59 Sayfa. A Kadro Kısa Maliye

KURUM SINAVLARI
VE MÜLAKATLAR iÇiN
SON BİR DEFA

24 HAZiRA
2019
N
MALİYE
TEOREMİ
kamu harcamalarI
MALİYE
TRANSFER HARCAMASI
tam kamusal mallar
MUSGRAVE
borçlanma
ERDEMLİ MAL
dışsallık
maliyet
HARÇ maliyet
mükellef
sayıştay
ekonomik istikrar
ŞEREFİYE kamusal mallar

serbest mal
matrah
hazine
maliye damga
vergisi
ramsey
bütçe
VERGI
mükellef
KALKINMA rasyonel
wagner SAMUELSON
beklentiler
serbest mal
5018
REEL HARCAMA ADİL GELİR
ÇARPAN
bütçe
stopaj
kdv
etkin kaynak
DAĞILIMI
ramsey
ÇARPAN
parafiskal gelir
damga vergisi
YATIRIM cizye
4.BASKI
MALİYE TEORİSİ MALİYE SON BİR DEFA
Maliyenin Amaçları: Kıtlık sorununu çözmek, kay-

nak tahsisinde etkinlik, üretimde etkinlik, bölüşümde Maliyenin Sosyal Amacı: Kıtlık sorununu çözmektir.
etkinlik, gelir dağılımında adalet, ekonomik istikrar,
ekonomik büyüme ve kalkınmadır.
www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Bentham Sosyal Refah Fonksiyonu: Toplum re-
fahı tek tek bireylerin fayda toplamına eşittir. Bazı
bireylerin faydası azalırken toplum refahı artıyor ise
sorun yoktur. Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler: Kişiye olan fay-
dası özel mal gibi, topluma olan faydası ise kamu-
sal mal gibi olan mal ve hizmetlerdir. Örnek verecek
olursak: Eğitim, Sağlık, Parklar, Dinlenme Tesisleri,
Caddeler, Şehirlerarası yollar, Köprüler vb.
Yarı kamusal mal ve hizmetlerin fazlaca kullanılması

‘’sıkışıklık maliyetine’’ neden olmaktadır.
Tam Kamusal Mal ve Hizmetler: Topluma yönelik

olup, bölünemez, birlikte tüketilir, fiyatlandırılamaz,
piyasaya konu olamaz, tüketiminde rekabetin olma-
dığı, dışsal ekonomiler oluşturan, siyasal sürecin
gerekmesi ve bedavacılık sorunu taşıyan mal ve
hizmetlerdir. Örneğin; Savunma Hizmetleri, Genel
Polis Hizmetleri, Diplomatik Hizmetler gibi.
Devletin özel mal üretme nedenleri: Kamu tekeli

oluşturması, dışsallıklar ve ölçek ekonomileri.
Kamusal Mal Tanımlamasını çağdaş anlamda ilk

kez yapan P.A. SAMUELSON’ dur.
Ekstansif Büyüme: Emek, sermaye, doğal kaynak-

ları ve müteşebbis faktörlerinin miktarının artışına
dayalı büyümedir. Devletin toplumu oluşturan özel niteliğe sahip kişi
ve gruplara yönelik sunduğu mal ve hizmetlere ‘’Er-
İntansif Büyüme: Verimliliğe ve verimlilik artışına demli Mallar’’ denir.
dayalı büyümedir.
4
MALİYE SON BİR DEFA
Erdemli mallar ilk kez Musgrave tarafından tanım- James Buchanan tarafından tanımlanan kulüp mal
lanmıştır. ve hizmetlere örnek verirsek: Tenis ve yüzme ku-
lüpleri, SGK Hizmetleri vb.

