Dao Ham

Chæång III.
Âaûo haìm
Chæång III
ÂAÛO HAÌM
I. CAÏC KHAÏI NIÃÛM VÃÖ ÂAÛO HAÌM
1.Âënh nghéa:
Cho haìm säú f :X → R (X⊂ R), xo∈X ta noïi f coï âaûo haìm taûi xo khi vaì chè khi
f(x) − f(x 0 )
lim täön taûi vaì hæîu haûn: giåïi haûn naìy âæåüc kê hiãûu laì f' (x 0 ) vaì âæåüc
x→x0 x − x0
goüi laì khaí vi cuía f taûi x o
Âàût Δx = x − x 0 ,
Δy = f(x) − f(x )
0
Khi âoï x = x0 + ∆x
Δy f(x 0 + Δx) − f(x 0 )
vaì f ' (x 0 ) = lim = lim
Δx → 0 Δ x Δx → 0 Δx
Haìm säú f coï âaûo haìm trãn (a, b) nãúu noï coï âaûo haìm taûi moüi âiãøm thuäüc
khoaíng (a, b).
* Nháûn xeït:
Nãúu haìm sä fú coï âaûo haìm taûi x0 thç:
- f(x 0 + Δx) = f(x 0 ) + f' (x 0 )Δx + 0Δx khi Δx → 0

- f liãn tuûc taûi âiãøm x0
2. Âaûo haìm cuía haìm håüp:

Nãúu u = ϕ(x) vaì y = f(u) thç y = f(ϕ(x)) laì haìm håüp cuía x.
Khi âoï y’x = y’u . u’x
3. Âaûûo haìm cuía haìm ngæåüc:

Giaí sæí f coï âaûo haìm taûi x0 vaì g laì haìm ngæåüc cuía f khi âoï nãúu f’(x0)≠0 vaì g
1
liãn tuûc taûi y0 = f(x0). Thç g coï âaûo haìm taûi y0 vaì: g' (y 0 ) = .
f (x 0 )
4. Âaûo haìm vä cuìng
Δy
Nãúu tè säú → ∞ thç ta baío f coï âaûo haìm vä cuìng taûi x0
Δx
89
Chæång III. Âaûo haìm
5.Vi phán
Giaí sæí haìm säú f coï âaûo haìm taûi x0, ta coï
Δy = f' (x 0 )Δx + 0Δx khi ∆ → 0
Khi âoï f’(x0)∆ x âæåüc goüi laì vi phán cuía f taûi x0 vaì kê hiãûu båíi df(x0)
hoàûc dy(x0)
6.Âaûo haìm cáúp cao

Cho haìm säú f:(a, b) → R khaí vi trãn (a, b) thç ta coï f’(x) laì mäüt haìm säú xaïc
âënh trãn (a, b). Ta seî goüi f”(x) = [f’(x)]’ laì âaûo haìm cáúp cao cuía f taûi x.
Täøng quaït ta âënh nghéa âaûo haìm cáúp n cuía f laì:
f(n+1)(x) = [f(n)(x)]’ , våïi x∈ (a, b).
II. CAÏC ÂËNH LÊ VÃÖ GIAÏ TRË TRUNG BÇNH
1. Âënh nghéa
Cho haìm säú f:(a, b) → R, x0∈ (a, b). Ta noïi f âaût cæûc âaûi (cæûc tiãøu) taûi x0 nãúu
täön taûi mäüt lán cáûn Vx0 (x0∈ Vx0 ⊂ (a, b)) sao cho f(x0) ≥ f(x) (f(x0) ≤ f(x)),
∀x∈ Vx0 ,
2. Caïc âënh lyï

Âënh lê 1 (Fermat): Nãúu haìm säú f âaût cæûc trë taûi âiãøm x0 vaì coï âaûo haìm taûi
âiãøm x0 thç f’(x0) = 0.
Âënh lê 2 (Rolle): Nãúu haìm säú f liãn tuûc trãn [a, b] vaì khaí vi trãn (a, b),
giaí sæí f(a) = f(b) thç täön taûi c∈ (a, b) sao cho f’(c) = 0
f=
)(a (c∈
Âënh lê 2 coï thãø måí räüng thaình âënh lê sau âáy:
Âënh lê 3: giaí sæí f laì mäüt haìm säú liãn tuûc trãn [a, +∞), coï âaûo haìm trãn
(a, +∞) vaì lim f(x) = f(a), khi âoï täön taûi c∈ (a, +∞) sao cho f’(c) = 0
x →+∞
Chæïng minh:
+ Nãúu f(x) = f(a), ∀x > a ⇒ âpcm
+ Nãúu ∃b>a : f(a) ≠ f(b). Giaí sæí f(a) < f(b)
⇒ ∃u : f(a) < u < f(b)
⇒ ∃α∈ (a, b): f(α) = u
90
Do f(a) < u nãn ∃c > b (âuí låïn): f(c) < u

⇒ f(c) < u < f(b)
⇒ ∃β∈ (b, c): f(β) = u
⇒ f(α) = f(β)
Theo âënh lê Rolle, ta coï

∃d∈ (α , β): f’(d) = 0
⇒ âpcm
Tæì âënh lê 2 vaì âënh lê 3, ta coï thãø måí räüng thaình mäüt âënh lê täøng quaït sau.
Âënh lê 4: cho f(x) khaí vi trãn (a, b) (hæîu haûn hoàûc vä haûn) vaì
lim+ f (x ) = lim− f (x ) = c . Khi âoï ∃ξ∈ (a, b) sao cho f’(ξ) = 0.
x →a x→b
Chæïng minh:
- Træåìng håüp 1: c < +∞ vaì (a, b) hæîu haûn
f ( x), ∀x ∈ (a , b )
Xeït F (x ) =
c, x = a, x = b
Haìm naìy thoía maîn âënh lê Rolle trãn [a, b]
⇒∃ξ∈ (a, b) sao cho f’(ξ) = 0
- Træåìng håüp 2: c < +∞ vaì (a, b) vä haûn

Khäng máút tênh täøng quaït, ta coï thãø giaí sæí c > 0.
Xeït âäö thë cuía f(x):

* Nãúu âäö thë f(x) coï daûng (Hα ) thç âæåìng cong y = c + ε càõt âäö thë taûi hai
âiãøm coï hoaình âäü x1 , x2 .
Aïp duûng âënh lê Rolle cho f(x) trãn [x1, x2], ta coï:
∃ξ∈ (x1, x2) sao cho f’(ξ) = 0
c
x1 x2
( Ha )
91
* Nãúu âäö thë f(x) coï daûng (Hb). Tæång tæû, våïi y = c - ε ta cuîng coï: ∃ξ∈ [x1,
x2] sao cho f’(ξ) = 0
c y=c
y=c-ε
O x1 x2 x
(Hb)
Nãúu âäö thë f(x) coï daûng y
y=c+ε
c
y=c-ε
x1 x2 O x3 x4 x
Luïc âoï y = c - ε , y = c + ε càõt caïc âäö thë taûi hai âiãøm càõt âäö thë taûi hai âiãøm
x1 , x2 (hoàc x3 , x4). Aïp duûng âënh lyï Rolle vaìo [x1 , x2] ([x3, x4]) :
∃ξ∈ (x1, x2) hoàûc(x3, x4) sao cho f’(ξ) = 0
- Træåìng håüp 3: c = +∞ vaì (a,b) tuyì yï.

Luïc âoï âäö thë f(x) coï daûng:
y
y
y=A
y=A
O a x1 x2 b x
O a x1 x2 b x
Khi âoï âæåìng thàóng y = A càõt âäö thë taûi x1 , x2 aïp duûng âënh lê Rolle cho f(x)
trãn [x1, x2] ta coï : ∃ξ∈ (x1, x2) sao cho f’(ξ) = 0
Toïm laûi:∃ξ∈ (a, b) sao cho f’(ξ) = 0 (âpcm).
92
Âënh lê 5: Nãúu f(x) coï âaûo haìm trãn [a, b] thç f’(x) seî nháûn giaï trë trung gian
giæîa hai giaï trë cuía noï.
Chæïng minh:
Giaí sæí ∃α, β∈ [a, b]: f’(α) < f’(β).
Láúy λ : f’(α) < λ < f’(β)
Xeït: h(x) = f(x) - λx
h'(x) = f’(x) - λ
Ta coï: h’(α) < 0

h’(β) > 0
+ Choün mäüt lán cáûn V cuía α sao cho ∀x∈ V∩ (α, β):
h(x) − h(α )
< 0 ⇒ h(x) < h(α ), ∀x ∈ V ∩ (α , β )
x −α
+ Choün mäüt lán cáûn W cuía β sao cho ∀x∈ W∩ (α, β):
h(x) − h( β )
> 0 ⇒ h(x) > h( β ), ∀x ∈ W ∩ (α , β )
x−β
maì h(x) liãn tuûc trãn [α, β] nãn h(x) âaût giaï trë nhoí nháút trãn [α, β]
⇒ ∃ξ ∈ [α , β ] : h(ξ ) = min h(x)

x∈[α , β ]
⇒ ξ∈ (α, β) : ξ laì âiãøm cæûc tiãøu.

