PARA BANKA

:"ı_ ;-... '·

Merkez Bankaları tarafından en yaygın biçimde kullan ılan para politikası aracıdır.
Merkez Bankasın ın bankalar arasındaki piyasalarda devlete ait olan menkul kıymetleri al ı p­
.. satma işlemlerine açı k piyasa işlemleri denir. Açık piyasa işlemlerinin büyüklüğü ve za-
manlaması tamamen Merkez Bankası tarafından belirlenir.
Açık piyasa işlemleri ile Merkez Bankası şunları amaçlar:
1. Bankaların rezervlerini etkilamek
2. Parasal tabanı ve para arzı nı etkilamek
3. Faiz oranlarını etkilamek
4. Kredi koşullarını etkilamek

AP i Alım: Merkez Bankasının bankalar arası piyasada devlete ait tahvilleri alma-
sıdır. Bu durumda; Merkez Bankası bankalardan tahvil alır, karşılığında bankalara rezerv
aktarır. Bankalar rezervleri ile para yaratacağından, banka rezervterindeki artı ş bankaların
yaratacağı kaydi para miktarını artırır. Kaydi para miktarındaki artış para çarpan ı kadar para
arzının artmasına neden olur.
API Satım : Merkez Bankasının bankalar arası piyasada devlete ait tahvilleri sat-
masıdır. Bu durumda; Merkez Bankası bankalara tahvil satar, karşılığı nda bankalardan
rezerv alır. Bankalar rezervleri ile para yarattığından, banka rezervlerindaki azalma bankala-
rın yaratacağı kaydi para miktarını azaltır. Kaydi para miktarı ndaki azalma para çarpanı
kadar para arzını n azalmasına neden olur.

Ankes Nedir?

Bankaların, mevduat ve cari hesaplardan nakit ödemeleri ve diğer nakit ödemele-

rini ifade eden taahhütlerini yerine getinmek üzere hazır bulundurulan efektff parayı ve emis-
yon yapmaya yetkili bankaların çıkard ı kları banknotiara karşılık olarak kasalarında hazır
bulundurduklan gümüş ve altı n rezervleri ifade eder.

229
Anons Etkisi Nedf~r: :

Merkez Bankasının reeskont oranını değiştirerek izleyeceği para politikası konu-

sunda piyasalara sinyal vermesidir.
Reeskont oranının değiştirilmesi, ekonomide Izlenecek para politikası konusunda
anons etkisine sahiptir. Eğer reeskont oranları yükseltilirse, ekonomik birimler merkez
bankasının sıkı bir para politikası izleyeceğini düşünecektir. Ekonomide deflasyonist baskı­
lar çıkarken ekonomik birimlerin harcamaları azalacaktır. Reeskont oranının düşürülmesi
ise, ekonomik birimlerin Merkez Bankasının gevşek bir para politikası düşüncesine kapılma­
sına neden olurken, ekonomide enflasyonıst baskılar artacaktır. Bu durumda ekonomik
birimler harcamalarını arttıracaktır.

Ardışık t<uşaklar .Ya~laŞımı: ~edlr? .

Ardışık uşaklar yaklaşımı, bir ekonomide paranın varlığ ı n ı ortaya koyarken aynı
zamanda ekonomlde para talebine açıklama getirmiştir.
Modelde arka arkaya yaşayan kuşaklar ele al ı nmakla, bir kuşak gençlik dönemini
yaşarken diğer kuşak yaşlıirk dönemini yaşamaktadır.
Insanlar gençlik döneminde çalışmakta ancak yaşlıl ık döneminde çalışmamakta­
dır. Bu nedenle gençlik döneminde çalışarak yaşlılık döneminde ürettikleri malların bir kıs·
mını depolarlar ve yaşlılık döneminde tüketirler.
Paranın ekonomide dahil edilmesiyle, insanlar gençlik döneminde elde ettikleri ge-
lirin bir kısmını tasarrufta bulunarak yaşlılık döneminde gençlerin ürettikleri mallan tüketirler
ve tasarrufları nı yaşlılık döneminde bulunanlara borç vererek faiz geliri elde ederler. Bu
durum, yaşlılık dönemlerinde hem daha kaliteli mal tüketmelerine hem de elde ettikleri faiz
geliri nedeniyle tüketimlerini arttırmalarına olanak sağlar.
Dolayı sıyla ardışık kuşaklar modelinin para talebi teorisi, paranın refahı a rtıran
sosyal bileşen rolü üzerinde durmuştur. Yine modelde, para talebi faiz oranı ile ters yönlü
ve gelir ile doğru yönlü ilişkilidir.
Ardışık kuşaklar yaklaşımı para talebi teorisini rasyonel bekleyişler hipotezine
dayandırır.

'Atıl R~zervıer;~.edit?' (Serb~~t R.e*e~let' ~edir?) ·.

Bankaların ani mevduat çıkışları nı karşılamak ve alternatif yatırım fırsatlarını de·

ğerlendirmek amacıyla bir emniyet unsuru olarak kasalarında tuttuklan paralardır.

