Professional Documents
Culture Documents
TOKAT
(1923-1950)
İSMAİL ÖZER
1
TÜRKİYE ŞEHİR TARİHİ ARAŞTIRMALARI:
TOKAT (1923-1950)
İSMAİL ÖZER
© copyright
Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir.
Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla
çoğaltılamaz.
gecekitapligi@gmail.com
2
7 Aralık 2009 tarihinde Reşadiye-Sazak’ta şehit düşen Harun
olunmuştur.
3
4
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ................................................................................. 6
ÖNSÖZ................................................................................................. 7
I-TOKAT’TA SAĞLIK VE HIFZISSIHHA ÇALIŞMALARI ......... 10
A-TOKAT’TA KURULAN SAĞLIK TEŞEKKÜLLERİ .......... 10
B-TOKAT’TA GÖRÜLEN HASTALIKLAR: ........................... 22
C- TOKAT’TAKİ HIFZISSIHHA ÇALIŞMALARI .................. 35
II-TOKAT’TA EĞİTİM VE EĞİTİME YAPILAN YATIRIMLAR. 48
A-TOKAT MERKEZDE EĞİTİM-ÖĞRETİM FAALİYETLERİ
............................................................................................................ 48
B-İLÇELERDEKİ EĞİTİM-ÖĞRETİM FAALİYETLERİ ....... 94
C-TOKAT KÜTÜPHANELERİ ............................................... 108
D-TOKAT MÜZESİ ................................................................. 112
III-TOKAT BASIN YAYIN HAYATI ............................................ 118
IV-TOKAT İTFAİYESİ VE YANGINLAR .................................... 128
V-TOKAT’TA İÇME SUYU TEMİN VE DAĞITIM
FAALİYETLERİ ............................................................................. 134
VI-TOKAT’TA ZİRAÎ FAALİYETLER VE ZİRAÎ SULAMA ..... 152
A-ZİRAÎ FAALİYETLER ........................................................ 152
B- ZİRAÎ SULAMA ................................................................. 171
VII-TOKAT’TA MEYDANA GELEN SEL FELAKETLERİ ........ 175
VIII-TOKAT ADLİYESİ VE TOKAT CEZAEVİ .......................... 192
IX- TOKAT’TA ASAYİŞ VE EMNİYET TEŞKİLATI ................ 203
X-TOKAT İLİ VE HAVALİSİNE ELEKTRİĞİN GELİŞİ VE
KULLANIMI ................................................................................... 214
KAYNAKÇA ................................................................................... 223
EKLER ............................................................................................. 238
5
ÖNSÖZ
7
Doç.Dr. Emine Erdoğan Özünlü’ye, değerli arkadaşlarım İsmet
Türkmen, Yunus Emre Tekinsoy, Hakan Yaşar ve Esat Aktaş’a, Ordu
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümündeki tüm
akademisyen arkadaşlarım ve hocalarıma, kıymetli yardımlarından ve
nezaketinden ötürü Başbakanlık Devlet Arşivinden sayın Mustafa
Tatlısu, TÜİK Kütüphanesi çalışanları, Türk Eğitim-Sen Tokat Şube
Başkanı Hakan Akkaya ve Türk Eğitim-Sen Tokat Şube Sekreteri Ali
Uzay Sarı’ya teşekkürü borç bilirim.
İsmail Özer
8
I-TOKAT’TA SAĞLIK ve HIFZISSIHHA
ÇALIŞMALARI
1
TBMM Zabıt Ceridesi, Altmışıncı İçtima, 22.6.1338 Perşembe, s.579.
2
TBMM Zabıt Ceridesi, Yüz Yedinci İçtima, 24.5.1926 Pazartesi, s. 458.
3
“Tokat Vali Vekili Behçet Bey tarafından CHP Genel Sekreterliğine gönderilen
7.1.1926 tarih ve 6 sayılı yazı” BCA 490.01/322.1328.3; İktisadi Rehber, Tokat
Ticaret ve Sanayi Odası, 29 Ekim 1933, s. 24.
4
İstatistik Yıllığı 1940-1941, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara 1943,
s. 119.
5
“CHF Artova İdare Heyeti Reisi tarafından CHF Tokat İdare Heyeti Reisliğine
gönderilen 10.11.1930 tarihli rapor” BCA 490.01/497.2002.1
6
“CHF Reşadiye İdare Heyeti Reisi tarafından CHF Tokat İdare Heyeti Reisliğine
gönderilen 8.11.1930 tarihli rapor” BCA 490.01/497.2002.1
7
“CHF Tokat Vilayet İdare Heyeti tarafından CHF Kâtibi Umumiliğine gönderilen
22.12.1930 tarihli rapor” BCA 490.01/497.2002.1
10
II-TOKAT’TA EĞİTİM ve EĞİTİME YAPILAN
YATIRIMLAR
269
Esat Aktaş, “XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı”, Gaziosmanpaşa
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat
2009, s. 112-113.
270
H.A,“Okullarımız: Tokat Orta Okulu”, Yeşilırmak, 1 Temmuz 1938.
271
Süleyman Tenger, “Rüştiye Mekteplerinin Tarihi Gelişimi ve Din Eğitimi ve
Öğretimi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi, Ankara 2005, s. 49,59.
272
Tokat İli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim, s.33-34.
48
III-TOKAT BASIN YAYIN HAYATI
760
Maarif Vekâleti 1926-1927 İstatistik Yıllığı, s.189-200; Tokat İl Yıllığı 1967, s.