⇒ h’(ξ) = 0 ⇒ f(ξ) - λ = 0
⇒ f(ξ) = λ
⇒ âpcm
Nháûn xeït:
Âaûo haìm cuía mäüt säú trãn khoaíng cuía R thoaí maîn âënh lê vãö giaï trë trung gian
ngay caí trong træåìng håüp noï khäng liãn tuûc.
Tæì âënh lê Rolle ta coï hãû quaí sau:

Hãû quaí1: Cho a, b∈ R (a < b), haìm säú f: [a, b] à R liãn tuûc trãn [a, b], khaí
vi bãn phaíi vaì bãn traïi taûi moüi âiãøm cuía [a,b] vaì sao cho f(a) = f(b). Khi âoï
∃c ∈ (a, b) : f t' (c) ⋅ f p' (c) ≤ 0 ( f t' (c) ⋅ f p' (c) : âaûo haìm bãn traïi, âaûo haìm bãn phaíi)
Hãû quaí 2: Cho a, b∈ R (a < b), haìm säú f: [a, b] à R khaí vi sao cho
f (a) = f ' (b) . Khi âoï ∃c∈ (a, b) sao cho: f(c) − f(a) = f ' (c)(c − a) .
'
93
Chæïng minh:
Xeït g: [a, b] à R , våïi
 f(x)−f(a) nãúu x ≠a

g(x) =  ' x −a
 f (a) nãúu x =a
f(b) − f(a)
Âàût m = g(b) =
b−a
- Træåìng håüp 1: f ' (a) = f ' (b) = m

Aïp duûng âënh lê Rolle cho g trãn [a, b], ta coï
∃c ∈ (a, b) : g(c) = 0
⇒ f(c) − f(a) = f ' (c)(c − a)
- Træåìng håüp 2: f ' (a) = f ' (b) < m (træåìng håüp f ' (a) = f ' (b) > m tæång tæû)
Giaí sæí ∀x ∈ (a, b) : g(x) < m . Cho : x → a + ⇒ f ' (a) ≤ m
Màût khaïc: ∀x ∈ (a, b) : f(x) − f(b) = g(x)(x − a) + f(a) − f(b)
≤ m(x − a) + f(a) − f(b) = m(x − b)
f(x) − f(b)
⇒ > m, ∀x ∈ (a, b)
x−b
Cho: x → b − ta coï: f ' (b) ≥ m ⇒ f ' (a) = f ' (b) = m (vä lê)
Do âoï ∃d ∈ (a, b) : g(d) > m

Vç g liãn tuûc trãn [a,d] vaì g(a) < m < g(d)
⇒ ∃e ∈ (a, b) : g(e) = m
Aïp duûng âënh lê Rolle cho g trãn [e,b]

⇒ ∃c ∈ (e, b) : g ' (c) = 0
⇒ f(c) − f(a) = f ' (c)(c − a)
Váûy ta coï âpcm.
Âënh lê 6 (Cauchy): Giaí sæí f vaì g hai baìm säú liãn tuûc trãn [a, b], coï âaûo haìm
trãn khoaíng (a, b). Nãúu g’(x) ≠ 0 våïi moüi x∈ (a, b) chè täön taûi êt nháút mäüt âiãøm c∈
f (b ) − f (a ) f ' (c)
(a, b) sao cho: =
g(b ) − g(a ) f ' (c)
Chæïng minh:
Xeït haìm säú h(x ) = [f (b ) − f (a )]g(x ) − [g(b ) − g(a )]f (x )
Vç f vaì g liãn tuûc trãn [a, b] nãn h(x) khaí vi trãn [a, b]; f vaì g khaí vi trãn
[a, b] nãn h(x) khaí vi trãn (a, b).
94
Ta coï: h (a ) = [f (b ) − f (a )]g (a ) − [g(b ) − g (a )]f (a )

= f (b )g(a ) − g(b )f (a )
= [f (b ) − f (a )]g (b ) − [g (b ) − g(a )]f (b )
= h (b)
Theo âënh lê Rolle: ∃c ∈ (a, b ) : h ' (c) = 0

⇒ [f (b) − f (a )]g ' (c) = [g(b) − g(a )]f ' (c)
Nãúu g(a ) = g(b ) ⇒ ∃d ∈ (a, b ) : g ' (d ) = 0 (máu thuáøn våïi g(x ) ≠ 0, ∀x ∈ (a, b ) )
⇒ g(a ) − g(b) ≠ 0
Do âoï:
f (b ) − f (a ) f ' (c)  ' 
=  g (c) ≠ 0 do g ' (x ) ≠ 0, ∀x ∈ (a, b )
g(b ) − g(a ) g ' (c )  
⇒ âpcm
Âënh lê 7: (Lagrange): Cho haìm säú f liãn tuûc trãn [a, b] vaì khaí vi trãn khoaíng
(a, b) thç täön taûi c∈ (a, b) sao cho: f (b ) − f (a ) = (b − a)f ' (c ).
Chæïng minh: AÏp duûng âënh lê Cauchy våïi g(x) = x
Nháûn xeït:
- Ta nháûn tháúy âënh lê Cauchy vaì âënh lê Laragange nhæ laì mäüt hãû quaí cuía
âënh lê Rolle . Thãú nhæng âënh lê Rolle laûi laì træåìng håüp riãng cuía âënh lê Largange
khi f(a) = f(b)
- Vãö màût hçnh hoüc:

+ Âënh lê Rolle cho ta biãút trãn âäö thë cuía haìm säú f(x), x ∈ [a, b] täön
taûi âiãøm (ξ; f(ξ)), ξ∈ (a, b) maì tiãúp tuyãún taûi âoï song song våïi truûc Ox.
+ Âënh lê Largange chæïng toí ràòng trãn âäö thë cuía haìm säú f(x) täön taûi
âiãøm maì taûi âoï tiãúp tuyãún våïi âäö thë song song våïi dáy cung näúi âiãøm A = (a; f(a))
våïi âiãøm B = (b, f(b))
- Nãúu láúy b = a + h thç biãøu thæïc Largange viãút laûi thaình

f (a + h ) = f(a) + f ' (a + θh)h, 0 < θ < 1 vaì goüi laì cäng thæïc säú gia hæîu haûn
Largange.
Hãû quaí 1: Cho haìm säú f liãn tuûc trãn [a, b] vaì coï âaûo haìm trãn (a, b). Nãúu
f’(x) = 0 (hoàûc f’(x) > 0 (f’(x) < 0), ∀x∈(a, b)) thç f laì haìm hàòng (hoàûc tàng (giaím))
trãn [a, b]
95
Hãû quaí 2: Cho haìm säú f liãn tuûc trãn [a, b], x0∈ [a, b]. Haìm f khaí vi trãn
(a, b)\x0 vaì f’ coï giåïi haûn hæîu haûn laì l taûi x0. Khi âoï f khaí vi taûi x0 vaì f’(x0) = l
(vaì do âoï f’ liãn tuûc taûi x0)
Mãûnh âãö 1: Âãø f laì Lipschitz trãn [a, b] âiãöu kiãûn cáön vaì âuí laì f’ bë chàûn trãn
[a, b]
Mãûnh âãö 2: Nãúu haìm säú f(x) khaí vi trãn (a, b) vaì khäng bë chàûn trãn [a, b]
thç f’(x) cuîng khäng bë chàûn trãn [a, b].
Chæïng minh.
Cäú âënh x 0 ∈ (a, b), ∀x ∈ (a, b ), ∃c = x 0 + θ (x − x 0 )(0 < θ < 1) sao cho
f (x ) − f (x 0 ) = f (c)(x − x 0 )
'
f(x) − f(x 0 )
⇒ f ' (c ) > vç x − x 0 < b − a .
b−a
Váûy nãúu f(x) khäng bë chàûn trãn thç f’(x) cuîng khäng bë chàûn trãn [a, b]
Mãûnh âãö 3: Cho f liãn tuûc trãn [a, b], f khäng laì haìm tuyãún tênh trãn [a,b], thç
f (x ) − f(x 0 )
täön taûi c∈ [a, b] sao cho: f ' (c) >
b−a
Chæïng minh:
Ta phán hoaûch [a, b] thaình p âoaûn: a ≤ x 0 ≤ x 1 ≤ x 2 .... ≤ x p = b
p p
Khi âoï: f(a) − f(b) = ∑ [f(x i ) − f(x i −1 )] = ∑ f ' (ξ i )(x i − x i −1 ) , ξ i ∈ [x i −1 , x i ]
i =0 i =1
p
⇒ f(a) − f(b) < ∑ f ' (ξ i ) x i − x (
i −1
)
i =1
Âàût f ' (c) = max f ' (ξ i ), i = 1, p . {
ξ i ∈ [ x i −1 , x i ]
}
p
⇒ f (b ) − f (a ) < f ' (c) ∑ (x − x )
i i −1
i =0
⇔ f (b ) − f (a ) < f ' (c) (b − a )

