BİLGELİK YOLUNDA HAYIRLI YOLCULUKLAR...

BİLGECE YAŞAMAK
 BİLGECE YAŞAMAK

TUNCER ELMACIOĞLU

BİLGECE YAŞAMAK

© 2012, Yediveren Yayınları

Bu kitabın her türlü basım hakkı, anlaşmalı olarak
Yediveren Yayınları’na aittir. Kaynak gösterilip alıntı yapılabilir.
İzinsiz hiçbir yolla çoğaltılamaz.

Yediveren: 60 Düzelti
Tür: Kişisel Gelişim Erol Demir

Yayın Yönetmeni: İç Tasarım

Gökhan Alperen Bayrak Burhan Maden

Editör ISBN
Çağla Erboğa 978-605-5394-18-9

Görsel Yönetmen 1. Baskı

Tarık Çobanoğlu Ekim2012

Baskı
Ecem Basın Yayın

Sertifika No: 19687

Talatpaşa Cad. Talatpaşa Apt. No: 32 D: 1 Bahçelievler/İSTANBUL

Tel: +90212 506 13 84 / +90212 506 13 85 - Faks: +90212 506 13 86
info@yediverenyayinlari.com - www.yediverenyayinlari.com
 TUNCER ELMACIOĞLU

Sürekli paranın, şehvetin, şöhretin, makamın,

kariyerin peşinden koşan insanlarda
iç huzuru yoktur. Ancak bilgelik yolunda ilerleyen insanlarda iç huzuru olur.
Bu kitabın rehberliğinde huzura yolculuk başlıyor…

BİLGELİK YOLUNDA HAYIRLI YOLCULUKLAR...

BİLGECE YAŞAMAK
 YAZAR HAKKINDA

Yazar, Sivas’ın Gürün ilçesinde doğdu. Onun doğup büyüdüğü ilçede bahçeler
ve sokaklar özgürlüğe açılan kapıydı. Yazar böyle bir özgürlük ortamı içinde dolu
dolu bir çocukluk yaşadı. O oynamanın yanında okumayı da çok seviyordu! Bu
yüzden Gürün Halk Kütüphanesinin müdavimlerinden biriydi. Okuma sevgisi
yetişkinliğinde onu yazarlığa taşıdı.
Tuncer Elmacoğlu, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Türk
Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Programında lisans tamamladıktan sonra İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyal Yapı ve Sosyal Değişme Ana Bilim Dalında
“yüksek lisans” yaptı.
Uzun yıllar değişik okullarda Türkçe-Edebiyat öğretmenliği yapan yazarın “Ba-
şarıda Aile Faktörü”, “Bilgece Yaşamak”, “Başarının Gücü”, “Anlaşmanın Dili”,
“Ruhun Işığı”, “Kendini İyi Hissetmek”, “Dinlerin Kardeşliği” adlı yedi kitabı
var. Ayrıca yazarın Güzel Konuşma ve Yazma(4, 5, 6, 7, 8) ile Edebiyat Tarihi(1,
2) olmak üzere toplam yedi adet de ortak hazırlanmış ders kitabı bulunmaktadır.
Aybige Elmacıoğlu adlı bir kız babası olan yazar, hâlen Uzman Türk Dili ve
Edebiyatı öğretmeni olarak görev yapmaktadır.

İletişim bilgileri:
Web(1):www.kitapadresim.com
Web(2):www.tuncerelmacioglu.com
E-mail(1):tuncer@kitapadresim.com
E-mail(2):tuncerelm@hotmail.com
 “Bu kitabı,
değerli anneciğim
Ayşe Elmacıoğlu’na
armağan ediyorum.”
 İçindekiler

Bu Kitap Hayatımı Değiştirdi...........................................................................................13

ÖNSÖZ.......................................................................................................................................15
GİRİŞ............................................................................................................................................17

BİRİNCİ BÖLÜM
BEDEN SAĞLIĞIMIZ..............................................................................................................21
1. BESLENME VE SAĞLIK ............................................................................................23
Beslenme Nedir?............................................................................................................23
Temel Besin Maddeleri...............................................................................................24
Dengeli Beslenme.........................................................................................................26
Sağlıklı Beslenme...........................................................................................................27
Dengesiz Beslenme......................................................................................................30
Şişmanlık ve Zararları...................................................................................................31
Kilo Vermek......................................................................................................................32
En İdeal Zayıflama.........................................................................................................34
Şişman Çocuklar............................................................................................................36
Beslenme Kültürümüz................................................................................................37
2. SPOR VE SAĞLIK........................................................................................................40
Hangi Egzersizleri Yapmalıyız?................................................................................40
8 l Tuncer Elmacıoğlu

Egzersizleri Nasıl Yapmalıyız?...................................................................................42

Hareketsizlik Başa Bela................................................................................................44
Egzersizin Yararları.........................................................................................................44
3. DOĞRU SOLUNUM VE SAĞLIK..........................................................................45
Oksijen İhtiyacımız........................................................................................................46
Doğru Nefes.....................................................................................................................47
Doğru Nefesin Şifası.....................................................................................................47
4. DİNLENME VE SAĞLIK.............................................................................................49
Uyku.....................................................................................................................................49
Uyku Süresi.......................................................................................................................50
Uykusuzluğun Nedenleri?.........................................................................................52
Derin Bir Uyku.................................................................................................................53
İçimizdeki Hazine...........................................................................................................54

İKİNCİ BÖLÜM
RUH SAĞLIĞIMIZ(I)...............................................................................................................57
DÜŞÜNCELERİMİZ ...............................................................................................................59
DÜŞÜNCENİN ANLAMLARI.......................................................................................59
DÜŞÜNMENİN SAFHALARI.......................................................................................60
a. Algılama........................................................................................................................60
b. Hafızada Depolamak..............................................................................................63
HANGİ SEMBOLLERLE DÜŞÜNÜYORUZ?...........................................................63
a. Dil-Düşünce İlişkisi...................................................................................................63
b. Somut veya Soyut Kavramlarla Düşünmek.................................................65
NASIL DÜŞÜNÜRSEK ÖYLE DAVRANIRIZ...........................................................67
a. Neye İnanırsak Onu Gerçekleştiririz.................................................................68
b. Niyet İyi Akıbet İyi....................................................................................................69
AKIL NEDİR?......................................................................................................................71
AKIL YÜRÜTMEK.............................................................................................................73
AKLIN ENSTRÜMANLARI............................................................................................74
a. Sağduyu ......................................................................................................................74
9 l Tuncer Elmacıoğlu

b. Zekâ................................................................................................................................74
c. Zihin................................................................................................................................75
ZİHİNDEKİ DÜŞÜNCE KALIPLARI............................................................................76
YAYGIN DÜŞÜNCE HATALARI ..................................................................................77
a. Genelleme (Toptancılık) .......................................................................................77
b. Siyah-Beyaz(Doğru-Yanlış) ..................................................................................78
c. Kendini Suçlamak(Kişiselleştirmek) .................................................................78
d. Başkalarını Suçlamak..............................................................................................79
e. El Âlem Ne Der?.........................................................................................................80
f. Diğerlerini Değiştirme Gayreti.............................................................................80
g. Hemen Sonuca Atlamak.......................................................................................80
h. «Keşke»cilik..................................................................................................................81
i. Felaket Hâline Getirmek.........................................................................................81
j. Olumsuzu Seçmek.....................................................................................................81
i. Her Şeyde Adalet Aramak......................................................................................82
ZİHİN BİLGİSAYARI.........................................................................................................83
YENİ BİR ZİHİNSEL PROGRAM.................................................................................84
1. Olumlu Düşünmek..................................................................................................86
İçimizdeki Boşluk.......................................................................................................86
Allah’ı Unutmamak...................................................................................................87
Her İşte Bir Hayır Vardır..........................................................................................88
Varlıklara Sevgiyle Bakmak...................................................................................89
İyimser Bakış ..............................................................................................................91
Kötümser Bakış..........................................................................................................92
Olumluyu Seçerek Mutlu Olmak.......................................................................93
2. Düşüncelerde Şimdiyi Yaşamak.........................................................................96
Ölü Geçmiş...................................................................................................................96
Hayali Gelecek............................................................................................................98
Şimdiyi Yaşamak........................................................................................................99
a. Yiyip içerken şimdi ...........................................................................................100
b. Cinsellikte şimdi ....................................................................................................101
c. Çalışırken şimdi.......................................................................................................102
10 l Tuncer Elmacıoğlu

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
RUH SAĞLIĞIMIZ(II)...........................................................................................................105
DUYGULARIMIZ...................................................................................................................107
BİLİNÇ MERKEZLERİ...................................................................................................108
1. Olumsuz Duygular................................................................................................109
Çekingenlik ..............................................................................................................110
Hırs-İhtiras.................................................................................................................110
Kıskançlık-Hasetlik.................................................................................................111
Kin-Düşmanlık.........................................................................................................112
Üzüntü-Sıkıntı..........................................................................................................113
Korku............................................................................................................................114
Öfke..............................................................................................................................114
Öfkeyi söndürmek.................................................................................................115
İçimizdeki Duygu Fırtınaları..............................................................................118
Duyguları Akıllıca Yönetmek............................................................................119
2. Olumlu Duygular..............................................................................................119
Vicdan..............................................................................................................................121
Merhamet......................................................................................................................122
Sevgi.................................................................................................................................122
Sevgi Yanılsaması........................................................................................................124
Sevginin Evrenselliği.................................................................................................126
Aşk.....................................................................................................................................128

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
RUH SAĞLIĞIMIZ (III).........................................................................................................131
DAVRANIŞLARIMIZ............................................................................................................133
KENDİMİZİ BİLMEK.....................................................................................................133
KENDİMİZİ DÜZELTMEK..........................................................................................134
DOĞRULUKTAN ŞAŞMAMAK ...............................................................................136
TUTARLI OLMAK..........................................................................................................137
BAĞIMLILIK TUZAKLARI...........................................................................................138
11 l Tuncer Elmacıoğlu

BAĞIMLILIKLARI BIRAKMAK..................................................................................142
İRADEYİ KULLANMAK...............................................................................................143

BEŞİNCİ BÖLÜM
İLİŞKİLERİMİZ(I) ...................................................................................................................145
SOSYAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ...............................................................................147
İNSAN İNSANA İLİŞKİ................................................................................................147
a. Dinleme......................................................................................................................148
b. Konuşma....................................................................................................................151
Etkili Konuşma.............................................................................................................154
ELEŞTİRİ VE DEDİKODU ..........................................................................................155
TARTIŞMALAR KAZANILMAZ................................................................................157
KÜSMEK...........................................................................................................................160
GÜZEL SÖZ SÖYLEMEK............................................................................................161
DIŞ GÖRÜNÜŞ..............................................................................................................163
DAVRANIŞLAR ÇOK EĞİTİCİDİR............................................................................164
HAKSIZLIĞA KARŞI ÇIKMAK .................................................................................166
OLAYLARDAN DERS ALMAK.................................................................................167
İNSANLARLA İLGİLENMEK......................................................................................169
İNSANLARA DEĞER VERMEK.................................................................................170
İNSANLARA YARDIM ETMEK.................................................................................172
YAKIN İLİŞKİLERİMİZ..................................................................................................174
İŞ İLİŞKİLERİMİZ...........................................................................................................176
KURUMLARLA İLİŞKİLERİMİZ.................................................................................178
UNVANLILARLA İLİŞKİLERİMİZ..............................................................................179
ALIŞVERİŞ İLİŞKİLERİMİZ..........................................................................................180
GÜNÜMÜZDE İNSAN İLİŞKİLERİ..........................................................................182
ÇAĞIMIZDA TOPLUMSAL İLİŞKİLER...................................................................184
 ALTINCI BÖLÜM
İLİŞKİLERİMİZ(II)...................................................................................................................187
DOĞAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ ..........................................................................189
EVRENİN BİRLİĞİ..........................................................................................................189
EVRENDEKİ DENGE ...................................................................................................191
EVRENE UYUM.............................................................................................................192
AKIŞ YAŞANTISI............................................................................................................193
DOĞANIN MUSİKİSİ...................................................................................................195
KÜLTÜRÜMÜZDE DOĞA SEVGİSİ........................................................................196
DOĞAL ÇEVRE BİLİNCİ.............................................................................................198

YEDİNCİ BÖLÜM
BİLGELİĞE ULAŞMAK........................................................................................................201
HAYATIN AMACI..................................................................................................................203
DEĞİŞİM..........................................................................................................................204
RUHSAL DEĞİŞİM.......................................................................................................206
BİLGELİK..........................................................................................................................208
BİLGE İNSANLARIN ÖZELLİKLERİ.........................................................................210
KAYNAKÇA.............................................................................................................................213
 Bu Kitap Hayatımı Değiştirdi

Y
eni baskıları için, bu kitapla ilgili çok etkilenip duygulandığım
bir anımı siz değerli okuyucularımla paylaşmak istiyorum.
Validebağ Anadolu Sağlık Meslek Lisesinde görev yapıyordum.
Okulda nöbetçi olduğum bir gün orta yaşlı, güler yüzlü bir bayan çeki-
nerek yanıma yaklaştı. O sıcak bir ses tonuyla,“Tuncer Elmacıoğlu’yla
görüşmek istiyorum, bana yardımcı olabilir misiniz?” dedi.
Güzel bir tesadüf olsa gerek, beni, bana sormuştu.
“Buyrun, aradığınız kişi benim, size nasıl yardımcı olabilirim”
dedim.
Birdenbire gözleri parlayıverdi! Dikkatle beni süzdü. Sonra gü-
lümseyerek, “Sizinle tanıştığıma memnun oldum; zamanınız varsa
sizinle biraz konuşmak istiyorum” dedi.
Ben de,“Şimdi dersim boş, size bir şey ikram edeyim, o arada da
konuşuruz.” dedim.
Samimi tavrım, onu iyice rahatlatmıştı!
Öğretmenler odasına oturduktan sonra bir çırpıda şunları anla-
tıverdi:
“Evliyim, iki çocuğum var, ikisi de öğrenci. Eşim, bizi terk etti.
Şimdi başka bir kadınla yaşıyor. Bizimle hiç ilgilenmiyor. Ben lise
mezunuyum, işim de, gelirim de yok. Zor günler geçiriyorum. Ça-
resizlik içindeyim. Büyük bir bunalıma girip derin bir depresyona
14 l Tuncer Elmacıoğlu

sürüklendim. Bir süredir psikolojik tedavi görüyorum. Biraz önce de

psikiyatristimin yanındaydım, ondan geliyorum. Psikiyatristim, kısa
bir sürede bu kadar ağır bir depresyonu nasıl yenebildiğimi, sordu.
Ben de çantamdan sizin Bilgece Yaşamak adlı kitabınızı çıkararak
kendisine gösterip, depresyonu bu kitap sayesinde yendim. Bu kitap
hayatımı değiştirdi. Şu anda kendimi çok iyi hissediyorum! dedim.
Buraya da sizinle tanışıp size teşekkür etmeye geldim.”
Doğrusu, bu anlamlı teşekkür karşısında çok duygulanıp gururlan-
mıştım! Bu ince düşünceli hanımefendi, bana büyük bir moral vermişti.
Üstelik beni yeni çalışmalar yapmaya yüreklendirip teşvik etmişti.
Yine bu kitabı okuyan bazı kanser hastaları, bizzat bana bu kitaptan
olumlu yönde çok etkilendiklerini söylediler.
Hani, bir kitap okudum, hayatım değişti, derler ya! İşte elinizdeki
de bu türden bir kitap!
Bu kitabın daha pek çok insanın hayatına olumlu yönde katkıda
bulunması dileğiyle...
Tuncer Elmacıoğlu
 ÖNSÖZ

H
ayatta eğlencenin, içkinin, ku­ma­rın, uyuşturucunun, şehvetin,
şöhretin, zenginliğin, maka­mın, po­litik gücün, akademik
kariyerin... insanlara iç hu­zu­ru ver­me­diğini öğrendim.
Sürekli bunların peşinden koşan bir­çok in­sanın da iç huzurunun
olmadığını biliyorum.
İnsanlar ancak gelişerek huzurlu ve mutlu olabilirler!
Önyargısız o­ku­yan kim­selere bu eser yaşama sanatında çok yardımcı
olacaktır. Biz, bu eserde yaşama sanatının incelikle­ri­ni okuyucularımızla
paylaştık. Okuyucu, bu kitaptaki bilgilerin bir kısmını bile hayatına
uygulasa, yaşama kalitesinde ciddi bir yükseliş olacaktır.
Bu kitabı öncelikle yakınlarımın, akrabalarımın, dostlarımın, ar­ka­
daş­la­­rımın, tanıdıklarımın, öğrencilerimin, okuyucularımın gelişmesine
yardımcı olmak amacıyla yazdım. Ben­ce dünyada baş­ka insanların
gelişmesine kat­kıda bulunmaktan daha soy­­lu bir uğraş yoktur. Pek
çok insan gelişebilmek için yar­­­­dıma ihtiyaç duyar. Bir eği­timci olarak
inanıyorum ki ger­­­çek aydın, yalnızca kendini geliştirmekle kalmaz,
çev­re­­sindeki insanların gelişmesine de yardımcı olur. Gerçek şu ki
insanların gelişmesine yardım ederseniz, onla­rın geleceklerini aydın-
latmış olursunuz!
Ülkemizde kişisel gelişim alanındaki telif eserle­rin sayıca yetersizliği
dikkatimi çekiyordu. Bu kadar ö­nem­li bir konuda piyasaya çeviri eserler
16 l Tuncer Elmacıoğlu

hâkimdi. Kuş­ku­suz çeviri eserler de insanlarımızın gelişmesine önemli

katkılarda bu­lunuyor. Ben de onlardan çok ya­rar­­landım; ancak kendi
kültürümüze uygun yerli çalış­ma­­­ların daha faydalı olacağı inancındayım.
Bundan dolayı kendi kültürümüze uygun olan bu eseri hazırladım.
Bu eser yedi yıllık sistemli bir çalışmanın ürünü. Bu ürünün
oluşmasına yakınlarım, candan akrabalarım, dostlarım, arkadaşlarım,
birçok insan bilgece davranışlarıyla katkıda bulundu. Onların hepsine
en içten teşekkürlerimi sunuyorum.
Büyük bir özenle güncelleyip yeniden düzenleyerek yazdığım bu
kitabın okuyucularıma faydalı olmasını diliyorum.
 GİRİŞ

S
tephen Covey’in öngörüsüyle önümüzdeki bin yıl Bilgelik Çağı
olacak. Bilgi Çağı büyük bir hızla Bilgelik Çağına dönüşüyor.
Bu çağın öncüleri de Bilge insanlar olacaktır.
Malum hayatta en büyük kuvvet bilgidir.
Bilgelik; bilgili olmak, bilgiyi hayata uygulamak ve hayırlı işler
yapmaktır. Buna göre, bilgeliğin birbirini tamamlayan üç temel boyutu
bulunmakta. Birincisi, bilgili olmaktır. Şüphesiz ki bilgisiz, bilgelik
olmaz. Bilgiyi genellikle okuyarak, gözlem yaparak, dinleyerek, soru
sorarak elde ederiz. Hayatımız boyunca bu araçları kullanarak bilgimizi
artırmaya çalışmalıyız. İkincisi, bilgiyi hayata uygulamaktır. Örneğin,
sigara içmenin zararlı olduğunu bildiğimiz halde sigara içiyorsak,
bilgiyi hayata uygulamıyoruz demektir. Yine bilgi, hile veya kötülük
için uygulanırsa bu bilgelik olmaz. Üçüncüsü, hayırlı işler yapmaktır.
Bu Allah’a ibadet etmekten tutun da dünyaya hizmet etmeye kadar
çok geniş bir alanı kapsar.
O halde ancak bilgi edinerek, bilgiyi hayata uygulayarak ve
hayırlı işler yaparak bilge olabiliriz. Bunun için de bilgece yaşamamız
gerekiyor.
Bilgece yaşamak mutluluğun da anahtarıdır.
Çoğu kimse mutsuzluğunu dış faktörlere bağlar. Oysa mutluluk
yolundaki en büyük engel insanın kendisidir. Öy­leyse dış faktörleri bir
18 l Tuncer Elmacıoğlu

tarafa bırakarak, kendi ü­ze­rimizde çalışıp olumsuz yönlerimizi düzeltme-

ye çalışmalıyız. Şayet ça­ba gösterirsek, Allah’ın bize bağışlamış olduğu
iyi ve gü­zel yeteneklerimizi gün ışığına çıkarabiliriz. Unutmayalım ki
ye­te­neklerimiz saklı tutmamız için değil; açığa çıkarıp ge­liştirmemiz
için bize verildi.
Bilgece Yaşamak adlı bu kitap toplam yedi bölümden o­luştu.
Birinci bölümde insanın beden sağ­lığı üzerinde duruldu. Zira
bedenen sağlıksız biri, kendisini geliştirme çabası içe­­­risine giremez.
Şöyle ki bedenen acı çe­ken biri tabii ki zihinsel, duygusal, sosyal ge-
lişme ça­ba­sı gösteremez. Örneğin başı, dişi, midesi ağrıyan biri elbette
ki zihinsel bir faaliyette bulunamaz.
Bedensel ihtiyaçlar(yeme, içme, uyku, barınma) kar­şı­lan­madığında
psiko-sosyal ihtiyaçların etkisi fazlaca his­se­­dilmez. Çünkü bunlar,
canlılığı sürdürebilmek için zorunlu olan temel ihtiyaçlardır. İnsan
organiz­ma­­sı, başlangıçta bütün dikkatini temel biyolojik ihti­yaç­la­rını
karşılamaya yöneltir. Organizma ancak temel ih­ti­yaç­ların karşılanması
durumunda, daha üst düzeydeki psi­ko-sosyal ihtiyaçlara yönelebilir.
Örneğin bir gemi ka­za­sı sonucunda ıssız bir adada kaldığınızı farz
edelim. Burada açsınız, susuzsunuz, uy­ku­suzsunuz, üstelik hava da çok
soğuk. Herhâlde bu koşullarda„kitap okuyayım“ ve­ya„günlük tutayım“
diye düşün­mez­­siniz. Öncelikle açlık, su­suzluk, uykusuzluk, soğuktan
korunma gibi temel ge­rek­sinimlerinizi karşılamaya yö­­nelirsiniz. An­
cak biyolojik te­mel ihtiyaçlar karşılandığında onlarla ilgili güdülerin
şid­de­ti azalır. Onun içindir ki bu bölümde, sağlığın te­meli olan dengeli
beslenme, spor yapma, doğru nefes ve dinlenme ele alındı.
İkinci bölümde düşüncenin değişik bo­yutları, özellikle„olumlu
düşünme“ ve„düşüncelerde şimdiyi yaşama“nın önemi açıklandı.
Üçüncü bölümde duygularımız, bağımlılıklardan kurtulmak ve
duygusal gelişim üzerinde duruldu.
Dördüncü, beşinci, altıncı bölümlerde insanın kendi­si, sosyal ve
doğal çevresiyle ilişkileri incelendi.
19 l Tuncer Elmacıoğlu

Yedinci bölümde hayatın amacı, bilgelik kavramı ve bil­­ge insanın

temel nitelikleri vurgulandı.
Bilge insanın idealize edildiği bu kitabın temel amacı insanlarımızı
bilgeliğe yönlendirmektir. Unutmayınız ki çaba gösteren her insan,
bilgelik yolunda mesafe alabilir…
 BİRİNCİ BÖLÜM
BEDEN SAĞLIĞIMIZ

“Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi.

Ol­ma­ya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi.”
Kanûnî
 Bilgece yaşamak, bedenen ve ruhen sağlıklı ol­mayı gerektiriyor.
Bilinçli beslenme, spor, doğru solunum, dinlenme beden sağlığının
olmazsa olmazlarıdır.

1. BESLENME VE SAĞLIK
Beslenme Nedir?
Beslenme; insanın büyümesini, gelişmesini, yaşamasını sağ­layan yi-
yecek ve içeceklerin ağız yoluyla vücuda a­lı­na­rak kullanılması işidir.
Besinler vücut me­ka­nizmasını çalıştıran birer yakıttır. Beslenme
canlılığın devamını, hüc­re­le­rin ve dokuların yenilenmesini sağlar.
İlkel insan, tabiatta bulabildikleriyle karnını doyururken, za­manla
insan seçim yapmayı ve seçtiklerini de pişirerek daha uy­gun hâle ge-
tirmeyi öğrendi. Hayatını devam ettirebilmek için ne bulursa yemek
zorunda kalan ilkel insan, z­ama­nı­nın önemli bir kısmını da yiyecek
arayarak geçiriyordu. Sırf yaşamını sürdürebilmek için ne bulursa ye-
mek zo­runda kalan ilkel insanın buna paralel olarak ömrü de kı­saydı.
Nitekim henüz 1900’lü yılların başında orta­la­ma insan ömrü yaklaşık
40-50 civarındayken, gü­nü­müz­de bu süre 70-80’e yükselmiştir. Çünkü
çağımızın modern insanı, be­sinler arasında bilinçli seçim yapmayı ve
sağlıklı bes­len­menin kurallarını öğrendi.
Kuşkusuz ki beslenme bilimindeki gelişmeler, insan öm­rü­nü
uzatan önemli faktörlerden biridir. Çağımızda bes­len­me teknolojisi
büyük ilerlemeler kaydetmiş ve insanla­rın daha sağlıklı beslenebilmesi
24 l Tuncer Elmacıoğlu

için, çok faydalı programlar ortaya koymuştur. Beslenme biliminin

kurallarına uy­mak, sağlıklı ve uzun yaşamanın da sırrı. Her in­sa­nın bu
kuralların belirlediği iyi bir beslenme alışkanlığına ih­tiyacı var.
Yapılan bilimsel araştırmalar, insanın sağlıklı yaşaya­bil­mesi için
değişik türde kırkı aşkın besin ögesine ihti­ya­cı olduğunu ortaya koyuyor.
Kişinin sağlıklı bir ömür sürebilmesi için bu besin ö­gelerini dengeli bir
şekilde vücuduna alması gerekiyor. Eğer bu be­sin­ler dengeli bir şekilde
alınmazsa, insanın sağlığı bo­zu­luverir.

Temel Besin Maddeleri

İnsan bedeninin ihtiyacı olan kırkı aşkın besin unsuru­nu, kim­
yasal yapılarına ve vücudun çalışmasındaki rolle­ri­ne gö­re altı grupta
ele alabiliriz.
1. Proteinler: Yeni hücrelerin oluşmasını ve çalışmasını proteinler
sağlar. Proteinler için,„hayatın kaynağıdır“ da di­yebiliriz. Çünkü bunlar
ölen hücrelerin yerine yenilerini yapa­rak bedendeki hücrelerin sürek-
liliğini gerçekleştirirler. Ay­nı zamanda bedenin enerji kaynağıdır da.
Vücut ihtiyacı olan proteini, gıdalar vasıtasıyla alır. Bü­tün gıda-
larda protein vardır. Ancak besinlerin bazıları pro­­tein yönünden daha
zengindir. Örneğin kırmızı ette bol miktarda protein bulunur. Fakat
kırmızı etin fazlaca tü­­ketilmesi de zararlıdır. Balık, protein yönünden
kırmızı et kadar zengindir; yağ bakımından ise daha sağlıklı. Ta­vuk da
aynı şekilde. Bu nedenle protein ihtiyacımızı kar­şı­lamak için kırmızı et
yerine balık ve tavuk etini daha faz­la yemeliyiz. Ayrıca balık ve tavuk
etinin çocukların ze­kâ gelişimine önemli katkılarda bulunduğunu da
u­nutmamalıyız.
İnsandaki protein eksikliğinin en önemli belirtileri; za­yıf­lama,
bitkinlik, dirençsizlik ve çabuk yorulmadır.
2. Yağlar: Yağlar vücuda en fazla kalori sağlayan gıda madde­si
olduğu için insanın başlıca enerji kaynağıdır da. Vü­cut­ta enerjiyi stok
eder. Alınan kalorinin yetersiz kaldığı za­manlarda da imdada yetişir!
25 l Tuncer Elmacıoğlu

Yağlar soğuk havalarda vü­cu­dun fazla ısı kaybetmesini de önler. Böylece

vücut ısı­sı­nı da ayarlamış olur.
Sıvı yağlar, katı yağlara göre daha sağlıklıdır. Çünkü hem hazmı
kolay hem de damar sertliği yapmaz. Hay­­vansal yağlar, margarinler,
tekrar tekrar kulla­nı­­lan kızartma yağları sağ­lı­ğa çok za­rarlıdır. Bu
yüzden yemeklerimizde ve sala­ta­larımızda da­ha çok sıvı yağları tercih
etmeliyiz.
3. Karbonhidratlar: Enerjimizin büyük bir kısmını kar­bon­
hidratlardan karşılarız. Bu besin unsuru, kanda az mik­­­tarda “glikoz”
şeklinde bulunarak dokulara enerji ve­rir. Bitkisel gıdalarda bol miktarda
karbonhidrat bu­lu­nur.
4. Mineraller: Değişik besinler vasıtasıyla aldığımız mi­­ne­rallerin
bir kısmı iskelet ve dişlerimizin yapıtaşını o­luşturur­ken, bir kısmı da
vücudumuzdaki suyu dengede tutar. Vü­­cu­du­mu­zun çok az miktarda
minerale ihtiyacı var. De­mir hariç, vücutta mineral eksikliğinden kay-
naklanan ö­nemli bir hastalık olmaz. Zaten normal şekilde beslenen
bi­risi de besinlerden yeterli derecede mineral alıyor demektir.
5. Vitaminler: Vücudumuzun iyi çalışabilmesi için vi­ta­­min­lere
de ihtiyacı var. Vitaminlerin bir bölümü bedeni­miz­­­de­ki biyokimyasal
olayların düzenlenmesine yardım ederken bir bölümü de bedenin
fonksiyonlarını sür­dür­me­­si­ne ve za­rarlı maddelerin tesirini azaltmaya
yardım e­der. Vü­cu­du­muz­da meydana gelen milyonlarca reaksiyo­nun
o­luş­ması için de vitamin gereklidir. Vitamin yetersiz olduğu za­­man,
me­tabo­liz­ma sağlıklı bir biçimde çalışmaz. U­zun­ca bir süre vü­cutta
vitamin eksikliği olursa bu durum has­­talığa yol a­çabilir.
Her gıda maddesinde belirli oranda vitamin bulunur. Bun­­dan
dolayı farklı gıdalardan belli miktarlarda yiyerek dengeli beslenen bir
insanın vitamin eksikli­ğin­­­den yatağa düşmesi söz konusu olamaz.
Şunu da belirtelim ki dengeli bes­lenmenin ye­r­ini hiçbir vitamin hapı
tutamaz.
26 l Tuncer Elmacıoğlu

6. Su: İnsan bedeninin üçte ikisi sudur. Su; organların ça­

lışması, bedende kimyasal reaksiyonların oluşması, vü­cut ısısının
kontrolü gibi hayati fonksiyonları yerine ge­tirir. Ayrıca sindirim,
dolaşım, besinlerin hücrelere ta­şın­ması, vücuttaki zehirli mad-
delerin dışarı a­tıl­ması gibi önemli görevleri yapar.
Suyun kalori değeri yoktur; fakat su olmadan besinler ya­
narak enerji sağlayamaz. Bu nedenle insan uzunca bir sü­re aç
yaşayabilir, ama susuz yaşayamaz. Öyleyse vü­cutta yeterince
su bulunması, yaşayabilmek için zorunlu bir ihtiyaçtır.
Günlük su ihtiyacımız, ortalama 1-2 litredir. Özellikle vü­
cudumuz su kaybettiğinde, bol proteinli ve tuzlu besinler
yediğimizde bolca su içmeliyiz.
Canlılığın devamı, yukarıda belirttiğimiz temel besin
mad­delerininin dengeli bir şekilde alınması, onların sin­di­ril­ip
hücrelere taşınması sistemine dayanır.

Dengeli Beslenme
Besinlerin yeterli miktarlarda vücuda alınması işine «dengeli
beslenme» diyoruz. Bes­­len­mede önemli olan alınan besinler
arasındaki den­ge­­­dir. Na­sıl yemek yaparken lezzetli olması için
mal­ze­me­­leri öl­çüp biçerek birbirine karıştırıyorsak, dengeli
bes­le­ne­bil­me­k için de değişik gıdalardan belirli oranlarda ye­
meliyiz. Hiçbir gıda maddesi, tek başına organiz­ma­nın ihtiyacını
karşılayamaz.

Na­sıl yemek yaparken lezzetli olması için mal­ze­me­­leri öl­çüp

biçerek birbirine karıştırıyorsak, dengeli bes­le­ne­bil­me­k için de
değişik gıdalardan belirli oranlarda ye­meliyiz.

Yapılan araştırmalar, her besin maddesinin kendine gö­re

birtakım faydalar içerdiğini ortaya koyuyor. Bu nedenle bütün
27 l Tuncer Elmacıoğlu

besinlerden az miktarda da olsa yemek, insan be­de­ni için en

sağlıklı beslenme şeklidir. Öyleyse günlük bes­lenmelerde hiçbir
yiyeceğin es geçilmemesi lâzım. Çün­­kü vücudun ihtiyaç duy-
duğu maddeler, değişik besin mad­delerinde çeşitli oranlarda
bulunmaktadır.
İnsanın vücut sistemine her besin madde­si­nin kendine has, özel
bir katkısı vardır. Değişik yiyeceklerden birer miktar alınması, sağlıklı
beslenme için çok ge­rek­li. Normal şartlarda günlük besinlerin % 20’si
protein­ler­den, % 60’ı meyve ve sebzelerden, % 10’u unlu yiyecek­ler­den
% 5’i de yağlardan oluşmalıdır.(Saygılı-Balcıoğlu, s.15)
Besin maddelerini, besleyici değerleri bakımından dört grupta
toplayabiliriz:
1. Et, tavuk, balık, yumurta
2. Süt ve mamülleri
3. Taze sebze ve meyveler
4. Tahıllar
Den­geli beslenebilmemiz için, her dört gruptaki yiye­cek­ler­den az
da olsa yememiz gerekir. Çünkü bunların her bi­rin­de değişik oranlarda
protein, vitamin ve mineral bulunmakta. Bu dört ana gruptaki gıdalardan
aşırıya kaçmadan azar a­zar yemek, dengeli beslenmenin en etkili yolu-
dur. Her­han­gi bir gruptaki besinden çok fazla yiyip diğerlerinden çok
az yiyen veya hiç yemeyen kimseler, dengesiz bes­le­ni­yor demektir.
O hâlde her zaman canımızın istedikleri yerine farklı şeyleri de
ye­meliyiz. Her çeşit gı­da­dan yemeliyiz; ama az miktarda.
Sebzeyi, meyveyi soframızdan eksik etmemeliyiz. Bütün besinlerin
taze, katkısız ve doğal olanını yemeliyiz.
Sağlıklı yaşa­ma­­nın yolu, dengeli beslenmeden geçer.

Sağlıklı Beslenme
28 l Tuncer Elmacıoğlu

Sağlıklı beslenme lokmaları iyi çiğnemekle başlar. Ağzımıza

küçük lokmalar alarak onları yavaş yavaş iyi­ce çiğ­neyelim. Lok-
mamızı iyice çiğnemeden yutmayalım. İyi­ce çiğ­nenen lokmalar,
damak tadını artırır. Bu şekilde yedikle­ri­mi­zin lez­zetini daha iyi
hissederiz. İyi çiğnemek aynı zamanda sindirim sistemimizi de
iyi­­çalıştırır. Çünkü sindirim, tükürük denilen sıvıyla ağızda baş­lar.
Bu sıvı, besinleri sindirime hazırlayan ilk maddedir. Lokmaları
iyice çiğnemek sindirimi çok kolaylaştırır.
Yemek yeme hızımızı da yavaşlatmalıyız. Bunun için birkaç lokma­
dan sonra ağzımızı peçeteyle silip her lokmadan sonra ça­ta­lımızı veya
kaşığımızı masaya koymalıyız. Ayrıca kendimize kü­çük porsiyonlar
hazırlamalıyız. Böylece hem daha yavaş hem daha az yemiş oluruz.
Az ve yavaş yiyelim ki u­zun ve sağlıklı yaşayabilelim.
Sağlıklı ve uzun yaşamanın en önemli ya­sa­sı, az yemektir. Yapılan
birçok araştırma göstermiştir ki hay­vanların yaşam sürelerini uzatmanın
yolu, yiyecekle­ri­nin miktarını kısmaktan geçiyor. Dr. Clive McCay
yaptığı bir araştırmada, denek olarak kullandığı farelerin yiyecek­le­rinin
miktarını yarı yarıya azaltmış, sonuçta farelerin ya­şam sürelerinin iki
kat arttığını görmüştür.(Robbins, s.184)

Sağlıklı ve uzun yaşamanın en önemli ya­sa­sı, az yemektir.

Tabii aynı şey insanlar için de söz konusu. Öyleyse biz de

az yiyelim ki yiyeceklerin tadını çıkaracak kadar uzun ömrümüz
olsun.
Güne enerji dolu başlayabilmemiz için, sabah kah­valtısını
sağlam yapmalıyız. Çünkü iyi bir kahvaltı yapmaz­sa­k, kendi-
mizi gün boyu hâlsiz ve yorgun hissederiz. E­ğer gün boyu
zinde olmak istiyorsak kuvvetli bir sabah kahvaltısıyla güne
başlamalıyız. Öğle yemeğini de kuvvetli yemeliyiz. Ama akşam
yemeğini erken saatlerde hafif ve az yiyerek geçiştirmeliyiz. Aksi
29 l Tuncer Elmacıoğlu

takdirde midemiz, bütün gece boyunca sindirimle uğraşmak

zo­run­da kalır.
İnsanın üçte ikisi sudan oluşur. Bundan dolayı yiyecek­le­rimizin
üçte ikisinin de su bakımından zengin yiyeceklerden oluşması
gerekir. İn­san vücudundaki artık ve toksik maddelerin en büyük
çözücüsü de sudur. Yeterli miktarda alınan su, vücuttaki artık
madde­le­rin ve toksik zehirlerin dışarıya atılmasına da yardımcı
o­lur. Su, vücuttaki toksinlerin ve yağların atılmasını sağlaya­
rak kilo vermeyi de kolaylaştırır. Kendini daha canlı his­setmek
isteyen, bol miktarda taze mey­ve ve sebze yemelidir.
Elbette ki sebzenin ve meyvenin en iyisi, taze olanıdır. Üstelik taze
yiyeceklerin besin de­ğe­ri yüksektir. Turfanda olan sebze ve mey­ve­lerin
besin değeri düşüktür. Aynı zamanda hor­mon­lu gıdalardır bunlar.
Turfanda sebze, meyve yerine mevsimlik sebze ve meyve tüketmek
hem da­ha ekonomik hem sağlığımız açısından daha yararlıdır. Yine iyi
yıkamak şartıyla meyve ve sebzelerin kabuğunu soy­­madan yemeliyiz.
Çünkü vitaminler, meyve ve seb­zelerin kabuğunun hemen altındadır.

Turfanda sebze, meyve yerine mevsimlik sebze ve meyve

tüketmek hem da­ha ekonomik hem sağlığımız açısından daha
yararlıdır.

İnsana çok yararlı olan ve sindirimi en kolay gıda mad­de­si

meyvedir. Bütün beslenme uzmanları, meyvenin çok fay­dalı
bir gıda maddesi olduğunda birleşiyorlar. Ancak en büyük
sorun, meyvenin ne zaman yeneceğinin bilin­me­­mesinden
kaynaklanıyor.
Meyve, daima aç karna yenmeli. Çünkü meyvenin bü­yük
bir kısmı midede değil, ince bağırsaklarda sin­di­ri­lir. Yendikten
birkaç dakika sonra meyve, ince bağırsak­la­ra geçer ve şekerini
orada bırakır. Eğer mideniz doluysa, meyve midede kalır ve
mayalanmaya başlar. Meyvenin po­sası, mayalanma sonucunda
30 l Tuncer Elmacıoğlu

kokar. Bağırsaklardaki ga­zın da, geğirmenin de gerçek sebebi

budur. Bu bilimsel ger­çeğe göre meyveyi tok karna değil, aç
karna ye­me­liyiz. Oysa bizim beslenme kültürümüzde meyve
ge­nel­likle yemeklerden sonra, yani tok karna yenir. Bu yanlış
alışkanlığımızı değiştirmeliyiz mutlaka.
Beslenmemizin önemli bir kısmını meyve yiyerek kar­şı­
lamalıyız. Meyvelerde bol miktarda bulunan meyve şekeri
kolayca glikoza dö­nü­şür. Nitekim beynin gıdası sayılan glikozun
kaynağı da mey­­velerdir.
Bağırsaklarınızın iyi çalışmasını istiyorsanız, çok­ça po­salı gıdalar
yemelisiniz. Eğer posalı gıdaları az tüketiyorsanız sindiriminiz zorlaşır,
sıkça kabız olursunuz. Dış­kının ba­ğırsaklarda uzun süre kalması da çok
teh­li­kelidir. Çünkü dışkıda bol miktarda zehirli mad­de­ler bulunur. Bu
ze­hirli maddelerin bağırsaklarda kalma sü­­resi ne kadar u­zun olursa
zararı da o nispette faz­la o­lur. Hatta dışkının uzun süre bağırsaklarda
kal­ma­sının bağırsak kanserine ne­den olduğu iddia edilmektedir. Bu
ne­den­le bağırsakların boşalmasına yardımcı olan posalı gı­da­la­rı bolca
tüketmelisiniz.
İnsanlar için süt ve bal da şifa kaynağıdır. Aynı za­man­da süt ürünü
olan yoğurt da bize ait çok yararlı bir gıda maddesidir. Unutmayınız
ki bütün dünya yoğurdu bizden aldı.
Hayatımıza iyi bir beslenme disiplini uygularsak daha sağlıklı
yaşarız.
Bu arada beslenmemizin temel aracı olan dişlerimize de en iyi
şekilde bakmalıyız. Dişlerimizi düzenli fırçala­ma­­­yı ihmal etmemeliyiz.
En azından dişlerimizi gece yatarken ve sa­bah kahvaltısından sonra
olmak üzere günde iki defa fırçalamalıyız.

Dengesiz Beslenme
Vücudun ihtiyacı olan besin maddelerinin ölçülü mik­tar­­lar­da
alınmaması durumunda dengesiz beslenme or­ta­ya çı­kar. Mesela„pro-
31 l Tuncer Elmacıoğlu

teini çok“ diye devamlı ve bol mik­tar­da et yersek, dengesiz beslenmiş

oluruz. İyi biliniz ki hiç­bir gıda maddesi tek başına organizmanın
ihtiyacını kar­­şılayamaz.
Dengesiz beslenme birçok hastalığa doğrudan neden ol­duğu gibi,
pek çok hastalığın da vücuda kolayca yerleş­me­­sine yol açar. Zira dengesiz
beslenen birinin vücudu mik­­roplara karşı dayanıksızdır. Bu sebeple
dengesiz bes­le­nen kişi, çabuk hasta olmanın yanında hastalandığında
ko­lay kolay iyileşemez de... Dengesiz beslenme so­nucunda bedenen
yeteri kadar gelişememiş, yorgun ve hasta bireyler olur.
Dengesiz beslenmenin olumsuz yönde en fazla etkile­di­ği sosyal
gruplar; çocuklar, gençler, hamile veya emzikli kadınlardır. Özellikle ana
rahmindeki ve 0-6 yaş gru­bun­daki çocukların zekâ ve vücut gelişimleri,
dengesiz bes­len­meden olumsuz şekilde etkilenir. Bu yaş gru­bun­da­ki
ço­cuklar, anne sütünün yanında bol miktarda taze seb­ze, mey­ve ve
mümkün olduğu kadar da balık ve tavuk etiyle bes­lenmelidirler.
Dengesiz beslenmenin nedenlerini araştırdığımızda, yoksulluğun
yanı sıra beslenme bilgisinin yetersizliğiyle damak zevkine düşkünlük
de yaygın faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Aslında bireylerin fiziki görünüşleri dengeli beslenip bes­lenmedikleri
hakkında bize bir fikir verir. Biliniz ki şiş­manlık da zayıflık da dengesiz
beslenmenin bedeni bi­rer işaretidir.

Şişmanlık ve Zararları
Normalde insanın ortalama günde 2500 ka­loriye ihtiyacı var.
Fakat günlük ihtiyaçtan fazla alınan ka­loriler vücutta yağa dönüşerek
hücrelerde depo ediliyor. Hüc­re­le­rin içinde biriken bu yağlar da şiş-
manlığa yol açıyor.
O hâlde şişmanlık, yaygın olarak aşırı yeme, içme ve hareket­siz­lik
nedeniyle kullanılan kaloriden daha çok kalori alınmasıyla oluşuyor.
Yani şişmanlamada daima alınan enerji, tü­ke­ti­len enerjiden daha çoktur.
32 l Tuncer Elmacıoğlu

Sözün özü, insan çok yemek yerse şişmanlar.

İnsanlar a­rasında çok yaygın olan kötü alışkanlıklardan biri de
çok yemektir. Çok yemek de tıpkı sigara, alkol, uyuşturucu gibi kötü
bir alışkanlıktır.

İnsanlar a­rasında çok yaygın olan kötü alışkanlıklardan biri de

çok yemektir. Çok yemek de tıpkı sigara, alkol, uyuşturucu gibi
kötü bir alışkanlıktır.

Bütün kötü a­lış­kan­lıkların ortak tarafı, kolayca alışılabilir; fakat

çok zor bırakılabilir olmalarıdır.
Eğer kilonuz artıyorsa bilin ki vücudunuza ihtiyacından fazla kalori
alıyorsunuz ve yeteri ka­dar da hareketli değilsiniz demektir. Şişmanlığın
en yay­gın üç temel nedeni; şekerli, yağlı, unlu gıdaların bolca yen­mesi,
ayaküstü atıştırılan abur cubur yiyecekler ve ha­re­ketsizliktir.
Şişmanlık, bir çeşit bedeni hastalıktır. Aynı zamanda şişmanlık,
bazı hastalıkların hazırla­yı­cı­­sı­dır da. Kişi şişmanladıkça birçok hastalığa
dave­ti­ye çı­ka­­rır ve yaşam süresini de kısaltır. Şişmanlığın davetiye çıkar-
dığı çok yaygın önemli hastalıklar şunlardır: kalp kri­­zi, yüksek tansiyon,
damar sertliği, kanser, şeker. Şiş­­man­lık bu ölümcül hastalıkların dışında
belli başlı şu o­lum­­suzluklara da neden olabilmekte:
1. Şişman kimseler solunum zorluğu çekerler.
2. Fazla kilolar, kemik ve adaleleri zorlayacağından in­san­da düz
tabanlığa ve varislere neden olabilir.
3. Şişman hanımlarda âdet bozuklukları, kısırlık; şişman erkek-
lerde ise iktidarsızlık daha sık görülür.
4. Uyurken horlayanların çoğu şişmandır. Bu kişiler zayıfladık-
larında horlama azalır ya da tamamen kesilir.
5. En önemlisi de şişmanlık, estetik görünümü bozduğu
için şişman kişi, beğenilme ihtiyacını karşılayamaz. Bu da ki-
33 l Tuncer Elmacıoğlu

şinin devamlı psikolojik acı çekmesine neden o­lur. Onun için

şişman kişilerde; ruhsal bozukluklar, a­şa­ğılık kompleksi oldukça
yaygındır.

Kilo Vermek
Hiçbir şekilde hızlı kilo verme yolunu seçmemeliyiz. Doğ­­ru­su,
fazla kiloları yavaş yavaş vermektir. En ideal zayıflama, ağır a­ğır ve de­
vamlı olandır. Sağlıklı zayıflama, sabır ve sü­rek­lilik is­ter. Şunu bilin ki
hızla verilen kilolar, büyük bir ih­ti­mal­le hızla da geri alınır.
Zayıflamak isteyen kişi, önce psikolojik olarak kendini za­yıf­lamaya
hazır hissetmelidir! Sonra da ne kadar kilo ve­receğini belirlemelidir.
Tabii ki kilo vermek isteyen kişi, kendisine gerçekçi hedefler seçmelidir.
Çünkü ger­çek­çi olmayan hedefler kişiyi başarısızlığa mahkûm eder.
Ayrıca kişi he­define yürürken sabırlı ve kararlı olmalıdır. Bu süreçte
en önemlisi, kişinin eski beslenme alışkanlı­ğı­nı değiştirmesidir. Genel-
likle insanları şişmanlatan un­lu, şekerli ve yağlı yiyeceklerdir. Bu tür
yiyeceklerin çokça tü­ketildiği beslenme alışkanlığını değiştirmeden
kimse kilo veremez.
Kalori değeri yüksek yağlı yiyecekler daha lez­zetli oluyor. Onun
için de daha çok onları tercih e­diyoruz. Oysa sağlıklı bir zayıflama
programında unlu, şekerli ve yağlı yiyecekleri a­zaltmanın dışında
herhangi bir yiyecekten mahrum kal­ma söz konusu değildir.
Sıkı bir diyetle kilo verseniz bile, eğer eski beslenme a­lış­kanlığınıza
geri dönerseniz verdiğiniz kiloları kısa za­man­da geri alırsınız. Önemli
olan verilen kilo­la­rı fazlasıyla geri almamaktır. Kilo verdikten sonraki
bir­kaç hafta kiloların geri alınması açısından çok risklidir. Bu döneme
çok dikkat etmek gerekir. Kilo kaybeden kimse, artık ye­­ni bir yaşam
biçimine başlayıp yeni bir beslenme alışkanlığı edinmiştir. Esas olan
kişinin bu yeni beslenme alışkanlığını sürdürebilmesidir. Doğru bir
beslenme alışkanlığı, fazla ki­lo sorununu tamamen ortadan kaldırır.
34 l Tuncer Elmacıoğlu

Yeme irademizi bilinçli kullanmalıyız. İn­san doyduğunu

fark etmeli; vücudun tokluk tepkisini iyi al­­gılamalıdır. Tıka basa
yemenin insana hiçbir faydası yoktur. Zaten bedenimizin zekâsı,
ne kadar gıdanın yeterli ol­duğunu tokluk duygusuyla bildirir bize.
Sağlıklı bir diyetin uygulanması çok kolaydır; ama hız­lı kilo kaybı
sağlamaz. Böyle bir diyetle yavaş fakat istikrarlı kilo ve­ri­lir. Ayrıca sağlıklı
bir diyet, kişiye kalıcı bir beslenme alışkanlığı da ka­zandırır. Böylece
kişi, verdiği kiloları ge­ri de almaz.
Birçok zayıflama girişimi, başarısızlıkla sonuçlanır; bu­nun temel
nedeni, aşırı kısıtlamalara gidilmesidir. Biz, ba­şa­rılı bir kilo verme
programında yeme miktarını sınırlan­dır­maya «evet» fakat aşırı kı-
sıtlamalara gitmeye «hayır» di­­yoruz. Aşırı kısıtlamalarla kilo verilse
bile, bu kilolar kı­sa sürede fazlasıyla geri alınır. Aynı zamanda aşırı
kısıtlamalara gi­­dilen diyetler, hastalıklara davetiye de çıkarır.

En İdeal Zayıflama
Aç kalmadan, bir yandan eski beslenme alışkanlığımızı de­­ğiş­tirip
bir yandan da düzenli egzersizler yaparak et­­kili bir şekilde zayıflaya-
biliriz.
Besinlerden elde edilen kalori miktarıyla vücudun har­ca­dığı
enerji miktarı dengede ise kilo sabit kalır. Bu denge­nin bozulması
şişmanlamaya veya zayıflamaya neden o­lur. Son yıllarda yapılan bazı
araştırmalar, vücudun alı­şıl­mış kendi kilosunu koruma gayreti içeri-
sinde olduğunu, bunu değiştirmeye yönelik her türlü çabaya uzun
süre di­rendiğini ortaya koymaktadır. Dikkat ederseniz diyet ya­­panlar;
az yedikleri hâlde yeterince kilo ve­re­me­diklerinden yakınırlar. Bunlar
diyeti biraz gevşetince de verdik­le­ri birkaç kiloyu hemen geri alıverirler.
Aynı durum şişmanlamak isteyen kişilerde de görülür; yedikleri yemek
mik­ta­rı birkaç katına çıksa bile, bunların kilo artışı çok az olur. Bu du­
rum vücudun alışılmış kendi kilosunu koruma direnciyle ilgilidir.
35 l Tuncer Elmacıoğlu

Vücuttaki bu direnç «ayar noktası» teorisiyle açıklana­bi­lir.

Ayar noktası, kişinin genetik yapısına bağlı olarak vü­cudunda
bulunması gereken yağ dokusu miktarıdır. Bün­ye bu miktarı
değiştirmeye yönelik her türlü çabayı so­nuçsuz bırakacak
otomatik ayarlamalar yapar. Bu şekil­de bünye, her türlü kilo
değiştirme gayretine direnerek baş­langıçtaki kendi ağırlığını
korumaya çalışır. Alınan gıdalar azaltılsa bile, beyindeki «a­yar
mekanizması» beden ağırlığındaki kaybı bir tehlike o­­larak
algılayıp, metabolizmanın çalışma hızını düşüre­rek kullandığı
enerjiyi kısmakta. Bu nedenle tek başına di­yetle istenilen ölçü-
de kilo vermek mümkün olmamakta­dır. Ancak bünyenin ayar
noktası değiştirilerek kalıcı bir zayıflama sağlanabilir.(Tuzlacı-
Toygar-Baltaş, s.22)
Bünyenin ayar noktası nasıl aşağı çekilebilir? Bunun için iyi bir
diyetin yanı sıra düzenli eg­zer­sizlerle bedenin enerji yakma miktarı
artırılmalıdır. Ancak spor desteğiyle bünyenin zayıflamaya karşı olan
direnci kırıla­bi­lir. Çünkü spor, metabolizmanın çalışma hızını yükselterek
vücudun daha fazla kalori yakmasını sağlar. Böylece sporla desteklenen
di­yet programı, vücuttaki etkisini artırarak zayıflamayı kolaylaş­tı­rır.
Ayar noktası aşağı çekilse bile, onun yeni konumuna a­lışması
aylarca, hatta yıllarca sürebilir. Dolayısıyla za­yıf­layarak aynı kiloyu mu-
hafaza etme ancak uzun süren ça­baların so­nucunda mümkün olabilir.
İnsan vücudunun fazla kalorileri yağ olarak depolama ve gerekti-
ğinde de kullandığı enerji­yi kısabilme özelliği, zayıflamanın önündeki
en önemli iki en­geldir. Ancak bu engellere rağmen kişi iradeli davra-
nırsa sağlıklı bir şekilde kilo verebilir ve yeni kilosunu da so­nu­na kadar
muhafaza edebilir.
Sıkı diyet programlarına girenler, mutlaka depresyona girerler. Sert
diyetlerin ortak kaderi; kilo­la­rı hızla verirken de tekrar geri alırken de
dep­­resyondur! Sıkı rejim yapan kişi, önce yeme zevkinden mah­rum
kaldığı için depresyona girer; sonra da onca e­zi­yet­le verdiği kiloları
36 l Tuncer Elmacıoğlu

hızla geri alınca depresyona girer. Bu tür diyetlerdeki depresyonun

temel sebebi, beslenmede aşırı sı­nırlamalara gidilmesidir.

