1

RD. WAHRHEIT

MỤC VỤ
GIỚI TRẺ - GIA ĐÌNH
 3

MỤC LỤC

TRƯỞNG THÀNH NHÂN BẢN.....................................6

1 Con đường trưởng thành ......................................... 7
2 Sống Là Lớn Lên .................................................. 10
3 Bí Quyết Hạnh Phúc ............................................. 13
4 Sống Là Chiến Đấu ............................................... 17
5 Sống Tự Tin .......................................................... 21
6 Nhìn Thấy Khả năng của Mình............................. 24
7 Khám Phá Kho Tàng một Năm Của Mình ........... 28
8 Đương Đầu Với Những Khuyết Điểm Của Mình. 30
9 Cởi Bỏ Những Mặc Cảm ...................................... 33
10 Những Hướng Tới Cụ Thể .................................. 35
11 Cô Đơn Tình cảm ................................................ 38
12 Tránh Cô Đơn Và Liều Lĩnh ............................... 42
13 Sống An Vui........................................................ 47
14 Vẻ Đẹp Đích Thực .............................................. 49
15 Một Tình Yêu Đích Thực.................................... 54
16 Đặc Tính Của Tình Yêu ...................................... 57
 4

17 Biết Mình Được Yêu Thương ............................. 61

18 Quan Niệm Về Phái Tính .................................... 64
19 Tình Bạn Nam Nữ ............................................... 68
20 Tình yêu Hy Sinh ................................................ 70
21 Sức Mạnh Của Tình Yêu .................................... 74
GIÁO DỤC GIA ĐÌNH ... ..............................................78
1 Mái Ấm Gia Đình ................................................. 79
2 Tinh Thần Gia Đình .............................................. 81
3 Biết Lắng Nghe ..................................................... 85
4 Những Giá Trị Của Gia Đình................................ 88
5 Nghệ Thuật Sửa dạy Con Cái ............................... 91
6 Giáo Dục Đời Sống Thiêng Liêng ........................ 95
7 Chấp Nhận Nhau ................................................... 98
8 Tình Thương Tha Thứ ........................................ 101
9 Hãy yêu Thương Nhau ........................................ 105
10 Thắng Tính Nhút nhát Sợ hãi ............................ 107
11 Sống Dạn Dĩ ...................................................... 111
12 Sống Gương Mẫu .............................................. 113
13 Lựa Chọn và Quyết Định .................................. 116
14 Sống Tiết Độ ..................................................... 118
 5

15 Giá Trị Của Tiền Bạc ........................................ 122

16 Xem Vô Tuyến Truyền Hình ............................ 126
17 Vun Trồng Đức Tính Tốt .................................. 129
18 An Bình Nội Tâm.............................................. 133
19 Thắng Tính Hung bạo Và Nhút Nhát................ 137
20 Tự Tin Và Trách Nhiệm.................................... 141
21 Trí Thông Minh ................................................. 145
22 Phát Triển Óc Sáng Tạo .................................... 150
23 Lạc Quan Và Hy Vọng ..................................... 154
24 Yêu Vẻ Đẹp Thiên Nhiên ................................. 159
 6

TRƯỞNG THÀNH
NHÂN BẢN
 7

1
Con đường trưởng thành

Ngày xưa có một cây tre rất xinh đẹp ở giữa khu
vườn của nhà phú hộ. Người này có thói quen mỗi ngày
đi dạo trong vườn lúc trời nắng đẹp và thường dừng lại
ngắm nghía cây tre mà ông ưa thích nhất trong các loại
Thảo mộc trong vườn. Ngày qua tháng lại, cây tre càng
lớn mạnh và; cảm thấy hãnh diện vì được chủ yêu quí
nhất.

Một hôm, khi đi dạo trong vườn, như thường lệ,

người phú hộ đến gần cây tre. Cây tre cúi chào và lần này
nó nhận ra nét u sầu trên gương mặt của chủ vườn. Thật
thế, lúc đó chủ vườn nói với cây tre : “Cây tre yêu quí, ta
cần đến ngươi”. Cây tre hiểu ý chủ, và cảm nhận ngày
giờ của nó đã đến, ngày mà ý nghĩa của đời nó được hoàn
tất, nó sung sướng đáp lại : “Thưa ông, con sẵn sàng, hãy
xử với con như ông muốn”. Nhưng giọng của ông chủ
nghiêm nghị hơn : “Để có thể dùng ngươi, ta phải chặt hạ
ngươi xuống”. Cây tre run sợ : “Phải chặt hạ con ư ? Làm
sao ông nỡ lòng làm điều đó trong khi ông săn sóc cho
con trở nên cây tre đẹp nhất trong các loài thảo mộc trong
vườn ? Xin ông đừng làm như thế, ông có thể đùng con
để mua vui cho ông, nhưng xin đừng chặt hạ con xuống
 8

Chủ vườn nói : “Cây tre yêu quí, nếu không chặt hạ ngươi
xuống, ta sẽ không thể dùng ngươi như lòng ta mong
muốn”.

Cả khu vườn hoàn toàn vắng lặng để lắng nghe

phản ứng của cây tre. Sau cùng, cây tre nghiêng mình
trước mặt chủ vườn và nói : “Nếu cần phải chặt, hạ con
để có thể dùng được, xin ông cứ chặt hạ và đối xử với con
tùy theo sở thích của ông”. Chủ vườn nói thêm : “Chẳng
những chặt hạ ngươi xuống, mà con phải chặt hết cành lá
của ngươi nữa”. Cây tre đáp : “Nếu không thể để lại ít
cành lá đẹp, thì xin ông cứ chặt trụi con đi cũng được”,
Chủ vườn nói tiếp: “Không những chỉ chặt trụi cành lá
ngươi, nhưng để có thể sử dụng ngươi cho công việc của
ta, ta còn phải chẻ ngươi ra làm đôi và móc hết tim ruột
ngươi nữa”. Nghe đến đây, cây tre run sợ không thốt nên
lời, chỉ còn biết cúi đầu chấp nhận ước muốn của chủ
vườn.

Thế là chủ vườn chặt hạ cây tre, róc sạch cành lá,
chẻ làm đôi và móc hết tim ruột của nó. Sau đó, ông đem
thân tre đến gần suối nước, đặt nó dưới dòng suối làm
máng dẫn nước đến mảnh vườn khô cằn gần đó. Cây tre
quả là một ơn lành cho cả khu vườn, nơi người ta giờ đây
có thể gieo mạ trồng cấy được. Bấy giờ cây tre sung
sướng tự nhủ ; Khi tôi còn là một cây tre xinh đẹp giữa
 9

vườn, tôi chỉ sống cho mình và tự hào về vẻ đẹp của mình.
Nhưng hiện giờ, tuy vẻ đẹp của tôi bị tiêu tan, thì đó lại
là lúc tôi hữu dụng trong kế hoạch tốt đẹp của chủ tôi”.

Lớn lên đến mức trưởng thành là cả một thách đố.

Càng lớn lên, bạn càng phải đối phó với những vấn đề
mới. Khi bạn là một đứa trẻ, mọi sự xem ra đều êm xuôi,
nhưng giờ đâv bạn đã lớn, bạn trở nên quá nhạy cảm, bạn
lo sợ bị sai lỗi, bị khiển trách. Bạn muốn thoát ly khỏi sự
ấp ủ của cha mẹ, nhưng bạn vẫn cảm thấy lo sợ trước thế
giới của người lớn. Bạn ao ước tìm được bạn bè để tâm
sự, nhưng nhìn quanh, bạn chỉ thấy những con người hạn
hẹp bất toàn. Trước mắt bạn có thể hiện ra hai lối thoát :
hoặc trốn chạy cuộc đời đầy băn khoăn lo lắng, hoặc dấn
thân vào những thách đố với sự hướng dẫn của người mà
bạn có thể tin tưởng. Tuy nhiên, bạn đừng quên rằng trốn
chạy không phải là giải pháp tốt đẹp và hữu hiệu. Không
thiếu những bạn trẻ đã hèn nhát trốn chạy đến độ chối bỏ
luôn cuộc sống của mình, nhưng cũng không thiếu những
bạn trẻ đã can đảm chấp nhận những thách đố của cuộc
sống. Tuổi trẻ ai lại không có lúc cảm thấy khó khăn của
cuộc sống, ai lại không hoang mang trước tương lai.
Nhưng bạn đừng quên rằng đời sống không phải là gánh
nặng cần cởi bỏ, mà là một hồng ân để đón nhận với lòng
biết ơn và một sứ mệnh phải chu toàn.
 10

Như cây tre trong câu truyện trên đây, để có thể trở
thành máng chuyển nước đem sức sống cho mãnh đất cằn
cỗi, nó cần phải được chặt hạ tận gốc rễ, phải được tuốt
sạch cành lá, phải được mổ xẻ, cũng vậy, để đạt tới tuổi
trưởng thành và trở nên hữu ích cho người khác, các bạn
trẻ cần phải chấp nhận sự cắt chặt mổ những gì là không
cần thiết, những gì là tiêu cực. Dĩ nhiên, những cắt bỏ đó
không khỏi gây đau đớn hoang mang lo sợ, nhưng nếu
bạn biết chấp nhận, thì với thời gian, bạn sẽ trở thành con
người trưởng thành, không còn sống cho mình, mà sống
cho và vì người khác.

2
Sống Là Lớn Lên

Vào một buổi chiều mùa hè, một người phụ nữ làm
việc trong vườn hoa, bà nhổ cỏ và cắt xén từng cánh hoa,
mảnh vườn trông thật tươi đẹp. Một người khách qua
đường dừng lại ngắm vườn hoa và lên tiếng khen vườn
hoa đẹp. Người phụ nữ ngước nhìn lên và mỉm cười đáp
 11

: “Vườn hoa chỉ đẹp khi tới mùa nở bông”. Vườn hoa
xinh đẹp là kết quả của bao nhiêu công sức, nó phải đợi
chờ qua mùa đông giá rét tới mùa xuân nắng ấm để đâm
chồi nẩy lộc và được tỏ thêm sắc thắm vào mùa hè. Cũng
vậy, mỗi người chúng ta đều có thể cảm nghiệm được sự
tăng trưởng trong đời sống con người.

Sống là lớn lên, là tăng trưởng. Đời sống con người

có thể được diễn tả như một người leo thang. Như cầu
thang có nhiều bậc, sự trưởng thành cũng có những giai
đoạn cần vượt qua, từ dưới thấp để lên cao, và càng leo
cao chúng ta càng cảm thấy choáng váng. Khác với thực
vật và động vật, sự tăng trưởng của con người rất phức
tạp và đa diện về thể xác và trí thông minh, về tâm lý tình
cảm ... đó là những nhu cầu cần được đáp ứng một cách
đúng đắn để có thể trưởng thành.

Thật vậy, ai trong chúng ta lại không cần đến lương

thực để sống hoặc một lời khen tặng để được khích lệ hay
những thành công, dù là nhỏ bé, để được thêm phấn khởi
tiến tới. Ai trong chúng ta lại không biết rằng sự tăng
trưởng trong đời sống con người không phải là một
parabol thẳng tắp, nhưng là một tiến trình không thiếu
những thăng trầm, là quãng đường được dệt bằng thành
công và thất bại. Chỉ có điều là tiến trình đời sống con
người có một chiều đi tới chứ không bao giờ có thể quay
 12

trở lại được: những gì đã qua là đã qua, mặc dù kinh

nghiệm có thể sửa chữa và chuẩn bị cho bước tiến tới.

Sống là lớn lên. Tại sao chúng ta lại không tận

dụng mọi cơ hội để lớn lên và phát triển về mọi mặt ? Tại
sao chúng ta không khai thác và vun trồng mảnh vườn
cuộc sống tới mức tối đa, thay vì để cho cỏ dại mọc lên.
Sống là tăng trưởng, nhưng tăng trưởng trên bình diện mà
thôi chưa đủ, mà trước hết phải là sự tăng trưỏng từ bên
trong. Nhờ sự vững chãi nội tâm, cái bên ngoài mới tìm
được điểm tựa chắc chắn, khác nào tòa nhà cao, nếu có
nền móng kiên cố mới có thể đứng vững và không sợ mưa
sa bảo táp ập vào. Sự trưởng thành đích thực bắt đầu từ
bên trong. Nhưng thế nào là sự trưởng thành từ bên trong
? Đó là khi chúng ta bắt đầu cởi bỏ đi những cái vỏ hào
nhoáng bên ngoài, để chú trọng đến việc trau dồi chất
lượng. Mỗi người từ lức sinh ra đã được phú bẩm cho
những tài năng riêng như hạt giống cần có điều kiện để
nẩy mầm và phát triển.

Sống là lớn lên, là biết những khả năng cứng như

những yếu điểm của mình. Thế nhưng chính trong tiến
trình hiểu biết và trở nên chính mình, tuổi trẻ thường dễ
bị chi phối và lôi cuốn bởi những thái độ hay thay đổi gọi
là những triệu chứng. Có ba thứ triệu chứng :
 13

- Triệu chứng thở dài : Nếu chỉ sống trong than vắn
thở dài vì những điều mình mơ ước mà không thành hiện
thực, chúng ta sẽ dần dần đánh mất giá trị của thực tại và
có khi không còn biết mình là ai nữa.

- Triệu chứng phê bình chỉ trích : Tuổi trẻ là tuổi

lý tưởng, yêu thích sự hoàn hảo ngay thẳng, nhưng cũng
bồng bột, dễ đã kích những gì không vừa sở thích. Lòng
bao dung kiên nhẫn là hoa trái chín mùi của thời gian, của
sự kiên tâm rèn luyện.

- Triệu chứng trốn chạy : Phản ứng tiêu cực đối với
sự chỉ trích phê bình là trốn chạy khi khám phá ra những
hạn hẹp của môi trường chung quanh cũng như của bản
thân. Trưởng thành là biết phân biệt hành động với người
hành động. Để có thể trưởng thành cách toàn diện, cần
phải nuôi dưỡng lòng tự tin vào khả năng có thể trưởng
thành và phát triển của mình, thay vì thất vọng buông
xuôi hoặc trốn chạy. Đừng sợ đối diện với chính mình và
phấn đấu để được lớn lên mỗi ngày một hơn.

3
Bí Quyết Hạnh Phúc
 14

Trên một cánh đồng kia có hai cái giếng cách nhau
không xa. Tuy ở gần nhau, nhưng hai cái giếng lại khác
hẳn nhau. Cái giếng thứ nhất có hình dáng bên ngoài toàn
vẹn, những viên gạch được xếp đặt thật đều đặn, giếng
sâu và nước trong mát. Trái lại cái giếng thứ hai bên ngoài
trông như một cái giếng bị bỏ hoang, thành giếng nứt nẻ,
mặt nước trong mát chảy vung vãi ra xung quanh. Cái
giếng thứ nhất thường tự hào vì sự hoàn hảo của mình,
nhưng ít ai đến gần nó để lấy nước, thỉnh thoảng mới có
vài con chim bén mảng tới bờ giếng và rồi lại vỗ cánh
bay đi. Trong khi đó xung quanh giếng thứ hai là những
cụm hoa xinh tươi, chim chóc ríu rít đến giải khát nơi
dòng nước mát chảy từ kẽ gạch, kẽ đá nát vụn, có những
con chim không sợ làm tổ bên bờ giếng, côn trùng tìm
được nơi trú ẩn trong đám cỏ xanh tươi. Tuy biết thân
phận mình không hoàn hảo, cái giếng thứ hai cảm thấy
vui sướng vì mầu sắc sự sống luôn nở rộ bên cạnh nó.

Câu truyện trên đây giúp chúng ta phần nào hiểu

thêm được câu nói : "Nếu muốn được hạnh phúc, hãy làm
cho người khác nên hạnh phúc". Nói khác đi, bí quyết đạt
tới hạnh phúc là biết cho đi chính bản thân mình, cho đi
những gì mình có. Không cần đợi đến lúc trở nên hoàn
hảo mới cho đi, nhưng hãy bắt đầu cho đi với tất cả sự
hạn hẹp của mình. Nếu trước đây bạn đã đóng kín mình
trong những cay đắng thất bại, thì nay là lúc bạn cần phải
 15

ra khỏi mình và đến với người khác trong tinh thần phục
vụ.

Bước thứ nhất của con đường cho đi với tinh thần
phục vụ không hẳn là phải làm gì hoặc phục vụ ở đâu và
trong môi trường nào, nhưng là sẵn sàng đáp lại lời mời
gọi phục vụ những người đang mong chờ một cử chỉ nơi
bạn, một khoảng thời giờ quí báu của bạn. Có người nghĩ
rằng một vài đồng xu cũng đủ làm im đi sự xao động của
lòng ích kỷ: Nghĩ như thế là quên rằng con người không
chỉ cần tiền bạc, mà còn cần đến tình thương, sự cảm
thông, sự ân cần. Đó là những món quà tinh thần mà có
khi còn giá trị hơn cả túi tiền. Không thiếu những buổi
tối, khi lắng đọng tâm hồn, bạn cảm thấy bình an hân
hoan phấn khởi vì đã khích lệ một người bạn có tâm hồn
nặng trĩu, đã khơi lại niềm tin cho người thất vọng chán
nản. Trái lại, ngày nào không thực hiện được ít là một cử
chỉ tốt lành cho tha nhân, ngày đó có thể bị coi là khoảng
thời gian đã qua đi một cách uổng phí. Nếu bạn biết cho
đi dù một chút thời giờ để lắng nghe, thì đó là hành động
yêu thương đủ để sưởi ấm một tâm hồn cô đơn lạnh giá.

Cho đi trong tinh thần phục vụ là bất cứ làm gì hãy

làm với tất cả tâm hồn và một cách tận tình. Giá trị của
việc làm không hệ tại tầm quan trọng bên ngoài của nó,
nhưng hệ tại thái độ nội tâm khi thực thi công việc ấy.
 16

Tinh thần phục vụ đích thực không phải là áp đặt trên

người khác việc tốt mình muốn làm cho họ, mà là làm
theo nhu cầu mà họ mong muốn. Điều đó đòi hỏi tinh
thần vị tha và từ bỏ cái nhìn cũng như sở thích của bản
thân, nếu không tuy mệnh danh là phục vụ tha nhân,
nhưng thực ra chúng ta vô tình phục vụ bản thân mình
một cách kín đáo và tinh vi.

Đừng quên rằng con đường phục vụ với tinh thần

vị tha là con đường hẹp và dốc. Chúng ta sẽ không tránh
khỏi những thất bại, những cám dỗ dễ bỏ cuộc hoặc lùi
bước. Lúc đó, chúng ta hãy nghĩ đến những gì đã có lần
làm cho bạn phấn khởi, những gì đem lại niềm vui và
lòng tin tưởng nhìn về tương lai. Bạn đừng đồng hóa
thành công với tiền bạc danh vọng. Thành công của bạn
hệ tại những gì bạn đã dự tính và đã thực hiện được. Hãy
bền tâm quyết chí bước theo con đường bạn đã khởi sự.

Giây phút hiện tại bạn đang sống là giây phút quan
trọng, là thời giờ quí báu, là thời điểm thuận tiện để thực
hiện nhưng gì bạn đang dự tính. Hãy lạc quan tin tưởng,
vì bạn không cô độc một mình. Có nhiều người cũng đang
ôm ấp lý tưởng cao đẹp như bạn, đang sẵn sàng cùng bạn
tiến bước, nhất là từ trời cao Thiên Chúa là Cha đang có
sẵn một chương trình riêng cho bạn. Để được phát triển
 17

và sống vui tươi hạnh phúc, bạn chỉ cần đặt tin tưởng nơi
Ngài và nơi những tài năng mà Ngài đã ban cho bạn.

4
Sống Là Chiến Đấu

Hôm đó là 29/9, như tất cả những khách hành

hương khác, Janni đến hang Lộ Đức với cây đàn ghi ta
trên tay. Tại đền thờ thánh Piô X trước sự hiện diện của
hàng ngàn bệnh nhân và các tự nguyện viên y tế đến từ
nhiều thành phố Italia, vì là ca sĩ nổi tiếng, Janni được
mời giúp vui trong buổi trình diễn ca nhạc cho các bệnh
nhân. Một trong những bài hát Janni trình diễn tối hôm
đó có nội dung như sau: Có một cánh đồng cỏ xanh mênh
mông, nơi đó chôn dấu niềm hy vọng lớn lao được gọi là
tuổi thơ. Cánh đồng cỏ xanh mênh mông đó là tình yêu !

Sau buổi trình diễn ca nhạc; Janni ngỏ lời với các
bệnh nhân như sau : “Thật ra, chưa bao giờ tôi đàn hát tại
một thánh đường nào. Có lẽ đây là lần đầu tiên và là lần
cuối cùng của tôi. Tôi chân thành cám ơn anh em tự
nguyện hội y tế đã dành cho tôi cơ hội tốt đẹp này để gặp
gỡ các bệnh nhân. Chứng kiến cảnh đau khổ của các bệnh
nhân, tôi bắt đầu hiểu giá trị đời sống con người là gì. Tôi
 18

hiểu rằng điều quí giá nhất trong đời sống con người
không phải là những gì tôi vẫn mãi miết tìm kiếm trong
những năm qua”.

Cũng trong dịp này, Janni đã được trao tặng chiếc

áo màu xanh là y phục của các tự nguyện viên y tế. Một
lần nữa, Janni cảm động nói lên lòng biết ơn như sau :
“Cám ơn anh chị em tự nguyện viên, tôi hứa sẽ trở lại lần
tới, nếu anh chị em còn thương tiếp nhận tôi”. Thật vậy,
tại Lộ Đức, Janni đã tiếp xúc với các bệnh nhân, đã
chuyện trò với những người tàn tật, đã viếng thăm bệnh
viện nhi đồng, nhất là đã ngoan ngoãn làm theo yêu cầu
của người mẹ già đã ngoài 70 tuổi cùng đi với mình và
đã quì cầu nguyện trước hang đá Đức Mẹ.

Có lẽ có lần các bạn đã đặt câu hỏi: tại sao tôi sinh
ra và sống trên đời này. Không thiếu những bạn trẻ nhìn
đời với đôi mắt bi quan chán nản, coi việc sinh ra trên đời
như một án phạt một tội tình mà họ không bao giờ phạm,
họ chỉ muốn thoát khỏi những luật lệ gò bó của cuộc sống
để đi tìm con đường tự do phóng túng như họ mong
muốn. Nói khác đi, họ không biết tại sao mình sống, họ
sống cách vô lý tưởng. Nhiều lần họ tự nghĩ mình là ai,
nhưng không biết trả lời ra sao cho thắc mắc của mình.
Những lúc khác họ cảm thấy bực bội nghĩ rằng mình cũng
 19

chỉ là một người như bao người khác, nhưng lại ước
muốn một cái gì hơn ngươi khác.

Tại sao tôi sống ? Đó cũng là câu hỏi mà Janni đã

đặt ra. Anh đã mãi miết đi tìm thú vui mau qua trong
danh vọng, lợi lộc, để rồi phải thú nhận rằng mình chưa
thực sự sống. Những lúc gặp thất bại, anh cảm thấy như
người đã chết từ bên trong và không còn muốn sống nữa.
Nhưng cuối cùng anh đã khám phá ra ý nghĩa của sự sống
vào lúc và nơi anh không ngờ, qua đời sống của những
người tàn tật xem ra vô nghĩa lý và không đáng sống.
Janni đã hiểu giá trị cao quí của đời sống qua việc gặp gỡ
tha nhân. Janni đã gặp gỡ bản thân mình từ việc chân
thành khiêm tốn nhận ra thân phận thụ tạo của mình,
Janni đã gặp gỡ Thiên Chúa là cùng đích của đời mình và
là lẽ sống trên hết của mình.

Sống. Một tiếng nói thật đơn giản, nhưng thử hỏi
ai là người thực sự sống: sống nghĩa là biết đối phó với
thực tại cuộc sống, là ngẩng cao đầu trước những khó
khăn chướug ngại và tìm ra ý nghĩa của những gì mình
đang làm trong giây phút hiện tại sống là giải thoát mình
khỏi ràng buộc của cái tôi và ra khỏi sự bưng bít của môi
trường cá nhân để đến với ngươi khác, để tiến tới một lý
tưởng vượt ra ngoài bản thân, sống là biết đón nhận đời
sống như món quà quí giá mà cha mẹ trao tặng. Bạn có
 20

tin rằng bạn sống là vì Thiên Chúa muốn chia sẻ với bạn
sự sống của Ngài không ? Bạn có biết rằng bạn còn sống
là do tình yêu quan phòng của Thiên Chúa không? Thật
vậy, không có tình thương sẽ không có sự sống. Đời sống
mỗi người là một kho tàng quí giá, vì thế cần phải sống
sao cho món quà đó khỏi trở thành vô ích.

Mỗi người đều có ít là một lý do để sống : vì gia

đình, vì bạn hữu, vì danh vọng ... nhưng điều quan trọng
là biết khám phá ra lẽ sống của mình. Bạn đang sống vì
ai ? Đâu là lý do thúc đẩy bạn sống, muốn sống và yêu
chuộng sự sống? Nếu bạn không thể là một xa lộ thênh
thang, ít ra bạn cũng có thể là một con đường mòn. Nếu
đời sống bạn không thể chiếu sáng như mặt trời, thì ít ra
bạn cũng có thể là mặt trăng tiếp nhận ánh sáng mặt trời
để soi sáng đêm tối hoặc như những vì sao lấp lánh trên
bầu trời.

Thành công hay thất bại của đời bạn không căn cứ
theo những gì bạn mơ ước, nhưng là trở nên chính con
người mà bạn phải trở thành và hoàn thiện hóa những gì
bạn có trong tầm tay. Mỗi niềm vui dù nhỏ bé đến đâu,
mỗi hạnh phúc dù ngắn ngủi đến đâu, cũng đều có thể là
động lực thúc đẩy bạn tiến tới. Điều quan trọng là bạn
biết tỉnh thức để nhận ra những thời điểm then chốt,
những cơ may quí hóa đừng để nó qua đi một cách vô ích.
 21

5
Sống Tự Tin

Hôm ấy, tôi vừa ngồi trên toa xe lửa một lúc, thì
một thiếu nữ xuất hiện trước cửa toa. Thấy tôi ngồi một
mình, thiếu nữ ấy lễ phép xin vào vì muốn được yên tĩnh
hơn. Tôi đồng ý và giúp cô đỡ hành lý xuống. Sau một
hồi quan sát trong thinh lặng, tôi nhận ra cô là nạn nhân
của ma túy. Tôi gợi chuyện: -Tại sao cô làm thế?”. Như
hiểu được câu hỏi, người thiếu nữ bỗng nổi giận : “Cha
hỏi tôi tại sao làm như thế ư ? Vì tôi thích như thế. Các
linh mục như cha có bao giờ dạy chúng tôi điều gì tốt đẹp
đâu ? Chúa Kitô mà các cha nói là sự thật là hạnh phúc
có là ai đâu ?”

Trong khi người thiếu nữ tiếp tục những lời mỉa

mai, tôi vẫn yên lặng lắng nghe. Tôi có cảm tưởng cô
đang quằn quại trong hố bùn lầy và không biết làm thế
nào để thoát khỏi. Càng lúc cô càng nói lớn hơn, dù vậy,
câu trả lời duy nhất của tôi là nhìn thẳng vào cô với tất cả
cảm thông và tha thứ, Sau cùng, khi đã hả giận, cô nhỏ
nhẹ nói : ‘'Thưa cha, con phải làm gì ?”. Tôi nhận ra đó
là tiếng kêu cứu để tìm một hy vọng cuối cùng. Cả hai
 22

chúng tôi đều cúi đầu yên lặng. Rồi để khỏi phá vỡ bầu
khí trầm tĩnh, tôi rút ra tờ giấy và viết lên đó lời nguyện :
“Lạy Chúa, xin dạy con cầu nguyện. Con muốn tặng
người thiếu nữ này cũng như nhiều thiếu nữ trong hoàn
cảnh tương tự một nụ cười có thể nói lên rằng Chúa yêu
thương họ, thế nhưng cặp mắt con lại đẫm lệ. Lạy Chúa,
xin dạy con biết yêu thương”.

Người thiếu nữ chăm chú liếc nhìn hàng chữ trên

giấy và yên lặng suy tư trong suốt quãng đường còn lại.
Trước khi xuống xe, nàng đến gần tôi và nói : “Thưa cha,
khi lên xe, con đã xin được vào đây với cha để tìm lại sự
an bình trong tâm hồn. Vì muốn thoát khỏi cảnh sầu khổ,
con đã đổ lên cha tất cả những hằn học cay đắng. Con đã
làm khổ cha nhiều lắm phải không ?”. Tôi trả lời: “Không
sao, điều quan trọng là cô đã nhìn thấy một tia sáng hy
vọng”. Thật vậy, nét mặt của cô đã đổi hẳn, cô đã trở
thành con người mới.

Thái độ khiếm nhã của người thiếu nữ tuy có thể

là lối thoát cho những đè nén bên trong, nhưng cũng là
bức bình phong che đậy tính nhút nhát sợ sệt vì chưa
khám phá ra căn cước của mình, để có thể tự tin vào mình.
Nói khác đi, tính nhút nhát sợ hãi là một thứ bệnh tâm lý
phát sinh từ sự khép kín trong những hoàn cảnh và nhu
cầu của bản thân của mặc cảm tự ti, khiến người ấy trở
 23

nên lúng túng trước người lạ. Người có tính nhút nhát
thường chỉ muốn giữ kín những cảm nghĩ riêng và không
khỏi đau khổ khi phải biểu lộ tâm tình và cách suy nghĩ
ra bên ngoài. Nếu cần, người ấy sẽ ghi lại trên giấy rồi xé
bỏ hoặc bày tỏ tâm tình với cuốn nhật ký như với người
bạn tri kỷ.

Tính nhút nhát còn làm nảy sinh những mặc cảm
tự ti, coi mình thua kém mọi người, không xứng đáng làm
bạn với ai và đành phải chấp nhận cảnh lẻ loi cô độc, có
khi lại còn an phận trong sự nhút nhát của mình nữa. Phải
làm gì để thoát khỏi cảnh nhút nhát lo sợ vẫn luôn theo
sát mình như hình với bóng ? Điều kiện tiên quyết là ý
chí cương quyết, gỡ bỏ cái mặt nạ bên ngoài, vì hiểu rằng
để được người khác chấp nhận trước hết phải biết chấp
nhận chính mình, không lo sự tỏ lộ dung mạo thật của
mình.

Người thiếu nữ trong câu truyện trên đây đã can

đảm chấp nhận thách đố đó khi không sợ tỏ ra thái độ
nóng giận trước một vị linh mục vô can. Chính nhờ thái
độ bình tĩnh, vị linh mục đã giúp cô tìm lại được lòng tin
tưởng và tự giải thoát mình khỏi gánh nặng của quá khứ
đang đè nặng tâm hồn. Từ thái độ đố kỵ, cô đã đổi sang
thái độ tin tưởng, cô tin tưỏng nơi vị linh mục, bởi vì cô
đã lấy lại được sự tự tin, cô không còn sự đánh giá bởi vẻ
 24

bên ngoài của cô nữa, vì cô đã tìm được người biết chấp

nhận cách vô điều kiện con người thật của cô. Tính nhút
nhát tiêu cực của cô đã đổi sang sự tế nhị đoan trang. Vị
linh mục không đòi hỏi cô phải thay đổi, nhưng chính
lòng tin tưởng của ngài đã giúp cô tự khám phá ra con
đường phải thay đổi.