⇒ Âpcm
Âënh lê 8: (âënh lê Âarboux)

Cho X laì mäüt khoaíng cuía R , haìm säú f: X à R khaí vi trãn X khi âoï:
a/ f’(x) laì mäüt khoaíng cuía R.
b/ Phæång trçnh f’(x) = k coï nghiãûm våïi k∈ (f’(a), f’(b))
96
Chæïng minh:
a/ Giaí sæí a < b vaì f’(a) < f’(b) (våïi a, b∈ X) vaì k∈ (f’(a), f’(b)
f(b) − f(a)
Âàût t 0 = giaí sæí f’(a) < t0 < f’(b) (coìn khi t0 < f’(a) < f’(b), f’(a) <
b−a
f’(b) < t0 ta xeït tæång tæû)
U = [f' (a), t 0 ]
Âàût :
V = [t 0 , f' (b)]
Xeït ϕ: [a, b]à R

 f(x)−f(a) våïi x ≠ a
 x −a
x a ϕ (x) =  liãn tuûc trãn [a, b]

f'(a) våïi x = a
vaì ϕ(a) = f’(a)

f (b ) − f (a )
ϕ (b) = = t0
b−a
⇒ U ⊂ ϕ([a, b])
Xeït ψ: [a, b]à R

 f(x)−f(b) våïi x ≠ b

x a ψ(x) =  x −a liãn tuûc trãn [a, b]
f'(b) våïi x = b

Tháúy ψ(a) = f’(a)

f (b) − f (a )
ψ (a ) = = t0
b−a
⇒ V ⊂ ψ([a, b])
váûy U ∪ V ⊂ ϕ ([a, b]) ∪ ψ([a, b])
b/ Ta coï k∈ (f’(a), f’(b)) ⊂ U ∪ V

f(c) − f(a)
∃c ∈ (a, b) : k = ϕ (c) =
c−a
Do âënh lê säú gia hæîu haûn:
f (c )− f (a ) '
∃d∈ (a, c) sao cho: = f (d )
c −a
⇒ k = f’ (x)
⇒ phæång trçnh f’(x) = k coï nghiãûm d ∈ (a, c) ⊂ (a, b) ⊂ X
97
Âënh lê 9:
Cho a, b∈ R sao cho a < b vaì f: [a, b] à R khaí vi trãn (a, b) sao cho
lim+ f(x) = lim− f(x) = +∞ . Khi âoï f’[(a, b)] = R
x →a x→ b
Chæïng minh:
Theo âënh lê Âarboux thç f’[(a, b)] laì mäüt khoaíng
⇒ f’[(a, b)] = (α, β)
Ta chæïng minh α = -∞ vaì β = +∞

+ α = -∞
Ta chæïng minh bàòng phaín chæïng.
Giaí sæí α ≠ -∞
Ta coï ∀x∈ (a, b) thç α < f’(x). Láúy c∈ (a, b) vaì láúy x∈ (a, c).
Theo âënh lê säú gia hæîu haûn:
f(x) − f(c)
∃u ∈ (a, c) : = f' (u)
x−c
⇒ f(x) = f(c) + f' (u)(x − c)
⇒ f(x) < f(c) + α (x − c) ≤ M
⇒ +∞ = lim+ f(x) ≤ M (vä lê)
x →a
Váûy α = -∞
+ Tæång tæû ta cuîng coï β = +∞

⇒ Âpcm
Âënh lê 10:
Cho a, b, c, d∈ R (a < b < c < d) vaì f: [a, d] à R khaí vi trãn (a, d). Khi âoï
täön taûi u∈ (a, c) vaì v∈ (b, d) sao cho:
 u<v

 f(c) ⋅ f(a) = f' (u)(c − a)

f(d) ⋅ f(b) = f' (v)(d − b)
Chæïng minh:
Aïp duûng âënh lê säú gia hæîu haûn cho f trãn [a, b], [b, c], [c, d] coï :
f(b) − f(a) = (b − a)f' (α ) våïi α ∈ (a, b)

f(c) − f(b) = (c − b)f' ( β ) våïi β ∈ (b, c)
f(d) − f(c) = (d − c)f' (γ ) våïi γ ∈ (c, d)
98
Tæì âoï ta coï
f(c) − f(a) = (b − a)f' (α ) + (c − b)f' ( β )

b−a c−b
= (c − a)[ f' (α ) + f' ( β )] (*)
c−a c−a
b−a c−b b -a c−b
Vç + = 1 nãn f' (α ) + f' ( β ) laì mäüt âiãøm cuía khoaíng U
c−a c−a c-a c−a
våïi hai âáöu muït laì f’(α) , f’(β)
Theo âënh lê Darboux, ta coï U ⊂ f’’[(a, c)] nãn våïi

b−a ' c−b '
f (α ) + f ( β ) ∈ U ⊂ f ' [(a, c)]
c−a c−a
b−a ' c−b '
⇒ ∃u∈ (a, c): f f' (u) = f (α ) + f (β )
c−a c−a
Thay vaìo (*) ta âæåüc f(c) - f (a) = (c - a) f’(a)

Tæång tæû ta cuîng coï f (d) - f (b) = (d - b) f ’(v)
⇒ Âpcm
III. CÄNG THÆÏC TAYLOR - HAÌM LÄÖI, LOÎM:
1. Cäng thæïc Taylor.

Cho haìm säú f coï âaûo haìm âãún cáúp n + 1 trãn (a, b), våïi xo ∈ (a, b), x∈ (a, b)
thç täön taûi ξ∈ [xo, x] sao cho:
f ' (x ) f ' ' (x ) f (n) (x )
f(x) = f(x ) + 0
(x − x ) + 0 (x − x ) 2 + .... + 0
(x − x ) n +
0 1! 0 2! 0 n! 0
f (n + 1) (ξ )
(x − x ) n + 1 (1)
(n + 1)! 0
goüi laì cäng thæïc Taylor - Iang.
f (n + 1) (ξ )
Rn = (x − a) n + 1 goüi laì säú dæ daûng Largange.
(n + 1)!
Khi f xaïc âënh trong khoaíng coï chæïa 0 thç ta coï:

f ' (0) f ' ' (0) 2 f (n) (0) n
f(x) = f(0) + x+ x + .... + x +
1! 2! n!
f (n + 1) (ξ ) n + 1
x (1)
(n + 1)!
Cäng thæïc naìy âæåüc goüi laì cäng thæïc Maclauren.
99
2. Haìm läöi, loîm:

Âënh nghéa: Cho X laì mäüt khoaíng cuía R, f : X → R laì mäüt haìm säú xaïc
âënh trãn X . Khi âoï f âæåüc goüi laì mäüt haìm läöi trãn X nãúu :
∀x1, x2 ∈ X vaì våïi moüi λ∈ (0, 1) ta âãöu coï :
f(λx1 + (1 - λ)x2) ≤ λf(x1) + (1 - λ)f(x2)
Ta noïi f laì haìm loîm khi vaì chè khi - f laì haìm läöi.
YÏ nghéa hçnh hoüc:

Âàût x = (λx1 + (1 − λ )x 2 ) . Khi âoï M1(x1; f (x1)), M2(x2; f (x2)), M(x; f (x)) laì
caïc âiãøm thuäüc âäö thë cuía haìm säú f .
f laì haìm läöi khi vaì chè khi âiãøm M nàòm trãn dáy cung M1M2 vaì nàòm dæåïi
âoaûn M1M2.
y
M1
M2
M
O x1 x x2 x
Âënh lê 1:
Cho haìm säú f coï âaûo haìm hæîu haûn trãn X. Khi âoï f laì haìm läöi ( loîm) trãn
X khi vaì chè khi f’ laì haìm säú tàng (giaím ) trãn X.
Hãû quaí: Cho haìm säú f khaí vi cáúp hai trãn (a, b). Khi âoï f läöi (läöi ) trãn
khoaíng (a, b) khi vaì chè khi f '' (x) ≥ 0, (f '' (x) ≤ 0) , ∀x ∈ (a , b )
Âënh lê 2 :
Cho X laì mäüt khoaíng cuía R; f, g : X → R laì hai haìm säú xaïc âënh trãn X.
Nãúu f , g thoaí maín caïc âiãöu kiãûn f ≥ 0 , g ≥ 0 ; f vaì g tàng hoàûc f vaì g giaím; f , g
läöi thç f .g läöi trãn X.
Chæïng minh :
Láúy ∀x1 , x2 ∈ X : x1 < x2 , ∀λ ∈ (0 , 1), âàût x = (λx1 + (1 − λ )x 2 ) .
Ta seî chæïng minh f, g laì haìm läöi, tæïc laì:
(f.g)(x) = ≤ (λ(f.g)x1 + (1 − λ )(f.g)x 2 ) .
Ta coï:
100
λ(f.g)(x1 ) + (1 − λ )(f.g)(x 2 ) − (f.g)(x) = λf(x 1 ).g(x1 ) + (1 − λ )f(x 2 ).g(x 2 ) − f(x).g(x)

