Mongolian Red List of Fishes MON

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ
Ðåäàêòîð J. Ocock, Ã. Áààñàíæàâ,

J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò,
M. Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith
ªìíºõ ¿ãèéã M. Lovei & S. D. Meyanathan
Óäèðòãàë õýñãèéã M.Ýðäýíýáàò
THE WORLD BANK

Ýíýõ¿¿ á¿òýýë íü Äýëõèéí Áàíêíààñ Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû øèíý÷ëýëä çîðèóëñàí
Íèäåðëàíä-Ìîíãîëûí Èòãýëöëèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð èâýýí òýòãýãäñýí.
Óã á¿òýýëä íèéòýëñýí îëîëò, íýýëò¿¿ä, òàéëáàð, ä¿ãíýëò íü òóõàéí á¿òýýëèéã

òóóðâèñàí çîõèîã÷äûí ñàíàë, èëýðõèéëýë áàéñàí áºãººä, Îëîí Óëñûí “Ñýðãýýí
áîñãîëò, Õºãæëèéí Áàíê”-íû Á¿éöýòãýõ Çàõèðàë (Äýëõèéí Áàíêíû óäèðäàõ àëáàí
òóøààëòàí)-û ¿çýë áîäëûã òóñãààã¿é áîëíî.
Ýíý íîìîíä îðóóëñàí ìýäýý áàðèìòûí áîäèò ¿íýíèéã Äýëõèéí Áàíê

áàòàëãààæóóëàõã¿é. Óã á¿òýýëèéí àëèâàà íýã ãàçðûí çóðàã äýýð ä¿ðñýëñýí õèë
õÿçãààð, ºíãº áóäàã, íýð áîëîí áóñàä ìýäýýëýë íü àëü íýã íóòàã äýâñãýðèéí õóóëü öààç
ýñõ¿ë òóõàéí õèë õÿçãààðûã áàòàëãààæóóëñàí áàðèìò áè÷èãòýé õîëáîãäîõ Äýëõèéí
Áàíêíû òîäîðõîé íýã á¿ëãèéí ¿çýë áîäîë, øèéäâýðèéã èëýðõèéëýýã¿é áîëíî.
Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí

äàíñûã õýâëýí íèéòëýõèéã äýìæèæ ººðñäèéí ìýðãýæèëòýí áîëîí øààðäëàãàòàé
ìýäýý áàðèìò áóñàä òåõíèê òóñëàëöààãààð õàíãàñàí áîëíî. Õýäèéãýýð òóñ õîëáîî
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñûã õýâëýõ àæëûã äýìæèæ áàéñàí ÷ óã íîìîíä
òóñãàãäñàí ìýäýý áàðèìò íü Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ áàðèìòàëæ
áóé ¿çýë áàðèìòëàëûã òºëººëººã¿é áîëíî.
Õýâëýëä áýëòãýñýí: Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ðåãåíòñ Ïàðê,

Ëîíäîí, NW1 4RY
Çîõèîã÷èéí ýðõ: © Ëîíäîíû àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã áîëîí èâýýí òýòãýã÷
2006. Á¿õ ýðõ õàìãààëàãäñàí.
Ýíý á¿òýýëèéí àëü íýãýí õýñãèéã çºâõºí àðèëæààíû
áóñ çîðèëãîîð àøèãëàõ áîëîí õýâëýí îëøðóóëàõäàà ýõ
ñóðâàëæèéã íü äóðäàæ òàëàðõàë èëýðõèéëñýí áàéõ ¸ñòîé.
ISSN: 1751-0031
Èø áàðèìò: Ocock, J., Áààñàíæàâ, Ã., Baillie, J. E. M., Ýðäýíýáàò, M.,
Kottelat, M., Ìýíäñàéõàí, B., Smith, K. (Ýìõýòãýñýí,
Ðåäàêòîð) (2006). Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ. Á¿ñ
íóòãèéí Óëààí äàíñ öóâðàë. Áîòü. 3. Ëîíäîíû Àìüòàí
Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ëîíäîí. (Àíãëè, Ìîíãîë õýë)
Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã: Óëààí äàíñ, óñòàõ ýðñäýë, çàãàñ, Ìîíãîë, õàìãààëëûí çýðýã,
õîâîðäîë
Õýâëýñýí: ÀÄÌÎÍ Õýâëýëèéí ãàçàð, Óëààíáààòàð.
Í¿¿ð õàâòàñ: Òóë (Hucho taimen) B. Allen
Ýíý íîìîíä îðóóëñàí á¿õ ç¿éëèéí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí
îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâàõ áîëîìæòîé. Ýíý ìýäýý íü îëîí íèéòèéí
õýðýãöýýíä çîðèóëàãäñàí áºãººä óã ìàòåðèàëòàé õîëáîãäîë á¿õèé ìýäýý áàðèìòòàé
òàíèëöàõ øààðäëàãàòàé áîë äîîðõè õ¿íòýé õîëáîî áàðèíà óó:
Óëààíáààòàð
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü
Áèîëîãèéí Ôàêóëüòåò
Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèì
Í.Áàòñàéõàí
Óòàñ: +976 99181899
E-mail: batsaikhan@biology.num.edu.mn áà microtusb@yahoo.com
Óã ýìõýòãýë íü öººí òîîãîîð õýâëýãäýõ áîëîâ÷ ýíý òàéëàíãèéí ýëåêòðîí õóâèéã
Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí íîìûí ñàíãèéí (http://library.zsl.org)
áîëîí www.regionalredlist.com õàÿãààð õàíäàí ¿çýõ áîëîìæòîé.
ÀÃÓÓËÃÀ
ʣÌÍʣÕ ʋÃ 3
ÓÄÈÐÒÃÀË 5
ÒÀËÀÐÕÀËÛÍ ʋÃ 7
ÓÄÈÐÄÀÌÆ 9
ÄÝËÕÈÉÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÕÎËÁÎÎÍÎÎÑ
ÝÌÕÝÒÃÝÍ ÃÀÐÃÀÑÀÍ ÓËÀÀÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝË
ÁÎËÎÍ ØÀËÃÓÓÐÛÃ ÁʋÑ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒʋÂØÈÍÄ
ÕÝÐÝÃËÝÕ ÍÜ 11
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË
Àíãèëàë ç˛é áà íýðøèë 14
Á˛ñ íóòãèéí òàðõàëò: Ìîíãîëûí óñ ñóäëàë 15
Ç˛éëèéí ãàçàð ç¿éí çóðàã 16
ÇʋÉËÈÉÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÀÃÂÀÐ 17

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝË 19
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÒÀÐÕÀËÒ 21
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÕÎÐÎÃÄÎË 23
ÇʋÉËÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
Äóãàðèã àìòàí 25
Õèëýìòýí 26
Ìºðºãòºí 28
Öóëáóóðòàí 48
ßðãàéòàí 49
Öóðõàéòàí 55
Ñàãàìõàéòàí 56
Æèâýðòýí 57
Àëãàíàòàí 59
ÍÎÌ Ç¯É 60
ÕÀÂÑÐÀËÒ
I. A-E øàëãóóðûí ýìõýòãýëèéã Óñòàæ áàéãàà,
Óñòàæ áîëçîøã¿é, Ýìçýã ç˛éë˛˛äýä õîðîãäëûí çýðãèéã
òîîöîîëîõäîî àøèãëàñàí (IUCN-í ä¿ãíýëò (2001)) 62
II. Æàãñààëò 1: Ìîíãîëûí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí
ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí ÿâöàä
˛íýëãýý íü õèéãäñýí Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò
òîõèîëääîã ç˛éë˛˛ä.
Æàãñààëò 2: Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò òîõèîëäîõ
áîëîìæòîé áîëîí øèíýýð îëäñîí ç˛éë˛˛ä 63
1
ʣÌÍªÕ ¯Ã
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ íü Äýëõèéí áàíêíààñ Õԛðýýëýí áóé
îð÷íû øèíý÷ëýëä çîðèóëñàí Íèäåðëàíä-Ìîíãîëûí Èòãýëöëèéí ñàíãààñ
ÿâóóëæ áóé ԛéë àæèëëàãààíû ԛð äԛíä õýâëýí íèéòëýãäñýí áԛòýýëԛԛäèéí
íýã þì. Ԛԛíèé ԧìíԧõ áîòü áîëîõ Ìîíãîëûí õԧõòԧí àìüòíû óëààí äàíñ íü
õàìãèéí ÷óõàë ãýãäýõ çýðëýã àìüòäûí áԛëãԛԛäèéí òàëààðõ ԛíäñýí îéëãîëòûã
òàíèëöóóëñàí áԧãԧԧä, Maurice Kottelat Ìîíãîë îðíû çàãàñ: ‘Ìîíãîë îðíû
çàãàñíû àíãèëàë çԛé, íýðøèë, òԛԛíä ԧãԧõ çԧâëԧìæ’ çàãàñíû íýðñèéí òîëü
áè÷ãèéí áԛðýí ýõèéã õèéæ ãԛéöýòãýõ þì.
Ýíý íîìûã õýâëýõ àæèëä ìàø îëîí òàëûí äýìæëýã àâàõ áîëîìæ îëäñîíä áèä
èõ áàÿðòàé áàéíà. Òóõàéëáàë, ýíýõԛԛ ԛéë àæèëëàãààíä îðîëöñîí Ìîíãîë
Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè, Áàéãàëü Îð÷íû
ßàì, Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì çýðýã
áàéãóóëëàãà, íýãæýýñ ԛçԛԛëñýí ãàéõàìøèãòàé õè÷ýýë çԛòãýëä áèä òàëàðõàæ
áàéíà. Õóñòàéí Áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçàðò çîõèîí áàéãóóëñàí àæëûí õýñãèéí
óóëçàëò íü ìàø ԧðãԧí õԛðýýíèé ìýäýýëýë öóãëóóëàõ ýõ ԛԛñâýðèéã òàâüñàí íü ýíý
òԧñëèéí öààøäûí àæèëä óðüä ԧìíԧ íü òԧñԧԧëæ áàéãààãԛé ԛíýòýé õóâü íýìðèéã
îðóóëñàí þì. Ãýõäýý áԛõ çԛéëèéí òàëààðõ íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëýë õàéõ ÿâöàä
ìýäýýëýë îëäîõãԛé áàéõ ýñâýë ó÷èð äóòàãäàëòàé ìýäýýëýë îëäîõ çýðýã àñóóäàë
òóëãàð÷ áàéñàí áîëîâ÷ áèä ýäãýýð àñóóóäëûã öààøäûí ñóäàëãààíäàà àíõààðàõ
øààðäëàãàòàéã äóðüäàæ ԧãñԧí.
Öýâýð óñíû áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã õóóðàé ãàçðûí áèîëîãèéí îëîí
ÿíç áàéäàëòàé õàðüöóóëàõàä ԛíäñýíäýý ÿäìàã áàéõ áà çàãàñ, òýäãýýðò
íԛԛðëýæ áóé àþóë çàíàëûã îíöëîí òýìäýãëýæ, õàìãààëàõ ìºí çԛé çîõèñòîé
ìåíåæìåíòèéã õýðýãæԛԛëýõýä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýã àâàõ, òԛԛí÷ëýí
Ìîíãîë îðíû õóâüä ãàäàðãûí óñíû, òóõàéëáàë, äàëàí, øóóäóó òàòàõ,
óóðõàéí àæèë, óñûã øèëæԛԛëýí õýðýãëýõ çýðýã áîäëîãûí òàëààð õýðýãæèæ
áóé òԧñëèéí õԛðýýíä, õԛðýýëýí áóé îð÷íû ԛíýëãýý õèéõýä øààðäàãäàõ
áàòàëãààòàé ëàâëàõ ìàòåðèàë áèé áîëãîæ ԧãñíԧԧð çàãàñíû ñóäàëãààíû
àæëûí õԛðýý ԧðãԧæèí òýëíý ãýäýãò áèä èòãýëòýé áàéíà.
Magda Lovei Saha Dhevan Meyanathan

Environment Sector Manager Mongolia Country Manager
The World Bank The World Bank
Washington D.C. Ulaanbaatar
USA Mongolia
3
ÓÄÈÐÒÃÀË
Ìîíãîë óëñ íü àìüòíû ãàçàðçԛéí áàéðøëûí õóâüä ԧâԧðìԧö ìóæèä
õàìðàãäàõ Òԧâ Àçèéí õýýðò îðøäîã áԧãԧԧä òóñ óëñ íü Òԧâ Àçèéí óñíû 3
ԛíäñýí ñèñòåì áîëîõ Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ, Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ áóþó
Àìàð ìԧðíèé ñàâ, Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé ãîë ìԧðíèé àé ñàâóóäûã
áàãòààäàã. Ìîíãîë íü õóóðàéñàã îðíû òîîíä îðäîã ÷ õýä õýäýí òîì ãîë,
íóóðóóäòàé. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òàëààðõ ìýäýýëýë äóòìàã.
Òóë (Hucho taimen) áîëîí çýâýã (Brachymystax lenok) çàãàñûã íýýæ, øèíæ
òýìäãèéã íü òîäîðõîéëîí áè÷èãëýëèéã íü õèéñýí Ãåðìàíû áàéãàëü
ñóäëàà÷ Peter Simon Pallas 1700-ààä îíû ñԛԛëýýð Ìîíãîë îðíû çàãàñíû
àíõíû öóãëóóëãûã õèéñýí. Ԛԛíèé äàðààãààð íýðò ýðäýìòýí B. Dybowski,
S.Basilewsky áîëîí K. Kessler íàðûí ñóäàëãààãààð õýä õýäýí çԛéëèéí
äԛðñëýëèéã òîäîðõîéëñîí. 1900 îíû ýõýýð Leo Berg Ìîíãîëûí áîëîí
Îðîñûí çàãàñíû ñóäàëãààã íèëýýä ýð÷èìòýé õèéñýí. 20 äóãààð çóóíû
2 äóãààð õàãàñò Çԧâëԧëò-Ìîíãîëûí, ×åõñëîâàê-Ìîíãîëûí, Ãåðìàí-
Ìîíãîëûí õàìòàðñàí ìàø îëîí òîîíû õýýðèéí ñóäàëãààíû àíãèóä ìîíãîë
îðîíä àæèëëàæ ñóäàëãàà, øèíæèëãýý õèéæ, Ìîíãîë îðíû áàéãàëèéã ԧðãԧí
õԛðýýíä öîãö áàéäëààð ñóäëàõûã çîðèëãî áîëãîæ áàéñàí áà çàãàñ ñóäëàëûí
÷èãëýëä ñóäàëãààíä õýðýãëýõ èõýýõýí øèíý öóãëóóëãà õóðèìòëóóëñàí. 1947
îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëèéí Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèìèéã òýðãԛԛëæ
áàéñàí àíõíû Ìîíãîë ýðäýìòýí, ïðîôåññîð À. Äàøäîðæ Ìîíãîëûí
çàãàñíû òóñãàéëñàí ñóäàëãààã õèéæ ãԛéöýòãýæ áàéñàí. Ó÷èð íü ïðîôåññîð
À. Äàøäîðæ òóõàéí ԛåäýý óñíû àìüòàí ñóäëàëûã èëԛԛ ñîíèðõîæ áàéæýý.
Ã. Áààñàíæàâ ß. Öýíä-Àþóø íàðûí 2001 îíä õýâëԛԛëñýí ‘Ìîíãîë îðíû
çàãàñ’ (Ìîíãîë õýë äýýð õýâëýãäñýí) íîì íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû àíãèëàë
çԛéí ÷óõàë ìýäýý, òîéìûã òóñãàæ ԧãñԧí áàéäàã. Òԛԛí÷ëýí ýíý íîì íü áԛñ
íóòãóóäàä òîõèîëäîõ çàãàñíû áèîëîãè áîëîîä àãíóóðûí àæ àõóéí òàëààðõ
ìýäýýã íýãòãýæ ԧãñԧí áàéäàã. Ԛԛíèé ԧìíԧ ‘ÇÕÓ áîëîí òԛԛíèé çýðãýëäýýõ
íóòàã äýâñãýðèéí öýâýð óñíû çàãàñ’ (1949 îíä îðîñ õýë äýýð, 1962 îíä Àíãëè
õýë äýýð õýâëýãäñýí) ñýäýâò áԛòýýë íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû ԛíäñýí ëàâëàõ
ìàòåðèàë áîëæ áàéñàí. Áàðóóíû ñóäëàà÷äàä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òóõàé
àñóóäàë òîäîðõîé áóñ áàéõ ԛåä 1980-ààä îíû äóíä ԛåýð Robert Travers óñíû
àìüòíû ñóäàëãààã õèéñýí. Ñԛԛëèéí ԛåä Àìåðèêèéí õýä õýäýí Èõ ñóðãóóëèóä
Òóë õàìãààëàõ íèéãýìëýãòýé õàìòðàí òóë çàãàñûã òîãòâîðòîéãîîð õàìãààëàõ
óðò õóãàöààíû ñóäàëãààã çîõèîí áàéãóóëñàí.
Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ çîõèîí

áàéãóóëñàí ìýðãýæëèéí áԛëãèéí óóëçàëò íü Ìîíãîë îðíû õóâüä îäîîãîîð
õóðèìòëàãäààä áàéãàà çàãàñíû ìýäýýëëèéã îëîí óëñûí æèøèã, òóõàéëáàë,
àìüòíû íýðøëèéí îëîí óëñûí êîäòîé íèéöԛԛëýõ àñóóäëûã õýëýëöñýí. Ìԧí
ýíýõԛԛ àæëûí õýñãèéí ÷óóëãà óóëçàëò óñíû àìüòàí ñóäëàà÷äàä Äýëõèéí
áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí ìýðãýæèëòíԛԛäòýé õàìòðàí àæèëëàõ
áîëîìæèéã íýýæ ԧãñԧí. Ìԧí îëîí óëñûí õýìæýýíä õԛëýýí çԧâøԧԧðԧãäñԧí
õîâîðäëûí çýðýãëýë, øàëãóóðûã àíõíû óäàà Ìîíãîë îðíû çàãàñàíä
õýðýãëýñýí òîõèîëäîë áîëæ òýìäýãëýãäñýí.
5
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû èõýíõè ñóäàëãàà, ìýäýýëëԛԛä ãîë÷ëîí ýäèéí
çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë áԛõèé çԛéëèéí õóâüä ÷èãëýãäñýí áàéäàã. 1990 îíä
òԧâëԧðñԧí òԧëԧâëԧãԧԧò ýäèéí çàñàã äîðîéòîí óíàñàí ԛåýñ õîéø çàãàñíû
àæ àõóéí áԛòýýãäýõԛԛíèé òàëààð öԧԧí ìýäýýëýë õóðèìòëàãäàõ áîëñîí.
Ìîíãîë îðíû õóâüä áîëîí áóñàä îðíóóäûí õóâüä ÷ ìԧí àäèë Ìîíãîë îðíû
çàãàñíû õýðýãöýý óëàì íýìýãäñýíèé óëìààñ áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä õóóëèàð
õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ õóóëü áóñààð àãíàõ ÿâäàë ãàðñààð áàéíà. Òԛԛíýýñ
ãàäíà óóð àìüñãàëûí ԧԧð÷ëԧëò áîëîí àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû
ÿâöàä Ìîíãîëûí çàãàñ èõ õýìæýýãýýð õîðîãäñîîð áàéíà.
Ýíý áԛòýýëèéí àãóóëãàä òóñãàãäñàí àæëûí õýñãèéí øèíæýý÷äèéí ԛíýëãýý

Ìîíãîëûí çàãàñíû ԧíԧԧãèéí áàéð ñóóðèéã òîéìëîí òóñãàæ ԧãñԧí. Ýíý
áԛòýýë ìîíãîëä òàðõñàí çàãàñíû 64 óíàãàí çԛéëä òóëãàðààä áàéãàà
áýðõøýýë áîëîí ãàçàð çԛéí òàðõàëòûí òàëààðõ áîëîìæèò áԛõ ìýäýýëýëèéã
áàãòààñàí áîëíî. Òԛԛí÷ëýí ýäãýýð çàãàñíû òàëààð ԧíԧԧã õԛðòýë áèäíèé
îëæ ìýäýýãԛé áàéãàà àñóóäàë áîëîí öààøèä íýí òԛðԛԛíä ÿìàð ñóäàëãàà
õèéõ øààðäëàãàòàéã òîäîðõîéëæ ԧãñԧí. Ýíý íîì õýâëýãäýí ãàðñíààð çԧâõԧí
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òàëààðõ áèäíèé îéëãîëòîíä ԧԧð÷ëԧëò îðîõ òԧäèé áóñ
çàãàñíû áԛõ çԛéëԛԛäèéã õàìãààëàõàä òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëíà ãýäýãò
áèä ÷èí ñýòãýëýýñýý èòãýæ áàéíà.
Ìàí÷èíãèéí Ýðäýíýáàò
Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè
Ãåî-Ýêîëîãèéí õ¿ðýýëýí
6
ÒÀËÀÐÕÀËÛÍ ¯Ã
Ìîíãîëûí óñíû àìüòàí ñóäëàëä õԛ÷, îþóí óõààíàà çàðöóóëñàí öԧԧí òîîíû
ýðäýìòäèéí òóñëàëöààãԛéãýýð ýíý íîìûã ýìõýòãýæ, õýâëýõ áîëîëöîîãԛé
áàéñàí þì. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã õÿíàí òîëèëóóëñàí
ïðîôåññîð À. Äóëìààä òàëàðõàæ áàéãààãàà òóñãàéëàí èëýðõèéëüå. Òԛԛí÷ëýí
ýíýõԛԛ óëààí äàíñûã õÿíàõàä ãàð áèå îðîëöîí ԧԧðèéí ñàíàë áîäëîî
èëýðõèéëæ, öààøäûí ìýäýý áàðèìòààð õàíãàæ áàéñàí Zeb Hogan, Jake
Vander Zanden, David Gilroy (Ìîíãîëûí òóë (Hucho taimen) òԧñԧë), Andrew
Parkinson (Ìîíãîë çàãàñ) áîëîí Samuel Turvey (Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí
Íèéãýìëýã) íàðò òàëàðõàæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå. Òԛԛí÷ëýí ‘Òóë õàìãààëàõ
ñàí’-ãààñ ԛçԛԛëñýí àðâèí èõ çԧâëԧìæ, òóñëàëöààíä áèä áàÿðëàæ áàéãààãàà
èëýðõèéëüå. Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí
àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõàä èäýâõèòýé äýìæëýã ԛçԛԛëñýí
Õóñòàéí Áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçðûí àæèëòàí, àëáàí õààã÷äàä ìԧí
òàëàðõàëàà äýâøԛԛëüå.
Ñåìèíàðûí ÿâöàä îð÷óóëãûí àæèëä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí Î. ×èìýäöýðýíä

òàëàðõàæ áàéíà.
Ýíý íîì íü Äýëõèéí áàíêíû ԛԛñãýë ñàíàà÷èëãà, ñàíõԛԛãèéí äýìæëýãòýéãýýð

Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (áԛñ íóòãèéí õԛðýýíä Ñòåï Ôîðâàðä
Ïðîãðàìì òԧëԧԧëæ áàéãàà) áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí
Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè, Áàéãàëü Îð÷íû ßàì áîëîí Äýëõèéí Áàéãàëü
Õàìãààëàõ Íèéãýìëýã (IUCN), áԛñ íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí áóñàä
áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õԛðýýíä óäèðäàí ãԛéöýòãýæ áóé
‘Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí’ òԧñëèéí àæëûí
õԛðýýíä õèéãäñýí áԛòýýë þì. Èéìä áèä ‘Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç
áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí’ òԧñԧëä ÷óõàë õóâü íýìýðýý îðóóëñàí äàðààõ
áàéãóóëëàãóóäàä òóñãàéëàí òàëàðõàëàà èëýðõèéëýõèéã õԛñýæ áàéíà.
Äýëõèéí Áàíê (Áýýæèí äýõ Íèäåðëàíäûí Âàíò Óëñûí Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìíû
ñàíõԛԛæèëòààð) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí
ñàí òԧñëèéã àíõëàí ԛԛñãýí ñàíàà÷èëñàí òԧäèéãԛé ԧìíԧ íü áîëîìæãԛé áàéñàí
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñûã õýâëýí íèéòëýõýä ñàíõԛԛãèéí èõýýõýí
òóñëàìæ ԛçԛԛëñýí þì. Ìԧí òԛԛí÷ëýí ýíýõԛԛ òԧñëèéã õýðýãæԛԛëýõ ÿâöàä
òóëãàð÷ áàéñàí áýðõøýýëèéã øèéäâýðëýõýä ԧԧðèéí õԛ÷ ÷àäëàà õàðàìãԛé
çîðèóëæ áàéñàí Tony Whitten-ä îíöãîéëîí òàëàðõàëàà èëýðõèéëæ áàéíà.
Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) óã íîìûã òóóðâèõ áîëîí

