫q
ÁãVü≤àC≤„ì y˚<yä ê´düT&ÉT. |üse¡ T |ü$Á‘·+, |üsy¡ T˚ X¯«s¡TìøÏ Á|”‹bÕÁ‘·+ nsTTq ø±•˝À yê´düT&ÉT ‘·q |ü~y˚\eT+~
•wüß´\‘√ ø=+‘·ø±\+ ìedæ+#ê&ÉT. Áu≤V”≤àeTTVüAs¡+Ô ˝À ìÁ<ä˝∫Ò , ÁbÕ‘·sêà<Ûë´Væ≤ïø£ $<ÛTä \qT |üP]Ô>±$+∫
•wüß´\‘√ ø±oq>∑s+¡ ˝À _Ûø±å ≥q+ #˚ùdyê&ÉT. •wüß´\T, ‘êq÷ y˚sT¡ y˚sT¡ >± ‘Ó∫Ãq _Ûø˝å£ À dü>+∑ n‹~∏
nuÛ≤´>∑‘T· \≈£î düeT]Œ+∫, $T–*+~ uÛTÑ õ+#˚yês¡T. ˇø£s√Eq ø±o $X¯«Hê<∏Tä ìøÏ yê´düT&çì |üØøÏ+å #ê\qï
dü+ø£\Œ+ ø£*–+~. Ä dü+<äs“¡ +¤ >± »]–q dü+|òTü ≥H˚ á bÕsƒ+¡ .
me]¬øq’ ø√|ü+ m+‘· nqs¡<ú ëj·Tø£y÷Ó ‘Ó*j·TC…|Œü &ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 109

á bÕsƒ+¡ ø±e´Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~.

Ç~ lHê<∏ä ø£$kÕs¡«uÛÖeTT&ÉT s¡∫+∫q ªø±oK+&ÉeTTμ
dü|eÔü ÷XÊ«dü+ ˝Àì~.
ø£$ |ü]#·jT· +
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À ù|s¬ ìïø£>q∑ ï ø£$ lHê<∏Tä &ÉT. áj·Tq ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T e÷s¡jT· ,
;Ûe÷+ã. ø=+&ÉM{Ïì |ü]bÕ*+∫q ô|<äø√eT{Ï y˚e÷¬s&ç¶ ÄkÕúq+˝À $<ë´~Ûø±].
$»j·Tq>∑s¡ ÁbÂ&Û<É e˚ sêj·T\ ÄkÕúq+˝À ª>ö&É&+ç &çeTuÛ≥Ñ TºμqT ‘·qyê<äHê |ü{eÏ T‘√ z&ç+∫
ø£qø±_Ûùwø±ìï, ªø£$kÕs¡«uÛÖeTμ _s¡T<äTqT bı+<ë&ÉT.
(}Vü‰∫Á‘·+) eTs¡T‘·Ôsê≥Ã]Á‘·, XÊ*yêVü≤q dü|üÔX¯‹, |ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·, X¯è+>±s¡HÓ’wü<Ûä+,
(1380`1470)
;Û e TK+&É + , ø±oK+&É + , Vü ≤ s¡ $ ˝≤dü + , <Û ä q +»j· T $»j· T +, Áø° & Ü_Û s êeT+,
•esêÁ‹e÷Vü‰‘·à ´+, |ü˝≤ï{Ï Ms¡#·]Á‘·, q+<äq+<äq #·]Á‘· lHê<∏äTì s¡#·q\T.
#·eT‘êÿsêìøÏ, ˝Àø±qTo\q≈£î, s¡d»ü ‘„ ≈· î£ , J$‘·$<ÛëHêìøÏ n<ä+› |üfºÒ #ê≥Te⁄\T #ê˝≤
#ÓbÕŒ&ÉT.
ñ<ä+› &É ©\, ñuÛj Ñ T· yêÁøöŒ&Û,ç s¡kÕuÛTÑ ´∫‘·ã+<Û+ä , dü÷øÏÔ yÓ∫’ Á‹ ‘·q ø£$‘ê\ø£Då ≤\ì
#Ó|
ü ≈£îqï lHê<∏Tä &ÉT d”d|ü <ü ´ä s¡#q· ˝À y˚T{Ï.
110 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Á|üy•˚ ø£
áHê&ÉT ª_Ûøμå£ nH˚ e÷≥ øπ e\+ ªn&ÉT≈£îÿ‹q&É+μ nH˚ n˝≤ŒsêúìøÏ |ü]$T‘·yTÓ +Æ ~ ø±ì,
ˇø£|ü&ÉT ª_Ûø£åμ nH˚~ |üs¡eT|ü$Á‘·yÓTÆq Áe‘·+. •e⁄&ÉT Ä~_Û≈£åîe⁄>± Á|üdæ~∆. >∑Ts¡Te⁄\T •wüß´\≈£î
ªC≤„q_Ûøμå£ ô|fÒyº êfi¯ófl. ãT<äT&∆ TÉ _Ûø±å eè‹Ô‘√H˚ Jeq+ kÕ–+#˚yê&ÉT— uÖ<äT\∆ +<ä]ø° n<˚ Jeqdü÷Á‘·+>±
ñ+&˚~. >∑Ts¡T≈£î\+˝À #·<Tä e⁄≈£îH˚ sê»≈£îe÷s¡T˝…H’ ê _Ûø±å ≥q+‘√ $<ë´]úJeq+ >∑&ùç |yês¡T.
_Ûøôå£ |fÒyº êfi¯ófl ≈£L&Ü n~ eTVü‰|ü⁄D´ø±s¡´+>± uÛ≤$+∫, ‘·eT Ç+{ÏøÏ e∫Ãq yê]øÏ ªqeTdüÿ]+∫,
|üPõ+∫, _Ûøå£ düeT]Œ+#˚yêfi¯ófl. n≥Te+{Ï _Ûø±å Áe‘·+‘√ J$+∫q y˚<yä ê´düeTVü≤]¸ ø±oq>∑s+¡ ˝À
bı+~q ˇø£ nqTuÛeÑ y˚T$T{À á bÕsƒ+¡ #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
‘˚.^. HÓ≥Tºø=ì ø±j·T ;i…+&É |ü≥|º >ü \∑ T

‘êqT •wüß´\T ì*¢\T¢ <ä|Œü ≈£î+&É"
>±•ø± $Á|ü>è∑ Vü≤ yê{Ïø\£ H=qs¡TÃ
qœ\ $<ë´>∑Ts¡T+&ÉT _Ûø±å ≥q+ãT. 1
‘˚.^. e+&ÉT#·THêïs¡eTqT H=ø£ÿ eq»H˚Á‘·
‹]– s¡eTàqT H=ø£ÿ ˝Ò"B"¬>uÀ"&ç
<˚eø±s¡´+ãT H˚"&ÉqT" <Óie jÓ÷s¡TÔ
<ë«'ø£yê≥+ãT" <Óie<äT eì‘· jÓTTø£‘Ó 2
d”. eTT+–≥ >√eTj·T+ãTq >√eTTKeTT B]Ã
ø£&\É T Hê\TZ>∑ ÁeTT>∑TøZ i£ ¿ yÓ{,ºÏ
j·T‹~∏ q#√Ã ì*Œ j·Ts¡È ´bÕ<äéTT *∫Ã
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
|ü⁄wüŒ>∑+<Û+ä ãT\" ã÷»ùddæ, ♦ ÁbÕNqø±\+˝À _Ûø±å ≥Hêìï
Á|üø±å [‘·+u…q’ |üd"æ &ç #·≥TºeeTTq |ü$Á‘·ø±s¡´+>± m+<äT≈£î
qqï+ãTMT"<ä HÓjT· ´_Û|Tüò ]+∫, uÛ≤$+#˚yês¡T?
|ò\ü bÕj·TkÕ|üP|ü ãVüQ|ü<ës¡eú TT\‘√ ♦ _Ûø£å düeT]Œ+#˚≥|ü
&ÉT Hê{ÏøÏ
uÛøÑ $ÔÏ XÊ«dü ‘ê‘·Œs¡´>∑]eT" H˚{øÏ Ï ñqï ‘˚&Ü˝Ò$T{Ï?
‘˚.^. u…≥Tº<Tä s¡T e÷<ÛTä ø£s_¡ øÛ å£ _Û≈îå£ ≈£î\≈£î"
>∑+ø£D+ãT\‘√ dü÷&ç>e∑ TT\T sêj·T"
>∑ÁeTø£se¡ TT\ Áu≤Vü≤àD≤+>∑q\T ø±•
qqï|üPs¡í uÛyÑ êì ø£≥qº T">∑T" C…\T\T 3
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 111

ø£+. Ä |üse¡ T|ü⁄s¡+Á<ÛTä \j·T+
<˚ |ü⁄D≤´+>∑qj·TT _Ûøå£ sTT&É<j
ä TÓ ´" >∑{≤!
sπ bÕ&ç y˚T\Tø£ì j˚T
H˚ bÕbÕ‘·Tàì eTTK+ãT ˙øÏ+å ∫‹H√? 4
‘˚.^. ñ|üedæ+‘·TeTT>±ø£ H˚"&ÉT&ç– eT&ç"–
j·Tdü$Ô T+#·T#·T qTqïyê" &ÉV≤æ eTuÛ≤qT"
&Ó*¢ bÕs¡Dø¬ q’ ˝Ò<≥ Ó T¢ eTq≈£î?
e÷<ÛTä ø£s_¡ øÛ å£ Áu≤Vü≤àDeT+~s¡eTT\ 5
II
e. nì j·÷ sêÁ‹ >∑&É|æ eTiTHê"&ÉT eT<Ûë´Vü≤ïø±\+ãTq •wüß´\T+ <ëqT y˚iTy˚iT $Á|üuÛÑeq yê{Ïø£\
_Ûø±å ≥q+u§qs¡Œ+uÀsTT, ‘=\THê"{ÏjT· ≥¢ eTTø£ÿ+{Ïe÷j·T H˚ eT#ÓÃø£+{ÏjT· T e+≥ø£+ãT ô|≥º≈î£ qï" >∑≥ø£≥+ã&ç
_Ûø±å bÕÁ‘·+ãT q≥ºq&ÉTM~∏+ ã>∑T\yÓ∫’ ø√bÕy˚X+¯ ãTq ` 6
‘˚.^. <Ûqä eTT ˝Ò≈î£ +&Ó<sä T¡ eT÷"&ÉT ‘·se¡ TT\+<äT
eT÷"&ÉT ‘·se¡ TT\" C…&TÉ ">±ø£ yÓ÷ø£\å øÏÎ
$<ä´j·TTqT eT÷"&ÉT ‘·se¡ TT\ yÓ&\É e\j·TT"
ã+#·»qT\≈£î">±•ø±|ü≥ºDeTTq 7
e. nì bÕsêX¯sT¡ ´+&ÉT ≈£îå ‹ŒbÕkÕ |üse¡ X¯ó+&Ó’ X¯|sæ TT+|ü+<ä\+#·T qedüs+¡ ãTq H=ø£ÿ $Á|üueÑÛ q+ãT yê"øÏ≥+
u≤s¡«‹ ÁbÕø£è‘·yw˚ +ü ãTq 8
❖ñ. y˚<|ä ⁄ü sêDXÊg |ü<Mä q<äMj·TdæjTÆÓ q ô|<äe› TT

‘Ó<ÌÔ Tä e ø±•ø±q>∑s¡ Vü‰≥ø£|s” ¡ƒ •U≤~Ûs÷¡ &ÛÉ j·T
j·÷´~eT X¯ø,ÔÏ dü+j·T$Tesê! sTT≥T s¡eTàì |æ˝Ã… Vü≤düdÔ +ü
C≤„<sä ©¡ \ s¡‘ï· K∫‘êuÛsÑ D
¡ +ãT\T |òTü \T¢ |òTü \¢qHé 9
112 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

❖XÊ. Äø£+sƒ+¡ ãT>∑ ì|ü⁄¶ e÷<ÛTä ø£s¡ _Ûø±å qï+ãT uÛøÑ +åÏ |ü">±
˝Ò≈î£ qï+ >∑&TÉ q+>∑˝≤¬sÃ<äe⁄ y˚T˝Ò? ˝…d‡ü ! XÊ+‘·T+&Éy!˚
˙ø£+f…Hé eT‹V”≤qT˝Ò ø£≥ø£{≤! ˙yês¡ eTTwæ+º |ü#T· ˝Ÿ
XÊø±Vü‰s¡T\T" >∑+<äuÀÛ E\T, •˝À+#ÛÁ· |üÁø£eTT˝Ÿ ‘ê|üdTü ˝Ÿ! 10
❖‘˚.^.z eTT˙X¯«s¡! $qej·T´ j·TTqï j·T÷s¡T"
>∑qï‘·*j¢ T· T H=ø£ÿ s¡÷|üqï Ø‹
j·T≥T $X‚w+æ ∫ •e⁄ì j·Tsê∆+>∑\øÏÎ
ø±•— sTTM«{ÏMT"<ä HêÁ>∑V≤ü eTT <ä>T∑ HÓ? 11
e. Ç{Ïº ø±•ø±q>∑s+¡ ãTMT<ä _Ûøå£ ˝Ò≈î£ +&ÉT≥ ø±s¡D+ãT>± ˙j·T+‘· yê&ÉT ø£≥ø£≥+ã&ç X¯|sæ TT+|ü+<ä\+#·TH˚?
$X‚w+æ ∫ j·÷"ø=qïyê"&Ée⁄ >±e⁄q ˙ j·Tedüs+¡ ãTq ìqTï ôV≤#·TÃ >∑T+<ë&ÉT≥ eTeTT uÀ"{Ï >∑èVæ≤DT\≈£î
yÓT#·TÃ>±<äT. e÷ sTT+{Ïø+Ï >∑T&ÉTe s¡eTTà! ≈£î&ç∫ ≈£Ls¡TÃqï |æeTà≥+ >=ìïe÷≥\T ˙‘√ Hê&É">∑\qìq
qeTàVü‰kÕ~Û«+>∑ì, bÕsêX¯sT¡ ´+&ç≥Tº\ìjÓT ` 12
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ _Ûøå£ <=s¡øì£ yê´düT&ÉT ø√|ü–+#ê&ÉT ø£<ë! Bìô|q’ MT n_ÛÁbÕj·Ty˚T$T{Ï?
♦ ªªø√|ü+ eTìwæì $#·øD å£ ø√˝ÀŒj˚T≥≥T¢ #˚dTü +Ô ~μμ Bìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&+É &ç.
♦ ñqï }s¡T ø£qï‘·*‘¢ √ düe÷qeTì m+<äT≈£î n+{≤s¡T?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 113

III
‘˚.^. ndü$Ô T+|ü>"∑ CÒdHæ ê" &ÉV≤æ eTø£sT¡ "&ÉT
•wüß´˝Ò">±ø£ j·Tj·TT‘·+ãT ∫>∑Ts¡TuÀ"&ç!
Áe‘·eTT ‘·|Œæ uÛTÑ õ+|ü+>∑ e\qT >±<äT
H˚"&ÉT ìqï{Ï eTiTHê"&ÉT ì≈£îÿe+ãT 13
❖#·. nqe⁄&ÉT q\¢ q$« ø£eT˝≤qq sTT≥¢qT, ˝…d‡ü >±ø£, jÓ÷
eTTìes¡! ˙e⁄ •wü´>∑DeTT+>=ì #·jT· ´q s¡eTTà $X¯«Hê
<∏Tä ì ø£è|üù|]à HÓ+<äi‹<∏Tä ˝Ÿ #·qT<Ó+∫q" >±eT<Û̊qTe⁄+
ãì>=qTq≥T¢ ô|≥Tº<Tä qbÕs¡eTT˝…q’ j·T;Û|‡æ ‘êqïeTT˝Ÿ 14
e. nìq q≥¢ø±ø£ eTVü‰Á|ükÕ<ä+ãì y˚<äyê´düT+&ÉT
•wüß´\+>∑÷s¡TÃø=ì uÛ≤^s¡~ø∏ +Ï »ì j·TT|üdŒü s¡Ù+u≤#·]+∫ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
j˚T‘Ó+∫q ` ♦ uÛÀ»HêìøÏ ÄVü‰«ì+∫q >∑èVæ≤DÏ‘√ 15
‘˚.^. >=&ÉT>∑T bÕ>∑\ –\ø£\T >∑T\ø£]+|ü yê´düT&ÉT |ü*øÏq e÷≥\qT ã{Ïº
ì+<äT_+u≤dü´ jÓT<äTs¡T>± H˚>T∑ <Ó+∫ MTπø$T ns¡eú TsTT+~?
#ÛêÁ‘·dVü ≤æ ‘·+ãT>±" ãsêX¯s‘¡ q· ÷E ♦ á bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± Hê{Ï >∑Ts¡T•wü´
ã+‹ kÕ–+#Ó uÛTÑ øÏÔ XÊ˝≤+‘·se¡ TTq dü+ã+<Ûë\ >∑T]+∫ $e]+#·+&ç. 16
‘ê‘·Œsê´\T
1. düeTdüÔ $<ä´\≈£î >∑Ts¡T&Óq’ yê´düeTVü≤]¸ •wüß´\‘√ ≈£L&ç |ü≥|º >ü \∑ T, eT+&ÉTf…+&É˝À ø±oq>∑s+¡ ˝Àì
Áu≤Vü≤àDM~∏˝À _Ûøøå£ √dü+ Ç*¢\÷¢ ‹s¡T>∑kÕ>±&ÉT.
2. ˇø£ Ç˝≤¢\T ªe+&ÉT‘·THêï+μ nqï~— eTs=ø£ ÅdÔ” ªeT∞fl s¡+&çμ nqï~— Ç+ø=ø±yÓT ás√E Áe‘·+ (<˚eø±s¡´+)
nì #Ó|⁄ü ‘·T+~— y˚s=ø±yÓT ndü\T ‘·\T|ü⁄˝Ò ‘Óse¡ &É+ ˝Ò<Tä .
3. ø±oq>∑s+¡ ˝Àì >∑èVæ≤DT\T nqï|üPs¡uí yÑÛ êìøÏ Á|æjT· yÓTqÆ #Ó\T\T>± ù|s¡T>±+#ês¡T. yêfi¯ófl _Ûø±å s¡yú TÓ Æ e∫Ãq
yê]øÏ yêøÏ{À¢ Äe⁄ù|&É‘√ #·øÿ£ >± n*øÏ, Hê\T>∑+#·T\÷ ø£*ùd≥≥T¢ eTT>∑TôZ |{Ï,º e∫Ãq n‹~∏ì <ëì
eT<Û´ä ˝À ì\u…{,ºÏ ø±fi¯fl≈£L, #˚‘T· \≈£L ˙[fl∫Ã, |üPe⁄\‘√, >∑+<Û+ä ‘√ yê]ì n]Ã+∫, X¯óÁuÛ+Ñ >± ø£&–ç q
ã+>±s¡T|üfiflË +˝À nqï+ô|{Ï,º MT<ä HÓsTT´ n_Û|Tüò ]+∫(y˚d)æ , |ü+&ÉT,¢ |üse¡ ÷qï+, |æ+&çe+≥\T #˚]Ã, uÛøÑ ÔÏ
$XÊ«kÕ\T ñ{Ï|º &ü TÉ ‘·T+&É>± ø£+ø£D≤\T, >±E\÷ |üsd¡ Œü s¡+ ˇs¡TdüT ø=+≥T+&É>± ‘·eT n+<äyTÓ qÆ #˚‘T· \‘√
_Û≈îå£ ≈£î\≈£î _Ûøå£ düeT]ŒkÕÔsT¡ .
114 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

4. ªn≥Te+{Ï |ü⁄D´Åd\Ô” Tqï á H˚\˝À ˇø£ÿs¬ H’ ê _Ûøå£ düeT]Œ+#·&+É ˝Ò<+ä fÒ ÄX¯Ãs¡´+>± ñqï~. ás√E
ñ<äjT· y˚T ˝Ò∫, @ bÕ|æwyæ̃ êì eTTK+ #·÷XÊH√μ nqT≈£îHêï&ÉT yê´düT&ÉT.
5. ªdüsπ , Çø£ _Ûø±å ≥q+ e÷ì á s√E≈£î ñ|üyêdüyT˚ #˚kÕÔ+. dü÷s¡T´&ÉT ndü$Ô TdüTHÔ êï&ÉT. sπ ô|H’ ê eTq≈£î á
Áu≤Vü≤àDyê{Ïø˝£ À ñ|üyêkÕ+‘·uÀÛ »HêìøÏ dü]|ü&É _Ûøå£ <=s¡øø£ b£ ˛<äT.μ
6. nì yê´düT&ÉT •wüß´\‘√ Ä sêÁ‹ eTsƒ+¡ ˝À >∑&|ç ,æ eTs¡THê&ÉT j·T<∏ë$~Û>± eT<Ûë´Vü≤ï düeTj·÷ìøÏ
•wüß´\T, ‘êqT y˚sT¡ y˚sT¡ >± $Á|üyê{Ïø˝£ À¢ _Ûø±å ≥q+ #˚jT· kÕ>±s¡T. ø±ì yÓTT<ä{Ï s√E˝≤>±H˚ $X¯«Hê<∏Tä ì
e÷j·Te\¢ @ Ç˝≤¢\÷ _Ûøå£ ô|≥º˝<Ò Tä . <ë+‘√ u≤<Û|ä &ü ç ø√|ü+‘√ _Ûø±å bÕÁ‘·qT eTTø£ÿ\T eTTø£ÿ\j˚T´≥≥T¢
q≥ºq&ç M~∏˝À $dæ]ø={Ïº Äy˚X+¯ ‘√`
7. ªá ø±o |ü≥D
º +˝À ìedæ+#˚yê]øÏ eT÷&ÉT ‘·sê\ <ëø± <Ûqä +, $<ä´, yÓ÷ø£+å ˝Ò≈î£ +&ÉT>±ø£!μ
8. nì Äø£*<ä|ü \#˚ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·Tqï yê´düT&ÉT X¯|+æ #·uÀsTTq düeTj·T+˝À ˇø£ Áu≤Vü≤àDeT+~s¡|⁄ü yêøÏ≥
bÕs¡«r<˚$ kÕe÷q´ ÅdÔ” y˚w+ü ˝À e∫Ã+~.
9. y˚<|ä ⁄ü sêD XÊÁkÕÔ\T ìπs•› +#˚ C≤„q dü«s¡÷|æDÏ Ä eTT‘Ó<ÌÔ Tä e. ø±oq>∑s+¡ nH˚ dü«s¡|í s” ¡ƒ •Ksêìï
n~Ûs√Væ≤+∫ ñqï Ä~X¯øÔÏ ` #˚‹øÏ <Û]ä +∫q s¡‘ï· ø£+ø£D≤\T |òTü \T¢ |òTü \T¢eTH˚≥T¢ Ä<äs+¡ ‘√ #ÓsTT´
}|ü⁄‘·÷ ªz dü+j·T$Tesê! Ç≥Tsêμ nì |æ*∫+~.
10. >=+‘·T<ëø± ‹q&ÜìøÏ e÷<ÛTä ø£s¡ _Ûø<å£ =s¡ø˝£ <Ò ìä Ç+‘·>± ∫+<äT\Ty˚dTü HÔ êïe⁄ ø£<ë! Ç~ ˙≈£î eT+∫<ë?
u≤>∑Tqï~. ì»+>± ˙e⁄ XÊ+‘·d«ü uÛ≤e⁄&Éyê? |æ&ø¬ç &ÉT e]–+»\‘√ ø±\+ yÓfifl¯ ãT#˚Ãyês¡T, XÊø±Vü‰s¡+‘√,
<äT+|ü\‘√ dü]ô|≥Tºø=H˚yêfi¯ófl s√fi¯fle<ä› #Ó~]|ü&¶É _j·T´+ @s¡Tø=ì Jeq+ kÕ–+#˚ eTTqT\T ˙ø£+fÒ
‘Ó*$‘·≈î£ ÿeyêfi≤fl?
11. z eTTìÁX‚cÕ˜! ªñqï}s¡T ø£qï‘·*‘¢ √ düe÷q+μ nH˚ ˙‹ ˙≈£î ‘Ó*j·T<ë? n+‘·ø+£ f… $X‚w+æ ∫ •e⁄ì
nsê∆+>∑\øÏÎjÓTÆ q á ø±oq>∑]MT<ä ˙$+‘· ø√|ü+ #·÷|æ+#·&+É ‘·>T∑ Hê? nì eT+<ä*+∫+~ bÕs¡«r<˚$.
12. øπ e\+ _Ûøå£ <=s¡ø˝£ <Ò Hä ˚ HÓ|+ü ‘√ u≤<Û|ä &ü ç ˙˝≤+{Ï ñ‘·eÔ TT&ÉT $•wüyº TÓ qÆ ø±oq>∑sêìï X¯|+æ #ê\qT≈£î+{≤&Ü?
#ê˝≤ Äø£*‘√ ñHêïe⁄. ø±ã{Ïº á düeTj·T+˝À ìqTï m≈£îÿe>± u≤<Ûôä |≥º&+É e÷e+{Ï >∑èVæ≤DT\≈£î
eT+∫~ø±<äT. e÷sTT+{ÏøÏ uÛÀ»HêìøÏ sê! ‹ì ≈£Ls¡TÃqï ‘·sê«‘· ˙‘√ ø=ìï e÷≥\T e÷{≤¢&TÉ ‘êμ nqï
Ä eTVü‰kÕ~Û«ì #·÷dæ, yê´düT&ç{≤¢ nHêï&ÉT `
13. ‘·©!¢ dü÷s¡T´&Éd$Ôü TdüTHÔ êï&ÉT. H˚H˚ ø±<äT, Hê‘√bÕ≥T m+‘√eT+~ •wüß´\÷ ñHêïs¡T. •wüß´\‘√ ø£\dæ
uÛTÑ õ+#ê\H˚ Hê Áe‘·+ $&ç∫ô|{Ïº MT Ç+≥ H˚H=ø£ÿ&çH˚ uÛTÑ õ+#·˝qÒ T. ás√E ìqï{ÏøÏ eTs¡THê&˚ø<£ ë!
(n+fÒ ìqï{Ï˝≤π> ás√E ≈£L&Ü ñ|üyêdü+ ‘·|Œü <äì n+‘·sês¡+ú )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 115

14. nì y˚<yä ê´düT&ÉT |ü\Tø£>± ø=+#Ó+ q$« |ü<àä eTTœjÓTÆ q Ä Ç˝≤¢\T ªdüsπ ˝Ò! eTT˙+Á<ë! $X¯«Hê<∏Tä ì
<äj·Te\¢ m+‘·eT+~ n‹<∏Tä \T e∫ÃHê ø±eT<Ûq˚ Te⁄e˝… ø√]q |ü<ësêú\˙ï nq+‘·+>± H˚qT @sêŒ≥T
#˚jT· >∑\qT. ˙ •wü´>∑D≤ìï rdüTø=ì yÓ+≥H˚ sê!μ nqï~.
15. nq>±, ªdüsπ ! eTVü‰Á|ükÕ<ä+μ nì, y˚<yä ê´düT&ÉT •wüß´\qT rdüTø=ì >∑+>±q~øÏ yÓ[fl, kÕïq, Ä#·eTHê<äT\T
|üP]Ô >±$+#·Tø=ì sê>±`
16. yê] >=&ÉT>∑T bÕe⁄ø√fi¯fl (>=&ÉT>∑T Äø±s¡+˝Àì ãT&çô|\Tqï bÕe⁄ø√fi¯ófl) –\ø£\T yÓ÷>∑T‘·T+&É>± #·+Á<äeTTœ
nsTTq Ä Ç˝≤¢\T yêfi¯fl≈£î m<äTs¡TyÓ[fl ÄVü‰«ì+∫+~. •wüß´\‘√ yê´düT&ÉT uÛÀ»qXÊ\˝À ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT.
n|ü&ÜyÓT e&Éq¶ kÕ–+∫+~.
Ç$ #˚jT· +&ç
1. øÏ+~ |ü<´ä + #·<Tä e+&ç. lHê<∏Tä &ÉT ‘·q >∑T]+∫ ‘êqT @eTì #Ó|ü ø=Hêï&√ ‘Ó\T|ü+&ç.
d”ˆˆ e∫sTT+‘·T y˚eTT\yê&É ;ÛeTq uÛ+Ñ –
qT<ä+› &É©\ H=ø=ÿø£ÿe÷≥T
uÛ≤wæ+‘·T qqïj·TuÛ≥Ñ Tº e÷s¡+Z ãTq
qTuÛj Ñ T· yêÁøöŒ&Ûç H=ø=ÿø£ÿ e÷≥T
yêÁ≈£î‘·TÔ ‹ø£ÿj·T»« Á|üø±s¡eTT s¡kÕ
uÛTÑ ´∫‘· ã+<Ûeä TTq H=ø=ÿø£ÿe÷≥T
|ü]&Û$É +‘·T Á|üã+<Û|ä sü y¡ T˚ X¯«s¡Tì sπ eƒ
dü÷øÏyÔ ∫’Ó Á‹ H=ø=ÿø£ÿe÷≥T
‘˚ˆˆ^ˆˆ HÓw’ <ü ëÛ ~ eTVü‰Á|üã+<Ûeä TT\T ô|≈£îÿ
#Ó|Œæ Hê&Ée⁄ e÷≈£î HêÁ•‘·T&É eq|òTü
Ç|ü⁄&ÉT #Ó|Œü "<=&É+–q sT÷ Á|üã+<Ûä
eT+øÏ‘e· TTùdj·TT Ms¡uÁÑÛ <äjT· ´ù|s¡ (ø±o 1`18)
2. ªnìï <ëHê˝À¢ø° nqï<ëq+ $Tqïμ nH˚ n+X¯+ô|’ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À #·]Ã+#·+&ç.
3. ªÄø£+sƒ+¡ ãT>∑.................•˝À+#ÛÁ· |üÁø£eTT˝Ÿ ‘ê|üdTü ˝Ÿ!μ |ü<ë´ìï bÕ<äu+ÑÛ >∑+ ˝Ò≈î£ +&Ü |üP]+∫, uÛ≤yêìï
sêj·T+&ç.
116 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

n) lHê<∏Tä ì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
Ä) yê´düTì bÕÁ‘·d«ü uÛ≤yêìï $e]+#·+&ç.
Ç) ªH˚"&ÉT ìqï{ÏøÏ eTiTHê"&ÉT ì≈£îÿe+ãTμ nqT e÷≥\T mes¡T me]‘√, @ dü+<äs“¡ +¤ ˝À nHêïs¡T?
M{Ï n+‘·sês¡yú T˚ $T{À $e]+#·+&ç.
á) ø√|ü+ e\¢ yê´düT&ÉT ø±oq>∑sêìï X¯|+æ #ê\qT≈£îHêï&ÉT ø£<ë! ªªø√|ü+ eTìwæ $#·øDå£ qT q•+|üCdÒ Tü +Ô ~μμ
nH˚ <ëì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
2. øÏ+~ Á|üXï¯ ≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) _Ûøå£ bÕsƒ+¡ ˝Àì ø£<qä∏ T dü+øÏ|å +Ôü >± sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) ø√|ü+e\¢ ø£*>π <äTwüŒ]D≤e÷\qT >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\qT >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
n) ªø√|ü+ ‘·–+Z #·Tø√e&É+ eT+∫~!μ nH˚ n+XÊìï uÀ~Ûd÷ü Ô $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) _Ûø,å£ s¡ø,å£ |üØø£,å düMTø£,å $eø£.å ..... e+{Ï |ü<ë\‘√ ˇø£ #·øÿ£ ì uÛ≤yêìï Á|üø{£ +Ï #˚ ø£$‘· sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêj·T+&ç.
n) <ë«'ø£yê≥+ãT <Óie<äT eì‘· jÓTTø£‘.Ó
Ä) Á|üø±å [‘·+u…q’ |üd"æ &ç #·≥TºeeTT.
Ç) bÕsêX¯sT¡ ´+&ÉT ≈£îå ‹ŒbÕkÕ |üse¡ X¯ó+&Ó’ X¯|sæ TT+|ü"<ä\+#ÓqT.
á) ÇM«{ÏMT<ä HêÁ>∑V≤ü eTT ‘·>T∑ HÓ?
ñ) ndü$Ô T+|ü>∑ CÒdHæ ê&ÉT nVæ≤eTø£sT¡ &ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 117
2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\qT sêj·T+&ç.
n) <ë«'ø£yê≥eTT Ä) MøÏ+å #·T Ç) n+>∑q
á) eT#ÓÃø£+{Ï ñ) uÛTÑ øÏXÔ Ê\
3. øÏ+~ yêø±´\˝Àì HêHêsêú\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) M&ÉT @ M&ÉTyê&√>±ì <äTcÕÿs¡éTT\qT M&ÉT#·THêï&ÉT.
Ä) sêE Äø±X¯+˝Àì sêEqT #·÷dæ dü+‘√wæ+#ê&ÉT.
4. øÏ+~ Á|üøè£ ‹ |ü<ë\≈£î düs¬ q’ $ø£è‹ |ü<ë\qT m+|æø£ #˚jT· +&ç.
n) $<ä´ ( )
ø£) $~j·T #·) $»® ≥) $<Ó› ‘·) $<ä´
Ä) _Ûøeå£ TT ( )
ø£) ã‘ÓeÔ TT #·) ã#·Ã ≥) _#·Ã ‘·) _#·ÃeTT
Ç) j·÷Á‘· ( )
ø£) j·T‘·s¡ #·) C≤‘·s¡ ≥) C…Á’ ‘· ‘·) j·T‘·qeTT
á) eT‘·‡ éTT ( )
ø£) eTNÃ¤ #·) eT‹ÔjT· eTT ≥) eT#ÓÃeTT ‘·) eT‘·eÔ TT
ñ) s¡‘ï· eTT ( )
ø£) s¡‘q· eTT #·) s¡#Ã· ≥) s¡#Ã· eTT ‘·) s¡‘eÔ· TT
}) |ü+øÏÔ ( )
ø£) |ü+‘·T\T #·) |ü‹Ô ≥) ã+‹ ‘·) |ü+≈£î
1. øÏ+<ä ^‘· ^dæq |ü<ë˝À¢ì dü+<ÛTä \qT >∑T]Ô+∫ n$ Äj·÷ dü+<ÛTä \T m{≤¢ ne⁄‘êjÓ÷ $e]+#·+&ç.
n) |ü⁄D≤´+>∑qj·TT _Ûøå£ sTT&É<j
ä TÓ ´" >∑{≤!
Ä) ø±•— sTTM«{Ï MT<ä HêÁ>∑V≤ü eTT <ä>T∑ HÓ.
Ç) z eTT˙X¯«s¡! $qej·T´ j·TTqïj·T÷s¡T.
2. bÕsƒ+¡ ˝Àì ‘˚≥^‹ |ü<ë´ìï >∑T]Ô+∫ \ø£Då ≤\‘√ düeTq«j·T+ #˚jT· +&ç.
118 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

X d”dü|ü<ä´+
øÏ+~ ‘·s>¡ ‘∑ T· \˝À ‘˚≥^‹, Ä≥yÓ\~ |ü<ë´\T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! Ç|ü&ÉT ªd”dü |ü<´ä μ \ø£Då ≤\qT |ü]o*<ë›+.
øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D\qT |ü]o*+#·+&ç.
ñ<ë: s¡ dü\ s¡ dü\ d”d|ü <ü ´ä \ø£Då + :
UIU I I U I UI U I IU I
ø±ø£r j·TT\ø£+#·T >∑+≥ ÁyÓ÷ –qHê&ÉT ♦ Ç+<äT˝À Hê\T>∑T bÕ<ë\T+{≤sTT.
Ç+Á<ä Ç+Á<ä Ç+Á<ä Ç+Á<ä ♦ Á|ü‹bÕ<ä+˝À Äs¡T Ç+Á<ä>D ∑ ≤\T,
¬s+&ÉT dü÷s¡´>∑D≤\T es¡Tdü>±
q>∑ q>∑ q Vü≤
II I U I I I U I I I UI ñ+{≤sTT.
ø£s≈¡ î£ sê E\≈£î ‘· ‘·Ôs\¡ T |ü⁄f…º ♦ |ü<´ä bÕ<ä+ s ¬ +&ÉT düeTuÛ≤>±\T>±
Ç+Á<ä Ç+Á<ä dü÷s¡´ dü÷s¡´ ñ+≥T+~.
‘· s¡ s¡ dü\ ♦ ¬ s +&É T uÛ ≤ >±˝À¢ q T eT÷&√
UI U U I U UIU I IU I >∑D+˝Àì yÓTT<ä{Ï nø£så +¡ j·T‹
ø±|üjT· ´ Hêj·T≈£î+ &˚|⁄ü dü÷ |æqHê&ÉT ˝Ò<ë ÁbÕdü j·T‹.
dü\ dü\ Vü≤ q ♦ ÁbÕdü ìj·TeT+ ˝Ò<Tä .
IIUI II U I UI II I ♦ ‘˚≥^‹ ˝Ò<ë Ä≥yÓ\~ BìøÏ
|üss¡ êE \≈£î >∑T+&Ó |ü≥Tº ø=ìjÓT
∫es¡>± ñ+≥T+~.
ô|’ |ü<´ä bÕ<ë˝À¢ `
♦ ˇø=ÿø£ÿ{Ï s ¬ +&ÉT uÛ≤>±\T>± ñHêïsTT.
♦ s ¬ +&ÉT uÛ≤>±˝À¢ ø£*|æ mì$T~ >∑D≤\THêïsTT. (Äs¡T Ç+Á<ä>D ∑ ≤\T G s¬ +&ÉT dü÷s¡´>∑D≤\T)
♦ j·T‹, ÁbÕdü j·T‘·T\T (ø±`>∑— s¡`s¡) (|ü`|ü⁄— |ü`|ü) ñHêïsTT.
♦ ÁbÕdüìj·TeT+ ˝Ò<Tä . M{Ïì ã{Ïº Ç~ d”d| ü <ü ´ä + nì >∑T]Ô+#·e#·TÃ.
1. bÕsƒ+¡ ˝Àì d”d|ü <ü ë´ìøÏ >∑D$uÛ»Ñ q #˚dæ \ø£Då ≤\qT nq«sTT+#·+&ç.
♦ lHê<∏Tä &ÉT s¡∫+∫q @yÓH’ ê 5 |ü<ë´\T ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç. ‘·s>¡ ‹∑ ˝À #·~$ $ì|æ+#·+&ç. (˝Ò<ë)
ø±o|ü≥Dº $X‚cÕ\T ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç. #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
y˚T<Ûë$ mìïø£cÕº\T|ü&Ü¶, X¯ó<äy∆ TÓ qÆ q&Ée&çì,

dü÷øÏÔ JeHêìï e<ä\&ÉT. <ëìe\¢H˚ n‘·&TÉ Á|ü‹wü̃qT,
ñ‘·eÔ T >∑‘T· \q÷ bı+<äT‘ê&ÉT.
` eTVü‰uÛ≤s¡‘+· ñ<√´>∑|sü «¡ +
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 119

12 uÛÑ÷$Tø£
` >∑÷&É÷] d”‘êsê+
#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

|ü⁄düøÔ ±\≈£î s¬ ø£ÿ\T+&Ée⁄. ø±ì yê{Ïì #·~$‘˚ eTq≈£î s¬ ø£ÿ\T yÓTT*∫q≥T¢>± ñ+≥T+~.
Ä s¬ ø£ÿ\T C≤„Hêìï, Ä˝À#·HêX¯øìÔÏ , düè»Hê‘·àø£‘ê HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï, ˝Àø£|]ü o\Hê <äèwæìº , õC≤„dqü T,
ñ‘ê‡Vü‰ìï n+~kÕÔsTT. eT+∫|ü⁄düøÔ +£ ñ‘·eÔ T$TÁ‘·Tì‘√ düe÷q+. X¯ØsêìøÏ yê´j·÷eT+
m{≤¢+{Ï X¯øìÔÏ düT+Ô <√ eT+∫|ü⁄düøÔ +£ #·<eä &É+e\¢ eTqdüT≈£î n˝≤+{Ï ñ‘˚»Ô + ø£\T>∑T‘·T+~.
@~ eT+∫|ü⁄düøÔ +£ , @ |ü⁄düøÔ ±ìï #·<Tä yê\H˚ m+|æø˝£ À |ü⁄düøÔ £ |ü]#·jT· yêø±´\T e÷s¡<Z sä Ù¡ q+
#˚kÕÔsTT.
Á|üX¯ï\T:
1. |ü⁄düøÔ ±\T #·<Tä e&É+e\¢ ø£*>π Á|üj÷Ó »Hê\T @$?
2. m≥Te+{Ï |ü⁄düøÔ ±\qT #·<Tä yê*?
3. ª@<ÓH’ ê |ü⁄düøÔ ±ìï #·<Tä yê*μ nH˚ ÄdüøìÔÏ ø£*–+#˚ n+X¯yT˚ ~?
4. MTs¡T #·~$q ø=ìï |ü⁄düøÔ ±\ ù|s¡T¢ #Ó|Œü +&ç.
eTT+<äTe÷≥e\¢ |ü⁄düøÔ +£ ô|’ ÁbÕ<∏$ä Tø£ ne>±Vü≤q m˝≤ ø£\T>∑T‘·T+<√, |ü⁄düøÔ ±ìï #·<yä ê\H˚
Ädüø,ÔÏ ÄÁ‘·T‘· m{≤¢ @s¡Œ&ÉT‘·T+<√ ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô <ëì dü«s¡÷|üd«ü uÛ≤yê\qT |ü]#·jT· + #˚jT· &ÉyT˚
á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
120 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á bÕsƒ+¡ ª|”]øƒ μ£ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. ˇø£ |ü⁄düøÔ +£ ÄX¯j÷· ìï, n+‘·kÕ‡sêìï,
‘ê‹Ô «ø£‘q· T, s¡#s· TT‘· <äèø£Œ<∏ëìï, Á|ü#T· s¡Dø£sÔ¡ e´j·TÁ|üj÷· dü\qT ‘Ó*j·TCÒùd<˚
eTT+<äTe÷≥. ˇø£ Á>∑+<∏ä H˚|<ü ë∏ ´ìï, \øå±´\qT |ü]#·jT· + #˚d÷ü Ô Ä Á>∑+<∏ä
s¡#s· TT‘·>±ì, eTs=ø£sT¡ >±ì, $eTs¡Ù≈£î&ÉT>±ì sêùd $X‚w¢ D ü ≤‘·àø£ |ü]#·jT· yêø±´\qT
|”]øƒ £ n+{≤s¡T. Bìπø eTT+<äTe÷≥, uÛ÷Ñ $Tø£, Á|ükÕÔeq, ‘=*|ü\T≈£î, eTTqTï&ç,
ÄeTTK+ yÓTT<ä˝q’… ù|s¬ H¢ √ï ñHêïsTT. H˚wqü ˝Ÿ ãTø˘Á≥dtº Á|ü#T· ]+∫q ªHÓ\÷¢]
øπ X¯ekÕ«$T ñ‘·eÔ T ø£<\ä∏ Tμ dü+|ü⁄{ÏøÏ >∑÷&É÷] d”‘êsê+ sêdæq |”]øƒ £
Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒê´+X¯+.
s¡#s· TT‘· |ü]#·jT· +
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ dæ]dæ˝¢ <ä>sZ∑ >¡ \∑ Vü≤qTe÷Jù|≥ Á>±eT+˝À >∑÷&É÷] d”‘êsê+

»ìà+#ê&ÉT. 1953 qT+&ç 1965 es¡≈î£ düTe÷s¡T 80 ø£<\ä∏ es¡≈î£ sêXÊ&ÉT. M{Ï˝À ø=ìï
ø£<\ä∏ T e÷Á‘·yT˚ <=s¡T≈£î‘·THêïsTT. ‘Ó\+>±D ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À ù|<ä≈î£ ˝≤\ J$‘ê\qT,
n≥º&TÉ >∑T esêZ\ uÛ≤wüqT nø£så ã¡ <ä+∆ #˚dqæ s¡#s· TT‘·. kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡ ‘Ó\+>±D ‘=*‘·s+¡
ø£<\ä∏ ≈£î ~≈£L‡∫>± ì\ã&É≥y˚T >±≈£î+&Ü 1953˝À ‘Ó\+>±D s¡#s· TT‘·\ dü+|ò÷ü ìøÏ
18`07`1936 ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊ&ÉT. |ü\T Á>∑+<∏ë\≈£î dü+bÕ<ä≈î£ &ç>± eéVü≤]+#ê&ÉT. ªe÷sêE,
25`09`2011 \∫Ã, |æ#√Ã&ÉT, sê»eTà sêJ]ø£+μ áj·Tq Á|üd<æ ∆ä ø£<\ä∏ T. ‘Ó\+>±D uÛ≤wüqT, j·÷düqT
ˇ*øÏ+#·&+É áj·Tq ø£˝≤ì≈£îqï Á|ü‘´˚ ø£‘.·
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 121

Á|üy•˚ ø£
ø£<\ä∏ T ˇø£|ü &ÉT e÷qdæø±q+<ëìï, HÓ‹’ ø£ $\Te\qT #Ó|Œü &ÜìøÏ |ü]$T‘·yTÓ Æ ñ+&˚$. 20e
X¯‘êã›+˝À Ä<ÛäTìø£ ø£<∏ëìø£ kÕVæ≤rs¡+>∑ Á|üy˚X¯+ #˚j·T&É+‘√ ø£<∏ä dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê˝À¢ düŒwüºyÓTÆq
e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT. ø£<ë∏ ìø£ kÕe÷õø£ u≤<Û´ä ‘·qT ‘·\ø¬ ‘·T≈Ô î£ qï~. e÷qe eTqdü‘Ô êÔ «ìï,
dü+|òTü s¡¸DqT. _Ûqï dü+düÿ è‘·T\qT ‘·q Je\ø£Då ≤\T>± #˚dTü ≈£îqï~. ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ n+‘·sê®rj·T
y˚~ø£\ MT<ä >∑s«¡ +>± ‘·˝‘… T· øÔ =ì ì\ã&ç+~. n≥Te+{Ï >=|üŒ ø£<ë∏ ìø± s¡#s· TT‘·˝À¢ HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T
ˇø£sT¡ .
$•wüyº TÓ qÆ edüT,Ô •\Œ HÓ|’ ⁄ü D´+‘√ eT¨qï‘·yTÓ qÆ ø£<\ä∏ T sêdæq HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T uÛ≤s¡rj·T
ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À düTÁ|üd<æ Tä ˝∆ q’… Áù|yéT#·+<é, øÏwHü é #·+<äs\Y ‘√ b˛\Ã<ä–qyê&ÉT. Äj·Tq ñ‘·eÔ T ø£<\ä∏
>∑T]+∫ ø=+‘ÓH’ ê ‘Ó\TdüTø√e&É+ m+‘ÓH’ ê nedüs+¡ .
HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T‘√ Hê ùdïVü≤+ 1950\ Hê{Ï~. H˚qT ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àì ìC≤+ ø±˝ÒJ˝À &çÁ^ #·<Tä e⁄‘·Tqï
ø±\+˝À |ü˝≤¢ <äTs¡j Z T· ´, eTVü‰ø£$ <ëX¯s~¡ ∏ ø£èwüeí ÷#ês¡´, <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´, e{Ïøº √≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T, _s¡T<äTsêE
sêeTsêE, C≤„q|”s¡ƒ nyês¡T¶ Á>∑V≤” ‘·, &Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD s¬ &ç,¶ &ç. sêeT*+>∑+, HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T, Hê ∫qïHê{Ï
ùdïVæ≤‘·T&ÉT õ. düTs¡eTÚ[, eT]ø=+<äs+¡ ‘·s#¡ ÷· Hêsêj·TD>∑÷&É˝À ø£\TdüT≈£îH˚ yêfi¯fl+. kÕVæ≤‘·´ #·sÃ¡ \T kÕ>∑T‘·T+&˚$.
H˚qT Ä ø±\+˝ÀH˚ $]$>± ø£<\ä∏ T sêj·T&É+ ÁbÕs¡+_Û+#êqT. ‘Ó\T>∑T dü«‘·+Á‘·, Ä+Á<ÛÁä |üuÑÛ yês¡|Áü ‹ø£, ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ ,
düTC≤‘·, |ü˝≥ ¢… ÷s¡T, Á|üC≤e÷‘· yês¡|Áü ‹ø£, Ádüe+‹ e÷dü|Áü ‹ø£\˝À ø£<\ä∏ T n#·Ãe⁄‘·T+&˚$. HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T,
&ç.sêeT*+>∑+, õ.düTs¡eTÚ[, <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´, H˚qT ø£<\ä∏ T sêdüT+Ô fÒ $T>∑‘êyêfi¯ófl ø£$‘·«+ sêdüT+Ô &˚ yêfi¯ófl.
y˚TeTT n|üŒ{Ï e÷ ø£<\ä∏ n#·TÃ Á|ü‘T· \qT ø±bÕ&ÉTø√˝Òø£ b˛j·÷eTT. n|ü
&ÉT Ä <Ûë´dü ≈£L&Ü ñ+&˚~ ø±<äT.
Hê ø£<˝ä∏ ≤¢>π HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T ø£<\ä∏ T mH√ï <=s¡ø≈£ î£ +&Ü b˛j·÷sTT. n<äèwüyº T˚ eT+fÒ Äj·Tq 1969˝À,
1981˝À ø=ìï ø£<\ä∏ HÓH’ ê dü+|ü⁄{≤\T>± yÓ\Te]+#·&+É e\¢ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ <äø±ÿsTT.
1902 qT+&ç ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ Æ ‘Ó\+>±D ø£<ä∏ kÕe÷õø£ |ü]D≤e÷\qT ∫Á‹dü÷Ô edüTqÔ ï~. ã+&Üs¡T n#·Ãe÷+ã
‘=* ø£<≈ä∏ î£ sê\ì #·]Á‘· düŒwü+º #˚d+æ ~. n|üŒ{Ï ‘Ó\+>±D ø£<ä∏ |ü⁄≥Tºø£ qT+&ç kÕe÷õø£ #Ó‘’ q· ´+‘√H˚ ø=qkÕ>∑T‘·÷
e∫Ã+~. düe÷» |ü]o\q, $X‚w¢ Dü , e÷qdæø£ ∫Á‘·D, kÕe÷õø£ |ü]D≤e÷\T, |òPü ´&É˝Ÿ düe÷»+, Á|üC≤kÕ«$Tø£
ùd«#êÃ¤ yêj·TTe⁄\T, ‘Ó\+>±D |ü\T≈£îã&ÉT\T, Á>±MTD ≈£î\eè‘·T\Ô T, dü+düÿ è‹, Á>±MTD J$‘·+, ñs¡÷› MT&çjT· +
b˛sTT ‘Ó\T>∑T MT&çjT· + sêe&É+, Á|üC≤kÕ«$Tø£ ñ<äé÷\T, sê»ø°jT· |ü]D≤e÷\T yÓTT<ä˝q’… $ ‘Ó\+>±D ø£<˝ä∏ À
|ü\T ø√D≤˝À¢ ∫Á‹+#·ã&Ü¶sTT. 1918˝À kÕú|+æ #·ã&ç, <˚X+¯ ˝ÀH˚ $TøÏÿ* Á|üd~æ ∆ >±+∫q ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]‡{°
Ç+<äT≈£î uÛ÷Ñ $Tø£q+~+∫+~.
122 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ |üPs¡«+
ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ <˚X+¯ >±, sê»´+>± kı+‘· ø£s¬ ˙‡ì,
ôd’Hê´ìï ø£*– e⁄+&çq, ◊ø£´sê»´ dü$T‹˝Àì
düu´ÑÛ <˚X+¯ . ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ Á_{°w+æ &çj÷· ˝Àì
n‹ ô|<ä› sê»´+. n+‘· ô|<ä› sê»´+ Ç+&çj÷· ˝À
eTs=ø£{Ï ˝Ò<Tä . ‘Ó\+>±D, ø£sêï≥ø£, eTVü≤sêh,
ÁbÕ+‘ê\‘√ ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ ø=qkÕ–+~.
ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+˝À ìC≤e÷+Á<Ûä eTVü‰düu,ÑÛ
ø£eT÷´ìdüT\º T, ùd{º Ÿ ø±+Á¬>dt, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\
ø√dü + , kÕ«‘· + Á‘· ´ + ø√dü + ñ<ä ´ $T+#ês¡ T .
1946`1951 eT<Û´ä ‘Ó\+>±D s¬ ‘’ ê+>∑ b˛sê≥+
»]–+~. á kÕj·TT<Ûä ¬s’‘ê+>∑ b˛sê≥+˝À
Hê\T>∑Ty˚\ eT+~ #·ìb˛j·÷s¡T. eTs√yÓ|’ ⁄ü s¡C≤ø±s¡T¢
$»è+_Û+∫ s¬ ‘’ ê+>∑ b˛sê≥+ô|,’ <ë&ÉT\T #˚XÊs¡T.
s¡C≤ø±s¡¢≈£î ø±o+s¡õ« Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#ê&ÉT.
1944`51 eT<Û ä ´ ôV’ ≤ <ä s êu≤<é sê»´+˝Àì
n+‘·sT¡ ´<ä+∆ , kÕe÷õø£ dü+øå√uÛ+Ñ e\¢ Ç+&çjT· Hé
j·T÷ìj·THé ôdH’ ê´\T ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ô|’ <ä+&Ó‹Ô
s¡C≤ø±s¡¢qT, ñ<äéTø±s¡T\qT, ≈£eT÷´ìdüTº\qT
nDÏ∫y˚XÊs¡T. 13 ôdô|+º ãsY, 1948q ôV≤’ <äsêu≤<é
sê»´+˝ÀøÏ Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé ôd’Hê´\T
Á|üy•˚ +#êsTT.
17 ôdô|º + ãsY , 1948q ìC≤+ sêE
˝§+–b˛sTTq≥Tº Á|üø{£ +Ï #·&+É , ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+
Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝À $©qyÓTÆq≥Tº düsê›sY
e\¢uÛ≤jYT |üfÒ˝Ÿ Á|üø£{Ï+#·&É+, ˇ|üŒ+<ë\T
≈£î<äTs¡TÃø√e&É+ »]–+~. ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ qT+&ç
ø=+<äs¡T eTTdæ¢+\T bÕøÏkÕÔHé≈£î yÓ[flb˛yê\ì
uÛ≤$+#ês¡T. ø=+<äsT¡ yÓ[flb˛j·÷s¡T. á #ê]Á‘·ø,£
kÕe÷õø£ |ü]D≤e÷\qT dü+≈£åî_Û‘· düe÷C≤ìï,
e÷qdæø£ dü+|òTü s¡¸DqT ø£<\ä∏ s¡÷|ü+˝À ìøÏ|å +Ôü #˚dqæ
ø£<≈ä∏ î£ &ÉT HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 123

