Professional Documents
Culture Documents
PREAMBUŁA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Parlament Europejski, Rada i Komisja uroczyście ogłaszają Kartę praw podstawowych Unii Europej
skiej w brzmieniu przedstawionym poniżej:
Preambuła
Narody Europy, tworząc między sobą coraz ściślejszy związek, są zdecydowane dzielić ze sobą
pokojową przyszłość opartą na wspólnych wartościach.
Unia przyczynia się do ochrony i rozwoju tych wspólnych wartości, szanując przy tym różnorod
ność kultur i tradycji narodów Europy, jak również tożsamość narodową Państw Członkowskich
i organizację ich władz publicznych na poziomach: krajowym, regionalnym i lokalnym; dąży do
wspierania zrównoważonego i stałego rozwoju oraz zapewnia swobodny przepływ osób, usług,
towarów i kapitału oraz swobodę przedsiębiorczości.
W tym celu, w obliczu zmian w społeczeństwie, postępu społecznego oraz rozwoju naukowego
i technologicznego, niezbędne jest wzmocnienie ochrony praw podstawowych poprzez wyszczegól
nienie tych praw w Karcie i przez to uczynienie ich bardziej widocznymi.
Niniejsza Karta potwierdza, przy poszanowaniu kompetencji i zadań Unii oraz zasady pomocniczo
ści, prawa wynikające zwłaszcza z tradycji konstytucyjnych i zobowiązań międzynarodowych wspól
nych Państwom Członkowskim, europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, Kart Społecznych przyjętych przez Unię i Radę Europy oraz z orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W tym kontekście,
sądy Unii i Państw Członkowskich będą interpretowały Kartę z należytym uwzględnieniem wyjaśnień
sporządzonych pod kierownictwem Prezydium Konwentu, który opracował Kartę, i za których
uaktualnienie odpowiada Prezydium Konwentu Europejskiego.
Korzystanie z tych praw rodzi odpowiedzialność i nakłada obowiązki wobec innych osób, wspólnoty
ludzkiej i przyszłych pokoleń.
TYTUŁ I
GODNOŚĆ
Artykuł 1
Godność człowieka
Artykuł 2
Prawo do życia
2. Nikt nie może być skazany na karę śmierci ani poddany jej wykonaniu.
Artykuł 3
Prawo człowieka do integralności
b) zakaz praktyk eugenicznych, w szczególności tych, których celem jest selekcja osób;
c) zakaz wykorzystywania ciała ludzkiego i jego poszczególnych części jako źródła zysku;
Artykuł 4
Zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania
Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
Artykuł 5
Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
TYTUŁ II
WOLNOŚCI
Artykuł 6
Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
Artykuł 7
Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego
Artykuł 8
Ochrona danych osobowych
2. Dane te muszą być przetwarzane rzetelnie w określonych celach i za zgodą osoby zaintereso
wanej lub na innej uzasadnionej podstawie przewidzianej ustawą. Każdy ma prawo dostępu do
zebranych danych, które go dotyczą, i prawo do dokonania ich sprostowania.
Artykuł 9
Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny
Artykuł 10
Wolność myśli, sumienia i religii
1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność zmiany
religii lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi,
publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań poprzez uprawianie kultu, nauczanie, prakty
kowanie i uczestniczenie w obrzędach.
2. Uznaje się prawo do odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem, zgodnie z usta
wami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.
C 326/398 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 26.10.2012
Artykuł 11
Wolność wypowiedzi i informacji
Artykuł 12
Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
2. Partie polityczne na poziomie Unii przyczyniają się do wyrażania woli politycznej jej obywateli.
Artykuł 13
Wolność sztuki i nauki
Artykuł 14
Prawo do nauki
Artykuł 15
Wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy
1. Każdy ma prawo do podejmowania pracy oraz wykonywania swobodnie wybranego lub zaak
ceptowanego zawodu.
3. Obywatele państw trzecich, którzy posiadają zezwolenie na pracę na terytorium Państw Człon
kowskich, mają prawo do takich samych warunków pracy, z jakich korzystają obywatele Unii.
