Açıklanmış Tercihler Teorisi Nedir? . . ·. ·....

·,

Paul A. Samuelson'un 1947 yıl ında yazdığı kitabında insanların yönelimlerinin (ta·
leplerinin) yalnızca onların ekonomik faaliyetlerini gözlemleyerak ele alın.abileceğini savun-
muştur. ilk kez Samuelson'dan tarafından fomıülüze edilen "açıklanm ış tercihler hipotezi"
tüketici dengesinin ve tüketici kayıtsızlık eğrileri kullanmadan, yani fayda kavramına gerek
olmadan tüketici bireysel talep eğrisini n elde edilmesini açıklar.

!Alternatif
.-·:· -·····-
'·
Maliyet... (Fırsat
'••. -. ·- Maliyeti)
. ·-. nedir
'•.
ve bir örnek.
-··-·· .... .,.
fleaçıklayınız(.: ;. ·.
·- ·- '·. --.. ..
,.,,·... :·· ::.
-; - . ,.~
. ·...·.,··:··

Bir kararı uygularken vazgeçilen en i~1 di ğer karardır.

Örneğin cebinizde 5 TL. var, 5 TL ile ya sinemaya gideceksiniz ya da öğlen yeme-
ği yiyeceksiniz. Eğer öğle yemeği yerseniz sinemaya gidemeyeceksinizdir. Dolayısı yla
sinemadan vazgeçmiş olacağı nızdan sinema, öğle yemeğinin fırsat maliyeti olacaktır. Öğle
yemeğine harcadığınız 5 TL ile ise öğle yemeğinin parasal maliyetini oluşturur.

Al.rais .~ara~qksu

Ekonomik birimlerin belirliliğe ne kadar önem verdiğini ortaya koyan analizdir. Bu-
na göre, ekonomik birimler belirliliği faydası çok yüksek olsa da belirsizliğe tercih edecekler-
dir. Allais, aslında Çağdaş Neo Klasik iktisatçıların umut ettikleri faydayı maksimize edecek-
leri hipotezine (Bernoilli Hipotezi) karşı çıkmıştır.
K1saca Al/ais Paradoksu:% 99 olasılıkla 100 TL elde etmek yerine garanti olan 50
TL'yi tercih etmektir.

Fiyat - talep ilişkisini ikame ve gelir etkileriyle temsil eden talep eğrisidir.
Marshall'gil talep fonksiyonu da denilen bayağı, sıradan, alışılmış talep fonksiyo-
nu:
1. Tüketicinin satın aldığı mal miktarlarını gelirin ve fiyatl arın fonksiyonu olarak
gösterir. Bu nedenle hem gelir hem de ikame etkisine yer verir.
115
 Iki yanlı tekel piyasasında, bir monopol (satıcı) ile bir monopson (alıcı ) fırmanın
karşı karşıya kalmas ı durumunda satıcının istediği en yüksek fiyat ile alıcının ödemek iste-
diği en düşü k fiyat arasında kalan fiyat bölgesidir.
Monopson (Alıcı) Monopel (Satıcı)
Maliyet Minimizasyonu Kar Maksimizasyonu
Fiyatı düşürmek ister Fiyatı artırmak ister
Bu amaçla talebini KI SAR Bu amaçla arzını KISAR
Talep Eğrisi SOLA Arz Eğrisi SOLA
P! Pt
Anlaşma Bölgesi

Talep eğrisi üzerindeki iki nokta arasındaki esneklik değeridir. iki nokta arasın­
daki esneklik değerini ele aldığı için aynı zaman da "hassas esneklik" olarak ta adlandırı lır.
Şu şekilde hesaplanır:

Oligopol piyasasında fırmalardan biri ya da tamamı piyasa talebinin tamamın ı kar-

şılayamaz. Firmaların piyasa talebinin tamamını karşılamadığı bir piyasa organizasyonu için
firmalardan biri için talebin karşılanamayan kısm ı artık talep olarak isimlendirilir. DM'nin
toplam pazar talebini, SF'nin ise diğer firmalar grubunun (F) arzın ı gösterdiği kabul edildi-
ğinde,
DL = DM - SF eşitliği artı k talebi ortaya çıkarmaktadır.

116
 HEDEF sERI M ÜL.!\~I ŞJ~AVLARIN~ HAZI!\J::J~

Diğer şeyler sabitkan üreticilerin çeşitli fiyatlardan sunmak istediği mal miktanna
arı denir. Üreticinin sunduğu mal miktann ı etkileyen unsurlar:
Malın Fiyatındaki Değişme: Arz yasasına göre, üreticinin ürettiği malın fiyatı artarsa üretim
miktarı artar veya üreticinin ürettiği malın fiyatı düşerse üretim miktarı azalır. Arz yasasına
fiyat ile üretim miktarı arasındaki bu ters yönlü ilişki arz eğrtsl üzerinde yukarı ya da aşağıya
hareketlenmeye neden olur. Bu durum üretim (arz- sunum) miktarının değişmesine neden
olur.
Girdi (Kaynak) Maliyetlerinin Değişmesi : Üreticinin üretimde ~ullandığı girdilerin
fiyatları nın düşmesi, üretim maliyetlerini azaltaca ğ ından arz eğrisi sağ - aşağıya kayacak ve
artık üretici aynı fıyat düzeyinde daha çok mal ve hizmet sunabilecektir.
üreticinin üretimde kullandığı girdilerin fiyatlarının artması , üretim maliyetlerinin artmasına
neden olacaktır. Bu durumda arz eğrisi sol - yukarı kayacak ve artık üretici aynı fiyat c;lüze-
yinde daha az mal ve hizmet sunacaktır.
Di ğer Mal Fiyatlarının Değişmesi : Rasyonel üretici karın ı maksimum yapan üretimi seçer.
Diyelim ki maliyeti 300 TL olan buzdolabı üretiyorsunuz ve 600 TL'ye satıyorsunuz. Arkada-
şınııda maliyeti 300 TL olan çamaşır makinesi üretiyor ve 600 TL'ye satıyor. Piyasada
çamaşır makinesi fiyatı 600 TL'den 800 TL'ye ç ı karsa bu durumda sizde karınızı maksimum
yapan çamaşır makinesine yönelirsiniz ve buzdolabı üretiminden vazgeçersiniz ve buzdola-
bı arz eğrisi sol- yukarı kayacaktır.
Kısaca; Diğer mal üretilebilecek mal fıyatlannı n artması arz eğrisinin sola, diğer
üretilebilecek mal fiyatlarını n düşmesi arz eğrisi sağa kaydıracaktır.
_.,. "· 4. Teknoloji ve Verim lilik: Teknolojik bir ilerleme birim zamanda yapılan üretimi artıracak-
~:- tır. Teknolojik ilerteme durumunda arz eğrisi sağa kayacakt1r. Üretimde işçilerin verimll-
liğin artması da aynı sonucu gerçekleştirecektir.
5. Vergiler: Teknolojik bir ilerleme birim zamanda yapılan üretimi artı racaktır. Teknolojik
ilerleme durumunda arz eğrtsi sağa kayacaktır. Üretimde işçilerin verimlil iğin artması da
ayn ı sonucu gerçekleştirecektiL
6. Sübvansiyonlar: Devletin Üreticiye sunduğu destekler üretim kapasitesini olumlu etki-
ler. Sübvansiyon, devlet tarafından üreticilere yapılan bir transfer olarak ele alındığında
sübvansiyonlardaki artış arz eğrisini sağa, azalış ise sola kayd ı rır.
7. Üreticilerin Beklentileri: Üreticilerin üretim miktarını beklenen fıyatla r (gelecekteki
fiyaftar) etkilemektedir. Örneğin; fındık üretici gelecekte fındığın fıyatının artacağını bek-
liyorsa elde ettiği fındığı şimdi satmak yerine gelecekte saımayı tercin edecektir. Bu du-
rumda ürettiği fındığın bir kısmı nı depolayacağından piyasaya sunulan fınd ı k miktarı
azalacağı ndan arz eğrisi sola kayacaktır.

117
8. Kamusal Kısıtlamalar: Hükümet yasalar ile bir mal ın üretimine sınırlama koyabilir v~ya
üretimini tamamen yasaklayabilir. Hükümet vergi ve sübvansiyon dışında yasalar ile
yapt ığı değişiklikler arz eğrisinin konumunu ve dolayısıyla üretim miktarını etkileyecelctir.
Kısaca arz fonksiyonunu:
Arz edilen herhangi bir X mal ı m iktarı ve X malı miktarını etkileyen tüm faktörler
arz fonksiyonu ile ifade edilir. as arz miktarını ve Px ilgili malı n fıyatını göstermek üzere arz
fonksiyonu; -
Q~ =f(Px, Po,E,V,S, N ,C ,D

Arz fonksiyonunda ilgili malın fiyatı ndaki (Px) değişme arz eğrisinin üzerinde hare-
kete neden olurken ilgili malı n fiyatındaki dışı ndaki d iğer unsurlardaki değişme arz eğrisinin
sağ - aşağı ya da sol - yukarı kaymas ına neden olacaktır.

Ari Esnekliği ·:··

Ne·dır. ve'Arz. Esnekliğin i Etkileyen Unsurları
. .•... . ·:<·. . ·.. :. . ' •,.
Sayın ız?
'
··•. •·:: . .
· ,.,.,.,.....

Arz esnekliği, fıyat değişimine üreticilerin üretim miktarında gösterdiği tepkinin öl-
çüsüdür. Bir diğer ifade ile arz esnekliği (ES), arz edilen miktardaki yüzde değişimin, fıyattaki
yüzde değişime oran ıdır. Şu şekilde hesaplanır:
Oz·01
o;-
s %t.Q
E=-=-
%t.P Pz·Pı
Pı

NOT: Esneklik, etkilenen değişkendeki % değişmenin, etkileyen değişkendeki %

değişmeye oranıdır. Yani esneklik, etkileyen değişkenin etkilenen değişken üzerinde yarat-
tığı tepkinin (duyarlı lığın) ölçüsüdür.

Esneklik- Etkilenen Değişkendeki % Değişme

Etkileyen Değişkendeki % Değişme

Arz Yasasına göre; fiyat ile üretim miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki vardır. Bu
durumda;
:r ~I iki değişken arasında doğru yönlü ilişki mevcuttur.
Görüldüğü gibi, fıyat üretim miktarın ı etkileyen değişken iken, üretim miktarı ise
fiyattan etkilenen değişkendir. Bu nedenle esneklik formüllerinde fiyat hep payda da yer
alırken miktar hep pay da yer alacaktır.

118
 . HEOEFS~RfMOLAi<AT SINAVLARiNA ffAZIRLIK .

Arz Esnekfiğini Etkileyen Faktörler

1. Arz esnekliğini etkileyen en önemli faktör, fımıalann maliyetlerini üretime ayar-

layabilme dereceleridir. Eğer firmalar mal iyetierini üretime kolayl ıkla ayarlayabiliyorsa es-
neklik yüksek olacaktır.
2. Fiyat değişmeleri geçici ise esneklik düşük, kalıcı ise esneklik yüksek olacaktır.
Çünkü kısa dönemli fiyat değişmelerinde üreticiler üretim yapılarını değiştirmek istemez.
3. Kısa dönemde üretimde sadece bazı girdiler deği şebileceği için esneklik düşük,
uzun dönemde üretici tüm girdilerini değişti re bileceği için esneklik yüksek olacak olacaktır.

;A_rz. Gecikmesi ne demektir? · ... .·.. :. ·.. . ·· 1, •

: ...
• '! . 1 • • •• •• • • • •

Arz edilen mal miktarının, cari dönemden önceki fiyata bağlı olmas ı na arz gecik-
mesi denir. Bu durumu Cobweb Teoremi (Örümcek Ağı) teoreml açıklar. Buna göre özellikle
tarımsal ürünlerde üreticiler üretimlerini belirlerken bir önceki yıl fiyatlarını esas alarak karar
verirler.

. Asgari Ücret Nedir ve Asgari Ücret Uygulamasının Sonuçları Hakkı nda Bilgi Veriniz?

Devletin emek arz edenleri korumak için ücret düzeyini piyasa denge ücret düze-
yinin üzerinde belirlemesine asgari ücret denir. Asgari ücre.t uygulamasında asgari ücret
düzeyi denge ücret düzeyinin üzerinde olduğundan TABAN FIYAT UYGULAMASINA örnek-
tir. Kısaca ASGARI ÜCRET> DENGE ÜCRET olacaktır.

Yandaki şekilde de görüldüğü gibi, asgari

ücret olarak belirlenen WT ücret düzeyi denge ücret
düzeyi olan w' den yüksektir.
Asgari ücret düzeyi olan wı ücret düzeyinde
emek talebi LD ve emek arzı ise LS kadardır. Bu du-
rumda emek piyasasında LSLD aral ığı kadar işsizlik
olacaktır. Yani emek piyasasında emek arz fazlası
görülecektir. Dolayısıyla devletin asgari ücret belirle-
L mesi durumunda emek piyasası işlerliğini yitirecektir.

·..

119
 ...
·
Azatah Maijfnal·fayda Yasasr.NEıdir? (1: Gossen Yasası Nedir?) ·· '
.. -· ' • ., , ......... _.- _,,. .. . ... --·· .. . . ı'

Her ilave mal tüketiminin sağladığı faydanın bir öncekinden az olmas ıd ır. Bir diğe r ·
ifade ile bir maldan tüketim m iktarı arttı kça o maldan sağlanan ek faydanın azalması ya da
toplam faydanın azalarak artması dır.

Azalan- Ma~inallkame Oranı Nedir? . .: ~ . .; . . ·- .... '• ..

Tüketicinin bir maldan daha fazla tükettikçe, aynı fayda düzeyinde kalabilmesi için
diğer maldan vazgeçmesi gereken miktarı gösteren orana marjinal ikame oranı denir ve
fa rksızlık eğrisinin eğimine eşitti r. X ve Y gibi iki mal tüketen tüketici Için Marjinal ikame
Oran ı (MRS);
.. .. Vazgeçilen Tüketim Mi ktarı t1Y MUx
MarJınallkame 0 ran ı = . - - =-
Ikame Edilen Tüketim Miktarı t.X MUy

Azalan ma~inal l kame oranı ise, tüketicinin her bir birim X malı tüketimini art ı rması
karşısında Y malından vazgeçeceği miktarın her defasından birden daha az azalacağı nı
ifade eder.
Yandaki şekilde de görüldüğü gibi. farksızlı k
egnsı ~zerinde A noktasından B noktas ı na geçişte
tüketicinin iki mal arasındaki değişim oranına Marjinal
Ikame Oranı denir ve ma~inal ikame oran ı orijine göre
d ışbükey farksı zlık eğrisi üzerinde her noktada 1'den
küçüktür. Bunun nedeni A noktasından B noktasına
geçişte X malı tüketimindeki artış karşısı nda Y malı
tüketiminde azal ış her zaman X mal ı tüketiminden daha
azd ır.
t. Y y'deki azalı ş az
MRS=-< 1 ise , <1
t1X X deki artış çok

Iki girdi kullanarak üretim yapan üreticinin bir girdinin kullanım ın ı artırdıkça diğer
girdi kulla n ımını sürekli aza/tması na azalan ma~ ina/ teknik ikame oranı denir.

120
 Eş ürün eğrisi üzerinde bir noktadan başka
bir noktaya geçil diğinde üretim miktarı değişmemekte­
dir. Ancak kullanı lan girdi miktarı değişmektedir. Eş
ürün eğrisi üzerinde A noktasında girdi bileşimi Kıl1, B
noktası nda geçildiğinde ise girdi bileşi mi Kılı olmuştur.
A noktasından B noktasına geçişte klıllanılan emek
m iktarınd aki artış ancak sermaye miktarı azaltılarak
gerçekleşmiştir. Iki girdi arası ndaki bu ikame ilişkisi
marjinal teknik ikame oranı (MRTS) ile ölçülür. Şu
şekilde hesaplanır;

Vazgeçilen Girdi Miktarındaki Değişme öK = MPPL

MRTSL,K= ikame Edilen Girdi Miktarındaki Değişme .öl MPPK

Marjinal teknik ikame oranı ayn ı zaman da eş ürün eğrisi ni n eğimi dir.
Dolayısıyla ma~inal teknik ikame oranı (MRTS), eşürün eğrisi üzerinde üretim fak-
törlerinden birisinin artırı lmas ı için aynı ürünü elde etmek için diğer faktörün kullanı mının ne
kadar azaltılması gerektiğini gösterir.

Azalan Verimler Yasası Nedir-?·.:>::; ·

\'' ...
:<-.--.-~- ;.. ,..-. . . . . '• ", ..••:.:·. ·.. :.- .;-

Üretimde tek bir değişken girdi varken, değişken girdi miktarını n artırılması ile top-
lam ürünün önce artan bir hızla artması, değişken girdi mi ktarının arttınlmaya devam edil-
mesi ile toplam ürünün azalarak artı p bir süre sonra maksimum olup azalması d ır.
Kısa dönem üretım analizinde geçerli olan azalan verimler yasası, üretimin üç böl-
ge analizinde ikinci bölgede ortaya çıkmaktadır.

Faktör Talebi, bağlı taleptir. Çünkü üretim faktörleri üretim sırasında birbirini ta-
mamlayıcı özellik gösterir. Örneğin, Otomobil üretmek için bir arazi üzerinde fabrika binası
(toprak faktörü +sermaye faktörü) ile işgücü (emek faktörü) gerekir.

iE3~şabaş
· "·' · -·
•
. Noktası' Necliq
• • '. • · . • , .. r ••• , " • . , • • ••
~- ı

Piyasada geçerli olan fiyatın, firmanın ortalama toplam maliyetine eşit olmasıdır.
Bu durumda firma toplam geliri toplam maliyetine eşittir ve ekonomik kar (aşırı kar) sı fırdı r.
Bir diğer ifade ile zararın ve ekonomik karın olmadığı bir üretim düzeyidir.

121
 P < AVC ise fırma üretim yapmayacaktır. Bu durumda MC< AVC'dir.
P = AVC ise firma kapanma noktasıdır. Bu durumda MC = AVC'.dir ve MC,
AVC'yi minimum noktasında keser.
P > AVC ise firma üretim için tüm değişir maliyetlerini karşılar. Ancak sabit mali-
yetlerini karşılamadığı için zarar etmektedir. Üretim maliyetleri karşılandığ ı için firma Cıretim
yapar. Bu durumda MC> AVC'dir.
P = AC ise firma başabaş (normal kar) noktasıdır. Bu durumda fırma üretim için
tüm sabit ve değişken maliyetlerini karşılar. Geliri maliyetine eşittir ve MC =AC olacaktır.
P > AC ise aşırı kar söz konusudur. Bu durumda MC> AC olacaktır.

Bertrand Modeli Nedir? · . 'ı... ' .. ' ' .. . ·: ... '...: . . ..

~. 1 '•

J Bertrand tarafından 1883 yıl ı nda geliştiri len bir modeldir. Cournot modeline
benzemekle birlikte burada rekabet fiyat afamndadJr.
Talep eğrileri birbirine benzeyen firmalar, rakiplerinin fiyati değiştirmeyeceği
varsay1mmdan hareketle fiyat tespiti yapmaktadir. Modelde denge, geçmişten hiç ders
almadan fıyat belirleyen fırmaların karş ılıklı tepkileri sonucu oluşur. Geçmişten ders alma-
dıkları için bu modele aynı zamanda saf davranışiart içeren düopol modeli de denir.
Denge sağlandığında her firmanın karı maksimum olurken, endüstri karı (bileşik kar) mak-
simum düzeye çıkmamaktadır. .
Firmalar arasındaki rekabet sonucu P = MC olabilmekte, yani tam rekabet sonu-
cuna ulaşılabilmektedir. Ancak maliyetı~rin sı fır olması söz konusu olduğunda fıyat sıfıra bile
inebilmektedir.

Benthamcı
.. -. -. . .. . ..
~efah1··.'(aklaşım!
Sosyal-.·.·. . .
N~dir?. ·-··'
. ... -.

19.Yüzyıl filozoflarından Jeremy Beniham (1744- 1832), refah ekonomisinin felsefi

temelini ol uştura n faydacı felsefenin kurucusudur. Faydacı felsefe, üç temel ilkeye dayanır.
Birinci ilke ---. Toplumun bir sosyal durumdan bir diğer sosyal duruma geçmesi-
nin iyi ya da kötü olarak değerlendirilmesi bu durumun bireylere sağlad ığı refah lle ölçülür.
ikinci ilke ---> Sonucun ele alınmasıdır. Herhangi bir sosyal durum yarattığı sonuç
ile değerlendirilir. Eğer sonuçta toplam refah artıyorsa o durtım iyi kabul edilir.
Üçüncü ilke ---. Toplumun refahı tek tek bireylerin faydalarının toplamına eşittir. ·· ·
Herhangi bir politika sonucunda, bazı bireylerin faydası azalmış olsa dahi, toplam fayda
artıyor ise bu durum, toplum tarafından kabul edilebilir bir politika olmal ıd ır. Bu son ilke
klasik faydacı görüşün en temel il kesidir.
Benthamcı Sosyal Refah Yaklaşım ı refah ekonomisinde 1930'1u yıllara kadar ka-
bul edilmiştir.

122
,;, K1saca; Yapılan bir değişiklikle bir bireyin faydasındaki azalma karşısında toplu-
'::tU;;:· mun toplam faydası artıyorsayapılan deği şiklik bir öneeli durumdan daha iyidir.
i('!ii\ Bolluk Paradoksu {King Kanunu) Nedir? . , · ·. ..... ·· ·: .:·.: · ,.,. ·.. ·· . :· •, : ... ' .. ' :,

Gregory King tarafından geliştirilen bolluk paradoksunun temeli tarımsal ürünlerin

arz ve talebinin esnek olmamasına dayanır.
King'e göre, tarımsal ürünlerin talebi zorun-
lu ihtiyaçları karşılad ığı için esnek değildir. Mı ise,
talepte a rtı ş olsa bile üretimi artı rmak mümkün olma-
dığ ı ndan esnek değildir. Böyle bir durumda, iyi hava
koşulla rında tarımsal üretim artıp tarımsa l ürün arz
eğrisi sağa kayarsa, ma lın fiyatı P ı' den Pı'ye düşe­
cek üretim miktarı ise, Oı'den Oı'ye çıkacaktır. .Ta-
rımsal üreticinin geliri ürettiği malın fiyatı ile m iktarı­
nın çarpım ı ndan oluştuğuna göre, ilk durumda üreti-
cinin geliri P ı fiyatı ile Oı miktarının çarpım ından
oluşacak ve toplam geliri Pı EıOıO karesinin al anı
kadar olacaktır. Hava koşulları nın iyi gitmesi ile artan üretimi, arz eğrisini sağa kayd ırmış,
fiyat Pı'ye düşmüş ve bu durumda da geliri; P2 fiyatı ile Oı mikları nın çarpımından oluşur.
Son durumda üreticinin toplam geliri PıEıOıO karesinin alanında n ol uşur. Ancak PıE ıOı O
alanı P2EıOıO alanından büyük olduğu için üreticinin geliri azalmıştır.
Kısaca King Kanunu, ' iyi ürün kötü hası lat, kötü ürün iyi hası lat" şek linde ifade edi-
lir.
NOT: King Kanununun ortaya çıkabilmes i için temel şart, söz konusu malı n !ale-
·.,;. · bini n ve arzının inelastik olmas ı (esnek olmaması) gerekir.

Iki mal tüketen tüketicinin bu iki malı hangi miktarlarda satı n alabileceğini gösteren
: noktaların geometrik yeridir. Bütçe doğrusunun eği mi malların fıyatlarına oranına eşittir.
:. ·· , Bütçe doğrusu üzerindeki her noktada tüketici tüm gelirini harcamaktadır.
· Tüketici geliri artarsa- Eğim değişmeden sağa kayacaktı r.
Tüketici geliri azalırsa -+ Eğim değişmeden sola eğim değişmeden sola kayacak-
tır.
Mallardan birinin fiyat ının değişmesi-t Bütçe doğrusunun fiyatı değ işen eksende
hareket ederek eğiminin değişmesine neden olacakt ı r.

123
Chamberlin Modelini Kısaca Tanımlayınız? (Diğer Adı Paylaşılmış Monopel Modeli)

E. H. Chambertin tarafından geliştirilmişti r. Modelde firma/ann geçmişten ders

aldıklannı, karşiiiklı bağımiiiıklar.mm farkmda oldukfanm varsayıl!r. Modelde fırmaların
bir monopolcü gibi davranacakları ve endüstri karını maksimum yaparak istikrarl ı bir denge-
ye varacakl arı ifade edilmektedir.
Chambertin Modeli; Oligopol piyasasında istikrarlı çözüm+ Monopal denge çözü-
münü ifade eder.

Coase Teoremi Nedir? (Dışsallıklarda Mülkiyet Haklarının Düzenlenmesi)

Maliyetsiz pazart ık varsayımı altında, maliyetsiz hukuk sistemi içinde mülkiyet hak-
larından kaynaklanan dışsallıkların içselleştiril mesidi r.
Coase'ye göre serbest bir mala veya iktisadi bir mala ödeme yap ı lmadan sahip
olunabiliniyor ise mutlaka dışsallık ortaya çıkacaktı r. Piyasa düzeninde üretici ile tüketici
arasında veya dışsallığa neden olan ile dı şsallığa maruz kalan arasında uzlaşma sağlan­
ması mümkündür. Coase, tüketici davranışiarına ve maliyet kavramına önem vererek, taraf-
lar arası uzlaşmayı sağlayacak araç olarak teşvikleri önermiştir. Coase'ye göre işlem mali-
yetleri ihmal edilecek kadar önemsiz olması durumunda mülkiyet haklarının, kime ait oldu-
ğundan bağ ı msı z olarak, birisine verilmesi durumunda dışsall ı k sorununa etkin çözüm sağ­
lanabilecektir. Sonuç olarak Coase teoremirıe göre negatif dışsallığa neden olan ve mağdur
arası nda, vergiye gerek kalmadan, bir anlaşma yapılması halinde negatif dışsallığı n azaltıl­
ması mümkündür.
Coase Teoreminin işlerfiği için Varsayimlar:
1. Pazarlık yapacak tarafiara maliyetin düşük olması (işlem maliyetinin düşük ol- ~
; .~·(
ması),
2. Kaynağın sahibi verilen zararın kaynağın ı tanımlayabilmeli ve hukuki olarak za- ,';
rarıönleyebilmelidir.
Örnek: Bir alışveriş merkezinin önünde bulunan ve alışveriş merkezine ait olan
ağaçların gölgesine masalarını koyan ve hizmette bulunan lokanta, alışveriş merkezine ait
ağaçlardan dışsal fayda sağlamaktadır. Alışveriş merkezi söz konusu ağaçları kesilmesi
konusunda karar almış olsun. Bu durumda lokanta işletmesi bundan olumsuz etkilenecektir.
Bu durumda lokanta sahibi alış veriş merkezi sahibine ağaçları kesmemesi için ödemeye
yapacağını bildirir ve alış veriş merkezi sahibi söz konusu ödemeyi kabul etmesi durumda
Coase çözümü söz konusu olacaktır.

124
Cobb - Douglas Üretim Fonksiyonu Nedir? .·
... ·..

Üretimde iki değişken girdinin olduğu ve bu iki değişken girdinin birbirini azalarak
ikame ettiği, ikame esneklik katsayısının 1'e eşit olduğu uzun dönem üretim fonksiyonudur.
Cobb - Douglas tipi üretim fonksiyonunda eşürün eğrisi orijine göre d ışbükey ve
negatif eğimlidir. Eğri üzerinde sol yukarıdan sağ aşağıya inildikçe eğimi ve iki girdi arasın­
daki değişimi gösteren ma~inal teknik ikame oranı azalır.
Özetle Cobb - Douglas tipi üretim fonksiyonu üretimde kullanılan iki girdi arasın­
daki ikamenin sı nı rl ı ve süreksiz olduğu bir üretim fonksiyonudur ve girdi artışi lle ölçek
kavramı arasındaki ilişkiyi gösterir. Genel gösterinıi:
Q = A.Ko .L ~ şeklindedir.

Ççbweb Teoremi Nedir? (Örümcek Ağı Teoremi Nedir?)

COBWEB (örümcek ağı) teoremi, arzın:talebe; g~qlkmelkolarak~uy9rlanması . ne­

depiyl_~·:.or:taya·:çıkan· Hyat da{ga!anmatarını -açıklayamfeoremdlr':-•Taffmsal ürünlerde, 'belirli
'*'dönem içiride'ta·rımsal ürüne eJaı;ıJa.J,Eı.bin artması- karşıs:ında,~talepcartişıoıı:ı k,a,rşılqQ?Pi!~­
n:ı_~~i jçio~biF,: üretim :€löneminin •geçmesL gerektiğihdennırz artırılariiaz;c,Bu .durumdar4alep-
~rtı.şı,sacte.ceJiyatıarıh :artmasıııa •neden:'·oıur::Dolayısıyta·.piyas.a.cıa··.talep :edl len :ma.!ır.ı.nıi.k.\(1~
r~,';içj[ıd~Jıy(l,lı;ıul.an~d.önemin flyatınırrblrifonksiyonu olacaktır.· · ···· ·
-.·.· · ·· · ÖrUmcekağı, :tepr~ml arzıa talebe g_eç!krnei~:;UyprJaı:ıı:n.asıve, arz:.fiyatının·bir.örıceki
yı.IJD fiyatınin foril<siYôhu olmastndafı"dolayı statik :bekleyişlere dayanmaktadır.:­
Cobwe!hteoremlod~~Q~~ticilerin sunurntaw bircönceki<döneminifıyaJına göre nlac-a·
ğı_qçlan,: t ~:1: bfröheekfdönemi göstermek üzere· aıZ•fonksiyofJv;

Cobweb·te.oremt üç)ür:.,fiyat dalgalano:ıasını>açıklar. Fiyat- dalgalanmaları nin ·nasil

~l,?qo:ığını arz ve tal~p..~qğrulannırı· eğimleri,peJ.irler:-Bünlaı')i
1. Sürekli dalgalanma: Arz:ye ::,talep;:c,eğ.r.il.erinin eğimlerinin bitbirfne::eşit, ö!duğu:::ı
(ag>v.~:Jıı\~f? :~ğöl.~foiQ!Q. ~snekliklerinirı mutlak:değerinirF'eŞit -otdüğl:i}"dOtlfi'tiöa' ortaya· gtRaii"
nx~t,qalgalaı:ımas!d(rlı-
---- · 2. Dengeye yönelen dalgalanma: Arz .eğrişir;ılrı ~~ğiı:Qinin :t'!fep.eğrisirıin eğiminin
~4t.li!k' cteğ·ennôen ~büyük·,olduğw(arzfeğtisinin: in-ıılastik'r-taleP. eğrisinir6esnek öld09t1F{fıJ3
rtimqaortaya''Çlkarl:.1iyat.dalgalanrii'asld(f)'
3. Dengeden uzakl aşan dalgala nma: A~, eğrisinirteğirn_ir;ıia~cta lep ceğrisiniıl· eği~
rniı:ıiQ mutlak.değetindeo :küçük o!qwğu (arz·eğrisinih esnek', talep:eğhsinin.inelastik olduğu)'
ctg fy!n.unda. ortayaçıkan fıyat dalga!anmasidir.~
125
 ., '>ü-u:bE~$R.!·.M Q~AKAT SINAVLARINA HAZIRLIK

Oligopol teorileri alanında geliştirilen ilk modeldir (A. Coumot, 1838). Birbirini'n
komşusu iki maden suyu işletmesinin olduğu piyasada, her firmanın ne kadar mal üretip
satacağı üretim rekabeti çerçevesinde araştıran modeldir.
Varsayımlan
1. Iki firma vard ı r (A ve B firması).
2. Üretim maliyetleri sıf ırd ı r.
3. Mal homojendir (maden suyu).
4. Malın homojen olmasından dolayı , firmalar aras ı miktar rekabeti geçerlidir.
5. Firmalar kendi üretim düzeylerini belirlerken, rakiplerinin üretim düzeylerini de-
ğlşlirmeyeceğin i düşünü rler.
6. Piyasa talep eğrisi d oğrusal ve belirgindir. Her iki firma da toplam talebin duru-
munu kesin olarak bilmektedir.
Cournot Modeli, stratejik kararları en erken ve en güçlü ortaya koyan teoridir. Bu
nedenle oyun teorisinin öncüsüdür.

Değer Paradoks u Nedir? .

Malların değ işim değerini n toplam .faydası tarafı ndan değil , marjinal faydası tara-
fından belirlenmesidir.
Kullanım değeri yüksek olan su gibi bir malın değişim değerinin az olmasına karşı ­
l ık, kullanı m değeriçok az olan elmas gibi bir malın değişim değerinin çok yüksek olması ,
değer paradoks u veya el mas -su paradoksu olarak isimlendirilir.
Değer paradoksu Alfred Marshall tarafından artan maliyetler - azalan ma~ i nal
fayda kavramı çerçevesinde çözümlenmiş ve buna göre malları n değişim değ erinin !'oplam
faydası tarafı ndan değil, marjinal faydası tarafından bel irlendiğ i ortaya koymuştur.

Dışsal Ekorio~ller. ~~-~lf?;i:i'iL.':'<"f:;H/')!·,::'y.;:i··s.~{::~·~ . . ·. ·i:';

Firman ın içinde bulunduğu endüstri ölçeğinde meydana gelen değişmeler sonu-

cunda firm anın elde ettiği kazanç ya da uğrad ı ğı kayıplardı r. Bu anlamda d ışsal ekonomiler
iki biçimde ortaya çıkar. Bunlar:
1. Pozitif ölçek ekonomiler
2. Negatif ölçek ekonomiler

126
Dışsallık Nedir? •. ~ . ..• ı .•. <·· . . . ... .. \ ~ . . :, . .
\ ~- ·: :·-: .. ": : . :: .

Bir üretim veya tüketim faaliyetinden bir başka üretim veya tüketim faaliyetinin fıyat
mekanizması dışında olumlu ya da olumsuz etkilenmesidir.
Bir üretim veya tüketim faaliyetinden bir başka üretim veya tüketim faaliyeli olumlu
etkilenirse dışsal fayda söz konusudur.
Bir üretim veya tüketim faaliyetinden bir başka üretim veya tüketim faaliyeti olum-
suz etkilenirse dışsal zarar söz konusudur.
Dışsa l fayda söz konusu olduğunda elde edilen fayda bedelinin ödenmemesi ve
d ışsal zarar söz konusu olduğunda uğranılan zararın lazmin edilmemesi ·söz konusudur.