≥ λf(x 1 ).g(x 1 ) + (1 − λ )f(x 2 ).g(x 2 ) − [λf(x 1 ) + (1 − λ )f(x 2 )][λg(x 1 ) + (1 − λ ).g(x 2 )]
= λ(1 − λ )[f(x1 ) − f(x 2 )][g(x1 ) − g(x 2 )] ≥ 0
Váûy f .g laì haìm säú läöi (âpcm).
Mãûnh âãö 1: Cho X laì mäüt khoaíng cuía R. f : X → R laì mäüt haìm säú xaïc
âënh trãn X, ∀a ∈ X , xeït haìm säú g : X\{a} → R
f(x) − f(a)
x a g(x) =
x−a
Khi âoï f laì mäüt haìm läöi khi vaì chè khi g tàng trãn X\{a}.
Mãûnh âãö 2: Cho f laì mäüt haìm läöi trãn X ( X ⊂ R). Khi âoï f khaí vi phaíi vaì
traïi taûi moüi âiãøm thuäüc X vaì våïi moüi a, b, c ∈X thoía (a < b< c) ta coï :
f(b) − f(a) f(c) − f(b)
≤ f −' (b) ≤ f +' (b) ≤
b−a c−b
Chæïng minh
Vç f läöi, theo mãûnh âãö 1: ∀b ∈ X haìm säú
g : X\{b} → R
f(x) − f(b)
x a g(x) = tàng trãn X\{b}.
x−b
Láúy u ∈ [a, b], ∀v ∈ [b, c] : g(a) ≤ g(u) ≤ g(v) ≤ g(c) . Do âoï g tàng trãn [b, c]
vaì bë chàûn dæåïi båíi f’’+(b) vaì g(a) ≤ f −' (b) ≤ f +' (b) ≤ g(c) .
⇒ (âpcm)
Hãû quaí 1: Nãúu f laì haìm säú läöi trãn X thç f liãn tuûc trãn X.
Hãû quaí 2: Nãúu f laì haìm säú läöi trãn X , f bë chàûn trãn vaì âaût tåïi biãn trãn taûi
moüi âiãøm thuäüc X thç f laì haìm hàòng.
Chæïng minh
Theo giaí thuyãút : ∃c ∈ X : f(c) = sup f(x)
x∈X
Ta coï :
f(x) − f(c)
∀x ∈ X ∩ (−∞, c) : ≥0
x −c
f(x) − f(c)
∀x ∈ X ∩ (c, ∞ ) : ≤0
x −c
=> f ' (c) ≥ 0 vaì f ' (c) ≤ 0
− −
(caïc giåïi haûn naìy täön taûi vç f läöi )
101
Vç f läöi, theo mãûnh âãö 2 ta coï :

∀u ∈ X ∩ (−∞, c); ∀v ∈ X ∩ (c, + ∞ )
f(u) − f(c) f(v) − f(c)
≤ f −' (c) ≤ f +' (c) ≤
u−c v −c
=> f − (c) = f + (c) vaì f(u) ≥ f(c)
' '
∀u ∈ X ∩ (−∞, c)
f(v) ≥ f(c) ∀v ∈ X ∩ (c, + ∞ )
=> f(x) ≥ f(c) ∀x ∈ X
Nhæng do f(c) = sup f(x)

x∈X
⇒ f (x) = f (c) ∀x ∈ X
⇒ f (x) laì haìm hàòmg.
⇒ (âpcm)
IV. CAÏC DAÛNG TOAÏN VÃÖ ÂAÛO HAÌM CUÍA HAÌM SÄÚ.
Trong pháön naìy chuïng ta chè xeït âãún caïc baìu toaïn nghiãn vãö màût lê thuyãút
hån. coìn caïc baìi toaïn nghiãn vãö màût tênh toaïn (tênh âaûo haìm, chæïng minh caïc báút
âàóng thæïc, tênh vi phán,...), ta coï thãø tham khaío åí caïc saïch khaïc.
Caïc baìi toaïn liãn quan âaûo haìm âæåüc âãö cáûp åí âáy xoay quanh caïc váún âãö:
- Chæïng minh haìm säú coï âaûo haìm taûi mäüt âiãøm.
- Sæí duûng âaûo haìm âãø chæïng minh giåïi haûn.
- Chæïng minh âàóng thæïc.
- Chæïng minh haìm tàng, giaím.
- Chæïng minh haìm hàòng.
Maì caïch chæïng minh sæí duûng chuí yãúu laì sæí duûng âënh nghéa vãö âaûo haìm, caïc
âënh lê vãö giaï trë trung bçnh vaì caïc tênh läùi läöi cuía haìm säú.
1. Sæí duûng âënh nghéa vãö âaûo haìm:

Baìi 1
 2 1
x sin våïi x ≠ 0
Giaí sæí ϕ (x) =  x vaì haìm f (x) khaí vi taûi x = 0.
0 våïi x = 0
Chæïng minh ràòng: haìm f( ϕ(x ) ) coï âaûo haìm bàòng 0 taûi x = 0.
Giaíi
1
f(h 2sin )) − f(0)
f(ϕ (h)) − f(ϕ (0)) h
Xeït : =
h h
102
1
f(h 2 sin )) − f(0)
h 1
= hsin
1 h
h 2sin
h
f(ϕ (h)) − f(ϕ (0)) 1 h→0
⇒ ≤ c. hsin → 0
h h
⇒ f( ϕ(x ) ) coï âaûo haìm bàòng 0 taûi x = 0.
⇒ (âpcm)
Baìi 2
Giaí sæí X laì lán cáûn cuía 0∈ R vaì f: X à R liãn tuûc taûi 0 vaì f 0) = 0,
f(2x) − f(x)
lim =m
x →0 x
Chæïng minh: f coï âaûo haìm taûi x = 0.
Giaíi
Âàût g(x) = f (x) - mx
g(2x) − g(x) f(2x) − f(x)

Ta coï : lim = lim −m =0
x →0 x x →0 x
g(2x) − g(x) ε
⇔ ∀ε > 0, ∃δ > 0; ∀x ∈ X : x < δ => <
x 2
=> g(2x) − g(x) < ε x
x x x ε x
Vç < δ => g( ) − g( ) <
2k 2 k −1 2k 2 2k
Cho k chaûy tæì 1 âãún n, ta coï :

x ε x
g(x) − g( ) <
2 2 2
x x ε x
g( ) − g( 2 ) <
2 2 2 22
........................
x x ε x
g( n -1 ) − g( n ) <
2 2 2 2n
Cäüng vãú theo vãú ta âæåüc

n
1
1−  
x ε 1 1 1 ε 2
g(x) − g( n ) < x ( + 2 + ... + n ) = x .   < ε x
2 2 2 2 2 2 1
1−
2
103
x
g(x) − g( )
=> 2n < ε
x
x
g(x) − g( )
=> lim 2n < ε
n →∞ x
g(x) − g(0)
=> <ε
x
f(x) − f( 0)
=> −m <ε
x
f(x) − f( 0)
=> lim =m
n→∞ x
⇒ f coï âaûo haìm taûi x = 0.
Baìi 3
Haìm f (x) coï âaûo haìm cáúp hai. Tçm
f(x + h 2 ) − f(x + h)
a) lim
h→0 h
f(x + h) + f(x − h) − 2f(x)
b) lim
h→0 h
Giaíi
a) Ta coï
f(x + h 2 ) − f(x + h)  f(x + h 2 ) − f(x) f(x + h) − f(x) 
lim = lim  h − 
h→0 h h →0
 h2 h 
= − f ' (x).
b) Ta coï
f(x + h) + f(x − h) − 2f(x) f ' (x + h) − f ' (x − h)
lim = lim
h→0 h h →0 2h 2
f ' (x) − f ' (x) f '' (x − h) − f ' (x)
= lim − lim
h →0 2h h →0 2h
'' ''
f (x) f (x)
= + = f '' (x)
2 2
2. Sæí duûng caïc âënh lê vãö giaï trë trung bçnh.

a/ Chæïng minh sæû täön taûi nghiãûm cuía caïc phæång trçnh.
Muäún chæïng minh sæû täön taûi nghiãûm cuía caïc phæång trçnh, ta dæûa vaìo âiãöu
cáön chæïng minh maì xeït caïc haìm sao cho coï thãø aïp duûng caïc âënh lê 2, 3, 4, 5, 6
hoàûc laì chè ra [a, b] sao cho f (a) = f (b) räöi aïp duûng âënh lê Rolle.
104
Baìi 1
Giaí sæí haìm f (x) khaí vi trãn [0, 1], f ‘(0) = 1, f ’ (1) = 0. Chæïng minh ràòng :
∃ c ∈( 0 , 1) âãø f ‘ (c) = c.
Giaíi
x2
Âàût g(x) = f (x) -
2
Do f (x) khaí vi trãn [0, 1] nãn g(x) khaí vi trãn [0, 1]
Ta coï : g‘(x) = f ‘(x) - x
g‘(0) =1
g‘(1) = -1
Theo âënh lê 5 thç ∃c ∈(0, 1) âãø g‘(c) = 0