õîëáîãäîõ ìýäýý ìàòåðèàëûã ýìõýòãýõýä ãîëëîõ ԛԛðýã ãԛéöýòãýñýí þì. Èéìä
Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû çԛãýýñ òóñ íîìûã õýâëýí íèéòëýõýä
çîðèóëàí ԧԧðñäèéí ìýðãýæèëòýí, àëáàí õààã÷äûã îðîëöóóëàí òåõíèêèéí
çԧâëԧìæ ԧã÷, òóñ õîëáîîíîîñ ãàðãàñàí õîâîð çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë,
øàëãóóð øèíæ, ìýäýý áàðèìòûã àøèãëàõ áîëîìæîîð õàíãàæ ԧãñԧíä
áèä ãԛíýý òàëàðõàæ áàéíà. ßëàíãóÿà, áԛõ çԛéë çàãàñíû ԛíýëãýýã õèéõýä
ãîëëîõ ԛԛðýã ãԛéöýòãýñýí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû Öýâýð
7
óñíû áèîëîãèéí òԧðԧë çԛéëèéí ԛíýëãýýíèé ìýðãýæèëòýí Kevin Smith-ä
áàÿðëàñíàà èëýðõèéëüå.
Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (ZSL) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí

îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí ñàí òԧñëèéã óäèðäàí ԛéöýòãýñýí Jonathan
Baillie (òԧñëèéí óäèðäàã÷), Emma Clark (òԧñëèéí çîõèöóóëàã÷), Joanne
Ocock (òԧñëèéí çîõèöóóëàã÷) áîëîí Ben Collen (òåõíèêèéí çԧâëԧõ) íàð
áԛãä Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí áèå áԛðýëäýõԛԛí áîëíî.
Òԛԛí÷ëýí, óã òԧñëèéã óäèðäàí ÷èãëԛԛëæ ԛíýòýé õóâü íýìýðýý îðóóëñàí
Áàéãàëü õàìãààëàëèéí õԧòԧëáԧðèéí óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí Glyn Davies-
ä òàëàðõàæ áàéíà.
Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì (SFP) íü Äàðâèíû (UK DEFRA) ñàíàà÷èëàãààð

ԛԛñãýí áàéãóóëàãäñàí òԧâèéí ñàíõԛԛæèëòýýð 2003 îíîîñ ýõëýí Ìîíãîëä
ԛéë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëüòàé õàìòðàí
àæèëëàäàã Ýíýõԛԛ òԧñëèéã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãýýñ
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëäàã. áԧãԧԧä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëüòàé
õàìòðàí àæèëëàäàã. Ýíýõԛԛ òԧñԧëä àæèëëàäàã áԛõ àëáàí õààã÷èä, ÿëàíãóÿà
òԧñëèéí ԛéë àæèëëàãààã óäèðäàí ÷èãëԛԛëýã÷, çԧâëԧõ Sarah King-ä áîëîí
ìýäýýëýëèéí ýõ ԛԛñâýðèéã ýìõýòãýõýä ԧԧðèéí óðàì çîðèã, àðãà óõààíàà
õàðàìãԛé çàðöóóëñàí Øàðàâûí Îþóí÷èìýãò, ìԧí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõàä ÷óõàë èõ ԛԛðýã ãԛéöýòãýñýí Æàìñðàíæàâûí
Æàðãàë, Lucy Simpson íàðò òàëàðõàë æ áàéãààãàà èëýðõèéëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü (NUM) íü òóñ àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã

óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëñíû çýðýãöýý Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì Õýýð
ñóäëàëûí òԧâ áîëîí Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí
ñàíãèéí ԛéë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áóé ãîë ԛíäñýí íýãæ áàéãóóëëàãà þì.
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü íü ýíýõԛԛ òԧñëèéã õýðýãæԛԛëýõýä èäýâõèòýé
îðîëöîæ ԧԧðèéí äýìæëýã òóñëàëöààã õàðàìãԛé ԛçԛԛëæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõԛԛ
òԧñëèéí ԛéë àæèëëàãààã äýìæèæ, óäèðäàí ÷èãëԛԛëýõýä ԧԧðèéí õóâü íýìðýý
îðóóëñàí Ðàâ÷èãèéí Ñàìúÿàä òàëàðõàæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå.
Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè (MAS) íü àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä

ìýäëýã îþóíàà äàé÷èëæ, áԛòýýë÷ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàí ԧԧðñäèéí õóâü
íýìýðýý îðóóëñàíä áèä ÷èí ñýòãýëýýñýý òàëàðõàæ áàéíà. Òԛԛí÷ëýí ýíý
òԧñëèéí ԛéë àæèëëàãààã äýìæèæ ԧԧðñäèéí öàã çàâ, îþóí óõààíàà äàé÷ëàí
àæèëëàñàí áԛõ ñóäëàà÷äàä òàëàðõàë äýâø¿¿ëæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå.
Áàéãàëü Îð÷íû ßàì (MNE) óã òԧñëèéã äýìæèæ, õýðýãæèëòýíä íü àíõààðëàà

õàíäóóëæ áàéñàí áèëýý. Èéìä áèäíèé çԛãýýñ Õÿíàëòûí Õîðîîíû
õóðàëäààíä îðîëöîãñîä áîëîí àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ÿâöàä èäýâõèòýé
îðîëöîæ Áàéãàëü Îð÷íû ßàìíû áîäëîãûã òàíèëöóóëñàíä ÷èí ñýòãýëèéí
òàëàðõàëàà èëýðõèéëæ áàéíà.
8
ÓÄÈÐÄÀÌÆ
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òîî òîëãîé õîðîãäîæ, ìԧõԧëä õԛð÷ áóé òàëààðõ îëîí
ìýäýý áàðèìò, íîòîëãîî óðüä ԧìíԧ íü äóðüäàãäàæ áàéñàí ÷ Ìîíãîëûí
çàãàñûã õàìãààëàõ ԛíýëãýýíèé àñóóäàë õýçýý ÷ õԧíäԧãäԧæ áàéãààãԛé.
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ íü Ìîíãîëûí çàãàñíû òàëààðõ áԛõ
ìýäýýëëèéã áàãòààñàí òԧäèéãԛé òýäãýýðèéí ԧíԧԧãèéí íԧõöԧë áàéäëûã
îíöëîí òýìäýãëýñíèé çýðýãöýý òàðõàëò, õóóëü öààçàíä òóñãàãäñàí áàéäàë,
õîðîãäëûí øàëòãààí çýðýã áóñàä ìýäýýëëԛԛäèéã òóñãàæ ԧãñԧí. Çàðèì
çԛéëèéí õóâüä äýëõèéí õýìæýýíä ԛíýëýãäñýí õàìãààëëûí çýðýã òóñãàãäñàí
áîëíî. Õîâîðäëûí çýðãèéí íýð òîìú¸îíä (Àíõààðàëä ԧðòԧԧãԛé, Õîâîðäîæ
áîëçîøãԛé, Ýìçýã, Óñòàæ áîëçîøãԛé, Óñòàæ áàéãàà, Áàéãàëü äýýð óñòñàí
áà Óñòñàí) çԛéëèéã çýðýãëýõäýý òîî õýìæýýíèé áîñãî ԛçԛԛëýëò àøèãëàñàí
‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýìõýòãýí ãàðãàñàí Õîâîð çԛéëèéí
æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã’ (IUCN, 2001), àøèãëàí ԛíýëãýýã
õèéñýí.
Ԛíýëãýý õèéãäñýí áԛõ çԛéëèéã òîäîðõîé äԛðñëýõ, ìԧí òóñ îðîíä íóòàãøèõ
çàãàñíû õàìãààëëûí çýðýãëýëèéã íèéòýä ìýäýýëýõ çîðèëãîîð Ìîíãîë îðîíä
õîâîðäîæ áàéãàà áîëîí îäîîãîîð ýðñäýëä ԧðòԧԧãԛé áàéãàà çàãàñíû áԛõ
çԛéëԛԛäèéã ýíý áàðèìò áè÷èãò îðóóëñàí. Ãýõäýý Ýìçýã, Óñòàæ áîëçîøãԛé,
Óñòàæ áàéãàà ãýñýí àíãèëàëä îðñîí çԛéëԛԛä áàðàã óñòàæ ԛãԛé áîëæ áàéãàà
ãýæ ԛçýæ áîëîõ áԧãԧԧä àëáàí ¸ñîîð óëààí äàíñàíä îðñîí çԛéë õýìýýí
òýìäýãëýñýí.
‘Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ’ áԛòýýë íü Ìîíãîë îðíû çàãàñ

õàìãààëëûí àñóóäëûí ԛíäýñ ñóóðü íü áîëîõ áԧãԧԧä òóõàéí íԧõöԧë áàéäàë
öààøèä ñàéæðàõ ýñâýë óëàì äîðîéòîæ áàéãààã ԛíýëýõ áîëîìæèéã áèé
áîëãîæ áàéãàà þì. Òԛԛí÷ëýí õîðîãäîæ áóé çàãàñíû çԛéëèéí òàëààð áîäëîãî
áîëîâñðóóëàõàä øààðäàãäàõ õàìãèéí ñԛԛëèéí ԛåèéí ìýäýýëëèéã îðóóëñíû
çýðýãöýý çàðèì çàéëøãԛé õèéõ øààðäëàãàòàé àæëóóäûã ñàíàë áîëãîñîí
áԧãԧԧä ìýðãýæëèéí áàéãàëü õàìãààëàã÷äàä õàìãààëëûí òԧëԧâëԧãԧԧ
áîëîâñðóóëàõàä õýðýãòýé ìýäýýëëèéã îðóóëæ ԧãñԧí.
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã õýâëýí íèéòëýõýä îðîëöñîí

ìýðãýæèëòíԛԛä Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíä
îðóóëñàí çàãàñíû òԧðԧë çԛéëèéí ìýäýýëëèéã íýãòãýõýä ìԧí òóñ äýì ԛçԛԛëñýí.
Òóõàéëáàë, ÌÓÈÑ-èéí Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèì çԛéëèéí òàðõàëòûí
òàëààðõ äýëãýðýíãԛé ìýäýýëýë, ýêîëîãè, èäýýøèë íóòàã, õîðîãäëûí øàëòãààí
áîëîí õàìãààëàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààðõè áîëîìæèò áԛõ ìýäýýëëýýð
õàíãàñàí. Õàìãààëëûí òԧëԧâëԧãԧԧíèé ýìõýòãýë íü áԛõ õîðîãäîæ áóé
çԛéëèéí òàëààðõ äýëãýðýíãԛé ìýäýýëýë áîëîí òýäãýýðèéã öààøèä õàìãààëàí
ìýíä àâ÷ ԛëäýõýä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýã òóñãàæ ԧãñԧí. Ýäãýýð õàìãààëëûí
òԧëԧâëԧãԧԧíèé ýìõýòãýë òóñãàé áàðèìò áè÷èã áîëîí õýâëýãäýõ áԧãԧԧä ԛԛíèé
ýëåêòðîí õóâèëáàðûã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí íîìûí
ñàíãèéí (https://library.zsl.org) áîëîí www.regionalredlist.com õàÿãààð õàíäàí
ԛçýõ áîëîìæòîé.
9
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ áîë çԧâõԧí àíõíû àëõàì íü þì. Ýíý íü
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òàëààð ÿìàð ìýäýýëýë áàéíà, áèä þó ìýäýæ áàéíà
ãýäãèéã çàäëàí øèíæëýõýä òóñëàñíû çýðýãöýý áèäíèé ìýäëýãèéí õԛðýýíä
äóòàãäàæ áàéãàà çԛéëèéã ÷ ìԧí òîäîðõîéëæ ԧãñԧí. Òԛԛí÷ëýí Ìîíãîë îðíû
çàãàñàíä íԛԛðëýæ áóé àþóë, òóõàéëáàë, õóóëü áóñ àãíàëò, ԧñԧí íýìýãäýæ áóé
ԛéëäâýðëýëèéí ԛéë àæèëëàãàà áîëîí óóð àìüñãàëûí ԧԧð÷ëԧëò çýðýã àñóóäàë
íü óëàì íîöòîé áîëæ áàéãààã òýìäýãëýñíèé çýðýãöýý ԛíäñýí àæèãëàëò
õèéõèéí à÷ õîëáîãäëûã îíöëîí çààñàí. Ìԧí ñàéí ñóäëàãäààãԛé áàéãàà
çԛéëèéí òàëààð ñóäàëãàà, øèíæèëãýýã õèéæ, àíãèëàë çԛéí õóâüä àñóóäàë
íü øèéäýãäýýãԛé áàéãàà çԛéëèéã óñòàæ àëãà áîëîõîîñ íü ԧìíԧ òîäîðõîéëæ
áàòàëãààæóóëàõ øààðäëàãàòàéã äóðüäñàí. Ýíý áàðèìò áè÷èã Ìîíãîë îðíû
çàãàñíû õàìãààëàë áîëîîä ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèëä øèíý÷ëýëò õèéíý
ãýäýãò áèä èòãýæ áàéíà.
10
ÄÝËÕÈÉÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÕÎËÁÎÎÍÎÎÑ
ÝÌÕÝÒÃÝÍ ÃÀÐÃÀÑÀÍ ÓËÀÀÍ ÄÀÍÑÍÛ
ÇÝÐÝÃËÝË ÁÎËÎÍ ØÀËÃÓÓÐÛÃ Á¯Ñ ÍÓÒÃÈÉÍ
Ò¯ÂØÈÍÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ÍÜ
Óëààí äàíñ áîëîí õîðîãäîæ áóé çԛéëèéã îíöëîí òýìäýãëýñýí áóñàä äàíñ
áàðàã 60 ãàðóé æèëèéí òýðòýýãýýñ àíõëàí áèé áîëñîí (Baillie & Groombridge,
1996). Ýäãýýð äàíñ íü àíãèëàë çԛéí õóâüä ÿíç áԛðèéí õԛðýýíä õàìðàãäàõ
çԛéëԛԛäèéí óñòàæ áóé ԛéë ÿâöûã ԛíýëýõ ÷óõàë àðãà õýðýãñýë áîëñîí áԧãԧԧä
öààøëàí õîâîðäîæ áóé çԛéëä òàâèõ àíõààðëûã íýìýãäԛԛëýõ, òýäãýýðèéã
õàìãààëàõàä íýí òԛðԛԛíä õèéõ øààðäëàãàòàé àæëûã òîäîðõîéëæ ԧãäԧã
(Lamoreux et al., 2003). 1994 îíä çԛéëèéí õàìãààëëûí çýðãèéã òîäîðõîéëîõ
àíõíû õàðüöàíãóé õèéñâýð àðãà çԛéã äýëõèéí õýìæýýíä óñòàõ àþóëä ԧðòԧԧä
áàéãàà çԛéëԛԛäèéí íԧõöԧë áàéäëààñ áîëæ òýäãýýðèéã àíãèëàæ òîäîðõîé
ñòàíäàðòàä îðóóëàõàä òóñ äýì áîëîõ, òîîí øàëãóóðò îðóóëæ èëԛԛ áîäèòîé
àðãà áàðèëààð ñîëèñîí (Mace, 1994). Ýäãýýð øèíý øàëãóóðóóäûã àíõëàí
’1996 îíä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí õîâîðäîæ áóé çԛéëèéí
óëààí äàíñàíä’ àøèãëàñàí (Baillie & Groombridge, 1996). ’Äýëõèéí Áàéãàëü
Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð çԛéëèéí æàãñààëòûí
çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð’ (IUCN, 2001) íü îäîîãîîð îëîí óëñûí ñòàíäàðò
áîëæ õԛëýýí çԧâøԧԧðԧãäñԧí òԧäèéãԛé äýëõèé íèéòýýðýý ýíý øàëãóóðûã
àøèãëàæ áàéíà.
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç

áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòààð ’Õîâîð çԛéëèéí
øàëãóóðóóäûã áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä àøèãëàõ ãàðûí àâëàãûí’ (IUCN, 2003)
ԛíäñýí øàëãóóðóóäûã àøèãëàí õèéæ ãԛéöýòãýñýí. Ýíý ãàðûí àâëàãà íü áԛñ
íóòãèéí õýìæýýíä óñòàæ áóé çԛéëèéí ԛíýëãýýã õèéñíèé çýðýãöýý äýëõèéí
õýìæýýíä ԛíýëãýý íü õèéãäñýí òîõèîëäîëä áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä ìàðãààíòàé
àñóóäàë íýã èõ òîõèîëäîõãԛé áîëîõûã òýìäýãëýñýí. Æèøýýëáýë, àëü íýã
áԛñ íóòãèéí ԛíýëãýý íü óëñ õîîðîíä íԛԛäýëëýäýã çԛéëèéã àíõààðàëäàà àâàõ
õýðýãòýé, íԧãԧԧ òàëààð àëü íýã çԛéëèéí ïîïóëÿöè íýã îðîíä õÿçãààðëàãäìàë
áîëîâ÷ áóñàä îðíîîñ íԛԛäýëëýí èðýõ ïîïóëÿöèàñ õàìààðàëòàé áàéäàã.
Áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä çԛéë óñòàæ áóé ԛéë ÿâöûí áîäèò ԛíýëãýýã áàòëàõ
àðãà÷ëàë íü ԛíäñýí 2 ԧâԧðìԧö îíöëîãòîé. Íýãäԛãýýðò, ýíý íü õî¸ð øèíý
çýðýãëýëèéã áàãòààæ áàéäàã. Ԛԛíä: Áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí (RE) áîëîí
¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA) (Õԛñíýãò 1). Äýëõèéí õýìæýýíä îðøèí àìüäàð÷
áàéãàà áîëîâ÷ òîäîðõîé íýã áԛñ íóòàãò îëäîõãԛé áîëñîí çԛéëèéã áԛñ
íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí (RE) ãýæ òîäîðõîéëäîã. Òóõàéí øàëãóóðóóäààð
ԛíýëãýý õèéõýä òîõèðîõãԛé áàéãàà çԛéëԛԛäèéã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA)
ãýæ òîäîðõîéëäîã. Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí
ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëò äýýð íèéò ïîïóëÿöèéí 1%-ä õԛðýõãԛé õýñýã
íü Ìîíãîëä òîõèîëäîæ áàéãàà áԧãԧԧä áԛñ íóòãèéí õýìæýýí äýõ òàðõàëò
íü Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðèéí 1%-èàñ õýòðýõãԛé õýñýãò íü òîõèîëäîæ áóé
çԛéëԛԛäèéã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA) ãýæ òîäîðõîéëñîí.
11
Õî¸ðäóãààðò, ýíý àðãà÷ëàë íü õî¸ð àëõàì áԛõèé ïðîöåññûã ñàíàë áîëãîäîã.
’Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð çԛéëèéí
æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã’ (IUCN, 2001) àíõëàí áԛñ íóòãèéí
ïîïóëÿöèéí ìýäýýíä õýðýãëýæ òýðýýð äýëõèéí íèéò ïîïóëÿöèä òԧëԧԧëԛԛëýí
àøèãëàñàí (Õàâñðàëò I ýìõòãýëèéã íàðèéâ÷ëàí õàðíà óó). Ýíý ԛíýëãýýã öààø
íü òóõàéí áԛñ íóòãèéí ãàäíà òîõèîëäîõ ïîïóëÿöèéí íԧëԧԧíä òóëãóóðëàí
íèéö¿¿ëñýí. Æèøýýëáýë, õýðýâ ÿìàðâàà íýãýí çԛéë áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä
õîâîðäñîí áîëîâ÷ òóõàéí áԛñ íóòãèéí ãàäíà îðøèõ ïîïóëÿöèàñ øèëæèí
èðýõ áîäãàëèóä òóõàéí áԛñ íóòãèéí ïîïóëÿöèä òîäîðõîé áàéð ñóóðü ýçëýæ
àâðàë ԛçԛԛëýõ áԧãԧԧä ýíý íü òóõàéí çԛéë óã áԛñ íóòàãò óñòàõ àþóëûã áàãàñãàõ
áԧãԧԧä ԛíýëãýýíèé àñóóäàë çԛé ¸ñîîð äàðààãèéí òԛâøèíä øèëæèíý. Õýðýâ
áԛñ íóòãèéí ïîïóëÿöè áàãàñàõ ýñõԛë òóõàéí ïîïóëÿöè íü äàãàâàð ïîïóëÿöè
áóþó ãàäíààñ àâðàë èðýõ áîëîìæãԛé òîõèîëäîëä ԛíýëãýý õîâîðäëûí äýýä
çýðýãëýë ðԛԛ ԧãñԧæ áîëîõ þì. Òóñ áԛñ íóòãèéí ýðãýí òîéðíû ïîïóëÿöèéí
òàëààðõ ìýäýýëýë áàéõãԛé áàéãàà òîõèîëäîë òóõàéí ԛíýëãýýíä ÿìàð÷
ԧԧð÷ëԧëò õèéãäýõãԛé (äýëãýðýíãԛé ìýäýýëëèéã IUCN, 2003 –ààñ õàðíà óó).
Ýíý íü òîäîðõîé áԛñ íóòãèéí äîòîðõ õîâîðäëûí çýðãèéã òóñãàñàí Óëààí
äàíñíû ԛíýëãýý áԛõèé íýð òîìú¸îã òîäîðõîéëæ ԧãñԧí.
Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí

õýñãèéí óóëçàëò äýýð áԛñ íóòàã äàõü çàãàñûã çýðýãëýë àõèóëàõ áóóðóóëàõ
ԛíýëãýýã õèéãýýãԛé, ó÷èð íü ãàäíààñ øèëæèí èðýõ ïîïóëÿöèéí òàëààðõ
ìýäýýëýë, íîòîëãîî áàãà áàéñàí áԧãԧԧä ãàäíàõ ïîïóëÿöèàñ àâðàë
ԛçԛԛëýõԛéöýýð íԧëԧԧëæ áóé ýñýõ íü òîäîðõîéãԛé áàéñàí.
12
Õ¿ñíýãò 1. Óëààí äàíñíû àíãèëàëûí òîäîðõîéëîëò (IUCN, 2001 áîëîí 2003).
Õàìãèéí ñ¿¿ë÷èéí áîäãàëü ìàðãààíã¿éãýýð ¿õñýí áîë òóõàéí àíãèëàë ç¿éí íýãæèéã ‘Óñòñàí’
ãýñýí àíãèëàëààð ¿íýëäýã. Òóõàéí ç¿éëèéí áîäãàëü áàéæ áîëîõ àìüäðàõ îð÷íûã òîõèðîìæòîé
öàã õóãàöààíä (ªäºð, óëèðàë, æèëèéí èäýâõèéã õàðãàëçàí) íàðèéí ñóäàëæ ¿çýýä ìºí òóõàéí
Óñòñàí (EX) ç¿éëèéí ºìíº íü òàðõàæ áàéñàí á¿õ ãàçàð íóòãààð ñóäàëãàà õèéæ ¿çýýä íýã ÷ áîäãàëü èëð¿¿ëýýã¿é
òîõèîëäîëä òóõàéí ç¿éëèéã ‘Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëä îðóóëíà. Ñóäàëãààã ç¿éëèéí àìüäðàëûí
ýðãýëò áà àìüäðàëûí õýëáýðòýé óÿëäñàí öàã õóãàöààíä ã¿éöýòãýñýí áàéõ ¸ñòîé.
Òóõàéí ç¿éëèéí áîäãàëèóä çºâõºí òàðèìàë áàéäëààð, õýðýâ çýðëýã àìüòàí áîë òýæýýìýë áàéäëààð
¿ðæ¿¿ëæ áàéãàà ýñâýë òóõàéí àìüòíû ïîïóëÿöèéã (ïîïóëÿöèóäûã) óðüä íü óóãóóë òàðõàö
íóòãèéí ãàäíà áàéãàëèéí íºõöºëä íü áàéëãàæ áàéãàà áîë ‘Áàéãàëüä Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëàëä
Áàéãàëä óñòñàí îðóóëäàã. Òóõàéí ç¿éëèéí áîäãàëü áàéæ áîëîõ àìüäðàõ îð÷èí òîõèðîìæòîé öàã õóãàöààíä
(EW) (ºäºð, óëèðàë, æèëèéí èäýâõèéã õàðãàëçàí) íàðèéí ñóäàëæ ¿çýýä, ìºí òóõàéí ç¿éëèéí óóãóóë
íóòàãò ñóäàëãàà õèéæ ¿çýýä íýã ÷ áîäãàëü èëð¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä òóõàéí ç¿éëèéã ‘Áàéãàëüä
Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëä îðóóëíà. Ñóäàëãààã ç¿éëèéí àìüäðàëûí ýðãýëò áà àìüäðàëûí õýëáýðòýé
óÿëäñàí öàã õóãàöààíä ã¿éöýòãýñýí áàéõ ¸ñòîé.
Á¿ñ íóòãèéí Òóõàéí ç¿éëèéí õàìãèéí ñ¿¿ëèéí áîäãàëü ¿õñýí ýñâýë ¿çýãäýõýý áàéñàí áºãººä äàõèí ýíý íóòàãò
øèëæèí èðýõ áîëîìæã¿é. Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí àíãèëàëä ýíý ç¿éëèéã îðóóëàõààñ
õýìæýýíä ºìíº öàã õóãàöààíä åðºíõèé ä¿ðýì òàâèõ áîëîìæã¿é. Ýíý íü ç¿éëèéí òàëààðõ ñóäàëãàà õýð
óñòñàí(RE) õèéãäñýíýýñ õàìààðàõ áîëíî.
Òóõàéí ç¿éëèéí òàëààðõ á¿õ áàðèìò A -ãààñ Å õ¿ðòýëõ àëü íýã øàëãóóðààð ‘Óñòàæ Áàéãàà’
Óñòàæ áàéãàà
(Á¿ëýã V-ã õàðíà óó) ãýñýí àíãèëàëààð ¿íýëýãäýæ áàéãàà áîë áàéãàëüä óñòàõ ýðñäýë òóéëûí èõ
(CR) áàéãààã èëòãýäýã òóë ‘Óñòàæ Áàéãàà’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.
Òóõàéí ç¿éëèéí òàëààðõ ìýäýý áàðèìò A -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàõàä ‘Óñòàæ
Óñòàæ
Áîëçîøã¿é’ (Á¿ëýã V-ã õàðíà óó) ãýñýí àíãèëëààð ¿íýëýãäñýí ç¿éë íü áàéãàëü äýýð óñòàõ ýðñäýë
áîëçîøã¿é(EN) èõ ãýæ ¿çýí ‘Óñòàæ Áîëçîøã¿é’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.
Òóõàéí ç¿éëèéí òàëààðõ ìýäýý áàðèìò À -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàõàä ‘Ýìçýã’ (Á¿ëýã
Ýìçýã (VU) V-ã õàðíà óó) ãýñýí àíãèëàëààð ¿íýëýãäýæ áàéâàë òóõàéí ç¿éë áàéãàëüä óñòàõ ýðñäýë èõ ãýæ ¿çýí
‘Ýìçýã’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.
Òóõàéí ç¿éëèéã À -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàæ ¿çýõýä Óñòàæ Áàéãàà, Óñòàæ Áîëçîøã¿é,
Õîâîðäîæ Ýìçýã ãýñýí àíãèëëààð ¿íýëýõ áîëîìæã¿é áîëîâ÷ îéðûí èðýýä¿éä óñòàæ, õîâîðäîæ áàéãààã
áîëçîøã¿é (NT) èëòãýñýí äýýðõ àíãèëëûí àëü íýãð¿¿ øèëæèí îðæ áîëçîøã¿é ç¿éëèéã ‘Õîâîðäîæ Áîëçîøã¿é’
ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.
Àíõààðàëä Òóõàéí ç¿éëèéã À -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàæ ¿çýõýä Óñòàæ Áàéãàà, Óñòàæ Áîëçîøã¿é,
Ýìçýã ýñâýë Õîâîðäîæ Áîëçîøã¿é çýðýã àíãèëëûí àëü íýãýýð ¿íýëýõ áîëîìæã¿é áàéãàà òóë
ºðòºõººðã¿é ‘Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é’ ç¿éë ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà. ªðãºí òàðõàö íóòàã, ýëáýã ç¿éë ýíý
(LC) àíãèëàëä õàìààðíà.
Òóõàéí ç¿éëèéí ïîïóëÿöèéí òºëºâ áàéäàë áîëîí òàðõàöûã ¿íäýñëýí óñòàõ ýðñäýëèéã òîãòîîõ
øóóä áà øóóä áóñ ¿íýëãýý õèéõýä ìýäýýëýë õàíãàëòã¿é áàéãàà íºõöºëä ‘Ìýäýýëýë Äóòìàã’
ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóëíà. Òóõàéí ç¿éëèéí ýëáýãøèë, òàðõàöûí òàëààð ìýäýýëýë äóòìàã áàéæ
áîëíî. ‘Ìýäýýëýë Äóòìàã’ ãýñýí àíãèëàë íü óñòàõ, õîâîðäîõ ýðñäëèéã èëýðõèéëñýí àíãèëàë áèø
þì. Ç¿éëèéã ýíý àíãèëàëä îðóóëàõ íü òóõàéí ç¿éëèéí òàëààð èë¿¿ ìýäýýëýë õýðýãòýé áàéãààã
Ìýäýýëýë
èëýðõèéëäýã òºäèéã¿é òóõàéí ç¿éëèéí òàëààð èðýýä¿éä ñóäàëãàà õèéãäýæ, òóõàéí ñóäàëãàà íü
äóòìàã(DD) òýð ç¿éëèéã óñòàõ ýðñäýëòýéã íîòëîõ áîëîìæòîé áàéæ áîëíî. Áàéãàà ìýäýýëëèéã àøèãòàéãààð
õýðýãëýõ íü ÷óõàë áàéäàã. Òóõàéí ç¿éëèéã ‘Ìýäýýëýë Äóòìàã’ ìºí Óñòàõ ýðñäýëòýéã èëýðõèéëñýí
àíãèëëûí àëèíä íü õàìààðóóëàõàà ìàø àíõààðàëòàé øèéäýõ õýðýãòýé. Õýðýâ òóõàéí ç¿éëèéí
òàðõàö íóòàã õàðüöàíãóé õÿçãààðëàãäìàë, òóõàéí ç¿éëèéã îëîí æèëèéí òýðòýýä ñóäàëñàí áîë
òýð ç¿éëèéã õîâîðäîõ, óñòàõ ýðäýëòýé àíãèëàëä îðóóëàõ íü çàéëøã¿é çºâ ç¿éòýé øèéäâýð þì.
¯íýëýõ
áîëîìæã¿é Øàëãóóðààð øàëãàãäààã¿é ç¿éí íýãæ ‘¯íýëýõ áîëîìæã¿é’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.
(NA)
13
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË
Ⱥɧɝɢɥɚɥ ɡΟɣ ɛɚ ɧɷɪɲɢɥ
Ìîíãîë îðîíä òîõèîëäîõ çàãàñíû çԛéëèéí àíõíû æàãñààëòûã M. Kottelat
ýìõýòãýñýí áԧãԧԧä àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ÿâöàä õÿíàí øèíý÷èëñýí.
Ԛԛíèé äàðààãààð ýíýõԛԛ æàãñààëòûã àæëûí õýñãèéí áԛõ áԛëãԛԛäèéí
îðîëöîîòîéãîîð øèíý÷ëýí çàñâàðëàí õýâëýëä áýëòãýñýí. Ìԧí òԛԛí÷ëýí
òóõàéí çԛéëèéí æàãñààëòûí àíãèëàë çԛéí àñóóäàë áîëîí Ìîíãîëä
òýìäýãëýãäñýí çԛéëèéí òîîã õÿíàõ ñóäàëãààã ԛðãýëæԛԛëýí ãԛéöýòãýñýí
(Õàâñðàëò II).
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòíԛԛä ԛíýëãýý

õèéñýí 64 çԛéë çàãàñûã áàãòààñàí. ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ
ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð’
(IUCN, 2001)-ûã çԧâõԧí áàéãàëèéí çýðëýã ïîïóëÿöèóäàä àøèãëàñàí
áԧãԧԧä ԛԛíä Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí äºðâºí çԛéë îðñîí. Õàðèí çîðèóäààð
íóòàãøóóëñàí çԛéëèéã ýíýõԛԛ óëààí äàíñíààñ õàññàí áîëíî. Òóõàéëáàë:
Hypophthalmichthys molitrix (Valenciennes, 1844)
Coregonus peled (Gmelin, 1789)
Coregonus sardinella Valenciennes, 1848
Ctenopharyngodon idella (Valenciennes, 1844)
Àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòíԛԛäýýð ԛíýëãýý íü õèéãäýæ áàéñàí ԧԧð äºðâºí

çԛéëèéã Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí ãýõ õàíãàëòòàé íîòîëãîî îäîîãîîð áàéõãԛé
ãýæ ԛçýýä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñíààñ õàññàí. Ԛԛíä:
Lethenteron japonicum (Martens, 1866),
Triplophysa stoliczka (Steindachner, 1866)
Triplophysa strauchii Kessler, 1874
Silurus soldatovi Nikolskii and Soin, 1948
Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí ãýæ ԛçñýí ãóðâàí çԛéëèéã àíãèëàë çԛéí õóâüä äàðààõ
áàéäëààð äàõèí òîäîðõîéëñîí. Ԛԛíä:
Coregonus migratorius (Georgi, 1775) (C. autumnalis ãýõ çԛéë áèø ãýæ
ԛçñýí).
Misgurnus mohoity (Dybowski, 1869) (M. anguillicaudatus ãýõ çԛéë áèø
ãýæ ԛçñýí)
Sarcocheilichthys soldatovi (Berg, 1914) (S. nigripinnis ãýõ çԛéë áèø ãýæ
ԛçñýí)
Äàðààãèéí çԛéë áîëîõ Rutilus lacustris (Pallas, 1814)-ûã Rutilus rutilus

(Linnaeus, 1758) ãýäýã çԛéë ãýæ òàéëáàð ԧãñԧí.
Ýäãýýð çԛéë òîäîðõîéëîõ ÿâöàä ãàðñàí àëäàà áîëîí äàõèí òàéëáàð õèéñýí
òîõèîëäëóóä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä çàñâàðëàãäàæ òóñãàãäñàí
áԧãԧԧä çԛéëèéí ԛíýëãýýíèé àñóóäàëä ԧԧð÷ëԧëò îðóóëààãԛé áîëíî.
Àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä õýëýëöýãäñýí äàðààãèéí àñóóäàë íü ԧԧð íýìýëò
ãóðâàí çԛéëèéã Ìîíãîëä òîõèîëäîæ áàéãàà ãýæ äԛãíýñýí (M. Kottelat,
õýâëýëèéí áýëòãýëä):
14
Hemiculter varpachovskii Nikolskii, 1903: Áóéð íóóðò ýíäåìèê, Àìàð
ìԧðíèé ýõýýð (Chen Y.-Y., 1998)
Microphysiogobio anudarini Holcík, Pivnicka, 1969: Áóéð íóóðûí
îð÷èìä
Phoxinus ujmonensis Kashenko, 1899: Áóëãàí ãîëä
Ýäãýýð íü àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòíԛԛäýýð ԛíýëýãäýýãԛé áԧãԧԧä Ìîíãîë
îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä îäîîãîîð îðîîãԛé áàéãàà.
ȻΟɫ ɧɭɬɝɢɣɧ ɬɚɪɯɚɥɬ: Ɇɨɧɝɨɥ ɨɪɧɵ ɭɫ ɫɭɞɥɚɥ

Çԛéë òóñ áԛðèéí õóâüä áԛñ íóòãèéí òàðõàëò íü òýäãýýð çԛéëԛԛä òîõèîëäîõ
ãîë ìԧðíèé àé ñàâóóä áàéõ áºãººä Ìîíãîë îðíû ãîë, ìԧðԧí, íóóðóóä íü
óðñãàëûíõàà ÷èãëýëýýñ õàìààðàí ãóðâàí òîì àé ñàâóóäàä õóâààãääàã (Çóðàã
1). Ìîíãîë îðíû õîéä õýñãèéí òԧâԧԧð óðñàõ ãîëóóä Ñèáèðü ëԛԛ óðñàæ Õîéä
ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâûí íýã õýñýã áîëæ ԧãíԧ. Ýíý óñíû ñèñòåì íü Ñýëýíãý,
Îðõîí, Òóóë, Øèøõýä ãîë, ìԧí Õԧâñãԧë, Ԧãèé, Òýðõèéí öàãààí íóóðûã
ԧԧðòԧԧ áàãòààäàã áàéíà. Ìîíãîë îðíîîñ çԛԛí òèéø ãàäàãø óðñàõ óñ íü Àìàð
ìԧðíèé óñíû ñèñòåìèéí ýõ áîëîõ áԧãԧԧä ýöýñò íü Àãíóóðûí òýíãèñ áîëîí
Íîìõîí äàëàéä õԛðíý. Ýíý óñíû ñèñòåìèéã Àìàð ìԧðíèé ýñâýë Íîìõîí
äàëàéí àé ñàâ õýìýýí íýðëýõ áԧãԧԧä ýíý íü Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä, ìԧí Áóéð
íóóðûã áàãòààäàã áàéíà. Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýð äýýðõ õàìãèéí òîì
óñàí ñàâ áԛõèé áԛñ íóòãèéã Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé àé ñàâ áԛðäԛԛëäýã.
Ýíý íü Áàðóóí áîëîí Òԧâ Àçèéí èõýíõè õýñãèéã õàìàðñàí àñàð òîì õààëòòàé
àé ñàâ áîëíî. Áàðóóí Ìîíãîëä áàéðëàõ Èõ Íóóðóóäûí õîòãîð áîëîí
òԛԛíòýé õîëáîî áԛõèé ãîëóóä, ìԧí íóòãèéí ԧìíԧä õýñãýýð áàéðëàõ Ãîâèéí
íóóðóóäûí õºíäèé íü ýíý àé ñàâûí íýã õýñãèéã áԛðäԛԛëäýã. Áàðóóí Ìîíãîëä
áàéðëàõ Áóëãàí ãîë õýäèéãýýð Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé, õààëòòàé àé
ñàâä îðøäîã ÷ Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâä áàãòäàã ãýæ ԛçäýã. Ó÷èð íü ýíý
áԛñ íóòãèéí àìüòíû àéìàã Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâä òîõèîëäîõ àìüòíû
àéìàãòàé ìàø èõ òԧñԧԧòýé áàéäàã. Èéìä ýíý àé ñàâûã Àëòàéí óóëñûí
òîãòîöîîð òóñãààðëàãäñàí Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâûí íýã õýñýã ãýæ ԛçäýã
áàéíà.
15
Ãðàôèê 1. Ìîíãîë îðíû óñ ñóäëàë. Ýíý çóðàã íü Ìîíãîë îðíû óñíû 3 àé ñàâ áîëîí òýäãýýðò
õàìðàãäàõ ãîë, íóóðóóäûã õàðóóëæ áàéíà.
ɁΟɣɥɢɣɧ ɝɚɡɚɪ ɡΟɣɧ ɡɭɪɚɝ

Ìîíãîë îðîí äàõü çàãàñíû òàðõàëòûã õàðóóëñàí òîîí ñèñòåìèéí ãàçðûí
çóðãèéã àíõíû óäàà ArcView 3.0 ïðîãðàììûã àøèãëàí äԛðñýëñýí. Ýíý íü
çԛéë òóñ áԛðèéí òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõ àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ԛð äԛíä
çóðàãäñàí ãàçðûí çóðàã áԧãԧԧä òóõàéí îðíû ãîë, ìԧðíèé ñàâ ãàçàð áîëîí
íóóð îð÷ìûí ñóäàã, Ìîíãîë îðíû õèëýýñ ãàäàãø ñóíãàñàí çàðèì õýñãèéã
íèéëԛԛëýí äԛðñýëñýí. Òàðõàëòûí çóðãûã õèéõäýý çԛéëèéí áàÿëàãûí øèíæ
òԧðõèéã èëðԛԛëýõ, õîðîãäîæ áóé çԛéëèéí áàÿëàã áîëîí òîäîðõîé áóñ
çԛéëèéí òîõèîëäîö ԧíäԧð áàéãàà íóòàã äýâñãýð çýðãèéã ArcView 3.0 àøèãëàí
äàâõàð äԛðñëýõ çàìààð áîëîâñðóóëñàí. Ýíý ãàçðûí çóðàã áԛõ çԛéëèéí õóâüä
îäîîãîîð ìýäýãäýæ áóé òàðõàëòûã õàðóóëñàí. Ãýõäýý ԧìíԧ íü Ìîíãîë îðíû
çàãàñíû ñóäàëãàà ìàø îëîí ÷óõàë àæëóóäûã õèéæ ãԛéöýòãýñýí áîëîâ÷ òóñ
îðíû èõýíõè õýñýãò íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãàà õèéõ øààðäëàãàòàé õýâýýð
ԛëäñýí ó÷èð ýíýõԛԛ òàðõàëòûí çóðàã áԛðýí ìýäýýëëèéã àãóóëñàí ãýæ ԛçýõ íü
ó÷èð äóòàãäàëòàé þì.
16
Ç¯ÉËÈÉÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÀÃÂÀÐ
Óñíû àìüòíû àíãèëàë çԛéí ñòàíäàðòûí äàãóó äýýä òԛâøíèé íýðøëèéã àâ÷
àøèãëàñàí (Lundberg, 2006) áԧãԧԧä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ íü
äîîð òîéìëîñîí òԧëԧâëԧãԧԧíèé äàãóó õèéãäñýí áîëíî:
Çԛéëèéí íýð áîëîí íýðøèë çîõèîã÷

Òԛãýýìýë íýð (Àíãëè áîëîí Ìîíãîëîîð)
Èæèë íýð/ºìíºõ õóâèëáàðààð/òîäîðõîéãԛé íýðøèë (õýðýâ àøèãëàõ
áîëîìæòîé áîë)
Äԛðñëýë
Ýíä ãîë òԧëԧâ òóõàéí çԛéëèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàð áîëîí àíãèëàë çԛéí
ìàðãààíòàé àñóóäëûí òàëààðõè òîâ÷ ìýäýýëëèéã òóñãàñàí.
Õàìãààëëûí çýðýã
Äýëõèéí õýìæýýíä (îëîí óëñàä óñòàæ áóé ýðñäýë)
‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ çàðèì íýã çԛéëèéí
ïîïóëÿöèéí äýëõèéí õýìæýýíèé äàÿðõè ԛíýëãýýã’ 2004 îíä ýìõýòãýí
ãàðãàñàí ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ õîëáîîíû Óëààí äàíñíû
õîâîðäîæ áóé ç¿éë á¿òýýëä’ òóñãàñàí (IUCN, 2004). Ìîíãîëûí
Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëûí ìýäýýëýëèéí ñàíãààñ çîõèîí áàéãóóëñàí
ìýðãýæëèéí áàãóóäûí óóëçàëòûí ¿åýð äýëõèéí õýìæýýíä õèéãäñýí çàðèì
ԛíýëãýýíä àíõààðàë òàòàõóéö ԧԧð÷ëԧëò îðæ áóéã îíöëîí íýã äóãàðèã
.
õàðààð ( ) òýìäýãëýñýí. Òóõàéí çԛéë áîëîîä ñàëáàð çԛéëèéí õóâüä àíõíû
ԛíýëãýý íü õèéãäýæ áàéãàà òîõèîëäîëä ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ
Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí õîâîð çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë
áîëîí øàëãóóð’ (IUCN, 2001)-ûã àøèãëàñàí áԧãԧԧä Äýëõèéí Áàéãàëü
Õàìãààëàõ Õîëáîîíû ìýðãýæèëòíԛԛäèéí ԛíýëãýý çàéëøãԛé õýðýãöýýòýé
..
áàéãàà õîâîð çԛéëԛԛäèéã òóñãàéëàí õî¸ð äóãàðèã õàðààð ( ) òýìäýãýýð
èëýðõèéëñýí.
Áԛñ íóòàãò (Ìîíãîëä óñòàõ ýðñäýëòýé ç¿éë¿¿ä)
‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð
çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûí 3.1 õóâèëáàð’ (IUCN,
2001) áîëîí ‘Õîâîð çԛéëèéí øàëãóóðóóäûã áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä
àøèãëàõ ãàðûí àâëàãà: 3.0 õóâèëáàð’ (IUCN, 2003)-ûã àøèãëàí
áîëîâñðóóëñàí Ìîíãîë îðíû çàãàñíû ԛíýëãýý íü áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä
àíõ óäààãàà õèéãäýæ áàéãàà þì. Õýðýâ çԛéë íü Ìîíãîë îðîíû ýíäåìèê
áîë äýëõèéí õýìæýýíèéõòýé àäèëòãàí ԛçíý.
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë
‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð
çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã’ (IUCN, 2001) áԛõ çԛéëä
õýðýãëýõäýý Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí õýñãèéí óóëçàëò
äýýð õàðèëöàí øԛԛí õýëýëöýæ áîäèò áàéäàëä íèéöԛԛëñýí áîëíî. Ýíý
áԛëãèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí òԧðԧë çԛéëèéí ìýäýýëëèéí ñàí áîëîí
‘IUCN-í Óëààí æàãñààëòûí á¿ñ íóòãèéí øàëãóóðûí ãàðûí àâëàãûã
Õóâèëáàð 3.0’-òýé õîëáîæ óíøèõ õýðýãòýé (IUCN, 2003).
17
Õóóëü öààçàíä (Õýðýâ àøèãëàõ áîëîìæòîé áîë)
Ìîíãîëûí çàãàñíû çԛéë, òԛԛíèéã õàìãààëàõ çîðèëãî áԛõèé Ìîíãîë
óëñûí õóóëèóä, (Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü, Àìüòíû òóõàé õóóëü) áîëîí
Îëîí óëñûí õóóëèóä (ԧ.õ. Çýðëýã àìüòàí óðãàìëûí õîâîðäñîí òԧðԧë
çԛéëèéã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõ òóõàé êîíâåíöè (UNEP-
WCMC, 2006)) áàéäàã. Ìîíãîëûí îðíû çàãàñíû áԛõ çԛéëԛԛäèéí àãíàëò
õèéõ õóãàöààã òóñãàéëàí õóóëèàð òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Òóõàéëáàë,
Áóéð íóóðò 5 ñàðûí 15 íààñ 6 ñàðûí 1 íèé õîîðîíä, çàãàñ àãíàõ õîðèîòîé
áàéäàã òԧäèéãԛé áóñàä áԛõ çԛéëèéí çàãàñ / çàãàñíû ïîïóëÿöèéã 4 ñàðûí
1 íýýñ 6 ñàðûí 16 íû õîîðîíä àãíàõûã õóóëèàð õîðèãëîñîí áàéäàã.
Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèàð àãíàõûã õîðèãëîñîí ýñõԛë Àìüòíû òóõàé
õóóëèíä õîâîð áîëîí ìàø õîâîð àìüòíû æàãñààëòàä áè÷èãäñýí çàðèì
çԛéëèéí àãíàëò õèéõ õóãàöààíä õÿçãààðëàëò õèéñíèé çýðýãöýý àãíàëòàíä
àãíàõûã íü óðò óäààí õóãàöààãààð õîðèãëîñîí (Wingard & Odgerel, 2001).
Òàðõàö
Äýëõèéí òàðõàö
Çԛéë òóñ áԛðèéí õóâüä äýëõèé äàÿðõ òàðõàëòûã Kottelat (õýâëýëòýí
áàéãàà), Reshetnikov íàð (1997) áîëîí Reshetnikov (2001)-ûí áԛòýýëä
òóëãóóðëàí òîäîðõîéëñîí áîëíî.
Áԛñ íóòàãò
Ìîíãîë îðíû çԛéëèéí òàðõàëòûí çóðãèéã ìԧðäëԧãԧ áîëãîñîí.
Çԛéë òóñ áԛðèéí áԛñ íóòàã äàõü òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõäîî
çîðèóäààð íóòàãøóóëñàí áԛñ íóòàã áîëîí áóñàä óëñ îðîíä çîðèóäààð
íóòàãøóóëñàíû óëìààñ òóõàéí íóòàãò õԧíԧԧë ó÷ðóóëàõ áîëñîí çýðýã
íóòãèéã îðóóëàëãԛéãýýð çԧâõԧí áàéãàëèéí òàðõàëòûã, òóõàéëáàë
ãîë, ãîðõè, íóóð öԧԧðԧì, áîëîí òýäãýýðèéí øèðãýæ õóóðàéøñàí ñàéð
çýðãèéã òýìäýãëýí îðóóëñàí. Òԛԛí÷ëýí ԧíԧԧã õԛðòýë èõýíõè çԛéëԛԛäèéí
òàðõàëòûí òàëààðõè ìýäýýëýë íü ºíººã õ¿ðòýë õîìñ áàéñàíãàà òóë
öààøèä ñóäàëãàà øèíæèëãýýã íàðèéâ÷ëàí õèéõ øààðäëàãòàéã òýìäýãëýõ
íü çԛéòýé. Èéìä óã ýìõýòãýëä äԛðñëýãäñýí òàðõàëòûí çóðàãò ԧԧð÷ëԧëò
îðîõ áîëîìæòîé þì. Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí ãàäíàõ òàðõàëòûí
çóðàãò øèíý÷ëýëò õèéãäýýãԛé áîëíî.
Õîðîãäëûí øàëòãààí
Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí ñàíãààñ çîõèîí
áàéãóóëñàí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí ԛåýð çԛéë õîðîãäîõ ԛéë ÿâöàä
óðüä ԧìíԧ íü áîëîîä îéðûí ԛåä òóëãàð÷ áàéãàà àñóóäëóóäûã òîäðóóëñíû
çýðýãöýý áóñàä íîì, ýõ ñóðâàëæóóäûã àøèãëàí õîðîãäëûí øàëòãààíû
ãîë ԛíäýñëýëèéã òîäîðõîéëñîí áîëíî. Àëèâàà íýã çԛéë óñòàõ ԛéë ÿâö
íü áԛõýë áԛòýí öîãö àñóóäàë áàéæ áîëîõ òàëòàé áԧãԧԧä ìàø îëîí õԛ÷èí
çԛéëýýñ õàìààðàëòàé áàéäàã. Ýíý òàëààðõ äýëãýðýíãԛé ìýäýýëëèéã
Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí òԧðԧë çԛéëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâíà óó.
18
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝË
Ìîíãîë îðíû çàãàñíû 64 óóãóóë çԛéëýýñ 48 íü ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ
Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí
øàëãóóð’ (IUCN, 2001)- ûã õýðýãëýõ àðãà÷ëàëûí äàãóó áԛñ íóòãèéí òԛâøèíä
õàìãààëëûí çýðýãëýëä àíãèëàãäñàí. Áóñàä 16 çԛéë íü ¯íýëýõ áîëîìæã¿é
(NA) ãýñýí àíãèëàëä îðñîí. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû çԛéëèéí äºðºâíèé íýã íü
àíõààðàëä ԧðòԧԧãԛé õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí áàéõàä ԛëäñýí õýñãèéí 23% -
ä íü Ìîíãîëä óñòàõ àþóë íԛԛðëýýä áàéãàà áԧãԧԧä õîðîãäîæ áàéãàà (Óñòàæ
áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøãԛé áîëîí Ýìçýã ãýñýí çýðýãëýëä) ãýæ ԛçñýí. Ԛԛíýýñ
ãàäíà 6% íü öààøèä õîâîðäëûí àëü íýã çýðýãò îðîõîä áýëýí áàéãàà áԧãԧԧä
Õîâîðäîæ áîëçîøãԛé (NT) ãýñýí æàãñààëòàíä îðñîí (Ãðàôèê 2).
CR 2%
EN 13%
VU 8%
DD 46%
NT 6%
LC 25%
Ãðàôèê 2. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû 48 óóãóóë çԛéëä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ
ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð çԛéëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûí äàãóó õèéãäñýí
õàìãààëëûí çýðýãëýëèéí ԛíýëãýý. CR = Óñòàæ áàéãàà, EN = Óñòàæ áîëçîøãԛé, VU = Ýìçýã,
NT = Õîâîðäîæ áîëçîøãԛé, LC = Àíõààðàëä ԧðòԧԧãԛé, DD = Ìýäýýëýë äóòìàã.
Õԛìԛԛñèéí äóíä ñàéí òàíèãäàõ áîëñîí çԛéëԛԛä, òóõàéëáàë àãíóóðûí áîëîí