26.10.2012 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 326/399
Artykuł 16
Wolność prowadzenia działalności gospodarczej
Uznaje się wolność prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z prawem Unii oraz ustawodaw
stwami i praktykami krajowymi.
Artykuł 17
Prawo własności
Artykuł 18
Prawo do azylu
Gwarantuje się prawo do azylu z poszanowaniem zasad Konwencji genewskiej z 28 lipca 1951 roku
i Protokołu z 31 stycznia 1967 roku dotyczących statusu uchodźców oraz zgodnie z Traktatem
o Unii Europejskiej i Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwanych dalej „Traktatami”).
Artykuł 19
Ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji
2. Nikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany w drodze ekstradycji
do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub
innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
TYTUŁ III
RÓWNOŚĆ
Artykuł 20
Równość wobec prawa
Artykuł 21
Niedyskryminacja
1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry,
pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy poli
tyczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie,
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
2. W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla ich postanowień szczególnych zaka
zana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
Artykuł 22
Różnorodność kulturowa, religijna i językowa
Artykuł 23
Równość kobiet i mężczyzn
Należy zapewnić równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach, w tym w zakresie zatrud
nienia, pracy i wynagrodzenia.
Zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu środków zapewniają
cych specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie reprezentowanej.
Artykuł 24
Prawa dziecka
1. Dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra. Mogą one
swobodnie wyrażać swoje poglądy. Poglądy te są brane pod uwagę w sprawach, które ich dotyczą,
stosownie do ich wieku i stopnia dojrzałości.
Artykuł 25
Prawa osób w podeszłym wieku
Unia uznaje i szanuje prawo osób w podeszłym wieku do godnego i niezależnego życia oraz do
uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym.
26.10.2012 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 326/401
Artykuł 26
Integracja osób niepełnosprawnych
Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających zapewnić
im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności.
TYTUŁ IV
SOLIDARNOŚĆ
Artykuł 27
Prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa
Artykuł 28
Prawo do rokowań i działań zbiorowych
Pracownicy i pracodawcy, lub ich odpowiednie organizacje, mają, zgodnie z prawem Unii oraz
ustawodawstwami i praktykami krajowymi, prawo do negocjowania i zawierania układów zbioro
wych pracy na odpowiednich poziomach oraz do podejmowania, w przypadkach konfliktu intere
sów, działań zbiorowych, w tym strajku, w obronie swoich interesów.
Artykuł 29
Prawo dostępu do pośrednictwa pracy
Artykuł 30
Ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy
Artykuł 31
Należyte i sprawiedliwe warunki pracy
Artykuł 32
Zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy
Praca dzieci jest zakazana. Minimalny wiek dopuszczenia do pracy nie może być niższy niż mini
malny wiek zakończenia obowiązku szkolnego, bez uszczerbku dla uregulowań bardziej korzystnych
dla młodocianych i z wyjątkiem ograniczonych odstępstw.
Młodociani dopuszczeni do pracy muszą mieć zapewnione warunki pracy odpowiednie dla ich wieku
oraz być chronieni przed wyzyskiem ekonomicznym oraz jakąkolwiek pracą, która mogłaby szko
dzić ich bezpieczeństwu, zdrowiu lub rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, moralnemu i społecz
nemu albo utrudniać im edukację.
Artykuł 33
Życie rodzinne i zawodowe
Artykuł 34
Zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna
2. Każdy mający miejsce zamieszkania i przemieszczający się legalnie w obrębie Unii Europejskiej
ma prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego i przywilejów socjalnych zgodnie z prawem
Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi.
Artykuł 35
Ochrona zdrowia
Artykuł 36
Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym
Unia uznaje i szanuje dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, przewi
dziany w ustawodawstwach i praktykach krajowych, zgodnie z Traktatami, w celu wspierania spój
ności społecznej i terytorialnej Unii.
Artykuł 37
Ochrona środowiska
Wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być zintegrowane z politykami
Unii i zapewnione zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Artykuł 38
Ochrona konsumentów
TYTUŁ V
PRAWA OBYWATELSKIE
Artykuł 39
Prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego
Artykuł 40
Prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych
Artykuł 41
Prawo do dobrej administracji
2. Prawo to obejmuje:
a) prawo każdego do bycia wysłuchanym, zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące
negatywnie wpłynąć na jego sytuację;
b) prawo każdego do dostępu do akt jego sprawy, przy poszanowaniu uprawnionych interesów
poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej;
3. Każdy ma prawo domagania się od Unii naprawienia, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi
dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników przy
wykonywaniu ich funkcji.
