Материалын илчийн

боловсруулалт
Хэсэг: Хийн ширээлт
1 2 t=5
2 1 3
t=5
5

Сэдвийн багц
bar

Үйлдвэрлэлийн сургалт
Мэргэжлийн салбар Метал боловсруулалт
 Хэрэгжүүлэгч

, , З үү Г а ы ы ха ы
а а аа ы э э (GIZ) М У ы Хө ө ө яа а үү
" ү , сургалт" ө ө нь
үү ё а ү
үү ө үү , я а л ла , үү ү э эж үү үү .

О : Ж.Бямбаа
: Доктор, Профессор Ч.Батхүрэл
Н. Лхагважав
Техник редактор: Лха. Алтансүх

© RAG Хувьцаат компани, Глайвитцер Платц 3, 46236 Боттроп

Метал боловсруулалтын мэргэжлийн салбар.

Бүлэг: Материалын илчийн боловсруулалт, Хэсэг: Хийн ширээлт

Боловсруулсан: Сургалтын ажлын баг

Хянан тохиолдуулсан/Хэвлүүлсэн: Хэлтэс BB E 31

Захиалга № 800725
Тухайн удаагийн хэвлэлийн бүх хувийг зэрэгцүүлэн хэрэглэх боломжтой.

2 дахь хэвлэл. 2005 он

Фото зургийн аргаар хуулбарлах, микрофильм, видео бичлэг хийх, мэдээллийн, дүрсийн, дууны ямар ч
төрлийн бичлэгийн болон хэсэгчлэн авч хэвлэхээс хуулиар хамгаалагдсан бөгөөд бүх эрх нь
хамгаалагдсан болно. Зохиогчийн эрхийн тухай хуулийн дагуу зохиогчийн эрхэд хамаарах бүтээлийг буюу
түүний хэсгийг зөвхөн хэвлэлийн газрын зөвшөөрөлтэй буюу шаардлагатай тохиолдолд ашигласны төлөө
зохих төлбөртэй нөхцлөөр хэрэглүүлэхээс бусад нөхцөлд хуулбарлахыг хориглосон байдаг. Бүтээлийг эрх
бүхий этгээдийн зөвшөөрөлгүйгээр хуулиар зөвшөөрөгдсөнөөс бусад тохиолдолд зохиогчийн эрхийг
зөрчсөн бол хуулийн дагуу нэг жилийн хорих ялаар шийтгэх буюу мөнгөн торгууль оногдуулна.
 Өмнөх ү

Oл , ,
, , ,
,
, ,
, ,

,
,
.
, , ,

Х - “Christiani”
, Х

,
,
, , , ,
,
.
, ,
,
.
Х
“
, ” , ,
,
.

С й үй э э эх й!

. Х

Х
 хү

Х - „
Х “ (GIZ)
, ,
3
,
.

GIZ Х 2013
„
, “ ( ) ,
Ш , р жи
, ,
,
.
, ,
Х

. - ,
,
.

Х ,

,
болон салбарын мэргэжилтнүүдэд .

Хү э э э

Х
 Агуулга

1. Ерөнхий мэдээлэл ...... ............................................................................................. 2

2. Хийн ширээлтийн хамрагдах хүрээ .................. .....................................................3

2.1 Ширээлтийн тухай ерөнхий ойлголт .................... ............................................. 3

2.2 Ширээлтийн процесс .......................................................................................... 3
2.3 Метал ширээх процесс......................................................................................... 4

3. Нийтлэг үндэслэл ....... .............................................................................................. 5

3.1 Хүчилтөрөгч болон ацетилен хийг гаргаж авах ..... ...........................................5

3.2 Шахсан хийн баллон ........................................................................................... 7
3.3 Хийн баллоны цохилбор тэмдэглэгээ ..................... ..........................................9
3.4 Хий авч хэрэглэх ............................................................................................... 10
3.5 Хийн саалтуур ................................................................................................... 11
3.6 Буцах цохилтын хамгаалалт ............................................................................ 14
3.7 Резин хоолой ..................................... ............................................................... 14
3.8 Цоргиур ............ ..................................................................................................16
3.9 Цоргиурын хошуу ............ ..................................................................................19
3.10 Дөлний шинж төлөв .......................................................................................... 20
3.11 Дөлний бүтэц ба температур түгэлтийн график.. ........................................... 21

4. Хийн ширээлт . . . . . . .. ............................................................................................ 22

4.1 Хийн ширээлтийн тухай ерөнхий ойлголт....................................................... 22
4.2 Хийн ширээлтийн арга ..................................................................................... 22
4.3 Хийн ширээлтийн төхөөрөмжийн бүтэц .......................................................... 23
4.4 Хэрэглэгдэх салбар .......................................................................................... 24
4.5 Ширээлтийн утас .............................................................................................. 24
4.6 Хийн гар ширээлтийн үндсэн аргууд .............................. ..................................27
4.6.1 Цоргиурыг чиглүүлэх .................. ...................................................................... 27
4.6.2 Торгоох ............................................................................................................... 28
4.7 Ширээсний согог ... .............................................................................................31
4.8 Ширээсийг шалгах арга..................................................................................... 33
4.9 Таних тэмдэглэгээ .............................................................................................36
4.10 Ширээсний төрөл .............................................................................................. 39
4.11 Ширээсний үндсэн ба нэмэлт тэмдгийн жишээ .............................................. 40
4.12 Ганг хийн ширээлтээр холбох ирмэгийн бэлтгэл ................... .........................42
4.13 Уулзварын төрөл ................................................................................................44
4.14 Ширээлтийн байрлал ........................................................................................ 45
4.15 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын ерөнхий зааварчлага ................ ..................50
4.16 Байгаль орчны хамгаалал.... ............................................................................ 51
4.17 Эрчим хүчний хэмнэлттэй хэрэглээ.................................................................. 51
4.18 Дасгал, шийдлийн хамт .................................................................................... 52

5. Ашиглах номын жагсаалт ....................................................................................... 54

6. Стандарт, эрх зүйн бусад нормууд ....................................................................... 55

7. Ишлэлийн тайлбар ................................................................................................... 57

1
 1. Ерөнхий мэдээлэл

Энэхүү гарын авлага нь RAG хувьцаат Сургалтаар үйлдвэрийн ажлын нөхцөл

компаниас метал боловсруулах арга байдалд шаардагдах практик мэдлэг, ур
техникийн мэргэжил олгох, дээшлүүлэх чадварыг олгоно. Оролцогч суурь
сургалтын зориулалтаар боловсруулсан чадварын дасгалыг боловсруулах явцад
концепцын хэсэг юм. үндсэн ур чадварыг эзэмшин энгийн
аргад суралцаж, цаашид гүнзгийрүүлнэ.
Хийн ширээлт нь материалыг
илчийн аргаар боловсруулах
салбарт хамаарна. Шаардлагатай “Материалын илчийн боловсруулалт”-ын
чадварыг аргачлал-заах аргын нийт бүлгийн төгсгөлд чухал ач
концепцыг баримтлан олгоно. Үүнд холбогдолтой чадвар болон мэдлэгийн
дараах хэсгүүд багтана: нэгдсэн дүгнэлт болгон

1. Сургагчийн гарын авлага ба слайд
Ханын чийдэн

2. Meдиотек (Сэдвийн багц) төслийг хэрэгжүүлж болно.

3. Суралцагчийн гарын авлага Тус гарын авлагад тусгасан мэдээллүүд

нь өргөн цар хүрээг хамарсан сэдвийн
"Материалыг илчийн аргаар багцын бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд сургагч
боловсруулах" салбарын сургалтын багш, суралцагч нар ажлын байранд
бусад сэдвүүд: чөлөөтэй ашиглах боломжтой.
 Гагналт
 Цахилгаан нуман гар ширээлт
 Хийн хамгаалалттай MIG/MAG ширээлт
 Хийн хамгаалалттай WIG ширээлт
 Илчээр таслах
 Илчээр хэлбэрт оруулах
 Илчийн боловсруулалт

2
 2. Хийн ширээлтийн хамрагдах хүрээ

2.1 Ширээлтийн тухай ерөнхий ойлголт 2.2 Ширээлтийн процесс

Ширээлт нь материалыг шингэн болон Ширээлтийн процессыг DIN EN ISO*- ийн

уян налархай (пластик) төлөвт оруулан дагуу 6 үндсэн бүлэгт ангилдаг:
хооронд нь нийлүүлж, илчийн аргаар
холбох процесс юм.  1. Цахилгаан нуман ширээлт

Ширээлтийг нэмэлт материал хэрэглэж,  2. Цахилгаан эсэргүүцлийн ширээлт

эсвэл хэрэглэхгүйгээр үйлдэж болох  3. Хийн ширээлт
бөгөөд үүний дүнд үндсэн материалыг
тухайн материалаар нь холбосон нягт  4. Даралтат ширээлт
бөгөөд салдаггүй холболт үүсгэнэ.  5. Электрон туяаны ширээлт
 6. Ширээлтийн бусад процесс

Эдгээр үндсэн 6 бүлэг цаашид дэд

бүлгүүдэд ангилагдана. Ширээлтийн
процесс тус бүртээ бүлгийн
ангилалынхаа дагуу тусгай дугаараар
* DIN-дугаар, 55-р хуудсыг үз тэмдэглэгдэнэ.
Ширээлтийн процессын тойм (57-р хуудас 1-тэй харьцуулах* )

Ширээлтийн процесс

1 Цахилгаан нуман
ширээлт

2 Цахилгаан эсэргүүц-
лийн ширээлт

31 Хийн ширээлт
3 Хийн ширээлт
хүчилтөрөгч-шатдаг хий-дөлөөр

4 Даралтат ширээлт 311 Хийн ширээлт

хүчилтөрөгч-ацетилен-дөлөөр

5 Электрон туяаны
ширээлт

57-р хуудас, Бүлэг 6-г үз

7 Ширээлтийн бусад
процесс

1
1

3
 2.3 Meтал ширээх процесс

Метал ширээх процессыг дотор нь

хоёр бүлэгт ангилна:
 Даралтат ширээлт (холбож
ширээхэд)
 Хайлуулах ширээлт (холбож болон
шавж ширээхэд)
Түүнчлэн ширээлтийн процесст
хэрэглэгдэх энергийн төрлөөс нь
Meтал ширээх процесс хамааруулж бас ангилдаг.

Холбох Meтал ширээх процесс Шавах

ширээлт DIN ISO 857-1 ширээлт

Даралтат ширээлт Хайлуулах ширээлт

Ширээлтийн процессын энерги

Хатуу биет Хатуу биет

Шингэн Шингэн

Хий Хий

Хийн орчин дахь Хийн орчин дахь

цахилгаан цэнэг цахилгаан цэнэг

Цацраг туяа
(одоогоор процесс Цацраг туяа
тодорхойгүй)

Массын
хөдөлгөөн Массын хөдөлгөөн

Цахилгаан гүйдэл Цахилгаан гүйдэл

Тодорхой бус

Хийн ширээлт (3)

Хийн ширээлт, Хийн ширээлт, Хийн ширээлт,

хүчилтөрөгч- хүчилтөрөгч- хүчилтөрөгч-
ацетилений пропаны устөрөгчийн
дөлөөр (311) дөлөөр (312) дөлөөр(313)

1a

4
 3. Нийтлэг үндэслэл

3.1 Хүчилтөрөгч болон ацетилен хийг

ɝɚɪɝɚɠɚɜɚɯ
Хүчилтөрөгчийг гаргаж авах
Шатдаг хийг асаахад шаардагдах
хүчилтөрөгч аль болох цэвэр байх Шингэрүүлсэн агаараас хийжилтийн
ёстой (>98%). Ийм хүчилтөрөгчийг температурын харилцан адилгүй
зориулалтын томоохон төхөөрөмж байдлыг нь ашиглан азотыг (-196°C)
хүчилтөрөгчөөс (-183°C) ангижруулна.
дээр агаараас гаргаж авдаг.
Агаарын бүтэц: Агаарыг ингэж задлах ажиллагааг
хүчилтөрөгчийн үйлдвэрийн агаар

≈21%
хүчилтөрөгч задлагч аппаратаар гүйцэтгэдэг.