230
 :' .:.~~~·· z~.w;J, ;:y<~~:ne• ·: ;}t~~EF ~~~ILM'Q~T·S!NAVLA.RINft: .HAZLf~qlç~·;· ':h:h\/j\('t;L{2~;~)/\i
:..... ;,.
~~~:i:;:.-·

;:::::;:~yakkabıEskitmeMaliyetiNedir? .'.·· . :· ·.· .....• ,. .. ·,: ..... .::.:: :.·:.

Elde tutulan para ile ilgilidir. Enflasyon ortamlarında faiz oranlarında artacağı için
; .; . elde para bulundurmanın fırsat maliyeti artacak ve ekonomik bilimler ellelinde daha az nakit
bulunduracaklardır. Bu nedenle para çekmek için sık sık bankaya giderek katlandığı mali·
yetiir.

Ayı Piyasası ve Boğa Piyasası Nedir?

;;
.:~·
Ayı Piyasası: Piyasanın genel olarak gelecek hakkı nda karamsar olduğunu ve
düşüş beklendiğini belirtir. Bu beklentiye sahip olan kişilerin risk alma dereceleri yüksekse,
sahip oldukları hisse senetlerini daha sonra düşük fiyattan geri alma beklenUsiyle satarlar.
Amaç, satış ile alış fıyatları arası ndaki pozitif farktan ka r elde etmektir.
Boğa Piyasası: Piyasanın gelecek hakkında iyimser olduğunu belirtir. Yani piya-
sanın yükseleceği beklentisi içindedirler. Bu düşüneeye
sahip olan kişiler, piyasa yükselme·
den ellerinde yeterli para bulunmasa bile borçlanarak hisse senedi satın alır, daha sonra
yüksek fiyattan satarlar.

Banka Teminat Mektubu Nedir?('' ,: ,. . -:··.;~'· .: ···:·

Bankalar tarafından gerçek veya tüzel kişi müşterileri lehine resmi kurum ve kuru-
luşlara, diğer gerçek ve tüzel kişile re hitaben düzenlenen "bir malın teslimi, bir işin yap ı la­
bilmesi ya da bir borcun ödenmesi gibi konulardaki edimler için, belirlenen sürede ve şartlar
uyarınca yerine getirileceğini, geti rilmedi ği takdirde söz konusu taahhüt bedelinin banka
tarafı ndan kayıtsız şartsız ödeneceğini" içeren garanti belgesidir.

Banka'lararası, Para Piyasası Ne.drr? {i nterbank Nedir?) .., ·

.•.. .. ı•. ·.•· ,• · ,

T.C . Merkez Bankası bünyesinde kurulmuş olan, Merkez Bankas ı aracıl ığı ile fon
fazlası olan banka ile fon açı ğı olan bankanın birbirinden habersiz olarak karşılaştığı piya-
sad ır.

~ı..

Kısa ve uzun vadeli faiz oranlannın farklı olmasını, bir diğer deyişle faiz oranları­
nınvade yapısını kısa vadeli faiz oranlarının gelecekte farklı değer olacağı konusundaki
beklentilere bağlı olarak açı klayan yaklaşımdır. Bu yaklaş ıma göre; ekonomik birimlerin kısa
~··
ve uzun vade tercihlerine nötr, yansız olmaları kısa ve uzun vade arası nda fark gösterilme·

231

·•..
mesi ve finansal işlemlere girişmenin amacının getiriyi maksimize etmek olduğu temel var- '·
sayı mdır. ·.
\.r,
'• ···. ; ..... ,.. ··. ··.:·,

Menkul kıymetlerin alıcı ve satıcılannı eşieşliren ve bu hizmeti karşılığında komis-

yon alan yatırım temsilcileridir. ·
· :::
Bölünmüş Piyasalar Hipotezi Nedir? . ,, ·. ··.. ···. ...... ·..
Farklı vadelere sahip tahviller arasınd a herhangi bir ikame ilişkisinin bulunmadığı­
nı , farklı
vadelere sahip tahviiierin piyasalannın tamamıyla birbirinden ayrı piyasalar olduğu­
nu savunan yaklaşım?ır.

- ;: ..::·:_:- :-. \,( ., :::~\\ ;::::_\' ._

Dealer Nedir.?__._. _ ,,::c,:;-:_.->;-·.:::·.-

Belirtilen fıyattan kendi nam ve hesab ı na menkul kıymetleri alıp satarak alıcı ve
satıcılar arasında bağ kuran finansal aracılardır.

. Açık
Defansif Piyasa işlemleri Nedir?
.. ... ··, .. . · ...
:·.
.. · ....
· ' '• \'', '
.'-~·,:_._. ,·''·.~:,:::~
. '• ,' ' • ·· · ···

Merkez Bankas ının kontrolü dışında para arzında meydana gelen değişiklikleri
dengelemek amacıyla yaptığı açık piyasa işlemidir. Örneğin genellikle yaz aylarında gelen
turist miktarını n artması ile artan yabancı para miktarı ve bankaya gelen mevduat miktarın·
daki artış para arzının artmasına neden olur. Bu durumda Merkez Bankası API ile satım
yaparak artan para arzını azaltır (dengeler). Defansif amaçla yapılan API geçicidir ve yürüt-
me biçimi bakımınd a n repo veya ters repo kullanılı r.

Değişime Dönük {~l_namlk) Açık Piyasa işlemleri Nedir?.

Yürütülen para poli tikas ı nı n ama~arını gerçekleştirebiirnek için ekonomik faaliyet-

leri stkilernek amacıyla Merkez Bankasının banka rezervleri ni, parasal tabanı ve para am nı
değiştirmek amacıyla uyguladığı API'dir. Dinamik amaçla yapılan API kalıcıdır ve yürütme
biçimi bakımından kesin alım ve kesin satı m kullanılır.

232 .·;.
o;
Destekleyici Para Politikası Nedir?.. .. . ' .... .
·_-:·~ 'o\'•' , , : o

Istihdam ve geliri artırmak amacıyla uygulanan genişletici bir maliye politi kasının
genişletlci bir paca politikas ı ile desteklenmesi veya enflasyon ile mücadelede uygulanan
darallıcı maliye politikası nı n darallıcı bir para politikası ile desteklenmesini ifade eder.

Destekleyici Para Politikası Nedir?

istihdam ve geliri artırmak amacıyla uygulanan genişletici bir maliye p<ilitikasın ın

genişletici bir para politikası ile desteklenmesi veya enflasyon ile mücadelede uygulanan