.PI.feransiyel Ra.nt.:Ned!r? (Farklılık Rantı -;-:.Verimlili~. Ranb 7 Top.rak Rantı)::·:· , •. . :;:

David Ricardo tarafından açıklanan diferansiyel rant farklılı k rantı, toprak -rantı
veya verimlilik rantı olarak da isimlendirilir. Temeli; topraklar arasında ortaya çıkan nitelik
veya verimlilik farkından dolayı ortaya çıkan kazançtır.
Diferansiyel Rant: Ricardo'ya bir ye~eşim yerinde ilk önce verimli topraklar üre-
time açıl ır. Nüfus arttı kça artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak için daha az verimli toprak-
lar üretime açılır. Dolayısıyla verimli topraklarda üretim yapanlar ile verimsiz topraklarda
üretim yapanlar arası nda maliyet farklılığı ortaya çıkacak ve ürün fiyatı maliyeti yüksek olan
verimsiz topraklarda üretim yapanlar tarafı ndan belirlenecektir. Bu durumda verimli toprak·
larda daha düşük maliyetle üretim yapanlar bir kazanç elde edeceklerdir ki bu kazanca
diferanslyel rant denir.
Ricardo, Diferansiyel rant ı açıklarken Malthus'un Nüfus Kuramın ı ve azalan ve-
rimler yasasını kabul etmiştir.
Diferanslyef Rantın Özellikleri:
1. Ranl, topraklann verimlilikleri arasındaki far~tan kaynaklanır. Rantı, en düşük
maliyetle üretim yapan toprak sahipleri elde ederken, en 'yüksek maliyelle üretim yapanlar
rant elde edememektedir. \
2. Rant, verimli tarım topraklarının kıtlığından kaynakl anmaktadır.
3. Rani, üretimde maliyet lınsunu değildir. Çünkü rant verimsiz tarım toprakları ne-
deniyle maliyetteki artış sonucu ortaya çıkmakta ve bu toprakların ürünlerinin satış fiyatı
içinde yer almamaktadır.
4. Ranı, verimli toprak sahiplerinin herhangi bir çaba harcamadan elde ettikleri ge-
lir niteliğinden olduğundan, verimli toprak sahipleri için hak edilmeyen bir gelir niteliği taşır.

127
....:-.·-·. .·....... ·.. :-:

- --~ H-E"DEF-SERl MÜLJı.KAT SINA.VLARINA HAZIRLIK

9 • ..--.-- .• ' .- • • - ~ ~ • • - • •

·oırseklik Talep
... .. Eğrisi Modeli
.... Nedir.?
... (Sweezy Modeli Nedir?) _-.
• .':.:·-. \ ·:: ·=...! ·

Oligopol piyasasında fıyat istikrarını (katılığı nı) açıklamaya çalışan model1939 yi-
lında Paul M. Sweezy tarafından geUştirllmiştir.
Modelde piyasa fiyatının neden hangi düzeyde oluştuğu değil, maliyetlerde önemli
değişmeler olsa bile fiyatların nasıl katı olacağı açıklanmaya çalışılır.
Modelin iki temel varsay1m1 vard1r:
-Piyasada iki tür talep eğrisi bulunmaktadır: Firmanın kendi talep eğrisi ve endüst-
ri/piyasa talep eğrisi,
- Firma satış fiyatını düşürdüğünde rakipleri de fıyat düşürmekte, fırma fiyatı yük-
selttiğinde rakipleri fiyat artırmamaktadır.
Not: Modelde fırma talep eğrisi esnektir ancak piyasa talep eğrisi inelastiktiL

Doğ al Monopo_\Nedi~?. >·: ··. · .>:· .. . . .. ·· : '· .· · :· . :,

Doğal monopol, ölçek ekonomilen sonucu ortaya çıkan monopoldür. Yani, ölçek
ekonomileri sonucu artan getiri (azalan maliyetler) sonucu ortaya çıkan monopoldür. Firma-
nın ölçeği büyüdükçe maliyetierin azalması firma ölçeği ni büyütmesine bağlı olduğundan
doğal monopolün ortaya çıkması ancak çok büyük sermaye gerektirir.

Dominant
..
Firma Nedir? (Egemen
. . .... Firma-
··:
Baskın
..
Firma)
. •' ·'

En yakın rakibinden önemli ölçüde büyük ve fiyatı belirleyecek kadar yüksek bir
piyasa payı na sahip olan fırmadır.

Düopol Nedir?-(KısriıiJek~l Nedi_r?}::· .. ;:."(<<· :---

Iki satıcı karşısında çok sayıda alıcının karşı karşıya kaldığı piyasa organizasyo-
nudur. Bu piyasada söz konusu fırmalar homojen mal üretebileceği gibi birbirini ikame ede-
bilen farklılaştırılmış mallar da üretebilir.

Düopson.Nedir?
,1" .. "·1' ',',. · · · ;,'

Iki alıcı karşısında çok sayıda satıcının olduğu piyasa organizasyonudur.

128
 . . ··· ·.•· ·. , ,· '"'\. • .. . .

Talep edilen mal miktarının gelirin fonksiyonu olduğu bir talep fonksiyonunda, tü·
keticinin gelirinin artması durumunda talep edilen mal miktarının azaldığ ı; tüketidierin geliri·
nin azalması durumunda talep edilen mal miktarının arttığı mallara "düşük mal" denir.
Bir diğer ifade ile, düşük mal ikame etkisi ile gelir etkisinin ters yönde olduğu ika-
me etkisinin negatif ve gelir etkisinin pozitif olduğu, ikame etkisinin gelir etkisinden baskı n
olduğu mallardı r.
Özetle düşük mal: Ikame Etkisi (·)> Gelir Etkisi(+) ve
Gelir i Talep ı veya Gelir l Talep i mallardı r.

:c,,.. Edgeworth Modeli Nedir? ·.· : ... ·. •· ··· • ·"·'··'''-"'·'•'· ·:.;.,, ...·,,•.:. :•••'"·· ... ', ,,;'.' ;... :•.·...::'''\· :· ~ .....~·.:.:. ::

F. Y. Edgeworth tarafından geliştirilen modelde, hem Cournot hem de Bertrand

modelinin varsayımları kullanı lır.
Varsayım/art:
1. Firmalar arasında hem miktar hem de fiyat rekabeti vardır
2. Firmaları aldıkları kararlarda rakipierin üretim miktarı ve fiyatını değiştirmeyece­
ğini varsayarlar
3. Firmaların üretim kapasiteleri sınırlıdır ve tek bir firma piyasanın tüm talebini
karşılayamaz
4. Üretim maliyeti sıfırdır
5. Üretilen mal homojendir
. Edgeworth'a göre, fiyat rekabeti sonucu fiyat ve üretim miktarı sürekli dalgalana-
cak ve denge miktarı ve denge fiyatı ortaya çıkmayacaktır, yani, istikrarlı denge yoktur.
Özetle: Miktar ve fiyat rekabetinin söz konusu olduğu ve homojen malların üretilip
salıldığı bir piyasa modelidlr.

Edgeworth Kutu Diyagramı ~edir?.,

'• ......... ;'"•. :· ·:· .. .. ' . ' \\.... ~ \ .. •. ·~,. '·~. ~ ...

Francis Ysidro Edgeworth tarafından ilk kez kullanılan ve tüketiciler ya da üreticiler

arasında etkinliğin ortaya konulduğu analizdir.
Tüketiciler arasmda denge;
- Iki tüketici vardır (A ve B)
- Iki mal vard ır (X ve Y)
• Tüketicllerin gelirleri sını~ıdır.

129
 - Mallar birbirleri yerine ikame edilebilmektedir. Farksızlık eğrileri orijine göre d ı ş­
bükeylerdir.
Bu varsayı mlardan hareketle tükelimde etkinlik Edgewort Kutu Diyagramı çerçe-
vesinde ele alınır. Kutu diyagramı Çerçevesinde tüketiciler arasındaki deği şim her iki tüketi-
cinin de faydasını maksimize ettiği ve bir tüketicinin faydasını artırmak ancak diğer tüketici-
nin faydasını azaltmak pahasına mümkün olduğu durumda sona erer ki bu. durumda tüketi·
ciler arasında anlaşma sağlanmış olacaktır. Tüketiciler a rasında söz konusu etkinliğin sağ­
landığ ı noktaların geometrik yerine ise anlaşma (sözleşme) eğrisi denir.
Üreticiler arasmda denge;
- Ekonomide iki üretici (A ve B) ve iki mal (X ve Y) vard ır.
- Iki üretim faktörü bulunmaktadır (K ve L}. Ancak her faktörün kullanılacak miktarı
sınırlıdır. Üreticilerin maliyet olanakları sınırlıdır.
- Üretim faktöl"leri birbirleri yerine ikame edilebilmektedir. Eşürün eğrileri orijine gö-
re dışbükeydir.
Bu varsayı mlar altında üretimde etkinlik Edgeworth Kutu Diyagramı çerçevesinde
ele alı nır. Bu diyagram çerçevesinde üretimde etkinlik, tek tek iki üreticinin eşürün eğrileri
yard ımı ile ortaya konulmaktadır.
Bu varsayım lardan hareketle üretimde etkinlik Edgewort Kutu Diyagram ı çerçeve-
sinde ele alını r. Kutu diyagramı çerçevesinde üreticiler arasındaki değişim her iki üreticinin
de faydasını maksimize ettiği ve bir üreticinin üretimini artınmak ancak diğer üreticinin üreti-
mini azaltmak pahasına mümkün olduğu durumda sona erer ki bu durumda üreticiler ara-
sında anlaşma sağlanmış olacaktır. Üreticiler aras ı nda söz konusu etkinliğin sağlandığı
noktaların geometrik yerine ise bağ ıt eğrisi denir.

Mevcut kaynaklar ile erı yüksek üretim düzeyine ulaşı lmas ın ı ifade eder. Refah
Teorisinin konusunu oluşturur.

Özetle; Üreticinin üretim sonucu elde ettiği gelilin fırsat maliyetinin üzerinde olma-
sıdır. Bir diğer ifade ile ekonomik kar:
Toplam Gelir- (Açık Maliyet+ Örtük Maliyet)

130
Ekonomik Rant Nedir? __

Arzı sabit olan üretim faktörünü sahibinin, fırsat maliyeti üzerinde elde ettiği ka-
zançtır. Bir diğer ifade ile arz esnekliği sıfır olan üretim faktörü sahibinin, ürelim faktörünü
kiraya vermesi sonucu elde ettiği gelirdir.

Ekonomik Sistemler Nedir?. ___ _-._

Ülkeler arasındaki farklı ekonomik yapı ve kurumların organizasyonu ile çeşitli çı­
kar grupları arasındaki ilişkileri inceleyen iktisat bölümüdür.
Örneğin, karma ekonomik sistemi benimseyen bir ülkenin ekonomik kurumları ile
merkezi planlı ekonomik sistemi benimseyen bir ülkenin ekonomik kLırumları aynı olmaya-
caktır.

Engel eğrisi, tüketiciterin gelir değişmesi sonucu ulaştıkları yeni denge noktalarının
birleştirilmesi elde edilen gelir tüketim eğrisinden elde edilen ve gelir tüketim arasındaki
ilişki gösteren eğrldir. Engel eğrisine göre tüketim gelirin fonksiyonudur.
Engel eğrisi tüketim ekseninin herhangi bir bölgesinden başlayan bir doğru ise söz
konusu mal zorunlu maldır ve gelir esnekliği 1'den küçüktür.
Engel eğrisi gelir ekseninin herhangi bir bölgesinden başlayan bir doğru ise söz
konusu mallüks maldır ve gelir es11ekliği 1'den büyüktür.
Engel eğrisi orijinden başlayan bir doğru ise bu durumda söz konusu malın gelir
esnekliği 1'dir.

Iki girdi kulla11an bir üreticinin mevcut bütçesi ile satın alabileceği girdilerin geo-
metrik yeridir. Üzerindeki her noktada üretici tüm bütçesini kullanmaktad ır. Üzerindeki her
noktada ise üretim maliyeti aynıdır.

Kardinal fayda analizinde tüketici dengesi, tüketicinin her mala h arcad ığı paran ı n
marjinal faydası birbirine eşit olduğunda tüketici dengeye gelecektir.
Paran ın marjinal faydası (ll), malı rı marjinal faydasının malın fiyatına bölünmesi ile
bulunur. Kardinal iktisatçılara göre paranın marjinal faydas ı sabittir.

131
 A- = MU
p
Dolayısıyla tekbir mal tüketen ve gelirinin tamamını harcayan tüketicinin dengeye
gelebilmesi için malın marjinal faydası n ın malın fiyatına eşit olması gerekir.
MU =P
Tükelid birden çok nıal tükettiği zaman tüketicinin dengeye gelebilmesi her bir ma-
la harcanan p~ranın marjinal faydalarının eşit olduğu noktada belirlenir.
MUx = M Uy = .ı ya da MU x = Px = A,
Px Pr MUr Pr
Tüketici denge koşul una "eş ma~inal fayda ilkesi" veya 'Walras Teoremi" denir.
Özetle: Kardinal fayda analizinde, tüketicinin tüm gelirini harcadığı ve her mal için
harcad ığı paranın marjinal faydasının eşit olduğu denge durumuna "eş ma~inal fayda ilkesi"
denir.

Eş Ür~n Eğrisi ~~di.r.ye ~~ellikleriQLSaymı:z? .!·:: :·: , \' . •.·. '\\-·.:·

Üreticinin üretimde kullandığı iki girdiyi değişik miktarlarda kullanması ile aynı top-
lam ürün elde edilen noktaların geometrik yerine eş ürün eğrisi denir.
Eş ürün eğrilerinin özellikleri; ,
1. Üzerindeki tüm noktalar aynı üretim miktarını gösterir.
2. Orijinden uzaklaştıkça daha yüksek, yaklaştıkça daha düşük üretim miktarını
gösterir.
3. Sol yukarıdan sağ aşağıya uzanan negatif eğimlidi rler. Bu durum iki girdi ara-
sında ikame olduğunu gösterir.
4. Orijine göre dışbükeylerdir. Bu durum iki girdi arasında azalan ikame olduğunu
gösterir.
5. Birbirlerini ve eksenleri kesmezler.

Tüketiciye aynı tatmin (toplam fayda) düzeyini sağlayan farklı mal tüketim bileşim-
lerinin geometrik yerine "farksızlı k eğrisi" denir.
Farkstzflk Eğrilerinin Özellikleri
1. Üzerindeki her nokta aynı toplam faydayı gösterir.
2. Eğriler sol yukarıdan sağ aşağıya inerler, yani, negatif eğimlidirler. Bu durum, iki
mal aras ında ikame olduğunu gösterir. Negatif eğimli olmasın ın sonucu; tüketici bir maldan
daha fazla tüketmek istediğinde diğer maldan tüketimini azaltmasını gerektirir. Tercihler ile
132
 liEOEF_S.ERI MÜLAK,AT-SINAV~~INA HAZIRqK

ilgili varsayımlar ele alındığında farksızlık eğrilerinin negatif eğimli olması nı n nedeni; tercih-
Ierin doymazl ığı (çoğu aza tercih etme) varsayı mıd ır.
3. Eğriler birbirlerini ve eksenleri kesmezler. Geçişkanlik varsayımının sonucu ola-
rak ortaya çıkar. ·
4. Eğriler dışbükeylerd ir. Bu durum iki mal arasında azalan ikameyi gösterir. Yani
tüketici bir malın tükelimi nı bir birim artırdığında diğer malın tükeliminden bir birimden daha
az vazgeçilmesi gerektiğini ifade eder.
5. Farksızlık eğri leri orijinden uzaklaştıkça daha yüksek tüketimi göstereqeğinden
daha yüksek fayda düzeyini, orijine yaklaştıkça daha düşük tüketimi göstereceğinden daha
düşük fayda düzeyini gösterir.
6. Mal küme'sinin her noktas ı ndan bir farksızl ık eğrisi geçer.

fiyat Dışı Rekabet Ne Anlama Gelir? .· . : ,. -::::· ·,:- ., '.- --::·:,:,: : ,.. : .,. --· :'. -_. :·· _,_. ·.' · ··

Monopolcü rekabet piyasasında veya oligopol piyasasında firmalar, bir birlerinin

yakın ikamesi malları üretip satmaktadırlar. Bu nedenle bu firmalar arasında rekabet fıyat
alanında olmayacak, reklam, ürün kalitesi, teknik destek gibi diğer unsurlar üzerinde olacak-
tı r . Bu durumun nedeni, firmalardan biri fiyatın ı değiştirdiğinde diğer firmaların misilierne
yapmasıdır.