95.
761
Halis Turgut, “Önsöz”, Yeni Tokat, 30 Ağustos 1933, S.1.
762
C. Zeren, “Gösteriş Hastalığı”, Yeni Tokat, 1 Şubat 1936, S.52; A.Cevat,”Aydın
Çevre” Yeni Tokat, 30 Ağustos 1933, S.1.
763
“Yeşilırmak’ı Çıkarırken”, Yeşilırmak, 7 Ocak 1938, S.1; Behçet Kemal Çağlar,
Halkevleri 1935-Halkevleri 1932–1935, 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı,
Ankara 1936, s.25.
764
“Trabzon Saylavı Raif Karadeniz tarafından hazırlanan Ağustos 1935 tarihli rapor”,
BCA 490.1/ 713.434.1
765
Bkz. Yeni Tokat, 1 Mart 1934, S.13.
766
C. Zeren, “Gösteriş Hastalığı”, Yeni Tokat, 1 Şubat 1936, S.52. ; “İstek”, Yeni
Tokat, 1 Mart 1934, S.13.
118
VI-TOKAT’TA ZİRAÎ FAALİYETLER ve ZİRAÎ
SULAMA
A-Ziraî Faaliyetler
Orta Karadeniz Bölgesi’nin geçit kısmında verimli vadiler
üzerine yerleşen ve önemli su kaynaklarını bünyesinde bulunduran
Tokat, bulunduğu konumdan dolayı önemli bir tarım merkezidir.
Tokat’ta 1927 yılı verilerine göre Tokat’ta 32.090 çiftçi ailesi vardı.
Toplamda 136.234 kişi olan çalışan nüfusun 116.144’ü yani %85.2’si
ziraat ile meşgul olmaktaydı974. Buna bağlı olarak Tokat’taki 862
işyerinin 342’si tarım ve dayalı sanayi dallarında faaliyet
göstermekteydi975. Tarımsal iş sahası olması dolayısı ile her taraftan
akın eden işçiler mevcuttu. Artova, Reşadiye gibi bölgelerin iklimi
sert olduğundan köylüler daha erken mahsul hasat eden yerlere
giderek çalışırlardı. Örneğin Yıldızeli köylüleri senenin yarısını
Tokatta geçirirlerdi976. Tokat, tarımsal açıdan zengin bir kapasiteye
sahip olmasına rağmen Sivas-Samsun demiryolu dışında kaldığı için
milyonlarca kilo hububat ve meyve il dışına gönderilememekteydi977.
974
28 Teşrinievel 1927 Umumî Nüfus Tahriri, Fasikül II, Ankara 1939, s.27-28.
975
KESKİN, “XX. Yüzyılda Tokat’ın Sosyal ve Kültürel Yapısı”, s. 104-108.
976
“Turhalda Şeker Fabrikası” Yeni Tokat, 15 Eylül 1933, S.2.
977
“Tokat Orta Anadolu’nun en verimli bir şehridir”, Cumhuriyet, 2 Şubat 1935.
978
İstatistik Yıllığı 1931/1932, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, İstanbul
1933.
979
Tarım Aletleri ve Makineleri İstatistiği 1944, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü,
Ankara 1946, s.5-33.
152
X-TOKAT İLİ ve HAVALİSİNE ELEKTİRİĞİN GELİŞİ
ve KULLANIMI
1377
H.Halet Işıkpınar, “Belediyelerimizin Elektrik İşlemleri”, Belediyeler Dergisi, Yıl
VII, S.76, s.4.
1378
Naziye Özdemir,”Türkiye’de Elektriğin Tarihsel Gelişimi (1900-1938)”, AÜ
TİTE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011, s.34.
1379
Tevfik Okan Saygılı, “Türkiye’de Toplam Elektrik Talebinin Fiyat ve Gelir
Esneklikleri 1970-2008, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010, s.7-8.
1380
BALCIOĞLU, KURTCEPHE, “Tevhid-i Tedrisata Geçiş...”, s.46.
214
özel şahıs ve biri de şirket tarafından işletilen üç elektrik santralinin
bulunduğu belirtilmiştir1381.
1381
İstatistik Yıllığı 1932/33, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, İstanbul 1934,
s.233. ;İstatistik Yıllığı 1930/31, s. 205. ;İstatistik Yıllığı 1929/30, Başvekâlet
İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara 1930, s. 199. ; İstatistik Yıllığı 1931/32, s. 225.
1382
“Tokatta elektrik tenviratı”, Akşam, 21 Aralık 1933.
1383
“Tokatta Elektrik”, Akşam, 30 Mart 1933. ; “Tokat Vali Vekili Recai Bey’in
Faaliyeti”, Akşam, 13 Eylül 1933.
1384
“Tokat Belediye Reisliğinden”, Hakimiyet-i Milliye, 12 Temmuz 1934. ; “Tokat
Belediye Reisliğinden”, Akşam, 24 Temmuz 1934.
1385
“Elektrik Mühendisi Geliyor”, Yeni Tokat, 1 Ağustos 1934, S.23.
1386
“IV. Dönem Tokat Milletvekilleri tarafından CHP Genel Sekreterliğine gönderilen
1935 tarihli rapor” BCA 490.1/ 713.434.1; “Tokad Belediye Başkanlığından”
Cumhuriyet, 7 Mart 1935 ; “Tokat Belediyesinden”, Yeni Tokat, 15 Mart 1935,
215