Như thế, các bạn đừng ngạc nhiên khi khám phá ra
những khía cạnh, những sắc thái tiêu cực mà bạn không
ưa thích và có khi còn là chướng ngại của sự tự do nội
tâm. Sự an bình thư thái cho tâm hồn thiết tưởng là giải
pháp hữu hiệu có thể giúp vượt thắng tính nhút nhát sợ
hãi. Nếu có lần nào bạn cảm thấy nhát sợ hoặc sống khép
kín, bạn hay can đảm chống cự và tự mình đến với người
khác, chứ đừng đợi người khác đến với mình.

6
Nhìn Thấy Khả năng
của Mình

Tự tin là một thái độ sống diễn tả sự phán đoán tích

cực về chính mình, về giá trị con người mình. Đây là điều
căn bản để phát triển nhân cách và sống an vui. Người tự
tin là người dễ thành công và hạnh phúc. Những vấn đề
 25

mà chúng ta gặp phải đối với bản thân cũng như đối với
người khác thường phát sinh do bởi chúng ta thiếu tự tin,
thiếu một hình ảnh tích cực về mình. Tự tin không phải
tự nhiên mà có, nhưng là do ý thức luyện tập. Có hai thái
cực nghịch lại với sự tự tin : thái cực thứ nhất là quá đề
cao cái tôi của mình gây ra biết bao nhiên phiền phức cho
người xung quanh ; quá đề cao và tôn thờ cái tôi của mình
không phải là tự tin, mà là tự phụ kiêu ngạo. Thái cực thứ
hai là qúa hạ thấp mình, mặc cảm cho mình là thua thiệt
yếu hèn hơn mọi người, đó là tự ti. Cần phải tránh để khỏi
rơi vào hai thái cực đó.

Một trong những nguyên tắc căn bản để đạt đến tự

tin là nhìn thấy khả năng của mình. Nguyên tắc này giúp
chúng ta thấy được những gì tích cực mình đang có hay
có thể có, thay vì chỉ nghĩ đến những giới hạn bất toàn
của mình.

Có thể lấy một thí dụ : một cô gái đang tuổi lớn, cô

không ý thức được cái đẹp cái duyên mình đang có, mà
chỉ lo đến một vài cái mụn trên mặt. Lẽ ra cô có thể tiếp
xúc bình thường với bạn bè, nhưng vì nhìn thấy khuyết
điểm là một vài cái mụn trên mặt, cô đã sống thu mình ở
nhà, cô không nhìn thấy những khả năng, những điểm tốt,
mà chỉ nghĩ đến điều tiêu cực và hành xử dựa theo điều
tiêu cực này.
 26

Tuy nhiên, nhìn đến những khả năng mình có hay

có thể có, không có nghĩa là cho mình có khả năng không
giới hạn. Chúng ta ý thức về những giới hạn của mình và
những khác biệt của mình với người khác, nhưng chúng
ta không để những giới hạn đó cản trở mình phát triển
những điều tốt, Mỗi người có trí thông minh ở mức độ
khác nhau, nhưng dù ở mức độ nào đi nữa, chúng ta vẫn
có thể phát triển và sử dụng một cách tích cực điều mình
có.

Nhìn đến những khả năng mình có hay có thể có,

có nghĩa là ý thức rằng mình có thể tiến hơn mức độ mình
đang có. Kết thúc tập sách cuối cùng của mình, nhà bác
học Albert Einstein cho biết là ông chỉ mới phát triển
được một phần nhỏ những khả năng của ông mà thôi. Đây
không phải lời nói của người kiêu ngạo tự phụ, mà là của
một người chưa thỏa mãn với hiện trạng của mình và
muốn tiến xa hơn nữa. Chính trong nghĩa này, người ta
có thể nói là con người có thể tiến mãi, nơi mỗi người
vẫn còn có một năng lực chưa được hay không được sử
đụng đúng mức.

Để có một hình ảnh tích cực, nhiều tâm lý gia đề

nghị chúng ta hãy ý thức mình là một tạo vật được Thiên
Chúa ban cho nhưng tài năng cần được phát triển để làm
vinh danh Ngài. Chúng ta hãy hãnh diện vì có những khả
 27

năng trổi vượt hơn các tạo vật khác trong vũ trụ. Nhưng
thường thì chúng ta ít khi ý thức như thế, chúng ta thu
nhận lời nói việc làm hoặc phản ứng của người khác qua
những màn lọc mà chúng ta tự đặt ra. Những màn lọc này
đôi khi là những tiêu chuẩn tiêu cực, nhân sinh quan yếm
thế, và như thế cản trở chúng ta thấy được những điểm
tích cực nơi con người mình. Những màn lọc này làm
chúng ta quá chú ý đến những khuyết điểm nơi mình mà
quên đi những điểm tích cực khác. Trong cuộc sống thực
tế hàng ngày, ít hay nhiều, chúng ta thường là nạn nhân
của những màn lọc tiêu cực này. Một lời khuyên thực
hành là thỉnh thoảng chúng ta nên hồi tâm kiểm điểm xem
mình có những màn lọc tiêu cực, những quan điểm chủ
quan tiêu cực ngăn trở chúng ta nhìn thấy và phát triển
những tài năng của mình hay không.

Ngoài những tấm màn lọc tiêu cực, đôi khi chúng
ta còn bị ngăn trở bởi một sự so sánh không quân bình
giữa chúng ta với người khác. So sánh trong thái độ tiêu
cực, chúng ta thường dễ ghen tị với người khác vì thấy
người khác có những điều mình ước muốn mà không có.
Ý thức sự khác biệt với người khác về khả năng, nhưng
không vì thế mà có thái độ tiêu cực ghen tị, mặc cảm.
Chúng ta không thể có tất cả những gì mình ưa thích,
nhưng hay quí trọng những gì mình đang có và cố gắng
phát triển tối đa có thể. Với những gì mình đang có, hãy
 28

cố gắng sử dụng và phát triển mà không cần phải so sánh,

mặc cảm hoặc ghen tị với người khác.

7
Khám Phá Kho Tàng
một Năm Của Mình

Thái độ sống tự tin bắt đầu nơi chính chúng ta, nơi
sự hiểu biết về chính mình và tin tưởng vào chính mình.
Nhiều người chúng ta tưởng rằng mình biết rõ về chính
mình, nhưng thực ra chỉ biết về mình một cách hời hợt
mà thôi, cần trở về với nội tâm của mình với cố gắng
khám phá ra những gì mình có hay có thể có.

Bước đầu tiên để canh tân cuộc sống và thái độ

sống, là hãy biết mình, biết rõ hiện trạng của mình, nghĩa
là biết những điều mình có thể yêu thích và cả nhữug điều
mình không yêu thích. Chính vì thế có trường hợp khi hồi
tâm suy nghĩ, chúng ta như thấy có một cuộc giằng co.
Nơi mỗi người đều có tính tốt tật xấu. Có những điều tốt
xấu nổi bật trong cõi ý thức, nhưng cũng có những điều
còn nằm sâu trong cõi vô thức và có ảnh hưởng trên thái
độ phản ứng và hành động của chúng ta. Trên con đường
luyện tập để có thái độ tự tin, bước đầu tiên là hãy nhất
 29

quyết tìm biết chính mình. Một thanh niên đến nhờ sự cố
vấn tâm linh của một chuyên viên tâm lý. Chuyên viên
tâm lý đặt câu hỏi : “Nếu anh có thật nhiều tiền như ý anh
muốn, thì anh sẽ làm gì? Anh trả lời : “Tôi sẽ đi nghỉ ở
miền biển”. Nhưng sau vài câu đối thoại, anh ta mới vỡ
lẽ ra là mình chưa biết rõ nhu cầu của mình. Sau thời gian
nghỉ hè, anh không biết sẽ phải làm gì nữa và cũng không
thể nghỉ hè trường kỳ vì làm như vậy cũng chán ngán.
Anh có biết về mình, nhưng chưa có dịp đào sâu nội tâm
của mình để biết rõ nhũng nhu cầu, những khát vọng cần
được thỏa mãn.

Câu hỏi được đặt ra là tại sao chúng ta không dễ

dàng biết rõ về chính mình. Các nhà tâm lý thường nhìn
trong khía cạnh phát triển tâm sinh lý của con người qua
các giai đoạn tuổi. Những ức chế, những dồn nén do tự
gia đình, bạn bè, môỉ trường ... khiến cho đương sự sống
như phải mang lấy cái mặt nạ để làm vừa lòng người
khác. Chính hoàn cảnh sống bị dồn nén một cách thái quá
làm cho đương sự đôi khi cảm thấy bực dọc muốn nổi
loạn để thoát khỏi mọi kiềm chế, với lý do là muốn sống
chính thực thể của mình. Đây có thể là một trong những
giai đoạn khủng hoảng của tuổi trẻ đang vươn lên trưởng
thành. Để vượt qua giai đoạn tế nhị này, cần phải bình
tĩnh và được hướng dẫn để trở về với chính mình, để phân
 30

tích hiện trạng của mình, để phát triển tốỉ đa điều tốt đang
có và canh tân sửa chữa những khiếm khuyết.

8
Đương Đầu Với Những
Khuyết Điểm Của Mình

Để sống tự tin cần phải biết rõ chính mình về điều

tốt cũng như điều xấu, Vì hoàn cảnh gia đình, vì sự giáo
dục trong gia đình và nơi học đường, vì sức ép của môi
trường sống, đôi khi chúng ta buộc phải mang một mặt
nạ, xuất hiện khác với thực thể của mình, và do đó không
biết hay không muốn biết đến những yếu tố tốt xấu nơi
chính mình. Nhưng bao lâu chưa khám phá ra kho tàng
nội tâm của mình, bấy lâu chúng ta chưa thể tiến bước
trên con đường luyện tập để sống tự tin. Về những điều
tốt nơi mình, thường chúng ta không có vấn đề. Nhưng
về những tật xấu và khuyết điểm thì làm sao có thể đương
đầu được ?

Ông Alain, tác giả tập sách bàn về tình bạn đã nhận
định: “cần phải can đảm lắm mới có thể chấp nhận những
bất toàn nơi chính mình. Hãy can đảm chấp nhận những
điểm tiêu cực của mình”. Đi xa hơn, ông quả quyết rằng
dấu chỉ cho sự trưởng thành nhân cách nơi một người là
xem người đó có can đảm nhìn nhận những sai sót của
 31

mình hay không. Nhìn nhận những sai sót không có nghĩa
là không nhìn thấy những điều tích cực. Nhân cách mỗi
người có điểm tốt cũng như điểm xấu. Chúng ta cần phải
chấp nhận những điểm tốt, những cũng phải biết đương
đầu với những tật xấu của mình mà không chút mặc cảm.

Tác giả thư thứ nhất Gioan nói : “Nếu chúng ta cho
rằng mình không có tội, thì chúng ta tự lừa gạt mình và
sự thật không có nơi chúng ta”. Bước đầu tiên để tiến tới
sự thiện là can đảm nhìn nhận tội lỗi, khuyết điểm của
mình để canh tân. Triết gia Maritain cũng nhận định về
sự huấn luyện con người trưởng thành như sau : “Điều tốt
nơi con người được phát triển tối đa, không phải nhờ qua
việc chối bỏ điều xấu, nhưng là biến đổi điều xấu sử dụng
năng lực điều xấu để phục vụ điều tốt”.

Ông Alain làm sáng tỏ thêm câu nói trên trong một
trường hợp điển hình khi ông cố vấn tâm lý cho một con
bệnh. Người bệnh tâm thần này đến than phiền với ông
là anh chị em trong gia đình đã thành công trong công
việc hơn ông. Ông Alain hỏi lại anh có cảm thấy mình
ghen tị với số phận của anh chị em khác trong gia đình
không ? Bệnh nhân trả lời “Tôi không ghen tị, nhưng vui
mừng vì họ thành công”, Nhưng nói là nói thế, chứ cách
thức người này trả lời không có vẻ thành thật. Sau vài
mẩu đối thoại, bệnh nhân nhìn nhận là trong thâm tâm có
 32

chút ghen tị với anh chị em trong nhà, mặc dù trên môi
miệng vẫn nói là không.

Để phát triển tâm tình tốt nơi mình, không cần phải
chối bỏ hoặc che đậy tâm tình tiêu cực, nhưng là biến đổi
tâm tình tiêu cực, sử dụng năng lực tâm tình này để phục
vụ điều tốt. Thay vì để năng lực tinh thần bị sự ghen tị
hướng dẫn, thì hãy sử dụng năng lực tinh thần đó, cố gắng
làm việc tốt hơn để được thành công. Để giúp chúng ta ý
thức dễ dàng hơn về thực tại nội tâm của mình và biết rõ
mình hơn, ông Alain đề nghị những phương thế thực
hành cụ thể sau đây :

1- Viết nhật ký.

2- Xếp đặt cuộc sống mình sao cho có giờ rảnh rỗi
để tĩnh dưỡng.
3- Chú ý quan sát xem điểm nào làm cho mình
khác người.
4- Thường xuyên xác định lại thực thể của mình.
5- Có một người bạn để tin tưởng và tâm sự.
 33

9
Cởi Bỏ Những Mặc Cảm

Hãy cởi bỏ những mặc cảm, những thói quen tiêu

cực cố định. Công thức này có thể bị hiểu lầm Chúng ta
có thể lấy một thí dụ : Trong một cuộc tiếp tân, gia đình
thết tiệc yêu cầu khách được mời hãy tránh làm hai điều
sau đây khi tự giới thiệu mình với người khác : Không
nói về việc làm của mình, không nói về con cái của mình.
Các khách dự tiệc lấy làm ngạc nhiên và nhiều người đã
không làm theo yêu cầu này. Sự kiện đó cho thấy hầu như
mỗi người khi tự giới thiệu mình thường hay nói đến việc
làm và gia đình.

Giá trị thật của con người không chỉ được đo lường
bằng việc làm. Ngạn ngữ La tinh có câu : “Hành động đi
theo bản tính”. Đi theo bản tính ở đây có nghĩa là phát
sinh từ bản tính, diễn tả bản tính, tức là con người có bản
tính duy lý, có trí khôn, thì những hành động của con
người phải diễn tả bản tính có trí khôn đó không thể hành
động như con vật. Bản tính thực thể có trước rồi mới diễn
tả ra bằng hành động. Trên bình diện hiểu biết, chúng ta
có thể quan sát hành động rồi suy luận. Hành động diễn
tả thực thể con người, nhưng hành động không thể làm
tiêu chuẩn để đánh giá thực thể, bởi vì thực thể có trước
 34

hành động, là nguyên nhân và chủ thể của hành động. Nói
về thân thế, gia đình con cái của mình, không phải là điều
xấu nhưng nếu chúng ta có thói quen muốn thẩm định giá
trị một người tùy theo công việc, tùy theo sự thành công
hay thất bại, thì đó là một điều tiêu cực cần tránh để tinh
thần phán đoán được tự do hơn.

Những mặc cảm, những thói quen, những nô lệ

tinh thần trong suy tư hành động, có thể đến từ môi
trường, từ hoàn cảnh sống, từ thái độ của cha mẹ. Một
đứa trẻ sống trong gia đình luôn đề cao công việc và sự
thành công sẽ luôn nghĩ là phải làm gì đó để có tiền và
ngoài lợi lộc đó chẳng còn gì đáng quan tâm. Nếu một
đứa trẻ từ nhỏ đã được giáo dục như thế, lớn lên sẽ có
những hành động, những cách suy tư làm hại cho cả
tương lai. Đứa trẻ đó lớn lên có thể nghĩ rằng ai cũng nghĩ
cũng muốn và cũng sống như vậy, nghĩa là phải làm việc,
phải kiếm càng nhiều tiền càng tốt.

Một kinh nghiệm đau thương nào đó có thể xẩy ra

giúp chúng ta thay đổi tư duy và nếp sống. Nhưng vấn đề
căn bản là luyện tập sao cho tinh thần của mình càng lớn
lên, càng trưởng thành, thì càng sinh hoạt một cách tự do
không nô lệ cho thành kiến. Đây là điều rất khó. Những
giây phút, thinh lặng hồi tâm đốỉ chiếu tâm tư hành động
của mình với Lời Chúa, những giây phút đó sẽ giúp cho
 35

mỗi người chúng ta đạt đến mức độ tự do tinh thần. Sự

thật sẽ làm cho chúng ta được tự do, Sự thật và ân sủng
của Chúa sẽ giúp chúng ta tiến tới trên đường tự do tinh
thần để sống tự tin một cách trung thực.

10
Những Hướng Tới Cụ Thể

“Nếu tôi có thể bắt đầu làm lại từ đầu, tôi sẽ cố

gắng phạm nhiều lầm lỗi, tôi sẽ nghỉ ngơi, tâp dượt để trở
thành lực sĩ, tôi sẽ trở nên khờ dại hơn mức độ khờ dại
tôi đã trải qua, tôi sẽ thực hiện nhiều cuộc đi chơi đây đó,
tôi sẽ làm bỉếng hơn, tôi sẽ trèo lên nhiều ngọn núi, bơi
trên nhiều dòng sông và ngắm nhìn hoàng hôn hơn, tôi sẽ
đi bộ nhiều hơn, sẽ quan sát sự vật nhiều hơn, thưởng
thức nhiều món kem và ăn ít đậu hơn, Nếu tôi có thể bắt
đầu làm lại từ đầu, tôi sẽ bắt đầu với việc đi bộ chân
không vào đầu mùa xuân và sẽ làm như vậy cho đến cuối
thu, tôi sẽ thực hiện nhiều cuộc ngao du sơn thủy hơn, sẽ
hái nhiều hoa dại hơn”.

Thật khó để lãnh hội được hết những hình ảnh

nghịch lý được nói tới trong bài thơ trên. Tác giả bài thơ
lúc về già đã hối tiếc cuộc sống đã qua và ước ao nếu
 36

được bắt đầu, thì sẽ làm nhiều lầm lỗi hơn, lười biếng
hơn, đi dạo chơi đây đó nhiều hơn, nghỉ ngơi nhiều hơn.

Đọc qua bài thơ với những hình ảnh nghịch lý,
chúng ta có thể đoán tác gỉả bài thơ này trong cuộc sống
đã qua, đã không biết hưởng nỉềm vui của cuộc sống,
nhưng bị dồn ép, bị thôi thúc, bị bắt buộc phải chạy đua
với thời gian, phải làm việc không ngơi nghỉ đến độ về
cuối đời mới thấy mình ngu dại vì đã không biết sống đời
sống một cách hợp lý hơn. Thật ra, chủ ý của tác giả là
muốn khơi đậy phản ứng của người đọc đối với ý nghĩ
kín đáo là nếu phải bắt đầu lại cuộc sống, thì tác giả sẽ
biết dành thời giờ để hưởng đời sống hơn, sự biết làm sao
để ở trong mức độ quân bình giữa việc làm và sự nghỉ
ngơi.

Phần các bạn, các bạn có cảm tưởng thế nà0 về

cuộc đời đã qua? Có luyến tiếc nào không? Các bạn hãy
có những hướng tới cụ thể sau đây :

1. Hãy nghiêm chỉnh và khách quan hết sức có

thể để thẩm định lại thái độ sống của mình đối với những
gì mình cần phải làm. Hãy chân thành và khiêm tốn hỏi
những người thân yêu bạn hữu để xem họ nhận xét gì về
thái độ sống của bạn. các ý kiến của họ có thể giúp bạn
có cái nhìn khách quan hơn về chính mình.
 37

2. Hãy dành chút thời giờ để sống giữa thiên

nhiên. Thiên nhiên có ảnh hưỏng quan trọng đến thái độ
tinh thần của bạn. Thiên nhiên có thể làm cho bạn dịu mát
bình tĩnh. Người sống giữa thiên nhiên thường có nếp
sống và tính tình hiền hòa hơn người sống ở thành phố
suốt ngày chỉ giam mình trong bốn bức tường, không biết
gì đến mầu sắc cây cỏ bên ngoài. Mỗi ngày chúng ta cần
có chút thời giờ rảnh để ngắm nhìn vẻ đẹp thiên nhiên.

3. Hãy thẩm định lại những giá trị ưu tiên của

bạn trên bình diện luân lý và thiêng liêng : bạn đang sống
theo những tiêu chuẩn luân lý nào? Đâu là dung mạo
thiêng liêng của con người bạn?

4. Hãy kiểm soát một cách ý thức chương trình

sống hàng ngày của bạn, Đừng sống theo kiểu bèo trôi
trên mặt nước, nhưng hãy ý thức và làm chủ sinh hoạt
thường ngày của bạn.

5. Hãy cố gắng tập luyện thêm một vài tập

quán tốt, hay một tập quán tốt nhất để sửa chữa một thói
quen xấu nào đó.

6. Hãy dành thời giờ cho những ai quan trọng

đối vớỉ bạn. Hãy hỏi mình xem ai là người quan trọng
nhất đối với cuộc đời của bạn.
 38

7. Hãy có thái độ sống mềm dẻo, dễ đàng thích

nghi với nghịch cảnh. Tại sao lại bực dọc hao tốn nghị
lực tinh thần vì một chuyện xẩy ra mà bạn không kiểm
soát được.

8. Hãy sống theo một kỷ luật tinh thần. Nếu

bạn là kitô hữu, hãy đặt cho mình chương trình sống thế
nào để Chúa Kitô có một chỗ đứng trong tâm hồn và cuộc
đời của bạn. Hãy để cho niềm tin tôn giáo hướng dẫn toàn
thể cuộc đời của bạn.

11
Cô Đơn Tình cảm

Cô đơn tình cảm là một thảm kịch đang lan tràn

như vết dầu loang trong xã hội ngày nay. Chẳng những
người già, mà ngay cả các bạn trẻ cũng phải đang phải
sống trong cô đơn, lẻ loi. Chính vì thế, trong xã hội
thường có những cơ quan tổ chức để nâng đỡ tinh thần
người bị bỏ rơi trong cảnh cô đơn. Đối với các bạn trẻ, cô
đơn trở thành một gánh nặng tinh thần vào ngày cuối
tuần: trong khi các bạn trẻ khác tham gia các cuộc sinh
hoạt giải trí, thì các bạn trẻ cô đơn lại đóng kín trong nhà
không biết tiếp xúc với ai, từ đó họ thường dùng đến các
 39

giải pháp kích thích tinh thần, như rượu chè, ma túy, phim
ảnh.

Các bác sĩ tâm lý nhận định rằng thời gian trước

những dịp lễ lớn, những người sống cảnh cô đơn lại càng
cảm thấy gánh nặng của sự đơn độc: trong khi những
người khác quây quần bên những người thân, thì họ vẫn
chỉ có một thân một mình. Những phát minh của khoa
học và kỹ thuật thay vì làm giảm bớt hố sâu ngăn cách và
cảnh cô đơn, xem ra lại càng tăng thêm số những người
cô đơn.

Trước thảm cảnh tâm lý đang lan tràn và viễn

tượng tương lai đầy bi quan này, điều khẩn thiết trước hết
là tái khám phá ra ý nghĩa và tầm quan trọng của cộng
đoàn. Cảm giác cộng đoàn là gì ? Đó là khả năng tâm lý
được phú bẩm cho mỗi người lúc chào đời, nhờ đó mỗi
người ý thức rằng mình không sống cho bản thân, nhưng
phải ra khỏi cái tôi để sống cho người khác. Ở tuổi thơ
ấu, cảm giác về cộng đoàn hầu như không có. Ích kỷ vốn
là đặc tính của tuổi thơ, cái tôi luôn là trung tâm điểm của
đời sống đứa trẻ. Tuy nhiên, tiến trình phát triển tâm lý
và nhân bản phải bắt đầu từ cảm giác về bản thân, về cái
tôi, để dần dần rộng mở và bước sang cảm giác về cộng
đoàn, từ cộng đoàn gia đình sang cộng đoàn xã hội rộng
lớn hơn khi bước vào tuổi trưởng thành.
 40

Nói khác đi, tiến trình phát triển con người toàn
diện là một hành trình từ chủ quan tới nhân giới khách
quan rộng mở hơn. Nhưng phải công nhận rằng ra khỏi
cái tôi ích kỷ là bước tiến cam go nhất trong đời sống mỗi
người, là một sự liều lĩnh chẳng khác nào lao đầu vào
bóng tối. Người Italia có nói : “Biết bỏ gì sau lưng, nhưng
thông biết sẽ gặp lại gì trước mặt”. Thật vậy. từ bỏ cái tôi
ích kỷ của tuổi thơ, tức từ bỏ vị trí được ưu đãi, được
cưng chiều trong gia đình, để mất hút trong cộng đoàn
rộng lớn hơn đâu phải là điều dễ dàng. Bước tiến cam go
và liều lĩnh đó đòi hỏi lòng tự tin và can đảm. Thiếu tự
tin và can đảm là căn nguyên của những bất ổn và chậm
trễ trong tiến trình phát triển tâm lý.

Con người không được tạo dựng để sống cô đơn lẻ

loi, và có lẽ cũng không ai muốn là hòn đảo giữa biển
khơi, nhưng là để sống trong tình liên đới. Mỗi người là
một sự hiện diện biết tìm kiếm, biết lắng nghe và biết kêu
gọi người khác. Mỗi người chẳng khác nào một mảnh đá
nhỏ cần được tìm thấy chỗ của mình trong bức tranh
khảm khổng lồ để tìm thấy ý nghĩa và sức sống cho chính
mình. Khát vọng yêu thương và xã hội tính đã ăn sâu
trong bản năng mỗi người chúng ta khiến chúng ta hiểu
tại sao cô đơn tình cảm là một gánh nặng khó chấp nhận
 41

Thế nhưng, để có thể yêu thương người khác một

cách chân thành, điều kiện trước tiên là phải biết yêu
thương chính mình, chấp nhận những hạn hẹp của mình,
kể cả sự cô đơn tình cảm. Chỉ khi chấp nhận thực trạng
bản thân, lúc đó chúng ta mới có thể chấp nhận tha nhân
với tất cả yếu đuối bất toàn của họ. Trái lại, không có tình
yêu thương, không khiêm tốn chấp nhận thực trạng của
bản thân cũng như của tha nhân, mọi sự sẽ trở nên gánh
nặng, khiến chúng ta dễ trở nên bực tức, nóng nảy, và do
đó càng bị người khác xa tránh và nỗi cô đơn lại càng
tăng thêm.

Với ý chí cương quyết và cố gắng thắng vượt ích

kỷ, chúng ta sẽ nhận ra rằng càng làm cho mình dễ mến
bao nhiêu, chúng ta càng được mọi người xung quanh quí
mến. Đừng quên rằng mỗi hành vi cử chỉ yêu thương là
như mở thêm một cánh cửa đưa chúng ta ra khỏi cái tôi
để đến gần người khác hơn, Đi xa hơn, chúng ta sẽ thấy
rằng sở đĩ chúng ta cô đơn tình cảm, không phải vì không
có ai chia sẻ gánh nặng của chúng ta, cho bằng chúng ta
chỉ muốn mang gánh nặng của mình mà thôi. Thánh
Phaolô đã có lý khi khuyên tín hữu Galota : “Anh em hãy
vác đỡ gánh nặng cho nhau, như vậy sẽ chu toàn được lề
luật” (Ga 6.2).
 42

12
Tránh Cô Đơn Và Liều Lĩnh

Linh mục Pietro Visdo, giám đốc Nguyệt san Thế

giới Truyền giáo, trong một bài nói chuyện trên đài
truyền hình, đã thuật lại cuộc gặp gỡ của ngài với một nữ
tu Dòng Kín vốn là một giáo sư văn chương tại trường
Trung học Milano, Italia. Nữ tu năm nay đã ngoài 40 và
từ 10 năm qua đã chọn đời sống chiêm niệm. Linh mục
Pietro đặt câu hỏi như sau :

- Chắc hẳn chị đã phải hy sinh nhiều lắm khi từ bỏ

gia đình, thân nhân bạn hữu và danh vọng để tự nguyện
ẩn thân trong thanh vắng và sống thân mật với Thiên
Chúa ?

Chị nữ tu vui vẻ trả lời :

- Lúc ban đầu con cũng cảm thấy khó khăn gian
khổ lắm, bởi vì con biết rõ những gì con bỏ lại sau lưng,
nhưng lại không biết những gì chờ đợi con trước mắt. Thế
nhưng, điều con có thể làm được lúc đó là hoàn toàn đặt
tin tưởng phó thác trong tay Thiên Chúa. Con thầm nghĩ
nếu Thiên Chúa là kho tàng quí báu nhất của đời con, thì
dĩ nhiên con phải hiến dâng cho Ngài mọi sự thuộc về
 43

con. Cho đến nay, con không ngừng cảm tạ Thiên Chúa
vì sự chọn lựa dứt khoát và tuyệt đối này, vì con đã tìm
được hạnh phúc chân thật. Việc tìm kiếm Thiên Chúa quả
là một cuộc mạo hiểm lớn nhất mà mỗi người có thể thi
hành được trong đời sống của mình. Hàng ngày con sống
đời tận hiến cho Thiên Chúa như một cuộc mạo hiểm, và
con tin chắc rằng trong ngày cuối đời, con sẽ gặp thấy
Ngài là tình yêu chân thật và duy nhất.

Một trong những phân vân lo sợ của tuổi trẻ trên

con đường trưởng thành là sự cô đơn và liều lĩnh khi nhìn
về tương lai. Con đường trưởng thành đòi hỏi các bạn trẻ
phải bỏ lại sự an bình hạnh phúc của tuổi niên thiếu để
lao vào một thế giới mới, thế giới của những người
trưởng thành. Như người nữ tu trên đây, nhiều lúc các
bạn trẻ cũng biết những gì mình bỏ lại sau lưng, nhưng
lại không biết sẽ gặp thấy gì trên bước đường ngày mai.
Các bạn muốn được khôn lớn hơn, trưởng thành hơn,
nhưng đồng thời không khỏi lo sợ cảnh cô đơn và những
thách đố của tiến trình trưởng thành.

Nhiều lúc các bạn muốn kéo dài tuổi niên thiếu để
giữ mãi hơi ấm của tình thương gia đình và sự cưng chiều
che chở của cha mẹ. Các bạn cảm thấy lo sợ đối đầu với
thực tại cuộc sống, vì nó đòi hỏi các bạn tinh thần trách
nhiệm cho mỗi chọn lựa và cách sử dụng tự do của bạn.
 44

Biết bao lần trong bước đầu của tuổi trưởng thành, các
bạn đã cảm nghiệm được những băn khoăn lo lắng và
cảnh cô đơn phải chiến đấu một mình, chứ không còn có
sự quan tâm hỗ trợ của người khác như khi còn ở tuổi
niên thiếu nữa.