·fiyat Esnekliği Nedir ve Fiyat Esn~kliğini Etkileyen·unsurlar Nelerdir? : .....-~:·.. . . ·:··

Talep yasasına göre fiyat ile miktar arasındaki ters yönlü ilişkiden dolayı, malın fi-
yatı artığında talep edilen mal miktarı azalır. Işte fıyattaki değişmeye tüketicilerin tüketim
miktannda gösterdiği tepkinin ölçüsüne talebin fıyat esnekliği denir. Bir diğer ifade ile tüketi-
cinin fiyata gösterdiği duyarlı lığın ölçüsüdür.
Talebin fiyat esnekliği {E0 ) şu şekilde hesaplanır;

0 Talep Edilen Mal Miktarında % Değişme

E = Talep Edilen Mal Fiyatında% Değişme

Talep Esnekfiğini Etkileyen Faktörler

Talebin fıyat esnekliğini etkileyen faktörler şun lardır;
1. Mala duyulan ihtiyacın şiddeti: Mallüks bir ihtiyacı karşı lıyorsa esnek, zorun-
lu bir ihtiyacı karş ılıyor ise esneklik düşük olacaktır.
2. Ma/tn ikame edi/ebi/irliği: Mal ı n ikamesi var ise bu durumda o malın talep eğ­
risi daya yatık olacağından esnek, malın ikamesi yok ise talep eğrisi daha dik olacağından
esneklik düşük olacaktır. Örneğin, Ariel ve ABC marka iki dete8andan Ariel'i kullanıyorsan ız,
133
 ll]
ı'\\'iı!l>~ti,O\\fri'?,~Jı~o~%'1>1 ~P!it>i<Ar\liN'-'M~!Mfl~BiJ~ L:t\ffll!i\K\t~ı•i<11 ~~'
~;el %50 zam yaptığında Ariel'den daha kolay vazgeçeceğinizden esneklik yüksek olacak- :_[_..·
! _;_;,·.··· :,

3. Ma/m tüketici bütçesindeki önemi: Mal tüketici bütçesinde büyük bir paya sa- !
hip ise esnek, düşük bir paya sahip ise esneklik düşük olacaktır. Ev ki ranız gelirinizde büyük 1-'
bir paya sahiptir. Eğer ev sahibiniz kiraya zam yaptığınızda başka bir eve geçmek gibi tepki _T_-J.~i:
vermeniz esnekliğ in yüksek olduğunu. gösterir.
4. Zaman: insanlar kısa dönemde alışkanlıklarından kolay kolay vazgeçemedlkleri :l'
için malı n fıyat değişmelerine kısa dönemde hemen tepki gösteremezler. Bu nedenle kısa _:~f\
dönemde esneklik düşük, uzun dönemde ise esneklik yüksek olacaktır. t.
5. Ma/m fiyatındaki değişme/erin kalıcı veya devamli o/mas1: Eğer malın fıya- !;if:
tındaki değişme geçici ise hemen tepki gösterileceğinden esneklik yüksek, malın fiyatındaki :,_:·_t
değişme kalıcı esneklik düşük olacaktır. Çok istediğiniz bilgisayar için kampanya başladı­
ğ ında ve bu kampanyan ın 2 hafta sü receği ni bildiğinizde hemen o bilgisayarı almak gibi
tepki gösterirsiniz. Bu durum esnekliğin yüksek oldu ğ unu gösterir. Eğer fiyat düşüşü kalıcı
olsayd ı daha sonra da alabilirdiniz. Bu durumda da esneklik düşük olacaktır.

fiy_a~ .l.idei'!.! ği· Ne?.lf::Y~ J ü_~ ~ri n~. tSt~~~~ ·~n ı~tfnrz?,::·:_ Yj ;,~.•~ ~.·>'·) :;:. '· ·:; ~:>i~:;: ,·.:

Fiyat li derliği, oligopolcü fırmaların piyasa güçlerinin eşit olmaması ya da üretim

tesis ölçeği bakımından daha güçlü fırırnalaqn varlığı halinde, zayıf fırmalan n kendiliğinden
güçlü firmaları lider olarak kabul etmesi halinde ortaya çı kmaktadı r. Bu durumda güçlü olan
firmanın fiyatı belirlemesine "fiyat liderliği" denir. Fiyat liderliğ inde firmalar arası nda örtülü bir
anlaşma söz konusudur.
1. Maliyet Avantajına Sahip Fiyat Li derliği
Benzer büyüklükteki firmalardan oluşan oligopo! piyasasındaki fiyat oluşumunu
açıkla maktad ır.
Malın homojen ve iki fı rmanın bulunduğu tam/saf oligopol piyasası dengesi, firma-
ların piyasa payların ın eşit ve piyasa paylannın farklı ol duğu duruma göre iki şekilde incele·
nebilir.
Firmaların piyasa payları eşit olması durumunda tek bir marjinal gelir ve tek bir
fırma talep eğrisi vardır. Hangi firma daha yüksek maliyeye sahip ise kendiliğinden diğer
firmayı lider kabul edip, onun fiya tı ndan satış yapacaktır. Çünkü mal homojen o lduğu için,
aynı mal iki fiyattan satılamaz.
Piyasa payla rı ve maliyetlerinin farklı olması durumunda da sonuç değişmeyecek­
tir. Düşük maliyetli firma lider firma olacak ve lider firmanın fiyatı piyasada geçerli olacaktır.
2. Hakim Firma nın Fiyat Liderl iği
Bazen piyasada çok sayıda küçük firma ya nında, önemli maliyet avantajına sahip
büyük bir firırna vardır. Böyle bir durumda "hakim fı rma" monopolcü gibi davranarak kar

134
 •.;__ HE_~Ef ŞEı;tl MÜL!'KAT SINAVLA~.~ H~RUK -

maksimizasyonuna yönelip ne kadar üreteceği ve kaç liradan satacağına kendi başına karar
vermektedir. Diğer küçük firmalar ise hakim fırmanın fıyatını veri olarak alıp, tıpkı tam reka-
betteki gibi faaliyetlerini sürdürürler.
3. Barometrik Fiyat Liderliği
. Maliyetleri ve ölçekleri birbirine çok yakı n fırmaların varlığı halinde söz konusu
olan fıyat liderliğidir. Burada hiçbir fırma ön plana çıkmamaktadır. Böyle bir durumda birbirle-
riyle rekabeti göze alamayan ve aralannda da anlaşamayan firmalar, içlerinde en itibarlı , en
saygın olan, en sağlı kl ı analizler yaptığına inanılan bir firmanın fiyat politikasını benimseye-
bilmektedir. işte bu tür fiyat liderliğine "barometrlk fiyat liderliği" denilir. Petrol piyasası,
otomotiv sektörü veya bankacılık sektöründe görülen bu modelde, fıyat lideri sıklıkla değişe­
bilmektedir.

Fiyat Tüketim Eğrisi Nedir?

Bütçe doğrusu ve farksızlık eğrisi analizinde, tüketleinin tükettiği mallardan birinin

fiyatının değişmesi durumunda ol uşan yeni denge noktalarının geometrik yerine fıyat tüke-
tim eğrisi denir. Fiyat tüketim eğrisi üzerindeki her noktada tüketici dengesi sağlanmıştır.

.fonksiyonel Gelir Dağılınıı. NedirJ;;: :.~::·:·: \::::\'·i::\:._:;:,;:·'~

Milli gelirin üretilmesine katkıda bulunan üretim faktörlerinin (emek, sermaye, top-
rak sahipleri ve giıişimciler) yaptıkları katkı ya göre milli gelirden aldıkları paya fonksiyonel
gelir dağılımı denir. Fonksiyonel gelir dağılımına literatürde "birinci/ gelir dağıltmı " denir.
Bu gelir dağılımı genellikle adaletsizdir. Devfet müdahalesi sonucu (Gelirin doğusu ve kulla-
nılışı arasında} gelir çeşitli gruplar ve tabakalar arasında yeniden paylaşımına ikincil gelir
dağılımı ya da gelirin yeniden dağılımı denir.

Bir malın fiyatındaki değişme nedeniyle gelir sabitkan gelirin satın alma gücünün
ve bu nedenle satın almak istenen miktarın değişmesine gelir etkisi denir.
Bir ma/m fiyatı arttığı zaman, gelir sabit kaldığı Için gelirin satın alma gücünün ve
bu nedenle satın alınmak istenen mal miktarı nı n azalmas ıdır.
Bir malın fiyatı azaldığı zaman, gelir sabit kaldığı için gelirin satın alma gücünün
ve bu nedenle satın alınmak Istenen mal miktarının artma sıdır.

135
 -
.-.·.
. Eğrisi
\!)
GelirTüketim
. -. . . .. . ·. :
' ' ~. . Nedir?
' .. :. ,, . , .· '··"' , ·
; '

Malların fiyatları sabitkan tüketicinin gelirindeki değişmeler sonucunda tüketiciye

en yüksek tatmini veren mal bileşimlerinin geometrik yeridir.
Gelir-Tüketim eğrisi , tüketicinin gelirindeki değişmeler karşısında Iki mal için gelir-
talep ilişkisini gösterir. Buradan hareketle tek bir mal için gelir-talep ilişkisinLgösteren Engel
Eğrisi elde edilmektedir.

Genel: Deng~ Analizi Nedir ve Varsayımla rı Nelerdir? ,· .. ., ..,, ,

Genel denge; bir bütün olarak ekonominin ele alı nması ile hem üretimde hem de
tükelimde aynı anda etkinliğin sağlanmasıdır. Genel denge analizi bazı varsayımlardan
hareketle yapılır. Genel·denge analizini sistematik olarak ele alan iktisatçı Leon Walras'tı r.
Genel denge analizi aynı zamanda dinamik bır analizdir. Genel denge analizinin varsayımla-
rı:

1. Ekonomide piyasaların tümünde tam rekabet koşulları geçerlidir.

2. Bireylerin fayda fonksiyonları ve üretim fonksiyonları arası nda bağımlılı k yok-
tur. Yani ekonomideki tüm mallar özel mallard ı r ve toplumsal refah bireylerin faydal arı top-
lamına eşitti r.
3. Tüm fonksiyonlar sürekli ve iki çlefa türevi alınabilir olmalıdır.
4. Ekonomide devlet ve dış ticaret yoktur.
5. Üretim ve tüketim aynı yer ve zamanda yapılmaktadır.
6. Ekonomide sadece iki bireyi iki mal ve iki üretim girdisi olduğu varsayılmakta-
dı r.

Genl~ıen:ı~'Yblu Eğrisi..~~clir? , \ :: ··-:;;::;·

Eş maliyet doğrusu ve eşürün eğrileri analizinde, iki girdi kullanarak üretim yapan
üreticinin maliyet olanaklarının yani bütçesinin değişmesi nedeniyle oluşan yeni denge
noktalarının birleştirilmesi sonucu elde edilen eğriye genişleme yolu eğrisi denir.
Gen işleme yolu eğrisi emek eksenine yaklaşıyor ise emek yoğun genişleme,
sermaye eksenine yaklaşıyor ise sermaye yoğun genişleme söz konusudur.

oer:ç~,k Ek'~n,dryı.!.'~r·N~ •P~~~~t.i t!\{!i'<2<'', .'j'(i(''·'::'Ti\!''J: :r•·'::'i'::\;'.''\:;.:, ,, <"·';.';'·~·::··•"·...•.·~·:: :·.,.•.•..·

Iş bölümü ve uzmanlaşma, stok avantajları, teknolojik avantajlar, satıŞ ya da pa-
zarlama avan tajları , yönetim giderterinin azalması gibi maliyet avantajlarını ifade eder.

136
Gitfen Mal Nedir?. > ·· . .• •. .. . ,,

Gelir etkisinin ikame etkisinden büyük old uğu, gelir arttığ ı nda talebi azalan ve gelir
azal d ığında
talebi artan ve bu nedenle gelir esnekliği katsayının negatif olduğu mallara
gitfen mal denir. Örnek: Lastik ayakkabı , bakır tencere, emaye çayda ni ık.

Gitfen Paradoksu Nedir? . '· ··

...~

.. '

Talep yasasına aykırı düşen ve fiyat arttığında talebi artan ya da fiyat azald ığında
talebi azalan mallar için söz konusu olan durumdur.
Bir diğer ifade ile bireyin neminal geliri ile satın a l abi l eceği mal mikta rı reel geliri
ifade eder ve nominal gelirin fiyata bölünmesi ile bulunur. Malın fiyat ı arttığında tüketicinin
reel geliri azal ı r. Reel gelirdeki azalma nedeniyle bireyin söz konusu malı tüketiminin azal-
ması gerekirken artı rmasına gitfen paradoksu denir.
K1saca, Güçlü gelir etkisinin ikame etkisinden baskın olduğu durumdur. Bu du-
rumda fiyat ile tüketim miktarı aras ında aynı (doğru) ilişki söz konusu olur ve talep eğrisi
pozi1if eği mlidir.

Girdi Nedir? .· . ··.. .: . ··;.': ::.:··:::. ·.,.

Bir üretim sürecine katı lan ve üretimin gerçekleşmesi ne katkı sağlayan her şeye
girdir denir. Emek, sermaye, hammadde ve teknoloji üretimde kullanılan girdilere örnektir.

Gizli Talep Nedir?.:

Tüketiciler tarafından özlemi çekilen ancak karşılanamayan yani üretilemeyen is-

tek ve arzuların toplandığı taleptir. Bu talebe; şişman latmayan pasta, zararsız sigara, kaza
yapmayan araba, uçan araba veya virüs girerneyen bilgisayar bu talebe örnek gösterebilir.

.~österiŞ Et~isi ['Jedir?_ (Veb_

len Et~isi ~edir?) · ...

Bir malı n fiyatının yükselmesi talep yasasına göre o mala olan talebin azalması
sonucunu doğurur. Ancak bazen bir malın fiyatı yükseldikçe, o mala sahip olanın alım gücü-
nün ve sosyal prestijinin yüksekliğini göstermesi nedeniyle söz konusu mal gösteriş nede-
niyle daha çok talep edilebilir. Bu durumu ilk kez 1899 yılında T. Veblen ABD'de tüketimin
toplumsal konumunun göstergesi olarak rol oynadığını belirttiği "Ayak Sınıfını n Kuramı'
isimli kitabında belirtmiştir. işte Veblen (gösterişçi tüketim) etkisi olarak isimlendirilen böyle

137
bir durumda mal ı n fiyatı arttıkça talep miktarı da artacağından, bireysel talep eğrilerinden
hareketle piyasa 1alep eğrisi elde edilemez. .
Özetle: .~ir malı tüketen kişi sayısı arttıkça o mala olan talebin fiyat artışına rağ­
men artmasıdır. Ornek, lphone marka cep telefonunun fiyatı artmasına rağmen talebinin
artmasıdır.

Hakim Stratej 1Nedir? . :.·.

Firmaların kendileri için en iyi stratejiyi belirlerken, rakiplerinden bağ ı msız hareket
etmektedirler. Böylece rakipleri hangi stratejiyi uygulariarsa uygulasınlar kendi durumunun
kötüleşmemesidi r.

Hi.cks'giiTalep Fonksiyonu "Ne-dir?_,_ _ ,-. •,: ··~ •·:. ··:, ,._;·, :r ,,_._, ·~., ·; ·· ···- ·:. · · --..=;- ·,. =;;·,-~ -;-,- -· , .. ,,

Telafi edilmiş talep fonksiyonu olarak da isimlendirilir. Tüketicinin satın alacağı mal
miktarını , fıyatlar
ve fayda düzeyinin fonksiyonu olarak ele alan fayda fonksiyonudur.
Hicksgil talep fonksiyonu sadece ikame etkisine yer verir. Bu nedenle daima negatif
eğimlidir. Fayda düzeyi sabit kabul edildiği için, fiyat değişmeleri karşısında talepteki de-
ğişmeleri yansıtır.

Hicks Yaklaşımı Nedir? .... ?:.. :-~~-... ;·.

Bir malın fiyatı nda ki değişme karşısında ikame ve gelir etkilerini ayrıştırmak ama-
cıyla , tüketiciyi başlang ıç fayda düzeyinde sabit tutarak yapı lan anallzdir.

Firman ın
kendi ölçeğinin maliyetler üzerinde çıkardığı etkidir. Yani, firma üretimini
artırdıkça üretim maliyetlerinin düşmesidir.

Fi rmanın ölçeğindeki büyüme karşısında üretim artışına paralel olarak, satın alı­
nan hammadde fıyatlarında indirim sağl anması , daha düşük faizli kredi olanakları ndan
yarartanma ve daha ucuz reklam ve taşıma giderleri gibi maliyet avantajlarını ifade eder.

138

..,._- ..,
ihtiyaç Nedir ve Özelliklerini Sayınız? :;::: ·.. ·.•· ·. :. ···.:·.'\ -'1/.··y:·:.<':r·,::·..
Karşılandığı zaman haz ve tatmin karşılanmadığında ise ızdırap veren duygular-
dır.
ihtiyaç/ann özellikleri;
1. Sonsuzdur.
2. l htiya~ar şiddet bakımından farklılık gösterir.
3. Bazı ihtiyaçlar tatmin edildikçe şiddeti azalır (yemek yemek, uyku uyumak vb).
Tatmin edildikçe ihtiyaçların şiddetinin azalması kavramı değer teorisinin temelini oluşturur.
4. Bazı ihtiyaçlar karşılandıkça şiddeti artar (alkol tiryakiliği, uyuşturucu bağımlılığı
vb).
5. ihtiyaçları tatmine yarayan araçlar ikame edilebilir.
6. ihtiyaçlar süreklidir.
7. Iktisat bilimi açısından ihtiyaçların ahlaki yönü yoktur. Bir alkol bağımlısı nınalkol
kullanamadığı durumunda ızdırap çekeceğlnden, iktisat bilimi bunu bir ihtiyaç olarak kabul
eder.
Insanlar ihtiyaçlarını mal ve hizmet tüketerek karşılarlar.

Eşürün eğrileri analizinde emek ve sermaye gibi iki girdi kullanarak üretim yapan
üretici için sermaye emek oranındaki değişmenin marjinal teknik ikame oranındaki değişme­
ye olan duyarlı lığ ına ikame esnekliği denir.

. iN.yanıı !~~~~·ı~.ongp?tl .N..~~~.r?:?:ı;;;··:::·.·~u\' {Djf\·).'\i!:::i:::\\(:.'·:;;,:}(i;;:s.x::::;·;\§. },.::;•.\';,:;:

Tek al ıcı (monopson) ile tek satıcının (monopol) karşı karş ıya kaldığı piyasa yapı­
sıdır. En güzel örnek işçi ve işveren sendikaları, Roketsan ve Milli Savunma Bakanl ığı veri-
lebilir.

Just.in 1i~e (!~rrrZiı{lıahinda)~e· oe_iTıektir?;·:::.'>\)}\;,\.X:;~:::'' •.•.... •,...... .....