Dar gelirlilere yönelik konut üretimi, ücretsiz veya
düşük ücretli sağlık hizmetleri, düşkün, kör ve engel- Dışsallıkları ilk defa K.WİCKSELL incelemiştir.
lilere hizmet sunulması, burslar vb. erdemli mal ve
hizmetlere örnektir.
Üretimi veya tüketimi sonucunda kaynak dağılımın-

da etkinliği bozan, pazarlanamayan, fiyatlandırıla-
Sigara veya alkol gibi negatif dışsallığı olan mallara mayan ve ödettirilemeyen dışsal fayda veya zarara
erdemsiz mal (demerit mallar) denir. DIŞSALLIK denir.
Erdemli-Erdemsiz mallarda devlet müdahalesi olma- Şehir içi otobüste yüksek sesle müzik dinleyen biri-
dığı takdirde bir kısım mala karşı tercih çarpıklığı nin yanında oturan kişiyi olumsuz etkilemesi tüketi-
ortaya çıkabilir. ciden tüketiciye olumsuz dışsallıktır.
Petrol araması yapan bir kuruluşun petrol bulması

Pozitif dışsallığı olan, ancak yarattıkları dışsal fay-
sonucu söz konusu bu bilgileri diğer araştırmacı ku-
dadan sadece belirli bir grubun üyesi olanların
rumlar ile paylaşması üreticiden üreticiye olumlu
faydalanabileceği mal ve hizmetlere Kulüp Mal ve
dışsallıktır.
Hizmetler denir.
5
Marjinal Dışsallık: Son birim üretim veya tüketim

Devletin dışsallıklar ile mücadelesinde kullandığı mali
faaliyeti sonucunda oluşan dışsallıktır.
araçlar ‘’Pigou Vergisi’’ ve ‘’Sübvansiyon’’ dur.

Dışsal maliyetlerin firma tarafından içselleştirilmesi
sağlamak için, oluşacak dışsal maliyetleri karşıla-
İnfra-Marjinal Dışsallık: Marjinal dışsallığında
yacak kadar vergi konulmasına ‘Negatif Dışsallığı
önemsenmeyecek derecede küçük olmasıdır. Örne-
Vergi İle İçselleştirilmesi’ denir. Bu vergiler ilk kez
ğin, bir apartmanda ısınmada doğalgaza geçilmesiy-
Pigou tarafından önerildiği için ‘Pigou Vergisi’ ola-
le o bölgedeki hava kirliliğinin azaltılması üzerindeki
rak adlandırılırlar.
etkisi.
Dışsallıklar ile mücadelede devletin kullandığı

Parasal (Yalancı) Dışsallık: Bir ekonomik faaliyet
mali olmayan araçlar: Miktar kısıtlaması, ruhsat
sonucu diğer ekonomik unsurların piyasa değerinde
uygulaması, çevre standartları, pazarlanabilir kirlilik
bir artış veya bir azalış olmasıdır. Örneğin, 3. Boğaz
hakları ve mülkiyet haklarının düzenlenmesidir.
köprüsünün yapılmasıyla o bölgedeki gayrimenkul-
lerin değerlenmesi gibi.
Permiler (pazarlanabilir kirlilik hakları): Devlet

çevre kirliliği hakları piyasası oluşturarak negatif dış-
sallık yayan firmaların faaliyetlerini yürütebilmeleri
Network (Ağ) Dışsallığı: Bir ağda kullanıcı sayı-
için çevreyi kabul edilebilir bir seviyede kirletmeleri
sının artması ağ üzerinden daha fazla kullanıcıya
için satın almalarını zorunlu kıldığı haklara denir.
ulaşmayı sağlar. Örneğin; telefon, internet ağı vb.
Coase Teoremi: Piyasa çözümü de denilen bu yön-

temde, dışsallıklar, tarafların karşılıklı anlaşmaları
ve mülkiyet haklarının düzenlenmesine bağlı olarak Teknolojik Dışsallık: Teknolojik gelişmelerin üretim
bir tarafın diğer tarafa tazminat ödemesiyle kaldırı- veya tüketim fonksiyonlarını veya faaliyetlerini etki-
labilir. lemesini ifade eder.
6
Doğal Tekel: Bir endüstrideki ölçek ekonomilerinin Asil-Vekil: Seçtiğiniz temsilcinin sizin haberiniz ol-
sadece tek bir firmanın faaliyetini sürdürmesine ola- madan kendi menfaatine iş yapması.
nak sağlayacak nitelikte olması halinde ortaya çık-
maktadır.