Sıkı diyet programlarına girenler, mutlaka depresyona girerler.

Sert diyetlerin ortak kaderi; kilo­la­rı hızla verirken de tekrar geri
alırken de dep­­resyondur!

Ayrıca başarısız olan her diyet denemesi, bir sonraki ki­lo

verme programını daha da zorlaştırır. Kişinin kendine olan gü-
veninin a­zal­masına ve vücudun önceki ayar noktasının biraz
daha güç­lenmesine neden olur.
«Çok yemek», «yanlış beslenmek» ve «hareketsizlik» şiş­
man­­lığın üç temel nedenidir. Bu nedenleri ortadan kaldır­ma­­
dan zayıflayamazsınız. Sağlıklı bir biçimde za­yıf­la­yabilmek için
yemeyi azaltmak, doğru beslenme alış­kan­lı­ğı kazanmak ve
düzenli egzersiz yapmak gere­ki­yor.
Kilo verme gayreti içerisinde olan kimse, az da olsa zayıflayınca
kendine güveni artar ve o­lum­lu duygusal değişimler yaşar. Bir za­yıf­la­ma
programını sürdüren kişinin ya­kın çevresindeki kişilerden alacağı destek
hayati önem ta­şır. Ailesi, akrabaları, dostları tarafından destekle­nen
kişi, kalıcı zayıfla­ma­da daha başarılı olur.

Şişman Çocuklar
Günümüzde şişmanlık, çocuklar için de çok yaygın bir sağ­­lık
sorunu hâline geldi. Şişman çocukların sayısı hız­­la artmakta.
Konunun uzmanları, çocukların şişmanlamasının te­mel sebebi
olarak televizyonu gösteriyorlar. Çocukların ko­­şup oynamak yerine
televizyon karşısına oturup kalori mik­tarı yüksek yiyecekleri midele-
rine indirmeleri, şişman ço­cuk sayısının inanılmaz derecede artmasına
neden o­lu­yor.
37 l Tuncer Elmacıoğlu

Şişman çocuklar, estetik görünümleri bozulduğu için be­

ğenilmeme kaygısıyla ömür boyu psikolojik acı çeki­yor­lar. Eğer
çocuklarınızın ömür boyu psikoljik acı çekmesini istemiyorsanız,
on­ların şişmanlamasına izin vermeyiniz.

Eğer çocuklarınızın ömür boyu psikoljik acı çekmesini

istemiyorsanız, on­ların şişmanlamasına izin vermeyiniz.

Çocuğun bedenen normal olması, dengeli beslenip yeteri

kadar hareket etmesiyle mümkün olabilir.
Çocu­ğun iyi bir beslenme alışkanlığı kazanabilmesi için
anne-ba­balara şunları tavsiye ediyoruz:
1. Çocuğunuzun ısrarla reddettiği yiyecekleri zorla ye­dir­
meye çalışmayınız.
2. Yemek öğünleri arasında çocuğunuza yiyecek bir şey vermeyi-
niz. Bu şekil­de çocuğunuza zamanında yeme alışkanlığı kazandırmış
o­lursunuz.
3. Çocukların sağlıklı gelişiminde sütün temel besin mad­desi
olduğunu unutmayınız.
4. Çocuğunuzun davranışlarını yönlendirebilmek için sü­rekli şeker,
çikolata, dondurma gibi ödüller kullanma­yınız.
5. Çocuğunuz televizyon seyrederken yanına kalori de­­ğe­ri yüksek
yiyecekler ye­rine taze meyve ve sebze ko­yunuz.
6. Çocuğunuzun tabağına çok yemek koyup sonra onu bitirmesi
için ısrar etmeyiniz. Zorla tıka basa yedirmek, çocuğa iyilik değildir.

Beslenme Kültürümüz
Kültürümüzde misafir ağırlamak, misafirlere yiyecek, i­çecek bir
şeyler ikram etmek çok yaygındır. Misafirperver­lik, kültürümüzün en
güzel özelliklerinden biridir. Ana­do­lu insanı için misafire bir şeyler
38 l Tuncer Elmacıoğlu

ikram etmek, yedirip içir­mek büyük bir zevktir! Bu, kültürümüzün

üstün özelliklerinden biridir.

Misafirperver­lik, kültürümüzün en güzel özelliklerinden biridir.

Ana­do­lu insanı için misafire bir şeyler ikram etmek, yedirip içir­
mek büyük bir zevktir!

Toplumların beslenme kültüründe güzel alışkanlık­la­rı ol­­duğu

gibi, zararlı alışkanlıkları da olabiliyor. Eğer sağ­lık­lı bir topluma
sahip olmak istiyorsak yapmamız ge­re­ken şey­­lerden biri de,
beslenme kültürümüzdeki zararlı a­lış­kan­­lık­­ları terk etmektir.
İnsan sağlığına zararlı olumsuz beslenme a­lışkanlıklarımızdan
yaygın olanları şunlar:
Genellikle sabah kahvaltısında çay içeriz. Oysa çay ye­ri­ne taze
sıkılmış meyve suyu içsek çok daha yararlı olur. Ne yazık ki
böyle bir alışkanlığımız yok millet olarak. As­lında hepimizin
güne başlarken, zekâyı besleyen meyve şe­kerine çok ihtiyacı
bulunmakta. Öğle yemeği de çok önemli. Çünkü öğleden
sonra da ça­­lışma hayatı devam ediyor. Öyleyse öğle yemeğini
de kuv­­vetlice yemeliyiz ki gücümüz tükenmesin. Akşam ye­
mek­­lerini ise daha hafif bir şeylerle geçiştirmeliyiz. Ak­si­ne
bi­zim kültürümüzde en kuvvetli yemek akşamları ye­nmektedir.
Kültürümüzde genellikle davetler akşam verildiği gibi bu öğün-
de tıka basa yemek de gelenekleşmiştir. Davet­ler­de bilhassa ev
sahibinin misafirlerine biraz daha yemeleri için yaptığı ısrarlar
son derece gereksizdir. Hatır için ya­pılan bu ısrarlar, aslına
bakarsanız iyilik de değildir mi­sa­­fir­lere. Çünkü çok yiyerek
dolu bir mideyle yatan kişi, ken­­di sağlığına çok zarar vermiş
olur. Gece boyunca kişinin mi­desine me­sai yaptırması sağlığı
açısından çok sakıncalıdır.
39 l Tuncer Elmacıoğlu

Bir başka zararlı beslenme yanlışımız da halkımızın

ha­mur işlerine, şekerli, tuzlu ve yağlı yiyeceklere olan
düş­kün­­lüğüdür. Özellikle hanımlarımızın toplantı günle­
rin­­de yağlı, hamurlu, şekerli, tuzlu yiyeceklerin bolluğu
dik­ka­­ti çekiyor. Sanki hanımlar, sadece bir şeyler yemek
için bir araya ge­li­­yorlar. Toplantıların sosyal boyutu ikinci
planda kalıyor...
Ekmek çokça tükettiğimiz ve hiç vazgeçemediği­miz bir besin
maddesidir. Bizim insanımız pilavla, man­tıy­la bile ekmek yiyor.
Şekerin de hiçbir besin değeri yoktur; sadece tat verici bir özel-
liğe sahiptir. Yalnızca yendiğinde bedene geçici bir e­nerji verir
o kadar. Şekerli gıda maddeleri, şişmanlatıcı tesirleri ya­nında
birçok hastalığın hazırlayıcısıdır da. Tuz da fazla alındığı zaman
kan basıncını artırır. Bu nedenle özellikle yüksek tansiyonu olan
kişilerin tuzlu ye­me­meleri gerekiyor. Halk arasında söylenen,
„Üç beyazdan uzak dur!“ sö­zü­nü beslenmede kendimize ilke
edinmeliyiz.

„Üç beyazdan uzak dur!“ sö­zü­nü
beslenmede kendimize ilke edinmeliyiz.

Beslenme kültürümüzde, yemek çeşidi fazladır. Da­vet­ler­de,

iftarlarda, düğünlerde bol yağlı ve çok çeşitli ye­mek­ler
sunulur misafirlere. Oysa sağlıklı bir beslenme şek­linde
gıdalar karıştırılarak yenilmemelidir. Çün­kü değişik tür-
deki besinler sindirilmek için farklı vücut sı­vılarına ihtiyaç
duyar. Ayrı karakterdeki gıda maddelerini sindire­bil­mek
için vücut kimyası değişik salgılar salgılamak zo­run­
dadır. Bu da besinin sindirilme süresini uzatır. Sin­di­rim
süresinin uzaması da gereksiz enerji kaybı demektir.
Ge­nellikle sindirim bozukluğu ve bağırsaklar da oluşan
gazlar, değişik çeşitteki besin maddelerinin karıştırılarak
40 l Tuncer Elmacıoğlu

bir­likte yenmesinden kaynaklanır. Sağ­lıklı ya­şa­manın

şartlarından biri de iyi bir sindirimdir. Bu nedenle çok
çeşitli bes­len­me alışkanlığından kurtarmalıyız kendimizi.
Sekiz saat uyuduktan sonra, sabahları yorgun mu kal­kı­yor­
sunuz? Bunun sebebi, uyurken akşam birbirine ka­rıştırdığınız
uyumsuz besinleri sindirebilmek için mide­ni­zin fazla mesai
yapmasıdır. Pek çok insan enerjisini baş­ka hiç­bir şeye harca-
madığı kadar sindirim için harcıyor.
Sağlıklı yaşayabilmemiz için beslenmemizde bilimsel bir
yol takip etmeliyiz. Bunu hayatımıza uygulamak çok zor elbette
ki. Çünkü eski alışkanlıklardan vazgeçebilmek ol­dukça güç!
Ama ö­nemli olan, irademizi kullanarak zoru başarabilmemiz­
dir. Daha sağlıklı yaşayabilmemiz için iyi bir beslenme disiplini
getirmeliyiz hayatımıza...
Beslenme biliminin verilerini, top­lum ya­şamına egemen
kılalım ki sağlıklı bir toplum olabilelim.

2. SPOR VE SAĞLIK
Vücudumuz iyi korunup gözetildiğinde o­lum­lu ce­vaplar verir bize.
Basit kültür-fizik hareketleriyle bile bedenimiz gün boyunca zinde olur.
Spor yapmak, sağlıklı bir yaşam sürebilmek için çok ge­rekli. Şüp-
hesiz en iyi spor da her gün düzenli olarak ya­pılandır. Düzenli spor
yapmak, vücudu canlı ve dina­mik tutar.
En uygun egzersiz zamanı, sabah saatleridir. Her sa­bah
aynı saatlerde yapılan egzersiz çok faydalıdır. Eğer her gün
yapamıyorsanız, hiç değilse haftada 3-4 defa yapmalısınız.
Sabahları yapılan 3-5 dakikalık egzersiz bile hiç yapmamaktan
daha iyidir. Egzersizin en zor yönü, egzersize başlamaktır. Ü­şen­
41 l Tuncer Elmacıoğlu

meden egzersize baş-layıp istikrarlı biçimde bunu sürdüren

ki­şi, zamanla buna alışarak egzersizi yaşamının vazgeçilmez
bir parçası hâline getirir.
Sabah egzersizlerini ihmal etmemeliyiz. Bunu yaptığımız sürece
bedenimiz gün boyu bize iyi hizmet verir.

Hangi Egzersizleri Yapmalıyız?

Sabah kalktığımızda kendi kontrolümüz dı­şın­da otomatik olarak
esneme ve gerinme hareketleri yaparız. Ağ­­zı­mızı olabildiğince açar;
kol­larımızı gereriz. Böylece doğal bir sabah sporu yap­mış o­luruz. Bunun
sonucunda bedenimizde bir rahatlama ger­çek­leşir. Far­kında olmadan
yaptığımız bu hareketler, do­ğal ya­şa­mın bize sunduğu bir sabah eg-
zersizidir. Ancak do­ğal o­lan bu sabah egzersizleriyle yetinmeyip buna
ilave o­la­rak spor da yapmalıyız.
Spor yaparken vücudu zorlamaya gerek yok. Çünkü zor­­lama,
kişiyi egzersizden soğuttuğu gibi sakatlıklara da neden olabilir. Ayrıca
yapılan araştırmalar, yağların en iyi hafif egzersizlerle yakıldığını ispat
etmektedir. Öy­ley­se kişi, kendine zorlanmadan yapabileceği hafif eg­zer­­
sizler seçmelidir. Bunlardan sıkıldıkça da egzersiz tipini de­­ğiştirmelidir.
Egzersiz tipi, mevsimlere göre de ayarlanabilir. Örneğin yazın yüzme,
hava şartları uygun ol­du­ğu sürece tempolu yürüyüş veya koşma çok
iyi egzersizlerdir. Jim­nastik hareketleri ise her mevsimde yapılabilir.
Özellikle sabah jimnastiğini günlük ya­şa­mı­mı­zın bir parçası hâline
getirmeliyiz. Bu takdirde kendimizi da­ha genç, daha zinde ve daha
canlı hissederiz!

Özellikle sabah jimnastiğini günlük ya­şa­mı­mı­zın bir parçası

hâline getirmeliyiz. Bu takdirde kendimizi da­ha genç, daha zinde
ve daha canlı hissederiz!
42 l Tuncer Elmacıoğlu

Zihin, bedeni nasıl etkiliyorsa, beden de benzeri bir me­ka­

nizmayla zihni etkiler. Beden-zihin ilişkisi, yaklaşık a­ğır­­lığımızın
% 40’ını oluşturan 656 kasla gerçekleşir. Kas­­lar gerildiğinde
beyin uyarılarak zihnimizde de gerginlik ya­­ra­tır.(Norfolk, s.109)
Gerginliği ortadan kaldırıp sinirleri yatıştırarak zihni rahat-
latmanın en iyi yolu, kasları yumuşatmaktır.
Kas gerginliğini yumuşatmaya masaj, su banyoları, sa­u­na ve
hamam çok iyi gelir. Bunun bilincinde olan eski Ro­malılar, kent
sınırları içerisinde 800 kaplıca açmıştı. Bunlardan Roma Kaplıcası;
jimnastik salonu, ma­saj odaları, soğuk-sıcak banyolarının yanı
sıra kütüpha­nesi ve bir de güzel bahçesi ile tam bir entegre
sağlık te­si­si konumundaydı.(Norfolk, s.33) Bu kaplıcalarda kas-
lar gevşetilerek in­sanlar rahatlatılıyordu. Bizim kültürümüzde
hamamla­ra verilen önem de bundan kaynak-lanıyor olsa gerek.
Yürümek de kasları gevşetip bedeni rahatlatır. Hele de yürü-
yüşler dostlarla yapılırsa daha da faydalı olur in­sana. Ormanda, bir
sahil şe­ridinde sevdiklerimizle yürüyüş yapmanın ne kadar ke­yif
verdiğini hepimiz tecrübe etmişizdir. Aynı zamanda yürümek,
çok iyi bir spordur da. Günde en azından bir saat yürümeliyiz.
Ayrıca yürüyüşle­ri­miz devamlı aynı tempoda değil, bazen hızlı
bazen de nor­mal adımlarla olmalıdır.

Egzersizleri Nasıl Yapmalıyız?

Isınmadan yapılan tüm egzersizler insanın vücuduna za­rar ve-
rebilir. Bu nedenle kaslarımızı ısıtmadan egzersize başlamayalım. En
azından egzersize başlamadan ön­­ce kol ve bacaklarımızı silkeleyelim.
Aksi takdirde si­nir zedelenmesi veya lif kopması gibi sakatlıklar olabilir.
Yine egzersiz, kaslar zorlanmadan yapılmalıdır.
43 l Tuncer Elmacıoğlu

Hayatta karşılaştığımız güçlükler, anında bedenimizde ge­rilime

dönüşür. İstenmeyen olumsuz olaylar karşısında he­men gerginleşiriz.
Stres öncelikle vücudumuzdaki a­da­le­lerde etkisini gösterir. Şöyle ki
trafik sıkışıklığında gerginleşir, hakaret e­dildiğinde yumruklarımızı
sıkarız.
Eğer a­da­le­leriniz gerginse bu, durumunuz iyi değil anlamına
gelir.

Eğer a­da­le­leriniz gerginse bu, durumunuz

iyi değil anlamına gelir.

Rahatlayabilmek için adalelerinizdeki gerginliği atmak

zo­­­­­rundasınız. Bunun için ünlü psikolog Edmund Ja­cob­­­­son’un
geliştirdiği basit bir tekniği uygulamanız ye­ter­li. Bu yöntem;
doğadaki „etki-tepki“ kanununa uygun o­la­rak, ön­ce adaleyi
olabildiğince germek sonra da karşı tep­ki o­lu­şacağından ada-
leyi tam anlamıyla serbest bırak­mak­tır. Ör­ne­ğin elinizi yumruk
yaparak iyice sıkın 5-10 sa­ni­ye bek­le­dikten sonra aniden yum-
ruğunuzu gevşeti­n. E­li­ni­zi ma­sa­nın üstüne koyduğunuzda çok
rahatla­mış ol­du­ğu­nu­zu his­sedersiniz. Yine gözlerinizi kapayın
ve göz ka­pak­la­rı­nı­zı kı­sa bir süre sıkın. Beş, on saniye son­ra
gözle­ri­ni­zi aç­tı­ğı­nız­da ne kadar gevşemiş olduğunuzu fark
eder­si­niz. Ay­nı ku­ral vücudunuzun diğer organları için de ge­
çerlidir.(Ulene, s.166)
Malumunuz insan yaşlandıkça veya hareketsiz kal­dık­ça
eklemlerinin hareket yeteneği azalır. Bunun en önemli ne­deni
eklemlerin az hareket etmesidir. Eklemler yeterince hareket
ettirilmeyince de e­las­ti­ki­yetlerini kaybederler. Bunu önlemek
için sabahları ılık suy­la alınan bir duştan sonra egzersiz yapma-
lıyız. Çün­kü ılık su, eklemleri yumuşatıp gevşetir. Bu yüzden her
sabah ılık bir duştan sonra ayak parmaklarımızdan baş­­layarak
44 l Tuncer Elmacıoğlu

bütün eklem yerlerimizi muntazam olarak ha­re­ket ettirmeliyiz.

Vücudumuzun eklem yer­lerini„pas tutmaktan“ ancak bu şekilde
koruyabiliriz.
Eklem yerleri denince ilk akla gelen boyun ve beldir. Öyleyse en
azından boyun ve bel eklemlerimizi ha­reket ettirmeliyiz.
Boyun sağlığımız için her sabah düzenli olarak şu egzer­si­zi yap-
malıyız: Önce olabildiğince başımızı geriye doğ­ru kaldıralım, sonra
mümkün olduğu kadar öne eğelim. Bu ha­re­keti beş defa tekrar edelim.
Daha sonra başımızı öne eğe­rek soldan sağa doğru üç kere tam çevi-
relim. Aynı hareketi sağdan sola doğru da üç defa yapalım.
Düzenli olarak her sabah bu hareket­le­ri yaparsak, boyun tutul-
malarından kurtuluruz.
Kronik bel ağrılarından yakınma da ol­dukça yaygındır.Yüz binlerce
insanın acı çektiği bel ağ­rı­larına hekimlerin tavsiye ettiği en etkili tedavi
yöntemi de jimnastiktir. Bel ağrılarından kendimizi koruyabilmemiz
için, sabahları boyun hareketlerinden sonra şu egzersizi de yapmalıyız:
Önce yere sırtüstü dümdüz uzanalım. O­muz ve ayaklarımıza dayanarak
belimizi yukarı çekelim, beşe ka­dar sayarak kendimizi tekrar yavaşça
yere bırakalım. Bu ha­reketi beş defa tekrarlayalım. Sonra gevşeyip
yeniden sır­tüstü yere yatalım. Sağ dizimizi iki elimizle kavrayarak kar­
nımıza doğru çekip göğsümüze değdirelim, beşe kadar sa­ya­rak dizimizi
eski hâline getirelim. Bu hareketi üç kere tek­rar­layalım. Bu hareketin
aynısını sol dizimizle de üç defa ya­palım. Daha sonra da ellerimizle
her iki dizimizi birden kav­ra­yıp göğsümüze değecek şekilde çekerek
beşe kadar sa­yalım. Üç kere de bu hareketi tekrar edelim.
Bu egzersizleri her sabah düzenli olarak yaparsak, be­limize elasti-
kiyet kazandırır ve bel ağrılarını başlama­dan önleyebiliriz.
Egzersiz uygulamaları çok yorucu olmamalıdır. Çünkü yorgunluk
sinirleri bozabilir.

Hareketsizlik Başa Bela

45 l Tuncer Elmacıoğlu

Günümüzde hareketsizlik çok yaygındır. İn­san­ların fizikî güçleriyle

yapabilecekleri birçok iş, bazı teknoloji a­raçları(araba, asansör, çamaşır,
bulaşık ma­ki­ne­si...) ta­rafından yapılıyor. Yaşamı kolaylaştıran bu a­raç­
lar, ne var ki bedenleri tembelleştirmekte ve hareketsiz kıl­mak­ta­dır.
Teknoloji hayatı kolaylaştırıyor, ancak insanları ha­reketsiz bırakıyor.

Teknoloji hayatı kolaylaştırıyor, ancak insanları ha­reketsiz

bırakıyor.

ABD’de yapılan araştırmalar, Amerikalıların 15 yıl öncesine

göre ortalama iki-üç kilogram daha şişmanladığını gösteriyor.
Bunun ger­çek nedeni, Amerikalıların 15 sene önceye na­zaran
daha hareketsiz olmalarıdır.(Tuzlacı-Toygar-Baltaş, s.112)
Hareketli olan kişiler, hareketsiz olanlara oranla da­ha fazla
yaşıyorlar. Bu, bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Düzenli eg­­zersiz uygulamaları, günümüzdeki hareketsizli-
ğin ge­tir­di­ği olumsuzlukları büyük ölçüde bertaraf eder. Aynı
zamanda hastalık­la­rın oluşundaki risk faktörlerini azaltır; birçok
hastalığın te­davisinde de çok yararlı olur.
Hareket sayesinde insan daha çok enerji harcar. Bol enerji
harcayan vü­cut, yağ da bağlamaz, paslanmaz da.

Egzersizin Yararları
Egzersiz yaparken akciğerler vücuda daha çok oksijen
yaymaya zorlanır. Vücudun her tarafına kan yollayabil­mek için
kalp daha hızlı çalışır. Egzersiz sayesinde hız­la­nan kan dolaşı-
mı hücrelere daha çok oksijen taşıyarak on­ları daha iyi besler.
Böylece hücrelerin ömrü uzar.
O hâl­de hücrelerin hayat süresini uzatıp onları daha sağ­lıklı kıl-
manın bir yolu da düzenli egzersiz yapmaktır.
46 l Tuncer Elmacıoğlu

Egzersizle hızlanan kan dolaşımı, beyindeki uyuşukluğu

ve be­den­deki yorgunluğu sona erdirir. Çünkü beyne ve vü­
cuda giden oksijen artar. Damarlardaki yağ oranıyla, kan­daki
kolesterol ve şeker düşer. Tansiyon normal se­vi­ye­de seyreder.
En hayati organlarımız olan kalp, beyin, ak­ci­ğer­ler, karaciğer,
damarlar ve böbrekler daha iyi çalışır.
Bugün dünyamızdaki ölümlerin aşağı yukarı yarısı kalp kri­zin­den,
üçte biri de kanserden olmaktadır.Ya­­pılan araştırmalar göstermektedir
ki düzenli spor yapmak, kalp krizi riskini en aza indiriyor; kansere
yakalanma riskini de azaltıyor.
Egzersiz yapmak, insanın ömrünü de uzatıyor. ABD’de on üç bin
kadın ve erkek üzerinde yapılan bir a­raş­tırma sonucuna göre, düzenli
egzersiz yapanlarda ö­mür daha uzun olmaktadır.
Spor yapmak, insanın kaslarını ve kemik yapısını da kuv­vetlendirir.
İnsanın kendini daha formda ve güçlü hissetmesini sağlar.
Egzersiz, eklemlerin hareket etmesini sağlayarak vü­cuttaki kireç-
lenmeyi de önler. Eklemlerin fonksiyonlarını ge­liştirir.
Spor, gençleştirici etkisiyle yaşlanmayı yavaşlatır. Yaş­lı­lık belirtilerini
geciktirir. Bedene canlılık, es­neklik ve zindelik verir.
En önemlisi de spor kişideki psikolojik gerilimleri azaltır. İnsanı
gevşetip rahatlatır. Spor ya­parken insan, bütün endişe ve sorunlarından
uzaklaşıverir.
Spor, zayıflama programlarının da ayrılmaz bir parçasıdır. En sağlıklı
kilo vermenin yolu, hafif diyetle, dü­zenli spor yapmaktan geçiyor.

3. DOĞRU SOLUNUM VE SAĞLIK

Canlılık ancak hayat enerjisiyle sürdürülebilir. Be­de­ni­mi­­zin hareket
etmesini sağlayan bu enerjidir. Sinir sis­te­mi­miz de hayat enerjisiyle
47 l Tuncer Elmacıoğlu

beslenir. Bu enerji azaldığında vücut sistemi iyi çalı­şa­maz. Zaten ha­yat

enerjisi tam olarak tükenmiş birinin canlılığı da so­na er­­miş demektir.
İnsan hayat enerjisini; beslenme, solunum ve uyku yo­luy­la sağlar.
Şu hâlde bol miktarda hayat enerjisi üretebil­me­miz için iyi bir bes-
lenmenin yanında,„doğru nefes alıp ver­me“ egzersizi de yapmalıyız.
Unutmayın manevi geliş­me çabası içerisinde olan insanlar, yiyip
içtiklerine önem verdikleri gibi„doğru nefes alıp verme“ faaliyetine
de özen gösterirler.
Sağlıklı yaşayabilmemiz için tükettiğimiz hayat e­nerjisi kadar
üretmeliyiz de. Çünkü o, bizim canlılık ya­kıtımız ve hayat kaynağı-
mızdır.

Oksijen İhtiyacımız
Oksijen, vücudun en çok ihtiyaç duyduğu gı­da­dır.
Spor yaptıktan hemen sonra sık sık nefes alırız; yani so­luk so­luğa
kalırız. Bunun nedeni, spor esnasında vü­­cu­du­muzun oksijen kaybetmesi
ve bedenimizin oksijen ek­si­ğini o­tomatik olarak gidermeye çalışması-
dır. Yine egzersizden sonra insan açlık duymaz. Çünkü dı­şardan al­dığı
oksijen, insanda tokluk duygusu yaratmıştır.
Beyin, vücut ağırlığının sadece % 2’sini oluşturduğu hâl­de alınan
oksijenin % 20’sini kullanır. Beynimizin oksijen ihtiyacı tam olarak kar-
şılanırsa, daha net düşünüp daha verimli çalışabiliriz. Öyleyse en hayati
organlarımızdan biri o­lan beynimizin oksijenini eksik bırakmamalıyız.
Ay­rı­ca vücudumuzdaki yaklaşık yetmiş beş trilyon hücreyi sağ­lıklı
tutabilmek için de oksijene ihtiyacımız var.(Townsend, S.112)
Hücrelerin oksijen ihtiyacını genellikle teneffüs ettiği­mi­z havadan
karşılarız. So­nuç­ta en küçük parçalarımız olan hücrelerimiz ne kadar
sağlıklıysa, biz de o kadar sağlıklı olabiliriz. Bu yüzden hücrelerimizin
gıdası olan temiz havayı bolca teneffüs etmeliyiz.
48 l Tuncer Elmacıoğlu

Oksijen, insanın yaşamını sürdürebilmesi ve sağlıklı olabil-

mesi için temel bir ih­tiyaçtır.

Doğru Nefes
İnsanlar yiyip içmeden günlerce yaşayabilirler; fakat so­­luk alıp
vermeden beş dakika bile yaşayamazlar. Öyleyse ne­fes alıp verme işinin
insanlar için en hayati faaliyet ol­­du­ğunu söyleyebiliriz.
Esas sorun, birçok kişinin nasıl derin nefes alıp verece­ği­ni bilme-
mesinden kaynaklanıyor.
Derin bir nefeste hava burundan alınır, ağızdan geri verilir. Dai-
ma derin nefes alışlar bu­run­dan, verişler ise ağızdan olmalıdır. Ne­fes
verilirken ciğerler zorlanmamalı, hava ken­diliğinden çık­­malıdır. Yani
soluk aldıktan sonra akci­ğer­lere dolan ha­va­yı, vücudu zorlamadan
ve gerginleş­tir­meden tekrar dı­şa­rı vermeliyiz. Doğru bir ne­fes alma
işlemini, dai­ma doğru bir nefes verme işlemi ta­kip etmelidir.
Sağlıklı bir solunum, akciğerlere yeterli mik­tar­da temiz hava aldıktan
sonra onu yorgunluk duymadan tekrar dı­şarı verme faali­ye­tidir.
Derin nefes alıp vermede bir bi­rim zamanda alınan nefes, iki birim
zaman içeride tutulmalı ve bir buçuk birim zamanda da dışarıya geri
verilmelidir. Böyle bir solunum, vücudumuzdaki toksik maddelerden
kurtulmamızı sağlayacaktır. Oksijenin etkili bir biçimde hücrelere ulaşa-
bilmesi için öncelikle toksik mad­delerin vücuttan atılması gerekiyor.
Günde en az üç defa, onar kez bu derin nefes alıp ver­me egzersizini
yapalım. Bu egzersizi düzenli yaptığımız tak­dirde, beden sağlığımızda
çok olumlu gelişmeler olacaktır.

Doğru Nefesin Şifası

49 l Tuncer Elmacıoğlu

Doğru nefes egzersizleri ile biyokimyasal yapınızı de­­ğiştirip

tüm bedeninize gün boyu zindelik ve canlılık ka­­zandırabilirsiniz.
Derin nefes alıp verirken akciğerler tam kapasiteyle çalışır. Akci-
ğerler tam kapasiteyle çalışınca, kan dolaşımı hızlanır ve beden daha
fazla canlılık kazanır. Aynı zamanda derin nefes, bir emme basma tu-
lumbası işlevi görerek be­den­de kanalizasyon sistemi vazifesi yapar ve
vücuttaki za­­rarlı maddelerin dışarıya atılmasını sağlar. Unutmayınız ki
doğru soluk alıp vermek kadar vü­cu­du te­miz­leyen başka bir şey yoktur.
Sağlıklı olmanın temeli, iyi bir kan dolaşımıdır. Çünkü kan dolaşımı,
oksijeni ve besinleri vücudun bütün hüc­re­le­rine taşıyan sistemdir. Eğer
iyi bir kan dolaşımı sistemi­ne sahipseniz bu, sağlıklı bir yaşamınız var
demektir. Sizde iyi bir kan dolaşımına sahip olmak isti­yor musunuz?
Eğer istiyorsanız doğru nefes alıp vermeyi öğre­ne­rek her gün bu uy-
gulamayı düzenli olarak sür­dü­rü­nüz.
Kan dolaşımının en önemli malzemesi hiç kuşkusuz ok­sijendir.
Araştırmacılar kanserli hücrelerin oluşumunda ok­si­jen yeter-
sizliğinin önemli oranda payı olduğunu tespit etmişlerdir. Oksijenin
yaşamamızdaki önemini aşağıdaki de­ney, çok güzel açıklıyor bize.

Araştırmacılar kanserli hücrelerin oluşumunda ok­si­jen

yetersizliğinin önemli oranda payı olduğunu tespit etmişlerdir.

Nobel ödüllü Dr. Otto Warburg, oksijenin hücrelere et­ki­si

üzerinde uzun süre çalışmış ünlü bir bilim adamıdır. War­burg,
«sağlıklı ve normal» hücrelere verilen oksijen mik­­tarını azalt-
tığında bu hücrelerin kanserli hâ­­le dönüştüğünü görmüştür.
(Robbins, s.177)
Bu deney sonucu da bize göstermektedir ki hücrelerin
kan­­serli oluşundaki temel neden, oksijen yetersizliğidir. Mu­­
hak­kak ki oksijen yetersizliği, hücrelerin sağlığını o­lumsuz bir
biçimde etkiliyor.
50 l Tuncer Elmacıoğlu

Doğru solunum, vücuttaki oksijen miktarını artırdığı gi­bi oksijeni

bedenin en ucundaki hücrelere kad­ar ulaştırır da. Vücudun her tarafına
ulaşan oksijen de kişiyi sa­kinleştirip huzura kavuşturur.
Umarım ormanların, dağların, denizlerin birer oksijen de­posu
konumunda olduklarını biliyorsunuzdur. Şunu da bi­lin ki oksijeni
bol olan yerlerde doğru nefesin ver­di­ği şifayı, insana başka hiçbir ilaç
sağlayamaz.

4. DİNLENME VE SAĞLIK
Çevrenizdeki varlıkları incelediğinizde doğada dinlenmeye ge­rek­
si­nim duy­mayan hiçbir canlı varlık olmadığını görürsünüz. Onların
can­lılıklarını sürdürebilmeleri için dinlenmeye ih­ti­yacı vardır. Özellikle
de insanların.
Siz de günün yoğun işlerinden kendinize vakit ayı­ra­rak din­lenmeye
çalışın. İnsan müzik dinlerken de, bahçeyle uğraşırken de, manzara
seyrederken de, tatil yaparken de dinlenir. Özellikle «klasik müziğin»
müthiş dinlendirici bir etkisi vardır insan ruhu üzerinde. Şüphesiz ki
insan, en etkili dinlenmeyi iyi bir uykuyla sağ­layabilir.
Gerçek şu ki uyurken vücut hayat enerjisi üretir.

Uyku
Uyku, yalnızca bir bilinç hâli değil, aynı zamanda vü­cut kimya-
sının da değişikliğe uğradığı bir dinlenme duru­mu­­dur. Bu dinlenme
durumu bedenin enerjisini yeniden toparlayıp onu canlı bir du­ruma
getirir. Bazıları uyku saatlerini, boşa geçen za­man o­larak düşünür.
Oysa uyku sırasında bedenimiz, bir bakım sürecine girerek yenilenir.

Uyku sırasında bedenimiz, bir bakım sürecine girerek yenilenir.

Derin uyku sırasında bedenimiz ölü gibidir. Nitekim pey­

gamberimiz bir hadisinde: „Uyku, ölümün kardeşi­dir“ diyor. Yine
51 l Tuncer Elmacıoğlu

Mevlânâ Hazretleri de uykunun ölümün kar­deşi olduğuna dair

görüşünü şöyle açıklıyor:„A ki­şi, uykumuz ölümün kardeşidir; bu
kardeşi gör, o kar­de­şi anla!“ Görüldüğü gibi Mevlânâ da uykuyla
ölüm ara­sın­da bir benzerlik buluyor. Öyleyse ölüm için bir çeşit
derin uykudur da diyebiliriz. Yine bu gerçeği, yani uykuyla ölüm
arasındaki ben­zerliği büyük usta Cahit Sıtkı Tarancı, “Uyudun
u­ya­namadın olacak…” şeklinde güzel bir dizeyle dile getiriyor.
Uyku hakkında henüz bilmediğimiz pek çok şey ol­ma­sı­na rağmen
bilimsel anlamda tam bir uyku döneminin dört basamaktan oluştuğunu
söyleyebiliriz: Birinci basamak, uy­kuyla uyanıklık arasındaki başlangıç
dönemidir. İkinci basamak için„hafif uyku dönemi“ diyebiliriz. Ü­çün­cü
basamak,„delta uykusu“ denilen uyku döne­mi­dir ki bedenin dinlenmesi
bu safhada gerçekleşir. Dör­dün­cü basamak„rem uykusu“ dönemidir. Bu
son dönemde ruhsal dinlenme söz konusu olur. (Baltaş-Baltaş, s.129)
Evet,„delta uykusu“ dönemi bedensel dinlenmeyi;„rem uy­ku­su“
dönemi de ruhsal dinlenmeyi sağlar.
Rem uykusunu uyumayanlar yeterince dinlenemezler. Bunlardaki
dinlenme, yüzeysel olur. Rüyalar daha çok “rem uykusu” sırasında
görülür. Rem uykusu daha çok sabah 03-05 saatleri arasına denk gelir.
Bu saatler arasındaki uyku çok ağır olur. Birçok ölümcül trafik kazası
da bu saatlerde gerçekleşir. Bu yüzden sü­rü­cü­ler, bu saatlerde pek yola
çıkmamalıdır.
Dinlendirici bir uyku için bu dört dönem, tıpkı zincirin halkaları
gi­­bi birbirini izleyip tamamlamalıdır.

Uyku Süresi
Gece uykusunu tam olarak alan kişi, o gün kendisini mutlu his-
seder; işinde de verimli olur.
52 l Tuncer Elmacıoğlu

Gece uykusunu tam olarak alan kişi, o gün kendisini mutlu

hisseder; işinde de verimli olur.

İnsanın uy­ku­su­­nu tam alabilmesi için ortalama olarak ne

kadar uy­ku­ya ih­tiyacı var? Bu konuda araştırmalar yapan bilim
a­dam­­la­rı; bunun yaşa göre değiştiğini, uyku gereksini­mi­nin
be­bek­likten yaşlılığa doğru gittikçe azaldığını sapta­mış­­lardır.
Her ne kadar bünyelere göre farklılıklar gösterse de uyku ihtiyacı
bebeklikten yaşlılığa doğru azalıyor. Genellikle 0-1 yaş bebeklerde
uyku ihtiyacı on altı sa­at; 1-10 yaş arası çocuklarda on iki saat; 10-15
yaş arası çocuklarda dokuz saat; 15-30 yaş arası gençlerde sekiz saat;
30-60 yaş arası yetişkinlerde yedi sa­attir. 60 yaş üstündekilerde gece
uyuma saatle­ri­nin süresi kısalarak beş, altı saate iner. Ayrıca onlarda
uyku yü­­­zeysel olur, derin uyku hâli azalır. Bundan do­­layı yaşlıların
gündüz şekerlemelerine ih­ti­yaç­ları vardır. Aslında öğleden sonra yarım
saatlik bir şekerleme herkese iyi gelir!
Yetişkinler üzerinde yapılan bir araştırmada onların yak­laşık %
60’ının günde altı-sekiz saat; % 36’sının sekiz saatten fazla; geriye kalan
% 4’ünün de altı saatten az uyu­duk­ları tespit edilmiştir.(Chopra, s.67)
Genelde insanların uyku ihtiyacı farklıdır. İnsanlar uyku ihtiyaçla-
rına göre üç gruptur. Birinci grup 6 saat; ikinci grup 7-9 saat; üçüncü
grup ise 10 saat uyur.
Gerçek şu ki her insan aynı sürede uykusunu alıp dinlenemez.
Bazı kişilerin diğerlerinden daha fazla uyuması ge­rekebilir. Bu, vücut
yapılarına bağlı olarak bi­rey­sel farklılıklar gösterir. Kimileri altı-yedi
saat uykuyla din­lenebilirken; kimileri sekiz-dokuz saat uyumadan
sa­bahları yatağından dinlenmiş olarak kalkamaz. Ancak bu noktada
şu­nu da belirtmeliyiz ki daha kısa süre uyumak öğreni­le­bilir.
Yapılan bazı araştırmalar, insanların sağlıklarından hiç­bir şey kay-
betmeden daha kısa süre uyumayı öğrenebi­le­cek­lerini göstermektedir.
Normal uyku süresi yedi saat olan bir grup insanın, gece yatma saatleri
53 l Tuncer Elmacıoğlu

üçer haf­ta arayla yarımşar saat ileri alınır fakat bunların sabah kalk­ma
saatleri hep sabit tutulur. Altı ay sonra bu grubun uyku sürelerini dört
bu­çuk, beş buçuk saat düzeyine indirebildikleri görülür. Bir yıl sonra aynı
kişilerin uyku sürelerini altı saat ci­varında sabitleştirdikleri tespit edilir.
Bu araştırma so­nucu bize göstermektedir ki sistemli bir çabayla
sağlığı olumsuz yönde etkile­me­den uyku süresini kısaltmak mümkün
olabilmektedir.
İnsan yeterince uyumadan kalktığı gün bedenen yorgun, zihnen
verimsiz o­luyor.

Uykusuzluğun Nedenleri?
İnsan yatağa girdikten sonra uyuyamıyorsa ya onu ses, gürültü, ışık
gibi çevreden ge­len dış uyaranlar rahatsız ediyordur ya da o, zihinsel
ta­kın­­tı­lar­­­la yatağa girmiştir.
Eğer ses, gürültü, ışık gibi dış uyaranlar insanı rahasız ediyorsa,
onları ortadan kaldırdığında uykusu hemen geliverir. Fakat insanın
uyuyamamasının en önemli nedeni, kafasının içindeki takıntılardır.
Bunlar korkudan, öf­keden, üzüntüden kaynaklanan zihinsel takıntılar
olabileceği gibi, mutlu olaylardan veya beklentilerden kaynaklanan
düşünceler de olabilir. Uyuyamayan kişi öncelikle zi­hinsel takıntıla-
rından kurtulmalıdır. Yani kafasının içindeki düşünceleri boşaltarak
rahatlamalıdır.
Uykusuzluk çekenlerin en çok uyguladıkları yöntem uy­ku hapı
almaktır. Başlangıçta uykusuzluğa çare olan bu yön­tem, zamanla uy-
kusuzluğun temel nedeni hâline gelir. A­lışkanlığı olmayanlarda bazen
alınan bir uyku hapı u­yumaya yardımcı olabilir. Ama sürekli kullanıl-
ması vücutta bağışıklık yaratacağı için al­ınan dozun gittikçe artırılması
gerekir. Zamanla dozu yükseltmek de hiçbir işe yaramaz. Uy­ku hapı
alışkanlığı olanlar, onu almadıklarında geceleri kâ­bus görürler. Üstelik
ilaçla sağ­lanan uykunun niteliği de çok düşüktür. Uykusuzluğa ilaçla
çözüm bulmaya çalışmak yan­lış bir yöntemdir.
54 l Tuncer Elmacıoğlu

Yatma saatine yakın çay, kahve içmek de sakıncalıdır. Çünkü bunlar,

uyarıcı etkileriyle ya uykunun kapısını kapatır ya da uykuyu böler.
Alkolün veya diğer uyuşturucuların uyumayı kolay­laş­tırdığı sanılsa
da, aslında bu da yanlıştır. Bunlar uy­ku­nun kalitesini çok düşürür. Baş-
langıç nok­tasında uyu­ma­yı kolaylaştırmakla beraber sonradan u­­yarıcı
etki­le­riy­le, uykunun bölünmesine neden olurlar. Alkol önce uy­ku ver­
se bile sonradan ara ara uyandırır insanı. Bun­ların ver­di­ği uyu­şukluk,
sadece sızma şeklindedir. Sızmak uy­­ku­ya benzese de, aslında derin
bir uyku değildir. Sü­­rek­li alkol alanlar ve­ya uyuşturucu kullananlar,
ruhun din­­lendiği «rem uy­ku­sunu» uyuyamazlar. Dolayısıyla da ruhsal
dinlenmeyi gerçekleştiremezler.
Uykusuz kalmak, insanın ruh ve beden sağlığının bo­zul­ma­sına
neden olur. Uykusuzluk insanın dikkat, öğrenme gibi be­yin­sel fa­
aliyetlerini olumsuz etkiler. Ay­rı­ca uykusuzluk, bedensel yorgunluğa
ve güç­­­süz­lü­ğe yol açar. İnsan uykusuzluğa en fazla 120 saate ka­dar
da­ya­nabilir. Bu sürenin sonunda çıldırma belirtileri ortaya çıkar.

Derin Bir Uyku

Uyku ancak derin olursa dinlendirici olur.
Derin ve dinlendirici bir uyku için şunlara dikkat etmeli­siniz:
1. İnsanların uyku için ayrı iç biyolojik saatleri vardır. Bazılarında
uyku 22:30-23:00 arası, bazılarında da 24:00-01:00 arası gelir. Uyku
sinyali geldiğinde kişinin hemen yatması gerekir. Aksi takdirde uyku
trenini kaçırıverir.
2. Uyuyamadığınız du­rumlarda kendinizi boş yere zorlamayın.
Yataktan kalkarak uy­­kunuz gelinceye kadar bir şeyler yapın.
3. Yatmadan kısa süre önce çay, kahve türünden u­yarıcı etkisi
olan şeyleri içmeyin.
4. Yatmanıza yakın saatlerde gerilim ve korku filmleri iz­lemeyin.
55 l Tuncer Elmacıoğlu

5. Çok sıcak ve çok soğuk mekânlarda sağlıklı bir uyku

mümkün değildir. İyi bir uy­ku için oda sıcaklığı 15-19 derece
arasında olmalıdır.
6. En iyi uyuma pozisyonu, bacakları uzatarak sağ yanımız ü­ze­ri­ne
uzanmaktır. Sırtüstü veya yüz­üstü uyumak sakıncalıdır.
Sağlıklı yaşamanın temel göstergelerinden biri de tıpkı bir bebe-
ğinki gibi deliksiz, derin bir uykudur.
Mutlu insanlar nadiren uykusuzluk çekerken, mutsuz in­sanlar
sürekli uykusuzluk çekerler.

İçimizdeki Hazine
İnsanın beden kalı­bı­nın içerisindeki en kıymetli hazinesi ruhudur.
Ruh, insanın ruhsal(çalışkan, inatçı, dürüst, sinirli…) özelliklerinin
toplamıdır. Ruhun iki temel fonksiyonu vardır. Birincisi, canlılık ve
hareket; ikincisi de farkındalıktır. Aslında farkındalık, ruhun gözleridir.
Zaten insan ruhen geliştikçe bedensel enerjisi ve zihinsel farkındalığı
artar.

İnsan ruhen geliştikçe bedensel enerjisi ve zihinsel farkındalığı

artar.

İnsan iki hüviyete sahiptir. Biri maddi varlığı olan be­de­ni;

diğeri ölümsüz olan ruhudur. Bedenle ruh arasındaki en önemli
ilişki, yaşam süresince her iki­sinin de birbirine muhtaç olmasıdır.
Fakat insanın sonsuza uzanan var­­lığı ruhudur.
İnsanın ruhunu bir ağacın köküne benzetebiliriz. Kök top­
ra­ğın altındadır, bu yüzden gözlerden gizlidir. Ağacın göv­de­si,
dalları, yaprakları ancak kök sayesinde varlığını sür­dü­rebilir.
Kök çürürse ağaç da hemen kurumaya baş­lar.(Mevlânâ, s. 286)
Aslında bizim cansız olduğunu zannettiğimiz mad­delerde
de ruh vardır. Nitekim Mevlânâ, ger­çekte bütün evrenin canlı
56 l Tuncer Elmacıoğlu

olduğunu, her şeyin duydu­ğu­nu, baktığını mahşer gününde de

tüm varlıkların can­la­nacağını söylüyor. Bize cansız gibi görünen
bir eşyanın, tahtanın, de­mirin, taşın... velhasıl her şeyin için­de ruh
bulunur. Ama bu, donmuş bir ruhtur. Nesnelere göre bitkilerin
ruhu daha hareketli­dir. Bitkiler gelişip büyürler fakat neticede
toprağa ba­ğım­lıdırlar. Hayvanların ruhu, bitkilerinki gibi topra-
ğa bağımlı değildir, bir yerden başka bir yere rahatça hareket
edebilirler. Allah yaratırken bütün varlıklara ruh vermiş, an­cak
insana kendi ruhundan üflemiştir. Mevlânâ’ya göre insanda iki
can(ruh) bulunur. Birin­ci­si “hayvani can”; ikincisi ise “insani can”dır.
Hayvani can, be­deni geliştirip büyütür ve hareket ettirir. İnsani
can ise iyilik, güzellik, doğruluk gibi insani erdemleri yürütür. Bu
can, Allah nuruyla ışıklanmıştır; küllî can­dan bir parça nur alıp
dünyaya gelmiştir. İnsani can bu dün­yada insanın ten kafesinin
içine hapsolmuştur, oradan kurtulup vatanına döneceği günü
özlemle bekler du­rur…
Bedenle ruh bir gün birbirinden muhakkak ayrılacak. Be­den top-
rağa, ruh ise ana yurdu olan elest â­lemine dönecek. İnsan bedeniyle
yeryüzündedir, ruhuyla da gök­yü­zünde... Ruh, bedende belli bir süre
kalır son­ra da onu terk ederek aslına rücu eder. Beden ölünce ruh ser­
best kalır; yani bedenin ölümü, ruhun kurtuluşu de­mek­tir.

Beden ölünce ruh ser­best kalır; yani bedenin ölümü, ruhun

kurtuluşu de­mek­tir.

Beşeri bilimler bugüne kadar daha çok insanın bedeniyle

ilgilendi. Oysa esas araştırılması gereken in­sa­nın ruhudur. Zaten
insanın değeri de içindeki ruhtadır.
Hz. Ali insan için: “Sen kendini küçük bir varlık olarak gö-
rüyorsun; ama büyük âlem sende derlenip dü­­rülmüştür” der.
Bazı âlimler dış dünyaya “büyük evren”, insanın iç dün­­yasına da
“küçük evren” derler. Onlara göre insanın içi, dışarıdaki büyük
evrenin bir özetidir âdeta. Nasıl ki bir çekirdek, kendisinden
oluşacak ağacın kökünü, göv­de­­sini, dallarını, yapraklarını içinde
gizliyorsa, insan da ev­­renin tüm özelliklerini özet olarak kendi
içinde gizle­mek­tedir. Bu yüzden olsa gerek ki Mevlânâ, “Her
insan, bir dün­ya­dır” diyor.
İnsanın içi, dışarıdaki büyük evrenin bir özetidir âdeta. Nasıl
ki bir çekirdek, kendisinden oluşacak ağacın kökünü, göv­de­­
sini, dallarını, yapraklarını içinde gizliyorsa, insan da ev­­renin tüm
özelliklerini özet olarak kendi içinde gizle­mek­tedir.

Ebediyete kadar uzanacak olan içimizdeki en değerli hazine

ruhumuzdur. Ruhumuzun araçları da düşünceler, duygular ve
dav­ra­nış­lardır. İyi düşünceler, güzel duygular, doğru davranışlar
ruh sağlığının da temelidir.
 İKİNCİ BÖLÜM

RUH SAĞLIĞIMIZ(I)

“İnsan düşünceden ibarettir,

geri kalanı et ve sinirdir.“

Mevlânâ
60 l Tuncer Elmacıoğlu

DÜŞÜNCELERİMİZ

DÜŞÜNCENİN ANLAMLARI

“D
üşünce» kavramını günlük yaşamda çok değişik
an­­lam­larda kullanıyoruz. Gerçek anlamının dı­­
şında birçok yan anlamı da vardır bu kavramın.
Şimdi “düşünce”nin yaygın olarak kullanılan bazı anlamlarına
bir göz atalım:
a) Uzun uzun «düşünüp»(muhakeme etmek) öyle ka­rar ver-
dim.
b) Yarın Ankara’ya gitmeyi «düşünüyorum»(planlamak, tasar-
lamak, niyet etmek).
c) Fazla «düşünme»(tasalanma, kaygılanma) bir çare bu­luruz.
ç) Aklıma parlak bir «düşünce»(fikir) geldi.
d) «Düşüncelerimizi»(karşılıklı görüş bildirmek) birbi­ri­mize
anlattık.
e) Bugün çok «düşünceli»(dalgın) görünüyorsun.
f) Çok «düşünceli»(nazik, kibar) davranıyordu.
g) Onun güzelliğini «düşünüyorum»(göz önüne getir­mek,
hayal etmek).
61 l Tuncer Elmacıoğlu

ğ) Kendinden başka kimseyi «düşünmüyorsun»(bencil ol­mak).

h) Gece gündüz onu «düşünüyorum»(hiç aklından çı­ka­
ramamak).
Yukarıdaki örnek cümlelerde de görüldüğü gibi «düşünmek»
kavramını ha­yatın çok geniş bir alanında kullanıyoruz.
Düşünce; daha çok fikir, yorum, niyet, hayal etmek anlamlarında
kullanılan bir kavramdır. Düşünme faaliyeti, beyin kimyasıyla yapılır.
Bu faaliyet beyinde bazı biyokimyasal değişiklikler yapar. Düşünceler,
beyin kimyası ve merkezi sinir sistemi vasıtasıyla bedenle ilişki kurar.
Beden, beyin kimyasından ve­ya merkezi sinir sisteminden gelen me-
sajlara göre hâl a­lır. Yani düşüncelerimiz, bedenimizi de yö­netir.
İnsanı diğer canlılardan ayıran en temel özelliği, dü­şü­ne­bilme
yeteneğidir. Düşünebilmek insanı yeryü­zün­deki diğer canlılardan
farklı kılıyor. Şu hâlde,„dü­şü­ne­bilmenin“ insanın en önemli özelliği
olduğunu söy­le­ye­biliriz.
Nihayetinde biz, düşünebildiğimiz müddetçe varız. En bü­­­yük
evrensel gerçeklerden biridir bu. Bunun içindir ki bü­­­yük filozof Des-
cartes: «Düşünüyorum, öyleyse varım» di­­­yerek varlığının temelini
düşünebilme gücüne bağ­la­mış­­tır.