≈78%
азо

≈1%
инерт хийнүүд
Хүчилтөрөгчийг гаргаж авахдаа
агаарыг нягтруулахтай зэрэгцүүлэн
-200°C хүртэл хөргөнө.
Ийм температурт агаарын хольцууд
агрегат төлөвөө өөрчилж, шингэн
төлөвт шилжинэ.

Хүчилтөрөгч гаргаж авах

Азот

Хөргөгч
Koмпрессор
Шүүлтүүр
Хүчилтөрөгч
хийн төлөвт

Агаар

Шингэн
агаар

Ууршсан Хүчилтөрөгч
азот шингэн төлөвт

Цэвэрлэгээ Нягтруулалт Салгалт

5
Ацетилен гаргаж авах

Ацетилений генераторт кальцийн Хийн шинж чанар нь түүнийг хадгалах

карбидыг устай үйлчлүүлэн ацетиленийг нөхцөлийг илэрхийлдэг:
гарган авна.
Хүчилтөрөгч хялбар шахагдаж
Үүсэх бохир ацетилен хөөрч, дагалт нягтардаг тул ган баллонд саадгүй
бүтээгдэхүүн болох карбидын шавар юүлэгдэх боломжтой байдаг.
төхөөрөмжийн ёроолд тунаж үлдэнэ.
Ацетиленийг шахаж нягтруулахад тэсрэх
Түүхий ацетиленийг цэвэрлээд хатаана. аюултай. Иймд түүнийг баллонд ацетонд
уусгаж хадгална.
Дараа нь түүнийг ган баллонд тодорхой
даралтаар шахан цэнэглэнэ.

Ацетилен гаргаж авах

Ацетилен
Ус
Гаднын хийнүүд
Кальцийн карбид = Нүүрс + Шохой + Дулаан
Хангамжийн шугам
Хуурай бодис
Цэвэрлэгээний масс

Боловсруулагч Цэвэрлэгч ба хатаагч Компрессор Хатаагч Баллон

3

6
 3.2 Шахсан хийн баллон
Хүчилтөрөгчийн баллон Ангилал нь:
Хаалтуурын хүрд  Хүчилтөрөгчийн баллон
Хамгаалах  Ацетилений баллон
таг Саалтуур
холбох хоолой
Хүчилтөрөгчийн баллон
N Баллоны хаалтуур Хүчилтөрөгчийн баллон ямар ч ширээс-
гүй битүү ган хоолойгоор хийгдсэн
байдаг.
Өнгөт тэм- Цохилбор Баллоны хаалтуурт баруун эргэлттэй
дэглэгээ тэмдэглэгээ (Ж: G3/4" эрээсэн холболт бүхий хүчил-
ба нийлүүлэгчийн
таних өгөгдөл, жин, төрөгчийн саалтуур байрлуулсан
үсэг хийн төрөл) байдаг. Баллоны хаалтуурыг хамгаалах
(DIN шинэ) тагаар таглана. Хүчилтөрөгчийн
Аюултай
баллоны багтаамж нь жишээлбэл 50 л,
бодисын дүүрэн баллоны даралт нь 200 бар
шошго (баллоны зарим төрөлд 300 бар хүртэл
Fe
байж болно) байна.
EWWG

u
E

mit ergef
G- -Ke

a
Vo brenn hr bei
NR nn

1997 оны 7-р сард нийтлэгдсэн DIN E N

n
Be bren baren
Berüh
O 2
. 2 zeic

i de n S rung
r A baren toffen
off
31 h

erst
rbe Stoff
95 nu

it ni en fe
Sau
69 ng

cht rnhalte
rauc n

стандартаар хүчилтөрөгчийн
Mu hen
Ga sterm

34
s
Mu prod ann A
12 sters
tr
5 M aße
ukti
on
G
und 1 07
2
tet
1089-3
баллоны хүзүүг нь цагаан өнгөөр
uste 12 Vert UN ich ere
n
rieb erd ndle
rsta ff, v
dt ( rsto ig e
012
) 34
Saue llstä
nd
t vo
5-0
2 nich

тэмдэглэхээр заасан. Стандартыг

che
Flas

илэрхийлсэн нэмэлт том „N“ үсгийг

Суурь баллоны хүзүүний хоёр талд харагдахаар
байрлуулсан байдаг. Баллоны
агууламжийг харуулах дан ганц албан
4 ёсны тэмдэглэгээ нь аюулын анхаа-
руулгатай шошго юм. 2006 оны эцэс
хүртэл хүчилтөрөгчийн баллоныг өнгөөр
ялгах хуучин тэмдэгтэйгээр нь эргэлтэнд
оруулж байсан (*2-той харьцуулах).
Хүчилтөрөгчийн баллоны хаалтуур
Тэдгээр нь гадаргуу дээрээ болон
Гар хүзүүндээ хөх өнгийн будагтай,
хүрдэнцэр "Хүчилтөрөгч" гэсэн бичвэртэй байсан.

Баллоны агууламжийг тооцоолох

Гол
(Boyle-Mariotte-ийн аргаар)
Зургаан өгөгд.: V = Баллоны багтаамж = 50 л
талт таглаа
pamb = Атмосф. даралт ( 1bar )

Залгавч
pF = Баллон савл. даралт = 200bar

олох: VF = Баллоны хийн агууламж

Жийргэвч
бүхий хавхлаг Саалтуур
холбох хоолой V . pF 50 l . 200 bar
VF = =
Их бие p 1 bar
amb

V F = 10 000 l
5

7
Aцетилений баллон Aцeтилений баллон
Хамгаалах таг Хаалтуурын Ацетилений баллон хүчилтөрөгчийн
хүрдэнцэр
баллонтой төстэй хэлбэртэй байдаг.
Саалтуурын Хуучин стандартаар баллоныг шар
холбох хоолой
өнгөөр ялгаж тэмдэглэсэн, хүзүүн дээр
Баллоны хаалтуур нь "Ацетилен" гэж шигтгэсэн бичвэртэй
N
Улаан бүслүүр Цохилбор ба
байсан.
байж болно өнгийн тэмдэглэгээ DIN EN 1089-3 стандартаар ацетилений
Таних үсэг баллоныг цаашид элгэн хүрэн өнгөөр
Байрлал заагч будах болсон. Түүнээс гадна баллоны
Ацетонтой хүзүүн дээр „N“ ( N = шинэ EN-
сүвэрхэг масс стандарт ) үсэг болон аюултай барааны
шошго (*2-ыг үз) байрлуулна.
Холболтын хоолой (штуцер) нь эрээсгүй,
Be

EWWG
i

E
Mit m Erw

G- -Ke
Ho und o ärmen

NR nn
C 2H 2 n
c
Be hent hne Lu explosion

. 2 zeic
гэхдээ нээх, хаах эргэлттэй байна.
h z
Ort älter ündlic ft explo sfäh

00 h
sionsf ig
Vo aufb an ein h

-8 nu
Nic n Zün ewah em gut
ähig
tyle

16 ng
r Ace

-9
Ma ht rau dque en gelüf
teten
che llen fe

Штуцерт нь даралт саалтуурын гуурсан

A ßna
M ufl hm n rnh
Ga ustermadung en ge alte
n -
M spro a en gen
1
12 usters duk nn AG treffen elektro 1 0 0 st e
34 UN
5 M traß tion u stat ch
gelö las

хоолойг оруулан, хомон бэхлэгчийн

ische
uste e 12 nd V len, er F
ertri
rsta
dt ( eb Acety end
h
012 i ste
) 34
5-0 nu r be
hme
3
тусламжтайгаар баллоны хаалтуурын
Entna

жийргэвчинд бат бөх шахаж суулгана.

Аюултай
Баллоны суурь Ацетилений баллоныг ацетонд
барааны
шошго шингээсэн дээд зэргийн сүвэрхэг
массаар дүүргэсэн байдаг. Aцетон бол
ацетиленийг сайн уусгадаг. Орчны
6 температур 15°C байхад даралтын
өсөлтийн бар тутамд 1 л ацетон 25 орчим
Aцетилений баллоны хаалтуур литр ацетиленийг уусгана. Үүнээс үзэхэд
ацетилений баллон дахь савласан 13
Зууван орчим литр ацетон баллоныг 18 бар-ын
хүрдэнцэр
даралтаар савласан байхад 5850 литр
ацетилен уусгаж чадна.
Дээд гол
Зургаан талт
таглаа
Хамгаалалт

Зөөлөн Доод гол

резин
Баллоны агууламжийг тооцоолох
жийрэг Цагирган өгөгд.: pF = Баллоны даралт = 18 bar
жийргэвч
15°C ( *3-ыг үз)
Жийргэвчтэй
хавхлаг VA = Ацетоны эзлэхүүн = 13 л
Саалтуур
(хатуу резин)
холбох хоолой LFa = Уусгалтын коэффициент
л (Ацетилен) 1
Юүлэх LFa = 25 = 25
Хөвөн шүүлтүүр l ( Aceton ) . bar bar
штуцер

7 олох: VF = Савласан эзлэхүүн

LFa = Уусгалтын коэффициент VF = VA · LFa · pF

Тооцооны энэ коэффициент нь нэг
литр ацетонд хэдий хэмжээний 1
VF = 13l(Aцетон)· 25 · 18 bar
ацетилен уусаж болохыг заана. bar
LFa -г бас LAc/Az тэмдгээр илэрхийлсэн байдаг.
Az = Ацетон хуучин бичгийн дүрмээр
VF = 5850 л

8
 3.3 Хийн баллоны цохилбор тэмдэглэгээ

TRG буюу Шахсан хий ашиглах журам

Хийн баллоны цохилбор тэмдэглэгээ болон DIN стандартын дагуу баллон
Нүүрэн тал Жишээ** нэг бүрийг дор дурдсан өгөгдлүүдээр
Шалгах даралт, бар Хоосон баллоны жин (хоосон масс)кг*, тэмдэглэх ёстой байдаг:
Эзлэхүүний баталгаат
хэмжээ, литр
үйлдвэрлэсэн улсад
илчийн боловсруулал-
Баллон үйлдвэрлэгч:
EЭЗХН - ийн шалгалтын тэмдэг тын төрөл
Шалгагчийн Гадаргуугийн боловс-
тэмдэг руулалтын таних үсэг
Зөвшөөрөл эхэлсэн
огноо (Он/Сар)
K утга N/mm2
EЭЗХН-ийн хийцийн
Савны үзүүлэлт
Үйлдвэрлэсэн зөвшөөрлийн тэмдэг
дугаар

 Бөхжилтийн үзүүлэлт K, N/mm2-аар

kg 50,3
62,8 L Үйлдвэрлэгчийн тэмдэг
300 bar e Z
N 12 34 D08
5 D WM 56 TU4 81

 Илчийн боловсруулалтын таних үсэг

51 S
9

U
02/

D
31
07

 Багтаамж, л-ээр
 Шалгах даралт, бар-аар
20
ME
S
0 b S ER
F F M FF  Хоосон жин (хоосон масс), кг-аар
ar SAUERSTO
Үйлдвэрлэгчийн нэр 07. 0 TU
2 4 12
даралтын зөвшөөрөгдөх
дээд хэмжээ 15°C-т Хийн төрөл Хийцийн зөвшөөрөл, гарал үүсэл
Зөвшөөрөл эхэлсэн Дараагийн ээлжит шалгалт

 Хийцийн зөвшөөрлийн тэмдэг

(Сар . Он // буюу Он) Он (эсвэл Он/Сар)