J.M. KEYNES, ekonomik buhran dönemlerinde tam
istihdam sağlanması için, tüketim eğilimi yüksek
Birinci En İyi Fiyatlama: Doğal tekelde marjinal olan düşük gelirli sosyal sınıfların lehine gelirin ye-
maliyet fiyatlaması (MR=MC) dır. Bu durumda zarar niden dağılımını önermiştir.
ortaya çıkar ve zarar bütçeden karşılanır.
İkinci En İyi Fiyatlama: Doğal tekelde ortalama

maliyet fiyatlaması (AR=AC) dir. Bu durumda normal
kar ortaya çıkar.
E.R. RALPH’ a göre, hiç kimsenin verimliliğini azalt-

madan belirli sosyal sınıfların verimliliği arttırılabildi-
ği sürece yeniden dağılımı onaylamak mümkündür.
Asimetrik Bilgi: Piyasada hizmet alıcısı ile satıcısı
arasında tek yanlı bilgi akışı sebebiyle ortaya çıkar.
İlk kez Akerlof tarafından incelenmiştir. Asimetrik bil-
gi üç soruna neden olur: Ahlaki Tehlike, Ters Seçim
ve Asil-Vekil Sorunu.
Gelir Dağılımında adaleti sağlamak için M. Friedman

negatif gelir vergisini önermiştir.
Ahlaki Tehlike: Devalüasyondan önce Merkez Ban-

kası Başkanının yakınlarına haber vermesi.
Bir ülkede gelir dağılımının adaletli olup olmadığı

Lorenz Eğrisi ve Gini Katsayısı ile ölçülür. Lorenz
Eğrisi mutlak eşitlik doğrusundan ne kadar uzakla-
şırsa gelir dağılımı o kadar bozulur. Bu durumda Gini
Ters Seçim: Yanıltıcı reklama kanıp kötü mal almak. Katsayısı 1’e yaklaşır.
7
Merkantalizm: 16. Ve 17. Yüzyıllarda Batı Avru- İktisadi Rasyonalite Yaklaşımı: Devlet liberal yak-
pa’da ulusal devletlerin ortaya çıktığı dönemde ti- laşımın aksine bazı faaliyetlere katılmasını savun-
careti ve ülkedeki kıymetli maden stoklarının arttı- maktadır. P.A. Samuelson tarafından ilk kez bölü-
rılması ile ülkelerin zenginleştiğini savunan iktisadi nen-bölünemeyen mal ayrımı yaparak bölünemeyen
görüştür. malları devletin üretmesi gerektiğini savunmuştur.
Ayrıca özel sektörün tam rekabet piyasası özelliğin-

den uzaklaşması durumunda da devletin düzeltici

rolü gereği bu alana müdahale etmelidir. (Cournot
ve Chamberlin Modeli)
İster özel olsun ister kamusal olsun, bütün faaliyetle-

rin en az maliyetle olacak biçimde yapılması gerekir
düşüncesi H. Brochier ve P. Tabatoni'ye aittir. (Ma-
liyet mukayesesi)
Fizyokratlar: Dr. Quesnay öncülüğünde üretimin

gerçek kaynağının toprak olduğunu ve verginin sa-
dece tarımdan alınacağını savunan liberal kapita-
lizm öncüsü olan iktisadi görüştür.
MUSGRAVE YAKLAŞIMI: Devletin temel amaçları;

• Kaynak Dağılımında Etkinlik
• Gelir Dağılımında Adalet
• Ekonomik Büyüme ve Kalkınma İçin Ekonomik
İstikrar
Liberal Yaklaşım: Klasik ekol savunucularından

olanların devlet faaliyetlerinin asgari seviyede tutul-
masını savunan görüştür. Piyasaların temizlenme-
si, homo economicus, bırakınız yapsınlar-bırakınız
geçsinler, her arz kendi talebini oluşturur gibi görüş- Keynesyen iktisat sonrasında devletin maliye poli-
leri vardır. tikaları aracılığıyla ekonomik ve sosyal alana mü-
dahale etmeli görüşünü savunan yaklaşıma ise
MÜDAHALECİ DEVLET YAKLAŞIMI denir. (1929
Bunalımı sonrası doğmuştur.)
Devletin tüm üretim faktörlerinin sahibi olması ge-

İktisattan ayrı ‘’mali iktisat’’ varlığını ilk kez ortaya
rektiğini savunan görüşe SOSYALİST YAKLAŞIM
koyan P.A. SAMUELSON’dur.
diyoruz.
8
Kamu ekonomik faaliyetlerinin asgari düzeyde ol- Geleneksel Yaklaşımlar: K-Y-D-R-G

masını sağlamak için yasama organının ekonomik
konularda karar alma yetkisinin anayasa ile sınır- Kurumsal Yaklaşım: Devlet faaliyetinin hukuki ve
landırılması gerektiğini savunan görüşe ise ANAYA- idari bakış açısından incelenmesini içeren yaklaşım-
SAL İKTİSAT YAKLAŞIMI diyoruz. Savunucuları: dır.
Buchanan-Downs-Tullock) UNUTMA: Mali Kural
uygulamasını savunurlar. Yapısal Yaklaşım: Kamu maliyesi ile ilgili konuları

Ekonomik açıdan incelenmesine yönelik yaklaşım
türüdür.
Değişim Yaklaşımı: Piyasa ekonomisine benzer

şekilde vergilerin üretilen devlet hizmetlerinin mar-
jinal maliyetine eşit olduğu noktada oluşacağını sa-
vunan yaklaşımdır.
Refah Yaklaşımı: Hiçbir kişiden şahsi durumundan

fedakarlık etmeden toplum refahını arttırmayı amaç-
Ekonominin arz yanının daha önemli olduğunu ve
layan yaklaşımdır.
bu sebeple özel kesimin özendirilmesi gerektiğini ve
devletin ekonomideki rolünün minimuma çekilmesini
Gelir Yaklaşımı: Devlet faaliyetinin milli gelir düze-
savunan görüşe ARZ YANLI İKTİSAT YAKLAŞIMI
yini arttırıcı veya azaltıcı etkilerini inceleyen yakla-
denir. Kurucusu M. Friedman’dır.
şımdır.
Vergi hasılatı ile vergi oranı arasındaki ilişkiyi ters U

şeklindeki eğri ile açıklayan kişi LAFFER’ dir. Söz
konusu bu ilişkiyi açıklayan eğriye de LAFFER EĞ-
RİSİ denir. UNUTMA: Verginin mali sınırı Laffer Eğ-
risindeki optimal vergi oranıdır. Modern Yaklaşımlar: H-İ-S
Hukuki Yaklaşım: kamu tüzel kişileri anayasa ile

kendilerine yüklenmiş olan fonksiyonları yerine ge-
tirebilmek için yapılması gereken harcamaları ve
bunların finansmanları gibi konuların ağırlık kazan-
dığı yaklaşım türüdür.
İktisadi Yaklaşım: Kamusal mali uygulamalar ne-

ticesinde yaratılan ekonomik etkileri ön plana alan
yaklaşımdır.
Devlet monopol, kartel gibi eksik rekabet piyasala- Siyasal Yaklaşım: Eldeki kıt kaynakların hangi ka-
rını düzenleyerek tam rekabet piyasasına dönüş- musal mal ve hizmetlere yönlendirileceği siyasal
türmeli diyen görüş Jackson ve Brown Düzenleyici süreçte karar verilir. Buna kamu tercihi teorisi de de-
Devlet Yaklaşımı’dır. nilir. Öncüleri Buchanan-Tullock-Hayek’ tir.
9
Maksimand İlkesi: Bireyler faydasını, çıkar grupla- Black Yaklaşımı: Seçmen tercih sıralamasının tek
rını rantını, siyasi partileri oylarını ve bürokratlar da doruklu olması halinde oylamanın ortanca seçmen
etki alanını maksimize etmeye çalışırlar. lehine kazanacağını savunan yaklaşımdır.
Downs Yaklaşımı: Hükümetler kamu harcamaları

Niskanen Yaklaşımı: Bürokratik üretim ve harcama politikasının kendilerine sağladığı marjinal oy kazan-
sisteminde pareto optimal diye nitelenen toplumun cı, vergi veya finansman politikasının neden olduğu
arzu ettiği harcama düzeyinin aşıldığını ve sonucun- oy kaybına eşit oluncaya kadar harcama politikasını
da da kaynak etkinsizliğe neden olduğunu savunur. sürdüreceklerdir. (DEMOKRASİNİN EKONOMİK
(BÜROKRASİ) TEORİSİ)
McKean Yaklaşımı: Kamusal eylemlerin şikayet,

Buchanan ve Tullock Yaklaşımı: Siyasal karar
karar almada güçlük, kararı onaylamama gibi daimi
alma sürecinde dışsal maliyetler ve karar alma ma-
bir maliyeti olduğu, bu nedenle hükümetlerin zarara
liyetlerin toplamı olan karşılıklı bağımlılık maliyetleri-
uğrayanlarla pazarlık yaparak zararın tazminini sağ-
nin minimize etmeyi amaçlayan yaklaşımdır.
laması gerektiğini savunmaktadır. (HÜKÜMETİN
GÖRÜNMEZ ELİ)
Arrow’un İmkansızlık Teoremi: Demokratik top-

Tinbergen Modeli: Her ekonomide en azından milli
lumlarda seçim fonksiyonunun beş koşulu (ortak
savunma adalet üreten bir kamu kesimi vardır. Bu
rasyonellik, sosyal ve bireysel değerlerin pozitif bağ-
durum ekonominin kapitalist olmasına engel değildir.
lılığı, sosyal tercihin sunulan seçenek dışında çö-
züm aramaması, yurttaş egemenliği ve diktatörlüğün
Bir hükümet aynı anda çok sayıda amaca ulaşmak
olmaması) aynı anda yerine getirmesi gerekliliğini
isterse, kullanacağı araçların sayısı, amaçların sayı-
savunmuştur. Aynı anda bunların yerine gelmesinin
sına eşit olmalıdır.
de imkansız olduğunu savunmaktadır.
10
Lindahl Dengesi: Kamusal malların fiyatlarının Pareto Optimallik: Tam rekabet koşulları altında
esas itibariyle toplumun farklı gelir gruplarına olan varılan her rekabetçi denge aynı zamanda pareto
marjinal faydasına göre saptanmasının adil olacağı- optimallik noktasıdır.
nı savunmaktadır.
www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com Pareto İyileştirmesi: Hiç kimsenin refahında azal-

ma olmadan en az bir kişinin refahı arttırılabiliyorsa
bu bir pareto iyileştirmesidir.
Mali Rant = Alınan Kamu Hizmeti > Ödenen Vergi
Mali Sömürü = Ödenen Vergi > Alınan Kamu Hiz-

meti
Pareto optimallik koşullarının bütün sektörlerde sağ-

landığı bir ekonomi birinci en iyi ekonomidir.Devletin
müdahalesi sonucu oluşan denge ise ikinci en iyi
teoremdir.
Fayda-Maliyet analizini, kamu harcamalarının veya

kamu hizmetlerinin faydasını saptamak amacıyla bu
konuda çalışma yapan ilk DUPUİT’ tir.
E.R.A. SELİGMAN: Sosyal sınıflar arasında kendili-
ğimden var olan gelir ve servet farklarını düzeltmek
devletin görevi değildir, ancak devlet böyle bir farklı-
lığa da neden olmamalıdır.
Sosyal Denge Yaklaşımı: Bireylerin talep ve tercih-

Ayağı İle Oy Vermek: Yerel yönetimlerde istediği
leri dikkate alınarak kamu ve özel kesim arasındaki
hizmeti alamayan vatandaşın en uygun yerel üretim
dağılım belirlenebiliri savunan GALBRAİTH’ tir.
birimine göç etmesidir. (Tiebout)
11
LEVİATHAN: Kendi ağırlığı altında ezilen mitolojik Borda Kuralı: Bu kurala göre, tüm seçenekler çifter
bir deniz canavarıdır. Buna göre Thomas Hobbes çifter oylamaya sokularak, her bir seçeneğin diğerle-
’un kullandığı leviathan kavramının maliye teorisin- rine karşı aldığı oy bir oylama matrisi üzerinde gös-
deki karşılığı büyük bir kamu sektörünün ciddi so- terilir. Bu ikili karşılaştırma sonucunda en çok oyu
runlar yaratmasıdır. alan seçenek kazanır.
Katlı Kek Model'ine göre, merkezi yönetim ekono-