⇒ f ‘(c) = c.
⇒ (âpcm)
Baìi 2
Giaí sæí haìm säú f liãn tuûc trãn [a, b], coï âaûo haìm cáúp hai trãn [a, b],
f(a) = f(b) = 0 vaì c laì mäüt âiãøm cho træåïc cuía (a, b). Chæïng minh ràòng : täön taûi êt
f '' (d)
nháút mäüt âiãøm d∈ (a,b) sao cho : f (c) = (c - a) (c - b) .
2
Giaíi
f(c)
Xeït haìm g(x) = (x-a) (x-b) .
(c − a)(c − b)
f(c)
g ‘ (x) = [2x - (a+b)] .
(c − a)(c − b)
2f(c)
g ‘’(x) = .
(c − a)(c − b)
Ta coï : g(a) = g(b) = 0 vaì g(c) = f (c)

Âàût h(x) = f (x) - g(x)
Khi âoï h(a) = f (a) - g(a) = 0
h(b) = f (b) - g(b) = 0
h(c) = f (c) - g(c) = 0
Theo âënh lê Rolle

∃ξ1 ∈ (a, c) : h ' (ξ1 ) = 0
∃ξ 2 ∈ (c, b) : h ' (ξ 2 ) = 0
∃ d ∈ (ξ1 , ξ 2 ) : h '' (d) = 0
105
⇒ f '' (d) − g '' (d) = 0

f '' (d)
⇒ f (c) = (c - a) (c - b) .
2
⇒ (âpcm)
Baìi 3
Cho haìm säú f (x) coï âaûo haìm liãn tuûc trãn (0, + ∞ ), f(0) = 1,
−x
f(x) ≤ e − x våïi ∀x > 0 . Chæïng minh ràòng täön taûi xo sao cho : f' (x 0 ) = e 0
Giaíi
Âàût g(x) = f (x) - e − x
Do f coï âaûo haìm liãn tuûc trãn (0, + ∞ ) nãn g(x) coï âaûo haìm liãn tuûc trãn (0,
+∞ ).
Ta coï : g(0) = 0
lim g(x) = 0
x →∞
Aïp duûng âënh lê Rolle måí räüng, ta coï

∃x o ∈ (0,+∞ ) : g ' (x o ) = 0
− x0
=> f ' (x o ) = −e
⇒ âpcm.
Baìi 4
Cho haìm f : [0, 1] → R liãn tuûc trãn [0, 1] vaì khaí vi trãn (0, 1) vaì f (0) = f
(1) = 0,. Chæïng minh ràòng täön taûi x0 thuäüc (0, 1) sao cho f ‘ (x0) = f (x0).
Giaíi
Âàût
g(x) = f(x).e x
g ' (x) = f ' (x).e x + e x f(x)
g(0) = f(0).e 0 = 0
g(1) = f(1).e1 = 0
Vç f liãn tuûc trãn [0, 1] vaì khaí vi trãn (0, 1) nãn g(x) liãn tuûc trãn [0, 1] vaì
khaí vi trãn (0, 1).
Aïp duûng âënh lê Rolle : ∃x 0 ∈ (0,1) : g ' (x 0 ) = 0

⇒ f’(x0) = f(x0)
⇒ âpcm
106
Baìi 5
Cho X laì khoaíng måí cuía R, a, b ∈ R (a < b), haìm säú f khaí vi trãn X.
Giaí sæí f(a) = f(b) = 0, f+’(a) > 0, f-‘(b) > 0.
Chæïng minh ràòng: ∃ c1, c2, c3 ∈ (a,b) sao cho c1 < c2 < c3
Ta coï: f(c2) = 0, f ‘(c1) = f ‘(c3) = 0
Giaíi:
f (x )
Ta coï: f+’(a) = lim+ >0
x →a x − a
⇒ ∃ α ∈ (0, b - a); ∀ x ∈ (a , a +α ): f(x) > 0

 α
⇒ f a + > 0
 2
 β
Tæång tæû: ∃ β ∈ (0, b - a); f  b − < 0
 2
Vç f liãn tuûc trãn [a+ α /2, b - β /2], theo âënh lyï giaï trë trung gian: ∃ c2 ∈ (a,b):
f(c2) = 0.
Aïp duûng âënh lyï Rolle âäúi våïi f ‘ trãn [a, c2] vaì [c2, b]:
∃ c1 ∈ [a, c2]: f ‘(c1) = 0
∃ c3 ∈ [c2, b]: f ‘(c3) = 0 ⇒ âpcm.
b/ Sæí duûng âënh lê Largange:

Phæång phaïp chung caïc baìi toaïn naìy laì chè ra [a,b] räöi aïp duûng âënh lê
Largange.
Baìi 1
Giaí sæí f laì mäüt haìm säú coï âaûo haìm trãn (0,1], f' (x ) < 1 ∀ x ∈ [0,1] vaì {un} laì
1
daîy säú xaïc âënh båíi un = f   , n ≥ 1
n
Chæïng minh ràòng: daîy {un}häüi tuû.
Giaíi
Xeït:
 1  1
u −u = f   − f  
n+p n
n+p n
1 1 p 1 1
= f' (c)
− = f' (c ) , c∈[ , ]
n+p n n+p n+p p
p
⇒ u −u < n→ 
∞→ 0
n+p n n+p
⇒{un} laì daîy Cauchy
⇒{un} häüi tuû ⇒ âpcm.
107
Baìi 2
Cho haìm säú f: (a,+∞) → IR, (a ∈ IR) coï âaûo haìm trãn (a,+∞) sao cho
lim f’(x) = m. Chæïng minh ràòng:
x → +∞
f (x )
a/ lim =m
x→ +∞ x
b/ f liãn tuûc trãn moüi (b,+∞) våïi b > a vaì ∀ T> 0
Ta coï: lim (f’(x + T) - f’(x) ) = Tm
x→ +∞
Giaíi
a/ Âàût g(x) = f(x) - mx, g’(x) = f ‘(x) - m
⇒ lim g’(x) = lim (f ‘(x) - m ) = 0
x →+∞ x →+∞
⇔ ∀ ε > 0, ∃ B > 0 (B > a): ∀ x > B ⇒ g' (x ) < ε

2
Khi âoï:
g(x ) = g(x ) − g(x 0 ) + g(x 0 ) våïi x0 cäú âënh thuäüc (B, +∞), ∀x > x 0
⇒ g(x ) ≤ g(x ) − g(x 0 ) + g x ( )
0
g(x ) x g(x 0 )
⇒ ≤ g' (c) 1 − 0 + våïi c∈ (x0, x)
x x x
g(x 0 ) x →+∞ g (x 0 ) ε
Ta coï:  → 0 ⇒ <
x x 2
g(x ) ε ε
Do âoï: < + =ε
x 2 2
g(x )
⇒ lim =0
x → +∞ x
f (x )
⇒ lim =m
x → +∞ x
⇒ âpcm
b/ Do lim f’(x) = m
x → +∞
⇔ ∀ ε > 0, ∃ x1> 0 (x1 > b): ∀ x > x1 f' (x ) − m < ε

⇒ f' (x ) < m + ε
⇒ f' (x ) < m + 1
Khi âoï ∃δ > 0, ∀ x’, x” > x1: |x’ - x'’| < δ
f (x') − f (x") = f' (x ) x'−x" < ( m + 1)x'−x"
108
ε
Choün δ = ⇒ f (x') − f (x") < ε
m +1
⇒ f liãn tuûc âãöu trãn [x1, +∞)
Màût khaïc f liãn tuûc trãn [b, x1+1] nãn f liãn tuûc âãöu trãn [b, x1+1]
Vaäy f lieân tuïc ñeàu treân [b, +∞) neân f lieân tuïc ñeàu treân (b, +∞)
v Ta chöùng minh:
Ta coù: lim (f(x + T) − f(x)) = Tm
x →∞
g(x + T) − g(x) = g' (c 2 )T , c2 ∈[x, x+T]