DÜŞÜNMENİN SAFHALARI
Sağlıklı düşünebilmek için net bir algılama, bilgileri hafızada iyi
depolamak gerekir.
Düşünme işlevimiz bir süreç olarak şu safhaları ta­kip e­der:

a. Algılama
Duyu organları vasıtasıyla beyne ulaşan verilerin se­çil­­me­si, ör-
gütlenmesi ve anlamlandırılmasına al­gı de­nir. Beş temel duyumuz
aracılığıyla dış dünyadaki u­ya­­ran­ları algılarız. Ancak algılamayı daha
çok göz ve kulaklarımızla ya­pa­rız.
62 l Tuncer Elmacıoğlu

Her algılama sürecinde bir algılayan kişi, bir de al­gı­la­nan olay

veya nesne vardır. Ayrıca algılama sürecinde iki de alt süreç bulunur.
Bunlardan birincisi, „seçici dikkat“; ikincisi de „organizasyon“dur.
(Cüceloğlu, s.48)
Dışarıda çok sayıda uyaran vardır. Hiçbirimiz bunla­rın tamamını
algılayabilecek kapasiteye sahip değiliz. Çev­remizdeki bütün uyaran-
ları aynı anda ve aynı yoğun­luk­ta algılayamayız. Bu yüzden beynimiz
seçici davranır. Beynimiz bil­gilerin bazılarını seçerek alırken, bazılarını
da dışlar.
İnsan gözlerini kapatıp çevresindekileri dinlerse birçok ses işitir.
Bu seslerin hepsine birden dikkat etse duy­­duklarından hiçbir şey
anlamaz. Çünkü insan be­y­ni, aynı anda gelen milyonlarca uyarıcının
hepsini birden algılayabilecek kapasiteye sahip değildir. Bu nedenle
dışarıdan ge­len uyarıcıların bazılarını seçerek alır.
Seçme işlemini ihtiyaçlarımıza, ilgi alanlarımıza, isteklerimize ve
beklentilerimize göre yaparız çoğunlukla. Ay­rıca aradığımız şeyleri da­ha
öncelikli al­gılarız. Mesela kaybettiğimiz bir eşyayı ararken di­ğer­le­ri­ni
es geçeriz. Etraftaki konuşmalar arasında ken­­di is­mi­miz geçse hemen
oraya bakarız. Sınırlı algılama ka­pa­si­te­mizi, bizi en çok ilgilendiren
konulara yöneltiriz.
İnsanlar genellikle varlıkların dış yüzeyine(şekle, renge) takılıp
ka­lırlar. Oysa önemli olan, varlıkların içleri ve özleridir. Her varlık de-
ğerini kendi içinde ve özünde saklar. Ör­ne­ğin insanın de­ğe­ri, içindeki
candadır; kitabın değeri içindeki anlamdadır… O hâlde varlıkların
sadece dış görünüşüne takılıp kalmamalıyız. Çünkü dış görünüşe ve
ren­ge takılıp kalmak bizi yanıltabilir.
Algılamada kişinin önceki bilgilerinin etkisi de büyüktür. Beyin,
algılama sırasında dışarıdan alınan bilgilerle, ön­­ceki birikiminin bir
sentezini yapar. Algılama, geç­miş­te­­ki bilgi ve deneyimlerin de içine
girdiği karmaşık bir sü­reç­tir. Bu nedenle bireyler kendilerine ulaşan
aynı veri­le­ri değişik biçimler­de al­gı­layıp yorumlayabilirler. Örneğin
63 l Tuncer Elmacıoğlu

söy­le­nen bir söz, iki ayrı kişinin kulağına aynı veriyi ulaş­tır­dı­ğı hâl­de,
bu kişilerin algılamaları farklı olabilir. Biri söy­le­nen sö­zü şaka olarak
algılarken, diğeri bunu kendisine yapılan bir hakaret olarak algılayabilir.
İnsanlar olayları genellikle işlerine geldiği gi­bi, kendi çı­kar­larına uygun
olarak algılayıp anlamlandırma eğilimin­de­dir­ler.
Kuşkusuz ki düşünce merkezimiz be­yindir; fakat duyu organları-
mız da yer­yü­zün­deki düşünce okyanusuyla sürekli temas hâlindedir.
Gerçek şu ki dü­şüncelerin hepsini beyin yaratmaz; bir kısmını tıpkı
bir radyo anteni gi­bi duyu organları vasıtasıyla dışarıdan alır. Nasıl ki
rad­yo­nun net bir yayın yapabilmesi için anteninin açık olması gere-
kiyorsa, insanın da dışarıdakileri net algılayabilmesi için duyularının
keskin olması gerekiyor.

Nasıl ki rad­yo­nun net bir yayın yapabilmesi için anteninin açık

olması gerekiyorsa, insanın da dışarıdakileri net algılayabilmesi için
duyularının keskin olması gerekiyor.

Duyu organlarını iyi kullanan insanların algı kanalları açıktır.

Ayrıca bunlar, beş duyu organıyla da sınırlamaz kendilerini.
Bilindiği gibi insanın beş duyu organının yanında sezgileri de
vardır. Duyularını iyi kullanan gelişmiş insan, aynı zamanda
sezgisel bilgiye ulaşır. Az gelişmiş insansa, beş duyu organını
bile kullanamaz. Örneğin çoğunlukla iyi bir gözlemci, iyi bir
dinleyici değildir. Oysa bize verilen duyuların tamamını iyi
kullanmadığımızda bir solucandan farkımız kalmaz ki! Bilindiği
gibi solucanın dünyayla ilişkisi, sadece dokunma duyusuyladır.
O, dış dünyayla ilişkisini sadece dokunma duyusuyla sürdürür.
Eğer bir solucandan farklı olmak istiyorsak, duyularımızı iyi
kullanmalıyız.
Gelişmiş insanların ortak özelliklerinden biri de, çevresin­
de­kileri başkalarından daha iyi algılayabilmeleridir. Ni­­tekim
64 l Tuncer Elmacıoğlu

sanatçılar, dünyayı diğerlerinden daha farklı bir göz­le görüp

algılarlar.
Ancak duyularımızın da bizi yanıltabileceğini göz önünde
bulundurmalıyız. Örneğin uzaktaki bir vapuru küçücük görürüz;
ama ger­çekte o daha büyüktür. Yine güneşe mavi camla bakar-
sak mavi; kır­mızı camla bakarsak kırmızı görürüz. Duyularımız
bizi yanılttığında bunu aklımızla düzeltiriz.

b. Hafızada Depolamak
İnsan dışarıdan aldığı bilgileri ileride kullanmak ü­ze­re ha­fızaya
depolar. Hafıza insanda bilgileri saklama ve gerektiğinde de hatırla-
ma gücüdür. Kuşkusuz bilgiyi sak­lamak kadar tekrar hatırlamak da
önemli.
Hafıza, kısa ve uzun süreli hafıza olmak üzere ikiye ayrılır. Kısa
süreli hafıza az bilgiyi, kısa bir süre zihinde tu­tabilirken, uzun süreli
hafıza çok bilgiyi, uzun süre zihinde tutabilir.
Hafızaya iyi kodlanan bilgiler, geniş bir ilişkiler ağı oluş­tu­rur.
Dolayısıyla da istendiğinde daha kolay hatırlanır. Yi­ne yoğun duygular
yaşadığımız önemli olayları uzunca bir zaman unutamayız.Yaşamımızda
bizi en fazla he­ye­can­landıran, sevindiren ya da korkutan olaylar hafıza-
mızda yer eder. Unutulmaz anılar olarak uzun süre hafızamızda kalır.
İyi bir beynin temel göstergesi, güçlü bir hafızadır. Ha­fızası yeteri
kadar güçlü olmayan bir beyin, tıpkı dibi delik bir kovaya benzer. Nasıl
dibi delik kova su tutmazsa, ye­teri kadar güçlü olmayan bir hafıza da
bilgiyi tutamaz...

HANGİ SEMBOLLERLE DÜŞÜNÜYORUZ?

Düşünürken veya düşüncelerimizi ifade ederken dil, ra­kam, is-
tatistik, şekil, ses, resim türünde sembol­ler kullanırız. Pek tabii ki en
çok dili kullanarak düşünürüz.
65 l Tuncer Elmacıoğlu

a. Dil-Düşünce İlişkisi
Kuşkusuz düşünmenin gerçek malzemesi dildir. Dü­şün­me faali-
yetimiz dil etrafında döner.
Dil olmadan düşünebilir miyiz? Birçok dilbilimci, dil ol­­madan
düşünmenin mümkün olamayacağını söylerken, ba­zıları da bu görüşe
karşı çıkıyor. Fakat sonuçta dil uzmanları arasında, dil olmadan düşün-
menin gerçekleşemeyeceği gö­rüşü ağırlık kazanmıştır.(Aksan, s.54)
Hiç şüphesiz, dilin temel malzemesi de kelimelerdir. İn­­san bildiği
kelime kadar düşünebilir. Dünyaya bakışımız da bildiğimiz kelime
sayısına göredir. Kelimeler düşüncenin ham maddesidir. Düşünür-
ken, ko­nuşurken, dinlerken beyin, kelimeleri otomatik o­la­rak zihinsel
resimlere dönüştürür. Zihnimizde kelimelerin temsil ettiği resim
canlanır. Örneğin„çiçek“ den­di­ğin­de, zihnimizde çiçek resmi oluşur.
Düşünürken zihi­n„çiçek“ sözcüğünü değil, çiçek resmini kullanır.
Bi­rer somut ve soyut sembol olan kelimeler düşünürken bey­nimizde
birtakım resimlere dönüşmekte ve meydana ge­len tablo gözlerimizin
önünde canlanmaktadır.
Düşünürken kelimelerin anlamını, zihnimiz gö­rün­tülere çevirir.
İşte biz de bu, resim ve görüntülerle dü­şü­nürüz. Her kelime, birbirin-
den farklı resimler yaratır kafamızda. Mesela bize bir adres tarif e­dil­­se,
daha ilk bilgilerin gelmesiyle birlikte beynimiz hayali bir„yer resmi“
çizmeye başlar ve gelen her yeni bilgiyi bu resme ilave eder. Zihinde
canlandırma işi, resim tamamla­nın­caya kadar sürer.
Konuşurken bir anlamda kendinizin ve­ya diğer insanların zihninde
film gösteren bir projeksi­yon makinesi vazifesi görürsünüz.
Vygotsky’ye göre, düşünce sözcükler aracılığıyla dün­ya­ya gelir.
Sözcüklerle cisimlenmeyen düşünce, bir ölüden ibarettir.
Kişinin gelişimi, dilinin gelişimine parelellik gösterir. Bu sü­reci,
çocukların gelişim çizgisinde çok açık bir biçimde görürüz. Di­l geliş-
tikçe düşünceler de gelişir. Do­la­yı­sıyla dil ne kadar gelişirse, düşünce
de o kadar gelişir diyebiliriz.
66 l Tuncer Elmacıoğlu

Kişinin gelişimi, dilinin gelişimine parelellik gösterir. Bu sü­reci,

çocukların gelişim çizgisinde çok açık bir biçimde görürüz.

b. Somut veya Soyut Kavramlarla Düşünmek

Somut kavramlarla daha kolay ve daha net düşünürüz.
Dü­şünürken somut genel kavramlar yerine daha alt kavram­la­rı
kullanmak lazım. Mesela“hayvan”kelimesi somut genel bir kavramdır.
Bu kelime kullanıldığında bütün hayvan türleri aklımıza gelir. Oy­sa
“tavşan”, “aslan”, “fil” dendiğinde, zihinleri­miz­de daha net resimler
oluşur. Öyleyse daha net dü­şü­ne­bil­mek için; somut üst kavram­la­rın
alt adlarını da bilip kullanmalıyız. Bunun önemini bilen büyük hika-
yecimiz Sait Faik A­­basıyanık bir yazısında, “Daha balık adlarını bile
bilmiyor” diye bir meslektaşını küçümsüyordu.
Yine düşünürken soyut üst kav­­­ramlardan kaçınıp onların yerine daha
somut alt kav­­ramları kullanmalıyız. Bu şekilde daha net düşünebili­riz.
Örneğin “sevgi” sözcüğü soyut bir üst kavramdır. Bu so­­yut kavramı
“cömertlik”, “fedakârlık”, “ilgi göstermek”, “yardım etmek” şeklinde
alt somut kavramlara in­dirgersek düşüncemiz daha net olur. Önemli
o­lan kelimenin zihnimizde oluşturduğu resmin netliğidir. Biliniz ki
zihnimizde net resimler oluşturan söz­cük­lerle daha iyi düşünürüz.
Günlük yaşantımızda soyut üst kavramlarla arzu edi­len netlikte
düşünemeyiz. Çünkü bunlar, zihnimizde net re­­simler oluşturmaz.
Bunları daha alt kavramlara indirgeyerek konuşmak gerekir. Mesela,
“eğitim sistemi bozuk”demek zihinlerde net resimler yaratmaz.“Eği-
tim sistemi bozuk”de­mek yerine“kaliteli öğretmen sayısı az”,“sı­nıf­­lar
kala­ba­lık”, “ders ki­tap­­ları iyi hazırlanmamış”, “okul müdürleri iyi seçil­
me­miş” demek daha net düşündürür insanları.
67 l Tuncer Elmacıoğlu

Net düşünebilmek için zihinde net resimler oluşturmayan

yabancı kelimeleri kullanmaktan kaçınmalıyız. Onların yerine
daha çok zihinde net resimler oluşturan Türkçe kelimeleri se-
çerek kullanmalıyız.
DÜŞÜNME GÜCÜNÜ ARTIRMAK
Düşünme gücümüzü ancak edindiğimiz yeni bil­gi­lerle artırabiliriz.
Aslında her insanın düşünme gücü birbirinden farklıdır. Genellikle bu
farklılığın sebebi de kişilerin bilgi düzeyleridir.
Düşünceler beynimize gönderdiğimiz bilgilerin ışığında oluşur.
Beynimize ne kadar fazla bilgi depolarsak, o ka­dar iyi düşünebiliriz.
İnsan bilmediği şey­leri düşünemez; ancak bildiği şeyler hakkında
düşünebilir.
Dünyamızın sınırları, anlamını bildiğimiz ke­li­me sayısı kadardır.
Kelime hazinemiz kıtsa dünyayı al­gılama gücümüz de çok sınırlı olur.
Kuyunun dibinde ya­şayan bir kurbağayı düşünelim. Bu kurbağa, asla
gök yü­zü­nün sınırsız büyüklüğünü görerek algılayamaz. Çünkü kur­
bağanın görüş açısı, kuyunun ağzının genişliği ka­dar­dır. Aslında evrenin
büyüklüğü düşünüldüğünde, bizim de ev­re­ni algılama kapasitemiz,
kuyunun dibinde yaşayan kur­bağadan farksızdır.
Düşünme gücümüzü artırabilmemiz için öncelikle bilgi biriki-
mimizi artırmamız gerekir. Na­sıl ki bir fabrika enerjisiz çalışamazsa,
bilgiden yoksun bir be­yin de asla fikir üretemez. Öyleyse düşünmenin
esas mal­zemesi bilgidir diyebiliriz.
Bilgili olduğumuz konularda daha kolay düşünür, daha iyi akıl
yürütürüz.

Bilgili olduğumuz konularda daha kolay düşünür, daha iyi akıl

yürütürüz.

Düşünce, ancak bilgi temeli üzerine bina edilirse değer

ka­zanır. Temelinde yeterli bilgi olmayan düşünceler değersiz-
68 l Tuncer Elmacıoğlu

dir. Genellikle uçuk kaçık düşünceler bilgisizlikten veya yanlış

bilgilerden kaynaklanır.
Aslında insanlar bilgi birikimi yönünden eşit doğarlar. An­
cak hayattaki çabalarına göre a­ra­larında bilgi farklılıkları oluşur.

Aslında insanlar bilgi birikimi yönünden eşit doğarlar. An­cak

hayattaki çabalarına göre a­ra­larında bilgi farklılıkları oluşur.

Bilgiyi okuyarak, gözlem yaparak, soru sorarak, dinleyerek

ve tecrübeyle elde ederiz.
İyi bir bilgi birikimine ulaşabilme­nin en pratik yolu kitap
okumaktır. Ama bir­­çoğumuz, okumaya yeterince vakit ayırmı-
yoruz ne­den­se. ­Tabii yeteri kadar okumayınca beynimiz de kısır
bil­­gilerle düşünmek zorunda kalıyor. Düşünerek fikir üretmek
isteyen insan okumak zorundadır. Fi­kir üretmeyen bir beyne
yaşıyor denebilir mi? O beyin, sadece bit­ki­sel bir hayat yaşıyor-
dur. Nasıl ki cep telefonumuzu belli aralıklarla şarj ediyorsak,
beynimizi de düzenli kitap okuyarak şarj etmeliyiz. Beynimiz
şarj olmazsa fikir üretemez.

Nasıl ki cep telefonumuzu belli aralıklarla şarj ediyorsak,

beynimizi de düzenli kitap okuyarak şarj etmeliyiz.

Bilgiyi artırmanın yollarından biri de gözlem yap­mak­tır. Göz-

lem; varlıklara ve olaylara değişik açılardan, in­­celeyici bir tarzda
dikkatlice bakmaktır. İyi bir gözlemde boş gözlerle bakmak değil,
inceleyici bir tavırla görmek söz konusudur. Bakmakla, gör­mek
arasında fark vardır. Sanatçıyı da diğer in­sanlardan farklı kılan
görebilme ye­te­ne­ğidir. Yeryüzü, gör­me­sini bilen insanlar için
bilgilerle doludur.
Düşünme gücümüzü artırmada soru sormak da iyi bir
yöntemdir. Sorularımızı daha çok uzman insanlara sormalıyız.
69 l Tuncer Elmacıoğlu

Sorudan sonra iyi bir dinleyici olmalıyız ki düşüncelerimizi bes­

leyebilelim. Diğer insanlardan alınacak bilgiler, harika zihinsel
besinlerdir, düşünceleri parlatır!
Düşünme gücünü artırmada tecrübenin de payı bü­yük­tür.
İnsanın yaşadığı, şahit olduğu olaylar, gezip gör­dükleri, acıları,
sevinçleri tecrübelerini oluşturur. Ba­şı­mızdan geçen tecrübeler,
başkalarına ait ya­şan­tılar düşünme kapasitemizi artırır. Birikimimiz
arttıkça düşünme gücümüz de artar. Dü­şünme gücümüz arttıkça
daha doğru kararlar veririz.

NASIL DÜŞÜNÜRSEK ÖYLE DAVRANIRIZ

Dav­ra­nış­la­rı­mızın temelinde düşüncelerimiz ve duygularımız
var­dır. Ancak düşüncelerimiz davranışlarımızı etkilediği gi­bi,
davranışlarımız da düşüncelerimizi etkiler. Etkileşim kar­şılıklıdır.
Çoğunlukla önce düşünüp hisseder sonra da ona göre davranırız.
Duyguların her zaman olaylardan doğduğunu sanmak da yan­lıştır.
Genellikle duygular, olaylar hakkındaki dü­şün­celerimizden doğar.
Örneğin üzerimize doğru koşarak ge­len bir köpek var(olay). Birden
paniğe kapılıp korkuyo­ruz(duygu). Bu olayın sonucunda ya kaçar
ya da karşı koyarız(dav­ra­nış). Aslında burada olayla, duygu arasında
“köpek bana saldırıp ısı­rabilir” düşüncesi vardır.
Duyguların oluşumu hep yukarıdaki örnek olaydaki gibi de­ğildir.
Hepimizin kendi deneyimlerinden bildiği üzere, bazı olaylarda hisle-
rimiz, düşünceleri­mi­­zden daha baskın çıkar. Bazen hiç düşünmeden
duygusal tepkiler veririz. Bazı duygusal otomatik tepkiler, si­nir sistemi-
mize yerleşmiştir âdeta. Aslında duyguların bir kısmı aniden ha­rekete
geçmemizi sağlayan dürtülerdir.
İnsanın hareketlerini yönlendiren düşünceleri ve duy­gu­larıdır.
Genellikle kişi düşünerek verdiği ka­rarlara göre hareket eder. Kişinin
verdiği kararlar doğ­ruy­sa, yaptığı davranışlar da doğru olur.
70 l Tuncer Elmacıoğlu

Önce insanın içinde beliren düşünceler, son­ra­dan iş ve

eyleme dönüşür. Mesela güzel bir tablonun mey­dana gele-
bilmesi için, önce bunun bir ressamın ka­fa­sın­­da tasarlanması,
yani düşünülmesi gerekir. Dünyadaki bü­tün büyük eserlerin
temelinde yaratıcı bir düşünce vardır. Gerçekleştirilen eserlerin
hepsi, önceden ta­sarlanmış bir düşüncenin ürünüdür. Eğer dü-
şüncelerimiz iyiyse dav­ra­nış­larımız da iyi olur; düşüncelerimiz
kötüyse davranışlarımız da kötü olur! Kutsal kitabımız Kur’an’ın
birçok ayetinde: “Güzel dü­şünün, iyi davranın” öğüdü veriliyor
bizlere.
Özetle güzel şeyler düşüneceğiz ki güzel davranabilelim.

a. Neye İnanırsak Onu Gerçekleştiririz

İnanmanın sözlük anlamı, bir şeyin doğruluğundan hiç şüphe
et­­memektir.
İnsan neye inanırsa onu gerçekleştirir.
İnanmak, başarıya ulaşmada en önemli adımdır. Bazıları“yapamam”,
“beceremem”,“başaramam”gibi zehirleyici sözcükleri kul­lanırlar. Bu
sözcükleri hiç kullanmamalıyız. Gerçek şu ki sorunlarını çö­ze­meyeceğine
inanan in­san­lar, sorunlarıyla yaşamaya de­vam ederler.
Ancak başaracağımıza inanırsak başarabiliriz.
Bir sigorta şirketi, acenta sayısını azaltmasına rağ­men, çalışan ele-
manlarının inancını kuvvetlendirerek si­­gortaladığı insan sayısını artırmayı
başarmış. Şöy­­­le ki bu şirket, altı sigorta acentasına“süper acenta”adını
vermiş. Buradaki elemanlar, mes­­leklerinde çok başarılı olduklarına inan-
dırılmış. As­lın­da bunlar da diğer acentalardaki çalışanlar gibi sıradan
elemanlarmış. Bunlar sü­per a­cen­talarda çalışan“süper eleman”olduklarına
inandıkları için daha fazla çaba göstermişler. Sonuçta bu sü­per acentalarda
çalışanların sigortaladığı kişi sa­yı­sın­da müt­hiş bir patlama olmuş. Çünkü
burada çalışanlar, ken­di­le­rinin çok başarılı olduklarına inanmışlar ve bu
inan­ca uy­gun hareket etmişler.
71 l Tuncer Elmacıoğlu

Süper acenta elemanları, sıradan birer çalışan oldukla­rı­na inansalardı,

o kadar yüksek bir performans gösterebi­lir­ler miydi? Bu olay, inanmanın
başarılı olmada ne ka­dar önemli olduğunu gösteriyor bizlere.

b. Niyet İyi Akıbet İyi

Beynimizde neyi düşünürsek be­de­nimiz de ona uyar. Neyi düşü-
nürsek, bedenimize o me­sajları göndeririz. Çünkü beynimiz, düşünceler
vasıtasıyla vücudumuzla ilişki kurar.
Sağlıklı olduğumuzu düşünürsek sağlıklı; hasta olduğumuzu
düşünürsek hasta; yorgun olduğu­mu­zu düşünürsek yorgun oluruz.
Çünkü neyi dü­şü­nür­sek, beynimiz aynı anda sinir sistemi yoluyla
vücut me­ka­niz­masına ve kaslara o mesajları gönderir. Beynimiz, dü­
şünceler vasıtasıyla vücut sistemine birta­kım emirler verir. Vücut da bu
emirlere aynen u­yar. Düşünmenin merkezi beyindir; fakat düşünceler
si­nir sistemi aracılığıyla bütün vücutta aynı anda akar.
William James,“Her düşünce, insanı sonuca götüren bir araçtır”
diyerek çok önemli bir gerçeğin altını çiziyor. Ger­çekten de insan
ne düşünürse sonuçta o olur. Bu psi­kolojik gerçek, halk arasında
“korktuğum şey başıma gel­di”şeklinde ifadesini bulmuştur. Eğer bir
şeyden devamlı o­larak korkarsak, korktuğumuz şey başımıza gelir. Bu
şekilde arzu et­me­diğimiz şeyi, karamsar düşüncelerimizle kendimiz
davet etmiş oluruz.
Kanserli bir hasta, teşhisi ilk öğrendiğinde has­ta­lığı çok hızlı bir
şekilde kötüye gitmeye başlar. Bunun nedeni, hasta kanser olduğunu
öğrenince zihnine ö­lüm korkusunun yerleşmesidir. Ölüm düşüncesin-
den kay­naklanan korku, kanserli hücrelerin hızla çoğalmasına neden
olur. Bu noktada en iyisi, hastayı kanseri yenme­yi başarmış kişilerle
tanıştırmaktır.
İnsanın aklına gelen ba­şına gelir. Bu gerçekten hareketle,
eğer insan güzel dü­şün­meyi öğrenmezse, kendisinin en büyük
72 l Tuncer Elmacıoğlu

düşmanı olur ve ba­şı da beladan hiç kurtulmaz. Ancak düşün-

celerimiz gü­zelleşmeye başlayınca, hayatımızda iyi şeyler daha
sık ol­ma­ya başlar.

Eğer insan güzel dü­şün­meyi öğrenmezse, kendisinin en

büyük düşmanı olur ve ba­şı da beladan hiç kurtulmaz. Ancak
düşüncelerimiz gü­zelleşmeye başlayınca, hayatımızda iyi şeyler daha
sık ol­ma­ya başlar.

Allah, evreni bir programa göre yarattı. Evrendeki zerre-

cikler bile bu programa uyar. Allah’ın bu son­suz programına
kader diyoruz.
Allah’ın insanlar için vazettiği kader planı, „Niyet iyi, akıbet
iyi; niyet kötü, akıbet kötü!“ şeklinde ö­zetlenebilir. Aslında herke-
sin, ezelde takdir edilmiş bir ha­yat planı vardır. Kuşkusuz Allah,
evreni muhteşem bir dü­zen içerisinde yaratırken, tüm insanlara
da bir hayat pla­nı yaptı. Ancak bu hayat planı; niyetlerimize,
dav­ra­nış­la­rımıza ve içtenlikle yaptığımız dualara göre Yaratıcı
ta­ra­fından değiştirilebilir...
Akıl sahibi insanlar, kendi niyetlerinden sorumlu tutul­muş­lardır.
Allah, niyetlerimize bakarak not verir bize. Niyetlerimize göre bize
ka­pılar açar veya kapatır. Esas sorumluluğumuz niyetlerimizle başlar,
davranışlarımızla sonlanır.
Kaderimizin yürüyüşü niyet ve davranışlarımıza göre, iyi veya kötü
yönde değişebilir. Örneğin insanın başına bir felaket gelmek üzereyken,
iyi bir iş yaparsa o belayı savuşturabilir. Peygamberimiz boşuna,“Sa-
daka belayı def eder”dememiş. Yine iyi bir sonuca ulaşacakken, kötü
bir davranışıyla ondan uzaklaştırılabilir insan. Kısaca iyi davranışlarla
güzellikleri, kötü davranışlarla da felaketleri davet ederiz.
Aslında kaderin yürüyüşü Al­lah’ın ezelde„iyiliğe iyilikle; kötülüğe
kötülükle“ kar­şılık verilir hükmünün tecellisidir.
73 l Tuncer Elmacıoğlu

Gerçek şu ki Allah ancak istedi­ği­miz iyi, güzel ve doğru şeyler

için bize yardım eder.
Sonuç olarak iyi niyetli olalım ki hayatımızda daha çok iyi şeyler
olsun.

AKIL NEDİR?
Akıl; insanda düşünmeyi, anlamayı, kavramayı sağlayan güçtür.
Doğ­ru kararlar verebilmek için, düşünceler akıl filtresinden geçirilme-
lidir. Dü­şüncelerin iyi muhakeme edilmesinde akıl, filtre vazifesi yapar.
Aklı bir motor kabul edersek, düşünceleri de bu motorun yakıtı
kabul edebiliriz.

Aklı bir motor kabul edersek, düşünceleri de bu motorun yakıtı

kabul edebiliriz.

İnsanın düşüncelerinde iyi-kötü, güzel-çirkin, doğru-yan­lış

daima çatışır. Akıl; iyiyi-kötüden, güzeli-çirkinden, doğ­ruyu-
yanlıştan ayırmamıza yardım eden bir iç gü­cü­müz­dür. Yani akıl,
ayırt edici bir özelliğe sahiptir. İyiye, güzele, doğruya ancak aklın
ayırt edici gü­cü sayesinde ulaşabiliriz.
Akıl, insana doğru yolu gösterir. Bütün in­sanlar için aklın yolu
birdir, o da doğru yoldur. Nefis, bedenin bitip tükenmek bilmeyen
istekleridir. İn­sanın bedeni, akılla nefsin sürekli mücadele ettiği bir
savaş alanıdır. Bu mü­cadelede nefsin öyle ustaca yöntemleri vardır ki.
Nefis(ego), çoğu in­sanı oltasına takar, onların aklını körelterek ışığı
görmesine engel olur.
Mevlânâ’ya göre akılla nefis arasındaki en önemli fark şu­dur:
Akıl yaptığı işin sonucunu düşünür; nefis ise yap­tı­ğı işin sonucunu
düşünmez...
İnsanların bütün hareketlerini akıl yönetir. Akıl olmasaydı, or­
gan­la­rımız çalışmazdı. Mesela el, ayak akıl sayesinde harekete geçer.
74 l Tuncer Elmacıoğlu

Akıl, ko­mut vermezse bunlar hareket etmez. Or­gan­lar, ak­lın emrinde

çalışan birer alettir.(Mevlânâ, s.166)
Kan, nasıl vücutta kan do­laşımı sistemi içerisinde damarlarda
akıyorsa; dü­şün­ce­ler de akıl sistemi içerisinde akarak tüm bedeni
yönetiyor.

Kan, nasıl vücutta kan do­laşımı sistemi içerisinde damarlarda

akıyorsa; dü­şün­ce­ler de akıl sistemi içerisinde akarak tüm bedeni
yönetiyor.

Aklın merkezi, be­yindedir. Allah, kendi nurundan bir küçük

parça olan a­kıl ışığını insanın beynine yerleştirmiştir.
Aklın bir özelliği de kuşkucu olmasıdır. Akıl için, sis­tem­
leştirilmiş kuşku da diyorlar. Ayrıca akıl, analiz ve sentez edici
özelliklere de sahiptir.
Akıl iyi yönde kullanılmazsa birtakım yanlış işlerin ya­pı­cısı
da olabilir. Nitekim akıl bazen kalbin şefkatli etkisini ta­şımaz.
Yani aklın gücü kötüye kullanılabilir. Örneğin bu güç silah yap-
mak için kullanılırsa iyiye kullanılmıyor de­mektir. Bu güç ancak
dünyamızın hiz­me­tin­de iyi işlerde kullanılırsa değer kazanır.
İslâmiyet’te akıl çok önemlidir. Hatta İslâm dini için, «a­kıl dini-
dir» de denilebilir. İslâm’da aklını yitirene, dinî bir sorumluluk dahi
yüklenmemiştir.

AKIL YÜRÜTMEK
İyi akıl yürütebilmek için aklı bilgiyle bes­lemek lazım. Aklın gıdası,
doğru bilgidir. Gı­dasını almadan görevini tam yapamaz akıl.
Doğru bilgiler, aklın doğru karar vermesini sağlar. E­ğer insanın
edindiği bilgiler yanlış ise vereceği karar da yanlış olur.
75 l Tuncer Elmacıoğlu

O hâlde doğru bilgi, doğru akıl yürütmek; yan­lış bilgi, yanlış

akıl yürütmek demektir.

Doğru bilgi, doğru akıl yürütmek; yan­lış bilgi, yanlış akıl

yürütmek demektir.

Bilgeliğin bir anlamı da doğru bilgiye ulaş­mak­tır. Bilgelik,

bir yığın yanlış felsefi yaklaşım de­ğil­dir…
Sebep-sonuç ilişkisi de temel bir do­ğa ka­nu­nu­dur.
Bazı olayların sebeplerini belirleyip onlardan hareketle
birtakım sonuçlara ulaşırız. Ör­ne­­ğin havanın çok bulutlu ol-
masına bakarak yağmur ya­ğa­­ca­ğı sonucuna varırız. Yine bir
öğrencinin dersle­ri­ne ye­te­ri kadar çalışmadığına bakarak onun
sınıfta kala­ca­ğı­nı anlarız.
Şüphesiz ki aynı nedenler bir araya gelince genellikle ay­
nı sonuçlar tekerrür eder. Aynı sebeplerin üç aşağı beş yu­ka­rı
benzer sonuçları doğuracağını bilmek, doğru akıl yürütmenin
bir sonucudur.
İyi yorumlar yaparak isabetli sonuçlara ulaşabilmemiz için
düşünme biçimimizi sebep-sonuç ilişkisi zincirine gö­re düzen-
lemeliyiz. Bilge insanlar, genellikle se­bep-so­nuç iliş­kisine göre
akıl yürütürler.

AKLIN ENSTRÜMANLARI
Aklı bir sistem olarak kabul edersek sağduyu, zekâ, zihin de bu
sistemin parçalarıdır. Bu parçalar„akıl şemsiyesi“ altında toplanırlar.
Aslında bunların her bi­ri­­nin farklı işlevleri olmasına rağmen akla
bağlıdırlar.
Aklı bir orkestra şefine benzetirsek sağdu­yuyu, zekâyı, zihni de
bu or­kest­ranın enstrümanlarına benzetebiliriz. Orkestra şe­fiyle enstrü-
manlar birbirleriyle uyumlu değilse ka­liteli bir müzik icra edilemez.
76 l Tuncer Elmacıoğlu

Çünkü a­­kılla enstrümanları arasında bağımlı-bağımsız bir ilişki söz

ko­nusudur.
Akıl sisteminin iyi işleyebilmesi için tüm enst­rü­manların birbi-
riyle u­yum­lu olması gerekiyor. Aksi takdirde a­kıl, tam olarak işlevini
yapamaz.
Şimdi aklın enstrümanlarına kısaca bir göz a­talım.

a. Sağduyu
Sağduyu, insanda doğru yargılara varma yeteneğidir. Fel­sefi anlamda
ise, insanda doğru ile yanlışı birbirinden a­yırma gücüdür.
Sağduyu bize seçmemiz gereken en doğru şeyi gös­te­rir.
Sağduyu yeryüzünde insanlara en eşit dağı­tı­lan yetenektir. Dağdaki
çobanla, üniversitedeki profesöre eşit olarak verilen şey sağduyudur.
O hepimizin içindedir, yeter ki onun sesini dinleyip gösterdiği doğ­ru
yoldan yürüyelim.

b. Zekâ
Pedagojik anlamıyla zekâ, bir kimsenin zihin gücünün han­gi
düzeyde olduğunun göstergesidir. Hızlı düşünebilmek, büyük oranda
zekâ düzeyiyle ilgi­li­dir.
Çoğumuz zekâyla ilgili şu iki temel hatayı yaparız: Bi­rin­ci­si, kendi
zekâmızı küçümseriz; ikincisi, di­ğer­lerinin zekâsını abartırız. Kendi
zekâmızı asla küçümsememeliyiz, başkalarının zekâsını da büyütme-
meliyiz. Ö­nem­li olan ne kadar zekâya sahip olduğumuz değil, onu
na­sıl kullandığımızdır.
Düşünme gücü, zekâ derecesinden çok daha önemlidir. Ör­neğin
toplumda IQ’su 100 olan iyimser, başkalarıyla işbirliği ya­pan biri; IQ’su
120 olan karamsar, başkalarıyla işbirliği yap­mayan birinden daha fazla
saygı görür ve daha büyük başarılar elde eder.(Schwartz, S.24)
77 l Tuncer Elmacıoğlu

Zekânın akli melekeler içinde çok önemli bir işlevi vardır.

Fakat akıl şemsiyesi altında bir işlevi olduğunu unutmayalım.
Şöyle ki her zeki insan akıllı değildir; ama her akıllı insan zekidir.

Her zeki insan akıllı değildir; ama her akıllı insan zekidir.

c. Zihin

Geniş an­lamıyla zihin, akli faaliyetlerin tamamını yürütebilir.

Aslında biz iki zihne sahibiz; birisi düşünüyor, diğeri ise
hissediyor. Bunlar sürekli birbiriyle etkileşim hâlindedir. Çoğun-
lukla bu iki zihin birbirinin işleyişine katkıda bulunur. Ancak
ba­zen düşünen zihin, duygusal verileri reddeder; bazen de
his­seden zihin, düşünceleri reddeder. Ama bunlar birbiri için
vazgeçilmezdir.
Düşünen zihnin yorumları kolayca değişebilir. Çünkü
onun ye­ni bilgilere göre değerlendirmeleri farklılaşabilir. Oy­sa
hisseden zihnin inançları sabittir, kolay kolay de­ğiş­mez de. Bu
yüzden duygusal rahatsızlığı olan birini akıl yoluyla ikna etmek
çok zordur.

duygusal rahatsızlığı olan birini akıl yoluyla ikna etmek çok

zordur.
78 l Tuncer Elmacıoğlu

ZİHİNDEKİ DÜŞÜNCE KALIPLARI

Duyularımızla algıladıklarımıza zihnimizde ver­­diğimiz anlamlar
düşüncelerimizi oluşturur.
Düşünceleri iki ana gruba ayırabiliriz.
Bunlardan birincisi, akılcı olmayanlar; ikin­cisi ise, akılcı olanlardır.
Birinci grupta olanlara,„o­lum­suz, negatif, kusurlu, hatalı, çarpıtılmış,
kalıplaşmış“ düşünceler adı da verilmektedir. Akılcı olmayan bu dü­
şünceler, akla uygun ve gerçekçi olmamalarının yanında, değişmeye
de çok dirençlidirler. Zaten akıl hastalıklarının temel nedeni de hatalı
düşüncelerdir. Fakat istenip çaba gösteril­di­ği takdirde hatalı düşünce-
ler de düzeltilebilir. Akılcı düşünceler ise para harcamaktan tutun da
hayatın her alanında bizi doğru davranışlara yönlendirir.
Ellis tarafından ortaya atılan„ABC“ modeline göre;„A“ o­­­lay,„B“
düşünce,„C“ duygu ve davranıştır. Biz günlük ha­ya­­tı­mızda sanırız ki
„A“ her zaman sebeptir,„C“ de so­nuç.„B“lerin farkında bile olmayız.
Bu durum dikkati­miz­­den ka­­­çar. Oysa„C“ her zaman sonuçtur; fakat
asıl se­bep„A“ de­ğil,„B“dir. Yani bizim olaya ilişkin düşünceleri­mizdir.
Diyelim ki bir genç be­le­diye oto­bü­sü­ne bindi ve arkaya doğru yü-
rümedi. Şoför de ona,„ar­ka ka­pı­ya doğru ilerlesene aslanım!“ dedi.
Bu­nun üzerine genç a­dam sinirlenip köpürerek şoförle kav­ga etti.
Şimdi bu o­lay­da siz, gencin sinirlenip kavga etme­si­­ne neden olan şe­
yin şoförün sözleri olduğunu zan­ne­debilirsiniz. Oy­sa gen­cin öf­kelenip
kavga etmesine yol a­çan olayın asıl se­be­bi, onun,„Her­kes bana nazik
davranmak zorundadır“ biçimin­de­ki dü­şün­ce kalıbıdır. Hâlbuki aynı
o­­lay karşısında ma­kul(­akılcı) bir başka kişi,„Beni uy­ar­mak şoförün
görevi, ye­ni yolcula­rın otobüse bine­bil­mesi için benim arkaya doğ­
ru ilerlemem gerekir“ biçiminde düşünüp hiç sinirlenmeyebilirdi.
(Dökmen, s.73)
İnsanların aynı olaylar karşısında bile farklı yorumlar yapmasının te-
mel nedeni, önceden değişik düşünce kalıp­larına sahip olmalarıdır.
79 l Tuncer Elmacıoğlu

Ancak her zaman Ellis’in dediği gibi olmaz. Bazı olaylara

ne olup bittiğini anlamadan aniden tepki verebiliriz. Örneğin
şiddetli bir öfke, düşünmeye fırsat vermeden ani olarak harekete
geçirir bizi. Gerçek­ten de bazı olaylarda öfke, insanda dü­şün­ceyi
dev­reden çıkarıveriyor.

Bazı olaylarda öfke, insanda dü­şün­ceyi dev­reden çıkarıveriyor.

Genellikle bizi mutsuz eden şeylerin insanların dav­ra­nış­ları

ya da başımızdan geçen kötü olaylar olduğunu zannederiz.
Oysa mutsuz olmamızın gerçek sebebi, bizim in­san­lar veya
olaylar hakkındaki olumsuz düşüncelerimiz­dir.

YAYGIN DÜŞÜNCE HATALARI

İnsanlar çoğu kere olaylarla ilgili olarak kendi dü­şün­celerinin
doğru olduğuna inanırlar. Oysa sadece kişisel bir değerlendir-
medir bu. Çoğu kere önyargılarımız, yargılarımız, inançlarımız,
isteklerimiz, bek­lentilerimiz yanlış düşünüp hatalı yorumlar
yapma­mı­za neden olabilir. Düşünme hatalarımız daha çok
bunlardan kay­­naklanır.
Yaygın olan düşünce hataları şunlardır:

a. Genelleme (Toptancılık)
Bir tek parçadan hareketle genel sonuçlara varmaktır. Bu
tür düşünme hatası yapan kimseler, bü­tünle parça arasındaki
farklılığı algılayamazlar. Örneğin boyu kısa olan bir genç kızın
“ben çirkinim” yar­gısına varması; bir kız tarafından reddedilen
gencin, bü­tün kızlar tarafından reddedileceğini sanması; sınav-
dan düşük not alan bir öğrencinin tüm sınavlardan kötü not
alacağını düşünmesi acımasız birer genellemedir.
80 l Tuncer Elmacıoğlu

Sohbet ederken bir mesai arkadaşıma, kuşları sevip sev­

mediğini sormuştum. O da kuşlardan nefret ettiğini söylemişti.
Nedenini sorduğumda; “Çocukken annesi, ona emziğini bırak-
tırabilmek için emziğini kuşa verdiğini söylemiş.” Bu olaydan
son­ra bizimki tüm kuşlardan nefret etmiş. Ne kadar acıma­sız
bir genelleme değil mi?
Genelleme yapanların ba­kış açıları tek boyutludur, alternatif
çözüm önerileri yok­tur. Bunların problem çözme yetenekleri de
çok sınırlıdır.(Erden-Akman, s.221)
Dı­şa­rıya hep aynı pencereden bakarsak, farklı şeyler göreme­yiz.

Dı­şa­rıya hep aynı pencereden bakarsak, farklı şeyler göreme­yiz.

b. Siyah-Beyaz(Doğru-Yanlış)
Bu düşünme hatasını yapan kişiler, hiçbir şeyin de­re­
celendirilmesine izin vermezler. Bunlar her şeyi iyi-kötü, güzel-çir­
kin, doğru-yanlış, dost-düşman şeklinde kesin kutupla­ra ayırırlar.
Onlar arasında ara değer­le­rin olabileceğini kabul etmezler.
Onlar her şeyi siyah ya da be­yaz olarak algılarlar. Oysa
siyahla beyazın arasındaki gri­nin bile onlarca değişik tonu var-
dır. Aslında böyle düşünenler fanatiktir! Mesela katı bir futbol
takımı taraftarı, parti­zan­ca tutum içerisindeki bir partili böyle
bir düşünce ha­ta­sı içerisindedir.
Bunlar her şeyde olduğu gibi, insan ilişkilerinde de hep uç­
larda dolaşırlar. Biri­le­riy­le ya çok samimi olup sürekli görüşürler
ya da ilişkiyi ta­ma­men kesip hiç görüşmezler. Ya çok severler
ya da nefret e­derler!
Bu düşünme hatasının gençlerde daha yaygın olduğu­nu
görmekteyiz. Misal olarak bir genç için öğretmeni ya iyi­dir
ya da kötü! Bunun sebebi, varlıklara bir tek boyuttan bakıyor
81 l Tuncer Elmacıoğlu

olmalarıdır. Tek boyutlu bakış açısı, varlıkları bütün yönleriyle

değerlendirmemizi engeller.

c. Kendini Suçlamak(Kişiselleştirmek)
Başarısızlıklardan kendinize çok fazla pay çıkarıp „Hepsi
benim kabahatimdi.“ diyorsanız bu düşünme hatasını yapıyor-
sunuz demektir. Örneğin yenilen bir takımın oyuncularından
birinin, „Hep benim yaptığım hatalar yüzünden yenildik!“ diye
dü­şünerek kendini suçlaması bu çeşit bir düşünme ha­tasıdır.
Kendini suçlayan kişi, kötü giden her şe­yin sorumluluğunu kendi
üzerine alarak diğer insanların hatalarını gözden kaçırır.
Böyle bir düşünme tuzağına yakalanan kişi, iyi git­meyen her şeyde
diğer faktörleri göz ardı ederek hep kendini suçlar!

d. Başkalarını Suçlamak
Yaşadıklarınızdan dolayı hep başkalarını mı suç­lu­yor­sunuz? Başa-
rısızlıklarınızın sorumluluğunu hep başkalarına mı yüklüyorsunuz? O
zaman böyle bir düşünme yanlışı içerisindesiniz demektir.
İnsanlara tek başına ayakları üstünde dur­up kendi yağlarıyla
kavrulmaları öğretilmelidir. Bilindiği gibi hayatta kendi başına ayakta
duramayan kişi­ler, koltuk değneği kullanmak zorundadır. Eğer kendi
a­yak­­larımız üstünde durmayı öğrenemezsek, işlerimizi yap­­makta
tıpkı doğduğumuz günkü gibi âciz kalırız. Hep baş­­kalarından yardım
bekleriz. Yardım alamayınca da hep başkalarını suçlarız. Başkalarını
suç­lamak çok kolay; fakat hiç de akıllıca olmayan bir şeydir.

Başkalarını suç­lamak çok kolay; fakat hiç de akıllıca olmayan bir

şeydir.
82 l Tuncer Elmacıoğlu

Bazıları aile fertlerinden, akrabalarından, ar­ka­daş­la­rından

sürekli yardım bekler. Yardım gör­me­yince de küsüp darılır ve
onları suçlar.
Özellikle gençlerde yaygındır bu düşünme hatası. Genç­ler
sürekli birilerini suçlarlar, daima ken­dilerinin dışında günah keçileri
ararlar. O­lum­suz olayların sorumluluğunu üstlenmezler. Oysa
an­cak, yaşadığımız kötü olayların sorumluluğunu üstlenme­yi
öğrendiğimiz zaman, başkalarını suçlamaktan vazgeçeriz.

e. El Âlem Ne Der?
Sürekli,„Diğerleri ne der?“ kompleksi içerisinde düşünen kimse,
bu hatalı düşünme alışkanlı­ğı­­na tutsak olmuş demektir. Böyle düşünen
insanlar, dış dünyanın değer­len­­dirmelerini çok önemserler. Örneğin
ev temiz­li­ği­nde titiz bir ha­nımın temel amacı, çevresindeki insanların
kendisine,„Pa­saklı kadın!“ dememesidir. Bu şekilde düşünen kimseler
desin/demesinlere çok düşkündürler.
Bizim kültürümüzde,„El âlem ne der!” düşüncesi çok yaygın-
dır.

f. Diğerlerini Değiştirme Gayreti

Çok yaygın bir düşünce kusurudur bu. Özellikle yeni ev­lenecek
çiftlerde karşılıklı olarak,„Hele bir evlenelim, na­sıl olsa ben onu değiş-
tiririm“ düşüncesi çok yaygındır. An­cak böyle düşünerek evlenenlerin
sonu hüsran olmak­ta­dır çoğunlukla. Çünkü insanları değiştirmek o
kadar ko­lay değildir. Böyle düşünerek evlenen kişi-ler, evlendikten
sonra büyük bir çatışma yaşarlar.
Çevresindeki insanları değiştirme gay­reti içerisinde olanlar, ken-
dilerini değiştirmeye pek ya­naş­mıyorlar.
83 l Tuncer Elmacıoğlu

g. Hemen Sonuca Atlamak

Bazen elimizde yeterli kanıt olmadığı hâl­de gerçekçi olmayan
olumsuz ke­hanetlerde bulunuruz. Diyelim ki not bıraktığımız hâlde
arkadaşımız bizi ara­ma­dı.“Benimle görüşmek istemiyor”bi­çiminde
olumsuz bir kehanette bulunarak ona küsersek bu tip bir düşünce hatası
yapmış olabiliriz. Belki de no­tu­muz kendisine ulaşmadı. Sonradan
bıraktığımız notun ona u­laşmadığını öğrendiğimizde, hemen sonuca
atladığımız için pişmanlık duyarız.
Konunun aslını araştırıp öğrenmeden hemen sonuca atlayarak
karşımızdakini suç­lamak böyle bir düşünce hatasının sonucudur.

h. «Keşke»cilik
Bu düşünce hatasında sürekli geçmişe ait «piş­man­lık duyma»
söz konusudur. Örneğin «Keşke şöyle yapmasaydım...», «Keşke
şunları söyleseydim...», «Keşke şöyle davransaydı...» biçimindeki
pişmalıklar bizi yer bitirir. Eskiden yaşanmış olumsuz o­lay­ların etkisi
zihnimizi kurcalayıp durur.
Bu tür düşünme hatası, insanı mutsuz ettiği gibi ça­tış­maya da
sebep olabilir.
Evli bir arkadaşım, akşam işinden e­vine dönerken bir kilo şeftali
almış. Eve vardığında eşi, sert bir ses tonuyla,„Keşke, iki kilo alsaydın...“
demiş. Bunun üzerine o da sinirlenerek şeftali paketini pencereden aşağı
atıvermiş.
Olayda görüldüğü gibi,„keşke“cilik aile içi çatış­ma­la­­ra da neden
olabiliyor...

i. Felaket Hâline Getirmek

Kişinin herhangi bir kusuru, gözünde fazlaca bü­yüt­me­sidir. Örneğin
yüzünde çıkan ufacık bir sivilceyi aynada saatlerce inceledikten sonra
bununla asla toplum içine çı­kamayacağını düşünen bir genç kız, bu
84 l Tuncer Elmacıoğlu

çeşit bir düşünme kusuru işler. Yine çocuğunun karnesinde getirdiği

bir­kaç zayıfı gereğinden fazla büyüten anne-baba da, aynı düşünme
kusurunu işliyor demektir.

j. Olumsuzu Seçmek
Bazılarının hep olumsuzu seçmek gibi eğilimleri vardır. Bunlar
içinde bulundukları du­ru­mun olumlu tarafını küçültürken, olumsuz
tarafı­nı büyüterek unutmazlar. Örneğin ken­­dilerine yapılan iltifatları
önemsemezken, eleştirileri büyütürler. Kendisine yapılan bir ikramı
yağcılık o­larak yorumlayan; selam veren birinin kendisinden men­fa­at
beklediğini düşünen, böyle bir düşünme hatası içerisindedir.
Bazı insanların öyle enteresan bir hafızası vardır ki, onlar sa­de­ce
olumsuz şeyleri ilgi çekici bulup hep onları ha­tırlarlar. Örneğin ö­lümleri,
işkenceleri, tecavüzleri, kor­kunç olayları… yani kötü ne varsa, âdeta
onların hepsini kafalarının içine kazırlar.(McGinnis, s.78)
Bu düşünce tuzağına düşen kimselerde kötümserlik ne­redeyse
refleks hâline gelmiştir. Unutmayalım ki bu tür olumsuz düşünceler,
çevremizdeki iyi ve güzel şeylere kar­şı körleştirir bizi.

Olumsuz düşünceler, çevremizdeki iyi ve güzel şeylere kar­şı

körleştirir bizi.

i. Her Şeyde Adalet Aramak

Dünyamızda yeterince a­da­let yoktur. Şimdiye kadar olmadı,
bundan sonra da ol­mayacak! Eyüp Peygamber de, “Yaşam, her
zaman a­dil değil...” diyor. Nitekim dünyamızda büyük balık,
küçük balığı yutmaktadır.
İnsanlık tarihine bir göz atarsak, bugüne kadar hep ada-
letsizliklerin ol­du­ğunu görürüz. Örneğin çok parası olanlar
genellikle suç­lu bulunmazlar. Çünkü bazı hakimler ve polisler,
85 l Tuncer Elmacıoğlu

bunlar tarafından satın a­lınırlar. Çoğunlukla yoksullar, kimsesizler

ve güç­süzler cezaevlerini doldurur. Hiç adil değil; ama ger­çek
bu.(Dyer, S.201)
Maalesef insanoğlu bugüne kadar yeryüzünde adaletli
bir düzen kuramadı. Onun için adaleti dış dünyada a­ra­mamız
boşuna... Adaleti insan kendi davranışlarında ger­çek­leştirmelidir.
Zaten bizler de Yaratıcıya kar­şı sadece kendimizden sorum­lu­yuz.

Maalesef insanoğlu bugüne kadar yeryüzünde adaletli bir düzen

kuramadı.