4. Każdy może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków Traktatów i musi
otrzymać odpowiedź w tym samym języku.
Artykuł 42
Prawo dostępu do dokumentów
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową
siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jedno
stek organizacyjnych Unii, niezależnie od ich formy.
Artykuł 43
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową
siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo zwracać się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywa
telskich w przypadkach niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji, organów i jednostek
organizacyjnych Unii, z wyłączeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wykonującego
swoje funkcje sądowe.
Artykuł 44
Prawo petycji
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową
siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo petycji do Parlamentu Europejskiego.
Artykuł 45
Swoboda przemieszczania się i pobytu
2. Swoboda przemieszczania się i pobytu może zostać przyznana, zgodnie z Traktatami, obywa
telom państw trzecich przebywającym legalnie na terytorium Państwa Członkowskiego.
26.10.2012 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 326/405
Artykuł 46
Opieka dyplomatyczna i konsularna
Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie,
którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej
każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego
państwa.
TYTUŁ VI
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
Artykuł 47
Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu
Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do
skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym
artykule.
Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie
w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Artykuł 48
Domniemanie niewinności i prawo do obrony
1. Każdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
zgodnie z prawem.
Artykuł 49
Zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary
1. Nikt nie może zostać skazany za popełnienie czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu,
który według prawa krajowego lub prawa międzynarodowego nie stanowił czynu zabronionego pod
groźbą kary w czasie jego popełnienia. Nie wymierza się również kary surowszej od tej, którą można
było wymierzyć w czasie, gdy czyn zabroniony pod groźbą kary został popełniony. Jeśli ustawa,
która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę łagod
niejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie.
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby za działanie lub zanie
chanie, które w czasie, gdy miało miejsce, stanowiło czyn zabroniony pod groźbą kary, zgodnie
z ogólnymi zasadami uznanymi przez wspólnotę narodów.
3. Kary nie mogą być nieproporcjonalnie surowe w stosunku do czynu zabronionego pod groźbą
kary.
C 326/406 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 26.10.2012
Artykuł 50
Zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary
Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn
zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego zgodnie z ustawą został już uprzednio
uniewinniony lub za który został już uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium
Unii.
TYTUŁ VII
POSTANOWIENIA OGÓLNE DOTYCZĄCE WYKŁADNI I STOSOWANIA KARTY
Artykuł 51
Zakres zastosowania
2. Niniejsza Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie
ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych
w Traktatach.
Artykuł 52
Zakres i wykładnia praw i zasad
3. W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwaranto
wanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich
znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie
nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę.
5. Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty
prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz
przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowied
nich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli
ich legalności.
6. Ustawodawstwa i praktyki krajowe uwzględnia się w pełni, jak przewiduje to niniejsza Karta.
Artykuł 53
Poziom ochrony
Żadne z postanowień niniejszej Karty nie będzie interpretowane jako ograniczające lub naruszające
prawa człowieka i podstawowe wolności uznane, we właściwych im obszarach zastosowania, przez
prawo Unii i prawo międzynarodowe oraz konwencje międzynarodowe, których Unia lub wszystkie
Państwa Członkowskie są stronami, w szczególności przez europejską Konwencję o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności oraz przez konstytucje Państw Członkowskich.
Artykuł 54
Zakaz nadużycia praw
Żadne z postanowień niniejszej Karty nie może być interpretowane jako przyznające prawo do
podejmowania jakiejkolwiek działalności lub dokonywania jakiegokolwiek czynu zmierzającego do
zniweczenia praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie lub ich ograniczenia w większym stopniu,
aniżeli jest to przewidziane w niniejszej Karcie.
°
° °
Powyższy tekst przejmuje, z dostosowaniami, Kartę proklamowaną dnia 7 grudnia 2000 r. i zastępuje
ją od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony.