CHƯƠNG 2

CAÙC CÔ CAÁU ÑO
 C
1. Khaùi nieäm chung :
H
- Duïng cuï ño töông töï (Analog) laø loaïi duïng cuï ño maø soá
chæ cuûa noù (laø ñaïi löôïng töông töï) tyû leä vôùi ñaïi löôïng ño. Ö

- Trong caùc duïng cuï ño töông töï ngöôøi ta thöôøng duøng caùc Ô
chæ thò cô ñieän, tín hieäu vaøo laø doøng ñieän hoaëc ñieän aùp,
N
coøn tín hieäu ra laø goùc quay cuûa phaàn ñoäng (kim chæ) hoaëc
di chuyeån cuûa buùt ghi treân giaáy (duïng cuï töï ghi). G
2
2. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc chæ thò cô ñieän : C
Khi cho doøng ñieän vaøo moät cô caáu chæ thò cô ñieän, do taùc
ñoäng cuûa töø tröôøng leân phaàn ñoäng cuûa cô caáu ño seõ taïo ra H
moät moâmen quay Mq. Ñoä lôùn cuûa moâmen naøy tyû leä vôùi ñoä
lôùn vôùi doøng ñieän ñöa vaøo cô caáu :
Ö
dWe Ô
Mq 
d N
Trong ñoù : dWe : laø naêng löôïng ñieän töø tröôøng
 : goùc quay phaàn ñoäng G
2
Neáu ñaët vaøo truïc cuûa phaàn ñoäng moät loø xo caûn : khi phaàn C
ñoäng quay loø xo bò xoaén laïi sinh ra moâmen caûn MC. Moâmen
naøy tyû leä thuaän vôùi goùc leäch  vaø ñöôïc bieåu dieãn döôùi bieåu H
thöùc :
Ö
M C  D.
Trong ñoù : D : laø moâmen caûn rieâng phuï thuoäc vaøo kích Ô
thöôùc vaø vaät lieäu cheá taïo loø xo
 : goùc quay phaàn ñoäng
N
Khi moâmen caûn baèng moâmen quay thì kim (phaàn ñoäng) cuûa
cô caáu seõ döøng laïi ôû vò trí caân baèng : G
2
dWe dWe
Mq  MC   D.  D
d d
3. Nhöõng boä phaän chung cuûa chæ thò cô ñieän :
C
a. Truïc vaø truï : laø boä phaän baûo ñaûm cho phaàn ñoäng (khung
daây, kim chæ, loø xo caûn) coù theå quay ñöôïc. Truï thöôøng laøm H
baèng ñaù cöùng vaø truïc laøm baèng theùp troøn.
Ö
Ô
N
Truï
Truïc
G
Giöõa truïc vaø truï coù theå ñieàu chænh leân xuoáng ñöôïc sao
cho ma saùt giöõa chuùng laø nhoû nhaát. 2
b. Loø xo phaûn khaùng :
C
Taïo moâmen caûn
Daãn ñieän vaøo khung daây H
Ñeå daãn ñieän vaø taïo moâmen caûn toát thì loø xo phaûi ñöôïc cheá Ö
taïo bôûi nhöõng vaät lieäu coù ñoä daãn ñieän toát vaø ñoä ñaøn hoài toát.
VD : Cu-P; Cu-Zn,Cu-Bi(Berili)…
Khi caàn giaûm moâmen caûn ñeå taêng ñoä nhaïy cuûa cô caáu chæ
Ô
thò, ngöôøi ta thay loø xo baèng daây caêng hoaëc daây treo.
N
G

Daây treo
2
Daây caêng
c. Kim chæ thò :
C
- Coù nhieàu hình daïng
- Thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng nhoâm
hoaëc hôïp kim cuûa nhoâm. H
- Vôùi duïng cuï ño coù caáp chính xaùc
cao, kim ñöôïc laøm baèng thuûy tinh. Ö
- Trong caùc chæ thò coù ñoä nhaïy cao, ngöôøi ta
thay kim baèng chæ thò quang hoïc.
Ô
d. Thang ño :
- Laø boä phaän ñeå khaéc ñoä N
giaù trò cuûa ñaïi löôïng.
- Ñöôïc cheá taïo töø nhoâm laù, treân
maët khaéc vaïch chia ñoä. G
- Ñeå traùnh sai soá khi ñoïc, ñoâi
khi ngöôøi ta ñaët göông phaûn 2
chieáu phía döôùi thang ño.
e. Boä phaän caûn dòu :
- Nhieäm vuï : laøm giaûm dao ñoäng cuûa phaàn ñoäng vaø xaùc C
ñònh vò trí caân baèng nhanh choùng.
- Coù hai loaïi caûn dòu : caûn dòu ñieän töø vaø caûn dòu khí ñoäng. H
Ö
Kim
chæ thò
Ô
Truïc