Üretimi ve verimliliği artırmak Için geliştirilen envanter stratejisidir. Zaman unsuru-

nu göz önünde tutarak yapı lan tüm üretim işieli sonucu katlanı lan maliyeti" en aza indirmeyi
amaçlayan üretim türüdür.
Bir diğer ifade ile Just in Time, talebi mükemmel bir kalite ile artıksız olarak üret-
mek ve istendiği yere istendiğ i zamanda nakletmektir. ·

139
 Kal.~q(~rit~rL (Kaldor...:. Hi c.ks_
ranzlm Ölçütü) Nedir?,<-- - .. ::;;' . ,·_ : . :: :: . · ·. . . ·.......

Uygulamaya konulacak bir iktisat politikası sonucu, kazançlı olanlardan değişimin

gerçekleşmesi, kaybedenlerden ise değişimin gerçekleşmemesi için ödemeye razı oldukları
parasal bedeli belirtmeleri istenir. Kazananiann ödemeye razı olacakları toplam parasal
değer kaybedenlerinkinden büyük olduğu sürece, değişiklik toplumsal ref.ahı artırır. Bunun
nedeni, böyle bir durumda kazananların, kaybedenierin zararlarını tanzim ettikten sonra bile
net bir kazanç elde edecek olmalarıdır. Bu ölçüt örtük olarak paran ın marjinal faydasının
toplumun tüm bireyleri için aynı olduğunu kabul eder. Gelir dağı lımındaki adaletsizlik açısın ­
dan sak ı ncalıdır.

Kapasite K~llanırıı Oranı Ne~ir?~ '::••.. ...··:.:·•..> • • . ,. • ...

Bir üretim biriminin belirli bir dönemde fiilen gerçekleştirdiği üretim miktarının fiziki
olarak üretebileceği en yüksek miktara olan oranını gösterir. Ayakkabı üreten bir imalat
biriminin bir ay içinde üretebileceği ayakkabı miktarını n 100 adet olduğunu ve buna karşılık
Mart ay ında 80 adet üretim gerçekl eştirdiğini düşünelim. Bu verilere göre bu ayakkabı imalat
biriminin Mart ayındaki kapasite kullanım oranı yüzde 80 olarak gerçekleşmiştir. Bir d iğer
ifade ile kapasite kullanım oranı; mevcut- fiili üretimin tanı kapasite üretimine oran ıdır.

~aPer.rrı a,,-No~tas ı N.&.~i r?,:;;;.:

Piyasa fıyatının ortalama değişir maliyete eşit olduğu durumda firma sadece üre·
tim i gerçekleştirmek için gerekli maliyeti karşılayacak ancak hiçbir sabit maliyetlerini karşıla·
yamayacakt ı r. Piyasa fiyatının ortalama değişir maliyet eğrisi nin minimum noktasına eşit
olduğu noktaya kapanma noktası denir.
NOT:
Fiyat < Ortalama Değişir Maliyet - Üretim yapılmaz.
Fiyat= Ortalama Değişir Maliyet - KAPANMA NOKTASI
Fiyat > Ortalama Değişir Maliyet -+ Üretim Var.
Fiyat = Ortalama Toplam Maliyet -+ NORMAL KAR.
Fiyat> Ortalama Toplam Maliyet-+ Aşırı kar.

Belli alanlara yapılan yüksek yatı rımlar ile farklı sektörlerde başarıyı yakalayabilme
becerisine kapsam ekonomisi denir. Kapsam ekonomisi elde edebilmek için sermaye
gerekmekle birlikte daha üst düzeyde yönetim becerisi ve sine~i yönetimi gerektirir. Kısaca

140
Kapsam ekonomisi: Firmanın iki veya daha fazla malı farklı üretim tesisleri yerine aynı
tesiste üretmesi .sonucu ortalama maliyetierin azaltıl masını ifade eder.
Kapsam ekonomisine en güzel örnek, Honda otomobil fabri kas ı bünyesinde üreti-
mi yapılan Honda motorsikletleridir.

Kararlı Denge Nedir ve Kararlı Dengenin Şartlan Nelerdir?

Piyasada denge herhangi bir nedenle bozulduğunda, piyasanın kendiliğinden işle-

yişi, yeniden dengeye dönüş yönünde bir eğilim yaralıyorsa denge kararlıdır. ·
Piyasada tek ve kararli bir dengenin olabilmesi için;
1. Arz ve Talep eğrilerin in (fonksiyonlarının) pozitif bir fıyat düzeyinde kesişmeleri
gerekir.
2. Talep, fiyatın negatif fonksiyonu; Arz ise fiyatın pozitif fonksiyonu ol ması gere-
kir.
3. Talep eğrisinin arz eğrisini üstten kesmesi gerekir.

Kararsız Denge Ne.~ir?, . '· .

Piyasada denge herhangi bir nedenle bozulduğunda, piyasanın kendiliğinden işle­

yiş i, piyasadaki fiyat hareketlerini dengeden daha da uzaklaştırma eğilimi yaralıyorsa denge
kararsızdır.

Tüketici davranışlarını açıklamaya çalışan ilk fayda yaklaşımıd ır. Klasik iktisat
içinde temsilcileri; W.S. Jevons, Leon Walras, A. Marshall vb.
Kardinal Fayda Analizinin Varsayımlan
1. Fayda Ölçülebilir (Ölçü/ebi/irlik): Kardinal fayda analizine göre, fayda ölçüle-
bilen objektif bir kavramdır Fayda ölçüm birimi olarak UTiL kavramını ortaya almışlardır.
2. Top/anabilirlik: Tüketicllerin her bir mal ve hizmet tüketiminden elde ettikleri
faydanın toplanabileceğini ifade eder.
3. Azalan Marjinal Fayda ilkesi: Bir maldan tüketilen mal miktarı arttıkça o.mal-
dan elde edilen ek faydanın azalmasıdır. Örneğin; ders arasında çay içmeyi seven bir öğ­
retmen ilk bardak çaydan aldığı haz kadar ardı ardına içtiği üçüncü bardak çaydan aldığı
haz aynı olmayacaktır.
4. Rasyonellik: Tüketici kısıtlı geliri ile kendisine en yüksek faydayı sağlayacak
mal ve hizmet bileşimini tüketir.

141
 Kısaca Kardinal Fayda analizi, mal ve hizmetlerden elde edilen faydanın ölçülebi-
leceğinisavunan ve faydayı objektif bir biçimde tanımlayan, bir maldan elde edilen faydanın
diğer mallardan elde edilen faydayı etkilemediğini ileri süren yaklaşı mdır.

Karma EkonomikSistem Nedir? .• .. .

Kamu mülkiyeti ile birlikte özel mülkiyelin üretim faktörleri üzerinde kontrol gücü-
nün olduğu,
üretim ve dağıtım ile ilgili ka rarların fiyat mekanizması ve devlet pl anlaması
tarafından farklı ölçülerde kararların verildiği sistemdir.

Kapital istSisterı:ıJPlyas~ Eko~oıı:ıi~I) . NediP< ;; •.·.·· ··. .. .•• •···· . •. .. ,·...

Neyin, nas ıl. ve kimler için üretileceği sorularına birbirinden bağımsı z olarak hare-
ket eden !üketiciler, üreticiler, devlet ve diğer organizasyonların kararlarına bağl ı olarak
cevap bulunan ekonomik sistemdir. Bu sistemde temel koordinasyon fiyat tarafından sağla­
nır. Bu sistemde fiyatın üstlendiği görevler;
1. Tüketim ve üretime yönelik teşviK görevi
2. Neyin üretileceği ve tüketileceği konusunda sinyal görevi
3. Bölüşüm konusunda görevler.
Piyasa ekonomisinin iyi bir şekild,e işlemesi fiyat düzeyinin istikrarlı ol masına bağ-
l ı dır.
Piyasa ekonomisi sisteminde, devletin görevleri iç ve dış glivenlik hizmetleri ile sı­
nırlandırıtmış, ekonomideki faaliyetler özel mülkiyete yüklenmiştir. Yani üretim faktörleri
sa hipliği özel mülkiyettedir. Devlet, özel mülkiyelin oluşumuna katkı sağlar. Bu sistemde
devlet ancak piyasa başarısız\ığı durumunda ekonomiye müdahale edebilir, aksi durumda
devletin ekonomiye müdahalesine karşı çı kılmıştır.

Monopal fırma, birim başına üretimi çok düşük bir maliyet ile gerçekleştiriyorsa ya
da bir bölgede (ülkede- yerleşim yerinde) toplam talebin çok büyük bir kısmını tek başına
karş ılıyorsa ise buna kati (fiili- sa~ monopal denir. Bu monopoJe en güzel örnek olarak
elektrik iletimi, kabl o TV hizmetleri ve kablo internet dağıtımı örnek verilebilir.

Tek bir malı n arz ve talebini kullanarak en uygun üretim miktan nın belirlenmesidir.
Kısmi denge analizi Alfred Marshall tarafından geliştirilmiştir. Buna göre tek bir mal için

142
piyasa dengesi arz ve talebinin eşrtl endiği noktada kurulur ve bu durumda da söz konusu
malın denge fiyatı ve denge miktarı belirlenmiş olacaktır.

Kıtl ı k Rantı Nedir? .. . . ·. ~ . ·.. ·.

Kısa dönemde bir malı n üretiminin artınimaması nedeniyle talep artışı sonucu or-
taya çıkan fiyat artı şına kıtlık rantı denir. Kıtlı k rantı genellikle çok kısa dönemde üretimin
talebe hemen intibakının sağlanamaması ile oluşur. Özellikle toprağın arzının kıt olması
nedeniyle üretim faktörü olan toprağa talebin artması sonucu ödenen bedel kıtlık rantına
örnek gösterilebilir.

Köşe Dengesi (Çözümü) Nedir?_ ·. :... : .. .. ::::: ..~ ;. .;::: :·. ·.

Üretici ve tüketici dengesinde söz konusu olan köşe dengesi;

Tüketici Dengesinde Köşe Çözümü: Farksızlık eğrisinin orijine göre içbükey ve-
ya negatif eğimli doğru olduğu durumda tüketicinin mallardan sadece birini tüketerek fayda-
sın ı maksimize ederek dengeye gelmesi durumudur.
Üretici Dengesinde Köşe Çözümü: Eşürün eğri sini n orijine göre içbükey veya
negatif eğimli doğru olduğu durumda üreticinin girdilerden sadece birini kullanarak üretimini
maksimize ederek dengeye gelmesi durumudur.

~uma~~a. s~ôiı9.niil e~( (M~~~~~jpl~~Ji..S~9~§frıi:7:: Sö~yal ~~.t~.~iS.t~~J .~e.~iJ?/ •· ,. • :·.;;: . ,,,,

Temel ekonomik sorunlara ilişkin kararların merkezi otorite tarafından alındığı sis-
temdir. Bu sistemde üretim faktörlerinin mülkiyeti devlettedir. Merkezi bir plan çerçevesinde
ekonomik birimlelin hangi faaliyete katılacağ ı nı, üretim ve tüketim tercihlerini ve gelirin nasıl
bölüşüleceğ ini devlet belirli bir plan çerçevesinde belirler ve kontrol altında tutar.

-~~o~~~~t.9tetr (n,,_F~~~~ıyon.tf(Sa~iH?~~hfı:'Q.r~!i~:;. F:o'iı.~~-ıy:qnpY Ne.grfi\!i',i\:;~''h;f?}{/'\::' ·

Üretimde kullanılan girdiler arasında ikame ilişkisinin olmadığı ve girdilerin tamam-
lay ı cı
nitelikte olduğu, bu nedenle girdiler aras ı nda ikame esnekliği değerinin sıfır olduğu,
marjinal teknik ikame oranının sıfır ve eşürün eğrisi nin kolları ekseniere paralel olarak uza-
nan L harfi şeklinde olduğu üretim fonksiyonudur.
Özetle:
1. Girdiler aras ı nda ikame yoktur, girdiler tamam layıcıd ı r.
2. Marjinal Teknik ikame Oranı (MRTS) sıfırdır.
3. ikame esnekliği sıfırdır.
4. Eşürürı eğrisi L harfi şeklinde dir.
143
Lernet
·.·· ....
Endeksi
·. ·:-
(Monopol,Gücü).''Ne'di(('
.. . . . . . .. ,.
'· ' ; .

Monopolün fıyatını marjinal maliyetinin üzerinde belirleyebilme gücüdür. Monopel ''

gücü Lerner Endeksi ile ölçülür aynı zaman da mark up oranı olarak da ifade edilir.
Monopel Gücü (Lerner Endeksi) Oile 1 arasında değer alır (Os Le s 1).
Le = Oise, MonopoJeünün fiyat belirleme gücü yoktur. Bu durumda tam rekabet
koşulları geçerli olacaktır.
Le =1 ise, Monopeleünün fiyat belirleme gücü tamdır. Bu durumda mutlak tekel
söz konusudur. Lerner Endeksinin 1 olması demek monopolün ma~ inal maliyetinin Oolması
demektir.
Aynı zaman monopel gücü ile monopolün talebinin fıyat esnekliği arasındaki Ilişki
şu şekildedir; .;)j

P-MC 1
-p-- ED

l~,renz Eğ.risi N~di~? .. ,,.. ·'·· ..

1905 yılında ABD'li iktisatçı Max Larenz tarafından geliştirilen eğri, yüzde olarak
ülkedeki toplam gelirin ne kadarın ı kaç kişinin aldığını gösterir. Yatay eksende nüfusun ,.
birikimli yüzdeleri ve dikey eksende geli riı:ı biriklmli yüzdeleri olmak üzere, bireyler veya
hane halkları gelirlerinin büyüklüğüne göre en küçükten en büyüğe doğru sıralanarak, çeşitli ·1
gelir dilimlerinde ne kadar hane halkının olduğu ve bu hane halklarının ne kadar gelir elde
ettiği ortaya konulur.
Lerenz Eğrisi analizinde gelirin her yüzde 20'1ik dilimi nüfusun her yüzde 20'1ik di-
limi tarafından eşit bir biçimde payi aşıiıyor ise elde edilen eğriye mutlak eşitlik doğrusu
denir. Mutlak eşitlik doğrusu üzerinde her noktada gelir adil dağılmıştır.

A W. Tucker tarafindan geliştirilmiştir. Güncel bir örnek ile açı klamak gerekirse, iki
kuyumcu soyguncusunun bir trafik kazası nedeniyle nuhsatsız bir tabanca ile yakalandığı
varsayalım. Gözaltına alınan iki kafadar polis karakolunda aynı odaya konulduklarında
anlaşıp aynı ifadeyi verebilme riskini önlemek amacıyla karakolda ayrı ayrı odalara konul-
muştur. Gerçekte iki kafadar bir kuyumcu soygunudur. Ancak polisin elinde bu durumu
kanı tıayacak bir delil bulunmamaktadır. Bu durumda, ya iki kafadar ruhsatsız silah bulun-
durmaktan 6 ay ceza alacaklar ya da birinin suçu kabul etmesi veya Itiraf etmesi durumunda
diğerinin aldığı ceza değişecekti r. Şöyle ki, eğer bizim kafadarlardan biri suçlarını itiraf
ederse az bir ceza ile kurtulurken itiraf etmeyen daha fazla ceza alacaktı r. Bu durumda her

144
iki kafadarda kendisi için en iyi olanı seçmek zorundadır ki, buna hakim strateji denir. Bu
durumda hakim strateji her iki kafadar içinde suçu itiraf etmek olacaktır.
Özetle mahkumlar açmazı, piyasa da rakip firmaların (oyuncuların) birbirinden ha-
bersiz olmaları durumunda denge oluşturmak yerine kendi kazançları doğrultusunda hare-
ket etmeye eğilim göstermeleridir.

Mal Farklılaştırılm ası Nedir? . . . .,.,

. ··ı.,
, .. ' ''•
..

Tekel piyasasında firmanın ürettiği malı homojenlikten uzaklaştırılarak sanal, öznel

veya biçimsel olarak farklılaştırarak farklı fiyatlardan sattığı uygulamadır. Bu uygulamaya
ayn ı zamanda üçüncü dereceden fiyat farklılaştırması denir. Mal farki ıiaştırması şu biçim-
lerde olur:
1. Biçimsel mal farkltla ştırması: Malın ; tasarım, ambalaj, paketlema ve reklam
gibi satış artı rıcı etkinliklerini içerir.
2. Öznel mal farkll/aştm/ma sı: Üretimde farkl ı ara malları veya üretim tekniklerini
kullanarak maliann farklılaştırı lmasıdır.
3. Sanal mal farklı/aştmlmasJ: Tıpatı p birbirinin benzeri olana malların reklam gi-
bi satış artırıcı teknikleri kullanarak alıcı da farklı bir mal gibi algılanmasıdır.

Marjinal Fayda Nedir? ..:::.~ · :. "::\:•',~:·'/ '>;''·_-:·· :

Ilave bir birim mal tüketilmesi nedeniyle toplam fayda da ortaya çıkan değişmedir.
Bir diğer ifade ile bir birim daha fazla mal tüketiminden elde edilen ek faydadır. Marjinal
fayda mal tüketimi arttıkça azalır.

:~~rjinal lkame Oranı Nedir1·

Tüketicinin bir maldan daha fazla tükettikçe, aynı fayda düzeyinde kalabilmesi için
diğer maldan vazgeçmesi gereken miktarı gösteren orana marjinal ikame oranı denir ve
farksızlık eğrisinin eğimine eşittir. X ve Y gibi iki mal tüketen tüketici için Ma8inal Ikame
Oran ı (MRS);
AY MUx
MRS=-=-
AX MUv

Ma~inal ikame oranı aynı zamanda malların marjinal faydaları oranına eşittir.