ñïîðò àãíóóðûí çàãàñ, òýäãýýðèéí ïîïóëÿöèéí õàíäëàãûã òóõàéí çàãàñíû
áàðèãäàëò áóóðñíààð òîäîðõîéëæ, äԛãíýëò ãàðãàæ áîëîõ þì. Õàðèí
òԛãýýìýë àøèãëàãäàõãԛé çԛéëèéí õóâüä òîî òîëãîéí áóóðàëòûã óñòàæ
áàéãàà ԛéë ÿâö íü òîäîðõîé áàðèìòààð íîòëîãäñîí ԛåä äԛãíýëò õèéæ áîëíî.
Çԛéëèéí áèîëîãèéí àñóóäàë áîëîí ԛíýëãýý íü õèéãäñýí õýäèé ÷ ïîïóëÿöèéí
õýìæýý, öààøäûí õàíäëàãà íü òîäîðõîéãԛé, (46%) òýäãýýðèéã óñòàõ àþóëä
õԛðãýæ áóé õԛ÷èí çԛéëèéí íԧëԧԧíèé òàëààðõ õàíãàëòòàé ìýäýý áàéõãԛé
çԛéëԛԛäèéã Ìýäýýëýë äóòìàã (DD) ãýñýí àíãèëàëä îðóóëñàí (Ãðàôèê 2).
Ýäãýýð çàãàñíóóäûí èõýíõè íü ìàø æèæèã òóë ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë
áàãàòàé áԧãԧԧä ñïîðò àãíóóðûíõàí ÷ ñîíèðõäîããԛé. Ìîíãîëä çԧâõԧí Øèâýð
õèëýì (Acipenser baerii) ãàíöààðàà ‘Óñòàæ áàéãàà’ ãýñýí àíãèëàëä îðñîí
(Õԛñíýãò 2). Ìîíãîëûí õèëýìèéí òԧðëèéí áóñàä çàãàñíààñ Àìàð ìԧðíèé
õèëýì (A. schrenkii) Ìîíãîëä òîõèîëääîã ýñýõ íü òîäîðõîéãԛé áàéãàà ãýñýí
19
øàëòãààíààð ‘Ìýäýýëýë äóòìàã’ (DD) ãýñýí àíãèëàëä îðñîí. Õýðýâ ýíý çԛéë
Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí, îäîî ÷ òîõèîëäîæ áàéãàà ãýæ ԛçýõ þì áîë ýíý
çԛéë ‘Óñòàæ áàéãàà’ ãýñýí àíãèëàëä îðîõ áîëíî. Çóðãààí çԛéëèéã ‘Óñòàæ
áîëçîøãԛé’ (EN) ãýæ ԛçýí ýíý àíãèëàëä îðóóëñàí. Ýäãýýðò Àìàð ìԧðíèé
õàäðàí (Thymallus grubei), Õԧâñãԧë õàäðàí (T. nigrescens), Òóë (Hucho taimen)
áîëîí Öàãààí çàãàñ (Coregonus pidschian) ãýñýí äºðâºí çԛéë çàãàñ îðîõ
áԧãԧԧä ýäãýýðèéã àãíóóðûí áîëîí àëæààëàà òàéëàõ çîðèëãîîð áàðüäàã.
Ԛëäñýí 2 çԛéë áîëîõ Çԛԛí ãàðûí ñóãàñ (Leuciscus dzungaricus) áîëîí Ãîâèéí
ýðýýëæ (Barbatula dgebuadzei) çàãàñ íü îäîîãèéí áàéäëààð çԧâõԧí íýã ãàçàðò
òîõèîëääîã áԧãԧԧä àëòíû óóðõàéí áîëîí áóñàä ԛéë àæèëëàãààíû óëìààñ
ýðñäýëòýé çԛéë õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí. Äºðâºí çԛéë çàãàñ íü ‘Ýìçýã’ ãýñýí
çýðýãëýëä îðñîí.
Õԛñíýãò 2. Çàãàñíû çԛéëèéã áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä õîâîðäëîîð íü àíãèëñàí áàéäàë (Óñòàæ
áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøãԛé, Ýìçýã áîëîí Ìîíãîëä õîâîðäîæ áîëçîøãԛé)
Óñòàæ Óñòàæ Õîâîðäîæ

Ýìçýã
áàéãàà áîëçîøãԛé áîëçîøãԛé
Íîõîé ñóãàñ Õàòãóóðò õàëáàãàí
Øèâýð õèëýì Ãîâèéí ýðýýëæ
Oreoleuciscus çàãàñ
Acipenser baerii Barbatula dgebuadzei
angusticephalus Acheilognathus asmussi
Çԛԛí ãàðûí ñóãàñ
Äàâæàà ñóãàñ Áóõ ñóãàñ
Leuciscus dzungaricus
Oreoleuciscus humilis Leuciscus idus
Öàãààí çàãàñ Ìîíãîë õàäðàí Øèâýð õàäðàí

Coregonus pidschian Thymallus brevirostris Thymallus arcticus
Àìàð ìԧðíèé õàäðàí Çýâýã

Thymallus grubei Brachymystax lenok
Õԧâñãԧë õàäðàí
Thymallus nigrescens
Òóë
Hucho taimen
20
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÒÀÐÕÀËÒ
Ìîíãîëûí çàãàñíû çԛéëèéí áàÿëãèéã äºðâºí áԛñýä òîéìëîí õóâààæ
áîëîõ þì (Ãðàôèê 3). Çԛԛí õîéä áԛñýä Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð áàãòàõ
áԧãԧԧä 31 ãàðóé çԛéë òîõèîëäîõ Îíîí ãîëûí ñàâ áîëîí Áóéð íóóð íü
çԛéëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõòýéä òîîöîãääîã. Ìîíãîëûí õîéä íóòãèéí
òԧâ õýñýã Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâä áàãòäàã. Ýíý áԛñ íü çàãàñíû çԛéëèéí
áàÿëàãààðàà Àìàð ìԧðíèé àé ñàâûí äàðàà îðäîã áàéíà. Ìîíãîëûí áàðóóí
õîéä áԛñ áîëîí Ãîâèéí õºíäèéí íóóðóóä íü Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé
àé ñàâä õàìààðàãäàõ áԧãԧԧä çàãàñíû çԛéëèéí áàÿëãààð õàìãèéí áàãàòàéä
òîîöîãääîã. Ãýõäýý ýíý áԛñ íü Ìîíãîëûí èõýíõ õîâîðäîæ áóé çàãàñûã,
òóõàéëáàë, Ìîíãîë õàäðàí (Thymallus brevirostris), Íîõîé ñóãàñ (Oreoleuciscus
angusticephalus), Çԛԛí ãàðûí ñóãàñ (Leuciscus dzungaricus) áîëîí Ãîâèéí
ýðýýëæ (Barbatula dgebuadzei) çýðãèéã àãóóëæ áàéäàã.
Ìîíãîë îðíû õîéä õýñãèéí áàðàã òàë îð÷èì õóâüä íü õîâîðäîæ áàéãàà
çàãàñíû çԛéëèéí ãàçàðçԛéí òàðõàëòàíä ÿìàð íýãýí òîäîðõîé õàíäëàãà
èëðýýãԛé (Ãðàôèê 4).
Species richness
0
1-6
7 - 12
13 - 18
19 - 24
25 - 30
31
Ãðàôèê 3. Ìîíãîëûí çàãàñíû çԛéëèéí áàÿëàã. Ãԛí ԧíãԧԧð áóäàãäñàí õýñãԛԛäýä õîâîðäîæ
áóé çԛéëԛԛäèéí èõýíõ íü òîõèîëäîæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.
21
Threatened species
0
1
2
3
4
Ãðàôèê 4. Ìîíãîë îðîíä õîâîðäîæ áóé çàãàñíû çԛéëèéí áàÿëàã. Ãԛí ԧíãԧԧð áóäàãäñàí
õýñãԛԛäýä èõýíõ õîâîðäîæ áóé çԛéëԛԛä òîõèîëäîæ áàéíà.
Ìîíãîëä çàãàñíû çԛéëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõ áàéãàà áԛñ íü Ìýäýýëýë

äóòìàã çԛéëèéí òîî èõòýé íóòãóóäòàé èëԛԛ õàìààðàëòàé áàéäàã. Òóõàéëáàë,
Îíîí ãîë îð÷èìä çԛéëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõ áàéäàã ÷ ýíý áԛñýä Ìýäýýëýë
äóòìàã (DD) ãýñýí àíãèëàëä îðñîí çԛéëԛԛä õàìãèéí èõýýð òàðõàæ áàéíà
(Ãðàôèê 5).
Data deficient species

0
1-3
4-6
7-9
10 - 12
13 - 15
Ãðàôèê 5. ‘Ìýäýýëýë äóòìàã’ õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí çԛéëèéí áàÿëàã. Ãԛí ԧíãԧԧð

áóäàãäñàí õýñãԛԛäýä èõýíõè Ìýäýýëýë äóòìàã çԛéëԛԛä òîõèîëääîã áîëîõûã ԛçԛԛëñýí.
22
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÕÎÐÎÃÄÎË
Ԛíýëãýýíèé ԛéë ÿâö çԛéëèéí õîðîãäëûã óäèðäàí ÷èãëԛԛëæ áóé ãîë ԛéë
àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõîä îðøèæ áàéñàí.
Ìîíãîë îðíû çàãàñûã ¿õýë õîðîãäîëä õ¿ðãýæ áóé áîäèò àþóë íü çàãàñ
àãíóóð þì. Èõýíõè õîðîãäîæ áóé ãýñýí çԛéëèéí çóðãàà íü ýíýõԛԛ ԛéë
àæèëëàãààíä ºðòæýý. (Õ¿ñíýãò 3). Õóóëü áóñààð çàãàñ÷ëàõ, ìºí ÿìàð ÷
çîõèöóóëàãàã¿é çàãàñ àãíóóð õèéõ ÿâäàë èõ áàéãàà íü çàãàñûã ¿õýë õîðîãäîëä
õ¿ðãýõ ãîë øàëòãààí áîëæ áàéãàà áºãººä ýíý àñóóäàë ºíººã õ¿ðòýë Ìîíãîëä
îðøñîîð áàéíà. Çàãàñ àãíóóð íü Îëîí óëñûí õóäàëäààíû ºñºí íýìýãäýæ áóé
ò¿âøèíýýð çîõèöóóëàãäàæ áàéäàã. Çàãàñ àãíóóðò çîõèöóóëãà áàéõã¿é áîëñîí
áºãººä àãíóóðûí íººö õàíãàëòã¿é, õóëãàéí àãíóóð íü òîäîðõîé íýã ç¿éëèéã
îíöîëäîãã¿é ãýäãèéã òýìäýãëýõ õýðýãòýé. Îðîí íóòãèéí õýðýãëýý íü ç¿éëèéã
ýðñäýëä õ¿ðãýæ áóé àãíóóðûí çºâõºí º÷¿¿õýí õóâèéã ýçýëæ áàéõàä èõýíõ
õóâü íü ãàäààäûí èõýâ÷ëýí Õÿòàä áîëîí Îðîñûí çàõ çýýëä õóäàëäààëàãääàã.
Àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë íü õîâîðäîæ áóé çԛéë çàãàñíû íýí òԛðԛԛíä

íԛԛðëýõ àþóë, ãàìøèãò òîîöîãääîã áàéõàä áóñàä áԛõ çԛéë çàãàñíû òàë
õóâèàñ èëԛԛä íü í¿ԛðëýæ áóé ãàìøãèéí õî¸ðäóãààðò îðæ áàéíà. Èõýíõè
òîõèîëäîëä, ýäèéí çàñãèéí õóâüä à÷ õîëáîãäîë áԛõèé òԧâëԧðñԧí ãàçðóóäàä,
ÿëàíãóÿà àëòíû óóë óóðõàéí îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû äԛíä
àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòäîã. Óóðõàéí îëáîðëîëòûí ÿâöàä ãîëä òóíäàñæèëò
íýìýãäñíýýð òóõàéí îð÷èíä àìüäàð÷ áàéñàí çԛéë õîîë òýæýýëýýð äóòàãäàõ,
ԧíäԧãíèé õԧãæèë óäààøèð÷, àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä îðäîã áàéíà. Ìԧíãԧí
óñ, öèàíèä àøèãëàí àëò ÿëãàõ õԛíä õýëáýðèéí óóðõàéí ԛéë àæèëëàãààíû
ÿâöàä ãîë, ìԧðԧíä îðãàíèê áóñ áîõèðäëûí àþóë íԛԛðëýäýã. Èéìýýñ àëò
îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãàà íü ãîë ìԧðԧíä ó÷èð÷ áîëîõ àþóë çàíàëûã
òîäîðõîéëäîã áàéíà. Ýíýõԛԛ íԧԧöèéí òԧâëԧðԧëòòýé õîëáîîòîé áîõèðäîë
ýñâýë áîëîâñðóóëàëò õèéëãԛé õàÿñàí õîã õàÿãäàë íü öààøèä ãàðàõ áîëîõ
ãóðàâäàã÷ àþóë áîëîîä áàéíà.
Áóéð, Õºâñãºë áîëîí Ãîâèéí íóóðóóäûí óñíû ò¿âøèí áàãàññàíààñ àìüòàäûí

àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîí äîðîéòîõ àþóë í¿¿ðëýæ áàéíà. Áóéð íóóðûí óñíû
òԛâøèí áóóðñàí ÿâäàë íü ԧâëèéí óëèðàëä çàãàñ àãíóóðûí àæèë ýðõëýõòýé
õîëáîîòîéãîîð íóóð îð÷ìûí áóðãàñûã áàãàñãàõ, õ¿íèé íºëºº õýò èõ ãýæ
ԛçýæ áàéãàà (Ã. Áààñàíæàâ, àìàí ìýäýý).
Óóð àìüñãàëûí ԧԧð÷ëԧëò íü èõýíõè õîâîðäîæ áóé çԛéëèéí, õî¸ðò íü íýí

òԛðԛԛíä íԛԛðëýæ áóé àþóë, ãàìøèãò òîîöîãäñîí áԧãԧԧä Ìîíãîë îðíû öýâýð
óñíû ñèñòåìä íóòàãøèõ çԛéëä ãàìøèã ó÷ðóóëàõ õԛ÷èí çԛéëä çԛé ¸ñîîð îðíî.
Óñíû òԛâøèí áàãàññàíààñ áîëæ àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë áèé áîëîõ ԛéë ÿâö
íü öààøèä Ìîíãîë îðíû áԛõ íóòàãò òàðõàõ çԛéë, ÿëàíãóÿà ãîâèéí áԛñýä
íèëýýä ñԧðԧã ԛð äàãàâàð ó÷ðóóëæ áîëîõ òàëòàé. Óóð àìüñãàëûí ԧԧð÷ëԧëòԧԧñ
áîëæ àëü íýã çԛéëèéí àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàëä ԧԧð÷ëԧëò îðæ
áàéãàà òàëààðõ ìýäýýëýë àëü ÷ áԛñ íóòàãò òýìäýãëýãäýýãԛéí ó÷èð íü èõýíõè
çԛéëԛԛä òàíüæ ìýäýãäýõýýñýý ԧìíԧ óñòàæ àëãà áîëæ áàéãàà áàéõ ãýñýí ñàíààã
èëýðõèéëæ áàéæ áîëîõ þì.
23
Öàãààí çàãàñ (Coregonus pidschian)-íû õóâüä ãîë íԛԛðëýæ áóé àþóë áîë
çîðèóäààð ԛõýë, õîðîãäîëä õԛðãýõ áóþó àãíàæ óñòãàõ ԛéë àæèëëàãàà þì.
Àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë áîë òԛԛíèéã õîðîãäîëä õԛðãýæ áóé ãîë àþóë áèø
þì. Õàðèí ýíý çԛéëèéí õóâüä ãàäíààñ íóòàãøóóëñàí áóõ çàðàì (C. peled)
çàãàñòàé ýðëèéçæèæ áàéãàà áîëîí òԛԛíòýé ԧðñԧëäԧԧíä îðæ áàéãàà ÿâäàë íü
óã çàãàñàíä íԛԛðëýõ áàñ íýã àþóë áîëæ áîëîõ òàëòàé.
Ìîíãîëûí çàãàñàíä íԛԛðëýæ áóé àþóë ԧñԧí íýìýãäñýýð áàéãàà áԧãԧԧä

íԧëԧԧëԧë íü èëԛԛ íîöòîé áîëæ áàéíà. Õóóëü áóñ àãíàëò íü èõýíõè
çԛéëԛԛäýä øóóä ñԧðԧã íԧëԧԧ ԛçԛԛëýõ áԧãԧԧä áàðàã áԛõ çԛéëԛԛäýä íîöòîé
àþóë ó÷ðóóëñààð áàéíà. Íԧԧöèéí õýìæýý áîë øóóä íԧëԧԧëԧõ õԛ÷èí çԛéë
áóñ òԧäèéãԛé ñԧðԧã íԧëԧԧ áàãàòàé. Óóð àìüñãàëûí ԧԧð÷ëԧëòԧԧñ ԛԛäñýí
ãàìøèãòàé õîðøñîí òîõèîëäîëä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû àìüäðàõ ÷àäâàðò
íýëýýä õԛíäðýë ó÷ðóóëàõ áîëîìæòîé.
Õ¿ñíýãò 3. Ìîíãîëûí õîâîðäîæ áóé çàãàñàíä íԛԛðëýæ áóé àþóë. Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí
îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä îðîëöîãñäûí
òîäîðõîéëñíîîð òóñãàâ. Íýí òԛðԛԛíä íԛԛðëýæ áóé àþóëûã õàð äԧðâԧëæèíãԧԧð, õî¸ðäóãààðò
íԛԛðëýæ áóé àþóëûí õàð ñààðëààð, ãóðàâäàã÷ àþóëûã öàéâàð ñààðëààð äԛðñëýí ԛçԛԛëýâ.
Öàã óóðûí ԧԧð÷ëԧëò

Õîâîðäëûí çýðýãëýë
õîðîãäîëä õԛðãýõ
Àìüäðàõ îð÷íû
Àìüäðàõ îð÷íû
Çîðèóäààð ԛõýë
Ýðëèéçæèëò
Ԧðñԧëäԧã÷
äëîðîéòîë
Áîõèðäîë
õîìñäîë
Çԛéë
CR Acipenser baerii
EN Barbatula dgebuadzei
Leuciscus dzungaricus
Coregonus pidschian
Thymallus grubei
Thymallus nigrescens
Hucho taimen
Oreoleuciscus
VU angusticephalus
Oreoleuciscus humilis
Thymallus brevirostris
Brachymystax lenok
24
Ç¯ÉËÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
ÁÀÃ ÄÓÃÀÐÈÃ ÀÌÒÀÍ
Îâîã: Õîðõîé çàãàñíûõàí
1. Lethenteron reissneri (Dybowski, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Eastern brook lamprey (Àíãëè),

Õîðõîé çàãàñ, ìîãîð (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Lampetra reissneri, Petromyzon reissneri
Áԛñ íóòàãò: ¯íýëýõ áîëîìæã¿é