daraltıcı maliye politikası nın daraltıcı bir para politikası .ile desteklenmesini ifade eder.

Dışsal Para Arzı Eğrisi Nedir? · ..: · . . . · · ... ,' ·..• :· ·.. · ;.· ." :· ·· · • . · ·. · "::: :;·:.

Para çarpanında yer alan ve halk ın terci hleriyle bankaların tercihlerini yansıtan pa-
rametrelerin faiz oranlarından etkilenmediği varsayım ı söz konusu ise para arzı dışsaldır.
Para çarpan ı sabittir ve para arzı eğrisi yatay eksene diktir. Bu durumda para çarpanında
yer alan parametrelerdeki artış ya da parasal tabandaki azalma para arzını azaltır ve para
arz ı eğrisi sola kayar. Para çarpan ında yer alan parametrelerdeki azalma ya da baz parada-
ki artış para arzını artırır ve para arzı eğrisi sağa kayar.

Disponibilite Oranı Nedir?

Banka ların topladı kları mevduatlar ya da m üşterilerinin yatırımları karşı lığı girdiği
taahhütleri yerine getirmek amacıyla bulundurmak zorunda oldukları nakit ya da nakit ben-
zeri varlıklardır. Bu varlıklar likidilesi yüksek olmak zorundadır. Türkiye'de genel disponibilite
uygulaması yerine zorunlu karşılıklar olarak uygulanmaklır.

Enflasyonun çok h ızl ı olduğu dönemlerde halkın yerli para değerindeki hızlı azal-
ma nedeniyle yabancı parayı kullanması aynı zamanda dolarlzasyon olarak adland ırılır.
Döviz kuru hedefierne stratejilerinde hedefe bağlıl ık ve şeffaflık sorununu ortadan
kaldı rmak amacıyla geliştirilmiştir. .
Döviz kuru hedefierne stratejilerinde yerli paraya spekülatif atak olası lığını tama-
men ortadan k ald ı rır. Bu uygulamada ülkede yerli para birimi ortadan kalkar ve yerli para
birimi yerine güçlü bir para biriminin kullanılmasıdır.

233
 Bu uygulamayı ilk kez Ekvator yapmış, yerli para birimini kaldırarak yerli para biri-
mi yerine ABD Dolan nı kuHanmayı resmen kabul etmiştir.
Dolarizasyon uygulaması ile ülkede yerli para lamamıyla ortadan kal ktığı için yerli
paraya spekülatif atak olasılığı tamamıyl a ortadan kalkar.
Dolerizasyon uygulaması ülkede yerli parayı tamamıyla ortadan kaldırmanın bir
başka sonucu da, ülkede yerli para birimi kalmadığı i~n ülkenin senyqraj geliri ortadan
kalkar.

Dolaşı mdaki ·NakltNe Demektir~ ·' . .. , ·· .··. · :·· · · ... ._,_, •.. .

Emisyon hacminden bankaların kasalarında bulunan para miktarının çıkarılması

ile elde edilen parasal büyüklüktür.

DövizTevdiat !-tesabı Nedlr? .... ,.:, .·.:::·. ··.··· ......... ,.. ,., . . •. .

Yurtiçi ve yurtdışında yerleşik kişilerin, ticari bankalara açmış olduklan yabancı pa-
ra cinsinden mevduaUardır.

Ekcı.roltli~ ~ağıl'll.sı~lı~N~dl.r,~<;·>·:::;;,::{·,/';:~:,:·, :,,.J

Merkez Bankasının siyasi otoritenin ya da toplumdaki diğer baskı gruplarının etki-

sinde kalmaks ızın serbestçe karar alabilmesidir.

. E.~~ik· Bilg ilen.m~,(AsiD1efrik~of?rın~syon). N_

edir?:: . \·f'::·/:i:~' ... :::· . <}\ .·~·~;<·" . • • · :. :

Borç almak isteyen tarafın borç verecek tarafı n sahip olmadığı bazı bilgilere sahip
olması ve gerçekleşecek finansal işlernde bunun avantajını kullanmas ıdı r.

Eksik~eQ~rle~miş_ paraNedir1 ...

Yabancı para cinsinden değeri serbest piyasa değerinden daha düşük olan para-
dı r. Bir diğer ifade ile ulusal paran ın yabancı paralar karşısında değerinin düşmesine karşı n
aşırı bir biçimde değerlenmiş kur demektir.

234
 - .. MÜL.Af<AT
' ".fiEDEfSERJ ' ... _ .
SJNAVL~RINA
~- '
HAZIRLIK .
. .. ~ ·--~.:.---~-·

Faaliyet Hedefi ve Ara Hedef Nedir? . :· \·

Merkez Bankası para politikası araçlarını kullanarak para politi kası amaçlarını
gerçekleştirebiirnek için hedef kullanma stratejisi çerçevesinde ara hedef ve faaliyet hedefi
kullanarak gerçekleştirir.
· Merkez Bankası para politikası araçlarını kullanarak para politikası amaçlarını de-
ğiştirme amacı~a önce para politikası araçları ile doğrudan etkileyebileceği değişkenler
üzerinde etkili olur. Para politikas ı araçları ile doğrudan değiştirdiği faallyet hedefi, para
politikası amacını etkileyecek değişken üzerinde etkili olur. Bu değişken para politikası
amaçların ı etkileyen ara hedefidir.

Fin.ansal Dolarizasyon Nedir?. •.. ".

.... : . .. "'..; ,.,--:.: ··.:,_: : ... :· ·. -.~ ;..." ·: ·,
- -;.
Bir ülkedeki yerleşiklerin, hem varlı k hem de yükümlülüklerini yabancı para cinsin-
den tutma eğilimleri dir.

Fiyat Etkisi Nedir?

Para arzındaki artı ş fiyatlar genel düzeyini artırır. Fiyatlar genel düzeyindeki artış
sonucu işlem amaçlı para talebinin artarak para talebi eğrisinin sağa kayması ile faiz oranla-
rının artmasıdı r.

Hayek'in parasal Dehg·e.'(<ıklaşımı N(!di~?

Miktar teorisinin fıyatlar genel düzeyini etkileyeceğini kabul etmiş ancak, fıyatlar
genel düzeyindeki değişmenin tüm üretimi etkileyeceğini ileri sürmüştür. Dolayısıyla paranın
yansı zlığını reddetm!ştir. Hayek'e göre ideal para politikası pasif politikadır. Eğer paranın