Nam chaâm
N
Ñóa nhoâm
Caûn dòu khí ñoäng

G
2
 C
1. Caáu taïo : goàm
phaàn tónh vaø phaàn
ñoäng
H

Phaàn tónh : goàm Ö

coù nam chaâm vónh
cöûu, cöïc töø vaø loõi Ô
saét non.
N
Phaàn ñoäng : goàm coù khung daây nhoâm treân ñoù coù quaán caùc
daây ñoàng boïc caùch ñieän. Khung nhoâm ñöôïc gaén treân truïc G
vaø truïc coù mang kim chæ thò. Ngoaøi ra coøn coù hai loø xo
ñöôïc gaén vôùi truïc ôû hai ñaàu cuûa khung daây.
2
 2. Nguyeân lyù laøm vieäc :
C
Khi coù doøng ñieän chaïy trong
khung daây, döôùi taùc ñoäng cuûa
töø tröôøng nam chaâm vónh cöûu, H
khung daây leäch khoûi vò trí ban
ñaàu moät goùc . Moâmen quay
ñöôïc tính theo bieåu thöùc : Ö
M q  NBSI
Trong ñoù : B : ñoä töø caûm cuûa nam chaâm vónh cöûu Ô
S : tieát dieän cuûa khung daây
N : soá voøng daây quaán cuûa khung daây
 : goùc leäch cuûa kim khoûi vò trí ban ñaàu N
Khi khung quay thì loø xo bò xoaén laïi taïo ra moâmen caûn :
M C  D. G
Vaø kim seõ döøng ôû vò trí Mq = MC. Khi ñoù ta coù :
NBS 2
NBSI  D   I
D
3. Ñaëc ñieåm vaø öùng duïng :
+ Ưu điểm : + Nhöôïc điểm :
C
-Thang ño chia ñeàu - Chæ ño DC
- Ñoä nhaïy cao - Caáu taïo phöùc taïp H
- Ñoä chính xaùc cao - Khaû naêng chòu quaù taûi keùm
- Coâng suaát tieâu thuï nhoû
- Ít bò aûnh höôûng bôûi töø tröôøng
- Nhieät ñoä coù aûnh höôûng ñeán
ñoä chính xaùc
Ö
ngoaøi - Khung quay deã hö hoûng khi
- Ñoä caûn dòu toát vaän chuyeån hoaëc va chaïm Ô
maïnh hoaïc do rung laéc trong
+ ÖÙng duïng :
quaù trình söû duïng. N
- Duøng laøm cô caáu chæ thò cuûa Ampe keá DC, Voân keá DC, Oâm
keá G
- Duøng laøm cô caáu chæ thò cuûa caùc maïch ño caùc ñaïi löôïng khoâng
ñieän
- Cheá taïo caùc loaïi ñieän keá coù ñoä nhaïy cao 2
- Cheá taïo caùc ñaàu rung
 C
1. Caáu taïo : coù 2 loaïi : loaïi löïc huùt (cuoän daây deït) vaø loaïi löïc
ñaåy (cuoän daây troøn).
H
Ö
Ô
1.Cuoän daây deït 1.Cuoän daây troøn N
2.Mieáng saét di ñoäng 2.Mieáng saét coá ñònh
3.Loø xo phaûn khaùng
4.Truïc
3.Mieáng saét di ñoäng G
4.Truïc
5.Kim chæ thò 5.Kim chæ thò
6.Thang ño 6.Thang ño 2
7.Ñoái troïng 7.Ñoái troïng
2. Nguyeân lyù laøm vieäc :
C
- Loaïi löïc huùt : khi coù doøng ñieän chaïy trong cuoän daây seõ taïo
thaønh moät nam chaâm ñieän huùt mieáng saét di ñoäng 2 vaøo khe
hôû khoâng khí taïo thaønh moâmen quay. H
- Loaïi löïc ñaåy : khi coù doøng ñieän chaïy trong cuoän daây seõ
xuaát hieän töø tröôøng töø hoùa caùc taám kim loaïi tónh vaø ñoäng ñeå Ö
taïo thaønh nam chaâm. Giöõa caùc taám kim loaïi hình thaønh löïc
ñaåy laãn nhau vaø xuaát hieän moâmen quay.
dWe
Ô
Mq 
d
Trong ñoù : L : laø ñieän caûm cuûa cuoän daây
N
I : laø doøng ñieän chaïy trong cuoän daây
G
 LI 2 
Do ñoù : d  
Mq   2  1 2 dL
 I 2
d 2 d
Khi truïc quay thì loø xo bò xoaén taïo ra moâmen caûn
C
M C  D.
Vaø kim seõ döøng ôû vò trí Mq = MC. Khi ñoù ta coù :
H
1 2 dL
I  D  
1 2 dL
I Ö
2 d 2 D d