Шалгагчийн тэмдэг
*Харамсалтай нь шахсан хий ашиглах
зааварт массыг хар ярианы хэллэгээр
"жин" гэж нэрлээд, утгыг нь кг-аар өгсөн
 Үйлдвэрлэсэн дугаар
байдаг. Гэтэл жин (жингийн хүч)-г
Ар тал N (Ньютон)-оор илэрхийлдэг.
 Шалгагчийн тэмдэг
** үзэх DIN EN 1089-1
DIN 4661-7
DIN 4664 7a
Ашиглалтад бэлэн болгох
 Сүвэрхэг масс болон уусгагч бодисыг
хэрэглэх зөвшөөрлийн тэмдэг
Санамж:
 Сүвэрхэг массын нэр
Дэргэд хөх өнгөөр тодруулж бичсэн  Уусгагч бодисын нэр,
тайлбарууд зөвхөн ацетилений хэрэв ацетон хэрэглээгүй, эсвэл
баллонд хамааралтай. уусгагч бодис (L-гүй) хэрэглээгүй
бол
Доогуур нь зурсан тайлбарууд зөвхөн
ацетилений баллонд, бүрэн хэмжээний  Шахсан хийн нэр
өгүүлбэрээрээ бусад бүх хийнд  tk <- 10 °C дахь шахсан хийн
хамааралтай. 15 °C -ын орчинд савлах даралтын
зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ, бар-аар
tk = температурын хязгаар
 tk ≥ - 10 °C-тай шахсан хийн:
Бодисын температурын хязгаар гэж
 Бохир жин (масс) кг-аар
тухайн бодисыг даралтаар шингэрүүлж
болох температурын дээд хэмжээг  Цэвэр жин (масс) кг-аар
хэлнэ.  Анхны шалгалтын огноо (он/сар)
эсвэл он
 Шалгагчийн тэмдэг
 Дараагийн ээлжит шалгалт хийгдэх
хугацаа (он/сар) эсвэл он

9

Санамж:
Гадаргуугийн боловсруулалттай
холбоотой тайлбарууд ацетилений
баллонд хамаарахгүй.
Ээлжит шалгалт
 Шалгагчийн тэмдэг
 Дараагийн ээлжит шалгалт хийгдэх
(Он) эсвэл Он/Сар
Гадаргуугийн боловсруулалт
 Дотор талд нь өнгөлсөн, таних үсэг = P
 Дотор талд нь өнгөлснөөс гадна
гадаргуугийн боловсруулалт
хийгдсэн, таних үсэг = РВ
 Цайрдсан, таних үсэг = Z
Эдгээр тэмдэглэгээнээс гадна
шахсан хийн баллон нэг бүрийн
зохих хэсэгт нь үйлдвэрлэгчийн нэр
буюу үйлдвэрийн тэмдэг,
эзэмшигчийн дугаар, үйлдвэрлэсэн
орны таних үсгийг байрлуулсан байна.
3.4 Хийг авч хэрэглэх
Баллоноос хүчилтөрөгч юмуу
ацетиленийг авч хэрэглэхдээ 350л/
цаг болон 16,6л/мин (=1000 л/цаг )-аас
хэтрүүлж хэтрүүлж болохгүй.
Хэрэв хүчилтөрөгчийг авч хэрэглэхдээ
дээрх заалтыг хэтрүүлбэл саалтуур
хөрч мөстөнө.
Ацетиленийг авч хэрэглэхдээ
зөвшөөрөгдөх хэмжээг хэтрүүлбэл
ацетон хамт гадагшласнаар дөлд
сөргөөр нөлөөлөхийн хамт арматур,
резин хоолойнууд нь барьцалдана.
Их хэмжээгээр хэрэглэхдээ хэд хэдэн
баллоны эгнээ үүсгэж бэлтгэх хэрэгтэй.
Энэ тохиол-долд хийн баллонуудад
нэгэн төрлийн хий байх болон нэгэн
жигд даралттай байх ёстойг анхаарах
хэрэгтэй.
Хийг хэрэглэхдээ баллоноос ацетон
хамт гадагшлахаас сэргийлэхийн тулд
ацетилений баллоныг босоогоор, эсвэл
хавхлаг нь ёроолоосоо 40 см-ийн
өндөрт байхаар байрлуулна. Энэ нь
харин хүзүүндээ улаан өнгийн
бүслүүртэй баллонд хамаарахгүй, ийм
баллоныг хэвтээ байрлалд ч ажиллуулж
болно.
Хэрэглэх хэмжээ ширээлтийн цоргиурын
хошуунаас хамааралтай байна (19-р
хуудасны хүснэгтийг үз).
10
 3.5 Хийн саалтуур

Хийн саалтуурын үүрэг Хийн саалтуурын бүтэц

Бүрэн цэнэглэсэн хүчилтөрөгчийн Хийн саалтуурын дотор тохируулга хийх
баллоны даралт 200 бар буюу 300 бар , боломжтой мембран баллоны даралтыг
ацетиленийх 18 бар байна. Харьцангуй ажлын шаардлагатай даралтанд хүртэл
өндөр бөгөөд ихээхэн ялгаатай эдгээр бууруулна. Ингэснээр мембран нь хийг
даралтыг ширээлт, гагналтын ажилд дамжуулах ажлыг зохицуулна.
шууд хэрэглэх боломжгүй. Иймд
Хүчилтөрөгч, ацетилений саалтуурын
баллоны даралтыг ажлын даралтанд
зохион байгуулалтын хувьд бараг адил
тааруулж багасгах хэрэгтэй байдаг.
байдаг. Тэдгээрийн ялгаа нь гэвэл
Хэрэгцээт даралт хүчилтөрөгчид 2,5
баллоны болон резин хоолойн холболт
бар, ацетиленд 0,25 бар байх ёстой.
мөн бичиглэлдээ байдаг. Түүнээс гадна
Хийг хэрэглэх ажиллагааны турш хүчилтөрөгчийн саалтуур дээр
ажлын даралтыг жигд барих хэрэгтэй. шаталтаас хамгаалагч байрлана.
Энэ үүргийг баллонд байрлуулж
холбосон хийн саалтуур гүйцэтгэнэ.

Хийн саалтуур

Агууламжийн манометр
Хаалтын шилбэ Ажлын манометр
пүрштэй
bar bar

Баллоны холболт
Аюулгүйн хавхлаг

Хүчилтөрөгчийн
шаталт хамгаалагч
Гадагшлуулах
Хавхлагийн суурь, хавхлаг
битүү блоктой
Даралтын штифт
Нам даралтын
хорго
Резин хоолой
угсрах хошуу
Агааржуулах нүх

Meмбран

Тохируулах шураг
8

11
Хийн саалтуур
Aцетилений саалтуур хомон холбоостой,
Ацетилений саалтуур
"Ацетилен", эсвэл "А" гэсэн таних үсгэн
тэмдэгтэй байдаг.
Хомон холбоос

A Ацетилен

Хүчилтөрөгчийн саалтуур Хүчилтөрөгчийн саалтуур G 3/4"-ийн

(хоёр шатлалтай) баруун эргэлттэй эрээсэн холбоостой,
Нөмрөх эрэгтэй "Хүчилтөрөгч", эсвэл "А" гэсэн таних
холболт (G 3/4") үсгэн тэмдэгтэй байна.

O Sauerstoff

Саалтуурын холболт
Хүчилтөрөгч Aцетилен
Саалтуурыг баллоны хаалтуурт
Баллоны G 3/4" Хомон холбохдоо дараах байдлаар ажиллана:
холболт баруун холбоос

Резин хоолойн G 1/4" G 3/8" 1. Саалтуурыг холбохын өмнө шахсан

хийн баллоны хаалтуурыг бага зэрэг
холболт баруун зүүн нээж бохирдлыг арилгана.

Баллоныг нээж үлээлгэх

2. Жийрэглэлтийн талбай болон

жийрэг цагирагийг гэмтэлтэй
эсэхийг шалгана. Шаардлагатай
бол жийрэг цагирагийг солино
3. Ацетилений саалтуурын хомон
холбоосыг зөвхөн гараар чангална

12
 4. Хүчилтөрөгчийн саалтуурын нөмрөх
эргийг задгай амтай SW 32
түлхүүрээр чангална
5. Баллоны хаалтуурыг нээхийн
өмнө саалтуурын тохируулгын
шургийг пүрш нь тэнийтэл
буцааж эргүүлнэ
6. Саалтуурын гадагшлуулах
хавхлагийг хаана
7. Баллоны хаалтуурыг аажмаар,
(огцом биш) нээнэ. Ингэхдээ
хүчилтөрөгч-ацетилен гэсэн
дарааллыг анхаарна
8. Саалтуурын тохируулгын шур-
гийг ажлын даралтанд иртэл нь
эргүүлнэ
9. Битүүмжлэлийг шалгана
(Хөөсрүүлэгчтэй шүршигч)
10. Дөлний тохируулга хийсний дараа
шаардлагатай бол ажлын даралтыг
дахин тохируулна
Санамж:
Цоргиураар ажиллаж дуусангуут
хаалтуурыг хаагаад тохируулгын
шургийг буцааж эргүүлнэ.

Арматуруудыг тосгүй цэвэр байлгах

хэрэгтэй (дэлбэрэх аюул).

13

Буцах цохилтын хамгаалалт
Хий орох
Хий гарах
Резин хоолойны холболт
Хүчилтөрөгчийн резин хоолой
Хоолойны хошуу
Хоолойны бэхэлгээ
Хоолой хавчигч
Ацетилений резин хоолой
Хоолойны хошуу бөгөөд хэрч-
3.6 Буцах цохилтын хамгаалалт
Буцах цохилтоос хамгаалах хэрэгсэл
нь (Ашиглалтын байрны заавар)
дөлийг баллонд буцаж нэвтрэхээс
хамгаалах үүрэг гүйцэтгэнэ. Буцах
цохилтоос хамгаалах хэрэгслийг
саалтуурын ард нь байрлуулсан байдаг.
Түүнийг хий зөвхөн нэг чиглэлд (сумаар
заасан чиглэлд) урсаж байхаар зохион
Дөлний бүтээсэн байдаг.
хаалт
Ацеитлений буцах цохилтоос
хамгаалагчийг жилд нэг удаа тусгай
зөвшөөрөлтэй шалгалтын газраас
шалгаж байх ёстой.
Дөлний
буцалт
10
3.7 Резин хоолой (шланг)
Хийг саалтуураас цоргиурт
Эргэн холбогч дамжуулахад DIN EN-д заасан өндөр
G 1/4" баруун даралтын резин хоолой (шланг)
ашигладаг.
Ангилал нь:
 Хүчилтөрөгчийн шланг
( хөх өнгөтэй )
 Ацетилений шланг
( улаан өнгөтэй )
Эргэн холбогч Резин хоолойг холбох
G 3/8" зүүн
 G1/4" баруун эрээстэй холбох эрэг
лээстэй
11 бүхий хүчилтөрөгчийн резин хоолой
ны хошуу
 G3/8" зүүн эрээстэй холбох эрэг,
ацетилений резин хоолойны
хэрчлээстэй хошуу
 Ацетилен, хүчилтөрөгчийн резин хоо-
лой 3 м-ээс дээш урттай байх ёстой
 Резин хоолойны хошуу нь бэхэлгээ-
тэй байх ёстой
14
 Резин хоолойн холболт
Резин хоолойны амлавч ба резин хоолойны холболт Зэсийн агууламжтай материал
ацетиленд хүрэлцэх бүх тохиолдолд
Амлавчийн шилбэ Амлавчийн их бие зэсийн агууламж нь 65%-иас дээшгүй
зэсийн хайлш хэрэглэхийг зөвшөөрдөг.
Хэрэв хэрэглэж байгаа материалын
зэсийн агууламж түүнээс илүү байвал
химийн урвал явагдана. Түлхэлт,
Холбох эрэг
Резин хоолойд углах хошуу цохилт, үрэлтэд нэн эмзэг, дэлбэрч ч
болох зэсийн ацетилент нэгдэл үүснэ.
Амлавчийн шилбэ Амлавчийн их бие

Резин хоолойд углах хошуу 12

Гүүрэн хамгаалалт Механик болон химийн үйлчлэлээс

хамгаалах
Даралттай хийн зориулалтай резин
хоолойг дотор нь тусгай
материалаар бөхжүүлсэн резиний
хольцоор үйлдвэрлэдэг. Дээгүүр нь
дарж өнгөрөх, нугалах зэрэг механик
13 үйлчлэл резин хоолойн уян харимхай,
бат бөх байдлыг алдагдуулснаар
хэрэглээнд тэнцэхгүй болгож болно.
Хийн ширээлтийн төхөөрөмж
Иймд резин хоолойг механикийн хэт
Өлгөх хэрэгсэл ачааллаас зохих арга хэрэгслээр
хамгаалах хэрэгтэй байдаг.
Хэрэглэхгүй байгаа резин хоолойг
ханын өлгүүр буюу зориулалтын
дамарт ороож тусгайлан өлгөж
хадгална. Даралтат хийн баллон дээр,
мөн арматур дээр нь хурааж хэрхэвч
болохгүй.
Хэт халууны болон хүчний үйлчлэл,
тосолгооны бодис, идэмхий, уусгагч
агуулсан бодисууд резин хоолойны бат
Гинж бөх чанарыг алдагдуулах эрсдэлтэй.
Ийм ачаалалд өртсөн үр дагавар нь
гаднаас харахад түүний сэвсийсэн
бөгөөд уян харимхай чанар нь
алдагдсанаар тодорхой болно.