dolaşım hızı değişlyorsa, para arzını bunu dengelemek için değişmelidir.

Hedef Kullanma Stratejisi .Nedir:?. ··

·• •• -· ._.,1.,, ·.-·::

Para politikası a raçlarının amaçlar üzerindeki etkisinin gecikmeyle ortaya çıkması

sorununu çözebilmak amacıyla Merkez Bankası tarafından kull an ılan para politikası sırateji­
sldir.

235
 ., .
ldrop Yaklaşımı Nedir?
Ho_ '\·.: ·~

Holdrop'a göre, ulusal ve uluslar arası para politikası ekonomik dengeyi ya da pa- :;;~
ranın yansızlığını etkilemektedir. Parasal dengedeparanın yansızlığı söz konusudur.

Getiri Eğrisi Nedir? .· ·· . •· ..., .

Menkul kıymetin getirisi ile vadesi delana kadar geçen dönem arasındaki ilişkinin
grafiksel gösterimidir.

içse\_~ara Arzı _
Nedir? . • ' ,··.

Para çarpanınd a yer alan ve halkın tercihleriyle bankaların tercihlerini yansıtan pa-
rametrelerin faiz oranından etkilendiği varsayılıyorsa para arzı içseidir. Para arzı eğrisi
pozitif eğimli olacaktı r.

titatitKredi KO,ntroi Araçla_rı Nelerdir..?.

Kan_ '.\. ~ :, i/='·~:;,,.:,,:,;~~:.''. ·:<;'::'·,·:7:~;~~:•.\.:-'.':t.. >:.•~J:;,

Merkez Bankasının modern fonksiyonları içinde "fiyat istikran " bakımından kredi
arz ve talebi dengesinin kurulması gerekir. Bunun içinde kantitatif ve kalitatif (nicelik ve
nitelik) kredi kontrolü gereklidir. Kantitatif kredi kontrol araçlan ise;
1. Iskonto politikası
2. Reeskont politikası
3. Açık piyasa işleml eri
4. Kanuni karşılıklar
5. Kredi tavanlarının tespiti şeklindedir.

Kısıni Rezerv Bal)kacıliğı' Ne~ ir?· ..·,,: ......

....... ... ··'...
;-·._ .:·

Bankaların topladığ ı mevduatlardan daha az karşılık ayırdığı sistemdir. Bu sistem-

de banka mevduat toplar, toplad ığı mevduattan daha az kısmını karşılık ayırır ve ayırdığı
karşılığın d ışında kalanı kredi vererek kaydi para yaratır.

Kıyi ()tesi Bankac_ıhğı N_ed_ir? (0~::- Shore Nedir.? .Y :. \",~.{i'\.· ·' ,;• .... ···..:,:_,.-·: '· .....·..

Ülke dışı nda sağlanan fonların yine ülke dışında kullandırılmasını amaçlayan ve
sektörle ilgili her türlü yasa ve yönetmeliklerin d ı şında kalan serbest bankacılıktır.

236
 Kredi Plafonu Nedir? :. '-'· . ... .

Bankaların açabileceği kredilere tavan konulmasını ifade eder. Yani banka ların aç-
t ığı kredilerin Merkez Bankası tarafı ndan bir üst limit konularak sınırlandırılmasıdır.

.Koopmans
..... ... . .Yaklaşımı
. Nedir?

Para iki çeşit hesap birimi olan soyut para ve değişim aracı olarak kullanılan so-
mut paradan oluşur. Eğer soyut para ile somut para arasında bir fark yoksa para yansızdır.
Ancak soyut para somut paradan fazla ise paranın yansızltğından söz edilemez. Paranın
değerinin istikrarl ı olabilmesi için soyut p aranın yans ızlaştırı lması gerekir.

Likidite .Et~isi Nedir?

Para arzındaki artış sonucunda kısa dönemde faiz oranlarının düşmesidir.

Keynes'e göre likidite tercihi fonksiyonu talep edilen reel para mi ktarın ın falzin ve
reel gelirin fonksiyonu olduğunu ifade eden eşitliktir. Şu şekilde gösterilir;
MD
-p=f(i,Y)
Para talebi fonksiyonunda para talebi faiz ile ters yönlü gelir ile doğru yönlü ilişkil i-
dir. Keynes'e göre para talebini etkilen unsu~arın likldite tercihini (MD) eIkileme biçimi:
Faiz Oranı (i) ij ...... MD! veya i!-+ MDj

Reel Gelir (Y) Yt -+ M0 i veya Yı~ M0 !

Fiyatlar (P) Pj ...... MD t veya Pı ---7 M0 ı

Keynes likid~e tercihı teorısinden hareketle faiz oranı ile para talebi arası ndaki iliş­
kiden dolayı para talebi eğrisi negatif eğ imlidir. Faiz oranı düşebUeceği en alt düzeye düştü­
ğünde ekonomik birimler arz edilen tüm parayı nakil olarak tutmak isterler ki bu durumda
para talebi sonsuz olacaktır ve Keynes bu durumu likidite tuzağı olarak adlandırmıştır.
Keynes'e göre para talebi faiz oranında etkilendiği için faiz oranlarındaki bir de-
ğişme para talebini etkileyecektir. Faizdeki değişme sonucu para talebinin etkilenmesinin en
önemli sonucu paranın dolaşım hızının değişmesidir. Yani Keynese göre paranın dola-
şım h ız ı sabit değildir.

237
,M,ö~-~. fl:'ally~tl~~i:(K~t~log M.aliy~tleri} Nedir?;·<'>'<::>::'<.:;:,

Fiyatların sık sık değişmesinden kaynaklanan fiziki maliyetlerdir. Lokanta, süper- ·

market gibi fıyat ilan eden işletmelerin enflasyon nedeniyle katlanmak zorunda o lduğu mali-
yetlerdir.

Nakit (Para) ikamesi Nedir? . . •. ...

Yerli para yerine yabancı para kullanımını n yaygınl aşmasıdır. Yüksek enflasyon
dönemlerinde yerli paradaki değer aşınması nedeniyle satın alma gücünü daha iyi koruyan
yabancı paraya talep artar ve bu nedenle döviz tevdiat hesapları artar.

~aki~: !e.t~,ıpran(:.N~di(? > .\ .\ :,.\;,;_;:::.:-;;::;,: <-(; . .':· :::•,'-' .. ·'·:.:, ::;:':<: )":·.:,: ·::.::• :i>·'''
Nakit tercih oranının artması para çarpanının değerini ve para arzını azaltır. Nakit
tercih oranının azalması ise para çarpanının değerini ve para arzını arttınr. Nakit tercih