Bazıları istemedikleri olaylar yaşayınca “Bunu hak edecek ne

yaptım ki?”, “Niçin ben?” biçiminde düşünürler. Peki, peygam-
berler büyük zorluklar yaşarken çektikleri acıları hak etmişler
miydi? Bu dünyanın hem zorluklarıyla hem nimetleriyle bir
imtihan yeri olduğunu unutmayalım. Ayrıca, kul kaderini ya-
şar. Genellikle kaderin işleyişi de hak ettiklerimize göredir. Hak
ettiklerimizden kaçamayız…

Bu dünyanın hem zorluklarıyla hem nimetleriyle bir imtihan

yeri olduğunu unutmayalım.

İnsanda huzursuzluk ve gerginlik yaratan olumsuz duy­

guların temel nedeni, düşünce hatalarıdır. Eğer siz de yukarı-
daki düşünce ha­talarından bazılarını yapıyorsanız zih­ninizdeki
bilgisayarı yeniden programlamanız gerekecek.

ZİHİN BİLGİSAYARI
Zihin bilgisayarımız, genetik yapımızla gelen ve son­radan
edindiğimiz bilgilerin toplamıdır.
İnsan zihni, kâinattaki en harika araçtır. Yeter ki bu aracı,
doğ­ru bir şekilde kullanmayı öğrenelim.
86 l Tuncer Elmacıoğlu

İnsanın zihni(bey­ni), inanılmaz ölçüde güçlü bir bilgisayara

benzer. Za­ten bilgisayar da insan beyni örnek alınarak yapıl-
mıştır. Pa­­halı bir bilgisayar mükemmel olabilir; ancak ona işe
ya­ra­maz programlar yüklerseniz, bu harika araçtan yeteri ka­dar
yararlanamazsınız. Kötü programlanmış insan zihni de aynıdır.
İnsanların mutsuz olmalarının temel nedenlerinden bi­ri de,
yanlış zihinsel programlara sahip olmalarıdır. E­ğer yanlış zihinsel
programlara sahipseniz, sürekli kendinizi sabote edersiniz.
İnsan beyni, tıpkı bir bilgisayar gibidir. Bir bilgisa­ya­­rın
temel araçları; klavyesi, hard diskidir. Klavyeyi bilgisayara bilgi
depolamak için kullanırız. İnsanın klavyesi de beş duyu or­
ganıdır. Bilgileri dışarıdan duyu organlarımız vasıtasıyla alırız.
Doğduğumuz andan itibaren öğrendiğimiz her çeşit bil­gi, zihin
bilgisayarımıza kodlanarak depolanır. İnsanda bilgileri de­po­lama
merkezi bilinçaltıdır. Bilgisayarlarda bu gö­revi, hard diskler ya-
par. Bilinçaltı dışarıdan gelen bilginin doğ­ruluğuna yanlışlığına
bakmaz, onları elektronik ve kimyasal o­larak kaydedip biriktirir.
Her insan, bilinçaltına kaydedilmiş bir programa sa­hip­tir. Bi-
linçaltı sahip olduğu en güçlü programa gö­re hareket ettirir insanı.
Düşündüklerimiz, söylediklerimiz ve yaptıklarımız genel­lik­le zihin
programımızın bir sonucudur.
Yanlış zihinsel programlanmaya zaman zaman he­pimiz maruz
kalmışızdır. Bunu bize ailemiz, akraba­la­rı­mız, arkadaşlarımız, komşu-
larımız, öğretmenlerimiz far­kında olmadan yapmıştır.
Davranış bilimi araştırmacılarına göre, düşündü­ğü­müz şeylerin
% 77’si kendimize karşı ça­lışır türdendir. Tıp araştırmacıları da tüm
hastalıkların % 75’inin bizim zararlı düşüncelerimizle o­luştuğunu ileri
sürmektedirler. Bu demektir ki tüm prog­ramlarımızın dörtte üçü hatalı
olup kendi aleyhimize çalışmaktadır.(Heimstetter, s.8)
87 l Tuncer Elmacıoğlu

Zihnimizde eski yanlış programlar yürürlükte kaldığı sürece

olumsuzlukları yaşamaya devam eder­iz. Oysa bilgisayarlarda
bile bir şeyi silip yeniden yazma şansınız vardır.
Kötü bir kişisel programla yaşamaya devam etmek is­ter misiniz?
Eğer cevabınız hayırsa, çocukluk yıllarınızdan beri o­luş­turulmuş
yanlış programları si­lin kafanızdan! Bunun yerine olumlu yeni bir
program yazın zihninize. Ya hayatınızı karartan es­ki hatalı programla
hayat yolculuğuna devam edersiniz ya da mutluı olacağınız yepyeni
bir programla hayata mer­ha­ba dersiniz!

YENİ BİR ZİHİNSEL PROGRAM

Tıpkı beden gibi zihnin de dinlenmeye ihtiyacı vardır. Zihinsel
dinlenme için meditasyon iyi bir yöntem. Meditas­yon, zihni düşün-
celerden belirli bir süre arındırmak demektir. Gerçekten de sadece
yoğun düşüncelerden arınan zihin dinlenebilir. Ancak dinlenen zihin
ye­­ni programa hazır hâle gelir.
İnsan düşünceleri kendi zihninde üretiyor. Aslında zihnimiz
bir dü­şün­ce fabrikası, biz de bu fabrikanın hem sahibi hem de yö­
neticisiyiz. Bu fabrikayı kendimizin ve dünyanın zararına değil, ya­
rarına kullanmalıyız.
Zihinsel programımızı değiştirmeye, kendimize yönelik olumlu
ko­nuş­malarla başlamalıyız. Örneğin sabah uyandığı­mız­da,“Keşke biraz
daha yatsam, bugün işe gitmek canım istemiyor”türünden olumsuz
konuşmalar yerine, “Bu­gün gü­zel bir gün geçireceğim” biçiminde
olumlu konuşmalarla güne başlamalıyız. Zihin programını de­ğiş­ti­rir­ken
en etkili uygulama, sabah erken­den kalkarak günü o­lumlu düşünce-
lerle ve konuşmalarla selamlamaktır! Sa­bah­la­rı yapacağımız içe dönük
olumlu konuşmalar, zihin kim­ya­mı­zı iyi yönde etkileyerek günümüzü
iyi geçirme­mi­zi sağlayacaktır. Olumlu içe dönük konuşmalar her sa­bah
tekrar edilirse, yeni programlar kısa zamanda zihni­mi­ze yerleşiverir.
88 l Tuncer Elmacıoğlu

Zihin programını de­ğiş­ti­rir­ken en etkili uygulama, sabah

erken­den kalkarak günü o­lumlu düşüncelerle ve konuşmalarla
selamlamaktır!

Sözler zihinlerde resimler yaratır. Önemli olan gerek ken­

dimizin gerekse de başkalarının zihinlerinde güzel re­sim­ler
oluşturmaktır. Öyleyse zihinlerde karanlık görüntüler yara-
tacak sözcükleri de­ğil, zihinleri parlatacak olumlu kelimeleri
kullanmayı a­lışkanlık hâline getirmeliyiz. İyimserlik, umut, neşe
saçan sözcükleri, yani olumlu konuşanların sözlüğünü gü­nlük
hayatımızda daha çok kullanmalıyız.
Bilgece bir hayat sürebilmek için doğru zihinsel prog­ram­lar
edinmemiz gerekiyor. Bunu yapmak kolaydır; ye­ter ki yeni ve
olumlu bir zihinsel program yapmaya karar verelim.
Yeni oluşturacağımız zihinsel programda şu iki unsura çok dik­kat
etmeliyiz:
1. Olumlu Düşünmek.
2. Düşüncelerde Şimdiyi Yaşamak.

1. Olumlu Düşünmek
“İyi ya da kötü diye bir şey yok;
iyi ve kötü düşüncelerdedir.”
William Shakespeare
Olumlu düşünmenin kaynağı bilinçli inançtır.

İçimizdeki Boşluk
Bugün dünyamızda milyarlarca insanın içinde ma­nevi bir boş-
luk var. Ancak içini bilinçli inançla dolduran insan, içindeki manevi
boşluğu giderebilir.
89 l Tuncer Elmacıoğlu

Hayatınızı daha güzel ve anlamlı yaşamak istiyorsanız, içi-

nizi bilinçli inançla doldurmalısınız. Böylece daha çok yaşama
sevinci duyar ve hayattan daha fazla zevk alırsınız!
İyi araştırırsanız uzun süre coşkulu ve enerjik bir şekilde
yaşayan kim­selerin güçlü dinî inançları olduğunu görürsünüz.

İyi araştırırsanız uzun süre coşkulu ve enerjik bir şekilde

yaşayan kim­selerin güçlü dinî inançları olduğunu görürsünüz.

İş hayatında ne kadar başarılı olursanız olun, eğer inanç­­

sızsanız daima içinizde bir boşluk duyarsınız. İçi­niz­de­ki boşluk
bilinçli inançla dolmazsa para, mal, mevki hır­sı ve şehvet arzu-
suyla dolup taşar.
Eğer enerjinizin tükendiğini, yaşama sevincinizin azaldığını,
hayattan yeteri kadar zevk almadığınızı his­se­­diyorsanız, ruhsal
gelişmeye ihtiyaç duyu­yor­sunuz demektir.
İçimizdeki çürümeyi an­cak bilinçli inanç, daimi ibadet ve
dua ederek te­davi edebiliriz.

Allah’ı Unutmamak
Allah’ı unutmamak, sürekli O’nu düşünmeyi gerektirir. Bi-
lindiği gibi davranışlar düşüncelerin ardından geliyor. Sürekli
Allah’ı düşünen biri, yanlış davranışlarda da bulunmayacaktır.

Bilindiği gibi davranışlar düşüncelerin ardından geliyor.

Allah’ı unutmadığımızda daimi ibadet etmiş oluruz. Daimi

ibadet, yapılan her işte, atılan her adımda Allah’ı düşünerek
davranmaktır. Böyle düşünerek davranmak, insanın dünya
zevklerine dalarak Allah’ı unutmasını engeller.
90 l Tuncer Elmacıoğlu

Kur’an’da Allah, “Ben cinleri ve insanları, bana kulluk etsinler

diye yarattım(51/56)” buyuruyor. Allah’a iyi kulluk da, ancak
daimi ibadetle mümkün olur. Günlük hayatımızın en küçük
ayrıntılarında bile Allah’ı unutmazsak, yaratılışımızın amacına
uygun davranmış oluruz.

Günlük hayatımızın en küçük ayrıntılarında bile Allah’ı

unutmazsak, yaratılışımızın amacına uygun davranmış oluruz.

Allah’ı unutmamanın bir başka etkili yolu da duadır. Bu

nedenle sadece ibadetlerin sonunda değil, her yerde ve her
zaman dua edilmelidir. Örneğin otururken, yatarken, yürürken,
evde, iş yerinde, sokakta… dua etmeliyiz.
Dualarımızda sürekli Tanrı’dan bir şeyler istemek ye­rine
verdiği nimetler için O’na teşekkür etmeliyiz. En bil­ge insan
kimdir biliyor musunuz? Tanrı’ya daima minnet duyan, ulaştığı
şeylerin onun bir lütfu olduğunu bilen, hâlinden memnun olan
kimsedir.(Peale, s.64)
Sorunlarımızın çözümünde de daimi ibadet ve dua ederek
Allah’tan yardım istemeliyiz. Çoğu kere Yaratıcı ibadetlerimizdeki
sürekliliğe ve dualarımızdaki içtenliğe bakarak bize yardımcı olur.
Ayrıca daimi ibadet ve dua etmek insanın içini huzurla doldurur.
Olumlu düşünceyi besleyen temel kaynaklar: bilinçli inanç, daimi
ibadet ve içtenlikle yapılan dualardır… Bunlar bizi olumlu düşünme-
ye yönelterek yanlış işler yapmaktan alıkoyar. Özetle bunlar olumlu
düşünüp düzgün davranmamızı sağlar.
Bilinçli inanç, daimi ibadet ve dua olmadan“bilgin”olabilirsiniz,
ama asla “bilge” olamazsınız!

Her İşte Bir Hayır Vardır

91 l Tuncer Elmacıoğlu

İyi-kötü kavramları görecelidir. Genellikle men­faatimize

uygun olan şeylere “iyi”, uygun olmayanlara “kötü” deriz. Bu
nedenle varlıklar hak­kındaki yorumlarımız subjektif esaslara
dayanır. Me­se­la “ateş” yemeğimizi pişirdiği veya bizi ısıttığı
zaman „iyi“, elimizi yaktığı zaman „kötü“dür.
Aslında evrende zıtlıklar yoktur. Zıtlıklar birdir ve aynı kök­tendir.
Olanları kavrayabilmemiz için parçalar hâ­lin­de gösteriliyor bizlere.
İnsanlar ancak karşıtlıkları görerek hayatı kavrayabiliyor. Bu gerçeği
Mev­lâ­­nâ,„Ey yiğit, iyiyi bilmedikçe kötüyü bilemezsin; zıt zıd­dıy­la
görülebilir ancak“ diyerek belirtiyor. Düşününüz, ka­ranlık olmasa
aydınlığı nasıl anlayacaktık. Dostluğu öğ­re­n­ebilmek için düşmana da
ihtiyacımız var. Bu nedenle düşmanlarımıza birer öğretmen nazarıyla
bakmalıyız.
Necip Fa­zıl Kısakürek bir şiirinde şöyle diyor:
«Düşmanım sen benim ifadem ve hızımsın;
Gündüz geceye muhtaç, bana da sen lâzımsın»
Mevlânâ, «çamaşır yıkama» teşbihiyle ikiliğin göreceli oluşunu
bize çok güzel açıklıyor: Bir kişinin ça­ma­şır yıkadığını, bir başkasının da
yıkanan çamaşırları astığı­nı dü­şünelim. Aslında tek bir iş yapılmaktadır.
Fakat iki iş ya­pı­lıyor gibi görünmektedir. İki gibi görünen işteki bir­li­ği
id­rak edebilirsek, evrendeki tevhit(birlik) gerçeğini de daha iyi kav­
rayabiliriz. Varlıklar her ne kadar çok, çe­şit­li ve ayrıymış gibi görünse
de bu bir aldatmacadır; aslında onlar bir­dir.
Her iyinin içinde kötü olabileceği gibi, her kötünün içind­e de iyi
olabilir. İyi ve kötü birdir, aynı asıldandır. Ne tek başına mutlak iyi­den,
ne de tek başına mutlak kötüden bahsedebiliriz. İyi sandığımız bir
olaydan kötü sonuçlar çıkabileceği gibi, kö­tü sandığımız bir olaydan
da iyi sonuçlar çıkabilir. Ör­ne­ğin uçağını kaçıran biri, sonradan uça-
ğın düştüğünü duyunca sevinebilir. Yine ısrarla bir çocuk isteyip de
sonradan sakat bir çocuğu o­lan anne-baba çok üzülebilir.
92 l Tuncer Elmacıoğlu

Eğer çok arzu ettiğimiz bir şey gerçekleşmezse bilelim ki

hak­kı­mız­da o hayırlıdır. Bazen kötü sandığımız bir olayda bile
hayır gizlidir.
Bazen kötü sandığımız bir olayda bile hayır gizlidir.

Bakınız bu konuda Kuran ne diyor: «Bazen hoşlanma­dı­ğınız

bir şey hakkınızda iyi olabilir, bazen de hoşlandığınız bir şey
hakkınızda kötü olabilir. Bunu siz bilmezsiniz, Allah bilir(2/216).»
Şu hâlde Allah’tan her şeyin hayırlısını isteyelim. Sonuçta
Allah’ın hakkımızda en hayırlısını vereceğine de bütün kalbi-
mizle inanalım.

Varlıklara Sevgiyle Bakmak

Varlıklara ya eleştirel bir biçimde ya da sevgiyle bakarız.
Elbette ki ideal o­lan, varlıklara sevgiyle bakabilmektir. Var­lık­
lara eleştirel bir gözle bakmamızın temel sebebi, yargılarımız
ve önyargılarımızdır.
Yargı: Varlıkların eleştirel bir şekilde değerlendi­ril­me­si­­dir.
Mesela “Şu adam ne kadar sevimsiz!” veya “Şu kadın ne kadar
kö­tü giyinmiş!” tarzında düşünmek, yargılayıcı bir bakış a­çı­sı­­dır.
İnsan ömrü boyunca öğrendikleriyle bir yargılar bü­tü­­nü
oluşturur. Yorumları da çoğu kere oluşturduğu bu yar­­gılara
göredir.
Aslında bir ağaca,“Bu niye çiçek açtı?”diyemeyeceğimiz gi­bi, bir
insana da,“Bu niye böyle davrandı?”diyemeyiz. Biz ağaca, çiçeğe, kuşa
bakarken yargısız; a­ma insana bakarken yargılayıcı oluyoruz. Oysa in-
sana da tıp­kı doğaya baktığımız gibi yargısız bir na­zar­la bakabilmeliyiz.
 Aslında bir ağaca, “Bu niye çiçek açtı?” diyemeyeceğimiz gi­bi,
93 bir insana
l Tuncer da, “Bu niye böyle davrandı?” diyemeyiz. Biz ağaca,
Elmacıoğlu
çiçeğe, kuşa bakarken yargısız; a­ma insana bakarken yargılayıcı
oluyoruz. Oysa insana da tıp­kı doğaya baktığımız gibi yargısız bir na­
zar­la bakabilmeliyiz.

Önyargı: Varlıklar hakkında önceden edindiğimiz bazı bil­

gilere dayanarak verdiğimiz peşin hükümdür. Mesela, “Şu adam
çok iyi!” veya “O kadın çok kötü!” yaklaşımları birer önyargıdır.
İnsanlara “yargısız” ve “önyar­gısız” bakmayı öğrenmeliyiz
mutlaka!
Farkındaysanız sakinken sevgiyle, sinirliyken eleştirel bir
gözle bakarız varlıklara. Yine aynı olay karşısında sakinken başka,
sinirliyken başka yorumlar yaparız.
Bir var­lı­ğa sakinken bakarsak, onun olumlu taraflarını; sinir-
liyken ba­­karsak, onun olumsuz taraflarını görürüz. Sinirliyken
insanların eksiklerini, kusurlarını, açıklarını araştırırız.
Bir başka psikolojik gerçek de sevdiğimiz insanların iyi
yönlerini ön plana çı­karırken, kusurlu yönlerini görmemezlikten
geliriz. Sevmediğimiz insanların ise, eksik ve kusurlu yönlerini
arayıp buluruz.

Bir başka psikolojik gerçek de sevdiğimiz insanların iyi yönlerini

ön plana çı­karırken, kusurlu yönlerini görmemezlikten geliriz.

Evliliklerde de mutlu çiftler birbirlerinin olumlu yönlerini ön

plana çıkarırken, mutsuz çiftler birbirlerinin olumsuz yönlerini
ön plana çıkarıyor.
İnsanın manevi yükselişi ancak sevgi do­lu bir bakış açısı
geliştirmesiyle mümkün olabilir. Ayrıca var­lık­la­ra sevgiyle bak-
mayı öğrenirsek, hayattan da­ha çok zevk alırız!

İyimser Bakış
94 l Tuncer Elmacıoğlu

İyimser bakış, geleceğe umutla bakmak ve her şeyi iyi ya­

nından görmektir. İnsan iyimser bir bakış açısı kazanır­sa kendini
daha iyi hisseder!
En zor za­manlarda bile içinde bir ümit ışığı yakabilenler, iyimser
bir bakış açısına sahip demektir. Gerçek şu ki havada bulutlar ne kadar
çok olursa olsun, onların arkasında daima doğacak bir güneş vardır.

Havada bulutlar ne kadar çok olursa olsun, onların arkasında

daima doğacak bir güneş vardır.

Bir hastanın iyileşeceğini umut ederek bu yönde iyimser bir

beklentiye girmesi ilaçların içinde en etkilisidir. Onun içindir ki iyi
hekimler, has­talarına sadece “reçete” yazmakla kalmaz, yazdığı
ilaçların çok iyi geleceğini de söylerler. Böylece hastalarında
iyi­le­şecekleri doğrultusunda iyimser bir beklentinin oluşmasını
sağlarlar. Dr. Krehl, iyileşeceği umuduyla iyimser bir bek­len­tiye
girmenin kanserli hastalarda çok olumlu bir etki ya­rat­tığını söyler.
Bu ünlü hekim, ilacın hastalara moral des­te­ğiyle birlikte verilmesi
gerektiği görüşündedir. Ger­çek­ten de hekimler, hastalarını bu
şekilde tedavi etseler çok da­ha iyi sonuçlar alırlar...
Her insanın iyi yönlerini aramak da iyimser bir bakış a­çısıdır.
Öyle ki en iyimizde kötü yönler, en kötümüzde de iyi yönler
olabilir.
Her varlığın güzel taraflarını gör­meyi alışkanlık hâline
getirmeliyiz. Bu bakış, her şeyin güzel bir tarafı olduğunu ve
her sorunun da bir çö­zü­mü olduğunu bilmek anlamına gelir.
Bununla ilgili şu anekdot çok ilginçtir:
Pey­gam­be­rimiz bir grup insanla birlikte ölmüş bir eşeğin
yanından ge­çiyormuş. Onun yanındakiler tiksinerek başlarını
öbür tarafa çe­virmişler. Bunu fark eden Peygamberimiz, “Bakın,
bu eşeğin dişleri ne kadar güzel değil mi?” demiş. Her varlıkta
95 l Tuncer Elmacıoğlu

ilahi güzelliğin bir tezahürü olduğunu bilen Hz. Mu­ham­med,

ölü bir eşekteki güzelliği bile fark etmişti. İşte bu, kemâle ermiş
bir insanın bakış açısıydı...
Bu dünya, güzel şeylerle doludur, görmesini bilen­le­re... Gör­mesini
bilenler için her varlıkta bir güzellik var­dır.
İyimserlik, tıpkı güneş ışığı gibi insanın içini ısıtır. İyimserler ne
ka­­dar zor durumda olsalar da her zaman zevk a­lacak bir şey bulurlar.
Şöyle ki onlar bir çocuğun gü­lüm­se­me­sini, bir fincan kahvenin tadını,
mavi gökyü­zü­nün bü­yü­leyici güzelliğini fark ederler.
Güzel bir dünyada yaşayabilmek için i­yim­ser bir bakış açısı geliş-
tirmek zorundayız. En iyi bakış, varlıkların ve olayların güzel taraflarını
görmeye çalışmaktır. Nitekim Mev­lâ­nâ da, “Güzellik de, çirkinlik de
bakılan yerde değil, bakan göz­dedir”diyerek iyimser bakışın önemini
dile getirmiştir.

Kötümser Bakış
Kötümser bakışta, geleceği karanlık görmek, her şeyi o­lumsuz
yanlarıyla değerlendirmek söz konusudur. Kötümserliğin malzemesi
de olumsuz düşüncelerdir.
Düşünceler beynimizde birtakım biyokimyasal d­eğiş­me­ler yaratır.
Olumsuz düşüncelerin beyinde ya­rat­tığı biyokimyasal değişmeler in-
sana zarar verir. Olumsuz dü­şünceler önce zihinleri hasta ediyor, sonra
da bedenlere fi­ziksel hastalık olarak yansıyor. Birçok bedeni hastalık,
zih­nimize yerleşmiş olumsuz düşüncelerin bir sonucudur.

Olumsuz dü­şünceler önce zihinleri hasta ediyor, sonra da

bedenlere fi­ziksel hastalık olarak yansıyor.

Evet, olumsuz düşüncelerle hastalıklara davetiye çı­ka­rıyoruz.

Sürekli olumsuz düşünmek, zihinsel bir has­ta­lık hâlidir. Olumlu dü-
şünceler bizi sağlıklı kılarken, olumsuz düşünceler zihnen ve bedenen
96 l Tuncer Elmacıoğlu

çöküşümüzü hazırlar. Bir­çok insan, olumsuz fikirlerinden ötürü hayatı

kendisine zindan ediyor. Bilelim ki düşüncelerimiz, zihinsel ve bedensel
sağlığımızı bozabilir de düzeltebilir de...
Kötümser bakış, insan ruhu ve bedeni üzerinde kötü et­kiler bı-
rakmaktadır. Bunun için de kötümser insanlar, kendilerini hep mutsuz
ve yorgun hissederler!
Psikologlar yaptıkları araştırmalarda olumsuz düşün­ce­lerin kişiyi
hâlsiz bıraktığını, onun moralini bozup yaşama sevincini yok ettiğini
kanıtlamışlardır.(Shinn, s.10)
Kötümserlerin temel kişilik özellikleri şunlardır: Hiçbir şe­yi
beğenmezler, sürekli eleştirirler, olumsuz beklenti içerisindedirler,
çoğunlukla felaketlerden bahsederler, yarının dünden kötü olacağını
savunurlar…
Düşünceler, dünyamızı yaratır. Dünyamızı iyi yönde de­ğiştirmenin
yolu, düşünme tarzımızı düzeltmekten geçiyor. Gerçek şu ki kötümser
kişiler de düşünme tarzını düzelterek iyim­ser olabilirler.

Olumluyu Seçerek Mutlu Olmak

Mutluluğun da mutsuzluğun da insanda ruhsal ve bedeni belir­
ti­leri vardır. İnsanda mutluluğun ruhsal belirtileri, olumlu düşünmek,
neşeli ol­mak, iyi hissetmektir; bedeni belirtileri ise zindelik, hareketlilik,
enerjik olmaktır.
İnsanda mutsuzluğun ruhsal belirtileri karamsarlık, sürekli şikâ-
yet, başkalarını suçlamaktır; bedeni belirtileri ise gerginlik, baş ağrısı,
yorgunluktur… Bu belirtilere göre mutsuzluk için, ruhsal ve bedensel
çöküntüdür diyebiliriz.
Birçok insana göre mutluluk, sadece bol para harcama, eğ­lenme
ve iyi vakit geçirmedir. Bunlar can sıkıntısından böy­le yaşayarak
kurtulabileceklerini sanırlar. Oy­sa can sıkıntısının esas sebebi, üretici
gücümüzün felce uğ­raması ve içimizdeki manevi boşluktur.
97 l Tuncer Elmacıoğlu

Mutluluk, insanın dünyayla kurduğu iyi uyumun kendi

içine yansımasından doğan bir iç huzurudur. Bir başka deyişle
mutluluk, insanın hayatından memnun ol­ması hâlidir.

Mutluluk, insanın dünyayla kurduğu iyi uyumun kendi içine

yansımasından doğan bir iç huzurudur.

Kaliteli bir hayat sürebilmek için mutlu ol­ma­lıyız. Bunun

olmazsa olmaz şartı da olumlu dü­şü­ne­bil­mek­tir. Bu da her
şeyden önce olumlu bir zihinsel tutumla başlar.
Çaba gösterildiği takdirde olumlu düşünme öğ­­renilebilir.
Nasıl ki istediğimizde göz kapağımızı açıp ka­­patabiliyor, kolla-
rımızı hareket ettirebiliyorsak düşüncelerimizi de denetleyip
yönetebiliriz. Düşüncelerini yö­net­meyi öğrenen insan, önemli
ölçüde duygularını da kont­rol edebilir. Öyleyse her şeyden
önce şunları yaparak olumlu düşün­me alışkanlığı kazanmalıyız.

Nasıl ki istediğimizde göz kapağımızı açıp ka­­patabiliyor,

kollarımızı hareket ettirebiliyorsak düşüncelerimizi de denetleyip
yönetebiliriz.

1. Yakın çevremizi iyimser insanlardan oluşturmalıyız. Kö­

tümser insanlarla yakın ilişkiler kurarsak, biz de za­man­la on-
ların etkisiyle olumsuz düşünmeye başlarız. Çünkü uzun süre
birlikte olan insanların düşünceleri de davranışları da birbirine
benzemekte… O­nun için olumlu düşünen eş ve arkadaşlar
seçmeliyiz ken­di­mize.
2. Hepimizin olumlu kelimelerden oluşan kişisel bir söz­­
lüğü olmalıdır. Bu sözlüğün kelimelerini günlük hayatımızda
çokça kulla­nır­­­sak kendimizi daha iyi hissederiz! Aynı zamanda
olumlu kelimeler, olumlu düşün­me­nin kapılarını açar bize.
Küfürlü, kaba, kötü sözler be­de­­nimizde bir kasılma ve gerginlik
98 l Tuncer Elmacıoğlu

yaratır. Ne kadar kaba ko­­nuşursak, olumsuz düşünceleri o kadar

kuvvetlen­dir­miş oluruz. Olumsuz düşünceler de kafaya yerleşti
mi, kas­­ları kaskatı yapıverir.

Küfürlü, kaba, kötü sözler be­de­­nimizde bir kasılma ve gerginlik

yaratır. Ne kadar kaba ko­­nuşursak, olumsuz düşünceleri o kadar
kuvvetlen­dir­miş oluruz. Olumsuz düşünceler de kafaya yerleşti mi,
kas­­ları kaskatı yapıverir.

3. Olayların iyi yönlerini görmeye çalışmalıyız. Kar­şılaştığımız

her olayı ders almamız için bize sunulmuş birer fırsat olarak
düşünmeliyiz. Bir keresinde ilkokul birinci sı­nıfa gi­den kızım
Aybige’ye kaliteli bir „şapka ve atkı“ al­mıştım. Şapkasını okulda
kaybederek eve gelmişti. Bu o­la­ya çok sinirlenmiştim! O da,
«Babacığım kızma! Ya ikisini de kay­­betseydim, en azından atkımı
kaybetmedim» diyerek küçücük kızım bana ömür boyu unu-
tamayacağım, bil­gece bir «olumlu düşünme» dersi vermişti…
4. Karamsarlığa kapıldığımızda elimize bir kâğıt, ka­lem alıp,
sahip olduğumuz şeylerin bir listesini çıkaralım. Sonra da bun-
ların bir kısmının elimizden alındığını düşünelim. İşte o zaman
sahip olduğumuz şeyler için hâlimize şükrederiz. Karamsarlar
sa­hip olduklarının tadını çıkarmak yerine hep sahip ol­madıkları
şeylerin üzüntüsünü duyarlar!
5. Güzel şeyleri sıkça hatırımıza getirelim. Örneğin çok eğ­
len­diğimiz bir düğünü, güneşin batı­şın­daki renk cümbüşünü;
çağlayan suları, yemyeşil bir bahçeyi, sevdiğimiz in­san­ları, güzel
bir kı­zın ışıl ışıl parlayan gözlerini, sevimli bir çocuğun davranış-
larını gözümüzün önüne getirelim. Bu şekilde olumsuz yayın
yapan kanaldan, o­lum­lu yayın yapan kanala kolayca geçiveririz.
Özetle hayatımızın iyi, güzel ve eğlenceli geçmiş bölümlerini
Hayatımızın iyi, önüne
sık sık gözümüzün güzel ve eğlenceli
getirerek geçmiş
mutlubölümlerini sık sık
olabiliriz!
gözümüzün önüne getirerek mutlu olabiliriz!
99 l Tuncer Elmacıoğlu

Önümüzde iki seçeneğimiz var: Birincisi, olumlu düşün­me­

yi alışkanlık hâline getirerek mutlu yaşamak; ikincisi, olumsuz
düşüncelerle hayatı kendimize zehir etmek…

2. Düşüncelerde Şimdiyi Yaşamak

“Yaşanılan anla bütünleşebilmek,
her türlü yaratıcılığın temelidir.”
Abraham Maslow
Düşüncelerinde şimdiyi yaşayamayan insanlar ya“ölü geç­mişe”
ya da “hayali geleceğe” takılıp kalırlar.

Ölü Geçmiş
Geçmişteki olumsuzluklara ta­kı­lıp kalmak, insana hiçbir şey
kazandırmaz. Aksine insa­nı üzüntü ve öfkeye boğar. Ayrıca geçmişe
takılıp kalmak, b­ugünün güzel, etkili ve üretken bir şekilde yaşanma-
sını engeller.
Düşüncelerinde ölü geçmişi yaşayan insan daima pişmanlık du­
yarak kendini ve başkalarını suçlar.
Geçmişe ait pişmanlık ya­­ratan düşünceler, suçluluk duygusunun
kaynağını o­luş­­turur. Birçok insanın psikolojik sorunlarının temelinde
suç­luluk duygusu vardır. (Russianoff, s.103)
Suçluluk duygusunun temelinde geçmişte yapılmış ha­ta­lar yatar.
Oysa hata yapmadan gelişemeyiz ki. Aslında hatalar, bizim öğretme-
nimizdir. Yeter ki gereken der­si alarak hatalarımızı tekrar etmeyelim.
Tarih de öyle de­ğil mi? Büyük şairimiz Mehmet Âkif Ersoy’un da
dedi­ği gibi:„İbret alınsaydı, tekerrür eder miydi tarih?“ Geçmişten
ders almak, çok akıllıca bir yoldur.
Geçmişten ders almak, çok akıllıca bir yoldur.
100 l Tuncer Elmacıoğlu

Önemli olan hataları fark ederek onlardan gereken der­si

almaktır. Bilelim ki ka­­bul edilen her hata, kazanılmış birer zaferdir.
Ha­tamızı kabul edersek, hata yapmamızın zararı yoktur; hatta
faydası vardır bize. Çünkü çoğu kere doğruları, hata yaparak
öğreniyo­ruz.
Sürekli ölü geçmişi düşünerek ken­dimizi ve başkalarını suçlamak
yanlıştır. Yanlış ol­du­ğu­kadar zararlıdır da. Onun için geçmişin gölge-
lerini zihnimizden söküp atmalıyız.
Geçmişte olup bitenleri değiş­ti­­rebilen bir kişi bile çıkmamıştır
bugüne kadar. Bilindiği gibi olanla, ölene çare ol­maz.
Annemiz, babamız, yakınlarımız ve başkaları hakkındaki gerçek
şudur: Onlar şimdiye ka­dar yaptıklarını «bildikleri ve hissettikleri»
gibi yaptılar… Onları suçlamak, bize hiçbir şey kazandırmaz.
Konfüçyüs, «Haksızlığa uğramak hiçbir şey değildir; an­­cak onu
hatırlamaya devam ederseniz, o zaman iş de­ği­şir» der. Gerçekten de
her insan yaşamında birtakım hak­sız­lıklara uğramıştır ki bu olağandır.
Tehlikeli olan geçmişteki haksızlıkları unutmamaktır. Çünkü en büyük
acılar, ölü geçmişin pençesinden kurtulamamakla yaşanır.
Hayat denen filmin güzel taraflarından biri, geçmişteki kötü şey­
leri unutmaktır. Kötü a­nı­lar hatırlanmaya değmez; onları zihnimizde
saklamak zorunda de­ğil­iz. Geçmişte bize kötü davranılmışsa, bunu
yapanları ba­ğışlayalım ki içimiz huzurla doluversin. Aslında geçmişin
en iyi ta­rafı, dersler vermesi ve güzel anılar bırakmasıdır.

Hayat denen filmin güzel taraflarından biri, geçmişteki kötü

şey­leri unutmaktır.
101 l Tuncer Elmacıoğlu

Hayali Gelecek
Pek çok insan, gününün büyük bir kısmını ha­yali gelecekle
ilgili korkularla geçiriyor.
İnsanların gelecekle ilgili en yaygın korkuları şun­lardır: Hasta
olmak, ölmek, sevdiklerini kaybetmek, bo­şan­mak, kaza yapmak,
terk edilmek, işsiz ve pa­ra­sız kalmak… Gelecekle ilgili felaket
se­naryoları ve kötü beklentiler korkutuyor insanları.
Korkunun en iyi panzehiri, onun mantık dışı olduğunu
kabul etmektir.
Gelecekle ilgili korku ve kaygılarımızı bir tarafa bı­ra­ka­rak
geleceğe ümitle bakmalıyız. Unutmayalım ki her do­ğan gün
bize yeni çözümler sunar. Türkçemizde, «Gün doğmadan neler
doğar!», «Sabah ola hayır o­la!» gibi geleceğe ilişkin iyim­ser
olmamızı öğütleyen çok güzel sözler vardır.

Her do­ğan gün bize yeni çözümler sunar.

Hz. İsa da, «Yarın için kaygılanmayın» diyor. Elbette ki in­sanın

geleceğe ait hedefleri olmalı, güzel hayaller kur­ma­lı; ancak ya-
rınlarla ilgili kor­ku ve kaygı duymamalıdır. Yarın yaşayacağımız
bile meç­huldür çünkü.
Bakınız Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri, aşağıdaki
mısralarında yarınlar için ne söylüyor:
«Mevlâ görelim neyler
Neylerse güzel eyler.»
Büyük öğretmen bu iki mısrada İslam’ın bilin­me­yen gele-
ceğe ait bakışını da özetliyor. Bizler de bilinmeyen geleceğe bu
inanç ve umutla bakmalıyız.
Birçoğumuz zihnimizde içinde bulunduğumuz şimdiyi
de­ğil, ya ölü geçmişi ya da hayali geleceği yaşarız.
102 l Tuncer Elmacıoğlu

Gerçek şu ki geçmişin üzüntüsünden, geleceğin korkula-

rından kurtulamayan kişiyi hayat tüneli mutlaka has­ta eder.

Şimdiyi Yaşamak
Şimdiyi yaşamak; kişinin düşüncelerini yaşadığı ana o­daklaştırabil­
me­sidir. An, zamanın bölünemeyecek kadar kısa parçasıdır. Zevkini
tadabileceğimiz en iyi zaman di­limi yaşadığımız «an»dır.
Bakınız büyük usta Ahmet Hamdi Tanpınar, «Ne İçin­de­yim
Zamanın» adlı şiirinde ne diyor:
«Ne içindeyim zamanın
Ne de büsbütün dışında
Yekpare, geniş bir anın
Parçalanmaz akışında.»
Burada sanatçı; geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanın as­lında par-
çalanamaz bir «an» olduğunu vurguluyor.
Çocuklar yaşadıkları zaman dilimini geçmiş, gelecek di­ye böl-
mezler; onlar için sadece “şimdi” vardır. Kendini o­yu­nun zevkine
kaptıran bir çocuk geçmişi veya geleceği hiç düşünür mü? Oyunun
büyüleyici ahengine kapılan ço­cuklar, zamanın nasıl geçtiğini fark
edemezler bile.
İlkokul birinci sınıfa giden kızım Aybige ev ödevini ya­parken,„Babacı-
ğım, beş dakika teneffüs yapabilir mi­yim?“ diye izin isterdi. İzini koparınca
bu beş dakika bir tür­lü bitmek bilmezdi. Epeyce zaman geçince uyarmak
zo­runda kalırdım, o da,„Beş dakika dolmadı ki“ derdi. Ken­­dini oyunun
zevkine öylesine kaptırırdı ki za­ma­nın nasıl akıp geçtiğini fark edemezdi.
Kızımıiz­ler­kenken­diçocukluğumudüşünürdüm.Arkadaşlarımlaoy­na­dığım
sa­atlerin nasıl akıp geçtiğini anlayamazdım. Za­man su gi­bi akıp geçerdi.
Annemden dayak yeme pahasına da olsa o­yunu bırakıp eve gelmezdim.
Düşüncelerinde şimdiyi yaşayan bir yetişkin, tıpkı kendini oyu-
nun akışına kaptırmış bir çocuk gibi zamanın nasıl akıp geç­tiğini fark
103 l Tuncer Elmacıoğlu

edemez. Örneğin büyük bir coş­kuyla dersini işleyen bir öğretmen,

ders saatinin nasıl geçtiğini anlayamaz.
Çok mutlu olduğunuz bir anı düşünün; o anın bit­mesini hiç
istemezsiniz.
Goethe 60 yılda yazabildiği„Faust“ adlı dev eserinde, mut­suz bir
doktorun hayat dramını anlatır. Bu eserin kah­ra­manı Faust, gezip tozarak,
cinselliği tadarak, eğlenerek, mad­di zenginliğe ulaşarak, politik gücü eline
geçirerek mut­lu olmaya çalışır. Ne var ki bütün isteklerine kavuş­ma­sına
rağmen, bir türlü mutlu olamaz! Sonunda huzuru doğada bu­lur. Faust
bahçede çiçekleri sularken, bü­yük bir huzur içinde,“Öyle mutluyum ki
keşke hiç bit­me­se şu an!” der…
İnsan hayatında yaşanan güzel anlar çok değerlidir. Keşke bizler
de hayatımızda güzel an­ları çoğaltabilsek.

İnsan hayatında yaşanan güzel anlar çok değerlidir. Keşke bizler

de hayatımızda güzel an­ları çoğaltabilsek.

İnsanlar çoğu kere geçmişteki acılarını ve geleceğe ait

korkularını bugüne taşır. Aslında iyi düşünürsek, bu du­rum
son derece komiktir. Ama dünyamız böyle düşünen in­sanlarla
dolu. Ne yazık ki günümüzde hastanelerde ya­tan­ların büyük
çoğunluğu, dünün üzüntüsünü çeken­ler­le yarının korkusunu
yaşayanlardır. Oysa ki dün geç­miş, yarın ise daha gelmemiştir.
Yaşadığımız zamanı psikolojik düşmanımız olmaktan çı­karıp güzel
anlar hâ­line getirmeliyiz. Hayatı saniye saniye, dakika da­ki­ka,
saat saat, günbegün yaşamayı öğrenirsek daha mutlu oluruz!
Düşüncelerde şimdiyi yaşamanın gücünü yiyip içerken,
cinsellikte, çalışırken çok net fark ederiz.

a. Yiyip içerken şimdi

 Şimdiyi yaşamanın hazzını, ağzımıza aldığımız bir lok­ma­yı
çiğnerken çok iyi test edebiliriz. Ağzımıza aldığımız lokmayı bi-
linçli bir şekilde iyice çiğ­nemeliyiz. Lokmamızı çiğnerken onun
tadından başka bir şey dü­şünmemeliyiz. Suyu da yudum yudum
içerek tadına varmalıyız. Yiyip içtiklerimizin tadını ancak böyle
çıkarabiliriz. Ak­si tak­dir­de bunlardan yeteri kadar zevk alamayız.

Lokmamızı çiğnerken onun tadından başka bir şey dü­

şünmemeliyiz. Suyu da yudum yudum içerek tadına varmalıyız.

Lokmamızı çiğnerken başka şey­ler düşünürsek, besinlerin

ta­dından ve iyileş­ti­ri­ci gücünden yeteri kadar yararlana­mayız.
Ağzındaki lokmanın lezzetini hissedemeyip yalnızca mide-
sini dolduran nice insan vardır dünyamızda. Bunlar ağ­zındaki
lokmanın tadını çıkaramazlar; çünkü yerken dü­şün­ce­le­ri hep
başka zaman dilimlerindedir. Örneğin sabah kahval­tı­sı yaparken
akşama ne yiyeceğini düşünen biri, ağzındaki lokmanın tadını
nasıl çıkarabilir ki?
Yiyip içerken şimdiyi yaşamanın önemi, kaplanlar ta­ra­fından
kovalanan bir Zen bilgesinin öyküsünde çok gü­zel vurgulanıyor:
Kaplanların kovaladığı bir bil­ge kişi, koşarak bir uçurumun
kenarına kadar gelmiş. Kaçacak yeri kalmamış artık. Hemen uçu-
rumun kenarından aşağı doğ­ru uzanan bir sarmaşığa tu­tunarak
aşağı doğru sarkmış. Fakat aşağıda da kaplanla­rın kendisini
beklediğini görmüş. Tekrar yukarı baktığında ise farelerin tu­tun­
duğu sarmaşığı kemirdiğini fark etmiş. Tam o sırada yanıbaşında
olgunlaşmış bir çilek görmüş ve onu kopararak büyük bir zevkle
yemiş! Bilgenin tüm yaşamı bo­yunca yemiş olduğu en lezzetli
çilekmiş bu.
Öyküdeki bilge kişi, ölümüne çok kısa bir zaman kal­dı­ğı­
nı bildiği hâlde, güzel bir çilekle yaşadığı anın tadını çıkarı­yor.
Hayatının son anında bile Tan­rı’nın verdiği nimeti reddetmiyor.
 b. Cinsellikte şimdi
Tıpkı yemek, iç­mek, barınmak gibi cinsellik de temel bir
ihtiyaçtır. Cinsel ih­tiyaç, asla küçümsenmemeli!
Cinsel hazzın olmazsa olmazı, ilişkinin her anında şimdiyi yaşa-
maktır. Cinsel ilişkinin her anında şimdiyi yaşamayan kişi, ilişkiden
yeteri kadar zevk alamaz!
Cinsellikte şimdiyi yaşamayanlar acele ederler, hep bir sonraki
adımı düşleyerek sabırsızlıkla birleşme anını beklerler. Çünkü bunlar,
ancak orgazm olduklarında şimdiyi yaşayabilirler. Diyebiliriz ki orgazm
anı, şimdiyi yaşamanın en iyi tecrübe edildiği andır. Şimdiyi yaşamanın
zevkini de en iyi orgazm anında fark edebilir kişi.
Cinsellikte şimdiyi yaşamak, mutlu evliliğin de anahtarıdır. Dü-
şüncelerinde şimdiyi yaşamayan evli in­sanların cinsel hayatı sağlıklı
değildir. Bunların be­de­ni eşiyle birlikteyken, düşünceleri başka yer­
de­dir. Oysa cinsel ilişkide önemli olan, bedenle düşüncelerin aynı
yerde olmasıdır. Cinsel hayatı sağ­lıksız olanlar, ilişki anında çoğun­luk­la
başkalarını düşünüp başkalarının özlemini çekerler! Düşüncelerinde
şimdiyi yaşayamadıkları için de ilişkiden ye­teri kadar zevk alamazlar.
Yatakta şimdinin yaşana­ma­dı­ğı yapmacık ilişkiler, aile facialarına
da sebep olabiliyor.
Geçmişte kamuoyu flaş bir ha­berle çalkalanmıştı. Olay, İSKİ genel
müdürünün yasak aşk öy­küsüydü: Genel müdürün eşi, onun bazı kaça-
maklarına göz yum­muş, hevesi geçince nasıl olsa yuvasına döner, diye dü-
şünmüştü. Fa­kat genel müdür bir defasında eşine,„Seninle ilişkiye girerken
bileonudüşünüyorum“deyince,kızılcakı­ya­metkopmuştu!Kadınlıkonuru
incinen hanımefendi, bü­yük bir maddi zararı da göz önüne alarak eşinin
aldığı rüşvetlerle ilgili kirli ça­ma­şırlarını ortaya döküvermişti.
Öyleyse akıllı insanlar, cinsel birlikteliklerde başkalarının özlemi-
ni çekmek yerine birlikte olduğu kişiye yoğunlaşıp o anların zevkini
çıkarır.
 c. Çalışırken şimdi
Çalışırken şimdiyi yaşamanın psikolojik anlamı, konsantre ol-
maktır. Konsantre olmak; düşünceleri aynı noktaya toplayarak bir işe
yoğunlaşabilme hâlidir. Bir şeye konsantre olan insanın dikkati en üst
düzeye çıkar.
Dikkat, aklın ışığıdır; akla yol gösterir.
Pürdikkat bir iş yapıyorsanız, düşüncelerinizde şimdiyi yaşıyor-
sunuz demektir. Zaten dikkat de şimdiyi yaşama felsefesiyle güçlen-
dirilebilir ancak.
İnsan tüm dikkatini yaptığı işe vermelidir. Böyle çalışan insan,
âdeta kendinden geçerek yaptığı işe dalıp gider. Onda zaman ve mekân
düşüncesi kaybolur artık.Yaratıcılık da insanın yaptığı işe tam konsantre
olduğu anlarda ortaya çıkıverir.
Bütün dikkatimizi yaptığımız işe odaklamayı öğrenmeliyiz.
Verimliliğin de yapılan işten zevk almanın da sırrı bu­dur. Bilincin
yalnızca yapılan işe odaklanmasına do­ğu öğretisinde,„Zen Sürekliliği“
denilmektedir. Bu ko­nu­da güzel bir Zen öyküsü var:
İki Zen dervişi, bir nehrin ke­narında sohbet ediyormuş. Onlardan biri,
„Benim us­tam, bu nehrin üzerinden yürüyerek karşıya geçebilir“ demiş.
Di­ğer Zen dervişi,„Bu da bir şey mi? Benim ustam ye­mek yerken, sadece
yer; otururken, sadece oturur; dua e­der­ken, sadece dua eder!“ demiş.
Yukarıdaki anekdottan da anlaşılacağı gibi Zen öğret­is­ ­in­de dü-
şünceleri diri tutup yapılan işe konsantre olabilmek çok önemlidir.
Düşünceleri aynı noktaya odaklamayı öğ­renmek, çok disiplinli bir
çalışmayı gerektirir. Zaten de­lilikle dahilik arasındaki en önemli fark
da bu noktadadır. Delinin düşünceleri en uç noktalardadır ve ol­dukça
dağınıktır. Dahinin düşünceleri ise aynı noktadadır, bir merkezde
toplanmaktadır.
Her işte konsantre olmak çok önemlidir. Örneğin iç­tenlikle yapılan
bir duada konsantre olmak şarttır. Dua sırasında insan, bütün duyularını
Allah’a yöneltmelidir. İnsan tam konsantre olduğu bir duada Allah’ı

tıpkı güneşin sıcaklığı gibi kendi içinde hisseder!

Çalışırken şimdiyi yaşamak hem verimlilik hem mutluluk de-

mektir.
108 l Tuncer Elmacıoğlu

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

RUH SAĞLIĞIMIZ(II)

“Aşk imiş her ne var âlemde

İlm bir kîl ü kâl imiş ancak“

Fuzûlî
109 l Tuncer Elmacıoğlu
110 l Tuncer Elmacıoğlu

DUYGULARIMIZ

D
üşüncelerimiz kadar önemli bir başka ruhsal gerçeğimiz
de duy­gularımızdır.
Duygu(his); düşüncelerin, varlıkların, olayların etkisiyle
iç dünyamızda meydana gelen dalgalanma­la­ra ve uyarılmış
zihinsel duruma denir.
Dış uyaranlar karşısında hangi duyguların ortaya çıka­ca­ğını belir-
lemekte düşüncelerimiz başrolü oynar. Dü­şü­ne­rek bir değerlendirme
yaptığımızda, çoğunlukla buna uy­gun duygular ortaya çıkar. Böyle du-
rumlarda önce düşünce, arkasından da duygu gelir. Fakat ani tepkilerde,
duygular dü­şün­ceden önce ya da onunla birlikte oluşur. Ölüm ka­­lım
mücadelesi gibi acil durumlarda, aniden ateşlenen duy­guların ne zaman
oluştuğunu düşünemeyiz bile. Öy­leyse düşünme yoluyla hissetmenin
yanında, hislerimiz aniden oldubitti şeklinde de oluşabiliyor.
Aslında insanlar, bir ışık sisteminden meydana gelirler. Duy­gular
da bu ışık sistemi içerisinde farklı frekanslara sa­hip enerji akımlarıdır.
Yani duygular için bir çeşit enerji akımlarıdır da diyebiliriz. Bu enerji
akımları direkt bi­lin­cimize bağlıdır.
Ayrıca bir de enerji bedenimiz vardır ki bu­rada yedi tane bilinç
merkezi yer alır.
111 l Tuncer Elmacıoğlu

Ünlü araştırmacı Ken Keyes, yüksek bilince doğ­ru gelişimi-

mizi ölçmeyi sağlayabilecek yedi basamaklı bir bilinç merkezi
ölçeği kullanıyor. Bu ölçek, üç dü­şük bilinç merkezi ile dört
yüksek bilinç merkezinden o­lu­şmaktadır. Bütün duygular da
bu merkezlerden yönetiliyor. İslâm tasavvufunda da bu bilinç
merkezleri nefsin yedi hâli (1. Nefs-i Emmare 2. Nefs-i Levvame
3. Nefs-i Mülhime 4. Nefs-i Mutmaine 5. Nefs-i Raziye 6. Nefs-i
Marziye 7. Nefs-i Kâmile) olarak geçmektedir.