13

15
Цоргиур 3.8 Цоргиур
Цоргиурын хошуу
Инжекторын зарчмаар ажилладаг
сорогч цоргиурыг ширээлтийн цоргиур
болгон хэрэглэдэг.
Цоргиур дотор ацетилен, хүчилтөрөгч
Холигч хоолой хоёрыг хүссэн харьцаагаар холиод
цоргиурын хошууны өмнө шатаадаг.

Асаагч хоёр хаалтуураар хоёр хийн

урсах хэмжээг, мөн тэдгээрийн урсах

Цоргиурын хошуу хэсэг

хурдыг тус тусд нь тохируулж болно.

Санамж
 Цоргиур дээрх өгөгдлүүдийг
Нөмрөх эрэг Холигч хоолой анхаарах
 Ажиллуулах журмыг баримтлах
 Нөмрөх эргийг гараар чангалах
Инжектор
 Хэрэгслийн ажиллагааны байдлыг
соруулах тестээр шалгах
(инжекторыг шалгах, 18- хуудсыг үз)

Даралтын цорго
Бариул хэсэг

Хүчилтөрөг-
чийн хаалтуур

Ацетилений
хаалтуур

Резин хоолойны Резин хоолойны

холболт холболт ацетилен
хүчилтөрөгч G 3/8" зүүн
G 1/4" баруун

14

16
 Цоргиурын бүтэц
Цоргиур үндсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ:

 Бариул хэсэг
 Хошуу хэсэг

Бариул хэсэг Бариулын хэсэгт:

Хүчилтөрөгчийн холболт  Хүчилтөрөгчийн хаалтуур
 Ацетилений хаалтуур
Хүчилтөрөгчийн хаалтуур  Хүчилтөрөгчийн холболт
 Ацетилений холболт

Ацетилений холболт

Ацетилений хаалтуур 15

Хошуу хэсэг Хошууны хэсэгт:

Нөмрөх эрэг  Инжектор бүхий даралтын цорго
Холигч хоолой  Үмхдэг эрэг
 Холигч цорго
Даралтын цорго
Холигч цорго инжектортой  Холигч хоолой
 Хошуу

Хошуу

15

Инжектор Инжекторын үйлчлэл

Хүчилтөрөгчийн хаалтуурыг нээсний
Инжектор Ацетилен дараа хүчилтөрөгч ажлын 2,5 бар
Хүчилтөрөгч даралтын дор даралтын цоргонд
Холигч цорго нэвтэрч орно. Тэр нь цаашаа холих
цоргонд шилжинэ.
Ацетилен ажлын 0,25 орчим бар
даралтын дор даралтын цоргыг
бүрхсэн конусан хөндийгөөр дамжин
холих цоргонд шилжиж орно.
Даралтат цоргоноос гарч байгаа
хүчилтөрөгчийн цацарсан урсгалын
Нөмрөх эрэг Бариулын хэсэг
хүчээр цоргоны өмнө ацетиленийг
Даралтын цорго
сорох нам даралт үүснэ.
16

17
Инжекторыг шалгах
Ажил эхлэхийн өмнө инжекторын
ажиллагааг дараах байдлаар шалгана:

1. Хүчилтөрөгчийн резин хоолойг

бариулын хэсэгт эрэгдэн холбоно
2. Цоргиур хошууг эрэгдэж угсарна
3. Хүчилтөрөгчийн баллоны хаалтуурыг
нээнэ
4. Саалтуур дээр хүчилтөрөгчийн
даралтыг тохируулна

5. Бариулын хэсэгт байрлах

хүчилтөрөгчийн хаалтуурыг эхэлж
нээгээд, дараа нь ацетилений
хаалтуурыг нээнэ
6. Эрхий хуруугаар ацетилений
холболт дээр дараад сорох
үйлчлэлийг нь шалгана

Сорох үйлдэл хийгдэж байвал инжектор

холигчийг ажиллагаанд оруулж болно.
Хэрэв сорох үйлдэл мэдрэгдэхгүй
байвал инжектор холигчийг хэрэглэж
болохгүй (хяналтын ажилтанд мэдээлнэ).

18
 3.9 Цоргиурын хошуу
Цоргиур хошуунууд олон төрлийн хэмжээ
(размер)-тэй, сольж болох ширээлтийн
хошуунууд байдаг. Холбох материалд нь
тааруулж ширээлтийн хошууг сонгоно.

Хүчилтөрөгч ба ацетилений хэрэгцээ

Холбох материалын зузаан болон
ширээлтийн хошууны размерийг
харгалзан хүчилтөрөгч буюу ацетилений
хэрэгцээг баримжаалан тооцоолж
болдог. Баримжаалах тооцоонд
материалын 1 мм зузаанд 100 л/цаг
хүчилтөрөгч буюу ацетилен
шаардагдана гэж үзнэ.
Жишээ:
Ширээл- Хүчилтөрөг- Хүчилтөрөгч-
тийн
Хэвийн нөхцөл
чийн даралт, ацетилений 3 номерын ширээлтийн хошуу 2 мм-ээс
(Материалын
цоргиур зузаан, мм-ээр)
бар-аар холимгийн 4 мм зузаан материалд.
зарцуулалт,
Хошуу л/цаг-аар
Харьцаа 1:1
t min + t max l
x 100 = Зарцуулалт
1 0,5 -аас 1 2,5 75 орчим 2 mm . h (л/цаг)
2 1 -ээс 2 2,5 150 орчим
3 2 -оос 4 2,5 300 орчим
4 -өөс 6 500 орчим
4
5 6 -аас 9
2,5
2,5 750 орчим
2мм + 4мм л
x 100 = 300л/цаг
6 9 -өөс 14 2,5 1150 орчим 2 мм.цаг

Ширээлтийн хошуу сонгох

Ширээлтийн цоргиур хошуу
Ширээлтийн хошууг тааруулж сонгох,
түргэн олж тогтоохын тулд ширээлтийн
хошуунд тавигдсан таних тоо болон
үсгийг ашиглана.
Жишээ: Размер 3 A, 2 - 4 мм, S 2,5 бар
Разм. 3 = Ширээлтийн хошуу
размер 3
A = Ацетилен хийнд
2–4 мм = 2 мм-ээс 4 мм зузаан
материалд
S 2,5 бар = Хүчилтөрөгчийн даралт 2,5 бар

Санамж
Ширээлтийн хошууны үзүүрт цацарч
наалдсан үлдэгдлийг модон хавтанд
үрэх, эсвэл зориулалтын цорго
цэвэрлэгчээр арилгаж болно.

19
 3.10 Дөлний шинж төлөв
Шатах холимог дахь хүчилтөрөгч-
ацетилений харьцаагаар буюу
дөлийг харагдах байдлаар нь
гурван үндсэн төрөлд хуваадаг:
 Хэвийн дөл
 Исэлдүүлэх дөл (хүчилтөрөгчийн илүүдэлтэй)
 Нүүрстөрөгчжүүлэх дөл (ацетилений
илүүдэлтэй)
Хэвийн дөл Хэвийн дөл
Хоёр хаалтуурыг нээсний дараа
(эхлээд х үчилтөрөгч, дараа нь
ацетилен) ширээлтийн хошуунаас
хүчилтөрөгч-ацетилений холимог хий
үлээгдэн гарна.
17 Хийн холимгийг асаагаад, цоргиурын
хаалтуураар тохируулга хийсний дараа
(харьцаа 1:1) хэвийн дөл үүснэ .

Хэвийн дөл нь гэрэлтэй хурц цөм,

арай илүү бараавтар ангижруулах
бүс, дамар гэсэн бүтэцтэй байна.
Ажил дууссаны дараа ширээлтийн
хошуунд шатах хийн холимог үлдээхгүйн
тулд эхлээд ацетилений, дараа нь
хүчилтөрөгчийн хаалтуурыг хаана.

Исэлдүүлэх дөл
Исэлдүүлэх дөл
Цөм нь богинохон, хурц конус
хэлбэртэй, арай тод биш дүрслэлтэй
цайвар өнгөтэй байдаг.

17

Нүүрстөрөгчжүүлэх дөл
Нүүрстөрөгчжүүлэх дөл
Дөлний шаталтын бүс урт, цөм нь тод
дүрслэлээ алдсан, бүүдгэр, төгсгөлд нь
ногоон дэлбээ үүссэн, ангижруулах бүс
нь гэгээтсэн, цөмтэйгээ бараг нийлсэн
17 бөгөөд дөл нь шаргалдуу өнгөтэй
байна.

20
 3.11 Дөлний бүтэц ба температур
түгэлтийн график

Хоёр үе шаттай шаталт

Ацетилен-хүчилтөрөгчийн холимог хоёр

шатлалтай шатна. Шаталтын дөл нь
анхдагч, хоёрдогч гэж нэрлэгдэнэ.
Дөлний бүтэц ба температур түгэлтийн график
1-р үе
Aнхдагч дөлний хэсэгт хийн молекул
3200 °C задарч, орж ирж байгаа анхдагч
хүчилтөрөгчтэй хамт ацетилений эхний
хэсэгчилсэн шаталт явагдана. Шаталтанд
Teмператур

шаардагдах хүчилтөрөгчийн 40 хувь нь л

1200 °C
цоргиураас гарч ирнэ.

Ширээлтийн бүс
2-р үе
Эхний шаталтын CO болон H2 молекул
2 - 5 мм
нь хоёрдогч дөлөнд агаарын
O2 хүчилтөрөгчийн тусламжтайгаар бүрэн
CO2
H2O шатна. Тасралтгүй үлээх ширээлтийн дөл
нь агаарын хий шингэн металд
4 CO2 + 2 H2O
нөлөөлөхөөс хамгаална.
2 CH2
2 O2 O2

Санамж
Ширээх
Ширээлтийн үед өрөө тасалгааны
материал
агаар бохирдох тул хангалттай
агааржуулалттай байх шаардлагатай.
Шаталтын 1-р үе Шаталтын 2-р үе
Анхдагч дөл Хоёрдогч дөл

18

21
 4. Хийн ширээлт

4.1 Хийн ширээлтийн тухай ерөнхий ойлголт

Автоген ширээлт гэж нэрлэдэг хийн
ширээлтээр ширээх бэлдцийг
шатах хий-хүчилтөрөгчийн дөлөөр
хайлуулдаг.

Шатдаг хийгээр ихэвчлэн ацетиленийг

хэрэглэдэг. Учир нь энэ хийн шаталтаар
дөлний өндөр температур (3200 °C
орчим) гаргаж авдаг.

Ган баллоноос нь шатдаг хий болон

хүчилтөрөгчийг тус тусд нь гаргаж аваад
тэдгээрийг цоргиур дотор хольдог.

4.2 Хийн ширээлтийн арга

 Холбох ширээлт
 Шавах ширээлт
Хийн ширээлтийн арга

Хайлуулах ширээлт
(хийн ширээлт)

Холбож
Шавж ширээх
ширээх

Шавах Хуяглах Бүрэх Завсарт нь шавах

хүссэн элэгдэл илүү химийн урвалд Адил биш төрлийн

хэмжээг даах шаваасын бага орох материалуудыг шаваа-
гаргаж материалаар шаваасын сын материалаар
авахын тулд материалаар холбоход

19

22
 Холбож ширээх
Голдуу ижил төрлийн үндсэн
материалыг ширээлтийн утас
(нэмэлт материал) хэрэглэх буюу
хэрэглэхгүйгээр нягт, салахгүй
холбоно.
Шавах ширээлт
Ширээлтийн байрлал нэг бүрт
материалын хэлбэр, хэмжээ, чанарыг
өөрчлөх зорилгоор шаваас материалыг
бэлдэц дээр ширээлтээр шавна.
Шаваасын шинж чанар нь голчлон
тухайн үндсэн материалын шинж
чанарт нийцэж байх ёстой.
Хуяглах, бүрэхэд бэлдцийн эсэргүүцлийг
элэгдэл болон зэврэлтээс хамгаалахаар
сайжруулна.
Иймд шаваас материал нь үндсэн
материалаас чанарын хувьд илүү
сайн байх шаардлагатай.