oranı dolaşımdaki nakilin vadesiz mevduatıara bölünmesi ile bulunur.
Nakit Tercih Orantm etkileyen unsurlar ise;
1. Gelir düzeyi
2. Enflasyon oranı
3. Vadesiz mevduatiara ödenen faiz oran ı
4. Banka panikleri ve finansal sisteme duyulan güven
5. Kayıt dışı ekonomi ve yasal olmayan faaliyetler
6. Vergi uygulamaları

Para ArzıritAÇiklayaıt.
...... 'fa~.l...aşıtrılar.
.. ·. .. :-: :... ·-.··.·..·.;.-·.·.-:.·
-
Nelerdir?O:' ·, ,:\..·''·
-·.-:-:··_.._··-:·-· .- ·;·- . ,. ,......... ;:-..
--;,,_·,_._,.
1. Klasik Yaklaşım: Para sadece değişim aracıdır. Dolayısıyla bu yaklaşı mda pa-
ra arz ı; Dolaş ımdaki nakit+ Çek+ Vadesiz mevduattan oluşur. Para dar anlamda tan ımlan­
dığı için M1 para arzını ifade eder.
2. Chicago Yaklaşımı: Firedman ve Meiselman tarafından ortaya atılmıştı r. Bu
yaklaşımda para arzı; Dolaşı mdaki nakit + Çek + Vadesiz mevduat + Vadeli mevduattan
oluşmaktadır. Para geniş anlamda tan ımlandığ ı için Mı para arzını ifade eder.
3. Gurley- Shaw Yaklaşımı: Halkın alternatif likit kabul edeceği tüm varlı klar pa-
ra tanımı içine dahil edil miştir. Bu yaklaşı mda para arzı; Dolaşımdaki nakit + Vadeli Mevduat
+ Vadesiz Mevduat + Diğer Menkul kıymetlerden oluşur. Önemli olan husus likit varlıklar
arasındaki ikame derecesidir.

238
 4. Krediyi içeren Gen iş Görüş: Para, mevduat bankaları ve bun ların yanında
borç veren diğer bütün kurumların verdiği kredi toplamından oluşur. Kredi politikası para
politikası nın en önemli aracıdır.

Para Arıı Tanımları Nelerdir?

Dar anlamda para arı1 (M1);

Mı=C+DD+DCB
Nakit + Bankalardaki vadesiz mevduatlar + Merkez Bankasındaki mevduatlar.
Mı=
Vadesiz Mevduat/ar: Vadesiz ticari mevduat + Vadesiz tasarruf m evduatı + Va-
desiz diğer mevduat + Mevduat sertifikalan + Seyahat çekleri
M1 para arzı likit varlıklardan oluşur. Likiditenin önemi ise, paranın değişim aracı
olma fonksiyonunu ortaya çı karır. Bu nedenle M1 para tan ı mı paranın değişim aracı olma
fonksiyonunu ifade eder. ·
Geniş anlamda para arı! (Mı);
Mı= Mı + TD
Mı =Mı + Bankalardaki vadeli mevduatlar.
MıY = Mı+ Döviz tevdiat hesaplan (FX)
MıYR = MıY +Repo Hesapları
M:ıA = M2 + Bankalardaki resmi mevduat
MJ= M:ıA + Merkez Bankasındaki diğer mevduat
MJY =MJ + Yurtiçi yerleşiklerin döviz tevdiat hesapları
L = MJY + Repo hesapla rı + Varlığa dayalı menkul kıymetler + Posta çekleri +
Özel finans kurumlarındaki katılım payları + yatırım fonlan

Par~. B.enz.erl~,ri ~~; D,eme.~~lr?;:::.;·,·~/'::0::: :I:\iG \i' l';,·;·i·: .'!<":.:

Para ile tam ikame olmakla beraber likidilesi yüksek ve kolaylıkla paraya dönüştü-
rülebilen araçlara para benzeri denir.
Para Benzeri olarak tanımlanabilen araçlar:
1. Ticari bankalardaki vadeli mevduatlar
2. Hazine Bonoları
3. Devlet Tahvilleri
4. Ticari Banka Senetleri
5. Mevduat Sertifikaları
6. Konşimento ve varant gibi taş ıma senetleri
7. Çek

239
 HEDEF SERi MÖLAKAt SIN~:Jtft.RitfA HAZJRLIK

ga~a .Ç~rpanı Nedir? ·: ..· ..': ...

·".\;
,... '
• : •• ~: • ••• •
,,,_ ... ,•:
• ... •• ' \o ,·'·

Parasal tabanda (baz parada) ortaya çıkan değişmenin Mı veya Mı para arz'ın ı
kaç kat artıracağını gösteren katsayıdır.
Para çarpanı , para arzının parasal tabana bölünmesi ile bulunur.

Parasal Aktarım Mekanizması Nedir?

Para politikası nın ekonomiyi etkileme biçimi ve kanalına parasal aktarma meka-
nizmaları (paranın ekonomiye geçiş mekanizması) denir.

Parasal Taban Nedlr? (Baz

:-· ..., .. , . . . -.•.. •.· . . . . . . . ·'•
Para, GücüYüksek
.·- ,.
Para Nedir.? ., .
,. . . ... · ;:..;.·, . . ·:- --;· !::.

Merkez Ban kaları genellikle 4 yolla para yaratırlar:

1. Ulusal rezervler karşılığında
2. Bankacılık sistemine verilen krediler karşılığında
3. Kamu kesimine açıl an krediler karşılığında
4. Açık piyasa işlemleri aracılığı yla
Bir merkez bankası ta rafından, bu kaynaklar karşılığında yaratı lan para, kaydi pa·
ra genişlemesine temel teşkil ettiği için parasal taban (baz para, gücü yüksek para) denir.

Para Politikası Nedir?

Para politikası , belirlenmiş makroekonomik hedeflere ulaşmak için para arzın ı n

değiştirilmesidir.

~Para
• •
Politikasihi'n Amaçları Nedi r?:·;_!.(\'0:
' • •_ •• ....... -.: • • • • ';". .,· •• ·,••• : •• 1 \· ', ...

1. Fiyat istikran: Merkez Bankasının temek amacıdı r. Söz konusu amaç enflas-
yon oranın ın Oolmas ı değildir. %2-%3 gibi bir enflasyon ekonomik büyümenin devamlılığı
için gereklidir. O halde fiyat islikran amacı fıyatların istikrarlı bir biçimde %2-%3 düzeyinde
tutulmasını amaçlar.
2. Yüksek Istihdam: S ıfı r işsizlik oran ını değil mümkün olduğunca en düşük işsiz­
lik oranını sağlamaktır. Ekonomide her zaman doğal işsizli k olacağından merkez bankası O
işsizlik oranı nı ama~amamaktadır.

240
 3. Ekonomik Büyüme: Ekonomide mal ve hizmet üretiminde artış anlamındadır.