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 1% õԛðýõãԛé õýñýã íü
Ìîíãîëä òîõèîëäîõ áԧãԧԧä áԛñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã
äýâñãýðèéí 1% -èàñ áàãà õýñãèéã ýçýëäýã.
Äýëõèéí òàðõàö: Ñèáèðèéí äàëàé òýíãèñòýé íèéëñýí õýñãèéí ýðýã îð÷ìîîð,

Áåðèíãèéí òýíãèñýýñ ñàëààëñàí ãîë ãîðõè, Àãíóóðûí òýíãèñ (Îðîñ), Àìàð
ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä, Ìîíãîë) äîîøëîîä Ñîëîíãîñ, ßïîí ðóó.
Áԛñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí (Àìàð ìԧðíèé) àé ñàâ. Ýäãýýð íóòàã äýâñãýðèéí
õԛðýýíä çԛéëèéí òàðõàëò òîäîðõîé áóñ áàéñàí òóë òàðõàëòûí ãàçðûí
çóðãèéã äԛðñëýõ õԛíäðýëòýé áàéâ.
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéãԛé.
25
ÁÀÃ ÕÈËÝÌÒÝÍ
Îâîã: Õèëýìèéíõýí
2. Acipenser baerii Brandt, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Siberian sturgeon (English),

Øèâýð õèëýì (Ìîíãîë)
Äýëõèéí õýìæýýíä: Ýìçýã, A2d (Sturgeon Specialist Group, 1996)

Äîð äóðüäñàí ñàëáàð çԛéëԛԛäèéí ԛíýëãýýã (Sturgeon Specialist Group, 1996)
àâ÷ ԛçâýë:
Acipenser baerii baerii Óñòàæ áîëçîøãԛé, A2d
Acipenser baerii baikalensis Óñòàæ áîëçîøãԛé, A1ace
Acipenser baerii stenorrhynchus Ýìçýã, A2d
Ñàëáàð çԛéëԛԛäèéí àíãèëàë çԛé, íýðøëèéí òàëààðõ àñóóäëûã õÿíàæ ԛçýõ
øààðäëàãàòàé (M. Kottelat, àìàí ìýäýý.).
Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áàéãàà, B2ab (iii,v)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òîõèîëäîõ íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý 10 kì2-ààñ
áàãà. Òԛðñýý øàõàõ 3 ãàçàð (2 íü Ñýëýíãýä, 1 íü Îðõîíä) áàéäàã. Ýíý íü çԧâõԧí
íýã îð÷èíä áàéðëàõ áà ýíý îð÷èìä õóóëü áóñ àãíàëò õèéõ ÿâäàë (B øàëãóóðò
ԛíäýñëýñýí) íü óã çàãàñ õîðîãäîõ ԛíäñýí øàëòãààí íü áîëäîã áàéíà. Àëò
îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû ÿâöàä ԛԛñýõ òóíäàñæèëò, áîõèðäëîîñ ԛԛäýí
àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàë àëäàãäàõ, ìԧí èõýíõ ԛðæëèéí íàñíû
áîäãàëèéã õóëãàéãààð àãíàõ áîëñîíòîé óÿëäàæ çԛéëèéí òîî òîëãîé áàãàññààð
áàéíà. Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä
ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé. Ó÷èð íü Îðîñîîñ íԛԛäýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè áóóðñàí ÷ òóñ
áԛñ íóòãèéí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí.
Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àìüòíû òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð ãýñýí
àíãèëàëä áԛðòãýãäñýí. Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð çԛéë çàãàñûã
àõóéí áîëîí ԛéëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àãíàõûã õîðèãëîñîí. Õîâîð çԛéë
õóäàëäààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí (II õàâñðàëò) áîëîí Íԛԛäëèéí çԛéë
õàìãààëàõ êîíâåíöèéí II õàâñðàëòàíä îðñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ìԧðíԧԧñ Êîëûì õԛðòýëõ ãîëóóä, Åíèñåé ìԧðԧí, Çàéñàí,
Áàéãàëü íóóðò òàðõñàí. Óã çԛéë òàðõñàí íóòàã äýâñãýðèéí ԧìíԧä õèë íü
Ìîíãîëûí Ñýëýíãý ìԧðԧí, Èðòûø ãîë, Êàçàêñòàí áîëíî.
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí ãîë, Õàðàà ãîëûí àäàã (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé
ñàâ).
26
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóäàëäààíû çîðèëãîîð õóóëü áóñààð àãíàõ; Õîò ñóóðèí
ãàçðûí áîõèðäîë áîëîí òîì, æèæèã àëòíû óóðõàéí éë àæèëëàãààíû ÿâöàä
áèé áîëñîí îðãàíèê áóñ áîõèðäëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä
îðñîí; Àëò îëáîðëîõ ԛéë àæèëëàãààíû ÿâöàä áèé áîëæ áóé ñԧðԧã íԧëԧԧãԧԧð,
òóõàéëáàë, ãîëûí õýëáýð òԧðõèéã ԧԧð÷èëæ, ¸ðîîëä íü ëàã øàâàð èõ
õýìæýýãýýð õóðèìòëàãäàõ çýðãýýñ áîëæ çàãàñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîëä îðîõ
þìóó ýñâýë àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä îðñîí.
3. Acipenser schrenkii Brandt, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Amur sturgeon (Àíãëè),

Àìàðûí õèëýì (Ìîíãîë)
Äýëõèéí õýìæýýíä: Óñòàæ áîëçîøãԛé, A1acd áîëîí A2d

Áԛñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí õàíäëàãûí
òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé, õîðîãäîëä õԛðãýæ áóé øàëòãààí òîäîðõîéãԛé.
Ýíý çԛéë íü 1976 îíîîñ õîéø Ìîíãîëä òýìäýãëýãäýýãԛé (Ì.Ýðäýíýáàò, àìàí
ìýäýý). Ñԛԛëèéí ԛåä ñàéí ñóäàëãàà õèéãäýýãԛé ó÷ðààñ ԛԛíèéã áԛñ íóòãèéí
õýìæýýíä ‘Óñòñàí’ ãýæ äԛãíýëò õèéæ áîëîõãԛé.
Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àìüòíû òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð ãýñýí
àíãèëàëä áԛðòãýãäñýí. Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð çԛéë çàãàñûã
àõóéí áîëîí ԛéëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àãíàõûã õîðèãëîñîí. Õîâîð çԛéë
õóäàëäààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí (II õàâñðàëò) áîëîí Íԛԛäëèéí çԛéë
õàìãààëàõ êîíâåíöèéí (II õàâñðàëòàí) îðñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîëä).

Áԛñ íóòàãò: Òîäîðõîéãԛé. Òóõàéí çԛéëèéí òàðõàëò òîäîðõîé áóñ áàéñàí òóë
òàðõàëòûí ãàçðûí çóðãèéã äԛðñëýýãԛé áîëíî.
27
ÁÀÃ ÌªÐªÃÒªÍ
Îâîã: Ýðýýëæèéíõýí
4. Barbatula dgebuadzei (Prokofiev, 2003)
Òԛãýýìýë íýð: Gobi loach (Àíãëè),

Ãîâèéí ýðýýëæ (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, B2ab (iii)..

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë Çàã (Áԧԧí Öàãààí íóóðûí ñàâ ãàçàðò
áàãòäàã ãýæ ԛçýõ) ãîðõèíä çԧâõԧí íýã óäàà ýðãýëçýýãԛé òîõèîëäñîí. Òԛԛí÷ëýí
ýíý çԛéëèéí ԧԧð íýã äýýæèéã Îðîã íóóðààñ áàðüñàí. Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý
îéðîëöîîãîîð 400 êì2 (óã ãîðõèíû óðò 200 êì u 5 ì ԧðãԧí, äóíäæààð) (B
øàëãóóð) ãýæ òîîöîîëñîí. Ýíý çԛéë òýìäýãëýãäñýí ãàíöõàí íóòàã áîëîõ
ýíýõԛԛ ãîðõè íü àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû íԧëԧԧëԧëä îðæ àìüäðàõ
îð÷èí íü õýìæýýíèé õóâüä óëàì áàãàññààð áàéíà.
Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.

Áԛñ íóòàãò: Çàã ãîðõè áîëîí Çàã ñóìûí îéðîëöîîõ Áàéäðàã ãîëûí ñàâ ãàçàð
(Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòîîñ ԛԛäýëòýé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë.
5. Barbatula toni (Dybowski, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Siberian stone loach (Àíãëè)

Ñàõàëò ýðýýëæ (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Àíõààðàëä ԧðòԧԧãԛé.

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé òîì ïîïóëÿöè áàéäàã
õýäèé ÷ õîðîãäëûí øàëòãààí òîäîðõîéãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Óðàëûí çԛԛí õýñãýýð, Êàçàêñòàí, Ìîíãîë, Õÿòàäûí Õîéä

õýñýã, Ñîëîíãîñ, ßïîí.
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Õàëõûí ãîëóóä Áóéð Íóóð (Àìàðûí ñàâä),
Ñýëýíãý ìԧðíèé ñàâä, Øèøõýä ãîë (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ). Ýíý çԛéëèéí
Ãîâüä òýìäýãëýñýí äýýæèéã õÿíàæ ԛçýýä Barbatula dgebuadzei çԛéë áîëîõûã
òýìäýãëýñýí. Õîâäîîñ òýìäýãëýãäñýí çԛéë íü ԧԧð çԛéëòýé àíäóóðàãäñàí ãýæ
äԛãíýñýí (Kottelat, õýâëýëòýíä áóé).
28
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëòíû óóðõàéí ԛéë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ
îð÷èí íü ÷àíàðûí õóâüä äîðîéòîëä îðñîí. Ìԧí õîòûí îéðîëöîîõ õîã
õàÿãäëààñ ãîë áîõèðäîæ õԛ÷èëòԧðԧã÷èéí õàíãàìæ áóóðàõ áîëñîí.
6. Lefua costata Kessler, 1876
Òԛãýýìýë íýð: Lefua (Àíãëè),

Íàéìàñ ýðýýëæ (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ìԧðíèé àé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).

Áԛñ íóòàãò: Àçàðãûí ãîë, Òàìñàãûí áóëàã áîëîí Áóéð íóóðûí ñàâä áàãòàõ
áóñàä ãîëóóä (Àìàð ìԧðíèé ñàâ).
7. Triplophysa gundriseri Prokofiev, 2002
Òԛãýýìýë íýð: Tes Gol loach (Àíãëè),

Òýñèéí ýðýýëæ (Ìîíãîë)


Áԛñ íóòàãò: Òýñ ãîë áîëîí Ñàíãèéí äàëàé íóóð (Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé
àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí Òîäîðõîéãԛé.
Ñàíàë: Óðüä ԧìíԧ íü Triplophysa strauchii ãýæ òîäîðõîéëæ áàéñàí çԛéëèéã

Triplophysa gundriseri (Prokofiev, 2002) ãýæ çàñàæ ԧԧð÷èëñԧí.
29
Îâîã: ßðàëæèéíõàí
8. Cobitis melanoleuca Nichols, 1925
Òԛãýýìýë íýð: Siberian spiny loach (Àíãëè),

Øèâýð ÷èìõԛԛð çàãàñ (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Cobitis taenia granoei, Cobitis taenia sibirica
Áԛñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é.

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé òîì ïîïóëÿöè
òýìäýãëýãäñýí. Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Îðîñûí Âîëãà ìԧðíèé ñàâ ãàçðààñ Àìàð ìԧðԧí õԛðòýë,
Õóàíã Íå ìԧðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Êàçàêñòàí).
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëûí ñàâ (Àìàð ìԧðíèé ñàâ), Ñýëýíãý ìԧðíèé ñàâ
(Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ), Áóëãàí ãîëûí ñàâ.
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãàààíä õýðýãëýñýí õԛíä

ìåòàëëûí áîëîí òóíäàñæèëòûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.
9. Misgurnus mohoity (Dybowskii, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Amur weather loach (Àíãëè),

Àìàðûí ìîãîëçîé (Ìîíãîë)
Òîäîðõîéã¿é íýðøèë: Misgurnus anguillicaudatus

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) áîëîí Õÿòàäûí çԛԛí
õîéä õýñýãò
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Óëç, Õàëõûí ãîë áîëîí Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé
ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãàààíä õýðýãëýñýí õԛíä

ìåòàëëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.
30
Îâîã. Ìԧðԧãèéíõԧí
10. Acheilognathus asmussi (Dybowski, 1872)
Òԛãýýìýë íýð: Amur spiny bitterling (Àíãëè),

Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Õîâîðäîæ áîëçîøãԛé

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë òîõèîëäîõ íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý
2000 êì2 òàëáàéãààñ áàãà áàéãàà ó÷ðààñ B2 øàëãóóðò èõ äԧõԧæ î÷ñîí.
Ãýõäýý Â øàëãóóðûí áóñàä àíãèëàë òîõèðîõãԛé áàéãàà. Õàòãóóðò õàëáàãàí
çàãàñ ìàõëàã çԛéë òóë Õÿòàäàä õýðýãöýý íü óëàì íýìýãäýæ áàéãààãààñ
èðýýäԛéä õîâîðäîõ ìàãàäëàëòàé. Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé
äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé. Õÿòàäààñ íԛԛäýëëýí èðýõ
ïîïóëÿöè íýã èõ áèø ÷ òóñ áԛñ íóòãèéí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø
þì ãýæ òîäîðõîéëñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ).

Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä, Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ àâãàëäàé ԛåäýý öýíãýã

óñíû äóíãèéí õàâòñàíä àìüäðàõ áԧãԧԧä àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëûí óëìààñ
òóõàéí äóíãèéí çԛéë õîâîðäñîí íü óã çԛéë çàãàñ õîðîãäîõ ԛíäñýí íԧõöëèéã
áԛðäԛԛëæ ԧãñԧí. Ìԧí Áóéð íóóðûí ãԛíä òîð òàòàæ çàãàñ àãíóóðûí àæèë
ýðõëýõ áîëñîí íü óã çàãàñíû òîî òîëãîé áóóðàõàä õԛðãýñýí. Õÿòàäàä
õóäàëäààíû õýðýãöýý íýìýãäýõýä õóóëü áóñ àãíàëò èõñýæ òóõàéí çԛéëä
òóëãàðàõ àþóë íýìýãääýã áàéíà.
11. Carassius carassius (Linnaeus, 1758)
Òԛãýýìýë íýð: Crucian carp (Àíãëè),

Àëòëàã õýëòýã (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Åâðîï, Ðèíå ìԧðíèé ñàâ ãàçðûí áàðóóí áèå, Ãåðìàí,
Ëåíà ìԧðíèé çԛԛí áèå, Îðîñ, Áàëòûí Õîéä, Áàðåíöîâ, Õàð áîëîí Êàñïèéí
òýíãèñèéí ñàâ ãàçàð. Èòàëè, Àíãëè, Ôðàíö, Ԧìíԧä Àìåðèê, Àôðèê, Çԛԛí
Ԧìíԧä Àçè áîëîí Ýíýòõýãèéí õîéãò íóòàãøóóëñàí.
31
Áԛñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí ñàâ.
Õîðîãäëûí øàëòãààí: óñíû ÷àíàðûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü
äîðîéòîëä îðñîí.
12. Carassius gibelio (Bloch, 1782)
Òԛãýýìýë íýð: Prussian carp (Àíãëè),

Ìԧíãԧëԧã õýëòýã (Mongolian)
Áԛñ íóòàãò: Àíõààðàëä ԧðòõººðãԛé.

Äýëõèéí òàðõàö: Áàðóóí Åâðîï, Îðîñ áîëîí Àçèä. Áàðóóí Åâðîïûí èõýíõ
îðíóóäàä íóòàãøóóëñàí.
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð).
Îðîñûí Áàéãàëü íóóðò íóòàãøóóëñàí. Ìîíãîë îðíû õîéä õýñýã, Ñýëýíãý
ìԧðԧíä ԧðãԧí òàðõñàí. Õºâñãºë íóóðûí ç¿¿í õýñãýýð áàéñàí ãýõ áîëîâ÷
îëäîîã¿é (ýíý ïîïóëÿöèä ԛíýëãýý õèéãýýãԛé).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).
13. Chanodichthys erythropterus (Basilewsky, 1855)
Òԛãýýìýë íýð: Red-fin culter (Àíãëè),

Öàãààí äîãòîð (Ìîíãîë)
Ԧìíԧõ õóâèëáàð: Culter erythropterus

Äýëõèéí òàðõàö: Óëààí ìԧðíèé ñàâ ãàçðààñ (Âüåòíàì áîëîí Òàéâàí) Àìàð
ìԧðíèé ñàâ ãàçàð õԛðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ, ßïîí).
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð).
32
14. Chanodichthys mongolicus (Basilewsky, 1855)
Òԛãýýìýë íýð: Mongolian culter, Mongolian red-fin

(Àíãëè), Ìîíãîëûí óëààí äàëáààò (Ìîíãîë)
ªìíԧõ õóâèëáàð: Culter mongolicus

Äýëõèé òàðõàö: Óëààí ìԧðíèé ñàâ ãàçðààñ (Âüåòíàì áîëîí Òàéâàí) Àìàð
ìԧðíèé ñàâ ãàçàð õ¿ðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ, ßïîí).
Áԛñ íóòàãò: Õýðëýí, Õàëõûí ãîë, Îíîí ãîëûí äîîä õýñãýýð, Áóéð íóóð (Àìàð
ìԧðíèé ñàâ).
15. Culter alburnus Basilewsky, 1855
Òԛãýýìýë íýð: White culter, bleak culter (Àíãëè),

Ԧëãԧð öàãààí (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Óëààí ìԧðíèé ñàâ ãàçðààñ (Âüåòíàì áîëîí Òàéâàí) Àìàð
ìԧðíèé ñàâ ãàçàð õ¿ðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ, ßïîí).
Áԛñ íóòàãò: Õýðëýí, Õàëõûí ãîë, Îíîí ãîëûí äîîä õýñãýýð, Áóéð íóóð (Àìàð
ìԧðíèé ñàâ).
16. Cyprinus rubrofuscus Lacépède, 1803
Òԛãýýìýë íýð: Asian common carp (Àíãëè),

Áóëóó öàãààí (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Cyprinus haematopterus
33
Ìîãîëä òîõèîëäîõ áԧãԧԧä áԛñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë). Ëàîñûí ԧìíԧä

õýñãýýñ Âüåòíàì õԛðòýë. Îðîñîä íóòàãøóóëñàí.
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð).
Ñýëýíãý ìԧðíèé ñàâ ãàçàð (ýíý ïîïóëÿöèä ԛíýëãýý õèéãýýãԛé).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); ìԧí øèíýýð

íóòàãøóóëñàí Carassius carpio ýðëèéçñýí ó÷ðààñ ýðñäýëòýé áîëñîí.
17. Eupallasella percnurus (Pallas, 1814)
Òԛãýýìýë íýð: Lake minnow (Àíãëè),

Íóóðûí âàðëàí (Ìîíãîë)
ªºð õóâèëáàð: Phoxinus percnurus
Äýëõèéí õýìæýýíä: Ìýäýýëýë äóòìàã.

Áԛñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã.
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéëèéí òàëààðõ òàðõàëòûí ìýäýýëýë
õàíãàëòòàé áàéãàà õýäèé ÷ ïîïóëÿèéí õýìæýý, õàíäëàãà, àëòíû óóðõàéí
íºëººëëèéí ìýäýý õàíãàëòãԛé áàéãàà.
Äýëõèéí òàðõàö: Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ, Îðîñûí áàðóóí õýñãýýñ Êîëûì
ìºðºí õԛðòýë; Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ, Àìàð ìԧðíèé àé ñàâààñ Ñîëîíãîñ,
ßïîí õԛðòýë. Ïîëüø áîëîí Óêðàéíä ‘Óñòàæ áîëçîøãԛé’ ãýñýí àíãèëàëä
áԛðòãýãäñýí. Èòàëèä íóòàãøóóëñàí.
Áԛñ íóòàãò: Îðõîí, Ñýëýíãý ãîëûí àé ñàâ (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ), áîëîí
Õýðëýí, Îíîí ãîëóóä, Áóéð íóóð (Àìàð ìºðíèé àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòîîñ ԛԛäýëòýé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë.
Ñàíàë: Îäîîãîîð E. percnurus ãýæ òîäîðõîéëîãäñîí ãàçàð çԛéí õóâüä

òóñãààðëàãäñàí õýä õýäýí ïîïóëÿöè áàéäàã. Åâðîïûí ïîïóëÿöèóä íü ãàçàð
çԛéí õóâüä òóñãààðëàãäñàí áàéäàã ó÷èð òóñäàà çԛéë áàéæ áîëîõ òàëòàé (Ì.
Kottelat, àìàí ìýäýý).
18. Gnathopogon strigatus (Regan, 1908)
Òԛãýýìýë íýð: Manchurian gudgeon (Àíãëè),

Ñóãàñàí ãԛðö (Ìîíãîë)
ªìíºõ õóâèëáàð: Paraleucogobio strigatu
34
Ìîíãîëä òîõèîëäîõ áºãººä áԛñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé àé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Lèao
ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàäûí Õîéä õýñýã, Ñîëîíãîñ).
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàð ìºðíèé àé ñàâ).
19. Gobio acutipinnatus Menschikov, 1939
Òԛãýýìýë íýð: Irtysh gudgeon (Àíãëè),

Åðäèéí ãԛðö (Ìîíãîë)
Ýõ õóâèëáàð: Gobio gobio acutipinnatus

Äýëõèéí òàðõàö: Õÿòàäûí Àëòàé, Ìîíãîë, Îðîñ áîëîí Êàçàêñòàí, Èðòûø

ìºðíèé ñàâ ãàçðûã áàãòààíà.
Õîðîãäëûí øàëòãààí: óñíû ÷àíàðûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü

20. Gobio cynocephalus Dybowski, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Dog-faced gudgeon (Àíãëè),

Ìîðèí ãԛðö (Ìîíãîë)
Äàõèí òîäîðõîéëñîí: Gobio gobio

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéëèéí òàðõàëòûí òàëààðõ ìýäýýëýë
òîäîðõîé áîëîâ÷ òóñ áԛñ íóòãèéí òîäîðõîé õýñãԛԛäýä õîðîãäîæ áàéãàà ãýñýí
òààìàã áàéãàà. Ãýõäýý õîðîãäîëä õԛðãýæ áóé øàëòãààí òîäîðõîé áóñ.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ áîëîí Ìîíãîë).

Áԛñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîí ãîëóóä, Áóéð íóóð (Àìàð ìºðíèé àé ñàâ).
35
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õîòûí áîõèð óñíû õàÿãäëûí íºëººãººð áèé áîëñîí
îðãàíèê áîõèðäîë áîëîí àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä õýðýãëýñýí õԛíä ìåòàëëûí
óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîëä îðñîí; Áóéð íóóðûí óñíû òԛâøèí
áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîí äîðîéòîæ áàéãàà,
21. Gobio soldatovi Berg, 1914
Òԛãýýìýë íýð: Amur gudgeon (Àíãëè),

Ò¿íã¿ñèéí ãԛðö (Ìîíãîë)
Äàõèí òîäîðõîéëñîí: Gobio tungussicus

Äýëõèéí òàðõàö: Ëåíà ìºðíèé ñàâ ãàçàð (Îðîñ) áîëîí Àìàð ìºðíèé ñàâ
(Õÿòàä, Îðîñ áîëîí Ìîíãîë).
Áԛñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ.
22. Gobio tenuicorpus Mori, 1934
Òԛãýýìýë íýð: Eastern whitefin gudgeon (Àíãëè),

Öàãààí ñýëԛԛðò ãԛðö áà Ñàõàëò ãԛðö (Ìîíãîë)
Ԧìíԧõ õóâèëáàð: Gobio albipinnatus

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ áîëîí Ìîíãîë), áîëîí
Õÿòàäûí çԛԛí õîéä õýñýãò.
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð, òԛԛíèé öóòãàë ãîëóóä (Àìàðûí ñàâä).
36
23. Hemibarbus labeo (Pallas, 1776)
Òԛãýýìýë íýð: Horse gudgeon (Àíãëè),

Ìîðèí çàãàñ (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Õóóëü áóñ àãíàëòûí óëìààñ Áóéð íóóðûí
ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîé áóóð÷ áàéãàà. Ãýõäýý ýíý ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí
áóóðàëòûã òîäîðõîéëîõ õàíãàëòòàé ìýäýýëýë áàéõãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíººñ Òèíãæèàíã ìºðíèé ñàâ ãàçàð õԛðòýë (Îðîñ,
Ìîíãîë, Õÿòàä, Ñîëîíãîñ) áîëîí Òàéâàí.
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (àìàð ìºðíèé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Áóéð íóóðûí óñíû

òԛâøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîí õîìñäñîí .
24. Hemibarbus maculatus Bleeker, 1871
Òԛãýýìýë íýð: Spotted horse gudgeon (Àíãëè),

Òîëáîò ìîðèí çàãàñ (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë 1956 îíîîñ õîéø òýìäýãëýãäýýãԛé.
Öààøäûí ñóäàëãààãààð ýíý çԛéë Ìîíãîëä äàõü òàðõàëò, òîõèîëäîöûã
áàòëàõ øààðäëàãàòàé.
Äýëõèéí òàðõàö: ßàíãöå ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä), Àìàð ìºðíèé ñàâ õԛðòýë
(Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Áóéð íóóðûí óñíû òԛâøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷èí

äîðîéòîí õîìñäñîí.
Ñàíàë: Ýíý çԛéë íü õàìãèéí ñԛԛëä 1956 îíä Áóéð íóóðò òýìäýãëýãäñýí
(Sokolov, 1983). Ñԛԛëèéí ԛåä òîäîðõîé ÷èãëýëèéí ñóäàëãàà õèéãäýýãԛé òóë
ýíý çԛéëèéí áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí ãýæ äԛãíýæ áîëîõãԛé.
37
25. Hemiculter leucisculus (Basilewsky, 1855)
Òԛãýýìýë íýð: Hemiculter (Àíãëè),

Åðäèéí õàâ÷èãàñ (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Ìîíãîë), Àííàì õԛðòýë (Âüåòíàì).

Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéã¿é.
26. Ladislavia taczanowskii Dybowski, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Sharp-jawed minnow (Àíãëè),

Òà÷àíîâûí ã¿ðö (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), ßëó ìºðíèé ñàâ
(Ñîëîíãîñ).
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Áàëæ, Õóðõ ãîëóóä òԛԛíèé ñàâ ãàçàð (Àìàðûí ñàâ).
27. Leuciscus baicalensis (Dybowski, 1874)
Òԛãýýìýë íýð: Siberian dace (Àíãëè),

Øèâýð ñóãàñ (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë íü ԧðãԧí òàðõàëòòàé, ïîïóëÿöèéí õýìæýý
òîì, ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààãԛé.
38
Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ìԧðíԧԧñ Êîëûì õԛԛðòýë, îðîñûí Åíèñåé ìԧðíèé ñàâ.
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý ìԧðíèé ñàâ, Ԧãèé, Òýðõèéí Öàãààí íóóð (Õîéä ìԧñԧí
äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); aëò îëáîðëîëòûí ԛéë

àæèëëàãààíû óëìààñ òîäîðõîé ãàçðóóäàä àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.
28. Leuciscus dzungaricus Koch & Paepke, 1998
Òԛãýýìýë íýð: Dzungarian dace (Àíãëè),

Çԛԛí ãàðûí ñóãàñ (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, B1ab(v) áîëîí 2ab(v)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéëèéí òàðõàëòûí íóòãèéí íèéò õýìæýý
íü 5,000 êì2 òàëáàéãààñ áàãà áîëîâ÷ 500 êì2 õԛðýõãԛé òàëáàéä òîõèîëäîæ
áàéãàà (B øàëãóóð). Ìԧí ýíý çàãàñ íü Ìîíãîëä çԧâõԧí íýã ãàçàðò
òýìäýãëýãäñýí. Õóóëü áóñ àãíàëòààð íýëýýä õîðîãäñîí, öààøèä ԛðæëèéí
áîäãàëèóäûí ýçëýõ õóâü ԛðãýëæëýí áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà. Áԛñ íóòãèéí
øàëãóóðûã àøèãëàñíû äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé.
Õÿòàäààñ ïîïóëÿöè íԛԛäýëëýí èðýõ íü òîõèîëääîã. Õóóëü áóñ àãíàëòûí
óëìààñ òîî òîëãîé íü áóóð÷ áàéãàà.
Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë, Õÿòàä. Êàçàêñòàíä òîõèîëääîã ýñýõ íü òîäîðõîé áóñ.

Áԛñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí àäàã.
29. Leuciscus idus (Linnaeus, 1758)
Òԛãýýìýë íýð: Ide (Àíãëè), Áóõ ñóãàñ (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ԧãèé íóóðûí ïîïóëÿöè áàãàñàæ áàéãàà ãýæ
ԛçäýã. Íèéò Ìîíãîë îðîíä òîõèîëäîõ ïîïóëÿöèéí áàðàã 30% íü õîðîãäñîí
ãýæ òýìäýãëýãäñýí (A øàëãóóð). Òóõàéí çԛéë íü 10 ãàðóé ãàçàðò òîõèîëäîõ
áîëîâ÷, òԛԛíèé òîõèîëäîöûí íóòàã äýâñãýð (íóóðûã õàìðóóëààä) íü B
øàëãóóðûí áîñãî ԛçԛԛëýëò áîëîõ 2,000 êì2 íóòàã äýñãýðòýé îéðîëöîî þì.
Ìԧí àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü ԛðãýëæëýí
äîðîéòîæ áàéãàà, ìԧí õýò àãíàëòààñ áîëæ Ԧãèé íóóð äàõü ԛðæëèéí íàñíû
áîäãàëèóä òîî òîëãîé ԛðãýëæëýí áóóð÷ áàéãàà çýðãýýñ õàìààð÷ ýíý çԛéëä
B2 øàëãóóðûã àøèãëàí ԛíýëãýý õèéõýä ‘Ýìçýã’ ãýñýí çýðýãëýëä àíãèëàãäàæ
39
áàéâ. Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã àøèãëàñíû äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä
ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé ó÷èð íü Îðîñîîñ Ñýëýíãý ðԛԛ íԛԛäýëëýí èðýõ øèëæèëò
íýëýýä èõ áàéäàã. Áîõèðäëîîñ áîëîí Îðîñûí íóòàãò ÿâàãäàæ áàéãàà õýò
àãíàëòûí óëìààñ òîî òîëãîé íü áóóð÷ áàéãàà ãýæ ԛçäýã.
Äýëõèéí òàðõàö: Ðàéí ìԧðíèé ñàâ, Ãåðìàí, Åâðîïûã õԧíäëԧí çԛԛí òèéø
Ëåíà ìԧðíèé ñàâ ãàçàð õԛðòýë, Îðîñûí çԛԛí õýñýã, Ãàçàð äóíäûí òýíãèñ
ðԛԛ öóòãàõ ãîëóóäàä áîëîí Ñêàíäèíîâûí õîéä õýñãýýð òýìäýãëýãäýýãԛé.
Àíãëèéí Âàíò Óëñ, Õîéä Àìåðèê, Øèíý Çèëàíäàä íóòàãøóóëñàí.
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí, Òóóë ãîëóóä áîëîí Ԧãèé íóóð (Õîéä ìԧñԧí
äàëàéí àé ñàâ); Áóëãàí ãîëûí àé ñàâ.
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Ԧãèé íóóðò õèéõ õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû);

Òóóë ãîëûí îéðîëëöîîõ àëòíû ԛéë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü
30. Leuciscus waleckii (Dybowski, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Amur ide (Àíãëè),

Àìàðûí ñóãàñ (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë íü ԧðãԧí òàðõàëòòàé áîëîâ÷ ïîïóëÿöèéí
òîî, õàíäëàãûí òàëàðõ ìýäýýëýë, õîðîãäîëä õԛðãýæ áóé øàëòãààí
òîäîðõîéãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíԧԧñ ßàíãöå ãîëûí óñàí ñàí (Õÿòàä, Îðîñ,
Ìîíãîë) áîëîí Ñîëîíãîñ.
Áԛñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîí, Õàëõûí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õÿòàäûí õóäàëäàí àâàõ õýðýãöýý äàãàæ õóóëü áóñ

àãíàëò íýìýãäýõ; Áóéð íóóðûí óñíû òԛâøèí áóóð÷ áàéãààãààñ àìüäðàõ
îð÷èí äîðîéòîí õîìñäîæ áàéãàà.
31. Microphysogobio tungtingensis (Nichols, 1926)
Òԛãýýìýë íýð: Buir gudgeon (Àíãëè),

Áóéð ãԛðö (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Pseudogobio tungtingensis, Microphysogobio
amurensis

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë íü çԧâõԧí Áóéð íóóð áîëîí òԛԛíèé
öóòãàë ãîëóóäàä òýìäýãëýãäñýí. Ïîïóëÿöèéí õýìæýý, õàíäëàãà áîëîîä
40
õîðîãäëûí øàëòãàíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíԧԧñ ßàíãöå ãîëûí óñàí ñàí (Õÿòàä, Îðîñ,
Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð, Õàëõûí ãîëûí áýë÷èð (Àìàðûí ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Áóéð íóóðûí óñíû òԛâøèí áóóð÷ áàéãààãààñ àìüäðàõ

îð÷èí õîìñäîõ.
32. Oreoleuciscus angusticephalus Bogutskaya, 2001
Òԛãýýìýë íýð: Lake osman, bigmouth osman

(Àíãëè), Íîõîé ñóãàñ (Ìîíãîë)
Ԧìíԧõ íýð: Oreoleuciscus pewzowi
Áԛñ íóòàãò: Ýìçýã, B1ab(v)..

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Íóòãèéí õԛìԛԛñ òóõàéí çԛéëèéí òîî áàãàñàæ áóéã
òýìäýãëýñýí. Ãýõäýý, ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí õýìæýý 30% (A øàëãóóðààð
àâ÷ ԛçäýã)-ä õԛð÷ áàéíà óó, ԛãԛé ãýäýã àñóóäàë òîäîðõîé áóñ áàéíà. Òàðõàö
íóòãèéí õýìæýý 5,000-ààñ 10,000 êì2 òàëáàéí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéãàà. Ýíý
çԛéë çàãàñ íü 9 ãàçàðò òýìäýãëýãäñýí. Õýò àãíàëò õèéñíýýð íóóðàíä àìüäðàõ
çàãàñíû ԛðæëèéí íàñíû áîäãàëèéí òîî ԛðãýëæëýí áóóð÷ áàéãàà (B øàëãóóð).
Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 4 ñàðûí 15 íààñ 8
ñàðûí 1 íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí.

Áԛñ íóòàãò: Õàð Óñ, Õàð, Íîãîîí, Õÿðãàñ, À÷èò, Òîëáî, Ԛԛðýã íóóð (Òԧâ
Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé àé ñàâ).
33. Oreoleuciscus humilis Warpachowski, 1889
Òԛãýýìýë íýð: Small osman, dwarf osman (Àíãëè),

Äàâæàà ñóãàñ (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Ýìçýã, B2ab (ii,iii,iv,v)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òîõèîëäîö íóòãèéí õýìæýý 2,000 êì2 òàëáàéãààñ
áàãà (B øàëãóóð). Ýíý çԛéë íü Òýñ ãîëûí 200 êì óðñàõ ãàçàðò áîëîí õýä õýäýí
æèæèã íóóðóóäàä áóþó õîîðîíäîî òóñãààðëàãäñàí äîëîîí ãàçàðò õýä õýäýí
òàñàðõàéòñàí òàðõàëòòàé ïîïóëÿöè áàéäëààð òîõèîëääîã. Ýíý ïîïóëÿöèéí
50 îð÷èì õóâü íü óñòàõ àþóë íԛԛðëýñýí õýòýðõèé æèæèã ïîïóëÿöèàñ òîãòäîã
ãýæ ԛíýëýãäñýí (B øàëãóóð). Àëòíû óóðõàéí ԛéë àæèëëàãààíû ԛð äԛíä
41
ԛԛññýí áîõèðäîë íü àìüäðàõ îð÷íû ÷àíàðûã áóóðóóëñàí.
Äýëõèéí òàðõàö: Òåðåêîë íóóð (îðîñûí Òóâà), Îáü ìԧðíèé ñàëàà ãîëóóä
(Îðîñ), Ìîíãîë.
Áԛñ íóòàãò: Òààöûí Öàãààí, Áԧԧí Öàãààí, Îðîã, Ñàíãèéí äàëàé íóóð,
Áàéäðàã, Îíãè, Òýñ, Õԛíãԛé, Òԛéí, Òàðíà, Õԛéòýí ãîë, áîëîí Ãîâèéí
íóóðóóäûí õԧíäèé, Óâñ íóóðûí öóòãàë Íàðèéíû ãîë (Òԧâ Àçèéí ãàäàãø
óðñãàëãԛé àé ñàâ), Ñýëýíãý ìԧðԧíä öóòãàõ ãîëóóä, Îðõîí ãîëûí öóòãàë
ãîëóóä (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Ãîâèéí õԧíäèéí íóóðóóä õàòàæ, øèðãýñíýýñ àìüäðàõ

îð÷íû õîìñäîëä õԛðñýí; Àëò îëáîðëîëòîíä àøèãëàñàí õԛíä ìåòàëëûí
óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòñîí.
34. Oreoleuciscus potanini (Kessler, 1879)
Òԛãýýìýë íýð: Potanin’s osman (Àíãëè),

Àëòàéí ñóãàñ (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òîõèîëäîöûí õýð õýìæýýã áîëîí òàðõàöûí íóòàã
äýâñãýðòýé õàðüöóóëáàë ýíý çԛéëèéí òàðõàëò íü ìàø òîì îðîí çàéã ýçýëäýã.
Ԛԛíèéã B øàëãóóðûí õԛðýýíä àâ÷ ԛçâýë áîñãî ԛçԛԛëýëòýýñ äýýãԛԛð áàéñàí.
Ýíý çԛéëèéí òàðõàö íóòãèéí çàðèì õýñýã íü õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò
õàìðàãääàã ÷ îðîí íóòãèéí òԛâøèíä õóóëü áóñ àãíàëò õèéõ òîõèîëäîë
áàéäàã. Ãýõäýý, ýíý íü ïîïóëÿöèéí õýìæýýã ԧԧð÷ëԧõ õýìæýýíèé ñԧðԧã íԧëԧԧ
ԛçԛԛëäýããԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Òóâà óëñûí Îáè ìԧðíèé ýõíèé Áèé, Êàòóíè, ×óÿ ãîëûí
ñàâààð (Îðîñûí Õîëáîîíû Óëñ) áîëîí Ìîíãîëä
Áԛñ íóòàãò: Õàð, Õàð Óñ, Íîãîîí, Äԧðãԧí, Àéðàã, Õÿðãàñ, Áԧԧí öàãààí,
Îðîã, Òààöûí Öàãààí, Õàíãàé, Õԛé, Ñàíãèéí äàëàé, Òýëìýí, Õîòîí,
Õîðãîí, Õîðîìäîã, Äàÿí íóóð, Õîâä, Çàâõàí, Òýñ, Õԛíãԛé, Áàéäðàã ãîë (Òԧâ
Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé àé ñàâ).
42
35. Phoxinus phoxinus (Linnaeus, 1758)
Òԛãýýìýë íýð: Common minnow (Àíãëè),

Åðäèéí âàðëàí áà Í¿öãýí æàðàà (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Àíõààðàëä ԧðòºõººðãԛé.

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé, òîì ïîïóëÿöè òýìäýãëýãäñýí.
Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Åâðîï (Ïîðòóãàëü, Ìàëüò, Èðëàíä, Èñëàíä áîëîí

Àëáàíèéã îðîëöóóëàõãԛé), Îðîñûí çԛԛí õýñýã ðԛԛ, Ìîíãîë, ßïîí,
Ñîëîíãîñ.
Áԛñ íóòàãò: Äýëãýð ìԧðԧí, Èäýð, ×óëóóò, Õàíóé, Îðõîí, Åðԧԧ, Õàðàà, Öîõ,
Õԛäýð, Òóóë áîëîí Øèøõýä ãîë, Õԧâñãԧë, Òýðõèéí Öàãààí, Ԧãèé íóóð,
Äàðõàäûí õîòãîðûí íóóðóóä (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ), áîëîí Áóëãàí ãîëûí
ñàâ, Îíîí, Õýðëýí, Õàëõûí, Îðøóóí ãîë áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).
Ñàíàë: Ìîíãîë äàõü ïîïóëÿöè íü ìîðôîëîãèéí õóâüä àëñëàãäñàí 2 áԛëýã

(ԧ.õ. Ñýëýíãèéí áԛëýã, Àìàðûí àé ñàâûí) òîõèîëääîã (Kottelat, õýâëýãäýæ
áóé). Õÿòàäûí ýðäýìòýí Áóëãàíû ïîïóëÿöèéã P. phoxinus ujmonensis /
Kashenko, 1899/ õýìýýõ àëñëàãäñàí ñàëáàð çԛéë ãýæ ԛçñýí. Õàðèí Kottelat
ԛԛíèéã Åðäèéí âàðëàíãèéí (P. ujmonensis)-ãèéí àëñëàãäñàí çԛéë ãýæ
òýìäýãëýñýí (Kottelat, õýâëýãäýæ áóé).
36. Pseudaspius leptocephalus (Pallas, 1776)
Òԛãýýìýë íýð: False asp (Àíãëè),

Óëààí æèâýðò (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Çԛéëèéí òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý, õàíäëàãà,
õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).

Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Áóéð íóóð, Õàëõ ãîëûí àäàã (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).
43
37. Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel,
1846)
Òԛãýýìýë íýð: Pseudorasbora (Àíãëè),

Àìàðûí õººëºíõýé (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Leuciscus parvus

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä, Ìîíãîë) Âüåòíàìûí õîéä õýñýã
õԛðòýë, Ñîëîí ãîñ, Õÿòàä, Òàéâàí. Åâðîïîä íóòàãøóóëñàí, Àâñòðè, Ôðàíö,
Ãåðìàí, Èòàëè, Ïîëüø, Îðîñ áîëîí Àíãëèéí Âàíò óëñ
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Óëç, Õàëõ áîëîí Îðøóóí ãîë, Áóéð íóóð (Àìàðûí
ñàâ).
38. Rhodeus sericeus (Pallas, 1776)
Òԛãýýìýë íýð: Amur bitterling (Àíãëè),

Õàëáàãàí æàðàà (Ìîíãîë)

õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé, ìԧí òԛԛíèé àâãàëäàéí
õºãæëèéí ¿å øàòàà ºíãºðººäºã äóíãèéí òàðõàëò, õàíäëàãûí òàëààðõ
ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ñîëîíãîñ,

Õÿòàäûí õîéä õýñýã.
Áԛñ íóòàãò: Àìàð ìԧðíèé ñàâûí íàì äîð ãàçàð (Àìàð ìԧðíèé àé ñàâ).
39. Rhynchocypris czekanowskii (Dybowski, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Siberian minnow (Àíãëè),

×åêàíîâûí âàðëàí (Ìîíãîë)
ªìíºõ õóâèëáàð: Phoxinus czekanowskii
44
õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé,
Äýëõèéí òàðõàö: Èðòûø, Ëåíà áîëîí Ñàõàëèí ãîëûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ,
Õÿòàä, Ìîíãîë, Êàçàêñòàí).
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Áàëæ, Õàëõ ãîë, Óëç áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí
ñàâä).
40. Rhynchocypris lagowskii (Dybowski, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Eastern Siberian minnow (Àíãëè),

Ëàãîâèéí âàðëàí (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Rhynchocyris costatus, Leuciscus costatus

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë, Îðîñîîñ ßàíãöå ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä). Õÿòàä

áîëîí ßïîíä ԧԧð çԛéëԛԛä òîõèîëäîæ áàéæ áîëîõ òàëòàé (Ì. Kottelat, àìàí
ìýäýý.).
Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Óëç, Õàëõûí ãîë áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).
41. Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)
Òԛãýýìýë íýð: Roach (Àíãëè),

Óëààí íԛäýí (Ìîíãîë)
Ԧìíԧõ íýðøèë: Rutilus lacustris

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý íü B øàëãóóðò òóñãàñàí
2,000 êì2 áԛõèé áîñãî ԛçԛԛëýëòòýé îéðîëöîî áîëîâ÷ ïîïóëÿöè íü òîãòâîðòîé
áԧãԧԧä ïîïóëÿöèä íԛԛðëýæ áóé àþóë íü õóóëü áóñ àãíàëò.
Äýëõèéí òàðõàö: Ïåðóíýýñèéí õîéä õýñãèéí àé ñàâ áîëîí Àëüïûí çԛԛí

õýñãýýñ Ëåíà ìԧðíèé ñàâ ãàçàð (Îðîñ), Àðàë òýíãèñèéí àé ñàâûã îðóóëíà
(Êàçàêñòàí áîëîí Óçáåêñòàí). Àâñòðàëè, Èðëàíä, Èñïàíè áîëîí Ìîðîêêîä
íóòàãøóóëñàí.
45
Áԛñ íóòàãò: Õԧâñãԧë, Ԧãèé íóóð, Ñýëýíãý, Äýëãýð ìԧðԧí, Îðõîí, Òóóë, Õàðàà
ãîëóóäûí àäàã (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòîîñ ԛԛäýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë;
õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).
42. Sarcocheilichthys soldatovi (Berg, 1914)
Òԛãýýìýë íýð: Amur marble gudgeon (Àíãëè),

Ñîëäàòîâûí ã¿ðö (Ìîíãîë)
Òîäîðõîéã¿é íýðøèë: Sarcocheilichthys nigripinnis

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé àé ñàâ, (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) Ëèàîíèíãèéí

ñàâ; Ñîëîíãîñûí òԧâ áîëîí ԧìíԧä õýñãýýð áàéõãԛé.
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).
43. Saurogobio dabryi Bleeker, 1871
Òԛãýýìýë íýð: Lizard gudgeon (Àíãëè),

Ìîíõîð ãԛðö (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé àé ñàâààñ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) ԧìíԧ òèéø
ßàíãöå ãîëûí ñàâ ãàçàð (Õÿòàä) õԛðòýë.
Áԛñ íóòàãò: Õàëõ ãîë, Áóéð íóóðûí öóòãàë õýñýã (Àìàðûí ñàâ).
46
44. Squalidus chankaensis (Dybowski, 1872)
Òԛãýýìýë íýð: Khanka gudgeon (Àíãëè),

Õàíõûí ãԛðö (Ìîíãîë)
ªìíºõ íýðøèë: Gnathapogon chankaensis

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë). Õÿòàäààñ öààø
õýð õîë òàðõñàí íü òîäîðõîéãԛé.
Áԛñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).
45. Tinca tinca (Linnaeus, 1758)
Òԛãýýìýë íýð: Tench (Àíãëè),

Øàðãàë ԛõýðäýý (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Cyprinus tinca

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 1%
õԛðýõãԛé õýñýã íü Ìîíãîëä òîõèîëäîõ áԧãԧԧä áԛñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë
îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 1% -èàñ áàãà õýñãèéã ýçýëäýã.
Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîë Óëñûí Àìüòíû òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð çýðýãëýëä
îðñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Àíãëèéí Âàíò Óëñ áîëîí Ôðàíö, Åâðîïîîð õԧíäëԧí Îðîñ
áîëîí Õÿòàä õԛðòýë. Õîéä Àìåðèê, ×èëè, Ýíýòõýã, Èíäîíåç, ßïîí, Àâñòðè,
Øèíý Çèëàíä, Ԧìíԧä Àôðèê áîëîí Çèìáàáåä íóòàãøóóëñàí.
47
ÁÀÃ ÖÓËÁÓÓÐÒÀÍ
Îâîã Öóëáóóðòûíõàí
46. Silurus asotus Linnaeus, 1758
Òԛãýýìýë íýð: East Asian catfish (Àíãëè),

Åðäèéí öóëáóóðò (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Parasilurus asotus

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé,
òîì ïîïóëÿöè òýìäýãëýãäñýí. Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò
àæèãëàãäààãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé àé ñàâààñ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) ßïîí, Õîéä
Ñîëîíãîñ õԛðòýë áîëîí Âüåòíàì.
Áԛñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí àé ñàâä).
Îðîñîä íóòàãøóóëñàí, Ñýëýíãý, Îðõîí, Õàðàà, Òóóë, Åðԧԧ ãîëóóä áîëîí
Ԧãèé íóóðò òàðõñàí. (ýíý ïîïóëÿöèä ԛíýëãýý õèéãýýãԛé).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Àëò îëáîðëîëòîíä

àøèãëàñàí õԛíä ìåòàëëûí óëìààñ ԧâ÷èíä íýðâýãäñýí.
48
ÁÀÃ ßÐÃÀÉÒÀÍ
Îâîã Öàãààñàãûíõàí
47. Coregonus chadary Dybowski, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Chadary (Àíãëè),

Öàãààí õàäèð (Ìîíãîë)

õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé; Àíãèëàë çԛéí àñóóäàë
áýðõøýýëòýé.
Äýëõèéí òàðõàö: Îðîñûí çԛԛí ԧìíԧä õýñýã, Ìîíãîë.

Áԛñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ (Àìàð ìԧðíèé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Àëò îëáîðëîëòîíä

àøèãëàñàí õԛíä ìåòàëëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí; àëò
îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäñîí.
48. Coregonus migratorius (Georgi, 1775)
Òԛãýýìýë íýð: Omul, Baikal omul (Àíãëè),

Áàéãàëèéí îìóëü (Ìîíãîë)
Òîäîðõîéã¿é íýðøèë: Coregonus autumnalis

õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé; Àíãèëàë çԛéí àñóóäàë
áýðõøýýëòýé.
Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 12 ñàðûí 1 íýýñ
äàðàà 8 ñàðûí 14 íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Áàéãàëü íóóðûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ, Ìîíãîë).

Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí ãîëóóä (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); àëò îëáîðëîëòûí ԛéë

àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäñîí.
49
49. Coregonus pidschian (Gmelin, 1788)
Òԛãýýìýë íýð: Pidschian, Arctic whitefish (Àíãëè),

Öàãààí çàãàñ (Ìîíãîë)
ªìíºõ õóâèëáàð: Coregonus lavaretus pidschian
Äýëõèéí õýìæýýíä: Ìýäýýëýë äóòìàã

Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, B2ab(iii,v)
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàö íóòãèéí 500 êì2 òàëáàéãààñ áàãà (B
øàëãóóð). Áóñàä àìüòíû èäýø òýæýýë áîëäîã ó÷ðààñ áîäãàëèéí òîî òîëãîé
íü ԛðãýëæëýí áóóð÷ áàéäàã. Íóòàãøóóëñàí áóõ çàðàì Coregonus peled
çàãàñòàé ԧðñԧëäԧԧíä îðîõîîñ ãàäíà ýíý 2 çԛéëèéí õîîðîíä ýðëèéçæèëò
ÿâàãäàæ áàéãàà. Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí
çýðýãëýëä ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé. Îðîñîîñ íԛԛäýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè íýã èõ áèø
÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí.
Õóóëü öààçàíä: Åâðîïûí çýðëýã àìüòàí áîëîí Áàéãàëèéí óíàãàí èäýýøèë
íóòãèéã õàìãààëàõ êîíâåíöèéí III Õàâñðàëòàíä îðñîí (Bern Convention).
Ìîíãîëûí àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ýíý çàãàñûã 8 äóãààð ñàðûí 1 íýýñ 10
äóãààð ñàðûí 20-íûã õԛðòýë àãíóóðûí çîðèëãîîð áàðèõûã õîðèãëîñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Ôèíëÿíäààñ Äîðíîä Îðîñ õԛðòýë, Ìîíãîë, Àëÿñê (ÀÍÓ)

äàõü Áåðíãèéí òýíãèñòýé õèëëýõ ãîë, Êàíàäûí Ìàêåíçè ìԧðíèé ñàâ õԛðòýë.
Áԛñ íóòàãò: Äàðõàäûí õîòãîð, Ԛԛð, Ýã ãîë (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Áóõ çàðàì Coregonus peled çàãàñòàé ԧðñԧëäԧԧíä îðîõ

ìԧí ýíý çԛéëòýé ýðëèéçæèëò ÿâàãäàæ áàéãàà; õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).
Òàéëáàð: Ãåíåòèê òîãòîöûíõîî õóâüä àëñëàãäñàí áàéæ áîëîõ õî¸ð ñàëáàð

çԛéë Äàðõàäûí Õîòãîðò òîõèîëäîõ áîëîìæòîé (M. Kottelat, àìàí ìýäýý,
Á.Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý).
Îâîã Õàäðàíãèéíõàí
50. Thymallus arcticus (Pallas, 1776)
Òԛãýýìýë íýð: Arctic grayling (Àíãëè),

Øèâýð Õàäðàí (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû óëìààñ
àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðîõ, ñïîðò àãíóóð, õóäàëäààíû çîðèëãîîð
õóóëü áóñ àãíàëò õèéõ ÿâäàë íýìýãäñýíèé óëìààñ ïîïóëÿöèéí õýìæýý îéðûí
èðýýäԛéä 20%-èàð áóóð÷ áàéãàà ãýæ ԛçñýíèé äԛíä ýíý çԛéë íü A3d øàëãóóðò
îéð àíãèëàãäñàí. Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí
50
çýðýãëýëä ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé. Îðîñîîñ íԛԛäýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè íýã èõ áèø
÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Îáè ìԧðíԧԧñ ×óêîò õԛðòýë, Êàì÷àòê (Îðîñ), Ïåõîðèéí

öóòãàë ãîëóóä, Êîðîòàéêà áîëîí Êàðà ãîë (Îðîñ), áîëîí Àëÿñê, Êàíàäûí
Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ.
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý ìԧðíèé ñàâ ãàçàð, Äàðõàäûí õîòãîð, Òóóëûí ýõ áîëîí
Îðõîí ãîë (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ) áîëîí Õîâä ãîë (Òԧâ Àçèéí ãàäàãø
óðñãàëãԛé àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû), àëò îëáîðëîëòûí

óëìààñ ԛԛññýí áîõèðäëîîñ áîëæ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòñîí, ìԧí àìüäðàõ
îð÷íû õîìñäîë áèé áîëñîí, ãîëûí óñíû òԛâøèí áóóðñàí.
Òàéëáàð: Ýíý çԛéëèéí àíãèëàë çԛéí àñóóäàë òԧâԧãòýé áàéãàà (Ì.Kottelat,

àìàí ìýäýý).
51. Thymallus brevirostris Kessler, 1879
Òԛãýýìýë íýð: Mongolian grayling (Àíãëè),

Ìîíãîë õàäðàí (Ìîíãîë)
..
Áԛñ íóòàãò: Ýìçýã, B2ab (iii,v)
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òԛðñ øàõàõ ãàçðûí òàðõàëòûí íóòàã 2,000 êì2-ààñ
áàãà (B øàëãóóð). Ýíý áàéðëàë íü ԛíäñýíäýý 3 õýñýãò õóâààãäñàí – Õàð Óñ íóóð
áîëîí Õîâä ãîë, Çàâõàí ãîë, Õàð íóóð áîëîí Òýýë ãîë – óðñãàëûí òóíäàñæèëò
áîë õîðîãäîëä õԛðãýæ áóé ãîë øàëòãààí þì (B øàëãóóð). Òóíäàñæèëò ԛԛñýæ
áàéãààãèéí óëìààñ àìüäðàõ îð÷íû ÷àíàð äîðîéòîí ìԧí õóóëü áóñ àãíàëòûí
óëìààñ áîäãàëèéí òîî áóóð÷ áàéãàà.

Áԛñ íóòàãò: Õîâä, Çàâõàí, Õàð, Õàð Óñ, À÷èò, Òîëáî, Àéðàã, Òàë, Õîòîí,
Õîðãîí, Äàÿí, Õԧõ íóóð (Òԧâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëãԛé àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); óóð àìüñãàëûí

ԧԧð÷ëԧëòèéí óëìààñ ԛԛäýëòýé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë (òóíäàñæèëò,
áîõèðäîë), õýò àøèãëàëò, çàì áàðèëãà, àëò îëáîðëîëò, Õàð, Õàð-Óñ íóóðûí
õîîðîíä Õîâä ãîë äýýð áàðüæ áóé öàõèëãààí ñòàíöèéí áàéãóóëàìæ.
51
52. Thymallus grubei Dybowski, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Amur grayling (Àíãëè),

Àìàðûí õàäðàí (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, B2ab (iii,v)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òԛðñ øàõàõ ãàçðûí òàðõàëòûí íóòàã 500 km2-
ààñ áàãà. Ԛԛíä 5 õԛðýõãԛé áàéðëàë áàéõ áԧãԧԧä ýäãýýð ãàçðóóäàä õóóëü áóñ
àãíàëò èõòýé (B øàëãóóð). Ýíä õóóëü áóñ àãíàëòûí áîëîí îëò îëáîðëîëòûí
äԛíä áèé áîëñîí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëîîñ áîëæ áîäãàëèéí òîî
òàñðàëòãԛé áóóð÷ áàéäàã (B øàëãóóð). Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé
äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé. Îðîñîîñ íԛԛäýëëýí èðýõ
ïîïóëÿöè áóóðàõ õàíäëàãàòàé ÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè
áèø þì.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).

Áԛñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîíãèéí ñàëáàð ãîëóóäààð èäýýøëýíý. Õàëõ ãîë, Áóéð
íóóðò òýìäýãëýãäñýí òԧäèé çàãàñ þì. (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); îëò îëáîðëîëòûí

äԛíä áèé áîëñîí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë.
53. Thymallus nigrescens Dorogostaisky, 1923
Òԛãýýìýë íýð: Hövsgöl grayling (Àíãëè),

Õԧâñãԧë õàäðàí (Ìîíãîë)
..
Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, B2ab (i,ii,iii,iv,v)
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òԛðñ øàõàõ ãàçðûí òàðõàëòûí íóòàã 500 êm2 –ààñ
áàãà, ýíý ԛíýëãýýã òԛðñ øàõàõ ԛåä óðñãàëòàé áàéäàã 20 ãîë äýýð òóëãóóðëàæ
õèéñýí (B øàëãóóð). Òԛðñ øàõàõ ãàçðóóä õóóðàéøñàíû óëìààñ èõýíõè
áàéðëàëóóäàä òîõèîëäîöûí õýìæýý ԛðãýëæëýí áóóð÷ áàéãàà. Òԛðñ øàõàõ
ԛåä ìàø ԧíäԧð õóâüòàé òîõèîëäîõ õóóëü áóñ àãíàëòààñ áîëæ áîäãàëèéí òîî
òàñðàëòãԛé áóóð÷ áàéäàã.

Áԛñ íóòàãò: Õԧâñãԧë íóóð áîëîí ò¿¿íèé öóòãàë ãîëóóä
Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); ãîë õàòàæ, øèðãýñíèé

óëìààñ ԛԛñýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.
Òàéëáàð: Õԧâñãԧë íóóðò ãåíåòèêèéí õóâüä àëñëàãäìàë õî¸ð ñàëáàð çԛéë

òîõèîëäîæ áàéæ áîëîõ òàëòàé (Äóëìàà, 1983; Á. Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý.).
52
Îâîã Õóëäûíõàí
54. Brachymystax lenok (Pallas, 1773)
Òԛãýýìýë íýð: Lenok (Àíãëè), Çýâýã (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Ýìçýã, A3d

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë çàãàñ íü ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé, õóóëü
áóñ àãíàëò, àëò îëáîðëîëòûí íԧëԧԧãԧԧð áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä õîâîðäñîí.
Óëààíáààòàðò áîëîí Õÿòàäàä ýíý çàãàñíû õýðýãöýý óëàì íýìýãäýõ áîëñîí.
Èéìä òóõàéí çԛéëä ó÷ðàõ àþóë óëàì íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áîëæ áàéíà.
Ýíý çԛéëèéí ïîïóëÿöèéí õýìæýý áóóð÷ ýõýëñíèéã íîòëîõ áàòàëãàà áàéäàã
áԧãԧԧä ýíý íü òóõàéí çԛéë çàãàñíû ïîïóëÿöè äàðààãèéí 15 æèëä (3 ¿å óäàì)
30 õԛðòýëõ õóâèàð (A3 øàëãóóð) áóóðíà õýìýýí òààìàãëàñàí áàéäàã. Áԛñ
íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ԧԧð÷ëԧëò
îðîîãԛé. Ó÷èð íü îäîîãîîð íԛԛäýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè áóóðàõ õàíäëàãàòàé ÷
Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì.
Äýëõèéí òàðõàö: Õîéä ìԧñԧí äàëàéä öóòãàõ ãîëóóä, Íîìõîí äàëàé, Îáü
ìԧðԧí áîëîí Èðòûø ãîë, Àìàðûí ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Êàçàêñòàí, Ìîíãîë,
Ñîëîíãîñ).
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí, Åðԧԧ, Òóóë, Äýëãýð Ìԧðԧí, Ýã, ×óëóóò, Ñóìàí,
Èäýð ãîëóóä, Õԧâñãԧë, Òýðõèéí öàãààí, Ԧãèé íóóð, ìԧí Äàðõàäûí õîòãîðûí
íóóðóóä (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâä ) áîëîí Õýðëýí, Îíîí, Õàëõ ãîë, Áóéð
íóóð (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); àëò îëáîðëîëòûí

ÿâöàä àøèãëàñàí õԛíä ìåòàëëûí óëìààñ ԛԛññýí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë,
àëò îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíààñ ԛԛäýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.
Òàéëáàð: Îðîñûí ñóäëàà÷èä Àìàð ìԧðíèé ñàâä ìîðôîëîãè áîëîí

ãåíåòèêèéí õóâüä àëñëàãäñàí ìîíõîð õîøóóò, øԧâãԧð õîøóóò çýâýã ãýñýí
õî¸ð õýëáýðèéã òýìäýãëýñýí (Bogutskaya & Naseka, 2004). Øԧâãԧð õîøóóò
çýâýã çàãàñûã B. lenok õýìýýí íýðëýõ áîëîâ÷ ìîíõîð õîøóóò çýâýãèéí àíãèëàë
çԛéí íýðøëèéí òóõàé àñóóäàë òîäîðõîé øèéäýãäýýãԛé áàéíà. Îäîîãîîð B.
tumensis õýìýýí íýðëýæ áàéãàà õýäèé ÷ óäàõãԛé ԧԧð÷ëԧãäԧæ ìàãàäãԛé (M.
Kottelat, õýâëýãäýæ áóé).
53
55. Hucho taimen (Pallas, 1773)
Òԛãýýìýë íýð: Taimen (Àíãëè), Òóë (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, A2de áîëîí A3de áîëîí B2ab (iii,v)
Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òóë çàãàñíû òàðõàëòûí õýìæýý 1985 îíîîñ õîéø
60 îð÷èì õóâèàð (21 æèë ýñâýë 3 ¿å óäàì) áóóðñàí ãýæ ԛçýæ áàéãàà íü
ïîïóëÿöèéí õýìæýý 50%-èàð áóóðñàí ãýæ äԛãíýõýä õԛðãýæ áàéíà. Ýíä õóóëü
áóñ àãíàëòûí áîëîí àëò îëáîðëîëòûí äԛíä áèé áîëñîí àìüäðàõ îð÷íû
äîðîéòëîîñ áîëæ áîäãàëèéí òîî òàñðàëòãԛé áóóð÷ áàéäàã áԧãԧԧä áàðèõ-
áóöààæ òàâèõ àðãààð çàãàñ áàðèõãԛé, ìԧí Õÿòàä, Îðîñûí õýðýãöýý íýìýãäýõ
þì áîë ïîïóëÿöèéí õýìæýý äàðààãèéí 20 æèëä 60 îð÷èì õóâèàð áóóðàõ
áîëíî ãýæ òààìàãëàæ áàéãàà (A øàëãóóð). Ýíý çԛéë íü 500 êì2 õԛðýõãԛé
òàðõàö íóòàãòàé áà ýíý ԛíýëãýýã ¿ðæëèéí ãàçàð (5-ààñ áàãà áàéðëàëä
òîõèîëäîæ áàéñàí) áîëîí õóóëü áóñ àãíàëòûí íԧëԧԧã ԛíäýñëýæ õèéñýí (B
øàëãóóð). Áԛñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä
ԧԧð÷ëԧëò îðîîãԛé. Ó÷èð íü Îðîñîîñ íԛԛäýëëýí èðýõ ïîïóëÿöèéí õýìæýý
õóóëü áóñ àãíàëò, áîõèðäîëûí íԧëԧԧíèé óëìààñ áóóðàõ õàíäëàãàòàé ÷
Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì.
Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àìüòíû òóõàé õóóëèíä õîâîð ãýñýí àíãèëàëä
áԛðòãýãäñýí õýäèé ÷ ýíý çԛéë çàãàñ íü òóñãàé çԧâøԧԧðëԧԧð àãíàæ áîëîõîîð
òóñãàãäñàí (Wingard & Odgerel, 2001).
Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ìԧðíԧԧñ Ëåíà ãîëûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ), Àãíóóðûí
òýíãèñèéí ñàâ ãàçðààñ Àìàð ìԧðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ïå÷îðà
ãîëûí áàðóóí öóòãàë ãîëóóä (Îðîñ), Êàìà ìԧðԧí (Îðîñ, Êàçàêñòàí).
Áԛñ íóòàãò: Øèøõýä, Ýã, Ԛԛð, Äýëãýð ìԧðԧí, Èäýð, ×óëóóò, Åðԧԧ, Ñýëýíãý,
Îðõîí, Òóóë ãîëóóä áîëîí Äàðõàäûí Õîòãîð (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ),
Îíîí, Õýðëýíãèéí ýõ, Õàëõ ãîë (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); àëò îëáîðëîëò

áîëîí áýë÷ýýðèéí òàëõàãäëààñ ¿¿ñýõ òóíàäàñæèëò, àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä
àøèãëàñàí õԛíä ìåòàëëààñ ¿¿ñýõ îðãàíèê áîõèðäëûí óëìààñ ԛԛññýí àìüäðàõ
îð÷íû äîðîéòîë, àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.
54
ÁÀÃ ÖÓÐÕÀÉÒÀÍ
Îâîã Öóðõàéíõàí
56. Esox lucius Linnaeus, 1758
Òԛãýýìýë íýð: Pike (Àíãëè),

Åðäèéí öóðõàé (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Lucius lucius

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé, òîì ïîïóëÿöèòàé, àëò
îëáîðëîëòûí ԛéë àæèëëàãààíû íԧëԧԧãԧԧð òîäîðõîé ãàçðóóäàä õîðîãäîæ
áàéãàà, ýíý çԛéëèéã õîðîãäîëä õԛðãýæ áóé ԧðãԧí õԛðýýíèé ñԧðԧã íԧëԧԧ
îäîîãîîð òýìäýãëýãäýýãԛé.
Äýëõèéí òàðõàö: Àíãëèéí Âàíò Óëñ, Ôðàíöààñ Åâðîïûã äàéðàí Îðîñ

õԛðòýë, Õÿòàä, Õîéä Àìåðèê. Èðëàíä áîëîí Àôðèêò íóòàãøóóëñàí.
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý ìԧðíèé ñàâ, Òýðõèéí Öàãààí áîëîí Ԧãèé íóóð (Õîéä
ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëò áîëîí óñíû çîõèöóóëãà õèéñíýýñ

øàëòãààëàí àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîë áèé áîëñîí.
57. Esox reichertii Dybowski, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Amur pike (Àíãëè),

Àìàðûí öóðõàé (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéëèéã õîðîãäîëä õԛðãýæ áàéãàà ãîë àþóë
ìýäýãäýýãԛé áàéãàà. Áóéð íóóðò, áԛñ íóòãèéí õýìæýýíä õýò àãíàëò õèéæ
áàéñàí áà ìºí öóðõàéã ãîëîîñ àãíàæ áàéõ ìàãàäëàëòàé
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë)

Áԛñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Õàëõ ãîë, Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé ñàâä)
Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Áóéð íóóðûí óñíû

òԛâøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä îðñîí.
55
ÁÀÃ ÑÀÃÀÌÕÀÉÒÀÍ
Îâîã Ãóòààðûíõàí
58. Lota lota (Linnaeus, 1758)
Òԛãýýìýë íýð: Burbot (Àíãëè), Ãóòààð (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Áàðóóí Åâðîï (Ôðàíö, Ãåðìàí) Îðîñûí Ëåíà ìԧðíèé ñàâ
ãàçàð õԛðòýë áîëîí Õîéä Àìåðèê.
Áԛñ íóòàãò: Õàëõ ãîë, Áóéð íóóð (Àìàð ìԧðíèé ñàâä), Ñýëýíãý, Îðõîí ãîëûí
ñàâ, Øèøõýä ãîë, Õԧâñãԧë, Ԧãèé, Òýðõèéí Öàãààí íóóð (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí
àé ñàâ).
56
ÁÀÃ ÆÈÂÝÐÒÝÍ
Îâîã Æèâýðòèéíõýí
59. Cottus sibiricus Kessler, 1889
Òԛãýýìýë íýð: Siberian sculpin (Àíãëè),

Øèâýð ýðýýí æèâýðò (Ìîíãîë)

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéëèéí Ìîíãîë äàõü òàðõàëòûí òàëààðõ
ìýäýýëýë õàíãàëòãԛé áàéãàà.
Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ìԧðíԧԧñ ßõ ãîë õԛðòýëõ íóòãèéí ãîë ìԧðԧíä (Îðîñ,
Ìîíãîë).
Áԛñ íóòàãò: Îðõîí ãîëûí àäàã, ìàãàäãԛé Ñýëýíãý ìԧðԧíä (Õîéä ìԧñԧí
äàëàéí àé ñàâ).
60. Cottus szanaga Dybowski, 1869
Òԛãýýìýë íýð: Amur sculpin (Àíãëè),

Ýðýýí æèâýðò (Ìîíãîë)
Ԧìíԧõ íýðøèë: Cottus poecilopus

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ñèáèðü

Áԛñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: àëòíû óóðõàéí íԧëԧԧãԧԧð îðîí íóòãèéí òԛâøèíä

õîâîðäîæ áàéæ ìàãàäãԛé.
57
61. Leocottus kesslerii (Dybowski, 1874)
Òԛãýýìýë íýð: Kessler’s sculpin (Àíãëè),

Ýëñíèé ýðýýí æèâýðò (Ìîíãîë)
Èæèë íýð: Paracottus kesslerii

Äýëõèéí òàðõàö: Îðîñ, Ìîíãîë.

Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãèéí àäàãò íýã óäàà òýìäýãëýãäñýí. Îéðîëöîîõ ïîïóëÿöè
íü Ñýëýíãý ìԧðíèé ýõýýð áîëîí Áàéãàëü íóóðò òîõèîëäîíî (Îðîñ).
62. Mesocottus haitej (Dybowski, 1869)
Òԛãýýìýë íýð: Haitej sculpin (Àíãëè),

Çàíòãàð çàãàñ (Ìîíãîë)

Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àìüòíû òóõàé õóóëüä ìàø õîâîð ãýñýí àíãèëàëä
îðñîí.
Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ñàõàëèí (Îðîñ).
Áԛñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä àøèãëàñàí õԛíä ìåòàëëûí

óëìààñ ԛԛññýí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë, àëò îëáîðëîëòûí ԛéë
àæèëëàãààíààñ ԛԛäýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.
58
ÁÀÃ ÀËÃÀÍÀÒÀÍ
Îâîã Odontobutidae
63. Perccottus glenii Dybowski, 1877
Òԛãýýìýë íýð: Amur sleeper (Àíãëè),

Òîãòìîëûí öîîõëîé (Ìîíãîë)

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ).

Áԛñ íóòàãò: Õàëõûí ãîë (Àìàðûí ñàâä).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéã¿é.
64. Perca fluviatilis Linnaeus, 1758
Òԛãýýìýë íýð: Perch (Àíãëè), Àëãàíà (Ìîíãîë)
Áԛñ íóòàãò: Àíõààðàëä ԧðòԧԧãԛé.

Ԛíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý çԛéë íü ìàø ԧðãԧí òàðõàëòòàé, îäîîãèéí
àãíóóðûí äàðàìò, øàõàëòûã õàðãàëçàõãԛéãýýð ïîïóëÿöèéí õýìæýý
òîãòâîðòîé áàéãàà, öààøèä òîî òîëãîé íü áóóðíà ãýñýí òààìàãëàë îäîîãîîð
áàéõã¿é.
Äýëõèéí òàðõàö: Áàðóóí Åâðîïîîñ Êîëûì ãîëûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ). Àâñòðàëè,
Øèíý Çèëàíä and Ԧìíԧä Àôðèêò íóòàãøóóëñàí.
Áԛñ íóòàãò: Ñýëýíãý ãîëûí ñàâ ãàçàð, Ԧãèé, Òýðõèéí Öàãààí, Õԧâñãԧë íóóð,
Áóëãàí ãîëûí ñàâ (Õîéä ìԧñԧí äàëàéí àé ñàâ).
Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò èõýññýí (õóäàëäààíû).
59
ÍÎÌ Ç¯É
Baillie, J. and Groombridge, B. (Compilers and editors) (1996). 1996 IUCN Red
List of threatened animals. IUCN, Gland, Switzerland.
Baillie, J.E.M., Hilton-Taylor, C. and Stuart, S.N. (Editors) (2004). 2004 IUCN
Red List of threatened species. A global species assessment. IUCN, Gland,
Switzerland and Cambridge, UK.
Bogutskaya, N.G. and Naseka, A.M. (2004). Catalogue of agnathans and fishes
of fresh and brackish waters of Russia with comments on nomenclature and
taxonomy. KMK Scientific Press Ltd, Moscow.
Chen, Y.-Y. (ed) (1998). Fauna sinica. Osteichthyes. Cypriniformes II. Science
Press, Beijing. (Chinese, English summary)
Äóëìàà, À. (1983). Õºâñãºë íóóðûí çàãàñíû ýêîëîãèéí ñóäàëãàà.

Óëààíáààòàð.
IUCN. (2001). The IUCN Categories and Criteria (Version 3.1). IUCN SSC, Gland
and Cambridge.
IUCN. (2003). Guidelines for application of the IUCN Red List Criteria at a regional
level. IUCN SSC, Gland and Cambridge.
Hilton-Taylor, C. (Compiler) (2000). 2000 IUCN Red List of threatened species.

IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.
Lamoreux, J., Akcakaya, H.R., Bennun, L., Collar, N.J., Boitani, L., Brackett,
D., Brautigam, A., Brooks, T.M., da Fonseca, G.A.B., Mittermeier, R.A.,
Rylands, A.B., Gardenfors, U., Hilton-Taylor, C., Mace, G., Stein, B.A.
and Stuart, S. (2003). Value of the IUCN Red List. Trends in Ecology and
Evolution 18(5): 214.
Lundberg, J. (2006). Phylogeny of all fishes. http://www.deepfin.org/tree.php.

Accessed on 19th April 2006.
Kottelat, M. (in prep.). Fishes of Mongolia: a checklist of the fishes known to occur
in Mongolia with comments on systematics and nomenclature. World Bank,
Washington D.C.
Mace, G.M. (1994). Classifying threatened species: means and ends. Philosophical
Transactions of the Royal Society of London B 344: 91-97.
Prokofiev, A.M. (2002). Stone loaches (Baltoridae: Nemacheilinae) from the

Uvs-Nuur Lake basin at the boundary of Tuva and Mongolia. Journal of
Ichthyology 42 (Suppl.1): S45-S59.
60
Reshetnikov, Y.S., Bogutskaya, N.G., Vasileva, E.D., Dorofeeva, E.A., Naseka,
A.M. Popova, O.A., Savvaitova, K.A., Sideleva, V.G. and Sokolov, L.I.
(1997). An annotated check-list of the freshwater fishes of Russia. Journal of
Ichthyology 37(9): 687-736.
Reshetnikov, Y.S., (2003). Atlas of Russian freshwater fishes, Vol. 1 and 2. Nauka,
Moscow.
Sokolov, V.E. (1983). The fishes of the Mongolian People’s Republic. Nauka,
Moscow.
UNEP-WCMC (2006). UNEP-WCMC species database: CITES-listed species.

Available online at http://www.cites.org/. Accessed on 25 March 2006.
Wingard, J.R. and Odgerel, P. (2001). Compendium of environmental law

and practice in Mongolia. GTZ Nature Conservation and Buffer Zone
Development Project and GTZ Commercial Civil Law Reform Project.
Published report. (in English and Mongolian)
61
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Õàâñðàëò I. Óñòàæ áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøã¿é, Ýìçýã ç¿éëèéí õîâîðäëûí çýðýãëýëèéã ¿íýëýõýä
àøèãëàäàã À-Å õ¿ðòëýõ øàëòãóóðûí òîâ÷ òàéëáàð (IUCN, 2001-ûí òîâ÷ òàéëáàð).
A-B-ãèéí àëü ÷ øàëãóóðûã àøèãëàõ Óñòàæ áàéãàà Óñòàæ áîëçîøã¿é Ýìçýã
A. Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò. 10 æèë ýñâýë 3 ¿åýñ äýýø õóãàöààíä àæèãëàëòààð áóóðàõ õàíäëàãàòàé
A1 t 90% t 70% t 50%
A2, A3 & A4 t 80% t 50% t 30%
Al. Ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí øàëòãààíóóäûã óðüä íü ñóäàëæ ¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºãñºí áóþó ýðãýëçñýí
ä¿ãíýëò¿¿äèéã äîîð ºãºãäñºí æàãñààëòóóä äýýð òóëãóóðëàí ïîïóëÿöèéí äîðîéòîëûí øàëòãààíóóäûã
áóöààä õóó÷èíäàà îðîõ ìàãàäëàë íü áàòòàé áóþó òîäîðõîé ýñýõèéã òîãòîîõ
(a) øóóä àæèãëàëò
(b) òóõàéí òàêñîíä íèéöñýí ýëáýãøèëèéí èíäåêñ
(c) ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé áîëîí îðøèõ íóòãèéí
õýìæýý, àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàë
(d) àøèãëàëòûí ºíººãèéí áîëîí áîëîìæèò
òºâøèí
(e) íóòàãøóóëñàí ç¿éë, ýðëèéçæèë, ýìãýã ¿¿ñãýã÷, áîõèðäëóóä,
ºðñºëäºã÷¿¿ä áà ïàðàçèòóóäûí íºëººí¿¿ä.
A2. Ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí øàëòãààíóóäûã óðüä íü ñóäàëñàí, ¿íýëñýí, ä¿ãíýñýí áîëîí ýðãýëçñýí
ä¿ãíýëò¿¿äèéã À1-èéí (a)-(e) õîîðîíä ºãºãäñºí ¿íýëãýýí¿¿ä äýýð òóëãóóðëàí áóóðàëòûí ÿâö çîãñîîã¿é
áàéãàà þìóó áóóðàëòûí øàëòãààí òîäîðõîé áóñ áóþó ìàãàäã¿é áóöààä àíõíû áàéäàëäàà ýðãýí îðîõ
áîëîìæòîéã òîãòîîõ
A3. Àñóóäàëòàé áîëîíòºëºâëºãäñºí ïîïóëÿöèéí áóóðàëò èðýýä¿éä À1-èéí (b) - (e) òóëãàðâàë (õàìãèéí èõ
íü 100 æèë)
A4. ªíãºðñºí ¿å áóþó èðýýä¿éäýý (õàìãèéí èõ íü 100 æèë) ïîïóëÿöèéí äîðîéòîëûí øàëòãààíóóäûã ñóäàëæ,
¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºãñºí, òîîöîîëîí áîëîâñðóóëñàí áóþó ýðãýëçýý òºð¿¿ëñýí ä¿ãíýëò¿¿äèéã À1-èéí
(a) - (e) õ¿ðòëýõ øàëãóóðóóä äýð òóëãóóðëàí ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí øàëòãààí íü òîäîðõîéã¿é þìóó
îéëãîìæòîé áóñ áóþó áóöààä õóó÷èí áàéäàëäàà ýðãýí îðîõ
B. B1 áîëîí B2-ûí Ãàçàðç¿éí òàðõàëòûí õèëèéí õýëáýð, õýìæýý
B1. Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý < 100 êm2 < 5,000 êm2 < 20,000 êm2
2 2
B2. Ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé < 10 êm < 500 êm < 2,000 êm2
Äàðààãèéí 3-èéí 2 íü
(a) Õýä õýäýí òàñàðõàéòñàí ýñâýë
=1 d5 d 10
òàñàðõàéòñàí ãàçàð íóòãèéí òîî
(b) Òîî òîëãîéí ¿ðãýëæëýí áóóðàõ õàíäëàãà íü: (i) òàðõàö íóòãèéí õýìæýý; (ii) ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé; (iii)
àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàë, òàëáàé áîëîí õýìæýý; (iv) áàéðøèë ýñâýë ñàëáàð ïîïóëÿöèéí òîî;
(v) ¿ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî
(c) Ýðñ õýëáýëçýë íü: (i) òàðõàö íóòãèéí õýìæýý; (ii) ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé; (iii) áàéðøèë ýñâýë ñàëáàð
ïîïóëÿöèéí òîî; (iv) ¿ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî
C. Æèæèã ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí áóóðàëò
¯ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî < 250 < 2,500 < 10,000
äàðààãèéí C1 ýñâýë C2:
C1. Òîî òîëãîéí ¿ðãýëæëýí áóóðàõ 1 ¿å ýñâýë 3 æèëä 3 ¿å ýñâýë 10 æèëä
2 ¿å ýñâýë 5 æèëä 20%
õàíäëàãûí ¿íýëãýý íü: 25% 10%
Õàìãèéí èõ íü 100 æèë
C2. Òîî òîëãîéí ¿ðãýëæëýí áóóðàõ õàíäëàãà áîëîí (a) ýñâýë (b):
a (i) á¿õ ñàëáàð ïîïóëÿöèóäûí áèå
< 50 < 250 < 1,000
ã¿éöñýí áîäãàëèóä:
a (ii) íýã ñàëáàð ïîïóëÿöèä áàéãàà
90% 95% 100%
áîäãàëèóäûí %
(b) ¯ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí ýðñ õýëáýëçýë¿¿ä
D. Ìàø áàãà áóþó õÿçãààðëàãäìàë ïîïóëÿöè
Àëü íýãèéã íü:
(1) ¯ðæëèéí íàñíû áîäãàëûí òîî < 50 < 250 < 1,000
Ýñâýë
Ýçëýí àìüäðàõ òàë-
(2) Ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé áàé < 20 êm2 ýñâýë
áàéðøèë íóòàã d 5
E. Òîîíû àíàëèç
3 ¿å (õàìãèéí èõ íü 5 ¿å (õàìãèéí èõ íü 100
Áàéãàëüä áàéãàà óñòàõ ìàãàäëàëûí
100 æèë) ýñâýë 10 æèë) ýñâýë 20 æèëä t 100 æèëä t 10%
èëýðõèéëýë:
æèëä t 50% 20%
62
Æàãñààëò I. Àæëûí õýñãýýñ òîãòîîñîí, Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò
òîõèîëääîã çԛéëԛԛä
Øèíæëýõ óõààíû íýðøèë Ò¿ãýýìýë íýð Á¿ñ íóòãèéí çýðýãëýë Äýëõèéí õýìæýýíä
PETROMYZONTIFORMES
Petromyzontidae
Lethenteron reissneri Õîðõîé çàãàñ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1869)
ACIPENSERIFORMES
Acipenseridae
Acipenser baerii Øèâýð õèëýì Óñòàæ áàéãàà Ýìçýã, A2d
Brandt, 1869 B2ab (iii,v)
Acipenser schrenkii Àìàð ìºðíèé õèëýì Ìýäýýëýë äóòìàã Óñòàæ áîëçîøã¿é,
Brandt, 1869 A1acd, A2d
CYPRINIFORMES
Balitoridae
Barbatula dgebuadzei Ãîâèéí ýðýýëæ Óñòàæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
B2ab (iii)..
(Prokofiev, 2003)
Barbatula toni Ñàõàëò ýðýýëæ Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1869) ºðòºõººðã¿é
Lefua costata Íàéìàñ ýðýýëæ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Kessler, 1876
Triplophysa gundriseri Òýñèéí ýðýýëæ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Prokofiev, 2002
Cobitidae
Cobitis melanoleuca ×èìõ¿¿ð çàãàñ Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Nichols, 1925 ºðòºõººðã¿é
Misgurnus mohoity Àìàð ìºðíèé ìîãîëçîé Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowskii, 1869) ºðòºõººðã¿é
Cyprinidae
Acheilognathus asmussi Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1872)
Carassius carassius Àëòëàã õýëòýã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Linnaeus, 1758)
Carassius gibelio Ìºíãºëºã õýëòýã Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Bloch, 1782) ºðòºõººðã¿é
Chanodichthys erythropterus Öàãààí äîãòîð ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Basilewsky, 1855)
Chanodichthys mongolicus (Basilewsky, Ìîíãîëûí óëààí äàëáààò ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
1855)
Culter alburnus ªëãºð öàãààí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Basilewsky, 1855
Cyprinus rubrofuscus Áóëóó öàãààí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Lacépède, 1803
Eupallasella percnurus Íóóðûí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã Ìýäýýëýë äóòìàã
(Pallas, 1814)
Gnathopogon strigatus Ñóãàñàí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Regan, 1908)
Gobio acutipinnatus Åðäèéí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Menschikov, 1939
Gobio cynocephalus Ìîðèí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Dybowski, 1869
Gobio soldatovi Àìàð ìºðíèé ìîðèí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Berg, 1914
63
Gobio tenuicorpus Öàãààí ñýë¿¿ðò ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Mori, 1934
Hemibarbus labeo Ìîðèí òàâõàðàë Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Pallas, 1776)
Hemibarbus maculatus Òîëáîò ìîðèí òàâõàðàë Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Bleeker, 1871
Hemiculter leucisculus (Basilewsky, Åðäèéí õàâ÷èãàñ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
1855)
Ladislavia taczanowskii Òà÷àíîâûí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Dybowski, 1869
Leuciscus baicalensis Øèâýð ñóãàñ Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1874) ºðòºõººðã¿é
Leuciscus dzungaricus Ç¿¿í ãàðûí ñóãàñ Óñòàæ áîëçîøã¿é, ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Koch & Paepke, 1998 B1ab (v) & B2ab (v)
Leuciscus idus Áóõ ñóãàñ Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Linnaeus, 1758)
Leuciscus waleckii Àìàðûí ñóãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1869)
Microphysogobio tungtingensis Áóéðûí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Nichols, 1926)
Oreoleuciscus angusticephalus Íîõîé ñóãàñ Ýìçýã, B1ab (v).. ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Bogutskaya, 2001
Oreoleuciscus humilis Warpachowski, Äàâæàà ñóãàñ Ýìçýã, B2ab (ii,iii,iv,v) ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
1889
Oreoleuciscus potanini Àëòàéí ñóãàñ Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Kessler, 1879) ºðòºõººðã¿é
Phoxinus phoxinus Âàðëàí Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Linnaeus, 1758) ºðòºõººðã¿é
Pseudaspius leptocephalus Óëààí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Pallas, 1776)
Pseudorasbora parva Äàâæàà ñóãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Temminck & Schlegel, 1846)
Rhodeus sericeus Àìàð ìºðíèé õàëáàãàí Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Pallas, 1776) çàãàñ
Rhynchocypris czekanowskii ×åêàíîâûí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1869)
Rhynchocypris lagowskii (Dybowski, Ëàãîâñêèéí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
1869)
Rutilus rutilus Óëààí í¿äýí Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Linnaeus, 1758) ºðòºõººðã¿é
Sarcocheilichthys soldatovi Ñîëäàòîâûí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Berg, 1914)
Saurogobio dabryi Ìîíõîð ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Bleeker, 1871
Squalidus chankaensis Õàíõûí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1872)
Tinca tinca Øàðãàë ¿õýðäýý ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Linnaeus, 1758)
SILURIFORMES
Siluridae
Silurus asotus Öóëáóóðò Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Linnaeus, 1758 ºðòºõººðã¿é
SALMONIFORMES
Coregonidae
Coregonus chadary Öàãààí õàäèð Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Dybowski, 1869
64
Coregonus migratorius Áàéãàëèéí îìóëü Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Georgi, 1775)
Coregonus pidschian Öàãààí çàãàñ Óñòàæ áîëçîøã¿é, Ìýäýýëýë äóòìàã
(Gmelin, 1788) B2ab (iii,v)
Thymallidae
Thymallus arcticus Øèâýð õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Pallas, 1776)
Thymallus brevirostris Ìîíãîë õàäðàí Ýìçýã, B2ab (iii,v).. ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Kessler, 1879
Thymallus grubei Àìàðûí õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é, ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Dybowski, 1869 B2ab (iii,v)
Thymallus nigrescens Dorogostaisky, Õºâñãºë õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é, ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
1923 B2ab (i,ii,iii,iv,v)..
Salmonidae
Brachymystax lenok Çýâýã Ýìçýã, A3d ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Pallas, 1773)
Hucho taimen Òóë Óñòàæ áîëçîøã¿é, ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Pallas, 1773) A2de & A3de & B2ab
(iii,v)
ESOCIFORMES ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Esocidae
Esox lucius Åðäèéí öóðõàé Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Esox reichertii Àìàðûí öóðõàé Àíõààðàëä ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Dybowski, 1869 ºðòºõººðã¿é
GADIFORMES
Lotidae
Lota lota Ãóòààð Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Linnaeus, 1758)
SCORPAENIFORMES
Cottidae
Cottus sibiricus Øèâýð ýðýýí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Kessler, 1889
Cottus szanaga Àìàðûí ýðýýí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
Dybowski, 1869
Leocottus kesslerii Ýëñíèé ýðýýí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1874)
Mesocottus haitej Çàíòãàð çàãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é
(Dybowski, 1869)
PERCIFORMES
Odontobutidae
Perccottus glenii Òîãòìîëûí öîîõëîé ¯íýëýõ áîëîìæã¿é
Dybowski, 1877
Perca fluviatilis Àëãàíà Àíõààðàëä
Æàãñààëò II. Øèíýýð òýìäýãëýãäñýí çԛéëԛԛä

Øèíæëýõ óõààíû íýð Ò¿ãýýìýë íýð
CYPRINIFORMES
Cyprinidae
Hemiculter varpachovskii Nikolskii, 1903 Áóéðûí õàâ÷èãàñ
Micophysiogobio anudarini Holcík & Pivnicka, 1969 Àíóäàðèéí ã¿ðö
Phoxinus ujmonensis Kashenko, 1899 Þæìîíåíñèéí âàðëàí
65

Mongolian Red List of Fishes MON

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mongolian Red List of Fishes MON

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ

Ðåäàêòîð J. Ocock, Ã. Áààñàíæàâ,

ªìíºõ ¿ãèéã M. Lovei & S. D. Meyanathan

Óäèðòãàë õýñãèéã M.Ýðäýíýáàò

THE WORLD BANK

Óã á¿òýýëä íèéòýëñýí îëîëò, íýýëò¿¿ä, òàéëáàð, ä¿ãíýëò íü òóõàéí á¿òýýëèéã

Ýíý íîìîíä îðóóëñàí ìýäýý áàðèìòûí áîäèò ¿íýíèéã Äýëõèéí Áàíê

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí

Õýâëýëä áýëòãýñýí: Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ðåãåíòñ Ïàðê,

ÇʋÉËÈÉÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÀÃÂÀÐ 17

Magda Lovei Saha Dhevan Meyanathan

Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ çîõèîí

Ýíý áԛòýýëèéí àãóóëãàä òóñãàãäñàí àæëûí õýñãèéí øèíæýý÷äèéí ԛíýëãýý

Ñåìèíàðûí ÿâöàä îð÷óóëãûí àæèëä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí Î. ×èìýäöýðýíä

Ýíý íîì íü Äýëõèéí áàíêíû ԛԛñãýë ñàíàà÷èëãà, ñàíõԛԛãèéí äýìæëýãòýéãýýð

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) óã íîìûã òóóðâèõ áîëîí

Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (ZSL) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí

Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì (SFP) íü Äàðâèíû (UK DEFRA) ñàíàà÷èëàãààð

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü (NUM) íü òóñ àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã

Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè (MAS) íü àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä

Áàéãàëü Îð÷íû ßàì (MNE) óã òԧñëèéã äýìæèæ, õýðýãæèëòýíä íü àíõààðëàà

‘Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ’ áԛòýýë íü Ìîíãîë îðíû çàãàñ

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã õýâëýí íèéòëýõýä îðîëöñîí

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç

Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòíԛԛä ԛíýëãýý

Àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòíԛԛäýýð ԛíýëãýý íü õèéãäýæ áàéñàí ԧԧð äºðâºí

Äàðààãèéí çԛéë áîëîõ Rutilus lacustris (Pallas, 1814)-ûã Rutilus rutilus

ȻΟɫ ɧɭɬɝɢɣɧ ɬɚɪɯɚɥɬ: Ɇɨɧɝɨɥ ɨɪɧɵ ɭɫ ɫɭɞɥɚɥ

ɁΟɣɥɢɣɧ ɝɚɡɚɪ ɡΟɣɧ ɡɭɪɚɝ

Çԛéëèéí íýð áîëîí íýðøèë çîõèîã÷

Õԛìԛԛñèéí äóíä ñàéí òàíèãäàõ áîëñîí çԛéëԛԛä, òóõàéëáàë àãíóóðûí áîëîí

Óñòàæ Óñòàæ Õîâîðäîæ

Öàãààí çàãàñ Ìîíãîë õàäðàí Øèâýð õàäðàí

Àìàð ìԧðíèé õàäðàí Çýâýã

Ìîíãîëä çàãàñíû çԛéëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõ áàéãàà áԛñ íü Ìýäýýëýë

Data deficient species

Ãðàôèê 5. ‘Ìýäýýëýë äóòìàã’ õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí çԛéëèéí áàÿëàã. Ãԛí ԧíãԧԧð

Àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë íü õîâîðäîæ áóé çԛéë çàãàñíû íýí òԛðԛԛíä

Áóéð, Õºâñãºë áîëîí Ãîâèéí íóóðóóäûí óñíû ò¿âøèí áàãàññàíààñ àìüòàäûí

Óóð àìüñãàëûí ԧԧð÷ëԧëò íü èõýíõè õîâîðäîæ áóé çԛéëèéí, õî¸ðò íü íýí

Ìîíãîëûí çàãàñàíä íԛԛðëýæ áóé àþóë ԧñԧí íýìýãäñýýð áàéãàà áԧãԧԧä

Öàã óóðûí ԧԧð÷ëԧëò

ÁÀÃ ÄÓÃÀÐÈÃ ÀÌÒÀÍ

Îâîã: Õîðõîé çàãàñíûõàí

1. Lethenteron reissneri (Dybowski, 1869)

Òԛãýýìýë íýð: Eastern brook lamprey (Àíãëè),

Áԛñ íóòàãò: ¯íýëýõ áîëîìæã¿é

Äýëõèéí òàðõàö: Ñèáèðèéí äàëàé òýíãèñòýé íèéëñýí õýñãèéí ýðýã îð÷ìîîð,

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéãԛé.

2. Acipenser baerii Brandt, 1869

Òԛãýýìýë íýð: Siberian sturgeon (English),

Äýëõèéí õýìæýýíä: Ýìçýã, A2d (Sturgeon Specialist Group, 1996)

Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áàéãàà, B2ab (iii,v)

3. Acipenser schrenkii Brandt, 1869

Òԛãýýìýë íýð: Amur sturgeon (Àíãëè),

Äýëõèéí õýìæýýíä: Óñòàæ áîëçîøãԛé, A1acd áîëîí A2d

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìԧðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîëä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéãԛé.

4. Barbatula dgebuadzei (Prokofiev, 2003)

Òԛãýýìýë íýð: Gobi loach (Àíãëè),

Áԛñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøãԛé, B2ab (iii)..

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.