BİLİNÇ MERKEZLERİ
1. Güvenlik Merkezi(Nefs-i Emmare): En düşük bilinç merkezi-
dir. Bu mer­kezde yaşayan kişiler, sadece yemek, içmek, barınmak gibi
biyolojik temel ih­ti­yaç­lara yönelirler. Bunlarda bi­linç­li düşünce yoktur.
Bu merkezdeki kişilerin bi­linci güvenliğe takılıp kalır. Bunların bankada
milyonları olsa bile kendilerini güvende hissedemezler!
2. Duygu Merkezi(Nefs-i Levvame): Duygu merkezindeki kişi
hayal kı­rık­lığı, sıkıntı, tatminsizlik, kıskançlık, nefret duygularını çok
yo­ğun olarak yaşar. Bu merkezde seks en çok pe­şin­de koşulan şeydir.
Duygu merkezinde olan kişinin hayatı, cinsel tat­min peşinde koşmakla
geçer.
3. Güç Merkezi(Nefs-i Mülhime): Bu merkezde yaşayan kişinin
bilinci zenginlik, politik güç, mevki, makam elde etme isteğiyle dop-
doludur. Güç merkezindeki insan rekabetçi, mücadeleci girişimler
silsilesi içerisinde stresli bir hayat yaşar. Güç oyununda dünyevi dış
başarılar elde edenlerin, mutluluk gibi iç­sel başarıda yetersiz kaldıkları
görülmektedir. Çevresin­de­kileri yönetmeye çalışan birisi, güç merke-
zinde yaşıyor de­mek­tir. Güç merkezinde yaşayan insanın daha çok
enerji­si olur, daha çok insanla ilişki kurar; fakat rekabetçi, m­ü­ca­deleci
girişimlerle konumunu kaybetme korkusu onu mut­suz eder!
Güvenlik, duygu ve güç merkezleri düşük bilinç dü­zey­leridir. Bu
merkezlerde bulunan insanlar, olumsuz duy­guları çok yoğun yaşarlar.
112 l Tuncer Elmacıoğlu

Bunlar olumsuz duy­guların bombardımanı altındadır. Dünyamızda bu

üç düşük bilinç merkezinde yaşayan insanların sayısı ol­dukça fazladır.
Hatta Batıdaki insanların % 99’u güvenlik, seks, moda, prestij, para,
güç, statü a­ra­yışlarıyla karakterize edilebilecek düşük bilinç merkez­le­
rinde yaşıyor.(Keyes Jr, s.15)
4. Sevgi Merkezi(Nefs-i Mutmaine): İlk üç düşük bilinç merkezi
a­şı­larak sevgi merkezine ulaşılabilir. Sevginin bedendeki e­vi gönüldür.
Bu merkezdeki insan, her şeyi ko­şul­suz olarak kabul etmeye başlayıp
varlıklarla iyi ilişkiler kur­ma­ya çalışır. Sevgi merkezindeki insan için
evren bir bütün, her şey de bu bütünün parçalarıdır.
5. Bolluk Merkezi(Nefs-i Raziye): Bu merkezde kişi, güzel bir
dünyada ya­şadığını bilir. Bol­luk merkezinde yaşayan insan her şe­yi
güzel bir dünyanın parçası olarak algılar. Böylece her yerde kendisini
evindeymiş gibi mutlu hisseder!
6. Bilinçli Farkındalık Merkezi(Nefs-i Marziye): Bu merkezdeki
kişi, ta­raf­sızca kendini gözler; ama onun için hayat oyunu da devam
eder. Onun bilinçli farkındalığı bütün düşünce, duy­gu ve hayallerinin
ardındadır her an.
7. Kozmik Bilinç Merkezi(Nefs-i Kâmile): Bu merkezdeki kişi,
artık ken­di­ni gözlemez. O, evrendeki hiçbir şeyden ayrı ol­ma­dı­ğını her
şeyle„bir“ ve„bütün“ olduğunu iyice anlar. Bu yüzden diğer varlıklara
yardım ve hizmet etmek arzusuyla do­lup ta­şar.
Son dört merkez, yüksek bilinç hâlidir. Ancak aydın­lan­mış bilge
insanlar, bu merkezlere erişebilir. Onların yüksek algı kanalları devreye
girmiş, gözlerindeki ve kalp­lerindeki perdeler kalkmıştır artık.Yedi bilinç
merkezinin ilk üçü olumsuz duygular yaşatırken, son dördü olumlu
duygular yaşatarak “bilgece davranışlara” yöneltir insanları.

1. Olumsuz Duygular
Olumsuz duygular ilk üç düşük bilinç merkezinde yo­ğun­laşır.
Bu duyguların bombardımanı, vücut kim­ya­sı­nın adrenalin ve zararlı
113 l Tuncer Elmacıoğlu

maddeler salgılamasına neden o­lur. Bunlar bedeni tahrip eder; bu­nun

sonucunda da bedensel hastalıklar başlar. Duygusal ha­yatın fırtınalı
olması, vücudun bağışıklık sis­temini de zayıflatır.
Kendimizi olumsuz duyguların yıkıcı etkisinden kur­tar­malıyız.
Toksik maddeleri dışarı atınca beden nasıl ra­hat­lıyorsa, olumsuz duy-
guların yıkıcı etkisinden kurtulmak da ruhu huzura er­di­rir.
İnsanların yaşama arzusunu yok eden olumsuz duygu­la­rın en yay-
gın olanları; çekingenlik, hırs, kıskançlık, kin, üzüntü, korku, öfkedir...
Bunlar in­sa­nın en büyük iç düşmanlarıdır. Hayatta bu kaba duygular
ka­dar insanlara acı veren başka hiç­bir şey yoktur.

Çekingenlik
Çekingenlik, bize doğuştan kalıtımla gelen bir duygudur. İn­san
doğuştan ya içedönük çekingendir ya da dışadönük girişkendir.
Çekingen kişiler, sosyal ortamlarda yeni insanlarla ta­nış­­maktan
çok sıkılırlar. Bir eğlencede veya toplantıda ke­nar­­da köşede yalnız
kalmayı tercih ederler. Topluluk önün­­de konuşmaktan, gösteri yap-
maktan veya şarkı söyle­mek­ten ölesiye korkarlar! Böyle durumlarda
her yanlarını ter basıverir.
Bize doğuştan kalıtımla gelen duygusal yaz­gı­mı­zı değiştirebilir
miyiz? Örneğin doğuştan çekingen olan bir çocuk, ileride girişimci
bir yetişkin olabilir mi? Evet, olabilir. Çünkü çekingenlik de tıp­kı diğer
olumsuz duygular gibi bir kader değildir; eğitimle de­ğiş­ti­rilebilir. Bunun
değiştirilebilmesi için en etki­li eğitim çocukluk döneminde verilir.

Çekingenlik de tıp­kı diğer olumsuz duygular gibi bir kader

değildir; eğitimle de­ğiş­ti­rilebilir.

Hırs-İhtiras
114 l Tuncer Elmacıoğlu

Hırs; sınırsız istekler anlamına gelir. İhtiras da hırsın süreklilik

kazanmış hâlidir; yani aşırı isteklerdir.
Reklamların da etkisiyle günümüzde insanlar müthiş bir
tüketim çılgınlığı yaşamakta. Buna paralel olarak bitip tüken-
mek bilmeyen is­tekler, insanlarda daha çok zengin olma hırsı
yaratıyor. As­lında çağımızın hastalığı olan stresin temel nedeni
de in­sanlardaki bu daha zengin olma hırsıdır.

Reklamların da etkisiyle günümüzde insanlar müthiş bir

tüketim çılgınlığı yaşamakta.

Günümüzde birçok insan için zengin olabilmek haya­tın

amacı hâline geldi. Oysa yalnızca zengin olmak in­sa­nı mutlu
etmeye yetmiyor ki. Nitekim ya­pı­lan bir araştırmaya gö­re, intihar
edenlerin ortalama % 80’ini zen­gin sınıftan kişiler oluşturuyor.
(Norfolk, s.201) Aslında insan zengin oldukça problemleri de
artar. Ör­neğin kiracıları olan birinin sorunları hiç biter mi?
Hırs insanın içindeki bir enerjidir. Olumlu yönde kullanılırsa
bu enerjiyle bazı dış başarılar elde edile­bi­lir. Ancak aşırısı, insanı
mutsuzluğa mahkûm eder.
İnsan doymak bilmez; ihtirasının da sınırı yoktur. As­lın­d­a
insanın yaşamını sürdürebilmesi için ihtiyaçları az­dır. Şöyle ki
bilge Diyojen’e yaşaması için bir fı­çı yetmekteydi… Oysa Büyük
İskender, dünyanın yarısını fet­het­miş; ama onunla da yetinme-
miş, tamamını fethetmek iste­miş­ti...

Kıskançlık-Hasetlik
Kıskançlık; daha çok biri üstünlük gösterdiğinde veya sev-
diğimizin bir başkasını seçebileceği endişesiyle du­yduğumuz
acıdır. Hasetlik ise kıskançlığın ileri bir şeklidir. Aslında hasetlik,
aşırı kıskançlıktan doğar.
115 l Tuncer Elmacıoğlu

Sevdiğinin hürriyetini kısıtlamak, onu zincire vur­mak kıskanç-

lığın en fazla başvurduğu mekanizmadır. Bir insanın sevdiğine
bazı ku­ral­lar koyması, onu sıkça denetlemesi kıs­kanç­lığın yaygın
bir davranış şeklidir.
Kıskançlık yalnızca aşk ilişkilerinde değil, tüm insan ilişkilerin-
de karşımıza çıkar. İnsanda yaptığı en bü­yük tahribat, kişinin kendi
kendini yiyip bitirmesidir. Ay­rıca başkalarına zarar verme şeklinde
cereyan eder. Aslında toplumda birçok suç, bu negatif duygunun
kışkırtmasıyla işlenmektedir.
İnsanlık tarihinde ilk olarak Hz. Adem’in oğulları Ha­bil ile Kabil
kıskançlık yüzünden birbirine düş­müş­tü. Kabil, Habil’i kıskanıp öldürdü.
Böy­lece yeryüzündeki ilk cinayet de kıskançlık yüzünden iş­lendi.
Kıskançlık ve hasetlik, tahrip edici birer iç düşmandır. Biliniz ki
bu duygularla kay­na­yan bir kalbi, kin ve düşmanlıklardan arındırmak
çok zor­dur. Bu olumsuz duygular çoğu kere kin, nefret ve düş­manlıkla
birlikte gelişerek büyür.

Kin-Düşmanlık
Kin, nefret, düşmanlık duyguları birlikte yü­rür.
Bu duygular bir insana, bir sınıfa, bir ırka yönelmiş olabilir. Genel-
likle kin gizli ve sinsi bir düşmanlık şeklinde gelişir. Bu duygu insanı
çok tehlikeli dav­ra­nışlara da itebilir. Ne yazık ki bir teröristin zengin
sınıfa du­yduğu kin, memleketimizin güzide iş a­dam­larından Özdemir
Sabancı’nın öldürülme­siy­le sonuçlanmıştı...
Bu olumsuz duyguları yoğun bir şekilde ya­şa­yan­lar, en büyük zararı
kendilerine verirler. Ni­te­kim Güney Kaliforniya Hukuk Fakültesinde
118 öğrenci ü­zerinde yapılan bir araştırmada, kinci o­lanların otuz yıl
içinde ölme olasılıklarının diğerlerine gö­re 4,2 kat daha fazla olduğu
tespit edilmiştir.(McGinnis, s.152)
Bakınız büyük Yunus bu duygu için ne diyor:
116 l Tuncer Elmacıoğlu

„Adımız miskindir bizim

Düşmanımız kindir bizim
Biz kimseye kin tutmayız
Kamu âlem birdir bize“
Unutmayınız ki bir düşmanla dost olabilmek, onu yok et­
mekten çok daha akıllıca bir yoldur.

Üzüntü-Sıkıntı
Üç düşük bilinç merkezinde yaşayan insanlarda yoğun bir
üzüntü ve iç sıkıntısı olur. İç dünyamızda üzüntü ve sıkıntıyı
neden yaşıyoruz? Üzüntüyü istediğimiz bir şey yapılmadığında,
sıkıntıyı yanlış işler yaptığımızda daha çok yaşarız.
Hinduizm’in temel ilkesi, „İstememeyi öğrendiğinde mut­lu
olacaksın“dır. Öyleyse en iyisi mecbur kalmadıkça kimseden bir
şey is­te­memektir.
En iyisi mecbur kalmadıkça kimseden bir şey is­te­memektir.

Mevlânâ’ya göre, yaptıklarımızın karşılığını bu dünyada

da görmekteyiz. Örneğin insanın yüreğinin ferahlaması birini
sevindirmiş olmasının; sıkıntı duyması birine kötü davranma-
sının işaretidir. Yani insanların iç dün­ya­larında sıkıntı duymaları
bir günahın cezası; se­vinç duymaları ise yaptıkları bir iyiliğin
karşılığıdır.(Mevlânâ, s.103)
Aslında üzüntü ve sıkıntı çekmemiz, iç dünyamızın bize
ver­diği bir sinyaldir. Bu sinyaller hatalı davranışlarımızdan sonra
gelir bize. Eğer bu sinyalleri doğru al­gılayabilirsek, hatalarımızı
daha kolay fark edip doğru iş­ler yapmaya yönelebiliriz.
Üzüntü kişiyi sosyal hayattan uzaklaştırıp me­lankolik bir
ruh hâline sokar. Bu ruh hâli insanın enerji­si­ni azaltır. Ayrıca
üzgün bir şekilde dolaşırsanız çevre­niz­deki insanları da olumsuz
117 l Tuncer Elmacıoğlu

yönde etkileyip aşağı çekersiniz. Unutmayınız ki bilge insanlar,

çevre­sin­dekileri yukarı kaldırmaya çalışırlar.

Korku
Korku; insanda bir tehlike veya teh­li­ke düşüncesiyle uyanan kaygı
duygusudur. Bu duygu sayesinde kişi, fiziksel bir tehdit al­gı­la­dı­ğın­da
hemen kendini korumaya yönelir. Bu yüzden insanın hayatta kalmasında
korkunun özel bir önemi vardır. Fakat yanıltıcı öğrenilmiş korkular,
günlük hayatımızın başlıca dertleri arasındadır. Böcek, yılan, fare, kedi,
köpek gibi nesnel kaynaklı korkuları; a­san­sör, yükseklik, gökgürültüsü,
yağmur, mikrop, ö­lüm gibi durum kaynaklı korkuları öğrenme yoluyla
ediniyoruz. Birçok insan mikrop korkusu çekiyor. Has­talığa yakalanıp
öleceğim korkusuyla, her şeyi iyice yı­ka­yıp sterilize ediyor. Sevdiğim
bir arkadaşım var. Mikrop kapacağım korkusuyla çeş­me bulduğu her
yerde he­men ellerini ve ağzını yıkıyor.
Korkunun panzehiri cesarettir. Cesaret, ki­şi­nin korktuğu şeylerin
üs­tü­ne gidebilmesidir. Örneğin yükseklik korkusu o­lan biri, yükseğe
çıkmalı; kö­pek­ler­den korkan biri, onları sevip ok­şamalıdır.
Komşumuzun bir kızı vardı. Perdenin arkasın­da birileri var diye
korkardı. Bu kızcağız yanıltıcı kor­ku­lar yüzünden, boş yere hep acı çeki-
yordu. Hâlbuki cesaretle per­deyi açıp baksa orada kimsenin olmadığını
görecekti...
Öyleyse diyebiliriz ki harekete geçip kararlılıkla üzerine gitmedikçe
kor­kularımızı yenemeyiz.

Öfke
Öfke tüm olumsuz duygular içinde en tehlikeli ve en zararlı ola-
nıdır. Kronik öfke, her türlü ilişkiyi yıkıp yok e­der.
Haksızlığa uğramak, kaba davranışlar, trafik yoğunlu­ğu, kuyruklar,
küçümsenmek, gürültü, bekletilmek, da­ğı­nık­lık, engellenmek, yorgun-
luk… insanlara öfkelenmek için mükemmel fırsatlar sunar. Çoğunlukla
118 l Tuncer Elmacıoğlu

bu duygu bağırmak, kü­für etmek, kavga etmek, vurmak, eşyaları fırlat-

mak gibi saldırganlık tep­kisi şeklinde tezahür eder. Üzüntünün aksine
öfke in­sana müthiş bir enerji verir; hatta insanı coşturur!
İnsanlar her zaman bizim ar­zu ettiğimiz şekilde davranmazlar.
Aslında başkalarının davranışlarına kızmak, onun davranma özgür-
lüğünü elinden almaya çalışmaktır. Öyleyse başkalarının dav­ranışları
için öfkelenmek de aptalca değil mi?

İnsanlar her zaman bizim ar­zu ettiğimiz şekilde davranmazlar.

Öfke, aklın gücünü zayıflatır. Aklın frenleyemediği öf­ke,

patlayarak şiddetli saldırganlığa dönüşebilir. Kişi çok öfkeli
olduğu an­larda aklını kullanamaz ve dolayısıyla davranışlarını
da kontrol edemez. Zaten, „Öfke gelince akıl gider; akıl gelince
de öfke gi­der.“
Gerçek şu ki akıl süzgecinden geçirilmeden yapılan saldırı
dü­şün­me özürlülüğüdür. Ne yazık ki suçların büyük bir kısmı,
kontrol edilemeyen öfke sonucunda işleniyor. Öfke bazen
acımasız bir saldırganlığa dönüşüyor.

Ne yazık ki suçların büyük bir kısmı, kontrol edilemeyen öfke

sonucunda işleniyor.

Öfkeyi her zaman içe atmak da doğru değildir. Bazen öf­

ke­yi boşaltmak iyidir; insanı rahatlatır. Ancak öf­keyi de­vamlı
kusmak beyni uyarır ve zararlıdır. Normal bir in­san, elbette yeri
geldiğinde öfkelenecek. Fakat bazı in­sanlar öfkelendiklerinde ele
avuca sığmazlar; kontrolle­ri­ni tamamen kaybederler. İşte bu tür
bir öfke, son derece teh­li­kelidir. Öfke, kalp krizi, hipertansiyon
gibi çok ciddi ö­lüm­cül hastalıklara yol açabilir.

Öfkeyi söndürmek
119 l Tuncer Elmacıoğlu

Genellikle insanların kaba davranışlarından kaynaklanan

o­laylara sinirleniriz. Böyle durumlarda öfkemizi söndürebilir
miyiz? Evet, çaba gösterirsek öfkeyi kontrol altına a­lıp söndü-
rebiliriz. Bunu yaparken şu teknikleri uygulamalıyız:
Öfke durup dururken gelmez; bazı işa­ret­ler vererek
gelir. Önce öfkenin doğuşunu fark etmeliyiz. Öfkenin
ilk kıpırtılarını fark etmek, onu kont­rol altına almayı
kolaylaştırır. Öfkelendiğimizi fark e­din­c­e önce yutkunup
sonra burundan derin bir nefes almalıyız. Daha sonra
birden yediye kadar saymalıyız. Öfkenin ilk saniyeleri
çok kritiktir. Bu anları patlam­a­dan atlatmayı başarırsak,
öfkemiz sönüp gider. Hâkim huzuruna çıkan sanıklar,
“Kendimi kaybettim” di­yerek suçu öfkeli bir anlarında
işlediklerini kabul ederler. Bir anlık öf­ke, bazen ömür
boyu sürebilecek bir acıya neden o­la­biliyor.
Tartışmalarda ani laf çı­kış­larını engellemeliyiz. Eğer konuşmak
zorunda kalırsak da yu­muşak bir ses tonu kullanmalıyız. Çünkü
yumuşak ses tonu öfkeyi söndürür. İnsan ilişkilerinde kendi
tutumlarımız bize aynen yansır. Örneğin bir insana gülümse-
diğimizde o da bize gü­lüm­­ser; ters baktığımızda o da bize ters
bakar; selam ver­di­­ğimizde o da bize selam verir; bağırdığımızda
o da bize bağırır... Yani insan ilişkilerinde de etki-tepki kanunu
geçerlidir. Etki-tepki kanununa göre karşımızdaki insanın ses
to­nu, bizimkine paralel olarak alçalıp yükselecek veya yumuşa-
yıp sertleşecektir. Dolayısıyla karşımızdaki insanın ses tonunu
da biz a­yar­lamış oluruz. Ayrıca bağırdıkça insanın öfkesi daha
da artar. Psi­ko­lo­ji­de bağırdıkça öfkenin arttığı, ses tonu düşü-
rüldüğünde öfkenin azaldığı ka­nıtlanmıştır. Öyleyse sesimizin
tonunu düşürmek hem öfkemizi söndürmemizi sağlayacak
hem de karşımızdaki kişiyi sakinleştirecektir.

120 l Tuncer Elmacıoğlu

Psi­ko­lo­ji­de bağırdıkça öfkenin arttığı, ses tonu düşürüldüğünde

 öfkenin azaldığı ka­nıtlanmıştır.

Olayla duygu arasına akılcı düşünceleri yerleş­tir­me­

liyiz. Örneğin kalabalıkta yürürken biri bize çarptığında
kızgınlık yaratacak düşünceler(kasıtlı yaptı) yerine akılcı
düşünceler(dalgınlı­ğı­na geldi) öfkemizin ateşini sön-
dürebilir. Kalitesiz insanların bizi sinirlendirip üzmesine
izin vermemeliyiz. Kaba bir davranış karşısında hemen
aklımızı devreye sokup, “Bu gelişmemiş in­san beni si-
nirlendirip üzemez” diye düşünmeliyiz. Ham insanların
kaba davranışlarını fazla önemsememeliyiz. Ancak bir
şeyi önemsemeyerek onun üzerimizde yapacağı tahribatı
azaltabiliriz. Şu da bir gerçek ki başkalarının davranışla-
rından çok etkilenen insan zayıf insandır.
Bizi sinirlendiren insanın içinde bulunabileceği olumsuz şart­
la­rı düşünüp onu hoş görebiliriz. Belki ay­nı şartlar altında biz
de olsak, aynı davranışı biz de gösterirdik.
Öfkeyi azaltmanın bir başka yolu da buna sebep olan ki­şiden
uzaklaşmaktır. Böylece düşmanca duyguların tır­ma­­nışını engel-
leyerek dikkatimizi başka tarafa yöneltebiliriz. Olay yerinden
uzaklaşmak, yü­rüyüşe çıkmak, televizyon seyretmek, kitap
oku­mak... öfkeyi körükleyen düşünceleri azaltıp dikkatimizi
baş­ka şeylere yöneltmemize yardımcı olabilir.
Sinirlenmeme tekniklerini önümüze çıkan her fırsatta uy­gu­lamalıyız.
Bizi sinirlendiren her olay, gelişmemiz için bize fırsatlar sunar. Öfkemize
hâkim o­la­bildiğimizi fark edince de hemen kendimizi tebrik et­me­li­yiz.
Başından beri izleyip öfkelenmediğimiz bir olay öfkemizin kontrolünde
bir dönüm noktası olabilir bizim için. Bu nedenle karşımıza çıkan her
olumsuz olayda, bu tek­nik­leri hemen hatırlamalıyız. Nasıl oruç tu­tar­ken
hiçbir şey yiyip içmememiz gerektiğini sürekli hatırımızda tutuyor­sak,
öfkelenme­me uygulamasını da sürekli aklımızda tutmalıyız.
121 l Tuncer Elmacıoğlu

Öfkeyi çabuk yatıştırabilmek, temel bir yaşama sanatı be­cerisidir.

Öfkeyi çabuk yatıştırabilmek, temel bir yaşama sanatı be­

cerisidir.

İçimizdeki Duygu Fırtınaları

Olumsuz duyguları yoğun bir şekilde yaşamak; beden sağ­lığını
bozar, zihinsel verimliliği düşürüp kişiyi dep­resyona sürükler.
Olumsuz duygular vücudun bağışıklık sistemini za­yıflatıp hasta-
lıklara kapıyı aralar. İnsan hastayken hassas, zayıf, alıngan olur. Hatta
en hassas, en zayıf, en alıngan ol­duğumuz anlar, hasta olduğumuz
anlardır...
Olumsuz duygular insanın zihinsel aktivitesini de düşürür. Üzgün,
bunalımlı, öfkeli biri, öğrenmeye çalışırken yeteri kadar verimli olamaz.
Bu duygular insanın öğrenme ye­te­ne­ği­ni felce uğratır.
Olumsuz duygu fırtınaları insanın iç dünyasında büyük dalga-
lanmalar ya­ratarak onu depresyon dediğimiz duygusal çöküntüye de
götüre­bi­lir. Olumsuz duygular vücuda dalga dalga stres hor­mon­ları
yayar. Bu duygu fırtınaları iç dünyamızda volkanlar kay­natarak içimizi
perdeleyip karartır. İçimizdeki ışık, perdeler nedeniyle gözükmez.
Per­deleri çekilmiş bir evin içi, dışardan görünür mü? An­cak perdeler
açılırsa, evin içindekileri görebiliriz. İçimizde­ki perdeleri oluşturan
şeyler de daha çok olumsuz duygularımızdır
Doğu öğretisinde meşhur bir „Şitta Gölü“ hikâyesi var­dır.
Şitta Gölü’ne tepeden baktığınızda dal­ga­lan­ma yoksa, yani sular
sakinse gölün dibini görebi­lir­siniz. Oy­sa fırtınalı bir havada gölün dibini
göremezsiniz; çünkü gölün suları dalgalı ve kabar­ıktır.
İşte insanın duygusal gerçeğini de Şitta Gölü’nün bazen sa­kin
bazen kabaran dalgalı sularına benzetebiliriz. Nasıl ki göldeki suların
kabarıp dalgalanması dibi­nin görünmesini engelliyorsa, olumsuz
122 l Tuncer Elmacıoğlu

duyguların yarat­tı­ğı fırtına da insanın iç dünyasının perdelenip ka­

rarmasına sebep olur.
Çoğunlukla kötü olaylardan kaynaklanan duygu­sal patlamaları
veya derin üzüntüleri denetleyemiyoruz. Ancak bu kötü olayların
ardından kısa zamanda insanın kendine gelebilmesi de duygusal ol-
gunluğun bir işa­re­tidir.

Duyguları Akıllıca Yönetmek

Aklın temel fonksiyonu düşünmektir. Olumsuz duyguları da ancak
akılcı düşüncelerle kontrol edip yönetebiliriz.
Aklımızı kullanarak duygularımızı yönetmeyi öğrenme­li­yiz. Böylece
dış uyaranların bizi olumsuz etkileme gü­cü­nü de en aza indirmiş oluruz.
Aklımıza gelen tüm düşünceleri istediğimiz takdirde denetleye-
biliriz. İstemediğimiz düşünceleri de defedebiliriz. Düşüncelerimiz
sadece bize aittir. Onları yaşatmak, değiştirmek, bir başkasıyla paylaş-
mak hakkına da yalnızca biz sahibiz. Beynimizin içindeki düşünceleri
kullanma yetkisi tamamıyla bizimdir.
Eğer düşüncelerimizi yönetebilirsek, duygularımızın çoğu da
düşüncelerimiz sonucu oluştuğuna göre onları da yönetebiliriz.
O hâlde duyguları kontrol edebilmenin yo­­lu, onları doğuran
düşünceler üzerinde çalışmayı ge­rek­tiriyor.
İnsanların davranışlarını ya aklı ya da olumsuz duygu­la­rı yönetir.
Birçok insanın davranışı olumsuz duygula­rı­nın etkisi altındadır. Bunlar
tepkisel insanlardır. Bu yüzden çok hata yaparlar.
Nedense kendimizi akıllı varlıklar olarak tanımlarız; ama ne var
ki davranışlarımıza çoğu kere ak­lı­mız değil de olumsuz duygularımız
yön verir.
123 l Tuncer Elmacıoğlu

Nedense kendimizi akıllı varlıklar olarak tanımlarız; ama

ne var ki davranışlarımıza çoğu kere ak­lı­mız değil de olumsuz
duygularımız yön verir.

2. Olumlu Duygular
Gezegenimizde yaşayan insanların büyük çoğunlu­ğu üç
düşük bilinç merkezinde yaşıyor. Bunlar çoğunlukla olumsuz
duyguların etkisi altındadır.
Olumsuz duygular egomuzdan beslenirken, olumlu duygular
ruhumuzdan beslenir.
Yedi bilinç merkezinin dördüncü basamağından itibaren olumlu
duygular yaşanmaya başlanır. Olumlu duyguları yaşamak insanın iç
dünyasında büyük bir sevinç ve huzur yaratır ki gerçek mutluluk da
budur.
Olumlu duyguların mekânı gönüldür. Bu duygular gön­­lün içinde
parlayıp durur. Zaten insan da gönle sahip ol­du­­ğu için yücedir. Allah
yerlere göklere sığmaz; fakat ina­nan insanların gönlüne sığar. İnsanın
gönlü, Allah’ın e­vi­dir.
Bakınız insan gönlünün yüceliğini anlatmak için bilge Yunus
neler söylüyor:
„Gönül gönüle baktı
Gönül Çalap’ın tahtı
Kim bir gönül yıkarsa
İki cihan bedbahttı“
sss
„Bir kez gönül yıktın ise
O kıldığın namaz değil
Yetmiş iki millet dahi
124 l Tuncer Elmacıoğlu

Elin yüzün yumaz değil“

sss
„Ak sakallı bir hoca
Hiç bilmemiş hâl nice
Emek vermesin hacca
Bir gönül yıkar ise“
Yukarıdaki dörtlüklerde de görüldüğü gibi Yunus‘a göre insan
gönlü yık­mak çok ama çok büyük günahtır. Gö­nül yıkan biri namaz
da kılsa, hacca da gitse boşuna…
Olumlu duygular nelerdir? Vicdan, merhamet, sevgi, aşktır.

Vicdan
Vicdan, insanda bulunan ahlaki bir duygudur. Bu ahlaki duygu
iyiyi, gü­zeli, doğruyu yapmamızı; kötülükten uzak durma­mı­zı emreden
bir iç sesimizdir.
Vicdan bir çeşit iç tep­kimizdir. Bu tepkiyi işite­bil­memiz için, iç
dünyamıza kulak vermeyi öğrenmemiz lazım.
Yanlış bir şey yaptığımızda kendimizi suçlu his­se­deriz. İşte bu vicdan
duygusudur. İşlediği suçtan dolayı belki de ömür boyu vicdan azabı
çe­ken insanlar vardır aramızda. İnsanın suçluluk duygu­su­nu içinden
söküp atamaması vicdan sahibi olduğunun bir delilidir. İşlediği suçtan
vicdan azabı duymamak da vicdansızlığın bir göstergesidir.

Yanlış bir şey yaptığımızda kendimizi suçlu his­se­deriz. İşte bu

vicdan duygusudur.

Birinin, „Vicdanımın sesini dinleyip ona göre dav­ranacağım“

demesinden daha onurlu bir söz yoktur.
125 l Tuncer Elmacıoğlu

Vicdanın sesi, çok iyi bir yol göstericidir. Vicdanımız neyin

doğru, neyin yanlış olduğunu söy­ler bize. İnsan dış dünyanın
gözlemlerinden kaçabilse de, kendi vicda­nı­nın sesinden kaçamaz.
Dostoyevski, “Suç ve Ce­za” adlı romanında bu duyguyu çok
güzel irdelemişti. Ro­man kahramanı Raskolnikov, yaşlı bir tefeci
kadını öldürmüş. Ancak sonunda vicdan azabına dayanamayarak
iş­lediği suçu bir pazar yerinde itiraf etmişti.
Allah, insanoğluna aklı, vicdanı ve iradeyi, „İyi ile kötüyü
birbirinden ayır, iyiyi seç“ diye ver­­miştir. Önemli kararların arefe-
sinde aklı, vicdanla des­tek­lemeliyiz; çünkü tek başına akıl, şahsi
çıkar yolunu se­çe­bilir. Ne yazık ki pek çok insanın vicdanıyla
kurduğu ilişki zayıf, sönük, belirsiz bir sesten ibarettir. Oysa
bilgelik yolunda iler­le­yen biri vicdanının sesine kulak verir, her
gece vicdan muhasebesi yaptıktan sonra yatar.

Merhamet
Merhamet; varlıkların düştüğü zor durumlara kar­şı onlara
acımaktır.
Peygamberimiz,„Allah, merhamet edenlere merhamet e­der;
siz, yerdeki yaratıklara merhamet ediniz ki gökteki Rabb’iniz de
size merhamet etsin!“ buyuruyor.
Şu bir gerçek ki zor durumda olan varlıklara merhamet
etmeyen insan, onlara sevgi ve şefkat de gösteremez. Ancak
acıdığımız varlıklara yardım etme isteği duyarız. Örneğin yoksul
birine acımadan, ona nasıl yardım edeceğiz ki?
Mağdurlara merhamet etmek, insanlığın en önemli basa-
mağıdır.
İnsandan merhameti çıkardınız mı geriye ne kalır ki?

İnsandan merhameti çıkardınız mı geriye ne kalır ki?

126 l Tuncer Elmacıoğlu

Sevgi
Sevgi, bir şeyden hoşlanıp ona yakınlık duymaktır. Bu, hafif
bir hoşlanma da şiddetli bir yakınlık duyma da olabilir. Yine
bu duygu dondurmayı sevmekten tutun da çiçekleri, ağaçları,
hayvanları, insanları sevmeye kadar uzanabilir.
Gerçek anlamda sevgi, anne çocuk ilişkisinde yaşanır. Şöyle
ki anne hiçbir karşılık beklemeden çocuğuna sütünü ve­rip onun
bütün ihtiyaçlarını karşılar ve bundan da bü­yük bir haz duyar.
Verememek annede üzüntü ya­ra­tır.
Sevginin davranış şekli vermektir.
Günlük hayatımızda sevgiyi yaşamanın yolu cömertliktir. Dinimizde
en yüce mertebelerden biri şehitliktir; çün­kü bu mertebe cömertliğin
zirvesidir. Şehitlik merte­be­si­nin yüceliği de, verme eyleminden kay-
naklanıyor. Şehit, vatanı uğruna en değerli varlığını, yani canını, kanını
veriyor. Vermenin bundan büyüğü olabilir mi?
İnsanlara bilgi vermek de iyi bir sevgi davranışıdır. Hayatımız bo-
yunca hem öğrenmeli hem de öğretme­li­yiz. Bilgiyi sadece kendimize
saklarsak sırtımızda yük olur. İnsanın en onurlu faaliyetle­rin­den biri
de sahip olduğu bilgiyi başkalarına aktarmasıdır. İnsan bilgiyi içine
hapsederse, insanlığa ihanet etmiş olur. Cehaletin yok e­dil­me­sinde
bilgi ışığını taşıyanların büyük sorumluluk­la­rı vardır. Bilgili insanlar
bu sorumluluklarını kitaplar yazarak, konfe­rans­lar vererek, anlatarak…
yerine getirmelidirler. Bilginin zekatıdır bunlar... Bu bağlamda iyi bir
öğretmenin hakkını kim ödeyebilir ki? Gerçek şu ki işini iyi yapan
bir öğretmen pa­ha biçilemez değerdedir. Hepimiz bütün hayatımız
boyunca hem öğrenci hem öğretmen olmalıyız.

İnsanın en onurlu faaliyetle­rin­den biri de sahip olduğu bilgiyi

başkalarına aktarmasıdır.
127 l Tuncer Elmacıoğlu

Verme eylemine daha başka açılardan da bakabiliriz. Allah

Kur’an’da, „... Kim bir ca­na kıymamış ya da yeryüzünde bozgun-
culuk yapmamış birini öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibi
olur. Her kim de bir canı kurtarırsa bütün insanları kurtarmış
gibi o­lur(57/132)“ buyuruyor. Allah kutsal kitaplarında, kendini
sa­vun­ma veya haklı sebeplerin dışında insan öldürmeyi ke­sin­likle
yasaklamıştır. Bir insanı haksız yere öl­dürmeyi bütün insanlığı
öldürmeye eşit tutan Kuran, insanın „yaşama hakkını“ insan
hak­larının temeline oturtmuştur. Allah bir canı kurtarmaya da
bütün insanların haya­tı­nı kurtarmak kadar sevap veriyor. Konuya
bu açıdan baktığımızda hastaya şifa veren iyi bir hekimin; kan,
organ bağışı yaparak hayat kurtaran bir hayırseverin davranışı
da büyük bir sevgi davranışıdır. Gü­nümüzde çok tartışılan organ
bağışını da dinî açıdan böyle yorumlamamız isabetli olur…
Üç çocuklu, bedenen çok zayıf bir kadın akrabamın, böbreğinin
bi­rini erkek kardeşine verdiğini duyunca çok duygulanmıştım!
Bedeninin bir parçasını veriyordu kar­deşine. Vermenin bundan
büyüğü olabilir miydi hiç? Bu, tam bir sevgi davranışıydı.
Sevgiyi günlük hayatında yaşayan insanlar, diğerlerine yar-
dım etmeye bayılırlar. Fakat bunu sıradan insanlarınki gibi bir
men­faat karşılığında veya gösteriş için değil, içlerinden geldiği
için yaparlar. Bunlar, içlerinden gelerek başkalarının yardımına
koşarlar daima. Ama ne yazık ki bunların sayısı oldukça az
dünyamızda.
İnsan sevdiğinin yaşamasını, gelişmesini, olgunlaşmasını
ister. Bunun için de, sevdiğinin yaşamını ya­kın­dan izler ve ona
ilgi gösterir. Ancak şu da bir gerçek ki insan ilişkilerinde tek
taraflı sevgi de sonsuza kadar de­vam etmez. Nitekim Mevlânâ
da: «Seni seveni sev, seni a­ra­yanı ara!» öğüdünü veriyor bizlere.

İnsan sevdiğinin yaşamasını, gelişmesini, olgunlaşmasını ister.

128 l Tuncer Elmacıoğlu

Sevgi Yanılsaması
Gerçek sevgide, herhangi bir karşılık beklemeden vermek
söz konusudur. Oysa genellikle insanların sevgi anlayışı, “Benim
çıkarlarıma hizmet edip istediklerimi yerine getirirsen seni
severim” şek­lin­dedir. Bu, gerçek sevgi değildir; sadece sev­gi
yanılsamasıdır.(Keyes, s.190) Böyle bir sevgi anlayışına sahip
olan in­sanlar, “bencil” karakterlidir.
Bencil insan, yalnızca kendini düşünüp yalnızca ken­di
çıkarlarıyla ilgilenir. Her şey kendinin olsun is­ter; vermekten
hiç hoşlanmaz. Baş­kalarının isteklerine ilgi duymaz, haklarına
saygı gös­termez. Dış dünyaya sadece kendi çı­karları açısından
bakar. Şüphesiz ki her insan bir ölçüde bencildir. Çünkü Allah
her insanın içine, “Senin isteklerin her şeyden önce gelir” diyen
bir ‘benlik’ yerleştirmiştir. Bu yüzden herkes, başkalarından çok
kendi çıkarlarını düşünüp ona göre davranır. Allah hepimizin
içine bir ‘benlik’ yerleştirmiştir; ama benliğimizi aşarak diğer
valıkları sevmemizi de bizden istemiştir. Onun içindir ki bilge
insanlar kendi çıkarlarıyla başkalarının çıkarlarını dengelerler.

Bilge insanlar kendi çıkarlarıyla başkalarının çıkarlarını

dengelerler.

Bütün insanlar yaratılışlarında “sevme yeteneği” ile do­

na­tıl­mış oldukları hâlde, bencillerin bu yeteneği kö­rel­miştir.
Bunların başkalarını sevmedikleri doğrudur; fa­kat gerçekte
bunlar kendilerini de sevmezler. İlk bakışta ben­cillik, kişinin
kendini çok sevmesi gibi gözükse de aslı bu­nun tam tersidir.
Bencil insan, kendini de pek sevmez. An­cak bencillik aşıldığı
zaman sevgi yaşanabilir. Biliniz ki bencillik insanı yalnızlığa,
sevgi insanı birli­ğe götürür.
Sevdiğimiz şeyi avucumuzun içine al­mak, onu sahiplen-
mek de gerçek sevgi değildir. Nitekim bir anne bile çocuğunu
129 l Tuncer Elmacıoğlu

sahipleniyorsa bu, gerçek sevgi olamaz. İdeal olan kafesteki

kuşu değil, ağaçtaki kuşu sevebilmektir.
İdeal olan kafesteki kuşu değil, ağaçtaki kuşu sevebilmektir.

Yedi bilinç merkezinin en alttan üçü insanı bu dün­ya­ya

ait zevklerin kölesi yaparken, en üstteki üçü de kişiyi ke­mâle
erdirir. Dördüncü düzeydeki “sevgi merkezi” ise bir çe­şit geçiş
basamağıdır. İnsan bedeninde nasıl yedi bi­linç merkezi varsa,
sevgi merkezinde de yedi bilinç basamağı var­dır.
Sevgi merkezinin alt basamaklarında da gerçek sevgiyi ya­
şamak mümkün olmaz. Nitekim alt basamaklarda sevip kar­­şılık
beklemek, sahiplenmek, öfkelenmek, üzülmek, kıskanmak,
korkmak söz konusu­dur. Örneğin birini sevip de karşılığını
görmeyen biri intihar edebilir; hatta sevdiğini öl­dü­­re­bilir. Yine
sevdiğini sahiplenen kimse, sürekli onu kay­bet­mekten korkup
kıskanabilir… Görüldüğü gibi sevgi merkezinin alt basamakla-
rında sevgiyle birlikte o­lum­suz duygular(üzüntü, korku, öfke,
kıskançlık) da ya­şa­nıyor. Aslında gerçek sevgi enerjisi daima
vücutta akmak ister. A­ma sevginin alt basamaklarında sevgi
enerjisi, olumsuz duyguların enerjisiyle bir­bi­rine karıştığı için
bu akış engellenir. Olumsuz duygula­rın yarattığı blokaj kanal-
ları tıkar. Kanallar açık olmalı ki sevgi ener­ji­si vücutta akabilsin.
İnsan vücuduna giren tüm enerjiler ve maddeler vücuttan tekrar
çıkmak ister. Örneğin aldığımız havanın, yediklerimizin, içtiklerimizin
vücuttan tekrar çıkması gerekir. Bunlar vü­cuttan çıkmadığı zaman
insanın içinde patlar; insanı çok rahatsız edip gerginleştirir.
Sevgi merkezinin üst basamaklarına tırmandıkça in­sa­nın sevme
melekesi gelişir. Sezgisel bilgiye de sevgi merkezinde ulaşılabilir ancak.
Şunu da belirtelim ki insan ne kadar eğitim görürse gör­sün, sevgiyi
yaşamadığı sürece sezgi yeteneğini kullanamaz…
130 l Tuncer Elmacıoğlu

İlişkilerde bencillik, sahiplenme söz ko­nu­suy­­sa bu bir sevgi

ya­­nılsamasıdır. Gerçek sevgi bencillik, sa­hip­­lenme, olumsuz
duygular aşıldığında yaşanır.

Sevginin Evrenselliği
İnsanların özü, sevme yeteneğiyle donatılmıştır. Her in­sa­na bu
olumlu enerji verilmiştir doğuştan. Şayet insanlara sev­gi verilmeseydi,
dünyanın bir zindandan far­kı kalmazdı...
İnsan önce kendini sevmelidir. Bu sevgi sonra etrafa dalga dalga
yayılır.
Anne kucağında başlayan sevgi, yaşanılan çev­re­de gelişir. Sevgi
ailede doğar, insanlar arasında gelişip bü­yür. Tek başına ıssız bir adada
yaşayan biri sevgiyi tadamaz ki. Çünkü sevgi, aile ve toplumda öğrenilip
geliştirilebilen bir duygudur.
Tasavvuf’a göre ev­ren­de olan her şey Allah’ın kısmen tecellisinden
ibarettir. İnsan bu gerçeği bilince, evrendeki diğer varlıklardan ayrı ol­
madığını idrak eder. Ancak evrenle arasındaki birliğin idrakine varan
insan ev­rensel sevgiyi tadabilir.
Evrensel sevgiye ulaştığımızda daha önce bi­ze ters gelen insanları
olduğu gibi kabul e­de­riz. Örneğin önceden bize kötülüğü dokunmuş,
çok kız­dı­ğı­­mız bir insanı bile artık hoş görmeye başlarız. Bir insan bize
hakaret edebilir, hakkımızı yi­yebilir; hatta bizi dövebilir. Yine de biz
ondan nef­ret edip ona kin tutmamalıyız. Yalnız ondan uzak durmalı-
yız. Evet, as­lanı seveceğiz; ama onunla aynı kafese girmeyeceğiz. Aynı
şekilde kötü ve sahtekâr insandan sakınıp u­zak duracağız; fakat ondan
nefret edip ona düşmanlık et­­meyeceğiz. Aklınızdan çıkarmayın ki kötü
de iyidir; çün­kü bize iyiyi öğretir, bizi tecrübe sahibi yapar. Böyle bir
ba­kış açısı, evrensel sevgiye ulaşmanın bir göstergesidir.

As­lanı seveceğiz; ama onunla aynı kafese girmeyeceğiz.

 Ne güzel diyor Yunus:
“Yaratılanı hoş gör, Yaratandan ö­türü.”
Sevgiyi evrensel boyutta yaşayan bilge insan, konuşma ve
davranışlarında birleştirici bir tutum takınır. O, ayırım yapmaz,
insanların ortak yönlerini vurgular. Onlara bir gözle bakar.

Bilge insan, konuşma ve davranışlarında birleştirici bir tutum

takınır. O, ayırım yapmaz, insanların ortak yönlerini vurgular.

Bakınız bilge Yunus ne diyor:

“Yetmiş iki millete
Bir göz ile bakmayan
Halka müderris olsa
Hakikatte asidir.”
Bu dörtlükte Yunus, yetmiş iki millete bir gözle bakmanın
önemini vurguluyor. İşte bu bakış, evrensel sevgidir.

Aşk
Aşk, aşırı sevgi duymaktır. Sevilen şeye karşı ileri derecede bir
bağlılık söz konusudur aşkta.
Çoğu kere insanlar, cinsel istekleri aşk zannediyorlar. Gerçekte
bunlar bir aşk yanılsamasıdır. Evet, başlangıçta kadınla erkek arasın-
daki cinsel elektriklenme bir çekim yaratabilir; ama bu geçicidir. Uzun
ömürlü aşklar, sağlıklı ilişkiler sonucunda oluşur. Aşk konusunda
araştırmalar yapan William Lederer: “Aşk, iyi ilişkilerin nedeni değil,
sunucudur” der.(McGinnis, s.4) Çoğunlukla biz, iyi ilişkilerin aşkla
başladığını zannederiz. Oysa karşılıklı içtenliğe ve saygıya dayanan
ilişkilerin doğal sonucudur aşk.
 Uzun ömürlü aşklar, sağlıklı ilişkiler sonucunda oluşur.

Aşk bir şeye ihtiyaç duyup onun hasretini çekmek anlamına

da gelir. Bu duygu insanın gerçek varlığı olan ruhunun ihtiyaç
ve isteklerinden doğar.(Bilgiseven, s.164) Aşk çoğunlukla insan
ve Allah aşkı olarak tezahür eder. Bu duygu, insandan Allah’a
doğru gelişip büyüyebilir. Nasıl ki insan aşkında, sürekli âşık olu-
nan kişi düşünülürse; Allah aşkında da bütün evren düşünülür.
Yine insan aşkında, birine tutku derecesinde bağlanmak söz
konusuyken, Allah aşkında yaratılmış her şeye içten bir yakınlık
duymak söz konusudur.
Gerçek aşk denizinin sadece küçücük bir damlasıdır insan
aşkı. Ayrıca insan aşkından, gerçek aşka uzanan yol da oldukça
uzundur. Ama bu uzun yolculuk, insanı gerçek aşka taşıyabilir.
Bir ırmağı düşünelim: Irmak suyu, denize ulaşıncaya kadar
dağları, ovaları, vadileri dolaşır; bu uzun yolculukta da kendi
özünü korur. Fakat ırmak denize ulaşınca, artık deniz suyunun
bir parçası oluverir. Aşk da insanı gerçek aşk denizine ulaştıra-
bilir. Önemli olan parçadan(insandan), bütüne(Tanrı’ya) uzanan
samimi bir aşk yolculuğudur.
İnsan aşkı, ormanın bütününün güzelliğini fark etmeden, yalnızca
bir ağacın güzelliğine takılıp kalmaya benziyor. Oysa gerçek aşk, ormanın
bütününün güzelliğini fark ederek büyük resmi görmenin mutluluğunu
yaşamaktır. Yine insan aşkı, bir tek insanın güzelliği karşısında duyulan
hayranlığı anlatırken; Allah aşkı, tüm evrenin güzelliği ve muhteşemliği
karşısnda duyulan derin hayranlığı anlatır.
İnsan aşkı, İlahi aşka ulaşmada bir basamak olarak kullanılabilir.
Varlıkların şekilleri, renkleri, kokuları kendi özlerini örten birer
perdedir. İnsanlar genellikle varlıkların dış yüzündeki bu perdelere takılıp
kalırlar. Bu da aşkın özü değil, dış kalıbıdır. Oysa asıl olan varlıkların
özüdür. Elbette ki varlıkların dış görünüşleri de çok önemlidir. Fakat
gerçek aşk, sadece dış görünüşe yönelik olamaz. Çünkü yalnızca dış
görünüşe(şekle) yönelik aşklar geçicidir.
Kuşkusuz ki aşkta, güzellik çok önemlidir. Fakat güzellik kişiye
göre de değişebilir. Âşık için sadece sevilen güzeldir. Aslında aşk olmasa
güzelliğin de bir değeri olmaz ya! Güzellik ancak fark edilirse değer
kazanır. Nitekim büyük ozanımız Âşık Veysel de şöyle diyor:
“Güzelliğin on para etmez
Bu bendeki aşk olmasa”
Aşk romanı okumak da, insana aşkı öğretmez. Aşkı öğrenmek için
aşkı yaşamak lazım. Ünlü ozanımız Erzurumlu Emrah da,“Çekmeyen
ne bilir aşkı sevdayı”diyerek insan aşkının ancak yaşanarak öğrenile-
bileceğinin altını çiziyordu.
Yine ne güzel söylüyor şair:
“Aşkı Mecnun’dan rivayet etme
Aşkın ateşini duyduysan anlat”
Evet, yüreğinde aşkın ateşini duyan kimse, artık gerçek aşkı ara-
malıdır. Gerçek aşk da, Allah aşkıdır. O’ndan başkasına duyulan aşklar,
gelip geçicidir. Bütün güzelliklerin aslı da O’nda toplanmıştır. Allah’a
da ancak aşk yoluyla ulaşabilir insan. Zaten insan ile Allah arasındaki
en kuvvetli bağ, aşk bağıdır.

İnsan ile Allah arasındaki en kuvvetli bağ, aşk bağıdır.

Evrenin sırlarına ulaşmanın yolu da aşktır. Yalnızca aklın

sağladığı ışık, evrenin sırlarını çözmeye yetmez. Çünkü akıl,
sadece varlıkları araştırıp incelememizi sağlarken; aşk, onlarla
yakınlaşıp bağ kurmamızı sağlar. Dolayısıyla Hakk’a yürüyüp
ona yakınlaşmak akıldan ziyade aşkla olur. Zira evren de gizli
yüzünü, kendine âşık olan insanlara gösterir ancak.
Aşk, evrenin en pozitif, en birleştirici duygusudur.
134 l Tuncer Elmacıoğlu
135 l Tuncer Elmacıoğlu

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
RUH SAĞLIĞIMIZ (III)

„...emrolunduğun gibi dosdoğru ol...“

(Kuran:11/112)
136 l Tuncer Elmacıoğlu
137 l Tuncer Elmacıoğlu

DAVRANIŞLARIMIZ

N
asıl ki bilgisayarın çıktısı yazılı metinlerse, insanın çıktısı
da davranışlarıdır.
Düşüncenin veya duygunun ardından davranış geliyor.
Ruh sağlığımızın en önemli işareti olgun davranışlarda bulunmaktır.
Olgun davranışlarda bulunabilmemiz için öncelikle kendimizi bilip
yanlış davranışlarımızı düzeltmemiz gerekiyor.

KENDİMİZİ BİLMEK
Kendimizi bilmek, kendimizi tanımak demektir. Bütün öğretiler,
kendimizi tanımamızı öğütlüyor bize.
Bilge Yunus, insanın kendini bilmesinin önemini aşağıdaki mısra­
la­rda ne de güzel dile getiriyor:
«İlim, ilim bilmektir.
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsen
Bu nice okumaktır.»
Yunus bu dizelerde hakiki ilmin,„kendini bilme sanatı“ ol­duğunu
vurguluyor. Bu dörtlükte kişi kendini bilmezse, bu­nun boş yere bir
ilim tahsil etme olacağını belirtiyor.
138 l Tuncer Elmacıoğlu

Her insanın pek çok özelliği vardır. Örneğin bir insan has­
sastır, sinirlidir, kıskançtır, zekidir, tutarsızdır, güzel­dir, yeşil
gözlüdür, kısa boyludur… Bütün bunlar, insanın değişik ruhsal
ve biyolojik özellikleridir. İnsanın kişiliği, ruhsal ve biyolojik
özelliklerinin top­la­mından oluşur. İnsanın karakteri ise, sadece
ruhsal özelliklerinin toplamıdır. Ancak çoğu insan sahip ol­duk­
ları şeyleri(para, unvan, eşya...) de kişiliklerinin bir par­çası olarak
algılıyor. Oysa sahip olduklarımızla, ki­şiliğimiz farklıdır.

İnsanın kişiliği, ruhsal ve biyolojik özelliklerinin top­la­mından

oluşur.

İnsan, ruhsal ve biyolojik özelliklerinin hepsinin ya da ço­

ğunun farkındaysa kendini tanıyor demektir. Kendini tanımak,
bir çeşit sü­rekli uyanıklık hâlidir.

İnsan, ruhsal ve biyolojik özelliklerinin hepsinin ya da ço­ğunun

farkındaysa kendini tanıyor demektir.

Kendini tanıyan insan, eksik ve güçlü yönlerinin far­kın­dadır.

Şunu da belirteyim ki bazı eksikliklerimiz ve ku­sur­larımız kişisel
değerimizi gözümüzde düşürmemelidir. Fa­kat bunları düzeltmek
için de çaba har­camalıyız.
Önemli olan ki­şi­nin sahip olduğu özelliklerin farkında
olması ve yanlış o­lanları da düzeltmeye çalışmasıdır. Gelişen
insan kendini ta­nır ve kusurlarını da evrensel ahlak ilkeleri
çerçevesinde düzeltmeye gayret eder.

KENDİMİZİ DÜZELTMEK
İnsan kendini tanıdıktan sonra kusurlu yönlerini düzeltmeye
çalışmalıdır.
139 l Tuncer Elmacıoğlu

Kusursuz insan yoktur. Hepimizin düzeltmesi gereken ku-

surları vardır. Aslında hayat bize kusurlu yönlerimizi düzeltmek
gibi bir sorumluluk yüklüyor.

Aslında hayat bize kusurlu yönlerimizi düzeltmek gibi bir

sorumluluk yüklüyor.

Bir bakıma hayat, kusurlu yönlerimizi düzeltme yolculuğu-

dur. Zaten ruhsal tekâmül de, kusurlu yönlerimizi düzelterek
azaltmaktır.
Esasında ruhsal gelişmeyi, kendini tanıyıp düzeltme süreci
o­larak tarif edebiliriz. Kendini tanıyıp düzeltme sürecinde önce-
likle e­leştiriye açık olmalı insan. Çünkü ancak eleştiriye açık olan
in­san, çevresindeki kişilerden kendisiyle ilgili bil­gi toplayabilir.
Böylece zayıf yönlerinin farkına varır. Aslında eleştiriler bizim
öğretmenlerimiz­dir.

Ruhsal gelişmeyi, kendini tanıyıp düzeltme süreci o­larak tarif

edebiliriz.