üretim miktarındaki artış hem özel kesimin hem de devlet gelirinin artmasına yol açar.
4. Finansal Piyasalarda istikrar: Yatırımların ve ekonomik büyümenin sağlıklı bir
biçimde sağlanabilmesi için fon fazlası ekonomik birimler (tasarruf sahipleri) ile fon açığı
ekonomik birimlerin (yatırımcıl arın) eşleştiri lmesinde etkinlik sağlanmasını ifade eder.
5. Faiz Oranlarında istikrar: Ekonomide sağlıklı bir tasarruf ve yatırım ortamının
oluşması için faizlerin belirli sınırlar içinde olmasıdır.
ô. Döviz Piyasalannda istikrar: Ülkenin para biriminde ortaya çıkan dalgalanmalar,
dış !icarette ülkenin rekabet gücünü etkiler. Döviz kurlarında isti krar sağlanarak ülkenin dış
!icarette rekabet gücünün korunması ve finansal faaliyetlerinin planlanmasi nı kolaylaştırır.

:R~rcı:.Politik.~sı..~ITlaçla~ı. Ar~_sır.~~_ki,Ça~ış~~ı_ar Nel~r~.~-~?: L\t~, i.;.'S::.:::\1;/:.\::.'\':;,}\'''i

Para pol itikasının amaçları arasında birbirini destekleyen ve birbiri ile çelişen
amaçlar söz konusudur. Bunlar;

Ekonomik Büyüme- Fiyat istikrarı

Fiyat istikrarı - Yüksek Istihdam

1 Para Politikasının .Araçları 1

Para Palltlk.'ısı.nm G.enel Ara~tan Paril Po1ilika5ırı ı o Özel Atar. lan

1. Aç N PiVMa işleıntai '1. F~Mılıış\ ınlmış ls}.oı!Jo Or.'iJıJan
2. Re<*llont PoliU~ıısı c. B<ırf~i! Rı'(!iiJ;,ırlnin m~ll!~; . v<K\e ~ıı ltııı vrıı;;!~rı
3. Zorunlu Karşılık POiitıkası açısıodan kontıob)
3. Batıkalar ve (l!ger fın~n:;aı aracılara beı:l bir miklar
de-/ıet \alıvıli effiı, ZD."UOfuluğunun ~efıri:mesi
4 l!Jıataliçlrı depozr.o zGI1JTlıulııOıı
~. ~'iı!ansaı kurumıann meAAı.-1 k'l"lı~t pcnloylerinın
yaıı!den ııuıeıılenm~si
t. TilJıeUci kredilem:~ Y.ontroo
7. Mcrk9t B~nk<sırıııı telklr. \":i tıMiyete ri
8. Genel Disporuı.billtıı

241
 Par<ı Kurulu,Nedir?,>·:·<:::; ..·. ,,, . , ..... : ..... :.... , ·... •..·.. :.: . .. ·:.:·:;:o..=.. \ ·. .. '

Döviz kuru hedefleme stratejisinde hedefe bağlılık ve şeffafiık sorununu ortadan

kaldırmak için geliştirilmiştir.
Yerli paranın karşılığı tamamıyla yabancı para olduğu bu uygulamada , yerli para-
n ın yabancı para karşısındaki değeri sabitlemekte ve para otoritesi bu kurdan ,gelecek tüm .
alış ve satı şları karşılamaya hazırdır. Dolayısıyla bu uygulamada ekonomideki nakit sadece
yabancı karşılığında dolaşıma çıkabilmektedir. Yani, para kurulu uygulamasında para politi·
kasının yürütülmesi otomatik pilota bağlanmıştır.
Para kurulu uygulamasının avantajları ve dezavantajları aynıd ı r. Ancak para kuru-
lu uygu l amasında yerli paraya spekülatif atak olasılığı ortadan kalkmaz azalır.
.. ·,
Para Politikası Kurulu Nedir?. ·

Bankanı n en yeni organ ıdır ve 2001 yıl ı nda kurulmuştur. Başkan, Başkan yardım­
ları ,
Banka Meclisi üyeleri arasından seçilen bir üye ve Başkanın önerisi ile müşterek kararla
atanacak bir üyeden oluşur.
Kurulun görevleri;
:· 1. Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerini belirlemek
2. Para politikası stratejisi çerçevesinde hükümetle birlikte enflasyon hedeflerini
belirlemek
3. Para politikası hedefleri ve uygu lamaları konusunda belli dönemlerde raporlar
haz ırlayarak Hükümeti ve Kamuoyunu bilgilendirmek
4. Hükümetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değeri ni korumak için gerekli tedbiı1e­
rin alınması ve yabancı paralarta altın karşısındaki değerini tespit etmeye yönelik kur rejimi-
nin belirlenmesi

.·. ::.
Paranın Fonksiyon(~.~ Ne,~ir?.<< ,. ·:=· ·,, ·. ·. · .

1. Değer Muhafaza Arac1 Olma: Gelirin elde edilmesinden harcanmasına kadar

sürede para satın alma gücünü muhafaza eden bir araçtır. Para satın alma gücünü iyi bir
biçimde saklamaz. Çünkü zaman içinde paranın değeri değ işebilir. Ancak para altın, döviz
gibi diğer değer muhafaza araçlarına göre daha çok talep edilir. Nedeni; paranın en likit araç
olmasıd ır.
2. Değişim Arac1 Olma: Para ekonomideki en önemli değişim aracı dır ve bu özel-
liğiile takas ekonomisinin getirdiği zorlukları ortadan kaldı rır. Ekonomide iş bölümü ve uz-
. manlaşmayı artt ı ra rak veriml iliğin artmasına yardımcı olur. Takas ekonomisinde isiekierin
karş ıl ıklı eşleşmesi zaman bakımından kayba yol açar. Para değişimi kolaylaştırarak işlem

242
maliyetlerini minimize eder. Para değişim aracı olma fonksiyonunu ekonomideki en !ikil
varlık olma özelliğinden almaktadır.
3. Hesap Ölçme Birimi Olma: Para, ekonomideki mal ve hizmetlerin değerini or-
tak bir payda da ölçen bir hesap birimiclir. Paran ı n olmadığı takas ekonomisinde her bir
malın değeri başka bir mal cinsinden ifade edilmiştir. Ancak paranın ekonomiye girmesi ile
her mal ı n değeri paraya bağlanmış, her mal için ortak bir hesap birimi olmuştur. Paranın
hesap birimi olma fonksiyonunu en iyi birbiçimde yerine gelirebilmesi için paranın mutlaka