4.3 Хийн ширээлтийн төхөөрөмжийн

бүтэц
Хийн ширээлтийн төхөөрөмж

Саалтуур

Буцах цохилтоос хамгаалагч

Буцах цохилтоос
хамгаалагч
N N Хийн резин хоолой
Цоргиур

(шинээр) улаан Ширээлтийн утас

(шинээр)
элгэн
цагаан - хөх
хүрэн

Ширээх
хөх материал

(хуучнаар) (хуучнаар) Гинж

хөх шар

Хүчилтөрөгчийн баллон Ацетилений баллон

20

23
Ширээлтийн утасны ангилал
Хайлшийн
бүлэг Ширээлтийн утас болон
ширээлтийн материалын төрөл
1 хольцгүй 0,4% хүртэл C , эсвэл бага хольц-
той 0,4% хүртэл C, мөн нийтдээ 5%-иас
дээшгүй Cr, Mn, Mo, Ni-ийн агууламжтай
2 хольцгүй 0,4%-иас дээш C, эсвэл бага
хольцтой 0,4%-иас дээш C, мөн нийтдээ 5%-
иас дээшгүй Cr, Mn, Mo, Ni-ийн агууламжтай
3 хайлш, халуунтай харьцах гангийн
шинж чанартай
4 хайлш, багажны гангийн шинж
чанартай
5 хайлш, 5%-иас дээш Cr, бага хэмжээний С-
ийн агууламжтай ( 0,2% орчим C )
6 хайлш, 5%-иас дээш Cr, нэлээд их С-ийн
агууламжтай (0,2 -оос 2,0% орчим C)
7 Mn-Aустенит 11 - 18% Mn, 0,5%-иас дээш
C, 3% хүртэл Ni хольцтой
8 Cr-Ni-Mn-Aустенит
9 Cr-Ni-Ган (зэврэлт, хүчил, халуунд тэсвэртэй)
C-ийн өндөр агууламжтай, Cr-ын ихээхэн
10
хольцтой хайлш, нэмэлт карбид үүсгэгчтэй
болон үүсгэгчгүй
20 Co-суурь, Cr-W-хайлш, Ni-тэй буюу Ni-гүй,
Mo-тэй буюу Мо-гүй
21 Kaрбид-суурь (халаасан, хайлуулсан, эсвэл дүүргэсэн)
22 Ni-суурь, Cr-хайлш, Cr-B-хайлш
23 Ni-суурь, Mo-хайлш Cr-той буюу Cr-гүй
30 Cu-суурь, Sn-хайлш
31 Cu-суурь, Al-хайлш
32 Cu-суурь, Ni-хайлш
4.4 Хэрэглэгдэх салбар
Хийн ширээлтийг тоног төхөөрөмж, уурын
тогооны үйлдвэр зэрэг салбарт
хэрэглэдэг.
Ойролцоогоор 6 мм хүртэл зузаантай
нүүрстөрөгчийг болон бага легирт ган,
ширэм, өнгөт метал (Al , Cu, CuZn)-ыг
ширээнэ.
Ширээлтийг жишээлбэл элэгдсэн
гулсуур зам, цөнгийн углуурга зэргийг
сэргээн засварлахад хэрэглэж болно.
Хийн ширээлт цахилгаан гүйдлээс
хамааралгүй бөгөөд түүнийг бүх
төрлийн байрлалд түгээмэл ашиглах
боломжтой.
4.5 Ширээлтийн утас
Ширээлтийн утас болгон 1,6-5 мм-ийн
диаметртэй, 1000 мм хүртэл урттай
таслаж бэлтгэсэн ширээлтийн утсыг
хэрэглэнэ.
Ширээлтийн утсыг зэврэлтээс хамгаа-
лах зорилгоор зэсээр бүрсэн байдаг.
Химийн найрлага талаас нь ширээлтийн
утсыг холбох ширээлтэнд 6 ангилалд,
шавах ширээлтэнд 7 ангилалд хуувадаг
(*4-ийг үз).

Ширэээлтийн утсыг сонгох

Хатуулгийн шатлалын хуваарь Ширээлтийн утасны сонголт нь хэрэглэх

Хатуулгийн гэж байгаа ширээлтийн арга (шавах
Хатуулгийн муж
шатлал ширээлт, эсвэл холбох ширээлт)-аас
хамаарахаас гадна холбох үндсэн
150 125 - 175 HB
200 176 - 225 HB
материалын бат бөх хатуулаг, зэврэлтийн
250 226 - 275 HB эсэргүүцэл зэрэг шинж чанараас
300 276 - 325 HB адаглаад дутуугүй байх ёстой.
350 326- 375 HB
400 376 - 450 HB
Шавах ширээлтийн утсыг нэрлэх
40 37 - 42 HRC жишээ:
45 43 - 47 HRC
50 48- 52 HRC DIN 8555 - G1 - 250
55 53- 57 HRC
 DIN 8555
60 58- 62 HRC
65 63- 67 HRC
 G = Хийн ширээлт
70 68-аас дээш HRC
10 хэмжилтийн дундаж утга  1 = Хайлшийн бүлэг
 250 = Хатуулгийн шатлал

24
 Холбох ширээлтийн утсыг нэрлэх
жишээ:

Ширээлтийн утасны үйлдлийн төлөв

Урсах төлөв шингэн урсах арай шингэн

биш урсах
өтгөн урсах өтгөн урсах

Цацралт их бага зэрэг бага зэрэг бага зэрэг

Нүх сүв үүсгэлт тийм тийм үгүй өчүүхэн

Ширээлтийн утасны сонголт

Үндсэн материал Ширээлтийн утас O ангилал (G)

Гангийн төрөл Гангийн марк I II III IV V VI VII 2)

Барилгын S 235JR
нүүрстөрөгчит
ган S 235 JRG 1 X X X
DIN EN 10 025 S 275 JR

S 235 JO
S 275 JO X X
S 355 JO

Ган хоолой S 235

DIN 1626 S 275 X X X X
DIN 1629 S 355

Хоолой P 235 G1TH X X

DIN 17 175
(DIN EN 10216-2) P 255 G1TH X

Хуудас, тууз P235GH

X X
DIN EN 10028 P265GH

Хуудас, тууз, 16 Mo 3 X
хоолой
DIN EN 10028 13 CrMo 4-5 X 1)
DIN 17175
(DIN EN 10216-2) 10 CrMo 9 - 10
X 1)
11 CrMo 9 - 10
1) Олон байрлалд ширээхэд
2) Ширээлтийн утас G VII чөлөөтэй сонгож болох хайлшийн бүтцийн хэлэлцээрээр хязгаар-
21
лагдмал бөгөөд EN-стандартаар энэ ширээлтийн утсыг OZ гэж нэрлэсэн болно (*5-ыг үз).

25
 Ширээлтийн утасны диаметр
Ширээх бэлдцийн зузааныг харгалзан
ширээлтийн утасны диаметрийг
баримжаалан тооцоолж болдог.

Жишээ:
Хуудсан материалыг ширээхэд
шаардагдах ширээлтийн утасны диаметр
материалын зузаан t =5 мм гэвэл

ds = (0,5 · t) + 1мм
ds = (0,5 · 5мм) +1мм = 3,5 мм

Өгөгдсөн хуудсан материалыг ширээхэд

4 мм-ийн диаметртэй ширээлтийн утсыг
сонгоно.

Ширээлтийн утасны нэршил

Ширээлтийн утаснуудыг DIN EN 12536
стандартаар дараах жишээнд
харуулснаар нэрлэнэ.

Ширээлтийн утас DIN EN 12536 - OIII C 0,10 Si 0,10 Mn 1,10 Ni 0,50 - 2

Нийлүүлэгдэх
хэлбэр

Шир. утасны стандарт

Шир. утасны ангилал

Химийн найрлага %-иар,

хүснэгт 1 EN 12536-ийг үз

Нэрлэсэн диаметр
Ширээлтийн утасны хэмжээний цуврал ø мм-ээр: 1,6; 2;
2,5; 3; 4; 5

26
 4.6 Хийн гар ширээлтийн үндсэн аргууд
4.6.1 Цоргиурыг чиглүүлэх
Ширээх бэлдцийн зузаанаас
хамааралтайгаар 2 аргыг хэрэглэнэ:

 Зүүн гар тийш ширээх

 Баруун гар тийш ширээх

Зүүн гар тийш ширээх Зүүн гар тийш ширээх

Зүүн гар тийш ширээх аргыг 3 мм
хүртэл зузаан бэлдцийг ширээхэд
хэрэглэнэ.
Цоргиурыг ширээлтийн утасны араас
Ширээлтий
н чиглэл дагуулж барина.
Хайлмалыг үлээлгэснээр ширээс нь
түргэн хөрнө.
α
α

Ширээлтийн цоргиур болон ширээлтийн

савхыг ширээх материалаас нь
хамааруулан тодорхой барих өнцгөөр
чиглүүлнэ.
Ган материалд барих өнцөг (α) 30° -аас
45° орчим байна.
22

Баруун гар тийш ширээх

Бруун гар тийш ширээх
Баруун гар тийш ширээлтийг 3 мм-ээс
дээш зузаан бэлдцийг ширээхэд
хэрэглэнэ.
лэх
г шилжүү
Цоргиуры Ширээлтийн утас нь цоргиурыг дагаж
лжүүлэх
Утсыг ши шилжинэ.

Ганг ширээхэд чиглүүлэх өнцөг (α) 40°-

аас 45° орчим байна.
α
α

Цоргиурыг дөл нь ширээх холболтын

дээр байрлахаар шулуун шугамаар
чиглүүлж барина. Ингэхэд хайлмалд
ширээлтийн гогцоо үүснэ.
Ширээлтийн утсыг хайлмалд дүрээд
Ширээлтийн гогцоо
ширээлтийн дөлний араас тойрог
23 шилжүүлэн дагуулж барина.

27
Зүүн ба, баруун гар тийш ширээлтийн харьцуулалт (зөв гартай хүнд)

Зүүн гар тийш ширээх Баруун гар тийш ширээх

-ширээсний гадаргуу гөлгөр, - илчийн хэрэглээ зорилгод нийцэх

бага зэрэг хагтай
- баталгаатай гүйцэд ширээлт
Давуу тал - илчийн хэрэгцээ бага
- хөргөлт удаан
- 3 мм хүртэл зузаан бэлдцэд
хэрэглэхэд илүү тохиромжтой

- илчийн алдагдал их - ширээсний гадаргуу гөлгөр биш

Сул тал - бага зэрэг урьдчилж гарах хайлдас - 3 мм-ээс нимгэн бэлдцэд
хэрэглэхэд хүндрэлтэй
- гүйцэд ширээлт хянах боломжгүй

4.6.2 Торгоох

Ширээхийн өмнө ширээх хэсгүүдийг

хэлбэр, хэмжээний дагуу байрлуулж
тогтооно.

Байрлуулах Ширээх хэсгүүдийн байрлалыг алдаг-

дуулахгүйн тулд тэдгэрийн тодорхой
Уулзварын

цэгүүд дээр түр ширээлт хийнэ. Энэ

Уулзварын зай = 1 x бэлдцийн зузаан үйлдлийг торгоох гэж нэрлэдэг.
зай

(ойролцоогоор)
Торгоох үйлдэл дараах ажилбаруудаар
хийгдэнэ:
 Байрлуулах
24
Хэсгүүдийг байрлуулахдаа завсрын
зайг жигд байлгахад анхаарах
хэрэгтэй.
Торгоох  Тогтоох
Хэсгүүдийг зөв байрлалд тогтоохдоо
бэхлэх багаж буюу хэрэгсэл
2 1 (түгжээтэй бахь, булангийн хавчаар)
3
хэрэглэнэ.
 Торгоох
Торгоохдоо байрлуулж, бэхлэсэн
25 хэсгүүдийг ширээлтийн жижиг
цэгүүдээр холбоно.