mik istikrar ve gelirin yeniden bölüşümü görevle-
rini yerine getirmeli, buna karşılık yerel yönetimler
kaynakların tahsisiyle sınırlı kalmalıdır. Çünkü yerel
Oy Ticareti – Oy Değiş Tokuşu: Seçmenlerin fay- yönetimler bireylerin tercihlerini ortaya çıkarmada ve
dalarını arttırmak için birbirlerinin tercihlerine oy buna uygun hizmet seti sunmada daha etkilidir.
vermesidir. Bu durumda oy çokluğuna göre kazana-
mayacak durumda olan projeler seçimi kazanabilir.
Oy değiş tokuşu kamu harcamalarını arttıran bir
uygulamadır. Tercih yoğunluklarının ifade edildiği bir
sistemde oy değiş tokuşu için daha çok motivasyon
vardır.
Beyaz filler sendromu yüksek maliyetli, verimsiz ya-

tırımlar için kullanılan bir terimdir. Beyaz filler üretken
olmayan, bakımı yüksek maliyet gerektiren ve aynı
zamanda vazgeçmenin mümkün olmadığı kusursuz
ve yüksek statü göstergeleri demektir. Değerli olma-
larına rağmen, bakım maliyetlerinin oldukça yüksek
olmalarından dolayı beyaz filler hem hediye eden
hem de hediye alan için kullanışsız bir varlığı ifade
etmektedir. Kamunun yapmış olduğu gelir getirme-
Romer Resentehal Seçim Modeli: Bürokratlar ken- yen, bakımı yüksek verimsiz yatırımlar beyaz filler
di memleketlerini iyi tanırlar ve kendi bölgelerindeki sendromunun ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Yu-
halkı kamudan daha fazla talepte bulunması konu- nanistan’ın olimpiyat için yaptığı pek çok tesis daha
sunda ikna ederler. sonra kullanılmayarak zarara yol açmış ve bu send-
romunun ortaya çıkmasına neden olmuştur.
12
“Hollanda Sendromu” veya “Aşırı Sıcak Para Has-

Kaul ve Mendoza, geleneksel kamusal mallar teori-
talığı” olarak da adlandırılan “Hollanda Hastalığı”,
sinden farklı olarak genişletilmiş yeni bir tanımlama
ekonomi için yararlı bir gelişmenin bir süre sonra
yapmaktadırlar. Tanımlamada kullanılan “Kamusal-
zararlı sonuçlar vermesidir. Tanım olarak Hollanda
lık Üçgeni” adı verilen araç, kamusallığın başlıca üç
Hastalığı, “ani zenginleşme kaynağına kavuşan bir
boyutunu ortaya koymaktadır. Aşağıdaki üçgende
ekonomide mevcut üretim faktörlerinin diğer üretim
birinci kamusallık boyutu, tüketimde kamusallıktır.
alanlarından çekilip yeni kaynağa yönelmesi sonu-
Acaba söz konusu mal herkes tarafından tüketil-
cunda toplam üretimin azalmasına” denir. 1960’lar-

mekte midir? İkincisi, net faydanın dağıtımında ka-
da Hollanda’da da doğal gaz bulunması sonrasında
musallıktır. Acaba söz konusu malın faydaları adil bir
ulusal para birimi olan Florin’in değeri aşırı derecede
şekilde dağıtılıyor mu? Üçüncü boyut, karar almada
artmıştır. Bunu takiben, ucuzlayan ithalatın artması-
kamusallıktır. Acaba malın kamusallık derecesine
na karşın ihracatın azalması gözlemlenmiştir. İtha-
kim karar veriyor? Kamusallık üçgeni, tüketimde,
latın artmasıyla bağlantılı olarak üretimin azalması
kamusal alanda yer alacak malların ne şekilde, ne
sürecinde, İngiliz The Economist dergisi 26 Kasım
kadar üretileceği ve faydalarının nasıl dağıtılacağı
1977 tarihli yayınında bu durumu “Hollanda Hastalı-
konusunda karar vermede ve toplumdaki farklı grup-
ğı” (Dutch Disease) olarak adlandırmıştır. Yani, do-
lar arasında faydanın adil dağıtımında önemli ipuç-
ğal gazın keşfiyle başlayan zenginleşme süreci sa-
ları vermektedir.
nayisizleşmeyle (de-industrialization) son bulmuştur.
Konseptinden de anlaşılacağı üzere Hollanda Has-
talığı tıbbi değil, ekonomik bir hastalıktır. Tüketimde Kamusallık
Karar Almada Net Fayda