145
 ...... ..

HEDEF-sEiu MÜLA~l SINAVLARINA HAZIRLIK .

Marjinal Teknik ikame Ora!u:~.e.dir? ···, .... :::.:· ·, . : ..:·-· ..: . :·. ·.·. :. ·::·· .. . .• . . .., .: :

iki girdi kullanarak üretim yapan üreticinin, girdilerden birini artırması durumunda
aynı miktarda üretim yapmak için diğer girdiden ne kadar vazgeçmesi gerektiğini gösteren
oran d ır.
Emek ve sermaye gibi iki girdi kullanarak üretim yapan Lireticinin emek miktarını
artırması durumunda, aynı üretim düzeyinde kalmak koşuluyla emekten ne kadar vazgeçil-
mesi gerektiği ni gösteren marjinal teknik ikame oranı (MRTS);
t-.K MPPL
MRTS=tıl = MPPK

Marjinal Maliyet Nedir? . :::. ·.. . . .

Ilave bir birim üretim yapılmas ı nedeniyle toplam maliyetle ortaya çıkan değişme­
dir. Yani, ilave üretim nedeniyle katlanılan maliyettir.

Marjinal Ürün.Nedir? (Ma~inat Fiziki Ürün Nedir?) ·· ·_. ....., •. ,.., ·• .::. :•: .· · ·. · •

ilave bir birim değişken girdi kullanarak yapılan üretimdir. Yani, ilave değişken gir-
di kullanılması nedeniyle toplam üründe ortaya çıkan değişmed ir .

Marjinal Ürün Geliri Nedlrı:··~···.:? •:~ : ''.:' .:.;-: .....:·.,,; ·:. · .,,.,.,,..· ... , ·~·:'·''' ··, ·.... •.· . ...... :'

ilave bir birim değişken girdi kullanarak elde edilen ilave üründen sağlanan gelir-
dir.
Ilave bir birim değişken girdi kullanarak elde edilen ürün ma~ inal üründür. Ma8inal
ürünün satılması nedeniyle elde edilen gelire ise marjinal ürün geliri ya da ma~inal ürü-
nün geliri denir.

Mark up Fiyatlama Nedir:? . ·. .

\, ~: '.. : .....

lik olarak Michael Kaleeki tarafından ifade edilen Mark up Fıyatlandırma; Firmanın
ortalama maliyetine belirli bir kar oranı ekleyerek fiyatı belirlemesidir. Mark up Fiyatlandırma,
aksak rekabet piyasasında sözkonusudur.

146
Mevki Rantı Nedir? .: ~ . , .. :.. ·. ·. .. ·:.. :,: :;" ::-.:::_· · .

Kent rantı olarak ta ifade edilen mevki rantı, kent merkezine yakın arsa veya arazi-
lerin kent merkezinden uzak olan arsa veya arazilerden daha pahalı olmasıdır. Kısaca ,
kente yakın olan arsa fiyatları ile kente uzak olan arsa fıyatları arasındaki fiyat farklı lığıdır.

Mikroiktisat Nedir?

Iktisadi etkinlikleri bireysel temellerde ele alır. Ekonominin mevcut durumunu ince-
leyerek insan davranı şı ve insanların piyasa, endüstri, firma ve birey gibi nispeten küçük
birimlerle ilişkili tercihlerini inceleyen bölümüdür. Kısaca _ekonomide nispeten küçük ekono-
mik birimlerin davranışlarının incelemesldlr.

Monopol Piyasası Nedir ve Özelliklerini. Sayın ız?. ,. •i·\··.-.':~-;·=;· ·ı ·:~ ;_ ·: ;:·.. ,. · \ ...~ ··. ::· .. ...

Monopol, Tek satıcının çok sayıda alıcı ile karşı karşıya kald ığı piyasa türüdür. En
güzel örnek Ankara'da doğalgaz dağıtım ı ve satış ını yapan EGO verilebilir.
Monopal piyasasının varsayımlan
1. Tek satıcı çok alıcı
2. Monopolün ürettiği malın ya hiç ikamesi yoktur ya da yakın ikamesi yoktur. Bu
nedenle monopal fırmanı n ürettiği malın çapraz talep esnekliği O'dır. Çapraz talep esnekliği
monopolleşme konusunda bilgi içerir.
3. Piyasada eksik bilgilenma sorunu vard ı r (Asimetrik enformasyon)
4. Piyasaya giriş engellenmişti r (Piyasaya giriş engelinin bulunması fırmanın her
zaman aşırı kar elde etmesine neden olur)
Monopal piyasasında piyasaya giriş şu yo//arla engellenir;
1. Yasalarla-+ Devletin, blr malın üretim ve d ağıtımını tek bir firmaya vermesidir.
Bu şeki lde ortaya çı kan tekele yasal tekel denir.
2. Hammadde kaynakları na sahip olma.
3. Patent ve lisans uygulamaları
4. Ölçek ekonomileri - Firmanın ölçeği büyüdükçe maliyetleri azalıyorsa artan
getirili ölçek ekonomileri söz konusudur. Bu durumda fırma maliyet avantaj ı yakalayarak
fiyatı düşürür, rakiplerini ortadan kaldırır ve tekelleşlr.

_Monopol Piyasasında Fiyat Tespiti Nasıt:Vapılır? ·=

Monopal fırma fiyatını marjinal gelirin marjinal maliyetine eşit olduğu noktada üre-
tim yaparak ve talep eğrisi üzerindeki bir noktada fıyatını belirler.

147
 Monopol üıtArz Eğrisi- Neden. Çizilemez?. .:·:
. • ·, ••• , , •• \ •• , , •. • _. . _\ ' .•, • 1 ' ' • ' •• - . , '
-: . , :· .,. ··
. . . . . . . ..
·· ·=., :. ;,· .·.·:·-:. .· .;
Monopal aşırı olan karını daha da artırabilmek için fiyat farklılaştmnası yapa·r. Bu
durumda her bir müşterisine ayrı ayrı fiyat uygulayabilir. Dolayısıyla ayn ı miktar malı farklı
fıyatlardan satabileceğinden fiyat ile miktar arasındaki üişki söz konusu olmaz. Bu nedenle
monopolün arz eğrisi çizilemez.

Monopal Piyasas ında Etki nliği Sağlamak için Devlet Müdahalelerini Anlatınız?

Monopal firma toplumun kaynak tahsisinde e tkinliğini bozmakla, gelir dağılımını

bozmakla ve toplum kaynaklarını israf etmektedir. Bu nedenle devlet toplumsal refah açı­
sından monopele çeşitli şekillerde müdahalelerde bulunur. Devletin monopole müdahale
şekilleri;
1. Hiçbir Şey Yapmama: Eğer monopal firma toplum için gerekli AR-GE çalışma­
ların ı
çok yoğun bir biçimde yapıyorsa bu durumda devlet hiçbir şey yapmaya bilir.
2. Vergi Politikası: Devlet monopal firmaya vergi koyarak monopo/ün toplumsal
refahtayarattığ ı azalışı monopalden tekrar geri alı p toplum için kullanabilir. Monopole uygu-
lanacak vergi "birim başına vergi" ve "götürü vergi" olmak üzere iki biçimde uygulanabilir.
2.1. Birim Başına Vergi: Üretim birimi baş ı na vergi firmanın ortalama toplam maliyet-
leri ile marjinal maliyetlerinin artmas ına neden olur. Bu durumda monopal finna
maliyetlerindeki artış nedeniyle 'daha az üretim yapar ve yüksek fiyattan satmasına
neden olur. Firma karı maliyetlerdeki artış karşısı nda azalm ış, ancak fiyat artı şı
karş ısında monopolün yarattı ğı refah kaybı azalmamış aksine artmış o lacaktır.
2.2. Götürü Vergi Uygulaması: Üretimden bağımsız sabit vergi alı nmasıdır. Üretim
bağ ı msız sabit miktarda alınan vergi monopolün karın ı azaltır. Üretimden bağım-
sız alındığı için sadece sabit maliyetler etkilenir ve ma~ inal maliyetler vergiden et-
kilenmez. Götürü vergi nedeniyle sabit maliyetlerde ortaya çıkan artış nedeniyle
monopolün ortalama toplam maliyet eğrisi yukarı kayar. Sonuçta fıyat değişmez:
ancak ortalama toplam maliyetlerdeki artış nedeniyle monopo/ün karı azalır . Fiyat-
ta bir değişikli k olmadığı için monopolün topluma yüklediği sosyal maliyetlerde bir
değişme olmaz.
3. Monopo/ün Fiyatmm Belirlenmesi
Devlet monopolün fiyatını belirleyerek toplumsal refahın artmasın ı sağlayabilir.
Devlet monopolün fiyatını marjinal maliyetine ve ortalama maliyetine göre iki biçimde belir-
leyebilir.
3.1. Marjinal Maliyet Fiyatlan dırması: Devletin a macı toplumsal refahı n arttırılması
olduğundan monopaldeki fıyat tam rekabet piyasasındaki fiyata eşitlenerek top-
lumsal refah en çok biçimde artırılır. O halde bu uygulamada amaç monopolün fi-

148
 yatını tam rekabetle oluşan fiyata eşitlerneye çalışmaktır. Tam rekabet piyasasın­
da fiyat P =MC olduğundan, monopalünde fiyatı P =MC şekli nde ayarlanır.
3.2. Ortalama Maliyet Fiyatlandınnası: Monopel firma bir doğal monopel ise, bu
durumda devlet marjinal maliyet fiyatiandırması değil ortalama maliyet fiyatıandır­
ması na gidecektir. Bu durumda fıyat P = AC olacaktır. Fiyatın ortalama maliyete
göre belirlenmesinde doğal monopolün aşırı karı ortadan kalkar. Fiyat düştüğü için
topluma yüklenen sosyal maliyetle azalmı ş olacaktır.
4. Sübvansiyon Uygulamas/
Sübvansiyon uygulamasında amaç, monopel ün marjinal maliyetlerini · azaltarak
MC eğrisinin aşağıya kayması ve daha düşük bir fıyattan daha çok üretim yapmasını sağ­
l amaktır.
5. Üretimi Devletin Üstlenmesi
Toplumsal açı dan önemli olan ve özel sektöre bırakı lması ile toplumun sağiıyı ve-
ya refahında ciddi sorunlara neden olacak üretimin bizzat devlet tarafından üretilmesi ile
ortaya çıkan monopele yasal tekel denir. Bu durumda devletin amacı kar elde etmek deği l­
dir. Ülkemizde de toplum sağlığ ı açısından bir süre Alkollü içecekler ve Tütün üretiminde
devletin tekel oluşturduğu görülmüştür. Yine savunma sanayinde devlet tekeli sürmektedir.
6. Monopot Hakkinın Devredilmesi (imtiyaz Monopo/ü)
Devlet, monopellerinin varlı ğı halinde başvurulan bu uygulamada, kamu otoritesi
monopel hakkı nı (üretim i mtiyazını) belli bir süre için açı k artırma ile saımakla ve imtiyaz
monopolü oluşturmaktadır. Elde edilen gelir, yaratılan imtiyaz monopalünün sosyal maliyeti-
ni telafı etmede kullan ılmaktadır. Sonuçta fıyat düşmekte, üretim artmaktadır. Bu uygulama-
da sosyal maliyet kısmen telafi edilebilmektedir.

Monopel .Firmanın Fiyat Farklılaştırılmasına G.idebilmesinirı Şartları Nelerdit?·

Monopal fı rma fıyat farklılaştı rmasına gidabilmesi için bazı şartların olması gerekir.
Bunlar;
1. Piyasa bölümlü olmalıdır.
2. Piyasa bölümlere ayrılırken ortaya önemli bir ma~inal maliyet çıkmamalıdır. Ör-
neğ in, uçaklarda uygulanan VIP bilet ve ekonomi bilet uygulamasında olduğu gibi.
3. Piyasaların talep esneklikleri farklı olmalıd ır.
4.Piyasalar aras ı geçiş olmamalıdır. Yani, mal bir piyasadan alın ı p bir başka piya-
sada satılamamalıd ır.
5. Mal en azı ndan görünürde değiştirilme lidi r. Paketierne farklılığı gibi.

149
.Monopol Piyasasına Yöneltilen Eleştiriler Nelerdir? .· .
. .. . .. ,. . -. - ·-· .. ,, · , . ·..

Monopal firma tek satıcı olduğundan firma fiyatın ı veya üretimi belirleme gücü ·
vardır. Monopal fırma karını maksimize ettiği üretim düzeyinde MR = MC' dir.
Bu denge düzeyinde;
1. Monopal firma karın ı maksimize etmek için üretimini kısar. Üretimini kısması
~edeniyle üretimini ortalama toplam maliyet eğrisinin minimum noktasını·n solunda yapar.
Uretimin ortalama maliyet eğrisinin minimum noktasının solunda yapı lması, firma eksik
kapasite ile yaptığı n ı gösterir. Yani, fi rma kendi i~nde atıl (boş) kapasite ile üretim yapmak-
tadır. Firma atıl kapasite ile üretim yaptığı için toplumun kaynak tahsisinde etkinliğini
bozma ktadı r.
2. Monopal firma karını artt ı rmak için üretimini kısar. Bu durumda monopal fiyatı
artı rmış olur ki, toplumun gelirini ken disinde toplayarak gelir dağılımı nda adaleti bozar.
3. Monopel firma satı ş miktarını artırabilmek için reklam yapar. Dolayısıyla kay-
nakları israf eder.

Mohopol Piyasas ı ileJa·m- Rekabet

•• •. • ,. ' -· ·- -·. . • ... . ... . •. o' ·,
Piyasası Karşılaştırınız? ,,
• • ~ • • '• •••