28
Урт хуудас Ширээсэн холбоосны төрөл болон бэлд-
цийн зузаанаас хамааруулан завсрын
зай, торгоох дараалал, торгоох цэг
4 2 1 3 5
хоорондын зайг тогтооно.
 Урт хуудсыг дундаас нь эхлэж хоёр
талд нь ээлжлэн торгооно

 1 мм-ээс нимгэн хуудсыг завсрын

зайгүйгээр торгоож болно. Торгоох
26
ширээс хоорондын зай бага байна.

Зузаан хуудас
 Зузаан хуудсыг зайтай байрлуулан
торгооно.
Торгоох ширээс хоорондын зай нь
2 1 3
нимгэн хуудасныхаас хол байна

26

Богино хуудас  Мохоо холбоос (богино хуудсанд)

Нимгэн бөгөөд богино хуудаснуудыг
нэг холболт хийгдэх нэг үзүүртээ зөв
1 зайтай байхаар зэрэгцүүлж
байрлуулна. Нөгөө үзүүртээ
хоорондын зай нь арай их байх
хэрэгтэй. Торгоосон хэсэг хөрсний
дараа энэ зай багасдаг.

Хоолой  Хоолой
Хоолойнуудыг ширээхдээ сайн
3 гүйцэд ширээхийн тулд тодорхой
1 зайг баримтлах хэрэгтэй байдаг.
Торгоох ширээсийг өөд өөдөөс нь
харуулж гүйцэтгэнэ.
2
4

27

29
T-холбоос
 T-холбоос
2 T-холбоосыг сөөлжүүлэх байдлаар
4
(өнцөглүүлж) торгооно. Ширээх
хэсгүүдийн өөр өөр хэмжээсэнд
4 2 харилцан өөр өөр арга хэрэглэнэ.
Зай авахгүйгээр торгооно.
3 3
1
1

27

Металуудын зай ба торгоолтын зайн

баримтлах үзүүлэлтүүд Санамж
Ширээлтийг гүйцэтгэхдээ торгоосон
хэсгүүд бүрэн хайлах ёстойг анхаарах
t

хэрэгтэй.
b

Ширээлтийн үед завсрын зайн хамгийн

Хуудасны зузаан t 1 2 3 4 бага хэмжээ өөрчлөгдөхгүй хэвээр байх
(мм)
Металын зай b (мм) ≈1 ≈2 ≈3 ≈4 нөхцөлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Иймд
бэлдцүүдийг байршуулахдаа хоорондох
Торгоох зай (мм) 50 80 125 150-200
зайг ихэвчлэн 1-2 мм-ээр ахиу сонгож
Ширээлтийн утас 2 2 2,5 3 авна.
ø (мм)
Торгоогдсон хэсэг нь зайг нэлээд бага
болгодог.

30
 4.7 Ширээсний согог
Ширээсний согог, алдаанаас сэргий-
лэхийн тулд түүний шалтгааныг
мэдэх хэрэгтэй.

Шалтгаан Олж мэдэх/Илрэл

- Ширээлтийн дөлний хүчилтөрөгчийн - үндсэн материал шатах

илүүдэл - оч цацрах
- шаталтын шаарга үлдэх
- нүх сүв
- ширээсний бөхжилт муу
- ширээс сийрэг

- Ширээлтийн дөлний ацетилений - бэлдцийн гадаргууд нүүрс тогтох

илүүдэл - ширээлтийн дөл тортогтой
- ширээх талбар хангалттай халахгүй
байх
- бэлдэц хангалттай халахгүй байх
- ширээсний бөхжилт муу

- хоорондын зай багадсан - дэврэлтийн үйлчлэл

- ширээлтийн гогцоо дутуу - гүйцэд ширээх боломжгүй

- ширээлтийн хурд хэтэрсэн - баруун тийш ширээхэд ёзоор

гараагүй
- ширээлтийн хошуу жижигдсэн
- хайлалт жигд бус
- дулаан бага үүсэх

-цоргиурыг буруу барьж чиглүүлсэн - ширээс нэг талдаа хайлах

- холболтын алдаатай
28

31
 Ширээсний дотор ба гадна талын согог

Ширээсний гадна талын согог

Ширээсний гадна талын согог
3
2 4
1 Хэрчлээс

1 2 Ширээсний товгор
3 Гадаргуугийн нүх сүв
4 Төгсгөлийн хонхор
5 Дутуу хайлалт
6 Ул буцаж орсон
8
7 6
5 7 Ул илүү гарсан
8 Улны холболтын алдаа
29

Ширээсний доторхи согог

Ширээсний доторхи согог

9 Дутуу хайлалт

10 Нүх сүв

10 9

29

32
 4.8 Ширээсийг шалгах арга
Эвдэж ба эвдэхгүй шалгах арга.

Эвдэж шалгах арга

Хугалах шалгалт
 Хугалах шалгалт:
F
Ширээсийг механик үйлчлэлээр
хугална.

30

Нугалах шалгалт
 Нугалах шалгалт:
F
Ширээсийг хугартал нь прессээр
дарж нугална.

30

Татах шалгалт
 Татах шалгалт:
F
Цилиндр буюу хавтгай сорьцыг
тууш чиглэлд тасартал нь татна.

30

33
 Эвдэхгүй шалгах арга
Гадаад үзлэг
 Гадаад үзлэг:
Нүдээр харж буюу томруулах шилээр
шалгах.

31

Өнгөтэй шингэн нэвтрүүлж шалгах

 Өнгөтэй шингэн нэвтрүүлж шалгах
(Kaпилярын арга):
Зэв, бохирдлого, будгийг арилгаад
Kaпиляр шингэн (улаан) цацна. 5
минутын дараа цэвэрлээд цагаан
өнгийн уусгагч цацна. Ан цав нь
улаан өнгөтэй болж харагдана.
31

Ус шахаж шалгах
 У с шахаж шалгах:
bar
Шалгалтын тодорхой даралтаар
ус шахаж шалгалт хийнэ.

31

Рентген туяагаар шалгах

 Рентген туяагаар шалгах:

Долгио нь богино байдаг учир
рентген туяа бэлдцийг нэвтлэх
Туяаны эх үүсвэр чадвартай байдаг. Бэлдцийн цаана
Бэлдэц
байрлуулсан туяанд мэдрэмтхий
зургийн хальсан дээр ширээсний
согогийг зургаар харуулна.

Зургийн
хальс

Хартугал-
Согог ган хальс

32

34
Хэт авиагаар согог илрүүлэгч
 Хэт авиагаар согог илрүүлэгч:
Нэвтрүүлэх эхо Хариулах эхо Шалгах бэлдцэд тосон холболттой
Дууны долгион дууны дамрыг тулгаж байрлуулна.
Дууны дамар дамжуулагч бөгөөд
Дууны дамар
хүлээн авагчийн үүрэг гүйцэтгэнэ.
Дууны цуурайг бэлдцийн эсрэг талын
гадаргуугаас буцааж ойлгоно.

Тосон контакт

Бэлдэц Хэт авиагаар

шалгах хэрэгсэл
33

Согог илрүүлэх эхо аппарат

Ширээсний согогоос дууны
долгион буцан ойж байвал
согогийн эхо байдлаар харагдана.
Ширээсний согог Согогийн эхо

33

Импульс-эхогоор согог илрүүлэгч

t-хуваарь 0 25 50 Зөвхөн талаас нь нэвтрэх

боломжтой ширээс байвал хэт
авианы шалгалтын дараа импульс-
эхоны аргыг хэрэглэнэ.
Энд дуу авианы ташуу
оруулалттай дамар (өнцөглүүлж
a-хуваарь
шалгах толгой) шаардагдана.
0 20 40 60 80 100

Дууны дамар Дууны долгион

a

Ширээсний согог
t

a = 50 мм t = 28 мм
34

35
 4.9 Таних тэмдэглэгээ

Ажлын зураг дээр ширээсийг

ойлгомжтой болгох үүднээс таних
тэмдэглэгээ ашигладаг.

Тэмдэглэгээний зүүлт шугам

Зураглаж тэмдэглэхийн гол ач холбог-
дол нь тэмдэглэгээний зүүлт шугаманд
Ширээсний тэмдэглэгээний зүүлт шугам
байдаг. Тэмдэглэгээний зүүлт шугамыг
Үндсэн шугам дотор нь:
Салаа
 Ү ндсэн шугам (бүтэн шугам)
 Сумтай шугам

Тасархай шугам  Салаа

Сумтай шугам
35  Т асархай шугам гэж ангилна.

Нүүрэн болон эсрэг тал

Бэлдэц дээр нүүрэн тал, эсрэг тал гэж
ялгадаг. Үндсэн шугамаар зааж байгаа
талыг нүүрэн тал гэнэ.
Нүүрэн талын ширээс
Тасархай шугамаар зааж байгаа талыг
эсрэг тал гэнэ.

Эсрэг талын ширээс 35

Ширээсний байрлал ба тэмдэг

Ширээсний байрлал
Ширээсний таних тэмдэг хэрэглэсэн бол
Нүүрэн талын ширээс ширээсийг аль талд үйлдэхийг зүүлт
шугаман тал дээр харуулсан байдаг.

Энэ зураглал дээр V-ширээсийг

жишээ болгосон байна.
Эсрэг талын ширээс 36

36
 Үндсэн шугам дээрх өгөгдлүүд
Өгөгдсөн байрлалууд дээр дараах
үзүүлэлтийг өгөгдөл болгон харуулж
болно:
1. Ширээсний зузаан
2. Ширээсний тэмдэг
3. Ширээсний өргөн (шаардлагатай бол)
4. Ширээсний тоо x Ширээсний урт
Үндсэн шугам дээрх
өгөгдлүүд
(тасалдсан ширээсэнд)
5. Ширээс хоорондын зай
(тасалдсан ширээсэнд)
6 2 x 20 ( 30 (

20 Тайлбар
30
20  Булангийн тасалдсан 6 мм зузаан
ширээс
 Салангид 2 ширээс, 20 мм урт
 Ширээс хоорондын зай 30
6
36a Салаан дээрх өгөгдлүүд

1. Арга
2. Үнэлгээний бүлэг
Салаан дээрх өгөгдлүүд
3. Ширээлтийн байрлал
31 / ISO 5817-B / ISO 6947- PA
Савх EN 12536 - O III

4. Нэмэлт материал

Тайлбар
37

 Нэвт ширээсэн V-ширээс, хүчилтөрөгч

шатдаг хийн ширээлт хийсэн
(Таних тоо 31,
DIN EN ISO 4063-ын дагуу)
 Үнэлэгдэх бүлэг B
DIN EN ISO 5817-ийн дагуу
 Цөгцний байрлал
DIN EN ISO 6947-ийн дагуу
хэрэглэсэн ширээлтийн утас DIN EN
12536 - O III- ийн дагуу

37
 Жишээ
 булангийн тасалдсан ширээс
 шатдаг хий, хүчилтөрөгчийн хийн
62 x 30 (20) 31/ ISO 5817 - C /
ISO 6947-PB
ширээлт
 үнэлэгдэх бүлэг C
37

 хэвтээ байрлал.