Cô đơn có thể là nỗi khổ tâm lớn nhất của bạn. Bạn
biết mình không thể sống đơn độc; bạn cần có sự lưu tâm,
cảm thông của người khác, nhất là trong những lúc đau
khổ về thể xác cũng như tinh thần. Thế nhưng, bạn lại
cảm thấy tìm được người bạn thân tình không phải là
chuyện dễ. Dù sao, bạn không thể ở lì mãi trong băn
khoăn lo sợ, bạn cần phải can đảm bước ra khỏi cái ốc
đảo của mình. Bạn hãy tự hỏi tại sao tôi tìm kiếm tha nhân
? Tại sao tôi mong muốn gặp được người bạn chân thành
? Phải chăng vì bản thân tôi, vì sở thích cá nhân, vì lợi
lộc ích kỷ của tôi ? Nếu bạn chỉ đóng khung trong những
thúc đẩy hạn hẹp đó, bạn sẽ rất khó mà trưởng thành
được, bạn cũng sẽ không tìm được hạnh phúc và sớm
muộn gì bạn cũng thêm cô đơn vì người ta sẽ xa tránh
bạn. Trái lại, nếu bạn bắt đầu thay đổi viễn tượng, nghĩa
là tìm kiếm người khác để ban tặng cho họ một chút gì là
của chính bạn, lúc đó bạn sẽ tìm gặp con người thật của
bạn, và sẽ bắt đầu cảm nghiệm được tự do nội tâm phát
sinh từ lòng quảng đại. Chúng ta cho đi chính mình để
gặp lại chính mình, bởi vì mỗi người chúng ta không
 45

được tạo dựng để sống cho riêng mình. Bước đầu tiên để
đến với người khác tùy thuộc sự chọn lựa và ý chí cương
quyết của bạn. Bước đầu đó giúp bạn bẻ gẫy xiềng xích
của lo sợ và phá tan bầu khí u ám của cô đơn.

Ngoài cảnh cô đơn và phân vân lo sợ, còn một mối

lo sợ khác thường đè nặng tâm hồn các bạn trẻ trên bước
đường trưởng thành, đó là những thay đổi ngay trong bản
thân và trong cuộc sống hằng ngày. Nhiều lúc các bạn
cũng không hiểu tại sao mình lại có phản ứng, có thay đổi
như thế với người này người nọ. Xem ra những phản ứng
ấy vượt ra ngoài sự mong muốn và tầm kiểm soát của
bạn. Bạn nhận thấy những thay đổi về sở thích, về tình
cảm, về bạn bè và cả cái nhìn của bạn nữa, tất cả những
thay đổi bất ngờ đó làm cho bạn hoang mang và cảm thấy
tương lai đầy bấp bênh.

Nhưng bạn đừng quên rằng sự trưởng thành không

phải là chuyện tất nhiên với sự qua đi của ngày, tháng,
nhưng dựa trên việc bạn biết khôn ngoan tận dụng những
hoàn cảnh cuộc sống để điều chỉnh hướng đi, thay đổi cái
nhìn, trau dồi tính khí và bản lãnh của bạn. Bạn sẽ là
người trưởng thành thực sự khi bạn không còn lệ thuộc
những thay đổi bên ngoài cũng như không để cho những
thay đổi đó điều khiển bạn. Trái lại, chính bạn là người
điều khiển những thay đổi đó để qui hướng chúng về đích
 46

điểm mà bạn đang nhắm tới. Nếu không, bạn sẽ bị giằng

co bởi những thay đổi đó và không còn biết mình đang đi
về đâu và không biết mình là ai nữa.

Bạn muốn đạt được những bước tiến vững chắc

trên con đường trưởng thành ư ? Thỉnh thoảng bạn hãy
dừng lại tìm hiểu ý nghĩa hành động của mình. Bạn hãy
đi sâu vào nguyên do dẫn đến những thay đổi cảm hứng,
những liên hệ với người khác. Dĩ nhiên, bạn muốn có lối
suy tư riêng, muốn được tự do chọn lựa, nhưng bạn đừng
quá đóng kín trong cái nhìn hạn hẹp của bạn. Hãy cởi mở
tiếp nhận cái hay cái đẹp của người khác và đừng tỏ ra
thái độ phản đối trước những chỉ dẫn của người khác.
Kinh nghiệm cho thấy rằng điều đáng sợ hơn cả chính là
cái sợ. Bạn đừng sợ bản thân mình, cũng đừng đeo mặt
nạ, nhưng hãy là chính bạn. Bạn hãy cởi bỏ cái vỏ bên
ngoài mà bạn đang khoác vào mình, nó sẽ không còn
ngăn cách bạn khỏi những người khác, và bạn sẽ được
giải thoát khỏi cô đơn và lo lắng.
 47

13
Sống An Vui

Thái độ hài hòa không phải là một đức tính bẩm

sinh tự nhiên, nhưng là thành quả của việc luyện tập. Cần
phải có một ý hướng cương quyết để có thể lướt thắng
những ý nghĩ tự nhiên bất mãn và làm chủ được những
tiêu cực chống đối. Vì không thể tránh được những giới
hạn bất toàn trong đời sống, cho nên không thể không có
những lúc bực tức. Nhưng để sống an vui chúng ta phải
làm sao để những lúc bực tức đó không ăn sâu vào trong
tâm tư chúng ta. Các nhà tâm lý đã phân tích bốn nguyên
nhân tạo ra sự bất mãn:

1. Tính ích kỷ : Người ích kỷ tự cho mình là

trung tâm của vũ trụ, bắt mọi người xung quanh phải phục
vụ mình muốn mọi sự xẩy ra theo ý mình. Khi họp chung
để làm một công tác gì đó, người ích kỷ rất khó hòa hợp,
nhất là khi nhóm quyết định điều gì không phù hợp với ý
của họ, từ đó sinh ra bất mãn, không tích cực cộng tác và
ngầm phá hỏng công việc.

2. Tính đố kỵ : Khi so sánh mình và người khác

và thấy người khác hơn mình, người có tính đố kỵ luôn
 48

thầm nghĩ chỉ có mình là nhất, còn kẻ khác chẳng có gì

hay hơn.

3. Ước muốn tham lam : Cái gì cũng muốn có

và không bao giờ cho là đủ.

4. Sự ghen tị : Sự ghen tị có thể tạo ra hai thái

độ tiêu cực : hoặc tức giận vì không được như người khác,
hoặc buồn bực vì người khác hơn mình.

Từ bốn nguyên nhân trên, chúng ta có thể kết luận

rằng nguồn gốc của thái độ bất mãn nằm bên trong con
người, chứ không do hoàn cảnh bên ngoài. Do đó, nếu
biết cố gắng luyện tập, không để mình nô lệ cho ích kỷ,
đố kỵ, tham lam, ghen tị, chúng ta sẽ được sống an vui.
Con người bất mãn thì ở đâu cũng bất mãn. Tạo niềm vui
cho người bất mãn thì cũng giống như đổ nước vào trong
lỗ hổng, càng đổ càng thấy thiếu nước. Các nhà tâm lý
cho rằng nếu mỗi ngày chúng ta bỏ ra mươi phút để xét
mình và luyện tập mình cho khỏi những tật xấu, đồng thời
đặt ra cho mình một kỷ luật, một giới hạn và cố gắng
trung thành với kỷ luật và kiện cường giới hạn đó.

Để có thể sống an vui thì cần phải sống đức tin.

Con người tự nhiên thắc mắc về ý nghĩa cuối cùng của
cuộc đời, về hướng đi của cuộc sống, về Thiên Chúa, về
linh hồn, về cuộc sống sau cái chết. Nếu chưa được giải
 49

quyết ổn thỏa, thì cho dù bạn có an vui, nhưng vẫn không

tránh khỏi lo âu khắc khoải. Một điểm tích cực nữa là cần
có một lương tâm ngay thẳng, vì nếu lương tâm cắn rứt,
thì chúng ta không thể sống an vui trong tâm hồn được.
Cuối cùng, hãy để cho thân xác có được thời giờ nghỉ
ngơi thư giản để giải tỏa những căng thẳng trong cuộc
sống mỗi ngày.

14
Vẻ Đẹp Đích Thực

Từ nội trú của một trường đại học, một thiếu nữ đã

viết lá thư đầu tiên gửi về cho mẹ như sau: ‘Khi đến thăm
con, xin mẹ đem theo cái gương con đã để quên trên bàn
trong phòng của con”. Vốn là nhà giáo dục khôn ngoan
và nhiều kinh nghiệm, mẹ cô đã gửi thư hồi âm cho cô :
“Mẹ đang bận công việc chưa thể lên tỉnh thăm con ngay
được, nhưng mẹ sẽ gửi bưu điện ngay cho con, chẳng
những một cái gương, mà ba cái gương, bởi vì mẹ muốn
con gái của mẹ luôn là một thiếu nữ xinh đẹp. Cái gương
thứ nhất sẽ cho con thấy mình là ai, cái gương thứ hai sẽ
 50

phản ảnh dung nhan của con trong tương lai và cái gương
thư ba sẽ là dung mạo với sắc đẹp mà con sẽ phải đạt tới”.

Ngày qua ngày, ngươi thiếu nữ hồi hộp chờ gói quà
mà mẹ cô đã gửi. Sau một tuần lễ, người phát thư đem
đến cho cô gói quà. Mở gói quà ra, cô thấy cái gương soi
mà cô quen dùng ở nhà, kèm theo là tấm hình bà ngoại
cô đã qua đời mấy năm trước đó, và một bức ảnh Đức
Trinh Nữ Maria. Nhìn kỹ ba món quà, cô bắt đầu hiểu
những lời mẹ cô đã nói trong lá thư gửi trước cho cô. Thật
vậy, cái gương phản ánh dung mạo nơi thân thể cô, tấm
hình bà ngoại là dung mạo của cô trong tương lai lúc cô
sẽ về già, và bức ảnh Đức Trinh Nữ Maria là dung mạo
lý tưởng mà cô sẽ phải trở thành.

Sắc đẹp của thân xác, nhất là gương mặt là một

trong những mối quan tâm của tuổi trẻ nói chung và của
thiếu nữ nói riêng. Chắc bạn còn nhớ khi còn là một đứa
trẻ, bạn hoàn toàn tùy thuộc vào cha mẹ, từ thức ăn cho
đến cách trang điểm, phục sức, đi đứng, chào hỏi. Nhưng
càng lớn lên, bạn càng muốn tự lập, tự quyết định cho
mình chứ không còn muốn lệ thuộc cha mẹ nữa. Hầu hết
các trẻ nữ bước vào tuổi dậy thì đều mơ ước có được vẻ
đẹp thân xác. Nhiều lúc họ có cảm tưởng sắc đẹp của thân
xác là điều quan trọng hơn cả. Họ không ngần ngại để
mất cả giờ để ngắm mình trong gương và sẵn sàng làm
 51

tất cả những gì có thể để trở nên đẹp hơn, hấp dẫn hơn,
dù phải ăn chay kiêng cữ nếu cần.

Ai lại không hiểu rằng tuổi trẻ là tuổi khó tính, ít

ai hài lòng với thân thể của mình. Người có mái tóc vàng
thì lại thích có bộ tóc đen, người có mái tóc đen óng ả lại
thích bộ tóc vàng, người có tóc quăn tự nhiên lại muốn
chải thẳng, người có tóc thẳng lại muốn uốn cong như
gợn sóng, người mập tròn mơ ước được thon bớt lại,
người mảnh khảnh thì lại thích được mập lên. Nhưng giá
trị tuyệt đối của đời sống con người phải chăng chỉ căn
cứ trên vẻ đẹp của thân xác hay sao? Bạn nghĩ gì về sức
khỏe của thân xác? Bạn nghĩ gì về một thân thể tuy không
đẹp, nhưng khỏe mạnh có sức chịu đựng gian khổ ? Đâu
là tiêu chuẩn của vẻ đẹp thân xác ? Tiêu chuẩn đó do bạn
tự đặt ra hay chỉ là sự áp đặt của những sức mạnh vô hình
của những nhà quảng cáo thương mại ?

Nếu không thức tỉnh, thì chính trong khi bạn đi tìm
tự do qua những cách đua đòi, bạn tự gieo mình vào nô
lệ của những áp đặt vô hình mà bạn không ngờ. Biết bao
nhiêu bạn trẻ lầm tưởng rằng sắc đẹp của thân xác là như
cái thẻ danh dự có thể đảm bảo mọi thắng lợi, nhưng rồi
họ phải sớm nếm mùi cay đắng của thứ thành công chóng
qua. Bạn muốn tiến tới trên con đường trưởng thành và
đạt tới tự do nội tâm thực sự ư ? Thỉnh thoảng bạn hãy
 52

dừng lại để điều chỉnh hướng đi của đời mình. Bạn hãy
tự hỏi xem mình đang đi về đâu ? Ai là thần tượng đang
thu hút bạn ? Bạn hành động vì điều bạn xác tín hay chỉ
vì sợ dư luận ? Xét về cách chưng diện, bạn đừng quên
rằng thời giờ qua đi rất mau, ngay cả tuổi trẻ của bạn nữa.
Mốt hôm nay, ngày mai không còn hợp thời nữa. Đừng
quên rằng giá trị thật của con người không chỉ căn cứ trên
áo mặc, làn da, mái tóc.

Bạn đang bước vào con đường trưởng thành thực

sự, ngày mà bạn biết đập vỡ cái vỏ bên ngoài để đối diện
với con người thật của mình. Nếu bạn biết bớt đi chút thời
giờ nhìn ngắm dung nhan mình trong gương, bạn sẽ có
thêm thời giờ khám phá ra vẻ đẹp tinh thần và chiều sâu
nội tâm của mình. Và rồi bạn sẽ thản nhiên mỉm cười với
những gì trước kia bạn cho là xấu xa nơi thân xác bạn, cả
những điều lo sợ vẩn vơ cũng sẽ tan như mây khói.
Không phải vì chúng không còn, nhưng vì bạn đã tìm
được cái gì khác có giá trị hơn, cao trọng hơn. Nếu trước
kia bạn chỉ bận tâm đến gương mặt, làn da, mái tóc của
bạn, thì với sự trưởng thành nội tâm bạn sẽ bắt đầu quí
trọng khả năng tinh thần của bạn, như trí thông minh, tính
đơn sơ ngay thẳng, sự đoan trang tế nhị, niềm vui sâu xa
chân thật.
 53

Nếu bạn muốn được người khác tôn trọng bạn hãy
bắt đầu với tinh thần tự trọng. Hãy tôn trọng vẻ đẹp con
người toàn diện của bạn và khai thác sự phong phú tinh
thần của bạn. Bạn đừng quên rằng không ai là một hòn
đảo. Cách ăn mặc, tư cách bên ngoài của mỗi người là
một sứ điệp không lời cho những người xung quanh. Mỗi
người có trách nhiệm về ảnh hưởng tiêu cực hay tích cực
trong tư cách bên ngoài của chúng ta đối với những người
xung quanh. Điều dó không có nghĩa là chúng ta để cho
mình bị điều kiện hóa hoặc bị lệ thuộc vào dư luận và
phản ánh của người khác, nhưng là để chúng ta ý thức
được tầm quan trọng và trách nhiệm của mình. Ý thức
được điều này và luyện tập mỗi ngày, chúng ta sẽ trở nên
đẹp hơn, không những trên bình diện thể xác, mà nhất là
trên phương diện tinh thần bằng những đức tính tốt,
nhửng việc làm tốt mà chúng ta thực hiện cho chính bản
thân và cho những người xung quanh.
 54

15
Một Tình Yêu Đích Thực

Hồi đó có hai anh em mồ côi cha mẹ, Họ sống bằng

nghề nông, ngày ngày cày ruộng do cha mẹ để lại. Sau
đó, người anh lập gia đình, con cháu đầy nhà, còn người
em thì sống độc thân. Vào cuối vụ, anh em chia đồng đều
những hoa trái thu hoạch được. Một hôm người em tự
nhủ chia phần như thế quả là bất công, mình sống độc
thân nhu cầu không có nhiều, trong khi anh mình có vợ
con nhu cầu sẽ nhiều và phức tạp hơn. Từ ngày đó, khi
bóng đêm phủ xuống cánh đồng, người em vác một bị lúa
đổ thêm vào kho lúa của người anh. Trong khi đó người
anh lại tự nhủ : chia đồng đều như thế là điều bất công,
mình có gia đình, sau này về già còn có con nương nhờ,
nhưng em mình sống một thân một mình sau này biết
nương tựa vào ai. Nghĩ thế, mỗi tối người anh cũng vác
một bao lúa đi qua ruộng để vào kho lúa của em. Cứ như
thế cho đến một đêm nọ, hai anh em gặp nhau giữa ruộng,
lúc bấy giờ họ mới khám phá ra sự thật và tình anh em
càng thêm thắm thiết.
 55

Tình yêu là gì ? Thế nào là một tình yêu đích thực

? Phải nói ngay rằng tình yêu không phải là sự phân tích
của trí óc. Yêu là một thực tại huyền nhiệm và người đang
yêu thì chẳng quan tâm đến định nghĩa tình yêu, Người
biết yêu cảm nghiệm và thấu hiểu tình yêu hơn là bận tâm
diễn tả bằng lời nói. Tuy nhiên, chúng ta cũng thử xem
người ta thường định nghĩa tình yêu như thế nào. Yêu là
điều trái nghịch với ích kỷ, hận thù. Yêu không phải là
chiếm đoạt, mà là hiến dâng. Yêu cũng là đón nhận, và
đón nhận có khi còn khó hơn là cho đi. Yêu là trao đổi
trọn vẹn giữa hai nhân vị. Tình yêu không thể là con
đường một chiều, nhưng nó bắt đầu từ bạn để di đến
người khác và từ người khác đến với bạn. Mỗi lần chúng
ta chiếm đoạt một cái gì hay một ai đó là chúng ta đã
ngừng yêu.

Tuy nhiên, đừng tưởng rằng chúng ta đang yêu khi

cho đi một đồ vật, một số tiền, một chút thời giờ hay một
công việc nào đó. Bao lâu chưa biết hiến dâng chính bản
thân, bấy lâu chúng ta chưa biết yêu thực sự. Yêu không
phải là cho đi một tặng vật, nhưng là cho đi với tinh thần
hiến dâng thực sự, nếu không chúng ta vẫn chỉ là nô lệ
cho vật chất và cho người khác. Nếu chúng ta còn muốn
giữ cho mình một cái gì, còn quá dính bén một công việc
hay một người nào, thì làm sao chúng ta có thể hiến dâng
được. Cần phải can đảm tháo gỡ mình khỏi những ràng
 56

buộc đó để được yêu thương một cách vô vị lợi . Một tình

yêu chân chính là tình yên được thanh luyện, được giải
thoát khỏi vật chất và bản thân để đạt đến tự do nội tâm
thực sự. Người biết yêu sẽ sẵn sàng chết đi để hiến dâng
tất cả vì tình yêu. Nếu chúng ta chỉ đi tìm để được nhận
lãnh, rốt cuộc chúng ta sẽ chẳng nhận được gì, nhưng nếu
chúng ta biết hiến dâng thực sự, biết chấp nhận chết đi,
chúng ta sẽ đạt tới đời sống phong phú hơn.

Tình yêu chân thật thường đem lại niềm vui vì có

sự chia sẻ và hiến dâng cuộc sống mình. Thật vậy, tất cả
những gì chúng ta gặp trên đường đời đều có thể là những
cơ hội giúp chúng ta biết yêu nhiều hơn. Chúng ta dùng
lương thực để phát triển sinh lực, chúng ta khó nhọc đèn
sách để chuẩn bị một tương lai sáng lạn, chúng ta nỗ lực
để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Cha mẹ yêu thương
nhau để tạo bầu khí hạnh phúc gia đình và cho con cái
được phát triển, điều hòa về mọi mặt. Nói khác đi, muốn
yêu thương thực sự, cần phải bắt đầu bằng việc từ bỏ
chính mình. Vì thế, thỉnh thoảng chúng ta nên dừng lại
để xét xem chúng ta có sẵn sàng quên mình để hiến dâng
hay không.

Yêu còn là cảm thông, là nỗ lực gặp gỡ người khác.

Chúng ta sẽ không bao giờ khám phá hết được về người
mình yêu, vì thế cần phải có thái độ lắng nghe để có thể
 57

khám phá chiều sâu của người mình yêu. Yêu thương do
đó là cảm thấy mình có trách nhiệm về người khác, là biết
giúp đỡ nhau trong mọi sự, mọi nơi và mọi lúc. Để tiến
tới trong tình yêu cần phải chăm nom săn sóc tình yêu.
Yêu không chỉ là việc làm một lần rồi thôi, cũng không
thể hoàn thành một sớm một chiều, nhưng cần phải được
hoàn thiện cách tiệm tiến sâu xa hơn. Còn ai biết yêu
thương mỗi người chúng ta cách hoàn hảo và độc nhất vô
nhị hơn Chúa Giêsu. Chỉ có Ngài mới có thể yêu thương
chúng ta với tình thương bao la cao quí, bởi vì Ngài đã
hiến dâng cho tất cả mọi người với một ý thức tự nguyện
và hoàn toàn nhưng không.

16
Đặc Tính Của Tình Yêu

Truyện cổ nước Anh kể rằng Hélene là một nữ

hoàng xinh đẹp. Một ngày nọ kinh thành bị thù địch vây
hãm, hoàng đế tử trận, còn nữ hoàng bị bắt làm tù binh.
Trong thời gian đọa đày, vì đau khổ tủi nhục và cơ cực,
Hélene mắc chứng bệnh quên. Nàng như người mất hồn,
chẳng còn làm được việc gì nữa, nên bị ném ra đường để
 58

kiếm sống qua ngày. Trong số những người thuộc hoàng

gia còn sống sót, có một quận công vẫn trung thành kính
mến nữ hoàng, Chàng có linh tính là nàng còn sống và
đang phiêu bạt đây đó. Với niềm tin vững mạnh, chàng
lên đường tìm kiếm, Ngày qua tháng lại, tung tích nữ
hoàng vẫn biệt tăm, mặc dù vậy chàng vẫn không nản
lòng thất vọng.

Một hôm đang lúc trên đường giữa trưa nắng,

chàng đến nghỉ chân bên suối nước. Đưa mắt nhìn quanh,
chàng thấy một phụ nữ ngồi dưới một gốc cây dáng người
có vẻ yếu đuối. Quận công nhìn và nhận ra một cái gì
thân quen. Tiến lại gần chàng hỏi cho biết quí danh của
nàng. Người phụ nữ đáp lại với cái tên chẳng có ý nghĩa
gì. Lúc đó quận công nói như ra lệnh : “Hãy đưa cho tôi
xem tay của bà. Người phụ nữ nhẹ nhàng đưa hai bàn tay
ra trước mặt quận công Chàng nắm lấy hai bàn tay và kêu
lên “Hélene”. Người phụ nữ như bừng tỉnh, nàng nhìn
vào đôi mắt chàng thanh niên với tất cả ngạc nhiên. Một
lần nữa quận công gọi tên nàng. Lần này mắt nàng sáng
lên và hai người nhận ra nhau. Một cách tự nhiên, nàng
ôm lấy quận công và nức nở khóc. Nàng đã tìm lại được
con người thật của mình trước kia.

Câu truyện trên đây phác họa cho chúng ta thấy

tình yêu chân thật là gì và đâu là những đặc tính thuần
 59

túy của tình yêu. Kinh nghiệm cho thấy có những giây
phút đặc biệt chúng ta cảm nghiệm được thứ tình yêu
chân thật mãnh liệt, chẳng hạn tình bằng hữu, tình thương
dịu dàng của người mẹ, sự tha thiết của người cha, tình
nghĩa thân mật sâu xa giữa vợ chồng. Chúng ta khám phá
ra rằng tình yêu như một sức mạnh vươn cao. Tình yêu
không đừng lại ở đối tượng, nhưng luôn tìm kiếm một cái
gì ở bên kia đối tượng ấy. Tình yêu làm nẩy nở cá tính,
đánh bại sự hèn nhát, khuyến khích sự can đảm. Tình yêu
giúp các bạn trẻ gắng công hoàn tất con đường học vấn,
lập nghiệp để chuẩn bị gánh vác trách nhiệm làm cha mẹ.
Trong thư gửi cho vị hôn thê tương lai, Jacques Maizé đã
viết : “Anh không thể biết được anh sẽ ra sao nếu không
có em. Em bắt buộc anh phải nhìn cao hơn”.

Tình yêu giúp triển nở sự hổ tương. Chúng ta

thường nghe nói “Anh và em và chúng ta”. Tuy nhiên,
câu nói đó có giá trị hơn cả bài tính cộng. Bổ túc cho nhau
tức làm cho nhau trở nên phong phú hơn, đó là niềm vui
tự hiến cho một người đã trở nên cái gì quí giá nhất của
mình, đó là niềm vui trao đổi tâm tình làm cho hai người
hiệp nhất nên một. Tình yêu có hương vị tuyệt đối vĩnh
cửu. Tình yêu không chấp nhận sự phai lạt, tình yêu mong
muốn cho những giây phút hạnh phúc bất tận. Sống cô
đơn, chúng ta cảm thấy nghèo nàn; mờ đục, dở dang như
thiếu vắng một cái gì đó.
 60

Ai cũng muốn sống hết mình và đều cảm thấy cần

đến người khác để được triển nở và phong phú hơn.
Nhưng người khác mà chúng ta tìm đến không phải là
một đồ vật để chiếm hữu, mà là một chủ thể, một cá vị có
tự do. Chúng ta cần đến họ, và nếu họ đáp trả nhu cầu của
chúng ta, chúng ta sẽ được toại nguyện. Tuy nhiên, cho
dù có được toại nguyện, tình yêu của chúng ta vẫn còn
những nhược điểm, những hạn hẹp do thân phận bất toàn
của con người. Bản chất tự nhiên của con người dễ bị lôi
cuốn vào vòng vị kỷ. Hơn nữa, cái chết lại luôn đe dọa
tình yêu bị phai lạt tiêu tan. Tất cả nhưng ai bước vào tình
yêu đều hiểu rõ tính mong manh và liều lĩnh của tình yêu.
Cần phải có can đảm chấp nhận sự liều lĩnh để dấn bước
trên con đường yêu thương, nếu muốn được trưởng thành
trong tình yêu và cảm nghiệm được thế nào là tình yêu
chân thành và vô vị lợi. Bao lâu còn đắn đo tính toán hơn
thiệt, bấy lâu chúng ta chưa cảm nhận được sức mạnh
cũng như không hiểu được tình yêu đích thực là gì.

Tình yêu của Thiên Chúa đối với chúng ta vượt quá
mọi đắn đo suy tính. Ngài yêu mỗi người chúng ta một
cách nhưng không, cả khi chúng ta phản bội tình yêu
Ngài. Thiên Chúa không hề mỏi mệt trong việc tìm kiếm
chúng ta. Mặc dù chúng ta mất hút trong hố sâu của sa
đọa, tội lỗi, Ngài cũng có đủ mọi phương cách để tìm
 61

kiếm và giúp chúng ta nhận ra con người và giá trị thực

sự của chúng ta.

17
Biết Mình Được Yêu Thương

Đời sống con người là một chuỗi những hy vọng,

hy vọng của tình yêu, bởi vì sống mà không có tình yêu
và hy vọng thì không phải là sống thực sự. Có thể nói
những khó khăn giữa đôi bạn đều có thể thắng vượt nếu
có một tình yêu chân thành. Tình yêu là khiên mộc, là khí
cụ tự vệ để đối phó với những hoàn cảnh éo le, để vượt
qua những khủng hoảng tinh thần không thể tránh khỏi
trong cuộc sống, để chấp nhận những rủi ro và sự héo
mòn tinh thần.

Tiếp xúc với các bệnh nhân tâm thần, giáo sư

Jonata thấy rõ tầm quan trọng của việc đạt tin tưỏng vào
tình yêu thương, bởi vì tình yêu thương có sức làm được
những việc lạ thường. Giáo sư đã từng gặp những hoàn
cảnh bí quẫn hầu như vô phương cứu chữa, thế mà chỉ
một chút tình yêu đã có thể giải quyết vấn đề một cách
tốt đẹp. Cũng qua việc điều trị các bệnh nhân tâm thần,
giáo sư Jonata đã nói rằng có nhiều người tuy rất muốn
 62

yêu thương, nhưng lại không biết yêu thương là gì và phải

yêu thương như thế nào ? Tại sao vậy ? Trước hết, có thể
vì trong quá khứ họ đã có kinh nghiệm yêu thương tiêu
cực, để rồi với thành kiến hoặc chủ quan họ cũng đánh
giá sai lạc hành động và tư cách của người khác là không
đáng được yêu thương. Trái lại, nếu chúng ta có được sự
quân bình tình cảm sự sáng suốt của lý trí, vẻ đẹp của lý
tưởng và niềm an bình nội tâm, chúng ta sẽ không quá bị
lệ thuộc vào sự thay đổi của người khác cũng không bị
nô lệ bởi ác cảm, nhưng sẽ can đảm tiến trên con đường
tình yêu vị tha.

Người ta cũng không biết sống yêu thương bởi vì

chính họ cũng chưa biết yêu thương bản thân mình, chưa
biết chấp nhận những khuyết điểm và hạn hẹp của mình.
Nói khác đi, một khi chưa làm hòa được với bản thân thì
cũng khó có thể sống hòa thuận với người khác. Từ đó
chúng ta hiểu được tính cách hỗ tương của chiều kích tình
yêu trên bình diện nhân loại. Biết yêu thương tức là biết
yêu chính mình và yêu tha nhân, bởi vì biết yêu thương
chính mình và biết chăm lo cho mình, chúng ta mới biết
yêu thương và chăm lo cho ngươi khác. Một triết gia đã
viết: “Để có thể hiểu biết chính mình cần phải hiểu biết
người khác”. Một cách tương tự, về mặt tình cảm, để biết
yêu chính mình, con người cần yêu thương tha nhân và
được tha nhân yêu lại.
 63

Ngoài ra, có những động lực gây khó khăn cản trở
cho những người muốn sống yêu thương nhưng lại không
thể yêu thương được, đó là những thiếu sót. những bóp
méo của giáo dục ngay từ thời thơ ấu và niên thiếu. Một
nữ bác sĩ tâm lý trẻ em đã tóm tắt những gì trẻ em có thể
hấp thụ trong việc huấn luyện nhân cách như sau : “Tuổi
thơ bị chỉ trích nhiều, lớn lên sẽ là người hay xét đoán.
Tuổi thơ bị ruồng bỏ, lớn lên sẽ là người hay gây chiến.
Tuổi thơ bị nhạo cười, lớn lên sẽ nhút nhát sợ hãi. Tuổi
thơ sống trong thẹn thùng, lớn lên sẽ sống với mặc cảm
tội lỗi. Tuổi thơ được đối xử cách bao dung, lớn lên sẽ
sống nhẫn nại. Tuổi thơ được khích lệ, lớn lên sẽ là người
lạc quan, tin tưởng, Tuổi thơ được khen ngợi, lớn lên sẽ
biết quí trọng người khác. Tuổi thơ sống thật thà, lớn lên
sẽ theo đường chính trực. Tuổi thơ yên ổn, lớn lên sẽ biết
tin tưỏng. Tuổi thơ được yêu thương, lớn lên sẽ khám phá
ra tình yêu và sẽ biết yêu”.