Monopal piyasası tek satıcı karşıs ında çok alıcının olduğu ve tam rekabet piyasası
ise çok satıcı karşısında çok alıcı nın olduğu piyasa organizasyonlarıd ır. Iki piyasa arasında-
~~~~ '
Monopel Piyasas ı Tam Rekabet Piyasası
Tek salıcı ..:. çok alıcı Çok satıc ı - Çok alıcı
Ürün fiyatı firma laratından belirten ir. Fırma Ürün fiyab piyasada arz ve talep tarafından
fiyat üzerinde etkilidir. belirlenir. Firma fiyat üzerinde etkili deği l di r.
Talep eğri si negatif eğ i m lidır. T aleıı eğri si _yatay eksene paraleldir.
Toplam gelir eğrisi çan eğrisi şeklin dedir. Toplam gelir eğrisi pozitif eğimli doğrudur ve
Nedeni, daha çok satmak için fırmanın eğimi piyasa tiyalı tarafından belirlenir.
fıyatı n ı düşürmek zorunda olmas ıd ır.
Firma denge koşulu: Firma denge koşulu:
MR = MC ol malı ve Fıyat > AC olm alıd ı r. MR =MColmalı ve MC yükseliyor olm alıd ı r.
Fiyatı belirleyentemel unsur maliyetlerdir. Fi yatı belirtayen temel unsur arzdır.
Fiyat daima marjinal gelirden büyüktür. Fiyat ortalama gelir ve ma~i nal gelire eşittir .
Her zaman aşırı kar söz konusudur. Aşırı kar geçicidir, fırmalar normal kar ile
çalış ı r .
Eksik kapasite ürelimda bulunur. Etkin ölçek bü yüklüğünde tamkapasite ile
üretim söz konusudur.
Fiyat tam rekabetten büyüklür. Fiyat monopalden küçüktür.

150
 .. tekelci) Rekabet Piyasası
:,Monopollü (monopolcü-
•';.' . Nedir. ve Özelliklerini Sayınız? ·· · . ;

Monopolcü rekabet piyasasını geliştiren i ktisatçıla r E. H. Chamberlin ve Joan

Robinsondur. Monopolcü rekabet çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu ve heterojen
malların üretilip satı ldı ğı piyasadır. Bir diğer ifade ile monopolcü rekabet piyasası; birbirileri-
nin yakm ikamesi olan mal/ann, homojenlikten uzaklaşttrarak, sallctntn kendisine özgü altct
kitlesi oluşturmasi halinde ottaya çtkan piyasa türüdür.
Monopo/cü Rekabet Piyasasının Varsayim/art (Özellikleri)
1. Çok sayıda alıcı ve satıcı vardır. Bu yönü ile tam rekabete benzer ve monopal-
den ayrılı r.
2. Farklılaştırılmış (heterojen) mallar üretil ip satılır. Bu yönü ile tam rekabet piya-
sasından ayrılır. Mallar farkl ılaştırılmış olmasına rağmen . birbiri yerine ikame edilen mallardır
(lnegöl köfte - Kasap köfte).
3. Kısa dönemde piyasaya giriş engeli i ve uzun dönemde piyasaya giriş serbesttir.
Kısa dönemde piyasaya giriş engellendiği Için tıpkı manapolde olduğu gibi aşırı kar, uzun
dönemde piyasaya giriş serbest olduğu için normal kar söz konusudur. Kar bakımından
monopolcü rekabet piyasası kısa dönemde tıpkı monopal gibi, uzun dönemde ise tam reka-
bete benzer.
4. Her firma malına farklılık imajı kazandırmaya çalışarak monopolleşme eğilimin­
dedir. Kısa dönemde monopal cü rekabetçi firmalan n aşırı kar elde etmesinin nedeni, mal ın a
reklam ve imaj gibi uygulamalarla farklıymı ş göstermesidir.

~ash Dengesi Nedir? .:-.. ; .~ .·. . ' ·. . . . . .: ·: .:;'

' ' ; ' \ \ .·. : .' : . . . . \' :·

Oligopolistik piyasa yapısında rakipierin eylemleri veri iken, firmanın kendisi için
elinden gelenin en iyisini yaptığı denge durumudur.

,~egatif Dışsal Ekonomi Nedir? -: ·- "o ;·; ::·· -:: ,' :.- ·.. . . ' . i : ' -: ~ ·, ·. ' ..

Firmanın içinde bulunduğu endüstri ölçeğinde meydana gelen değişmeler sonu-

cunda firmanın uğradığı kayı plar veya maliyet artışi andır.

~.ega lif Ölçek Ekonomisi Nedir? :.::· ..: ~: .·. :_.: .:: .·. . :~· ~- '

Firmanın içinde bulunduğu endüstri ölçeğindeki genişlemeden dolayı kayıplar ya-

ş ıyorsa negatif ölçek ekonomisi söz konusudur. Negatif ölçek ekonomileri, hammadde
temininin zorlaşması, alt yapı hizmetlerinin yetersiz hale gelmesi ve çevre ki rliliğindeki artı ş-

"' ••
151
 -HEDEf SE~I MÜlAKAT..~I~Y.IiAR!NA .HAZIRllK

far şeklinde ortaya çıkar. Söz konusu kayıpfar fırmanın maliyetlerini art ırır. Bu durumda uzun ·1
.ı
dönem ortalama maliyet eğrisi (LRAC) yukarı kayar.
·. ~
•i
Normal Kar Nedir?

G irişimcinin üretimde bulunmas ı için elde etmesi gereken minimum kardır. Bir di-
ğer ifade ile normal kar, fırmanın üretimde bulunurken kullandığı kaynaklatın firmada kalma-
sını sağlayan minimum kar düzeyidir. Bir başka tanım ise, ekonomik karın sıfır olduğu kar
düzeyidir.

Normal.Mal Nedir? . . ..: ... :::···:: .. .. . . .. • ..

Gelir arttıkça talebi artan, gelir azaldıkça talebi azalan mallara normal mal denir.
Normal mal bir diğer ifade ile, ikame etkisinin gelir etkisinden baskın olduğu fiyat artışı
karşısı nda azalan reel gelir nedeniyle talebin azaldığı, fiyat azalışı karşısında artan reel gelir
nedeniyle talebin arttığı mallardır.

. . . Piyasası.. Nedir ve Özelliklerini

Oligopol \ . Sayınız?,
'. .' ·
· ..
;:.::; :-.:, ...:.: •.. , ... ·...· ·ı:'.:.

Birbirlerine etki edebilecek kadar az sayıda fırmanı n sonsuz sayıda alıcı ile karşı
karşıya olduğu piyasadır.
0/igopo/ Piyasasmm Varsayimlan (Özellikleri)
1. Az sayıda firma çok sayıda alıcın ın olması
2. Fimıalar arasında karş ılıklı bağım lılık olması. Firmalar üretim miktarı ve fiyat
konusunda verdiği kararlarla piyasada faaliyette bulunan diğer firmaları etkilemektedir.
Örneğin, 5 tane KPSS kursunun bulunduğu Çanakkale'de kurslardan biri KPSS Alan Bilgisi
Kurs ücretini 750 TL olarak belirlerse, diğer kurslarda fiyatlarını muhakkak gözden geçirerek
bir fiyat politikas ı geliştireceklerdi r.
3. Üretilen malların birbiri yerine ikame edilebilmesi. Yani, mallar farklılaştırılmış
olsa bile birbirleri yerine ikame edilebilen mallar üretilmektedir. Örneğin , ülkemizde faaliyet
gösteren GSM operatörleri gibi.
4. Piyasaya girişin kısıtlanması. Piyasaya girişin önünde bulunan engeller t ıpkı
manapolde olduğu gibi fırmaların aşı rı kar elde etmesini sağlar.

qrdiıııtı .Fayda Analizi Nedi.~ ve _Yarsayımlannı A9ık_Jayınız? ·:.· ! .:~ :.~. -~,,. -,:· •. ·=~; ·. •:

Ordinat fayda analizi; faydanın ölçüfemeyeceği , malların taydalanna göre sırala·

nabifeceğini savunmuştur. Fayda kişiye göre değişebilen subjektif bir kavramdır. Ordinal

152
 HEDEF SERi MÜLAKAT $iNAV~Ri~~ RAZI_RLI~

fayda analizinin temsilcileri arası nda ; V. Pareto, R. Hicks, Edgewort, Antonelli, lrving Fisher
ve R.G.D. Alien gibi iktisatçılar bulunmaktadır. Ordinal fayda analizinde tüketici tercihleri
incelenirken N malı temsilen tüketicinin iki mal tüketti ği varsayıl ır.

Ord/na/ Fayda Analizinin Varsayimlan

:~~~~E~fit~fJ~i;~€~~El~ ~.~i.ii·~~i·i~,f.ı·~ı~~r~;ı
ten tüketici ; ya X malı nı Y malına tercih :r:'l'·F"fiylfa:·stb'$.!r.fir.ti rli9vrahidtt --· ···.· · ·. · -:

~~~~;~~:.::,:~t~!~::,~~~:~~:: ~~--~~;~~~~~
2. Tercihierin Geçişlifiği: Tüke-
tici A malını B'ye, B malını C'ye tercih ediyorsa o halde her zamanA malını C malına tercih
eder. Bu durum tüketidierin tutarlı olduğunun göstergesidir.
3. Tercihierin Doymazllğl: Tüketici her zaman çoğu aza tercih eder. Burada dik-
kat edilmesi gereken malların kötü mallar olmamasıdır. Çoğu aza tercih edilmesi farksızlık
eğrisinin negatif eğimli olmas ı nı sağlayan etkenlerden biridir.
4. Tercihler/n Sürekliliği: Tüketici bir mal bileşimini tüketmekten vazgeçtiği za-
man, mümkünse aynı bileşimde değilse ona yakın fayday ı veren başka bil eşimi bulabilme-
sidir.
5. Tercihierin Dışbükeyllği: Tüketicinin tüketim bileşiminin dengeli olduğunu ifade
eder.
Ordinal fayda analizi 5 temel varsayıma dayanır. Bu 5 varsayım sağlanmadığı
zaman tüketici davranı şları fayda fon ksiyonu ile ifade edilemez.

.Qyun:T~orisi Nedir? ~..,:,:.·:·'-ı'·.: . ·''~ 1• ,, • • :-

Anlaşmalı ve anlaşmasız oligopol modelleri, oligopolcü firmaların tüm davranışla­

rını ortaya koymaktan uzaktır. Birbirlerine etki edebilecek kadar az sayıda firmanı n bulundu-
ğu oligopol piyasasında firmalar, aldıkları her kararda rakiplerinin tepkilerinin ne olacağı nı
göz önüne almak durumundadı rlar. Firmaların rakiplerinin tepkilerini de göz önünde tutarak
fıyat, miktar, vb. alanlarda nasıl karar aldık lan oyun teorisi ile açıkl anır.
Oyun teorisinde karar birimlerinin stratejik durumlarda nasıl davrandıkları incelenir.
];L;,:·. Bir oyun; oyuncular, stratejiler ve kazançlardanoluşmaktadı r. Bu kavramlar A. W. Tucker
-+<'' tarafından geliştirilen Mahkumların Açmazı oyunu çerçevesinde açıklan ır.
:~i~~\:}:'.'!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
"' ' 153
Ölçek E~onomisi; Nedir?.-.: - .:.:· ',:·· ... _., _. _._.,.. ·, ;·..._,_.__,, ".···· ·.·, ._., ,,,-_,_._.,. ·_·,•: . _:.· .: . ·...

Firmanın kendi ölçeği n in maliyetleri üzerinde ortaya çıkardığı ektisi ölçek ekono~
misi (içsel ekonomi) olarak adlandı rılır.
Ölçek ekonomileri, firma üretim tesis ölçeğindeki değişmeler nedeniyle elde ettiği
kazanç veya uğradığı zararları ifade eder.
Firma tesis ölçeğini artırdığında maliyetleri azalıyor ise, ölçek ekonomileri söz ko-
nusu olacak ve uzun dönem ortalama maliyet egrisi negatif eğimli olacaktı r. Bu durumda .
ölçeğe göre artan getiri veya azalan maliyet söz konusudur. ·
Ölçek ekonomileri, gerçek ekonomiler ve ihtiyari ekonomiler olmak üzere ikiye ay-
rılırlar.
Gerçek ekonomiler: Iş bölümü ve uzmaniaşma, stok avantajları , teknolojik avan-
taj lar, sat ış ya da pazarlama avantajları , yönetim giderlerinin aza lması gibi maliyet avantaj-
larını ifade eder.
ihtiyari ekonomiler: Firmanın ölçeğindaki büyüme karşısında üretim artışına pa- .
ral el olarak, satın alınan ham madde fiyatlarında indirim sağlanması , daha düşük faizi i kredi
olanaklarınd an yararlanma ve daha ucuz reklam ve taşı ma giderleri gibi maliyet avantajları ­
n ı ifade eder.
Hem gerçek ekonomiler hem de ihtiyari ekonomiler ölçek ekonomileridir ve uzun
dönem ortalama maliyet eğrisinin negatif ~lmastnı ifade eder.

Quası. Rant ı Nedir?. (Ra nt Benzeri,Nedir?).·.·· :;.-_ ,,_..,,. .=:·._,.._=;:- ...,,•. ·.-•_;':::•:: ,..._. ._. •. •:·: .. •· ... , .

Kısa dönemde üretim faktörleri arzının inelastik (sabit olması) nedeniyle ortaya çı­
kan fazla kazançtı r. Bir diğer ifade ile rant benzeri, üretimde kullanıl an girdilerin verimliliğin­
deki artış nedeniyle, ay n ı miktardaki girdi yaşanan üretim artışıdır.
Quasi Rantı ya da Rant Benzeri kavram ı Marshall tarafı nd an ortaya at ılmıştı r ve
uzun dönem de söz konusu değildir. Çünkü uzun dönemde ortadan kalkacaktır.
Rant Benzeri (Quasi Rantı ); Ricardo'nun ranı l<avramının toprak d ışında diğer üre·
tim faktörlerine uygulanmas ıdır. Çünkü ranı benzeri kavramında söz konusu olan rant, l<ısa
dönemde herhangi bir mala olan talebin artması, inelastik arz koşulları nda malın fıyatının
önemli bir biçimde artmasına neden olur ve bu malı üretenlerin gelirleri önemli ölçüde artar.
Böylece bu malı üreten firmal a rın kendi ça baları dış ında elde ettikleri fazla gelir rant benze-
ri (Quasi Ran tı) olarak adland ırılır. Uzun dönemde ise piyasaya yeni firmal arın giri şi ile arz
artar ve elde edilen bu fazla kazanç ortadan kalkar. Bu nedenle Rant Benzeri kavramı sa-
dece kı sa dönemde söz konusudur.

154
 . -. :

t.L-.
::.·- · :

.··.. ·. , ;:~i%fJ'Y~\f)i;t'~W~~/':i-ıE:o)tf'.1~Ri. ~ü~fG\r. sı~~~ı;A~IN.A,'ffAZIE!t1Ki\~f@4':!.lLfif!'h;Z'f:~':i~~1.

. .- ·:~· '• • : -:.··.: ··· · ·-.~~:_·-:_: ;:·.,:::~·~....;-~·::··.--·:~ ·-": :·. ·: ;ı·.-: :•_: ....

Toprak gibi Liretimde kullanılan doğal kaynak sahiplerine üretim sürecince ödenen
bedele rant denir.

·•.··•····· , Rawlsçı Gelir Dağılımı Nedir?

.. ·.· ·-- - : ı,:- - , ·

Bir toplumda en kötü durumda olan bireyler üzerinde odaklaşmakta ve en kötünün

··. durumunu en izinin durumuna getirinceye kadar gelir dahiline adaletin sağlanamayacağını
iddia etmektedir. Bu nedenle de en kötünün refahını en iyinin konumuna getirinceye değin.
en iyiden en kötüye doğru gelir cıktarımında bulunulması gerektiğ ini savunur.

· :. ; :...~,S.;•.özleşme
,, .
Eğrisi Nedir?.... · •· ·. ~ :

Edgeworth Kutu Diyagramı çerçevesinde tüketiciler arasında tükelimde etkinliğ in

· · ·• •·. sağlanc{ığı noktaların geometrik yerine sözleşme eğrisi (anlaşma eğrisi) denir.

.. ,

1934 yılında Alman iktisatçı Hainrich von Stackelberg tarafından geliştirilmiştir.

Modelde lider ve takipçi olmak üzere iki fırma bulunmaktad ı r (düopol modeli) ve tı pkı
· <.· Cournot modelinde olduğu gibi fırmalar üretim miktarlarını belirleyerek faaliyetlerinde bu-
·. lunmaktadı rlar.
.. Modelde, lider firma kendi üretim düzeyini belirler. Takipçi ise lider firmanın üretim
· ·. düzeyini veri alarak kendi karını maksimize eden üretim düzeyini belirler.
Stackelberg modelinde diğer tüm düopol modelierinde olduğu gibi eğer bir firma li-
olarak davranıyor ise bu durumda lider olarak davranan firmanın toplam hasılatı tama-
men kendi üretim mi ktarına bağl ıdır. Bu fırmanın piyasada lider olabilmesi için gerekli koşul,
firmanrn rakibinin tepki fonksiyonunu bilmesidir.

! •: ··~ t'-
......
Tcılep kavramı , tüketicllerin çeşitli fiyatlardan satı n almak istediği mal miktarıdır.
·• Her hangi bir mala bir talepten bahsedebilmek için, o mala bir satın alma isteğinin olması ve
· satı n alma isteğinin alı m gücü ile desteklenmesi gerekir. ·

155
:Talep.Esnekliği Nedi~? i .. •.. ' . ' ~- :: . . '\ .: : -......

Bakınız FiYAT ESN EKLI(JI.

Talebi Etkileyen Nedenler Nedir? .. '. . ::·:

Talebi etkileyen unsurlar:
1. ilgili malı n fiyatı nın değlşmesidir. ilgili malı n fiyatı artarsa talep eğ risi üzerin-
de yukarıya, ilgili malın fiyatı azal ı rsatalep eğrisi üzerinde aşağıya harekete neden olur.
2. Tüketicinin Gelirinin Değişmesi. Normal mal için gelir artı şı talep eğrisi ni sa- ··i
ğa, gelir azalışı talep eğrisini sola kayd ı rır .
3. Diğ er Mal Fiyatla rı. Malın ikamesinin veya tamam l ayı cısının fıyatı nı n değişme- ·
si söz konusu mal ın .tale bi n in artmasına ya da aza l mas ı na neden olur.
Ikamesinin fıyatının artması - t Talep eğrisini sağa (Arielin fiyatı arttı Omo'nun ta-
lebi arttı) ,:
Ikamesinin fiyatının azalması - ) Talep eğrisini sola (Ariel'in fiyatı azaldı Ome'nun i;'
talebi azald ı) i':
Tamamlayıcısını n fiyatının artması - t Talep eğrisi ni sola (Benzinin fiyatı arttı ara~ .\.
baya talep azaldı) ·,;
Tamamlayıcısını n fıyatının aza[ması--+ Talep eğrisini sağa (Benzinin fiyatı azaldı :::~
arabaya olan talep artt ı)
4. Söz konusu malı tüketen kişi sayısın ın artm ası ya da azal ması
5. Tüketicilerin beklentileri
6. Tüketicilerin zevk ve tercihlerinin d eği şmesi.

Diğer koşullar sabitken, yüksek fiyatıarda talep edilen mal ve hizmet miktarının :. t
düşük olacağın ı , düşük fiyatlardaise talep edilen mal ve hizmet miktarın ın yüksek olacağı nı :"
ifade eder. Kısaca talep yasası, fıyat ile miktar arasındaki ters yönlü i lişkiyi gösterir. ·
• ·li

Talebin·Çapraz Esneklig"TNedir?·:::... ·:.:·,,.'··. ·:' ·. ,..., ...... ,. ·.· ·

' :·:·... ·.·.: '·,', •.· ' .......·.· ;•.......·•.: . ':' .·.·.~- ...·. -~ .·::: ·.' :.;:::,\":-:.:i·."=;:·.-..:_._:_._._ : .-~: ~ . ._:.'· :

Tüketicinin tükettiği mallar arasındaki tamamlayıcılık ve ikame ilişkisinin ölçülme-}!~

sinde kullanılan esneklik katsayısına çapraz talep esnekliği denir. · \;~
Mallar arasında çapraz talep esnekllğini bulabilmek için iki maldan birinin fiyatın-·(,
daki yüzde değişmeni n di ğer mal miktarında tüketicinin gös tereceği tepkinin ölçüsü ile he-
sap la nı r.

156
 Tüketici A ve B gibi iki mal tüketsin, B mal ı fiyatı ndaki değişme karşısı nda tüketici-
nin A malı miktarında göstereceği tepkinin ölçüsü (EÇ çapraz talep esnekliğini göstermek
üzere);

Çapraz Talep Esnekliği =Oise; iki mal ilgisiz maldır.

Çapraz Talep Esnekliği > Oise: iki mal rakip {ikame) maldı r. Birbirileri yerine kulla-
nı labilen mallardır.
Çapraz Talep Esnekliği < O Ise; iki maltamamlayıcı mald ı r. Beraber kullanılmak
zorunda olan maliard ı r.