Tabii ki eleştiriye a­çık olmak da tek başına yetmiyor. Aynı

zamanda eleşti­ri­ler doğrultusunda yanlışlarımızı kabul edip
onları düze­l­tmemiz de gerekiyor. Ancak böyle davranarak
e­leştiriden olumlu bir sonuç çıkarmış oluruz.
İnsan, kendi öz eleştirisini de yapabilmelidir. Ancak bu
noktada şunu belirtelim ki sadece olgun insanlar, kendi öz eleş-
tirilerini yapıp hatalarını kabul ederler. Zaten yalnızca hatalarını
kabul eden insanlar, kendilerini düzeltebilirler. Kendini düzeltme
yolculuğunda öz eleştiri yapan insanlar, çabuk mesafe alırlar.
Kendimizi düzeltmenin en önemli ölçüsü, doğru davranmaktır.
140 l Tuncer Elmacıoğlu

DOĞRULUKTAN ŞAŞMAMAK
“Güzel düşün, iyi hisset, yanılma, aldanma,
Ne varsa doğrudadır, doğruluk şaşar sanma.”
Tevfik Fikret
Doğruluğun en önemli uygulaması yalan söylememektir.
Biliniz ki en küçük şeylerde bile doğru konuşursanız, ahlaki
açıdan iyi yönde hızla ilerlersiniz.
Ki­şi­lik bozukluğunun en önemli işaretlerinden biri, devamlı
yalan söy­lemektir. Yalan söylemek ah­lak ilkelerine uymadığı gibi
insan ilişkilerini de bozar. Aynı zamanda yalan söyleyen insana
kimse güvenmez de.
Ba­zı insanlar için “sözünün eri” tabirini kullanırız. Bunlar
her­kesin güvendiği insanlardır; çünkü verdikleri sözü tu­tar­lar.
Doğru insan sözünün eridir; verdiği sözü tutar mutlaka. Ver­
diğimiz sözü tutmadığımızda hem kendi gözümüzde hem
baş­ka­­larının gözünde değerimiz düşer.
Doğruluğun bir başka boyutu da dürüst olmaktır. Rüşvet
yememek, hırsızlık ve sahtekârlık yapmamak dürüstlüğün
önemli göstergeleridir.
Pek çok insan para teklif edildiğinde kendini hemen satıverir.
Yüksek bir teklif yapıldığında çok az insan hiç te­red­düt etmeden
onu reddeder. Gerçek şu ki dürüst insan para ve mevki için asla
kendini satmaz!
Dürüst insan para ve mevki için asla kendini satmaz!

Birinin dürüst olup olmadığını en iyi ona mevki-makam

vererek ölçebiliriz. Mevkisini çalıp çırpmak için mi, insanlara
hizmet etmek için mi kullanıyor? Eğer kişi bu gücü insanlara
hizmet etmek için kullanıyorsa dürüstlük sınavını geçmiş de-
141 l Tuncer Elmacıoğlu

mektir. Bilindiği gibi dürüstlük, laftan ziyade uygulamayla ortaya

çıkıyor. Aslında dürüstlükte en doğru ölçü sınanmış dürüstlüktür.
Dürüstlük, insanın en iyi dostudur. İnsanı as­la zor duruma düşür-
mez. Oysa diğer yollar insanı çok zor durumlara düşürebilir.
İnsan için dürüstlüğün bir başka göstergesi de içi dışı bir olmaktır.
İçi dışı bir insanın içiyle(duygu ve düşünceleriyle) dışı(konuşma ve
davranışları) aynıdır.
Doğruluğun diğer bir boyutu da tutarlı olmaktır.

TUTARLI OLMAK
Doğru birinin sözleriyle davranışları tu­tarlı olur. Bir başka söyleyişle
kişilikli birinin ko­nuşmalarıyla davranışları uyum içerisindedir.
Eğer sözlerinizle davranışlarınız birbiriyle çelişiyorsa iç dünyanızda
büyük bir çatışma yaşarsınız. Kişiliksiz birinin konuşmalarıyla davranış
biçimleri bütünlük arz et­mez. Anca birbiriyle çelişen yönlerinizi fark
ederek onları düzeltirseniz kişiliğiniz gelişir.
Kişiliğin birçok ruhsal ve bedensel özelliğin toplamından oluştu­
ğu­nu belirtmiştik. Önemli olan insan bütününü meydana getiren
tüm unsurların birbiriyle uyum içerisinde ol­masıdır. Aslında insanı
oluşturan tüm bedensel ve ruhsal par­çalar bir bütünü oluştururlar.
İnsan organizması bir bü­tün­dür. Şöyle ki insanın neresi ağrısa canı
orada olur. İn­sa­nın bir organı ağrısa tüm vücut rahatsız olur. Ancak
ağrı yok olunca tüm vücut rahatlar.
İnsan kendi içinde bir bütün olduğu gi­bi evren de bir
bütündür. Evren bütününün bir parça­sı­dır insan. Parça-bütün
ilişkisi insanın kendi bünye­sin­de olduğu gibi, dış dünyayla iliş-
kisinde de kendini gösterir. Örneğin kalbimiz dursa yaşamımızı
sürdürebilir miyiz? Elbette ki hayır! Peki, ya top­rakta yetişen
besinleri yemeden, havayı teneffüs etme­den, suyu içmeden
142 l Tuncer Elmacıoğlu

yaşayabilir miyiz? Yine hayır! O hâlde organlarımız ne kadar

yaşamımızın gerçekleriyse, dışarıdan aldığımız besinler, hava,
su da yaşamımızın o kadar gerçekleridir.
Evet, yaşamımızı sür­dürebilmemiz için kalbimiz, beynimiz,
ciğerlerimiz ne kadar hayati organlarımızsa dışardan aldığımız
besinler, hava, su da o kadar ha­ya­ti organlarımız sayılır. De­mek
ki İlahi sistemde parça bütün ilişkisi hayatın devamı için mun-
tazam bir şekilde işlemektedir.

Yaşamımızı sür­dürebilmemiz için kalbimiz, beynimiz,

ciğerlerimiz ne kadar hayati organlarımızsa dışardan aldığımız
besinler, hava, su da o kadar ha­ya­ti organlarımız sayılır.

Ruhumuzun en büyük düşmanları bağımlılıklardır.

BAĞIMLILIK TUZAKLARI
Bir kişi, kendini bir davranışı yapmaya mecbur his­se­dip
onu yapmadan duramıyorsa o kişi bağımlılık tuzağına düşmüş
demektir. Bu kişi öz­gür değildir artık. Özgür olabilmek için her
türlü bağımlı­lıktan kurtulmak lazım.
İçleri perdeleyip ruhları ka­rartan bağımlılıklardır. Bağımlılıkarı
yaratan bu dünyaya ait zevkler ve eğ­lencelerdir.
Birçok insan yaşamında bağımlılıkların tuzağına düşüp
onların kö­­lesi oluyor. Oysa bağımlılıklar ruhlarda ve bedenlerde
onarılamayacak derin yaralar açıyor.

Birçok insan yaşamında bağımlılıkların tuzağına düşüp

onların kö­­lesi oluyor. Oysa bağımlılıklar ruhlarda ve bedenlerde
onarılamayacak derin yaralar açıyor.

İnsanlar arasında çok yaygın olan belli başlı bağımlılık­la­ra

kısaca değinelim:
143 l Tuncer Elmacıoğlu

Servet Bağımlılığı: Birçok insan, tüm hayatı bo­yun­ca bu

amaca yönelir. Oysa servet bağımlılığı mutluluk yo­lun­daki
en büyük tuzaklardan biridir. Bu tuzağa yakalananların
o­yun­cakları; para, mal ve mülktür. Dünya malını çok se­
ven servet bağımlılarının dostluğu da menfaate dayanır.
Bunların dost­larıyla aralarına dünyalık bir menfaat girerse,
menfa­at­lerini tercih ederler. Aslında böyle insanlara çok
yazık oluyor; çün­kü genellikle arkalarında yaşanmamış
bir hayat bırakıyorlar…
Şöhret Bağımlılığı: Şöhret, ün, mevki, makam tutkusunun
esiri o­lan insanlar, bütün enerjilerini bu istikamette harcarlar.
Bu tipler, şöhret ve itibara çok düşkündürler. Düşününüz,
Firavun şöhretin verdiği sarhoşlukla in­sanları kendisine sec-
de ettirmeye çalışıyordu. Bu bir fa­ni(ölümlü) için, kibir ve
bencilliğin en üst noktası olsa ge­rekti. Fakat sonunda Allah’ın
lanetine uğradı...
Şehvet Bağımlılığı: Ço­ğu insan bütün hayatı boyunca hep
seks(şehvet) peşinde koşar. Pek çok insan yaşamının temel
amacı hâline ge­tir­miştir seksi.
Dünyada üç bağımlılık insanoğlunun hayatını çepeçevre ku­şa­tan
ve onu Rabb’inden uzaklaştıran putlardır. Bunlar,„Servetin, şöhretin,
şehvetin“ kölesi olmaktır. Bu bağımlılıklar tarihte de insanlığın felaketi
olmuştu. Mekkeli müşrikler Peygamberimize yüce dava­sın­dan vazgeç-
mesi için şunları teklif etmişlerdi(Eraydın, s.19):
1. Onu Mek­ke’nin en zengini yapacaklardı(servet).
2. Kendile­ri­ne emir(başkan) seçeceklerdi(şöhret).
3. Mekke’nin en güzel kız­la­rını ona nikahlayacaklardı(şehvet).
Bu üç temel bağımlılık, insanı gizli şirke(Allah’a eş koş­maya)
götürebilir. Çünkü insanın tutku derece­sin­de bağlandığı şeyler putu
oluverir.
Yeme İçme Bağımlılığı: Bu bağımlılığın kölesi olan in­
sanlar, mide merkezlidir. Onlar daima ne yiyip içeceklerini
planlarlar. Hayatta yiyip içmekten daha önemli bir şey
yok­tur onlar için. Nefsi azgınlaştıran tutkuların başında
çok­ça yemek içmek geliyor. Zaten Adem’in cennetten
ko­vul­masının sebebi de yasak meyveyi yemesi değil
miydi? A­dem boğazına olan düşkünlüğünden dolayı
cennetten çıkarıldı…
Alışveriş Bağımlılığı: Bazı insanlar sadece istedikleri şeyleri
almayı hayal ederler. Zi­hin­leri istek listeleriyle doludur. Hep-
sini alsalar bile doyumsuzlukları ne­deniyle yine imrene­cek
bir şeyler bulurlar. Günümüz dünyasında alışveriş bağımlılığı
birçok insanı sarıp sarmalamıştır.
Kıyafet ve Gösteriş Bağımlılığı: Çağımızda bu tür bir ba-
ğımlılık daha çok moda olarak karşımıza çı­kı­yor. Bu bağımlılık
özellikle kadınların sosyal yaşamını çe­pe­çev­re kuşatmıştır.
İnsanlar arasında kıyafetlerden tutun da cep telefonlarına kadar
büyük bir gösteriş yarışıdır sü­rüp gidiyor.
Eğlence Bağımlılığı: Bütün hayatını hep eğlenme ü­ze­rine
kuran kimseler, diğer bağımlıkların tuzağına da da­ha kolay
düşerler. Hep eğlence peşinde koşanlar, ye­te­nek­lerini gelişti-
recek bir faaliyete vakit ayırmadıkları için, zi­hinsel ve duygusal
yönden gelişemezler; hatta gerilerler.
Alkol Bağımlılığı: Çoğunlukla alkole gençlik yılla­rın­da,
„arada sırada“ ile başlanır. Fakat sonradan insan ya­vaş
yavaş alkolik olur. Birçok bağımlının alkol ve si­garaya
gençlik yıllarında heves ve­ya gösteriş olarak başladığını
biliyoruz. Oysa önce he­ves ya da gösterişle başlayan
zararlı şeyler zamanla in­sanda bağımlılık yaratıyor. Alkol
kişinin algılama berrak­lı­ğını da bozar. Bu yüzden trafik
 kazalarının da en önemli se­bebidir. Ayrıca kalp, beyin
ve karaciğer gibi hayati or­gan­larımızda da büyük tah-
ribatlar yapar.
Sigara Bağımlılığı: Sigara içen kişi, onu ra­hatlatıcı ve sakinleştirici
bir arkadaş olarak düşünür. Fakat sigara bağımlılık yaratmanın
yanında kalp krizi ve kanser gibi ölümcül hastalıkla­rın da en
önemli nedenlerinden biridir. Ayrıca birçok be­deni hastalığın
da hazırlayıcısı durumundadır.
Uyuşturucu Bağımlılığı: Esrar, morfin, eroin, ko­ka­in gibi
uyuşturucular başlangıçta keyif verici olarak alınır. Fa­kat za-
manla can sıkıntısının ve bunalımın kaynağı olur. Uyuşturucu
kullanan insanlar, her geçen gün bunun dozunu artırmak
zorunda kalırlar. U­yuşturucu bağımlılarında intihar etme ve
suç işleme o­ra­nı çok yüksektir.
Pek çok sigara, alkol, uyuşturucu bağımlısı,„Bunları için­ce kendimi
çok iyi hissediyorum; böylece can sıkıntım ge­çiyor“ der. Gerçekten de
kısa vadede bu maddeler bir rahatlama sağlayabilir. Ne var ki bu durum,
insanın şeytanla işbirliği yapmasına benzer. Kısa süreli bir ra­hatlama
ve keyif alma uğruna kişinin bütün hayatı sö­nüp gidebilir. Geçici bir
rahatlama için bütün bir hayatı mah­vetmeye değer mi?
Sigara, alkol veya uyuşturucu tiryakileri devamlı yor­gun­luk hisse-
derler. Yorgunluğa daha çok kana karışan tok­­sinler neden olur. Yorgun
insan çalışamaz, fikir üretemez, so­run­lara çözüm bulamaz. Ayrıca
yorgunluk insa­nın doğru ka­rarlar vermesini de engeller.
* Kumar Bağımlılığı: Bazılarının kumar bağımlılığı yü­zünden
nice ocaklar sönmüştür. Kolay para kazanma is­teği, heyecan ve eğlence
tutkusu fazla olan kimseler, bu bağımlılık tu­zağına kolayca yakalanır-
lar. Ancak kumar bağımlılığı çoğu kere kişinin ve ailesinin felaketiyle
sonuçlanır.
 İnsanlar arasında çok yaygın olan bağımlılıkları kısaca e­le
aldık. Elbette ki daha birçok bağımlılık çeşidi var; a­ma en yaygın
olanları bunlardır.
İyi biliniz ki bağımlılıkların esiri olmuş kişi, asla özgür o­la­maz.
Çünkü bağımlının hayatını başka kişiler veya nes­ne­ler yönetir.
Bağımlılıklar insanın iç dünyasında büyük bir çalkantı ve kargaşa
yaratır. Bunlardan kurtulmadan bir türlü sükunete erişemez insan. Sü-
kunete erişen insanınsa ö­nü aydınlanır; o düz bir yola çıkmıştır artık.
Bağımlılıklarını bırakabilen insan, iç hu­­zuruna kavuşur. Evrenin
güzelliklerini de ancak iç huzuruna kavuşmuş insan algılayabilir. O­nun
içindir ki Alexis Carrel:„Allah, yalnızca iç huzuruna ka­vuşan insana
karşılık verip ancak onunla konuşur“ der...

BAĞIMLILIKLARI BIRAKMAK
Bir bağımlılığı bırakabilmek için her şeyden ön­ce onun ba­ğım­lısı
olduğunun kabul edilmesi gerekir. İnsanın yapısı, ba­ğımlılıklarını kabul
etmeme eğilimindedir. Çünkü bir ba­ğımlılığı kabul etmek, onu bırakma
gereğini gündeme getirecektir. Bundan dolayı kimse bağımlılıklarını
kabul et­mek istemez.
Genellikle insan bağımlılıklarını bırakmak istemediği için onları
faydalı göstermeye çalışır. Ör­ne­ğin sigaraya veya al­ko­le bağımlı kişi,
bunların iyi birer ar­ka­daş olduğunu, bunların kendisini rahatlattığını
iddia e­de­r. Elbette ki ba­zı a­lış­kanlıklar bizi rahatlatıp güzel vakit ge-
çirmemizi sağlayabilir. An­cak bu hazların geçici olduğunu aklımızdan
çıkarma­yalım. Bu ge­çi­ci hazlar ilerde hayatımıza mal olabilir.
Ego(ben), büyük ölçüde eğlence ve dünya nimetlerini ister. Bu
sonsuz isteklerin gücü, ancak perhiz ya­pı­larak söndürülebilir. Onun
içindir ki bilge insanlar, sıkça per­hiz yaparlar.
Bağımlılıklar bir süre bırakıla­bil­­di­ği takdirde işlemez hâle gelirler.
İnsan bağımlılığının tersini yapabildiği her davranışta onu zayıflatmış,
kendi iradesini güçlendirmiş olur. Bu nedenle be­den ne istiyorsa sık sık
onun tam tersini yapmalıyız. On­la­ra direndikçe isteklerimiz sönerek
azalır, ki­şisel irademiz ise güçlenir.

Bağımlılıklar bir süre bırakıla­bil­­di­ği takdirde işlemez hâle

gelirler.

O hâlde önce bağımlılığımızı kabul edeceğiz, sonra ona

bir süre ara vereceğiz, daha sonra da irademizi kul­lanarak onu
hayatımızdan silip atacağız…

İRADEYİ KULLANMAK
İrade, bir şeyi yapıp yapmamayı seçme gü­cümüz­dür. Bu güç saye-
sinde hayatımızı istediğimiz şekilde kontrol edip yönlendirebiliriz.
Yaşayan tüm varlıklar içinde sadece insan kendi ya­şan­­tısına yön
verebilir. İnsan bunu özgür iradesiyle yapabilir.
Davranışlarımızın direksiyonu iradedir.
Diğer yeteneklerimiz gibi irademiz de kullandığımızda bir değer
kazanır. Gerçek şu ki kullanmadığımız şey bizim değildir.
Kişi, iradesini kullanarak nefsinin is­teklerini kontrol altına alıp
bağımlılıklarından kurtulabilir. Ayrıca ancak irademizi kullanarak ken­
dimizi yönetebiliriz. Şu­nu da bilme­miz la­zım ki, iradesini kullana­rak
kendisini yö­net­emeyenleri başkaları yö­ne­tir; hem de kendi menfaatleri
doğrultusunda...
Yaşam hakkında sahip olduğumuz en büyük gerçek, ça­ba göste-
rildiği takdirde iradenin vücuda hük­me­debileceğidir.(Dyer, s.23)
İnsanın aklı silahı, iradesi ise cephanesi­dir. Nasıl ki silahsız cephane
bir işe yaramazsa, cephanesiz bir silah da bir işe yaramaz.
148 l Tuncer Elmacıoğlu

Akıl doğru yolu gösterir. Ancak doğruyu bilmek başka,

o­nu uygulamak başkadır. Doğru olanı uygulayabil­mek güçlü

bir iradeyi gerektirir.

149 l Tuncer Elmacıoğlu
150 l Tuncer Elmacıoğlu

BEŞİNCİ BÖLÜM

İLİŞKİLERİMİZ(I)

„Dil, bilgeliğin yoludur.“

Yunus Emre
151 l Tuncer Elmacıoğlu
152 l Tuncer Elmacıoğlu

SOSYAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ

İ
nsanın dış dünyayla sağlıklı bir ilişki kurabilmesi için öncelikle
kendi­siy­le barışık olması lazım. Kendisiyle barışık olmayan
biri, dış dünyayla da sağlıklı bir ilişki kuramaz...
Kişinin kendisiyle barışık olması, ruhen sağlıklı olması demektir.
İnsanın dış dünyayla kurduğu ilişkiyi iki bo­yutta ele alıp incele-
yeceğiz: Birincisi, insa­nın sosyal çevreyle kurduğu ilişki; ikin­cisi ise,
insanın doğal çevreyle kur­duğu ilişkidir...

İNSAN İNSANA İLİŞKİ

İnsanın insanlarla kurduğu ilişki, onun sosyal boyu­tu­nu meydana
getirir. Günümüzde insan ilişkilerini anlatan kav­ra­mın adı iletişimdir.
Hayatımızda çokça kullandığımız „iletişim“ kavramı, insan insana
sosyal iliş­kileri ifade eder.
Şimdi iletişim kavramı üzerinde duralım. İletişim, kişiler arasında
duy­gu, dü­şünce ve bilgi alışverişi niteliğindeki etkileşimdir. Bu kar­şılıklı
etkileşimde temel amaç, „anlaşmak“ ol­ma­lı­dır.
Etrafımıza baktığımızda hayattan en çok zevk alan kişi­le­rin di-
ğerleriyle iyi anlaşanlar olduğunu gö­rür­üz. İnsanın ya­şamak için nasıl
besinlere ihtiyacı varsa, in­sanlarla sağlıklı ilişkiler kurmaya da ihtiyacı
var­dır. İlki bi­yolojik bir ihtiyaçken, ikincisi sosyal bir ih­ti­yaç­tır.
153 l Tuncer Elmacıoğlu

İnsanın ya­şamak için nasıl besinlere ihtiyacı varsa, in­sanlarla

sağlıklı ilişkiler kurmaya da ihtiyacı var­dır. İlki bi­yolojik bir
ihtiyaçken, ikincisi sosyal bir ih­ti­yaç­tır.

İnsan sosyal bir varlık olduğuna göre yaşamını diğer in­

sanların desteğinden ve dostluğundan yoksun sür­düremez.
İnsanlar varlıklarını sürdürebilmek için tarih bo­yun­ca birlikte
yaşamışlardır.
İyi bir ilişkide duyguların karşılıklı olarak ifade e­dil­me­si söz
konusudur. Çünkü insanlar ancak karşılıklı olarak duygularını
açıkça ifade edebilecek duruma geldiklerinde birbirlerine ger­
çek anlamda yakınlık duyarlar.

İnsanlar ancak karşılıklı olarak duygularını açıkça ifade

edebilecek duruma geldiklerinde birbirlerine ger­çek anlamda
yakınlık duyarlar.

Duygular bulaşıcıdır, onları birbirimize bulaştırırız. İki in­san

etkileşimde bulunduğunda, duygularını daha iyi ifade edebilen
kişi duygularını diğerine bu­laş­tırır. Kendi duygularını başkalarına
bulaştırabilen kişi, usta bir iletişimcidir.

Kendi duygularını başkalarına bulaştırabilen kişi, usta bir

iletişimcidir.

İle­ti­şi­min iki temel unsuru, „dinleme“ ve „konuşma“dır. Biri

ko­nu­şur­ken diğeri onu dinlemiyorsa burada iletişimin varlı­
ğın­dan söz edilemez. Bir başka tanımıyla iletişim, dinleme ve
konuşma sanatıdır.

a. Dinleme
154 l Tuncer Elmacıoğlu

“Bilge bir adamdı o, başkalarını dinlemesini bilirdi.“

Euripides
Etkili iletişimin temeli dinlemektir. Kişi her şeyden önce iyi bir
dinleyici ol­acak ki karşısındakiyle sağlıklı bir iletişim kurabilsin.
Halk edebiyatımızın büyük ustalarından Karaca­oğ­lan,
„Mecliste arif ol kelâmı dinle
El iki söylerse sen birin söyle“
diyerek sohbetlerde az konuşup çok dinlemenin gereğini vurguluyor.
Türkçemizde,“Can kulağıyla dinlemek”deyimi insan iliş­kilerinde
dinlemenin önemini çok gü­zel anlatıyor. Hepimizin bizi can ku­lağıyla
dinleyecek birilerine ihtiyacı var. Aman dikkat, bayanlar iyi dinlenme-
diklerini fark ederlerse ken­dilerini dinleyecek yeni birilerini bulma
arayışına girebilirler.

Hepimizin bizi can ku­lağıyla dinleyecek birilerine ihtiyacı var.

Sakın unutmayın; kadınlar genellikle kendilerini dikkatle

dinleyenleri severler...
Önemli olan konuşmaları işitmek değil, an­la­maktır. Anlamak
için de dikatli bir şekilde dinlemek gerekir. Karşıdakini dikkatli
bir biçimde dinlemek, a­sil bir davranıştır. Ona, „Seni dinliyorum;
çün­kü sana saygı duyuyorum“ mesajını vermiş oluruz. Zaten
bir başkasına yapabileceğimiz en iyi kompliman da onu say­
gıyla dinlemektir.
Başkalarını anlama eksikliği her zaman gerilim yaratır. İn­
sanları anlamak, onların ne düşündüklerini, ne hisset­tik­­lerini,
niçin öyle davrandıklarını bilmektir. Diğerlerini an­­lamaya
başladığımızda onlarla pek çok or­tak yönümüz olduğunu da
görürüz. Normalde her insan farklı­dır ve birbirine benzemeyen
155 l Tuncer Elmacıoğlu

yönleri vardır; fakat hepimiz in­san olduğumuz için birbirimize

benzeyen yönlerimiz de bulunmaktadır.

İn­sanları anlamak, onların ne düşündüklerini, ne hisset­tik­­lerini,

niçin öyle davrandıklarını bilmektir.

İnsanları anlamanın anahtarı, onların duygularını bil­m­ek­ten

geçer. Karşıdakinin duygularını anlayabilme, iletişimin ö­zü­nü
oluşturur. Bilindiği gibi empati, karşıdakinin duygu­la­rını anlamak,
dış dün­ya­ya onun duygularıyla bakabilmektir.
İyi bir dinleyici hem gelen sözlü mesajların içeriğine hem bunlara
eşlik eden beden diline dikkat eder. Böy­le­ce kelimelerin arkasındaki
duygusal gerçeği daha iyi anlar.
Yine iyi bir dinleyici öncelikle bütün dikkatini konuşmacıya yo­
ğunlaştırarak onunla göz iletişimi kurar. Konuşanı dikkatli bir şekilde
dinlediğini belli etmek için sözlü veya sözsüz geribildirimlerde bulunur.
Örneğin„evet“,„haklısınız“,„sizi anlıyorum“ şeklinde geribildirimlerin
yanı sıra mimikler ve jestlerle sözsüz mesajlar verir. Konuşmacıdan
konuyu biraz daha açmasını isteyebiliriz. Me­se­la,„Biraz daha açar mı-
sınız?“,„Söyledikleri­niz çok ilginç!“ şeklinde açık uç­lu ve kapı aralayıcı
sözler iletişimi güçlendirir. Aynı zamanda karşımızdaki insanı daha iyi
tanı­ma­mıza da yardımcı olur.
Konuşmacının anlattıklarını bir başkasına aktaracakmışız gibi
dinlemeliyiz. Böyle düşünerek dinlemek, bizi canlı ve uyanık tutar.
Karşımızdakinin sözünü bölmemeliyiz. Konuşmacının sö­zünü
kesmeden dinlemeyi öğrenmeliyiz. Hemen söylememiz ge­reken bir
şey olsa bile en azından konuşmacının cümlesini bitirmesini bekleme-
liyiz. Gerçek şu ki konuşanın sözünü böl­­mek, onun ayaklarına basmak
kadar ka­ba­lık­tır!
156 l Tuncer Elmacıoğlu

İyi bir dinleyici konuşmacıyla hemhâl olur. Ko­nuş­macıyla

hemhâl olabilmek için onun duygu dünyasına girmek gerekir.
Ayrıca dinlediğimiz kimseyi anladı­ğı­mı­zı da ona hissettirmeliyiz.
İnsanlar sorunlarını anlatırken çok ciddidirler. Bu esnada
onlarla alay etmek, dalga geçmek, onları iyi dinleme­mek ayıp-
tır! Bir grup sohbe­tin­de „tayin sorununu“ büyük bir ciddiyetle
anlatan bir arka­d­a­şı­n, ken­disiyle dalga geçildiğini fark edince
çok ger­gin­leştiğini hissetmiştim!
Çoğu kere çatışmaların nedeni dinlememektir. Karşıdakini
dinlememek çatışmaların da temel nedenlerinden biridir.
Eğitimin en önemli araçlarından biri de din­­lemektir.
Üsküdar Kız Lisesinde görev yaparken, her yıl takdirname
alan kör bir öğ-rencime, derslerinde nasıl ba­­­şarılı olabildiğini
sormuştum: O da, derslerde öğretmen­lerini can kulağıyla din-
lediğini söylemişti. Yani okul ba­­şarısını iyi bir dinleyici olmasına
borçluydu. Demek ki öğ­rencilerin okul başarısıyla derslerini
dikkatli bir şekil­de dinlemeleri arasında yakın bir ilişki bulunuyor.
İnsanları sabır ve dikkatle dinlemek, iç zenginli­ği­nin de
önemli işaretlerinden biridir.

İnsanları sabır ve dikkatle dinlemek, iç zenginli­ği­nin de önemli

işaretlerinden biridir.

İnsanlarla etkili bir iletişim kurabilmek için hem iyi bir

dinleyici hem de iyi bir konuşmacı olmalıyız. Bil­­gelik yolunda
ilerleyebilmek için iyi bir dinleyici ve ha­rika bir konuşmacı
olmak gerekiyor.

b. Konuşma
„Söz ola kese savaşı
Söz ola kestire başı“
157 l Tuncer Elmacıoğlu

Yunus Emre

Konuşma, insanın sosyal bir ihtiya­cı­dır. İnsan bu ihtiyacını

karşılayamazsa bunalıma girebilir.
Konuşma konularını kendimizden çok karşımızda­ki­nin
ilgi alanları üzerinde yoğunlaştırırsak onun gö­zün­de yüceliriz.
İn­san­oğlu “ben merkezli” bir yaratıktır; hep kendinden bah­set­
mek ister. Eğer maksadımız egomuzu şişirip parlatmaksa hep
kendimizden bahsedelim.
Ayrıca çok konuşmak insanın hayat enerjisini azaltır. Bu nedenle
her ak­lı­mı­za geleni söylemek yerine düşünerek konuşmalıyız. Yerinde
ve zamanında konuşmak ol­gunluğun da bir işaretidir. Nitekim büyük
Doğu bilgesi Sadi,„İki şey ruhumuzu karartır: Konuşacakken susmak,
susacakken konuşmak“ der.
Herhangi bir ko­nu­da karşıdakinin fikirlerini öğrenmeye çalış-
mak, o­nu onurlandırır. “Şu konu hakkında ne düşünüyorsun?” di­ye
sorduğunuzda karşınızdakinin gözleri par­layıverir. Bu şekilde hem
karşınızdakini onurlandırmış hem de yeni fikirler edinmiş olursunuz.
Ancak sorular bir çeşit sorgulamaya dönüşmemelidir. Özellikle ki­şi
sıkıntılı ve gergin olduğu zamanlarda, özel hayatıyla il­gili sorgulandığını
hissederse tepki gösterebilir. O­nun için birisine özel sorular sormadan
önce onun gergin o­lup olmadığına bakmalıyız.
İnsanlar bilgeleştikçe başkalarından gizleyecek pek az şey­leri
olduğunu fark ederler ve sorunlarını başkalarıyla pay­laşmanın huzu-
runu yaşarlar. Pek çok kişi, sorunlarını içine hapsettiği için mutsuz
ol­maktadır! Biliniz ki başkalarına karşı açık olmayanlar, sorunlarını
paylaşacak insanlar da bulamazlar. İletişimde ancak açık olan insanlar,
başkalarıyla içten ilişkiler kurabilirler.

Pek çok kişi, sorunlarını içine hapsettiği için mutsuz ol­maktadır!

158 l Tuncer Elmacıoğlu

Psikolojik olarak genellikle bizimle aynı fikirde olan in­san­­

lara yaklaşır, aynı fikirde olmayan insanlardan uzaklaşırız. Yani
fikir farklılıkları insanlar arasında ay­rı­lık yaratır. Farklı fikirden
olan insanlardan tamamen uzaklaşmamak için aynı görüşü
pay­laşmadığımız durumlarda bile aramızdaki ortak nok­ta­la­rı
bulmaya çalışmalıyız.
İnsanı diğer canlılardan ayıran en temel özelliği konuşabilme
yeteneğidir. Bu yetenek sürekli geliştirilmeyi bekler. Kuşkusuz
ki güzel konuşmak, sadece Allah’ın bazı insan­la­ra doğuştan
bağışladığı bir yetenek değildir. Gayret e­den herkes, bu yete-
neğini geliştirip etkili konuşmayı öğrenebilir.
Muhakkak ki güzel konuşmanın insanlar ü­zerinde büyüleyici bir
etkisi vardır. Güzel konuşan kimse, sosyal çevresinde daha çok say­gın­lık
kazanır, ilişki kurduğu insanları da daha ko­lay etkiler.
Yaşadığımız sosyal çevre, çoğu kere konuşmalarımıza ba­karak
bizi değerlendirir. Konuşmadaki ustalığımız, bizi ya­şadığımız sosyal
çevrede saygın biri hâline getirebilir. İnsanın konuşmaları kişiliğinin
ve kültür düzeyinin de bir göstergesidir. Bunun için Mevlânâ,“Kişinin
değeri, sö­zünden anlaşılır” der.
İnsanlık tarihini etkileyen büyük liderlerin ortak özel­lik­lerinden biri
de, usta birer konuşmacı olmalarıdır. An­cak şu da bir gerçek ki birçok
ünlü lider bile, toplum önün­de konuşurken heyecanlanıp şaşırabilir.

İnsanlık tarihini etkileyen büyük liderlerin ortak özel­lik­lerinden

biri de, usta birer konuşmacı olmalarıdır.

Tarihimize bir göz atarsak, „Bilge Kağan, Alparslan, Fatih

Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim, Mustafa Kemal Ata­türk“
gibi liderlerin ay­­nı zamanda dilin inceliklerini iyi bilen, usta birer
ko­nuş­macı olduklarını da görürüz. Bu büyük liderlerin ortak
te­mel özellikleri, yaşadıkları çağın Türkçesini iyi bilip o­nu etkili
bir şekilde kullanabilmeleriydi...
159 l Tuncer Elmacıoğlu

Atatürk, Türkçeyi bütün güzellikleriyle kullanabilen bir

liderdi. O’nun „Gençliğe Hitabesi“ ve „Onuncu Yıl Nut­ku“ birer
edebiyat şaheseridir.
Yavuz Sultan Selim, İran seferinde isyan etme noktasına
gelen ordusunu güzel Türkçesinin sihirli gücüyle der­le­yip
toparlamış sonra da Çaldıran Savaşını kazanmıştı. Yi­ne büyük
Selçuklu sultanı Alparslan, Malazgirt Sa­va­şın­dan önce yaptığı
muhteşem konuşmasının sağladığı motivasyonla kendisinden
kat kat üstün bir güç karşısında ordusunu zafere ulaş­tır­mıştı.
(Güngör, s.85)
Söz, kalabalıkların nabzını elde tutup onlara yön verecek
şekilde kullanılabilirse büyük bir potansiyel güç olur.

Etkili Konuşma
Konuşmanın mal­ze­me­si dildir. Dili etkili kullanabilmek her
şeyden önce iyi bir birikim ister.
Etkili konuşmada esas olan birikimdir. Birikimi ol­ma­yan
insan ne konuşacak ki? Yetersiz bilgiyle etkili bir konuşma
yapabilmek müm­kün mü? Ancak iyi bir birikime ve zengin bir
kelime hazinesine sahip olan insanlar etkili konuşabilirler.

Yetersiz bilgiyle etkili bir konuşma yapabilmek müm­kün mü?

Etkili konuşmada diksiyon da çok önemlidir. Konuşmada

diksiyon; seslerin, hecelerin, vurguların, durakların hak­kını vererek
söyleme biçimidir. Elbette ki sözlerin hakkını vererek söylemek
konuşmayı etkili kılacaktır. Diksiyonu iyi bir konuşmacının ağ-
zından çı­kan kelimeler bir melodiyi andırırır.
Etkili konuşmada ses tonunu iyi kullanmak da gerekiyor.
Tonlama, sözün duygusal değerini yansıtabilecek seslendirme
biçimidir. İyi bir konuşmacı her şeyden önce tonlamaya dikkat
160 l Tuncer Elmacıoğlu

eder. Başarılı bir tonlamada a­cı­ma, üzüntü, özlem, korku, hayranlık,

sevgi gibi duygular belirginlik kazanır. Aynı zamanda kelimelerin
anlamına gö­re ses tonu alçalıp yükselir; yumuşayıp sertleşir.
Piyanodan çıkan sesler nasıl alçalıp yükseliyorsa ko­nuş­urken
insanın ses tonu da öyle alçalıp yükselmelidir. Ses tonunu etkili
kul­la­na­­bil­mek için sesin şiddetini iyi ayarlamamız lazım. Nasıl
ki can­sız bir ses tonu dinleyiciyi sıkarsa, yüksek bir ses tonu da
dinleyiciyi rahatsız eder.

Piyanodan çıkan sesler nasıl alçalıp yükseliyorsa ko­nuş­urken

insanın ses tonu da öyle alçalıp yükselmelidir.

Konuşmada ses tonunun temposu özellikle duygula­rı­

mı­zın sesidir. Sevincimizden hüznümüze, samimiyetimizden
tereddütlerimize kadar birçok şeyi ses tonumuzla ifa­de ederiz.
Sesin musikisi, aynı zamanda duy­guların da dilidir. Kullandığımız
ses tonu, verdiğimiz bilgiden başka, bizim hissettiklerimizi de
anlatır. Örneğin titrek bir ses tonuyla, „Alper trafik ka­za­­sı geçirdi“
desek, sadece karşıdakine bilgi ver­mek­­le kalmaz, aynı zamanda
bu olaya „çok üzüldüğümüzü“ de belirtmiş oluruz.
Etkili konuşma sadece sözle olmaz; beden dilinin de kullanılması
gerekir.
Beden dili; bakışlar, mimikler, jestler ve vücut hareketleridir.
Beden di­li­nin temel fonksiyonlarından biri, söz­lü mesajları des-
teklemesidir. Bu yüzden konuşmacı yerine göre gözlerini, yüzünü,
ellerini, kolla­rı­nı kullanarak anlatımına güç kat­ma­lıdır. Beden dilinin
kullanılmadığı bir ko­nuş­ma tıpkı bir robotunki gibi sı­kı­cıdır.

Beden dilinin kullanılmadığı bir ko­nuş­ma tıpkı bir robotunki

gibi sı­kı­cıdır.

Etkili bir konuşma hem kulağa hem de göze hitap eder.

161 l Tuncer Elmacıoğlu

ELEŞTİRİ VE DEDİKODU
Genellikle insanlar eleştirici ve yargılayıcı kişilerden uzak
durur; kabul edici kişilerle birlikte olmak isterler. Çünkü eleşti-
rilmek, insanda rahatsızlık ve huzursuzluk ya­ratır.
Grup sohbetlerinde sürekli eleştirilen bir dos­tum, bir süre
de olsa çok sevdiği arkadaşlarından uzaklaş­mış­tı.
Eleştirmek, yargılamak, suçlamak şeklindeki olumsuz değer-
lendirmeler savunma yaratarak karşı tarafı kış­kır­tır. Bu şekildeki
bir iletişim de tarafları bir­bi­rinden soğutur.
Kimseyi başkalarının yanında eleştirmemeliyiz. Çünkü
baş­kalarının yanında yapılan eleştiri haklı da olsa hiç kim­senin
hoşuna gitmez. Eğer mutlaka karşımızdakini e­leş­tirmemiz ge-
rekiyorsa bunu baş başayken yapmalıyız.
Biliyorsunuz ki küçük komplimanlar dostça bir ortam ya­
ratır ve karşınızdakini rahatlatır. Bu nedenle eğer karşınızdakini
eleştirmeniz gerekiyorsa önce kü­çük bir kompliman sonra eleş-
tiri yapmak daha iyi olur. Yi­ne eleştiriden sonra muhatabınızın
sırtını sıvazlama­yı da unutmayınız.
İnsanların büyük çoğunlu­ğu eleştiriye açık değildir. Ancak
olgun insanlar eleştiriye a­çıktır. Çünkü olgun insanlar eleştirilerin
kendilerini tanıyıp düzeltmelerinde iyi birer öğretmen olduğunu
bilirler. Ama olgun insanların sayısı azdır yeryüzünde. Öyleyse
insanların büyük kıs­mının eleştiriden hoşlanmayıp e­leş­tiren
kimseleri de sevmediğini aklımızdan çıkarmayalım.

İnsanların büyük kıs­mının eleştiriden hoşlanmayıp e­leş­tiren

kimseleri de sevmediğini aklımızdan çıkarmayalım.

Sevilmenin sırrı, insanları olduğu gibi kabul etmekten ge­çer.

Her insan olduğu gibi kabul edilmek ister; kimse sü­rekli kusur
162 l Tuncer Elmacıoğlu

arayan tiplerle beraber olmak istemez. Muhatabımıza kendi

olma hakkını tanımalıyız.
Başkalarını olduğu gibi kabul edebilenler, onları ken­
dilerine çekerler. Zaten en etkili terapistler de „kabul et­me“
yöntemini başarıyla uygulayabilenlerdir. Ne söy­ler­se söylesin
kabul edileceğini bilen kişi, rahatça iç dünyasını terapistine
açar. Kendi hakkındaki en gizli şeyleri bi­le açıklar. Profesyonel
terapistlerin başarısı „kabul etme“ yöntemini etkili bir biçimde
kullanmalarına bağlıdır.
Konuşma olmasa hayatın tadı kalmazdı. Yapıcı oldukları
sürece konuşmalar iyi bir amaca hizmet ederler. Hoş bir mu-
habbet ortamında kendimizi sanki bir bahar günü güneşin
içimizi ısıtan ışıkları altında yürüyormuş gi­bi mutlu hissederiz!
Ama dedikodu mahiyetindeki ko­nuşmalar iyi değildir; kendimizi
huzursuz hissetmemi­ze neden olur.
Dedikodu; insanların arkasından yapılan olumsuz konuş­ma­lardır.
Bu tür konuşmalar düşünceleri zehirler. Bu ze­hir, olumlu düşünebilme
kapasitemizi düşürür. Dedikodu yapılan çevre, zehirlenmiş bir çevredir.
Eğer dediko­du­ya mani olamıyorsak, bir bahane bularak o çevreden
hemen uzaklaşmalıyız.
Merhum babam Bekir Sıtkı Elmacıoğlu, dedikoduyu hiç sevmezdi.
Sohbetetmeyiçoksevmesinerağmenhiçde­dikoduyapmazdı.Ayrıcayanın-
da dedikodu yapılmasına da izin vermezdi. İşte bu, bilgece bir davranıştı.
Diğerleri hakkında olumsuz konuşmaya alışan kişiler, zamanla bu
işten hoşlanmaya başlarlar.
İnsanlar hakkında mı konuşmanız gerekiyor, tamam ko­nuşun;
fakat onların olumlu yönlerini konuşun. Unutmayın; sürekli ki­şi­lerin
kusurlarını konuşanlar, en alt düzeydeki insanlar­dır. Bakınız Yüce Allah
Kur’an’da,„...Birbirinizde kusur aramayın; biriniz, di­ğe­ri­ni arkasından
çekiştirmesin(49/12)“ buyuruyor.
163 l Tuncer Elmacıoğlu

Sürekli ki­şi­lerin kusurlarını konuşanlar, en alt düzeydeki

insanlar­dır.

TARTIŞMALAR KAZANILMAZ
Medeni anlamda tartışma, kişilerin karşılıklı olarak fi­kir
alışıverişi yapmasıdır. Bu tür konuşmalar bir tarafın hak­lı, diğer
tarafın haksız duruma düştüğü bir yarışmaya dö­nüşmemeli.
Tartışma, medeni ölçüler içerisinde yapılırsa çok faydalı olur.
Fakat insanların tartışarak an­laşıp uzlaştıklarını pek göremiyoruz.
Tartışmaların daha çok kavgaya dönüştüğüne şahit oluyoruz.
Bazıları sürekli olarak karşısındakini suçlar. Suçlamalar kış-
kırtıcıdır. Suçlandığını fark eden kim­se­, savunmaya veya karşı
saldırıya geçer. Gerçek şu ki suç­­lamanın olduğu yerde mutlaka
savunma veya karşı sal­dırı da vardır. Çünkü insan tabiatının en
güç­lü dürtülerinden biri de, karşı koymak ve kendini savunmaktır.
Savunma, bireyin kişilik onurunu koruma ihtiyacından doğar.
Tartışmada savunmacı durumuna dü­şen kimse, bütün enerjisini
konudan çok kişiliğini korumaya harcar. Suçlanan kişi, konu
yerine muhatabını nasıl yeneceğini, nasıl baskın çıkabileceğini
düşünür. Oysa tartışmanın a­macı, karşıdakini yere sermek değil,
uzlaşmak ve doğruları bulmak ol­malıdır.
İncil’de, “Yargılamayın ki yargılanmayasınız; suçlama­yın ki suç-
lanmayasınız” diye çok güzel bir öğüt var­dır. İn­san ilişkilerinde çok
geçerli bir iletişim kuralıdır bu. Çün­­kü birini yargıladığınızda veya
suçladığınızda, ona da si­zi yar­gılama ya da suçlama hakkını vermiş
olursu­nuz.
Tartışmada savunma veya saldırı arttıkça “ne konuşul­du­ğu”
önemini kaybederek, “kimin konuştuğu” önem ka­zan­maya başlar.
Bu noktada da problemi çözmekten zi­ya­de karşıdaki insanı rahatsız
etmek, korkutmak, üstün gel­mek, sindirmek amaç olur. Örneğin fanatik
tartışmacılar, baş­ta söylediklerini sonuna kadar savunurlar. Onları ikna
164 l Tuncer Elmacıoğlu

et­mek mümkün değildir. Başlangıçta belirttikleri peşin hük­mü hiç mi

hiç değiştirmezler. Özellikle fanatik futbol ta­r­aftarlarının tartışmaları
bu türdendir.
Bazen insanlar arasındaki tartışmaların sırf haklı çıka­bil­mek için
gülünç boyutlara ulaştığını görüyoruz. Hatta bir­çok yuva bu tür seviyesiz
ve gülünç tartışmalar yüzünden yıkılmaktadır. Onun için tartışma-
larda haklı çıkma ça­bası yerine bir çözüme ulaşma gayreti içerisinde
olmalıyız. Biliniz ki uzlaşmayı başarmak, tartışma­yı kazanmaktan daha
mutlu eder insanları.
Yapıcı konuşmalar nasıl kişiler arasındaki sorunların çö­zümüne
katkıda bulunu­yor­sa, suçlayıcı konuşmalar da kişilerin birbi­rin­den
uzaklaşmasına neden oluyor. Aslında suçlayıcı ko­nuş­malarla etrafı-
mızdakilerle aramıza sadece ayrılık to­hum­ları serperiz.
Cahil insanlarla tartışıp uzlaşmak da çok zordur. Onun için­d­ir ki
Mevlânâ Mesnevi’sinde,“Ham, pişkinin hâlinden anlamaz; öyle ise söz,
kısa kesilmelidir vesselâm!”di­yor. Öyleyse karşımızdaki ham biriyse,
tartışmayı uzatmadan kısa kesmeliyiz. Tartışmalarda sözü uzatmak
hiçbir işe yaramaz.
Tartışırken eskiden yaşanmış olumsuz olayları da gün­de­me ge-
tirmemeliyiz. Örneğin, eskiden “şöyle söy­le­miş­tin”, “şunu yapmıştın”
şeklindeki sözler gerginlik yaratır. Geç­mişteki olumsuzlukları karıştır-
mamak en doğrusu.
Tartışmalarda mukayese yapmak da ilişkileri ze­de­ler.“Ni­çin onun
gibi davranmıyorsun?”, “Neden ona ben­ze­miyorsun?” biçimindeki
mu­ka­yeseler insanı çıldırtıverir!
İnsanlar birbirinden farklı düşünebilir; farklı ba­kış açılarına
sahip olabilirler. Olayları farklı biçimde al­gılayabildiğimize göre,
her konuda görüş birliği içinde ol­mamız zaten düşünülemez.
Örneğin bir yığın insan nük­leer enerjiye karşı çıkarken, birçok
insan da nükleer e­ner­jinin gerekli olduğunu iddia edebilir. Yine
165 l Tuncer Elmacıoğlu

milyonlarca in­san bir siyasi lideri kurtarıcı olarak görürken, bir

o ka­da­rı da aynı liderin toplumu felakete sürükleyeceğini dü­
şü­nebilir.
O hâlde kişilerin olayları farklı bir şekilde al­gılayıp değerlen-
dirmeleri gayet normaldir. Nor­mal olmayan kişilerin birbirlerinin
görüşlerine saygılı ol­ma­malarıdır. Bu nedenle ile­tişimde en
doğru olan, “bana göre”, “sana göre” yakla­şı­mı­dır.

Kişilerin olayları farklı bir şekilde al­gılayıp değerlendirmeleri

gayet normaldir. Nor­mal olmayan kişilerin birbirlerinin
görüşlerine saygılı ol­ma­malarıdır. Bu nedenle ile­tişimde en doğru
olan, “bana göre”, “sana göre” yakla­şı­mı­dır.

Hep “ben bilirim” ukalalığı da yapıcı tartışmaları engeller.

Bir­çok insan “bilmiyorum” sözcüğünü kullanmak istemez;
her şeyi biliyormuş havasına girer. Oysa bir insanın her şe­yi
bilmesi, zaten mümkün değildir. Bir insanın bil­me­di­ği şeyleri
itiraf e­de­bilmesi, olgunluğun en kesin işaretlerinden biridir.
Tartışmalarda “yanılmış olabilirim” şeklindeki mütevazi sözler
harikalar yaratabilir. Ger­gin tartışma ortamlarında, “Siz de haklı
olabilirsiniz an­cak ben böyle düşünüyorum…” diyebilmemiz
iliş­ki­yi rahatlatır.

KÜSMEK
İnsan ilişkilerinde zaman zaman birtakım tartışma, sür­tüşme
ve çatışmaların yaşanması kaçınılmazdır. Asl­ın­da dışa vurulmuş
kırgınlıklar, içe aktarılmış kızgınlıklardan daha iyidir. Fakat bu-
nun sonucunda insanların bir­birlerine küsmeleri, birbirleriyle
ilişkilerini tamamen kes­meleri yanlıştır.
Dünyamızda küs oldukları için birbirleriyle konuşma­yan
pek çok insan var. Oysa küslüğü uzatmak, çocukça bir tavırdır.
166 l Tuncer Elmacıoğlu

Küs kişiler karşılaştıklarında birbirlerini görmemezlikten

ge­le­rek başlarını yana çevirir veya yollarını de­ğiş­ti­rir­ler; göz
göze gelmemeye çalışırlar. O a­ra­da kar­şı­lık­lı olarak kalp atışları
hızlanır, soluk alış verişle­ri sıklaşıp yüzlerinin rengi değişir. Böyle
davranan küsler bir­birlerine gizli olarak, „Sen, benim için çok
önem­li­­sin; se­nin için yolumu değiştirdim, kalbim çarptı, so­­
luğum ke­sildi!“ mesajını verirler.

Küs kişiler karşılaştıklarında birbirlerini görmemezlikten ge­

le­rek başlarını yana çevirir veya yollarını de­ğiş­ti­rir­ler; göz göze
gelmemeye çalışırlar.

Esasında birbirlerine küsenler, birbirlerini önemseyen

insanlardır. Onlar, „Acaba barışsam mı, barış­ma­sam mı?“ diye
kendi içlerinde bir çatışma yaşarlar. Böyle durum­larda yapmanız
gereken şey, içinizden geldiği gibi davranmaktır. Bazen kişiler
arasındaki küskünlükler aylarca, hatta yıl­larca bile sürebilir.
Aslında taraflar küskünlüğü sür­dür­mek ister gibi gözükse de
barışmayı arzu ederler. Böyle du­rumlarda barışmak için ilk adımı
atan büyük insandır.
Barışmak için ilk adımı atan büyük insandır.

Gerek aile içinde gerekse dışarıda yetişkinlerin birbirle­ri­ne

küsmeleri doğru değildir. Büyüklerin küçüklere küs­meleri ise
daha da büyük bir yanlıştır. Suç işlediklerinde çocuklara bağırıp
çağırmak bile onlara küsmekten daha iyidir. Çünkü küsmek, çok
sağlıksız ve çözümsüz bir yoldur.
Çocuklarımıza küsersek, onlara küsmeyi öğretmiş oluruz.
Büyüklerinden küsmeyi öğrenen ve bunu alış­kan­lık hâline ge-
tiren çocuklar da sorunlarını oturup ko­nu­şarak çöz­mek yerine
olur olmaz şeylere hep kü­serler. Çocuklarımıza küsmeyi değil,
problemlerini ko­nu­şa­rak çözmeyi öğretmeliyiz.
167 l Tuncer Elmacıoğlu

GÜZEL SÖZ SÖYLEMEK

Genellikle konuşmalarımızda olumsuzu söyleme eğili­mi­miz,
olumluyu söyleme eğilimimizden çok daha faz­la­dır. Günlük hayatı-
mızda çoğunlukla yanlışları söyleyerek doğruları bulmaya çalışırız.
Oysa doğru olan, olumluları daha fazla dile getirmektir.
Güzel söz söylemek dört kutsal kitaptan biri olan Tevrat’ın da
temel ilkelerinden bi­ri­dir. Yüce Allah, Musa Peygambere,„Fira­vun’a
yumuşak söz söyle“ buyuruyor. Allah, peygamberine kötülerin kö­tü­sü
Firavun’a bile yumuşak söz söylemesini emreder­ken, diğer insanlara
nasıl kaba söz söylenebilir ki?
İletişimde söze içten bir övgüyle başlamalıyız. İçten bir övgüyle
tatmin edilen insan kendini daha iyi hisseder! Övülme, insanlar için
psikolojik bir ihtiyaçtır. Bu ihti­ya­­cı karşılanan insan, daha iyisini
yapabilmek için çırpı­nır. Mesela öğretmeni tarafından övülen bir
öğrenci, bu övgüye layık olabilmek için derslerine daha çok çalışır.
Övülen bir in­san, yalnızca keyiflenmekle kalmaz, muhtemelen ondan
son­ra yapacağı işi daha da iyi yapmaya gayret eder. İnsanların övülme
ihtiyacını karşıladığınız takdirde, onlar da sizin istek­le­rinize karşı daha
cömert olurlar.
Abraham Lincol’un vurulduğu gece cüzdanında bulunan özel
eşyalarından biri de başkan olarak yaptıklarını ö­ven eskimiş bir gazete
kupürüymüş. Bu gazete kupüründe,„Abraham Lincoln gelmiş geçmiş
en büyük dev­let adamlarından biridir...“ yazılıymış. Çok okunmaktan
yıpranmış olan bu gazete kupürü eminiz ki zor anlarında Lincol’a ma­
nevi destek olmuştur.(Maxwell-Dorman, s. 63)
Rahmetli babam da öldüğünde cüzdanından Gü­rün Belediye
Başkanlığına adaylığını gösteren es­ki­miş bir seçim pusulası çıkmıştı.
Her gün insanlara yaptığınız içten övgülerle onların öm­rüne bere-
ket katarsınız. Gerçekten de övülmek, in­san­lara enerji ve canlılık verir.
Öyleyse etrafımızdaki insanlarda övebileceğimiz iyi yönler araya-
lım. Her insanın övgüye değer bir yanı vardır mutlaka. Bu yön­­lerini
168 l Tuncer Elmacıoğlu

bulup sıkça dile getirelim. Bunu da içtenlikle yapalım. Böyle yaparsak

insanlarla aramızda pürüzsüz bir ilişki kurabiliriz.
Bu arada başarısız insanların da güçlü yanlarını bulup dile getirerek
onları başarıya yönlendirebiliriz. Başarısız in­san­ların olumlu yönlerini
dile getirip onlara güvendi­ği­mi­zi belli edersek çok iyi sonuçlar aldık-
larını görürüz.
Başarılı insanları herkes över; önemli olan başarısız­la­rı da övmektir.
Başarısız insanları övdüğümüzde hem onları başarıya motive etmiş
hem de onlarla aramızda bir köprü kurmuş oluruz.