⇒ g(x + T) − g(x) < εT
⇒ lim (f(x + T) − f(x)) = Tm
x →∞
Ñpcm.
Baøi 3
Cho haøm soá f lieân tuïc treân [a, b], khaû vi treân (a, b) coù theå tröø moät soá höõu
n +1
haïn n ñieåm. Chöùng minh raèng toàn taïi α1, α2,…, αn+1∈R*+ : ∑ α i = 1 vaø
i =1
c1, c2, …, cn+1 ∈(a, b) : a < c1 < … < cn+1 < b thoaû maõn:
n +1
f(b) - f(a) = ( ∑ α i f' (c i ))(b − a)
i =1
Giaûi:
Giaû söû a1, a2,…, an laø caùc ñieåm cuûa (a,b) treân ñoù f khoâng khaû vi:
a < a1 < … < an < b.
Aùp duïng ñònh lí Largange cho haøm f treân [a, a1], … ,[an, b]
∃c1∈(a, a1): f(a1) – f(a)=f’(c1)(a1 - a)
∃c2∈(a1, a2): f(a2) – f(a1)=f’(c2)(a2 – a1)
…
∃cn+1∈(an , b): f(b) – f(an)=f’(cn+1)(b – an)
a1 - a a 2 - a1 b - an
Ñaët d1 = ; d2 = ; … an+1 =
b-a b-a b-a
n +1
⇒ ∑α i = 1
i =1
Ta coù: f(a) - f(b) = ( f(b) – f(an) + … + f(a1) – f(a))

n +1
= ( ∑ α i f’(ci))(b – a)
i =1
Ñpcm
109
Baøi 4
Cho a ∈R*+, haøm soá f: [-a, a] à R coù ñaïo haøm caáp 5 treân [-h, h]. Chöùng
minh raèng toàn taïi c ∈ (-a, a) sao cho:
a 1 5 5
f(a) – f(-a) = (f’(-a) + 4f’(0) + f’(a)) - a f (c).
3 90
Giaûi
Cho A laø soá thöïc xaùc ñònh:
h 1 5
f(a) – f(-a) = (f’(-a) + 4f’(0) + f’(a)) - h .A.
3 90
Xeùt haøm soá:
x A 5
ϕ(x) = f(x) – f(-x) - (f’(-x) + 4f’(0) + f’(x)) - x , ∀x∈[-a, a].
3 90
Töø giaû thieát ta suy ra ϕ(x) coù ñaïo haøm caáp 4 treân [-a, a] vaø
ϕ(0) = ϕ(a) = 0.
Theo ñònh lyù Rolle, toàn taïi c1 ∈ (0, a): ϕ(c1) = 0.

2 x A 4
Vaø ϕ’(x) = (f’(x) - 2f’(0) + f’(-x)) - (f’’(x) - 2f’’(-x)) + x.
3 3 18
Thaáy ϕ’(0) = ϕ’(c1) = 0.

Theo ñònh lyù Rolle: toàn taïi c2 ∈ (0, c1): ϕ’’(c2) = 0
1 x 2A 3
Vaø ϕ’’(x) = (f’’(x) – f’’(-x)) - (f(3)(x) + f(3)(-x)) + x.
3 3 9
Thaáy ϕ’’(0) = ϕ’’(c2) = 0.

Theo ñònh lyù Rolle: toàn taïi c3 ∈ (0, c2): ϕ(3)(c3) = 0
x 2A 2
Vaø ϕ(3)(x) = - (f(4)(x) - f(4)(-x)) + x.
3 3
f(4)(c3) - f(4)(-c3)
Suy ra A = (suy ra töø ϕ(3) = 0)
2c3
Aùp duïng ñònh lyù Lagrange cho f(4) treân [-c3, c3]:
∃c ∈ (-c3, c3): A = f(5)(c) (suy ra ñpcm)
Baøi 5
Cho haøm f: [0, 1] à R thoaû maõn caùc ñieàu kieän: f(0) = 0; |f(x)| ≤ k|f(x)|,
0 < k < 1. Chöùng minh f(x) = 0, ∀x ∈ [0, 1].
Giaûi
110
Vì f lieân tuïc treân [0, 1] neân |f| lieân tuïc treân [0, 1] ⇒ ∃b ∈ [0, 1]: |f(b)| =
max |f(x)|. Khi ñoù |f(b) – f(0)| = |f’(c)| |b| (c∈ (0, b)).
x ∈ [0,1]
⇒ |f(b) ≤ k|f(c)| ≤ |f’(c)| |b|

⇒ |f(b)| (1 – k) ≤ 0
⇒ |f(b)| ≤ 0
⇒ f(b) = 0
⇒ f(x) = 0, ∀x∈ [0, 1] (ñpcm)
Baøi 6
Giaû söû haøm soá f coù ñaïo haøm treân [a, b] (a > 0). Chöùng minh raèng toàn taïi
af(b) - bf(a)
c ∈ (a, b) sao cho: = f(c) – cf’(c).
a -b
Giaûi
f(x) 1
Ñaët g(x) = , h(x) = , x ∈ [a, b].
x x
Do 0 ∈ [a, b] vaø f khaû vi treân [a, b] neân g vaø h ñeàu lieân tuïc vaø khaû vi treân
g(b) - g(a) g'(c)
[a, b]. Theo ñònh lyù Cauchy thì toàn taïi c ∈ (a, b) sao cho =
h(b) - h(a) h'(c)
cf'(c) - f(c) 1 g'(c)
Maø g’(c) = , h’(c) = - 2 neân = f(c) – cf’(c) (ñpcm).
c2 c h'(c)
Baøi 7
Giaû söû ϕ(x) khaû vi caáp hai treân [0, +∞] vaø ϕ(x) > 0, ϕ’(x) > 0,
ϕ(x). ϕ''(x) ϕ'(x)
2 ≤ 2 khi x ≥ 0. Chöùng minh raèng lim 2
(ϕ(x)) x →∞ (ϕ(x))
Giaûi
1 ϕ'(x) 2ϕ'2(x) - ϕ(x). ϕ''(x)
Ñaët f(x) = ⇒ f’(x) = ; f’’(x) =
ϕ(x) (ϕ(x))2 (ϕ(x))3
f(x).f''(x) ϕ(x).ϕ'(x)
Ta coù 2 =2- ≥0 (*)
(f'(x)) (ϕ(x))2
Vì ϕ(x) > 0 cuûa ϕ’(x) > 0 neân f(x) > 0, f’’(x) < 0 vaø f’’(x) ≥ 0 (do (*)).
Vì f’(x) laø haøm khoâng giaûm (do f’’(x) ≥ 0) vaø f’(x) bò chaën treân bôûi o neân
toàn taïi α sao cho lim f’(x) = α.
x →∞
Do f’(x) < 0, ∀x ∈[0, +∞] ⇒ α ≤ 0.

Neáu α < 0 ⇒ f’(x) ≤ α < 0, ∀x ∈ [0, +∞)
⇒ f(x) ≤ f(0) + αx, ∀x ∈ [0, +∞)
⇒ f(x) → -∞ khi x → +∞
111
Vaäy α = 0, do ñoù lim f' (x) = 0

x → +∞
ϕ ' (x)
hay lim = 0 (ñpcm).
x → +∞ (ϕ (x))2
Baøi 8
Cho haøm f(x) khaû vi treân (0,+∞), λ laø soá thöïc. Chöùng minh raèng haøm
f’(x) + λf(x) khoâng giaûm khi vaø chæ khi f’(x)eλx khoâng giaûm.
Giaûi
Ñaët h(x) = f’(x) + λf(x), g(x) = f’(x)eλx
⇒h(x)eλx = (f(x)eλx)’ , g(x)e-λx = f’(x)
x
Khi ñoù: g(x) = h(x)eλx - λ ∫ h(x)e λx dx - λf(0)
o
x
h(x) = g(x)e-λx + λ ∫ g(x)e −λx dx + λf(0)
o
(⇒) Giaû söû ∀x, y ∈(0,+∞): x<y , h(x)≤h(y)

y
Xeùt g(y) – g(x) = h(y)eλy - h(x)eλx + λ ∫ h(t)e λt dt
x
y
= h(y)eλy - h(x)eλx + λh(z) ∫ e λt dt vôùi z∈[x,y]
x
= h(y)e - h(x)e + h(z)e - h(z)eλx

λy λx λy
= (h(y) - h(z))eλy + (h(z) - h(x))eλx
Vì h(y) ≥ h(z), ∀y ≥ z; h(z) ≥ h(x), ∀z ≥ x neân g(y) – g(x) ≥ 0,

∀x,y∈(0,+∞)
⇒ g(x)≤ g(y) hay g laø haøm giaûm treân (0,+∞).
(⇐) Chöùng minh töông töï : ∀x,y∈(0,+∞): x ≤ y ,g(y) ≥ g(x) thì h(y) ≥ h(x)
Toùm laïi ta coù ñpcm
c/ Söû duïng coâng thöùc Taylor:

Ñieàu quan troïng nhaát trong vieäc khai trieån Taylor laø choïn ñieåm caàn khai
trieån sao cho phuø hôïp vôùi töøng baøi toaùn.
Baøi 1
hnf(n)(x+θh)
Giaû söû f(x+h) = f(x) + hf’(x) + … + , θ∈(0,1); f(n+1)(x) ≠0,∀x.
n!
1
Chöùng minh raèng: lim θ =
h→+∞ n +1
112
Giaûi
Ta coù
hnf(n)(x+θh)
f(x+h) = f(x) + hf’(x) + … + , θ∈(0,1)
n!
hnf(n)(x) hn+1f(n+1)(x+θ1h)
f(x+h) = f(x) + hf’(x) + … + + , θ1∈(0,1)
n! (n+1)!
h
⇒ f(n)(x + θh) – f(n)(x) = f(n+1) (x + θ1h)
n+1
h
⇒ θh f(n+1) (x + θ’h) = f(n+1) (x + θ1h)
n+1
1 (n+1)
⇒ lim f(n+1) (x) = f (x)
h→0 n+1
1
⇒ lim θ = (ñpcm)
h→0 n+1
Baøi 2
Giaû söû f(x) khaû vi caáp hai treân (0, +∞), lim f(x) = 0 vaø |f’(x)| ≤ 1 khi x ∈
x→+∞
(0, +∞). Chöùng minh raèng lim f’(x) = 0.