ôV≤’ <äsêu≤<é˝À |ü⁄{Ïqº HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T ìC≤+ ø±˝ÒJ˝À ªÁ|æ &çÁ^μ #·~$ ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À
Ç+»˙sY>± |ü≥uº ÁÑÛ <äT&Ó’ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·« |ü_ø¢ e˘ sYÿ‡ &çbÕs¡Tyº TÓ +≥T ˙{ÏbÕs¡T<ä\ XÊK˝À Ç+»˙sY>± |üì#˚dæ
]f…sÆ j
¡ ÷· ´s¡T. øπ X¯ekÕ«$T ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ ˝À ìedæd÷ü ,Ô nø£ÿ&ç J$‘ê\qT, dü+düÿ è‹ì ‘Ó\T>∑T˝À ∫Á‹+∫q
s¡#s· TT‘·.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝Àì C≤rjÓ÷<äéT ø±\+˝À
ôV’≤<äsêu≤<é sê»´+˝À @+ »s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+<√ HÓ\÷¢]
♦ ø£<\ä∏ ≈£î, ø£$‘ê«ìøÏ >∑\ uÛ<Ò +ä @$T{Ï? MT≈£î πøX¯ekÕ«$T ø£<∏ä\ <ë«sê eTq≈£î ø=+‘Ó’Hê ‘Ó\TdüTÔ+~.
@e+fÒ Çwü+º ? m+<äT≈£î? ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ >∑T]+∫ ‘·$Tfi¯+˝À, eTsêØƒ˝À e∫Ãq+‘·
♦ Hê{Ï ôV’≤<äsêu≤<äT sê»´+˝À Vü≤≈£îÿ\ø√dü+, kÕVæ≤‘·´+ ‘Ó\T>∑T˝À sê˝Ò<äT. ‘·$Tfi¯+, eTsêØƒ˝À e∫Ãq
kÕ«‘·+Á‘·´+ø√dü+ Á|ü»\T m+<äT≈£î ñ<ä´$T+∫ ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ >∑T]+∫q ø£<\ä∏ T, qe\\T øπ +Á<ä kÕVæ≤‘·´
ñ+&Ée#·TÃ? nø±&ÉMT <ë«sê |ü\TuÛ≤wü˝À¢øÏ nqTe~+#·ã&Ü¶sTT. n˝≤
♦ ôV’≤<äsêu≤<äT q>∑s¡+ J$‘êìï, dü+düÿ è‹ì ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT. øπ X¯ekÕ«$T ø£<\ä∏ T ‘Ó\T>∑T˝À sêj·Tã&çq
‘Ó\T>∑T˝À ∫Á‹+#·&+É n+fÒ MTπø$T ns¡yú TÓ +Æ ~? ø£<\ä∏ T. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À á ø£<\ä∏ ≈£î $•wükº Õúq+ e⁄+~.
II
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêh+˝À ñ‘·sÔ ê+Á<Û,ä ø√kÕÔ+Á<Û,ä sêj·T\d”eT, ‘Ó\+>±D nH˚ ÁbÕ+rj·T $uÛ≤>±\THêïsTT. HÓ\÷¢]
øπ X¯ekÕ«$T ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ‘Ó\T>∑T s¡#s· TT‘·. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À ìedæ+∫ ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àì JeuÛ≤wüqT
ø£<˝ä∏ À¢ ∫Á‹+∫q s¡#s· TT‘·. Äj·Tq #ê˝≤ ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. Á|üdTü ‘Ô +· yê{Ï˝À ø=ìï e÷Á‘·yT˚ \_ÛdTü HÔ êïsTT. M] ‘=*
ø£<\ä∏ dü+|ü⁄{Ï ª|üd&æ uç §eTàμ Ä>∑dTü ,º 1969˝À yÓ\Te&ç+~. eTs√ ‘Ó\+>±D düTÁ|üd<æ s∆ä #¡ s· TT‘· ø°.X‚.uÛ≤düÿs¡u≥ ÑÛ ¢
ø£ècÕísêe⁄>±]øÏ á ø£<\ä∏ dü+|ü⁄{Ï n+øÏ+‘·+ Çe«ã&ç+~. á dü+|ü⁄{Ï˝Àì ø£<\ä∏ T s¡#s· TT‘· ÁbÕs¡+uÛ<Ñ Xä q¯ T ‘Ó\|ü&+É ‘√
bÕ≥T Áø£eT+>± #·øÿ£ ì s¡#s· TT‘·>± m~–q Áø£e÷ìï ≈£L&Ü düŒwü+º #˚kÕÔsTT.
øπ X¯ekÕ«$T s¬ +&Ée ø£<ë∏ dü+ø£\q+ ªª#êsY$THêsY ø£<\ä∏ Tμμ. Ç$ øπ e\+ }Vü‰»ì‘· ø£<\ä∏ T ø±e⁄. kÕe÷õø£
|ü]D≤e÷\≈£î kÕVæ≤‘·´ s¡÷|ü+ Ç∫Ãq kÕe÷õø£ #·]Á‘· s¡#q· nì #Ó|Œü e#·TÃ. #êsY$THêsY ø£<\ä∏ T ôV≤’ <äsêu≤<é
sê»´+ #·]Á‘·qT, dü+düÿ è‹ì, e÷qe dü+ã+<Ûë\qT, Çø£ÿ&ç eTTdæ+¢ \ J$‘ê\qT n|üPs¡«+>± ∫Á‹+#êsTT. Ç+<äT˝À
ª$eTTøÏμÔ , ªs¡÷Væ≤ÄbÕμ, ªwüØbòÕμ, ªÁ|ürø±s¡+μ, ªn<äèwü+º μ, ªj·TT>±+‘·+μ, ªe+XÊ+≈£îs¡+μ, ªπøe\+ eTqTwüß\+μ ªÄK]
ø±qTø£μ, ªuÛsÑ √kÕμ nH˚ o]¸ø\£ ‘√ sêdæq 11 ø£<\ä∏ THêïsTT.
#êsY$THêsY ø£<˝ä∏ À¢ì qyêãT\T, <˚$&û\T, eTVü≤ã÷uŸ øÏ yÓTVæ≤+B, ø√Øƒ\T, ~yêHéU≤Hé\T, CHêHê U≤Hê\T,
uÒ>+∑ kÕôV≤u≤\T, <äT\ΩHé bÕcÕ\T, bÕHé<ëHé, |üsê{≤ ø°e÷, <ë˝≤Ã, qe÷E\T, |üs<¡ ë\ yÓqTø£ J$‘·+˝Àì
dü+düÿ è‹, dü+|òTü ≥q\T \ø√ï, ne<Û,é &Û©ç \¢ ˝Àì eTTdæ+¢ sêE\, sêC≤´\, Á|ü»\ J$‘ê\qT, n$uÛøÑ Ô£ Ç+&çj÷· ˝Àì
bÕøÏkÕÔH,é ã+>±¢<X˚ Ÿ ÁbÕ+‘ê\ dü+düÿ è‹ì, eT<Û´ä Ädæj÷· eTTdæ+¢ <˚XÊ\ dü+düÿ è‹ì >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘ÓkÕÔsTT. á ø£<\ä∏ T
n+‘·sê®rj·T dü+düÿ è‹, Jeq $<Ûëq+ ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+˝À ì]›w+ºü >± m˝≤ e⁄+&˚<√ ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. 11e X¯‘êã›+
124 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

qT+&ç Ç+&çj÷· ˝À kÕ–q eTTdæ+¢ \ e\dü\T, sêC≤´\T, n$ ‘Ó∫Ãq |ü]bÕ\Hê $<ÛëHê\T, Jeq $<Ûëq+, dü+düÿ è‹
uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ô|,’ Jeq $<Ûëq+ô|’ #Ós>¡ ì∑ eTTÁ<ä y˚kÕsTT. uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹˝À, J$‘·+˝À n+‘·sê“¤>y∑ TÓ HÆ êsTT.
n$ Væ≤+<ä÷ Á|ü»\ J$‘·+˝ÀøÏ ≈£L&Ü Á|üy•˚ dü÷,Ô s¬ +&ÉT eT‘ê\ eT<Û´ä Ä˝À#·q˝À¢, dü+düÿ è‹˝À, J$‘·+˝À Ä<ëq
Á|ü<ëHê\T »]>±sTT. n˝≤ ˇø£ q÷‘·q düeTq«j·T dü+düÿ è‹ $dü]Ô +∫+~. n˝≤ $dü]Ô +#·&+É ˝À uÛ≤>∑+>± ôV≤’ <äsêu≤<é
q>∑s+¡ ø±k˛àbÕ*≥Hé q>∑s+¡ >± m~–+~. Ä H˚|<ü ë∏ ´ìï, Ä J$‘ê\qT øπ X¯ekÕ«$T ‘·q ø£<˝ä∏ À¢ ∫Á‹+#ês¡T.
ªj·TT>±+‘·+μ ø£<ä∏ Á|ü‘´˚ ø£+>± #ÓbÕŒ*‡q ø£<.ä∏ Ç+&çj÷· s¬ +&ÉT <˚XÊ\T>± $&çb˛sTT bÕøÏkÕÔHé @s¡Œ&çq Hê{Ï
|ü]dæ‘ú T· \T, dü+øå√uÛ≤\T, Vü≤‘ê´ø±+&É >∑T]+∫ ;Ûwàü düV‰ü ì ª‘·eTdtμ qe\˝À ∫Á‹+#ês¡T. n~ <ä÷s¡<sä Ù¡ Hé˝À {°M
d”]j·T˝Ÿ>± Á|ükÕs¡yTÓ qÆ |ü
&ÉT ô|<ä› m‘·TqÔ #·sÃ¡ kÕ–+~. n˝≤+{Ï |ü]dæ‘ú T· ˝Ò ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+˝À 1946`50\
eT<Û´ä m˝≤ ø=qkÕ>±jÓ÷ #ê˝≤ eT+~øÏ ‘Ó*j·T<äT. ôV≤’ <äsêu≤<ésêh #·]Á‘· Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ @s¡Œ&É+¶ ‘√ eT÷\≈£î
HÓ{yºÏ j
˚ T· ã&ç+~. ˇø£ kÕe÷õø£ eédü,ú sê»]ø£ eédüú n+‘·eTe⁄‘·÷ ˇø£ q÷‘·q<äX˝¯ ÀøÏ düe÷»+, e÷qe
dü+ã+<Ûë\T e÷s¡T‘·Tqï |ü]D≤e÷\qT ∫Á‹+#·&+É e\¢ ø£<≈ä∏ î£ ªj·TT>±+‘·+μ nH˚ ù|s¡T kÕs¡øú ‘£ q· T #˚≈L£ ]Ã+~.
ªj·TT>±+‘·+μ ì»+>±H˚ ˇø£ j·TT>±+‘êìï ∫Á‹+∫q >=|üŒ ø£<.ä∏ ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+˝Àì Á|ü‘´˚ ø£ |ü]D≤e÷\qT,
kÕe÷õø£ #·]Á‘·qT á ø£<ä∏ ˇø£ #ê]Á‘·ø£ &Ü≈£îýÓT+≥T˝≤ eTqeTT+<äT+#·T‘·T+~. á ˇø£ÿ ø£<ä∏ sêdæ eTπsMT
sêj·Tø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ >∑]«+#·<–ä q >=|üŒ ø£<≈ä∏ î£ ˝À¢ ˇø£&TÉ >± ø°]+Ô #·ã&˚yê&ÉT.
#êsY$THêsY ø£<\ä∏ dü+|ü⁄{Ï yÓ\Te&çq H˚|<ü ´ä∏ + HÓ\÷¢sT¡ øπ X¯ekÕ«$Tì s¡#s· TT‘·>± Væ≤e÷\j·÷\ ñqï‘· •Ksê\ô|’
ì\T|ü⁄‘·T+~. ø=ìï nkÕ+|òTæ ø£ X¯≈î£ \Ô T ôV≤’ <äsêu≤<é z˝Ÿ¶ dæ{˝° À Væ≤+<ä÷, eTTdæ+¢ dü+|òTü s¡¸D\ ù|]≥ nbÕsêú\T
düèwæ+º ∫ e÷s¡Dø±+&ÉqT »]bÕs¡T. Væ≤+<ä÷, eTTdæ+¢ \ eT<Û´ä ndü\T H˚sd¡ Tü \Ô T, yê] sê»ø°jT· \øå±´\T ‘Ó*j·Tø£
nqTe÷q ;C≤\T ô|]>±sTT.
Ä dü+≈£îå _Û‘· yê‘êes¡D+˝À Væ≤+<ä÷, eTTdæ+¢ \ düK´‘· Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ø√dü+ m+<äs√ Á|üC≤kÕ«$Tø£yê<äT\T q&ÉT+ _–+#ês¡T.
s¡#s· TT‘·>±, ˝ÀVæ≤j·÷ k˛wü*düT>º ± HÓ\÷¢sT¡ øπ X¯ekÕ«$T á ♦ ªJeuÛ≤wüμ n+fÒ @$T{Ï? JeuÛ≤wüqT ø£<∏ä˝À¢
dü+|òTü ≥q\ |ü≥¢ #·*+∫b˛sTT nXÊ+‹>± >∑&|ç qæ ìÁ<ä˝ìÒ ∫Á‹+#·&+É n+fÒ @$T{Ï?
sêÁ‘·T˝…H√ï... ‘êqT á düe÷»+˝À ‹]– Væ≤+<ä÷, eTTdæ+¢ ♦ ª#êsY$THêsYμ ø£<\ä∏ qT m+<äT≈£î #·<Tä yê*?
düK´‘· ø√dü+ @$T #˚jT· ˝ÒHê? sê»ø°j÷· \ ø√dü+ e÷qe ♦ ¬s+&ÉT eT‘ê\ eT<Ûä´ Ä˝À#·q\T, dü+düÿ è‹˝À
dü+ã+<Ûë\T, eTeT‘·\T, eT‘ê\T, ≈£î˝≤r‘·, eT‘êr‘· Ä<ëqÁ|ü<ëHê\T »s¡>&∑ +É n+fÒ @$T{Ï?
ùdïVü‰\T, Äràj·T‘·\T ã*ø±e*‡+<˚Hê nì... n˝≤ ♦ HÓ\÷¢sT¡ øπ X¯ekÕ«$T Vü≤è<äjT· + #êsY$THêsY ø£<˝ä∏ À¢
ø±e&ÜìøÏ M˝Ò<¢ ìä , ‘êqT J$+∫q, ‘êqT nqTuÛ$Ñ +∫q Á|ü‹_+_düT+Ô <äì MT¬s˝≤ #Ó|Œü >∑\s¡T?
ùdïVü≤+, Äràj·T‘·, ≈£î˝≤r‘·, eT‘êr‘· eTeT‘·\T, z˝Ÿ¶ dæ{°
J$‘êìï #ê]àHêsY ø£<\ä∏ T>± yÓ\Te]+#êsêj·Tq. Ç˝≤ ˇø£ kÕe÷õø£ XÊgy˚‘>Ô· ± #Ó‘’ q· ó*>± ‘·q e+‘·T ø£syÔ¡ ê´ìï
πøX¯ekÕ«$T HÓs¡y˚s¡Tdü÷Ô sêdæq ø£<∏ä*$. #êsY$THêsY ø£<∏ä\T πøe\+ ø£<∏ä\T ø±e⁄. yêdüÔe J$‘ê\, kÕe÷õø£
|ü]D≤e÷\ kÕe÷õø£ #·]Á‘·qT ìøÏ|å +Ôü #˚dTü ≈£îqï #ê]Á‘ê‘·àø£ ø£<\ä∏ T. eTTK´+>± ìC≤+ sê»´ j·TT>±+‘· |ü]D≤e÷\qT
∫Á‹+∫q ø£<\ä∏ T. á ø£<˝ä∏ À¢ HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T Vü≤è<äjT· + e⁄+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 125

III
n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± #·÷dæq|ü

&ÉT øπ X¯ekÕ«$T sêdæq ªs¡TV”≤ ÄbÕμ ø£<ä∏ eT¨qï‘·yTÓ qÆ e÷qMj·T dü+ã+<Ûë\qT,
eTìwæ˝Àì düTìï‘·yTÓ qÆ Vü≤è<äj÷· ìï ≈£î\eT‘ê\≈£î nr‘·+>± düŒ+~+#˚ eTìwæì ∫Á‹+∫q ø£<.ä∏ eTTÁC≤\ J$‘ê˝À¢
Äq+~+#˚, J$‘·eT+‘ê Vü≤è<äjT· +˝À <ë#·T≈£îH˚ dü+‘√wü düìïy˚XÊ\T ªs¡÷V”≤ ÄbÕμ˝À ∫Á‹+#ês¡T øπ X¯ekÕ«$T.
s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ bÕÁ‘·\≈£î ny˚ ù|s¡T¢ ñ+#·&+É ˝À s¡#s· TT‘· ˇø£ düŒwüyº TÓ qÆ <äèwæ‘º √H˚ sêXÊ&Éì #Ó|Œü ø£H˚ ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
ˇø£ s√E s¡eTDÏ bÕ≥ $q&ÜìøÏ qyêãT>±s¡T edüTHÔ êïs¡ì neTà ‘·j÷· s¡Tø£eTàì #Ó|⁄ü ‘·T+~. @<√ nqTe÷q+
bı&Éd÷ü |æ‘˚ n˝≤+{Ï<M˚ T ˝Ò<ìä ‘·*¢ Vü‰MT ÇdüT+Ô ~. qyêãT eTT+<äT ˇø£ >∑»˝Ÿ n+<äT≈£î+~. n~ $qï+‘·ùd|ü⁄
qyêãT>±s¡T ø£fió¯ fl eT÷düT≈£îH˚ e⁄Hêïs¡T. qyêãT>±s¡T HÓ\≈£î yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\T uÛsÑ D
¡ + ÇkÕÔsì¡ yêsêìø√kÕs√,
HÓ\ø√kÕs√ yê] <˚$&ûøÏ (uÛeÑ +‹øÏ) eT<Ûë´Vü≤ï+ |üP≥ yÓ[fl >∑+{À s¬ +&ÉT >∑+≥˝À bÕ≥\T $ì|æ+∫ sêyê\ì
eTTÁC≤\T |üP]Ô>± e÷ìy˚j÷· \ì, ø±yê\+fÒ sπ &çj÷Ó ˝À Áb˛Á>±+ Çy=«#·Ãì #Ó|Œæ q≥Tº ‘·*¢ #Ó|⁄ü ‘·T+~. ÄHê{Ï qT+∫
s¡eTDÏ s√E yê] ø±s¡´Áø£eT+ e÷]b˛sTT+~. ˇø£s√E qyêãT ˙ø° ù|s¡T u≤>±˝Ò<ìä ªs¡÷Væ≤μ nì ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔqì
ø√s¡T‘ê&ÉT.
s¬ +&˚fifl¯ ‘·sê«‘· n‘·ì ø=&ÉT≈£î s¡÷Væ≤øÏ m<äTs¡e⁄‘ê&ÉT. qyêãT ePs¡T≈£î yÓ[flq düeTj·T+˝À ∫qï qyêãT dü©+
s¡÷Væ≤ì ÄVü‰«ìkÕÔ&TÉ . s¡÷Væ≤ |ü]|ü] $<Ûë\T>± b˛‘·T+~. dü©+ ÄyÓTì ‘·eT s¡V≤ü dü´ >∑~˝ÀøÏ rdüTø¬ fi≤Ô&TÉ . nø£ÿ&É ˇø£
|üs<¡ ë y˚dqæ bò˛{À #·÷|ækÕÔ&TÉ . Ä bò˛{À n#·Ã+ s¡÷Væ≤ (s¡eTDÏ) ˝≤π> e⁄+≥T+~. s¡÷Væ≤ Ä bò˛{À #·÷dæ ÄX¯Ãs¡´b˛‘·T+~.
e÷ nø£ÿ nì dü©+ #Ó|⁄ü ‘ê&ÉT. ìqTï nø£ÿ nì |æ\yê\ì e⁄+<äì s¡÷Væ≤nbÕ nì |æ\TkÕÔ&TÉ . s¡÷Væ≤nbÕqT qyêãT
m+<äTø£+‘· Çwü|º &ü ç yê‘·‡\´+ #·÷bÕ&√ eTq≈£î ‘Ó\TdüT+Ô ~. ÄyÓT qyêãT ≈£L‘·Tsê? nì bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î dü+<˚V≤ü +
ø£\T>∑T‘·T+~. kı+‘· ≈£L‘·Ts¡T˝≤ qyêãT, qyêãT ø=&ÉT≈£î ˇø£ eTTÁC≤\ s¡eTDÏì >ös¡$+∫q rs¡TqT ∫Á‹+#·&+É
<ë«sê eTTdæ+¢ qyêãT˝À¢ ø=qkÕ–q Vü≤è<äjT· dü+kÕÿsêìï s¡#s· TT‘· ˇ&çdæ |ü{≤º&TÉ .
Ç+<äT˝Àì ªwüØbòÕμ, ªÁ|ürø±s¡+μ, ªn<äèwü+º μ, ªe+XÊ+≈£îs¡+μ, ªπøe\+ eTqTwüß\+μ, ªuÛsÑ √kÕμ, ªÄK] ø±qTø£μ
yÓTT<ä\>∑T ø£<\ä∏ T $•wüyº TÓ qÆ $. <˚ìø£y˚ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ $. ªe+XÊ+≈£îs¡+μ ø£<˝ä∏ À eTTdæ+¢ ô|[¢ dü+ã+<Ûë˝…˝≤ e⁄+{≤jÓ÷,
ø=&ÉT≈£î |ü⁄{≤º\H˚ ÄX¯ Ä&É|\æ \¢ J$‘ê\qT m˝≤ n‘·˝≤≈£î‘·\+ #˚dæ Ä‘·àVü≤‘·´≈£î |ü⁄]ø=\TŒ‘êjÓ÷ Vü≤è<äjT· $<ës¡ø+£ >±
∫Á‹+∫+~.
ªπøe\+ eTqTwüß\+μ ø£<˝ä∏ À VüQùd‡Hé $Tsê®, eTVü≤ã÷uŸsêjYT düø‡° Hê <äXÊu≤›\ ùdïVæ≤‘·T\T. yê] ≈£î≥T+u≤\T
ùdïVü≤+>± ø£*dæ e⁄+{≤sTT. eT‘ê\ dü]Vü≤<äT\› qT #Ó]|æyd˚ qæ ùdïVü≤+ >∑T]+∫q #·øÿ£ ì ø£<.ä∏
ªuÛsÑ √kÕμ ø£<ä∏ q$Tàq ù|<ä\qT qfÒ≥º m˝≤ eTT+#·T‘ês√ uÛsÑ √kÕqT uÛ>Ñ ï∑ + #˚dqæ j·T<ës¡ú ø£<.ä∏ ªÄK] ø±qTø£μ ø£<ä∏
s√Es√E≈£î ù|<ä]ø£+˝ÀøÏ á&É«ã&ÉT‘·Tqï eTTdæ+¢ ≈£î≥T+u≤\T ns¡ãT“ <˚XÊ\ ùwø˘\≈£î ‘·eT ≈£L‘·Tfi¯flqT Ç∫Ã ô|[fl
#˚dæ ‘·<ë«sê ø±düÔ Ä]úø£ kÂ\uÛ´Ñ + bı+<ë\qT≈£îH˚ <äTdæ‹ú ì ‘Ó*j·TCÒdTü +Ô ~.
Ç˝≤ yêdæ˝À, $•wüyº TÓ qÆ edüT,Ô •\Œ HÓ|’ ⁄ü D´+‘√ eT¨qï‘·yTÓ qÆ ø£<\ä∏ T sêdæq HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$Tì uÛ≤s¡rj·T
kÕVæ≤‘·´+˝À b˛\Ãe\dæ eùdÔ ñs¡÷,› Væ≤+B˝À¢ sêdæq düTÁ|üd<æ ∆ä s¡#s· TT‘·\T Áù|+#·+<é, øÏwHü #é +· <äs\Y ø√e≈£î#Ó+~q
126 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

s¡ # · s TT‘· . n\Hê&É T ôV’ ≤ <ä s êu≤<é Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
sê»´+˝Àì >√˝§ÿ+&É >∑qT˝À¢ \_Û+∫q ♦ Vü≤è<äjT· dü+kÕÿs¡+ n+fÒ @$T{Ï? ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #Ó|Œü +&ç.
Á|ü|+ü #· Á|üU≤´‹ >±+∫q ø=Væ≤q÷sY,
♦ ªªùdïVü≤+ eT‘ê\ dü]Vü≤<äT\› qT #Ó]|æyd˚ Tü +Ô ~?μμ ` düeT]ú+#·+&ç.
C≤ø√uŸ eÁC≤\ e+{Ïy˚ dü«ØZjT· HÓ\÷¢]
♦ ù|<ä\ ø£cÕº\T m{≤¢ ñ+{≤sTT? ù|<ä\ J$‘ê˝À¢ e÷s¡TŒ\T sêe&ÜìøÏ
øπ X¯ekÕ«$T ø£<\ä∏ T.
@+ #˚ùdÔ u≤>∑T+≥T+~?
♦ á bÕsƒ+¡ <ë«sê HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T ø£<\ä∏ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T
ø£<ë! Bì Ä<Ûës¡+>± ø£<\ä∏ T m{≤¢ ñ+&Ü˝À ‘Ó\T|ü+&ç.
Ç$ #˚jT· +&ç
1. ø£e⁄\T, s¡#s· TT‘·\T sêdæq |ü⁄düøÔ ±\qT n+<ä]ø° |ü]#·jT· + #˚jT· &ÜìøÏ |ü⁄düøÔ ±$wüÿs¡D e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T
ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ . Ç≥Te+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\˝À @y˚T+ #˚kÕÔs√ #Ó|Œü +&ç.
2. H˚{Ï düe÷C≤ìøÏ m≥Te+{Ï s¡#s· TT‘·\ nedüs+¡ ñ+<√ #Ó|Œü +&ç.
3. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ |ü{øºÏ q£ T |üP]+#·+&ç.
ù|sê <˚ì >∑T]+∫ $e]+#·ã&ç+~.

1) Ç+&ç j · T Hé j· T ÷ìj· T Hé ˝ Àì ......
......................$•wüº kÕúq+ ñ+~.
2) j·TT>±+‘·+ ø£<∏ä .....................
...... kÕs¡øú ‘£ q· T #˚≈L£ ]Ã+~.
3) Ä dü+≈£åî_Û‘· ............................
...... Vü≤è<äjT· + ñ+~.
4) uÛÑs√kÕø£<∏ä .............................
.............. ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 127

n) ªˇø£ uÛ≤wü˝Àì kÕVæ≤‘·´+ #·<eä &É+ <ë«sê Hê{Ï |ü]dæ‘ú T· \qT ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃμ Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+
#Ó|Œü +&ç.
Ä) ‘Ó\+>±D |ü\T≈£îã&ÉT\+fÒ @$T{Ï? ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T sêj·T+&ç.
Ç) ªª‘Ó\+>±D ø£<ä∏ |ü⁄≥Tºø£ qT+&ç kÕe÷õø£ #Ó‘’ q· ´+‘√H˚ ø=qkÕ>∑T‘·÷ e∫Ã+~μμ nH˚ yêø£´+ <ë«sê
MTπøeTs¡eú TsTT+<√ $e]+#·+&ç.
á) ªªHÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$T ˇø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£yê~, #Ó‘’ q· ó*.μμ Bìï düeT]ú+#·&ÜìøÏ ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T
‘Ó\T|ü+&ç.
2. øÏ+~ Á|üXï¯ ≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) nqï+ yÓT‘·T≈£îqT #·÷dæ nqï+ ñ&çø+Ï <√ ˝Ò<√ #Ó|Œü e#·TÃ. nfÒ¢ ª|ü⁄düøÔ £ |ü]#·jT· yê´kÕìï ˝Ò<ë
düMTø£qå T #·~$‘˚ ≈£L&Ü Ä |ü⁄düøÔ +£ >∑T]+∫ ÄeT÷˝≤Á>∑+>± ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃμ m{≤¢>√ sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) øπ X¯ekÕ«$T ø£<\ä∏ >∑T]+∫ >∑÷&É÷] d”‘êsê+ sêdæq yê´dü+ Ä<Ûës¡+>± øπ X¯ekÕ«$T s¡#q· \ >∑T]+∫
sêj·T+&ç.
n) MT bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+˝Àì @<Ó’Hê ˇø£ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø£+ rdüTø=ì #·<äTe+&ç. BìøÏ |ü⁄düÔø£
|ü]#·jT· + (|”]øƒ )£ sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+
1. ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT sêj·T+&ç.
n) sêE <Ûë´dü n+‘ê ÁøÏø¬ {Ÿ Ä≥ô|H’ ˚ ñqï~.
Ä) Á|ü»,„ eTH√»„ Ç<äs› ÷¡ düK´‘· ‘√ yÓT\T>∑T‘ês¡T.
Ç) |ò\ü TZDY Vü≤düyÔ êdæ #ê˝≤ eT+∫~.
128 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á) ‘Ó\+>±D˝À j·÷<ä–] \ø°Î qs¡d+æ Vü≤kÕ«$T <˚yê\j·T+ Á|üU≤´‹ #Ó+~+~.
ñ) |üPs¡«+ »MT+<ës¡T\ <˚M&û\˝À #·sêÃ>√wüß\˜ T »]π>$.

2. øÏ+~ |ü<ë\ >∑T]+∫ $e]+∫ sêj·T+&ç.
n) Vü≤è<äjT· dü+kÕÿs¡+ :
Ä) kÕe÷õø£ |ü]D≤eT+ :
Ç) uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ :
á) ñqï‘· •Ksê\T :
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\Tsêdæ, düe÷kÕ\T >∑T]Ô+#·+&ç.
n) <äXø¯ +£ sƒT¡ &ÉT R ,
Ä) |”‘ê+ãs¡T&ÉT R ,
Ç) ns¡$+<ëqq R ,
á) eTè>∑HÁ˚ ‘· R ,
ñ) #·+#·˝≤øÏå R ,
}) e÷q<Ûqä T\T R ,
ãTT) sê»e<äq R ,
ãT÷) ˙s¡»uÛeÑ ⁄&ÉT R ,
2. øÏ+~ Á|ü‘´· ø£å yêø±´\qT |üs√ø£å yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.
n) ªªôV≤’ <äsêu≤<äT sê»´+ Ç+&çjT· Hé j·T÷ìj·THé˝À $©qyÓT+Æ ~μμ nì düsê›sY e\¢u≤Û jYT |üf˝Ò Ÿ Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT.
Ä) ªª‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À s¡eTD°jT· yÓTqÆ b˛ø£&\É T ø£*Œ+∫q Á|üd<æ ∆ä ø£<≈ä∏ î£ ˝À¢ ˇø£sT¡ HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$Tμμ
nì >∑÷&É÷] d”‘êsê+ nHêï&ÉT.
Ç) ªª#êsY$THêsY nH˚ ù|s¡TqT ãfÒº á ø£<\ä∏ $•wü‘º · e´ø£eÔ Te⁄‘·T+~μμ nì &ç. sêeT*+>∑+ ù|s=ÿHêï&ÉT.
3. øÏ+~ ø£s]Ô¡ yêø±´\qT ø£sà¡ DÏ yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.
n) bÕøÏkÕÔHé @s¡Œ&çq Hê{Ï |ü]dæ‘ú T· \ >∑T]+∫ ;Ûwàü düV‰ü ì ª‘·eTdtμ qe\˝À ∫Á‹+#ê&ÉT.
Ä) ôV≤’ <äsêu≤<é sêh #·]Á‘·qT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ @s¡Œ&çq ‘·sT¡ yê‘· eT÷\≈£î HÓ{yºÏ X˚ Ês¡T.
Ç) HÓ\÷¢] øπ X¯ekÕ«$Tì uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ >∑]«+#·<–ä q >=|üŒ ø£<≈ä∏ î£ ˝À¢ ˇø£&>ç ± ø°]+Ô #ês¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 129

X‚¢cÕ\+ø±s¡+
\' øÏ+~ yêø±´\qT |ü]o*+#·+&ç.
n) $TeTTàe÷<Ûeä ⁄&ÉT s¡ø+åÏ #·T>±ø£!
ns¡+ú 1. $TeTTà e÷<Ûeä ⁄&ÉT ($wüßeí ⁄) s¡ø+åÏ #·T>±ø£!
2. $TeTTà ñe÷<Ûeä ⁄&ÉT (•e⁄&ÉT) s¡ø+åÏ #·T>±ø£!
Ä) e÷qe Jeq+ düT≈£îe÷s¡+.
ns¡+ú 1. e÷ qe (Ä<ÛTä ìø£) Jeq+ düT≈£îe÷s¡yTÓ +Æ ~.
2. e÷qe (eTìwæ) Jeq+ düT≈£îe÷s¡yTÓ +Æ ~.
ô|’ nsêú\qT >∑eTì+∫Hês¡T ø£<ë! ˇπø X¯ã+› s¬ +&ÉT yπ̊s«s¡T nsêú\q+~düTqÔ ï~. ($_Ûqï nsêú\T
ÄÁX¯sTT+∫ ñHêïsTT.) Ç{≤¢ $_Ûqï nsêú\qT ø£*– ñ+&˚ |ü<ë\T+fÒ <ëìì ªX‚c¢ Õ\+ø±s¡+μ nì
n+{≤s¡T.
\ø£Då + : HêHêsêú\qT ø£*– ñ+&˚ n\+ø±s¡+ X‚w¢ .ü
øÏ+~ \øå±´\˝À ñqï n\+ø±sêìï >∑T]Ô+∫ düeTq«j·T+ #˚jT· +&ç.
1. sêE ≈£îe\j·÷q+<äøs£ T¡ &ÉT.
2. ˙y˚\ e#ÓÃ<äe⁄.
øÏ+~ yêø±´˝À¢ì n\+ø±sê\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) e÷$&Ü≈£î\T ‘Ó∫Ãe«+&ç.
Ä) yê&ç ø£‹Ô rdüTø√+&ç.
Ç) ÄyÓT \‘· |üøÿ£ q ì\T#·Tqï~.
á) Äyêqø√sTT\qT |üP]Ô>± ‘·&|ç +æ ~.
♦ yêsêÔ |üÁ‹ø£\T ˝Ò<ë e÷´>∑CH’… \é ˝À e∫Ãq |ü⁄düøÔ +£ |ü]#·j÷· \qT / düMTøå± yê´kÕ\qT ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì
‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
eT+∫|ü⁄düøÔ +£ eT+∫eTqdüT≈£î eTs√ù|s¡T

dü÷øÏÔ kı+‘·|⁄ü düøÔ +£ eT+∫eTìwæøÏ eTs√‘√&ÉT
130 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

& ç
øüT =+
Ó\ Td
& ç`‘ $X¯«ø£$ ªª^‘ê+»*μμ
ä·ä<Te+
#
kÕVæ≤‘·´ düè»q˝À n+‘·sê®rj·T ø°]qÔ +<äTø=qï eTVü‰ø£$ s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY. ø£$>±, s¡#s· TT‘·>±,
‘·‘«Ô· y˚‘>Ô· ±, dü+^‘·E&„ >ç ±, ∫Á‘·ø±s¡T&ç>± ãVüQeTTK Á|ü»q„ T Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. s¡M+Á<äTìù|s¡T $q>±H˚
#·|üq düTŒ¤]+#˚$ ªª»q>∑DeTqμμ ^‘·+, ªª^‘ê+»*μμ. ªª»q>∑DeTqμμ ^‘·+ uÛ≤s¡‘· C≤rj·T^‘·+>±
>∑T]Ô+|üã&ç+~. ã+>±¢<˚XŸ C≤rj·T^‘·+ ≈£L&Ü Ç‘·ì ˝Òœì qT+&ç yÓ\Te&çq<˚. Ç˝≤ ¬s+&ÉT
C≤rj·T^‘ê\q+~+∫q ø£$>± n|üPs¡« #·]Á‘·qT düèwæ+º #ê&ÉT. ªªXÊ+‹ìπø‘·Hμé μ ù|s¡Tq Ä<äsÙ¡ $<ë´\j·÷ìï
kÕú|+æ ∫ ªª>∑Ts¡T<˚e⁄&ÉTμμ>± ø°]+Ô |üã&Ü¶&TÉ . á dü+dü<ú ë«sê dü+kÕÿs¡jT· Tø£yÔ TÓ qÆ $<ä´q+~+#ê&ÉT.
ø£$>± Ç‘·ìøÏ Á|ü|+ü #·yê´|üÔ >∑T]Ô+|ü⁄qT ‘Ó∫Ãq s¡#q· ªª^‘ê+»*μμ. 1913˝À BìøÏ ªªH√u…˝Ÿ kÕVæ≤‘·´
|ü⁄s¡kÕÿs¡+μμ <äøÿÏ +~. H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ì n+<äT≈£îqï ‘=* uÛ≤s¡rj·TT&ç>± sƒê>∑÷sY ns¡T<Óq’ >ös¡yêìï
bı+<ë&ÉT. ªª^‘ê+»*μμ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝À¢øÏ e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ mH√ï $<˚o uÛ≤wü˝˝ÀøÏ nqTe~+|üã&ç+~.
ˇø£ÿ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝ÀH˚ <ë<ë|ü⁄ 50 <ëø± nqTyê<ë˝§#êÃj·T+fÒ Bì >=|üŒ<äqy˚T$T{À }Væ≤+#·e#·TÃ.
‘ê‹Ô«ø£, kÕe÷õø£ n+XÊ\qT düŒ è•dü÷Ô kÕ–q á s¡#q· bÕsƒ≈¡ î£ ì Vü≤è<äj÷· ìï ø£~*düT+Ô ~.
ªª^‘ê+»*μμ˝Àì s¬ +&ÉT nqTyê<ä ø£$‘ê K+&çø\£ qT Ç|ü&ÉT #·÷<ë›+.
1. mø£ÿ&É eTqdüT ìs¡“j
¤ T· +>± ñ+≥T+<√
mø£ÿ&É eTqTwüß\T ‘·˝‹… Ô ‹s¡T>∑T‘ês√
mø£ÿ&É C≤„q+ $]$>± yÓ\TdüT+Ô <√
dü+kÕs¡|⁄ü >√&É\eT<Û´ä mø£ÿ&É uÛ≤>±\ øÏ+<ä Á|ü|+ü #·+ $&çb˛˝Ò<√
mø£ÿ&É dü‘ê´+‘·sêfi¯+˝À+∫ |ü\T≈£î\T u…\’ T yÓ&\É ‘êjÓ÷
mø£ÿ&É n\dü≥HÓs>¡ ì∑ ÁX¯eT ‘·q u≤VüQe⁄*ï |ü]|üPs¡‘í y· |’Ó ⁄ü C≤düT+Ô <√
mø£ÿ&É ìØ®eyÓTqÆ Ä#ês¡|⁄ü f…&Ü]˝À dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ ãT~∆Á|üyêVü≤+ Ç+øÏb˛≈£î+&Ü ñ+≥T+<√
mø£ÿ&É eTqdüT ìs¡+‘·s+¡ $ø£d+æ #˚ uÛ≤yê\˝Àø°, ø±sê´\˝Àø° ˙#˚ q&É|ãü &ÉT‘·T+<√
Ä ùd«#êÃ¤ dü«sêZìøÏ, ‘·+Á&û, Hê <˚XÊìï y˚T˝§ÿ\T|ü⁄.
` #·\+
2. Hê Vü≤è<äjT· +˝Àì ù|<ä]ø±ìï düeT÷\+>± ‘=\–+#·T Á|üu÷ÑÛ ` Ç<˚ Hê ÁbÕs¡qú .
Hê düTK<äT'U≤\qT ‘˚*ø£>± uÛ]Ñ +#· >∑*>π X¯øìÔÏ Hê≈£î Á|ükÕ~+#·T.
ùde˝ÀH˚ Hê Áù|eTqT |ò*ü +|üCdÒ Tü ø=H˚ X¯øìÔÏ n+<äCsÒ TT.
ù|<ä\qT ø±<äq≈£î+&Ü, n~Ûø±s¡<sä êŒìøÏ <ëk˛Vü≤eTq≈£î+&Ü ñ+&˚ X¯øìÔÏ Á|ükÕ~+#·T.
<Óq’ +~q n\Œ$wüj÷· \≈£î nr‘·+>± ãT~∆ì ì\T|ü⁄ø√>∑\ X¯øìÔÏ Á|ükÕ~+#·T.
˙ n;ÛcÕºìøÏ Áù|eT‘√ Hê X¯øìÔÏ n]Œ+#·Tø√>∑*>π X¯øÔÏ ìe⁄«.
` &Üˆˆ C…. uÛ≤>∑´\øÏÎ
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 131

ñ|üyê#·ø£+
eTq Ç‹Vü‰dü+
sêe÷j·TD+
(yê©àøÏ sêe÷j·TD≤ìøÏ dü+øÏå|üÔ e#·qs¡÷|ü+)
sêe÷j·TD≤ìï m+<äT≈£î #·<Tä yê\+fÒ...
e÷qe J$‘êìï dü+düÿ]+#·>∑\ eTVü‰ø±e´+ sêe÷j·TD+. e÷qe
Vü≤è<äj÷· \ qT+&ç m|üŒ{Ïø° #Ós>¡ ì∑ ø£<.ä∏ ªne÷àHêqï\ nqTsê>∑+, |ü⁄Á‘·T\
n_Ûe÷q+ ` nqï<äeTTà\ nqTã+<Û+ä , uÛ≤sêúÛsÑ \Ô¡ dü+ã+<Û+ä ` >∑Ts¡TuÛøÑ ,ÔÏ
•cÕ´qTs¡øÔÏ ` ùdïVü≤|ò\ü +, <Ûsä à¡ ã\+ ` $qj·T+‘√ ˇ<ä>&∑ +É , $y˚ø+£ ‘√ m<ä>&∑ +É
`Jeø±s¡TDúÛ≤eq, Á|üø£è‹˝≤\qμ ` Ç˝≤ J$‘· bÕsêÙ«\HÓìï+{ÏH√ |ü{Ïº
#·÷|ædTü +Ô ~ sêe÷j·TD+. sêe÷j·TD≤ìï #·<eä &ÉeT+fÒ J$‘êìï #·<eä &ÉyT˚ .
sêe÷j·TD+ bÕsêj·TD Á>∑+<∏+ä ø±<äT, Ä#·sD¡ Á|ü<ëÛ q Á>∑+<∏+ä . ñ‘·eÔ T <Ûsä êà\qT
Ä#·]ùdÔ eTìwæ eT˙wæ>± m˝≤ m<ä>>∑ \∑ &√ H˚sT¡ Œ‘·T+~. ∫qï ∫qï bÕÁ‘·\
<ë«sê düeTTqï‘· dü+<˚XÊqï+~düT+Ô ~. ªªsêyÓ÷ $Á>∑V≤ü yêHé<säÛ à¡ ' dü‘´· <Ûsä à¡ |üsêÁø£eT'μμ
nqï eTVæ≤‘√øÏìÔ e÷Ø#·Tì H√{ÏqT+&ç eTVü≤]¸ |ü*øÏ+#ê&ÉT. sêeTTìe+{Ï
Ä<äsÙ¡ eT÷]Ô, sêe÷j·TD+ e+{Ï Ä<äsÙ¡ ø±e´+ ªquÛ÷Ñ ‘√ quÛ$Ñ wü´‹!μ eTìwæ
ñqï+‘·ø±\+ sêe÷j·TD+ ñ+≥T+~.
Á|ü|+ü #· kÕVæ≤‘·´+˝ÀH˚ Ä~ø±e´+ sêe÷j·TD+. yê©àøÏ eTVü≤]¸ Bìì
s¡∫+∫ ªÄ~ø£$μ>± ø°]bÔ ı+<ë&ÉT. ªsêe÷j·TD+, bÂ\dü´Ô e<Û,ä d”‘êj·÷X¯Ã]‘·+
eTVü≤‘Yμ nH˚ eT÷&ÉT ù|s¡T¢ Bì≈£îHêïsTT. Äs¡T ø±+&É\ ($uÛ≤>∑+) ‘√, Çs¡y’Ó
Hê\T>∑T y˚\ XÀ¢ø±\‘√, dü+düÿè‘· uÛ≤wü˝À kÕ–q s¡#q· Ç~. ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À
mH√ï sêe÷j·TD≤\T e#êÃsTT. eTq <˚X+¯ ˝ÀH˚ ø±<äT Á|ü|+ü #·+˝Àì |ü\T<˚XÊ˝À¢
á sêe÷j·TD ø£<ä∏ eTq≈£î ø£ì|ædTü +Ô ~. yê] yê] Á|ü‹uÛqÑ qTdü]+∫ yê©àøÏ
ø£<≈ä∏ î£ CÀ&ç+|ü⁄\T #˚dqæ ø£e⁄\÷ ñHêïs¡T. ny˚ ì»+ nqï+‘·>± Á|ü#ês¡+
bı+<ësTT ø=ìï dü+|òTü ≥q\T.
yê©àøÏ sêe÷j·TD ø£<qä∏ T dü+øÏ|å +Ôü >± n+~+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ Ç~. düeTTqï‘·
düe÷C≤ìï ì]à+#·&yÉ T˚ \ø£´å +>± eTT+<äT ‘·sê\yê]øÏ dü÷Œ¤]Ô ø√dü+ #˚dqæ
s¡#q· Ç~.
132 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

u≤\ø±+&É+
leTHêïsêj·TDTì ìs¡+‘·s+¡ düà]+#˚ Hês¡<eä TVü≤]¸ ˇø£Hê&ÉT eTTìÁX‚wßü &˜ q’Ó yê©àøÏ ÄÁX¯e÷ìøÏ e#êÃ&ÉT. Hês¡<Tä &ÉT
‘·|dü «æ , yêø£Ã‘·Ts¡T˝À¢ ÁX‚wßü &˜ TÉ . yê©àøÏ õC≤„d‘ü √ Hês¡<Tä \ yê]q&ç>±&ÉT (õC≤„ùd $C≤„HêìøÏ eT÷\+). ªz eTVü≤Ø¸! n˙ï
eT+∫ >∑TD≤\T ø£\yê&ÉT, m˝≤{Ï Ä|ü<\ä T #·T≥TºeTT{ÏHº ê ‘=Dø£ìyê&ÉT, <Ûsä à¡ +‘Ó*dæqyê&ÉT, ÄÁX¯sTT+∫qyê]ì Ä<äT≈£îH˚yê&ÉT,
e÷≥‘·|Œü ìyê&ÉT, düø\£ ÁbÕDT\≈£î y˚T\T#˚ùdyê&ÉT, Ms¡T&ÉT, BÛsT¡ &ÉT, ndü÷j·T˝Òìyê&ÉT, n+<äeTTqïyê&ÉT... Ç˝≤+{Ï
X¯óuÛ\Ñ ø£D å ≤\T ø£\yê&ÉT me¬sH’ ê á ˝Àø£+˝À ñHêï&Ü?μ nì Á|ü•ï+#ê&ÉT. Hês¡<Tä &ÉT ∫s¡Tqe⁄«‘√ düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT.
ªeTVü‰eTT˙! Çìï \ø£D å ≤\T ˇπø e´øÏ˝Ô À ≈£î<äTs¡Tø√e&É+ kÕ<Ûës¡D+>± »s¡><∑ Tä . ø±˙, ˙e⁄ ‘Ó*|æq $•wüº >∑TD≤\˙ï
eT÷ØÔu$ÑÛ +∫qyê&ÉT lsêeTT&Éμì ‘Ó*bÕ&ÉT. sêe÷j·TD>±<∏qä T dü+øÏ|å +Ôü >± yê©àøÏøÏ $ì|æ+#ê&ÉT Hês¡<Tä &ÉT. nø£ÿ&ç qT+∫
ÁãVü≤à˝Àø±ìøÏ yÓ[flb˛j·÷&ÉT.
sêeTø£<ä∏ yê©àøÏ eTqdüT˝À Hê≥T≈£îb˛sTT+~. Hês¡<Tä ì e÷≥\T Ç+ø± #Ó$˝À Ç\T¢ ø£≥Tº≈î£ ì b˛s¡T‘·THêïsTT.
>∑+>±qB düMTbÕq>∑\ ‘·eTkÕq~øÏ kÕïq+ #˚jT· &ÜìøÏ ãj·T˝Òs› ê&ÉT. uÛsÑ <¡ ë«C≤~ •wüß´\T yÓ+≥ q&ÉTdüTHÔ êïs¡T. ‘·eTkÕq~
eT+∫yêì eTqdüTe˝… dü«#·Ã+¤ >± ñ+~.
kÕïHêìøÏ q~˝ÀøÏ ~–q yê©àøÏ #·T≥÷ºe⁄qï Á|üøè£ ‹ n+<ë\≈£î |üse¡ •düTHÔ êï&ÉT. düMT|ü+˝À ˇø£ ø=eTàô|q’ Áøö+#·
|ü≈îå£ \ »+≥qT #·÷XÊ&ÉT. yê{Ï nqTsê>∑+ eTT#·Ã≥>=\T|ü⁄‘·Tqï~. yê{Ï eT<ÛTä s¡<«äÛ qT\T MqT\$+<äT #˚dTü HÔ êïsTT. Ç+‘·˝À
ˇø£ y˚≥>±&ÉT Á≈£Ls¡u≤D+‘√ eT>∑|øü ìåÏ H˚\≈£L˝≤Ã&ÉT. n~ HÓ‘T· sÔ √&ÉT‘·÷ $\$\˝≤&ÉT‘·÷ ÁbÕD≤\qT $&É∫+~. Ä m&Éu≤≥TqT
‘·≥Tºø√˝Òì Ä&É|øü åÏ ‘·\&¢ *ç b¢ ˛sTT+~. Vü≤è<äjT· $<ës¡øy£ TÓ qÆ á <äèXÊ´ìï #·÷XÊ&ÉT yê©àøÏ. ø£sT¡ Ds¡d+ü C≤\Tyê]+~.
<Ûsä êày˚X+¯ ø£≥\º T ‘Ó+#·T≈£î+~. yÓ+≥H˚ H√{Ï yÓ+≥ nÁ|üjT· ‘·ï+>±...
e÷ìcÕ<ä Á|ü‹cÕ˜+‘·«
eT>∑eT' XÊX¯«r' düe÷'ˆ
j·T‘Y Áøö+#·$T<∏Tä Hê<˚øy£ Té
neBÛ' ø±eTyÓ÷Væ≤‘·yTé ˆˆ
(z øÏsê‘·T&Ü! Áøö+#·|øü åÏ »+≥˝À |üse¡ X¯yTÓ j Æ T· Tqï ˇø£ |üøìåÏ #·+|æq ˙e⁄ XÊX¯«‘·+>± n|üø]° Ô bÕ˝e⁄‘êe⁄) nqï
e÷≥\T e#êÃsTT.
nqHÓ‘’ ˚ nHêï&ÉT ø±˙ ‘·sy¡ ê‘· n‘·ìøπ ÄX¯Ãs¡´+y˚d+æ ~. á e÷≥\T düe÷Hêø£så ê\T>∑\ Hê\T>∑T bÕ<ë\‘√ \j·Tã<ä+∆ >±
e#êÃsTT. Ç~ #Û+· <√ã<äy∆ TÓ qÆ XÀ¢øy£ T˚ qì ìsê∆]+#·T≈£îHêï&ÉT. XÀø£+ qT+∫ XÀ¢ø+£ |ü⁄{Ï+º ~. ÄÁX¯e÷ìøÏ ‹]–e#êÃs¡+<äs÷¡ .
ø±ì Áøö+#·|øü åÏ <ës¡TD <äèX¯´+ e÷Á‘·+ yê©àøÏ eTqdüTqT+∫ yÓqT~s¡>&∑ +É ˝Ò<Tä . n<˚ Ä˝À#·q. n<˚ Äy˚<qä . Ç+‘·˝À
düèwæøº s£ Ô¡ nsTTq ÁãVü≤à yê©àøÏì #·÷&É&ÜìøÏ ÄÁX¯e÷ìøÏe#êÃ&ÉT. n‘·ìøÏ XÊÁk˛ÔøÔ£ ñ|ü#êsê\˙ï #˚XÊ&ÉT yê©àøÏ. ÁãVü≤à
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 133

yê©àøÏì ≈£Ls√ÃeTHêï&ÉT. ÁãVü≤à Ädüq+ø£Hêï ø=+#Ó+ ‘·≈î£ ÿe m‘·T>Ô \∑ Ädüq+ô|q’ ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT yê©àøÏ. Ç~ ô|<ä\› |ü≥¢
Á|üe]Ô+#·e\dæq rs¡T. ÁãVü≤à m<äTs¡T>± ñHêï Áøö+#·|øü åÏ u≤<Ûä yê©àøÏì e<ä\&É+ ˝Ò<Tä . eTqdüT˝À ªe÷ìcÕ<äμ XÀ¢øy£ T˚ eT∞fl
<Û«ä ì+∫+~. n˙ï ‘Ó*dæq ÁãVü≤à ∫s¡Tqe⁄«qT ∫+~dü÷Ô ªz ãTTw”X«¯ sê! ˙e⁄ |ü*øÏq~ XÀ¢øy£ T˚ . n~ Hê dü+ø£\Œ Á|üu≤Û e+.
á #Û+· <ädTü ‡ (nqTwüß|º )t ˝ÀH˚ lsêeT#·]Á‘·qT sêj·TeTì Ä<˚•+#ê&ÉT. Hês¡<Tä &ÉT düŒwü+º >± $e]+|üì sêeTø£<ë∏ s¡V≤ü kÕ´\T
≈£L&Ü düTŒ¤]kÕÔjT· ì nqTÁ>∑V≤æ +#ê&ÉT. á uÛ÷Ñ eT+&É\+˝À |üs«¡ ‘ê\T, q<äT\T ñqï+‘·ø±\+ sêe÷j·TD>±<∏qä T »qT\T
ø°]dÔ ÷ü HÔ ˚ ñ+{≤s¡μì Äos¡«~+#ê&ÉT. ÁãVü≤à Ä<˚XÊqTkÕs¡+ sêe÷j·TDs¡#q· ≈£î lø±s¡+ #·T{≤º&TÉ yê©àøÏ eTVü≤]¸.
njÓ÷<Ûë´ q>∑s+¡ :
düsj
¡ T· ÷qBrs¡+˝À ªø√dü\μ nH˚ düTÁ|üd<æ ∆ä <˚Xe¯ TT+~. n+<äT˝Àì<˚ ªnjÓ÷<Ûë´μ nH˚ eTVü‰q>∑s+¡ . ªnjÓ÷<Ûë´μ n+fÒ
jÓ÷<ÛTä \≈£î »sTT+#·&ÜìøÏXø¯ ´£ +ø±ì~. eTqTe⁄ Bìï ì]à+#ê&ÉT. ø√dü\ <˚XÊìï <äXs¯ <¡ eä∏ TVü‰sêE |ü]bÕ*düTHÔ êï&ÉT. n‘·&TÉ
dü÷s¡é+X¯+ yê&ÉT. eTVü‰Ms¡T&ÉT. <˚e‘·\ |üø±å q sêø£då Tü \‘√ mH√ïe÷s¡T¢ j·TT<ä+∆ #˚dqæ yê&ÉT. <Ûsä à¡ |üsêj·TDT&ÉT. Á|ü»\qT
ø£qï_&É\¶ e˝… #·÷düT≈£îH˚yê&ÉT. edæw,˜ü yêeT<˚e⁄\T n‘·ì Á|ü<ëÛ q|ü⁄s√Væ≤‘·T\T. düTeT+Á‘·T&ÉT yÓTT<ä\T>±>∑\ mì$T~ eT+~
eT+Á‘·T\T. Ç‘·ì bÕ\q˝À ø√dü\ <˚X+¯ uÛÀ>∑u≤Û >±´\‘√ $\dæ*+¢ ~. Á|ü»\T <Ûsä à¡ es¡qÔ T˝…’ düTKdü+‘√cÕ\‘√ ñHêïs¡T.
(ªj·T<∏ësêC≤ ‘·<ë∏ Á|üC≤'μ ` sêE m˝≤ ñ+fÒ Á|ü»\÷ n˝≤π> ñ+{≤s¡T.)
mìï ñHêï dü+‘êq+ ˝Ò<qä ï ∫+‘· <äXs¯ <¡ Tä∏ DÏí ≈£î+>∑Bdæ+~. dü+‘êqÁbÕ|æÔ ø√dü+ nX¯«y˚T<Ûj ä ÷· >∑+ #˚j÷· \qï Ä˝À#·q
ø£*–+~. yÓ+≥H˚ |ü⁄s√Væ≤‘·T\T, >∑Ts¡Te⁄\‘√ düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´&ÉT. eTqdüT˝Àì e÷≥ #ÓbÕŒ&ÉT. yês¡T ‘·<ë∏ düTÔ nHêïs¡T.
düsj
¡ T· ÷q~øÏ ñ‘·sÔ ¡ rs¡+˝À j·T»„y~˚ ø£ dæ<y∆ä TÓ +Æ ~. eT+Ár, kÕs¡B∏ nsTTq düTeT+Á‘·T&ÉT á j·÷>±ìøÏ ãTTwü´X¯è+>∑
eTVü≤]¸ì ÄVü‰«ìùdÔ |ò\ü e+‘·eTÚ‘·T+<äì dü÷∫+#ê&ÉT. ãTTwü´X¯è+>∑T&ÉT $uÛ≤+&Éø£ eTVü≤]¸ ≈£îe÷s¡T&ÉT. ìcÕ˜>]∑ wüß&˜ TÉ . n‘·&TÉ
mø£ÿ&É ñ+fÒ nø£ÿ&É yêq\T u≤>± ≈£îs¡TkÕÔsTT. <äXs¯ <¡ Tä∏ ì Ä»„yT˚ s¡≈î£ ãTTwü´X¯è+>∑TDÏí dü>ös¡e+>± ‘√&=ÿìe#êÃs¡T. eT÷&ÉT
s√E\bÕ≥T nX¯«y˚T<Ûj ä ÷· >∑+ XÊÁk˛Ôø+Ô£ >± ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
‘·s¡yê‘· <äX¯s¡<∏äT&ÉT ãTTwü´X¯è+>∑Tì‘√ |ü⁄Á‘·ÁbÕ|æÔ ø√dü+ #˚j·Te\dæq Áø£‘·Te⁄qT >∑T]+∫ n&ç>±&ÉT. Ä uÛ≤sêìï
ãTTwü´X¯è+>∑Tìô|H’ ˚ ñ+#ê&ÉT. <äXs¯ <¡ Tä∏ ì nuÛ´Ñ s¡qú qT eTìï+∫q ãTTwü´X¯è+>∑T&ÉT ª|ü⁄Á‘·ø±y˚Twæμº nH˚ j·÷>±ìï ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
Vü≤$düT‡\+<äTø√e&ÜìøÏ ÁãVü‰à~<˚e‘·\T, >∑+<Ûsä T¡ «\T, dæ<Tä \∆ T, eTVü≤s¡T¸\T j·T»„XÊ\˝À Á|ü‘´· ø£eå Tj·÷´s¡T.
n<˚ düeTj·T+˝À <˚e‘·\+<äs÷¡ ÁãVü≤àqT #˚] ‘·eT>√&ÉT yÓfifl¯ uÀdüT≈£îHêïs¡T. sêeD≤düTs¡T&ÉT ÁãVü≤à es¡Á|üu≤Û e+#˚‘·
$Ás¡M>∑T‘·÷ ‘·eTqT ∫Á‘·V≤æ +dü\≈£î >∑T]#˚dTü HÔ êïs¡Hêïs¡T. eTT˝À¢ø±\qT u≤~Û+#·&yÉ T˚ >±ø£ Ç+Á<äTDÏôí d‘’ +· sê»´ÁuÛwÑ ßü Dº íÏ #˚jT· &ÜìøÏ
|üPqTø=Hêï&Éì ‘Ó*bÕs¡T. n‘·ì <äT+&É>±\≈£î n+‘˚˝<Ò Hä êïs¡T. ãTTwüß\, j·Tø£>å +∑ <Ûsä T¡ «\ e÷≥ n≥T+∫ n‘·ì uÛj Ñ T· +‘√
dü÷s¡T´&ÉT, düeTTÁ<äT&ÉT, yêj·TTe⁄ ≈£L&Ü ‘·eT düV≤ü »dæ‹ú ì Á|üø{£ +Ï #·˝øÒ b£ ˛‘·THêïs¡ì yêb˛j·÷s¡T. n‘·ì |”&É $s¡>&∑ j É T˚ ´
Ä˝À#·qqT ÁãVü≤àH˚ #Ó|Œü eTì y˚&TÉ ≈£îHêïs¡T.
ÁãVü≤à <˚e‘·\‘√ ªsêeDT&ÉT >∑+<Ûsä «¡ , j·Tø£,å <˚e, <ëqe⁄\#˚ eTs¡D+ ˝Ò≈î£ +&Ü qqTï es¡+ ø√sê&ÉT. e÷qe⁄\ |ü≥¢
n‘·ìøÏ #·T\ø£quÛ≤e+. n+<äTøπ yê] >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä . ø£qTø£ e÷qe⁄ì #˚‹˝ÀH˚ sêeDTìøÏ eTs¡D+ ñ+<äμì
nHêï&ÉT.
Ç+‘·˝À leTVü‰$wüßeí ⁄ X¯+K#·Áø£><∑ ë<Ûë] nsTT e#êÃ&ÉT. <˚e‘·\T Ä <˚e<˚e⁄DÏí nH˚ø£ $<Ûë\T>± düT‹Ô +#ês¡T.
es¡>s∑ «¡ +#˚‘· ø£q÷ï$Tq÷ï>±qø£ Á|üe]ÔdTü qÔ ï sêeDTDÏí dü+Vü≤]+#·&ÜìøÏ e÷qe⁄&ç>± ne‘·]+#·eTì nuÛ´Ñ ]ú+#ês¡T. <äXs¯ <¡ ä∏
eTVü‰sêE>±] eTT>∑TsZ T¡ uÛ≤s¡´\≈£î Hê\T>∑T s¡÷bÕ\˝À |ü⁄Á‘·T&Ée⁄ ø£eTàì ÁbÕ<Ûj
˚ T· |ü&Ü¶sT¡ . nuÛj
Ñ T· $T#êÃ&ÉT ÄÁ•‘·e‘·‡\T&ÉT.
n+<ä] |üP»\+<äTø=ì n+‘·sêúqeTj·÷´&ÉT.
134 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

<äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT |ü⁄Á‘·ø±y˚Twæº #˚dqæ |ü&ÉT j·T»„≈î£ +&É+qT+∫ >=|üŒ ‘˚»düT‡‘√ ≈£L&çq ˇø£ ~e´|ü⁄s¡Twüß&ÉT Ä$s¡“$¤ +#ê&ÉT.
n‘·&ÉT ÁãVü≤à|ü+|ü>± e∫Ãqyê&ÉT. #˚‹˝À ã+>±s¡TbÕÁ‘· yÓ+&çeT÷‘·‘√. n+<äT˝À ~e´bÕj·TdüeTT+~. <ëìï
<äX¯s¡<∏äTqø£+~+#ê&ÉT. ªá bÕj·Tdü+ dü+|ü<ä\ìdüTÔ+~ Äs√>±´ìï ô|+bı+~düTÔ+~. nìï{Ï˙ $T+∫ dü+‘êHêìï
Á|ükÕ~düT+Ô <äμHêï&ÉT. ù|<äyêìøÏ ô|ìï~Û <=]øÏqf…+Ì¢ ~ <äXs¯ <¡ Tä∏ ìøÏ. n‘·ì eTqdüT‡ Äq+<ä‘ê+&Ée+ #˚d+æ ~.
~e´bÕj·TkÕìï ‘·q uÛ≤s¡´˝…q’ øödü\´, düT$TÁ‘·, ø¬ øπ’ sTT\≈£î |ü+#ê&ÉT. dü+e‘·‡s¡ø±\+ >∑&∫ç +~. #ÓÁ’ ‘·Xó¯ <äq∆ e$THê&ÉT
øödü\´≈£î lsêeTT&ÉT »ìà+#ê&ÉT. <äX$¯ THê&ÉT ø¬ øπ’ sTTøÏ uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT, düT$TÁ‘·≈î£ \ø£ÎD, X¯Á‘·T|òTü Tï\T »ìà+#ês¡T. á yês¡Ô
$qï njÓ÷<Û´ä Äq+<äd+ü Á<äyTÓ +Æ ~.
sêeT\ø£ÎD uÛsÑ ‘¡ · X¯Á‘·T|òTü Tï\T X¯óø£|¢ øü å£ #·+Á<äTì˝≤ ô|s¡T>∑T‘·THêïs¡T. y˚<Xä ÊÁkÕÔ\quÛ´Ñ dæ+#ês¡T. <Ûqä T]«<ä´˝À HÓ|’ ⁄ü D´+
dü+bÕ~+#ês¡T. $C≤„qKqT\j·÷´s¡T. dü<Tä D Z ≤\≈£î Ä≥|üfHÌº… ês¡T. (ñ‘·eÔ T $<ë´s¡T\ú ≈£î ñ+&Ée\dæq \ø£D å ≤*$.) sêeTT&ÉT
m|ü&É÷ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ùde˝À ìeT>∑ïeTj˚Týê&ÉT. ∫qïHê{Ï qT+N nqïùdy˚ $Tqï>± uÛ≤$+#˚yê&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. Ç‘·&TÉ
sêeTT&çøÏ ãVæ≤'ÁbÕD+. uÛsÑ ‘¡ X· Á¯ ‘·T|òTü Tï\T nH√´q´ Áù|e÷_Ûe÷Hê\T ø£\yês¡T.
ø±\#·Áø£+ ‹s¡T>∑T‘·Tqï~. ˇø£Hê&ÉT <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT ‘·q eT+Á‘·T\T |ü⁄s√Væ≤‘·T\T yÓTT<ä˝q’… yê]‘√ düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´&ÉT.
‘·q ≈£îe÷s¡T\ $yêVü≤ Á|ükÕÔeq #˚dTü HÔ êï&ÉT. dü]>±Z n<˚ düeTj·T+˝À nø£ÿ&É n&ÉT>∑Tô|{≤º&TÉ eTVü‰‘˚»XÊÙ*jÓTÆ q $XÊ«$TÁ‘·
eTVü≤]¸. düèwæøº Ï Á|ü‹düèwæº #˚jT· >∑\ düeTs¡T&ú ‘É &· TÉ . <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT m<äTsπ – kÕ<äs+¡ >± kÕ«>∑‹+#ê&ÉT. n‹~∏<y˚ √uÛeÑ ` n‹~∏
eTq≈£î <˚e⁄ì‘√ düe÷q+. Ç~ ‘Ó*dæq <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT $XÊ«$TÁ‘·Tq≈£î düeTT∫‘·Ø‹q eTsê´<ä\T >±$+#ê&ÉT. $qj·T|üPs¡«ø£+>±
#˚‘·T\T CÀ&ç+∫ $XÊ«$TÁ‘·Tì sêø£≈£î ø±s¡D≤ìï n&ç>±&ÉT. ‘·qô|’q ø±s¡úÛ≤s¡+ ô|&ç‘˚ HÓs¡y˚s¡TkÕÔqHêï&ÉT. <äX¯s¡<∏äTì
$qj·÷ìøÏ eTT]dæb˛j·÷&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. ªedæwßü ì˜ ñ|ü<X˚ Ê\qT bı+~qyê&ç$. ˙e⁄ Ç˝≤π> Á|üe]ÔkÕÔeμì yÓT#·TÃø=Hêï&ÉT.
$XÊ«$TÁ‘·T&ÉT <äXs¯ <¡ Tä∏ ì‘√ ‘êqT e∫Ãq |üìì ‘Ó\T|ü⁄‘êqHêï&ÉT. <ëìì Ä#·]+#·eTHêï&ÉT. Ä&çqe÷≥ ‘·|Œü e<äH› êï&ÉT.
ndü\T $wüjT· + #ÓbÕŒ&ÉT. ªz sêC≤! H˚H=ø£ j·TC≤„ìï dü+ø£*Œ+#êqT. ø±ì e÷Ø#·, düTu≤VüQ\H˚ sêø£då Tü \T Ä j·TC≤„ìøÏ
$|ò÷ü ï\T ø£*–düTHÔ êïs¡T. yê]ì ø√|æ+#·&ÜìøÏ, X¯|+æ #·&ÜìøÏ X¯øÔÏ ñHêï j·T»„Bø£˝å À ñHêïqT ø±ã{Ïº n~ Hê≈£î ‘·>ì∑ |üì
(ñ∫‘êqT∫‘ê\T Á>∑V≤æ +#·≈î£ +&Ü X¯øìÔÏ <äT]«ìjÓ÷>∑|sü #¡ >· ÷∑ &É<Tä .) n+<äT≈£î dü‘´· |üsêÁø£eTT&ÉT, X¯Ss¡T&ÉT nsTTq lsêeTTDÏí
|ü~~Hê\bÕ≥T Hê yÓ+≥ |ü+|ü⁄. n‘·&˚ Ä sêø£då Tü \qT #·+|ü>\∑ düeTs¡T&ú TÉ . Hê yÓ+≥ e∫Ã j·÷>∑d+ü s¡øD å£ #˚jT· &É+e\¢
lsêeTTìøÏ nH˚ø£ ÁX‚jT· düT‡\T ø£\T>∑T‘êsTT. lsêeTTì |üsêÁø£eTyÓT˝≤+{Ï<√ Hê≈£î u≤>± ‘Ó\TdüT. Hêπø ø±<äT edæwßü \˜ yê]øÏ,
yêeT<˚yê~ eTVü≤s¡T¸\≈£L ‘Ó\TdüT. yês¡+‘ê n+^ø£]+∫q ‘·sê«‘˚ sêeTTDÏí Hê‘√ |ü+|üeTμì nHêï&ÉT.
á e÷≥\T $+≥÷+fÒ <äXs¯ <¡ Tä∏ ì >∑T+&Ó˝À sêsTT|ü&~¶É . #˚‘T· \T CÀ&ç+∫ ªeTVü≤Ø¸! Hê sêeTT&ÉT |ü<Vä ‰ü sπ +&ÉT¢ ≈£L&Ü
ì+&Éìyê&ÉT. <Ûqä T]«<ä´ Ç+ø± |üP]Ôø±˝Ò<Tä . j·TT<ä$∆ wüj÷· \‘√ ‘·–q |ü]#·jT· + ˝Òìyê&ÉT. ø£qTø£ <äjT· #˚dæ Hê sêeTTDÏí
ø√s¡ø+£ &ç. n+‘·>± ø±yê\+fÒ <Ûqä Tsê“DbÕDÏH’Ó H˚qT MT yÓ+≥ekÕÔqT. MT j·÷>±ìï dü+s¡ø+åÏ #˚ u≤<Û´ä ‘· Hê~. Çe˙ï m{≤¢
ñHêï sêeTTDÏí e<ä* H˚qT ˇø£ÿ ø£Då yÓTHÆ ê ã‘·ø˝£ qÒ T. e÷ H√eTT\ |ü+≥ sêeTT&ÉT. Ç+‘·≈L£ Ä sêø£då Tü \T me] n+&É‘√ á
<äT+&É>±ìøÏ ˇ&ç>{∑ ≤ºsμ¡ ì n&ç>±&ÉT.
$XÊ«$TÁ‘·T&ÉT düe÷<Ûëq$Tdü÷Ô ªbÂ\düÔ é+X¯E&Óq’ $ÁX¯edüT&ÉH˚ eTTì ≈£îe÷s¡T&ÉT sêeD≤düTs¡T&ÉT. n‘·&TÉ ≈£îuÒsT¡ ì
k˛<äsT¡ &ÉT. nH˚ø£ sêø£då ü ã˝≤\T ø£\yê&ÉT. ÁãVü≤à Ç∫Ãq nkÕ<Ûës¡D esê\e\¢ n‘·ì >∑s«¡ + Çã“&çeTTã“&Ó+’ ~. eTT˝À¢ø±\q÷
n\¢ø˝£ À¢\+ #˚dTü HÔ êï&ÉT. n≥Te+{Ïyê&çøÏ j·T»„+ uÛ>Ñ ï∑ +#˚jT· &ÉeTH˚~ n\Œ+>± ‘√düTqÔ ï~. n+<äTøπ Ç≥Te+{Ï |üqT\˝À
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 135

bÕ˝§Zq&ÉT. e÷Ø#·, düTu≤VüQ\T Ç‘·ì#˚‘· Áù|]‘·T˝…’ j·TC≤„\≈£î $|ò÷ü ï\qT ø£*–düTHÔ êïs¡μq>±H˚ <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT eT]+‘· uÛj
Ñ T· |ü&Ü¶&TÉ .
ªj·TT<ä+∆ ˝À j·TeTTì‘√ düe÷qT˝…q’ yê] HÓ<Tä s√ÿe&ÜìøÏ Hê ∫ìïbÕ|üDíÏ |ü+|üqT. H˚qT ≈£L&Ü j·TT<ä∆ $wüjT· +˝À nX¯≈î£ &Ô μÉ qì
|ü*ø±&ÉT.
<äXs¯ <¡ Tä∏ ì e÷≥\≈£î $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT n–ZMT<ä >∑T–Z\yÓTHÆ ê&ÉT. ªÇ∫Ãqe÷≥ ‘·|Œü ≥+ MT Ç+{≤ e+{≤ ˝Ò<Tä . ˙e+<äT≈£î
dæ<|∆ä &ü ‘ç ˚ ]ø£VÔ ≤ü kÕÔ\‘√ ‹]– yÓfi‘¯ êqT. MTs¡T düTK+>± ñ+&É+&çμ nHêï&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. |ü]dæ‹ú rÁe‘·qT >∑eTì+#ê&ÉT
edæwe˜ü TVü≤]¸. Ç∫Ãq e÷≥ ì\u…≥Tºø√eTì <äXs¯ <¡ Tä∏ ìøÏ Væ≤‘·e⁄ |ü*ø±&ÉT. e÷≥ ì\u…≥Tºø√ì yêìøÏ <Ûsä à¡ ø±sê´\Hê#·]+∫q
|òü\+ q•düTÔ+<äì ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT. $$<Ûëg Á|üjÓ÷>∑<ä≈£åî&Ó’q $XÊ«$TÁ‘·T&ç yÓ+≥ sêeTTDÏí |ü+|ü&É+˝À dü+X¯j·÷ìøÏ
‘êe⁄+&É>÷∑ &É<Hä êï&ÉT. sêeTTDÏí |ü+|æ‘˚ y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+<äì düT‹yÓT‘·>Ô ± dü÷∫+#ê&ÉT.
edæwßü ì˜ Væ≤‘·e#·Hê\≈£î <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT ‘·˝§>±Z&TÉ . sêeT\ø£ÎDT\qT |æ*|æ+#ê&ÉT. øödü\´‘√ ø£*dæ Äos¡«~+#ê&ÉT.
Á|üXÊ+‘·yTÓ qÆ eTqdüT‡‘√ $XÊ«$TÁ‘·T&çøÏ n|üŒ–+#ê&ÉT.
$XÊ«$TÁ‘·Tì yÓ+≥ <ÛäqTsê∆] nsTT sêeTT&ÉT
q&ÉTdüTHÔ êï&ÉT. \ø£ÎDT&ÉT nqTdü]düTHÔ êï&ÉT. düsj
¡ T· ÷qB rs¡+
yÓ+ã&ç #ê˝≤ <ä÷s¡+ Á|üj÷· DÏ+#ês¡T eTT>∑TsZ ÷¡ . ‘·sy¡ ê‘·
sêeT\ø£ÎDT\≈£î ªã\μ ªn‹ã\μ $<ä´\qT|ü<˚•+#ê&ÉT
$XÊ«$TÁ‘· eTVü≤]¸. M{Ï Á|üuÛ≤e+e\¢ n\dü≥,
Äø£*<ä|ü \T+&Ée⁄. s¡÷|üø±+‘·T\T ‘·>eZ∑ ⁄. ìÁ<ä˝À ñHêï,
@eTs¡TbÕ≥T‘√ ñHêï sêø£ådüT˝ÒMT #˚j·T˝Òs¡T. eTT˝À¢ø±˝À¢
m<äTs=&ç¶ ì\#˚yês¡T+&ÉsT¡ .
sêeTT&ÉT >∑Ts¡Tùde˝À ìeT>∑Tï&Éj÷· ´&ÉT. $XÊ«$TÁ‘·Tì
bÕ<ë˝§‘êÔ&ÉT. ùde\T #˚XÊ&ÉT. (>∑Ts¡Tùde $X‚wü
|òü*‘êìïdüTÔ+~.) düs¡j·T÷qB rs¡+˝ÀH˚ yêfi¯ófl Ä sêÁ‹
ìÁ~+#ês¡T.
‘Ó\¢yês¡T‘√+~. $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT sêeT\ø£ÎDT\≈£î
y˚T˝§ÿ\T|ü⁄ |ü*ø±&ÉT.
øödü˝≤´düTÁ|üC≤sêeT |üPsê« dü+<Ûë´ Á|ües¡‘Ô ˚
ñ‹Ôwü̃ qs¡XÊs¡÷\› ø£seÔ¡ ´+ <Óe’ e÷Væ≤ïø£yTé .
ªøödü˝≤´<˚$ dü‘‡· +‘êqyÓTqÆ z sêe÷! ‘·÷s¡TŒq ñwü'ø±+‘·T\T Á|üd]ü düTHÔ êïsTT. ìÁ<ä˝∫Ò ì‘·´ø£sà¡ \qT Ä#·]+#·μeTHêï&ÉT.
>∑Ts¡Tyêø£´+ •s¡kÕeVæ≤+#ê&ÉT sêeTT&ÉT, \ø£ÎDTì‘√ ø£\dæ. eT∞fl Á|üj÷· D+ ø=qkÕ–+~. düsj ¡ T· ÷ >∑+>±q<äT\ dü+>∑eT
Á|ü<X˚ Êìï #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&ç $X‚cÕ\qT >∑Ts¡TeTTK‘·' ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. (C≤„Hêìï bı+<ä&+É ˝À ìs¡+‘·s+¡ nÁ|üeT‘·T˝Ô ’…
ñ+&É&+É ñ‘·eÔ T $<ë´s¡T\ú \ø£D å +.)
Á|üj÷· D+ kÕ>∑T‘·Tqï~. ªeT\<äμ, ªø£s÷¡ X¯μ nH˚ »q|ü<ë\≈£î #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. Ç+Á<äTì nqTÁ>∑V≤ü $X‚w+ü #˚‘· á ÁbÕ+‘ê\T
<Ûqä <ÛëHê´\düeTè~∆ì ø£*– ñ+&˚$. ø±ì ª‘ê≥ø£μ nH˚ j·TøÏD å Ï á ÁbÕ+‘ê\≈£î e∫Ã $<Û«ä +kÕìï düèwæ+º ∫+~. |ü⁄≥Tºø‘£ √H˚
y˚sTT @qT>∑T\ ã\+ ø£*–q áyÓTqT mes¡÷ m~]+#·˝øÒ b£ ˛‘·THêïs¡T. ªn–ïøÏ Ä»´+‘√&Óq’ ≥T¢μ áyÓT‘√u≤≥T áyÓT ≈£îe÷s¡T&ÉT
ªe÷Ø#·T&ÉTμ $s¡T#·Tø£|&ü TÉ ‘·÷ á »q|ü<ë\qT n‘·˝≤≈£î‘·\+ #˚dTü HÔ êï&ÉT. <äTwüßsº ê˝…q’ ‘ê≥ø£qT e~Û+#·eTì sêeTTì‘√
136 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
nHêï&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. ˇø£ÿø£D å + sêeTT&ÉT eTÚqeTTÁ<ä <ë˝≤Ã&ÉT. sêeTTì uÛ≤e+ Á>∑V≤æ +#ê&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. ªÅdìÔ” m˝≤
#·+bÕ\H˚ dü+X¯jT· + e<äT.› n<Ûsä à¡ |üsêj·TD nsTTq ‘ê≥ø£qT #·+|æ‘˚ <√wü+ sê<äμì ø£seÔ¡ éTT|ü<•˚ +#ê&ÉT. yÓ+≥H˚ sêeTT&ÉT
<äè&ÛìÉ X¯Ãj·TT&Ó’ n+»* |òTü {Ï+#ê&ÉT. ªMTs¡T #Ó|Œæ q≥T¢>± q&É#T· ø=eTàì e÷ Hêqï>±s¡T qqTï Ä<˚•+#ês¡T. yê] Ä»„ Hê≈£î
•s√<Ûës¡éTμì |æ‘è· yêø£´ |ü]bÕ\HêdüøìÔÏ #ê{≤&ÉT. n˝≤π> >∑Ts¡Te⁄ Ä»„qT bÕ*+#·&+É •wüß´ì>± ‘·q ø£seÔ¡ éTì uÛ≤$+∫
‘ê≥ø£e<Û≈ä î£ ñ<äT´≈£î&Ô H’Ó ê&ÉT.
$ø£è‘êø±s¡+‘√ $s¡T#·T≈£î|ü&TÉ ‘·Tqï ‘ê≥ø£ #˚‘T· \qT ‘·q ì•‘· u≤D≤\‘√ K+&ç+#ê&ÉT sêeTT&ÉT. nsTTHê Äy˚X+¯ ‘√
MT~øÏ edüTqÔ ï ‘ê≥ø£ eTT≈£îÿ #Óe⁄\qT ø√dæyX˚ Ê&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. ‘ê≥ø£ Äy˚X+¯ s¬ +&ç+‘·˝+’… ~. ‘êqT ø£qã&É≈î£ +&Ü yêfi¯flô|’
sêfi¯fl yêq≈£î]|ædTü qÔ ï~. Ç<ä+‘ê >∑eTìdüTHÔ êï&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. dü+<Ûë´ø±\+ düMT|ædTü qÔ ï~. á˝Àù| ‘ê≥ø£qT |üs˝¡ Àø±ìøÏ
|ü+|üeTì |ü⁄s¡e÷sTT+#ê&ÉT. ndüTs¡d+ü <Ûë´ø±\+˝À sêø£då Tü \T eTVü‰ã˝≤ìï bı+<äT‘ês¡T. m<äTs√ÿe&É+ ø£w+ºü . Çø£ @
e÷Á‘·+ Ä\dü´+ #˚jT· ≈£î+&Ü sêeTT&ÉT X¯ãy› ~˚ Û $<ä´qT Á|ü<]ä Ùdü÷Ô u≤DÁ|üj÷Ó >∑+ #˚XÊ&ÉT. ø£D å ø±\+˝À ‘ê≥ø£ H˚\ô|ã’ &ç
ÁbÕD≤\qT e~*+~. ‘ê≥ø£ e<Û‘ä √ <äTwüº dü+Vü‰sêìøÏ |üPqTø=Hêï&ÉT sêeTT&ÉT. Ç+Á<ë~ <˚e‘·\T sêeTTDÏí düT‹Ô +#ês¡T.
dü+‘·Twüß&º q’Ó $XÊ«$TÁ‘· eTVü≤]¸ sêeTTìøÏ mH√ï ~yê´ÁkÕÔ\qT nqTÁ>∑V≤æ +#ê&ÉT. (>∑Ts¡Te⁄ nqTÁ>∑V≤æ ùdÔ Çe«˝Òì<˚$T{Ï?
•wüß´&ÉT bı+<ä˝ìÒ <˚$T{Ï?)
sêeT\ø£ÎD düV≤æ ‘·T&ÉsTT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT ªdæ<ë∆ÁX¯eT+μ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. n<˚ n‘·ì j·T»„u÷ÑÛ $T. sêeT\ø£ÎDT\T $qj·T+>±
#˚‘T· \T CÀ&ç+∫ >∑Ts¡Te⁄>±]ì j·T»„Bø£qå T d”«ø£]+#·eTì ÁbÕ]ú+#ês¡T. eTìï+#ê&ÉT eTVü≤]¸. j·T»„BøÏ‘å T· &Éj÷· ´&ÉT. eTs¡THê&˚
j·T»„+ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. Äs¡T s√E\bÕ≥T kÕπ> á j·T»„ $wüjT· +˝À n‘·´+‘· C≤>∑s÷¡ ≈£î˝…’ ñ+&ÉeTì sêeT\ø£ÎDT\≈£î
dü÷∫+#ês¡T eTTqT\T. ◊<äTs√E˝…+’ ~. ø£+{ÏMT<ä ≈£îqT≈£î˝Ò≈î£ +&Ü j·TC≤„ìï ø±bÕ&ÉT‘·THêïs¡T sêeT\ø£ÎDT\T. (ø£syÔ¡ ê´ìï
HÓsy¡ s˚ Ã¡ &É+˝À Ç+‘· ìwü˜ ñ+&Ü*.) ∫e]s√E ñqï≥Tº+&ç ˇø£ÿkÕ]>± j·T»„≈î£ +&É+qT+&ç C≤«\\T m>∑d|æ &ü Ü¶sTT. Ç~
sêø£då Tü \ sêø£≈î£ dü÷#·q.
e÷Ø#·, düTu≤VüQ\T nqT#·sT¡ \‘√ e#êÃs¡T. j·T»„y~˚ ø£ |ü]düsê\T s¡øeÔ£ s¡¸+‘√ ‘·&dç æ eTT<äj › ÷· ´sTT. sêeTT&ÉT ªo‘˚wßü e⁄μ
nqï e÷qyêÁkÕÔìï e÷Ø#·T&çô|ø’ Ï Á|üj÷Ó –+#ê&ÉT. <ëì <Óã“≈£î e÷Ø#·T&ÉT q÷s¡T jÓ÷»Hê\ <ä÷s¡+ m–] düeTTÁ<ä+˝À
|ü&bç ˛j·÷&ÉT. düŒ èVü≤ø√˝ÀŒsTT –s¡–sê ‹s¡T>∑T‘·÷ ø=≥Tº≈î£ b˛‘·THêï&ÉT. eTs¡T ìeTTwü+˝À ªÄπ>ïj·÷g+μ‘√ düTu≤VüQì
eø£då ˝úü ≤ìï Áeø£ÿ\T #˚XÊ&ÉT. ªyêj·Tyê´g+μ‘√ $T>∑‘ê sêø£då Tü \ uÛsÑ ‘¡ +· |ü{≤º&TÉ . sêø£då uü ≤<Ûä ‘=\–+~. j·T»„+ ì]«|òTü ï+>±
»]–+~. $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT dü+‘√wæ+#ê&ÉT. (düeTs¡T˝ú q’… •wüß´\qT #·÷dæ @ >∑Ts¡Te⁄ dü+‘√wæ+#·&TÉ ?)
eTs¡THê&ÉT ñ<äj·÷H˚ï sêeT\ø£ÎDT\T $XÊ«$TÁ‘·Tì m<äT≥ $qj·T+‘√ ì*#ês¡T. Ç+ø± @$T #˚j·÷˝À
ÄC≤„|+æ #·eTHêïs¡T. $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT ªz sêe÷! $T~∏˝≤q>∑s¡ Á|üuTÑÛ e⁄, |üse¡ T<Ûë]à≈£î&Óq’ »qø£ eTVü‰sêE ˇø£ j·TC≤„ìï #˚jT·
dü+ø£*Œ+#ê&ÉT. eTq+ nø£ÿ&ÉøÏ yÓfi<¯ ë+. nø£ÿ&É n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ˇø£ eTVü‰<Ûqä TdüT‡+~. ˙e⁄ #·÷&Ée#·TÃqHêï&ÉT. dü+dæ<Tä \∆ j·÷´s¡T
sêeT\ø£ÎDT\T. eTTìqqTdü]dü÷Ô $T~∏\yÓ|’ ⁄ü >± eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·THêïs¡T.
n&ÉT>∑T\‘√bÕ≥T e÷≥\÷ kÕ>∑T‘·THêïsTT. sêeTTì ø√]ø£ y˚Ts¡≈î£ ‘·eT e+X¯ |ü⁄≥Tº |üPs√«‘·sÔ ê\qT $e]+#ê&ÉT
$XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. Ä sêÁ‹ XÀD≤qB rs¡+˝À $ÁX¯$T+#ês¡T. eTs¡THê&ÉT |ü$Á‘· >∑+>±q~ì <ä]Ù+#ês¡T. kÕïHê˝≤#·]+∫
$<ÛTä ´ø£Ô <Ûsä êà\qT HÓsy¡ s˚ êÃs¡T. >∑+>±eè‘êÔ+‘êìï $q>√s¡T‘·THêïqì $qj·T+>± n&ç>±&ÉT sêeTT&ÉT. $ì|æ+#ê&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT.
(õC≤„dTü e⁄˝…q’ •wüß´\T, $C≤„ì nsTTq >∑Ts¡Te⁄ ` Çø£ C≤„q Á|ükÕsêìøÏ n&ÉT+¶ ≥T+<ë?)
bÕ‘êfi¯+˝À ã÷&ç<≈ä î£ |üŒ˝…’ |ü&eç ⁄qï ‘·q |æ‘s· T¡ ˝…q’ dü>s∑ ¡ |ü⁄Á‘·T\≈£î ñ‘·eÔ T>∑‘T· \T ø£*Œ+#·&ÜìøÏ dü+ø£*Œ+#ê&ÉT
uÛ^Ñ s¡<Tä∏ &ÉT. n+<äT≈£î ˇø£fÒ e÷s¡+Z ñ+~. düTs¡>+∑ >∑qT yê] ã÷&ç<≈ä î£ |üŒ\ô|’ Á|üeVæ≤+|üCj Ò T· &É+. ø±ì Äø±X¯+˝Àì
>∑+>∑qT bÕ‘êfi≤ìøÏ ~+|ü&+É ˇø£ |ü{≤ºq »]π> |üHH˚ ê? nsTTHê <äè&ÛdÉ +ü ø£˝≤ŒìøÏ nkÕ<Û´ä yÓTqÆ ~ ˝Ò<Tä . uÛ^Ñ s¡<Tä∏ &ÉT rÁeyÓTqÆ
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 137

‘·|dü Tü ‡#˚XÊ&ÉT. ÁãVü≤àqT, •e⁄DÏí yÓT|æŒ+#ê&ÉT. mìï n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¬ H’ ê dü+ø£\Œ+ qT+∫ |üøÿ£ ≈£î ‘·|ü ø√˝Ò<Tä . >∑+>∑qT
bÕ‘êfi¯+<ëø± rdüT≈£îyÓfifl¯ &É+˝À dü|\üò eTH√s¡<Tä∏ &Éj÷· ´&ÉT. (n+<äTøπ |ü≥Tº<\ä $wüjT· +˝À ªuÛ^Ñ s¡<ä∏ Á|üjT· ‘·ï+μ nqï C≤rj·T+
@s¡Œ&ç+~.) uÛ^Ñ s¡<Tä∏ ì e+X¯+˝Àì yê&˚ sêeTT&ÉT.
>∑+>±e‘·sD¡ ≤ìï >∑T]+∫ $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT sêeTTìøÏ #Ó|Œü &É+˝À ˇø£ Ä+‘·s´¡ eTTqï~. ‘·q |üP]«≈£î\T m+‘·>=|üŒyês√
‘Ó\TdüT≈£îì <ëìø£qT>∑TD+>± q&Ée≥+. |æ‘s· T¡ \|ü≥¢ m+‘· uÛøÑ ÔÏ Á|ü|‘ü T· \Ô T+&Ü˝À ‘Ó\T|ü&+É . |ü{qºÏ |üì |ò\ü e+‘·eTj˚Tés¡≈î£
|ü≥Tº<\ä m˝≤ e⁄+&Ü˝À #Ó|Œü ≥+. nsTT‘˚ Çe˙ï H˚sT¡ >± #Ó|Œü ˝Ò<Tä $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. nsTTHê Ä+‘·sê´ìï Á>∑V≤æ +#ê&ÉT
sêeTT&ÉT. (Ç<˚ ñ‘·eÔ T >∑Ts¡T•wüß´\ eéVü‰s¡+.)
$T~∏˝≤q>∑s¡ düMTbÕìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T $XÊ«$TÁ‘· sêeT\ø£ÎDT\T. nø£ÿ&É ˇø£ ÄÁX¯e÷ìï #·÷XÊ&ÉT sêeTT&ÉT. n~
bÕ‘·<H’Ó ê n+<ä+>± n>∑T|ædTü qÔ ï~. ø±ì »qdü+#ês¡yT˚ ˝Ò<Tä . ª@$T{° ∫Á‘·μeTì n&ç>±&ÉT sêeTT&ÉT. n~ >ö‘·eT eTVü≤]¸
ÄÁX¯eTeTì, Ä ø£<qä∏ +‘ê $e]+#ê&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT. ªeTVü‰‘·|dü ‡ü +|üqTï&Óq’ >ö‘·eT eTVü≤]¸ ‘·q uÛ≤s¡´ nsTTq nVü≤\´‘√
á ÄÁX¯eT+˝À ñ+&˚yê&ÉT. ˇø=H=ø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À nVü≤\´ n|üsê<Û+ä #˚d+æ <äì uÛ≤$+∫ ÄÁ>∑¨<äÁ>∑T&Éj÷· ´&ÉT >ö‘·eTT&ÉT.
y˚\ dü+e‘·‡sê\T nqïbÕHê<äT\T ˝Òø£ yêj·TTe⁄H˚ ÄVü‰s¡+>± rdüT≈£î+≥÷ á ÄÁX¯eT+˝ÀH˚ ã÷&ç<˝ä À |ü&ç ñ+&ÉeTì
ÄyÓTqT X¯|+æ #ê&ÉT. me«]ø° ø£qã&É≈î£ +&Ü ñ+{≤eHêï&ÉT. sêeTTì sêø£‘√ XÊ|ü$eTTøÏÔ ø£*– ì»s¡÷bÕìï bı+<äT‘êμeHêï&ÉT.
ªsêe÷! >ö‘·e÷ÁX¯eT+˝À ø±\TyÓ÷|æ nVü≤\´≈£î XÊ|ü$eTTøÏÔ ø£*–+#·Tμ nì $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT ÄC≤„|+æ #ê&ÉT.
#·T≥÷º ã÷&ç<ä Äe]+∫ ñ+&ç ø£s√ƒ s¡Bø£˝å À ñqï nVü≤\´ bı>∑øe£ TTàø=qï n–ï ‘˚»düT‡˝≤ ñ+~. Ä eTVü‰‘·Tàsê*ì
sêeTT&ÉT #·÷XÊ&ÉT. sêeTT&ç <äsÙ¡ q+‘√ ÄyÓT≈£î XÊ|ü$eTTøÏÔ ø£*–+~. nVü≤˝≤´ >ö‘·eTT\T sêeTTDÏí j·T<∏ë$~Û>± >ös¡$+#ês¡T.
yê] dü‘êÿsê\+<äTø=ì sêeTT&ÉT $XÊ«$TÁ‘·Tì yÓ+≥ \ø£ÎD düV≤æ ‘·T&Ó’ $T~∏˝≤ q>∑sêìøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT.
$T~∏˝≤q>∑s+¡ ˝À Á|üuTÑÛ yÓq’ »qø£eTVü‰sêE M]ì düeTT∫‘·+>± düe÷<ä]+#ê&ÉT. $T~∏\˝À nVü≤˝≤´ >ö‘·eTT\ ô|<ä›
≈£îe÷s¡T&Ó’q X¯‘êq+<äT&ÉT sêeT<äs¡Ùq+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. ‘·q ‘·*¢qT<ä∆]+∫q+<äT\≈£î ø£è‘·»„‘ê+»\T\T düeT]Œ+#ê&ÉT.
eTVü‰‘·|Xü ÊÙ*jÓTÆ q $XÊ«$TÁ‘·Tì nqTÁ>∑V≤ü + bı+<ä>\∑ >∑&+É #ê˝≤ $X‚weü Tì sêeTTDÏí yÓT#·TÃ≈£îHêï&ÉT. $XÊ«$TÁ‘· eTVü≤]¸
nkÕ<ÛëD X¯økÔÏ ÕeTsêú´\qT $e]+#ê&ÉT X¯‘êq+<äT&ÉT.
eTs¡THê&ÉT ÁbÕ‘·'ø±\+˝À »q≈£î&ÉT $XÊ«$TÁ‘· sêeT\ø£ÎDT\qT ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. ø£syÔ¡ √´|ü<X˚ +¯ #˚jT· e\dæ+~>±
$XÊ«$TÁ‘·TDÏí ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. n|ü&ÉT Á|ü‘T· ´‘·sÔ $¡ Tdü÷Ô $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT ªMs¡T <äXs¯ <¡ eä∏ TVü‰sêE ≈£îe÷s¡T\T. »>∑Á‘·Œdæ<Tä ˝∆ q’…
Ms¡T\T. MT <ä>sZ∑ ¡ ñqï <Ûqä TdüT‡qT #·÷&Ü\qT≈£î+≥THêïs¡T. <ëìï #·÷|æ+#·+&ç. X¯óuÛ+Ñ »s¡T>∑T‘·T+~. yêfi¯fl eTT#·Ã{≤
rs¡T‘·T+μ<äHêï&ÉT. n|ü&ÉT »q≈£î&ÉT ‘·q<ä>sZ∑ T¡ qï ª•e<Ûqä TdüT‡μ #·]Á‘·qT $e]+#ê&ÉT. j·÷>∑+ ø√dü+ uÛ÷Ñ $Tì <äTqTï‘·T+&É>±
ˇø£ bÕ|ü <=]øÏ+<äì, Hê>∑{Ï#ê\Tq <=]øÏq+<äTe\¢ áyÓT≈£î ªd”‘·μ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<ä˙ #Ó|ü⁄‘·÷ ÄyÓTqT >=|üŒ
|üsêÁø£eTe+‘·T&çøyÏ ê«\qï ‘·q n_ÛeT‘êìï yÓ*ãT#êÃ&ÉT. •e<Ûqä TdüT‡qT
m≈£îÿô|≥º>\∑ yê&˚ d”‘≈· î£ ‘·–q uÛsÑ Ô¡ nHêï&ÉT. >∑‘+· ˝À m+<äs√ sêE\T
e∫Ã •e<ÛäqTdüT‡ m≈£îÿô|≥º&ÜìøÏ $|òü\Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡ì,
m≈£îÿô|≥º&+É e÷≥ m˝≤ ñHêï ø£˙dü+ ø£<*ä +#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡Hêï&ÉT.
Ç<ä+‘ê $ì •e<Ûqä TdüT‡qT ‘Ó|Œæ +#·eTHêï&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT.
düsπ qHêï&ÉT »q≈£î&ÉT. ã*wüß\˜ T, Bs¡øÈ ±j·TT˝…q’ ◊<äTy˚\ eT+~
n‹ø£w+ºü MT<ä •e<Ûqä TdüT‡‘√ ≈£L&çq ù|{Ïøq£ T rdüT≈£îe#êÃs¡T.
138 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

$XÊ«$TÁ‘· eTVü≤]¸ nqTeT‹‘√ <Ûqä TdüT‡ eT<Û´ä uÛ≤>±ìï ne©\>± |ü≥Tº≈î£ Hêï&ÉT sêeTT&ÉT. <Ûqä T]«<ä´j·T+<äT Ä]‘˚]q
sêeTTì #˚sTT k˛øÏq+‘·H˚ Ä <Ûqä TdüT‡ e+–+~. $+{ÏHê]ì dü+~Û+#ê&ÉT. y˚\ø=\~ dü<dä Tü ´\T ÄX¯Ãs¡´+˝À eTTì–b˛j·÷s¡T.
n˝…‘¢ ê&ÉTqT Äø£sêí+‘·+>± ˝≤>±&ÉT sêeTT&ÉT. |æ&TÉ >∑TbÕ≥T˝≤ uÛj
Ñ T· +ø£sX¡ u¯ ≤›ìï #˚d÷ü Ô $\T¢ ô|fiò ó¯ flq $]–+~. $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT,
»q≈£î&ÉT, sêeT\ø£ÎDT\T ‘·|Œü $T>∑‘êyês¡+‘ê eT÷s¡Ãy¤ √j·÷s¡T.
Ç∫Ãqe÷≥ Á|üø±s¡+ »q≈£î&ÉT d”‘êsêeTT\ $yêVü≤+ »s¡|&ü ÜìøÏ dü+dæ<Tä &∆ j É ÷· ´&ÉT. <äXs¯ <¡ eä∏ TVü‰sêE≈£î es¡eÔ ÷q+
|ü+bÕ&ÉT. njÓ÷<Û´ä qT+∫ n+<äs÷¡ ‘·s*¡ e#êÃs¡T. »q≈£î&ÉT ‘·q ≈£îe÷¬s˝Ô q’… d”‘q· T, }]àfi¯\qT sêeT\ø£ÎDT\≈£î, ‘·q
‘·eTTà&ÉT ≈£îX¯<Ûä«Eì ≈£îe÷¬sÔ˝…’q e÷+&É$ì, uÛÑs¡‘·Tq≈£î, ÁX¯ó‘·ø°]Ôì X¯Á‘·T|òüTTïq≈£î Ç∫Ã $yêVü≤+ »]|æ+#ê&ÉT.
n+>∑s+¡ >∑yu’Ó eÑÛ +>± »]>±sTT ø£˝≤´D≤\T.
eTs¡ T Hê&É T $XÊ«$TÁ‘· eTVü ≤ ]¸ ø=‘· Ô
<ä + |ü ‘ · T \qT Äos¡ « ~+∫, <ä X ¯ s ¡ < ∏ ä
»qø£eTVü‰sêE\qT M&=ÿì Væ≤e÷\j·T|üs«¡ ‘êìøÏ
yÓfi≤fl&ÉT. ‘·sy¡ ê‘· ã+<ÛTä $TÁ‘· düyT˚ ‘·+>± <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT
njÓ÷<Û´ä ≈£î ãj·T\T<˚sê&ÉT.
<ë]˝À Mfi¯fl≈£î |üs¡X¯ósêeTT&ÉT m<äTs¡T>±
e#êÃ&ÉT. n‘·&TÉ Á|üfij ¯ T· ø±\ s¡TÁ<äT&ç˝≤ ñHêï&ÉT.
>∑+Á&É>=&É*¶ ì, <Ûqä Tsê“D≤\qT <Û]ä +#ê&ÉT. Á|ü»«® ]˝Ò¢
n–ï˝≤ uÛÑj·T+ø£s¡+>± ñHêï&ÉT. ø£åÁ‹j·TT\+fÒ
Ç‘· ì øÏ dü ] |ü & É & É T . |ü P s¡ « + ø£ å Á ‹j· T T&Ó ’ q
ø±s¡MÔ sê´s¡Tq® T&ÉT Ç‘·ì ‘·+Á&ç nsTTq »eT<ä–ïì
#·+bÕ&ÉT. n|üŒ{Ï qT+&ç ø£åÁ‹j·T ìs¡÷à\HêìøÏ
ø£ + ø£ D + ø£ ≥ Tº ≈ £ î Hêï&É T . Çs¡ y Ó ’ ˇø£ ÿ kÕs¡ T ¢
uÛ÷Ñ Á|ü<øä D
åÏ + #˚dæ m+‘√eT+~ ø£Áå ‹j·TT\qT ‘·q
>∑+Á&É>=&É*¶ øÏ ã*#˚XÊ&ÉT.
|üs¡X¯ósêeTT&ÉT lsêeTTì‘√ ‘·q<ä>∑Zs¡Tqï
yÓ’wüíe <ÛäqTdüT‡HÓ≈£îÿô|≥ºeTì düyê\T $dæsê&ÉT.
düπsqì sê|òüTe⁄&ÉT ne©\>± m≈£îÿô|{≤º&ÉT.
z≥$Tq+^ø£]+∫q |üs¡X¯ósêeTT&ÉT ‘·ø£åDy˚T
eTùV≤+Á<ä|sü «¡ ‘êìøÏ yÓ[flb˛j·÷&ÉT.
<äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT dü|]ü yês¡+>± njÓ÷<Û´ä ≈£î #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT X¯Á‘·T|òTü Tïì‘√ y˚Tqe÷eT yÓ+≥ ‘ê‘·>±]+{ÏøÏ yÓfi≤fl&ÉT.
sêeT\ø£ÎDT\T ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ùde˝À, >∑Ts¡Te⁄\ ùde˝À ‘·]dü÷Ô njÓ÷<Û´ä ˝ÀH˚ ñ+&çb˛j·÷s¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 139