Başarılı insanları herkes över; önemli olan başarısız­la­rı da

övmektir.

Bize yapılan her hiz­me­tin karşılığında insanlara teşekkür

edelim. İnsanlar haklı olarak yaptıkları bir hizmetin karşılığında
kendilerine iç­ten bir teşekkür edilmesini beklerler. Yine „lütfen“
kelime­siy­le mucizeler yaratabiliriz. Bu sihirli sözcük tıpkı bir
maymuncuk gibi pek çok kapıyı açıverir. Ayrıca insanlara isim-
leriyle hitap etmeliyiz. Çünkü insanlar için en önemli kelime,
kendi isimleridir.
İnsanın sözlerindeki kibarlık ken­di­sine üstünlük kazandırır. Baş-
kalarına karşı kibar olmak insani erdemlerden biridir.

DIŞ GÖRÜNÜŞ
İlişkilerde insanların ilk dikkatini çeken şey dış gö­rü­nüş­tür. Bu
yüzden yeni tanıştığınız kişilerde iyi bir izlenim bıra­ka­bilmek için dış
görünüşünüze özen göstermelisiniz.
Dış görünüşte gülümsemeniz ve kılık kıyafetiniz çok dik­kat çeker.
Eğer yeni tanıştığınız birinin sizi beğenmesini is­tiyorsanız hem gülüm-
semelisiniz hem de kılık kıyafetinize özen göstermelisiniz.
169 l Tuncer Elmacıoğlu

Dış görünüş söz konusu olduğunda gülümseyen bir yüz

çok etkileyicidir.
Gülümsememiz karşımızdaki kişiyi rahatlatır. İçten bir te­bessümle,
karşımızdakine ondan hoşlandığımız me­sa­jı­nı iletiriz. Böylece muha-
tabımızda şahsımıza karşı dost­ça duygular uyandırmış oluruz.
Günlük hayatımızda insanlara gülümseyerek selam ver­meyi alışkan-
lık hâline getirelim. Herhangi birinden gü­lüm­seyerek bir şey istemeyi
denediniz mi hiç? Denerseniz onun isteğinizi yerine getirebilmek için
nasıl çaba gös­tereceğini göreceksiniz. Gülümsemenin sihirli gücünü,
gün­lük ilişkilerde kullanmamak büyük bir eksiklik olur.
Gülümsemeyi mutlaka öğrenmeliyiz. Bunun için her gün ayna
önünde pratik yapmalıyız. Yüzdeki gülme kaslarını, ancak düzenli
egzersizler yaparak geliştirebiliriz. Bu güzel alışkanlık bize, in­san iliş-
kilerinde büyük avantajlar sağlar.
Gülümsemenin etkili olmasını istiyorsak, yü­rek­ten olmasına dik-
kat edelim. Çünkü sahte gülümsemeler işe yaramaz. Biliniz ki insan
ilişkilerinde sahte davranışlar sırıtıverir ve olumsuz bir etki yaratır.
Ayrıca gülümsediğimizde kendimizi daha iyi; kaşlarımızı çattı­ğı­
mızda ise kendimizi daha kötü hissederiz!
Yine dış görünüş söz konusu olduğunda gülümsemek kadar kıyafet
de etkileyicidir. İyi giyinmenin sırrı, kendimize yakışanı bulabilmektir.
Kı­yafetlerimiz temiz, ütülenmiş ve renk yönünden birbi­riy­le uyumlu
olmalıdır. Her şeyde olduğu gibi kılık kıyafeti­miz­de de aşırılıklardan
kaçınmalıyız.
Maddi olarak gücümüzün yettiği en pahalı ve en ka­liteli kıyafetleri
almalıyız. Onları ucuz kıyafetlerden çok daha uzun süre gi­ye­rek kârlı
çıkarız. Bir İngiliz ata sözün­de:„Ucuz mal alacak kadar zengin değilim“
denilmekte... Evet kaliteden şaşmamalıyız. Bunun için de ucuzluk
dönemlerinden ve promos­yon yapılan mallardan yararlanmalıyız.
Ayrıca ayakkabılarımız sürekli boyalı, saçlarımız her zaman te­miz,
bakımlı ve taranmış olmalıdır. Her gün sakal tıraşı olup dişlerimizi
170 l Tuncer Elmacıoğlu

fırçalamalıyız. Dış görünüşümüze özen göstermezsek, insanlar bize

iyi davranmazlar. Önce biz kendimize saygı göstereceğiz ki, başkaları
da bize saygı göstersin. Kendine saygı göstermeyen bi­rine, başkaları
saygı gösterir mi?
Kıyafettine özen göstermeyen birine kimse güvenmez de. Nitekim
Amerika’da yapılan bir araştırma çok il­­ginç:
Kıyafeti kirli ve ütüsüz biri, yeşil ışıkta karşıya geçerken arkasından
kimsegit­memiş.İyigiyinmişbiri,kırmızıışıktakarşıyageçmekistemiş,her­kes
onun peşine takılmış. Bu araştırma so­nu­cu da gös­termektedir ki, insanlar
kendisine özen gös­te­ren kim­se­le­re güvenip onları takip et­mek­tedirler.
Her gün gülümseyerek ve tertemiz giyinerek insanlara selam
verelim.

DAVRANIŞLAR ÇOK EĞİTİCİDİR

İnsanlar bize hak ettiğimiz şekilde davranırlar. Kar­şı­mız­da­kine
bunu biz öğretiriz.Yanlış davranışlara katlanma­ya­cağımız mesajını açık
bir biçimde verirsek, kimse bize is­temediğimiz şeyleri yapamaz.
Kendinize nasıl davranılacağını etrafınızdakilere siz öğ­­­retirsiniz.
Onlar size hak ettiğiniz mua­me­leyi yaparlar. Eğer karşınızdakinin
yanlış davranış­la­rına razı olup gerekli tepkiyi göstermezseniz, size çöp
tenekesi muamelesi yapar. Kaba davranışları hep sineye çekerse­niz, sizi
çok üzerler! Sizi itip kakmaya çalışan­la­ra en az bir kez anlayacakları
tarzda sert bir karşılık ve­rin ki sonradan rahat edebilesiniz.

Eğer karşınızdakinin yanlış davranış­la­rına razı olup gerekli

tepkiyi göstermezseniz, size çöp tenekesi muamelesi yapar.

İnsan davranışlarında karşılıklılık ilkesi vardır. Yani, „Baş­kaları

sana nasıl davranıyorsa sen de onlara öyle dav­ran“ ilkesi. Biri
sizi zarara uğratıyorsa veya si­ze haksızlık yapıyorsa ona haddini
bildirmelisiniz.
171 l Tuncer Elmacıoğlu

Muhatabımıza baskıya boyun eğmeyeceğimiz mesajını

vermeliyiz. Gerektiği yerde sert tepkiler göstermek, başka­la­rı­nın
bize haksızlık yapmasını engellemenin en etkili yo­lu­dur. Sürekli
pısırık, ürkek ve korkak davranan insanlar, hayatları bo­yunca
ezilip sömürülmeye mahkûm olurlar. Kendi­mi­zi ezdirmemek
için gerektiğinde sert tepkiler de göstermeliyiz. Sert tepkiler bizi
yönetmek isteyenleri ra­hat­sız edebilir; ama bunu özgürlüğümüz
ve mutlulu­ğu­muz için yapmalıyız.
Şu da bir gerçek ki dünyanın en etkili öğretmeni dav­ra­
nış­tır. Kararlılığı sergileyen bir davranış, binlerce sözden da­ha
etkilidir. Unutmayınız ki insanlar sözlerden ziyade dav­ra­nışlardan
anlarlar.(Dyer, s.133)
İnsanlar gördükleri davranışlardan etkilenirler. Ör­ne­ğin
çocuklara ne yapmaları gerektiğini söylemeniz yeterli değil-
dir. Verilen öğütler çocukların bir kulağından girip di­ğerinden
çıkıverir. Onların doğal eğilimi, sizden gördükle­ri­ni yapmaktır.
Çocukları ancak sözlerinizi destekleyen davranışları­nız­la
iyi eğitebilirsiniz. Mesela çocuğun herhangi bir is­te­ği­ne „hayır“
dediniz. Çocuk yaygarayı koparınca, onu sus­tur­­mak için önce
„hayır“ dediğiniz şeyi yaptınız. İşte bu ha­­reketiniz büyük bir
çelişkidir. Bu davranışınızla çocuğa, „E­ğer benden bir şey isti-
yorsan, ilk söylediğime aldırma, ağ­la, istediğini elde edersin“
mesajını vermiş olursu­nuz. On­dan sonra çocuk, bir şey isterken
hep böyle dav­ra­nır.

Çocukları ancak sözlerinizi destekleyen davranışları­nız­la iyi

eğitebilirsiniz.

HAKSIZLIĞA KARŞI ÇIKMAK

“Haksızlıklara karşı çıkmayanlar,
172 l Tuncer Elmacıoğlu

haksızlık yapanlardan gelebilecek

her türlü kötülüğe katlanmalıdır.”
Hz. Ali
İnsanlık tarihini iyi incelersek hep haksızlıkların ola­gel­diğini
görürüz. Insan ilişkilerinin olduğu yerde haksız­lıklar da vardır.
Ancak kendimizin haksızlık yapmaması ve haksızlık yapanın
yanında yer almaması gerekir.
Dünyadaki haksızlıklardan sürekli şikâyet edebiliriz; ama
çoğu kere onları değiştiremeyiz. Değiştiremeyeceğimiz şey­
ler­den şi­kâyet etmek de, yalnızca vakit ve enerji kaybıdır.
Fakat bu demek değildir ki haksızlıklar karşısında susalım.
Pey­gam­berimiz, “Haksızlıklar karşısında susan dilsiz şey­tan­dır”
buyuruyor. Öyleyse haksızlıklar karşısında susmak, hiç tepki
göstermemek de bilgece bir davranış değil. Susmanın hiçbir
ris­ki yok­tur; fakat risk almayan biri de asla bilge insan ola­maz.
Bilge insan, haksızlıklara karşı çıkar, kimsenin hakkını yemediği
gibi kimseye hakkını da yedirmez.

Bilge insan, haksızlıklara karşı çıkar, kimsenin hakkını yemediği

gibi kimseye hakkını da yedirmez.

Haksızlıklara karşı çıkmak, erdemli bir davranıştır.

Şunu da belirtelim ki en korkak, en uyuşuk, en aciz in­san­lar
bile haksızlıklar karşısında ancak bir zamana kadar su­sabilir.
İnsanlık tarihinde şimdiye kadar hep haksızlıklar oldu; bun­dan
sonra da olmaya devam edecek… Önemli olan bi­zim haksızlıklar kar-
şısında takındığımız tavırdır. Bilge in­san, haksızlık yapan en yakını dahi
olsa onun yanında yer almaz. Bir başka deyişle bilge insan, haksızlıklar
kar­­şısında yanlış yerde durmaz.
173 l Tuncer Elmacıoğlu

Kuşkusuz ki başkalarına haksızlık yapmak büyük bir in­san­­lık

suçudur. Ancak şu da bir gerçek ki haksızlık yapmakla, haksız­lık
ya­pan­ın yanında yer almak arasında da fazlaca bir fark yoktur.
Nitekim büyük öğretmen Konfüçyüs de,“Birinin haklı ol­du­ğunu
bildiği hâlde ondan yana olmayan alçaktır!” diyor.

OLAYLARDAN DERS ALMAK

“Aynı duvara iki defa toslayan,
aynı taşa iki defa takılan ahmaktır.”
Konfüçyüs
Bütün varlıkları yaratan Allah, elbette ki olayları da ya­ra­ttı. Evrende
Allah’ın bilgisi dışında hiçbir şey ol­maz. Allah istemese yaprak bile kı-
pırdamaz. Olayların efendisi biz değiliz. Bizim olayları de­ğiştirebilecek
gücümüz de yok.
Bir insanın Allah’ın sistemini kabullenip ona boyun eğ­mesi gerekir.
Mutluluğu da mevcut ilâhi düzen içe­ri­sin­de aramalıyız.
Olup bitenlerin daha farklı biçimde olmasını iste­me­yi bir tarafa
bırakalım. Çünkü evrendeki olaylar plan­­lan­dı­ğı şekilde olup bitiyor.
Geze­ge­ni­miz­de olup bitenleri acı tat­lı bü­tün yönleriyle içimize sindirelim.
Gerçekte insanın alın yazısında ol­ma­yan bir olay başına da gelmez.
Ken­di irademiz dışında gelişen olayları değiştiremeyiz; ancak
bunlardan ders alarak kendimizi değiştirebiliriz. Zaten irademiz dı­şın­da
gelişen olayları değiştirmeye çalışmak akıllıca ol­ma­yan bir yoldur.
Aklını kullanan insan, istenmedik olayları yaşayınca onlardan
gereken dersi alır. Aklını kul­lanamayan insansa, birbirine benzeyen
üzücü olayla­rı defalarca yaşasa bile, yine onlardan gerekli dersi alamaz.
Örneğin, dürüst olmayan birinin borcuna kefil ol­mak, büyük bir ihti-
malle onun yerine ödemeye talip ol­mak demektir. Böyle karakterdeki
insanlara kefil olmayı sür­dürmek de aynı hataya tekrar düşmek anla-
mına gelir. Ge­reken dersi almayanın aynı cinsten kötü olayları tekrar
174 l Tuncer Elmacıoğlu

tek­rar yaşayarak acı çekmesi kaçınılmazdır. Akılsız insanlar pek çok

şeyi defalarca yaşayarak, acı çekerek, canları yanarak öğrenirler. Sanki,
«Bir musibet, bin nasihatten iyidir» atasözü bunlar için söylenmiştir.
Özetle diyebiliriz ki akıllı insanlar, kendi yaşadıklarından ders alırlar;
daha akıllı insanlar hem kendi yaşadıklarından hem de başkalarının
yaşadıklarından ders alırlar. Akılsız insanlarsa, kendi yaşadıklarından
da başkalarının yaşadıklarından da yeterince ders alamazlar...

Akıllı insanlar, kendi yaşadıklarından ders alırlar; daha akıllı

insanlar hem kendi yaşadıklarından hem de başkalarının
yaşadıklarından ders alırlar.

Aslında olaylar bizim altüst olmamız için değil, ders almamız

içindir. Hayatımızdaki en küçük nüanslar bile Allah’ın bi­­zim­le
kurduğu bir ilişki şeklidir. Yaşadığımız acı, tatlı tüm olaylar bizim
gelişmemiz için birer araçtır. Yeter ki bu olayların bi­­ze verdiği
mesajları iyi algılayabilelim.
Oyuncaklar nasıl ço­­cukların eğitimi için gerekliyse, olaylar
da yetişkinlerin eğitimi için gereklidir. Her olay kişiliğimizi ge­
liş­­­tirmek için bize fırsatlar sunar. Biliniz ki her krizden yeni bir
fırsat çıkabilir; yani felâket ni­mete dönüşebilir.

Oyuncaklar nasıl ço­­cukların eğitimi için gerekliyse, olaylar da

yetişkinlerin eğitimi için gereklidir.

Karşımıza çıkan problemleri gelişmemiz ve olgunlaşmamız

için birer fırsat olarak görmeliyiz. Zaten problemlerin bittiği
yerde gelişme de olmaz olgunlaşma da.
Alman filozof Friedrich Nietzsche,„Öldürmeyen şey, beni güç-
lendirir“ diyor. Gerçekten de öyledir. Genellikle felaketlerin sar­sıcı
etkilerini çabuk atlatabilen in­sanlar, bu tür olaylardan ders alıp güç-
lenmiş olarak çıkarlar.
175 l Tuncer Elmacıoğlu

Bilge insan, istenmedik kötü olaylar karşısında da­hi altüst olmaz;

ondan eğitici dersler çıkarır. En kötü o­laylarda bile kendini çabuk topar,
onlardan gereken der­si alarak hayat yolculuğuna devam eder.

Bilge insan, istenmedik kötü olaylar karşısında da­hi altüst

olmaz; ondan eğitici dersler çıkarır.

İNSANLARLA İLGİLENMEK
Hayvanlarla bile iletişim kurabilmenin yolu, on­lara ilgi ve
şefkat göstermektir. Bir hayvanı besleyip o­na ilgi ve şefkat
göstermek bize sadakat o­la­rak geri döner.
İnsanlar da tıpkı hayvanlar gibi ilgi görmek ister. Eğer başka
insanların hayatında etkili olmak istiyorsak, onlarla ilgilenmeliyiz.
Hepimiz sosyal hayatımızda kalabalıktan biri olmak ye­­­
rine ilgi görmek isteriz. Onun için de özel il­­gi gördüğümüz
manava, kasaba, lokantaya, ber­be­re, diş­çi­ye… gideriz. Öyleyse
diyebiliriz ki ancak insanlara özel ilgi gösteren es­nafların daimi
müşterileri olur.
Özellikle çocuklar yaşamlarında ilgi görmek için bü­yük
bir çaba sarf ederler. Bunu başaramadıkları zaman da bol bol
yaramazlık yaparlar. Yani çocukların yaramaz­lık yapmalarının
gerçek nedeni ilgi görme psikolojisidir.
Aile ilişkileri uzmanı Dr. Ruth Barbee, „Küçük çocukla­rın yap-
tıkları yaramazlıkların yüzde 90’ının temel nedeni, ilgi görmek
için başka yol bulamamalarıdır“ diyor. İlave ola­rak çocukların
gece altlarını ıslatmaları ve parmak emme so­runlarının da onlara
biraz daha zaman ayrılıp ilgi gösterilerek çö­züm­lenebileceğini
iddia ediyor.(Giblin, s.33)
Evli kadınların da çok sık şikâyet ettikleri konu, ko­calarından yeteri
kadar ilgi görmemektir. Eşinin ken­disine özel bir ilgi göstermediğini
176 l Tuncer Elmacıoğlu

düşünen kadın, ko­ca­sına kırılır. Bu kırgınlık da aile içerisinde birtakım

çatış­ma­lara sebep olabilir.
Çoğu kere küsmelerin altında yatan gerçek neden de in­sa­nın
„ilgi görme“ ihtiyacıdır. Yeteri kadar ilgi gör­me­di­ği­ne inanan insan,
muhatabına küser. İlgisizlikten kaynak­la­nan küsmelere daha çok evlilik
ve arkadaş ilişkilerinde rast­lıyoruz. Böyle durumlarda küsmek yerine
açık bir şe­kil­de,„Benimle daha fazla ilgilenmeni istiyorum“ demek
da­ha doğru olur. Sağlıklı çözümlere ancak böyle açık konuşmalarla
ulaşabiliriz.
Özellikle öğretmen-öğrenci ilişkilerinde öğrencileriyle il­gilenmeyip
onları başından savan öğretmene öğrenciler say­gı duymazlar. Öğren-
ciler böyle davranan öğretmenleri, danışmak için güvenilir bulmazlar.
Eğitimin can damarı, öğrencilere ilgi gösterip zaman ayırmaktır.
Evet, başkalarının bizi sevip saymasını istiyorsak, on­­lara ilgi
göstermeliyiz.

İNSANLARA DEĞER VERMEK

Bir insanın karşısındakinden beklediği en önemli dav­ra­nış, ken-
disine değer verilmesidir.
Her şeyden önce bütün insanların değerli olduğuna inan­ma­lıyız.
Çünkü Tanrı, değersiz bir insan yaratmaz.
İnsanlara değer verelim, bu, davranışlarımızdan belli ol­sun. Örne-
ğin insanlara bir şey­ler ikram edelim, hediye alalım, telefon edelim...
Onları acılı ve sevinçli günlerinde yalnız bırakmayalım. İnsanlarla daha
çok acılı ve­ya üzüntülü olduklarında köprüler kurulur. Bu za­manlarda
kuracağımız köprüler ilişkilerimizi olağanüstü de­recede güçlendirir.
Özellikle sevdiklerimizin cenaze tö­ren­lerine iştirak etmeliyiz. Önemli
bir mazeret olmadan cenaze­ye katılmamak telafisi mümkün olmayan
büyük bir hatadır. Biz, onların cenaze törenlerini, mut­lu günlerini
unutmayalım ki, onlar da bizimkileri unut­ma­sınlar…
177 l Tuncer Elmacıoğlu

Misafirlerimize değer verelim. Türk kültürünün en güzel ta­

raflarından biri de misafirperverliğidir. Kültürümüzün bu güzel
özelliğini sonsuza kadar yaşatmalıyız.

Türk kültürünün en güzel ta­raflarından biri de

misafirperverliğidir. Kültürümüzün bu güzel özelliğini sonsuza
kadar yaşatmalıyız.

Çocukluğumda eve alınan erzakın en iyilerini an­neciğim

Ay­şe Elmacıoğlu, misafirlere ayırırdı. Hatta etin ço­ğu­nu ve
en iyi kısmını misafirlere saklardı. Yine rah­met­li kız kardeşim
Meral Elmacıoğlu, evimize misafir gel­­di­ğin­de veya geleceğini
duyduğunda âdeta sevinçten u­çardı!
Gerçek şu ki herkes değer görmek ister. İnsan ilişkilerinde
böyle bir beklenti her­kesin en doğal hakkıdır da.

Herkes değer görmek ister. İnsan ilişkilerinde böyle bir beklenti

her­kesin en doğal hakkıdır da.

Rah­met­li büyükbabam Muharrem Elmacıoğlu, ağır hastayken

bile kendisini ziyarete gelenlere özel bir muamele ya­pıyordu.
Hasta yatağından doğrularak gelenlerin ha­tı­rı­nı soruyor ve sonra
izin isteyerek tekrar yatağına u­za­nı­yor­du. Sürekli, „Bu dünyada
beşeriyetten da­ha önemli ne var ki?“ derdi... Gerçekten de
yeryüzünde insandan daha değerli ne olabilir ki?
Farklı milletlerden de olsa dünyanın her yerinde insanlar
birbirine benzerler. Dünyanın hangi ülkesinde yaşarsa yaşasın
in­san­­ların temelde bazı ortak özelliklere sahip olduğu bir
gerçektir. Bazı istisnalar dışında eğer insanlara değer verirsek,
onlarda bizi sevip sa­yar­lar.
Diğer insanları küçültücü konuşma ve davranışlardan ka­
çınalım. Asla onlara büyüklük tas­lamayalım. İnsan ilişkilerinde
178 l Tuncer Elmacıoğlu

bağışlanmayacak bir şey var­sa, o da muhatabını küçük görüp

onun onuruyla oy­namaktır.

İNSANLARA YARDIM ETMEK

Çoğu insan hayatın zorlukları karşısında zaman zaman yar­dıma
ihtiyaç duyar.
Bir başkasına herhangi bir konuda yardım etmek, ge­nel­likle iyi bir
ilişkiyi başlatmanın en etkili yoludur. İn­san­lar doğal olarak kendilerine
yardım edenlere yakınlık du­yarlar.
Hayatımıza değer katacak en anlamlı yardım, başkalarını ge­
liştirmektir. Bunun en harika tarafı, yar­dım edilen insanın gözler önünde
o­lum­lu yönde değişiyor olmasıdır. Hayatta birinin gelişmesine yar­dım­cı
olabildiğimizi fark etmekten daha keyif verici bir şey olmasa gerek.

Hayatta birinin gelişmesine yar­dım­cı olabildiğimizi fark

etmekten daha keyif verici bir şey olmasa gerek.

İnsanların gelişmesine yardım ettikçe onlar üzerindeki et­

kimiz de artar.
Başkalarını geliştirebilmek için, öncelikle kendimizi geliştir-
memiz ge­re­kir. Ancak kendimizi geliştirebilirsek, başkalarının
ge­liş­me­­sine yardım edebiliriz. Sürekli öğrenmeyi alışkanlık hâ­li­ne
getirirsek gittikçe gelişen biri oluruz. Pek çok insan akademik
eğitimini tamamlayınca öğrenmenin bitti­ği­ni zan­nediyor. Oysa
öğrenme ömür boyu sür­me­lidir.
Başkalarını geliştirmeye hazır hâle geldiğimizde se­çi­ci ol-
malıyız. Öncelikle yakınlarımızdan başlayarak, çev­remizde ümit
vadeden istekli kişileri tercih etmeliyiz. Zaten insanın ge­liş­me
isteği yoksa ona hiçbir güç yardım edemez. Aynı zamanda hayat
felsefesi bize yakın olan kişileri seç­meliyiz.
179 l Tuncer Elmacıoğlu

Doğru insanları bulduğumuzda önce onların hedef be­

lirlemelerine yardımcı olalım.
Geliştirmek için seçtiğimiz kimselerin güçlü yanlarına o­daklanmalıyız.
Onların zayıf yönleri yerine güçlü taraflarını di­le getirmeliyiz. Ancak
onlar gelişmeye başladıktan sonra ek­sik ve zayıf yönlerini sırasıyla ele
alabiliriz.
Gelişme yolculuğundaki insan sürekli rehberlik ister; ancak bir
süre son­ra bu yolculuğa tek başına devam edebilecek duruma ge­lir.
Bu bir deniz yolculuğuna benzer. Onlara hiç de­ğil­se fırtınalı havalarda
doğru rota tutmaları için yardım etmeliyiz.
Geliştirmeye çalıştığımız kişilere her buluşmamızda öğ­re­­tici bir
kaynak(makale, yazı, haber vb.) sunalım. Yeni bil­g­­i­­lerimizi ve tecrübe-
lerimizi anlatalım. Onları kendilerini ge­liş­tirebilecek yerlere(konferans,
seminer, form, kurs, hizmet içi e­ği­tim vs.) götürelim. Araştırmaya ve
yazmaya teşvik edelim. On­lara başarabilecekleri küçük görevler verelim.
Çünkü kü­çük başarılar, büyük motivasyon sağlar.
Biliniz ki bir tek kişiye bile yapılan yardım, onun da et­kileyeceği
insanların hayatına akacaktır. Gelişmesine yar­dımcı olduğunuz kimse-
ler de, başkalarının hayatına o­lum­lu katkılarda bulunacaktır. Öyleyse
birini geliştiriyorsanız ondan etkilenen herkese de yardım edi­yorsunuz
demektir.
Dünyada başka insanların ge­liş­mesine yardım etmekten daha asil
bir uğraş olabilir mi? Baş­ka insanların gelişimine yardım ettiğimizde,
onların ge­leceklerini aydınlatıp hayat kalitelerini yükseltmiş o­luruz.

Dünyada başka insanların ge­liş­mesine yardım etmekten daha

asil bir uğraş olabilir mi?

Yaşamlarında insanların bir üst düzeye geç­me­lerine yardımcı

olalım. Böyle davranırsak, hayatı­mız bo­yunca bize destek olacak
dostlar ediniriz. Gerçek şu ki ancak insanlara yardım etmeyi
180 l Tuncer Elmacıoğlu

öğrendiğimizde onlarla gerçek dostluklar kurabiliriz. İnsanlara

yardım etmenin bir başka önemli boyutu da maddi fedakârlıktır.
Bir dostum, merhum babası Ali Özkan’ın fedakârlığını an­la­tın­ca çok
duygulanmıştım! Arkadaşımın babası o dönemde büyük bir maddi sıkıntı
içindeolmasınarağmenoğlunuözelbiryüksekokulakay­dettirmekistemiş.
Bu fedakâr baba, sırf çocuğuna iyi bir e­ğitim yaptırabilmek amacıyla geli-
rinin çok üzerinde bir har­camaya talip olmuş. Çünkü o, eğitimin önemini
bilen ir­fan sahibi biriydi. Bana göre dostumun babasının bu fedakârlığı
bilgece bir davranıştı.
Tabii ki yalnızca kendi yakınlarımıza değil, herkese özellikle de ök­
süz­lere, yetimlere, yoksullara karşı maddi yönden fe­da­kâr olmalıyız.
Kültürümüzün üstün özelliklerinden biri de yar­dım­laşmadır. Ni-
tekim yardımlaşmanın ve paylaşmanın en güzel örneklerini Mar­mara
Bölgesindeki depremde de çok açık bir şekilde gör­dük.

YAKIN İLİŞKİLERİMİZ
Yakın ilişkiler deyince ilk akla gelen aile ve arkadaş ilişkileri
oluyor.
Aile içinde en yakın ilişkiler eşler arasında yaşanıyor.
Aile içi ilişkilerde eşlerden biri diğerine hükmetmeye ça­lışırsa o
evlilik yürümez. Evlilik ilişkisinde eşler birbirini geliştirmeye çalışırsa
evlilik he­ye­can verici ve sevginin paylaşıldığı bir kuruma dönüşür.
Gerçek şu ki eşlerden birinin «hâ­ki­mi­ye­ti» veya «teslimiyeti» evlilik
ilişkisini çok zayıflatır.
Eşlerin aile içinde çocuklarıyla kuracağı iletişimde çok bilinçli ve
eğitici olmaları gerekiyor.
Anne-babaların birçok yanlışının içinde en çok çocuklarının suç­­­larını
örtbas etmeleri dikkatimi çekmektedir. Her­­kes işlediği suçun cezasını
çekmelidir. Çevrenizdeki aileleri incelerseniz birçoğunun çocuklarına
karşı aşırı koruyucu olduklarını gö­rürsünüz. Hak etmedikleri hâlde
181 l Tuncer Elmacıoğlu

çocukların her istedikleri alınır, işledikleri kabahatler örtülmeye çalışılır.

Oysa en yakınlarınız dahi olsa bırakın insanlar yaptıkla­rı­nın sonuçlarına
katlansınlar. Hep koruyucu davranırsa­nız onlara, «yanlışlarına devam
et» mesajını vermiş olur­su­nuz.
Aslında maddi yönden kendi başına ayakta du­ramayan bir
yetişkin hâlâ çocuk sayılır. İnsanın yetişkin sayıla­bilmesi için kendi
geliriyle yaşayabilecek düzeye gelmesi gerekir. Bilge kişiler,„Eğer biri
çalışmıyorsa, ona yiyecek verme­yin“ der. Zaten açlık da, tembelliğin
bir sonucu değil midir?(Cloud-Townsend, s.31)
İnsanları incelediğimizde bir­çoğunun yakın ilişkilerinde sorunlar
yaşadığını görürüz.
Yakın ilişkilerin lezzetini daha çok arkadaşlık ilişkilerinde hissederiz.
Bizi sıkan, hatta kal­­bi­mizi sıkıştıran konuları güvendiğimiz bir ar­ka­
da­şı­mı­za an­latınca içimizin nasıl rahatladığını hepimiz test etmişizdir.
Çağımızda yalnızlık, çok yaygın bir sosyal hastalıktır. Yaşadığı
sosyal çev­reyle sağlıklı ilişkiler kuramayan insan yalnız kalır. Zaten
akıl hastalıkları, dış dünyaya pen­cerelerini kapatıp kendisini yalnızlığa
mahkûm e­den insanlarda yaygın olarak görülmektedir.

Akıl hastalıkları, dış dünyaya pen­cerelerini kapatıp kendisini

yalnızlığa mahkûm e­den insanlarda yaygın olarak görülmektedir.

Eğer yalnızlık çekmek istemiyorsak, arkadaşlık ilişkile­ri­ne

önem vermeliyiz. Arkadaşlık ilişkilerinin psiko-sosyal sağ­lığımız
üzerinde çok olumlu etkileri vardır.
Dünya Sağlık Örgütü, California’nın Alameda bölge­sin­de yaşa-
yan yedi bin kişi üzerinde dokuz yıl süreyle kap­samlı bir araştırma
yapmış. Buradaki insanların psiko-sosyal durumları(arkadaşlık
ilişki­le­ri, medeni hâlleri, kilise alışkanlıkları, sosyal fa­ali­yet­leri...)
incelenmiş. Sonuçta arkadaşı olmayan, ev­len­memiş, kiliseye
gitmeyen, sosyal faaliyetlere katılma­yan insanlar arasındaki
182 l Tuncer Elmacıoğlu

ölüm oranının diğerlerine göre beş kat daha fazla olduğu tespit
edilmiştir.(Norfolk, s.148)
Unutmayın; herkes sırt çevirmiş olsa dahi bir tek ar­ka­daş
bile, hayatımızda birçok şeyi olumlu yönde değiştire­bi­lir.

Herkes sırt çevirmiş olsa dahi bir tek ar­ka­daş bile, hayatımızda
birçok şeyi olumlu yönde değiştire­bi­lir.

Ancak şunu da belirtelim ki, kendimize doğru, içten, gü-

venilir arkadaşlar seçmeliyiz. Nitekim Yüce Allah Ku­r’an’da, “Ey
inananlar! All­ah’tan korkun, doğru insanlarla beraber olun(9/119)”
diyor. Yaratan, doğru insanları kendi­mi­ze arkadaş seçip onlarla
beraber olmamızı bize öğütlüyor.
Bilgeliğe giden yolda iyi arkadaşlara çok ihti­ya­cımız var.
Kötü arkadaş insanı yoldan çıkarır. Onlar hep isterler, vermezsen
senden kötüsü olmaz. Birileri bizden vermek istemediğimiz
bir şeyi(pa­ra, eşya…) isterse „hayır“ diyelim. Bir sürü mazeret
uydu­rduktan sonra kalkıp bir de onun istediğini ya­pa­rak ken-
dimizi kötü hissetmemize gerek yok. Doğru olan, düşüncemizi
açıkça söyleyip içimizden gelen şeyi yapmaktır. İstemediğimiz
bir şeyi yaparak huzursuz ol­ma­mızı isteyen kişiler, zaten gerçek
dostlarımız da değildir. Arkadaşımızın davranışları sinirlerimize
dokunuyorsa o­muz­larımızı silkerek yürüyüp gidelim.
Bir arkadaşımız hastalandığında, acılı veya mutlu gününde
o­nu yalnız bırakmayalım. İnsanlar böy­le günlerinde çok hassas
olup arkadaşlarını yanlarında gör­mek isterler.

İŞ İLİŞKİLERİMİZ
Genellikle patronlar, yöneticiler, çalışanlarını köle zan­ne­
derler. Oysa bir iş yerinin genel müdürüyle ka­pıcısı arasında
183 l Tuncer Elmacıoğlu

hiçbir fark yoktur ve olmamalıdır da. Ben­ce işini iyi yapan bir
kapıcı, Ben­
işinicekötü
işini iyiyapan
yapan bir
birkapıcı,
genel işini
mü­kötü yapan bir
dürden dahageneldeğerlidir.
mü­
dürden daha değerlidir.

Çalıştığınız yerde size değer verilmeyebilir. İşyerinde de­­ğe­

rinin olmadığını düşünen kimsenin çalışma isteği kaybolur. Şunu
biliniz ki iş ye­rinin kölesi değilsiniz. Kısacık hayat yolc­u­lu­ğunda
mut­lu­luğunuzu iş yerinin insafına bırak­mayınız.
Kültürümüzde iş hayatıyla ilgili „Sakın iş değiştirme­yin,
sabredin“ tabusu vardır. Oysa bir iş yerinden nefret ediyorsak,
orada verimli de olamayız, mutlu da!
Elbette ki çalıştığımız iş yerine sadakat da göstermemiz
gerekir. Ancak bize hiç değer verilmeyen, tabiri caizse çöp tene-
kesi muamelesi yapılan bir yerde sonuna kadar kalmak niye ki?
Eğer insan iş yerinde değer görmüyorsa, daha iyi bir teklif
aldığında tereddüt etmeden iş ye­rini değiştirmelidir. Örneğin,
profesyonel sporcular, ta­kım­larına çok bağlı oldukları hâlde
daha iyi bir teklif al­dık­larında bir başka takıma transfer olmakta
tereddüt et­mezler. Bizler de iş hayatımızda profesyonel sporcu-
lar gibi davranmalıyız. İş yerimizden memnun değilsek, başka
yerden iyi bir teklif alırsak bunu geri çevirmemeliyiz.
Ayrıca çalıştığınız iş yerine gereğinden fazla bağlan­ma­yın
da. Oradaki işlerin siz olmadan yürümeyeceğini dü­şünüyorsanız
başınız belada demektir. İş yerinin sahibi ve yöneticileri sizin
böyle düşünmenize bayılırlar. Çün­kü o zaman mesai saatlerini
takip etmek yerine devamlı ça­lışacağınızı bilirler. Sakın işkolik
olup da özel hayatınızı ih­mal etmeyin. Aslında işkolikler yeteri
kadar verimli de olamazlar ki.
İş yerlerimizi sadece çalışmamız karşılığında bize ödeme
yapan, karşılıklı fayda esasına dayalı bi­rer işletme olarak görelim.
184 l Tuncer Elmacıoğlu

KURUMLARLA İLİŞKİLERİMİZ
Devletimizin yurttaşlarına hizmet vermesi a­ma­cıyla kurduğu
resmî kurumlar, insanlarımıza e­zi­yet eder hâle geldi. Ülkemizdeki
resmî kurumlar, âdeta birer işkence çarkına dönüştü.
Kamu kurumlarına işiniz düştüğünde, çalışanlar mevzuat-
ların ar­ka­sına sığınarak size zorluk çıkarırlar. Çoğunlukla onlar
çözüm ü­ret­meyip işi yokuşa sürerler. En çok kullandıkları ifadeler,
„Önce filan servise uğra“, „Ya­rın gel“, „Dilekçe vermeniz gerekir“,
„Görüyorsun ki meş­gulüm“ şeklindedir.
Kamu kurumlarında önümüze bürokratik engeller çıkarıldı-
ğında yetkililere yönelmeliyiz. Onlardan da ye­te­ri kadar destek
alamazsak, her üstün bir üstü olduğunu unutmamalıyız.
Resmî kurumlarda meşru olan bir işimizi yaptıramazsak,
bir üst ma­kama başvuralım. Zira herkes bir üst makama hesap
vermek zorundadır. Gerektiğinde üst ma­kamlara bir telefon,
bir dilekçe, iyi kaleme alınmış taahhütlü bir mek­tup görevini
aksatanlara karşı çok caydırıcıdır…
Kamu kurumlarındaki amirler, me­murlar yanlış yaptıkların-
da veya görevlerini aksattıklarında aklı başında insanlar, onları
üst­le­rine şikâyet etmekte hiç tereddüt etmezler. Şikâyetler,
yanlışların ve aksaklıkların giderilmesinde çok eğiticidir.

Şikâyetler, yanlışların ve aksaklıkların giderilmesinde çok

eğiticidir.

Mevcut kamu kurumları, genellikle bürokratik kişilik ge­

liştirmiş kişiler tarafından idare edilmektedir. Bunlar çoğunlukla
bilimsel kriterlere göre atanmıyorlar. Birdenbire kendilerini
devlet dairelerinde yönetici ko­numunda buluveren böyle kişiler,
en azından iyi yöneticili­ğin bazı temel ilkelerini öğrenmeleri
gerekiyor. Bir şekilde yön­eti­ci­li­ğe atanmak, kişiyi başarılı bir
185 l Tuncer Elmacıoğlu

yönetici yapmaz. Ancak hizmetleriyle çalışanların ve yurttaşların

sev­gisi kazanılarak iyi yönetici olunabilir. Toplumumu­zun kali-
teli yöneticilere o kadar çok ihtiyacı var ki. Çünkü yöneticile­rin
davranışları çalışanların verimliliğini ve mutluluğunu etki­le­diği
gibi, tüm toplumun mutluluğunu da etkilemektedir.
İyi bir yönetici, insan iliş­kilerinde başarılı olmanın yanında
alanında da uzman ol­ma­lı­dır. Öyleyse iyi bir yöneticinin hem insan
ilişkilerinde başarılı hem de alan uzmanlığı becerilerine sahip olması
gerekiyor diyebiliriz.

UNVANLILARLA İLİŞKİLERİMİZ
Gezegenimiz kendi menfaatlerine hizmet edilmesinden hoşlanan
insanlarla dolu. Oysa yaşam, bencil insanla­rın menfaatlerine hizmet
etmeye değ­meyecek kadar kıymetli.
Milletvekilleri, bürokratlar, profesörler, müdürler, doktorlar, vb.
bizim gibi az gelişmiş ülkelerde çok abartılmış statülere sahiptirler.
Aslında hiç kim­­­se bizden daha önemli ve üstün değildir. Öy­ley­se
ken­di­mi­zi başkalarından daha aşağı görmekten vaz­geç­me­li­yiz. Birine
ken­­dimizden daha fazla değer vererek, ondan şahsımıza kar­şı saygılı
bir davranış beklemeyelim. Ancak onurlu davranırsak, insanlar bize
saygı gösterirler.
Allah bizleri yarattı, her birimizin içine birer kişilik onuru yerleş-
tirdi. Bizlerden o onuru ayaklar altında ezdirmemizi değil, korumamızı
istedi. Ancak başkalarını küçük görmek anlamındaki kibirle, kişilik
onurumuzu korumayı birbirine karıştırmayalım. Kibirden Allah’a
sığınalım. Çünkü başkalarını küçümsemek anlamındaki kibir, çok
büyük günahtır!
Ne zaman ki bir başkasına unvanından dolayı kendimize gösterdi-
ğimizden daha fazla saygı gös­terirsek, sömürü tuzağına düşmüş oluruz.
Onlar sa­hip oldukları unvanları sebebiyle, zaten biz­den daha fazla
ücret alırlar. Bir de kendimizi onlara ezdirip sömürtmenin anlamı ne
ki? Ön­ce­likle onların da bizim gibi birer insan olduklarını aklımızdan
çıkarmayalım.
Başkalarını sömürmekte ustalaşmış kişiler, unvanlarını ve­ya sıfat-
larını kullanmakta çok ustadırlar.
Unvanlara, sıfatlara kanmayalım. Bu güç sembolleri bizi aldatma-
malıdır. Gerçekte insanın değeri, bulunduğu makamdan değil, kendi
içinden yükselir...

İnsanın değeri, bulunduğu makamdan değil, kendi içinden

yükselir...

Kendi değerini bilen biri koyun gibi güdülemez. Ko­yun gibi

güdülen insanların ortak özelliği, yaşamlarını sö­mü­rücülerin
arzuları doğrultusunda sürdürmeleridir. Zaten ko­yunların da
ortak özelliği güdülmeye, itilip ka­kılmaya razı olmalarıdır. Çoğu
insan da günlük haya­tın­da tıpkı koyunlar gibi sömürücülerin
istediğini yapıp onlara itaat eder. Çünkü bun­lar, kendi kendi-
lerinin efendisi değildirler.
İnsanların çoğu, kendi haklarını savunma konusunda tıpkı
koyunlar gibi davranırlar. Hak yemede ustalaşmış olan­la­rın
uyguladıkları en başarılı yöntem de, hakkını savu­nan­ları oya-
layarak mücadeleden yıldırıp vazgeçirmektir. Se­çim sizin, ister
haklarınızı savunun, ister kendinizi sömürtün.
Eğer unvanlılar tarafından yönlendirilip kullanılıyorsak
kişiliksiz, onurumuzu koruyarak yaşıyorsak kişilikli biri o­luruz.

ALIŞVERİŞ İLİŞKİLERİMİZ
Alış verişlerimizde pazarlık etmeliyiz. Kültürümüzde pazarlık
etmek çok yaygındır. Biliniz ki pazarlık eden daima kârdadır.
 Günlük alışveriş ilişkilerimizde bazı sorunlar yaşamamız
kaçınılmazdır. Bu sorunları daha az yaşamak için şunlara dikkat
et­m­eliyiz:
Bir kere de olsa bizi aldatanlardan hiçbir şey al­ma­yalım. Onlarla
alışverişi tamamen keselim. Gerekirse onları tüketiciyi ko­ru­ma der-
neklerine de şikâyet edelim.
Bütün alışverişlerimizde uyanık ol­ma­yı temel ilke edinelim.
Gittiğimiz lokantada, çay bahçesinde, eğlence yerinde ka­barık
gelen faturaları incelemeyi alışkanlık hâline ge­ti­relim. Eğer hesap
pusulasına ısmarlamadığımız bir şey ya­zıl­mış­sa derhal onu hesaptan
düşürtelim. Garson şişirilmiş bir hesap pusulası getirirse ve itirazımıza
da direnirse işletme müdürüne ya da mal sahibi­ne durumu iletelim.
Büyük ihtimalle hesabı düzelterek oradan ay­rılırız. O garsona bahşiş de
bırakmamalıyız. Çünkü bize ka­zık atmak isteyen veya kalitesiz hizmet
sunan biri bah­şi­şi hak etmez.Yine içerisine sinek düşmüş veya tabaktan
kıl çıkan bir servise kesinlikle ödeme yapmayalım. Defolu bir malı na­sıl
değiştiriyorsak, o servisi de değiştirmelerini is­te­yelim. Para ödediğimiz
bir işletmeden temiz hiz­met beklemek en tabii hakkımızdır.
Sipariş verdiğimiz bir eşyayı zamanında teslim et­me­yen esnaflara,
sözünü tutmayan tamircilere kesinlikle peşin ö­de­me yapmamalıyız.
Ancak teslimattan veya işlerini bitirdikten sonra yaptıklarını kontrol
ederek ücretlerini ödemeliyiz. Her­hangi bir gecikmeye razı olmayaca-
ğımızı da önceden açık bir dille belirtmeliyiz. Ayrıca tamire verdiğimiz
eşyaların de­ğiştirildiği söylenen parçalarını da görmeliyiz.
Üzülmemek için alışveriş ilişkilerimizde mümkün olduğu kadar
ya­zılı ve şahitli sözleşme yapmalıyız. Bu sözleşmelerde kar­şı tarafı
bağlayıcı hükümlerin olmasını sağlama­lı­yız.
Günlük alışveriş ilişkilerimizde bize kaba davranan, bizi aldatan
insanlarla her zaman kar­şılaşabiliriz. Böyle durumlarda iki seçeneğimiz
var: Biri; anında duygusal tepki göste­rerek onunla tartışıp kavga etmek!
Diğeri; dü­şü­ne­rek cevap vermek. Eğer düşünerek ce­vap veriyorsak,
olgun davranıyoruz demektir. İnsan ilişkilerinde önemli olan kırıp
dökmeden is­tenilen sonuçları elde edebilmektir.
Bir defasında hesap yüzünden çıkan tartışmada bir ta­nı­dığıma
saldırmışlar. O, bu saldırıya karşılık verme­miş­. Niye karşılık vermediğini
sorduğumuzda,„Olgun dav­­­randım!“ demişti. Onun bu davranışını çok
yadırga­mış­­tık. Karşılık vermeden dayak yemek hiç delikanlılığa sığar mı,
di­yedüşünmüştük.Buolayızamanzamanarkadaşgru­bu­muzdakonuşup
gülerdik.Oysaonun,anındaduy­gusaltepkigösteripkavgaetmemesinişimdi
daha iyi an­lıyorum. Saldırganlara kar­şı­lık verse olay çok daha büyüyecekti.
Aslında onun sabrı bil­geceydi.

GÜNÜMÜZDE İNSAN İLİŞKİLERİ

Günümüzde mikro düzeyde insanların, makro dü­zey­de de toplum-
ların birbirlerine karşı takındıkları düşmanca ta­vır, insanlığın geleceğini
tehdit edi­yor. Bu düş­manca tavrın en önemli nedeni, insanların ve
top­lum­la­rın „sahip olma“ hırslarından kaynaklanan re­ka­bettir…
Davranışlar„sahip olmak“ ilkesine göre programlandığında kişinin
dünyaya karşı tavrı,„elde etmek, biriktirmek, hük­­metmek“ biçiminde
belirir. Böyle olunca da insan her şe­ye sahip olup hükmetmek ister.
(Fromm, s.47) Bir süre sonra da sahip olduğu şeyler, kişiye hükme-
der. Yani ki­şi, paranın ve eşyanın kölesi olur. Nitekim ünlü dü­şü­nür
Thomas Müller, „Para, akıllı insanlara hizmet eder; akılsızlara ise
hükmeder“ diyor.
İhtiyaçları karşılamada paranın gücü inkâr edilemez. Gü­zel bir
eve sahip olmak, tatile gitmek, çocuklar için kaliteli eğitim ve sağ­lık
hizmeti satın alabilmek kuşkusuz insanı çok rahatlatır. Parasal konu-
larda hiç kaygı duymamak, çok huzur ve­ricidir. Elbette ki paranın
mutluluğa katkıları çok büyük­tür. Eğer parayı güvenliğiniz ve insani
hedefler için is­tiyorsanız mutluluğunuza katkıda bulunur. Ama pa­ra­
yı sırf biriktirmek, başkalarından üstün ol­mak, güç elde etmek için
istiyorsanız yıkıcı olur.
 Baş­ka bir yanlış inanış da paranın tüm sorunları çözdüğüdür. Aslında
zengin kişiler, daha fazla problemle kar­şılaşırlar. Örneğin, zenginler genel
nüfusa oranla daha çok alkol, uyuşturucu, kumar, intihar problemi yaşar-
lar. İnsan yaradılışı gereği paraya, mala, mülke düşkündür. Hep bunları
elde etme hırsıyla hareket eder. Ne kadar çok şe­­ye sahip olursa olsun,
onunla yetinmez hep daha faz­la­sı­nı ister. İnsanoğlunun sahip olma isteği
di­ğer b­ütün isteklerinin önünde yer alır. Daha fazlasına sa­hip ol­ma hırsı,
insanlığın en yaygın ve kronikleşmiş has­ta­lığı­dır.
Günümüzde insanların sahip olma hırsı çok körükleniyor. Bu dö-
nemde hak yiyerek de olsa bir şeylere sahip olma hırsı insan ilişkilerine
egemen oldu. Ne var ki günümüzde aşırı tüketime yön­lendirilen insan
sahip olma hırsıyla her türlü yolsuzluğu yapabilecek duruma geldi.

Günümüzde aşırı tüketime yön­lendirilen insan sahip olma

hırsıyla her türlü yolsuzluğu yapabilecek duruma geldi.

Günümüz tüketici tavrının en yaygın şekli bir arabaya, bir

eve, bir de yazlığa sahip olmaktır. Özellikle bir otomobile sahip
olmayı temel amaç e­di­nenler, bunu mutluluğa ulaşmanın tek
yolu sanırlar. A­ma ara­bayı elde ettikten sonra bu sevincin sürekli
ol­ma­dı­ğı­nı fark ederler. Acaba bir otomobile sahip olmayla o­lu­
şan se­vin­cin böyle kısa süreli olmasının sebebi nedir? Çün­­kü
bir arabaya sahip olmak insanda bir iç zenginliği ya­ratmaz…
Günümüz insanının ilişkilerine göz at­tı­ğı­mız­da vermeye ve
paylaşmaya dayalı değil de, daha çok al­maya yönelik bir etkile-
şim olduğunu görmekteyiz. A­maç hep karşıdakinden bir şeyler
almak olunca, elbette ilişki de bozulmaktadır. Genel alıcıların
sayıca çokluğu zaten dün­yamızın en büyük sorunu. Dünyamız
asıl ıstırabı, ve­ri­ci insanların sayıca azlığı yüzünden çekiyor...
190 l Tuncer Elmacıoğlu
Günümüz insanının ilişkilerine göz at­tı­ğı­mız­da vermeye ve
paylaşmaya dayalı değil de, daha çok al­maya yönelik bir etkileşim
olduğunu görmekteyiz.