Нэмэлт таних тэмдэг Нэмэлт таних тэмдэг

эргэн тойрон үргэлжилсэн ширээс

Угсралтын (монтажийн) ширээс

37

38
 4.10 Ширээсний төрөл

Ширээс нь хэсгүүдийг уулзвар дээр нь

холбоно.
Ширээсний төрөл нь дараах зүйлээс
хамаарна:
 ширээх уулзварын төрөл
 бэлтгэх ажлын төрөл (завсрын зайн
хэлбэр) ба цар хүрээ
 материал
 ширээлтийн арга

Энэ сургалтаар дор дурдсан ширээсний

төрлүүд дээр ажиллана:
Ширээсний төрөл

 Нугалаат ширээс

 I-ширээс

 Булангийн ширээс

 Булангийн хос ширээс

38

39
 4.11 Ширээсний үндсэн ба нэмэлт тэмдгийн жишээ
*Ширээсний төрлийг хослуулан хэрэглэх тохиолдолд түгээмэл хэрэглэгддэг хослолын үндсэн хэлбэрээр нь харуулсан байдаг

Нэршил Тэмдэг * Дүрслэл Зураг Уулзварын хэлбэр

Нугалаат ширээс
1

I-ширээс 2
хоёр талаас нь
ширээсэн 2-2

V-ширээс
3

Хос V-ширээс 3
X - ширээс 3-3

Y-ширээс
5

U-ширээс
7

HV-ширээс
4

Хос HV-ширээс 4
K - ширээс 4-4

Булангийн ширээс
10

39
Шавах
17

40
Ширээсний үндсэн ба нэмэлт тэмдгийн жишээ

Нэршил Тэмдэг Дүрслэл Зураг Уулзварын хэлбэр

Тэгш
гадаргуутай,
V-ширээс

Эсрэг байрлал
9

Эсрэг
3
байрлалтай,
V-ширээс 9
3-9

Эсрэг
байрлалтай, тэгш
гадаргуутай,
V-ширээс

Гүвгэр
гадаргуутай,
хос V-ширээс

Хотгор
гадаргуутай,
булангийн
ширээс

Хоёр талдаа
гүвгэр 40
гадаргуутай
I-ширээс

Ширээсний гадаргуу буюу хэлбэрийн нэмэлт тэмдэг Тэмдэг

Хавтгай (ихэвчлэн хавтгайлж боловсруулдаг)

Гүвгэр

Хотгор

Хэрчлээсгүй

Үлдэх ивээс ашиглана M

Ивээс хэрэглэнэ MR

41
4.12 Ганг хийн ширээлтээр холбох ирмэгийн бэлтгэл 1-р хэсэг

Бэлд- Ширээс- Ширээсний Зайн Зайн Уулзварын Тайлбар

цийн ний бүтэц өргөн өндөр өнцөг
зузаан төрөл (схемээр) b c , 
t
мм мм мм

t2

t1 > 2 ≤2 - 70° ≤  ≤ 100°


b

t2 > 2
t1

Булангийн ширээс, T-уулзвар

b
t1

t1 > 2 ≤2 - -
t2

t2 > 2
Зөрүүлсэн холболтын ширээс,
давхарласан уулзвар
b

t1

t1 > 2 ≤2 - 60° ≤  ≤ 120°

b

t2 > 2
t2
Булангийн ширээс,
өнцөглөсөн уулзвар
b

t1

≤2 70° ≤  ≤ 100°
b

t1 > 3 -
t2 > 3
t2
Булангийн ширээс, давхар
өнцөглөсөн уулзвар (завсартай)


e
t1

t1 > 3 ≤2 - 60° ≤  ≤ 120°

t2 > 3
t2 Булангийн ширээс, давхар
өнцөглөсөн уулзвар (завсаргүй)

2 ≤ t1 ≤ 4 ≤2 - -
2 ≤ t2 ≤ 4 t1
b

t1 > 3 - - -
t2

t2 > 3 41

Булангийн хос ширээс

42
Ганг хийн ширээлтээр холбох ирмэгийн бэлтгэл 2-р хэсэг

Бэлд- Ширээс- Ширээсний Улны Зайн Уулзварын Тайлбар

цийн ний бүтэц зайн
өндөр өнцөг
зузаан төрөл (схемээр) өргөн
t b c , 
мм мм мм
≤t+1

t
r≈
≤2 t - - Ихэвчлэн нэмэлт
материал
хэрэглэхгүйгээр

нугалаат ширээс

≤4

≈t
t

-
b

I - ширээс


3 < t ≤ 10 Шаардлагатай үед
ширээсний улны
≤4 ≤ 2 40° ≤  ≤ 60° ивээс хэрэглэнэ
b
V - ширээс 42
c

43
 4.13 Уулзварын төрөл

Ширээх уулзвар гэж бэлдцүүдийг

хооронд нь ширээж холбох тэр хэсгийг
нь хэлнэ. Ширээх уулзварын төрөл нь
бэлдцүүдийг хооронд нь зориултаар нь
байрлуулахаас хамааралтай байна.

Нэршил Зураглал Тайлбар

Хэсгүүд нэг түвшинд хэвтээ

Тулах уулзвар байрлах бөгөөд хоорондоо
тулах маягаар уулзана.

Зэрэгцээ уулзвар Бэлдцүүд зэрэгцээ байдлаар

давхарлаж байрлана.

Давхарласан Бэлдцүүд зэрэгцээ байдлаар

уулзвар давхарласан бөгөөд
давхцаж байрлана.

T-уулзвар Бэлдцүүд хоорондоо тэгш өнцөг

үүсгэж (T-хэлбэрээр) давхарлаж
байрлана.

Давхар T-уулзвар Нэг шугаманд байрлах хоёр бэлдэц

тэдгээрийн завсарт байрлах
гурав дахь бэлдцэд тэгш өнцөг
үүсгэж (давхар T-хэлбэртэй)
байрлана.

Ташуу уулзвар Нэг бэлдэц нь нь нөгөө

бэлдэцтэйгээ ташуу
байрлана.

Өнцөглөсөн Хоёр бэлдэц хоорондоо янз

уулзвар бүрийн өнцгөөр (булангаар)
байрлана .

Олон уулзвар Гурав ба түүнээс олон бэлдэц

хоорондоо янз бүрийн өнцгөөр
байрлана.

Солбисон уулзвар Хоёр бэлдэц

давхарлан солбиж
байрлана. 43

44
 4.14 Ширээлтийн байрлал
Ширээлтийн байрлал нь ширээлтийн чиглэл
болон орон зайд бэлдцүүд хоорондоо үүсгэх
байрлалаас хамаарна.
Ширээлтийн байрлал нь доод, босоо,
таазны гэж байна.

 Доод байрлал (PA)

Хэвтээ буюу 60о -аас хэтрэхгүй налуу
байрлалтай ширээлтийг дээрээс нь
хийх

 Доод-Босоо байрлал (PB)

Хэвтээ байрлалд ажиллах,
булангийн ширээлтийг дээрээс
нь хийх

 Босоо байрлал (PF)

Өгсүүлж ширээх

Босоо байрлал (PG)

Уруудуулж ширээх

 Босоо байрлал (PC)

Байрлал нь босоо, ширээлт нь
хөндлөн

 Таазны байрлал (PE)

Доороос нь ширээх

 Булангийн таазны байрлал (PD)

Таазны байрлал дахь булангийн
(PE) ширээлтийг доороос нь ташуу
(PD) 44 чиглэлд хийх

45
 Хуудсан метал ширээх байрлал

a) Тулгасан ширээс

 PA Доод байрлал

 PC Босоо байрлалын хөндлөн ширээс

 PG Босоо байрлалын уруудуулсан

ширээс

 PF Босоо байрлалын өгсүүлсэн ширээс

 PE Таазны байрлал

45

46
 Хуудсан металын ширээлтийн
байрлал
b) Булангийн ширээс

 PA Доод байрлалын "завин" холбоос

 P В : Доод байрлал

 P G Босоо байрлалын уруудуулах

ширээлт

 PF Босоо байрлалын өгсүүлэх ширээлт

 PD Таазны булангийн байрлал

45

47
 Хоолой ширээх байрлал

a) Тулгасан ширээс

 PA
Хоолой: эргэлдэх
Тэнхлэг: хэвтээ
Ширээлт: доод байрлалд

 PG
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: хэвтээ
Ширээлт: уруудуулж

 PF
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: хэвтээ
Ширээлт: өгсүүлж

 PC
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: босоо
Ширээлт: хөндлөн байрлалд

45°
 H-L045
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: ташуу
Ширээлт: өгсүүлж (бүх байрлалд)

46

48
 Хоолойн ширээлтийн байрлал

b) Булангийн ширээс

 PB
Хоолой: эргэлдэх
Тэнхлэг: хэвтээ
Ширээлт: доод байрлалд

 PG
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: хэвтээ
Ширээлт: уруудуулж

 PF
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: хэвтээ
Ширээлт: өгсүүлж

 PB
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: босоо
Ширээлт: доод байрлалд

 PD
Хоолой: хөдөлгөөнгүй
Тэнхлэг: босоо
Ширээлт: таазны байрлалд

46

49
 4.15 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын
ерөнхий зааварчлага

Хүн болон материалыг гэмтлээс

сэргийлэхийн тулд ажлын байр бүр дээр
хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын хууль
дүрмийг баримтлах хэрэгтэй. Эрх зүйн
тэдгээр баримт бичгийн нэг хэсэг нь
мэргэжлийн хоршоодын осол гэмтлээс
хамгаалах заавар (UVV) мөн. Энэ
зааврын зорилго нь ослын аюулыг
анхааруулах, осол гэмтлээс
сэргийлэхэд оршино.
UVV зааврын гол агуулга болон хийн
ширээлтийн ажлын аюулгүй байдлын
бусад шалгуур нь гэвэл:

шахсан хийн баллоныг зөвхөн түүнд

зориулсан тээврийн хэрэгслээр
зөөвөрлөх
 шахсан хийн баллоныг босгосны
дараа түүнийг унахаас найдвартай
хамгаалах (ж.: Гинжлэх)
 шахсан хийн баллоныг халах
үйлчлэлээс хамгаалах
 шахсан хийн баллон, арматур болон
резин хоолойг нь тосгүй цэвэр
байлгах
 холбосон цоргиурыг багажны хайрцаг
дотор тавихгүй байх
 арматур, резин хоолойг ажилд хэрэг-
лэхийн өмнө тэдгээрийн бүрэн бүтэн
байдлыг шалгах
 цоргиурыг барихдаа ширээлтийн
дөлөнд хэн ч өртөхгүй байхаар барих

 ажлын хувцасыг хүчилтөрөгчөөр

үлээлгэж болохгүй (шаталт дэмждэг)
 ажлын байрыг хүчилтөрөгчөөр
агааржуулж болохгүй (дэлбэрэх аюул)
 хийн ширээлт хийхэд резин хоолойг
биеийнхээ хажуугаар өнгөрүүлэх
 резин хоолойны урт нь 3 м-ээс багагүй
байх хэрэгтэй
 хийн баллоныг хийн төрөлөөр нь
тус тусад нь хадгалах
 агааржуулах арга хэмжээг сайтар
хэрэгжүүлэх (азотын исэл,хүчилтөрөгч
зайлуулах)

50
 бие хамгаалах хувцас хэрэгсэл өмсөх
 халуун эд ангийг заавал таних тэмдэг-
тэйгээр хажуу тийш тавих (шохойгоор
тэмдэглэх)
 аюулгүй байдлыг зөрчсөн нөхцөл бай-
дал үүсэн тохиолдол бүрийг хариуц-
сан ажилтанд тухай бүр мэдэгдэж
байх

Хийн ширээлтийн үеийн хор хөнөөл, осол

Аюулын эх үүсвэр Сэргийлэх

Будагтай болон цайрдсан эд Бүрхүүлийг зайлуулах

ангийг ширээх үед үүсэх эрүүл Уурыг соруулах
мэндэд хортой уур, утаа

Халууны үйлчлэлийн улмаас Ширээх ажлын өмнө

битүү саванд даралт нь хөндийн биетийг
нэмэгдэх онгорхой байлгах буюу
цоолох

4.16 Байгаль орчны хамгаалал

 ажлын байрны хязгаарлах үзүүлэл-

тийг баримтлах
 уурыг соруулах ба шүүх
 шүүлтүүрийг зохих журмын
дагуу зайлуулах

4.17 Эрчим хүчний хэмнэлттэй хэрэглээ

 Ширээлтийн утасны үлдэгдлийг

дээр дээрээс нь ширээх
 Хий хэмнэх хэрэгслийг байнгын
ажлын байранд ашиглах
 Баллоны багцлалт ашиглах
 Ширээлтийн ажлын дараа агаар
сэлгүүрийг унтраах

51
1-р бодлого 4.18 Дасгал, шийдлийн хамт

Ацетилений баллоны даралтын

манометр ширээлтийн ажил эхлэхийн
өмнө 15 бар-ын даралт зааж байсан.
Ажил дууссаны дараа 7 бар зааж байна.
Хэдэл литр ацетилен зарцуулагдсан бэ?