x →+∞
Giaûi
Ta coù: ∀ε > 0 (beù tuyø yù):
ε2
f(x + ε) = f(x) + f’(x)ε + f’’(c) , c = x + θε, θ∈(0, 1).
2
f(x + ε) - f(x) ε
⇒ |f’(x)| =| - f’’(c) |
ε 2
|f(x + ε)| + |f(x)| ε
≤ ε + | f’’(c)| 2
ε2
Do lim f’(x) = 0 neân ∃B > 0: ∀x > B: |f(x)| < .
x →+∞ 4
Do ñoù vôùi x ñuû lôùn:

ε2 + ε2 ε
|f’(x)| ≤ + =ε
4ε 2
⇒ lim f’(x) = 0 (ñpcm).
x → +∞
Baøi 3
Giaû söû f coù ñaïo haøm caáp hai treân [0, 1], f(1) = f(0) = 0 vaø |f’’(x)| ≤ A
A
khi x ∈ (0, 1). Chöùng minh raèng |f’(x)| ≤ khi x ∈ [0, 1].
2
113
Giaûi
(t - x)2
Ta coù: f(t) = f(x) + f’(x)(t – x) + f’’(x + θ(t – x)) , θ ∈ (0, 1)
2
Do ñoù:
x2
0 = f(0) = f(x) - f’(x)x + f’’(x + θx)
2
(1 - x)2
0 = f(1) = f(x) + f’(x)(1 – x) + f’’(x + θ(1 – x))
2
2 2
x (1 - x)
⇒ f’(x) = f’’(x + θx) - f’’(x + θ(1 – x))
2 2
2
x (1 - x)2
⇒ |f’(x)| ≤ |f’’(x + θx)| + |f’’(x + θ(1 – x))|
2 2
A A A
≤ (x2 + (1 – x)2) = (2x2 – 2x + 1) ≤ , ∀x ∈ [0, 1]
2 2 2
A
Vaäy |f’(x)| ≤ khi x ∈ [0, 1] (ñpcm)
2
Baøi 4
Giaû söû haøm f khaû vi hai laàn treân [0, +∞); f(x) > 0, f’(x) > 0, f’’(x) > 0,
f (x) > 0 khi x > 0. Chöùng minh raèng: ∃a > 0: f(x) > ax2 vôùi x > 0.
(3)
Giaûi
Ta coù
1 1
f(x) = f(0) + f’(0)x + f’’(0)x2 + f(3)(θx)x3, θ ∈ (0, 1)
2 3!
Do f(x) > 0, f’(x) > 0, f’’(x) > 0, f(3)(x) > 0 khi x > 0 neân suy ra
1
f(x) > f’’(0)x2 = ax2
2
⇒ (ñpcm)
Baøi 5
Giaû söû f(x) laø haøm khaû vi hai laàn treân R vaø Mk = Sup{|f(k)(x)|: -∞< x <+∞},
k = 0, 1. Chöùng minh raèng: M12 ≤ 2M0M2.
Giaûi
Ta coù:
M0 = Sup{|f(x)|: -∞< x <+∞}
M1 = Sup{|f’(x)|: -∞< x <+∞}
M2 = Sup{|f’’(x)|: -∞< x <+∞}
Ta caàn chöùng minh: |f’(x)| ≤ 2 M 0 M 1 , ∀x ∈ R.
114
Giaû söû ∃x0 ∈ R : |f’(x0)| > 2 M 0 M 1 . Khoâng maát tính toång quaùt ta giaû söû
f(x0) > 0 vaø f’(x0) > 0 (neáu f(x0) ≥ 0 vaø f’(x0) ≤ 0, ta xeùt haøm f(2x0 – x), coøn neáu
f(x0) ≤ 0 ta xeùt haøm –f(x)).
Suy ra f’(x0) > 2M 0 M 2
Khi ñoù ∀x ≥ x0:
(x - x0)2
f(x) = f(x0) + f’(x0)(x – x0) + f’’(x0 + θ(x – x0)) , θ ∈ (0, 1)
2
1
⇒ f(x) > f(x0) + 2M 0 M 2 (x – x0) - M2 (x – x0)2
2
(do f’(x0) > 2M 0 M 2 vaø |f’’(x)| ≤ M2)
1 1
⇒ f(x) > 2 M 0 M 2 (x – x0) - M2 (x – x0)2 = M0 – ( M 2 (x – x0) - M 0 )2.
2 2
1 2
Ñaët g(x) = M0 – ( M 2 (x – x0) - M 0 )
2
2M 0 M 2
⇒ max g(x) = M0 taïi ñieåm x1 = x0 +
x≥ x0 M2
Do ñoù f(x1) > M0 ⇒ f(x1) voâ lyù vì M0 = Sup {|f(x)|}
x∈R
Vaäy |f’(x)| ≤ 2 M 0 M 2 , ∀x ∈ R.
⇒ M12 ≤ 2M0M2
Baøi 6
Giaû söû haøm f(x) khaû vi hai laàn treân [0, 1], f(0) = f(1) = 0 vaø min{f(x), x ∈
(0, 1)} = -1. Chöùng minh raèng: max{f’’(x), x∈[0. 1]} ≥ 8.
Giaûi
Vì f lieân tuïc treân [0, 1] neân ∃x0 ∈ (0, 1): f(x0) = min f(x), f’(x0) = 0.
x ∈ [0,1]
(x - x0)2
Khi ñoù f(x) = f(x0) + f’(x0)(x – x0) + f’’(x0 + θ(x – x0)) , θ ∈ (0, 1)
2
1
⇒ f(0) = -1 + f’’(θx)x2 = 0
2
1
f(1) = -1 + f’’(θ(1 – x))(x – 1)2 = 0
2
2
⇒ f’’(θx) = 2
x
115
2
f’’(θ(1 – x)) =
(x - 1)2
1 2
Vôùi x ∈ (0, ]: f’’(θx) = 2 ≥ 8 (1)
2 x
1 2
x ∈ [ , 1): f’’(θ(1 – x)) = ≥8 (2)
2 (x - 1)2
Töø (1) vaø (2) suy ra max{f’’(x), x ∈ (0. 1)} ≥ 8 (ñpcm).
Baøi 7
Giaû söû haøm soá f coù ñaïo haøm caáp 2 treân [a, b] vaø toàn taïi soá k > 0:
|f’’(x)| ≤ k, ∀x ∈ (a, b).
|f(b) - f(a)| b-a
Chöùng minh raèng: |f’(x)| ≤ +k
b-a 2
Giaûi
Ta coù:
(t - x)2
f(t) = f(x) + f’(x)(t – x) + f’’(x + θ(t – x)) , θ ∈ (0, 1)
2
(a - x)2
⇒ f(a) = f(x) + f’(x)(a – x) + f’’(x + θ(a – x))
2
(b - x)2
f(b) = f(x) + f’(x)(b – x) + f’’(x + θ(b – x))
2
2
(b - x) (a - x)2
⇒ f(b) – f(a) = f’(x)(b – a) + f’’(x + θ(b – x)) - f’’(x + θ(a – x))
2 2
2 2
|f(b) - f(a)| k (b - x) + (a - x)
⇒ |f’(x)| ≤ +
b-a b-a 2
|f(b) - f(a)| b-a
≤ +k
b-a 2
Ñpcm.
Baøi 8
Xaùc ñònh A,B,C sao cho: Af(-h) + Bf(0) + Cf(h) = f’(0)h + o(h3), |h| ≤ 1 vôùi
haøm f(x) khaû vi ba laàn treân [-1, 1].
Giaûi
h2
Ta coù : f(-h) = f(0) - f’(0)h + f’’(0) + o(h3)
2
h2
f(h) = f(0) + f’(0)h + f’’(0) + o(h3)
2
116
⇒ Af(-h) + Bf(0) + Cf(h) = f’(0)h + o(h3)
h2
⇔ (A + B + C)f(0) + (C - A)f’(0)h + (C+A)f’’(0) + o(h3) = f’(0)h + o(h3)
2
A+B+C=0
⇔ C–A=1
C+A=0
1
A =-
2
⇔ B = 0
1
C=
2
1 1
Vaäy A = - , B = 0, C = .
2 2
Baøi 9
Giaû söû f laø moät haøm soá coù ñaïo haøm moïi caáp treân [a, b], 0∈ [a, b] vaø k laø
moät soá döông: f(n)(0) = 0, Sup {|f(n)(x)|} ≤ knn!, ∀n∈N*
x∈[a ,b ]
-1 1
Chöùng minh raèng f(x) = 0 vôùi x ∈[ , ]. Töø ñoù suy ra f(x) = 0 ∀x ∈[a, b].
k k
Giaûi
Ta coù :
|f(n)(θx)xn| |f(n)(θx)||xn|
|f(x)| = = , θ ∈(0, 1)
n! n!
knn!|xn|
⇒ |f(x)| ≤ = |kx|n
n!
Khi nà+∞ ta suy ra :