njÓ÷<Ûë´ ø±+&É+
<äXs¯ <¡ Tä∏ ìøÏ |ü⁄Á‘·T\MT<ä m+‘√ Áù|eT. ‘·q X¯Øs¡+ qT+&ç |ü⁄{Ïqº Hê\T>∑T #˚‘T· \˝≤>∑ uÛ≤$+#ê&ÉT. á q\T>∑Ts¡T
≈£îe÷s¡T\˝À uÛsÑ ‘¡ ,· X¯Á‘·T|òTü Tï\T <˚XÊ+‘·s+¡ ˝À ñ+&É&+É e\¢ u…+>∑ô|≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. yêfi¯flqT eT∞fleT∞fl ‘·\#·T≈£î+≥THêï&ÉT.
<äXs¯ <¡ Tä∏ ìøÏ lsêeTTìMT<ä eT≈£îÿe m≈£îÿe. <ëìøÏ ø±s¡D+ lsêeTT&ÉT dü<Tä D Z sê• ø±e&ÉyT˚ . s¡÷|ü+˝Àq÷ >∑TD+˝Àq÷
ÁX‚wßü &˜ TÉ . eTVü‰Ms¡T&ÉT. eTè<äTe⁄>± e÷{≤¢&‘É ê&ÉT. X¯sD
¡ qïyê]ì ø±bÕ&É‘ê&ÉT. ø√|ü+, >∑s«¡ + ˝Òìyê&ÉT. dü‘´· + |ü*øπ yê&ÉT.
|üsT¡ \ dü+|ü<qä T Ä•+#·ìyê&ÉT. BqT\qT Ä<äTø=H˚yê&ÉT. ø±˝≤ìï eè<∏ë#˚jT· ≈£î+&Ü C≤„qT\‘√, dü»q® T\‘√ $$<Ûä $wüj÷· \qT
#·]Ã+#˚yê&ÉT. $qj·To*. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\|ü{≤¢, >∑Ts¡Te⁄\|ü{≤¢ ìX¯Ã\uÛøÑ ÔÏ ø£\yê&ÉT. k˛eT]‘·q+, @eTs¡TbÕ≥T ˝Òìyê&ÉT,
ø£fi\¯ ˝À Ä]‘˚]qyê&ÉT, ndü÷j·T, e÷‘·‡s¡´+ ˝Òìyê&ÉT. Á|ü»\|ü≥¢ yê‘·‡\´+ ø£\yê&ÉT... Çìï eT+∫>∑TD≤\≈£î bÕ<Óq’
lsêeTT&É+fÒ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\πø ø±<äT, Á|ü»\+<ä]ø° |üse¡ T Á|”‹.
düø\£ >∑TD≤_ÛsêeTT&Óq’ lsêeTT&ÉT ‘·eT≈£î Á|üuTÑÛ e⁄ ø±yê\ì Á|ü»\ ø√]ø£ ` BìøÏ ‘√&ÉT ªH˚qT J$+∫ ñqï|ü&˚
lsêeTT&ÉT sêC…‘’ ˚ m+‘· u≤>∑T+≥T+~? H˚H+Ó ‘·>± dü+‘√wækÕÔH√?μ nì ñ$«fi¯Sfls¡T‘·THêï&ÉT <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT. eT+Á‘·T\‘√
Ä˝À∫+∫ lsêeTTDÏí j·TTesêEqT #˚j·T&ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT. sê»´+˝Àì Á|üeTTKT\qT, C≤q|ü<äT\qT,
kÕeT+‘·sêE\qT, Á|ü»\qT |æ*|æ+#ê&ÉT. lsêeTTì j·TTesê» |ü{≤º_ùÛ wø£ $wüj÷· ìï yÓ\&¢ +ç #ê&ÉT. Ç~ n+<äs≈¡ î£
q∫Ãqf…¢Ì‘˚H˚ nqTeT‹ìe«eTHêï&ÉT. Bìø£Hêï Á|ü»\≈£î y˚T\Tø£*–+#˚~ @<Ó’Hê ñHêï Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒeTHêï&ÉT.
(Á|üC≤qTs¡+»ø£bÕ\q n+fÒ Ç<˚.) düu˝ÑÛ Àìyês¡+‘ê lsêeT |ü{≤º_ùÛ wø±H˚ï düeT]úd÷ü Ô Vü≤s¡¸<ëÛ «Hê\T #˚XÊs¡T.
sêC≤»„yT˚ s¡≈î£ edæwßü &˜ TÉ eT+Á‘·T\qT, n~Ûø±s¡T\qT j·TÚesê»´|ü{≤º_ùÛ wø£eT¨‘·‡yêìøÏ @sêŒ≥¢qT #˚jT· e\dæ+<äì
Ä<˚•+#ê&ÉT. <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT lsêeTTDÏí |æ*|æ+#ê&ÉT. lsêeTT&ÉT e∫Ã ‘·+Á&çøÏ bÕ<ë_Ûe+<äq+ #˚XÊ&ÉT. <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT lsêeTTDÏí
n≈£îÿq CÒsT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. ã+>±s¡T dæ+Vü‰düq+MT<ä ≈£Ls√Ãu…{≤º&TÉ . ∫s¡Tqe⁄«\T ∫+~dü÷Ô ªsêe÷! ˙ düT>∑TD≤\‘√ Á|ü»\qT
yÓT|æŒ+#êe⁄. ø£qTø£ ˙e⁄ j·TTesê» |ü{≤º_ùÛ wø£+ #˚dTü ø√yê*. ˙ u≤<Û´ä ‘· ô|s¡T>∑T‘·Tqï~. eT]+‘· $qj·Te+‘·T&ç$ ø±yê*.
õ‘˚+Á~j·TT&ç$ ø±yê*...μ n+≥÷ sê»<Ûsä êà\qT q÷]b˛XÊ&ÉT. ‘·+Á&çe<ä› ôd\e⁄rdüTø=ì ‘·*¢ nsTTq øödü\´ <ä>]Z∑ øÏ
e#êÃ&ÉT lsêeTT&ÉT. ÄyÓT ÄodüT‡\+<äT≈£îHêï&ÉT. edæwßü ì˜ Ä<˚X+¯ y˚Ts¡≈î£ |ü{≤º_ùÛ wø±ìøÏ nqTe⁄>± d”‘êsêeTT\T ñ|üyêdü
Bø£qå T >¬ ø’ =Hêïs¡T.
lsêeT |ü{≤º_Ûùwø£ eT¨‘·‡e+ø√dü+ njÓ÷<Ûä´ ‘·qqT‘êqT n\+ø£]+#·T≈£î+~. q>∑s¡eT+‘ê Äq+<äXÀuÛÑ
‘ê+&É$düTqÔ ï~. Ç~ #·÷dæq eT+<∏sä ¡ ø£fifl¯ ˝À ì|ü\T b˛düT≈£îqï~. ø¬ øπ’ sTT n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ e∫Ãq|ü&ÉT yÓ+≥e∫Ãq ns¡D|ü⁄<ëdæ
eT+<∏sä .¡ |üsT¡ >∑T |üsT¡ >∑Tq ø¬ øπ’ sTT <ä>sZ∑ ø¡ Ï yÓ[fl |ü{≤º_ùÛ wø£ $wüjT· + #Ó|Œæ +~. ø¬ øπ’ sTT #ê˝≤ Äq+~+∫, yês¡Ô #Ó|Œæ q+<äT≈£î
eT+<∏sä ≈¡ î£ $\TyÓq’ ãVüQe÷Hêqï+~+∫+~. ìX‚Ãwüßsº ê˝…+’ ~ eT+<∏sä .¡ <äT'œ+#·e\dæq düeTj·T+˝À m+<äT≈£î dü+‘√wædTü HÔ êïeì
140 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ì\Bdæ+~ ø¬ øπ’ sTTì. ªHê≈£î sêeTT&ÉT, uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT Ç<äs› ÷¡ düe÷qy˚T. sêeTT&ÉT |ü{≤º_wÛ ≈æ î£ &Ô TÉ ne⁄‘·THêï&É+fÒ n+‘·øH£ êï
Hê≈£î Äq+<äyT˚ eTT+≥T+μ<äqï~ ø¬ øπ’ sTT.
ø¬ øπ’ sTT e÷≥\T $ì eTT≈£îÿq y˚˝dÒ Tü ≈£î+~ eT+<∏sä .¡ ªsêeTT&ÉT sêC…‘’ ˚ øödü\´ sê»e÷‘· ne⁄‘·T+~. n|ü&ÉT e÷‘√bÕ≥T
˙e⁄ ≈£L&Ü ÄyÓT≈£î <ëdæee⁄‘êe⁄. sêeTTìøÏ ˙ ø=&ÉT≈£î <ëdü´+ #˚j÷· *‡edüT+Ô ~. sêeTTì dü+‘êHêìπø ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À
sêC≤´~Ûø±s¡+ edüT+Ô ~. ø±ì uÛsÑ ‘¡ T· ì dü+‘êHêìøÏ sêe&É+ X¯Sq´+. ø£qTø£ uÛsÑ ‘¡ T· ìøÏ sêC≤´~Ûø±s¡+ <äøπ ÿ≥≥T¢, sêeTT&ÉT
n&Ée⁄\ bÕ\j˚T´≥≥T¢ #·÷&ÉμeTì <äTs√“<Ûä #˚d+æ ~. ø¬ øπ’ sTT eTqdüT e÷]+~. (#Ó|ü &ÉT e÷≥\T #˚≥T≈£î ø±s¡D+.) ‘·–q
ñbÕj·÷ìï #Ó|Œü eTì eT+<∏sä q¡ T ø√]+~ ø¬ øπ’ sTT. >∑‘+· ˝À <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT Ç∫Ãq s¬ +&ÉT esê\qT Ç|ü&ÉT|üj÷Ó –+#·Tø=eTàì
dü÷∫+∫+~ eT+<∏sä .¡ á dü÷#·q y˚Ts¡≈î£ <äXs¯ <¡ Tä∏ ì e\q esê\T bı+<ä&ÜìøÏ ø√|ü>è∑ Vü≤+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +∫+~ ø¬ øπ’ sTT.
<äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT lsêeT |ü{≤º_ùÛ wø£ yês¡qÔ T ‘Ó\|ü&ÜìøÏ ø¬ øπ’ sTTe<ä≈› î£ e#êÃ&ÉT. ø£{øÏ H£ \˚ ô|’ ñqï~ ø¬ øπ’ sTT. rÁeyÓTqÆ
n\ø£‘√ ñqï~. <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT z<ës¡Ã&ÜìøÏ |üPqT≈£îHêï&ÉT. ø±ì n‘·ì Á|üjT· ‘·ïeT+‘ê ã÷&ç<˝ä À b˛dæq |ü˙ï¬s+’ ~. @+
#˚j÷· ˝À bÕ\Tb˛˝Ò<Tä . $wüjT· eT&ç>±&ÉT. n<˚ n<äqT>± uÛ≤$+∫+~ ø¬ øπ’ sTT. ªHêø=ø£ ø√]ø£ ñ+~. <ëìï MTπs rsêÃ*. n˝≤
rs¡TkÕÔqì e÷≥ Çyê«μ\qï~. ÁbÕD≤ìøÏ ÁbÕDyÓTqÆ lsêeTTì MT<ä ˇ≥Tº ô|{Ïº düsπ qHêï&ÉT <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT. Ç+πø+ eTqdüT˝Àì
e÷≥qT #Óù|Œdæ+~. >∑‘·+˝À MT]∫Ãq ¬s+&ÉT esê\qT Ç|ü&ÉT ø√s¡T≈£î+≥THêïqT. lsêeTTì ø√dü+ @sêŒ≥T#˚dæq
düHêïVü‰\‘√ uÛsÑ ‘¡ T· &çøÏ |ü{≤º_ùÛ wø£+ #˚j÷· *. lsêeTT&ÉT Hês¡Ns¬ \T, õ+ø£#s· à¡ + <Û]ä +∫, »{≤<Ûë] nsTT <ä+&Éø±s¡D≤´ìøÏ
yÓ[fl ‘ê|üdeü è‹Ô˝À |ü<Tä Hê\TZ dü+e‘·‡sê\T ñ+&Ü*. lsêeTT&ÉT Ç|ü&˚, H˚qT #·÷düT+Ô &É>±H˚ ãj·T\T<˚sê*μ nì ø√]+~.
ø¬ øπ’ sTT e÷≥\≈£î düŒ èVü≤ø√˝ÀŒj·÷&ÉT <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT. ø=+‘·ùd|ü{øÏ Ï ‘˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. ‘·qTïø=ì edüTqÔ ï <äT'K+‘√ ª¬øø’ ±!
sêeTT&ÉT ˙πø+ n|üø±s¡+ #˚XÊ&ÉT? uÛsÑ ‘¡ T· &çøH£ êï m≈£îÿe>± ìqTï ùd$+#ê&ÉT. n≥Te+{ÏyêDÏí n&Ée⁄\ bÕ˝Òj ® T· eTì n&É>&∑ ÜìøÏ
˙≈£î H√¬s˝≤ e∫Ã+~? Hê sêeTTDÏí $&ç∫ H˚qT ˇø£ÿ ø£D å yÓTHÆ ê ã‘·ø˝£ qÒ T. #˚‘T· \T CÀ&çdTü HÔ êï. ˙ bÕ<ë\T |ü≥Tºø=+{≤...
sêeTTDÏí e÷Á‘·+ Hê≈£î <ä÷s¡+ #˚jT· e<äμ› ì ã‹e÷˝≤&ÉT. (ø£]qƒ •\ ø£˙ï{ÏøÏ ø£sT¡ >∑T‘·T+<ë?) ø¬ øπ’ sTT e÷s¡˝<Ò Tä .
lsêeTTDÏí ‘√&=ÿì sêe\dæ+~>± ø¬ øπ’ sTT düTeT+Á‘·TDÏí ÄC≤„|+æ ∫+~. sêC≤»„ ø±yê\Hêï&ÉT düTeT+Á‘·T&ÉT. ªlsêeTTDÏí
#·÷&Ü\ì ñ+~ yÓ+≥H˚ rdüT≈£îs¡eTàμHêï&ÉT <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT. sêC≤»„qT bÕ{Ï+#ê&ÉT düTeT+Á‘·T&ÉT. lsêeTT&ÉT e∫Ã, <äXs¯ <¡ Tä∏ &çø,Ï
ø¬ øπ’ sTTøÏ bÕ<ë_Ûe+<äHê\T #˚XÊ&ÉT. <äXs¯ <¡ Tä∏ ìøÏ e÷≥ sêe&É+ ˝Ò<Tä ø£˙ïfi¯ófl ‘·|Œü . ‘·+Á&ç u≤<Û≈ä î£ ø±s¡Dy˚T$T{À ‘Ó*j·Tø£
dü‘e· T‘·eTe⁄‘·THêï&ÉT <ëX¯s~¡ .∏ ø¬ øπ’ sTTì n&ç>±&ÉT. ª>∑‘+· ˝À HêøÏ∫Ãq s¬ +&ÉT esê\qT n&ç>±qT. ìqTï <äèwæ˝º À ñ+#·Tø=ì
yê{Ïì ñ\¢+|òTæ +#˚+<äT≈£î #·÷düTHÔ êïs¡T. yê{Ïì qTe⁄« bÕ{ÏkÕÔqì Á|üe÷D+#˚ùdÔ #Ó|⁄ü ‘êqTμ nqï~ ø¬ øπ’ sTT.
sêeTT&ÉT ø£D
å + ≈£L&Ü Ä˝À∫+#·˝<Ò Tä ªHê ‘·+Á&˚ Hê≈£î >∑Ts¡Te⁄, bÕ\≈£î&ÉT, Væ≤‘·T&ÉT. Äj·Tq Ä<˚•+#ê˝Ò ø±ì $cÕìï
‘ê>∑&Üì¬øH’ ê, düeTTÁ<ä+˝À <ä÷ø£&Üì¬øH’ ê dæ<y∆ä T˚ . ‘·+Á&ç >±] ø√]ø£ @$T{À #Ó|‘æ ˚ ‘·|Œü ø£ bÕ{ÏkÕÔqT. sêeTT&ÉT Ä&çqe÷≥
‘·|Œü μ&Éì |ü*ø±&ÉT. (lsêeTTì |æ‘è· uÛøÑ ,ÔÏ dü‘ê´qTs¡øÔÏ n˝≤+{Ï~.)
ø¬ øπ’ sTT s¬ +&ÉT esê\qT >∑T]+∫ #Ó|Œæ +~. sêeTTì eTTK+˝À m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ˝Ò<Tä . dü+‘√cÕ\≈£î bı+>∑øb£ ˛e&É+,
u≤<Û\ä ≈£î ≈£î+>∑øb£ ˛e&É+ dæ‘ú Á· |üEì„ \ø£D
å +. ªne÷à! ˙e⁄ #Ó|Œæ qfÒ¢ #˚kÕÔ. uÛsÑ ‘¡ T· &É+fÒ Hê≈£î ÁbÕD+. n‘·ì |ü{≤º_ùÛ wø±ìï
>∑÷]Ã Hêqï>±s¡T Hê≈£î #Ó|‘æ ˚ ø±<ä+{≤Hê? Äj·Tq e÷≥\qT bÕ{Ï+#·≈î£ +&Ü ñ+&É>\∑ Hê? Hê≈£î sê»´ø±+ø£å ˝Ò<Tä .
‘·+Á&çøÏ ùde#˚jT· &É+, Äj·Tq Ä»„\qT bÕ{Ï+#·&+É ø£Hêï $T+∫q <Ûsä êà#·sD ¡ + e÷qe⁄\≈£î Ç+ø=ø£{Ï ˝ÒH˝˚ <Ò Tä . Hêqï>±s¡T
qqTï dü«j·T+>± Ä<˚•+#·≈î£ Hêï MTs¡T #ÓbÕŒs¡T ø£<ë! n~ #ê\T. H˚ì|ü&˚ <ä+&Éø±s¡D≤´ìøÏ ãj·T\T<˚sT¡ ‘êμqHêï&ÉT lsêeTT&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 141

lsêeTTì e÷≥\T $qï <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT XÀø£u≤Û s¡+‘√ düŒ èVü≤ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. lsêeTT&ÉT ‘·+Á&ç bÕ<ë\≈£î Á|üD$T˝≤¢&TÉ .
ø¬ øπ’ sTT bÕ<ë\≈£î qeTdüÿ]+#ê&ÉT. n+‘·'|ü⁄s¡+ qT+&ç ãj·T≥≈£î e#êÃ&ÉT. \ø£ÎDTì‘√ ø£\dæ øödü˝≤é÷‘·qT <ä]Ù+#·T≈£îHêï&ÉT.
‘·q ns¡Dýêdü $wüjT· + #ÓbÕŒ&ÉT. Ä e÷≥\T $+≥÷H˚ øödü\´ >∑+Á&É>=&É*¶ #˚‘· q]øÏq eT~›#≥Ó Tº˝≤ H˚\ MT<ä |ü&bç ˛sTT+~.
n+‘·T˝Òì Äy˚<qä ≈£î ˝ÀHÓ+’ ~. eqyêkÕìøÏ yÓfifl¯ e<äì› øödü˝≤´ \ø£ÎDT\T |ü]|ü]$<Ûë\ lsêeTTìøÏ q#·ÃC…|Œü pXÊs¡T.
ø±ì lsêeTT&ÉT ‘·+Á&ç e÷≥πø ‘·˝§>±Z&TÉ . yÓfifl¯ ø£ ‘·|Œü <äHêï&ÉT. ø¬ øπ’ sTT|ü≥¢ ‘·q≈£î @e÷Á‘·+ nHê<äsu¡ ≤Û e+ ˝Ò<Hä êï&ÉT. ‘·q
|ü{≤º_ùÛ wø£+ Ä–b˛e&ÜìøÏ ø¬ øπ’ sTT ø±s¡D+ ø±<äì, $~Û Áù|s¡D#˚ ÄyÓT n{≤¢ e÷{≤¢&+ç <äì düeT]ú+#ê&ÉT. ‘·q≈£î sê»ýÓTHÆ ê
eqyêdüyTÓ HÆ ê düe÷qy˚Tqì Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT.
|ü⁄Á‘· yêýÓ÷Vü≤+‘√ øödü\´ lsêeTTì yÓ+≥ eqyêkÕìøÏ dæ<|∆ä &ü +ç ~. ø±ì uÛsÑ qÔ¡ T e<ä*sêe&É+ <Ûsä à¡ +ø±<äHêï&ÉT
lsêeTT&ÉT. m˝≤>√ eTqdüTqT dæ$Ô T‘·|sü #¡ T· ø=ì øödü\´ lsêeTTDÏí B$+∫+~. ªsêe÷! dü‘T· Œs¡Twüß\ u≤≥˝À q&ÉTe⁄. ˙
<Ûsä à¡ y˚T ˙≈£îs¡ø.å£ qTe⁄« #˚dqæ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ùde, ˙ dü‘´· ã\+ ˙≈£î s¡ø>å£ ± ñ+{≤sTT. ˙≈£î m˝≤+{Ï u≤<Û\ä T ø£\T>∑≈î£ +&ÉT>±ø£μ
nì X¯óuÛ≤odüT‡\+~+∫+~.
nø£ÿ&ç qT+&ç d”‘êeT+~sêìøÏ yÓfi≤fl&ÉT lsêeTT&ÉT. ‘·q eqyêdü $wüjT· + #ÓbÕŒ&ÉT. njÓ÷<Û´ä ˝À m˝≤ eTdü\Tø√yê˝À
d”‘≈· î£ ‘Ó*bÕ&ÉT. ø±ì d”‘· sêeTTìyÓ+fÒ eqyêkÕìøÏ yÓfifl¯ &ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·T≈£î+~. Ä e÷fÒ lsêeTTì‘√ #Ó|Œæ +~. ªMTs¡T
˝Ò≈î£ +&Ü dü«s¡dZ Tü U≤\T \_Û+∫Hê Çwü|º &ü qÉ T. |ü‹ì nqTdü]+#·&yÉ T˚ dü‹øÏ <Ûsä à¡ +, düTKÁ|ü<+ä , X¯óuÛÁÑ |ü<μä eTì ‘Ó*|æ+~.
lsêeTT&ÉT n+^ø£]+#·ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä . ‘·qqT ≈£L&Ü yÓ+≥ rdüTø¬ fi¯fleTì \ø£ÎDT&ÉT lsêeTTDÏí ÁbÕ<Ûj ˚ T· |ü&Ü¶&TÉ . lsêeTTì
ùdyêuÛ≤>∑´+ eTT+<äT Á‹˝Àø±~Û|‘ü ´· + ≈£L&Ü ∫qï<˚qì, düø˝£ À|ü#êsê\T #˚ùd neø±X¯+ ‘·qøÏeTàì nuÛ´Ñ ]ú+#ê&ÉT. düsπ qHêï&ÉT
lsêeTT&ÉT. ‘·*¢ nsTTq düT$TÁ‘·≈î£ , Äràj·TT\≈£î á $wüjT· + ‘Ó*|æ yê] ÄyÓ÷<ëìï bı+<äeTHêï&ÉT.
d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T <äX¯s¡<∏äTì <ä]Ù+#·&ÜìøÏ ãj·T\T<˚sês¡T. ø±*q&Éø£q edüTÔqï lsêeTTDÏí #·÷dæ Á|ü»\T
u≤e⁄s¡TeTHêïs¡T. \ø£ÎDTì˝≤>∑ ‘êeT+<äs÷¡ sêeTTì yÓ+≥ yÓfi≤¢\qTø=Hêïs¡T. sêeTT&ÉT ñ+fÒ #ê\T n~ n&É$jÓTÆ Hê ‘·eT
bÕ*{Ï njÓ÷<Û´˚ qqT≈£îHêïs¡T. d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T <äXs¯ <¡ Tä∏ ì eT+~sêìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT sêDT\+<ä]˙ s¡|Œæ +#ê&ÉT.
n+<äs÷¡ $\|ædTü HÔ êïs¡T ø¬ øπ’ sTT ‘·|Œü . <äXs¯ <¡ Tä∏ ì eT+~s¡+ ø£˙ï{ÏXÊ\ nsTT+~.
¬ø’πøsTT dü«j·T+>± ‘Ó∫Ã
Ç∫Ãq Hês¡ Ns¡ \ qT
d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T <Û]ä +#ês¡T.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î qeTdüÿ]+#ês¡T.
düT$TÁ‘· \ø£ÎDTì‘√ ªHêj·THê,
lsêeTTDÏí ˙ ‘·+Á&ç nsTTq
<ä X ¯ s ¡ < ∏ ä T \yê]˝≤>±, d” ‘ · q T
qqTï>± uÛ ≤ $+#· T . n&É $ ì
njÓ÷<Û´ä nqTø√. düTK+>± yÓ[fl
s¡μeTàì B$+∫+~. düTeT+Á‘·T&ÉT
s¡ < ∏ ë ìï dæ < ä ∆ + #˚ X Ê&É T .
d” ‘ êsêeT\ø£ Î DT\T s¡ < ∏ ë ìï
mø±ÿs¡T. s¡<+ä∏ y˚>+∑ >± eTT+<äT≈£î
142 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

kÕ>∑T‘·Tqï~. lsêeTTDÏí $&Ée˝Òø£ ø=+<äsT¡ bÂs¡T\T Ä s¡<ë∏ ìøÏ s¬ +&ÉTyÓ|’ ⁄ü ˝≤, yÓqTø£ uÛ≤>∑+˝À y˚˝≤&Üs¡T. eT+>∑fi¯ yê<ä´|òTü Àwü‘√
e÷s√à>∑e\dæq njÓ÷<Û´ä <äT'Kdü+Á<äyTÓ +Æ ~. <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT rÁeyÓTqÆ u≤<Û‘ä √ øödü˝≤éT+~sêìøÏ e#êÃ&ÉT. øödü˝≤´<˚$ XÀø£eT÷]Ô˝≤
ñ+~. düT$TÁ‘ê<˚$ ÄyÓTqT z<ë]Ã+~.
lsêeTTì s¡<ë∏ ìï ˙&É˝≤ nqTdü]düTHÔ êïs¡T Á|ü»\T. njÓ÷<Û´ä ≈£î eT[flbı+&Éì yêfi¯fl≈£î lsêeTT&ÉT m+‘·>±H√ #Ó|⁄ü ‘·THêï&ÉT.
ªMTπs njÓ÷<Û´ä ≈£î s¡+&ç ˝Ò<ë y˚TeTT MT yÓ+≥ sêe&ÜìøÏ nqTeT‹+#·+&çμ nì y˚&TÉ ≈£î+≥THêïs¡T Á|ü»\T. s¡<+ä∏ ‘·eTkÕqB
rsêìøÏ #˚]+~. Ä sêÁ‹ n+<äs÷¡ nø£ÿ&˚ $&ç~ #˚XÊs¡T. ‘Ó\y¢ ês¡T‘·Tqï~. n\dü≥#˚‘· bÂs¡T\+<äs÷¡ >±&ÛìÉ Á<ä˝À ñHêïs¡T.
Ç+ø± yêfi¯flqT ÁX¯eTô|≥º&+É lsêeTTìøÏ Çwü+º ˝Ò<Tä . n+<äTø£ì yêfi¯ófl ìÁ<ä˝#Ò ˝˚ Àù| nø£ÿ&ç qT+&ç yÓfi≤fl\ì \ø£ÎDTì‘√
nHêï&ÉT. düTeT+Á‘·Tì kÕs¡<∏ä´+˝À d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T nø£ÿ&çqT+∫ ãj·T\T<˚sês¡T. ìÁ<ä˝Ò∫q bÂs¡T\T lsêeTT&ÉT
ø£qã&Éøb£ ˛e&É+‘√ ‹ø£eTø£|&ü Ü¶sT¡ . ‘·eT yÓTT<äTì› Á<äqT ‘êy˚T ì+~+#·T≈£îHêïs¡T. #˚ùd~˝Òø£ njÓ÷<Û´ä ≈£î ‹s¡T>∑TeTTK+
|ü{≤ºsT¡ .
s¡<+ä∏ y˚<Áä X¯ó‹, >√eTr, düq+~ø± q<äT\qT <ë{Ï+~. ø√dü\ <˚X|¯ ⁄ü bı*y˚Ts¡\≈£î #˚sT¡ ≈£î+~. nø£ÿ&ç qT+&ç njÓ÷<Û´ä yÓ|’ ⁄ü >±
‹]– lsêeTT&ÉT qeTdüÿ]+#ê&ÉT. eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·÷ >∑+>±rsêìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. Ä rs¡+˝À X¯è+–uÒs|¡ ⁄ü s¡eTTqï~.
ª>∑TVüQ&ÉTμ Ä Á|ü<X˚ ÊìøÏ sêE. n‘·&TÉ lsêeTuÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ . lsêeTT&ÉT e#êÃ&Éqï yês¡Ô $ì ‘·qyê]‘√ lsêeTTì <ä>sZ∑ ≈¡ î£
ãj·T˝Òs› ê&ÉT. >∑TVüQDÏí #·÷dæ sêeTT&ÉT \ø£ÎDT&ç‘√bÕ≥T m<äTs¡TyÓ[fl ø£\TdüT≈£îHêï&ÉT. Ä sêÁ‹ >∑TVüQ&ç Ä‹<∏´ä + rdüT≈£îHêï&ÉT.
eTs¡THê&ÉT lsêeTTì Ä<˚X+¯ y˚Ts¡≈î£ >∑TVüQ&ÉT HêeqT dæ<+∆ä #˚XÊ&ÉT. ªlsêeTT&ÉT eTÁ]bÕ\qT ‘Ó|Œæ +#ê&ÉT. yê{Ï‘√
‘·q≈£î \ø£ÎDTq≈£î »&É\qT dæ<|∆ä sü #¡ ê&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\T »{≤<Ûës¡T\j·÷´s¡T. d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T |ü&eÉ mø±ÿs¡T. ne‘·*
rsêìøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl\ì Hê$≈£î\≈£î dü÷∫+#ê&ÉT >∑TVüQ&ÉT. lsêeTT&ÉT düTeT+Á‘·TìøÏ, >∑TVüQìøÏ yÓfifl¯ &ÜìøÏ nqTeT‹ì#êÃ&ÉT.
HêeqT eTT+<äT≈£î kÕ–+#·e\dæ+~>± Hê$≈£î\qT Ä<˚•+#ê&ÉT.
q~ eT<Û´ä ˝À Hêe kÕ>∑T‘·Tqï~. d”‘· >∑+>∑qT ÁbÕ]ú+∫+~. Hêe <äøD åÏ rsêìøÏ #˚]+~. Hêe~–q lsêeTT&ÉT d”‘ê
\ø£ÎD düyT˚ ‘·T&Ó’ eHê\≈£î ãj·T\T<˚sê&ÉT. lsêeTTì Ä<˚X+¯ y˚Ts¡≈î£ eTT+<äT \ø£ÎDT&ÉT yÓqø£ d”‘,· ÄyÓT yÓqø£ lsêeTT&ÉT
q&ÉTdüTHÔ êïs¡T. kÕj·T+ø±˝≤ìø£˝≤¢ uÛsÑ <¡ ë«C≤ÁX¯e÷ìøÏ #˚sês¡T. Ç~ >∑+>± j·TeTTq dü+>∑eT Á|ü<X˚ +¯ ˝À ñ+~. eTTì yêfi¯fl≈£î
n‹~∏d‘ü êÿsê\T #˚XÊ&ÉT. eqyêdüø±˝≤ìï Ä ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ >∑&|É eü Tì ø√sê&ÉT. ø±ì sêeTT&ÉT düT‹yÓT‘·>Ô ± ‹s¡dÿü ]+#ê&ÉT.
»qT\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Éì, ÄÁX¯eTyêkÕìøÏ nqTyÓq’ Á|ü<X˚ y¯ T˚ <ÓH’ ê dü÷∫+#·eTì lsêeTT&ÉT ø√sê&ÉT. |ü~
ø√düT\ <ä÷s¡+˝À ª∫Á‘·≈L£ ≥+μ nH˚ |ü$Á‘·yTÓ qÆ |üs«¡ ‘· Á|ü<X˚ +¯ ñ+<äì, eTVü≤s¡T¸\ ìyêdükÕúqyÓTqÆ n<˚ ‘·–q #√≥ì
uÛsÑ <¡ ë«E&ÉHêï&ÉT. eTVü≤]¸ dü÷#·qqqTdü]+∫ j·TeTTHêq~ì <ë{Ï ∫Á‘·≈L£ ≥+ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T. nqï
Ä<˚X+¯ Á|üø±s¡+ nø£ÿ&É H˚sπ &ÉT ø£Ás¡\‘√ ≈£î{°sêìï ì]à+#ê&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. düXÊÅdj
Ô” T· +>± n+<äT˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#ês¡T.
á $wüj÷· qï+‘ê >∑÷&Û#É ês¡T\ <ë«sê >∑TVüQ&ÉT ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. >∑TVüQì <ë«sê düTeT+Á‘·T&ÉT Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. düTeT+Á‘·T&ÉT
>∑TVüQ&ç <ä>sZ∑ ¡ ôd\e⁄ rdüTø=ì njÓ÷<Û´ä ≈£î yÓfi≤fl&ÉT. <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT düTeT+Á‘·T&ç <ë«sê sêeTTì $wüj÷· \qT ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT.
øödü˝≤´<äXs¯ <¡ Tä∏ \ Äy˚<qä ≈£î n+‘·T˝Ò<Tä . <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT >∑‘+· ˝À ‘êqT eTTìu≤\≈£îDÏí bıs¡u≤≥T>± #·+|æq dü+|òTü ≥qqT,
n‘·ì ‘·*<¢ +ä Á&ÉT*∫Ãq XÊbÕìï >∑Ts¡T#Ô d˚ Tü ≈£îHêï&ÉT. n<˚ |ü⁄Á‘·$jÓ÷>±ìøÏ ø±s¡DeTHêï&ÉT. lsêeTTì m&Éu≤≥T≈£î eTqdüT
ø£ø±$ø£\yÓT+Æ ~, <äXs¯ <¡ Tä∏ ìøÏ. <äT'U≤–ïøÏ ‘·≥Tºø√˝Òø£ >∑T+&Ó #·\ã¢ &ç+~. ns¡sú êÁ‹ ‘·sT¡ yê‘· <äXs¯ <¡ Tä∏ &ÉT ÁbÕD≤\T $&ç#ê&ÉT.
n+<äs÷¡ u≤e⁄s¡TeTHêïs¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 143

<äXs¯ <¡ Tä∏ ì <˚V‰ü ìï ˇø£ ‘Ó\’ Á<√DÏ˝À uÛÁÑ <ä|sü #¡ ês¡T. edæwßü &˜ ç Ä»„yT˚ s¡≈î£ <ä÷‘·\T uÛsÑ ‘¡ · X¯Á‘·T|òTü Tï\qT rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ
yÓfi≤fls¡T. @&ÉTs√E\T Á|üj÷· D+ #˚dæ mì$T<äeHê&ÉT njÓ÷<Û´ä ≈£î #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T uÛsÑ ‘¡ · X¯Á‘·T|òTü Tï\T. ‘·+Á&ç eTs¡D≤ìøÏ
‘·\&¢ ˝ç ≤¢&TÉ uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT. ‘·+Á&ç n+‘·´ÁøÏjT· \qT uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT ìs¡«]Ô+#ê&ÉT.
lsêeT eqyêdü $wüjT· +˝À ‘·*ì¢ ‘·|ü ã{≤º&TÉ uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT. eT+<∏sä q¡ T #·+|ü&ÜìøÏ ñ<äT´≈£î&Ô q’Ó X¯Á‘·T|òTü Tï&ÉT uÛsÑ ‘¡ T· ì
e÷≥ $ì $s¡$T+#·T≈£îHêï&ÉT. eT+Á‘·T\T uÛsÑ ‘¡ T· DÏí sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚|≥ü eº THêïs¡T. ø±ì uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT n+^ø£]+#·˝<Ò Tä . ªô|<äy› ê&Óq’
lsêeTT&˚ sêE ø±yê*. Äj·Tq≈£î ã<äT\T H˚qT |ü<Tä Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\T eqyêdü+ #˚kÕÔqT. #·‘T· s¡+>∑ ã˝≤\qT
dæ<|∆ä sü #¡ +· &ç. H˚qT yÓ[fl lsêeTTDÏí njÓ÷<Û´ä ≈£î rdüT≈£îekÕÔqTμ nì ‘Ó*bÕ&ÉT.
uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT njÓ÷<ÛëýêdüT\‘√ ≈£L&ç ãj·T\T<˚sê&ÉT. X¯è+–uÒs|¡ ⁄ü s¡+ #˚sê&ÉT. >∑TVüQ&ÉT uÛsÑ ‘¡ T· ì Ä+‘·s´¡ + ‘Ó*j·Tø£
j·TT<äd∆ qü ï<äT&∆ j É ÷· &ÉT. rsê $wüjT· + ‘Ó*XÊø£ m<äTs¡TyÓ[fl uÛsÑ ‘¡ T· DÏí ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. >∑TVüQì düV≤ü ø±s¡+‘√ uÛsÑ <¡ ë«C≤ÁX¯eT+
#˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT. eTVü≤]¸ dü‘êÿsê\q+~ ∫Á‘·≈L£ ≥+ yÓ|’ ⁄ü Á|üj÷· DÏ+#ês¡+<äsT¡ .
n&É$˝À eTè>±\ n\»&ç yÓTT<ä˝+’… ~. ø±s¡Dy˚T$T{À #·÷&ÉeTHêï&ÉT \ø£ÎDTì‘√ lsêeTT&ÉT. yÓ+≥H˚ \ø£ÎDT&ÉT ˇø£
ô|<ä› eT~› #Óføº… ±ÿ&ÉT. $wüjT· + ns¡yú TÓ +Æ ~. #Ó≥Tº ~– lsêeTTì e<ä≈› î£ e#êÃ&ÉT. ªuÛsÑ ‘¡ T· &ÉT <äTs¡T“~∆‘√ düôdq’ ´+>± edüTHÔ êï&ÉT.
eTq <Ûqä Tsê“D≤\qT dæ<+∆ä #˚dTü ≈£î+<ëμeTHêï&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. lsêeTT&ÉT \ø£ÎDTì Ä˝À#·q˝À bıs¡bÕ≥T ñ+<äì #ÓbÕŒ&ÉT.
uÛÑs¡‘·T&É˝≤+{Ïyê&ÉT ø±<äHêï&ÉT. ª\ø£ÎD≤! ˇø£y˚fi¯ ˙≈£î sê»´ø±+ø£å ñ+fÒ #Ó|ü uÛÑs¡‘·TìøÏ #Ó|æŒ Ä sêC≤´ìï ˙πø
Ç|æŒkÕÔμqqHêï&ÉT. Ç+‘·˝À uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT |üsXí¡ Ê\≈£î #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. lsêeTTDÏí #·÷&É>±H˚ <äT'U≤ìï Ä|ü⁄ø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. X¯Á‘·T|òTü Tï&ÉT
lsêeTTì bÕ<ë\ MT<ä ã&Ü¶&ÉT. lsêeTTì ø£fi¯fl qT+∫
nÁX¯ó<Ûës¡\T ≈£î]XÊsTT. ø=+‘·ùd|ü{øÏ Ï ‘˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. uÛsÑ ‘¡ T· DÏí
≈£îX¯\ Á|üX¯ï\T y˚XÊ&ÉT. Á|üdü+>∑eXÊ‘·TÔ sê»˙‹ <Ûäsêà\qT
uÀ~Û+#ê&ÉT. lsêeTT&ÉT ‘·+Á&ç eTs¡Dyês¡Ô $ì $\|æ+#ê&ÉT.
lsêeTTDÏí njÓ÷<Ûä´≈£î s¡eTàì, sêEe⁄ø£eTàì dü$qj·T+>±
ÁbÕ]ú+#ê&ÉT uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT. ø±ì ‘·+Á&çe÷fÒ •s√<Ûës¡éTì lsêeTT&ÉT
n+^ø£]+#·˝<Ò Tä . lsêeTTì HêdæøÔ y£ ê<ä+‘√ ˇ|æŒ+|üp#ê&ÉT
C≤u≤*. Ç‘·&TÉ <äXs¯ <¡ Tä∏ ì |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT. ø±ì C≤u≤* yê<ëìï
lsêeTT&ÉT K+&ç+#ê&ÉT.
uÛÑs¡‘·Tì nuÛÑ´s¡úq y˚Ts¡≈£î lsêeTT&ÉT bÕ<äTø£\qT
nqTÁ>∑V≤æ +#ê&ÉT. n|ü&ÉT uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT ªnHêï! á bÕ<äTø£\MT<äH˚
sê»´bÕ\HêuÛ≤sêìï ñ+#·T‘êqT. á |ü<Tä Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\T
H˚qT≈£L&Ü »≥\qT <Ûä]+∫, Hês¡Ns¡\T ø£{Ïº, eqyêdü
ìj·Te÷\‘√, q>∑s+¡ yÓ\T|ü\ ñ+{≤qT. |ü<Tä Hê\Ze dü+e‘·‡s¡+
ø±>±H˚ ˙ <äs¡Ùq+ ø±≈£î+fÒ n–ïÁ|üy˚X¯+ #˚kÕÔμqHêï&ÉT.
düsπ qHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. Ä<äsÙ¡ k˛<äsu¡ ≤Û eeT+fÒ Ç~. uÛsÑ ‘¡ T· &ÉT
q+~Á>±eT+ #˚sT¡ ø=ì, bÕ<äTø£\≈£î |ü{≤º_ùÛ wø£+ #˚XÊ&ÉT.
lsêeTT&ÉT d”‘ê \ø£ÎD düyT˚ ‘·+>± nÁ‹eTVü≤]¸ ÄÁX¯e÷ìøÏ
yÓfi≤fl&ÉT. nÁ‹ nqdü÷j·T\T M]øÏ düeTT∫‘· eTsê´<ä\T #˚XÊs¡T. eTVü‰|ü‹Áe‘· nsTTq nqdü÷j·÷<˚$ d”‘·≈£î
~eéÁkÕÔusÑÛ D
¡ ≤\ì∫Ã+~. eTT˙X¯«s¡T\ ÄodüT‡\T rdüTø=ì d”‘ê sêeT \ø£ÎDT\T <ä+&Éø±s¡D´+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#ês¡T.
144 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ns¡D´ ø±+&É+
<ä+&Éø±s¡D´+ |ü$Á‘· Á|ü<X˚ +¯ . Á|üXÊ+‘· Á|ü<X˚ +¯ . nø£ÿ&É eTTqT\ ÄÁX¯e÷\T mH√ï ñHêïsTT. |ü≈îå£ \T, eTè>±\T `
düø\£ ÁbÕDT\≈£î düTs¡ø‘åÏ y· TÓ qÆ ÁbÕ+‘·+ n~. nø£ÿ&É ˝Àø£øπ eå T+ ø√dü+ j·T»„j÷· >±\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ÄÁX¯eT düeTT<ëj·÷ìï
#·÷&É>±H˚ n˝…‘¢ ê&ÉTqT <Ûqä TdüT‡qT+&ç y˚sT¡ #˚XÊ&ÉT lsêeTT&ÉT. (nø£ÿ&É $qj·÷ìøÏ ‘·|Œü Ms¡‘ê«ìøÏ neø±X¯+ ˝Ò<Tä . mø£ÿ&É
m{≤¢ Á|üe]Ô+#ê˝À ‘Ó\TdüTø√e&ÉyT˚ ñ∫‘·»‘„ .· Ç~ lsêeTTì˝À dü+|üPs¡+í >± ñ+~.)
d”‘ê sêeT \ø£ÎDT\≈£î eTVü≤s¡T¸\T kÕ<äs¡ kÕ«>∑‘+· |ü*ø±s¡T. Ä düeTT<ëj·T+˝Àì ˇø£ |üsXí¡ Ê\˝À $&ç~ @sêŒ≥T#˚XÊs¡T.
eTs¡THê&ÉT ñ<äj·T+ ì‘√´∫‘· ø£s¡à\qT eTT–+#·Tø=ì eTVü≤s¡T¸\≈£î M&√ÿ\T |ü*øÏ d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T Á|üj·÷D≤ìï
ø=qkÕ–+#ês¡T.
eq+ eT<Û´ä ≈£î #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. Ç+‘·˝À $ø£è‘êø±s¡+˝À ñqï $sê<ÛTä &ÉH˚ sêø£då Tü &ÉT ne÷+‘·+>± d”‘êsêeT\ø£ÎDT\
ô|ø’ Ï $s¡T#·T≈£î|ü&Ü¶&TÉ . sêeT\ø£ÎDT\qT ‘·q uÛTÑ C≤\ô|’ y˚dTü ø=ì rdüT≈£îb˛kÕ>±&ÉT. d”‘· >∑>√Z\T ô|&ÉT‘·Tqï~. sêeT\ø£ÎDT\T
$sê<∏äTì ¬s+&ÉT uÛÑTC≤\qT q]øÏy˚XÊs¡T. H˚\ô|’ ≈£î|üŒ≈£L˝≤&ÉT $sê<∏äT&ÉT. eTTwæº|òü÷‘ê\‘√, yÓ÷ø±fi¯fl‘√ <ë&ç#˚XÊs¡T
sêeT\ø£ÎDT\T. m+‘·≈L£ #êeì $sê<∏Tä DÏí >√‹˝À bÕ‹ô|≥º&ÜìøÏ dü+dæ<Tä \∆ j·÷´s¡T. yÓ+≥H˚ $sê<∏Tä &ÉT ‘·q |üPs¡«ø£<qä∏ T
$e]+#ê&ÉT. ‘·T+ãTs¡T&ÉH˚ >∑+<Ûsä T¡ «&Óq’ ‘êqT ≈£îuÒsT¡ ì XÊ|ü+#˚ sêø£då Tü &ç>± e÷]q $wüjT· + ‘Ó*bÕ&ÉT. lsêeTTì e\¢
XÊ|ü$eTTøÏÔ ø£\T>∑T‘·T+<äqï ≈£îuÒsT¡ ì e÷≥\qT C≤„|øü +£ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. <ä>sZ∑ ˝¡ ÀH˚ ñqï X¯su¡ +ÑÛ >∑ eTVü≤]¸ì <ä]Ù+#·Tø=eTàì,
X¯óuÛ+Ñ »s¡T>∑T‘·T+<äì lsêeTTìøÏ #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·qqT >√‹˝À |üP&ÉÃeTHêï&ÉT. n˝≤π> #˚XÊs¡T sêeT\ø£ÎDT\T.
$sê<∏Tä ì e÷≥ Á|üø±s¡+ X¯su¡ +ÑÛ >∑ eTVü≤]¸ <äsÙ¡ HêìøÏ ãj·T˝Òs› ês¡T. X¯su¡ +ÑÛ >∑T&ÉT eTVü‰‘·|dü «æ . <Óe’ kÕøå±‘êÿs¡+ bı+~qyê&ÉT.
lsêeTTì #·÷dæ lsêeT <äsÙ¡ q+ ø√düyT˚ ‘êqT y˚∫e⁄HêïqHêï&ÉT. ‘·q ‘·|'ü |ò˝ü ≤qï+‘ê lsêeTTìøÏ <Ûës¡y√kÕ&ÉT. (uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À
lsêeTT&ÉT #˚j·Te\dæq sêeDdü+Vü‰sêìøÏ Ç~ ≈£L&Ü ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. ˇø£ eTVü‰ø±s¡´ kÕ<Ûäq˝À me]e+‘·T yês¡T
düV≤ü ø±s¡eT+~+#ê*‡+<˚.) nø£ÿ&çøÏ #˚sT¡ e˝ÀH˚ ñqï ªdüTrø£μíå eTVü≤]¸ì <ä]Ù+#·eTì lsêeTTìøÏ dü÷∫+#ê&ÉT X¯su¡ +ÑÛ >∑eTVü≤]¸.
d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T #·÷düT+Ô &É>±H˚ ‘·q <˚V‰ü ìï $&É∫ n–ï‘˚»düT‡‘√ ÁãVü≤à˝Àø£+ #˚sê&ÉT.
nø£ÿ&ç eTTqT\+<äs÷¡ lsêeTTì e<ä≈› î£ e∫Ã ‘·eT>√&ÉTqT yÓfifl¯ uÀdüT≈£îHêïs¡T. sêø£då Tü \T eTTqT\ô|’ #˚ùd nø£è‘ê´\qT
@ø£sT¡ e⁄ô|{≤ºsT¡ . sêø£då Tü \ #˚‹˝À ã˝…q’ eTTqT\ ø£fiã‚ sê\qT #·÷|æ+#ês¡T. sêø£då Tü \ u≤] qT+&ç s¡ø+åÏ #·eTì ÁbÕ]ú+#ês¡T.
yê]‘√ lsêeTT&ÉT ªeTVü‰‘·Tà˝≤sê! MTs¡T qqTï ÁbÕ]ú+#·&+É ‘·><∑ Tä . ÄC≤„|+æ #ê*. MT Ä»„\qT H˚qT •s¡kÕeVæ≤kÕÔμqHêï&ÉT.
(nVü≤+ø£]+#·≈î£ +&Ü ‘·q u≤<Û´ä ‘·qT >∑T]Ô+#·&+É ˝ÀH˚ >=|üŒ<äqeTT+~.)
d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T düTrø£åí eTVü≤]¸ ÄÁX¯eT+ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. lsêeT <äsÙ¡ q+ ø√düyT˚ düTrø£íå eTVü≤]¸ <˚V≤ü + $&ÉTe≈£î+&Ü
ñHêï&ÉT. ‘·q ‘·|Xü Ù¯ øÏqÔ +‘ê lsêeTTìøÏ <Ûësê<ä‘+Ô· #˚XÊ&ÉT. eTs¡THê&ÉT yês¡T eTVü≤]¸ nqTeT‹ rdüTø=ì ãj·T\T<˚sês¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 145

<ä+&Éø±s¡D´+˝Àì eTTqT\ ÄÁX¯e÷\qT dü+<ä]Ùdü÷Ôb˛‘·THêïs¡T d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T. nø£ÿ&Éø£ÿ&É ø=+‘·ø±\+
ñ+≥THêïs¡T. Ç˝≤ |ü~ dü+e‘·‡sê\T >∑&ç∫+~. eT∞fl düTrø£åí eTVü≤]¸ e<ä›≈£î e#êÃs¡T. n‘·ì‘√ n>∑düÔ ´ eTVü≤]¸ì
<ä]Ù+#·Tø√yê\qï ‘·eT Äø±+ø£qå T yÓ*ãT#êÃs¡T. düTrø£íå eTVü≤]¸ e÷sêZìï #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q ÄÁX¯e÷ìøÏ <äøDåÏ +>± Hê\TZj÷Ó »Hê\
<ä÷s¡+˝À n>∑dÔü ´ k˛<äsT¡ ì ÄÁX¯eT+, nø£ÿ&çøÏ jÓ÷»q<ä÷s¡+˝À n>∑kÕÔ ´ÁX¯eT+ ñ+<äì ‘Ó*bÕ&ÉT. eTVü≤]¸e<ä› ôd\e⁄
rdüTø=ì ãj·T\T<˚sês¡T d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T.
kÕj·T+ø±˝≤ìøÏ n>∑dÔü ´k˛<äsT¡ ì ÄÁX¯e÷ìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. (Çø£ÿ&√ $wüjT· + #Ó|ü ø√yê*. n>∑dÔü ´k˛<äsT¡ ì ù|sπ yÓ÷
#Ó|Œü ã&É˝<Ò Tä . mø£ÿ&É dü+<äs“¡ +¤ e∫ÃHê n>∑dÔü ´ÁuÛ≤‘· (k˛<äsT¡ &ÉT) nH˚ #ÓbÕŒs¡T. n+<äTøπ ù|s¡T ‘Ó*j·Tì yê]ì ªn>∑dÔü ´ÁuÛ≤‘·μ
n+≥T+{≤s¡T. á |ü<ãä +<Û+ä C≤rj·T+>± dæsú |¡ &ü +ç ~.) n>∑d´Ôü k˛<äsT¡ ì Ä‹<∏´ä +˝À ÄsêÁ‹ >∑&bç Õs¡T d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T.
ñ<äj÷· H˚ï n>∑kÕÔ ´ÁX¯eT+ yÓ|’ ⁄ü >± n&ÉT>∑T\T y˚XÊs¡T.
n>∑dTü Ô ´&ÉT ‘·|Xü Ù¯ øÏÔ dü+|üqTï&ÉT. Äø±XÊìï ‘êøÏq $+<Û´ä |üs«¡ ‘· >∑sê«ìï nD∫qyê&ÉT. ªn>∑yTé dü+Ô uÛj
Ñ T· r‹ n>∑dÔü ´'μ
|üs«¡ ‘êìï dü+Ô _Û+|üCdÒ qæ yê&ÉT ø£qTø£ n>∑dTü Ô ´&Éj÷· ´&ÉT.
lsêeTTì sêø£qT >∑eTì+∫ n>∑dTü ´Ô &ÉT •wü´düyT˚ ‘·+>± m<äTs¡TyÓfi≤fl&ÉT. n‹~∏ì >ös¡$+#˚ dü+Á|ü<ëj·TeT~. lsêeTT&ÉT
d”‘ê\ø£ÎD düyT˚ ‘·T&Ó’ eTVü≤]¸øÏ bÕ<ë_Ûe+<äq+ #˚XÊ&ÉT. n>∑dTü ´Ô &ÉT lsêeTTìøÏ ~e´<Ûqä TdüT‡, nø£j
å T· ‘·÷D°sê\T, nyÓ÷|òTü yÓTqÆ
K&ÜZìï ãVüAø£]+#ê&ÉT. »j·T+ ø£\T>∑T‘·T+<äì Äos¡«~+#ê&ÉT. ø£cÕº\‘√ ≈£L&çq eqyêkÕìøÏ d”‘· ø√]sêe&É+ kÕVü≤düeTì
n_Ûq+~+#ê&ÉT. ÄyÓT≈£î>∑\ uÛsÑ Ô¡ èÁù|eTqT yÓT#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
lsêeTT&ÉT ‘êeTT ìedæ+#·&ÜìøÏ nqTyÓ’q ÁbÕ+‘êìï dü÷∫+#·eTì n>∑düTÔ ´DÏí nuÛÑ´]ú+#ê&ÉT. ˇø£ÿ ø£åD+
<Ûë´qeT>∑Tï&ÓH’ ê&ÉT eTVü≤]¸. ‘·sT¡ yê‘· lsêeTTì‘√ ªÇø£ÿ&çøÏ s¬ +&ÉT jÓ÷»Hê\ <ä÷s¡+˝À ª|ü+#·e{Ïμ nH˚ Á|ü<X˚ +¯ ñ+~.
nø£ÿ&É |ò˝ü ≤\≈£î, »˝≤ìøÏ ø=<äTe˝Ò<Tä >√<ëeØqB rs¡+˝À ñqï Ä ÁbÕ+‘·+˝À »qdü+#ês¡+ ñ+&É<Tä . Á|üXÊ+‘·+>±
ñ+≥T+<äμì ‘Ó*bÕ&ÉT. n>∑dTü Ô ´&ç <ä>sZ∑ ¡ ôd\e⁄ rdüTø=ì |ü+#·e{ÏøÏ Á|üj÷· DeTj·÷´s¡T d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T.
<ë]˝À ã*wüy˜ TÓ qÆ ˇø£ ô|<ä› >∑<q›ä T #·÷XÊs¡T. |üøsåÏ ÷¡ |ü+˝À ñ+&˚ sêø£då Tü &˚y÷Ó qqT≈£îHêïs¡T. ªqTyÓ«e]μeì n&ç>±s¡T.
‘·qù|s¡T ª»{≤j·TTe⁄μ n˙ <äXs¯ <¡ Tä∏ &ç $TÁ‘·T&çq˙ #Ó|ü ø=Hêï&ÉT. ‘·q e+X¯#]· Á‘·q÷ X¯økÔÏ ÕeTsêú´\qT $e]+#ê&ÉT »{≤j·TTe⁄.
‘·q ‘·+Á&çøÏ Äràj·TT&Óq’ »{≤j·TTe⁄q≈£î d”‘s· ø¡ D å£ u≤<Û´ä ‘·qT n|üŒ–+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. lsêeTTì Ä»„yT˚ s¡≈î£ |ü+#·e{Ï˝À
|üsXí¡ Ê\ ìsêàD+ #˚XÊ&ÉT \ø£ÎDT&ÉT.
|ü+#·e{Ï˝À Jeq+ Á|üXÊ+‘·+>± >∑&TÉ düTqÔ ï~. ˇø£Hê&ÉT lsêeTT&ÉT |ü⁄sêDø£<ë∏ Á|üd+ü >∑+˝À ñHêï&ÉT. Ç+‘·˝À
ªX¯Ss¡ŒDKμ nH˚ sêø£då æ nø£ÿ&çøÏ e∫Ã+~. áyÓT sêeD≤düTs¡T&ç #Ó˝\¢… T. lsêeTTì kÂ+<äsê´ìøÏ eTT>∑Ts∆ ê˝…+’ ~. ‘·qqT
#˚|≥ ü eº Tqï~. ‘·eT eT<Û´ä n&ÉT>¶ ± ñqï d”‘ê\ø£ÎDT\qT #·+|æ‹+{≤qqï~. lsêeTT&ÉT |ü]Vü‰dü+>± \ø£ÎDTì e<ä≈› î£
yÓfifl¯ eTHêï&ÉT. \ø£ÎDT&ÉT ‘êqT nqï≈£î <ëdüT&Éqì ‘·q‘√ ñ+fÒ X¯Ss¡ŒDK ≈£L&Ü <ëdü´+ #˚j÷· *‡edüT+Ô <äì, n+<äTøπ
lsêeTTDÏí #˚s&¡ yÉ T˚ düããì düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT. lsêeTTìyÓ|’ ⁄ü ‹]–+~ X¯Ss¡ŒDK. d”‘· ñ+&É&+É e˝Ò¢ ‘·qqT ìsêø£]düTHÔ êï&Éì
n≥Tº&øç bÏ ˛sTT+~. d”‘ê<˚$ n&ÉT¶ ‘=\–+#·Tø√yê\ì ÄyÓTô|’ <ë&çøÏ ~–+~.
Á≈£Ls¡T˝…’q <äTwüßº\‘√ |ü]Vü‰dü+ |üìøÏsê<äT. n~ m+‘√ Á|üe÷<äø£s¡+. Ä\dü´+ #˚j·T≈£î+&Ü X¯Ss¡ŒDKqT
$s¡÷|æì#˚jT· eTHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. nqï ÄCÒ„ Ä\dü´+ ` X¯Ss¡ŒDK eTT≈£îÿ #Óe⁄\T ‘Ó–|ü&Ü¶sTT \ø£ÎDTì ø£‹<Ô ãÓ “≈£î.
\uÀ~uÀeTì yÓTT‘·TøÔ =+≥÷ k˛<äsT¡ &Óq’ Ks¡T&ç <ä>]Z∑ øÏ yÓ[fl+~ X¯Ss¡ŒDK. Ks¡T&ÉT |ü<ëï\T>∑TeT+~ jÓ÷<ÛTä \qT |ü+bÕ&ÉT.
yêfi¯fl+‘ê lsêeTTì #˚‹˝À eT{Ï>º s∑ #¡ ês¡T. Ç~ #·÷dæq X¯Ss¡ŒDK Ks¡Tì e<ä≈› î£ yÓ[fl #Ó|Œæ +~. Ks¡<÷ä wüDT\T |ü<ëï\T>∑Ty˚\
eT+~ sêø£då Tü \‘√ sêeTTìMT<ä≈î£ <ä+&Ó‘êÔsT¡ . eT÷&ÉT >∑&jç T· ˝À¢ yêfi¯fl+<ä]˙ j·TeT|ü⁄]øÏ |ü+|æ+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT.
146 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