ÇAĞIMIZDA TOPLUMSAL İLİŞKİLER

Çağımızdaki toplumsal ilişkiler de tıpkı insan ilişkileri gi­bi sağlık-
sızdır. Daha zengin olma hırsı, ge­liş­miş ülkeleri saldırgan ve sömürgeci
yapmıştır. Ge­liş­miş ülkeler dünyadaki üretimi artırıp pastayı büyüterek
refahı paylaşmak yerine mevcut pastadan daha iri dilimler koparma
mü­cadelesi içindedirler. Bunun için de uluslararası ilişki­ler­­de sömürü
çarklarını işleterek çeşitli entrikalar çevir­i­yor­lar. Ne yazık ki çağımızın
zengin toplumları daha çok sömürme, hük­metme politikaları uygu-
lamaktadırlar.
Çağımızda 20. asra göz attığımızda insanlığın yaşadığı bü­yük
trajediyi anlayabiliriz. Maalesef savaşlar 20. yüzyıla damgasını vur-
muştur. Bu yüzyıl, insanlık tarihinin ya­şadığı en kanlı devir olmuştur.
İnsanlık tarihinin hiçbir dö­neminde bu kadar insan öldürülüp sakat
bırakılmamıştı. Yirminci asır; totaliter rejim denemeleri, I. ile II. Dünya
Savaşlarının yol açtığı ölümler sebebiyle toplumsal ilişkiler a­çısından
yüz kızartıcı bir asır oldu. Sırf komünizmi kurup yaşatma çabası yak-
laşık 60 milyon insanın; Hit­ler’in faşizm denemesi 17 milyon insanın
hayatına mal olmuştur.(Brzezınskı, s.11)
Ayrıca bu yüzyılda küremizdeki mevcut pastanın paylaşımındaki
adalet­siz­lik tahammül edilemez boyutlara ulaştı. Birleşmiş Mil­let­lerin
1992 yılında hazırladığı İnsanlık Gelişim Ra­po­runa göre 1960’lı yıllarda
gelişmiş ülkeler, geri kalmış ül­ke­lerden 30 kat daha fazla zenginken, bu
oran 1990’lı yıl­lar­da 150 kata çıktı. Bu fark gittikçe daha da artmakta-
dır. Ra­kamlar ülkeler arasındaki eşitsizliğin ne kadar büyük ol­duğunu
bize gösteriyor. Geri kalmış ülkelerin kendi içe­ri­sindeki gelir dağılımı
da zaten çok bozuk!
Bütün bunlara baktığımızda görüyoruz ki 20. yüzyılda in­sanlık,
gerek kişiler arası ilişkilerde gerekse toplumlar arası ilişkilerde başarılı
191 l Tuncer Elmacıoğlu

bir sınav verememiştir. Kısaca in­sanlık sabıkalıdır bu çağda.

Çünkü insanlar ve top­lum­lar bu çağda, sahip olma hırsıyla hi-
leye ve şiddete başvurdular. Bu yüzyılda olup bitenlere genel
o­larak bir göz attığımızda ilişkiler bakımından insanlı­ğın kötü
bir dönem geçirdiğini söyleyebiliriz.
Ne yazık ki çağımızın insanı, günlük yaşamı içerisinde son
derece mutsuz ve bunalımlı! Öyleyse insanların bü­yük çoğun-
luğunun mutsuz olduğu mevcut dünya dü­ze­nin­deki eğitim
programlarını yeniden gözden geçirmeliyiz. 21. yüzyılı yeni bir
eğitim anlayışının ışığında tamamlamalıyız.
Çağımızda okullardaki dersler modern insanın iht­iyaç­la­rı­nı
karşılayabilecek durumda mı? Maalesef insanların günlük ha­
ya­­tını kolaylaştırabilecek fazla bir şey yok mevcut eğitim prog­
ramlarında. Eğitim yalnızca,„edebiyat, tarih, coğrafya, fizik, kim­ya,
matematik“ gibi dar alanlara sıkışıp kalmıştır. Oysa çağımızda
eğitim; „ev­li­lik, çocuk eğitimi, insan ilişkileri, mutluluk, başarı...“
gibi daha güncel konularda olabildiğince genişletilmelidir. Bu
yüzyılda „Mutlu olup mutlu etme­ye“ programlanmış yeni bir
insan tipi hedeflenmelidir.

Çağımızda eğitim; „ev­li­lik, çocuk eğitimi, insan ilişkileri,

mutluluk, başarı...“ gibi daha güncel konularda olabildiğince
genişletilmelidir. Bu yüzyılda „Mutlu olup mutlu etme­ye“
programlanmış yeni bir insan tipi hedeflenmelidir.
192 l Tuncer Elmacıoğlu
193 l Tuncer Elmacıoğlu

ALTINCI BÖLÜM

İLİŞKİLERİMİZ(II)

“Doğaya zarar vermek,

Allah’a savaş açmaktır.“

194 l Tuncer Elmacıoğlu
195 l Tuncer Elmacıoğlu

DOĞAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ

Ç evre oldukça geniş kapsamlı bir kavramdır. Aslında bü-

tün ev­ren, çevreyi oluşturur. Daha dar anlamda çevre,
sosyal ve doğal çevredir. Sosyal çevre insanlardan; doğal
çev­re hayvanlar, bitkiler, toprak, hava ve sudan meydana gelir.
Bu bölümde doğal çevreyle ilişkilerimizin nasıl olması gerektiği
üzerinde duracağız.

EVRENİN BİRLİĞİ
Evren kocaman bir bütündür. Bu bütünün parçaları arasında da
sü­­rekli bir etkileşim söz konusudur.
Evreni dev bir organizmaya ben­zetirsek, bu büyük organizmanın
tüm yönleri tıpkı bir insanın organları gibi birbiriyle ilişki içe­ri­sin­de­
dir. Gezegenler, yıldızlar, atmosfer, okyanuslar, ormanlar… devamlı
birbiriyle etkileşim hâlindedir.
Dış görünüş itibariyle evren birbirinden kopuk varlık­lar­dan oluş-
muş gibi görünse de, as­lın­da her şey birbirine bağlı ve birbiriyle ilişki
içerisindedir. Evrendeki her şey tıpkı bir örümcek ağı gibi birbiriyle
bağ­lantılıdır. İnsan da bu ağın içinde bir tel gibidir.
Allah’ın evrene tecellisi, en küçük parçadan, en bü­yük parçalara
kadar her varlığa nüksetmiştir. Her varlık farklı bir dış görünüşe sahip
196 l Tuncer Elmacıoğlu

olmasına rağmen iç özellik­le­ri bakımından aynıdır. Yunus Emre bu

gerçeği şöyle di­le getiriyor:
“On sekiz bin âlem halkı cümlesi bir içinde
Kimse yok birden artık, söylenir bir içinde
Cümle bir O’nu birler, cümle O’na giderler
Cümle dil O’nu söyler, her bir tebdil içinde“
Bu dörtlükte tebdil;“Başka kılığa girme”anlamında kul­lanılmıştır.
Varlıklar dış görünüş itibariyle farklı kılığa gir­miş olsalar da, aslında
evrende bulunan her şey öz o­la­rak aynıdır. Atomdan galaksiye, hüc-
reden insana kadar her şey evrende Allah’ın birliğini meydana getirir.
Yalnız bun­ların her biri de kendi içinde ayrı birer birlik âle­mi oluşturur.
Neticede on sekiz bin âlemin hepsine ha­yat veren, aynı kaynaktan
çıkan Allah’ın öz enerjisidir.(Bilgiseven, s.92)
Tasavvufa göre Allah evrene nüksetmiştir. O’nun çiçekte, ağaçta,
denizde, in­sanda, kuşta, güneşte… tecellisi söz konusudur. Yaratıcı
evrenin her köşesine tecelli edip yansımıştır.

Tasavvufa göre Allah evrene nüksetmiştir. O’nun çiçekte,

ağaçta, denizde, in­sanda, kuşta, güneşte… tecellisi söz konusudur.
Yaratıcı evrenin her köşesine tecelli edip yansımıştır.

İnsan yaratılışı gereği parçaları(bitkileri, hayvanları, insanları,

denizleri, yıldızları...) gözlerinin önüne getirerek evreni hayal
edebilir. Yeryüzündeki canlılar içinde parçaları bir araya getire-
rek evreni hayal etme yeteneği yalnızca insana verilmiştir. Bu
özelliği dolayısıyla insana tasavvufta “küçük evren” denilmiştir.
Fakat insan zihni, varlıkları sadece suretleriyle algılayabilir. Oysa
Allah’ın sureti yoktur. Yani suret olarak Allah’ı düşündüğünüz-
de aklınıza gelen hiçbir varlık O değildir. Madde alanında bile
pek çok şeyi tam olarak algılamaktan aciz olan insan hiçbir
şeye benzemeyen Allah’ı nasıl algılayacak ki? Öyleyse Allah;
197 l Tuncer Elmacıoğlu

yarattıkları, isimleri ve sıfatlarıyla düşünülmelidir. Nitekim Hz.

Peygamber de, “Allah’ı yarattıkları üzerinde düşününüz, sureti
üzerinde düşünmeyiniz.” buyuruyor.
Allah’ın yarattıklarını bir bütün olarak düşündüğümüzde evre-
nin birliğini daha kolay idrak edebiliriz.

EVRENDEKİ DENGE
Evren, iç içe girmiş bir dengeler sistemidir. Bunu mev­sim­lerin,
gece ve gündüzün oluşunda çok net bir biçimde gö­rmekteyiz.
Doğanın birbiriyle ilişkili bir dengeler sistemi oluştur­du­ğunu,
bu dengenin bozulması hâlinde ne gibi felaketle­rin olabileceğini şu
örnekler bize çok güzel açıklıyor:
Ari­zo­na’da,„Kaibab“ adlı bir ceylan türü güzel bir yaşam sürüyormuş.
Bölge halkı ceylanlara zarar vermemesi için o çevre­de­ki bütün kurtları ve
sırtlanları öldürmüş. Düşmanları ortadan kalkan bu ceylan türü hızla
artmış. Sayıları o kadar artmış ki, ceylanlar çev­re­lerinde kendilerine yetecek
miktardayiyecekbulamazolmuşlar.Budefaaçlıktansürülerhâlindeölmeye
başlamışlar. Böylece açlıktan düşmanlarının öldürebileceğinden çok daha
fazlası gruplar hâlinde yok oluvermiş. Ayrıca o bölgedeki bitki örtüsü de
aç kalan ceylanların saldırısından çok zarar görmüş. Bu­na benzer birçok
olay yaşanmıştır dünyamızda.Yine bun­lar­dan biri, 18. yüzyıl ortalarında
Paris’te kedilerin yok e­dil­mesi olayıdır. Şehri yönetenler Paris’teki kedile­ri
öldürtürler. Ancak kedilerin sayısı azalınca, bu sefer şe­hir­de daha büyük
bir tehlike baş gösterir. Bu tehlike de fare sayısının hız­la artması ve kenti
farelerin istila etmesidir.
Her iki olayda da görüldüğü gibi doğada bir den­ge vardır. Doğadaki
her şey, bu ilâhî denge içerisinde bir rol ve görev üstlenmiştir. Her şey
bu dengenin bir parçasıdır ve birbirini tamamlar. Doğadaki var­lık­lardan
birine zarar verdiğinizde, diğerlerine de za­rar vermiş olursunuz.
Çiçeği kopararak öl­dürüyoruz sonra da onu sevdiğimizi söylü-
yoruz. Ya­şa­mı­na son verdiğimiz bir şeyi nasıl sevebiliriz ki? Çiçekleri
198 l Tuncer Elmacıoğlu

koparmadan, ormanları yakmadan, ağaçları kesmeden, hay-

vanları yok etmeden yaşamalıyız.

Çiçeği kopararak öl­dürüyoruz sonra da onu sevdiğimizi

söylüyoruz. Ya­şa­mı­na son verdiğimiz bir şeyi nasıl sevebiliriz ki?

İnsanların doğayla ilişkileri maalesef hastalık dü­ze­yin­de­

dir. Doğal çevrenin tahrip edilmesi evrenin dengesini bozarak
gelece­ğimizi tehdit ediyor. Bu tahribatın korkunç sonuçları da
ya­vaş yavaş ortaya çıkmaktadır. Doğayı tahrip edenler, büyük
bir insanlık suçu işliyorlar. Doğayı sevenler de onun yok e­dil­­
mesine nostaljik ağıtlar yakmaktan başka bir şey ya­pmıyorlar.
Evrendeki dengeyi korumak, doğayı sev­mek­le mümkün
olabilir. Bir şeyi sevmenin yolu da onu ta­nımaktan geçer. Zaten
insan tanımadığı bir şe­yi sevemez ki. Yürüyüşler yaparak, pik-
niklere gi­derek, kırlara açılarak içimizde doğayı daha yakından
ta­­nıma arzusu doğurabiliriz. Eğer doğa güzellikleri kar­şı­sın­da
coşku, heyecan ve yaşama sevinci duymazsak onu ko­ruma
isteği de doğmaz içimizde.
Eğer doğayı sevip korumazsak evrenin dengesi bozulur.

EVRENE UYUM
Uyum, bir bütünün parçaları arasındaki ahenkli iliş­ki­dir.
İnsanın evrene uyum sağlaması diğer varlıklarla kuvvetli bağlar
kurabilmesidir. Diğer varlıklarla bağ kurmak da onları sevmek-
le mümkün olur. Aslında farklı görünen varlıklar bile birbirini
sevince bir olurlar.

İnsanın evrene uyum sağlaması diğer varlıklarla kuvvetli bağlar

kurabilmesidir. Diğer varlıklarla bağ kurmak da onları sevmekle
mümkün olur.
199 l Tuncer Elmacıoğlu

İnsan kendini yaşadığı toplumun ve doğal çevrenin bir

par­çası olarak görmezse, uyumsuzluk problemi yaşar. Ya­şa­dığı
toplumla ve doğayla ilişkisi bozulan insanın hayatı git­tikçe
anlamsızlaşarak, âdeta bir «evrensel hiç» olur.(Köknel, s.447)
İnsanın yetenekleri ancak hayatla ve doğayla uz­laşınca gelişebilir.
Bunun için de insanın esnek bir kişili­ğe sahip olması gerekiyor.
Her şeyden önce kendimizde ekolojik bir bakış açısı o­luş­turmalıyız.
Ekolojik bakış açısı, doğanın çeşitli par­ça­la­rının birbiriyle nasıl etkileşi-
me girdiğini anlamakla başlar. Biz de doğanın bir parçası olduğumuza
göre, ancak doğanın diğer parçalarıyla uyumlu ilişkiler kurarak mutlu
ola­bi­liriz.(Gore, s.2)
İnsandoğayaegemenolmayakalktığızamanonaye­ni­lir;amaonunla
uyum içinde olursa onun sınırsız gücünden yararlanabilir. Onun için en
doğrusu, doğayla çatışmak yerine onunla uyumlu bir ilişki kurmaktır.
Doğayla uz­laşmayı başaran insanın içi huzur ve sevinçle dolar.
Dünyada insanın elde edebileceği en üst mertebe idrakini yükselt-
mektir. İnsanın idraki yükselirse Allah’ın yaratmış olduğu bu mükemmel
sis­te­­mi anlar ve onunla uyum içerisinde akar.
Evrenle uyumlu yaşamanın bir başka şekli de doğadaki akışa
uymaktır.

AKIŞ YAŞANTISI
İnsan ancak doğadaki akışa uyarak bilgece bir ya­şam sürebilir.
Ünlü düşünür Krişnamurti akış yaşantısını «yaşam ır­ma­ğı»
benzetmesiyle açıklıyor: Ona göre insan hayatı, sü­rek­li akan bir ırmağa
benzer. Malum ırmağın kenarlarında su birikintileri oluşur. Bir süreçte
su birikintilerinin akan ırmakla bağ­lantısı kesilir ve üzerleri yosun tu-
tar. Tabii ki bu ölü göletle­rin içinde balık da yaşayamaz. Buna karşılık
ırmak, büyük bir coşku içerisinde durmadan akıp gider.
200 l Tuncer Elmacıoğlu

İnsanların bir kısmı da tıpkı ırmağın kenarındaki su bi­ri­

kintileri gibi bu dünyada kendilerine bir çukur kazarlar. O çu-
kurun içerisinde kendilerine hiç değişmeyen bir dün­ya kurarlar.
Kendilerini yaşadığı çukura mahkûm edenler, hayatlarında
hiç­bir şeyin değişmesini istemezler. Oysaki doğru olan ırmak
gibi akarak hayatı yaşamaktır.
Irmaklar hiç durmadan coşku içerisinde akarak ha­­reket ettiği için
temiz ve berraktır. Oysa birçok in­sa­nın düşünceleri tıpkı ırmak kena-
rındaki su birikintileri gibi akmadığı için değişime kapalıdır. Değişime
kapalı zihinler de ır­mak kenarlarındaki su göletleri gibi durgunlaşıp
kirlenirler. İnsanın zihni ancak durağanlıktan kur­tulduğu zaman açıl-
maya başlar. Akışa uyan insan, bir zihinsel gelişim süreci yaşar.
Hepimiz biliriz ki yüzme bilmeyen bir insan, suya düş­tü­ğünde
sakin bir şekilde sırtüstü uzanıp kendini sulara bı­rakırsa boğulmak-
tan kurtulabilir; ama heyecanlanıp suy­la mücadele etmeye kalkarsa
boğulup gider.
Bir gün Konfüçyüs öğrencileriyle, deli deli akan bir neh­rin kıyısında
dolaşıyormuş. Nehirde yaşlı bir adam gör­müş.Yaşlı adam sulara bir gö-
mülüp kayboluyor, bir su­yun yüzüne çıkıyormuş. Çılgınca akan bu coşkulu
su­lar­da adamcağızın boğulacağını zanneden hoca, öğrencilerinden onu
kurtarmalarını istemiş. Öğrenciler yaşlı a­da­mı nehirden çıkararak hoca-
larının karşısına getirmişler. Kon­füçyüs, «Çılgınca akan bu nehirde sağ
kalmayı nasıl başardın?» diye sormuş yaşlı adama. O da, «Çok kolay,
a­kıntı beni aşağı çektiği zaman daldım, yukarı ittiği za­man da suyun
yüzüne çıktım» demiş.
Böyle delice akan sularda ha­yat­ta kalmayı başaran ihtiyar gibi biz
de doğayla birlikte ak­malıyız.
Akış yaşantısı, günlük hayattaki şartlara uyabilecek esnekliği
göstermek anlamına gelir.
 Akış yaşantısı, günlük hayattaki şartlara uyabilecek esnekliği
göstermek anlamına gelir.

Akış yaşantısındaki insan, sevgi dolu ve yumuşak mi­zaç­lıdır. Zaten

insan, hayata ancak sevgi ve yumuşak­lık­la uyum sağlayabilir.
Akıştaki insan acele etmez, yap­macık ve sahte davranışlar içerisine
girmez.

DOĞANIN MUSİKİSİ
Doğanın işleyiş ritmine uygun bir yaşam tarzı seçmeliyiz ken-
dimize.
Günümüzde özellikle büyük şehirlerdeki insanlar telaşlı bir yaşam
sürüyorlar. Yüksek bir tempoda çalışıp çok ko­ş­turuyorlar. Tabii ki
yüksek tempoyla hareket etmek, in­san­ların hayat enerjisini tüketiyor.
Hızlı yaşama temposu bir­çok insanın beden ve ruh sağlığını bozuyor.
Oysa doğanın ritmine baktığımızda, a­celecilik ve telaş hiç yoktur.

Hızlı yaşama temposu bir­çok insanın beden ve ruh sağlığını

bozuyor.

Doğanın işleyiş temposunu incelemek isterseniz, gü­neş­li

bir günde dışarı çıkıp çimenlerin üzerine şöyle bir u­zanıverin.
Kulağınızı toprağa dayayıp dinlediğinizde böceklerin vızıltısını,
yap­rak­ların hışırtısını, kuşların cıvıltısını, çağlayan suların şı­rıl­
tısını, rüzgârın uğultusunu duyarsınız. Yani size iç hu­zuru veren
doğanın musikisini dinlersiniz.
Doğanın musikisi tamamen birbiriyle uyumlu ritmik melo-
dilerden oluş­ur. Eğer dinlerseniz ovalarda, dağlarda, denizlerde,
ormanlarda, bahçelerde do­ğa­nın bu ahenkli müziğini işitirsiniz.
Hiç a­ce­lesi olmayan belirli bir tempodaki bu seslerde do­ğal bir
ritim vardır. Bizler de günlük hayatımızda tabiatın bu işleyiş
ritmine uyum sağlamalıyız. Eğer delice koşturup çok çalışırsak
çabuk tükeniriz.
Bakınız Sait Faik, „Hişt, Hişt“ adlı hikâyesinde ne di­yor:
„Nereden gelirse gelsin; dağlardan, kuşlardan, denizden, insandan,
ottan, böcekten, çiçekten. Gelsin de nereden gelirse gelsin! Bir hişt hişt sesi
gelmedi mi fena! Gel­dik­ten sonra yaşasın çiçekler, böcekler, insanoğulları...“
Ün­lü hikâyecimize doğada gördüğü her şey, işittiği her ses yaşama
sevinci veriyor. Yazar çevresindeki doğal gü­zel­likleri görüp işitebiliyor.
Doğanın musikisi onda müthiş bir yaşama sevinci uyandırıyor.
Çağımızın en yaygın hastalığı gerginliktir. Gerginliğin te­­mel nedenleri
çok çalışmak ve telaşlı yaşamaktır. İhtiyaç duyduğunuzda dinlenmek
dururken bu koşuşturma, bu telaş niye? Yok­sa daha fazla kazanmak
için mi? Dikkat edin, fazla kazanacağım diye hastalanmayasınız. Sonra
bütün paranızı iyileşmek için harcamak zorunda kalırsınız. En iyisi
doğanın işleyiş ritmine uygun hareket ederek yaşamaktır.

KÜLTÜRÜMÜZDE DOĞA SEVGİSİ

Doğa; hayvanlar, bitkiler, toprak, hava ve sudan oluşan muh­teşem
bir yaşam sistemidir. Bu sistem küçücük bir böcekten, kocaman bir
file; ufacık bir bitkiden, dev bir çı­nar ağacına kadar her şeyin önemli
olduğu bir ilişkiler a­ğı­dır.
Biz toplum olarak doğayı seviyor muyuz? Onu ye­teri kadar temiz
tutup koruyor muyuz?
Şöyle çevremizdeki yeşil alanlara bir göz attığımızda, bu­raların ne
kadar hor kullanıldığına görebiliriz. Pik­ni­ğe gidenler genellikle arka-
larında büyük bir çöp yığını bı­ra­karak geri dönüyorlar. Hani park­la­rı,
sokakları, caddeleri, suları, havayı kir­let­­mekte üstümüze yok. Toplum
olarak bu davranışımızı mutlaka değiştirmeliyiz. Çünkü insanlar an­­cak
temiz bir çevrede sağlıklı bir yaşam süre­bi­lirler.
 Aslında medeni insan; hayvanları seven, yeşili koruyan,
çevreyi temiz tutan insandır; medeniyetin sergi yeri de so­kak­
lardır, caddelerdir, yeşil alanlardır.

Medeni insan; hayvanları seven, yeşili koruyan, çevreyi temiz

tutan insandır; medeniyetin sergi yeri de so­kak­lardır, caddelerdir,
yeşil alanlardır.

Her ne kadar doğal çevreyi kirletmekte toplum o­larak üs-

tümüze yok dediysek de, iyi incelersek Türk kül­tü­ründe köklü
bir doğa sevgisi olduğunu görürüz.
Kültürümüzde hayvan sevgisi çok köklüdür. Galiba diğer
varlıkları sevmenin yolu da hay­vanları sevmekten geçiyor.
Hayvanlara merhametle, sev­­giyle bakmayı denediniz mi hiç?
Deneyin lütfen! Köpeğe küçücük bir kemik parçası bile ver­di­ği­
mizde yere boylu boyunca uzanır, gözlerini yumup a­ça­rak bize
minnettarlığını ifade etmeye çalışır. Dik­katlice bakarsak, onun
gözlerinde gerçek sevgi pı­rıl­tı­larını görebiliriz. Kapı diplerinde
gezinen nazlı ke­di­cikleri düşünün bir kere. Fırtınadan veya
yağmurdan son­ra şakıyan kuşları düşünün. Aslında hay­vanlar;
sevmemiz, korumamız ve onlardan yararlanma­mız için yaratıldı.
Hayvanları sevdikçe bakış açımız o­lum­lu yönde değişecek ve
yaşamımız daha da zenginleşe­cek­tir. İnsanda iç zenginliğinin
en önemli işaretlerinden biri de hay­van sevgisidir.

İnsanda iç zenginliğinin en önemli işaretlerinden biri de hay­van

sevgisidir.

E­sa­sında hayvanlar; kanaatkârlığı, sabrı, vefayı, sadakati

simgelerler...
204 l Tuncer Elmacıoğlu

Türk kültüründe hayvanların özel bir yeri vardır. Ör­ne­ğin eski

Türklerde at sevgisi o kadar fazladır ki. Adeta aile­nin bir üyesi
gibidir at. Türkler tarihte atlar için özel me­zarlar bile yaptırmış-
lardır. Manas Destanında, destan kah­ramanı Manas, öldükten
sonra atıyla birlikte gömülmüş­tü. Bu olay, Türk kültüründe ata
verilen değerin güzel bir örneğidir. Yine Göktürkler, Ergene-
kon’dan çıkarken on­lara bir bozkurtun rehberlik etmesi Türk
kültüründe boz­kurt sevgisini göstermektedir. Göçebe bozkır
hayatı yaşayan Türkler, başka türlü o­lamazdı zaten. Onlar atı,
kurdu, kuşu sevip hayatlarını onlarla paylaşacaktı...
Kültürümüzde ağaç sevgisi de çok fazladır. Halkımızın gönlünde
tarihten günümüze kadar uza­nan güçlü bir ağaç sevgisi vardır. Ağaç,Türk
destanlarının vaz­­geçilmez motifidir. Ayrıca ülkemizde birçok yer adı da
Çamlıbel, A­ğaç­lı­dere, Kırkağaç gibi ağaç isimlerinden oluşmuştur.
Tarihe çağ değiştiren devlet adamı olarak geçmeyi ba­şa­ran büyük
insan Fatih Sultan Mehmet,„Ormanlarımdan bir dal kesenin, ben
de başını keserim!“ diyerek ağaç keserek ormanlara zarar vermenin
cezasını çok ağır koy­muş­tu.
Türk kültüründe çiçekler sevginin ve güzelliğin sembolüdür. Sev-
gimizi, saygımızı, duygularımızı ço­ğu kere çiçeklerle ifade ederiz. En
etkili dil, çi­çek­lerin dilidir; onlarla verilen mesajlar da çok etkileyicidir.
Duy­gu yüklü Türk halkı, her fırsatta çiçeklerin di­liy­le ko­nuş­muş, gönül
ürperişlerini onlarla anlatmıştır.
Peygamberimiz,„Dünya yeşil ve güzeldir, Allah sizleri o­na bekçi
tayin etti“ diyor. Öyleyse Allah’ın bu mükemmel eserine sahip çıkarak
ona iyi bekçilik etmeliyiz. Za­ten tasavvufa göre de doğa, Allah’ın kısmen
görüntüsünden ibarettir. Bu ne­denle doğaya zarar vermek, Yaratıcıya
kötülük etmekle eş anlamlıdır.
GelenekselTürk kültüründe doğa kutsaldır. Kültürümüzde varolan
doğa sev­gi­si, günümüzde kısmen kaybolmuş gibi gözükse de, biz bu
güzel kültürel özelliğimizi tekrar diriltmeliyiz.
205 l Tuncer Elmacıoğlu

DOĞAL ÇEVRE BİLİNCİ

Çocuklarımıza güzel bir dünya bırakabilmemiz için hepimizin
doğal çevre konusunda bilinçlenmesi ge­rekiyor.
Her şeyden önce doğal çevreyi koruma ve temiz tutma bi­
linci oluşturmalıyız insanlarda. Çevre krizinin çö­züm­lenmesinde
en etkili yol, tüm insanların kendi üzerlerine düşen görev ve
sorumlulukları yerine getirmeleridir. Bu­nu da ancak bireyleri
eğiterek başarabiliriz. Eğitimin dı­şın­da po­litikanın gücünden de
yararlanmalıyız. Çünkü dün­ya­yı politikacılar yönetiyor. Bu nedenle
çevre konusunda duyarlı olan politikacıları desteklemeliyiz.

Çevre konusunda duyarlı olan politikacıları desteklemeliyiz.

Ayrıca ülkemizde ve tüm dünyada doğayı korumak a­ma­

cıyla kurulmuş birçok çevreci dernek var. Bu der­nek­lere üye
olup faaliyetlerine aktif olarak katılma­lıyız. Fa­kat herhangi bir
derneğe üye olmadan da iyi bir çevreci olabiliriz.
Asla, „Bana ne!“ dememeliyiz. Yerlere tükürenleri, evinin to-
zunu dışarıya silkeleyenleri, sokaklara ve caddelere çöp atanları
mutlaka uyaralım! Lütfen, çev­reyi kirletenlerle mücadele edip
onları eğitmeye çalışalım. Böyle davranmak hepimizin görevidir.

Yerlere tükürenleri, evinin tozunu dışarıya silkeleyenleri,

sokaklara ve caddelere çöp atanları mutlaka uyaralım!

Bireysel sorumluluk taşıyan herkes, doğal çevrenin en uyanık

bek­çileri olmalıdır. İnsanlığın geleceği doğayı yaşatmasına bağlı.
Bu yüzden bütün insanlar doğayı tahrip edici dav­ranışlardan
kaçınmalıdır. Ekonomik ka­­rarlar alınırken ekonomiyle ekoloji
birlikte dü­şü­nül­me­lidir. Dünyamızın geleceğini ilgilendiren
böyle hayati bir konuda uluslararası işbirliği yapılmalıdır.
206 l Tuncer Elmacıoğlu

İnsanoğlu doğaya hükmetme hır­sıyla hareket ederek do-

ğayı acımasızca katletti. Günümüzde doğal çevreyle ilgili yeni
bir zihniyete ihtiyacımız var. Bu da insanlarda doğayı ko­ru­ma
bilinci oluşturmaktır.
Günümüzde çevre sorunu insanlığın ge­leceğini tehdit edecek
boyutlara ulaştı. 1983’te Birleşmiş Mil­letler tarafından kurulan
Dünya Çevre ve Kalkınma Ko­misyonu, «Ortak Geleceğimiz» ad­lı
bir rapor hazırladı. Bu raporda dünyamızın, «Asit yağmurları,
ısınma, çölleş­­me, ozon tabakasındaki deliğin büyümesi, bazı
canlı tür­lerinin tükenmesi» gibi önemli tehditler altında bulun­
du­ğu belirtilmektedir.(Sadıklar, s.53)
Bu felaketin sorumluları kimler? Tabii ki doğal çevreyi bi­linç­sizce
tahrip eden insanlar. Hâlbuki çev­re­yi tah­rip etmekle, kendi gelecekle-
rine dinamit koyuyorlar.
Eğer yüreklerimizde çocuklarımızın geleceği için bir sorumluluk
duyuyorsak, tüm in­sanları doğal çevre konusunda eğitip bilinçlen-
dirmeliyiz.
207 l Tuncer Elmacıoğlu

YEDİNCİ BÖLÜM
BİLGELİĞE ULAŞMAK

“Bilmek olmak değildir,

Olmaya bak olmaya.”
Yunus Emre
208 l Tuncer Elmacıoğlu
209 l Tuncer Elmacıoğlu

HAYATIN AMACI

D
inlerin ve eğitimin temel amacı, insanları geliştirerek
iyi davranışlara yöneltmektir.
Kutsal kitabımız Kur’an’da yaratılışın amacı şöy­le
a­çıklanıyor: “Allah, hanginizin daha iyi davranacağını sınamak için
ölümü ve hayatı yarattı…(67/2).” Bu ayetten de an­la­şı­­lacağı gibi
hayatın amacı, insanın bu dünyada daha çok iyi davranışlarda
mı, yoksa kötü davranışlarda mı buluna­ca­ğının denenmesidir.
Kur’an’a göre bu dünya bir imtihan yeridir insanlar için.
Eğitimin amacı da insanda arzu edilen iyi dav­ranışlar geliştirmektir.
Evet, dinlerin ve eğitimin temel amacı aynıdır, o da insanları iyi
davranışlara yöneltmektir.
İnsanın iyi davranışlara yönelebilmesi, yeteneklerini geliştirebil-
mesine bağ­lıdır. Yetenekler geliştirilemediği takdirde kötü dav­ra­nış­lar
or­taya çıkar.

İnsanın iyi davranışlara yönelebilmesi, yeteneklerini

geliştirebilmesine bağ­lıdır. Yetenekler geliştirilemediği takdirde
kötü dav­ra­nış­lar or­taya çıkar.
210 l Tuncer Elmacıoğlu

Tabiatta,„Büyüme­yen ve gelişmeyen canlılar ölür“ diye bir kural

vardır. Bir canlıyla bir can­sızı birbirinden nasıl ayırabiliriz? Tabii ki bü-
yüyüp gelişen varlık canlı; büyümeyip gelişmeyen varlık ise cansızdır.
Yani canlılığın temel belirtisi, büyüme ve gelişmedir.(Buscaglia, s.109)
Malum, insanda bedensel büyüme doğal olarak bir süre sonra
durur; ama ruhsal gelişme ömür boyu sürer. İnsanın ruhsal yetenekleri
gelişmezse zamanla işlevlerini yitirerek ölüverirler. Unutmayın bizlere
doğuştan bağış­la­nan her yetenek gelişmeyi bekler. Bu başarılamadığı
takdirde yetenekler gittikçe gerileyip körelir. Ancak yeteneklerini
geliştirebilen in­san, iyi davranışlara yönelebilir.
Erich Fromm“Sahip Olmak ya da Olmak”adlı muhteşem eserinde,
insanın kurtuluşunu„sahip olmak“ ka­rak­terini terk ederek„olmak“
biçimindeki bir karaktere ge­çebilmesinde görüyor. Ona göre kişi, kendi
özünde ka­liteli bir değişikliği gerçekleştirmelidir.
„Sahip olmak“ karakterindeki insanlar en çok para, mal, eşya elde
etmekle il­gi­le­n­irler.„Olmak“ karakterindeki insanlarsa en çok mutlu
olmaya ve evrene hizmet etmeye odaklanırlar.
„Olmak“ in­sa­nın ruhsal özellikler(karakter) bakımından iyi bir
duruma geçmesidir.
Hayatın amacı, olgunlaşarak bilgeleşmektir. İnsan bilgeleşmek için
ruhunda kaliteli bir değişim gerçekleştirmelidir. Öyleyse bilgeleşmek,
insanın olumlu yönde değişimini gerektiriyor.

DEĞİŞİM
Dünyamızda her şey sürekli değişiyor. Örneğin canlılar ö­lüyor,
çiçekler açıyor, yapraklar dökülüyor, karlar eriyor, topraklar erozyona
uğruyor...
Tabiattaki bu sü­rek­li değişim tabii ki insan hayatı için de söz
konusudur.
211 l Tuncer Elmacıoğlu

İnsanlık tarihi günümüze kadar ekonomik, sosyal, si­yasal

alanlarda çok önemli değişimler ve dönüşümler ya­şadı. Ünlü
gelecek bilimci Alvin Toffler «Şok» adlı harika e­se­rin­de, bilinen
on bin yıllık insanlık tarihini birinci, ikinci, üçüncü dalga olmak
üzere üç ana döneme ayırıyor. Toff­ler’e göre, M.Ö. 8000’den
M.S. 1650 yılına kadar olan dö­nem, birinci dalga(tarım çağı);
1650’den 1955 yılına kadar olan dönem, ikinci dalga(sanayi çağı);
1955’ten beri süregelen dönem de üçüncü dalga(bilgi çağı)dır.
Ancak insanlık 2000’li yıllardan itibaren yeni bir döneme girdi.
Stephen Covey’e göre önümüzdeki bin yıl Bilgelik Çağı olacak. Bilgi
Çağı büyük bir hızla Bilgelik Çağına dönüşüyor…
Elbette ki her dönemin ekonomik, sosyal ve siyasal a­lanlardaki
değerleri de önemli farklılıklar göstermektedir. Örneğin tarım çağında
temel ekonomik değer top­rak ve emekken, sanayi çağında fabrika ve
ser­mayeye, bilgi çağında ise bilgi ve vasıflı insana dö­nüş­tü. Yine tarım
ve sanayi çağında kas kuvveti önemliyken, bilgi çağında beyin gücü
önem ka­zan­dı. Tarım ve sanayi çağında kas kuvvetine dayanan er­kek
egemenliği, günümüzde kadınlar lehine değişiyor. Çün­kü kas kuvvetin-
den çok, beyin gücünün ö­nem kazandığı bir çağda yaşıyoruz artık.
Çağımızda yüksek teknolojiye, fiziksel güç veya kol ustalığıyla
geçmek müm­kün mü?
Çağımızın ekonomik hayatında kamu mülkiyetinin, mer­­kezi
planlamanın, ağır sanayinin önemi gittikçe a­zal­­makta. Artık en büyük
güç sanayi ürünlerinde değil, bilim­sel kapasite de. Donuk servetten,
taşınabilir ser­mayeye doğru bir eğilim başladı. Emlak ve toprağın ye­ri­
ni banka mevduatları aldı. Taşınamaz servet anlayışından, nakit servet
anlayışına doğru bir yöneliş var. İletişim teknolojisindeki hızlı gelişim,
dün­­ya ülkeleri arasındaki bilgi akışını hızlandırdı. İş yer­le­ri bürolardan
evlere doğru kaymaktadır.
212 l Tuncer Elmacıoğlu

Sosyal ve siyasal hayatta insan hakları, demokrasi, din ve

vicdan hürriyeti yükselen değerler oldu. Politikada da artık
ideolojiler değil, somut çözüm önerileri önem ka­zan­dı.
Çağımızda ekonomik, sosyal ve siyasal hayat hızla de­ğişiyor. Bu
sosyolojik değişime paralel olarak psi­ko­lojik(ruhsal) yaşantımızda da
önemli değişiklikler yapmalıyız.
İnsan ruhu, değişimi ve yenilikleri özleyen bir yapıdadır.

İnsan ruhu, değişimi ve yenilikleri özleyen bir yapıdadır.

RUHSAL DEĞİŞİM
„Her dem yeniden doğarız, bizden kim usanası.“
Yunus Emre
Ruhsal özelliklerimizin(çalışkan, sinirli, dürüst, inat…) toplamı
ruhumuzdur. Buna karakter de denir.
Ruhsal değişim yolculuğuna güçlü yönlerimizi daha da
güçlendirerek, zayıf ve kusurlu yönlerimizi de düzelterek devam
etmeliyiz. Değişimi bu ilkeden hareketle hayatımızın sonuna
kadar istikrarlı bir şekilde sürdürmeliyiz.
Ruhsal değişim sürecinde öğrenme çok önemlidir. Her de-
ğişimin temelinde, mutlaka yeni bir öğ­renme vardır. Bir başka
söyleyişle her öğrenme insanda bir değişim meydana getirir.
Öyleyse de­ği­şi­min motoru, öğrenmedir diyebiliriz. Nasıl bede-
nimizin gıdası yiyip içmekse, ruhumuzun gı­da­sı da öğrenmektir.
Bundan dolayı ruhumuzu yeni bilgi­ler­le beslememiz gerekiyor.
Sürekli yeni şe­yl­er öğrenen insanın ruhu, tıpkı iyi bir sporcunun
be­de­ni gibi sağlıklıdır.
Peygamberimiz, „Beşikten mezara kadar öğ­re­ni­niz“ derken,
insanlar için sürekli öğrenmenin gerekliliğini di­le getiriyordu.
Yine Hz. Ali, „İnsan ya öğrenir ya da öğretir; geri kalanları hiç-
tir“ diyerek öğrenip öğretmenin in­san hayatındaki önemini
belirtiyordu. Öyleyse bilge insan, ömrünün sonuna kadar hem
öğrenir hem de öğretir.

Bilge insan, ömrünün sonuna kadar hem öğrenir hem de

öğretir.

Kuşkusuz öğrenme ve öğretmenin temel aracı e­ği­tim­dir.

Eğitimi canlı ve dinamik kılan temel unsur da onun sü­­rekliliğidir.
Bu­nun içindir ki çağımızda eğitim, yalnızca okullarda değil, işve­
ren konumundaki her yerde olacak. Bugün gelişmiş ülkelerde
başta yöneticiler olmak üzere bütün ça­lı­şan­lar, sürekli hizmet
içi eğitime alınıyor. Acaba değişip ge­lişebilmemiz için, eğitim
kadar etkili bir başka araç var mı dünyamızda? Çağımızda„bitmiş
eğitim“ di­ye bir şey yoktur. İleri düzeyde eğitim görmüş kişiler
bile bil­gilerini sürekli yenilerler.
Günlük rutin davranışlarımızda da değişime yönelmeliyiz.
Değişimi ve yenilikleri günlük hayatımızdaki dav­ra­nış­la­ra da
yansıtalım. Şöyle ki de­ğişik renklerde kıyafetler giyelim. Fanatik bir
okuyucu ol­mak yerine değişik fikirlere sahip yazarları okuyalım.
Farklı ga­ze­te, der­gi ve kitaplar alalım. Evimizde veya devamlı
gitti­ği­miz yerlerde farklı yerlere oturalım. İş yerimize veya e­vi­
mi­ze gi­derken değişik yolları deneyelim. Lokantaya gittiğimizde
her zaman yediğimiz veya çok sevdiğimiz yemekler yerine farklı
yiyecekler sipariş edelim. Değişik görüşlere sahip insanlarla
tanışarak yeni arkadaşlar edinelim… Kısaca yaşamımızdaki
monotonluğu terk etmeye ça­lı­şalım. Günlük yaşamımıza renk
katabilecek yeni ve heyecan ve­rici aktivitelere yapalım. Rutin bir
yaşamımız ol­duğunu fark edebilmemiz bile onu değiştirmeye
başlama­nın ilk adımı olabilir.
214 l Tuncer Elmacıoğlu

Değişen insanların iki günü bir olmaz; her yeni günleri bir
öncekine göre daha olumlu bir gelişme gösterir. Bunlar ken-
dilerini her geçen gün biraz daha geliştirirler. Bizler de hayat
yolculuğumuzda olumlu yönde bir değişim süreci yaşamalıyız.

Bizler de hayat yolculuğumuzda olumlu yönde bir değişim

süreci yaşamalıyız.

Aslında kişisel değişimle toplumsal değişim de birbirine

paralellik gösterir. Nitekim Kur‘an‘da: „...insanlar kendilerini de-
ğiştirmedikçe; Allah onları toplum olarak değiştirmez...(13/11)“
buyuruluyor. Zaten madalyonun bir yüzü insansa diğer yüzü
de toplumdur.
Gelişmenin zıddı değişmemektir. İnsan için bilgelik, ruhsal olarak
olumlu yönde değişmekle müm­kün olabilir.
Öyleyse her şeyden önce bilgelik, olumlu yönde değişimle başlar.
Olumlu yönde değişmek, bilgelik yolunda ilerlemektir. İyiye doğru
değişimin doruk noktası bilgeliktir.

BİLGELİK
Bilgelik; bilgili olmak, bilgiyi hayata uygulamak ve hayırlı işler
yapmaktır. Aslında bu üçlü birbirini tamamlıyor.
Birincisi, bilgili olmaktır. Bilgiyi genellikle okuyarak, gözlem
yaparak, dinleyerek, soru sorarak elde ediyoruz. Hayatımız boyunca
bu araçları kullanarak bilgimizi artırmaya çalışmalıyız.
Aslında çok bilgi insanı bilge yapmaz. Bilgisayarların çok
bilgisi vardır; ama bilgeliği yoktur. Bu durum pek çok insan
için de geçerlidir. Eğer yalnızca bilgi bi­rikimi insanlara bilgelik
sağlasaydı, bilgelerle dolu bir dün­yada yaşıyor olurduk. Oysa
dünyamızda sınırlı eği­ti­mi­ne veya hiç eğitim görmemesine
215 l Tuncer Elmacıoğlu

rağmen bilge denilebi­­lecek kişiler varken, yüksek öğretim

gördüğü, hatta ü­ni­ver­site hocası olduğu hâlde bilgelikle hiç
ilgisi olmayan pek çok kişi bulunmakta.
İkincisi, bilgiyi hayata uygulamaktır. Bilgi, tek başına bilgelik
getirmez. Bilgelik, bilginin ha­yata uy­gu­lanması ustalığıdır. Zaten
hayata uy­gu­lanama­yan bilgi, insana yüktür. Bu yükü boş yere ta­şı­yan
kimse de, yalnızca bilginin hamallığını yapmış olur. Kı­saca bil­ge­lik,
davranışa dönüşen bilgi demektir. Örneğin kişi, uyuşturucunun zararlı
olduğunu bildiği halde uyuşturucu kullanıyorsa, bilgece davranmamış
olur. Yine bilgi; hile, sahtekârlık, kötülük yapmak için kullanılırsa bu
bilgelik olmaz.
Hz. İsa İncil’de, «Evini Bilgece Kuran Kişi» sim­gesiyle bilgeliği
çok güzel açıklıyor: «Benim sözlerimi dinleyip uy­gulayan kişinin kime
benzediğini söyleyeyim size: O, e­vi­ni yaparken kazarak derine inen ve
temeli kaya üzerine ku­ran adama benzer. Sel gelince kabaran sular o
eve saldırsa da zarar veremez. Çünkü o ev, özenle kurulmuştur. Ö­te
yandan sözlerimi işitip de uygulamayan kişi, toprak üstüne temelsiz
ev yapan adama benzer...»
İsa peygambere göre de bilgelik, doğru bilgiyi uygulamaktır.
Üçüncüsü, hayırlı işler yapmaktır. En hayırlı iş, dünyaya hizmet
etmektir. Burada sevgi devreye girmelidir. Öyle ya, dünyayı sevmezsek
niçin dünyaya hizmet edelim ki?
O halde, Bilgi + Sevgi = Bilgeliktir diyebiliriz.
Bilgelik için sürekli öğrenmenin yanında yaşama biçimimize de
çekidüzen vermeliyiz. Bilgeye yaraşır biçimde sade ve ahlaklı bir hayat ya-
şamalıyız. Sade ve ahlaklı bir yaşam erdemli davranışlara yöneltir bizi.
Bütün kültürlerde bilgeleşmeyi başaran kimselerin aşa­ğı yukarı
aynı yolu takip ettiklerini ve birbirine benzeyen sa­de bir yaşama biçimi
seçtiklerini görüyoruz.
216 l Tuncer Elmacıoğlu

Bilgelik, herkesin ulaşabileceği bir hedeftir. Çünkü her in-

sanda potansiyel olarak bu güç var. Yeter ki kişi, iyi ni­yetli olarak
kendine böyle bir hedef seçip bu hedefe yönelsin.

Bilgelik, herkesin ulaşabileceği bir hedeftir. Çünkü her insanda

potansiyel olarak bu güç var.

Gerçek şu ki çaba gösteren her insan, bilgelik yo­lunda

mesafe alabilir.

BİLGE İNSANLARIN ÖZELLİKLERİ

İnsan, bedenle ruhtan oluşan bir varlıktır.
Bilgeinsanhembedensağlığınahemdışgörünüşüneözengösteren,
gelişerek ruhunda kaliteli bir değişim gerçekleştiren insandır.

Bilge insan hem beden sağlığına hem dış görünüşüne özen

gösteren, gelişerek ruhunda kaliteli bir değişim gerçekleştiren
insandır.

Bilge insan, dış görünüş itibariyle alelade insanlara ben­zese

de, özde sıradan insanlardan farklıdır. Biyo-psi­ko-sos­yal yönden
sağlıklı olan bilge kişiler, birtakım or­tak özelliklere sahiptirler.
Bu ortak özelliklerin bazıları şunlardır:
* Bilge insan beden sağlığına dikkat ettiği gibi kendisine
bakıp dış görünüşüne de özen gösterir.
* Bilge insan hep gelişme ve geliştirme çabası içerisin-
dedir Onun misyonu, ruhun gıdası olan öğrenmek ve
öğretmektir.
* Bilge insan dünyadaki akışa sevgiyle katılır. O dünyayı
severek katkıda bulunmak ister.
217 l Tuncer Elmacıoğlu

* Bilge insan davranışlarında her zaman samimidir. Zaten

bir insan ne kadar samimi ve içtense o kadar bilgedir.
* Bilge insan doğruluktan ayrılmaz. Yalan söylemez. O
kimsenin hakkını yemediği gibi kimseye hakkını da
yedirmez.
* Bilge insan çok çalışkan ve üretkendir. O işlerini iyi yapar.
* Bilge insan birleştiricidir. O dil, din, ırk, mezhep, renk,
cinsiyet ayırımı yapmaz. Konuşma ve davranışlarında
ayırıcı değil, birleştiricidir. Hep ortak yönleri vurgular;
davranışlarıyla da bunu destekler. Her yıl Konya’da dü-
zenlenen Mevlânâ’yı anma törenlerine dünyanın dört bir
tarafından değişik ırklara ve inançlara mensup insanların
katılmasının nedenini hiç düşündünüz mü? Bunun temel
nedeni Mevlânâ’nın bütün hayatı boyunca sevgiyi esas
alan birleştirici bir tutum sergilemiş olmasıdır.
* Bilgeinsanınpara,mal,mevkihırsıyoktur.Osahipolduklarını(parasını,
malını, bilgisini, görgüsünü...) insanlarla paylaşmaktan hoşla-
nır.
* Bilge insan sabırlıdır. Hikâye bu ya bilge birinin aksi bir
hizmetkârı varmış. Hizmet ederken konukları rahatsız eder,
tabakları kasıtlı olarak düşürüp kırarmış. Dostları bilge kişiye
bu hizmetkârı kovup yerine düzgün birini almasını önermişler.
Bilge kişi,“Hayır, ben ona teşekkür borçluyum; çünkü o, bana
sabretmeyi öğretiyor...” demiş.
* Bilge insan, kendisiyle ve çevresiyle barışıktır. Daima güler
yüzlü, tatlı dilli ve yumuşaktır. İnsanlarla beraber olmaktan,
manzara seyretmekten, hayvanlar âlemini izlemekten müthiş
haz duyar.
* Bilge insan gülmeyi ve güldürmeyi iyi bilir. İyi bir mizah
anlayışına sahiptir. İnsanların ve olayların gülünç yönlerini
218 l Tuncer Elmacıoğlu

hemen görüverir. Espri yapma yeteneği çok yüksektir;

ama kimseyle alay edip dalga geçmez.
* Bilge insan ateşli tartışmalara girmez. Başkalarını kendisi gibi
düşünmeye zorlamanın saçma olduğunu bilir. Gerekirse uygun
bir ses tonuyla kişisel görüşünü belirtir. Bilmediği veya hazırlıklı
olmadığı konularda konuşmaz; sadece dinler.
Bunlara ilâve edebileceğimiz daha pek çok özellik var­dır kuşkusuz;
ama takdir edersiniz ki burada hepsinden bah­setmemiz mümkün değildi.
Çok az sayıda insan yu­ka­rıda belirttiğimiz niteliklerin tamamını kendi
kişili­ğin­de barındırabilir. Ancak her şeyden önemlisi, kişinin böy­le bir
manevi yolculuğa çıkmak isteyerek„bilgeleşme sü­re­cine“ girmesidir.
Bilgeleşme süreci Aşık Veysel’in dediği gi­bi,„Uzun ince bir yol“dur.
Sözlükte bilge kelimesi,„bilgili, ahlaklı, örnek in­san“ anlamlarına
geliyor. Demek ki bilgenin bilgili, ahlaklı ve örnek insan olması gereki-
yor. Türkçemizin önemli kavramlarından biri olan bilge, kendisine akıl
danışılan kişi anlamında da kullanılıyor. Aynı zamanda bilge, öğütlerine
ve görüşlerine değer verilen kimsedir. Kültürümüzün yetiştirdiği belli
başlı bilgeler: Yu­nus­lar, Mevlânalar, Dede Korkutlar, Aksakallılar, Alpe­
ren­lerdir... Bana göre ülkemizde son yıllarda yetişen en bilge kişilerden
biri de rahmetli Barış Manço’ydu.
Barış, kendi öz kültüründen yola çıkarak evrenseli ya­ka­lamıştı. Eser-
lerinde öz kültürümüzün renk, ışık ve çiz­gi­leri vardı. O, sadece bir müzik
adamı değil, büyük bir öğ­retmendi de.Türkçe’mizi, tarihimizi, kültürümüzü
sev­meyi öğretti bize. Bu-nunla da kalmayarak Türk kültürünü dün­yaya
tanıttı. O, yüreği sevgi dolu tam bir gönül a­da­mıy­dı. Eğlendirdi, güldürdü,
düşündürdü, gezdirdi, bil­gi­lendirdi hepimizi.Türk insanına dünyayı tanıt-
mak, onun uf­kunu açmak istedi. Bunu başardı da.Toplumu uzlaştır­ma­ya
çalıştı. Halkımızın hep ortak yönlerini vurguladı. Bü­tün hayatı boyunca
birleştirici davrandı. Hatta cenazesi bile birleştiriciydi. Her görüşten insan,
onun cenazesine ko­şarak gelmişti…
219 l Tuncer Elmacıoğlu

KAYNAKÇA

Addington Ensign, %100 Düşünce Gücü, Akaşa Yayınları, İstanbul, 1991

Aksan Doğan, Her Yönüyle Dil, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1987
Akyol Taha, Hayat Yolunda, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1997
Başgil A. Fuad, Gençlerle Başbaşa, Yağmur Yayınları, İstanbul, 1996
Baltaş Acar, Üstün Başarı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1990
Baltaş Acar-Zuhal, Stres ve Başaçıkma Yolları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1990
Bilgiseven Amiran, İslâmiyet’in Kültürel Özellikleri ve İslâmî Kavramlar, Filiz Ki-
tabevi, İstanbul, 1989
Bilgiseven Amiran, Sosyolojik Açıdan İslamiyet ve İslamî Kavramlar, Filiz Kitabevi,
İstanbul, 1992
Blackburn Ivy, Depresyon ve Başa Çıkma Yolları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993
Brzezinski Zbigniew, Kontrolden Çıkmış Dünya, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
Ankara, 1994
Burg Bob, Birlikte Kazanmak, Beyaz Yayınları, İstanbul, 1999
Buscaglia Leo, 9 Numaralı Otobüsle Cennete, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1992
Buscaglia Leo, Yaşamak, Sevmek ve Öğrenmek, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1990
Chopra Deepak, Sağlığı Yaratma, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1990
Cloud Townsende, Sınırlar, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1997
Cüceloğlu Doğan, İçimizdeki Biz, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1996