-1 1
|f(x)| ≤ 0 , ∀x ∈[ , ]
k k
-1 1
⇒ |f(x)| = 0, ∀x ∈[ , ]
k k
-1 1
⇒ f(x) = 0, ∀x ∈[ , ]
k k
1
Chia [a, b] thaønh caùc ñoaïn nhoû coù ñoä daøi khoâng vöôït quaù .
k
Theo treân ta coù: f(x) = 0 ∀x ∈[a, b].
Ñpcm.
117
Baøi 10
Giaû söû haøm f coù ñaïo haøm voâ haïn treân R, f(0) = 0, f(k)(0) = 0 vaø f(k)(0) ≥ 0,
∀k∈N vaø x > 0. Chöùng minh raèng f(x) = 0, vôùi x > 0.
Giaûi
Vôùi x > 0, theo coâng thöùc Taylor
f(k)(c)xk
f(x) = ,0≤c≤x
k!
Vì f(k+1)(y) ≥ 0, ∀y > 0
⇒ f(k)(y) laø haøm taêng
⇒ f(k)(c) ≤ f(k)(x)
f(k)(c)xk f(k) (x)xk
⇒ f(x) = ≤
k! k!
n f(k)(x)xk f(n+1)(c1)xn+1
Maët khaùc : f(2x) = ∑ + , vôùi x ≤ c1 ≤ 2x
k =0
k! (n+1)!
n f(k)(x)xk
⇒ f(2x) ≥ ∑
k =0
k!
≥ nf(x), ∀x > 0
⇒ f(x) = 0, ∀x > 0
⇒ (Ñpcm).
3. Söû duïng tính loài, loõm cuûa haøm soá:

Aùp duïng tröïc tieáp ñònh nghóa ñeå chöùng minh yeâu caàu baøi toaùn.
Baøi 1
Cho X laø moät khoaûng cuûa R, f: X à R laø haøm loài; a, b, c∈ X: a < b < c.
a f(a) 1
Chöùng minh raèng : b f(b) 1 ≥0 (*)
c f(c) 1
Giaûi
Ta coù : (*) ⇔ a(f(b) – f(c)) – b(f(a) – f(c)) + c(f(a) – f(b)) ≥ 0
c-b b-a
⇔ f(b) ≤ f(a) + f(c)
c-a c-a
c-b b-a
Do + = 1 vaø f laø haøm loài neân
c-a c-a
c-b b-a c-b b-a
f(b) = f( a+ c) ≤ f(a) + f(c)
c-a c-a c-a c-a
Do ñoù (*) ñuùng (ñpcm).
118
Baøi 2
Cho f:[0, 1] à R laø haøm khaû vi hai laàn sao cho ∀x ∈ [0, 1] thì |f’’(x)| ≤ 1.
1 1
Chöùng minh raèng: f(0) – 2f( ) ≤ .
2 4
Giaûi
x(1 - x)
Xeùt haøm : ϕ(x) = f(x) +
2
Töø giaû thieát ta deã daøng suy ra ϕ’’(x) ≤ 0 neân ϕ(x) laø haøm loõm
1 1 1 1
⇒ ϕ( ) = ϕ( .0 + . 1) ≥ (ϕ(0) + ϕ(1))
2 2 2 2
1 1
⇔ f(0) – 2f( ) ≤
2 4
Ñpcm.
Baøi 3
1
Cho f: [0, 1] à R laø haøm loài vaø ϕ : [0, ] à R .
2
x a ϕ(x) = f(x) + f(1-x)
Chöùng minh raèng ϕ laø haøm giaûm.
Giaûi
1
Laáy x,y ∈[0, ]: x ≤ y
2
Khi ñoù ∃λ ∈ [0, 1]: y =λx + (1 - λ)(1-x) , ( vì x ≤ y ≤ 1-x)
Ta coù : 1- y = λ(1 - x) + (1 - λ)x
Vì haøm f loài neân f(y) ≤ λf(x) + (1 - λ)f(1 - x)

f(1 - y) ≤ λf(1 - x) + (1 - λ)f(x)
⇒ ϕ(y) ≤ λϕf(x) + (1 - λ)ϕ (x) = ϕ(x)
1
Vaäy ϕ(x) laø haøm giaûm treân [0, ] (ñpcm).
2
119

Dao Ham

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dao Ham

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chæång III.

- f(x 0 + Δx) = f(x 0 ) + f' (x 0 )Δx + 0Δx khi Δx → 0

2. Âaûo haìm cuía haìm håüp:

3. Âaûûo haìm cuía haìm ngæåüc:

Δy = f' (x 0 )Δx + 0Δx khi ∆ → 0

6.Âaûo haìm cáúp cao

Täøng quaït ta âënh nghéa âaûo haìm cáúp n cuía f laì:

f(n+1)(x) = [f(n)(x)]’ , våïi x∈ (a, b).

II. CAÏC ÂËNH LÊ VÃÖ GIAÏ TRË TRUNG BÇNH

2. Caïc âënh lyï

Âënh lê 2 coï thãø måí räüng thaình âënh lê sau âáy:

Do f(a) < u nãn ∃c > b (âuí låïn): f(c) < u

Theo âënh lê Rolle, ta coï

- Træåìng håüp 2: c < +∞ vaì (a, b) vä haûn

Xeït âäö thë cuía f(x):

Nãúu âäö thë f(x) coï daûng y

∃ξ∈ (x1, x2) hoàûc(x3, x4) sao cho f’(ξ) = 0

- Træåìng håüp 3: c = +∞ vaì (a,b) tuyì yï.

Toïm laûi:∃ξ∈ (a, b) sao cho f’(ξ) = 0 (âpcm).

Ta coï: h’(α) < 0

⇒ ∃ξ ∈ [α , β ] : h(ξ ) = min h(x)

⇒ ξ∈ (α, β) : ξ laì âiãøm cæûc tiãøu.

Tæì âënh lê Rolle ta coï hãû quaí sau:

- Træåìng håüp 1: f ' (a) = f ' (b) = m

Do âoï ∃d ∈ (a, b) : g(d) > m

Aïp duûng âënh lê Rolle cho g trãn [e,b]

Ta coï: h (a ) = [f (b ) − f (a )]g (a ) − [g(b ) − g (a )]f (a )

Theo âënh lê Rolle: ∃c ∈ (a, b ) : h ' (c) = 0

Chæïng minh: AÏp duûng âënh lê Cauchy våïi g(x) = x

- Vãö màût hçnh hoüc:

- Nãúu láúy b = a + h thç biãøu thæïc Largange viãút laûi thaình

⇔ f (b ) − f (a ) < f ' (c) (b − a )

Âënh lê 8: (âënh lê Âarboux)

Xeït ϕ: [a, b]à R

vaì ϕ(a) = f’(a)

Xeït ψ: [a, b]à R

Tháúy ψ(a) = f’(a)

váûy U ∪ V ⊂ ϕ ([a, b]) ∪ ψ([a, b])

b/ Ta coï k∈ (f’(a), f’(b)) ⊂ U ∪ V

Ta chæïng minh α = -∞ vaì β = +∞

+ Tæång tæû ta cuîng coï β = +∞

f(b) − f(a) = (b − a)f' (α ) våïi α ∈ (a, b)

Tæì âoï ta coï

f(c) − f(a) = (b − a)f' (α ) + (c − b)f' ( β )

Theo âënh lê Darboux, ta coï U ⊂ f’’[(a, c)] nãn våïi

Thay vaìo (*) ta âæåüc f(c) - f (a) = (c - a) f’(a)

III. CÄNG THÆÏC TAYLOR - HAÌM LÄÖI, LOÎM:

1. Cäng thæïc Taylor.

goüi laì cäng thæïc Taylor - Iang.

Khi f xaïc âënh trong khoaíng coï chæïa 0 thç ta coï:

Cäng thæïc naìy âæåüc goüi laì cäng thæïc Maclauren.

2. Haìm läöi, loîm:

YÏ nghéa hçnh hoüc:

λ(f.g)(x1 ) + (1 − λ )(f.g)(x 2 ) − (f.g)(x) = λf(x 1 ).g(x1 ) + (1 − λ )f(x 2 ).g(x 2 ) − f(x).g(x)

(caïc giåïi haûn naìy täön taûi vç f läöi )

Vç f läöi, theo mãûnh âãö 2 ta coï :

Nhæng do f(c) = sup f(x)

1. Sæí duûng âënh nghéa vãö âaûo haìm:

Chæïng minh: f coï âaûo haìm taûi x = 0.

g(2x) − g(x) f(2x) − f(x)

Cho k chaûy tæì 1 âãún n, ta coï :

Cäüng vãú theo vãú ta âæåüc

2. Sæí duûng caïc âënh lê vãö giaï trë trung bçnh.