Kinh nghiệm bản thân cũng cho thấy rằng những

khó khăn trong vấn đề tình yêu và liên hệ xã hội phần lớn
cũng vì ảnh hưởng xáo động tâm lý tình cảm ngay từ hồi
niên thiếu. Nhưng phải chăng chúng ta hoàn toàn lệ thuộc
kinh nghiệm tiêu cực đó và không còn lối thoát sao ?
Trong tác phẩm “Biết yêu”, giáo sư Jonata trình bày một
vài lối thoát hữu hiệu về mặt tâm lý, đó là chỉ rõ những
chướng ngại vật, can đảm đi sâu vào những động lực bên
 64

trong, kiên cường thiện chí thắng vượt chướng ngại vật
để dần dần đạt tới tự do nội tâm, nhất là học biết sống yêu
thương để có thể trưởng thành cách toàn diện.

18
Quan Niệm Về Phái Tính

Một hôm có đôi bạn trẻ đến gõ cửa nhà Dòng của
Mẹ Têrêsa Calcutta. Bước vào phòng, họ trao cho mẹ một
bao thư trong đó có món quà tặng các anh em nghèo khổ
tại trung tâm từ thiện của mẹ. Mở bao thư ra, mẹ Têrêsa
không khỏi ngạc nhiên khi thấy đó là một món tiền lớn.
Mẹ vui vẻ hỏi họ tìm đâu ra món tiền lớn như thế, Họ trả
lời : "Chúng con vừa làm lễ thành hôn cách đây hai ngày.
Trong thời gian đính hôn, chồng con đã đồng ý với nhau
là trong ngày cưới, chúng con sẽ không đãi tiệc linh đình
cũng không sắm sửa và như thế chúng con đã dành dụm
được tất cả số tiền đó cho những anh em nghèo khổ của
mẹ”. Được hỏi lý do nào đã thúc đẩy họ đi đến quyết định
tốt đẹp này, họ đáp: “Chúng con chân thành yêu thương
nhau và chúng con ao ước được chia sẻ niềm hạnh phúc
 65

của tình yêu ấy cho những người nghèo khổ mà mẹ nhiệt

thành phục vụ vì tình yêu”.

Cử chỉ cao thượng của đôi bạn trẻ trên đây nói lên
phần nào ý nghĩa sâu xa và giá trị cao quí của tình yêu
hôn nhân.

Bước vào tuổi trẻ, các bạn trẻ càng ý thức rõ hơn
và càng muốn khám phá về phái tính của mình. Các bạn
nhận thấy mình thuộc phái nam hay phái nữ và tự nhiên
có một sức thu hút nào đó đối với người khác phái. Đó là
triệu chứng báo hiệu đã đến lúc cần phải quan tâm huấn
luyện cách riêng về chiều kích phái tính của mình. Nhìn
vào môi trường xã hội hưởng thụ ngày nay, quan niệm về
phái tính thật quá hạn hẹp và nhiều khi rất sai lầm. Người
ta cho rằng phái tính căn cứ trên cơ phận của thân thể, là
bản năng, là những cảm hứng tự nhiên, những thèm khát
cần được thỏa mãn.

Khoa sinh vật học cho thấy rằng phái tính không
phải là yếu tố phụ thuộc, nhưng là yếu tố căn bản xác định
bản thể của mỗi người ngay từ khi được thụ thai trong
lòng mẹ. Ngay từ giây phút đầu tiên của sự sống, tùy theo
nhiễm thể X hay Y, mỗi người đã được đánh dấu để trở
thành nam hay nữ. Nhận định của khoa học đưa đến kết
luận như sau:
 66

Phái tính không thể được đồng hóa cách hạn hẹp
với một cơ phận của thân thể, mỗi người chỉ có thể là nam
hoặc nữ, không ai có thể ở trạng thái trung lập. Vấn đề
giáo dục phái tính cũng không thể chỉ giới hạn trong
những kiến thức về thân thể, nhưng trước hết là thái độ
nội tâm chấp nhận căn cước phái tính của mình để rồi
biến tất cả đời sống mình thành món quà cho một người
hay một lý tưởng nào đó:

Quan niệm phái tính như bản năng hay như cảm
hứng hoặc sự thúc bách tự nhiên quả là điều sai lầm. Bản
năng là sinh lực tự nhiên được phú bẩm, nhờ đó sự sống
con người được bảo tồn và tăng trưởng. Vì thế, bản năng
tự nhiên vốn là sinh lực tốt, nhưng như mọi sinh lực khác,
nó có thể trở thành sức mạnh phá hoại nếu không được
sử đựng đúng lúc và đúng mức. Các bạn thử nghĩ đến
những năng lực thông dụng nhất trong đờí sống thường
ngày, như lửa, nước, điện tử, năng lượng nguyên tử.

Một cách tương tự, phái tính mỗi người là một

năng lực, là bản năng tự nhiên, nhưng lại khác hẳn những
bản năng khác. Đói khát là bản năng tự nhiên : khi con
người cần đến lương thực cho thân xác, con người bị thu
hút bởi đồ ăn thức uống, trong khi đó lương thực không
hiểu biết gì đến người tiêu thụ nó. Trái lại, trong lãnh
vực phái tính, bản năng con người bị thu hút không phải
 67

bởi một vật hay một dụng cụ nào, nhưng là sự thu hút
giữa hai con người cùng có những giá trị như nhau. Vì
thế có khác biệt sâu xa về phẩm giá và chất lượng giữa
bản năng tự nhiên cần thiết cho thân xác và bản năng của
phái tính. Điều sai lầm trong quan niệm của xã hội hưởng
thụ về phái tính, đó là biến đối tượng của bản năng tự
nhiên thành một vật, một dụng cụ, và như thế đánh mất
phẩm giá con người của đối tượng thu hút hoặc bị thu hút
ấy.

Một quan niệm sai lầm nữa về phái tính là cho rằng
bản năng đó phải được tự do diễn tả cách tự nhiên không
bị ức chế. Ở đây cần đặt lại nhận định về tự do. Tự do
không hẳn là làm bất cứ gì mình muốn hoặc ưa thích.
Người thực sự có tự đo nội tâm là người có khả năng chọn
lựa thực hiện điều mình muốn làm hay không muốn làm,
bất chấp sự hiện diện của những thúc đẩy tự nhiên. Người
có tự do cũng biết biến những thúc đẩy tự nhiên thành sự
chọn lựa của lý trí, thay vì nô lệ mù quáng cho những
thúc đẩy đó. Vì thế, tự do đích thực thuộc về lãnh vực của
lý trí, chứ không bị giới hạn trong lãnh vực tự nhiên của
ham muốn và đam mê.

Mục đích chính yếu và cao đẹp của phái tính không
phải là dừng lại ở những hưởng thụ mau qua. nhưng là để
làm triển nở tình yêu có khả năng phát sinh sự sống mới.
 68

Với mục đích cao đẹp này, việc sử dụng bản năng phái
tính sẽ đem lại niềm vui và hun đúc tình yêu thêm hăng
nồng mãnh liệt hơn. Trái lại, nếu chỉ dừng lại ở những
thỏa mãn giác quan, khoái lạc phái tính sẽ trở thành cằn
cỗi và năng lực của nó sẽ trở thành một sức tàn phá kinh
khủng cho bản thân, gia đình và xã hội. Một tình yêu chân
thực vượt trên những thỏa mãn giác quan để mở rộng tâm
hồn đón nhận niềm vui bất diệt, đón nhận hạnh phúc của
sự hiến dâng trọn vẹn, để rồi tuôn trào và chia sẻ niềm
vui và hạnh phúc đó cho người khác.

19
Tình Bạn Nam Nữ

Tại một thành phố bên Đức, trên ngọn đồi cao có
một pháo đài là di tích lịch sử còn được giữ lại. Dân làng
rất hãnh diện mỗi lần được dịp kể lại cho du khách câu
truyện về pháo đài này. Vào khoảng thế kỷ 15, quân địch
đến vây chiếm thành, không ai trong thành có thể tẩu
thoát được. Vì lòng nhân đạo, viên chỉ huy quân địch cho
phép phụ nữ và trẻ em thoát thân trước khi họ tấn công
thành. Sau những ngày điều đình, viên chỉ huy quân địch
cũng đồng ý nhượng bộ một thỉnh nguyện nữa là cho mỗi
phụ nữ được mang theo một cái gì quí giá nhất, với điều
 69

kiện là họ phái tự vác lấy và đi ra khỏi thành. Đúng ngày

giờ đã định, quân địch dàn hàng kiểm soát kỹ lưỡng tại
các cửa thành. Trước sự sửng sốt ngạc nhiên và cũng đầy
tức giận của viên chỉ huy quân địch, các phụ nữ lần lượt
ra khỏi thành cách an toàn, tay dắt con trên lưng cõng
người chồng của mình.

Đối với người phụ nữ chân thành và trung tín thì

còn bảo vật nào quí hơn người chồng mà họ cùng chung
sống và thề hứa chung thủy với nhau suốt đời. Thật vậy,
tình bạn được nâng cao và có hương vị vĩnh viễn trở
thành tình yêu lứa đôi. Tình yêu hôn nhân giữa nam và
nữ bắt đầu từ tình bạn nam nữ. Không thiếu những người
bi quan cho rằng tình bạn nam nữ chỉ là cái bình phong
che đậy tình cảm. Với cái nhìn thực tế, chúng ta phải thú
nhận rằng tình bạn nam nữ cũng có những nguy hiểm của
nó, bởi vì phái tính có thể làm cho tình bạn rơi vào những
hình thức sỗ sàng làm thương tổn đến nhân vị con người.

Như vậy tình bạn nam nữ là điều có thể có hay

không ? Khách quan mà nói, đó là điều có thể, nhưng
không phải mọi người đều có thể đạt tới, bởi vì nó đòi hỏi
sự quân bình tâm lý đặc biệt và trưởng thành về tình cảm.
Điều quan trọng là người nam và người nữ không trở nên
điểm chú ý về tình cảm cho người khác. Nói khác đi, là
biết tránh xa thứ tình bạn độc quyền và những hình thức
 70

chiếm hữu ích kỷ. Tình bạn nam nữ thường nẩy nở trong
các môi trường sống chung, trong các sinh hoạt học
đường, các cuộc họp nhóm, trong bầu khí thân tình giữa
những người quen biết và năng gặp gỡ nhau. Trong các
môi trường này, vì có sở thích giống nhau hoặc vì có thiện
cảm, người ta tự nhiên bị thu hứt bởi một người cố định
nào đó hơn là những người khác. Các nhà chuyên về giáo
dục cho rằng nguyên tắc chính của tương quan nam nữ là
tình bạn dưới ánh sáng mặt trời, là luôn sống ngay thẳng
và cư xử tế nhị lịch thiệp trong khôn ngoan và tự trọng.
Tương quan nam nữ không được coi là nhẹ, nó giúp
trưởng thành trong tình yêu và đặt tình yêu trên nền tảng
vững chắc hơn. Vì thế, tình bạn chân chính không phải là
điều xa lạ trong đời sống Kitô hữu, bởi vì nó nâng cao
tâm hồn con người và làm phát sinh những đức tính tốt.

20
Tình yêu Hy Sinh

Truyện kể rằng cụ Abraham vốn là một người nhân

đức và sống khắc khổ. Người em trai cụ qua đời để lại
một đứa con gái nhỏ tên là Mary. Động lòng thương vì
không còn người thân nào săn sóc cho Mary, cụ Abraham
 71

nhận cháu về nuôi và yêu thương Mary như con của

mình. Cô bé ngày càng khôn lớn và thêm nhan sắc. Cô
luôn theo sát bên cạnh ông Bác và bắt chước cuộc sống
đạo hạnh và khắc khổ của Bác. Một hôm có chàng thanh
niên bán hàng rong đi qua và xin được nghỉ lại trước khi
tiếp tục hành trình. Lợi dụng lòng hiếu khách và đợi lúc
cụ Abraham vắng nhà, chàng thanh niên đã hãm hiếp
Mary rồi ra đi. Cảm thấy nhục nhã và tủi thân, Mary bỏ
nhà trốn vào thành phố và theo nghề bán thân kiếm sống.

Ngày tháng trôi qua, cụ Abraham vẫn bền tâm đi

tìm cháu. Một hôm cụ được cho biết là Mary đang ở trong
một lầu xanh nọ. Lập tức cụ cải trang thành một người
lính già và tìm đến lầu xanh. Tới nơi, cụ ngồi vào bàn và
gọi một chai rượu với một đĩa thịt nướng. Ăn uống xong,
cụ xin chủ quán cho gọi Mary đến. Bà chủ đưa Mary đến,
nhưng cô không nhận ra người lính già là ai. Cụ nắm chặt
tay cô, cô chống cự lại và nói : “Này ông lính già, ông
còn muốn gì nữa?”. Cụ Abraham nhìn thẳng vào đôi mắt
cô và nói với giọng đầy cảm thông : “Tôi từ xa đến đây
chỉ vì lòng yêu mến cô Mary”. Nghe nói đến tên mình.
Mary chợt nhận ra tiếng ông Bác và cô đã khóc nức nở.
Kế đó cô đã từ giã lầu xanh trở về với ông Bác như một
đứa cháu ngoan ngày nào.
 72

Câu truyện trên cho chúng ta thấy tình yêu trong

cuộc sống vượt qua mọi biên giới. Yêu thương là hiến
dâng, quên mình và hy sinh. Tình yêu chân thành không
chỉ dựa trên những lời nói, những cử chỉ trìu mến, mà còn
được diễn tả qua những hy sinh từ bỏ, thay vì chỉ tìm sở
thích cá nhân một cách vị kỷ. Tình yêu chỉ gắn liền với
những gì thấp hèn, hẹp hòi sẽ chỉ là tình yêu nông cạn,
chóng qua. Tình yêu cần phải được diễn tả bằng việc làm,
chứ không chỉ bằng lời nói hoặc tình cảm bồng bột. Kẻ
nào chỉ tìm thỏa mãn riêng dưới bất cứ hình thức nào, kẻ
đó chưa phải là người biết yêu thương thực sự. Chỉ khi
nào chúng ta biết tìm điều hay điều tốt cho người khác,
lúc đó chúng ta mới diễn tả chiều kích sâu xa của tình
yêu.

Kinh nghiệm hàng ngày cho chúng ta thấy con số

những người thực sự biết ước muốn điều tốt lành cho
người khác thật ít ỏi. Con đường yêu thương vị tha thật ít
người dám dấn thân tiến bước. Biết bao gia đình đã bị
chia ly, hạnh phúc bị tan vỡ, lý do vì mỗi người chỉ biết
yêu thương và tìm thỏa mãn cho riêng mình. Con đường
tình yêu là con đường thập giá. Đó là con đường trải hoa
hồng, nhưng cũng không tránh khỏi những gai nhọn ẩn
núp dưới những bông hoa và cành lá. Vì thế cần huấn
huyện cho các bạn trẻ biết chuẩn bị chấp nhận hy sinh
một cách can đảm và kịp thời. Bản tính trẻ em vốn ích kỷ
 73

và chỉ muốn được chú ý tới. Vì thế, ngay từ nhỏ, cần tập
cho các em biết quảng đại hy sinh, biết nghĩ đến nhu cầu
của người khác, hăng hái trong vui chơi nhưng cũng
chuyên cần trong việc bổn phận, mau mắn thi hành những
gì đức bác ái thúc đẩy, cởi mở và lịch thiệp trong cách cư
xử với mọi người.

Với cái nhìn thực tế, chúng ta phải chân nhận rằng
cuộc sống con người không chỉ được thêu dệt bằng sợi
chỉ vàng của hạnh phúc, nhưng luôn có những sợi chỉ đen
là những đan khổ xen lẫn vào. Bởi thế, cần phải biết cầm
vững giây cương và rèn luyện ý chí sắc bén để có thể đối
phó với những khó khăn của cuộc sống thay vì ngã quị
khi khó khăn vừa xuất hiện. Tuy nhiên tinh thần phấn đấu
và khả năng chịu đựng không phải đột nhiên mà có,trái
lại được xây dựng bằng những hy sinh từ bỏ ngay từ hồi
niên thiếu. Chúng ta đừng quên qui luật căn bản: tình yêu
khơi dậy và làm nẩy sinh tình yêu. Nếu muốn con em
chúng ta trở thành những con người trong sạch liêm sỉ,
bền tâm, đại lượng, chu toàn bổn phận với tinh thần trách
nhiệm, chúng ta cần phải bắt đầu yêu thương chúng bằng
tình yêu vị tha, đại lượng và bền chí. Có những bậc cha
mẹ nhiều lúc coi các cố gắng hy sinh của họ là uổng phí.
Thực ra, hạt giống tốt của tình yêu một khi đã được gieo
vào tâm hồn sẽ không chết đi nhưng vẫn nằm đó chờ cơ
hội thuận tiện để nẩy nở và phát triển.
 74

21
Sức Mạnh Của Tình Yêu

Truyện kể rằng vua Salomon nổi tiếng là khôn

ngoan thông thái. Một hôm đi ngang qua một ổ kiến, vua
trông thấy cả đàn kiến báo hiệu cho nhau đến quì trước
mặt vua. Tuy nhiên nhà vua để ý thấy một con kiến vẫn
thản nhiên và tiếp tục công việc đang làm. Trước ổ kiến
là một đụn cát lớn, nó cặm cụi mang đi từng hạt cát để
san phẳng con đường nhỏ vào ổ kiến.

Thấy thế, vua ra lệnh gọi con kiến đó tới và nói:

“Này chú kiến, xem ra chú chẳng có sức dẻo dai gì và cho
dù chú có sống lâu như ông Nô-ê hoặc kiên nhẫn như ông
Gióp, chú cũng không thể hoàn tất được công việc chú
đang làm”.

Con kiến đáp : “Tâu Hoàng thượng, công việc của

hạ thần không thể tiến thêm được, nếu không có tình
thương, lòng bao dung và ý chí sắt đá. Xin hoàng thượng
chớ khinh thường sức yếu của hạ thần. Số là trước đây có
cô kiến nhỏ đã lọt vào mắt xanh của hạ thần và cô kiến
ấy thách đố là nếu có thể dời chuyển được đụn cát ngăn
cách, cô kiến ấy mới bằng lòng đến với hạ thần. Chính vì
tình thương và duyên nợ mà hạ thần đang dốc toàn sinh
 75

lực để dời chuyển đụn cát kia. Cho dù có phải kiệt sức để
làm xong công việc, hạ thần cũng cảm thấy sung sướng
và cũng không ân hận vì đã uổng công vô ích".

Câu truyện trên đây gói ghém một ý nghĩa sâu xa.
Nó cho thấy đâu là sức mạnh của tình yêu và đâu là ánh
sáng của người mù khi được chiếu soi bởi một viễn tượng
rộng mở và cao thượng.

Trong các khả năng của con người, thì khả năng
yêu thương là yếu tố quyết định tất cả giá trị của con
người. Chỉ cần nhìn vào các loài động vật có giác quan,
suốt cuộc sống của chúng chỉ nhắm hai mục đích là kiếm
ăn để bảo tồn sự sống và sinh sản để duy trì nòi giống.
Tuy nhiên, chỉ con người mới có khả năng vượt lên trên
hai mục đích chung ấy và biết yêu thương một cách có ý
thức. Khả năng yêu thương do đó là khả năng phối hợp
những khả năng khác để trở thành con người có trí thông
minh, có cảm giác và có tự do chọn lựa. Đời sống con
người sẽ tối tăm và buồn thảm biết bao, nếu không được
yêu thương và không được ai biết tới. Vì thế cử chỉ yêu
thương trước hết là quan tâm đến sự hiện diện của người
khác và mở rộng tâm hồn đón nhận họ.

Con người cần tình thương để sống, nhưng chưa

đủ, con người còn cần tình thương để lớn lên và tăng triển
nữa. Ai trong chúng ta lại không có lần cảm nghiệm hoặc
 76

trông thấy hậu quả đau thương, những bất thường về tâm
thể lý, chỉ vì những thiếu hụt tình thương ngay từ khi còn
nằm trong lòng mẹ hay từ trong gia đình. Biết bao đời
sống đã có thể được cứu vãn nếu được yêu thương chân
thành và đúng lúc. Tình yêu là một năng lực rất khó đo
lường. Một người tuy kém tài, nhưng nếu được khích lệ
yêu thương và được quí trọng, vẫn có thể làm được những
việc vĩ đại, chẳng khác nào một hạt giống nhỏ bé,nếu
được vun trồng, được chăm sóc và gặp đất tốt có thể sinh
hoa kết trái. Thiếu tình thương, đời sống con người chẳng
khác nào cây mọc lên còi cọt vì thiếu nước, thiếu ánh
sáng, thiếu phân bón, thiếu đất tốt.

Tình yêu giúp con người sống, lớn lên và tăng

triển. Tình yêu còn là khả năng sống trong liên hệ với
người khác trong mọi lãnh vực, mọi chiều kích. Tình yêu
có thể ví như rễ ăn sâu trong lòng đất và như cành lá xòe
rộng và vươn lên cao. Người có khả năng yêu thương là
người biết sống trong thái độ cởi mở sẵn sàng tiếp nhận
và thiết lập mối giây liên hệ với người khác. Ai trong
chúng ta có thể phủ nhận mình là thụ tạo, có một chỗ
đứng trong vũ trụ và đã nhận lãnh sự sống từ Đấng là
nguồn mạch sự sống ? Vì thế bằng cách này hay cách
khác, ai không quí trọng sự sống của mình, không tôn
trọng sự sống của người khác, không biết ơn Đấng Tạo
Thành, người ấy đang thoái lai trên con đường trưởng
 77

thành, tự đóng kín mình và có nguy cơ đi đến chỗ tự hủy

diệt.

Tuy nhiên, cũng như các khả năng khác trong đời
sống con người, khả năng yêu thương không tự động mà
có, nhưng cần được huấn luyện và vun trồng. Bản tính
ích kỷ và lòng ham muốn hưởng thụ là như cạm bẫy
chúng ta luôn mang theo mình, mà nếu không thận trọng
xa tránh và đề phòng, chúng ta rất dễ sa bẫy. Con đường
trưởng thành tình yêu bắt đầu từ sự tự trọng, tự chấp nhận
chính mình và quí trọng những gì mình có, cởi mở đón
nhận và quí trọng người khác, tôn trọng thiên nhiên là kỳ
công của Đấng Tạo Hóa. Một văn sĩ người Đức đã viết :
“Hạnh phúc không phải là đích điểm đạt tới,nhưng là
phương cách trên con đường lữ hành, là biết yêu thương
và luôn chọn yêu thương đúng đắn”.
 78

GIÁO DỤC GIA ĐÌNH

 79

1
Mái Ấm Gia Đình

Sau lần viếng thăm nguyện xá của cha Don Bosco,

một vị giám đốc trước khi ra về đã nói : ‘Trong trường
của cha có cả một kho tàng quí giá, bởi vì trong nhà có
một căn phòng nhỏ bé nhưng ấm cúng, bất cứ ai vào đó
với tâm hồn nặng trĩu cũng trở về với tầm hồn nhẹ nhõm
đầy an ủi vui sướng”. Tác giả cuốn tiểu sử cha Don Bosco
khi kể lại sự kiện trên đã ghi nhận : Thật vậy, hàng ngàn
học sinh đều cảm nghiệm được điều đó và cho đến nay,
hơn một thế kỷ trôi qua, căn phòng ấy vẫn còn phảng phất
hương thơm của tình thương, của sự an bình, của bầu khí
thân mật và ấm cúng của thời cha Don Bosco.

Ngay từ đầu, cha Don Bosco đã ước muốn rằng

Nguyện xá và các trường học của ngài là như một mái gia
đình. Ngài không muốn gọi nơi tụ tập các học sinh là nhà
trường. Ước mơ đầu tiên của ngài là có được căn nhà cho
các bạn trẻ mồ côi không nơi trú ngụ nương nhờ. Nhà của
cha Don Bosco là nhà cầu nguyện, là nơi gặp gỡ trong
bầu khí tự do và tình bạn giữa thầy dạy với học trò cũng
như giữa các bạn trẻ với nhau. Dưới mái ấm gia đình này,
các phần tử cảm thấy thoải mái, không phải bận tâm lo
lắng. Nhưng một khi mái ấm gia đình không còn nữa, sự
 80

sợ hãi, căng thẳng và nghi ngờ sẽ chen vào, lúc đó căn

nhà sẽ trở thành địa ngục trần gian.

Nhà là hình ảnh của sự hòa thuận và của tình

thương yêu. Đối với cha Don Bosco, các bức tường trong
nhà cũng phải nói lên và diễn tả tình thương mến. Vì thế,
trên cổng nhà và trên các bức tường, cha Don Bosco
thường cho viết lên những câu trích từ Kinh thánh. Ngay
cả sự sạch sẽ, ngăn nắp trong nhà cũng là ngôn ngữ nói
lên sự quan tâm và tình thương mến nhau. Trong các nhà
của cha Don Bosco không bao giờ thiếu vắng cây Thánh
Giá, đó là biểu tượng sống động của tình thương, là dấu
nhắc nhở chúng nhớ tới Đấng là nguồn mạch của tình
thương.

Nhà là ốc đảo của sự an bình, thanh thản, là nơi

nghỉ ngơi của thân xác cũng như là chốn bồi dưỡng nghị
lực tinh thần, bởi vì trong đó như có ai đó chờ đợi người
trở về nhà. Nhà là bến bình an, nơi chúng ta có thể trú
ngụ để lấy lại sinh lực và chuẩn bị đối phó với phong ba
bão táp của cuộc đời. Trong gia đình, chúng ta bắt đầu
thực tập mối liên hệ với mọi người, học cách giải quyết
những vấn đề, những khó khăn, những giằng co về tinh
thần. Chính qua gia đình, chúng ta có dịp khám phá ra
những hạn hẹp của bản thân, được dịp tập ăn nói và biết
cách lắng nghe. Trong gia đình, chúng ta lãnh nhận bài
 81

học đầu tiên về tình thương tha thứ từ cha mẹ, sự cảm
thông và khích lệ trước những lỗi lầm và thất bại.

Nhà còn là mảnh đất tốt, nơi đây căn tính của mỗi
người được bén rễ sâu, là môi trường tốt đẹp nhất để mỗi
người được chào đời, lớn lên và tăng trưởng. Tuy nhiên,
gia đình không chỉ là nơi lãnh nhận và hưởng thụ, mà còn
là nơi mỗi phần tử phải nỗ lực góp sức, bởi vì trong gia
đình, mỗi người sẽ lãnh nhận những gì đã biết bỏ vào đó.

2
Tinh Thần Gia Đình

Cha Don Bosco muốn tất cả các trường của ngài

đều được gọi là nhà để gợi lên trong tâm trí các bạn trẻ
hình ảnh mái nhà thân yêu của các em. Trong cuốn sách:
“Phương pháp giáo dục” ngài viết: “Người giáo dục phải
là người cha yêu thương. Tinh thần gia đình là cái gì đó
mà khi tiếp xúc với nó đều có thể nói được rằng nơi đây
tôi cảm thấy dễ chịu”.

Cha Don Bosco đã được phú bẩm một trực giác rất
bén nhạy. Đối với ngài, nền tảng gia đình không chỉ là
mối liên hệ máu mủ, kinh tế hay pháp lý. Có thể nói, mối
 82

liên hệ căn bản làm nên gia đình là tình thương. Tình
thương như mảnh đất phì nhiêu để con cái được phát triển
cách toàn diện. Tình thương chân thành là như đá tảng
vững chắc, chứ không phải là nền móng bằng cát xây
dựng ngôi nhà tương lai cuộc đời của con cái. Gia đình là
tế bào tình cảm tiên khởi của tiến trình trưởng thành lâu
dài. Gia đình hạnh phúc là gia đình trong đó mọi người
hít thở bầu khí trong lành của tình thương chân thành sâu
đậm và bền bỉ. Hạnh phúc gia đình được thể hiện cách cụ
thể qua những yếu tố căn bản cấu tạo nên tinh thần gia
đình, đó là :

1. Sự hiện diện : Trong gia đình, hạnh phúc thực

sự thường có sự đóng góp của mỗi người về thời giờ, sinh
lực, thiện chí, khả năng, sự tận tụy và hy sinh. Nói khác
đi, trong gia đình, mỗi người hiến dâng tất cả những gì
tốt đẹp nhất của chính mình. Nhiều gia đình phải chịu
cảnh chết dần chết mòn chỉ vì sự biếng nhác của các phần
tử trong gia đình. Gia đình là một cơ cấu, điều đó có nghĩa
là không có gì được coi là dư thừa, không ai được đóng
vai khán giả. Trong mối liên hệ của cơ cấu gia đình, mỗi
phần tử có một chỗ đứng quan trọng đến nỗi nếu thiếu
vắng sẽ không còn là gia đình đó nữa, nhưng sẽ là một
gia đình khác. Bất cứ điều gì xẩy đến trong gia đình cũng
đều có ảnh hưởng đến người khác và bầu khí chung,
 83

không ai có thể nói rằng nó không liên hệ gì tới mình

hoặc vờ như không biết.

2. Yêu thương nhau : Tình thương đơn phương là

tình thương thiếu hụt, là con đường cụt. Tình thương đòi
hỏi sự đáp trả. Trong gia đình, mỗi người cần được yêu
thương và cũng có bổn phận diễn tả tình thương yêu một
cách cụ thể qua lời nói và việc làm.

3. Đối thoại: cần có sự đối thoại để cha mẹ và con

cái có thể cảm thông lẫn nhau, giúp nhau vượt qua những
khúc mắc của cuộc sống.

4. Biết quí trọng: Tình thương yêu cũng cần được

diễn tả qua sự quí trọng lẫn nhau. Cha mẹ biết khen con
cái trước những thành công của chúng, biết nhìn đến
những cố gắng và thiện chí của chúng hơn là đòi hỏi
những thành công như lòng mình mong muốn. Con cái
cũng cần tỏ lòng biết ơn trước những hy sinh khó nhọc
thầm kín của cha mẹ và đừng cho đó là chuyện dĩ nhiên.
Không biết quí trọng công ơn cha mẹ, con cái sẽ dễ đi
đến chỗ coi thường và bất hiếu.

5. Truyền thông: Gia đình là dụng cụ đầu tiên

chuyển đạt sự hiểu biết, các giá trị, các phán đoán tư
tưởng, Gia đình là mảnh đất, là môi trường thích hợp để
giúp nhau trưởng thành. Cha mẹ thông truyền cho con cái
 84

sự hiểu biết và kinh nghiệm, đồng thời cũng lãnh hội từ

con cái những điều mới mẻ. Điều cần ghi nhớ là con
người tiếp thu được nhiều hơn qua những mô phạm ngay
trước mắt. Gia đình còn là môi trường thực tập những gì
được hấp thụ trên bình diện lý thuyết và ảnh hưởng tâm
lý tinh thần, để có dịp điều chỉnh quan hệ và cái nhìn về
bản thân. Gia đình là môi trường trong đó con cái được
dịp thử sức đối chiếu tư tưởng, được sửa dạy và chỉ dẫn
với tình thương yêu, thông cảm và tha thứ.