өгөгд.: p1 = Баллоны даралт ширээл-

тийн өмнө = 15 бар
p2 = Баллоны даралт ширээл-
тийн дараа = 7 бар
pF = Баллоны даралт баллон
дүүрэн байхад = 18 бар
VF = Дүүрэн баллоны
эзлэхүүн = 9500 л
олох: ΔV = Ацетилений зарцуулалт

VF · ( p1 – p2 )
Томьёо : ΔV =
pF

9500 л (15 бар – 7 бар)

Бодолт : ΔV =
18 бар

ΔV = 4222,22 л

 4222 л ацетилен зарцуулагджээ.

52
2-р бодлого Саяхан дүүргэсэн ацетилений балло-
ноос 2275 л ацетилен авч хэрэглэсэн
байна. Даралт ямар хэмжээгээр буур-
сан байх вэ?
өгөгд.: ΔV = Ацетилен зарцуулалт = 2275 л
VF = Дүүрэн баллоны
эзлэхүүн = 5850 л
pF = Дүүрэн баллоны
даралт = 18 бар
олох: Δp = Даралтын зөрүү

VF · Δp
Томьёо : ΔV =
pF
ΔV · pF
Formel : Δ p =
VF

2275 л · 18 бар
Бодолт : Δp =
5850 л

Δp = 7 бар

 Даралтын бууралт нь 7 бар.

53
 5. Ашиглах номын жагсаалт

DVS-Aжлын бичиг баримтууд.

Düsseldorf Deutscher Verlag für
Schweißtechnik. www.dvs-verlag.de
Hans Hoischen.
Шугам зураг. Үндэслэл, стандарт, жишээ. Үзүүлэх геометр.
Düsseldorf
Verlag Cornelsen-Girardet
Цахилгаан нумаар ширээгчийн аюулгүй ажиллагааны заавар.
Hrsg.: Arbeitsgemeinschaft der Eisen- und Metall-Berufsgenossenschaften.
Köln: Carl Heymanns
Метал боловсруулалтын лавлах.
Europa-Lehrmittel, Nourney, Vollmer GmbH & Co.
Haan-Gruiten
Фрийдрихийн хүснэгттэй лавлах ном. Метал боловсруулалт.
Bildungsverlag 1 GmbH, Troisdorf
Ширээлтийн арга техник Kursstätte Hameln.
Deutscher Verband für Schweißen und verwandte Verfahren e.V.
www.sk-hameln.de

Үйлдвэрийн газрын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал ба байгаль орчны

хамгааллын мэдээллийн тогтолцоо ба журам зааврууд
www.goinform.de

54
6. Стандарт, эрх зүйн бусад нормууд

Энд жагсаасан эрх зүйн нормууд энэхүү сэдвийн багцад дурдагдсан дарааллын дагуу
нэрлэгдсэн болно.

 DIN EN ISO 4063 (04-2000); Ширээлт ба ижил төрлийн процессууд;

Процессын жагсаалт ба дарааллын дугаар
 DIN 1910-2 (08-1977); Ширээлт, Металл ширээлт, Арга
(DIN ISO 857-1-ээр солигдсон ; Ширээлт ба ижил төрлийн процессууд -
Нэр томьёо 1-р хэсэг; Металл ширээх процессууд)
 DIN EN 1089-3 (12-1999); Зөөврийн хийн баллон;
Хийн баллоны тэмдэглэгээ - 3-р хэсэг; Өнгөний кодчилол
 TRGS 220; Аюултай бодисыг ашиглах, үйлдвэрлэх журам - аюулгүй байдлын
өгөгдлийн хуудас; Ацетилен; - Хүчилтөрөгч
 GGVE/GGVS; Аюултай барааны журам Төмөр зам / Аюултай барааны журам
Замын хөдөлгөөн
 DIN 477-1 (05-1990); Хийн баллоны хаалтуур, шалгалтын даралт 300 бар-аас
дээшгүй; Хийцийн хэлбэр Хийцийн хэмжээс Холболтууд Эрээс
 DIN EN 1089-2 (01-1997); Зөөврийн хийн баллон;
Хийн баллоны тэмдэглэгээ - 2-р хэсэг; Аюулын шошго(одоогоор боловсруулалт
хийгдэж байгаа, 2002 эцсээр шинэчлэгдэж нийтлэгдэнэ)
 DIN EN 1089-1 (01-1997); Хөдөлгөөнт байрлалтай хийн баллон;
Хийн баллоны тэмдэглэгээ - 1-р хэсэг; Цохилбордолт
 TRG 270; Шахсан хийн ашиглалтын журам; Шахсан хийн савны тэмдэглэгээ
 TRG 311; Шахсан хийн ашиглалтын журам; Шахсан хийн баллонд тавигдах
тусгай шаардлагууд; БаллонАцетилений баллон Хавсралт 1; Ацетилений бал-
лонд тэмдэг тавих
 DIN 4661-7 (03-1978); Даралтат хийн баллон; Ширээсэн ган баллон; Тэмдэглэгээ
тавих, шошгоны рам, лацны шилбэ
 DIN 4664 ( 0 8 - 1 9 8 9 ) ; Даралтат хийн сав; Ширээсгүй ган баллон
 DIN EN 559 (09-1994); Хийн ширээлтийн хэрэгсэл; Ширээх, огтлох болон адилтгах
төрлийн аргад зориулсан резин хоолой
 DIN EN 560 (11-1994); Хийн ширээлтийн хэрэгсэл; Ширээх, огтлох болон адилтгах
төрлийн аргад зориулсан резин хоолойн холболтууд
 DIN 8554-1 хүчингүй; Хайлшийн болон хайлшийн бус ганг холбож ширээх
зориулалтын утас; Нэршил, Нийлүүлэлтийн техникийн нөхцөл
 DIN 8555-1 (11-1983); Шавах ширээлтийн нэмэл бодис; Ширээлтийн утас,
Ширээлтийн савх, Утсан электрод, Савхан электрод; Нэршил; Нийлүүлэлтийн
техникийн нөхцөл
 DIN EN 12536 (08-2000); Ширээлтийн савх; Хайлшийн бус, дулаанд тэсвэртэй ганг
хийн ширээлтээр ширээх савх; Ангилал (DIN 8554-1-ийн оронд)
 DIN EN 10025 (03-1994); Хайлшийн бус барилгын ганг халуунаар цувьж гаргасан
бүтээгдэхүүн; Нийлүүлэлтийн техникийн нөхцөл
 DIN 1626 (10-1984); Хайлшийн бус гангаар ширээж үйлдвэрлэсэн тусгай зориулал-
тын зөв дугуй хоолой; Нийлүүлэлтийн техникийн нөхцөл

55
 DIN 1629 (10-1984); Хайлшийн бус гангаар үйлдвэрлэсэн тусгай зориулал-
тын зөв дугуй хоолой, ширээсгүй; Нийлүүлэлтийн техникийн нөхцөл
 ÖNORM DIN 17175 (05-1989); Дулаанд тэсвэртэй ган ширээсгүй хоолой;
Нийлүүлэлтийн техникийн нөхцөл. (DIN EN 10216-2-оор сольсон)

 DIN EN 10216-2 (02-2002); Даралтын ачаалалд зориулсан ширээсгүй ган хоолой-

Нийлүүлэлтийн техникийн нөхцөл - Өндөр температур тэсвэрлэх чанарыг тогтоо-
сон, хайлшийн болон хайлшийн бус гангаар үйлдвэрлэсэн хоолой
 DIN EN 10028; Шахсан савны гангаар үйлдвэрлэсэн хавтгай бүтээгдэхүүн
 DIN EN ISO 2503 (10-1998); Хийн ширээлтийн хэрэгсэл; Ширээх, огтлох болон
адилтгах төрлийн үйлдэлд зориулсан хийн баллоны даралт бууруулагч
 DIN EN ISO 6947 (05-1997); Ширээс; Aжлын байрлал - Өнцөг, налуулалт, эргэл-
тийн тодорхойлолт. Ширээх, огтлох болон адилтгах арга 300 бар хүртэл даралт
 DIN EN 12345 (05-1999); Ширээлт - Ширээх холболтууд, зураглалын хамтаар,
нэршлийг олон хэлээр

Шинэ стандартууд, баримталж байгаа стандартуудын хүчинтэй байх хугацааны

талаархи мэдээллийг www.beuth.de сайтаас үзнэ үү.

56
7. Ишлэлийн тайлбар

* 1) Ширээлтийн процессын ангиллыг олон улсын хэмжээнд DIN ISO 4063 стандартаар тогтоосон
байдаг. Одоогоор (10-2002) хүчинтэй байгаа үндэсний DIN 1910-2 (08-1977) стандартаар
ширээлтийн аргыг тогтоосон. Энэ стандартад бүлгийн өөр ангилал заасан байгаа. Энэ стандартын
11-р хуудсанд ширээлтийн арыг үндсэн хоёр бүлэгт ангилж, 4.6.1.1-д пресслэж холбох ширээлт,
4.6.2-т хайлуулж холбох ширээлт гэж заасан. Энэ талаар энэхүү сэдвийн багцын слайд 1-ийг зураг
F1-тэй харьцуулж хараарай. Стандартуудыг ингэж харьцуулбал энэ санамж шаардлагагүй болж,
слайдыг нийцүүлсэн байгаа нь ойлгомжтой болно.

* 2) Даралтат хийн баллоны өнгийг тэмдэглэх TRG 311 нормчлол хуучин DIN - стандартад тулуурла-
сан байдаг. TRG 311 стандарт 2006 оны 7-р сарын 01-нээс хүчин төгөлдөр болох EN-стандартад
нийцүүлэх болно.

* 3) Дүүрэн баллоны даралтыг ном хэвлэлд 18-аас 21 бар гэж бичсэн байдаг. Бид гарын авлагад
даралтыг 18 бар байхаар тусгасан болно.

* 4) Шавах ширээлт, холбох ширээлтийн хооронд харилцан адилгүй ангилалтай байгаа нь DIN
8554-1-ийг DIN EN 12536 ( 08 -2000)-аар сольж өөрчилсөнтэй холбоотой. Шавах ширээлтийн
савхны тэмдэг DIN 8555-1 (11-1983)-д DIN 8554-1-ийг баримталж нормчилсон, EN-стандар-
тад нийцүүлээгүй байгаагаас үүдэлтэйгээр бүлгийн ангилал дээр ялгаатай болсон (* 5-ыг үз).

* 5) DIN EN 12536 мөн ангиллаас бүрдэж байгаа бөгөөд O I -ээс O VI ангилал нь урьдын G I -ээс G VI
ангилалтай бараг адил гэж болно. EN-ийн дагуу OZ -ын 7-р ангиллыг G VII ангилалтай адилтгах
боломжгүй. OZ ангиллаар хайлшийн агууламжийг чөлөөтэй сонгож болох савхнуудыг тэмдэг-
лэнэ. Энэ нь харин урьдын G VII ангиллаар зөвшөөрдөггүй байсан. 23-р хуудасны 1-р хүснэгтэд
байгаа хайлшийн бүлэг 7-г үзнэ үү. Иймд бид холбох ширээлтийн сэдэв дээр 6 ангиллыг
оруулж байгаа юм.
Зураг дээр болон түүнтэй бараг адил слайд дээр цөөн хэдэн жишээг иш татсан байгаа.
Шилжилтийн шатанд танд шинэ болон хуучин стандартыг баримталсан 21 слайд олгох болно.

Санамж: Мэргэжлийн олон номонд холболтын эрээсийг G-ийн оронд R-ээр тэмдэглэсэн байдаг. EU-
стандартуудыг ижилсүүлэх арга хэмжээний хүрээнд хийн ширээлтийн хэрэгслийн салбарт эрээсний
стандарт өөрчлөгдсөн. Эдгээр эрээснүүд хоорондоо нийцэх боловч G-эрээс үүнд хамаарахгүй.
Слайдууд дээр R - тэмдэглэгээг хэвээр үлдээсэн болно.

Тэмдэглэх нь: Бид бичиг баримтуудаа хэвлэлд шилжүүлэх үе хүртэл хамгийн үеийн түвшинд
нийцүүлэхийг хичээдэг. Гэхдээ стандартуудыг EN - стандартад шилжүүлж байгаатай холбогдуулан
хэвлэлтийн цаг хугацааны хүчин зүйлээс хамааран зургууд дээр слайд болон сэдийн багц хооронд
зөрүүтэй зүйл гарч болох тул анхааран хүлээж авахыг хүсье.

57