á yês¡Ô nø£+|üqT&ç <ë«sê y˚>+∑ >± \+ø£≈î£ #˚]+~. nø£+|üqT&ÉT sêeD≤düTs¡T&ç >∑÷&Û#É ês¡T˝À¢ ˇø£&TÉ . á $wüj÷· ìï
düV≤æ +#·Tø√˝Òì sêeDT&ÉT lsêeTTDÏí Vü≤‘·e÷s¡TkÕÔqì Äy˚X|¯ &ü Ü¶&TÉ . nø£+|üqT&ÉT, ndüV‰ü j·TX¯Ss¡T&Óq’ lsêeTTDÏí e~Û+#·&+É
<˚yêdüTs¡T\≈£î ≈£L&Ü kÕ<Û´ä +ø±<äì ‘˚˝ÃÒ XÊ&ÉT. ø±ì n+<äT≈£î ‘·–q ˇø£ ñbÕj·÷ìï #ÓbÕŒ&ÉT. ªlsêeTTì uÛ≤s¡´ d”‘·
n+<ë\ sê•. lsêeTTìøÏ ÁbÕD+. m˝≤¬>H’ ê ÄyÓTqT n|üV≤ü ]ùdÔ #ê\T ` Ä m&Éu≤≥TqT ‘·≥Tºø√˝Òø£ sêeTT&ÉT J$‘êìï
#ê*kÕÔ&TÉ μ nì. Ç~ sêeDTìøÏ m+‘·>±H√ q∫Ã+~.
eTs¡THê&ÉT<äjT· y˚T s¡<+ä∏ MT<ä Äø±X¯+˝À Á|üj÷· DÏd÷ü Ô e÷Ø#·T&ç ÄÁX¯e÷ìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. d”‘· n|üV≤ü s¡D $wüjT· +
‘Ó*bÕ&ÉT. á |üì˝À ‘·q≈£î düV‰ü j·T|ü&eÉ THêï&ÉT. e÷Ø#·T&ÉT eT+&ç|&ü Ü¶&TÉ . ªz sêø£ùå d+Á<ë! á Ä˝À#·q ˙¬øe&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT?
ì»+>± n‘·&TÉ ˙≈£î $TÁ‘·T&ç s¡÷|ü+˝À ñqï X¯Á‘·Te⁄. lsêeTT&ÉT dæ+Vü≤+e+{Ïyê&ÉT. dæ+Vü≤+<ä>]Z∑ øÏ yÓfifl¯ &É+ m+‘·
Á|üe÷<ä+? ô|>’ ± Ç‘·sT¡ \≈£î Vü‰ì #˚j÷· \H˚ Ä˝À#·q ˝Ò≈î£ +&Ü Á|üXÊ+‘·+>± ñqï sêeTTDÏí ø£$«+#·&+É ø=]$‘√ ‘·\
>√ø√ÿe&ÉyT˚ . XÊ+‹+∫, á Ä˝À#·q $s¡$T+∫ düTœ+#·μeTì dü<Tä |ü<X˚ +¯ #˚XÊ&ÉT. sêeDTì Äy˚X+¯ ‹s¡T>∑T eTTK+
|ü{+ºÏ ~. sêeDT&É÷ ‹s¡T>∑TeTTK+ |ü{≤º&TÉ \+ø£≈î£ .
Ks¡<÷ä wüD Á‹X¯sT¡ \T, |ü<ëï\T>∑T y˚\eT+~ sêø£då Mü s¡T\T sêeTTì<Ûë{ÏøÏ ì\Te˝Òø£ j·TeTT&ç Ç+{ÏøÏ b˛e&Üìï
uÛ]Ñ +#·˝øÒ b£ ˛sTT+~ X¯Ss¡ŒDK. \+ø£≈î£ |üsT¡ >∑TBdæ+~. eT+Á‘·T\‘√ ø=\Te⁄B]q sêeDTì düu˝ÑÛ ÀøÏ yÓ[fl+~. $ø£è‘·s÷¡ |ü+‘√
e∫Ãq #Ó˝*¢… BHêedüqú T #·÷dæ≈L£ &Ü #·*+#·˝<Ò Tä sêeDT&ÉT. X¯Ss¡ŒDK Äy˚X+¯ ø£≥\º T ‘Ó+#·T≈£î+~. sêeDT&ç eT÷s¡‘â ê«ìï
‹{Ïbº ˛dæ+~. lsêeTTìe\¢ \+ø£≈î£ eTT|üyê{Ï\>¢ \∑ <äì ôV≤#·Ã]+∫+~. ªkÂ+<äs´¡ e‹ nsTTq d”‘≈· î£ ‘·–q uÛsÑ eÔ¡ ⁄ ˙y˚μqì
sêeDT&ç˝À ø=‘·Ô ÄX¯\qT sπ ø¬ ‹Ô+∫+~.
ˇø£y|’Ó ⁄ü e÷Ø#·T&ç e÷≥\T, eTs=ø£y|’Ó ⁄ü X¯Ss¡ŒDK |ü\T≈£î\T \+πøX¯óì eTqdüTqT ≈£î~ù|düTHÔ êïsTT. njÓ÷eTj·T+˝À
|ü&Ü¶&TÉ . d”‘ê|üV≤ü s¡D+˝Àì eT+∫#Ó&TÉ \qT Ä˝À∫+#ê&ÉT. lsêeTTì ã\+‘√ ‘·q ã˝≤ìï b˛\TÃ≈£îHêï&ÉT. ∫es¡≈î£ d”‘q· T
n|üV≤ü ]+#·&Üìπø ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT.
sêeDT&ÉT eT∞¢ e÷Ø#·Tìe<ä≈› î£ yÓfi≤fl&ÉT. d”‘ê|üV≤ü s¡D≈£î
ã+>±s¡T˝Ò&ç>± e÷] düVü≤ø£]+#·eTHêï&ÉT. Ä Ä˝À#·qqT
$s¡$T+#·Tø√eTì \+πøX¯óìøÏ |ü]|ü]$<Ûë\ q#·ÃC…|üŒpXÊ&ÉT
e÷Ø#·T&ÉT. $XÊ«$TÁ‘·Tì j·÷>∑ dü+s¡øD å£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À sêeTu≤D+
s¡T∫ @$T{À ‘êqT ‘Ó\TdüT≈£îHêïqHêï&ÉT. e÷Ø#·T&ç e÷≥\qT
ô|&É#$Ó q ô|{≤º&TÉ sêeDT&ÉT. (eT÷s¡T\â ≈£î Væ≤‘·uÀ<Û\ä T #Ó$ø¬ ø£ÿe⁄.)
ªH˚qT #Ó|Œæ q≥T¢ #˚jT· ≈£î+fÒ Hê #˚‹˝À ˙≈£î #êe⁄ ‘·|Œü μ<äì
ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT sêeDT&ÉT. ÄÁX¯e÷ìøÏ yÓfiÔ‚ lsêeTT&ÉT #·+|ü⁄‘ê&ÉT.
yÓfifl¯ ≈£î+fÒ sêeDT&ÉT #·+|ü⁄‘ê&ÉT. ªeTT+<äT qTsTT´ yÓqø£ >=sTT´μ˝≤
ñ+~ e÷Ø#·Tì dæ‹ú . ∫es¡ø=ø£ ìX¯Ãj·÷ìøÏ e#êÃ&ÉT. sêeDTì‘√
ª˙ #˚‹˝À #êe&É+ ø£Hêï lsêeTTì #˚‹˝À #êe&ÉyT˚ qj·T+. Hê
»qà ‘·]düT+Ô μ<äì ‘˚*Ã#ÓbÕŒ&ÉT.
e÷Ø#·T&ÉT ã+>±s¡T˝Ò&>ç ± e÷] lsêeTTì ÄÁX¯eT ÁbÕ+‘·+˝À
‹s¡T>∑T‘·THêï&ÉT. |üP\T ø√j·T&ÜìøÏ e∫Ãq d”‘ê<˚$ Ä õ+ø£qT
#·÷dæ ÄX¯Ãs¡´|ü&+ç ~. sêeT\ø£ÎDT\qT |æ*∫+~. yês¡T Ä eTè>±ìï
#·÷XÊs¡T. \ø£ÎDT&ÉT n~ e÷j·÷eTè>∑y˚Tqì ìdü‡+X¯j·T+>±
|ü*ø±&ÉT. e÷Ø#·T&˚ á s¡÷|ü+˝À e∫Ã ñ+{≤&ÉHêï&ÉT. y˚≥≈£î
e#˚Ã sêE\qT e÷j·÷eTè>∑s÷¡ |ü+˝À #·+|ü&+É e÷Ø#·T&çøÏ ø=‘·<Ô M˚ T
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 147

ø±q<äHêï&ÉT. Ç˝≤+{Ï ˝Ò&ç Á|ü|ü+#·+˝À ñ+&É<äì nqTe÷Hêìï yÓ*ãT#êÃ&ÉT. d”‘· e÷Á‘·+ |ü≥Tº e<ä\˝Ò<äT. ‘·q≈£î
n<Ó+‘√ q∫Ã+<äì, rdüT≈£îsêyê\ì ø√]+~. ‘ÓùdÔ ÄÁX¯eT+˝À Áø°&Ü eTè>∑+>± ñ+≥T+<äì, njÓ÷<Û´ä #˚sêø£ n+‘·'|ü⁄sêìπø
n\+ø±s¡eTÚ‘·T+<äì Ä•+∫+~.
d”‘· ÇcÕºìï ‘√dæyj ˚ T· ˝Òø£ Ä e÷j·T˝Ò&ìç #·+|æ nsTTHê düsπ ‘˚e&ÜìøÏ dü+dæ<Tä &∆ j É ÷· ´&ÉT lsêeTT&ÉT. d”‘ê<˚$ s¡øD å£
$wüjT· +˝À »{≤j·TTe⁄ düV‰ü j·T+‘√ nÁ|üeT‘·+Ô >± ñ+&ÉeTì \ø£ÎDTDÏí Ä<˚•+#ê&ÉT. e÷j·T˝Ò&ìç |ü≥Tºø√e&ÜìøÏ ãj·T˝Òs› ê&ÉT.
eTè>±ìï ÁbÕD+‘√ |ü≥Tºø√yê\ì X¯‘$· <Ûë˝ Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. n+~qfÒº n+~ n+<ä≈î£ +&Ü |üsT¡ >∑TBdüTqÔ ï<ë
eTè>∑+. Çø£ ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<qä Tø=ì u≤D≤ìï dü+~Û+#ê&ÉT, Á|üj÷Ó –+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. u≤D|ü⁄ <Óã“≈£î ‘ê{Ï #Ó≥+º ‘· m‘·TÔ m–]
uÛj
Ñ T· +ø£s+¡ >± ns¡Tdü÷Ô |ü&bç ˛j·÷&ÉT e÷Ø#·T&ÉT ì» dü«s¡÷|ü+‘√. sêeTTì ø£+sƒ<¡ «äÛ ìì nqTø£]dü÷Ô ªnjÓ÷´ d”‘ê! njÓ÷´
\ø£ÎD≤!μ nì _>∑sZ >¡ ± ns¡Tdü÷Ô ÁbÕD≤\T $&ç#ê&ÉT. á e÷≥\≈£î d”‘ê\ø£ÎDT\T m+‘· ø£\es¡|&ü ‘É ês√qì uÛj Ñ T· |ü&Hç ê&ÉT
lsêeTT&ÉT.
e÷Ø#·Tì ø£+sƒ<¡ «äÛ ìì sêeTTì~>± uÛ≤$+∫ d”‘· Ä+<√fi¯q #Ó+~+~. lsêeTT&ÉT @<√ Ä|ü<˝ä À ∫≈£îÿ≈£îHêï&Éì
‘·\∫+~. Ä<äTø√e&ÜìøÏ yÓ+≥H˚ yÓfifl¯ eTì \ø£ÎDTDÏí |ü⁄s¡e÷sTT+∫+~. \ø£ÎDT&ÉT #·*+#·˝<Ò Tä . Ç~ lsêeTTì dü«s¡+
ø±<äHêï&ÉT. e÷Ø#·T&ç e÷j·÷C≤\eTHêï&ÉT. ªne÷à! ˙ s¡øD å£ uÛ≤s¡+ lsêeTT&ÉT Hêø£|Œü –+#ê&ÉT. ìqTï Ç˝≤ ˇ+≥]>±
e<ä*yÓfi¯fl˝Òμqì düŒwüº+ #˚XÊ&ÉT. d”‘· Äy˚X¯+ ¬s+&ç+‘·˝…’+~. eTqdüT˝À @<√ <äTcÕº˝À#·q‘√ Ç˝≤ Á|üe]ÔdüTÔHêïeì
ìwüßs˜ √≈£î˝Ô ≤&ç+~. #˚ùd~˝Òø£ \ø£ÎDT&ÉT ãj·T\T<˚s&¡ ÜìøÏ dü+dæ<Tä &∆ j É ÷· ´&ÉT. ªne÷à! ˙≈£î uÛÁÑ <äeT>∑T>±ø£. eq<˚e‘·\T
ìqTï s¡ø+åÏ ‘·Ts¡T>±ø£. Hê≈£î n|üX≈¯ î£ Hê\T ‘√düTHÔ êïsTT. eT∞fl qTe⁄« e÷ nqï‘√ ø£*dæ ñ+&É>± #·÷ùd uÛ≤>∑´+ ø£\T>∑T‘·T+<√,
˝Ò<√?μ nì yêb˛j·÷&ÉT. d”‘· eTÚq+>± ñqï~. nø£ÿ&ç qT+∫ yÓfifl¯ &ÜìøÏ @e÷Á‘·+ eTqdüÿ]+#·≈î£ Hêï d”‘≈· î£ qeTdüÿ]+∫
lsêeTT&ÉT yÓ[flq ~X¯>± q&ç#ê&ÉT \ø£ÎDT&ÉT.
\ø£ÎDT&ÉT yÓfifl¯ &Üìï >∑eTì+#ê&ÉT sêeDT&ÉT. n<˚ n<äqT>± düHêï´dæ y˚w+ü ˝À d”‘· düeTøå±ìøÏ e#êÃ&ÉT. j·T‹
s¡÷|ü+˝À e∫Ãq sêeDTDÏí Ädüq+MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&Éu{… ºÏ düeTT∫‘·+>± n‹~∏ eTsê´<ä\T #˚d+æ ~ d”‘.· eT<Û´ä eT<Û´ä ˝À sêeT\ø£ÎDT\
ø√dü+ yêøÏ*yÓ|’ ⁄ü #·÷düTqÔ ï d”‘≈· î£ ìsêX‚ $T>∑T\T‘·Tqï~. sêeDT&ÉT d”‘q· T >∑T]+∫q $esê\T n&ç>±&ÉT. ‘Ó*|æ+~.
düHêï´dæ $esê\qT ø√]+~. ‘êqT sêø£då sü êE \+πøX¯«s¡T&Éqì Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. ‘·qqT |ü‹>± d”«ø£]+#·eTì n&ç>±&ÉT. n˝≤
#˚ùdÔ n+‘·T˝Òì uÛÀ>∑u≤Û >±´\‘√ $\dæ\T¢‘êeì ÄX¯ #·÷bÕ&ÉT. Ä e÷≥\≈£î d”‘· eT+&ç|&ü +ç ~. sêeDTDÏí ‘·èD°ø]£ +∫
e÷{≤¢&+ç ~. lsêeTTì |üsêÁø£e÷ìï Á|ükÕÔ$+∫+~. ªqqTï n|üV≤ü ]+∫ ˙ #êe⁄qT ˙y˚ ø=ì‘Ó#T· Ãø√≈£îμ nì ôV≤#·Ã]+∫+~.
sêeDT&ç ø£qTï\T ì|ü\T #ÓsT¡ >∑T‘·THêïsTT. düHêï´dæ y˚cÕìï e~* |ü~‘·\\‘√ uÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ ì»dü«s¡÷|ü+‘√ d”‘·
m<äT≥ ì*#ê&ÉT. ã\e+‘·+>± d”‘q· T ‘·q s¡<+ä∏ ˝À \+ø£≈î£ ‘·s*¡ düTHÔ êï&ÉT. d”‘· ªsêe÷! sêe÷!μ n+≥÷ Äs¡HÔ ê<ë\qT
#˚dTü qÔ ï~. ÄyÓT y˚<qä ns¡D´s√<äqsTT+~.
n|ü&É|ü &˚ ìÁ<ä≈î£ |üÁø£$TdüTqÔ ï »{≤j·TTe⁄≈£î d”‘ê<˚$ Äs¡HÔ ê<ë\T $qã&Ü¶sTT. #·÷ùd dü]ø£˝≤¢ d”‘q· T n|üV≤ü ]+#·T≈£î
b˛‘·Tqï sêeDT&ÉT ø£+≥ã&Ü¶&TÉ . »{≤j·TTe⁄ sêeDTDÏí m~]+#ê&ÉT. Ç<ä]› eT<Û´ä b˛s¡T ¨sê¨Ø>± kÕ–+~. ∫es¡≈î£
sêeDT&ÉT K&É+Z ‘√ »{≤j·TTe⁄ s¬ ø£ÿ\qT, ø±fi¯flqT q]øÏyk˚ Õ&ÉT. H˚\ô|’ ≈£L˝≤&ÉT »{≤j·TTe⁄. s¡ø+Ô£ ‘√ ‘·&dÉ æ eTT<äs› TTq
n‘·DíÏ #·÷dæ Ä‘·àã+<ÛTä e⁄qT b˛>=≥Tº≈î£ qï≥T¢ d”‘· ÄÁø£+~+∫+~.
sêeDT&ÉT d”‘ê<˚$ì rdüTø=ì Äø±X¯e÷s¡+Z |ü{≤º&TÉ . BqTsê˝…q’ d”‘· V”≤qT&Óq’ sêeDTDÏí |ü] |ü] $<Ûë\ <ä÷wæ+∫+~.
Ç+‘·˝À ˇø£ |üs«¡ ‘· •Ks¡+MT<ä ◊<äT>∑Ts¡T yêqs¡eTTKT´\qT d”‘· #·÷dæ+~. ñ‘·ØÔ j·T|ü⁄ ø=+>∑T˝À ‘·q ÄuÛsÑ D ¡ ≤\qT
ø=ìï+{Ïì eT÷≥>∑{ºÏ yê] eT<Û´ä |ü&≥ ˚ ≥T¢ e<ä*+~. ˇø£yfi˚ ¯ n≥TyÓ|’ ⁄ü >± lsêeTT&ÉTeùdÔ ‘·qqT >∑T]+∫ yêqs¡T\T n‘·ìøÏ
‘Ó*j·TCÒkÕÔsH¡ ˚ ∫qï ÄX¯.
148 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

sêeDT&ÉT d”‘‘· √ \+ø£≈î£ #˚sê&ÉT. ‘·q n+‘·'|ü⁄s¡+˝À d”‘q· T+#ê&ÉT. ‘·q yÓu’ eÑÛ eT+‘ê #·÷|æ+#ê&ÉT. <ëìï ‘·èDÁbÕj·T+>±
uÛ≤$+∫+~ d”‘.· ø£ìø£]+#·eTì ø±fi¯flô|ã’ &Ü¶&TÉ . ìsêø£]+∫+<ë eTVü‰kÕ~Û«. uÛ]Ñ +#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT <äXø¯ +£ sƒT¡ &ÉT. Äy˚X+¯ ‘√,
ªyÓT~Æ ©∏ ! ˙≈£î |üHïÓ +&ÉT HÓ\\ >∑&TÉ $düTHÔ êïqT. á˝À|ü⁄q qTe⁄« <ë]øÏ sê≈£b˛‘˚ eTs¡THê&˚ ÁbÕ‘·'ø±\ uÛÀ»HêìøÏ e+≥yêfi¯ófl
ìqTï dæ<+∆ä #˚kÕÔμs¡ì u…~]+#ê&ÉT. nø£ÿ&ç sêø£då Tü \‘√, ªáyÓTqT nXÀø£eHêìøÏ rdüT≈£îbı+&ç. eq+ eT<Û´ä ˇø£ s¡V≤ü dü´
Á|ü<X˚ +¯ ˝À ñ+∫ #·T≥÷º ø±|ü˝≤>± ñ+&É+&ç m˝≤>√ ˇø£˝≤>∑ áyÓTqT ˇ|æŒ+#·+&çμ nì ÄC≤„|+æ ∫ s¡TdüsT¡ dü˝≤&ÉT‘·÷
yÓfi≤fl&ÉT. Ä&É|⁄ü \T\ eT<Û´ä õ+ø£˝≤>∑ sêø£då ü Åd\Ô” eT<Û´ä d”‘· _≈£îÿ_≈£îÿeT+≥÷ ø±˝≤ìï >∑&TÉ |ü⁄‘·Tqï~.
e÷Ø#·TDÏí e~Û+∫ lsêeTT&ÉT yÓqT~]>±&ÉT. \ø£ÎDT&ÉT m<äTs¡jT˚ ´dü]øÏ ìX‚Ãwüß&º j É ÷· ´&ÉT. d”‘q· T ˇ+≥]>± e<ä*
m+<äT≈£î e#êÃeì ì\BXÊ&ÉT. »]–q $wüj÷· \T |üPdü>T∑ ∫Ãq≥T¢ #ÓbÕŒ&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. Ç<äs› ÷¡ ÄÁX¯e÷ìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T.
d”‘ê<˚$ C≤&É ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . eqeT+‘ê yÓ‹ø±s¡T. d”‘· C≤&É ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . d”‘· C≤&É #Ó|Œü eTì Á|üøè£ ‹ì ÁbÕ]ú+#ê&ÉT
lsêeTT&ÉT. ÄyÓT m&Éu≤≥TqT ‘·≥Tºø√˝Òø£ ø£˙ïs¡T eTT˙ïs¡T>± $\|æ+#ê&ÉT. Äy˚<qä Äy˚X+¯ >± e÷]+~. ˝Àø±\qT <Û«ä +dü+
#˚jT· &ÜìøÏ lsêeTT&ÉT dæ<|∆ä &ü Ü¶&TÉ . \ø£ÎDT&ÉT z<ës¡TŒ yêø±´\‘√ nqïqT XÊ+‘·|]ü #ê&ÉT.
ns¡D´+˝À d”‘q· T yÓ<Tä ≈£î‘·÷ yÓfió¯ ‘·Tqï sêeT\ø£ÎDT\≈£î »{≤j·TTe⁄ ø£ì|æ+#ê&ÉT. s¡ø+Ô£ ‘√ ‘·&dç qæ n‘·ìì >∑T]Ô+#·˝<Ò Tä
lsêeTT&ÉT. MT<äT $TøÏÿ* n‘·&TÉ >∑<s›ä ÷¡ |ü+˝À ñqï sêø£då Tü &Éì d”‘q· ‘·&˚ uÛøÑ +åÏ ∫ ñ+{≤&É˙ ÁuÛeÑ T|ü&Ü¶&TÉ . u≤D+‘√
#·+|ü&ÜìøÏ |üPqT≈£îHêï&ÉT. Ç+‘·˝À »{≤j·TTe⁄ »]–q $wüjT· + #ÓbÕŒ&ÉT. sêeDT&ÉT d”‘q· T n|üV≤ü ]+#ê&Éì, m~]+∫q
‘·qø°>‹∑ |ü{+ºÏ #ê&Éì $e]+#ê&ÉT. n|üV≤ü s¡D≈£î >∑Ts¬ q’ d”‘,· nekÕq<äX˝¯ À ñqï Äràj·TT&ÉT ` sêeTTì <äT'K+ s¬ +&ç+‘·˝+’… ~.
‘·q ‘·+Á&çøÏ Äràj·TT&Óq’ »{≤j·TTe⁄ |ü≥¢ |æ‘è· uÛøÑ ìÔÏ Á|ü<]ä Ùdü÷Ô n‘·ì X¯Øsêìï ì$Tsê&ÉT. »{≤j·TTe⁄ ø£qTïeT÷XÊ&ÉT.
lsêeTT&ÉT »{≤j·TTe⁄≈£î <äV≤ü q dü+kÕÿsê\T #˚XÊ&ÉT. n‘·ìøÏ ñ‘·eÔ T>∑‘T· \T ø£\>±\ì >√<ëe]˝À »\‘·sŒ¡ D≤\T #˚XÊ&ÉT.
sêeT\ø£ÎDT\T <ä+&Éø±s¡D´+qT+∫ Áøö+#ês¡D≤´ìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&ç eq+˝À uÛj Ñ T· +ø£sT¡ &Óq’ ˇø£ sêø£då Tü DÏí
#·÷XÊs¡T. n‘·ì ‘·\, yÓT&É ø£qã&É&+É ˝Ò<Tä . ø£&TÉ |ü⁄ uÛ≤>∑+˝À eTTKeTT+~. s=eTTàMT<ä ˇπø ø£qTï ñ+~. jÓ÷»q+ bı&Ée⁄
yê´|æ+∫q #˚‘T· \T. Ä #˚‘T· \˝À |ü≈îå£ \qT, eTè>±\qT |ü{‹ºÏ +{≤&ÉT. n‘·ìù|s¡T ªø£ã+<ÛTä &ÉTμ. ‘·q düMT|ü+˝ÀøÏ e∫Ãq
sêeT\ø£ÎDT\qT ne÷+‘·+>± s¬ +&ÉT #˚‘T· \‘√ |ü≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. n‘·ì #˚‘T· ˝À¢ ∫øÏÿ‘˚ ‘·|Œæ +#·Tø√e&É+ me]‘·s+¡ ø±<äT.
(n+<äTøπ ªø£ã+<Ûä Vü≤kÕÔ\Tμ nqï C≤rj·T+ |ü⁄≥Tº≈î£ e∫Ã+~.) ø£ã+<ÛTä &ÉT sêeT\ø£ÎDT\qT uÛøÑ +åÏ #·&ÜìøÏ H√s¡T‘Ós#¡ ê&ÉT.
nqï<äeTTà*<äs› ÷¡ ‘·eT K&ÜZ\‘√ nHêj·÷dü+>± yê&ç uÛTÑ C≤\qT qs¡øyÏ X˚ Ês¡T. ø£ã+<ÛTä &ÉT ≈£î|üŒ≈£L˝≤&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. ‘·q >∑T]+∫ #Ó|ü ≈£îHêï&ÉT. XÊ|üø±s¡D+>± ‘·qø° $ø£è‘·s÷¡ |ü+ ÁbÕ|æ+Ô ∫+<äHêï&ÉT. lsêeTT&ÉT
ø£ã+<ÛTä ì‘√ ªe÷≈£î sêeDTì ù|s¡T e÷Á‘·yT˚ ‘Ó*dæ+~. n‘·ì s¡÷|ü+, ñ+&˚#√≥T, X¯økÔÏ ÕeTsêú´\T ‘Ó*j·Te⁄. yê{Ïì
#Ó|Œü e\dæ+<äμì n&ç>±&ÉT. düe÷<Ûëq+>± ø£ã+<ÛTä &ÉT ªlsêe÷! HêøÏ|ü &ÉT ~eĆ≤„q+˝Ò<Tä . Hê X¯Øsêìï <äV≤æ ùdÔ Hê ì»s¡÷|ü+
edüT+Ô ~. n|ü&ÉT #Ó|Œü >∑\μqHêï&ÉT. ø£ã+<ÛTä &ç X¯ØsêìøÏ n–ïdü+kÕÿs¡+#˚XÊs¡T sêeT\ø£ÎDT\T. Ä C≤«\\ qT+∫ ~e´<˚V≤ü +‘√
ãj·T{ÏøÏ e#êÃ&ÉT ø£ã+<ÛäT&ÉT. d”‘ê<˚$ <=]πø ñbÕj·÷ìï lsêeTTìøÏ #ÓbÕŒ&ÉT. Ç+<äT≈£î düTÁê⁄&ç yÓTÆÁ‹ u≤>±
‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äHêï&ÉT. yê*düTÁê⁄\ ø£<qä∏ T $e]+#ê&ÉT. düTÁê⁄DÏí #˚sπ <ë]ì #ÓbÕŒ&ÉT. lsêeTTì nqTeT‹ì rdüTø=ì
ø£ã+<ÛTä &ÉT dü«sêZìøÏ yÓfi≤¢&TÉ .
ø£ã+<ÛTä &ÉT dü÷∫+∫q e÷s¡+Z ˝À Á|üj÷· DÏd÷ü Ô |ü+bÕdüsd¡ Tü ‡qï ÁbÕ+‘êìøÏ #˚sês¡T sêeT\ø£ÎDT\T. Ä rs¡+˝À ñqï
X¯ã] ÄÁX¯e÷ìøÏ yÓfi≤fls¡T. X¯ã] ‘·|dü ‡æ <äTs∆ ê\T, C≤„qejÓ÷eè<äTs∆ ê\T. lsêeT<äsÙ¡ q+‘√ ÄyÓT ‘·qTe⁄ |ü⁄\øÏ+∫+~.
|ü+bÕrs¡+˝À <=]πø |ü+&Éq¢ T kÕ«$TøÏ düeT]Œ+∫+~. ‘·q »qà <Ûqä ýÓTqÆ ≥T¢ uÛ≤$+∫+~. lsêeTTì nqTeT‹ìbı+~ ‘·q
<˚V‰ü ìï n–ïøÏ ÄVüQ‹ #˚dæ n–ïø±+‹‘√ }s¡∆ «˝Àø±\≈£î yÓ[fl+~.
nø£ÿ&çqT+∫ ãTTwüéT÷ø£ |üs«¡ ‘êìøÏ Á|üj÷· De÷j·÷´s¡T sêeT\ø£ÎDT\T. <ë]˝À |ü+bÕdüs√esêìï <ä]Ù+#ês¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 149

øÏwæÿ+<Ûë ø±+&É+
|ü+bÕdüs√es¡ ÁbÕ+‘·+ |üse¡ T s¡eTD°jT· +>± ñ+~. Á|üøè£ ‹ ‘·q n+<ë\qT Á|ü<]ä ÙdüTqÔ ï≥T¢>± ñ+~. ø±ì lsêeTTì
eTqdüTqT @e÷Á‘·+ dü+‘√wüô|≥º˝øÒ b£ ˛sTT+~. ô|>’ ± d”‘· m&Éu≤≥T Äy˚<qä nH˚ n–ïøÏ Ä»´+ b˛dæq≥T¢>± lsêeTTì
u≤<Ûqä T eT]+‘·ô|+∫+~. \ø£ÎDT&ÉT }s¡&+ç #ê&ÉT. ªnHêï á <ÓH’ ê´ìï e<äT\T. n<˚ eTq≈£î y˚T\T#˚dTü +Ô ~. #˚dqæ Á|üjT· ‘·ï+
$|ò\ü yÓTqÆ |ü&ÉT, dü+|ü<\ä qT b˛>=≥Tº≈î£ qï|ü&ÉT n<Ûs’Ó ´¡ |ü&≈É î£ +&Ü Á|üjT· ‘·ï+#˚ùdÔ eT+∫ |ò*ü ‘·eTT+≥T+~. ñ‘ê‡Vü≤y˚T
ã\+. ñ‘ê‡Vü≤eTTqïyêìøÏ nkÕ<Û´ä eTH˚~˝Ò<Tä . yêfi¯ófl m≥Te+{Ï ø£cÕº\Te∫ÃHê yÓqø£&TÉ >∑Ty˚jT· s¡T. eTq Á|üjT· ‘êïìï
ø=qkÕ–<ë›+. e~HÓ>±s¡T ‘·|Œü ≈£î+&Ü \_ÛdTü +Ô ~μ nì <Ûs’Ó ´¡ + #ÓbÕŒ&ÉT.
ãTTwüéT÷ø£ |üs«¡ ‘·+ qT+∫ sêeT\ø£ÎDT\qT #·÷XÊ&ÉT düTÁê⁄&ÉT. >∑T+&Ó˝À sêsTT|ü&≥ ¶É sº TT+~. Ä Ç<äs› T¡ Ms¡T\T
‘·q nqï nsTTq yê* |ü+|ü>± e#êÃπsyÓ÷qì uÛj Ñ T· +‘√ eDøÏb˛‘·THêï&ÉT. <Ûqä Tsê“D≤\T <Û]ä +∫q yêfiËfles√ e÷s¡Ty˚w+ü ˝ÀyÓ[fl
ø£qTø√ÿeTì Ä+CH˚jT· TDÏí Ä<˚•+#ê&ÉT.
düTÁê⁄ì Äq‹MT<ä sêeT\ø£ÎDT\Tqï #√{ÏøÏ ˇø£ÿ >∑+‘·Ty˚XÊ&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. düHêï´dæ s¡÷|ü+˝À yê] <ä>]Z∑ øÏ
yÓfi≤fl&ÉT. yê] s¡÷bÕìï bı–&Ü&ÉT. yê] |ü]#·jT· + n&ç>±&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\T eTÚqeTTÁ<äqT<ë˝≤Ãs¡T. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT
yê]‘√ ªyêqs¡sêE düTÁê⁄&ÉT <Ûsä êà‘·Tà&ÉT, eTVü‰Ms¡T&ÉT. n‘·DíÏ Äj·Tq nqï yê* e+∫+#ê&ÉT. s¡øD å£ ø√dü+ C≤Á>∑‘‘Ô· √
‹s¡T>∑T‘·THêï&ÉT. H˚qT düTÁê⁄&ç eT+Á‹ì. qqTï ªVü≤qTeT+‘·Tμ&É+{≤s¡T. H˚qT yêj·TT|ü⁄Á‘·TDÏ.í mø£ÿ&çø¬ H’ ê yÓ[flsê>∑\ X¯øÔÏ
>∑\yêDÏ.í düTÁê⁄&ÉT |ü+|ü>± á s¡÷|ü+˝À MT<ä>sZ∑ ø¡ Ï e#êÃqT. düTÁê⁄&ÉT MT‘√ ùdïVü‰ìï ø√s¡T‘·THêï&ÉTμ nì #êø£#ø· ´£ +>±
e÷{≤¢&Ü&ÉT. $wüj÷· ìï #Óù|Œ|ü<‹∆ä ˝À m+‘√ H˚sT¡ ŒqT Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. Vü≤qTeT+‘·Tì e÷≥rs¡T lsêeTTDÏí Äø£≥Tº≈î£ +~.
\ø£ÎDT&ç‘√ ªÇ‘·&TÉ y˚<ë\qT, yê´ø£sD ¡ ≤ìï ≈£îå Dí+>± #·~yê&Éqï~ ìX¯Ãj·T+. ˝Ò≈b£ ˛‘˚ e÷≥˝À¢ Ç+‘· düŒwü‘º · ñ+&É<Tä .
‘·&uÉ ≤≥T, ‘=+<äsb¡ Õ≥T ˝Ò≈î£ +&Ü, ‘·|ü \T |ü\ø£≈î£ +&Ü, düs¬ q’ dü«s¡+‘√ #Ó|Œü <ä\#·T≈£îqï $wüj÷· ìï eTqdüT≈£î Vü≤‘·T≈Ô î£ H˚≥≥T¢
#ÓbÕŒ&ÉT. áj·Tq e÷{≤¢&˚ rs¡T#·÷ùdÔ #·+|ü&ÜìøÏ ø£‹Ô m‹Ôq X¯Á‘·Te⁄≈£î ≈£L&Ü #˚‘T· \T sêe⁄μ nì yÓT#·TÃ≈£îHêï&ÉT. e÷≥≈£îqï
X¯øÔÏ n≥Te+{Ï~.
Vü≤qTeT+‘·T&ç‘√ \ø£ÎDT&çH˚ e÷{≤¢&eÉ THêï&ÉT lsêeTT&ÉT. Vü≤qTeT+‘·T&ç n_ÛÁbÕj·÷\≈£î düeTà‹ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷. ‘·eT
eè‘êÔ+‘êìï $e]+#ê&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. ‘·eT≈£î düTÁê⁄&ç düV‰ü j·T+ m+‘√ ‘·–q<äHêï&ÉT. düHêï´dæs÷¡ |ü+ e<ä* sêeT\ø£ÎDT\qT
uÛTÑ C≤\ô|’ møÏÿ+#·Tø=ì ãTTwüéT÷ø£ |üs«¡ ‘êìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT Vü≤qTeT. n+‘·≈î£ eTT+<˚ uÛjÑ T· +‘√ eT\j·T–]øÏ #˚]q
düTÁê⁄DÏí sêeT\ø£ÎDT\ e<ä≈› î£ rdüT≈£îe#êÃ&ÉT Ä+»H˚jT· T&ÉT.
lsêeT düTÁê⁄\T n–ïkÕøÏ>å ± $TÁ‘·T˝…H’ ês¡T. düTÁê⁄&ÉT ªsêe÷! áHê&ÉT ˙e⁄ Hê≈£î ÁbÕD$TÁ‘·T&çyH’Ó êe⁄. Ç|üŒ{Ï
qT+∫ düTK<äT'U≤\˝À eTq+ ˇø£ÿ{Ï>±H˚ ñ+<ë+. yê* uÛj Ñ T· + qqTï e<ä\&É+˝Ò<Tä . ˙ nuÛj
Ñ T· + ø±yê*μ nì ÁbÕ]ú+#ê&ÉT.
150 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

lsêeTT&ÉT eT+<äV‰ü kÕìï ∫+~dü÷μÔ düTÁ^yê! Ä|ü<˝ä À Ä<äT≈£îH˚yê&˚ >∑<ë $TÁ‘·T&ÉT. ˙ uÛ≤s¡´qT n|üV≤ü ]+∫q yê*ì
‘·|Œü ø£ e~ÛkÕÔqμì e÷{Ç#êÃ&ÉT. düTÁê⁄&ç eTqdüT≈£î<äT≥|ü&+ç ~.
lsêeTdüTÁê⁄\T ùdïVü≤|üPs¡«ø£+>± e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥TqïdüeTj·T+˝ÀH˚ d”‘ê<˚$øÏ, yê*øÏ, sêeD≤düTs¡TìøÏ m&ÉeTø£qTï
ˇø£ÿkÕ]>± n~]+~.
düTÁê⁄&ÉT >∑‘+· ˝À ‘êqT q\T>∑Ts¡T eT+Á‘·T\‘√ ø=+&ÉMT<ä ñqï|ü&ÉT ˇø£ sêø£då Tü &ÉT ÅdìÔ” ã\e+‘·+>± rdüT≈£îb˛e&É+
#·÷XÊeTHêï&ÉT. ÄyÓT ªsêe÷!μ ª\ø£ÎD≤!μ nì _>∑Zs¡>± ns¡e&É+ $HêïeTHêï&ÉT. ‘·eTqT #·÷dæ ˇø£ q>∑\ eT÷≥qT
C≤s¡$&É∫+<äì #Ó|Œæ , Ä ÄuÛsÑ D¡ ≤\qT ‘Ó∫Ã #·÷|æ+#ê&ÉT. lsêeTT&ÉT yê{Ïì #·÷dæ ø£˙ï{Ï dü+Á<äeTj·÷´&ÉT. \ø£ÎDT&ÉT
ªnHêï! á øπ j·T÷sê\qT, ≈£î+&É˝≤\qT H˚qT >∑Ts¡T|Ô ≥ ü ˝º qÒ T. ø±ì ø±* n+<Ó\T e÷Á‘·+ e÷ e~HÓ>±]y˚. ÄyÓT≈£î ì‘·´+
bÕ<ë_Ûe+<äq+ #˚jT· &É+e\¢ H˚qT M{Ïì >∑Ts¡T|Ô {ü ≤ºqμHêï&ÉT.
lsêeTTì XÀø±ìï b˛>=fÒº Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT düTÁê⁄&ÉT. d”‘ê<˚$ì rdüT≈£îsêe&É+˝À ‘êqT ‘·–q Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔqHêï&ÉT.
dü|]ü yês¡+>± sêeDTDÏí Vü≤‘·e÷πsÃ+<äT≈£î ‘·q X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô ìï+{Ï˙ $ìjÓ÷–kÕÔqHêï&ÉT. <äT'K+ nqs¡<ú ëj·Tø£+ ø£qTø£
m|ü&É÷ <äT'œ+#·e<äH› êï&ÉT. m\¢|ü &É÷ <äT'œ+#˚yê]øÏ düTKeTT+&É<Tä . ‘˚»düT‡ ø°Då dÏ Tü +Ô ~. ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT ÁbÕD≤\T ì\e&ÉyT˚
ø£w+ºü >± ñ+≥T+~. ø£qTø£ <äT'Kdæ‹ú qT+∫ ãj·T≥ |ü&eÉ Tì <Ûs’Ó ´¡ e#·Hê\qT #ÓbÕŒ&ÉT.
ªz sêe÷! ì»yÓTqÆ $TÁ‘·T&ÉT ‘·q ùdïVæ≤‘·T&çø√dü+ dü+|ü<\ä qT, düTU≤\qT, ∫es¡≈î£ ‘·q ÁbÕD≤\qT ≈£L&Ü $&Ée&ÜìøÏ
dæ<|∆ä &ü ‘É ê&ÉT. ÁbÕD$TÁ‘·T\yÓTqÆ eTq+ ùdïVü≤<Ûsä êàìï #·øÿ£ >± bÕ{Ï<ë›μeTHêï&ÉT. lsêeTT&ÉT n+<äT≈£î n+^ø£]dü÷Ô ªñ|üø±s¡+
»s¡>&∑ yÉ T˚ $TÁ‘·Tìe\¢ |ò\ü + ` n|üø±s¡+ #˚jT· &É+ X¯Á‘·Te⁄ \ø£D å +. ˙ uÛ≤s¡´q|üV≤ü ]+∫q yê*ì ás√CÒ #·+|ü⁄‘êμqHêï&ÉT.
yê*‘√ yÓs’ y¡ TÓ +<äT≈£î e∫Ã+<√ ‘Ó\|üeTHêï&ÉT düTÁê⁄DÏ.í >∑‘ø· <£ qä∏ T lsêeTTì #Ó$q y˚XÊ&ÉT düTÁê⁄&ÉT.
ªe÷ nqï yê* eTVü‰ã\XÊ*. ô|<äy› ê&ÉT ø£qTø£ e÷ ‘·+Á&ç ‘·sy¡ ê‘· øÏwÿæ +<Û≈ä î£ sêC…H’ ê&ÉT. e÷j·÷$ nH˚ yê&çøÏ e÷
nqï‘√ yÓs’ +¡ . ˇø£Hê{Ï ns¡s∆ êÁ‹ e÷j·÷$ øÏwÿæ +<Û≈ä î£ e∫Ã yê*ì j·TT<ë∆ìøÏ ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. y˚TyÓT+‘·>± yê]+∫Hê yê*
$q≈£î+&Ü yêì‘√ b˛s¡T≈£î dæ<e∆ä Tj·÷´&ÉT. eTeTTà\qT #·÷&É>±H˚ e÷j·÷$ uÛj Ñ T· +‘√ yÓqT~]– |æøÿ£ ã\+#·÷bÕ&ÉT. y˚TeTT
yÓ+ã&ç+#ê+. n‘·&TÉ ˇø£ ô|<ä› uÛ÷Ñ >∑èVü≤+˝ÀøÏ yÓfi≤fl&ÉT. yê* Äy˚X+¯ ‘√ }–b˛‘·THêï&ÉT. qqTï _\<ë«s¡+ <ä>sπZ∑ ñ+&ÉeTHêï&ÉT.
e÷j·÷$ì #·+|æ ekÕÔqì yÓfi≤¢&TÉ . dü+e‘·‡s¡yTÓ +Æ ~. nqïC≤&˚˝<Ò Tä . Hê ÄX¯\T n&ÉT>∑+{≤sTT. Ä+<√fi¯q m≈£îÿyÓ+’ ~.
Ç+‘·˝À qTs¡T>∑T‘√≈£L&çq s¡ø+Ô£ >∑TVü≤˝À qT+∫ ãj·T≥≈£î edüTqÔ ï~. ˝À|ü\ sêø£då Tü ì$, nqï>±] ns¡T|ü⁄\T $ì|ædTü HÔ êïsTT.
e÷j·÷$#˚‹˝À e÷ nqï #·ìb˛j·÷&ÉqT≈£îHêïqT. sêø£då Tü &ÉT ãj·T≥≈£î ekÕÔ&y˚ ÷Ó qì ø=+&É+‘· ã+&É‘√ _\<ë«sêìï
eT÷ùdXÊqT. eTÚq+>± øÏwÿæ +<Û≈ä î£ e#êÃqT. eT+Á‘·T\T Hê <ë«sê düe÷#êsêìï sêã{≤ºsT¡ . ã\e+‘·+>± qqTï sêEqT
#˚XÊs¡T. ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ yê* e#êÃ&ÉT. qqTï sêEqT #˚jT· &É+ #·÷dæ ø£qT˝…Ás¡CXÒ Ê&ÉT, Hê ≈£îe÷s¡T\qT #Ósk¡ Õ\˝À ã+~Û+#ê&ÉT.
m+‘· ã‹e÷*Hê ø£$å T+#·˝<Ò Tä . dü]ø£<ë qqTï sê»´ÁuÛwÑ ßü Dº íÏ #˚jT· &ÉyT˚ ø±<äT. Hê uÛ≤s¡´ s¡TeTqT n|üV≤ü ]+#ê&ÉT. ÁbÕD;Û‹‘√
|üsT¡ >∑T\TrXÊqT. düeTdüÔ uÛ÷Ñ eT+&É\+ ‹]>±qT. ∫es¡≈î£ á ãTTwüéT÷ø£ |üs«¡ ‘êìï #˚sT¡ ≈£îHêïqT. eT‘·+>∑eTTì XÊ|ü+
ø±s¡D+>± yê* Çø£ÿ&É≈î£ sê˝Ò&TÉ . yê* <äT+<äT_Û nH˚ sêø£då Tü DÏí #·+|æ $dü]y˚dqæ |ü&ÉT Ä sêø£då Tü &ç H√{ÏqT+&ç s¡øÔ£
_+<äTe⁄\T eT‘·+>±ÁX¯eT+ MT<ä |ü&Ü¶sTT. n+<äT≈£î ø√|æ+∫q eTTì ãTTwüéT÷ø£ |üs«¡ ‘·+ MT<ä ø±\Tô|&ç‘˚ yê* eTs¡DkÏ ÕÔ&ìÉ
X¯|+æ #ê&ÉTμ n+≥÷ düTÁê⁄&ÉT ‘·q ø£<qä∏ +‘ê #ÓbÕŒ&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 151

lsêeTTì ã\yÓT˝≤+{Ï<√ ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£îHêï&ÉT düTÁê⁄&ÉT. <ëìøÏ »yêãT>± lsêeTT&ÉT ø±* u§≥qy˚*‘√
nø£ÿ&É |ü&eç ⁄qï <äT+<äT_Û ndæ|ú +ü »sêìï |ü~jÓ÷»Hê\ <ä÷s¡+ |ü&≥
˚ ≥T¢ ∫$Tày˚XÊ&ÉT. ˇπø u≤D+‘√ @&ÉT eT~›#≥
Ó q¢ T
N˝≤Ã&ÉT. dü+‘√wæ+#ê&ÉT düTÁê⁄&ÉT.
yê* e<Û≈ä î£ Çø£ @ e÷Á‘·+ Ä\dü´+ e<äì› lsêeTTDÏí ‘=+<äsô¡ |{≤º&TÉ . n+<äs÷¡ øÏwÿæ +<Û≈ä î£ yÓfi≤fls¡T. düTÁê⁄&ÉT
uÛj
Ñ T· +ø£s+¡ >± >∑]d® ÷ü Ô yê*ì j·TT<ë∆ìøÏ ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. eTVü‰ã\XÊ* nsTTq yê* ø£D å ≤\˝À nø£ÿ&É yê˝≤&ÉT. Ç<ä]›
j·TT<ä+∆ nø£ÿ&É uÛj Ñ ÷· qø£ yê‘êes¡D≤ìï düèwæ+º ∫+~. yê*düTÁê⁄\T ˇπø b˛*ø£‘√ ñHêïs¡T. n+<äTøπ lsêeTT&ÉT yê*ì
düŒwü+º >± >∑T]Ô+#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. yê* $»è+uÛDÑ ≈£î ‘·≥Tºø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT düTÁê⁄&ÉT. lsêeTTì ø=s¡≈î£ #·÷XÊ&ÉT. ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
>∑T+&Ó>∑TuÛÒ\TeT+~. ÁbÕDuÛÑj·T+‘√ ãTTwüéT÷ø±ìøÏ |üs¡T>∑T\TrXÊ&ÉT düTÁê⁄&ÉT. nø£ÿ&É≈£î yÓfi¯fl˝Òì yê* düTÁê⁄&ç‘√
ªã‹ø±e⁄ b˛μ nì eTs¡*b˛j·÷&ÉT.
\ø£ÎD Vü≤qTeT+‘·T\‘√ ≈£L&ç lsêeTT&ÉT düTÁê⁄ì <ä>]Z∑ øÏ e#êÃ&ÉT. düTÁê⁄&ÉT dæ>T∑ ‘Z √ ‘·\ ~+#·T≈£îHêï&ÉT. ª˙
dü÷#·q bÕ{Ï+∫q+<äT≈£î |ò*ü ‘·$T<˚Hê?μ nì Á|ü•ï+#ê&ÉT. lsêeTT&ÉT ndü\T $wüjT· + #ÓbÕŒ&ÉT. düTÁê⁄DÏí >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ
M\T>± ªHê>∑øπ düs|¡ ⁄ü \‘·μqT yÓT&É˝À y˚jT· eTì \ø£ÎDT&çøÏ #ÓbÕŒ&ÉT. nqï Ä»„qT yÓ+≥H˚ neT\T#˚XÊ&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. |üP\‘√
ì+&çq Ä \‘·qT <Û]ä +∫ düTÁê⁄&ÉT ‹]– j·TT<ë∆ìøÏ düqï<äe∆ Tj·÷´&ÉT.
øÏwÿæ +<Û≈ä î£ Á|üj÷· DeTj·÷´s¡+<äs÷¡ . düTÁê⁄&ÉT yê*ì eT∞fl j·TT<ë∆ìøÏ ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. yê* n&ÉT>∑TeTT+<äT≈£î y˚XÊ&ÉT.
ø±ì n‘·ì uÛ≤s¡´ ‘ês¡ n&ÉT|¶ &ü +ç ~. ˇø£kÕ] z&çb˛sTT <Óã“\T ‹qï düTÁê⁄&ÉT eT∞¢ ÄVü‰«ì+#·&+É yÓqTø£ @<√ Ä+‘·s´¡ +
ñ+<äì n_ÛÁbÕj·T|ü&+ç ~. düTÁê⁄&çøÏ lsêeTT&ÉT n+&É>± ñHêï&Éqï $wüj÷· ìï Á|ükÕÔ$+∫+~. j·TT<ë∆ìøÏ yÓfifl¯ &É+ øπ eå T+ø±<äì
yê]+∫+~. ‘ês¡e÷≥\qT ô|&É#$Ó q ô|{≤º&TÉ yê*. j·TT<ä~∆ X¯>± n&ÉT>∑T\T y˚XÊ&ÉT.
yê*düTÁê⁄\ b˛s¡T rÁe+>± kÕ>∑T‘·Tqï~. s¡ø+Ô£ ø±s¡T‘·THêï |ü{+ºÏ #·T≈£îH˚ dæ‹ú ˝À ˝ÒsT¡ yê[fl<äs› ÷¡ . yÓT\¢yTÓ \¢>±
düTÁê⁄ì X¯øÔÏ düqï–\T¢‘T· qï~. e÷{Ïe÷{ÏøÏ ~≈£îÿ\T #·÷düTHÔ êï&ÉT. n‘·ì Ä+‘·s´¡ + ns¡yú TÓ +Æ ~ lsêeTTìøÏ. $wüdsü Œ¡ +‘√
düe÷qyÓTÆq u≤D≤ìï n‘·&ÉT yê*MT<ä≈£î e~˝≤&ÉT. n~ ø£åD≤\˝À yê* eø£å'düú\+˝À Hê≥T≈£îqï~. yê* H˚\MT~øÏ
yê*b˛j·÷&ÉT. düŒ èVü≤ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. s¡ø|Ô£ ⁄ü eT&ÉT>∑T˝À |ü&eç ⁄qï yê* ø=+‘·ùd|ü{øÏ Ï ‘˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\qT #·÷XÊ&ÉT.
lsêeTTì‘√ ªñ‘·eÔ TT&Éì ù|s¡Tbı+~q ˙e⁄ Ç+‘· n<Ûsä à¡ +>± m+<äT≈£î Á|üe]Ô+#êe⁄? ˙≈£î ˙ <˚XÊìøÏ H˚HqÓ ï&É÷ n|üø±s¡+
#˚j·T‘·\ô|≥º˝Ò<äT. n˝≤+≥|ü&ÉT qHÓï+<äT≈£î #·+|üe\dæe∫Ã+~. ìqTï m~]+∫ j·TT<ä∆y˚T #˚j·T˝Ò<äT. y˚s=ø£]‘√
b˛s¡T‘·Tqï|ü&ÉT m+<äT≈£î <=+>∑<ãÓ “ rXÊμeì ì\BXÊ&ÉT. d”‘ê<˚$ ø=s¡≈î£ düTÁê⁄DÏí ÄÁX¯sTT+#·&+É ø£Hêï ‘·qqT ø√]e⁄+fÒ
u≤>∑T+&˚<Hä êï&ÉT. ˇø£ÿs√E˝À d”‘ê<˚$ì ‘Ó∫Ã n|üŒC…ù|Œ yê&Éqì |ü*ø±&ÉT. sêeDTDÏí j·TT<ä+∆ ˝À ã+~Û+∫ ‘Ó∫Ã eTT+<äT+#˚
yê&çqì ‘Ó*bÕ&ÉT.
lsêeTT&ÉT yê* n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘√ùdXÊ&ÉT. ‘·eTTà&ç uÛ≤s¡´qT #Ósã¡ ≥º&+É e+{Ï n<Ûsä êà\≈£î ˇ&ç>{∑ qºÏ +<äTe\¢ H˚qT
˙≈£î eTs¡D<ä+&Éq $~Û+#êqHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. yêqs¡T&ç$ ø£qTø£ #ê≥T>± ñ+&ç #·+|ü&+É ˝À ‘·|ü ˝Ò<Hä êï&ÉT.
lsêeTTì e÷≥\T $qï yê* ‘·q ‘·|ü qT ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. eTìï+#·eTì <√dæ˝§>±Z&TÉ . uÛsÑ Ô¡ $wüjT· + ‘Ó\TdüT≈£îqï
‘ês¡ |üsT¡ >∑T|üsT¡ >∑Tq e∫Ã+~. eTs¡Dy˚<qä ‘√ øÏ+<ä |ü&eç ⁄qï yê* Bqdæ‹ú ì #·÷dæ+~. >∑T+&Ó #ÓsT¡ ej˚T´≥≥T¢ @&çÃ+~.
ÁbÕjÓ÷|üyX˚ ÊìøÏ dæ<|∆ä &ü qç ‘ês¡qT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT z<ësêÃ&ÉT. ‘ês¡, n+>∑<Tä \ u≤<Û´ä ‘·qT düTÁê⁄q≈£î yê* n|üŒC…bÕŒ&ÉT.
‘·qyÓT&É˝Àì ~eýÓTqÆ düTes¡eí ÷\qT düTÁê⁄qøÏ∫Ã yÓ+≥H˚ <Û]ä +#·eTHêï&ÉT. ˝Ò≈î£ +fÒ yê* #·ìb˛sTTq eTs¡Tø£D å y˚T Ä
e÷\≈£îqï X¯øÔÏ q•düT+Ô ~. ø=&ÉTø¬ q’ n+>∑<Tä &çøÏ J$‘·+˝À m˝≤ q&É#T· ø√yê˝À ñ|ü<•˚ +#ê&ÉT. u≤D+ e\¢ ø£\T>∑T‘·Tqï
u≤<Ûä n+‘·ø+£ ‘·≈L£ n~Ûøy£ TÓ Æ ÁbÕD≤\qT e~˝≤&ÉT. yê* J$‘ê<Ûë´j·T+ eTT–dæ+~.
152 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