3. Ñaëc ñieåm vaø öùng duïng :

Ô
N
G
2
+ Ưu điểm : + Nhöôïc điểm :
C
- Ño caû AC vaø DC - Thang ño chia khoâng ñeàu
- Khaû naêng chòu quaù taûi lôùn - Coâng suaát tieâu thuï lôùn H
- Caáu taïo ñôn giaûn - Ñoä chính xaùc thaáp
- Ñoä tin caäy cao - Ñoä nhaïy thaáp
- Deã bò aûnh höôûng bôûi töø
Ö
tröôøng ngoaøi
- Coù sai soá do hieän töôïng töø Ô
dö, töø treã

+ ÖÙng duïng : N
Cheá taïo Ampe keá vaø Voân keá xoay chieàu coù taàn soá coâng
nghieäp G
2
 C
1. Caáu taïo :
Cô caáu chæ thò ñieän ñoäng goàm coù :
H
- Cuoän daây tónh : ñöôïc chia
thaønh hai phaàn noái tieáp nhau
Ö
ñeå taïo ra töø tröôøng ñeàu khi coù
doøng ñieän chaïy qua. Ô
N
- Phaàn ñoäng : laø khung daây ñaët trong cuoän daây tónh vaø gaén
treân truïc quay. Hình daùng cuoän daây coù theå troøn hoaëc vuoâng.
Caû phaàn ñoäng vaø phaàn tónh ñöôïc boïc kín baèng maøn chaén töø G
ñeå traùnh aûnh höôûng cuûa töø tröôøng ngoaøi ñeán söï laøm vieäc cuûa
cô caáu chæ thò. 2
2. Nguyeân lyù laøm vieäc :
C
Khi cho doøng ñieän I1 chaïy qua cuoän daây tónh, trong cuoän
daây xuaát hieän töø tröôøng. Töø tröôøng taùc ñoäng leân doøng ñieän I2
chaïy trong khung daây vaø taïo neân moâmen quay laøm quay H
phaàn ñoäng moät goùc .
M q  kI1I 2 Ö
Trong ñoù : k  dM 12 vôùi M12 : laø hoã caûm giöõa 2 cuoän daây
d I1, I2 : laø doøng ñieän chaïy trong Ô
cuoän daây tónh vaø cuoän daây ñoäng.
N
Neáu doøng chaïy trong hai cuoän daây tónh vaø ñoäng laø xoay
chieàu thì :
M q  kI1I 2 cos 
G
Trong ñoù :  : laø goùc leäch giöõa I1 vaø I2 2
Khi khung quay thì loø xo bò xoaén taïo ra moâmen caûn C
M C  D.
H
Vaø kim seõ döøng ôû vò trí Mq = MC. Khi ñoù ta coù :

kI1 I 2  D
k
   I1 I 2 Ö
D
3. Ñaëc ñieåm vaø öùng duïng :
Ô
N
G
2
+ Ưu điểm : + Nhöôïc điểm :
C
- Ño caû AC vaø DC - Thang ño chia khoâng ñeàu
- Ño AC coù ñoä chính xaùc cao - Coâng suaát tieâu thuï lôùn H
- Khaû naêng chòu quaù taûi keùm
- Deã bò aûnh höôûng bôûi töø
tröôøng ngoaøi
Ö
Ô

+ ÖÙng duïng : N
Cheá taïo Ampe keá vaø Voân keá moät chieàu vaø xoay chieàu coù
taàn soá coâng nghieäp hoaëc duøng ñeå cheá taïo Oaùt keá vaø cos keá G
(hoaëc  keá)
2