6. Chia sẻ và cùng giải quyết vấn đề : Gia đình

hạnh phúc không phải là gia đình không có vấn đề, nhưng
là gia đình trong đó các phần tử cùng nhau giải quyết các
vấn đề không thể tránh khỏi trong cuộc sống. Đứng trước
những khó khăn, điều trước tiên không phải là qui lỗi cho
ai, mà là tự hỏi xem làm thế nào để giải quyết vấn đề và
vượt qua những khó khăn ấy.
 85

3
Biết Lắng Nghe

Biết lắng nghe là một trong những bí quyết thành

công rất hữu hiệu của cha Don Bosco. Cha Don Bosco
không mỏi mệt lặp đi lặp lại với các cộng tác viên của
ngài: “Hãy để cho các học sinh tự nhiên phát biểu tư
tưởng của mình, hãy lắng nghe và tạo cho các em cơ hội
được nói ”, Cha Don Bosco quả là tấm gương của người
cha biết lắng nghe. Trong tiểu sử của ngài có ghi; Mặc dù
bận rộn nhưng với trái tim của người cha hiền, ngài luôn
sẳn sàng đón nhận những học sinh nào muốn đến trao đổi
và bàn hỏi với ngài. Ngài đối xử thân mật, cả khi các học
sinh tỏ ra vô lễ hoặc thiếu tế nhị. Ngài ân cần tiếp nhận
các học sinh như khi ngài đón tiếp các bậc vị vọng. Ngài
kiên nhẫn và chú ý lắng nghe như là việc quan trọng phải
làm lúc đó.

Trong đời sống gia đình, đa số các bậc cha mẹ

tưởng mình biết lắng nghe con cái, nhưng thử hỏi có mấy
ai thực sự chú ý lắng nghe con cái, tìm cách hiểu sâu hơn
những gì chúng muốn nói? Trong một trường cải huấn,
một thanh niên đã nói với cha mình trước mặt bác sĩ tâm
lý : “Thưa ba, ba có nhận thấy rằng trong suốt 20 năm
 86

trường, đây là lần đầu tiên ba thực sự lắng nghe con nói
không?”. Tiếc thay, nhiều khi cha mẹ muốn con cái phải
nói đến những vấn đề mà chỉ cha mẹ muốn nghe, chứ
không phải những điều con cái nói, và rốt cuộc chỉ gây
nên cãi vã tức giận, dẫn đến bất đồng ý kiến, không hiểu
nhau và làm cho bầu khí gia đình thêm căng thẳng.

Một trong những yếu tố cản trở tinh thần đối thoại
và thông cảm trong gia đình, đó là yếu tố thời gian. Vì
công việc làm ăn và mọi thứ lo lắng, cha mẹ không thể
dành nhiều thời giờ để lắng nghe con cái. Thực ra đó chỉ
là cái cớ để chữa lỗi, chứ vấn đề sâu xa là tại cha mẹ
không muốn hoặc không biết cách lắng nghe. Có những
cha mẹ tránh không lắng nghe con cái vì một phản ứng
tự nhiên nào đó, họ không muốn lắng nghe cũng không
muốn biết đến những vấn đề của con cái để khỏi cảm thấy
trách nhiệm và những thiếu sót của mình, để khỏi bận tâm
đến những điều con cái không hài lòng. Có những cha mẹ
không muốn lắng nghe con cái để khỏi phải đối phó với
sự thật và như thế có thể làm ngơ trước những tâm tình
của con cái. Về phía con cái, thiếu tin tưởng và thân mật
với cha mẹ cũng là do khiến cho chúng khép kín, không
muốn nói ra những điều thầm kín, vì sợ bị cha mẹ khiển
trách và mất đi tình thương của cha mẹ nếu cha mẹ biết
những tính hư tật xấu của chúng.
 87

Tinh thần đối thoại và cảm thông giữa cha mẹ và

con cái đòi hỏi sự quan tâm và can đảm. Sau đây là một
vài bí quyết huấn luyện tinh thần đối thoại và lắng nghe:

1.Lắng nghe với tất cả chú ý. Cần cho con cái và

các bạn trẻ thấy rằng họ đang được lắng nghe và lời nói
của họ không qua đi như gió thoảng. Lắng nghe với cử
chỉ khích lệ để người nói cảm thấy được nâng đỡ.

2.Chấp nhận những khoảng trống yên lặng.

Thường trong các cuộc đối thoại chúng ta rất sợ và chỉ
muốn tránh né những giây phút yên lặng, để rồi chỉ muốn
lấp đầy khoảng trống đó bằng những câu nói không đúng
chỗ. Trái lại, những giây phút yên lặng chính là dịp thuận
tiện để chúng ta suy nghĩ điều mình nghe và cân nhắc lời
mình nói.

3.Đừng vội vã nói lên phán đoán của mình, vì làm

như thế là cản trở việc đối thoại, đánh mất sự tin tưởng
và đặt người đối thoại trong tư thế tự vệ. Một khi đã mất
tin tưởng thì cũng rất khó nối lại nhịp cầu thông cảm.

4.Tránh đưa ra những giải pháp rẻ tiền. Kinh

nghiệm cho thấy không ai tự nhiên lại thích được người
khác chỉ dạy việc mình phải làm hoặc chấp nhận những
người cho là mình thông thái luôn có sẵn đáp số cho mọi
vấn đề. Trong việc giáo dục con cái, có những cha mẹ
 88

xem ra lúc nào cũng có sẵn những giải đáp cho mọi vấn
đề, họ quên rằng con cái phải được dịp học hỏi, cân nhắc,
tính toán và cảm nghiệm niềm vui vì tìm được giải pháp
cho các khó khăn của mình. Đó là bước đầu tiên để rèn
luyện tinh thần trách nhiệm, tự lập và tự tin của con cái

5.Biết nhìn nhận giá trị của tình cảm. Tình cảm của
các bạn trẻ không phải là điều không quan trọng và có thể
bỏ qua. Đây là những cảm tình còn nông nổi, vì thế cần
được cha mẹ cảm thông và hướng dẫn trên bước đường
trưởng thành.

4
Những Giá Trị Của Gia Đình

Biết bao lần chúng ta không thể ngờ được sức

mạnh của một lời khen chân thành cũng như hậu quả
khốc hại của lời chê trách với hậu ý không tốt. Những lời
khen chê đó phát sinh từ đâu, nếu không phải từ những
giá trị đã ăn sâu trong tâm hồn mỗi người, những giá trị
đã được vun trồng ngay từ thuở nhỏ.

Chúng ta thực sự mong muốn gì cho con cái chúng

ta ngày mai? Câu giải đáp không dễ dàng nhất là khi
 89

chúng ta đưa mắt nhìn ra xã hội và nhận ra những gì môi

trường xã hội muốn cống hiến cho con cái. Hầu hết đó
không phải là chân giá trị, nhưng chỉ là những đòi hỏi của
tính ích kỷ, của đam mê và dửng dưng khép kín.

Đó là hoa trái xanh chua của những trẻ em bị cha

mẹ phó mặc cho những nhà giáo dục vô hình núp sau màn
ảnh vô tuyến truyền hình, của những trẻ em lang thang,
của những trẻ em mang theo mình vết thương do sự tan
vỡ của cha mẹ.

Hãy tái tạo những giá trị của gia đình, đó là phương
thuốc hữu hiệu của những nhà trí thức chuyên môn cũng
như kinh nghiệm của những người khôn ngoan bình dân.
Gia đình và giá trị chân thực lâu bền là chìa khóa, là khí
cụ hữu hiệu duy nhất có thể giao tranh với những giá trị
giả tạo và những trào lưu băng hoại phá sản của xã hội.
Vun trồng những chân giá trị là cách thế để có thể bước
đi vững vàng trước những phong ba bão táp cuộc đời với
nghị lực tinh thần.

Trong đường lối giáo dục của cha Don Bosco để

có thể vun trồng chân giá trị, trước hết phải trình bày các
giá trị và tạo điều kiện để các bạn trẻ có dịp thử sức trước
những giá trị ấy. Cha Don Bosco đưa ra một vài phương
cách như sau:
 90

1.Trước hết, gia đình phải là cái nôi, là vườn ươm

sản xuất các giá trị chân thực, chứ không chỉ là môi
trường tiêu thụ những giá trị do xã hội tạo ra. Thái độ này
dĩ nhiên đòi hỏi trí phán đoán minh mẫn, lòng can đảm,
cả khi phải đi ngược với dư luận và não trạng của xã hội.
Xã hội hưởng thụ ngày nay có những nghệ thuật tinh xảo
trong việc thuyết phục và áp đặt những giá trị của mình
lên quần chúng. Vì thế, để có thể đối phó với những trào
lưu tục hóa và giá trị giả tạo ấy, gia đình cần phải được
trang bị với những chân giá trị vững mạnh hơn. Cha mẹ
phải là những người nắm giữ bậc thang giá trị mới mong
chuyển đạt cho con cái một cách hữu hiệu được. Giá trị
đức tính tốt này sẽ kéo theo đức tính khác, cũng như
những đam mê thường kéo theo những tính hư nết xấu
khác. Vì thế, hoặc là chúng ta tạo cho mình và cho con
cái một cơ cấu giá trị vững chắc hoặc là chúng ta để mình
mắc vào những giá trị giả tạo.

2.Mỗi giá trị phải có tên tuổi rõ ràng. Nói khác đi,
cha mẹ cần cho con cái thấy rõ đâu là những điều tốt họ
đòi hỏi nơi con cái hoặc muốn ban tạng cho chúng trong
những trường hợp cụ thể. Hơn nữa, những giá trị đó phải
được chuyển đạt và dạy bảo cho con cái, cũng như xã hội
hưởng thụ biết khôn khéo dạy cho quần chúng những giá
trị họ muốn, chẳng hạn sự đua đòi, tranh giành địa vị ...
 91

3. Các giá trị thường nẩy sinh từ những giao tiếp

trực tiếp. Con cái học hỏi và tiếp thu các giá trị qua sự
gần gũi và tiếp xúc với cha mẹ. Nếu cha mẹ chỉ lo công
việc, chỉ bận tâm cung cấp tiền bạc cho con cái, nhưng
lại luôn vắng mặt cũng như không tha thiết đến nhu cầu
thực sự và cần thiết của con cái, thì thử hỏi có thể chuyển
đạt được giá trị gì cho con cái? Con cái sẽ nhìn lên ai như
mô phạm để noi theo? Cha Don Bosco xác tín rằng lý
thuyết mơ hồ, nhưng phải được cụ thể hóa trong cách
sống hằng ngày và phải trở nên hấp dẫn đối với tuổi trẻ.
Mô phạm đầu tiên chính là cha mẹ ngay cả những người
được cha mẹ ngưỡng mộ cũng là những tấm gương tốt
lành cho con cái bắt chước.

5
Nghệ Thuật Sửa dạy Con Cái

Vào một buổi chiều mùa đông, một cụ già co ro

đợi có người cho quá giang qua sông. Thời gian chờ đợi
hầu như vô tận. Một lúc sau cụ nghe thấy tiếng xe ngựa
đang tiến tới. Cụ để cho người thứ nhất, rồi người thứ hai
và những người tiếp theo đi qua mà không làm một dấu
hiệu gì. Người cỡi ngựa sau cùng thắng ngựa lại, khi anh
 92

ta tới gần, cụ già mới nhìn thẳng lên người cỡi ngựa và
nói: “Xin cảm phiền cho lão già này quá giang qua sông”.
Người cỡi ngựa đồng ý. Nhưng khi thấy cụ già không thể
gỡ chân đã đóng chặt vào tuyết, người cỡi ngựa liền nhảy
xuống và đỡ cụ lên ngựa. Chẳng những cho cụ quá giang
qua sông, anh ta còn đưa cụ về tận nhà.

Khi vừa tới nơi và trông thấy ánh đèn leo lét trong
căn nhà bên vệ đường, để khỏi mất cơ hội, người cỡi ngựa
tò mò hỏi : “Thưa cụ, lúc nãy từ đàng xa tôi để ý thấy cụ
đã để cho những người cỡi ngựa trước tôi đi qua mà
không xin quá giang, nhưng với tôi cụ lại xin quá giang?
Giả như tôi cũng từ chối thì cụ sẽ đành chịu chết cóng
giữa đêm lạnh giá ư? Cũng lúc ấy, xe ngựa đến trước căn
nhà ấm cúng của cụ. Vừa chậm rãi bước xuống xe, cụ vừa
nói : “Tôi sinh sống ở đây đã nhiều năm và tôi không lạ
gì những người đi ngang qua lối này. Khi ở bên kia bờ
sông, tôi nhìn thẳng vào mắt những người cỡi ngựa trước
ông, nhưng tôi nhận ra ngay là họ không quan tâm gì đến
tôi, vì thế, tôi có xin cũng bằng thừa, nhưng khi tôi nhìn
vào mắt ông tôi nhận ra cặp mắt đầy nhân từ và cảm thông
và tôi biết ông sẽ giúp tôi”. Lời nói chân thành của cụ già
khiến người cỡi ngựa xúc động mạnh, anh ta đáp lại: “Xin
cảm ơn những lời khen ngợi của cụ”.
 93

Sửa dạy con cái là một trong những bận tâm của
cha mẹ. Làm thế nào để dạy bảo con cái cho có kết quả?
Có thể nói lòng nhân từ bao dung là bí quyết thành công
nhất, không phải là lòng nhân từ phát xuất từ tính yếu
nhược, mà là hoa trái của tình yêu thương chân thành.
Sửa dạy con cái vì nóng giận, mất kiên nhẫn, chắc chắn
sẽ dẫn đến thất bại. Vì thế, biết sửa dạy con cái một cách
đúng đắn là cả một nghệ thuật của bậc cha mẹ. Cha Don
Bosco viết: “Đừng bao giờ dùng đến hình phạt, trừ phi
không còn cách nào khác. Hơn thế nữa, vì tự ái, nhiều khi
chúng ta cảm thấy đánh đập chửi mắng con em oai hơn
là kiên nhẫn chịu đựng và khuyên bảo chúng với lòng
nhân từ. Hãy sửa dạy con em với sự bình tĩnh của tâm
hồn, với niềm hy vọng vào thiện chí của chúng. Sau đây
là một vài điểm của việc sửa phạt tích cực :

- Càng sớm càng tốt đừng kéo dài thời gian đe dọa
và tình trạng băn khoăn lo lắng không lợi ích gì cho con
cái.

- Đừng sửa phạt cách phi lý. Hình phạt phải tương
ứng với lỗi phạm và phải trung thành giữ đúng nề nếp.

- Cần phân biệt người lỗi phạm và tội phạm. Con

em đáng phải sửa phạt vì lỗi phạm, nhưng không vì thế
 94

mà chúng đáng bị khinh bỉ. Hình phạt không nhằm hạ giá

nhân vị của các em, nhưng để điều chỉnh lại hành động
sai lạc của chúng. Sửa phạt tích cực là để cho con em hiểu
rằng chúng ta muốn điều tốt đẹp cho chúng. Hình phạt là
một thứ ngôn ngữ nhắc khéo cho con em biết rằng chúng
đang đi sai đường.

- Biết đắn đo với sự bén nhạy của từng em. Một

đứa trẻ nhạy cảm chỉ cần một cái nhìn lạnh lùng cũng đủ
làm em phải thú nhận lầm lỗi, hoặc một sự yên lặng cũng
đủ là một hình phạt rồi. Đối với những em cứng đầu hơn,
cần đến cách trừng phạt cứng rắn hơn, tuy nhiên cũng
phải chừng mực và phù hợp với lỗi phạm.

- Tránh những hình phạt vô ích. Khi con em phải

nghe lại nhiều lần lời quở trách, dầu dần chúng sẽ coi
thường. Hình phạt hữu hiệu không phải là những lời chỉ
trích chê bai cách tiêu cực, nhưng là hướng dẫn con em
tránh khỏi sai lầm và đề phòng khỏi tái phạm. Hình phạt
hữu hiệu là cả một trường học khôn. Cơn giận của cha
mẹ chỉ là cái ngòi nẩy sinh cơn giận của con cái. Đối với
tuổi trẻ biết mình sai lỗi đã là một điều nhục nhã, chẳng
cần ai phải làm nhục thêm nữa. Vì thế người khôn ngoan
thường nói: ''Thiên Chúa ban cho chúng ta đôi mắt để
nhìn thấy, nhưng Ngài cũng ban cho chúng ta đôi mi để
nhắm mắt lại.
 95

6
Giáo Dục Đời Sống Thiêng Liêng

Nói đến việc đào luyện lòng đạo, người ta thường

nghĩ ngay đến những thứ giáo lý trừu tượng, một mớ kiến
thức về Thiên Chúa không có liên quan gì đến cuộc sống.
Khi các trẻ em mới bắt đầu học giáo lý ở nhà trường cũng
như tại nhà xứ, các em thường được nghe những danh từ
rất hay, chẳng hạn Thiên Chúa, tình yêu, lòng nhân từ, sự
tha thứ, tình bác ái liên đới, đời sống mới, ơn thánh ...
Nhưng đối với một số đông, đó chỉ là những danh từ trống
rỗng. Các em cố gắng học giáo lý một cách bất đắc dĩ, vì
thế chẳng lạ gì khi đến tuổi lớn, các em bỏ hết mọi việc
kinh hạt cũng chẳng thấy cần phải đến nhà thờ tham dự
thánh lễ nữa.

Gia đình là cái nôi của đời sống đạo. Cha mẹ giao
phó việc giáo dục cho nhà trường, họ tưởng thế là chu
toàn bổn phận. Thế nhưng, họ quên rằng gia đình chính
là môi trường đầu tiên trong việc giáo dục tôn giáo và
tinh thần đạo đức. Cha mẹ là người có bổn phận bù đắp
vào những khoảng trống mà môi trường học đường xã
hội không thể đáp ứng được. Gia đình là cái nôi của đời
sống thiêng liêng, là vườn ươm các nhân đức tự nhiên
cũng như siêu nhiên. Từ kinh nghiệm yêu thương và được
 96

yêu thương trong gia đình, con cái sẽ bắt đầu hiểu biết
tình yêu của Thiên Chúa là gì. Không ai nhìn thấy tận mắt
Thiên Chúa như thế nào, nhưng qua tình thương và nhân
cách của cha mẹ, con cái sẽ hình dung được phần nào
Thiên Chúa là ai và Ngài yêu thương chúng ta ra sao. Trái
lại, nếu cha mẹ chỉ nói về Thiên Chúa bằng một số danh
từ đạo hoặc một số hình ảnh mơ hồ, nhưng không cho
con cái được dịp cảm nghiệm tình thương chân thành
cách cụ thể, thì chẳng khác gì nói về các món ăn ngon,
nhưng rồi lại đặt trước mặt con cái cái mâm cái chén.

Việc giáo dục đời sống thiêng liêng vì lòng đạo

đức phải được nẩy sinh trong cuộc sống hằng ngày, chia
sẻ với con cái niềm vui nho nhỏ trong gia đình, khi nhìn
ngắm vẻ đẹp thiên nhiên, khi yêu thương con cái cách vị
tha, đó chính là lúc cha mẹ phản ánh phần nào dung mạo
của Thiên Chúa là Cha nhân từ đầy tình yêu thương. Gia
đình là cộng đoàn thiêng liêng. Trong gia đình, các phần
tử liên kết với nhau không những bằng sợi giây thiêng
liêng nhưng còn bởi chính sợi giây bền chặt tự nhiên là
cùng một dòng máu, một xương thịt. Ở đâu người ta có
thể cảm nghiệm được sự an bình vì biết mình được chấp
nhận, được coi trọng, được khích lệ, được tha thứ, nếu
không phải là qua những biến cố lớn nhỏ dệt nên đời sống
gia đình.
 97

Gia đình là trường huấn luyện lòng hy vọng. Bước

chân vào đời, các bạn trẻ nhận thấy rằng trên đời không
chỉ có an bình, hòa thuận, yêu thương, mà còn phải đương
đầu với những khó khăn, thử thách, thất bại, cay đắng.
Chính trong những lúc gian nan đó, con cái cần tìm được
nơi nương tựa qua sự hướng dẫn khôn ngoan, sự thông
cảm và tình yêu thương để lấy lại tin tưởng và tự tin
hướng nhìn về tương lai. Chỉ trong bầu khí an bình yêu
thương của gia đình, các bạn trẻ mới có cơ hội đối chiếu
và thử sức với những khó khăn thất bại đồng thời không
lo sợ bị mất mát, vì biết mình vẫn luôn được yêu thương.
Tinh thần lạc quan hy vọng sẽ giúp các bạn trẻ khám phá
ra rằng đau khổ thất bại chỉ là một thực tại mau qua, và
là bàn đạp để vươn lên, để tiến xa hơn và trưởng thành về
mọi mặt.

Trước những biến cố đau buồn của cá nhân, của

gia đình và xã hội, thay vì chán nản đóng kín cửa lòng,
tại sao chúng ta không biết cùng nhau cầu nguyện, cùng
nhau lần dở những trang sử đau thương của dân Do thái
và của các tín hữu đã anh dũng chiến đấu vì đức tin ? Sát
nhập gia đình vào cộng đoàn đức tin rộng lớn là phương
thế hữu hiệu để tìm lại và diễn tả căn tính của mỗi gia
đình. Tuy nhiên, cũng nên đề phòng những cạm bẫy sau
đây: không nên coi Thiên Chúa như người đáp ứng nhu
cầu của mình hoặc như cảnh sát luôn canh chừng có ai lỗi
 98

phạm để trừng phạt. Tốt hơn nên vun trồng mối liên hệ
thân tình với Thiên Chúa, chú ý tới những nghi thức đạo,
lắng nghe lời Chúa qua Kinh thánh, khiêm tốn ngoan thảo
đối với các trung gian của Ngài. Một danh nhân đã viết:
“Cha mẹ có hai điều hy vọng ban tặng cho con cái : một
là rễ cái ăn sâu trong lòng đất, hai là đôi cánh vững chắc
để có thể bay bổng lên cao”. Rễ cái và đôi cánh đó không
gì khác hơn ngoài lòng đạo đức và tâm tình thiêng liêng
được bén rễ và lớn mạnh ngay từ gia đình.

7
Chấp Nhận Nhau

Trong truyện cổ của các tu sĩ trong sa mạc kể rằng

có hai vị ẩn sĩ sống đời chay tịnh và cầu nguyệu trong sa
mạc, mỗi người một nơi riêng, nhưng không cách xa nhau
lắm. Một trong hai vị có cảm nghĩ rằng mình sắp đạt tới
đỉnh trọn lành, vì đã cao niên và đã tu thân luyện đức từ
lâu. Vị này thường dễ bực mình, khó chịu trước những
khuyết điểm của vị ẩn sĩ trẻ. Một hôm, vị ẩn sĩ cao niên
nẩy ra ý nghĩ muốn cho vị ẩn sĩ trẻ một bài học, Cứ mỗi
lần vị ẩn sĩ trẻ phạm một lỗi lầm, chẳng nói chẳng rằng,
vị ẩn sĩ cao niên chỉ đi nhặt một hòn đá và đặt trước cửa
hang mình. Ngày tháng trôi qua, chẳng bao lâu trước cửa
 99

hang của vị ẩn sĩ cao niên, những hòn đá chồng chất lên

nhau trở thành một bức tường vừa ngăn cản lối ra vào vừa
làm ngạt thở người ở trong hang.

Biết bao lâu chúng ta cũng bị cám dỗ để hành

động một cách tiêu cực và khờ dại trong quan hệ với tha
nhân như vị đạo sĩ cao niên trên đây. Khước từ đối thoại
là cắt đứt mối liên hệ với tha nhân, là tự xây dựng bức
tường cô lập chính mình khỏi thế giới bên ngoài. Nhiều
khi vì vô tình hoặc cố ý, chúng ta cũng dựng nên những
bức tường chung quanh chúng ta bằng những hòn đá
của hận thù tức giận, của sự yên lặng để bụng, của
những gương mặt cau có. Nhiều khi chỉ vì sợ đương
đầu, sợ mất lòng, chúng ta đã cho mối hiềm khích ăn
sâu trong tâm hồn và dần dà làm mất đi sự nhạy bén
trước những đau khổ của người khác.

Con người không ai là hoàn hảo, vì thế vấn đề quan

trọng là biết chấp nhận những hạn hẹp, những thiếu sót
của chính bản thân, để rồi cũng dễ dàng chấp nhận những
bất toàn của người khác. Sự biết chấp nhận lẫn nhau bắt
đầu từ trong gia đình : con cái sẽ học biết chấp nhận bản
thân, anh chị em, bạn hữu, nếu chúng nhìn thấy tấm
gương chấp nhận lẫn nhau từ nơi cha mẹ. Biết bao gia
đình bị tan vỡ vì sự thiếu chấp nhận nhau giữa cha mẹ, vì
sự lạnh nhạt dửng dưng không còn muốn biết đến nhau
 100

nữa. Để đề phòng những đổ vỡ nguy hại đó. Don Bosco

đề nghị những điểm sau đây :

- Chấp nhận rằng sự khác biệt không hẳn là xấu.

Tuy là con người nam và người nữ thuộc hai thế giới khác
nhau, họ có cái nhìn, cách suy nghĩ và sự bén nhạy khác
nhau. Sự khác biệt đó không phải là để chống đối nhau,
mà là để bổ túc cho nhau.

- Hãy để chính cửa tâm hồn luôn mở rộng, chứ

đừng đóng kín vì sự ngờ vực, thiếu tín nhiệm, thiếu tôn
trọng. Những sự sỗ sàng thái quá là bước đầu của những
tia lửa bực bội, của những lời nói cứng cỏi, để rồi kết thúc
bằng võ lực về tinh thần hoặc thể xác chỉ vì lý do không
đâu.

- Gia đình giống như một tế bào của thân thể. Bầu
khí yêu thương trong gia đình là liều thuốc bổ giúp triển
nở và chuẩn bị đương đầu với những khó khăn của môi
trường xã hội bên ngoài. Gia đình thuận hòa là gia đình
trong đó các phần tử biết lắng nghe nhau, biết thông cảm
tín nhiệm và yêu thương nhau thực tình.
 101

8
Tình Thương Tha Thứ

Đã từ lâu cha Don BOSCO nhận thấy anh Berto,

thư ký trẻ làm việc tại văn phòng của trường thường có
thái độ nhút nhát, lo lắng. Một hôm, nhân lúc chỉ có một
mình anh tại văn phòng, cha Don Bosco thân mật nói với
anh : “Xem ra con sợ cha Don Bosco lắm phải không?
Con tưởng cha Don Bosco là người nghiêm khắc và đòi
hỏi quá đáng chăng ? Từ nay con hãy bỏ mọi lo lắng, bởi
lẽ cha Don Bosco thương yêu con và sẵn sàng tha thứ cho
những lầm lỗi của con”.

Trong phương pháp giáo dục của cha Don Bosco

tha thứ chiếm một chỗ quan trọng. Rất tiếc là bầu khí văn
hóa xã hội chúng ta hiện nay, chẳng còn mấy ai coi trọng
sự tha thứ nữa. Tình thương tha thứ xem ra là một nhân
đức lỗi thời.

Trong khi đó gia đình và sự tha thứ là nguồn sinh

lực, là muối ướp mặn và bảo trì các mối liên hệ khỏi bị
tan vỡ. Nhưng tình thường tha thứ là gì ?

Trước hết, khả năng tha thứ là kết quả của kinh
nghiệm. Con cái học được bài học tha thứ đầu tiên từ
trong gia đình qua tấm gương sáng của cha mẹ. Trên con
 102

đường tha thứ, mỗi người cần phải học biết và tập tha thứ
luôn. Nếu như khi còn nhỏ, cha mẹ chúng ta biết chấp
nhận lỗi lầm và thành thật xin lỗi con cái về nhưng sai
lầm của mình, thì có lẽ chúng ta đã sớm hiểu biết tha thứ
là gì; nếu chúng ta thấy cha mẹ biết tha thứ cho nhau, có
lẽ chúng ta đã sớm hiểu được giá trị của tha thứ.

Nếu chúng ta đã cảm nghiệm được tình thương tha

thứ của cha mẹ đối với nhau, không những chúng ta học
biết cách tha thứ và còn cảm nghiệm được sức mạnh đổi
mới của ơn tha thứ trong đời sống chúng ta. Tha thứ có
liên hệ đến vấn đề rất hệ trọng : Nhiều khi chúng ta đề
cập đến sự tha thứ trong những điều sơ suất nhưng lòng
tha thứ chân thành có liên quan đến những vấn đề hệ
trọng : những xáo trộn khủng hoảng bất ngờ, đó mới là
điều cần phải có can đảm quảng đại để tha thứ. Bỏ qua
những chuyện nhỏ nhặt hàng ngày là điều dễ, nhưng tha
thứ trong những vấn đề quan trọng, điều đó đòi hỏi lòng
quảng đại anh hùng.

Tha thứ không phải là che dấu sự thật. Tha thứ

trước hết là nhìn nhận lỗi phạm, đồng thời chấp nhận rằng
người phạm lỗi luôn phải được tôn trọng và yêu thương.
Tha thứ không phải là yếu nhược, là dung thứ bỏ qua.
Tha thứ đòi hỏi điều lầm lỗi phải được sửa đổi không
được tái phạm. Việc đền bù lỗi phạm không phải là một
 103

hình thức rửa tay khỏi trách nhiệm nhưng là để nói lên
thiện chí muốn xây dựng và bắt đầu lại. Tha thứ là thắng
cuộc. Một khi cảm nghiệm được ơn tha thứ, chúng ta sẽ
được thúc đẩy để tha thứ.

Tha thứ có thể giúp chúng ta giải tỏa được những

hoàn cảnh căng thẳng, hàn gắn lại những rạn nứt trong
các mối quan hệ và tìm lại sự an bình và hạnh phúc trong
tâm hồn, Tha thứ là như chích vào tâm hồn mũi sinh tố
của tinh thần lạc quan hy vọng. Tha thứ là quên đi. Đáng
tiếc là trong thực tế, đối với một số người, tha thứ chỉ như
là cắm sâu lưỡi gươm xuống đất, để rồi khi có cơ hội sẵn
sàng rút gươm ra chiến đấu và trả thù. Lòng tha thứ đích
thực là quên đi lỗi lầm, là để nó tan biến trong biển cả của
tình thương.

Tha thứ cần phải được luyện tập. Tha thứ là hạt
giống tốt được gieo vào tâm hồn. Nó như một sức mạnh
ẩn dấu trong chúng ta cần được luyện tập để tỏ lộ ra bên
ngoài. Tha thứ trong những bất đồng, điều đó không tránh
khỏi những khó khăn, nhưng với sự kiên nhẫn, chúng ta
sẽ khắc phục được chính mình và những khó khăn ấy. Có
thiện chí mà thôi chưa đủ, còn cần phải quyết chí và bền
tâm nữa. Các nhà giáo dục khôn ngoan dạy rằng : Ai giơ
ngón tay chỉ vào lỗi lầm của người khác tức là chỉ vào
chính lỗi lầm của mình.
 104

Tha thứ là bảo chứng tình yêu chân thành. Ai

không thực sự yêu thương cũng sẽ khó mà biết tha thứ là
gì. Cha mẹ là những người đầu tiên biết tha thứ là gì, bởi
vì các ngài là những người đầu tiên biết yêu thương và
sẵn sàng hy sinh tất cả vì hạnh phúc của con cái, trong
khi đó con cái ít có dịp tha thứ hơn. Một nhà tâm lý học
đã nói : “Từ thuở thơ ấu, con cái bắt đầu yêu mến cha mẹ,
lớn lên chúng bắt đầu phê bình cha mẹ, thỉnh thoảng mới
biết tha thứ cho cha mẹ”.

Một trong những cột trụ của tòa nhà giáo dục của
cha Don Bosco là bí tích hòa giải. Cha Don Bosco biết rõ
chỉ những ai biết mình được tha thứ mới sẵn sàng tha thứ.
Sứ điệp cứu độ của Chúa Giêsu là sứ điệp của tình thương
tha thứ. Cho đến giây phút cuối cùng khi bị treo trên Thập
giá, lời nói của Chúa Giêsu không phải là lời kết án, mà
là lời tha thứ, ngay cả cho kẻ thù của Ngài : “Lạy Cha,
xin tha cho chúng vì chúng không biết việc chúng làm”.
Lời nói đơn thành của Chúa Giêsu gói ghém bí quyết
thành công cho những ai muốn luyện tập lòng tha thứ.
Tình thương tha thứ là bàn tay giơ ra để nâng đỡ khích lệ
lòng hoán cải và ý chí phục thiện đổi mới.
 105

9
Hãy yêu Thương Nhau

Một tháng trước khi qua đời, cha Don Bosco gọi
cha Michel Rua và Đức Ông Caliaro đến, cả hai là con
thiêng liêng được cha Don Bosco giáo dục ngay từ thời
niên thiếu. Cha Don Bosco đã trăng trối cho hai người
như sau : “Các con hãy yêu thương nhau như anh em một
nhà. Các con hãy hứa là sẽ yêu thương nhau như anh em
cùng một cha”.

Đối với cha Don Bosco, thương yêu nhau như anh
em một nhà quả là một điệp khúc được ngài thường
xuyên lặp đi lặp lại. Trong một bài huấn đức cho các cộng
sự viên năm 1875, cha đã khuyên nhủ: “Chúng ta hãy yêu
thương nâng đỡ nhau. Qua lời nói và việc làm, các học
sinh nhận thấy chúng ta cùng hiệp nhất với nhau trong
cùng một lý tưởng và một đường lối giáo dục.

Hãy tránh xung khắc và bất đồng ý kiến với nhau

trước mặt học sinh. Hãy nâng đỡ và khích lệ nhau bằng
những lời khen ngợi chân thành và chia sẻ thành quả tốt
đẹp của anh em”.

Tình thương là ngôn ngữ của bác ái tất cả mọi

người đều có thể hiểu được. Thật vậy, tình thương là điều
 106

hiển nhiên, ở đâu có tình thương, ở đó ai cũng có thể nhận

ra được, Tình thương được diễn tả dưới muôn hình vạn
cách, như hương thơm lan tỏa trong không khí. Trong gia
đình, tình thương là yếu tố đầu tiên con cái có thể khám
phá và cảm nghiệm dễ dàng nhất. Tình yêu thương liên
kết cha mẹ được coi như đá tảng để con cái xây dựng tòa
nhà tinh thần. Cử chỉ yêu thương giữa cha mẹ chẳng khác
nào luồng điện sưởi ấm và trấn an tinh thần cho con cái.
Tình thương gia đình khác nào mảnh đất tốt cung cấp
lương thực cho con người được trưởng thành về mọi
phương diện.

Gia đình yêu thương hạnh phúc được ví như bến

đò, nơi con thuyền nhổ neo ra đi xông pha với sóng gió
cuộc đời. Thế nhưng, đứa trẻ chỉ có thể truởng thành nếu
biết chắc rằng bến đò ấy còn mãi và bất cứ lúc nào nó
cũng có thể trở lại bến đò ấy để tìm sự nghỉ ngơi cho thể
xác và tâm hồn. Thật không gì bất hạnh và bất an hơn cho
tuổi trẻ khi phải sống trong lo sợ khi phải đương đầu với
tương lai mịt mờ. Hạnh phúc và tương lai của con cái
chính là thách đố lớn cho tinh thần của cha mẹ. Sự hòa
thuận giữa cha mẹ là nguồn mạch phát sinh sự an bình
trong tâm hồn con cái. Nhưng làm thế nào để có thể duy
trì và củng cố sự hòa thuận, vun trồng tình thương mặn
nồng giữa cha mẹ ? Một trong những bí quyết đó là biết
dành thời giờ cho nhau để đối thoại, chia sẻ, thông cảm
 107

và dần dần đạt tới ý hợp tâm đầu. Như hơi nóng làm cho
nến sáp tan mềm uốn nắn nên hình tượng mới, cũng vậy,
hơi ấm tình thương có thể mài dũa những đường nét cứng
cỏi để hòa hợp hai tâm hồn nên một.

Hòa thuận không hẳn là đồng hóa, nhưng là thành

quả tốt đẹp của một tiến trình trưỏng thành lâu dài và là
sự phối hợp của nỗ lực kiên trì trong tinh thần quảng đại,
chịu đựng, thích nghi, chấp nhận, cảm thông và tha thứ.
Con cái là hoa trái của cha mẹ. Con cái sẽ cư xử theo cách
thức chúng nhìn thấy nơi cha mẹ. Từ nơi cha mẹ, con cái
sẽ hấp thụ mối liên hệ giữa người nam và người nữ hoặc
trong bình đẳng bổ túc và tôn trọng nhau, hoặc trong nô
lệ, áp đạt và bất công.

10
Thắng Tính Nhút nhát
Sợ hãi

Một lữ khách đi đường xa mệt lả dừng chân bên bờ

sông. Trời mùa đông giá rét, nước sông đông lạnh thành
đá, trên sông không có cầu bắc qua. Trời bắt đầu tối, lữ
khách muốn lợi dụng chút ánh sáng còn lại để sang sông.
Chỉ còn cách duy nhất là bò trên tảng băng, nhờ thế sức
 108

nặng của thân xác được tỏa đều ra để khỏi làm bể mặt
băng và khỏi bị chìm. Ra tới giữa sông, bỗng có tiếng
huýt gió vọng lại. Quay lại ,lữ khách trông thấy một nông
phu đang ngồi trên xe bò chở đầy thóc tiến tới không chút
sợ hãi.

Lo lắng, sợ hãi là chứng bệnh thông thường của

tuổi trẻ. Các bạn trẻ thường nhìn về tương lai với ánh mắt
lo lắng, sợ hãi. Ngay cả trong giây phút hiện tại, các bạn
trẻ cũng phải đối phó với nhiều thứ lo lắng. Thế nhưng,
nhiều cha mẹ lại quá coi thường những lo lắng sợ hãi của
tuổi trẻ, bởi vì họ nghĩ rằng với thời gian hoặc chỉ cần
một chút ý chí cũng có thể lướt thắng những sợ hãi đó.
Chính vì lý do đó mà một số cha mẹ tỏ ra lãnh đạm hoặc
khó chịu trước những băn khoăn lo lắng của tuổi trẻ, thay
vì biết thông cảm, tìm hiểu và giúp các bạn trẻ bước ra
khỏi lo lắng. Kinh nghiệm về mặt tâm lý cho thấy lo lắng,
sợ hãi là một trong những mối đe dọa lớn cho sự phát
triển toàn diện của tuổi trẻ về thể xác, tâm lý, tình cảm,
tinh thần và phái tính. Mối lo sợ thường xuyên xâm chiếm
tâm trí làm chi phối nghị lực khiến các bạn trẻ khó chú ý
trong việc học hành, cũng như khó đi đến một quyết định
hoặc tìm ra giải pháp cho một vấn đề nào đó. Với thời
gian, những thất bại sẽ ngấm ngầm tạo nên mặc cảm tự ti
trong tâm hồn người trẻ. Người bạn trẻ quá lo sợ cũng
như người nhút nhát, do dự, không dám quyết định, thiếu
 109

tự tin vào khả năng của mình. Dung mạo hay buồn cũng
là triệu chứng của lo lắng, bất an trong tâm hồn và thường
có những phản ứng trái ngược.

Phản ứng của cha mẹ trước những triệu chứng nói

trên là quở trách và trừng phạt, thay vì tìm cách đi sâu
vào những nguyên nhân của triệu chứng ấy, nhiều khi lại
còn gán cho các triệu chứng ấy tất cả những tính hư tật
xấu, chẳng hạn như cứng đầu, thiếu vâng phục. Tất cả
những cái nhìn và phán đoán nông cạn đó chỉ làm cho
bầu khí gia đình thêm căng thẳng. Trong đường lối giáo
dục, cha Don Bosco đưa ra một số bí quyết như sau:

- Đối thoại: Đây là điều xem ra dễ hiểu, nhưng một

cuộc đối thoại chân thành cởi mở giữa cha mẹ và con cái
là cả một sự khắc phục không dễ dàng. Đối thoại là dụng
cụ hữu hiệu, là chìa khóa có thể mở rộng tâm hồn con cái
để cha mẹ có thể đọc thấy và can thiệp hướng dẫn chúng
một cách đúng đắn hơn. Các bậc cha mẹ cần biết chia sẻ
tâm tình với những đứa con nhút nhát một cách hiền hòa
cảm thông để giúp chúng phân tích và nhận ra những sai
lỗi hạn hẹp của mình thay vì che đậy hoặc làm ngơ.

- Tin tưởng: Để con cái cảm nghiệm được tình

thương và sự tin tưởng, của cha mẹ, nhiều khi chỉ cần một
lời khích lệ, một nụ cười cảm thông hơn là những hình
 110

phạt và những lời nói cứng cỏi. Không thiếu những bạn
trẻ có thái độ giả điếc làm ngơ mỗi khi cha mẹ lên tiếng,

- Kiên nhẫn : Sự mất bình tĩnh của cha mẹ là một

trong những yếu tố gia tăng sự băn khoăn lo lắng của con
cái. Trái lại, thái độ nhẫn nại của cha mẹ vừa khích lệ,
vừa giải tỏa những căng thẳng và là tấm gương can đảm
cho con cái noi theo.

- Khôn ngoan: cần phải biết đặt ra trước mắt con

cái những điểm có thể nhắm tới và những bước tiến có
thể thực hiện được. Như thế sẽ giúp con cái thoát khỏi sợ
hãi và hướng dẫn chúng tin tưởng tiến bước.

- Bình an: Bầu khí lành an vui vẻ trong gia đình là

yếu tố cần thiết để tạo nên tâm tình tự tin. giúp vượt thắng
lo lắng bất an trong tâm hồn bạn trẻ.
 111

11
Sống Dạn Dĩ

“Người Việt Nam chúng ta dễ thương lắm”, đó là

nhận xét của người nước ngoài. Ngay chúng ta nếu nhìn
kỹ hơn, chúng ta cũng thấy người Việt Nam chúng ta dễ
thương lắm ; mặt mũi nhu mì, tính tình hiền dịu. Tuy
nhiên tính tình hiền dịu đó có thể đi đôi với chí khí quật
cường chống nô lệ ngoại bang để giành lại độc lập tự do,
Chỉ có điều là nhiều khi chúng ta thiếu dạn dĩ trong đời
sống thực tế.

Các bạn thử nghĩ lại phản ứng của các bạn trong
gia đình với cha mẹ, anh chị em, nơi học đường với thày
với bạn, trong các giờ sinh hoạt hoặc sống chung với các
bạn đồng chí hướng, và ngay cả đối với đời sống bản
thân, như sự học hành, thời khóa biểu, các bạn đã sống
dạn dĩ tới mức nào ? Chẳng hạn đối với cha mẹ trong gia
đình, chúng ta phải tỏ lòng kính trọng các ngài. Nếu các
ngài là những người thập toàn, thì chúng ta thật có phúc
và sống sao cho xứng đáng với ơn huệ nầy. Nếu chúng ta
cảm thấy các ngài đi không kịp thời, một số cử chỉ và
định đoạt có hại đến một vài quyền lợi bất khả xâm phạm
của con người, lúc đó các bạn hãy suy nghĩ chín chắn,
 112

chuẩn bị tâm hồn và dạn dĩ trình bày với cha mẹ. Đạo đức
cổ truyền có những điều hay cần phải duy trì, nhưng đạo
đức cởi mở sáng suốt hôm nay phải bổ túc cho hôm qua.
Là con cái, các bạn hôm nay phải vừa học vừa sống. Dùi
mài kinh sử, nhưng cũng cần giải trí lành mạnh, cần bo
bo với sách vở, nhưng cũng cần sống với bạn bè, cần bằng
cấp, nhưng cũng cần dấn thân phục vụ.

Trên đây là một trường hợp điển hình đối với cha
mẹ. Các bạn cũng nên tập sống dạn dĩ đối với anh chị em
trong gia đình, với thầy cô nơi học đường, với những
người đồng vai hoặc lớn tuổi hơn. Trong xã hội, ngay cả
với những người không có thiện cảm với chúng ta, chúng
ta cũng cần đạn dĩ nói lên lẽ phải, cư xử theo lẽ phải.

Tuy nhiên, các bạn cũng phải dạn dĩ với chính bản
thân mình, với đời sống cá nhân, với sự tổ chức thời giờ
và chuẩn bị tương lai. Các bạn cũng phải dạn dĩ dặt cho
mình một kỷ luật hữu lý hữu tình để tập cho mình trở nên
con người thập toàn. Các hạn hãy sống dạn dĩ, tìm tòi,
sáng tạo, khám phá, tìm lẽ phải và sống theo lẽ phải.
 113

12
Sống Gương Mẫu

Văn sĩ Edma là người nổi tiếng khôi hài đã viết về

cha mình như sau : “Hồi tôi còn là một đứa trẻ, tôi có cảm
nghĩ cha tôi như chiếc đèn điện sáng trong tủ lạnh. Nhưng
một khi tủ lạnh đóng lại, thì không còn ai để ý đến cái
đèn điện ấy nữa ”, Một em bé 5 tuổi nói với mẹ em : “
Con không muốn trở nên thông minh tài giỏi, mà chi
muốn trở nên giống như ba thôi”.

Ngày nay, các ngành tâm lý học, xã hội học, nhân

chủng học đang đào sâu và khám phá ra tầm quan trọng
về sự hiện diện và vai trò của người cha trong sự phát
triển toàn diện của con cái. Tuy nhiên, hầu như ở mọi nơi,
đối với con cái, người cha vẫn là thành phần trong gia
đình bị lãng quên và ít được biết tới. Trong phương pháp
giáo dục của cha Don Bosco, các học sinh luôn sống dưới
mắt của cha giám đốc hoặc của những hộ trực viên, khác
nào như người cha hiền luôn để mắt trông xem và âu yếm
chỉ bảo khuyên răn.

Có thể nói không ai chào đời với bản năng của một
người cha tốt lành. Trở nên người cha tốt lành là một quá
trình tập luyện với nhiều kiên nhẫn, tình thương và kiến
 114

thức. Kinh thánh mạc khải về Thiên Chúa là Cha nhân từ

và cho chúng ta thấy Ngài hành động như thế nào. Khi
gọi Môsê từ giữa bụi gai để trao cho ông sứ mệnh giải
thoát dân Do thái khỏi cảnh nô lệ Ai Cập, Thiên Chúa nói
: “Ta đã nhìn thấy nỗi cơ cực của dân Ta, đã thấu rõ tiếng
họ kêu van, và Ta muốn giải thoát họ khỏi tay người Ai
Cập và dẫn đưa họ vào miền đất phì nhiêu”.

Từ cách hành động và xử sự của Thiên Chúa,

chúng ta có thể rút ra một vài suy tư về tiến trình trở thành
một người cha thực sự trong việc giáo dục con cái:

- Hãy trở nên chính mình, đừng đeo mặt nạ và đừng

tỏ ra là một ngươi cha vĩ đại có quyền thế trước mặt con
cái. Làm cha là một sứ mệnh chứ không phải một vai trò
phải đóng, vì thế không cần phải đeo mặt nạ cũng không
thể giả vờ được. Những người muốn thành một người cha
hoàn hảo, vì cho mình thông thạo mọi sự, thường rất nguy
hiểm. Người cha tốt lành không phải là người độc tài, yếu
nhược, không phải là người luôn xa cách cũng không quá
gần gũi, nhưng là người biết tôn trọng người khác, đồng
thời làm cho mình được kính trọng, biết yêu thương
nhưng không mong được đền đáp.

- Hiện diện và quan tâm đến con cái. Điều này

được thể hiện qua những trò chơi, những cuộc đối thoại
và chăm chú lắng nghe.
 115

- Làm gương tự chủ cho con cái. Một lời khuyên

khôn ngoan dạy rằng khi con cái làm nũng, cha mẹ đừng
bao giờ lẫy hờn theo. Biết tự chủ là bài học đầu tiên con
cái phải được hấp thụ nơi cha mẹ. Biết tỏ ra nhẫn nhục và
cảm thông ngay cả khi bầu khí gia đình căng thẳng là
phương thế hữu hiệu để tái lập hòa khí trong gia đình.

- Biết trấn an. Hãy dạy cho con cái biết nhìn xa hơn
để thấy đâu là điều tốt điều xấu, Trong mọi sự, con cái
luôn có thể nhìn lên người cha như điểm đối chiếu để
nhận ra đâu là chân giá trị. đâu là điều giả trá.

- Hãy tạo được lòng tín nhiệm nơi con cái. Lòng
tín nhiệm không thể là kết quả của sự sắp đặt, nhưng là
hoa trái nẩy sinh cách tự nhiên từ tình thương tin tưởng.
Một người cha tốt biết lắng nghe, biết hãnh diện và hài
lòng về con cái. Khi con cái biết mình được tin tưởng, đó
là bí quyết làm nẩy sinh lòng tín nhiệm của con cái nơi
cha mình.

- Hãy là nơi nương tựa cho con cái. Hình ảnh và

vai trò của người cha là viên đá gốc trong việc đào luyện
lương tâm của con cái. Nhất là ở tuổi dậy thì, con cái cần
được chỉ dẫn, cần một người cha có bản lãnh làm nơi
nương tựa trước những hoang mang của tuổi trẻ. Sự gần
gũi yêu thương và chỉ dẫn ân cần là như địa bàn cho
hướng đi của con cái trên đường tự lập.
 116

Cầu nguyện chung với con cái. Trong các gia đình
Công giáo gương mẫu thường có thói quen tốt lành là cầu
nguyện trước các bữa ăn và đọc kinh tối trước khi đi ngủ.
Một người cha biết cầu nguyện chung với con cái, cử chỉ
đó chắc chắn sẽ in đậm nét trong tâm hồn con cái.

13
Lựa Chọn và Quyết Định

Gương sáng của cha mẹ gây ảnh hưởng sâu xa

trong việc huấn luyện bản lãnh của con cái. Người hay
khất lần khất lượt khác nào người lảo đảo khó có thể thực
hiện những bước tiến đáng kể. Nhược điểm này thường
là lý do gây nên cải vã, bất bình trong gia đình. Cha mẹ
hoặc con cái không giữ lời hứa sẽ có nguy cơ làm dở dang
những kế hoạch chung và làm thiệt hại cho lợi ích chung
của gia đình.

Thật ra, tính khất lần khất lượt chỉ là triệu chứng
bên ngoài của căn bệnh tinh thần nhất là nơi những người
trẻ. Vấn đề trước hết là tìm ra căn nguyên của căn bệnh
tinh thần ấy. Một trong những vấn đề của thời đại chúng
ta phát sinh từ môi trường không có định hướng rõ ràng
về tương lai, thiếu lý tưởng cao thượng, thiếu khả năng
 117

nhận định bậc thang giá trị, những việc nên làm hoặc phải
bỏ qua. Có những vấn đề nẩy sinh từ sự sợ hãi, bất an, và
vì thế cũng phủ nhận trách nhiệm của mình.

Ngoài ra, còn có một số lý do khác, chẳng hạn sự

nhàm chán công việc, thiếu hứng khởi, quên sót vì biếng
nhát hoặc chỉ vì sự làm phiền lòng cha mẹ. Cha mẹ không
nên nói lẫy với con cái, không nên phê bình hoặc dọa nạt
con cái. Người cảm thấy bị đe dọa sẽ hành động để tự vệ
hơn là vì muốn chọn lựa điều hay lẽ phải và việc tốt phải
làm. Một giải pháp tích cực và hữu ích là đừng bao giờ
làm như thế nơi người không biết quyết định mình có bổn
phận phải làm. Nếu biết là đã có cha mẹ hoặc người khác
làm thay, họ sẽ kéo dài tình trạng chần chừ và sống ỷ lại
vào người khác. Cha mẹ phải khuyến khích con cái khám
phá và lướt thắng những gì không thể tránh khỏi giúp họ
chấp nhận tự trả giá cho những thất bại ngoài ý muốn.

Đối với những gì khiến họ lo sợ, các bạn trẻ cần

được thông cảm và khích lệ hơn là bị phê bình. Một
phương pháp tích cực hơn là hướng dẫn những người
thiếu dứt khoát đặt đường hướng và tổ chức, tập cho họ
có tinh thần kỷ luật, phân định thời giờ, việc phải làm và
đích điểm phải đạt tới. Khích lệ và trọng thưởng con em
trong khi chúng nỗ lực từng bước tới mục tiêu đã đề ra.
Những người do dự ít khi nghĩ đến thành công, nếu không
 118

thấy nó được thành tựu trước mắt. Họ cũng thường quan

tâm đến những việc cần thực hiện hơn là những gì đã thực
hiện. Phần thưởng và lời khích lệ trước những cố gắng đó
là nhỏ bé sẽ giúp họ ý thức rõ hơn về khả năng tiềm ẩn
cần được thể hiện ra bên ngoài.

Sau cùng cần giúp các bạn trẻ hiểu rằng giá trị của
họ không nhất thiết căn cứ trên những thành công, bởi vì
ngay cả khi họ thất bại và sai lỗi, họ vẫn được yêu thương
và quí trọng vì phẩm giá, vì thiện chí và cố gắng của họ.
Đáng tiếc là các bạn trẻ dễ bị đầu độc bởi não trạng hưởng
thụ để tự đánh giá mình dựa trên danh vọng, tiền của, thay
vì đề cao những chân giá trị cao đẹp khác.

14
Sống Tiết Độ

Một bác nông phu đang cày ruộng bỗng giật mình
vì tiếng vó ngựa từ xa vọng lại. Bác ngước mắt nhìn, thì
này một con ngựa không dây cương theo sau là một chàng
thanh niên đã mệt nhoài, Thấy vậy, bác lên tiếng hỏi :
“Cậu muốn đi đâu ?”. Chàng thanh niên đáp : “Bác cứ
hỏi con ngựa của tôi thì biết’’. Câu trả lời của chàng thanh
niên xem ra vô lý, nhưng nó là hình ảnh của người đã
 119

đánh mất khả năng tự chủ, không còn điều khiển nổi con
người của mình và cũng không biết mình đang đi về đâu.

Tiết độ là một nhân đức, là điều kiện tối cần để giải

tỏa những căng thẳng, để khỏi những ràng buộc của lòng
ham muốn, để cảm nghiệm được hạnh phúc và tự do thực
sự. Ai trong chúng ta lại không có dịp cảm nghiệm được
sự gò bó, kềm hãm bởi nhưng nông nổi, những đam mê
xấu. Thế nhưng trong môi trường xã hội đã bị tục hóa,
danh từ tiết độ đã trở thành một danh từ tục tằn, không
còn chỗ đứng trong xã hội.

Tuy nhiên, đối với cha Don Bosco và các học sinh
của ngài, làm việc và tiết độ là một trong những khẩu hiệu
và luật sống rất quen thuộc. Thật vậy, trong xã hội hưởng
thụ ngày nay, sự tiết độ là một yếu tố quan trọng trong
việc huấn luyện con người toàn điện. Cha Don Bosco
định nghĩa sự tiết độ là vẻ đẹp của đời sống con người.
Ai trong chúng ta lại không thán phục người tuy biết tự
chủ nhưng không tỏ ra lạnh lùng dửng dưng với ai.

Đức tiết độ giúp chúng ta khám phá ra sự phong

phú tiềm ẩn trong tâm hồn mỗi người khi người ấy biết
dành chút thời giờ để đối chiếu với những mô phạm và
những hoàn cảnh đến từ bên ngoài. Sau đây là một vài
tiêu chuẩn và đích điểm giáo dục giúp các bạn nhìn lại và
đối chiếu với chính mình :
 120

- Ăn chay hãm mình. Theo quan niệm thông

thường đó là phương thức thông dụng để thực tập sự tự
chủ và khả năng điều khiển những ước muốn lăng loàn
của mọi đam mê.

- Khiết tịnh. Đối với những thanh niên nam nữ

sống phóng túng hưởng thụ thì đó chỉ là nhân đức của
những người khờ dại. Trái lại, đức khiết tịnh phản ánh sự
trưởng thành toàn diện của con người biết yêu thương và
diễn tả tình yêu một cách chân thành. Khiết tịnh không
chỉ giới hạn trong việc điều khiển những bộc phát về phái
tính và cách sử dụng nó một cách đúng đắn, nhưng là biết
giáo dục thân thể để diễn tả tình yêu chân thành, sự ưu ái
và bén nhạy của tâm hồn.

- Dịu dàng. Trong một xã hội cạnh tranh xem ra

người có lý là người biết ăn to nói lớn còn những người
biết cầm hãm tính nóng giận bị coi là thua cuộc, thì sự
dịu dàng chính là khởi điểm để xây dựng một thế giới
mới.

- Tề chỉnh. Cách ăn mặc là biểu hiện của thân thể

và thân thể là biểu tượng của linh hồn. Có một thứ ngôn
ngữ của y phục, đi đứng, và cùng có một thứ ngôn ngữ
của thân xác qua việc chọn lựa y phục và cách ăn mặc.
Mỗi người chúng ta đều muốn chọn nó để chuyển đạt một
sứ điệp nào đó.
 121

- Chịu đựng và tha thứ. Hãy tập bỏ qua đi. Tại sao
bạn lại tự trói buộc vào đau khổ? Những gì đã qua, bạn
không thể mua lại được, bạn cũng không phải là quan tòa
xét xử việc làm của kẻ khác, vậy tại sao bạn lại bám víu
vào những gì cản trở chúng ta trên đường yêu thương và
hy vọng. Một trong những món quà Chúa Giêsu ban tặng
chúng ta, đó là lòng tha thứ hải hà của Thiên Chúa trước
những yếu đuối của bản tính nhân loại.

- Lòng khiêm tốn và tính khôi hài. Nói theo ngôn

ngữ thông thường, đó là can đảm chấp nhận sự thật về
con người của mình, là khả năng thắng dẹp tính tự ái và
mỉm cười trước những bất toàn của mình. Thái độ khiêm
tốn và khôi hài dễ làm cho kẻ kiêu căng tự phụ phải buông
súng dầu hàng. Mỗi tiến bộ của con người đều khởi đi từ
sự bất toàn dẫn đến sự toàn thiện. Người tự coi mình là
hoàn thiện rồi, sẽ dừng lại trong sự thỏa mãn và không
còn bận tâm tìm kiếm những gì tốt đẹp hơn nữa.

Người ta thường gọi những thiếu sót bất toàn là

muối là men của sự phát triển và tiến tới. Chính nhờ ý
thức được sự bất toàn của mình chúng ta sẽ được thúc đẩy
để thắng vượt những yếu điểm đó. Vì thế yêu thương tha
nhân như chính mình tức là chấp nhận thực tại của bản
thân cũng như của tha nhân và cùng nhau tiến bước. Trái
lại, người kiêu căng tự phụ thường vấp ngã trước những
 122

thất bại mà họ không bao giờ ngờ tới. Lòng khiêm tốn
chính là chấp nhận sự thật, cảm nghiệm niềm vui của sự
sống niềm hạnh phúc được hiện hữu.Tính khôi hài đúng
lúc đúng chỗ là như liều thuốc tiên giải tỏa mọi thứ căng
thẳng của lòng ham danh vọng và tính tự phụ dồn ép lại.
Người có tính khôi hài biết can đảm bước xuống khỏi
ngai vinh dự mà trí tưởng tượng đã đặt họ lên, để làm hòa
với những trắc trở bất toàn của cuộc sống và để tin tưởng
tiến tới sự hoàn thiện với những bước vững vàng và cái
nhìn thực tế hơn.

15
Giá Trị Của Tiền Bạc

Một trong những bí quyết giáo dục của cha Don

Bosco được tìm thấv nơi cuốn sổ tay của cha Michel Rua,
người kế vị cha Don Bosco. Cha Michel Rua viết như sau
: “Ước vọng của cha Don Bosco là tập cho học sinh biết
quản trị ngay từ khi còn trẻ để chuẩn bị các em bước vào
đời. Ngoài bữa ăn trưa và bữa ăn tối, mỗi tối trước khi đi
ngủ, cha Don Bosco thường phát cho mỗi học sinh 20 xu.
Với số tiền nhỏ ấy, các em có thể mua thêm bánh mì cho
bữa ăn sáng hoặc các thứ lặt vặt khác. Đối với cha Don
 123

Bosco, trong bất cứ hoàn cảnh nào, việc huấn luyện tinh
thần trách nhiệm đều bắt đầu từ lòng tin tưởng tín nhiệm.
Năm 1849 ngài giao phó tất cả tiền bạc sổ sách của cộng
đoàn cho một thanh niên mới 17 tuổi”.

Trong gia đình, mỗi khi đề cập đến tiền bạc, trước
tiên các cha mẹ thường quan tâm đến số lượng. Thật ra,
cần phải đạt vấn đề phẩm chất giá trị của tiền bạc và huấn
luyện con cái sử đụng tiền bạc như thế nào. Nhiều cha mẹ
thường băn khoăn có nên cho con cái tiền bạc như phần
thưởng vì một công việc tốt lành nào đó chăng ? Có nên
khuyến khích con cái tiết kiệm tiền bạc hoặc để chúng tự
do tiêu xài ? Chúng ta đừng quên rằng tiền bạc có một giá
trị tượng trưng rất mạnh và ăn sâu trong tầm hồn đứa trẻ
ngay từ thời thơ ấu. Do đó, tiền bạc có thể trở thành đối
tượng để chiếm đoạt hoặc một khát vọng không cùng.
Tiền bạc có thể trở thành ông chủ đáng mến hoặc ông chủ
độc tài đáng ghét. Không thiếu những trường hợp tiền bạc
đã là như thuốc độc giết hại hạnh phúc gia đình.

Theo quan niệm thời đại, tiền bạc là dụng cụ để

mua quyền bính, địa vị, tự do, khoái lạc. Trước ý nghĩa
và giá trị sai lầm của tiền bạc trong môi trường xã hội,
cha mẹ cần làm sáng tỏ ý nghĩa của tiền bạc mà họ muốn
khi ban tặng cho con cái. Cha mẹ muốn con cái hiểu rằng
tiền bạc là kết quả của việc làm lương thiện, vì thế không
 124

nên cho con cái một số tiền nhất định theo thói quen,
nhưng hãy cho vì một lý do chính đáng. Cha mẹ muốn
huấn luyện cho con cái tinh thần phục vụ và tình yêu vị
tha, hãy ban tặng tình thương cho con cái một cách nhưng
không, chứ đừng tỏ tình yêu thương con cái chỉ vì chúng
ngoan ngoãn, cũng đừng tưởng thưởng chúng bằng tiền
bạc khi chúng làm vừa lòng mình. Hãy để con cái tự do
sử đụng những gì cha rnẹ ban tặng cho chúng một cách
nhưng không, đừng ép buộc chúng phải làm theo ý muốn
của mình. Biết tín nhiệm nơi con cái tức là tạo cơ hội cho
chúng được tự lập và thực thi tinh thần trách nhiệm, đồng
thời để cho chúng được quyền học hỏi qua những sai lầm
của chúng mà không sợ bị trừng phạt. Để giúp con cái
trưởng thành trong tinh thần trách nhiệm, cha mẹ đừng
quên những điều sau:

- Con cái cần ý thức về sự cần thiết và tầm quan

trọng của tiền bạc trong đời sống xã hội. Khi con cái đến
tuổi khôn, cha mẹ nên cho chúng hiểu về hoàn cảnh tài
chánh trong gia đình. Thay vì kể công khó nhọc, cha mẹ
hãy cho con cái biết các chi phí và giá tiền các đồ dùng
cần thiết trong gia đình. Qua đó, một cách gián tiếp cha
mẹ sẽ giúp con cái cởi bỏ dần não trạng hưởng thụ, từ bỏ
những nhu cầu giả tạo không cần thiết.
 125

- Hãy để con cái được dịp đóng góp vào những chi
phí đặc biệt trong gia đình, nhờ đó con cái sẽ hiểu gia
đình không phải là quán trọ, mà là nơi trong đó tất cả các
phần tử là chi thể của nhau và vì thế có bổn phận tích cực
đóng góp vào lợi ích chung và hạnh phúc gia đình.

- Tuyệt đối không để cho con cái phung phí tiền

bạc hoặc tỏ ra quảng đại một cách khờ dại, chẳng hạn như
dùng tiền bạc để mua chuộc bạn bè, để đổi lấy một chút
danh đự, quyền lợi. Rất tiếc là không thiếu những cha mẹ
dùng tiền bạc để bù trừ vào sự thiếu sót tình thương của
mình đối với con cái. Đó là phương cách giáo dục rất tai
hại, vì tạo cho con cái đồng hóa tình thương với tiền bạc.
Đừng bao giờ dùng tiền bạc để miễn trừ bổn phận, vì đó
là cách dùng tiền bạc để mua điểm cao và bằng cấp cho
con cái, thay vì dạy chúng chu toàn bổn phận với tinh
thần trách nhiệm để chuẩn bị tương lai tốt đẹp với lương
tâm chính trực.

- Cha mẹ đừng quên rằng chúng ta đang sống trong

môi trường xã hội bị tục hóa và hằng ngày hít thở bầu khí
hưởng thụ. Dù muốn hay không, con bò vàng vẫn là thần
tượng và lôi kéo lòng gian tham của con người ở bất cứ
thời đại nào. Vì thế, hơn bao giờ hết, cha mẹ cần cảnh
tỉnh con cái trước những cạm bẫy của lối sống hưởng thụ
đang lan tràn khắp nơi, vượt qua mọi biên giới quốc gia,
 126

văn hóa, xã hội. Tất cả chúng ta đều phải chịu sức ép của
lòng ham muốn từ bên trong và những mời gọi quyến rũ
từ thế giới bên ngoài. Chúng ta đừng quên rằng đức bác
ái vị tha là lời mời gọi và cũng là thách đố của Chúa Kitô.
Là kitô hữu, chúng ta không thể đóng kín trong vòng luẩn
quẩn của gia đình. Bằng lời nói và gương sáng đời sống,
con cái phải học biết rằng ngoài phạm vi gia đình và
những nhu cầu cá nhân, còn có những người đang cùng
liên kết với nhau trong tình tương thân tương ái.

16
Xem Vô Tuyến Truyền Hình

Có hai nhà thám hiểm từ một hành tinh khác rơi

lạc xuống trái đất, Khi trở về họ được tặng một vô tuyến
truyền hình. Hai nhà thám hiểm vui mừng nói : “Chúng
tôi không bắt được tù binh nào trên trái đất”, nhưng chúng
tôi đã bắt được một trong những thần tượng tai hại của
loài người, đó là vô tuyến truyền hình. Để việc xem
truyền hình cho có ích, chúng ta cần lưu ý đến một số đề
nghị như sau:
 127

- Tai hại của vô tuyến truyền hình chẳng những do

những gì nó làm, mà cả những gì nó không làm. Thử hỏi
bầu khí gia đình sẽ ra sao khi không có truyền hình. Rất
tiếc là một số đông gia đình cho rằng một gia đình đoàn
tụ là gia đình quây quần trước màn ảnh để xem truyền
hình, chứ không phải để chuyện trò trao đổi với nhau.
Trong quá khứ, các phần tử trong gia đình quây quần bên
các bậc lão thành khôn ngoan, như ông bà cha mẹ để được
chỉ dạy những điều cần thiết cho cuộc sống, nhưng ngày
nay hướng đi đã đảo ngược: con cháu, truyền đạt cho ông
bà cha mẹ thứ văn hóa hưởng thụ và những giá trị giả tạo
mượn từ vô tuyến truyền hình. Không thể nói vô tuyến
truyền hình làm thương tổn mối liên hệ gia đình, bởi nếu
đúng như thế thì chỉ cần tắt vô tuyến truyền hình cũng đủ
để tái lập bầu khí thân mật. Thế nhưng, kinh nghiệm cho
thấy vấn đề không đơn giản, đó là hậu quả tai hại của sự
thiếu vắng những chân giá trị khiến con người bơ vơ lạc
lõng mất liên hệ với nhau.

- Cần huấn luyện con em không xem truyền hình

chỉ để giết thời giờ, nhưng phải tập thói quen theo dõi hết
một chương trình với tinh thần kỷ luật và với óc phán
đoán để nhận định được giá trị của nó. Đó là phương thế
hữu hiệu vừa để mở mang kiến thức, vừa để giải trí một
cách khôn ngoan.
 128

- Các bạn trẻ cần có một địa bàn để hoạch định

hướng đi. Thường các bạn trẻ không hài lòng với những
chương trình được thực hiện cho lứa tuổi của họ, hơn nữa
tính hiếu kỳ còn thúc đẩy các bạn trẻ tìm xem những
chương trình dành cho người lớn và trưởng thành. Các
bạn trẻ cần được hướng dẫn để suy xét phán đoán và chọn
lựa điều hay, điều dở.

- Giúp các hạn trẻ quân bình hóa ảnh hưởng của
quảng cáo tiêu thụ và hưởng thụ, đó là thứ ngôn ngữ rất
dễ đầu độc tâm hồn, vì nó không xuyên qua bình diện lý
trí, nhưng ăn sâu vào lãnh vực tình cảm như chất độc khổ
giải tỏa hình ảnh và âm thanh của nó ẩn hiện trong tiềm
thức như một thứ chương trình kéo dài.

- Duy trì sự tiếp xúc trực tiếp với thực tế.

- Huấn luyện cho con em khám phá ra sự hứng

khởi tinh thần qua việc tích cực hành động, chứ không
chỉ thụ động.

- Kinh nghiệm cho thấy truyền hình không thể

hoàn toàn thay thế được trường học hoặc có thể giải tán
các thày cô. Nhà trường cũng không thể nhắm mắt làm
ngơ trước sức hấp dẫn của truyền hình và ảnh hưởng ăn
sâu trong não trạng của tuổi trẻ. Ảnh hưởng của truyền
hình phải là lý do thúc đẩy các bậc cha mẹ và các nhà
 129

giáo dục xét lại trách nhiệm của mình. Huấn luyện con
em biết suy nghĩ chọn lựa theo bậc thang giá trị đứng đắn
và hành động phù hợp với những giá trị ấy, đó là mục
đích khẩn thiết của vấn đề giáo dục gia đình trong xã hội
ngày nay.

17
Vun Trồng Đức Tính Tốt

Châm ngôn của cha Don Bosco là “Huấn luyện các

học sinh trở thành những công dân ngay thật và những
người Kitô hữu tốt”. Thế nhưng, không thiếu những cha
mẹ có quan niệm giáo dục con cái như khi người ta đặt
hàng : “Tôi muốn con tôi cao lớn thông minh”. Vì thế,
khi con cái lớn lên không đúng như lòng họ mong ước,
họ lại lo uốn nắn và nếu con cái cưỡng lại, tất nhiên sẽ
không tránh khỏi những xung khắc bất mãn gây đau khổ
cho cha mẹ. Tựu trung cũng vì cha mẹ yêu thương con
cái không đúng đắn: cha mẹ muốn con cái trở nên như
chính mình và bù đắp vào những gì họ không thực hiện
được, thay vì yêu thương và hướng dẫn con cái theo như
kế hoạch Thiên Chúa dành cho mỗi người.
 130

Cha mẹ là người trước hết có thể vun trồng và uốn

nắn con cái. Tương lai của con cái phần lớn tùy thuộc
những gì cha mẹ biết gieo vào tâm hồn con cái ngay từ
khi còn măng sữa. Sau đây là một số đức tính tốt được
coi là những yếu tố quan trọng cần được vun trồng trong
tâm hồn con cái:

- Huấn luyện lòng tự tin. Chạ mẹ là những người

được quyền ưu tiên làm nẩy sinh trong tâm hồn con cái
niềm xác tín rằng “tôi có thể thành công”. Lớn lên với
niềm xác tín này, đứa trẻ sẽ cảm thấy phấn khởi, không
sợ đương đầu với khó khăn trong cuộc sống cũng không
tránh né trách nhiệm được giao phó. Vấn đề quan trọng
là cha mẹ biết nhận ra đâu là nhưng tài năng, những
khuynh hướng tốt đã được phú bẩm trong tâm hồn mỗi
người, đồng thời tạo điều kiện để chúng được diễn tả và
phát triển những khả năng đó. Liều thuốc bổ tinh thần
hữu hiệu nhất không phải là những lời dọa nạt hoặc các
hình phạt, nhưng là những lời khích lệ và khen thưởng.

- Huấn luyện lòng ngay thật và biết tôn trọng. Lòng

tự tin không hẳn là yếu tố làm cho người trẻ trở nên ích
kỷ, kiêu căng. Với thời gian và kiên nhẫn, con cái sẽ học
biết tôn trọng và có được lòng ngay thật.
 131

- Giao phó cho con cái những trách nhiệm trong

gia đình, nhờ đó chúng cảm thấy hãnh diện vì biết mình
quan trọng và càng thêm gắn bó với gia đình.

- Năng sạc lại bình diện hứng khởi, Sự phấn khởi

là điều cha mẹ nên thường xuyên chuyển đạt cho con cái,
vì thiếu phấn khởi thì khó có thể thành công được. Đối
với tuổi trẻ, vấn đề không phải là thiếu phấn khởi, nhưng
vì là một thứ phấn khởi bồng bột, nên cần được hâm
nóng, nếu không nó sẽ lịm dần. Có những người hoặc vì
vô tình hoặc vì thiếu khôn ngoan đã rắc tro nguội trên
ngọn lửa phấn khởi đang leo lét bằng những lời châm
biếm. Kinh nghiệm cho thấy trẻ em được cha mẹ lưu tâm
đến thường đạt được thành quả tốt đẹp hơn những trẻ em
không được mẹ lưu tâm chăm sóc. Cha Don Bosco có lý
khi khuyên các cộng sự viên của ngài : “Hãy yêu thích
điều các bạn trẻ yêu thích, rồi chúng sẽ yêu thích điều các
con yêu thích”.

- Huấn luyện trái tim bén nhạy, biết cảm thông.

Bản tính tự nhiên của các bạn trẻ là dễ bén nhạy trước
những đau khổ của người khác. Hành động và cách cư xử
của cha mẹ trước thảm cảnh của người khác có thể là tấm
gương sáng cổ võ hoặc tấm gương mù bóp nghẹt sự bén
nhạy ấy.
 132

- Cùng nhau đối phó với khó khăn và thất bại.

Trong gia đình, nếu tất cả các phần tử biết ý thức, đoàn
kết để đương đầu với khó khăn thất bại của cuộc sống,
dần dần các bạn trẻ sẽ học biết hỗ trợ lẫn nhau và rút kinh
nghiệm sống từ những bài học thực tế đó. Biết tự chủ
trước những trái ý, biết đối thoại hòa giải, đó là phương
pháp xây dựng tích cực hơn là chiến đấu. Cũng cần huấn
luyện các bạn trẻ phát triển óc sáng tạo, không sợ mạo
hiểm, sẵn sàng thích nghi với những đổi mới, đồng thời
giữ vững lập trường dựa trên những giá trị chân thật và
lâu bền

- Biết khôi hài và cười đùa với chính mình, bản

tính khôi hài lành mạnh được coi như liều thuốc giải độc
tinh thần rất hữu hiệu.

- Biết đồng hành với con cái trên đường hy vọng.

Thật không còn món quà quí giá hơn cha mẹ có thể ban
tặng con cái cho bằng lòng tin tưởng và chân thành, Cha
mẹ và nhà giáo dục nào biết vững tin vào phương pháp
giáo dục đầy yêu thương của Thiên Chúa, tất nhiên cũng
sẽ chuyển đạt lòng tin tưỏng lạc quan ấy cho những tâm
hồn được trao phó cho họ.
 133

18
An Bình Nội Tâm

Một thiếu nữ nọ lớn lên với mặc cảm tự ti vì biết

mình có gương mặt xấu. Thế rồi ngày tháng trôi qua, thái
độ của cô bắt đầu thay đổi, cô tự nhủ: “Biết đâu không có
nhan sắc cũng là một hồng ân của Thiên Chúa. Tư tưởng
đó thúc đẩy cô nhìn lại bản thân và tìm xem đâu là khả
năng bẩm sinh của mình, đâu tà sức mạnh tiềm ẩn dưới
gương mặt xấu của mình. Cô cũng hiểu rằng nếu người
thiếu nữ không thể cậy nhờ vào nhan sắc, thì phải biết
khám phá ra những khả năng tinh thần của mình. Thế rồi
cô bắt tay vào việc cởi bỏ mặc cảm tự ti, cô chăm chỉ học
hành, hăng say dấn thân vào các sinh hoạt xã hội, và
chẳng bao lâu cô đã trở thành một nhân vật lịch sử giữa
các nhà chính trị. Người phụ nữ đó là Golda Meir, thủ
tướng đầu tiên của Israel.

Qua mọi thời, không thiếu những bạn trẻ đành lòng
hy sinh một phần lớn hạnh phúc đời mình vì một thần
tượng áp đặt trên họ. Đó là quan niệm cho rằng hạnh phúc
đời người chỉ được dành riêng cho một số người theo
những tiêu chuẩn đã được đặt sẵn. Trước quan niệm sai
lầm đó, chỉ còn một phương thuốc chữa trị là sự an bình
nội tâm. Sự an bình này chỉ có thể nẩy sinh từ trong gia
 134

đình. Sự an sinh xã hội dựa trên tài chánh vốn là điều tốt,
nhưng không đủ để bảo đảm cho con người được an ninh
tinh thần, an bình nội tâm. Tiền bạc cũng không thể mua
được cho con người lòng tự tin, ý nghĩa và giá trị của đời
sống.

Nhưng làm thế nào tạo được cho mình lòng tự tin
là nền tảng của sự an bình đích thực nhờ đó có thể đương
đầu với phong ba cuộc đời? Cha Don Bosco xác tín rằng
mục đích chính của giáo dục là đào tạo con người cách
toàn diện để trở thành con người biết tự lập và hành động
với tinh thần trách nhiệm. Cha Don Bosco huấn luyện
tinh thần trách nhiệm cho các học sinh của ngài ngay từ
niên thiếu, bằng cách trao phó cho các em những trách
nhiệm chẳng những phù hợp với khả năng của mỗi em,
mà có khi còn hơn, nhằm tạo cơ hội cho các em tận dụng
tối đa óc sáng tạo, tài tháo vát và lòng tự tin của mình.
Điển hình là ngài không ngần ngại trao phó việc quản lý
cho một học sinh mới 17 tuổi, cũng như trao phó trách
nhiệm tinh thần của đoàn “Các thiên thần” cho Michel
Rua khi cậu mới 17 tuổi. Michel Rua sau này trở thành
linh mục và là người kế vị cha Don Bosco trong chức vụ
Bề trên tổng quyền Hội đòng Salesien.

Giáo dục không chỉ là việc của nhà trường, nhưng

là đặc quyền và trách nhiệm trước tiên của cha mẹ. Cha
 135

mẹ chính là những người đầu tiên có thể biến đổi đứa trẻ
từ thái độ nhát đảm, sợ hãi, sang thái độ cương quyết, tự
tin. Cha Bosco đưa ra những bí quyết sau đây :

- Khích lệ con cái chấp nhận trách nhiệm từ những

trách nhiệm nhỏ thích hợp với khả năng và lứa tuổi của
chúng, hướng dẫn các em tự quyết định và chọn lựa. Trẻ
em cần được chút tự do để được dịp tự lập.

- Yêu thương con cái để chúng được diễn tả bản vị

cá biệt. Đừng đòi hỏi hoặc áp đặt chúng trở nên như ý
muốn của cha mẹ. Cha mẹ phải là người đầu tiên giúp
con cái khám phá ra khả năng và sở thích của chúng, biết
tự tạo cho mình những giấc mộng tương lai tươi đẹp.

- Diễn tả tình ưu ái và niềm vui khi ở với con cái.

Không thiếu những cha mẹ có quan niệm sai lầm và sợ
mất thời giờ khi ở với con cái qua các trò chơi, nghe
chúng kể chuyện. Thật ra, đó không phải là thời giờ uổng
phí, mà là như than củi hun đúc tình thân mật và lòng tín
nhiệm giữa con cái và cha mẹ, là nhịp cầu thông cảm để
bước sang những câu chuyện dài hơn. Con cái cần cảm
thấy được thương yêu và chắc được rằng cha mẹ sẵn sàng
hy sinh vì chúng với bất cứ giá nào.

- Khuyên bảo con cái tránh những lời nói và cảm

nghĩ tiêu cực về chính mình, vì đó thường là cơ hội phát
 136

sinh chán nản, than trách, bất an. Cha Don Bosco thường
cảnh cáo các cộng sự viên của ngài: “Các học sinh sẽ dần
dần trở nên người mà các nhà giáo dục nghĩ về chúng.
Nếu chúng ta cho rằng các em là những đứa ngu dốt, các
em sẽ trở nên ngu dốt; nếu chúng ta nghĩ rằng chúng là
những đứa lưu manh, chúng sẽ trở thành du đảng; nếu
chúng ta nghĩ rằng chúng là người thông minh, chúng sẽ
phát triển, trí thông minh; nếu chúng ta nghĩ rằng chúng
là những học trò ngoan, chúng sẽ sống ngoan để duy trì
lòng tín nhiệm của chúng ta”.

- Tiếng khen có giá trị tích cực hơn những lời chê
trách. Một nhà tâm lý người Nhật đưa ra phương trình
như sau : = R tượng trưng cho những lời khiển trách và
hình phạt, B tượng trưng cho những lời khen. Phương
trình trên cho thấy nếu đứa trẻ bị quở trách la rầy một lần
trong ngày, bù lại nó cần phải được khen thưởng thêm
năm lần nửa. Các bạn trẻ thường hay bị quở trách, nhất
là bị quở trách một cách vô lý, sẽ dễ mặc cảm tự ti cho
mình là vô dụng vì không được yêu thương, tin tưởng.

- Giúp các bạn trẻ biết bù đắp những yếu điểm của
mình. Một trong những nhu cầu căn bản của tuổi trẻ là
phải thành công trong một lãnh vực nào đó. Vì thế. cha
mẹ và các nhà giáo dục cần tỉnh thức để tạo cho các bạn
trẻ phương tiện và dụng cụ để thắng vượt khó khăn. Một
 137

trong những phương tiện đó là nghệ thuật bù trừ nhằm

tìm lại quân bình. Thật vậy, mỗi người được tạo dựng ít
nhất với một ưu điểm như điểm tựa của đòn bẩy để nâng
họ lên. Nếu không thành công trong việc thiện hảo, các
bạn trẻ sẽ có nguy cơ tìm thắng lợi trong điều ác để có
thể tự hào với chính mình.

- Giúp các bạn trẻ điều khiển tính khí. Tính khí
giống như con ngựa, nếu không có giây cương và không
được điều khiển, nó sẽ chạy lăng loàn và làm chủ chúng
ta, thay vì được chúng ta điều khiển để hướng về những
gì thiện hảo.

19
Thắng Tính Hung bạo Và
Nhút Nhát

Mới đây một bản thống kê sưu tầm trong 1379

trường tiểu học và trung học tại Italia cho biết kết quả rất
đáng tiếc: một số đông các học sinh tiểu học là nạn nhân
của bạo lực do đồng bạn gây nên và thường xuyên xẩy ra
hàng tuần. Có những em gây gỗ dùng bạo lực đấm đá tấn
công và những em khác yếu hơn đành phải cắn răng chịu
đựng. Sự kiện xẩy ra giữa các em nam cũng như nữ và
 138

cũng không giới hạn lứa tuổi. Hơn nữa, càng thêm tuổi,
những hình thức xung khắc đụng độ càng thêm tinh xảo:
từ đấm đá, sự xung khắc trở thành lời nói phê bình chỉ
trích và chế nhạo. Nạn nhân của bạo lực học đường
thường là nhữug em có thân hình gầy yếu, tật nguyền
hoặc có cái gì đó khác chúng bạn. Nhiều khi các em còn
trở thành độc ác một cách tinh xảo và họp thành bè đảng
để chống đối kình địch nhau.

Phân tích kỹ hơn hiện tượng trên, người ta còn

nhận thấy những trẻ em có khuynh hướng hung dữ như
thế thường là những trẻ em sinh trong gia đình thiếu hòa
thuận, thiếu tình thương hoặc cha mẹ ly dị nhau. Các em
thường cảm thấy bất an tinh thần, dễ lo âu xao xuyến cũng
không biết căn cước tính của mình là ai. Cho dù nguyên
do là gì đi nữa, các em thường thấy mình bị mắc kẹt trong
vòng lẩn quẩn: những em nhút nhát lại càng sợ sệt và dễ
bị tổn thương, những em hung dữ lại càng tỏ ra ta đây
không sợ ai. Những triệu chứng tâm thần trên càng tỏ lộ
hơn khi các em bước vào tuổi dậy thì. Nhiều khi chỉ vì
một chuyện không đâu cũng gây nên vết thương tâm hồn
khó mà chữa lành. Vậy các bậc cha mẹ và các nhà giáo
dục phải làm gì để giúp các em đề phòng và chữa lành
vết thương ấy?
 139

Trước hết cần phải hết sức tinh tế nhận ra những

triệu chứng bất thường của các em và can thiệp cách khôn
ngoan dứt khoát, đừng coi thường cũng đừng bỏ qua cách
quá dễ dàng. Thường thì các em là nạn nhân của những
hành hung của chúng bạn ở học đường, khi về nhà cũng
không dám nói ra những vấn đề của mình sợ mất tình
thương của cha mẹ. Vì thế cha mẹ cần phải đề phòng bằng
cách gợi chuyện cho các em nói về trường lớp, về chúng
bạn, về các môn học cũng như về các sinh hoạt ngoài học
đường.

Cha Don Bosco rất quan tâm đến môi trường sống
của giới trẻ, ngài luôn tìm cách để tạo bầu khí vui tươi và
tình liên đới giữa các bạn trẻ, trong đó những người lớn
tuổi hơn có trách nhiệm hướng dẫn chỉ dạy cho con em.
Cũng vì mục đích xây dựng đó, cha Don Bosco đã thành
lập các hội đoàn, như “Hội Thiếu Niên Vui’’ để khích lệ
các em dấn thân vào các công tác tông đồ nhỏ bé giữa
chúng bạn. Bản tính tuổi trẻ là thích bắt chước, nhất là
những gì các em ưa thích và mến chuộng. Nếu trước mắt
các em, cha mẹ thày cô là những người lịch sự, cởi mở,
hòa nhã, biết lắng nghe, tự nhiên các em cũng dễ noi theo.

Đi sâu vào cách cư xử bất thường và thái độ hung

dữ cùng như e thẹn sợ sệt của các em, không đủ để nói
với các em rằng phải tự vệ đừng để chúng bạn bắt nạt.
 140

Những em vốn nhút nhát sẽ không bao giờ dám lên tiếng
vì sợ bị đánh đập và lại càng xấu hổ vì bị thua thiệt. Cách
tích cực hơn để giúp các em thắng tính nhút nhát là nỗ
lực phát triển một tài năng để chiếm được sự mến phục
của đồng bạn và khỏi bị khinh rẻ. Cha mẹ nên cổ võ tình
bạn tốt cho con cái, nhất là những đứa con trong gia đình.
Đừng trả đũa với những đứa trẻ hung bạo. Thái độ hung
bạo thường chỉ là lá bài che dấu sự bất an tinh thần, thiếu
tự tin và tình thương khao khát được người khác quan
tâm. Nó có thể là hình thức trả thù, vì chính em cũng là
nạn nhân của bất công và hung bạo trong gia đình. Sự
hung bạo cũng có thể là phương cách để giải tỏa tính nhút
nhát e sợ chôn sâu trong tâm trí đứa trẻ. Nó muốn tỏ ra
mình là anh hùng bằng cách bắt nạt người khác.

Vai trò quan trọng của thày cô trong lớp học. Với
sự kính trọng và lòng quí mến của học sinh, thày cô có
ảnh hưởng lớn trên sự đào luyện chí khí của trẻ em, nhất
là qua những sinh hoạt nhóm, học bài, làm bài chung với
nhau tại lớp cũng như khi về nhà. Là người có trách
nhiệm giáo dục, thày cô cần phải can thiệp ngay khi nhận
thấy có những học sinh trở thành con chiên chạy tội của
chúng bạn. Cách can thiệp tích cực hơn cả là trao phó cho
các em những trách nhiệm hợp với khả năng của các em.
Như thế, vừa tạo thêm lòng tự tin vừa chinh phục được
sự mến phục của chúng bạn. Ngoài ra cũng cần tạo cơ hội
 141

thuận tiện để giúp các em phát triển tính hoạt bát và linh
lợi, biết diễn tả suy tư cảm nghĩ, biết chia sẻ đối thoại với
người khác, biết lướt thắng mặc cảm để mở rộng và đón
nhận người khác.

Như thế, tính hung bạo, nhút nhát của tuổi học trò
không phải là một chứng bệnh tâm thần, mà là vấn đề có
thể giải quyết ổn thỏa nếu có sự cộng tác giữa cha mẹ và
thày cô. Giáo dục không phải là việc của thày cô, nhưng
là trách nhiệm của cả cộng đoàn giáo dục gồm cha mẹ,
những nhà giáo dục và chính các em nữa. Cộng đoàn giáo
dục là nơi sản xuất những khoáng chất tốt để bài trừ
những chất độc tinh thần của môi trường bên ngoài vừa
đầu độc tinh thần, vừa gây nên những đau khổ vô ích và
vô duyên cớ.

20
Tự Tin Và Trách Nhiệm

Albert là một học sinh không thông minh, nhưng

tự tin. Một hôm trong lúc các học sinh trong lớp không
thể tìm ra đáp số cho bài toán, cậu đã giơ tay xin phép lên
bảng giải bài toán, trong khi cả lớp phá lên cười cách
khinh bỉ. Albert cảm thấy nổi giận trước thái độ khinh thị
 142

của chúng bạn. Và rồi trước sự ngạc nhiên của mọi người,
cậu đã viết rõ ràng từng bước cách giải bài toán đó. Từ
đó, Albert cảm thấy một niềm tin mới trong tâm trí. Cậu
đã trở thành một sinh viên xuất sắc về toán và còn là nhà
phân tâm học nữa.

Tình thương là bí quyết thành công trong vấn đề

học vấn. Tuy nhiên, lòng tự tin và tinh thần trách nhiệm
cũng giữ vai trò then chốt trong tiến trình học hỏi và phát
triển toàn diện của con người.

Bắt đầu từ trong gia đình, việc làm bài, học bài cần
phải được ấn định rõ ràng. Cha mẹ và con cái phải đồng
ý thỏa thuận nguyên tắc chung: bổn phận trước hết, rồi
đến vui chơi. Cần phải tạo điều kiện thuận tiện để con em
có thời giờ và một chỗ yên tĩnh trong gia đình để học bài,
làm bài. Cha mẹ phải biết khôn khéo dung hòa nhu cầu
của việc học và giờ giải trí lành mạnh cũng như những
công việc lặt vặt trong nhà. Các con em phải được xác tín
rằng học hành là trách nhiệm chính và trước tiên của
chúng. Tuy cha mẹ cần nhắc nhở và chỉ dạy con cái,
nhưng cũng cần để chúng có dịp thi hành trách nhiệm
của mình cũng như trong quan hệ với thày cô và bạn bè.
Đừng quá hoảng sợ khi con cái bị điểm xấu trong vài môn
học nào đó. Thất bại đó có thể là cơ hội để các em đánh
giá khả năng cũng như yếu điểm của mình. Nếu các em
 143

tỏ ra chểnh mảng trong việc học hành, các em phải trả lời
với thày cô. Chính khi phải trả giá về hành động của
mình, các em sẽ dần dần học biết phải hành động ra sao.