düTÁê Vü≤qTeT<ë<äT\T lsêeTTì <ä>]Z∑ øÏ e#êÃs¡T. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT lsêeTTì‘√ düTÁê⁄ì |ü{≤º_ùÛ wø£ $wüjT· +
Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. Bìø√dü+ øÏwÿæ +<Û≈ä î£ s¡eTàì ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. ‘·+Á&ç Ä»„yT˚ s¡≈î£ |ü<ëï\T>∑T dü+e‘·‡sê\ es¡≈î£ @ Á>±eT+˝À>±ì
q>∑s+¡ ˝À>±ì ‘êqT n&ÉT>∑Tô|≥ºqì #Ó|Œæ |æ‘è· yêø£´ |ü]bÕ\qqT eTs√e÷s¡T #ê≥T≈£îHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. düTÁê⁄ìøÏ X¯óuÛ+Ñ
|ü*ø±&ÉT. ‘êqT Á|üdeü D–] MT<ä ñ+{≤qHêï&ÉT. esê¸ø±\+ b˛j·÷ø£ d”‘êH˚«wüD Á|üjT· ‘·ï+ ÁbÕs¡+_Û+#·eTì düTÁê⁄DÏí
Ä<˚•+#ê&ÉT. düsπ qHêï&ÉT düTÁê⁄&ÉT.
øÏwÿæ +<Û≈ä î£ sêE>± düTÁê⁄&ÉT, j·TTesêE>± n+>∑<Tä &ÉT |ü{≤º_wÛ ≈æ î£ \Ô j·÷s¡T. ø±\+ >∑&TÉ dü÷qÔ ï~. X¯s‘¡ êÿ\+ e∫Ã+~.
d”‘êH˚«wüD ø±s¡úÛ≤sêìï düTÁê⁄&çøÏ >∑Ts¡T#Ô X˚ Ê&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. ‘·<qä T>∑TD+>± ùdq\qT düMTø£]+#·eTì ùdHê|ü‹ nsTTq
ª˙\TDÏμí ÄC≤„|+æ #ê&ÉT düTÁê⁄&ÉT. Ç~ lsêeTTìøÏ ‘Ó*j·T<äT. \ø£ÎDTDÏí |æ*∫ düTÁê⁄ì <ä>]Z∑ øÏ yÓfifl¯ eTHêï&ÉT.
\ø£ÎDT&ÉT øÏwÿæ +<Û≈ä î£ |üjT· qeTj·÷´&ÉT. düTÁê⁄&ÉT sê»uÛÀ>±\˝À z\˝≤&ÉT‘·THêï&ÉT. d”‘ê<˚$ m&Éu≤≥Te\¢ ì\Te⁄Hê
˙s¡e⁄‘·Tqï nqï>±s¡T, ìs¡ø¢ å£ ´+‘√ düTÁê⁄&ÉT ` \ø£ÎDTìøÏ ÄÁ>∑V≤ü + ø£≥\º T ‘Ó+#·T≈£î+~. ãTdü\T ø=&ÉT‘·THêï&ÉT. n‘·ì
eTT+<äT≈£î sêe&ÜìøÏ me]ø° ø±fi≤fl&É&+É ˝Ò<Tä . yêqs¡T\÷, eT+Á‘·T˝Òø±<äT ` düTÁê⁄&ç |ü]dærú n+‘˚. eT+~s¡ <ë«s¡+
<ä>]Z∑ øÏ e∫Ãq \ø£ÎDT&ç‘√ e÷{≤¢&{É ≤ìøÏ ‘ês¡ yÓ[fl+~. Åd\Ô” |ü≥¢ ø√|ü+ Á|ü<]ä Ù+#·>÷∑ &É<ìä XÊ+‹+#ê&ÉT \ø£ÎDT&ÉT.
düTÁê⁄&ÉT d”‘êH˚«wüD≈£î lø±s¡+ #·T{≤º&ìÉ ‘ês¡ \ø£ÎDTìøÏ ‘Ó*|æ+~. n+‘·'|ü⁄s¡+˝À ñqï düTÁê⁄DÏí ø£*XÊ&ÉT \ø£ÎDT&ÉT.
lsêeTTì <äjT· e\¢H˚ ‘ê˙ dæ‹ú ˝À ñHêïqì ø£è‘·»‘„ · Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT düTÁê⁄&ÉT. eTVü‰ |üsêÁø£eTXÊ* lsêeTTìøÏ ‘·q
düV‰ü j·T+ ì$T‘·eÔ ÷Á‘·yT˚ qHêï&ÉT. ‘·qyÓ|’ ⁄ü qT+∫ @<ÓH’ ê ‘·|ü »]–‘˚ eTìï+#·eTHêï&ÉT. \ø£ÎDT&ÉT XÊ+‹+#ê&ÉT. ‘·q
nqï>±] <ä>]Z∑ øÏ düTÁê⁄DÏí s¡eTàHêï&ÉT.
düTÁê⁄&ÉT $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À>∑\ yêqs¡ Ms¡T\qT sêe\dæ+~>± #Ó|Œü eTì Vü≤qTeT+‘·TDÏí ÄC≤„|+æ #ê&ÉT. |ü~s√E˝À¢>±
sêø£b˛‘˚ yêfi¯fl≈£î eTs¡D<ä+&Éq ‘·|Œü <äì ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT á yês¡qÔ T nìï ~≈£îÿ\≈£L y˚>+∑ >± |ü+bÕ&ÉT.
|ò*ü ‘·+>± ø√≥¢eT+~ yêqs¡j÷Ó <ÛTä \T øÏwÿæ +<Û≈ä î£ #˚sT¡ ≈£î+≥THêïs¡T. (düTÁê⁄&çì Ä»„ n≥Te+{Ï~. <ëìøÏ ‹s¡T>∑T˝Ò<Tä .
n+<äTøπ ªdüTÁ^yê»„μ nH˚~ C≤rj·T+>± dæsú |¡ &ü ~¶É .)
lsêeTTì‘√ düTÁê⁄&ÉT düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´&ÉT. yêqs¡T\ sêø£qT >∑T]+∫ ‘Ó*bÕ&ÉT. d”‘C· ≤&ÉqT ‘Ó\TdüTø√e&É+, sêeDT&ç
ìyêkÕìï |üd>æ ≥∑ &º yÉ T˚ Á|ü<ëÛ qø£seÔ¡ éTHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. lsêeTTì dü÷#·q y˚Ts¡≈î£ d”‘êH˚«wüDø√dü+ yêqs¡ Ms¡T\qT
q\T~≈£îÿ\≈£î |ü+bÕ&ÉT. ‘·÷s¡TŒ ~≈£îÿq≈£î ª$q‘·Tìμ Hêj·Tø£‘«· +˝À ùdqqT |ü+bÕ&ÉT. <äøDåÏ ~≈£îÿ≈£î n+>∑<Tä ì Hêj·Tø£‘«· +˝À
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT, C≤+ãe+‘·T&ÉT yÓTT<ä˝…’q Á|üeTTKT\‘√
≈£L&çq ùdqqT |ü+bÕ&ÉT. y˚Tqe÷eT nsTTq düTùwDTì
Hêj·Tø£‘«· +˝À |ü&eÉ Ts¡≈î£ , X¯‘ã· * Hêj·Tø£‘«· +˝À ñ‘·sÔ ¡
~X¯ ≈ £ î ùdqqT |ü + bÕ&É T . ˇø=ÿø£ ÿ ~≈£ î ÿ≈£ î @j˚ T
Á|ü<X˚ Ê\>∑T+&Ü yÓfi≤¢˝À, nø£ÿ&É @y˚T$T ñ+{≤jÓ÷ $es¡+>±
#ÓbÕŒ&ÉT düTÁê⁄&ÉT. Ä Á|ü<X˚ Ê\≈£î dü+ã+~Û+∫q n‘·ì
C≤„q+ #·÷ùdÔ eTT≈£îÿq y˚˝ÒdüT≈£î+{≤+. HÓ\s√E˝À¢
düe÷#ês¡+ ‘ÓeTàì düTÁ^yê»„. d”‘êH˚«wüDqT dü|òü\+
#˚jT· >∑\ düeTs¡T&ú TÉ Vü≤qTeT+‘·T&˚qì düTÁê⁄ì qeTàø£+.
Vü≤qTeT+‘·T&É÷ n+‘˚ $XÊ«dü+‘√ ñHêï&ÉT. lsêeTTì
uÛ≤eq≈£L&Ü n<˚. n+<äTøπ ‘·qù|s¡T #Óøÿ£ ã&çq ñ+>∑sêìï
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 153

Vü≤qTeT+‘·T&çøÏ Ç#êÃ&ÉT lsêeTT&ÉT. d”‘· Bìï #·÷ùdÔ Vü≤qTeTqT sêeT<ä÷‘·>± qeTTà‘·T+<äHêï&ÉT. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT qeTdüÿ]+∫
sêeTeTTÁ~ø£qT Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. lsêeTTì bÕ<ë\≈£î Á|üD$T*¢ Á|üj÷· DeTj·÷´&ÉT.
d”‘êH˚«wüD≈£î ãj·T\T<˚] HÓ\s√E\T ø±edüTqÔ ï~. ‘·÷s¡TŒ, |ü&eÉ Ts¡, ñ‘·sÔ ¡ ~≈£îÿ\≈£î yÓ[flqyêfi¯ófl rÁe+>± yÓ~øÏ
yÓ~øÏ ]ø£VÔ ≤ü kÕÔ\‘√ yÓqT~]>±s¡T. >∑&TÉ e⁄ eTT–ùdHê{ÏøÏ Á|üdeü D–]˝À lsêeTTì‘√ ñqï düTÁê⁄&ç <ä>]Z∑ øÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T.
d”‘C· ≤&É ø√dü+ #˚dqæ ø£èwæ |ò*ü +#·˝<Ò ìä $qï$+#·T≈£îHêïs¡T. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT á $wüjT· +˝À ø£è‘·øè£ ‘·T´&Í‘ê&Éì BÛe÷
e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. m+<äTø£+fÒ sêeDT&ÉT d”‘q· T rdüTø¬ [fl+~ <äøD åÏ +yÓù’ | >∑<ë.
n+>∑<Tä ì Hêj·Tø£‘«· +˝À <äøD åÏ + yÓ|’ ⁄ü ≈£î ãj·T\T<˚]q Vü≤qTeT+‘·T&ÉT yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl nDTeDTe⁄Hê >±*düTHÔ êïs¡T.
düTÁê⁄&ç∫Ãq >∑&TÉ e⁄ |üPs¡sÔ TT+~. @+ #˚j÷· ˝À ‘√#·&+É ˝Ò<Tä . ‘·eT yêfi¯ófl ìsêX¯ |ü&≈É î£ +&Ü C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü¶&TÉ n+>∑<Tä &ÉT.
$s¡øÔÏ bı+<ä≈î£ +&Ü <Ûs’Ó √´‘ê‡Vü‰\‘√ eTT+<äT≈£î kÕ–‘˚ $»j·T+ e]düT+Ô <äì Áù|sπ |æ+#ê&ÉT. n+<äs÷¡ s¬ {Ï+º ∫q ñ‘ê‡Vü≤+‘√
eTT+<äT≈£î ø£~˝≤s¡T.
Vü≤qTeT<ë<äT\T ˇø£ ô|<ä› >∑TVü≤<ä>]Z∑ øÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. n~ ªãTTø£_å \eTTμ. ˇø£ sêø£då Tü ì nBÛq+˝À ñ+~. u≤>±
n\dæb˛sTTq yêqs¡T\qT Äø£*<ä|ü \T |ü{ºÏ |”&dç Tü HÔ êïsTT. >∑TVü≤˝ÀøÏ yÓfi≤fls¡T. n+‘ê njÓ÷eTj·T+>± ñ+~. ∫es¡≈î£
dü«j·T+Á|üuÑÛ nH˚ jÓ÷–ì nqTÁ>∑V≤ü +‘√ Äø£*<ä|ü \qT rs¡TÃ≈£îHêïs¡T. ÄyÓTqT ÁbÕ]ú+∫ ÄyÓT ‘·|'ü Á|üu≤Û e+ e\¢ ø£D å ≤\˝À
ˇø£ ô|<äd› eü TTÁ<ä|⁄ü ˇ&ÉT≈¶ î£ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. Ä düeTTÁ<ëìï ªeT¨<ä~μÛ n+{≤s¡T. ñyÓ«‘·TqÔ ˝Ò#˚ n\\ n\»&ç uÛj Ñ ÷· ìï
ø£*–düTÔqï~.
düeTTÁ<ärs¡+˝À yêqs¡T\+‘ê düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´s¡T. @+ #Ój÷· ´˝À rÁe+>± #·]Ã+#·T≈£î+≥THêïs¡T. d”‘· C≤&É ø£ìô|≥º≈î£ +&Ü
düTÁê⁄ì #˚ss¡ ê<äqT≈£îHêïs¡T.
Mfi¯fl e÷≥˝À¢ ª»{≤j·TTe⁄μ Á|ükÕÔeq e∫Ã+~. n~ $Hêï&ÉT ªdü+bÕ‹μ. Ç‘·&TÉ |üøsåÏ êE, »{≤j·TTe⁄≈£î nqï. s¬ ø£ÿ\T˝Òø£
|ü&ç ñHêï&ÉT. dü+bÕ‹ ‘·q k˛<äsT¡ &ç eTs¡D≤ìøÏ m+‘√ $\|æ+#ê&ÉT. \+ø£˝À d”‘· ñqï |ü]dæ‘ú T· \qT ~e´<äèwæ‘º √ #·÷dæ
ø£fi¯fl≈£îø£{Ïºq≥T¢ $e]+#ê&ÉT. \+ø£≈£î m˝≤ yÓfi≤¢˝À #ÓbÕŒ&ÉT. Ç+‘·˝À ÄX¯Ãs¡´ø£s¡+>± dü+bÕ‹øÏ ¬sø£ÿ\T yÓTT*#êsTT.
(|üs√|üø±s¡|⁄ü D´+ }]πøb˛‘·T+<ë?) n+<äs÷¡ Äq+~+#ês¡T. ‘·q s¬ ø£ÿ\ ã˝≤ìï ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ]e⁄«q Äø±X¯+˝ÀøÏ
m–sê&ÉT dü+bÕ‹.
yêqs¡ Ms¡T\T ã\|üsêÁø£e÷\qT Á|ü<]ä Ù+#·&+É <ë«sêH˚ d”‘êH˚«wüD dü|\üò eTÚ‘·T+<äqï ìX¯Ãj·÷ìøÏ e#êÃs¡T. ø±ì
e+<ä jÓ÷»Hê\T yÓ[fl sê>∑\yê¬se«s¡ì ‘·]ÿ+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Ç≥Te+{Ï |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ ø±s¡´Vü‰ì ø£\>∑≈î£ +&Ü ø±bÕ&É>\∑ yê&ÉT
Vü≤qTeT+‘·T&=ø£ÿ&˚qì ì>∑T<Z ˝˚ ≤Ã&ÉT C≤+ãe+‘·T&ÉT. Ä düeTj·T+˝À Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ˇø£#√≥ @ø±+‘·+>± ≈£Ls¡TÃì ñHêï&ÉT.
C≤+ãe+‘·T&ÉT Vü≤qTeT+‘·TDÏí #˚sê&ÉT. n‘·ì X¯øj ÔÏ T· T≈£î˝Ô +… ‘·{yÏ √ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ Áù|sπ |æ+#ê&ÉT. BìøÏ yêqs¡T\ Á|üX+¯ dü\T
‘√&Ó’HêsTT. Ç+πøeTT+~? Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ¬s{Ïº+∫q ñ‘ê‡Vü≤+‘√ ã˝≤ìï |ü⁄+E≈£îHêï&ÉT. n<äT“¤‘·yÓTÆq ‘˚»düT‡‘√
yÓ\T>∑T‘·THêï&ÉT. yêqs¡T\‘√ ªH˚qT y˚Ts¡T|üs«¡ ‘êìï nHêj·÷dü+>± y˚\e÷s¡T¢ #·T≥º>*∑ >±qT uÛ÷Ñ eT+&É˝≤ìï düeTTÁ<ä+˝À
eTT+#·>\∑ qT, Á>∑V≤ü qø£Áå ‘ê\qT n~Û>$∑ T+#·>\∑ qT, |üs«¡ ‘ê\qT qT>∑TZ qT>∑TZ #˚jT· >∑\qT. eTVü‰düeTTÁ<ë\qT ne©\>±
<ë≥>∑\qμì Ä‘·àX¯øìÔÏ Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. (Á|ü‹yê]˝À @<√ ˇø£ X¯øÔÏ ñ+≥T+~. düs¬ q’ Áù|s¡D <=]øÏ‘˚ n~ yÓ*øÏ edüT+Ô ~.)
Vü≤qTeT+‘·Tì e÷≥\≈£î C≤+ãe+‘·T&ÉT Äq+~+#ê&ÉT. ªHêj·THê! ˙ <Ûs’Ó √´‘ê‡Vü‰\≈£î ‘·–q≥T¢ e÷{≤¢&Üe⁄. ˙
e÷≥\T yêqs¡T\ eTqdüT˝À >∑÷&ÉTø£≥Tº≈î£ qï <äT'U≤ìï <ä÷s¡+ #˚XÊsTT. n+<äs+¡ ˙ X¯óuÛ≤ìï ø√s¡T‘·THêï+. ãTTwüß\T,
eè<äy∆ êqs¡T\T, >∑Ts¡Te⁄\ nqTÁ>∑V≤ü +‘√ á düeTTÁ<ëìï \+|òTæ +#·T. ˙ sêø£ø√dü+ m<äTs¡T#·÷düT+Ô {≤+. eTq yêqs¡T\
ÁbÕD≤\˙ï ˙ô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&çe⁄Hêïμj·Tì ‘Ó*bÕ&ÉT. ‘êqT \+|òæT+#˚ düeTj·T+˝À ‘·q ã˝≤ìï uÛÑ÷$T uÛÑ]+#·˝Ò<äì,
eTùV≤+Á<ä|sü «¡ ‘· •Ksê\T n+<äT≈£î ‘·–qeì Vü≤qTeT+‘·T&ÉT |ü*øÏ eTùV≤+Á<ä–]øÏ #˚sê&ÉT.
154 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

düT+<äs¡ ø±+&É+
eTVü‰ã\T&Óq’ e÷s¡T‹ dü÷s¡T´ìøÏ, eTùV≤+Á<äTìøÏ, yêj·TTe⁄≈£î, ÁãVü≤à≈£î, Ç‘·s<¡ e˚ ‘·\≈£î qeTdüÿ]+#ê&ÉT. ‘·q X¯Øsêìï
ô|+#ê&ÉT. ˇfi¯ófl$]#ê&ÉT. Á|üfij ¯ T· ø±\ y˚T|òTü >∑sq®¡ ˝≤ eTVü‰Hê<ä+#˚XÊ&ÉT. #˚‘T· \qT q&ÉTeTTMT<ä ñ+#ê&ÉT. bÕ<ë\qT <ä{+ºÏ #ê&ÉT.
#Óe⁄\qT ]øÏÿ+#ê&ÉT. ‘√ø£qT $<ä˝≤Ã&ÉT. n+>∑<ë~ eTVü‰Ms¡T\‘√, ªyêj·TTy˚>+∑ ‘√ kÕ–b˛j˚T sêeTu≤D+˝≤>∑ \+ø£≈î£
yÓfi‘¯ êqT. nø£ÿ&É d”‘êe÷‘·qT #·÷&É˝≈Ò î£ +fÒ n<˚ y˚>+∑ ‘√ dü«sêZìøÏ yÓfifl¯ ≥+. nø£ÿ&É ≈£L&Ü d”‘êe÷‘· <äsÙ¡ q+ ø±≈£î+fÒ
sêeDTì ã+~Û+∫ rdüT≈£îekÕÔ. @~ @yÓTHÆ ê ø±s¡´dü|\üò ‘·‘√ ‹]–ekÕÔμqì |ü*ø±&ÉT. ˇø£ÿ ñ<äT≥Tq n+‘·]ø£+å ˝ÀøÏ
m–sê&ÉT. lsêeTø±s¡éTTq≈£î yÓfió¯ ‘·Tqï Vü≤qTeT+‘·TìøÏ dü÷s¡T´&ÉT ‘êbÕìï ø£*–+#·˝<Ò Tä . yêj·TTe⁄ #·\>¢ ± Á|üd]ü +#ê&ÉT.
<˚e‘·\T, >∑+<Ûsä T¡ «\T, eTVü≤s¡T¸\T ø°]+Ô #ês¡T.
düeTTÁ<äeTTô|’ kÕ–b˛‘·Tqï Vü≤qTeT+‘·TDÏí #·÷dæ kÕ>∑sT¡ &ÉT düV‰ü j·T|ü&<É \ä #ê&ÉT. ‘êì+‘·yê&ÉT ø±e&ÜìøÏ Çøå±«≈£î
Á|üuTÑÛ yÓq’ dü>s∑ T¡ &˚ø±s¡DeTì kÕ>∑sT¡ ì n_ÛÁbÕj·T+. Ä Çøå±«≈£î ≈£î\‹\≈£î&Óq’ lsêeTTì ø±s¡´+ø√dü+ yÓfió¯ ‘·Tqï Vü≤qTeT+‘·TìøÏ
ÁX¯eT ø£\>∑≈L£ &É<qä T≈£îHêï&ÉT. düeTTÁ<ä+˝À ñqï yÓTHÆ ê≈£îDÏí ãj·T≥≈£î s¡eTHêï&ÉT. n‘·ì ã+>±s¡T –]•Ksê\MT<ä Vü≤qTeT+‘·T&ÉT
ˇøÏ+‘·ùd|ü⁄ $ÁXÊ+‹ rdüTø√>∑\&Éì uÛ≤$+#ê&ÉT. yÓTHÆ ê≈£î&ÉT düsπ qHêï&ÉT. ˇø£ÿkÕ]>± düeTTÁ<ä+eT<Û´ä qT+∫ ô|ø’ Ï ˝Ò#ê&ÉT.
nø£kÕà‘·T>Ô ± ô|ø’ Ï ˝Ò∫q yÓTHÆ ê≈£îDÏí ‘·q≈£î Ä≥+ø£+>± ‘·\#ê&ÉT e÷s¡T‹. ‘·q m<ä‘√ HÓ{yºÏ X˚ Ê&ÉT. yÓTHÆ ê≈£î&ÉT nãT“s¡|&ü Ü¶&TÉ .
e÷qes¡÷|ü+˝À –]•Ks¡+ MT<ä ì\#ê&ÉT. düeTTÁ<äTì ø√]ø£qT ‘Ó*bÕ&ÉT. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT yÓTHÆ ê≈£îì‘√ ª˙ Ä<äs|¡ Pü s¡«ø£yTÓ qÆ
e÷≥\≈£î ‘·è|æ|Ô &ü Ü¶qT. Ä‹<∏´ä + n+<äT≈£îqïfÒ¢ uÛ≤$+#·T. düeTj·T+˝Ò<Tä . Ä>∑&ÜìøÏ M\T˝Ò<Tä μ nì #Ó|Œæ #˚‹‘√ n‘·DíÏ
‘êø±&ÉT. Ä‹<∏´ä + Á>∑V≤æ +∫q≥T¢>± ‘Ó*|æ eTT+<äT≈£îkÕ>±&ÉT.
Vü≤qTeT+‘·TDÏí |üØøÏ+å #·&ÜìøÏ e∫Ãq ªdüTs¡dμü nH˚ Hê>∑e÷‘· n‘·ì dü÷ø£ÎãT~∆ì, düeTj·Tdü÷Œ¤]ìÔ #·÷dæ Äq+~+∫
Äos¡«~+∫+~. ªdæ+Væ≤ø£μ nH˚ sêø£då æ Vü≤qTeT+‘·Tì $T+>±\ì #·÷dæ+~. ø±ì Vü≤qTeT+‘·T&˚ ‘·q yê&ç nsTTq >√fi¯fl‘√
dæ+Væ≤ø£qT N˝ÒÃXÊ&ÉT.
Á‹≈£L≥ |üs«¡ ‘·+MT<äTqï \+ø£≈î£ #˚sê&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. q÷s¡T jÓ÷»Hê\T Á|üj÷· DÏ+∫Hê nDTe÷Á‘·yTÓ HÆ ê n\dæb˛˝Ò<Tä .
X¯Á‘·T<äTsπ “¤<´ä yÓTqÆ \+ø£qT #·÷XÊ&ÉT. n+<äT˝À Á|üy•˚ +#·&ÜìøÏ sêÁ‹ düeTj·Ty˚T nqT≈£L\eTqT≈£îHêï&ÉT. n+‘·es¡≈î£ y˚∫
ñHêï&ÉT. sêÁ‹ø±>±H˚ |æ*¢ Á|üe÷D+˝ÀøÏ ‘·q X¯Øsêìï ≈£î~+#·T≈£îì \+ø£˝ÀøÏ Á|üy˚•+#ê&ÉT. Ç+‘·˝À \+ø±~Û<˚e‘·
(\+øÏD)Ï n‘·ìï #·÷dæ+~. ª˙yÓes¡T? m+<äTø=#êÃeμì ì\Bdæ+~. j·T<∏ës¡+ú #Ó|Œü eTì >∑~+› ∫+~. ‘·qqT ø±<äì \+ø£˝À
Á|üy•˚ +#·&+É kÕ<Û´ä +ø±<äqï~. ‘·q #˚‹˝À #êe⁄ ‘·|Œü <äì Vü≤qTeT+‘·TDÏí u…~]+∫+~. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ª\+ø±q>∑s+¡ n+<ä+>±
ñ+≥T+<äì $HêïqT. ˇø£kÕ] #·÷dæb˛yê\ì e#êÃqT. #·÷XÊø£ e∫Ãq <ë]H˚ yÓfi‘¯ êμqì #ÓbÕŒ&ÉT. \+øÏDÏ uÛj Ñ T· +ø£s+¡ >±
ns¡Tdü÷Ô ‘·q ns¡#˚‹‘√ Vü≤qTeT+‘·Tì ã\+>± ø={Ïº+~. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT eTVü‰Hê<ä+ #˚dü÷Ô m&ÉeT#˚‹‘√ \+øÏDÏô|’
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 155

ˇø£ÿ<Óã“y˚XÊ&ÉT. ÅdÔ” nì >∑{>ºÏ ± ø=≥º˝<Ò Tä . ø±ì Äe÷Á‘·+ <Óã“πø ≈£L\ã&çb˛sTT+~ \+øÏD.Ï ÁãVü≤àes¡+ C≤„|øü +£ #˚dTü ≈£î+~.
ˇø£ yêqs¡T&ÉT e∫Ã \+øÏDìÏ »sTT+∫q|ü&ÉT sêø£då Tü \≈£î ø°&TÉ eT÷&ÉT‘·T+<äì ÁãVü≤à #ÓbÕŒ&ÉT. Ä düeTj·T+ ÄdüqïyÓT+Æ <äì
Vü≤qTeT+‘·Tì‘√ |ü*øÏ+~. \+ø£˝ÀøÏ yÓfifl¯ eTì #Ó|Œæ +~.
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT eTTK<ë«s¡+ >∑T+&Ü \+ø£˝ÀøÏ yÓfifl¯ ˝Ò<Tä . ÁbÕø±s¡+ô|’ qT+&ç <ä÷øÏ yÓfi≤fl&ÉT. n~ ≈£L&Ü m&ÉeT bÕ<ä+
eTT+<äTu…{.ºÏ (X¯Á‘·Te⁄\ e<ä≈› î£ yÓfifl‚ dü+Á|ü<ëj·T+ Ç~.) \+ø£˝À Á|üy•˚ +∫q e÷s¡T‹ ∫Á‘·$∫Á‘ê˝…q’ Ç+&Éq¢ T #·÷XÊ&ÉT.
dü+^‘· e÷<ÛTä sê´ìï #·$#·÷XÊ&ÉT. y˚<|ä Tüò ÀwüqT $Hêï&ÉT. s¡øs£ ø¡ ±\ yêfi¯flqT #·÷XÊ&ÉT. düsê«+>∑ düT+<äsy¡ TÓ qÆ sêeDTì
uÛeÑ Hêìï #·÷XÊ&ÉT. mø£ÿ&Ü d”‘· C≤&É ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . eTVü‰bÕs¡Ù «, ≈£î+uÛøÑ s£ ,í¡ $;ÛwD
ü , eT¨<äs,¡ $s¡÷bÕø£,å $<äT´õ®V‰ü «<äT\
uÛeÑ Hê\˙ï yÓ‹ø±&ÉT.
sêeD≤+‘·'|ü⁄s¡+˝ÀøÏ yÓfi≤fl&ÉT. m+<äs√ Åd\Ô” T #Ó˝≤¢ #Ó<sä T¡ >± |ü&TÉ ø=ì ìÁ<äb˛e&É+ #·÷XÊ&ÉT. Á|ü‘´˚ ø£ X¯jT· ´ô|’ |üe[+∫q
ˇø£ ÅdìÔ” #·÷XÊ&ÉT. eTVü‰ kÂ+<äs´¡ +‘√ yÓ*–b˛‘·Tqï ÄyÓT sêeDTì uÛ≤s¡´ eT+&√<ä]. ø±ì Vü≤qTeT+‘·T&ÉT d”‘· nì
ÁuÛ$Ñ T+#ê&ÉT. d”‘q· T #·÷XÊqqTø=ì >∑+‘·T\T y˚XÊ&ÉT. ø=~›ùd|ü{øπÏ ‘·q Ä˝À#·q ‘·|Œü ì Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. lsêeTTì m&Éu≤dæ
d”‘· Ç˝≤ ñ+&É>\∑ T>∑T‘·T+<ë? nì nqT≈£îHêï&ÉT. ÄyÓT d”‘ø· ±H˚ø±<äì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT.
mø£ÿ&Ü d”‘· C≤&É ‘Ó*j·Tø£b˛j˚Tdü]øÏ d”‘· eTs¡DÏ+∫<˚yÓ÷qì dü+<˚Væ≤+#ê&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. d”‘· C≤&ÉqT
ø£ìô|≥º˝øÒ b£ ˛sTTq ‘êqT @ eTTK+ ô|≥Tº≈î£ ì ‹]–yÓfi≤fl\ì u≤<Û|ä &ü Ü¶&TÉ . nsTTHê ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü&>É ÷∑ &É<ìä ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï&ÉT.
Ç+‘· es¡≈î£ yÓ‘ø· ì£ ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓfi≤fl\ì rsêàì+#·T≈£îHêï&ÉT. mø£ÿ&É≈î£ yÓ[flHê ìsêX‚ ø£\T>∑T‘·Tqï~. d”‘· ø£qã&É˝<Ò ìä
#Ó|‘æ ˚ lsêeTT&ÉT J$+#·&TÉ . n‘·&TÉ ˝Òø£ \ø£ÎDT&ÉT+&É&TÉ . M] eTs¡D yês¡Ô $ì uÛsÑ ‘¡ · X¯Á‘·T|òTü Tï\T+&ÉsT¡ . |ü⁄Á‘·T\ eTs¡D≤ìøÏ
‘·≥Tºø√˝Òø£ øödü˝≤´ düT$TÁ‘· ø¬ øπ’ sT÷ ‘·qTe⁄\T #ê*kÕÔsT¡ . Á|æjT· $TÁ‘·TDÏí M&ç düTÁê⁄&ÉT ã‘·ø&£ TÉ . <ëì‘√ s¡TeT, ‘ês¡,
n+>∑<Tä \T $T>∑\s¡T. Ç~ #·÷dæ yêqs¡C≤‹ á ˝Àø±ìï M&ÉT‘·T+~. Ç+<ä] eTs¡D≤ìøÏ ø±s¡D+ ø±e&É+ø£Hêï ÁbÕjÓ÷|üyX˚ +¯ ‘√
ÁbÕD≤\T e<ä\&Éy˚T eT+∫<äì|æ+∫+~ e÷s¡T‹øÏ. ø±ì ‘·]ÿ+∫ #·÷ùdÔ Ä‘·àVü≤‘·´ø£Hêï ã‹≈£î+&É&Éy˚T mH√ï $<Ûë\
ñ‘·ÔeTeTì|æ+∫+~. #·∫Ã kÕ~Û+#˚<˚$T{Ï? ã‹øÏ‘˚ düTU≤\qT, X¯óuÛ≤\qT bı+<äe#·TÃ. ã‹øÏ ñqïyêfi¯ófl mqï&Ó’Hê
ø£\TdüTø√e#·TÃ. n+<äTøπ ÁbÕD≤\qT ì\T|ü⁄ø√yê\ì ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï&ÉT.
n|üŒ{Ïes¡≈î£ yÓ‘ø· ì£ nXÀø£eq+˝ÀøÏ yÓfi≤fl\qT≈£îHêï&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. d”‘êsêeT\ø£ÎDT\≈£î, s¡TÁ<ä, Ç+Á<ä, j·TeT,
yêj·TT<˚e⁄\≈£î dü÷s¡´#·+Á<ä eTs¡T<äD
Z ≤\≈£î qeTdüÿ]+#ê&ÉT. nXÀø£eq+˝ÀøÏ n&ÉT>∑Tô|{≤º&TÉ . Ç+Á<äTì q+<äqeq+ ˝≤>±
ñ+~ nXÀø£eq+.
nDTeDTe⁄Hê yÓ~ø±&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. m‘ÓqÌÔ •+X¯óbÕeèøå±ìï mø±ÿ&ÉT. <ëìøÏ+<ä eT*q eÁkÕÔ\qT ø£≥Tºø=ì ñqï
ˇø£ ÅdìÔ” #·÷XÊ&ÉT. ÄyÓT #·T≥÷º sêø£då Åü d\Ô” THêïs¡T. ÄyÓT ø£è•+∫ ñ+~. BHêedü˝ú À ñ+~. ÄyÓT d”‘˚ nì|æ+∫+~
Vü≤qTeT+‘·TìøÏ. ÄyÓT <Û]ä +∫q ÄuÛsÑ D ¡ ≤\qT #·÷XÊ&ÉT. sêeTT&ÉT #Ó|Œæ q yê{Ï‘√ dü]b˛˝≤sTT. ãTTwüéT÷ø£ |üs«¡ ‘·+MT<ä
|ü&qç ÄuÛsÑ D ¡ ≤\T ÄyÓT X¯Øs¡+ô|’ ø£ì|æ+#·&+É ˝Ò<Tä . M≥ìï{Ï˙ <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì ÄyÓT d”‘˚ nì <Ûèä e|üs#¡ T· ≈£îHêï&ÉT. Ä
eèø£+å ô|H’ ˚ ñ+&çb˛j·÷&ÉT.
d”‘ê<˚$ì #·÷&É>±H˚ Vü≤qTeT+‘·Tì ø£qTï\ qT+&ç Äq+<ëÁX¯ó\T C≤sêsTT. lsêeTTì düà]+#·Tø=ì qeTdüÿ]+#ê&ÉT.
y˚≈£îeC≤eTsTT+~. y˚<ä|òüTÀwü\T $qã&ÉT‘·THêïsTT. ìÁ<ä˝Ò∫q sêeDT&ÉT nXÀø£eq+yÓ’|ü⁄ n&ÉT>∑T\T y˚düTÔHêï&ÉT.
düT>∑+<Û‘ä ˝’Ó ≤\‘√ ‘·&dç æ ñqï ø±>∑&Ü\qT <Û]ä +∫q Åd\Ô” T eTT+<äT q&ÉTdüTHÔ êïs¡T. sêeDTì ‘˚»düT‡ #·÷dæ ÄX¯Ãs¡´#·ø‘Ï T· &Éj÷· ´&ÉT
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. d”‘· <ä>]Z∑ øÏ e∫Ã sêeDT&ÉT qj·÷Hê uÛj Ñ ÷· q d”‘· eTqdüTe÷πsÃ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. ø±ì m˝≤+{Ï
Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î ‘êqT ˝§+>∑qì d”‘· ‘˚*Ã#Ó|Œæ +~. lsêeTTì qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√e&É+ kÕ<Û´ä +ø±<äì ôV≤#·Ã]+∫+~. sêeDTì˝À
156 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Äy˚X+¯ ô|\T¢_øÏ+~. s¬ +&ÉT HÓ\\ >∑&TÉ e⁄ $~Û+#ê&ÉT. m˝≤¬>H’ ê d”‘q· T ‘·q <ë]øÏ ‘ÓeTàì sêø£då ü Åd\Ô” qT Ä<˚•+∫ ‘·q
uÛeÑ HêìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT.
sêø£då ü Åd\Ô” T mH√ï s¡ø±\T>± d”‘≈· î£ q#·ÃC…ù|Œ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊs¡T. ÄyÓT ìsêø£]+∫+~. ∫es¡≈î£ d”‘q· T #·+|ü⁄‘êeTì
uÛj
Ñ T· ô|{≤ºsT¡ . á <äT'dæ‹ú øÏ d”‘· m+‘√ $\|æ+∫+~. lsêeTTìøÏ <ä÷s¡yTÓ Æ ã‘·ø&£ +É ø£Hêï X¯Øsêìï $&Ée&ÉyT˚ y˚T\qï~.
á e÷≥\qT $ì ø=+<äsT¡ sêø£då ü Åd\Ô” T sêeDT&çø° á $wüjT· + #Ó|Œü &ÜìøÏ yÓfi≤fls¡T. Ç+ø=+<äsT¡ ‘·øD å£ y˚T d”‘q· T
ã+~Û+#·>\∑ eTHêïs¡T. n+‘·es¡≈î£ ì<äT]+∫q Á‹»≥ n|ü&˚ y˚T˝§ÿ+~. Á‹»≥ $;ÛwDü Tì ≈£L‘·Ts¡T. sêø£då ü Åd\Ô” qT n<ä*+∫+~.
‘·q≈£î e∫Ãq ø£\qT #Ó|Œæ +~. ªy˚sTT Vü≤+dü\‘√ ≈£L&çq |ü\ø¢ MÏ T<ä \ø£ÎDT&ç‘√ lsêeTT&ÉT ≈£Ls¡TÃq≥T¢ #·÷XÊqT. düeTTÁ<ä+
eT<Û´ä ˇø£ ‘Ó\ì¢ |üs«¡ ‘·+MT<ä d”‘· ≈£Ls√Ãe&É+ #·÷XÊqT. q÷HÓ|Pü dæq X¯Øs¡+‘√ sêeDT&ÉT H˚\MT<ä |ü&ñç +&É&+É #·÷XÊqT.
ˇø£ q\¢ì ÅdÔ” X¯Øs¡eT+‘ê ãTs¡<ä |üPdüTø=ì mÁs¡ì egeTT\T ø£{,ºÏ sêeDTì yÓT&É≈î£ ‘ê&ÉTø£{ºÏ <äøD åÏ +yÓ|’ ⁄ü >± á&ÉTÃ≈£îyÓfifl¯ &É+
#·÷XÊqT. esêVü≤+ MT<ä sêeDT&ÉT, yÓTTdü*MT<ä Ç+Á<äõ‘·÷,Ô ˇ+f…MT<ä ≈£î+uÛ≈Ñ s£ T¡ &í TÉ <äøD
åÏ ~X¯>± yÓfifl¯ &É+ #·÷XÊqT. \+ø£
∫Ûqï_Ûqï+ ø±e&É+ #·÷XÊqTμ nqï~. dü«|üï+˝À $e÷q<äsÙ¡ q+ ø±e&Üìï ã{Ïº d”‘· ø√]ø£ dæ~d∆ Tü +Ô <äì, sêeDTìøÏ $HêX¯+
‘·|Œü <äì, lsêeTTìøÏ »j·T+ ø£\T>∑T‘·T+<ä˙ #Ó|Œæ +~.
ÁbÕD‘ê´>±ìøÏ dæ<|∆ä &ü ¶É d”‘≈· î£ X¯óuÛXÑ ≈¯ î£ Hê\T ‘√#êsTT. #Ó≥Tºô|q’ ñqï Vü≤qTeT+‘·T&ÉT d”‘ê<˚$ì m˝≤ ø±bÕ&ÉTø√yê˝À
nì eT<∏qä |ü&Ü¶&TÉ . sêeTø£<ë∏ >±qy˚T düs¬ q’ e÷s¡eZ Tì m+#·T≈£îHêï&ÉT. d”‘ê<˚$øÏ $q|ü&≥ ˚ ≥T¢ sêeTø£<qä∏ T e]í+#ê&ÉT.
d”‘ê<˚$ nìïyÓ|’ ⁄ü ˝≤ #·÷dæ+~. #Ó≥TºMT<äTqï Vü≤qTeT+‘·TDÏí #·÷dæ ÄX¯Ãsê´ìøÏ ˝ÀHÓ+’ ~. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT #Ó≥Tº~– qeTdüÿ]+#ê&ÉT.
ªne÷à ˙yÓes¡T? ˇø£yfi˚ ¯ d”‘ê<˚$y˚ nsTT‘˚ X¯óuÛeÑ T>∑T>±ø£. <äjT· ‘√ $wüj÷· \T #Ó|ü μeTì ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. ‘·qqT ªd”‘μ·
n+{≤s¡ ì ‘Ó * |æ + <ë kÕ~Û « ` ‘· q
eè‘êÔ+‘·eT+‘ê $e]+∫+~.
Vü ≤ qTeT+‘· T &É T ‘êqT lsêeT
<ä÷‘·qì #Ó|ü ø=Hêï&ÉT. <ä>sZ∑ >¡ ± edüTqÔ ï
e÷s¡ T ‹ì #· ÷ dæ sêeDTì>±
nqTe÷ì+∫+~ d” ‘ · . ì»+>±
sêeT<ä÷‘·y˚ nsTT‘˚ sêeTTDÏí >∑T]+∫
$ì|æ + #· e T+~. d” ‘ · ø√]ø£ ô |’ q
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT lsêeTTì s¡÷|ü>T∑ D≤\qT
$e]+#ê&É T . lsêeTTì eTTÁ~ø£ q T
dü e T]Œ+#ê&É T . <ëìï #· ÷ dæ
|ü s ¡ e ÷q+<ä u Û Ñ ] ‘· T sê˝… ’ + ~ d” ‘ · .
‘·q<ÓH’ ê´ìï $e]+∫ lsêeTTDÏí ‘·«s¡>±
\+ø£≈î£ rdüT≈£îe∫Ã sêø£då Tü \ #Ósq¡ T+&ç
‘·qqT $&ç|+æ #·eTì #Ó|Œü eTì e÷s¡T‹øÏ #Ó|Œæ +~. n+‘·<ëø± m+<äT≈£î? ‘·q M|ü⁄MT<ä ≈£Ls¡TÃ+fÒ ‘·øD å£ y˚T lsêeTTì
düìï~ÛøÏ #˚sT¡ kÕÔqHêï&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. Ç+‘· ∫qïyê&ç$ m˝≤ rdüTø¬ fi¯fl>∑\eì Á|ü•ï+∫+~ d”‘.· Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ‘·q
$X¯«s¡÷bÕìï Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. dü+‘√wæ+∫+~ d”‘.· nsTTHê Vü≤qTeT‘√ yÓfifl¯ &ÜìøÏ ìsêø£]+∫+~. |üs|¡ ⁄ü s¡Twüßì ‘êø£qqï~.
lsêeTT&ÉT sêeDTDÏí dü+Vü≤]+∫ ‘·qqT rdüT≈£îb˛e&ÉyT˚ Äj·Tq kÕúsTTøÏ ‘·–q<äqï~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 157

ªne÷à! Hê yÓ+≥ sêe&É+ ˙≈£î n+^ø±s¡j÷Ó >∑´+ ø±≈£î+fÒ lsêeTT&ÉT >∑T]Ô+#·>\∑ @<ÓH’ ê Äqyê\T ÇμeTàì n&ç>±&ÉT
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. ‘·eT nqTã+<ÛëìøÏ >∑Ts¡T>Ô ± ø±ø±düTs¡Tì ø£<ä∏ #Ó|Œæ +~. ø=+>∑TeTT&ç $|æŒ n+<äT˝Àì ~e´#·÷&ÜeTDÏì
Vü≤qTeT+‘·TìøÏ∫Ã+~.
d”‘ê<˚$ <äsÙ¡ q+‘√ Á|ü<ëÛ q ø±s¡´+ eTT–dæ+~ Vü≤qTeT+‘·TìøÏ. sêeDT&ÉT, n‘·ì ôdq’ ´|ü⁄ X¯økÔÏ ÕeTsêú´\qT ≈£L&Ü
‘Ó\TdüTø√yê\ì|æ+∫+~. n+<äT≈£î nXÀø£eHêìï <Û«ä +dü+ #˚jT· &ÉyT˚ e÷s¡+Z >± uÛ≤$+#ê&ÉT. nqT≈£îqï+‘ê #˚XÊ&ÉT Ä
ø£|Mæ s¡T&ÉT. sêø£då ü Åd\Ô” T |üsT¡ >∑T|üsT¡ >∑Tq yÓ[fl \+πøX¯óìø°$wüjT· + #ÓbÕŒs¡T. sêeDT&ÉT mquÛy’… \˚ eT+~ sêø£då Tü \qT |ü+bÕ&ÉT.
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT yêfi¯flqT eT≥Tºô|{≤º&TÉ . ‘·qô|ø’ Ï e∫Ãq »+ãTe÷*ì, eT+Á‹|ü⁄Á‘·T˝Ò&TÉ >∑T]ì sêeDT&ç ùdHê|ü‘T· ˝…<’ Tä >∑T]ì,
nø£≈å î£ e÷s¡TDÏí n+‘·yTÓ T~+#ê&ÉT. ∫es¡≈î£ Ç+Á<äõ‘·TÔ ÁãVü‰àÁkÕÔìï Á|üj÷Ó –+∫ Vü≤qTeT+‘·TDÏí ã+~Û+#ê&ÉT. ÁãVü≤àes¡+#˚‘·
n~ Vü≤qTeT+‘·TìMT<ä ø£åDø±\y˚T |üì#˚düTÔ+~. nsTTHê ‘êqT <ëìøÏ ø£≥Tºã&ç ñqï≥T¢ q{Ï+#ê&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT.
sêeDTì eTT+<äT Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡‘·ìï. sêeDT&É&ÉT>∑>± ‘êqT sêeT<ä÷‘·qì #ÓbÕŒ&ÉT. lsêeTTì |üsêÁø£eTyÓT˝≤+{Ï<√
düu≤Û eTTK+>± #ê{≤&ÉT. düV≤æ +#·˝ìÒ sêeDT&ÉT Vü≤qTeT+‘·TDÏí #·+|üeTì Ä»„ Ç#êÃ&ÉT. <ä÷‘·qT #·+|ü&+É uÛ≤e´+ ø±<äHêï&ÉT
$;ÛwD ü T&ÉT. Ç‘·s¡ |ü<‘∆ä T· ˝À¢ <ä÷‘·qT <ä+&ç+#·e#·TÃqHêï&ÉT.
Vü≤qTeT+‘·Tì ‘√ø£≈î£ ì|üŒ+{Ï+∫ \+ø£+‘ê ø£\j·T ~|üŒeTHêï&ÉT sêeDT&ÉT. ã≥º\‘√ Vü≤qTeT+‘·Tì ‘√ø£qT #·T{≤ºsT¡ .
q÷HÓ‘√ ‘·&bç Õs¡T. ‘√ø£≈î£ ì|üô|{Ïº }s¡+‘ê }πs–düTHÔ êïs¡T. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ˇø£ÿkÕ]>± Äø±X¯+˝ÀøÏ m–sê&ÉT. $;ÛwD ü Tì
uÛeÑ q+ ‘·|Œü \+ø£ø+£ ‘ê ì|üô|{≤º&TÉ . (n+<äTøπ ª(d”‘q· T) #·÷dæse¡ Tà+fÒ (\+ø£qT) ø±*Ãe#êÃ&Éìμ kÕyÓT‘· |ü⁄{Ï+º ~.
)\+ø£˝À Vü‰Vü‰ø±sê\T $TqTïeTT{≤ºsTT.
\+ø£qT ø±˝≤Ãø£ Vü≤qTeT+‘·T&ÉT düeTTÁ<ä+˝À ‘√ø£qT #·˝≤¢sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. ‘√ø£‘√bÕ≥T Äj·Tq ø√|ü+≈£L&Ü #·˝≤¢]+~.
‘êqT ‘·|ü #˚XÊqqT≈£îHêï&ÉT. ø√|ü+ m+‘√ nqs¡<ú ëj·Tø£eTqT≈£îHêï&ÉT. \+ø£+‘ê ø±* d”‘êe÷‘· ≈£L&Ü ø±*b˛sTT
ñ+≥T+<äì u≤<Û|ä &ü Ü¶&TÉ . e∫Ãq |üìì #˚C‘Ò T· ˝≤ bÕ&ÉT#˚dTü ø=qï+<äT≈£î ‘·qqT ‘êqT ì+~+#·T≈£îHêï&ÉT. ø±ì mø£ÿ&√ ∫qï
ÄX¯. ‘·q ‘√ø£H˚ ø±\Ãì n–ï<˚e⁄&ÉT |üse¡ T |üPE´sê˝…q’ d”‘q· T <äV≤æ kÕÔ&Ü? nì <Ûs’Ó ´¡ + ‘Ó#T· Ã≈£îHêï&ÉT. Ç+‘·˝À d”‘·
øπ eå T+>± ñ+<äì #ês¡DT\ <ë«sê ‘Ó\TdüTø=ì #ê˝≤ dü+‘√wæ+#ê&ÉT. d”‘e· Tà <ä>]Z∑ øÏ #˚] bÕ<ë_Ûe+<äq+ #˚XÊ&ÉT. ÄyÓT
nqTeT‹‘√ ‹s¡T>∑T Á|üj÷· DeTj·÷´&ÉT.
ªn]wü+º μ nH˚ |üs«¡ ‘êìï mø±ÿ&ÉT. nø£ÿ&ç qT+∫ Äø±X¯+˝ÀøÏ m–sê&ÉT. eT<Û´ä ˝À Äràj·T|üPs¡«ø£+>± yÓTHÆ ê≈£î&çì ‘êøÏ
y˚>+∑ >± Á|üj÷· D+ ø=qkÕ–+#ê&ÉT. eTùV≤+Á<ä–]øÏ #˚sT¡ ø√uÀ‘·T+&É>± eTVü‰Hê<ä+ #˚XÊ&ÉT. C≤+ãe+‘·T&ÉT <ëìì $ì
bı+–b˛j·÷&ÉT. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT $»j·TT&Ó’ ‹]–edüTHÔ êï&Éì yêqs¡T\≈£î ‘Ó*bÕ&ÉT.
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT eTùV≤+Á<ä–] •Ks¡+MT<ä n&ÉT>∑Tô|{≤º&TÉ . yêqs¡T\+‘ê #·T≥÷º#s˚ ês¡T. ô|<ä\› ≈£î qeTdüÿ]+#ê&ÉT
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. ª#·÷XÊqT d”‘e· TàμqT nì Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. n+<äs÷¡ Äq+~+#ês¡T. \+ø± Á|üj÷· D $X‚cÕ\qT yê]øÏ
$e]+#ê&ÉT e÷s¡T‹. n+>∑<Tä &ÉT ªz Ms¡T˝≤sê! d”‘ê<˚$ C≤&É ‘Ó*dæq ‘·sy¡ ê‘· ≈£L&Ü ÄyÓT ˝Ò≈î£ +&Ü lsêeTTì <ä>]Z∑ øÏ
yÓfifl¯ &É+ düããTø±<äT. \+ø£≈î£ yÓ[fl sêeDTì #·+|æ d”‘q· T rdüTø=ì lsêeTTì e<ä≈› î£ yÓfi<¯ ëμeTì nHêï&ÉT. C≤+ãe+‘·T&ÉT
n+>∑<äT&ç e÷≥\qT K+&ç+#ê&ÉT. lsêeTdüTÁê⁄\T d”‘·qT #·÷dæs¡eTàHêïπsø±ì rdüT≈£îs¡eTàq˝Ò<äT. ô|’>± sêeDTDÏí
dü+Vü≤]kÕÔqì lsêeTT&ÉT Á|ü‹»„ #˚dæ ñHêï&ÉT. <ëìøÏ uÛ+Ñ >∑+ ø£\>∑˙j·T>∑÷&É<Hä êï&ÉT. n+<äs÷¡ yÓ[fl »]–q $wüj÷· \qT
ìy˚~<ë›eTHêï&ÉT.
<ë]˝À n+<äs÷¡ eT<ÛTä eq+˝ÀøÏ yÓfi≤fls¡T. ‘˚H\Ó T ‘ê>±s¡T. eT<ÛTä eHêìï <Û«ä +dü+#˚XÊs¡T. eT<ÛTä eq+ düTÁê⁄ì s¡øD å£ ˝À
ñqï~. n‘·ì y˚Tqe÷eT <ä~eÛ TTKT&ÉT <ëìï ø±bÕ&ÉT‘·THêï&ÉT. yêqs¡T\ <Ûë{ÏøÏ <ä~eÛ TTKT&ÉT >±j·÷\ bÕ\j·÷´&ÉT.
yÓ+≥H˚ yÓ[fl düTÁê⁄ìø° $wüjT· + #ÓbÕŒ&ÉT. Ç<ä+‘ê X¯óuÛdÑ ÷ü #·ø+£ >± uÛ≤$+#ê&ÉT düTÁê⁄&ÉT.
n+>∑<ä Vü≤qTeT<ë<äT\T lsêeTT&ÉT düTÁê⁄&ÉTqï #√≥T≈£î #˚sês¡T. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT lsêeTTìøÏ kÕcÕº+>∑ qeTkÕÿs¡+
#˚XÊ&ÉT. ª#·÷XÊqT d”‘e· TàqTμ nì #ÓbÕŒ&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\ Äq+<ëìøÏ n+‘·T˝Ò<Tä . d”‘· Ç∫Ãq #·÷&ÜeTDÏì lsêeTTìøÏ
düeT]Œ+#ê&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. lsêeTT&ÉT ø√s¡>± d”‘êH˚«wüD eè‘êÔ+‘êìï #ÓbÕŒ&ÉT.
158 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