li kil bir varl ı k olmas ı gerekmektedir. Ayrıca paranın değerinin sürekli değişmemesi gerekir.
Eğer paranın değeri sürekli değişmekte ise, para tüm mal ve hizmetlerin değerini ölçmek
amacı ile kullanılan ortak bir araç olmayacaktır.
4. iktisat Politikasi Ar{lct Olma: Para, belirlenmi ş makroekonomik hedeflere
ulaşmak amacıyla, ülkelerin Merkez Bankaları tarafından faiz oranı, fiyatlar genel düzeyi,
tasarruf ve yatırım düzeyini etkilemesidir.

Paranın özellikleri Nedir? , ..... . :. .. :·:.

;. · · · .. . : ·,·.

Para, satın alınan mal ve hizmetlerin bedelinin ödenmesinde ya da borçların geri

ödenmesinde genel kabul görmüş ve güvenilir olan her şeydir
O halde bir unsurun para olabilmesi için şu özellikleri taşıması gerekir:
~ Standart olma l ıdır (Homojenlik özelliği)
~ Genel kabul görmelidir.
~ Bölünebilmelidir.
~ Kolay taşı nabilmelidi r.
~ Kolay taklit edilmemelidir.
~ Çabuk deforme olmamalıdır.

Para talebi eğrisin in beklenmedik bir biçimde yer değiştirmesinden kaynaklanır.

Para talebinde ortaya çı kan dengesizlikler reel sektör üzerinde mutlaka olumsuz bir elki
yaratacak ve reel sektörde de bir dengesizliğin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu du·
rumdaMerkez Bankasının nihai hedefi olan fıyat istikrarı hedefinden sapmalara neden olur.

R~rtföY Ned_ir?-

Para, hisse senedi, tahvil gibi çeşitli varlıklardan oluşan sepettir.

243
 Izlenecek hükümet politikalarına kredi verilmesi ya da diğer biçimlerde destek sağ­
lanması konusunda hükümetten gelen·taleplere direnmeyi ifade eder.

Reel Senyoraj Geliri Nedir? · · ..·.. ': ' ~ ': :_ . -.:·.· ·- . .'. ' :· ..

Merkez Bankası piyasaya sürdüğü ilave para halk tarafından talep edildiği sürece
Merkez Bankasi senyoraj geliri elde eder.
Merkez Bankasını n reel senyoraj geliri para talebi tarafından belirlendiğine göre,
reel senyoraj geliri;
Reel Senyoraj Geliri = Neminal Para Arzı Artış Oranı x Reel Para Talebi

Reeskont. Kredisi Nedir? · , ... -,-. ·.·.· · · · · ,.. . .....:

. ........ ·.......... .:·.··. ·. ·'··

Bankaları n Merkez Bankasından kulland ığı krediye reeskont kredisi denir. Banka-
lar reeskont kredisini iki nedenle kullanır. Gereksinim ve karlıl ık.
Reeskont kredisi, bankaların müşterilerine kull andırdık ları krediler karşılığında al-
dı ğı senetierin Merkez Bankası tarafından bir iskonto ile kırılmasını ifade eder.
Merkez Bankası reeskont oranın ı düşünnesi durumunda bankaların borçlanma
maliyeti azalacaktı r. Bu durumda banaklar daha düşük bir maliyetle borçlanacaklarından
ellerinde daha az serbest rezerv tutarlar ve kredi hacimlerini artı rırlar. Bankaların serbest
rezerv tercihlerinin azalması para çarpan ı nın değerini artırır.

·Reeskoht P~Jiti ka~rN.~~-I r? · ; \ _-.\···••'• .·.· .,. :;'.'·: .-;:,;' ,., ::;•.• , ··:··> :/• .:' ?. •'·'••··.·.: ·.·· · · ·.
Merkez Bankasının reeskont kredisinin miktar, vade ve faiz oran ı ekseninde yaptı ­
ğı düzenlemedir. Merkez Bankası nı n bankacılı k sistemine kredi açarak rezerv aktarmasına
reeskont kredisi, faizine ise reeskont oran ı denir.

·.~epö,;ye:Iers:

Menkul kıymetlerin geri al ım taahhüdü ile satışı repoyu ifade eder. Ters repo ise,
menkul kıymetlerin geri satış taahhüdü ile alı mıd ı r.

244
 Selektif Kredi, Politikası Nedir?: .. . ··. :·.: ~~- .: . ·.: ..

Belli niali kuruluşlarca uygulanırlar. Belli anıaçiarı gerçekleştirmeyi amaçlanır. Se-

çici olan bu uygulcımada, belli kurulu şların belli kredileri yönlendirmesi amaçlanır. Selektif
kredi uygulaması ile kimi faaliyetler özendirilir ve kimi faaliyetler frenlenmek istenir. Ancak,
bu ·türden bir selektif (seçici) kontrol aracının olumlu sonuç verebilmesi için, ticari bankalann
merkez bankasına reeskonta getirdikleri senetierin önemli bir hacme ulaşmas ı gerekir.
Türkiye'de kalkınmanı n finansmanı amacıyl a 1982 yılına kadar "tercihli munzam karşılık
politikası" ile zorunlu karşı lıklar tarım sektörüne kredi olarak kullandırılmıştır.
:}

Sterilizasyon {Sterilize Edi lmiş Müdahale) Nedir? .. , : · · ·· :·: .. ·

Merkez Bankası döviz alıp ya da satmayı piyasan ı n likiditesini düzenlemek için

•••
deği l de döviz kuruma müdahale etmek için yapıyorsa aynı anda, dengeleyici açık piyasa
işlemi yaparak, banka rezervlerinin ve parasal tabanın değişmeden kalması nı sağl ayacaktır.
Bu işleme ise sterilizasyon ya da sterilize edilmiş müdahale denir.
Döviz piyasasına müdahale sonucunda sterilizasyonun etkili olabilmesi için şu ko-
şu ll arın ol ması gerekir;
1. Bono -tahvil piyasaları ile döviz piyasaları arasındaki ilişki nin zayıf olması ge-
rekir.
2. Bono- tahvil ile para arası nda tam ikamenin ol ması gerekir.
::::.:· 3. Yapılacak sterilizasyonun beklenmemesi gerekir. Yapılacak sterilizasyon politi-
kasının beklennıemesi, sterilize edilmiş müdahalenin etkisinin en fazla olması sonucunu
doğurur.