Nhà trường không những là nơi học chữ, mà còn

là trường của đời sống nữa. Người ta thường nói: “Kinh
nghiệm chính là thày dạy”. Thế nhưng, kinh nghiệm mỗi
người phải biết tự tạo lấy cho mình. Con em cần được
giúp đỡ chỉ dạy trong việc học bài, làm bài, nhưng không
thể được người khác làm thay cho. Các em dễ nản lòng
trước điều khó hiểu, nhưng nếu được chỉ dạy cách kiên
nhẫn, các em sẽ phấn khởi hăng hái. Các em rất sung
sướng khi được cha mẹ quan tâm đến, chẳng những khi
thành công, mà cả trong những sinh hoạt thường ngày.
Cha mẹ cũng như xã hội mong đợi học đường là nơi đào
luyện nên những con người hữu ích. Đó là điều hiển
nhiên. Nhưng thử hỏi cha mẹ có thể mong đợi gì nữa nơi
học đường? Một nhà giáo dục đã viết: “Hỡi các phụ
huynh, xin đừng chỉ coi nhà trường như một cơ cấu để
truyền đạt kiến thức, cũng không như một chiến trường
nơi con em phải tranh đấu để thắng cuộc với bất cứ giá
nào ... Nếu nhà trường có mục đích rõ rệt, thì đó là để
cống hiến cho tuổi trẻ cơ hội thuận tiện để thực thi những
kinh nghiệm hữu ích, để học cách sống chung với người
khác, tôn trọng và hiểu biết người khác hơn”.
 144

Mục đích của học đường chính là giúp các em đi

từ cảm tình thu hẹp trong phạm vi gia đình để rộng mở ra
thế giới bên ngoài. Mục đích của học đường không những
là dạy học, mà còn là để các em được dịp tự học, tự khám
phá ra những điều mới mẻ, những chân giá trị cao đẹp.
Nếu các em không quá bị dồn ép bởi áp lực học đường
hoặc bởi tham vọng của cha mẹ, chúng sẽ dễ dàng chấp
nhận những thách đố của cnộc sống, và những thất bại
cũng có thể trở thành bàn đạp để tiến tới. Trái lại, nếu sức
ép quá nặng, nhất là về phía gia đình, thì vết thương tình
cảm cũng sẽ rất khó mà chữa lành. Hoặc nếu cha mẹ coi
học đường như một chặng đường bất đắc dĩ để đạt tới
danh vọng, thì học đường quá là một gánh nặng con cái
phải chịu để làm vui lòng cha mẹ. Trước mắt con cái, đó
chỉ là một cách áp đặt bất công, nhất là khi bất chấp mọi
cố gắng mà chỉ gặt hái được thất bại.

Thật là xây dựng khi con cái và cha mẹ có cùng

một quan niệm về học đường như nơi gặp gỡ giữa các
bạn hữu, như cách thức sống chung, làm việc chung trong
tinh thần cộng tác, như nơi thực thi những kinh nghiệm
sống mà trong phạm vi gia đình không thực hiện được.
Học đường như thế là môi trường đào luyện và học hỏi
dưới mọi hình thức, chứ không chỉ để thu thập một số
kiến thức. Với cái nhìn rộng mở, cha mẹ sẽ tránh được
những bận tâm lo lắng vô ích, sẽ không còn bị hao mòn
 145

vì tham vọng có nguy cơ cản trở sự phát triển của con cái
theo đúng khả năng của chúng.

21
Trí Thông Minh

Người ta vẫn cho rằng trí thông minh là gia tài tự

nhiên mỗi người được lãnh nhận khi mới chào đời. Có
người thì bẩm sinh đã là thần đồng, có người được trí
khôn sắc sảo, kẻ khác vừa vừa, nhưng cũng không thiếu
người có trí khôn đần độn. Tuy nhiên, ngày nay, các nhà
tâm lý và chuyên nghề giáo dục lại cho rằng trí thông
minh là tài năng có thể huấn luyện và trau dồi. Hơn nữa.
các cuộc thử nghiệm đều minh chứng và xác nhận những
trực giác của cha mẹ và của các thày cô đều đúng. Trong
khi đó người ta cũng nhận thấy những hận quả tai hại của
các thành kiến về trí thông minh và những thiên kiến về
thành công hoặc thất bại của học đường đều không khỏi
sai lầm.

Cha mẹ chính là những người đầu tiên có nhiệm vụ

và có thể huấn luyện trí thông minh của con cái ngay từ
khi chúng còn niên thiếu. Họ có thể tận dụng sự quan tâm
 146

chú ý và tình thương để giúp phát triển trí thông minh sẵn
có nơi con cái.

Trí thông minh không khác gì một hạt giống hàm

chứa những yếu tố cần thiết có thể phát triển mạnh mẽ.
Tuy nhiên, nó cũng đòi hỏi một mảnh đất tốt và mưa nắng
thuận hòa để có thể tăng triển và sinh hoa trái. Cũng vậv,
mỗi đứa trẻ đều có mầm móng thông minh cần được phát
triển đầy đủ và đúng thời. Thế nhưng, đáng tiếc là trong
những năm đầu của tuổi niên thiếu, có những biến cố làm
cản trở hoặc chi phối sự phát triển bình thường và điều
hòa của các em. Trên thực tế, chúng ta có thể gặp những
em xem ra thông minh hiểu biết nhiều điều trước khi cắp
sách đến trường, nhưng chỉ ít lâu sau, em đã trở thành
một học sinh biếng nhác, không chút hứng thú với việc
học nữa. Có những em khác nuôi ác cảm với các môn
học, chẳng hạn môn toán. Cũng có những em thành công
dễ dàng trong các môn học. Vậy đâu là nguyên do khác
biệt hơn kém đó? Các nhà giáo dục cho rằng một phần
lớn lệ thuộc quyết định của cha mẹ muốn hoặc không
muốn làm để huấn luyện trí thông minh của con cái.

Liên quan đến trí thông minh, có thể đưa ra một

vài nhận định như sau :

- Trí thông minh là kết quả của suy tư. Người ta

thường cho rằng tư tưởng nẩy sinh từ trí thông minh. Nói
 147

đúng hơn, trí thông minh càng trở nên sắc bén, nếu càng
được mài dũa và sử dụng, khác nào con dao nếu không
được dùng đến sẽ bị rỉ sét ăn mòn. Tầm phát triển của trí
thông minh cũng tùy thuộc cách tương đương với những
điều kiện thuận tiện được cống hiến cho các em. Các em
ở thành phố, sau những giờ học ở trường khi về nhà bị
đóng kín trong bốn bức tường và trải qua hàng giờ trước
truyền hình, trí khôn và sự phát triển nhân bản của các
em thường bị lệ thuộc nhiều bởi những gì các chương
trình truyền hình cống hiến, sẽ ở trong trạng thái thụ động
hơn là chủ động. Trái lại, các em ở miền quê trong bầu
khí rộng mở, tiếp xúc nhiều với thiên nhiên, thì lại tháo
vát và dễ phát triển óc sáng tạo hơn. Tuy trong cả hai
trường hợp, huấn luyện trí thông minh của các em tức là
tập cho các em biết suy tư, đối thoại, phán đoán điều hay
điều tốt về những chương trình, các nhân vật trên truyền
hình, các sự việc, các sách báo các em đọc.

- Trí thông minh là khả năng biết nhận định và giải

quyết vấn đề. Có những cha mẹ chủ trương rằng trong
đời tôi, tôi đã phải chịu đau khổ nhiều, vì thế tôi không
muốn cho con cái tôi phải khổ nữa. Họ tưởng làm như thế
là thương yêu con cái, nhưng thực ra họ chỉ nuông chiều
con cái một cách thiếu khôn ngoan và không chuẩn bị
hành trang vào đời cho con cái, bởi vì trên đời không ai
có thể tránh được hết đau khổ.
 148

Nếu con cái không biết chấp nhận và thắng vượt

đau khổ nhỏ hôm nay, làm sao chúng có thể sẵn sàng vượt
qua đau khổ thử thách lớn hơn trong tương lai. Vì thế,
cần giúp các em học biết cách nhìn nhận những khó khăn
trong cuộc sống thực tế. Đừng sợ gọi các vấn đề một cách
đích danh và hướng dẫn các em tìm ra giải pháp thích
hợp, hữu hiệu hơn.

Trí thông minh tùy thuộc thái độ của cha mẹ trước

những gì có liên quan đến đời sống của con cái. Chẳng
hạn như học hành, giải trí, những ưu tư, những quan niệm
tích cực và tiêu cực mà cha mẹ thường có về mỗi đứa con
của mình. Thật vậy, nếu cha mẹ nghĩ rằng con chúng tôi
thông minh, họ sẽ cư xử và hành động để con cái trở nên
như thế. Từ cái nhìn tích cực về chính mình, tự nhiên sẽ
nẩy sinh động lực và sức linh động mà đứa trẻ có thể đưa
vào các sinh hoạt của chúng, nhất là được bền chí trước
những khó khăn thử thách. Căn nguyên những thất bại ở
học đường phần lớn là do thiếu động lực tinh thần.

- Cần có quan niệm tốt và cái nhìn tích cực về các

môn học cũng như các sự kiện. Thật vậy, khi ưa thích
điều gì thì cho dù khó khăn đến mấy cũng trở nên dễ dàng
hơn. Khi các em thương mến thày cô, thì cũng dễ dàng
chấp nhận và tiếp thu những gì thày cô dạy; trái lại, lòng
 149

ác cảm với người dạy cũng giết chết sự hứng khởi và

niềm vui thích học hỏi.

- Cổ võ và nuối dưỡng óc sáng tạo của các em. Trí

tưởng tượng là mẹ phát sinh óc sáng tạo, và là yếu tố được
ưa thích nhất trong xã hội đầy những phát minh mới lạ
ngày nay. Óc sáng tạo có thể được cổ võ bằng nhiều cách,
không những qua sách vở, hình ảnh, mà còn qua những
sinh hoạt khác, như âm nhạc, nghệ thuật, kể chuyện, tiếp
xúc với thiên nhiên. Nhà tâm lý Lewis đề nghị năm điểm
sau đây để nhận định khả năng trí tuệ của các em :

1.Mỗi người có cách phản ứng riêng trước những

hoàn cảnh cuộc sống, không có phản ứng nào được coi là
tuyệt đối thông minh hoặc khờ dại. Cần biết thông cảm,
nhất là trước những phản ứng lập đị làm chúng ta cảm
thấy khó chịu.

2.Đừng quên rằng các nhận định đều có tính cách

chủ quan. Khi chúng ta nghĩ rằng đứa trẻ này thông minh,
thì tự nhiên cũng dễ coi các việc em làm là thông minh
tốt đẹp. Ngược lại, đối với một em bị coi là ngu dốt, thì
cũng khó mà nhận ra giá trị tốt đẹp nơi những gì em có
thể làm được.

3.Đừng để mình quá bị ảnh hưởng bỏi những ý

kiến và những phán đoán của thày cô, ngay cả của những
 150

nhà chuyên môn, cho dù có khách quan đến đâu cũng khó
tránh được những thiên kiến của nghề nghiệp.

4. Đừng quá tin tưởng vào kết quả của bài thi trắc
nghiệm trí thông minh, bởi vì con người không phải là
cái máy có thể đo lường hết.

5. Đừng áp đặt tư tưởng hoặc thái độ của mình như

mực thước đo lường trí thông minh của con cái, cũng
đừng chê bai ngay những gì khác lạ, lập dị. Hãy kiên nhẫn
đi sâu vào động lực và lý do thầm kín, rồi chúng ta sẽ
được dịp khám phá ra hạt giống khôn ngoan đang nẩy
mầm cần được vun trồng và phát triển.

22
Phát Triển Óc Sáng Tạo

Tại một làng nhỏ trong thủ đô Washington, có một

ông chủ cửa tiệm tạp hóa được bổ nhiệm coi Bưu điện
của làng. Sau 6 tháng trời không một lá thư nào trong
thùng được chuyển đi, dân làng bắt đầu khiếu nại lên
giám đốc Bưu điện thành phố. Được cho gọi đến để điều
tra, ông chủ tiệm trình bày sự việc một cách đơn giản là
 151

vì thùng thư chưa đầy nên ông chưa đổ ra để phát thư cho
dân làng.

Câu trả lời chạy tội của người coi Bưu điện trên
đây vừa điên rồ, vừa nực cười. Thế nhưng, trong thực tế,
nhiều khi chúng ta cũng hành động tương tự. Chúng ta
nói : “Tôi không có gì để chia sẻ, để ban tặng cho người
khác, bởi vì túi tôi chưa đầy”. Nhưng cứ đợi túi đầy rồi
mới chia sẻ thì sẽ không bao giờ bắt đầu làm gì hết. Hãy
bắt đầu tận dụng và chia sẻ ngay những gì mình đang có,
rồi những gì mình có sẽ được tăng triển thêm. Đấy cũng
chính là bí quyết phát triển óc sáng tạo.

Trong đường lối giáo dục của cha Don Bosco, kẻ

thù tai hại nhất là tính lười biếng, ưa nhàn rỗi. Ngài đã
dùng chiến thuật của óc sáng tạo, của tinh thần lạc quan
và hy vọng, của sự khích lệ, tinh thần hoạt bát, vui tươi,
để đánh bại nó. Cha Don Bosco thường nói với các học
sinh của ngài : “Cha ước ao các học sinh của cha sẽ không
bao giờ ở nhưng, đừng bao giờ để thời gian qua đi mà
không làm một việc gì tốt lành”. Thật vậy, trong trường
Don Bosco, các lớp học cũng như sân chơi là nơi tập
luyện và thực hiện các sinh hoạt, nhờ đó ngài có thể loại
trừ kẻ thù số một luôn lai vãng giữa các bạn trẻ, đó là sự
nhàm chán, mỏi mệt tính thụ động và dững dưng hoặc chỉ
biết a dua theo đám đông, kẻ thù này nẩy sinh từ một tâm
 152

hồn trống rỗng, chỉ muốn lấp đầy bằng những thú vui
mau qua.

Óc sáng tạo là khả năng có thể huấn luyện được.

Mỗi đứa trẻ đều có mầm mống óc sáng tạo, nhưng có
được phát triển hay không phần lớn tùy thuộc những điều
kiện thuần lợi bên ngoài. Sau đây là những đề nghị cụ thể
giúp phát triển óc sáng tạo cách trực tiếp hay gián tiếp :

- Cha mẹ nên dành mỗi ngày một ít thời giờ để ở

gần và lắng nghe con cái. Thái độ lắng nghe của cha mẹ
giúp con cái cởi mở tâm hồn và diễn tả những gì chúng
muốn nói. Chúng cần có người biết chia sẻ những cảm
nghĩ, tâm tình, cả những băn khoan, lo sợ. Những đứa trẻ
thông minh thường rất thích xem hình và đọc sách, được
dịp tiếp xúc với sách vở, được hướng dẫn chỉ bảo quả là
điều giúp phát triển óc sáng tạo rất hữu hiệu. Khi còn nhỏ,
các em thích xem hình ảnh và tập nói lên những gì các
em trông thấy. Lớn lên, các em thích được đối thoại, được
trao đổi ý tưởng và được hướng dẫn chỉ bảo.

- Trong các gia đình, các em thường chỉ được quan

tâm đến việc có đủ cơm ăn áo mặc và được đi học, nhưng
ít khi được lưu tâm đến tầm quan trọng về nhân vị của
các em.Vì thế, càng cảm thấy mình được coi trọng với tất
cả cái độc nhất vô nhị của mình, đứa trẻ càng cảm thấy
an tâm và thêm tự tin trước những gì được trao phó. Để
 153

được như thế, các em cần được khích lệ trước những hoàn
cảnh mới lạ, những thách đố của cuộc sống.

- Vun trồng và cổ võ sự bén nhạy của các em. Sự

bén nhạy tâm hồn là yếu tố căn bản của óc sáng tạo. Huấn
luyện cho các em biết nghe âm nhạc, biết ngạc nhiên
trước vẻ đẹp của thiên nhiên, biết ngắm nhìn mầu sắc,
hình ảnh. Hãy nói với các em về những điều tốt lành, kể
cho các em nghe nhưng câu truyện hay, hấp dẫn, thú vị,
khích lệ các em đừng a dua chạy theo những gì người
khác nói hoặc làm. Huấn luyện các em biết có cái nhìn
riêng, biết có lập trường, biết nhận định phê phán tùy theo
sự hiểu biết của mình.

- Các bạn trẻ thường bị ảnh hưởng bởi sức ép của

đồng bạn, nhiều khi không dám nghĩ ngược với ý kiến,
cảm nghĩ của chúng bạn để khỏi bị cô lập hóa,mặc dù các
em biết đó là điều không tốt. Vì thế biết can đảm đi ngược
chiều quả là một thách đố lớn đối với các bạn trẻ. Ca dao
Việt Nam có câu: “Gần mực thì đen gần đèn thì sáng”
nhằm nói lên ảnh hưỏng tai hại và xây dựng của bạn bè.
Chính vì thế, các cha mẹ và nhà giáo dục cần hướng dẫn
con em biết chọn bạn mà chơi.

- Dạy các em biết quan tâm đến chất lượng của việc
làm hơn là thành công và những lời khen ngợi. Thi đua
là phương tiện hữu hiệu giúp phát triển năng khiếu, thế
 154

nhưng tính hiếu thắng với bất cứ giá nào sẽ dễ đưa đến
cạnh tranh ganh tị là nguyên nhân của mọi xung khắc,
hiềm khích.

- Sau cùng, cần huấn luyện các em trưởng thành

trong sự thành thật với chính mình. Thiếu thành thật với
mình là bước đầu dẫn đến dối trá người khác, để rồi tự
tạo cho mình một bản lãnh dối trá. Sự dối trá này dẫn đến
dối trá khác, cứ như thế những mốc xích dối trá nối tiếp
nhau để tự xiềng xích mình. Trái lại, óc sáng tạo càng
phát triển mạnh ở đâu có tự do nội tâm, tâm hồn thanh
thản và chân thật.

23
Lạc Quan Và Hy Vọng

Trong tờ “Viễn tượng mới”, một thiếu niên 14 tuổi

viết: “Năm nay tôi 14 tuổi, nhưng chưa bao giờ tôi cảm
thấy đầu óc hoang mang rối bù như lúc này. Không biết
điều gì đang xẩy đến cho tôi, nhưng tôi có cảm tưởng như
đang đi trong con đường hầm tối tăm. Cách đây một năm,
mỗi lần xem truyền hình, nghe truyền thanh hoặc đọc báo
nói đến những bạn trẻ chết vì ma túy hoặc vì chán đời tự
tử, tôi thường ngạc nhiên tự hỏi: “Làm sao họ khờ dại đến
 155

thế ? Làm sao họ lại hủy hoại đời sống một cách dễ dàng
như thế?”. Nhưng bây giờ thì tôi không còn ngạc nhiên
nữa. Kinh nghiệm bản thân khiến tôi bắt đầu hiểu được
tâm trạng của những người bạn trẻ ấy. Không cần tìm lý
do gì xa lạ, chỉ cần đưa mắt nhìn xung quanh cũng đủ
hiểu, khi mà ngay giữa những người thân trong gia đình
cũng không quan tâm đến tôi, đến những như cầu thiết
thực và những vấn đề nan giải của tôi, khi mà các bạn trẻ
cũng không hiểu tôi, không chia sẻ những ước vọng,
những thao thức như tôi, khi họ coi tôi như một tên
khùng, như một đứa trẻ khờ dại, khi họ đẩy tôi ra một
bên”. ...

Những lời tâm sự trên đây quả là chua cay ở lứa

tuổi 14. Bởi đâu dẫn đến tâm trạng ấy ? Phải chăng cậu
thanh niên này đã đánh mất tinh thần lạc quan và niềm hy
vọng ?.

Trong thư gửi các cha giám đốc trường học, cha
Don Bosco thường nhắn nhủ các ngài đừng để bất cứ điều
gì khiến họ băn khoăn lo lắng. Don Bosco quả là thày
dạy, không những bằng lời nói, nhưng trước hết bằng
chính gương đời sống của ngài. Mồ côi cha hồi 2 tuổi,
sinh trưởng trong một gia đình nghèo, cuộc đời cha Don
Bosco đã nếm biết bao đau khổ thử thách. Thế nhưng,
ngài luôn giữ được nét vui tươi như thể không có vấn đề
 156

gì. Sở dĩ như thế là vì ngài đã được hỗ trợ bởi tinh thần

lạc quan sắt đá và được bén rễ sâu trong niềm tin của
người tín hữu. Những ai đã có dịp biết cha Don Bosco
đều khẳng định rằng ngài là người lạc quan vui tính, từ
nơi ngài phát ra luồng điện của lạc quan đối với những
người xung quanh. Lạc quan hy vọng chính là nét đặc thù
trong đường lối giáo dục của cha Don Bosco.

Tinh thần lạc quan là động lực giúp chúng ta tiến

xa hơn. Lạc quan tin tưởng không phải là đức tính tự
nhiên mà có, nhưng là một chiếm đoạt lâu dài. Chỉ những
ngươi bền chí luyện tập mới có thể trở thành người lạc
quan và giữ được quân bình giữa những thăng trầm của
cuộc sống. Bị sức ép của xã hội tiêu thụ, tuổi trẻ ngày nay
rất dễ rơi vào tình trạng xáo trộn, bất an, buông xuôi và
đóng kín trong thất vọng. Huấn luyện tinh thần lạc quan
không có nghĩa là xây nhà trên cát hoặc cắm đầu vào đụn
cát nhưng là luôn giữ quân bình nội tâm giữa những khó
khăn của cuộc sống. Nói khác đi, xác tín mình là người
phải giải quyết vấn đề, chứ không cho người khác Lớn
lên, trưởng thành là phải chiến đấu, đó là luật chung của
mọi sinh vật. Những chướng ngại vật là bàn đạp, để ta
tiếp lên, chứ không phải để tránh né hoặc thụt lùi.

Người có tinh thần lạc quan tin tưởng cũng là

người thực tế, không tìm cách tránh né khó khăn, cũng
 157

không làm ngơ bỏ vấn đề sang một bên, nhưng thành thật
tự hỏi: cần phải làm gì để giải quyết vấn đề một cách tích
cực và hữu hiệu? Có những cha mẹ có thái độ thái quá
hoặc tìm cách cất đi những khó khăn hoặc gieo vào tâm
lí con cái sự nghi ngờ cẩn thận tránh xa mọi sự và mọi
người, cả hai thái độ đó đều không khác gì lao vào con
đường cùng và như thế cũng không giúp chuẩn bị hành
trang vào đời cho con cái.

Tránh những lời khích lệ giả tạo,trống rỗng, bởi vì

điều đó chẳng những chẳng ích gì, mà còn tạo thêm chán
nản cho các bạn trẻ. Cha mẹ phải là những người đầu tiên
khích lệ con cái, nhờ đó gia đình sẽ trở nên môi trường
phong phú và động lực tích cực. Còn gì thảm hại hơn đối
với tuổi trẻ khi đánh mất sinh lực tinh thần, và sinh lực
tinh thần càng dễ tiêu tan trong môi trường gia đình thiếu
vắng chiều kích siêu nhiên, khi không còn biết cầu
nguyện chúng với nhau. Biết suy tư, biết cầu nguyện vốn
là điều số đông các bạn trẻ không mấy ưa thích, nhưng
một khi tâm hồn trống rỗng, thiếu lý tưởng cao đẹp, thì
đó chính là lúc họ dễ rơi vào những hành động tùy hứng,
bồng bột theo đam mê.

Tinh thần lạc quan tin tưởng còn được vun trồng
bằng cái nhìn tích cực, biết tìm kiếm những điều tốt đẹp,
biết đánh giá trị những khả năng của mình. Trái lại, nếu
 158

chỉ bận tâm đến những gì mình muốn có nhưng chẳng

được, thì chẳng khác gì để tro tàn trên than nguội. Bà
Magarita, thân mẫu của cha Don Bosco, mỗi tối bà
thường đem các con ra trước sân nhà, giơ tay chỉ lên bầu
trời và nói: “Chỉ khi màn đêm buông xuống, chúng ta mới
có thể nhìn thấy những vì sao lấp lánh trên trời”. Quả thật,
suốt đời, cha Don Bosco đã không bao giờ quên được lời
khuyên dạy đầy khôn ngoan của mẹ. Đó là nhưng tia sáng
hy vọng đã thấp lên, nhờ đó cha Don Bosco đã là thày
dạy, là nhà giáo đục đầy lạc quan tin tưởng cho các học
sinh nghèo, những người bị đẩy ra bên lề xã hội. Với tâm
hồn lạc quan sẵn có, cũng như lòng tin vững mạnh vào
tình thương quan phòng của Chúa, cha Don Bosco đã
huấn luyện các học sinh của ngài cởi bỏ cái nhìn bi quan
để khám phá những điều tốt lành quanh mình, tin tưởng
vào khả năng của mình và hướng nhìn tương lai với niềm
hy vọng. Như người thanh niên nọ mỗi sáng khi vừa thức
dậy, anh ta mở toang cửa sổ, hít thở không khí trong lành
của ngày mới và mỉm cười cất tiếng hát : “Đây là ngày
Thiên Chúa dựng nên, chúng ta hãy vui mừng hoan hỉ”.
 159

24
Yêu Vẻ Đẹp Thiên Nhiên

Một phụ nữ kia, sau một năm vất vả với công việc
ở văn phòng, đã tìm đến một hòn đảo nhỏ gần biển để
nghỉ ngơi và dưỡng sức. Trên đảo này có một ngôi thánh
đường nổi tiếng thu hút nhiều du khách đến. Trong những
ngày nghỉ ở đó, điều làm bà không hài lòng là thấy du
khách và những người ra vào nhà thờ xả rác khắp nơi. Vì
thế, mỗi ngày, khi hoàng hôn xuống, khi du khách đã lui
về quán trọ, bà đi thu nhặt rác rưới bỏ gọn thành đống và
đốt đi.

Một hôm, dọc theo bãi biển lúc nhá nhem tối, bà
gặp một cụ già cũng làm một công việc như bà. Bà nhận
ra cụ là người đến nhà thờ mỗi ngày. Khi được hỏi tại sao
cụ đi nhặt rác, cụ nói: “Tôi cảm thấy việc đến nhà thờ
tham dự thánh lễ mỗi ngày không đủ làm chứng lòng tin
của tôi. Tôi cần phải làm một việc gì thêm nữa để nói lên
tinh thần phục vụ của tôi đối với tha nhân. Với tuổi già
sức yếu, tôi vẫn có thể làm được công việc nhỏ bé này để
đền bù những gì người khác đã không làm nhằm duy trì
và bảo vệ vẻ đẹp của thiên nhiên”.
 160

Yêu thích vẻ đẹp thiên nhiên là một trong những bí quyết

của khoa giáo dục của cha Don Bosco. Trong số những cuốn
phim về cha Don Bosco, có cuốn phim mang tựa đề “Người
nông dân của Chúa”. Chắc hẳn cha Don Bosco không phật
lòng với tựa đề đó, bởi vì những hình ảnh, tâm tình và kinh
nghiệm về đời sống nông dân đã ăn sâu trong tâm hồn ngài
từ thuở niên thiếu. Ngài không bao giờ cảm thấy hổ thẹn vì
xuất thân từ một gia đình nông dân nghèo khổ.

Trong xã hội bị kỹ nghệ hóa ngày nay, hơn bao giờ hết,
trở về với thiên nhiên, tiếp xúc với thiên nhiên là liều thuốc
giải tỏa con người khỏi những rác rưới tinh thần và trả cho
con người sự quân bình. Tiếp xúc trực tiếp với thiên nhiên
cũng là phương pháp giáo dục rất hữu hiệu đối với tuổi trẻ
trước những đe dọa của nền văn minh hiện đại đang giết dần
khả năng hướng về những giá trị chân thiện mỹ của đời sống
con người.

Đối với cha Don Bosco, suốt đời, ngài rất chú tâm đến
việc phát triển nơi tâm hồn các học sinh của ngài lòng yêu
thích thiên nhiên, khát vọng tìm kiếm những gì là thiện hảo,
cảm nghiệm những điều làm cho tâm hồn được thanh thản.
Cha Don Bosco thường nói với các học sinh của ngài là mỗi
tối, sau một ngày làm việc mệt nhọc, khi trở về phòng, ngài
thường dừng lại trước ban công nhìn lên bầu trời đầy sao và
dâng lời cảm tạ Thiên Chúa. Không những nói với các học
 161

sinh của ngài về vẻ đẹp của thiên nhiên, cha Don Bosco còn
muốn các học sinh có cơ hội thuận tiện để tiếp xúc trực tiếp
và cảm nghiệm vẻ đẹp của thiên nhiên nữa. Vì thế, ngài đã
đưa ra đề nghị cuộc du lịch mùa hè. Ngài dẫn đầu nhóm học
sinh đi bộ từ làng này sang làng khác mang theo kèn trống,
để đem niềm vui cho mọi người qua những buổi văn nghệ
nhạc kịch, đồng thời để các em cảm nghiệm được lòng quảng
đại liên đới của những dân quê đơn thành chất phác.

Những người không hiểu cha Don Bosco thường gièm

pha kiểu sống bụi đời ấy, nhưng cha Don Bosco lại muốn
dùng trường học thiên nhiên ấy để huấn luyện các học sinh
của ngài về nhiều phương diện. Trước hết là để thức tỉnh sự
bén nhạy của giác quan. Giác quan là chìa khóa mở trí thông
minh, nhưng nhiều khi cha mẹ lại quên cung cấp cho con cái
chìa khóa đó. Trẻ em ở miền quê được may mắn sống gần
thiên nhiên, nếu được cha mẹ hoặc người trưởng thành chỉ
dẫn và giải thích cho những gì các em nhìn thấy hoặc sờ mó
được, thì quả là điều hữu ích. Được dìm mình trong thiên
nhiên, tâm hồn các em sẽ mở ra, như bông hoa nở ra dưới ánh
mặt trời. Từ môi trường thiên nhiên, các em sẽ dần dần bước
vào môi trường xã hội với tâm hồn cởi mở, biết lắng nghe,
biết tôn trọng mọi người, biết nhận ra sứ điệp và ý nghĩa sâu
xa bên kia lời nói.
 162

Biết chủ động khám phá những điều mới mẻ. Quá quen
với những gì có trên truyền hình, trẻ em đó rơi vào tình trạng
hấp thụ mọi điều một cách thụ động và rồi đi đến chỗ nhàm
chán mỏi mệt. Vẻ đẹp thiên nhiên làm nẩy sinh thái độ chiêm
ngắm, đồng thời thúc đẩy tính tò mò và ước muốn hành động
để khám phá thêm những điều mới mẻ. Luyện tập đức kiên
nhẫn và khiêm tốn như người nông phu gieo giống trồng cây
rồi kiên nhẫn chờ ngày hạt nẩy mầm, cây cối sinh hoa kết trái.
Cũng vậy, tiếp xúc với thiên nhiên sẽ giúp chúng ta luyện tập
tính kiên nhẫn chờ đợi chu kỳ phát triển tự nhiên của vạn vật,
biết yên lặng lắng nghe, tôn trọng và quí chuộng sự sống.

Biết dừng lại để hòa mình vào nhịp sống thiên nhiên, đó
là bài học rất khó cho những trẻ em thành phố của xã hội
hưởng thụ luôn muốn có ngay mọi sự. Nhịp sống thiên nhiên
không phải cuốn phim diễn tiến đời người trong vài tiếng
đồng hồ. Đời sống con người cũng không phải một cuộc đua
xe trên xa lộ, nhưng là một hành trình từng bước. Nhịp sống
thiên nhiên được dệt bằng những hy vọng đợi chờ và là
trường học dạy khiêm tốn. Nếu được hướng dẫn, chỉ bảo cách
khôn ngoan, những tiếp xúc trực tiếp với thiên nhiên sẽ là
trường huấn luyện giúp các em vui hưởng sự sống, trở về với
tâm hồn mình, và từ tạo vật tìm về với Đấng Tạo Hóa.
163