j·TT<ä∆ ø±+&É+
lsêeTT&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ç kÕVü≤kÕìï Á|üX¯+dæ+#ê&ÉT. >∑s¡T‘·à+‘·T&çøÏ, yêj·TT<˚e⁄&çøÏ, Vü≤qTeT+‘·T&çøÏ ‘·|üŒ á

eTVü‰düeTTÁ<ëìï \+|òTæ +#·&ÜìøÏ Ç‘·sT¡ \≈£î kÕ<Û´ä + ø±<äHêï&ÉT. Ç∫Ãq |üìì kÕ~Û+#·&yÉ T˚ >±ø£, <ëìøÏ uÛ+Ñ >∑+ ø£\≈Z î£ +&Ü
<ëìø£qTã+<Ûyä TÓ qÆ Ç‘·s¡ ø±sê´\qT kÕ~Û+#˚yê&ÉT ñ‘·eÔ TT&Óq’ ùde≈£î&ÉT. øπ e\+ Ç∫Ãq |üìH˚ HÓsy¡ sπ˚ Ãyê&ÉT eT<Û´ä eTT&ÉT.
‘·q≈£î kÕeTs¡ú´+ ñHêï Ç∫Ãq |üìì |üP]Ô#˚j·Tìyê&ÉT n<ÛäeTT&ÉT. d”‘ê<˚$ ≈£îX¯\ yês¡Ô #Ó|æŒ eT¨|üø±s¡+ #˚dæq
Vü≤qTeT+‘·Tq≈£î @$Tj·T´>∑\q+≥÷ <ä>∑Zs¡≈£î rdüTø=ì >∑{Ïº>± >∑T+&Ó≈£î Vü≤‘·TÔ≈£îHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. Ç<˚ ‘êìj·T´>∑\
düs«¡ dü«eTHêï&ÉT. (Ä<äsê_Ûe÷Hê\≈£î $T+∫q ÄdæÔ ñ+&É<Tä ø£<ë!)
lsêeTTì eTqdüT˝À eT∞fl <äT'K+ bı+–bı]¢+~. düTÁê⁄&ÉT }s¡&+ç #ê&ÉT. ìs¡T‘ê‡Vü≤+ Á|üj÷Ó »Hê\qT HêX¯q+
#˚dTü +Ô <äHêï&ÉT. <äT'K+ XÖs¡´ |üsêÁø£e÷\qT ~>∑C≤s¡TdüT+Ô <äHêï&ÉT. X¯Á‘·Te⁄ $wüjT· +˝À Ç|ü&ÉT <äT'K+ ø±<äT, Áø√<Û+ä
#·÷|üe\dæq düeTj·TeTì dü÷∫+#ê&ÉT. eTVü‰düeTTÁ<ä+MT<ä ùd‘·Te⁄qT ø£≥≈º î£ +&Ü \+ø£qT »sTT+#·&+É Ç+Á<ë~ <˚e‘·\≈£î
≈£L&Ü kÕ<Û´ä + ø±ì|üì nHêï&ÉT. lsêeTT&ÉT n&ç–qMT<ä≥ Vü≤qTeT+‘·T&ÉT \+ø±q>∑s+¡ ˝Àì s¡øD å£ eédüqú T >∑T]+∫
$es¡+>± #ÓbÕŒ&ÉT.
eT<Ûë´Vü≤ïyÓT+Æ ~. á $»j·T eTTVüAs¡yÔ T˚ \+ø± Á|üj÷· D≤ìøÏ ‘·–q<äì lsêeTT&ÉT düTÁê⁄ì‘√ nHêï&ÉT. lsêeTT&ÉT
yêqs¡T\‘√, ª˙\T&ÉT ôdH’ ê´ìøÏ e÷s¡+Z #·÷|ü⁄‘·÷ eTT+<äTq&Éyê*. \ø£˝å ≤~ yêqs¡T\T n‘·DíÏ nqTdü]+#ê*. u≤\Ts¡T
eè<äT\∆ T, ã\V”≤qT\T øÏwÿæ +<Û˝ä ÀH˚ ñ+&Ü*. düTÁ^yê! H˚qT Vü≤qTeT+‘·T&ç uÛTÑ »+MT<ë, \ø£ÎDT&ÉT n+>∑<Tä &ç uÛTÑ »+MT<ë
≈£Ls=Ãì eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘ê+. qTe⁄« |ü\ø¢ HÏ øÓ ÿÏ e÷‘√bÕ≥T sêyê*. C≤+ãe+‘·T&ÉT, düTùwDT&ÉT, y˚><∑ ]ä Ù ôdq’ ´+ yÓqTø£u≤Û >∑+˝À
ñ+&ç s¡øD å£ u≤<Û´ä ‘·qT #·÷&Ü*. yÓfifl‚ e÷s¡+Z ˝À q>∑sê\T, Á>±e÷\T ñ+fÒ yê{Ï˝ÀøÏ yÓfifl¯ >∑÷&É<Tä . »\, |ò\ü , düV≤æ ‘·yTÓ qÆ
e÷s¡+Z yÓ+≥ eTq+ Á|üj÷· DÏ+#ê*μ nì sêeTT&ÉT dü÷∫+#ê&ÉT. ñ‘ê‡Vü≤+ ñs¡ø\£ T y˚dTü +Ô fÒ n+<äs÷¡ düeTTÁ<ärsêìï
#˚sT¡ ≈£îHêïs¡T.
\+ø£˝À sêeDT&ÉT eT+Á‘·T\‘√ düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´&ÉT. yêqs¡T\qT m<äTs=ÿì \+ø£qT ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ @+ #˚j÷· ˝À
ìs¡sí TT+#·eTHêï&ÉT. düu˝ÑÛ Àì yês¡T sêeD, Ç+Á<äõ‘·T\Ô |üsêÁø£e÷ìï bı–&Üs¡T. qs¡yêqs¡T\qT ˝…øÿ£ #˚j÷· *‡q nedüs+¡
˝Ò<ìä ô|<ä$ $]#ês¡T. ªsêeTTDÏí Vü≤‘·e÷s¡Ã>∑\μeì \+πøX¯óìøÏ Ä‘·àôdsÌú ê´ìï ø£*–+#ês¡T. Á|üV≤ü düT&Ô TÉ yÓTT<ä˝q’… yês¡T X¯Á‘·Tùdq\qT
‘êy˚T ‘·T<äeTT{Ï+º #·>\∑ eTì &É+u≤\T |ü*ø±s¡T.
Çe˙ï $Hêï&ÉT sêeDTì k˛<äsT¡ &ÉT $;ÛwD ü T&ÉT. sêø£då Tü \‘√ ªX¯Á‘·Te⁄\ X¯økÔÏ ÕeTsêú´\qT ‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü yê]ì
#·T\ø£q>± uÛ≤$+#·≈L£ &É<Tä . lsêeTT&ÉT eTqπø+ n|üø±s¡+ #˚XÊ&ÉT? eTq sêCÒ d”‘q· T n|üV≤ü ]+#·T≈£î e#êÃ&ÉT. Bìe\¢
bÕ|ü+ edüT+Ô ~. ø°]ÁÔ |ü‹wü\˜ T eT+≥>∑\TkÕÔsTT. Äj·TTwüß¸ ‘·>T∑ ‘Z T· +~. dü+|ü<\ä ˙ï q•kÕÔsTT. ø£qTø£ d”‘q· T lsêeTTìøÏ
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 159

n|üŒ–+#·&yÉ T˚ nìï $<Ûë˝≤ eT+∫~. nqedüs+¡ >± ø£\Vü≤+ ‘Ó#T· Ãø√e&É+ <˚ìøÏ? ô|>’ ± lsêeTTì e+{Ï eTVü‰Ms¡Tì‘√
j·TT<ä+∆ ‘·><∑ Tä μ n+≥÷ sêeDTìyÓ|’ ⁄ü ‹]>±&ÉT. ªnHêï! nqedüs+¡ >± ø√|æ+#·&+É eT+∫~ø±<äT. n~ <Ûsä êàìøÏ Ä≥+ø£eTÚ‘·T+~.
düTU≤\qT <ä÷s¡+#˚dTü +Ô <äμì Væ≤‘·e⁄ |ü*ø±&ÉT. $;ÛwD ü Tì á Væ≤‘·uÀ<Ûä ª#Ó${Ïyêì eTT+<äT X¯+KeT÷~μq≥¢sTT+~. sêeDTì
uÛÑeHêìøÏ e∫Ãq ≈£î+uÛÑø£s¡Tí&ÉT ≈£L&Ü sêeDTDÏí ‘·|ü|ü{≤º&ÉT. d”‘ê|üVü≤s¡D düeTj·T+˝À ‘·qqT dü+Á|ü~+∫ ñ+fÒ
u≤>∑T+&˚<Hä êï&ÉT. Ç|ü&ÉT Ä˝À∫+∫ Á|üj÷Ó »q+ ˝Ò<Hä êï&ÉT. Ç<ä+‘ê ª>∑‘»· \ùd‘·Tã+<Ûqä y˚Tμ (˙fi¯óflb˛sTTq ‘·sT¡ yê‘·
n&ÉTø¶ ≥ £ yº j
˚ T· &É+)qì ≈£î+&É ã<ä\› Tø={Ïqº ≥Tº #ÓbÕŒ&ÉT. ªqTe⁄« X¯Á‘·Te⁄ |ü≥¢ eéVü≤]+∫q rs¡T düs¬ q’ ~ ø±<äT, lsêeTT&ÉT
ìqTï Ç+ø± #·+|ü≈î£ +&Ü ñ+&É&+É ˙ n<äèwü+º μ nHêï&ÉT. Çe˙ï m˝≤ ñHêï lsêeTTDÏí ‘·T<äeTT{Ï+º #˚ uÛ≤s¡+ ‘·q<˚qì
Á|üø{£ +Ï #·T≈£îHêï&ÉT ≈£î+uÛøÑ s£ T¡ &í TÉ .
sêeDT&ÉT $;ÛwD ü Tì e÷≥\≈£î Áø√<Ûëy˚XÊ\≈£î ˝Àqj·÷´&ÉT. rÁekÕúsTT˝À ì+~+#ê&ÉT. nqï ‘·+Á&ç‘√ düe÷qT&Éì
n‘·ì ì+<ä\qT düV≤æ +#ê&ÉT $;ÛwD ü T&ÉT. ø±ì sêeDTì n<Ûsä à¡ e÷sêZìï e÷Á‘·+ düeT]ú+#·˝<Ò Tä . <Ûsä à¡ + M&çq sêeDTì
M&É&Üìπø $;ÛwD
ü T&ÉT ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï&ÉT. s¬ +&ÉT >∑&j
ç T· ˝À¢ sêeT\ø£ÎDT\Tqï#√{ÏøÏ q\T>∑Ts¡T nqT#·sT¡ \‘√ #˚sê&ÉT.
Äø±X¯+˝ÀH˚ ì*∫ lsêeTTDÏí X¯sD ¡ Tø√sê&ÉT $;ÛwD
ü T&ÉT. nqTÁ>∑V≤æ +#ê&ÉT <ëX¯s~¡ .∏ $;ÛwD
ü T&ÉT lsêeTTì bÕ<ë\ô|’
yê˝≤&ÉT. sêeDTì $wüj÷· \˙ï dü+øÏ|å +Ôü >± #ÓbÕŒ&ÉT. lsêeTT&ÉT $;ÛwD ü Tì‘√ ªH˚qT sêeDTì ã+<ÛTä $TÁ‘· düyT˚ ‘·+>±
Vü≤‘·e÷]Ã ìqTï sêEqT #˚kÕÔμqì ‘·eTTà\MT<ä ˇfÒdº æ #ÓbÕŒ&ÉT. á |üì˝À ‘êqT j·T<∏ëX¯øÔÏ düV‰ü j·T|ü&>É \∑ qì $;ÛwD ü T&ÉT
e÷≥ Ç#êÃ&ÉT. sêeTT&ÉT $;ÛwD ü TDÏí Ä*+>∑q+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. \ø£ÎDT&ç‘√ yÓ+≥H˚ düeTTÁ<ä»\+ ‘Ó∫Ã \+ø±sêE>±
$;ÛwDü TDÏí |ü{≤º_wÛ ≈æ î£ DÔ íÏ #˚jT· eTHêï&ÉT. lsêeTTì Ä»„ yÓ+≥H˚ Ä#·sD¡ s¡÷|ü+ <ë*Ã+~. n+<äs÷¡ Äq+<ëìï Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
düeTTÁ<ëìï <ëfÒ ñbÕj·Ty˚T$T≥ì düTÁê⁄DÏí Á|ü•ï+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. düeTTÁ<äTDÏí ÁbÕ]ú+#·&É+e\¢ Ç~
kÕ<Û´ä |ü&TÉ ‘·T+<äHêï&ÉT $;ÛwD
ü T&ÉT. lsêeTT&ÉT düeTTÁ<ärs¡+˝À <äsê“¤dqü +MT<ä ≈£Ls¡TÃì düeTTÁ<äTDÏí ñbÕdæ+#ê&ÉT. eT÷&ÉT
sêÁ‘·T\T >∑&#ç êsTT. düeTTÁ<äT&ÉT m<äT≥ ì\Te˝Ò<Tä . lsêeTTì
ø£ q Tï\T mÁs¡ u ≤sêsTT. dü e TTÁ<ä T &ç nVü ≤ +ø±sêìï
nD>∑ < =ø±ÿ\qT≈£ î Hêï&É T . ˙{Ï q +‘ê Ç+øÏ b ˛j˚ T ≥≥Tº
#˚j·÷\qT≈£îHêï&ÉT. ÁãVü‰àÁkÕÔìï düà]+#ê&ÉT. Á|üø£è‘·+‘ê
n\¢ø˝£ À¢\eTÚ‘·Tqï~. düeTTÁ<äT&ÉT uÛj
Ñ T· |ü&ç bÕ]b˛‘·THêï&ÉT. |üsT¡ >¬ ‘˚Ô
yêìô|’ u≤D+ Á|üj÷Ó –+#·sê<äì Ä>±&ÉT lsêeTT&ÉT. düeTTÁ<äT&ÉT
<ë]øÏ e#êÃ&ÉT. \+ø£≈î£ yÓfifl¯ &ÜìøÏ <ë]ìkÕÔqHêï&ÉT. m≈£îÿô|{Ïqº
u≤D+ eè<∏ëø±sê<äT. mø£ÿ&É Á|üjÓ÷–+#ê˝À #Ó|üŒeTHêï&ÉT
lsêeTT&ÉT. bÕbÕ‘·Tà\T <√|æ&<ç ës¡T\T ñ+&˚ ªÁ<äTeT≈£î\´+μô|q’
Á|üj÷Ó –+#·eTHêï&ÉT düeTTÁ<äT&ÉT. n~ »]–b˛sTT+~.
$X¯«ø£sà¡ ≈£îe÷s¡T&Óq’ ªq\T&ÉTμ •\Œø£fi≤ì|ü⁄DT&ÉT. ñ‘ê‡Vü≤+,
X¯øÔÏ ñqïyê&ÉT. ùd‘·Te⁄ (e+‘Óq) qT ì]à+#·&ÜìøÏ n‘·&˚ jÓ÷>∑T´&Éì
düeTTÁ<äT&ÉT ‘Ó*bÕ&ÉT. Ä ùd‘·Te⁄qT ‘êqT uÛ]Ñ kÕÔqì e÷{ Ç#êÃ&ÉT.
ùd‘·Te⁄ ìsêàD≤ìøÏ yêqs¡ Hêj·T≈£î\≈£î Ä»„ Ç#êÃ&ÉT lsêeTT&ÉT.
n+<äs÷¡ eTVü‰s¡D´+ <ë] |ü{≤ºsT¡ . ô|<äô› |<ä› #Ó≥q¢ T ã+&Ésêfi¯flqT
yÓ÷düT≈£îedüTÔHêïs¡T. düeTTÁ<ä+˝À |ü&˚düTÔHêïs¡T. yê{Ï <Óã“≈£î
160 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

düeTTÁ<ä+˝Àì ˙s¡T Äø±XÊìøÏ m–dæ|&ü TÉ ‘·Tqï~. q\Tì dü÷#·q\qqTdü]+∫ ø=\‘·\ Á|üø±s¡+ ùd‘·Te⁄ ìsêàD+ »s¡T>∑T‘·÷+~.
e+<äj÷Ó »Hê\ bı&Ée⁄, |ü~ jÓ÷»Hê\ yÓ&\É TŒ>∑\ ùd‘·Te⁄qT ø£≥&º +É ◊<äT s√E˝À¢ |üPs¡sÔ TT+~.
lsêeT\ø£ÎDT\T düTÁê⁄ì‘√ ø£\dæ eTT+<äT q&ÉTdüTHÔ êïs¡T. ôdq’ ´+ yê]ì nqTdü]düTqÔ ï~. ôdq’ ´+˝À ø=+<äsT¡ yÓqø£
q&ÉTdüTHÔ êïs¡T. ø=+<äsT¡ ùd‘·Te⁄ eT<Û´ä uÛ≤>∑+˝À, eT] ø=+<äsT¡ s¬ +&ÉT |üøÿ£ ˝≤ q&ÉTdüTHÔ êïs¡T. ø=+<äsT¡ düeTTÁ<ä+˝À <ä÷øÏ
á<äT‘·÷ edü÷+Ô fÒ eT]ø=+<äsT¡ Äø±X¯+˝À m–] edüTHÔ êïs¡T. yês¡T #˚ùd ø√˝≤Vü≤˝≤ìøÏ düeTTÁ<äyT˚ eTÚq+ <ë*Ã+~.
n+<äs÷¡ ne‘·* rs¡+ #˚sês¡T.
lsêeTT&ÉT j·TT<ä˙∆ ‹ì nqTdü]+∫ ôdH’ ê´ìï $$<Ûä $uÛ≤>±\T>± $uÛõÑ +#ê&ÉT. me] u≤<Û´ä ‘·\qT yêfi¯fl≈£î n|üŒ–+#ê&ÉT.
sêeDT&ç eT+Á‘·T˝…q’ X¯óø£kÕs¡DT\T lsêeTTì ã\+ ‘Ó\TdüTø√yê\ì yêqs¡ s¡÷bÕ\T<ë*Ã yêqs¡T\˝À #˚sês¡T. $;ÛwD ü T&ÉT
yêfi¯flqT >∑T]Ô+∫ lsêeTTì m<äT≥ ì*bÕ&ÉT. ø£$å T+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. ‘·eTqT >∑T]+∫ Ç+ø± @eTHêï ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ
n&ÉT˝¶ <Ò ìä yêfi¯fl≈£î #ÓbÕŒ&ÉT. d”‘q· T yÓ+≥H˚ n|üŒ–+#·øb£ ˛‘˚ ‘·q #˚‹˝À #êe⁄ ‘·|Œü <äì sêeDT&çøÏ #Ó|Œü e\dæ+~>±
dü÷∫dü÷Ô X¯óø£kÕs¡DT\qT |ü+|æ+∫y˚XÊ&ÉT. yês¡T yÓ[fl Çø£ÿ&ç $wüj÷· \˙ï bı\T¢uÀ≈£î+&Ü sêeDTìøÏ ‘Ó*bÕs¡T.
sêeDT&ÉT d”‘· $wüjT· +˝À eTs=ø£ m‘·T>Ô &∑ É y˚XÊ&ÉT. nXÀø£eq+ yÓ[fl sêeTT&ÉT ‘·q#˚‹˝À Vü≤‘·T&ÓH’ ê&Éì d”‘‘· √
|ü*ø±&ÉT. ÄyÓT qeTà˝Ò<äT. e÷j·÷$jÓÆTq $<äT´õ®VüQ«DÏí |æ*#ê&ÉT. n‘·&ÉT lsêeTTì<˚ nì|æ+#˚ e÷j·÷•s¡düT‡qT,
<ÛäqTsê“D≤\qT rdüTø=ìe∫Ã #·÷|æ+#ê&ÉT d”‘·≈£î. Ç|üŒ{Ï¬ø’Hê ‘·HêïÁX¯sTT+#·eTì d”‘·qT ø√sê&ÉT sêeDT&ÉT. d”‘·
≈£î$T*b˛sTT+~. sêeDT&ÉT ‘·q uÛeÑ HêìøÏ yÓ[flb˛j·÷&ÉT. $;ÛwD ü Tì uÛ≤s¡´ ªdüse¡ Tμ d”‘q· T }s¡&+ç ∫+~. Ç<ä+‘ê sêø£då ü
e÷j·T nì #Ó|Œæ +~. lsêeTT&ÉT øπ eå Ty˚Tqì ‘Ó*|æ+~.
lsêeT#·+Á<ë<äT\T yêqs¡ôdq’ ´+‘√ düTy˚\ |üs«¡ ‘êìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. ÄsêÁ‹ nø£ÿ&˚ >∑&bç Õs¡T. m‘ÓqÌÔ Ä |üs«¡ ‘· •Ks¡+
qT+&ç \+ø±q>∑s¡ XÀuÛqÑ T #·÷XÊs¡T. \+ø£˝À y˚T&Éô|u’ ≤Û >∑+˝À Øƒ$>± ≈£Ls¡TÃqï sêeDTDÏí lsêeTT&ÉT #·÷XÊ&ÉT. yêqs¡
Á|üeTTKT\÷ #·÷XÊs¡T. düTÁê⁄&ÉT ˇø£ÿ ñ<äT≥Tq˝Ò∫ ø√|ü+‘√ }–b˛‘·THêï&ÉT. ø£D å ≤\˝À düTy˚\ |üs«¡ ‘·+qT+∫ sêeD
uÛeÑ q+ô|q’ yê˝≤&ÉT. ‘êqT lsêeTTì $TÁ‘·T&Éqì, ‘·q <ä>sZ∑ ¡ ‘·|Œæ +#·Tø√e&É+ \+πøX¯óDÏ ‘·s+¡ ø±<äì ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT.
sêeDT&çô|’øÏ <ä÷øÏ n‘·ì øÏØ{≤ìï rdæ H˚\≈£î ø={≤º&ÉT. sêeDT&ÉT ¬s∫Ãb˛j·÷&ÉT. ªdüTÁ^yê! Ç+‘· es¡≈£î ˙e⁄ Hê
ø£+≥ã&É˝<Ò Tä . ˝Ò≈î£ +fÒ m|ü&√ V”≤qÁê⁄&Ée⁄ (‘·\ ‘Ó–qyê&Ée⁄) nj˚Týê&ç$μ n+≥÷ >∑]+® #ê&ÉT. Ç<ä]› eT<Ûë´ u≤Vü‰u≤Væ≤
j·TT<ä+∆ »]–+~. düTÁê⁄&ÉT sêeDTDÏí eTT|üŒ‹|üŒ\T ô|{Ïº ø£D å ≤\˝À ]e⁄«q m–] düTy˚\ |üs«¡ ‘·+MT<ä yê˝≤&ÉT. lsêeTT&ÉT
düTÁê⁄DÏí düTìï‘·+>± eT+<ä*+#ê&ÉT. ‘=+<äs|¡ &ü ç Ç˝≤+{Ï kÕVü≤kÕ\T #˚jT· e<äì› dü\Vü‰ Ç#êÃ&ÉT.
sêeDT&ç <ä>]Z∑ øÏ n+>∑<Tä DÏí sêj·Tu≤]>± |ü+bÕ&ÉT lsêeTT&ÉT. d”‘q· T n|üŒ–+#·≈b£ ˛‘˚ lsêeTTì #˚‹˝À eTs¡D+
‘·<´ä∏ eTì, \+ø£≈î£ $;ÛwDü T&ÉT sêEø±>∑\&Éì lsêeTTì yêø£´+>± sêeDTìøÏ $ì|æ+#ê&ÉT n+>∑<Tä &ÉT. düuÑÛ n≥Tº&øç bÏ ˛sTT+~.
q\T>∑Ts¡T sêø£då Tü \T n+>∑<Tä &çMT<ä $s¡T#·T≈£î|ü&Ü¶sT¡ . n+>∑<Tä &ÉT yê]ì ‘·q #·+ø£˝À Ç]øÏ+#·Tø=ì ÁbÕkÕ<ä+ô|ø’ Ï m–sê&ÉT.
nø£ÿ&ç qT+&ç yê]ì ã\+>± H˚\ô|ø’ Ï $dæsê&ÉT. dæ+Vü≤Hê<ä+ #˚dæ Äø±X¯e÷s¡+Z ˝À lsêeTTDÏí #˚sê&ÉT. sêeDTì uÛ≤yêìï
Á>∑V≤æ +#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. <Ûqä TdüT‡≈£î |üì #ÓbÕŒ*‡q düeTj·T+ ÄdüqïyÓT+Æ <äì uÛ≤$+#ê&ÉT.
\+ø£MT~øÏ <ä+&Éj÷· Á‘· yÓTT<ä˝+’… ~. \+ø£qT Hê\T>∑TyÓ|’ ⁄ü \ qT+&û ôdq’ ´+‘√ eTT≥º&+ç #ê&ÉT lsêeTT&ÉT. \+πøX¯ó&ÉT
‘·q uÛeÑ q+ MT~ qT+#˚ |ü]dæ‹ú ì >∑eTì+#ê&ÉT. BsêÈ˝À#·q˝À |ü&Ü¶&TÉ . j·TT<ä+∆ yÓTT<ä˝+’… ~. s¬ +&ÉT ôdH’ ê´\T rÁe+>±
b˛sê&ÉT‘·THêïsTT. Ä+»H˚jT· T&ç #˚‹˝À »+ãTe÷*, düTùwDTì #˚‹˝À $<äT´Hêà* eTs¡D+Ï #ês¡T. Nø£{˝Ï À mes¡T mes√
(sêø£då Tü &Ü? yêqs¡T&Ü?) n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îì eTØ ø=≥Tº≈î£ +≥THêïs¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 161

n+>∑<Tä ì #˚‹˝À sêeD≈£îe÷s¡T&ÉT Ç+Á<äõ‘·TÔ z&çb˛j·÷&ÉT. BìøÏ ‘·≥Tºø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. ø£|≥ ü j·TT<ë∆ìøÏ ~>±&ÉT.
sêeT\ø£ÎDT\qT eT÷s¡Ãb¤ ˛j˚T≥Tº#d˚ æ Hê>±g+‘√ ã+~Û+#ê&ÉT. yês¡T eTs¡D+Ï #ês¡ì ÁuÛ≤+‹|ü&ç sêeDT&ç <ä>]Z∑ øÏ yÓ[fl
$wüj÷· ìï ‘Ó*bÕ&ÉT. sêeDT&ÉT n_Ûq+~+#ê&ÉT. sêeDT&ç Ä<˚X+¯ y˚Ts¡≈î£ Á‹C≥ yÓTT<ä˝q’… yês¡T d”‘q· T |ü⁄wüŒø£ $e÷q+ô|’
j·TT<ä∆ uÛ÷Ñ $TøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fls¡T. H˚\MT<ä |ü&ñç qï sêeT\ø£ÎDT\qT d”‘· #·÷dæ+~. eTs¡D+Ï #ês¡ì uÛ≤$+∫ ø£˙ïs¡T ø±\«\T
>∑f˝ºÒ ≤ @&çÃ+~. |üøÿ£ H˚ ñqï Á‹»≥ z<ës¡TŒ‘√ ≈£L&çq <Ûs’Ó ê´ìï∫Ã+~. sêeT\ø£ÎDT\T ã‹πø ñHêïs¡ì Ä<Ûësê\T #·÷|æ+∫+~.
yêqs¡ôdq’ ´+ Á|üdqü ï+>± ñ+&É&+É ˇø£ ø±s¡DeTì, nìï+{Ïø° $T+∫ ªuÛsÑ Ô¡ eTs¡D+Ï ∫q ÅdìÔ” |ü⁄wüŒø£ $e÷q+ rdüTø=ìsê<äTμ
nì #Ó|Œü &É+‘√ d”‘· eTqdüT ≈£î<äT≥|ü&+ç ~. >∑sT¡ ‘·à+‘·Tì sêø£‘√ sêeT\ø£ÎDT\T Hê>±g Á|üu≤Û e+ qT+∫ $eTT≈£î˝Ô H’… ês¡T.
yêqs¡T\T ª»j·T»j·Tμ <Ûë«Hê\T #˚XÊs¡T. n$ sêeDTì >∑T+&Ó˝À ªn|üμ X¯u≤›ìï CÀ&ç+#·Tø=ì Á|ü‹<Û«ä ìdüTHÔ êïsTT. Vü≤qTeT+‘·Tì
#˚‹˝À <Û÷ä Áe÷≈£îå &ÉT, nø£+|üqT&ÉT, n+>∑<Tä &ç u≤]q|ü&ç eÁ»<ä+Áwüß&º TÉ , ˙\T&çøÏ ∫øÏÿ Á|üV≤ü düT&Ô TÉ j·TeT|ü⁄]u≤≥ |ü{≤ºsT¡ .
sêeDTì u≤DX¯øøÔÏ Ï düTÁê⁄&ÉT eT÷s¡Ãb¤ ˛j·÷&ÉT. lsêeTT&ÉT $\¢+<äT≈£îHêï&ÉT. nqïqT yê]+∫ \ø£ÎDT&ÉT sêeDTDÏí
m~]+#·&ÜìøÏ |üPqT≈£îHêï&ÉT. yêqs¡ùdqMT<ä X¯se¡ s¡¸<ëÛ s¡≈î£ ]|ædTü HÔ êï&ÉT sêeDT&ÉT. Ä+CH˚jT· T&ÉT sêeDT&ç <Ûë{ÏøÏ n&ÉTø¶ ≥£ º
y˚XÊ&ÉT. ns¡#‹˚ ‘√ Vü≤qTeT+‘·Tì ã\+>± #·s#¡ ê&ÉT sêeDT&ÉT. e÷s¡T‹ #·*+∫b˛j·÷&ÉT. nsTTHê ø£D å +˝À ‘˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT.
ns¡#‹˚ ‘√ sêeDTDÏí ˇø£ÿ <Óã“ y˚XÊ&ÉT. <äXÁ¯ ê⁄&ÉT ø£+|æ+∫b˛j·÷&ÉT. ‘˚sT¡ ≈£îì ªyêqsê! uÛfiÑ ≤, Hê≈£î X¯Á‘·Te⁄y˚ nsTTHê ˙
X¯øìÔÏ yÓT#·TÃ≈£î+≥THêïμqì j·TT<ä∆ dü÷Œ¤]ìÔ #ê{≤&ÉT sêeDT&ÉT.
sêeDT&ÉT Á|üj÷Ó –+∫q ªX¯øμÔÏ nH˚ Äj·TT<Û+ä \ø£ÎDTì m<ä˝À Hê≥T≈£î+~. düŒ èVü≤<äbÕŒ&ÉT \ø£ÎDT&ÉT. n‘·ìï
m‘·TøÔ =ì yÓfi≤fl\ì X¯‘$· <Ûë˝≤ Á|üjT· ‹ï+∫ $|ò\ü T&ÓH’ ê&ÉT sêeDT&ÉT. n+‘·˝À Ä+»H˚jT· T&ÉT sêeDT&çMT<ä <ë&ç#X˚ Ê&ÉT.
eø£'å dü\ú +MT<ä eTTwæ|º ÷üò ‘·+‘√ sêeDTDÏí ≈£L\ã&˚≥≥T¢ #˚XÊ&ÉT. \ø£ÎDTDÏí lsêeTTì e<ä≈› î£ #˚sêÃ&ÉT. Vü≤qTeT+‘·Tì ø√]ø£
y˚Ts¡≈î£ n‘·ì uÛTÑ C≤\ô|’ ≈£Ls¡TÃì sêeDTì‘√ b˛s¡T#˚XÊ&ÉT lsêeTT&ÉT. lsêeTTì |üsêÁø£eT+ eTT+<äT sêeDTì <Ûqä TdüT‡,
øÏØ≥+ <ëk˛Vü≤eTHêïsTT. lsêeTT&ÉT <äjT· ‘·\#ê&ÉT. sêeDTì‘√μ ˙e⁄ j·TT<ä+∆ ˝À n\dæb˛j·÷e⁄. ùd<ärs¡TÃø=ìsê. n|ü&ÉT
Hê ã\y˚T$T{À ‘Ó\TdüT+Ô <äμì düT‹yÓT‘·>Ô ± #ÓbÕŒ&ÉT.
n+‘·'|ü⁄sêìøÏ ‹]–yÓ[flHê nee÷quÛ≤s¡+ sêeDTDÏí ˇø£
#√≥ ≈£Ls√Ã˙j·T&É+ ˝Ò<Tä . ≈£î+uÛøÑ s£ T¡ ìí ìÁ<ä˝|Ò eü THêï&ÉT sêeDT&ÉT.
n‹ø£wüº+MT<ä Ä |üì kÕ<ÛäéTsTT+~ sêø£ådüT\≈£î. ≈£î+uÛÑø£s¡TíìøÏ
Äs¡T HÓ\\T ìÁ<ä ˇø£s√E uÛÀ»q+. (n+<äTøπ ª≈£î+uÛøÑ s£ ìí¡ Á<äμ nH˚~
ˇø£ C≤rj·T+>± uÛ≤wü˝ÀøÏ e∫Ã+~.) ≈£î+uÛÑ≈£s¡Tí&ÉT sêeDTDÏí
düMT|æ+#ê&ÉT. »]–+<ä+‘ê #ÓbÕŒ&ÉT sêeDT&ÉT. ‘Ó*$>∑\yês¡T
»]–q <ëìì >∑÷]Ã Ä˝À∫+#·s¡Hêï&ÉT ≈£î+uÛÑø£s¡Tí&ÉT. ‘·q≈£î
düV‰ü j·T|ü&eÉ Tì ≈£î+uÛøÑ s£ T¡ ìí ø√sê&ÉT sêeDT&ÉT. ªÄ|ü<\ä bÕ˝…q’
yêìì Ä<äTø=H˚yê&˚ ì»yÓTqÆ $TÁ‘·T&ÉT. ‘·|ü <ë] |ü{ºÏ ø£cÕº˝À¢
|ü&É¶yê]øÏ #˚j·T÷‘·ì∫Ã Ä<äTø=H˚yê&˚ Ä|ü⁄Ôμ&Éì sêeDT&ÉHêï&ÉT.
≈£î+uÛøÑ s£ T¡ &í TÉ j·TT<äd∆ qü ï<äT&∆ j
É ÷· ´&ÉT.
≈£î+uÛøÑ s£ T¡ &í TÉ j·TT<ä+∆ ˝À yêqs¡T\qT #êe⁄<Óã“ rdüTHÔ êï&ÉT.
yêqs¡T\T ‘·≥Tºø√˝Òø£ ‘·˝À<ë] |ü{≤ºsT¡ . lsêeTTDÏí ÄÁX¯sTT+#ês¡T.
ª◊+Á<ëg+μ‘√ ≈£î+uÛøÑ s£ T¡ ìí •s¡dTü ‡qT K+&ç+∫ XÊX¯«‘· ìÁ<ä˝ÀøÏ
162 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

|ü+bÕ&ÉT lsêeTT&ÉT. lsêeTTì u≤D<Ûë{ÏøÏ ≈£î+uÛøÑ s£ T¡ ìí ‘·\ \+ø£˝À |ü&bç ˛sTT+~. Ä ‘·\ ‘·>\∑ &É+ e\¢ sê»M<∏Tä \˝Àì
Ç+{Ïø|£ ü \T, m‘ÓqÌÔ ÁbÕø±sê\T ≈£L*b˛j·÷sTT. ≈£î+uÛøÑ s£ T¡ D
í íÏ eTs¡Dyês¡Ô sêeDTDÏí Á≈£î+>∑Bdæ+~.
sêeD ≈£îe÷s¡T&Óq’ n‹ø±j·TT&ÉT \ø£ÎDTì ÁãVü‰àÁkÕÔìøÏ ã˝…H’ ê&ÉT. ‘·eTTàDÏ,í ø=&ÉT≈£îqT b˛>=≥Tºø=ì ‘·\&¢ \ç T¢‘T· qï
sêeDTDÏí Ç+Á<äõ‘·TÔ z<ësêÃ&ÉT. uÛ≤s¡+ ‘·qô|’ y˚düTø=ì. j·TT<ä∆s¡+>±ìøÏ e#êÃ&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\MT<ä ÁãVü‰àÁkÕÔìï
Á|üjÓ÷–+#ê&ÉT. sêeTTì dü÷#·qy˚Ts¡≈£î sêeTTì‘√bÕ≥T \ø£ÎDT&ÉT düŒ èVü≤ø√˝ÀŒsTTq≥T¢ |ü&çe⁄Hêï&ÉT. yêfi¯ófl
eTs¡D+Ï #ês¡qT≈£îHêï&ÉT Ç+Á<äõ‘·T.Ô ‘·+Á&çø° yês¡qÔ T ‘Ó*bÕ&ÉT.
yêqs¡ôdq’ ´ •_s¡+˝À n\»&ç yÓTT<ä˝+’… ~. $;ÛwD ü T&ÉT <Ûs’Ó ´¡ + #ÓbÕŒ&ÉT. sêeT\ø£ÎDT\≈£î @MTø±˝Ò<Hä êï&ÉT. ÁãVü≤àMT~
>ös¡e+‘√ ngu≤<Ûqä T nqTuÛ$Ñ +#ês¡ì ‘Ó*bÕ&ÉT. ÁãVü‰àg Á|üu≤Û e+‘√ ns¡y@’Ó &ÉT ø√≥¢ eT+~ Vü≤‘·T\j·÷´s¡T. #ê˝≤eT+~
<Óã“‹Hêïs¡T. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT, $;ÛwD ü T&ÉT, C≤+ãe+‘·T&ç ø√dü+ yÓ‘T· ≈£î‘·THêïs¡T. C≤+ãe+‘·T&ÉT ø£ì|æ+#ê&ÉT. dü]>±Z
#·÷&É˝øÒ b£ ˛‘·THêïqHêï&ÉT. <Û«ä ìì ã{Ïº $;ÛwD
ü Tì >∑T]Ô+#êqHêï&ÉT. ªVü≤qTeT+‘·T&ÉT øπ eå Ty˚THêμ nì n&ç>±&ÉT. Ä+‘·s´¡ +
n+‘·T∫ø£ÿ˝Ò<Tä $;ÛwD ü TìøÏ. ªVü≤qTeT+‘·T&ÉT J$ùdÔ yêqs¡ôdq’ ´+ #·∫ÃHê ã‹øÏqfÒ¢ ˝Ò<ë Vü≤qTeT eTs¡DùÏ dÔ n+<äs+¡
ã‹øÏñHêï #·∫Ãqyêfi¯fl‘√ düe÷qy˚TqHêï&ÉTμ C≤+ãe+‘·T&ÉT. C≤+ãe+‘·Tì Ä<˚X+¯ ô|’ Væ≤e÷\j·÷\≈£î yÓ[fl nø£ÿ&É ñqï
düsö«wü~Û eTVü‰|üs¡«‘êìï ô|\¢–+∫ rdüT≈£îe#êÃ&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT. zwü<ÛäT\ yêdüqπø sêeT\ø£ÎDT\ >±j·÷\˙ï
eT≥Te÷j·TeTj·÷´sTT. #·ìb˛sTTq yêqs¡T\T eT∞fl ˝Ò∫≈£Ls¡TÃHêïs¡T. düTÁ^yê»„‘√ yêqs¡T\T \+ø£≈î£ ì|üô|{≤ºsT¡ .
X¯Á‘·T|üø±å ìï e÷qdæø+£ >± <Óã“rj·T<ä\#ê&ÉT Ç+Á<äõ‘·T.Ô Vü≤qTeT<ë~ yêqs¡Ms¡T\T #·÷düT+Ô &É>± e÷j·÷d”‘q· T
dü+Vü≤]+#ê&ÉT. n+<äs÷¡ ì»y˚TqqT≈£îHêïs¡T. á yês¡Ô ‘Ó*dæ lsêeTT&ÉT XÀø£d+ü Á<ä+˝À eTTì–b˛j·÷s¡T. Ç<ä+‘ê Ç+Á<äõ‘·TÔ
e÷j˚Tqì $;ÛwD ü T&ÉT ‘Ó\|ü&+É ‘√ n+<äs÷¡ }|æ]|”\TÃ≈£îHêïs¡T.
X¯Á‘·Tdü+Vü‰sêìøÏ Ç+Á<äõ‘·TÔ ì≈£î+_Û˝≤ n_Û#ês¡ë÷ìï ‘·\ô|{≤º&TÉ . <ëìï uÛ+Ñ >∑+#˚jT· &ÜìøÏ sêe÷qT»„‘√ \ø£ÎDT&ÉT
yÓfi≤fl&ÉT. Ç+Á<äõ‘·TÔ \ø£Då T\ eT<Û´ä |òTü Às¡ j·TT<ä+∆ »]–+~. ª◊+Á<ëgeTTμqT Á|üj÷Ó –+∫ Ç+Á<äõ‘·TÔ ‘·\qT H˚\sê˝≤Ã&ÉT
\ø£ÎDT&ÉT. lsêeTT&ÉT \ø£ÎDTDÏí yÓT#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
sêeDT&ÉT j·TT<äu∆ ÷ÑÛ $T˝À Á|üfij ¯ T· ø±\ s¡TÁ<äT&ç˝≤ $»è+_ÛdTü HÔ êï&ÉT. yêqs¡ Ms¡T\T ‘·≥Tºø√˝Òø£ j·TT<äs∆ +¡ >∑+ qT+&ç
ø±*øÏ ãT~∆ #Ó|⁄ü ‘·THêïs¡T. eTs=ø£y|’Ó ⁄ü düTÁê⁄ì #˚‹˝À $s¡÷bÕ≈£îå &ÉT, eT¨<äsT¡ &ÉT eT{Ï>º s∑ #¡ ês¡T.
j·TT<ä+∆ ∫e] n+ø±ìøÏ #˚sT¡ ‘·Tqï~. sêeT\ø£ÎDT\‘√ sêeDTìb˛s¡T rÁe‘·se¡ Te⁄‘·Tqï~. sêeDT&ÉT $;ÛwD ü TDÏí
#·+|ü&ÜìøÏ ã˝…y¢ TÓ ‘êÔ&TÉ . n~ eTVü‰X¯øeÔÏ T+‘·yTÓ qÆ ~. $;ÛwD
ü TìøÏ ÁbÕD≤bÕj·T dæ‹ú ì >∑eTì+∫q \ø£ÎDT&ÉT sêeDTìô|’
u≤D≤\qT ≈£îeTà]+#ê&ÉT. m≥÷ ‘√#·ø£ $;ÛwD ü Tì #·+ù| Á|üjT· ‘êïìï $s¡$T+#·T≈£îqï sêeDT&ÉT \ø£ÎDTìô|’ ÄÁ>∑V≤æ +∫
ªX¯øμÔÏ nH˚ Äj·TT<Ûëìï Á|üj÷Ó –+#ê&ÉT. n~ >∑eTì+∫q lsêeTT&ÉT ªX¯øμÔÏ ì y˚&TÉ ≈£îHêï&ÉT. ª˙˝Àì #·+ù|X¯øÔÏ q•+#·T>±ø£μ
nì. n+‘˚ ` n~ ÁbÕDX¯øìÔÏ ø√˝ÀŒsTT+~. \ø£ÎDT&ç s=eTTàMT<ä ã\+>± Hê≥T≈£î+~. \ø£ÎDT&ÉT H˚\MT<ä |ü&bç ˛j·÷&ÉT.
yêqs¡T\T Ä Äj·TT<Ûëìï m+‘· Á|üjT· ‹ï+∫Hê \ø£ÎDT&ç s=eTTà qT+∫ rj·T˝Òøb£ ˛j·÷s¡T. sêeTT&ÉT ‘·q s¬ +&ÉT #˚‘T· \‘√
ãj·T{ÏøÏ ˝≤– $s¡∫y˚XÊ&ÉT. Çø£ ñù|øÏ+å ∫ ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<qä T≈£îHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. á ˝Àø£+˝À Çø£ sêeDT&√? sêeTT&√?
$T–* ñ+&É&+É ‘·<´ä∏ +μ nHêï&ÉT. lsêeTTì $\T$<ë´bÕ+&ç‘ê´ìøÏ m<äTs¡Tì\Te˝Òø£ sêeDT&ÉT uÛj Ñ T· +‘√ |üsT¡ >∑T\T
rXÊ&ÉT.
|ü&bç ˛sTTq \ø£ÎDTDÏí #·÷dæ $\$\˝≤&çb˛j·÷&ÉT lsêeTT&ÉT. ª@<˚X+¯ ˝ÀHÓH’ ê uÛ≤s¡´ <=s¡øe£ #·TÃ. ã+<ÛTä e⁄\T <=s¡øe£ #·TÃ.
ø±ì \ø£ÎDTì e+{Ï ‘·eTTà&ÉT <=s¡ø£μ&Éì ø£˙ïs¡Tø±sêÃ&ÉT. düTùwDT&ÉT \ø£ÎDTì |üØøÏå+∫ #·ìb˛˝Ò<äì ìs¡∆]+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 163

düTùwDTì dü÷#·qy˚Ts¡≈î£ Vü≤qTeT+‘·T&ÉT zwü<TäÛ \T ‘˚e&ÜìøÏ y˚>+∑ >± yÓfi≤fl&ÉT. zwüB|Û sü «¡ ‘êH˚ï ‘Ó#êÃ&ÉT. zwüBÛ Á|üu≤Û e+‘√
\ø£ÎDT&ÉT ˝Ò∫≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. |ü≥sº êì Äq+<ä+‘√ lsêeTT&ÉT ª\ø£ÎD≤ ˙e⁄ eTs¡D+Ï ∫ ñ+fÒ Hê $Cj·÷ìøÏ ns¡yú T˚ ˝Ò<Tä .
n|ü&ÉT d”‘‘· √>±ì Hê ÁbÕD≤\‘√ø±ì @+ Á|üj÷Ó »q+μ nHêï&ÉT.
Ç+Á<äT&ÉT |ü+|ü>± e÷‘·* ~e´s¡<+ä∏ ‘√ düV‰ü lsêeTTì <ä>]Z∑ øÏ e#êÃ&ÉT. Á|ü<øä D
åÏ |üPs¡«ø£+>± qeTdüÿ]+∫ lsêeTT&ÉT
s¡<ë∏ ìï n~Ûs√Væ≤+#ê&ÉT. j·TT<äu∆ ÷ÑÛ $TøÏ kÕ–+<ës¡<+ä∏ . $T>∑‘ê ~Hê\ ø£Hêï _Ûqï+>± ñ+BHê{Ï j·TT<ä+∆ . ø=+‘·ùd|ü⁄
me]¬øes¡÷ rdæb˛ì $<Û+ä >± $»è+_Û+#ês¡T. sêqTsêqT sêeTTì<˚ ô|#’ s˚ TT ne⁄‘·Tqï~. sêeDTì kÕs¡~∏ >∑eTì+#ê&ÉT.
s¡<ë∏ ìï |üøÿ£ ≈£î eT[fl+#ê&ÉT. n˝≤ #˚jT· &É+ nee÷q+>± uÛ≤$+∫q sêeDT&ÉT kÕs¡~ô∏ |’ ì|ü\T #Ó]>±&ÉT. s¡<+ä∏ eT∞fl
sêeTTì eTT+<äT ì*∫+~. j·TT<ä∆+ #·÷&É&ÜìøÏ n>∑düTÔ´&ÉT <˚e‘·˝‘√ ≈£L&ç nø£ÿ&É≈£î e#êÃ&ÉT. lsêeTTìøÏ ªÄ~‘·´
Vü≤è<äjT· +μ ñ|ü<•˚ +#ê&ÉT. lsêeTTì u≤D≤\‘êøÏ&øç Ï sêeDTì ‘·\\T H˚\sê\T‘·THêïsTT. ø±ì yÓ+≥H˚ ∫Á‘·+>± eT∞fl
yÓTT\TdüTÔHêïsTT.
Äø±XÊìøÏ Äø±X¯ + ,
dü e TTÁ<ä T ìøÏ dü e TTÁ<ä y ˚ T
dü e ÷qyÓ T Æ q ≥T¢ sêeTsêeD
j·TT<ë∆ìøÏ sêeTsêeD j·TT<äy∆ T˚
düe÷qeTqï≥T¢ kÕ>∑T‘·Tqï~.
ÁãVü ‰ àg Á|ü j Ó ÷ >∑ +
#˚ j · T e\dæ + ~>± ªe÷‘· * μ
lsêeTTìøÏ dü ÷ ∫+#ê&É T .
lsêeTT&É T ÁãVü ‰ àg
Á|üjÓ÷>∑+‘√ sêeD≤düTs¡TDÏí
n+‘·yTÓ T+~+#ê&ÉT.
nqï◊q sêeDTì eTs¡D≤ìøÏ $;ÛwDü T&ÉT u≤<Û|ä &ü Ü¶&TÉ . <äV≤ü q dü+kÕÿsê\≈£î nqTeT‹ìe«eTì lsêeTTì ÁbÕ]ú+#ê&ÉT.
ªe´≈£î\Ô T J$+∫e⁄qï+‘·es¡øπ yÓs’ e¡ TT+&Ü*. ‘·sy¡ ê‘· <ëìì e<ä*y˚j÷· *. eTq ø±s¡´+ HÓsy¡ ]˚ +~. ø±e\dæq dü+kÕÿsê\qT
#˚jT· μeTì nHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. ªÇ|ü&ÉT sêeDT&ÉT ˙¬ø{≤¢>√ Hê≈£L n{≤¢>π >ös¡yêdüŒ<äT&ÉTμ nì ‘·q $XÊ\ Vü≤è<äj÷· ìï
#ê≥T≈£îHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. sêeDTì uÛ≤s¡´ eT+&√<ä] uÛsÑ Ô¡ eTs¡D≤ìøÏ |ü⁄f…&º TÉ <äT'K+˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT+~. $;ÛwD ü T&ÉT
sêeDTìøÏ ñ‘·sÔ Á¡ øÏjT· \qT ìs¡«]Ô+#ê&ÉT.
lsêeTTì Ä<˚X+¯ y˚Ts¡≈î£ \ø£ÎDT&ÉT $;ÛwDü TDÏí \+ø±sêE>± |ü{≤º_wÛ ≈æ î£ D
Ô íÏ #˚XÊ&ÉT. d”‘‘· √ ‘·q $»j·Tyês¡qÔ T
‘Ó\|üeTì Vü≤qTeT+‘·TDÏí Ä<˚•+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT yÓ+≥H˚ yÓ[fl á X¯óuÛyÑ ês¡qÔ T d”‘e· Tà #Ó$q y˚XÊ&ÉT.
ÄyÓT Äq+<ëìøÏ ne<ÛTä ˝Òe¢ ⁄. Ç+‘·ø±\+ #·T≥÷º#]˚ u≤~Û+∫q sêø£då ü Åd\Ô” qT #·+|ü&ÜìøÏ nqTeT‹ìeTàHêï&ÉT Vü≤qTeT.
‘·>ì∑ |üì, e<äì› yê]+∫+~ d”‘.·
164 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