:O:J~Iebin Gelir Esnekliği Nedir? ·.··

....._. .... . ~ .... ~ .... .. ·.
· .. ·.·
\
'·:

Tüketicinin gelirinde ortaya çı kan bir değişme karşısında tüketici tükettiği mal mik-
tarını değişti ri r. Işte tüketicinin gelirinde ortaya çıkan değişme karş ısında tüketim miktarında
ortaya çıkan tepki talebin gelir esnekliği katsayısı ile ölçülür. EY talebin gelir esnekliği olmak

OrO ı
v_Tüketilen Mal Miktarındaki % Değişme %tı.Q _ a;-
ı- · :, E- Tüketici Gelirindeki %Değişme - %tı.l - ırıı

t:",;<;f,:\ Talebin gelir esnekliği katsayısının aldığı değer önemlidir. T~;ebin gelir esnekliği
:;g;c,i:'),;katsayı sı nın değeri gelir ile tüketim arasındaki ilişkiyi gösterir.
Buna göre;

Normal Mal Gelir artt ı ğında

talebi artan, gelir azaldı ­
·ı nda
talebi azalan mal
Lüks Mal Gelir arttığında talebi gelirden çok artan,
{Üstün Mal) Gelir azaldığında talebi gelirden çok aza-
lan mallardır ·
Birim Esnek Gelir artığında talebi gelirle aynı oranda
artan,
Gelir azaldığı nda talebi gelirle aynı oranda
azalan
157
 EY< o Düşük Mal Gelir arttığında talebi azalan, gelir azaldı-
ö ında talebi artan mal
o < EY< 1 Zorunlu Mal Gelir arttığ ında lafebi gelirden daha az
artan,
Gelir azald ığ ı nda talebi gelirden·daha az
azalan malladır

Taban ve Tavan Fiyat Nedir Birer Örnekle Kısaca Açıklayınız? ..

Taban Fiyat Devletin, mal ve hizmet arz edenleri koruma!<amacıyla, piyasada iş­
lem gören en düşük fiyatı denge fiyatın ı n üzerinde belirlemesidir. Örnek, asgari ücret uygu-
lamas ı ve tarımsal destekleme fiyatları d ır.
Taban Fiyat> Denge F iyatıdır.
Tavan Fiyat: Devletin, tüketicileri korumak amacıyla piyasada işlem gören en
yüksek fiyatı denge fıyatının altında belirlemesidir. Örnek, kira kontrolleri gibi.
Tavan fiyat< Denge Fiyatıdır.

Tav.an ,Fiyat.U~Qlıfamasi~da. qrta~a:Çıkabilec·e~ Sorunı.a.r Ne)erdir?<: ::>.':}.''·:,. :,.·.i ;,;;··~;/,=

Tavan fiyat uygulamasında uygulanan fiyat denge fıyatının altında olduğu ortaya
muhakkak bir talep fazlası ç ıkacaktı r. Bu durumda ortaya çı kan sorunlar,
1. Kıtlık Sorunu: Üretimin talep edilen mal miktanndan az olmasıdır.
2. Bölüşüm (Tayın lama - Paylaşım) Sorunu: Devletin fiyatı denge fiyatının al-
tı nda belirlemesi nedeniyle, düşük fıyattan malı talep eden kişi sayısının artmas ıdır. Malı
alabilecek kişi sayısı n ın artması mal ın kim tarafı ndan tüketileceği sorununa yol açar. Örne-
ği n, fiyatı 300.000 € olan bir Ferrariyi Türkiye'de alabilecek kişi sayısı azd ır. Devlet ald ığı bir
kararla Ferrari'ye 30.000 TL tavan fiyatı uygularsa alabilecek kişi sayısı bir hayli artacaktı r.
Işte bu durumda bu malın kimler hangi sırayla alacaktır? Ortaya çıkan bölüşüm sorununu
devlet idari kararlar ile çözümler. Geçmişte Türkiye'ye de yaşandığı gibi karne uygulaması
gibi uygulamalarla mal ı n tüketimini sıraya koyabilir.
3. Karaborsa Sorunu: Üretim miktarı tüketim miktarından az olduğun tavan fiyat
uygul aması nda malı n kıt olmasından fayda lanılarak daha yüksek fiyatlardan satılmas ıdır.
4. Kalite Sorunu: Devletin mal ı n fiyatını belirli bir düzeye lndi rdi ği için, malı üreten
üreticilerin karları n azalma ortaya çı kar. Bu durumda söz konusu mal ı üretenler kar düzeyle-
rini korumak amacıyla malın maliyetleri düşürecek önlemlere başvurarak, malın kalitesinin
düşmesine neden olurlar.

158
Tam Rekabet Piyasası Nedir ve Özelliklerini Sayın ız? .. ,':·-.. . ·: \' · · ·.; ·: ··: ._... ·.. . .··.

Tam rekabet piyasası gerçek hayatta olmayan olmazsa olmaz 4 özelliğe sahip
olan, söz konusu özelliklerden biri veya bir kaçı nın ortadan kalkması ile karşımıza eksik
rekabet piyasalarından biri çıkan piyasa türüne tam rekabet piyasası denir.
Tam Rekabet Piyasasmm Özellikleri
1. Atomize Olma: Çok sayıda alıcı ve satıcının olmasıdır. Piyasa da çok sayıda
alıcı ve satıcı nın olmasından dolayı piyasadaki tek bir satıcı veya alıcı arz veya talebini
deği ştirerek piyasa fiyatını deği ştiremez. Dolayıs ı yla hem firmalar hem de alıcılar piyasada
oluşan denge fıyatı nı veri kabul ederler (fiyat alıcı dırlar).
2. Mobilite Olma: Alıcıların ve satıcıları n piyasaya giriş ve çıkışlannın serbest ol-
masıdır. Piyasaya giriş çıkışın serbest olması demek, satıcıların piyasaya girerken herhangi
bir maliyete katıanmadı ğı gibi piyasadan çıkarken de batık maliyetierin ol mamasıdır. Yani
satıcılar (üreticiler) üretim yapmak amacıyla kullandığı üretim faktörlerini piyasadan çıktığın­
da aynen korumakta ya da zarar etmemektedir.
NOT: Mobilile özelliği sonucu piyasaya giriş çıkış olmasının dolay sonucu olarak
bu piyasada uzun dönemde aşırı kar olmaz. Firmalar sadece nonmal kar ile yetinir.
3. Homojenlik Özelliği: Piyasada üretilen tüm malların aynı görünüm ve kalitede
olmas ıdır. ·
4. Şeffaflık Özelliği: Alıcı ve satıcıların piyasa hakkında tüm bilgiye sahip olması­
dı r. Bu bilgi sadece içinde bulunulan dönem Için değil , gelecek hakkında da bilgi sahibi
old ukları varsayılı r.

Tam Rekabet Piyasa sının Özelliklerinin Sonuçları Nedir?

1. Çok sayıda alıcı ve satıcı özelliğinden dolayı alıcı ve satıcılar piyasa fiyatını et-
kileyemez. Al ıcı ve satıcılar fiyat kabul edicidir. Fiyat veridir.
2. Piyasada sadece tek bir denge nyatı vardı r.
3. Tek fıyattan dolayı tüketici ve üretici rantı (artığı) kavramları ortaya çıkar.
4. Homojenlik ve şeffafl ık özelliğinden dolayı bu piyasada reklama gerek yoktur.
Reklam olmadığından dolayı bu piyasada israf yoktur.
5. işlem hacmi maksimumdur. Yani, en çok mal bu piyasada üretilir ve tüketilir.
6. Tek fıyattan dolayı üreticilerin üretim m iktarı ve tüketicilerin alım miktarı fiyattan
bağımsızdı r, yani fiyatı etkilemez.
7. Talep do~rusu tek fiyattan dolayı yatay el<sene paralel olacaktır.
8. Piyasaya giriş çıkış serbest olduğu için bu piyasada faaliyette bulunan fırmalar
sadece normal kar elde eder. Aşırı kar geçici bir şeydir.

159
Tam Rekabet:Piya~a~ı.n_a Ben~eyen r,iyasa Var mıdır?•::. ·

Tam rekabet piyasası gerçek hayatta olmamakla beraber tam rekabet piyasası na
yakınlaşan piyasalar; altın piyasası, döviz piyasası, hisse senetleri piyasası ve baz ı tarımsal
ürünler (patates) piyasası.

Tekel Piyasa·sı Nedir? ·· , . \ :·.·. .. . .

Bakınız MONOPOL PIYSASI.

Bir mal ı üreten rakip fi rmanın veri kabul edilen üretim düzeylerinde bir firmaya
en yüksek karı sağlayan üretim miktarlarını gösteren eğridir. Tepki Eğrisi bir firmanın
üretimi arttınrken rakip fırmanın üretimini azaltmak zorunda olduğunu gösterd iği için, iki .;.A
firmanın tepki eğrisi de negatif eğimlidir. :.*1

iktisadi mal ve hizmetlerin, insan ihtiyaçl arını doğrudan doğruya tatmin etmek üze- 't1
re kullanılmasıdır. Ekonomik mal ve hizmel ise, elde edilirken bir bedeli n, bir fiyatı n ödendiği ·.··\;.-:
:)j
mal ve hlzmelleri ifade eder. Tüketici ise; ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çeşitli mal ve . :;,,
~:~::~~·
hizmetleri bir bedel karşılığı alıp kullanan ve fayda sağlayan ekonomik birimdir. o;t~

Bir malı yüksek bir fıyattan almaya razı olan tüketicilerin daha düşük bir denge fi- J~f:
·····
yalından satın alması ile elde edeceği kazançtır. Grafiksel gösterimde, talep doğrusunun :.'~1
~~~~~~ ~g ~~~1~:~~ J~~~i~~~nd~s1t~n1~ :ı~~~da~~~~:~i ~;~~~~~ ~ık:t~~a~~~~ Isteğini z bir :·.~f ·~~

.:·.~~~
Üretim faktörlerine olan talebin, mal piyasasında mal talebi tarafı ndan belirlenme-
sine türev talep denir.
:'!
.:'.( i

:~1
•::(..::::;;

160

'~
 Kardinal fayda analizinde fayda ölçüm aracıdır. Kardinal iktisatçılar metre, kilog-
ram veya litre gibi faydayı ölçmek amacıyla ortaya arttıkları fayda ölçüm biıimidir.

Qretici Nedir? · . . . . . · .·.·.- · ..... '!._\ ....... · .. ....

Insan ihtiyaçlarını karşılayan mal ve hizmetleri çeşitli girdiler kullanarak üretimini

gerçekleştiren giıişimcidir. ·

Üretim Nedir? \ . ::'\ . .. ; ·: . •' . ..

. :·, ·:. ~.. ~- . ~--. ··:· f ·:··.:~·::

Çeşitli girdiler kullanarak insan i htiyaçlarını karşılayan mal ve hizmetlerin meydana

getirilmesi sürecldir.

'· ,Q~etim Faktörleri Nel erdi ~? ;:;i.. < :; .. ,_·,_.

1. Emek: Mal ve hizmet üretmek için kullanılan tüm fiziksel ve zihinsel çabalardır.
Emek üretime katılara k üretimden aldığ ı pay ücret geliridir.
2. Sermaye: Diğer malları üretmek için ku llanılan makineler, araçlar ve fabrikalar-
d ır. Ekonomi biliminde sermaye kavramı ile fiziksel sermaye malları kavramı kast edilir.
Finansal sermaye fiziki sermaye üzerinde mülkiyet hakkı n ı ifade .eder. Beşeri sermaye
çalışanların elde ettikleri tecrübe ve deneyimi ifade eder. Sermayenin üretim sürecinden
aldığ ı paya faiz denir.
3. Toprak: Doğada hazır halde bulunan her şeydir. Yani üretim sürecinde kullanı­
lan hammaddeleri ifade eder. Toprak üretim sürecine katılarak rant gelirini elde eder.
4. Girişimci: Emek, toprak ve sermaye üretim faktörlerini bir araya getirerek üre-
timin gerçekleşmesine katkı sağlayan ekonomik birimdir. Girişimci üretim sürecinde riski
üstlenen kişidir ve üretimi gerçekleştirerek kar gelirini elde eder.

Üretici Rantı Nedir? ,'.·.,

._.....
üreliclnin bir mal ı düşük bir fiyattan satmaya razı
iken daha yüksek olan denge fi-
yatı ndan satmasıdurumunda elde edeceği kazançtır. Grafiksel gösterimde, arz eğrisi nin
üzerinde ve denge fiyat çizgisinin altı nda kalan alandır.

161
 H'E:ôE:WsERI MÜLAKAt SfNAVlARINAHAZIRt:IK

Üretim Fonksiyonu Nedir? :. . . ·. :·· : . o-· \

Çeşitli girdiler kullanılarak elde edilecek çıktı miktarı nı gösteren ilişkiye üretim
fonksiyonu denir. l<ısaca üretim fonksiyonu girdi- ç1ktı ilişkisini Ifade eder ve bu nedenle
girdiler ile çıkt ılar arasındaki fiziksel ilişkiyi yansıtır.
Not: Üretim fonksiyonunda girdi ile çıktı arasında parasal ilişki söz konusu değil­
dir. Girdi ile çıktı arasındaki parasal ilişki maliyet fonksiyonunda söz konusudur.

Üretim Olan akları Eğrisi {Transformasyon - Dönüşüm Eğrisi) Nedir?

Üretim faktörleri ve üretim teknolojisi sabit iken, belirli bir dönemde ekonominin
maksimum düzeyde üretebileceği çeşitli mal ve hizmet bileşimi gösteren eğ ridir.

Üstü ir {lüks) .Mal Nedir?

.
· '< : :·:: :, ·. ·~·:.
. ._ .,' :
··....:. ,·, .. ~.,
·:: '1, .
.. ·. · .,.
.' . : ··........ .
ı'

Gelir arttığı nda talebi gelirden çok artan, gelir azaldı ğı nda talebi gelirden çok aza-
lan mallardır. Bir diğer ifade ile ikame etkisinin gelir etkisinden büyük olduğu ve gelir esnek-
liği katsayısının 1'den büyük olduğu mallara üstün mal denir.

.... :-:\
·. , :.,

Monopal piyasasında ortaya çıkan etkinsizliktir. Buna göre, monopol tek satıcı ol-
duğundan rekabete zorlama olmayacağından fırma ürettiği ürünü geliştirmeyecek, maliyetini
düşürme gibi eğilimiere ginneyecek ve bu nedenle kaynak kullanımda etkinsizliğe neden
olacaktır. Dolayısıyla monopal piyasasında ortaya çıkan bu etkinsizliğe X etkinsizliği denir.

Ya(..fşabilir Piyasalar Teori.si~Nedir? : : .>

1980'/i yılların başında Baumol, Panzar ve Willig tarafından geliştirilmiştir. Teori-
ye göre, mükemmel yarı şabilir bir piyasa; piyasaya girişlerin serbest ve piyasadan ÇiklŞ·
larm maliyetsiz olduğu bir piyasadtr.
Yarışabilir Piyasalar Teorisi en sade anlatımla; Iki veya daha çok firmanın faaliyet
gösterdiği mükemmel yarışabilir bir piyasada fiyat hem ortalama hem de ma~inal maliyete
eşit olmak durumundadır. Nedeni, pozitif bir karın olduğu bir durumda başka fırmaların
piyasaya serbestçe girip söz konusu pozitif kardan pay almak isteklendir. Bu durum fiyatı n
düşmesine neden olacaktır. Dolasıyla iki veya daha çok firmanın bulu nması durumunda
kaynak dağı lımı, fiyat - marjinal maliyet eşitliği ile karakterize edilen birinci en iyi Pareta
optimal fıyatlama kuralının gerektiği şekilde olacaktır. Piyasadaki yerleşik firmalar fiyatlarını

162
marjinal maliyetin üzerine çıkardı kları nda pozitif kar elde ediyor olacaklarından potansiyel
rakiplerce piyasaya karlı girişler mümkün olacak ve marjinal maliyetin üzerindeki bir fiyat bu
nedenle bir denge fiyatı olmayacaktır. Potansiyel rakipler piyasaya girerek yerleşik fırmaları n
fiyatlarının çok az altında bir fiyat belirleyecekler, yerleşik firmalara ait piyasanın tamamını
veya bir kısmı nı ele geçirecekler ve pozitif karlar elde edeceklerdir.
Özetle, aynı maliyet yapılarına sahip firmaların ve piyasaya serbest giriş - çıkış
varsayımı a ltında fırmalar aras ı nda rekabetin fırmaların etkin çalışmasına neden olan unsur-
ları açıklamaya çalı şan ve böylece piyasada etkinliğin sağlanacağı nı ifade eden teoridir.

Y.!ğın Ekonomiler Nedir?

"Yoğunlaşma" veya "yığın ekonomileri" denilen olgu, üretim kaynaklarının veya

spesifik bir endüstri kolunun belli bir merkezde toplanmasından doğan bir tür pozitif dışsal­
lık\ır. Buna göre, çoğunlukla rastlantısal nedenlerle, başlayan kendi kendini besleyen süreç,
bir tür "birikimli nedensellik" ile belli bölgelerin çekim merkezine dönüşmesine yol açmakta-
d ı r.

'~.~PP.e Etk.~si. Nedir? .

Bazı mallar vardır ki, o malları kullanan kişi sayısı arttıkça mal ın fiyatı artık tüketici
için önemini kaybeder ve tüketici o malı artık daha az tüketmek ister. Bu tip mallara en güzel
örnek üye sayısı artan ücretli yüzme havuzları verilebilir. Negatif ağ dışsallığı olarak adlan-
dırı lan böyle bir durumda tüketicllerin bir maldan talep ettiği miktar, o malı kullanan kişi
sayıs ı arttıkça azalacaktı r ki bu durumda bireysel talep eğrilerinin yatay toplamı ile piyasa
talep eğrisi elde edilemez. Bu duruma ise züppe etkisi denir.

163