'" '•..... ...., {iık

... Günah.·.Nedir?:
Temel •, ,
Günah.Nedir?)
.. · :··.· ···'·\· ....... ,.. ..
, ., ,

Bir ülkenin kendi para biriminden dışarı dan borçlananıamasıdır. Zengin ülkeler-
den, fakir ülkelere daha fazla sermaye akımı olmamasını ve fakir ülkenin sermaye hesapla-
rını , tüketimi düzenlemek için kullanmada zorlanmasın ı n nedeni dışarıda kendi para birimle-
rinden borçlanamaması ile açı klanmaktadır. Bir ülkenin yabancı para cinsinden d ış borçları
arttı kça da reel kurdaki değer kaybı borç servisini güçleştirmektedir. Dolayı sıyla fakir ülkeler
gerektiğinde kur hareketlerini engellemek ya da borcun nihai sorumlusu olarak kendisine
hareket alanı yaratmak için döviz rezervi tutmak zorundadır.

245
 : H'eo(~ş}ı(f:~OLA~T SINAVLARINA HAZIRLIK

Varlığa Dayalı Menkul K,ıvn.ıet Nedir? ·.. . ,. ; ·.~ .. ..:: 'l \ "• ' 1' ;\' ... \• ...........

Ihraç eden kurumun kendi ticari işlemlerinden doğan veya devir aldı ğ ı alacakları
karşıl ığında ihraç edilen menkul kıymetlerdir. Bankalar tüketid veya konut kredileri karşılı­
ğ ında, anonim ortaklıklar ise taksitli sarışlanndan doğan alacaklan karşılında VDMK ihraç
edebilirler.

Wicksell Teorisi (Wicksell'in ~ara Talebi Teorisi) Nedir?

Para arzındaki artış ilk etki olarak faiz oranları üzerinde etkilidir. Wicksell'e göre
ekonomide iki faiz oranı vardı r. Bunlar doğal faiz oranı ve piyasa faiz oranıd ır.
Doğal faiz oranı; reel sermayenin getirisidir.
Piyasa faiz oran ı ; Para piyasasında ödünç verenler ile ödünç alanlar aras ı nda
gerçekleşen faiz oran ıdır.
Doğal Faiz Oram > Piyasa Faiz Oram olduğunda; ekonomide enflasyon ortaya
çıkacaktır. Enflasyon Ise, piyasa faiz oranlarını artı racaktır.
Enflasyon durumunda fıyatların artması reel arzı azailacak ve sonuçta piyasa faiz
oranı artarken piyasa faiz oran ını doğal faiz oranına eşitlayecek ve doğal faiz oranı = piya-
sa faiz oranı olacaktır. Bu durumda para piyasası dengesi sağlanmış olacaktı r.
Wicksell, faiz oranl annın para tale~i üzerinde etkili olduğunu ortaya koymuştur.
Doğal faiz oranı piyasa faiz oranına eşit olduğunda para talebi fazlas ı ortadan kalkacaktır.
Tasarrufları yatı rımlara eşilleyen reel faiz oranı aynı zamanda parasal faiz oranı olacaktır.
Wicksell, denge durumunda paranın yansızlığını kabul etmiş ve para kısa dönem-
de ekonomiyi etkilese bile uzun dönemde yansız olduğunu savunmuştur.

·Y,atıf!rn .ortak.hkl.a·rı.. N~di.(?)'i\j;(!'U.''i:::. 1 ,... ' ·: /\:;, = ·· .; ; , (?'~ {. ,

Menkul kıymet portföyü işletmek üzere kurulan anonim ortaklıklardır. Bu ortaklık­

lar, hisse senetlerini satın aldıkları ortaklıkların , herhangi bir şekilde sermayesine ve yöne-
timine hakim olmak amacı güdemezler

Yukümtülük' Dolarlzasy~O,.u_ Nedfr?:

Ülkedeki bankacılık ve kamu kesimi dahil olmak üzere tüm ekonomik birimlerin,
yabancı para cinsinden büyük miktarda yükümlülüklerinin bulunmasıdır.

246
Zorunlu Rezervler Nedir? . ·: ·· :·: ·.·;. ~: .

Yasalar çerçevesinde bankaların tutmak zorunda olduğu rezervlerdir. Merkez

Bankası tarafından belirlenir. Zorunlu rezerv ilk ortaya çıkış amacı banka iflaslarını önlemek-
tir. Günümüzde para arzını kontrol etmek amacıyla kullanılır.

Zorunlu Rezerv Politikasını Açı k layınız?

Zorunlu rezerv politikası, Merkez Bankas ı nın para çarpanı aracıl ığı yla para arzın ı
kontrol etmeye yönelik para politikası aracıdır.
Zorunlu rezerv oran ı ndaki değişiklik para çarpanını ters yönde etkilemektedir. Şöy­
le ki, zorunlu rezerv oranları nın yükseltilmesi çarpa nın değerini düşürür, bankacıl ık sistemi-
nin kaydi para yaratma kapasitesinde bir daralma ortaya çıkar ve para arzı artış oranında bir
yavaşlama olacaktır. Zorunlu rezerv oranlarının düşürülmesi ise çarpan ın değerini arttıracak
ve para arzı artış oranında bir yükselme ortaya çıkacaktır.
Zorunlu rezerv oranındaki artış, bankacı lık sisteminin rezerv talebini arttıracağı için
faiz oranlarındcı yükselme eğilimi hem kendini hissettirir. Tersi bir durumda ise faiz oranlarını
düşürecektir.
Zorunlu rezerv politikasının üstünlüklerini şö~e sıralayabiliriz:
1. Zorunlu rezerv oranındaki değişikliklere bankalar çok kı sa sürede uyum göste-
rirler.
2. Para arzı üzerindeki etkisi oldukça çabuk hissedilir.
3. Ekonomik koşulların acil tedbir gerektirdiği ortamda en iyi politikadır.
4. Mevduat kabul eden tüm kurumları aynı oranda etkiler.
5. Piyasaları daha rahat karar almaya yönlendirir.
6. Diğer para politikası araçlarının işe yaramaması durumunda uygulanacak bir
araçtı r.
Zorunlu rezerv politikasının eleştirel yönleri ise şöyledir;
1. Para arzında ince ayar yapmaya elverişli değildir.
2. Esnek bir para politikas ı aracı değil dir.
3. Sı k sık değiştirilmesi likidite yönetimini güçleştirir.
4. Faiz oranl arı üzerinde olumsuz etkiler ortaya çı karır.

247