$;ÛwDü T&ÉT |ü\ø¢ ˝Ï À d”‘ê<˚$ì lsêeTTì <ä>]Z∑ øÏ #˚sêÃ&ÉT. dü+‘√wü+‘√ uÛsÑ qÔ¡ T #˚]+~ d”‘.· ÄyÓTqT d”«ø£]+#·&ÜìøÏ
sêeTT&ÉT ìsêø£]+#ê&ÉT. ªHê e+X¯Á|ü‹wü˜ ì\T|ü⁄ø√e&ÜìøÏ <äTwüº sêeDTì #Ósq¡ T+&ç ìqTï $&ç|+æ #êqT. Ç+‘·ø±\+
|üsT¡ &ç |ü+#·q ñqï+<äTe\¢ ˙ Á|ües¡qÔ >∑T]+∫ Hê≈£î dü+<˚V≤ü eTT+~. ø£qTø£ qTe⁄« ˙ Çwü+º e∫Ãq #√{ÏøÏ yÓfifl¯ e#·TÃμqì
lsêeTT&ÉT nHêï&ÉT. lsêeTTì e÷≥\T eTT\T≈£î˝≤¢ >∑T#·TÃ≈£îHêïsTT d”‘≈· î£ . kÕúsTTøÏ <ä–q≥T¢>± e÷{≤¢&˝É <Ò ìä sêeTTì‘√
nqï~. lsêeTTq≈£î $XÊ«dü+ ø£*–+#·&ÜìøÏ ªn–ï Á|üyX˚ +¯ μ ˇø£ÿfÒ X¯sD ¡ éTì uÛ≤$+∫+~. lsêeTTì eTqôd]– \ø£ÎDT&ÉT
∫‹ì dæ<|∆ä sü #¡ ê&ÉT. d”‘· n–ï˝ÀøÏ Á|üy•˚ +∫+~. nø£ÿ&çyês¡+‘ê Ä+<√fi¯q#Ó+<ës¡T. n–ï<˚e⁄&ÉT dü«j·T+>± d”‘ê<˚$ì
rdüT≈£îe∫Ã ÄyÓT >=|üŒ<äHêìï yÓ\&¢ +ç #ê&ÉT. ÄyÓTqT d”«ø£]+#ê*‡+~>± lsêeTTDÏí ø√sê&ÉT.
d”‘· >∑T]+∫ ‘·qø£+‘ê ‘Ó\TdüHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. ÄyÓT o\+ jÓTTø£ÿ >=|üŒ<äHêìï eTT˝À¢ø±\≈£î #ê≥&Üìπø n–Á|üyX˚ +¯
#˚dTü HÔ êï }s¡T≈£îHêïqHêï&ÉT. d”‘q· T <ä>sZ∑ ≈¡ î£ rdüT≈£îHêï&ÉT.
|üse¡ T•e⁄&ÉT lsêeTTDÏí Á|üX+¯ dæ+#ê&ÉT. <äTwüdº +ü Vü‰s¡+#˚dqæ lsêeTTDÏí Á|üC≤qTs¡+»ø£+>± |ü]bÕ\q #˚jT· eTHêï&ÉT.
lsêeTTì ø√]ø£ y˚Ts¡≈î£ Ç+Á<äT&ÉT eTè‘·T˝…|’ &ü eç ⁄qï yêqs¡T\qT eT∞¢ ã‹øÏ+#ê&ÉT. $;ÛwD ü T&ÉT \+ø£˝À ø=+‘·ø±\+
ñ+&Ée\dæ+<äì lsêeTTDÏí nuÛ´Ñ ]ú+#ê&ÉT. uÛsÑ ‘¡ T· ì ø=s¡≈î£ ‘êqT ‘·«s¡>± Á|üj÷· D+ ø±e\dæ+<˚qHêï&ÉT lsêeTT&ÉT. yêqs¡T\qT
yêfi¯fl dü«kÕúHê\≈£î yÓfifl¯ eTì#Ó|Œæ , $;ÛwD
ü Tì M&√ÿ\T n+<äT≈£îHêï&ÉT. |ü⁄wüŒø£$e÷q+˝À njÓ÷<Û´ä ≈£î ãj·T\T<˚sê&ÉT <ë]˝À
Äj·÷ Á|ü<˚XÊ\˙ï d”‘·≈£î #·÷|ü⁄‘·THêï&ÉT.
uÛsÑ <¡ ë«C≤ÁX¯e÷ìï dü+<ä]Ù+#ês¡T. lsêe÷»„‘√
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT lsêeTT&ÉT edüTÔqï $wüj·÷ìï
uÛ Ñ s ¡ ‘ · T ìøÏ , >∑ T Vü Q ìøÏ eTT+<ä T >± yÓ [ fl
‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. yêfiËfl+‘√ Äq+~+#ês¡T.
|ü⁄wüŒø£ $e÷q+˝À q+~Á>±eT+ #˚sT¡ ≈£îqï
d”‘êsêeT\ø£ÎDT\≈£î uÛÑs¡‘·T&ÉT, Á|üeTTKT\T
|òTü q+>± kÕ«>∑‘+· |ü*ø±s¡T. d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T
øödü\´, düT$TÁ‘·, ¬ø’πøsTT, e•wüß˜\ bÕ<ë\≈£î
Á|üD≤e÷\T n]Œ+#ês¡T. uÛÑs¡‘·T&ÉT lsêeTTì
#·s¡D≤\≈£î bÕ<äT≈£\qT ‘=&ç>±&ÉT. uÛÑs¡‘·TDÏí
Áù|eT‘√ n≈£îÿq CÒsT¡ Ã≈£îHêï&ÉT lsêeTT&ÉT.
n+>∑s¡+>∑yÓ’uÛÑe+>± lsêeT |ü{≤º_Ûùwø£
eT¨‘·‡e+ »]–+~. j·TTesêE>±
ñ+&Ü*‡+~>± lsêeTT&ÉT \ø£ÎDTDÏí ø√sê&ÉT ø±ì
n‘·&ÉT m+‘· e÷Á‘·+ ˇ|üø√˝Ò<äT. n|ü&ÉT
uÛsÑ ‘¡ T· DÏí j·TTesêE>± #˚XÊ&ÉT. j·T»„j÷· >±~
Áø£‘T· e⁄\qT ì]«|òTü ï+>± ø=qkÕ–düTHÔ êï&ÉT lsêeTT&ÉT. Á|ü»\qT ø£qï_&É˝¶ ≤ #·÷düT≈£î+≥THêï&ÉT. m˝≤+{Ï á‹u≤<Û\ä ÷
˝Òe⁄. n+<äs÷¡ <Ûsä à¡ ã<ä+∆ >± q&É#T· ø=+≥THêïs¡T. Ç˝≤ |ü<øä =+&ÉTy˚\ dü+e‘·‡sê\ø±\+ Á|üC≤qTs¡+»ø£+>± |ü]bÕ*+#ê&ÉT
lsêeTT&ÉT. n+<äTøπ ªsêeTsê»´+μ nqï e÷≥ H˚{øÏ ° Ä<äsÙ¡ yÓTÆ ì\∫+~.
XÀ¢ˆˆ eT+>∑fi+¯ ø√dü˝+Ò Á<ëj·T ` eTVü≤˙j·T >∑TD≤‘·àH˚ˆ
#·Áø£e]Ô ‘·q÷C≤j·T ` kÕs¡«uÛÖe÷j·T eT+>∑fiy¯ Té ˆˆ
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 165

|ü<ä$C≤„q+
nsêú\T
n ñqï‹ R Á|ü>∑‹
n+>∑q R ÅdÔ” ñ|üdŒü s¡Ù R kÕïq Ä#·eTHê<äT\T
n+ãs¡+ R eg+, Äø±X¯+, yÓTT>∑T\T ñbÕVü‰s¡eTT R n˝≤ŒVü‰s¡+ ({Ï|Hæò )é
n+‘·sêfi¯+ R ˝À|ü* uÛ≤>∑+ ñÁe÷e⁄\T R ñqï‘· e+oj·TT˝…q’ ø£fi≤b˛wü≈î£ \T
nÁ>∑V‰ü s¡+ R Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘T· \≈£î sêE\T m
ãVüQeT‘·T\T>± Ç#˚Ã Ç+&ÉT,¢ uÛ÷Ñ eTT\T m#·TÃ‘·#T· Ã\T R m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\T
nì<ä+|üPs¡«+ R n|üPs¡«+, Ç+‘·≈î£ eTT+<äT ˝Òì~
n|üP≥+ R |üP]Ô>±
@
n_Û|Tüò ]+#·T R #·\T¢, ∫\ø£]+#·T @ø±Á>∑‘· R eTqdüTqT ˇπø $wüjT· + MT<ä ì*|æ ñ+#·&+É
n;Û|‡æ ‘·eTT R ø√]ø£ @|ü⁄ R n‹X¯jT· + (m≈£îÿe), $ø±dü+
nuÛ≤´>∑‘T· &ÉT R uÛÀ»q düeTj·TeTTq≈£î e∫Ãq n‹~∏ @s¡T‘ês¡T¢ R uÛÒ<ë\T
ns¡´È bÕ<äéTT\T R #˚‘T· \T ø±fi¯ófl ø£&TÉ ø√ÿe&ÜìøÏ Ç#˚Ã ˙fi¯ófl ˇ
n]ú R j·÷#·≈î£ &ÉT, n&ÉT>∑Tyê&ÉT ˇø£ÿ |ü#Ã· s¡+ R ˇπø <äT|üŒ{Ï (n+‘ê düe÷qeTH˚ ns¡+ú ˝À)
n\‹ R ø=~› ˇ\¢<Tä R Á>∑Væ≤+|ü<äT, Çwüº|ü&É<äT
Ä W
Äø£]+í #·T R $qT W<ä\ R q&çH‹Ó Ô
Ä#·s¡D R q&É‘·
ø£
ÄÅs›¡ R ‘·&dç qæ
ø£+<ÓsT¡ >∑ì R ø£\àwü+ ‘Ó*j·Tì
ÄX¯ R ~≈£îÿ
Ädüsê R ‘√&ÉT, düV‰ü j·T+, n+&É ø£&>É +∑ &ÉT¢ R ø£cÕº\T, ‹|üŒ\T
ø£eT˝≤qq R ø£eT\eTTe+{Ï eTTKeTT ø£\~, ÅdÔ”
Ç
ø£jT· ´ R >∑+&ç, ø±\Te
Ç+<äT_+ã+ R #·+Á<ä_+ã+
Ç&ÉT≥ R Ç#·TÃ≥ ø£se›¡ T+ R ãTs¡<,ä n&ÉTdüT
ø£˝À¢\+ R ô|<ä› n\
á
≈£î{Ï\yêõ R ø£|≥ü ãT~∆ ø£\yê&ÉT, yÓ÷dü>±&ÉT
á$ R ‘ê´>∑+
≈£îã® R eTs¡T>∑TE®
ñ
ø£èbÕD+ R ø£‹,Ô K&É+Z
ñ&ÉT>∑T R q•+#·T
øπ fi≤≈£Lfi¯ó\T R Áø°&Üdüsd¡ Tü ‡\T
ñ<ä›+&É R >=|üŒ, bı&Éyq’Ó , m≈£îÿyÓq’
ø¬ y’ ês¡eTT R #·T≥÷ºsê, e+~ k˛ÔÁ‘·eÔ TT
ñ<ëd”q‘· R ì]¢|‘Ôü ·
ø={≤] R m‘ÓqÌÔ , ∫e]
ñ~› R »‘·, »≥Tº
Áø£‘T· e⁄ R j·T»„eTT
ñ<äéTø±s¡T\T R e÷s¡TŒø√dü+ Á|üjT· ‘·ï+ #˚ùdyês¡T
166 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

øπ Áå ‘·+ R dü\ú eTT, bı\eTT ‘êe⁄ R #√≥T, C≤>∑
øå√uÛÑ R ø£\‘· r+Á&ç+#·T R Á|üø±•+#·T, Á|ü»«*+#·T, yÓT*ô|≥Tº, <äTe⁄«
>∑ ‘Óie R ÅdÔ”
>∑+;Ûs¡+ R ˝À‘Ó’q ‘˚»eTT R Á|üø±X¯+
>∑sê®≥ºVü‰dü+ R >∑+;Ûs¡yÓTÆq <Ûä«ì <ä
>∑]XË R <Ûëq´+ uÛÁÑ <ä|]ü #˚ >∑~ <ä+h\T R ø√s¡\T, ø√s¡|+ü &ÉT¢
>∑$qT¢ R >∑TVü≤\T <ä|ü⁄Ôs¡+ R qyÓ÷<äT |ü⁄düøÔ +£
^‹ø£ R ∫qïbÕ≥ <äsTT‘· R uÛ≤s¡´
>∑T&ç>¬ \T R >∑T[ø£\T, eT+<äT_fi¯fl\T <ädTü sÔ T¡ e÷\T R uÛTÑ C≤qy˚dTü ø=H˚ ø£+&ÉTyê
>∑TeTTà\T R <ÛëHê´ìï ì\Te ñ+#˚+<äT≈£î ñ|üj÷Ó –+#˚ <äMj·Tdæ R <ä÷s¡yTÓ qÆ ~
ô|<ä› ô|<ä› n*¢ø£ ãT≥º\T <ëqy˚+Á<äT&ÉT R sêø£då sü êE
>∑T\¢ R U≤©, ∫qï >∑+|ü <ë«'ø£yê≥+ R <ë«s¡ã+<Û+ä , ‘·\T|ü⁄, <äsê«C≤
>√eTj·T+ R Äe⁄ô|+&É ~>∑T&ÉT R B|ü|⁄ü >∑÷&ÉT, ∫qï>∑÷&ÉT
>√eTTK+ R n\T≈£î≥ <äTs¡“s¤ +¡ R uÛ]Ñ +|üsêì~
#· <Û÷ä s¡«VüQ\T R uÛ≤s¡eTTqT yÓ÷ùd$, m&ÉT¢
#·‘T· s¡+‘·j÷· q+ R nX¯«, s¡<,ä∏ >∑», |ü<ë‹ <äfi≤\T <˚eq~ R Äø±X¯>+∑ >∑
#·\Te CÀ\ R #·\ì¢ CÀ\bÕ≥ <˚$&û R dü+|üqTï\T ìedæ+#˚ ô|<ä› uÛeÑ +‹
∫‘·Ô+ R eTqdüT‡ <√sTT* R <√dæ*
∫‘·ÔX¯ó~∆ R dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ eTqdüT‡ <Ûä
∫s¡T‘·>+∑ &ÉT R eT>∑∫s¡T‘· <Ûèä ‹ R <Ûs’Ó ´¡ +
Nsê˙ø£+ R egeTT\ düeTT<ëj·T+ q
#·T≥Tº≈î£ <äTs¡T R #·T≥ºã≥º
q+<äqeq+ R Ç+Á<äTì ñ<ë´qeqeTT
#Óe⁄yê]#·TÃ R ÁX¯<>∆ä ±$qT
q <äMj·Tdæ R <ä÷s¡+ ø±ì~
#˚eTT{Ïº R #˚‹|æ&çøÏ*
ì>∑e÷+‘·eTT R y˚<ë\ ∫es¡q ñ+&ÉTq~ (ñ|üìwü‘T· )Ô
#Û· ìs¡‘e· TT R m\¢|ü &ÉT
#ÛÁ· ‘·eTT R #·Á‹, >=&ÉT>∑T ìs¡jT· + R <äTs¡‹Z , qs¡ø+£
#ÛêÁ‘·T\T R $<ë´s¡T\ú T
˙yês¡+ R ˇø£ $<Ûyä TÓ qÆ e]<Ûëq´+
» qTdü\ø£ R Ä\dü´+#˚jT· ø£, e´‹πsøÏ+#·ø£
»\»+ R ‘êeTs¡|ü⁄e⁄«
|ü
»\~Û R düeTTÁ<äeTT
|ü+#·»qT\T R bÕ+#·uÖÛ ‹ø£ X¯Øs¡+ ø£\yês¡T (eTqTwüß\T)
C≤ãT R ñ‘·Ôs¡+
|üøbå£ Õ‘·eTT R ˇø£ |üøeå£ TT eVæ≤+#·T≥
õ– R ø±+‹
CÀ<äT\T R jÓ÷<ÛTä \T |üD+ R |ü+<Ó+
|ü<∏ä+ R ‘=e«, e÷s¡+Z
&É
|üqT|ü⁄ R ìjÓ÷–+#·T
&ÉT\T¢ R |ü&bç ˛e⁄, ∫≈£îÿ≈£îb˛e⁄
|üsês¡T\ú T R |üsT¡ \ Á|üj÷Ó »q+ ø√s¡Tyês¡T.
‘· |ü]y˚wæº+∫ R #·T≥Tºø=ì
‘·+&Ü¢≥ R u≤<Ûä|ü&ÉT≥ |üd+ü <äT R Çwü+º
‘·{≤ø£+ R #ÓsT¡ e⁄ |üd&æ ç #·≥TºeeTT R ã+>±s¡T |üfiflË eTT
‘·ô|Œ≥\T R uÛÑ»q˝À yê&˚ ô|<ä› ‘êfi≤\T
bÕ*ô|s¡ R >∑Ts¡T,Ô ∫Vü≤ï+, C≤&É
‘·s¡fi¯ R #·+#·\yÓTqÆ
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 167
ÁbÕj·T+ R ej·TdüT eTT#ÓÃ\T R #Ó|ü \T
|ü⁄{Ïº R <ÛëHê´ìï ø=*#˚ ø=\‘· (düTe÷s¡T 8 eTTwæº R |æ&çøÏ*
øÏ«+{≤fi¯ófl) yÓT+&ÉT R m≈£îÿe, n~Ûø+£
|ü⁄q]ïsêàD+ R ‹]– ì]à+#·&É+ yÓT]yÓTD R }πs–+#·T (yÓT]#·TÃ)
|ü⁄s¡+Á<ÛTä \T R Ç˝≤¢+Á&ÉT y˚THê R |ü\ø¢ Ï (e÷´q)
|üP&ÉTyêeTT R |æ+»s¡ C≤‹øÏ #Ó+~q bÕeTT yÓ÷‘Óã] R }]ô|<ä›
ù|]à R Áù|eT, >ös¡e+ j·T
bı{≤º|ü‹ R Äø£*u≤<Ûä j·TX¯eTT R ø°]Ô
b˛cÕ≈£î\T R ô|[flã≥º\T j·÷~CÒdTü ø=qT R >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘Ó#T· Ãø=qT
bÂsêDÏ≈î£ &ÉT R |ü⁄sêDeTT ‘Ó*dæqyê&ÉT, #Ó|ü yê&ÉT
s¡
|òü ]yêE R dü+Á|ü<ëj·T+
|ò⁄ü \¢eTT R $#·TÃ≈£îqï~ πs>∑&ç R ã+ø£eTqTï
ã s=<ä R #·|ü &ÉT
ã+≈£î\T R Ç+{Ï eTT+<äs¡ m‘·T>Ô ± ø£{qºÏ ns¡T>∑T\T s=+|æ R ãTs¡<ä
ã+&Éõ+ø£\T R >∑_“˝≤\T \
ã+&Üs¡T R |üdTü |ü⁄ \+|òTæ +#·T R <ä÷≈£î
u≤ø± R yê<ä´$X‚wü+ \¬>‘·TÔ R |üsT¡ >¬ ‘·TÔ
ãT>∑T\T R uÛj
Ñ T· + \T*‘·eTT R #·*+#·Tq~, ø£<Tä \Tq~
ãTs¡TE R ø√≥qT s¡ø+åÏ #˚ uÛ≥Ñ T\T ñ+&˚ m‘ÓqÌÔ ìsêàD+ ˝Òr>∑uÀ&ç R ˝Ò‘r· >∑e+{Ï X¯Øs¡+>∑\ ÅdÔ”
uÛÑ e
uÛÑs¡D+ R J‘·+ eÅøeÔ£ TT R eTTK+
uÛ≤^s¡~∏ R >∑+>∑ eDÏ≈£ +>∑e⁄\T R ÁX‚wßü ˝˜ q’… yê´bÕs¡T\T
uÛ≤dæ\T¢ R Á|üø±•+#·T e<ëqT´&ÉT R <ë‘·
uÛ÷Ñ ‘·eTT R ÁbÕDÏ eq»H˚Á‹ R ‘êeTs¡|Pü e⁄\e+{Ï ø£qTï\T >∑\ ÅdÔ”
eT es¡¸+ R @&Ü~, dü+e‘·‡s¡+
eT≈£Ls› T¡ R ìj·TeT+ e]í R ÁãVü≤à#ê]
eT#·Ãø£+{Ï R #˚|\ü e+{Ï ø£qTï\T >∑\ Åd,Ô” MTHêøÏå edü R yê≈£îÿqT X¯ó~∆#ù˚ d Wwü<eäÛ T÷*ø£
eT≥ºdeü TT R ì+&Óq’ ~ edüT<Ûä R uÛ÷Ñ $T
eT‘·Ô>∑+<Û˚uÛÑ+ R eT<ä»\ düTyêdüq\T>∑\ @qT>∑T yê+∫Û‘e· TT R ø√]ø£
e÷<ÛTä ø£se¡ TT R Ç*¢\T¢ ‹]– nqï+ ùdø£]+#·Tø√e&É+ yê'|üPs¡eTT R »\Á|üyêVü≤+
eTsêfi¯eTT R Vü≤+dü yêvàj·T+ R yê≈£îÿ\‘√ Á|ü#T· s¡yTÓ +Æ ~, kÕVæ≤‘·´+
eT˝…¢e&ç R ‹s¡T>∑ã&ç yêÁCÒjT· R eÁ»‘·T\ýÓTqÆ
eTVü‰e÷] R eTX¯S∫, neTà‘·*¢ yê‘·‡\´+ R |ü⁄Á‘ê<äT\j·T+<äT>∑\ ùdïVü≤uÛ≤e+
eTVü‰s¡eeTT R ô|<ä› #·|ü &ÉT yê] R ˙fi¯ófl
e÷ì‘·T\T R >ös¡$+|üã&çqyês¡T yê]∆ R düeTTÁ<ä+
e÷qT R #Ó≥Tº $Áø£eTeTT R |üsêÁø£eTeTT
e÷De≈£î&ÉT R ÁãVü≤à#ê] $<ä«‘·TÔ R bÕ+&ç‘·´+
$T‹Ô R eTè‘·Té⁄ (#êe⁄), e&û¶ $<ë«+düT&ÉT R |ü+&ç‘·T&ÉT
168 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

$Á|ü>è∑ Vü≤+ R Áu≤Vü≤àDT\ Ç\T¢ dü+j·T$T R Ç+Á~j·TeTT\qT »sTT+∫qyê&ÉT
$uÛ≤e[ R ø±+‘·T\ es¡Tdü dü+s¡+uÛÑ+ R y˚–s¡bÕ≥T
M&ÉT R |ü≥ºD+ dü∫e⁄\T R eT+Á‘·T\T
y˚&ÉT R me&ÉT düqï R Vü≤kÕÔ<Tä \#˚ #˚ùd dü+»„
yÓ»’ j·T+‹ R $»j·T ∫Vü≤ïeTT düìï<Ûëq+ R düMT|ü+, ÄÁX¯jT· +
yÓu’ ≤Û ‹ø£eTT R ÁbÕ‘·'ø±˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~ düs∞¡ ø£è‘· R düT\uÛ‘Ñ s· +¡ >± #˚jT· ã&çq
X¯ düyê] R yêVü≤q+
X¯Áø£<qäÛ TdüT‡ R dæ+–DÏ, dæ+–&ç, Ç+Á<ä<qäÛ TdüT‡ kÕfi¯ófl R es¡Tdü\T
•˝À+#Û· Á|üÁø£eTT\T R •˝≤Á|üÁø£eTT\T (bı˝≤˝À¢ sê*q ø£+≈£î\ dæ+|ü⁄\T R ù|*ø£\T (∫+|ü⁄\T)
` (–+»\)qT @s¡Tø=ì Áã‹πø yêfi¯ófl) dæ‘· R ‘Ó\ì¢
ñ+#Û· Á|üÁø£eTT\T (s√fi¯fl <ä>sZ∑ ¡ #Ó~]|ü&¶É d”sù¡ |+&ÉT¢ R eTT]øÏ ã≥º˝À¢ |ü⁄fÒº ÁøÏeTT\T
_j·T´|ü⁄ –+»\T @s¡Tø=ì Jeq+ kÕ–+#˚ dü÷&ç>e∑ TT\T R >±E\T, ø£&j ç T· eTT\T
yêfi¯ófl) kı+|ü⁄ R n+<ä+
X‚sT¡ R <Ûëqé÷q $X‚wü+ (düTe÷s¡T 1 1/4 kÂ<ëeTì R yÓTs¡T|ü⁄
øÏ˝À\T) düÿ+<Û+ä R ø=eTà, uÛ≤>∑+
XÖ] R $wüßíe⁄ Vü≤
ÁXÊeD≤ÁuÛeÑ TT R ÁXÊeDe÷dü|⁄ü y˚T|òTü eTT
Vü‰»sY »yêãT R Á|üXï¯ ≈£î yÓ+≥H˚ »yêãT #Óù|Œyê&ÉT
lø£se¡ TT R y˚T\T ø£*–+#˚~
Vü≤s¡àéTT R m‘ÓqÌÔ y˚T&É
dü
dü+~Û+#·T≥ R m≈£îÿô|≥Tº≥, ≈£Ls¡TÃ≥
dü+ãTsê\T R y˚&TÉ ø£\T
|üsê´j·T|ü<ë\T
n+&É ` Ädüsê, ‘√&ÉT »\~Û ` yê]∆, düeTTÁ<äeTT
n|üP≥+ ` |üP]Ô>±, kÕ+‘·+ »\»eTT ` |ü<àä eTT, ø£eT\+
Ä\j·T+ ` Ç\T¢, >∑èVü≤+ ‘ês¡\T ` qø£Áå ‘ê\T, #·Tø£ÿ\T
ÄX¯ ` Ç#·Ã,¤ á|ü‡, ø±+ø£å ‘=* ` yÓTT<ä{,Ï Ä~
ñqï‹ ` $ø±dü+, n_Ûeè~∆, Á|ü>‹∑ ‘ê´>∑+ ` á$, á–
ø£qø£+ ` ã+>±s¡+, ùV≤eT+, düTes¡+í ~X¯ ` ~≈£îÿ, ø±wü˜
≈£î‘·TøÔ £ ` >=+‘·T, yÓT&É <˚yê\j·T+ ` >∑T&ç, ø√yÓ\
ø√yÓ\ ` >∑T&ç, <˚efi¯+ bÕqT|ü⁄ ` |üsT¡ |ü⁄, |ü&øÉ £
ø£èbÕDeTT ` K&ÉeZ TT, ø£‹Ô |ü⁄sê>∑ ` yÓTT‘·+Ô , n+‘ê
∫‘·eÔ TT ` eTqdüT, Vü≤è<äjT· + bı+ø£+>∑ ` kı+|ü⁄>±, n+<ä+>±
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 169

bı*y˚Ts¡ ` dü]Vü≤<äT›, m\¢ $Á|ü⁄&ÉT ` Áu≤Vü≤àDT&ÉT, uÛ÷Ñ düTs¡T&ÉT
b˛sê≥+ ` j·TT<ä+∆ , dü+Á>±eT+, düeTs¡+ $cÕ<ä+ ` u≤<Û,ä <äT'K+
Á|üX+¯ dü ` bı>∑&,ÔÉ k˛ÔÁ‘·+ $wüßíe⁄ ` Hêsêj·TDT&ÉT, øπ X¯e⁄&ÉT, <ëyÓ÷<äsT¡ &ÉT
ã+>±s¡+ ` |üdæ&ç, ô|’&ç, |ü⁄‘·Ô&ç yÓ∫Ã+#·T ` Ks¡TÃ#˚jT· T, $ìjÓ÷–+#·T
u≤≥ ` <ë], e÷s¡+Z yÓHïÓ \ ` CÀ´‘·‡ï, øöeTT~, #·+Á~ø£
uÛ+Ñ &ÉqeTT ` j·TT<äe∆ TT, s¡DeTT y˚<+ä &ÉeTT ` @qT>∑T, ø£], >∑»eTT
uÛÑs¡Ô ` <Ûäe⁄&ÉT, Hê<∏äT&ÉT, |ü‹, eT>∑&ÉT dü+ãTs¡+ ` dü+‘√wü+, Äq+<ä+
uÛ≤s¡´ ` |ü‹ï, nsê∆+–, <äsTT‘·, <ës¡, C≤j·T kı+|ü⁄ ` k˛j·T>∑+, n+<ä+
$TÁ‘·T&ÉT ` ùdïVæ≤‘·T&ÉT, #Ó*ø±&ÉT dü+düÿs¡D ` u≤>∑T#˚jT· &É+, #Ó&TÉ qT s¡÷|ü⁄e÷|ü&+É
e≥Te⁄ ` ÁãVü≤à#ê], e&ÉT>∑T, e]í, ñ|üM‘·T&ÉT Vü‰≥ø£+ ` ã+>±s¡+, †qTï, ø±+#·q+, düTes¡í+,
es¡¸eTT ` dü+e‘·‡s¡eTT, @&Ü~ ùV≤eT+, ø£qø£+
HêHêsêú\T
n+ãs¡+ R eg+, Äø±X¯+, yÓTT>∑T\T u≤wüŒeTT R ø£˙ïs¡T, Ä$], ÇqTeTT
ÄX¯ R ø√]ø£, ~≈£îÿ ãT<ÛTä &ÉT R |ü+&ç‘T· &ÉT, ãT<ÛÁä >∑V≤ü +, ãT~∆eT+‘·T&ÉT
ø£qø£+ R ã+>±s¡+, ñyÓTà‘·,Ô dü+ô|+>∑ ;ÛeTT&ÉT R <Ûsä à¡ sêE ‘·eTTà&ÉT, uÛj
Ñ T· +ø£sT¡ &ÉT, •e⁄&ÉT
ø£$ R ø£$‘·«+, #Óù|Œyê&ÉT, |ü+&ç‘·T&ÉT, X¯óÁ≈£î&ÉT, $TÁ‘·T&ÉT R dü÷s¡T´&ÉT, ùdïVæ≤‘·T&ÉT
»\|üø,åÏ ãTTwæ sêE R Á|üuTÑÛ e⁄, Ç+Á<äT&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, j·T≈£îå &ÉT
≈£î\eTT R e+X¯+, C≤‹, X¯Øs¡+, Ç\T¢ es¡¸eTT R yêq, dü+e‘·‡s¡+, <˚X+¯
>∑Ts¡Te⁄ R ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘·+Á&ç, ãèVü≤düŒ‹, nqï, s¬ +&ÉT kÕVæ≤‘·éTT R ø£\sTTø£, yêvàj·T+
e÷Á‘·\ ø±\+˝À ñ#·Ã]+#·ã&˚~ dæ] R dü+|ü<,ä \øÏÎ
|òTü qeTT R y˚T|òTü eTT, @qT>∑T, ø£]qƒ +, >=|üŒ~, >∑{ºÏ düÿ+<Ûeä TT R ø=eTà, Á|üøs£ D¡ +, düeT÷Vü≤+, X¯Øs¡+
∫Á‘·eTT R n<äT“¤‘·s¡dü+, ÄX¯Ãs¡´+, ∫‘·Ôs¡Te⁄ (u§eTà), Vü≤] R $wüßeí ⁄, Ç+Á<äT&ÉT, >∑Ti¿+, <=+>∑, dæ+Vü≤+,
|ü<ä#·eT‘êÿs¡+ ø√‹
JeqeTT R Áã‘·T≈£î, ˙fi¯ófl, >±*, ÁbÕD+ øπ Áå ‘·eTT R #√≥T, |ü⁄D´kÕúq+, uÛ÷Ñ $T, X¯Øs¡+
|üD+ R |ü+<Ó+, ≈£L*, yÓ\, <Ûqä +
ù|s¡T R HêeT<Û̊jT· +, ø°],Ô n~Ûø+£ , Vü‰s¡+
170 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T
n<Û´ä ≈£îå &ÉT R #·s´¡ \qT ø£ìô|{Ïº #·÷#˚yê&ÉT
>∑Ts¡Te⁄ R nC≤„qeTH˚ n+<Ûøä ±sêìï ‘=\–+#˚yê&ÉT ` ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
»\~Û R »\eTT\T Bì#˚ <Û]ä +|üã&ÉTqT ` düeTTÁ<äeTT
Á‹$Áø£eTT&ÉT R eT÷&É&TÉ >∑T\#˚ eTT˝À¢øe£ TT\qT ø=*∫qyê&ÉT ` $wüßeí ⁄
˙s¡» uÛeÑ ⁄&ÉT R $wüßeí ⁄ Hê_Ûøe£ T\eTTqT+&ç |ü⁄{Ïqº yê&ÉT ` ÁãVü≤à
bÕsêX¯sT¡ ´&ÉT R |üsêX¯se¡ TVü≤]¸ ≈£îe÷s¡T&ÉT ` yê´düT&ÉT
uÛ≤^s¡~∏ R uÛ^Ñ s¡<Tä∏ ì#˚ rdüTø=ìsêã&çq~ ` >∑+>∑
$X¯«+uÛsÑ T¡ &ÉT R $X¯«eTTqT uÛ]Ñ +#˚yê&ÉT ` $wüßeí ⁄
$wüßíe⁄ R $X¯«eT+‘·{≤ yê´|æ+∫ j·TT+&ÉTyê&ÉT
y˚<yä ê´düT&ÉT R y˚<eä TT\qT $uÛõÑ +∫qyê&ÉT ` |üsêX¯s|¡ ⁄ü Á‘·T&ÉT
uÛ≤wü R uÛ≤wæ+#·Tq~
Á|üøè£ ‹ ` $ø£è‹
Ä<Ûës¡+ ` Ä<äsT¡ e⁄ eTè‘·Té⁄ ` $T‹Ô
Ä»„ ` Äq jÓ÷<ÛTä \T ` CÀ<äT\T
ÄX¯Ãs¡´+ ` n#ÓÃs¡Te⁄ j·T»„+ ` »qï+
ø£<ä∏ ` ø£‘· $<ä´ ` $<Ó›
ø£$‘· ` ø¬ ‘’ · •K ` dæ>∑
ø±s¡´+ ` ø£s+®¡ X¯øÔÏ ` dü‹Ô
ø±e´+ ` ø£ã“+ düeTTÁ<äeTT ` dü+Á<äeTT
#·]Á‘· ` #·]‘· düV≤ü »+ ` kÕ»+
~X¯ ` <Ódü dü+Ô uÛeÑ TT ` ø£+ãeTT
Á|üj÷· D+ ` |üjT· q+ Vü≤è<äjT· + ` m<ä
uÛ≤wü ` u≤dü
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 171

$X‚cÕ+XÊ\T
1. Ms¡ ‘Ó\+>±D
1. ø±|üjT· Hêj·T≈£î&ÉT : Áø°ˆˆX¯ˆˆ1323 qT+&ç 1369 es¡≈î£ zs¡T>∑\T¢ ø√≥qT øπ +Á<ä+>± #˚dTü ø=ì kÕ«‘·+Á‘·´b˛sê≥+
#˚dqæ yê&ÉT. eTVü‰ã\e+‘·T&Óq’ &Û©ç ¢ #·Áø£e]Ô eTVü≤eTà<é ;Hé ‘·T>∑ø¢ ˘ n~Ûø±s¡eTTqT ~Ûøÿ£ ]+∫ kÕ«‘·+Á‘√´<äéTeTTqT
˝ÒeBdæq |òTü q‘· ø±|üjT· Áb˛\j·THêj·T≈£î\~.
ø±bÕ˙&ÉT ˝Òø£ ø±|üjT· Hêj·T≈£î&ÉT eTTdüTq÷] Hêj·T≈£î\ e+X¯eTTq≈£î #Ó+~qyê&ÉT. ø±|üjT· Hêj·T≈£î&ÉT ‘Ó\+>±DqT
y˚T#¢ Ã· b¤ Õ\q qT+&ç $eTTøÏÔ #˚XÊ&ÉT. ø±ø£rj·TT\ ‘·sT¡ yê‘· zs¡T>∑\T¢qT sê»<Ûëì>± #˚dTü ø=ì |ü]bÕ*+#ê&ÉT. eTTdüTq÷]
j·TT>∑+ #·]Á‘·˝À düTes¡|í Tüò ≥º+.
2. me] uÛ≤wü yêfi¯fl≈£î $qkı+|ü⁄

1. |ü\T≈£îã&ç : ª|ü\T≈£îã&çμ n+fÒ ñ#êÃs¡D˝À ñ+&˚ $\ø£Då ‘·. BH˚ï ªj·÷düμ n+{≤s¡T.
2. qT&çø±s¡+ : ªqT&çø±s¡+μ n+fÒ e÷≥ #·eT‘êÿs¡+. @ uÛ≤wü qT&çø±s¡+ Ä uÛ≤wü e÷{≤¢&˚ Á|ü»\ dü+düÿ è‹˝À+∫,
uÛÖ>√[ø£ |ü]dæ‘ú T· \˝À+∫, ÄÁbÕ+‘· Á|ü»\ Ä#ês¡ééVü‰sê\˝À+∫ ñ<ä“$¤ düT+Ô ~.
3. C≤rj·T+ : C≤‹yê&ÉTø£˝À s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ qï uÛ≤cÕ $X‚w+ü . C≤rj·T+˝Àì |ü<ë\ nsêúìï ñqï<äTqï≥Tº>± |ü]o*ùdÔ
e#˚Ã ns¡+ú y˚sT¡ . Ä |ü<ë\ bı+~ø£‘√ e#˚Ã ns¡+ú y˚sT¡ .
ñ<ë: ª#˚‹øÏ meTTø£˝<Ò Tä μ nqï C≤rj·T+˝Àì |ü<ë\≈£î ì|òTü +≥T|üs+¡ >± meTTø£˝ìÒ #˚jT· +fÒ
øπ e\+ ø£+&Ésê\T e÷Á‘·yT˚ ñ+&Ü˝…. ø±ì á C≤rj·÷ìøÏ ª<Ûësêfi¯+>± <ëq$T#˚Ã eTìwæμ
nì ns¡+ú edüT+Ô ~. á $<Û+ä >± |ü<ë\≈£îqï yê#ê´s¡+ú b˛sTT \øå±´s¡+ú sêe&ÜH˚ï ªC≤rj·T+μ
n+{≤s¡T.
ø={Ïqº |æ+&ç, ‘·\|ü+&çq, MqT\$+<Óq’ , ø£ã+<ÛVä ≤ü kÕÔ\T, n>∑d´Ôü ÁuÛ≤‘· yÓTT<ä˝q’… $ eT]ø=ìï
C≤rj·÷\T.
3. <ëqo\eTT
1. ncÕº<Xä |¯ ⁄ü sêD≤\T :
1) eT‘·‡´ |ü⁄sêD+ 2) e÷s¡ÿ+&˚jT· |ü⁄sêD+ 3) uÛ≤>∑e‘· |ü⁄sêD+
4) uÛ$Ñ wü´ |ü⁄sêD+ 5) ÁãVü≤à |ü⁄sêD+ 6) ÁãVü≤àyÓe’ s¡Ô |ü⁄sêD+
7) ÁãVü‰à+&É |ü⁄sêD+ 8) $wüßí |ü⁄sêD+ 9) esêVü≤ |ü⁄sêD+
10) yêeTq |ü⁄sêD+ 11) yêj·TT |ü⁄sêD+ 12) n–ï |ü⁄sêD+
13) Hês¡<ä |ü⁄sêD+ 14) |ü<àä |ü⁄sêD+ 15) *+>∑ |ü⁄sêD+
16) >∑sT¡ &É |ü⁄sêD+ 17) ≈£Ls¡à |ü⁄sêD+ 18) kÕÿ+<ä |ü⁄sêD+
172 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

2. •_#·Áø£e]Ô : >=|üŒ<ë‘·. <äj÷· >∑TD+ø£\yê&ÉT. áj·Tq <ëq>∑TD≤ìï |üØøÏ+å #·T≥≈£î Ç+Á<äT&ÉT, n–ï, &˚>,∑ bÕe⁄sê\
s¡÷bÕ\‘√ edüsÔ T¡ . bÕe⁄sêìï &˚>∑ qT+∫ s¡ø+åÏ #·&ÜìøÏ •_ ‘·q X¯Øs¡u≤Û >±ìï ø√dæ ÄVü‰s¡+>± ÇkÕÔ&TÉ . ‘·q
X¯Øsêìï m+‘· ø√dæ düeT]Œ+∫Hê n~ bÕe⁄s¡+ ãs¡Te⁄‘√ dü]‘·÷>∑<Tä . n|ü &ÉT •_ Äs¡sÔ ø¡ Då£ <Ûsä êàìï bÕ{Ï+∫
‘·qH˚ ÄVü‰s¡+>± n]Œ+#·T≈£î+{≤&ÉT. n+‘·{Ï eTVü‰<ë‘· nsTTq •_ì ø°]+Ô ∫ Ç+Á<ë>∑Tï\T n‘·ìøÏ ‘˚CÀ X¯Øsêìï
Á|ükÕ~+∫ Äos¡«~kÕÔsT¡ .
4. ø=‘·uÔ ≤≥
1. qø£Áå ‘·≈î£ &ÉT : $XÊ«$TÁ‘·Tì •wüß´&ÉT. Vü≤]X¯Ã+Á<äTì e<ä› n|ü edü÷\T #˚jT· &ÜìøÏ $XÊ«$TÁ‘·Tì#˚ ìj·T$T+|üã&Ü¶&TÉ .
á $wüjT· yÓTÆ Vü≤]X¯Ã+Á<äTDÏí eTT|ü ‹|üŒ\T ô|{≤º&TÉ . m<äT{Ïyê] ø£cÕº\qT |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü |”&+ç #˚yê&ç $wüjT· +˝À
á C≤rj·÷ìï yê&ÉT‘ês¡T. eT÷\+˝À˝Òì á bÕÁ‘·qT ‘Ó\+>±D ø£$ nsTTq >ös¡q ‘·q Vü≤]X¯Ã+Á<√bÕU≤´q+˝À
yÓTT<ä{kÏ Õ] Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ . á bÕÁ‘· ‘Ó\T>∑THê≥ #ê˝≤ Ä<äsD ¡ bı+~+~.
2. edü‘ê–q |æ≥º : ªedüμ ˇø£ yÓTTø£ÿ. ∫qï |æ\\¢ ≈£î e÷≥\T #·øÿ£ >± sêe&ÜìøÏ ø=+#Ó+ yÓ÷‘ê<äT˝À Bì s¡kÕìï
‘ê–kÕÔsT¡ . yÓ÷‘ê<äT m≈£îÿyÓ‘’ ˚ e÷≥˝…≈î£ ÿyÓ‘’ êsTT. m≈£îÿe>± e÷{≤¢&y˚ ê] >∑T]+∫ á |ü<ãä +<Ûëìï yê&ÉT‘ês¡T.
3. yÓHïÓ \ e÷dü+ : X¯s<¡ èä ‘·Te⁄ $X‚w+ü >± yÓHïÓ \qT ≈£î]|æ+#˚ ø±\+. Äo«j·TT», ø±ØÔø£ e÷kÕ\T á ãTT‘·Te⁄≈£î
#Ó+~q$. Á|ü‘´˚ ø£+>± ø±ØÔø£ e÷kÕìøÏ yÓHïÓ \ e÷dü+>± ù|s¡T+~.
4. ÄdüTb˛j·TT : ã≥º\T H˚ùdyês¡T y=&çøqÏ <ësêìï ≈£î<äTs¡T≈£î #·T{Ïº Ä ‘·sT¡ yê‘· H˚jT· e\dæq ã≥º bı&ÉT>∑TqT nqTdü]+∫
<ësê\˙ï es¡Tdü\T>± neTs¡Ãe\dæ ñ+≥T+~. n{≤¢ #˚ùd≥|ü &ÉT Ä|üì #˚ùdyê&ÉT ˇø£ ø=q qT+&ç eTs√ ø=q≈£î
‘·|Œü ø£ ‹s¡T>∑e\dæ ñ+≥T+~. á |üìøÏ ªÄdüTb˛j·T&É+μ nì ù|s¡T. Ç{≤¢ $sêeT+˝Ò≈î£ +&Ü ‹]–q ‘√eH˚ eT∞fl eT∞fl
‹s¡>&∑ +É nH˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À á C≤rj·÷ìï yê&ÉT‘ês¡T.
5. n\T>∑T : #ÓsT¡ e⁄ ì+&çq ‘·sT¡ yê‘· eT‘·&Ô ç ne⁄‘·T+~. Ä ‘·sT¡ yê‘· ñ_øÏ ãj·T{ÏøÏ e#˚Ã ˙fi¯ófl ø±\Te ne⁄‘·T+~.
Bìì ªn\T>∑Tμ n+{≤s¡T. á Áø£e÷H˚ï #ÓsT¡ e⁄ ì+&ç+~, eT‘·&Ô ç <ä÷øÏ+~, n\T>∑T bÕs¡T‘·T+~ nì n+{≤s¡T. n\T>∑T
#ÓsT¡ e⁄ø£≥≈º î£ s¡øD
å£ . m≈£îÿyÓq’ ˙fi¯ófl Bì >∑T+&Ü ãj·T{ÏøÏ b˛e&É+e\¢ #ÓsT¡ e⁄ø£≥º ‘Ó>≈∑ î£ +&Ü s¡ø+åÏ |üã&ÉT‘·T+~.
5. q>∑s^¡ ‘·+
1. |ü<àä eP´Vü≤+ : eTVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝À á e÷≥ ñ+~. ãj·T≥≈£î yÓfifl¯ &ÜìøÏ M\T˝Ò≈î£ +&Ü ø£≥Tº~≥º+>± X¯Á‘·Te⁄qT ã+~Û+#˚
j·TT<ä∆ eP´Vü≤+ Ç~. uÛ≤s¡‘+· ˝À n_ÛeTqT´&ÉT á |ü<àä eP´Vü≤+˝À ∫≈£îÿø=ì Ms¡eTs¡D≤ìï bı+<ë&ÉT. me¬sH’ ê ‘·eT
X¯Á‘·Te⁄\T |üìïq, dü+øÏw¢ yºü TÓ qÆ ñ#·TÃ˝À |ü&qç ≥ºsTT‘˚ ªªn‘·&TÉ |ü<àä eP´Vü≤+˝À ∫≈£îÿ≈£îHêï&ÉTμμ n+{≤s¡T.
6. uÛ≤>√´<äjT· +
1. <˚e<ëdæ : Ä\j·÷\˝À qè‘·´+ #˚d÷ü Ô Ä\j·T ùdeπø n+øÏ‘e· TsTTq yêfi¯flqT <˚e<ëd”\T>± |æ*#˚yêfi¯ófl. á <˚e<ëdæ
eédüú #êfi¯óø£´ø±\+qT+&˚ ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTqÔ ï~. ø±\Áø£eT+˝À <˚e<ëd”\T ∫qï#·÷|ü⁄≈£î >∑Ts¡sTTHês¡T. nH˚ø£ ñ<äé÷\T
ìs¡dqü \ ø±s¡D+>± á eédüú ˝Ò≈î£ +&Éb˛sTT+~.
10. >√\ø=+&É |ü≥Dº eTT
1. ãTs¡TE\T : ‘Ó\+>±D˝À >√\ø=+&É, es¡+>∑\T¢, <˚es¡ø=+&É, uÛTÑ eq–], yÓT<äø˘ e+{Ï #√≥¢˝À ô|<äô› |<ä› ø√≥\THêïsTT.
yê{Ï˝À ø=ìï+{ÏøÏ ø√≥ #·T≥÷º |ü{wÏ y˜ü TÓ qÆ >√&É\T ñHêïsTT. M{ÏH˚ ãTs¡TE\T n+{≤s¡T. Ç$ X¯Á‘·Te⁄\ô|q’ <ë&ÉT\≈£î,
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 173

X¯Á‘·Te⁄\ <ë&ÉT\ qT+&ç s¡øD
å£ ≈£î |üìøÏ e#˚Ã$. Ç|üŒ{Ïø° ‘Ó\+>±D˝À ø=ìï •~∏\yÓTqÆ ø√≥\ <ä>sZ∑ ¡ á ãTs¡TE\qT
#·÷&Ée#·TÃ.
2. ÇÁu≤V”≤+ ≈£î‘·TuŸcÕ : 1550`1580 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä >√\ø=+&É sêC≤´ìï |ü]bÕ*+∫q e÷*ø˘ ÇÁu≤V”≤+
≈£î‘·TuŸcÕV”≤ sêE. »qeéVü‰s¡+˝À ªeT©ÿuÛsÑ ê+μ>± Á|üd<æ Tä &∆ TÉ . |ü]bÕ\Hê<ä≈îå£ &ÉT. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü |ü≥¢ eTeTø±sêìï
Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. ‘Ó\T>∑T ø±yê´ìï n+øÏ‘+· bı+~q ‘=* eTTdæ+¢ sêE Ç‘·&.˚ >√\ø=+&É sê»´+˝À ñ<√´– kÕs¡+>∑T
‘·eTàj·T ‘·q ‘·|rü dü+es¡D√bÕU≤´Hêìï ÇÁu≤V”≤+ ≈£î‘·TuŸcÕ≈£î n+øÏ‘+· Ç#êÃ&ÉT. á sêE 1578˝À |ü⁄sêHê
|üP˝ŸqT ì]à+#ê&ÉT.
3. ≈£î©≈£î‘YuŸcÕ : 1580`1612 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä >√\ø=+&É sêC≤´ìï |ü]bÕ*+∫q ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ ôV≤’ <äsêu≤<é
q>∑s¡ ìsêà‘·. #·øÿ£ ì ø£$. ôV≤’ <äsêu≤<é ÁbÕ+‘êìøÏ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ª<äøÿ£ ˙ ñs¡÷μ› qT Áb˛‘·‡Væ≤+#ê&ÉT. Ä e÷+&É*ø£+˝À
<ë<ë|ü⁄ 1800 |ü⁄≥\ ø£$‘ê«ìï s¡∫+#ê&ÉT. ‘Ó\T>∑T˝Àq÷ ø£$‘ê«ìï s¡∫+∫q≥Tº #ÓãT‘ês¡T, n$ \uÛ´Ñ +ø±˝Ò<Tä .
4. y˚THê : ô|[fl }πs–+|ü⁄ yêVü≤Hê\˝À ˇø£{,Ï Ç~ |ü\ø¢ Ï e˝…H˚ ñ+≥T+~ ø±˙, |ü\ø¢ Ï n+‘· düTìï‘·yTÓ qÆ ~ø±<äT.
yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\T˝Òì s√E˝À¢ e<Û÷ä es¡T\qT Ç+<äT˝À ≈£Ls¡TÃ+&É u…{ºÏ eTqTwüß\T yÓ÷ùdyês¡T.
5. ¨qT : >√\ø=+&É ≈£î‘·TuŸcÕVæ≤ sê»´+˝À Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ HêD…+ †qTï. Ç~ ã+>±s¡T HêD…+. $<˚oj·TT\T BH˚ï
ô|>√&Ü nH˚yês¡T.
11. _Ûø£å
1. e÷<ÛTä ø£se¡ TT : eT<ÛTä ø£se¡ è‹Ô. n+fÒ ‘·TyÓTà<ä\T |üP\˝À|ü* ‘˚HqÓ T Á>∑V≤æ +∫q≥T¢ >∑èVü≤düT\ú Ç+&Éq¢ T+&ç _Ûøqå£ T
Á>∑V≤æ +#·&+É .
12. uÛ÷Ñ $Tø£
1. ôV≤’ <äsêu≤<é sê»´+ : 1724˝À ndü|Ctò ≤V”≤ e+oj·TT&Óq’ ìC≤+ ñ˝ŸeTT˝Ÿÿ á sê»´ kÕú|≈ü î£ &ÉT. Ç‘·&TÉ yÓTT>∑˝≤sT÷
#·Áø£es¡T\Ô ≈£î n‘·´+‘· $XÊ«dübÕÁ‘·T&ÉT. ôV≤’ <äsêu≤<é sêC≤´H˚ï ªôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúq+μ nH˚ ù|s¡T‘√ eéVü≤]+#˚yês¡T.
@&ÉT>∑Ts¡T ìC≤+ e+oj·TT\T á sêC≤´ìï |ü]bÕ*+#ês¡T. sê»´+˝À Á|üdTü ‘Ô · ‘Ó\+>±D‘√bÕ≥T H˚{Ï ø£sêí≥ø£˝Àì
eT÷&ÉT, eTVü‰sêh˝Àì ◊<äT õ˝≤¢\T ø£\dæ ñ+&˚$.
2. ‘Ó\+>±D s¬ ‘’ ê+>∑b˛sê≥+ : e+<ä˝≤~ mø£sê\T ø£*–q uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T, yê]øÏ n+&É<+ä &É\T n+~+∫q ìC≤+
Á|üuTÑÛ ‘·«+ô|’ s¬ ‘’ T· \T #˚dqæ b˛sê≥+ Ç~. #ê]Á‘ê‘·àø£yTÓ qÆ á b˛sê≥+ 1946`51 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä ø=qkÕ–+~.
uÛ÷Ñ $Tø√dü+ ` uÛTÑ øÏÔ ø√dü+ ` u≤ìdü‘«· $eTTøÏøÔ √dü+ ù|<äs¬ ‘’ T· \T #˚dqæ á kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+ m+‘√ eT+~øÏ
dü÷Œ¤]ìÔ ∫Ã+~.
3. <˚$&ç : ìC≤+ bÕ\Hê ø±\+˝À ì]à+∫q ô|<ä› ô|<ä› uÛeÑ Hê\qT ª<˚$&ûμ\T nH˚ ù|s¡T‘√ |æ*#˚yês¡T. Ç$ ô|<ä›
uÛeÑ +‘·T\T. M{Ï˝À dü+kÕúHê\≈£î #Ó+~q dü+|üqTï\T ìedæ+#˚yês¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é bÕ‘·q>∑s+¡ ‘√bÕ≥T ‘Ó\+>±D˝Àì
|ü\T |ü≥D º ≤\˝Àq÷ bÕ‘·ã&çq <˚$&û\T ø£qã&É‘êsTT.
4. bÕHé<ëHé : ‘ê+ã÷˝≤ìï y˚dTü ≈£îH˚yês¡T. ‘·eT\bÕ≈£î\‘√bÕ≥T düTqï+, ø±#·T, b˛ø£\T, Ç‘·s¡ düT>∑+<Ûä Á<äyê´\qT ˇø£
∫qï ô|f…˝º À dü]ô› |≥Tº≈î£ H˚yês¡T. <ëìì ªbÕHé<ëHéμ nH˚ ù|s¡T‘√ eéVü≤]+#˚yês¡T. Ç~ ñs¡÷|› <ü +ä .
5. ø√Væ≤q÷sY : ≈£î‘·TuŸcÕVæ≤\ KC≤Hê˝À ñ+&˚~ á ø√Væ≤q÷sY eÁ»+. á eÁ»+ ãs¡Te⁄ 750 Ç+^¢wßü ø±¬s≥T¢>±
ìsê∆]+#ês¡T. ø√Væ≤q÷sY eÁ»+ Á|ü|+ü #·+˝Àì eÁC≤\ #·]Á‘·˝ÀH˚ n‘·´+‘· $\TyÓq’ ~, $•wüyº TÓ qÆ ~.
174 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

10th Telugu Vachakam - TEL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10th Telugu Vachakam - TEL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

All rights reserved

No part of this publication may be reproduced,

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

ii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘˚~ : 31`01`2015 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ n_Ûeè~∆ ø£$T{Ï,

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° v

6) ñbÕ<Ûë´j·TTì Á|ü‹düŒ+<äq\T 7) Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T dü÷#·q\T

5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j÷· Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£sD ¡ 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

viii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H≥˚ sY, |ü˝s¢… ¢¡ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

|ü*¢ e÷<Û$ä , uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, y=C

&Üˆˆ Ä≈£îq÷s¡T $<ë´<˚$, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), ø=+&ÉT »Hês¡H› ,é mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çCì’… +>¥ : Á|‹ü eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° ix

8. \ø£å ´dæ~∆ ‘Ó\+>±D Ä$sê“¤e+ dü+bÕ<äø°j·T qe+ãs¡T 77

ñ|üyê#·ø+£ : sêe÷j·TD+ ` 132

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 1

#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

bÕsƒ+¡ H˚|<ü ´ä∏ + / ñ<˚X› +¯

2 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\T

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 3

❖eT. ≈£î\eTTHé sê»´eTT" <˚»eTTHé ì\T|ü⁄ MT ≈£îãT®+&ÉT $X¯«+uÛsÑ T¡ +

4 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

❖XÊ. ø±πs sêE\T? sê»´eTT˝Ÿ >∑\T>∑y?˚ >∑s√«qï‹+ u§+<äsπ ?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 5

Ä. Áã<äTø£e#·TÃ">±ø£ ãVüQã+<Ûqä eTT˝…q’

6 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 7

II. e´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘·

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 9

Ä) Je#·Ãe¤ + ø±e≥+ø£Hêï j·TX¯'ø±j·TT&ÉT ø±e&É+ $Tqï.

4. øÏ+~yê{Ï˝À Á|üøè£ ‹ |ü<ë\≈£î $ø£è‘·T\T, $ø£è‹ |ü<ë\≈£î Á|üøè£ ‘·T\T sêj·T+&ç.

10 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

❃ øÏ+~ yêø±´\˝À dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫, yê{Ïì $&ÉBdæ dü+~Ûù|s¡T sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 11

Ä∫Ã¤ø+£ : n#·Ã ‘Ó\T>∑T |ü<+ä

‘·q Äø£*ì düVæ≤+#·T≈£îH˚ ‘·b˛<ÛäqT&ç X¯øÏÔø£Hêï,

12 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

#·<Tä e+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 13

s¡#s· TT‘· |ü]#·jT· +

&Üˆˆ kÕeT\ dü<ë•e Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ <äôV≤>±yéT eT+&É\+ ‘ÓqT>∑T|ü˝˝¢… À »ìà+#ê&ÉT.

$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\T

14 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 15

16 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 17

Ä&Éyêﬁ¯H¢ √≥ ndü˝q’… uÛ≤wü

18 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 19

1. øÏ+~ n+XÊ\qT >∑÷]Ã #·]Ã+#·+&ç.

20 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

II. e´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 21

1. øÏ+~ |ü<ë\qT kı+‘·yêø±´\˝À Á|üj÷Ó –+#·+&ç.

2. ì|òTü +≥T kÕj·T+‘√ øÏ+~ |ü<ë\≈£î HêHêsêú\T sêj·T+&ç

22 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

5. øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç. e⁄´‘·Œ‘·T\Ô ≈£î ‘·–q |ü<ë\T sêj·T+&ç.