Kamusallık Dağıtımında
Kamusallık
Melek Yatırımcı, yolun başında olan yüksek ve hızlı

büyüme potansiyeline sahip bir iş fırsatına sahip şir-
ketlere (start-up) yatırım yapan işletmelerin büyüme-
leri veya gelişmeleri için sermaye sağlayan kişidir.
13
KAMU HARCAMALARI MALİYE SON BİR DEFA
Kamu harcamalarının ekonomi içindeki büyüklüğü- Kamu Harcamalarına evrensel bir sınır kona-
nü belirleyen oran: Kamu Harcamaları / GSMH ‘dır. mamasının nedenleri: ülkelerin devlete bakış açı
farklılıkları, toplumların vergi alışkanlıklarının farklı
olması, ülkelerin karşılaştığı olağanüstü koşulların
farklılığı ve ülkelerin gelişmişlik düzeyleri.
Kamu harcamalarından iç borç faiz ödemeleri gelir www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

dağılımında eşitsizliği arttırıcı (regresif) etki yapar.
Sosyal amaçlı transferler ise gelir dağılımında eşit- Gerçek Kamu Tüketimi = Kamu Harcamaları –
sizliği azaltıcı (progresif) etki yapar. Transfer Harcamaları.
Peacock ve Wiseman’ ın sıçrama tezinin teme- Kamu Harcamalarının İdari / Organik / Kurumsal
li ‘’savaş gibi büyük bunalım dönemlerinden sonra Sınıflandırması: Devletin teşkilat yapısı, organları
kamu harcamalarının savaş öncesi düzeye döneme- ve hukuki düzenlemeleri dikkate alınarak yapılan
mesidir.’’ UNUTMA: Kamu harcamalarındaki artışı sınıflandırmadır. TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Hazine
kamu gelirlerindeki artış ile açıklayan tek teoridir. ve Maliye Bakanlığı...
Kamu Harcamalarının Fonksiyonel (işlevsel) Sı-

Kamu harcamaları / GSYİH oranı bize yurtiçi gelirin nıflandırması: Harcama türüne göre yapılan sınıf-
ne kadarının devlet tarafından kullanıldığını gösterir. landırmadır. Genel Hizmetler, Ekonomik Hizmetler,
Sosyal Hizmetler…
Kamu Harcamalarının Ekonomik (Bilimsel) Sı-

Kamu Harcamasının öğeleri: Kamu makamları nıflandırması: Kamu harcamalarının ekonomik ve
tarafından yapılması, toplumsal ihtiyaca yönelik ol- sosyal alana yapabileceği etkiler dikkate alınarak
ması, belirli usullerle yapılması, parasal olması ve yapılan sınıflandırmadır. Bu ayrımı ilk yapan PİGOU’
ekonomik-sosyal alana müdahalede bulunması. dur. Daha sonra DUE tarafından tasnif edilmiştir.
14
Reel Harcamalar: Devletin ve diğer kamu kuruluşla- Sermaye Teşkili İçin Yapılan Transfer Harcama-
rının kamu hizmetlerini görmek, mal-hizmet ve üre- ları: Transfer Harcaması içinde düşünülmesine rağ-
tim faktörü satın almak için yapılan harcamalardır. men karşılıksız olmayan, bir kısım sermaye malı ile
hizmet yükümlülüğü satın alınmasına denir.

Cari Harcamalar: Mevcut üretim düzeyinin sürdü-
rülmesi için yapılan harcamalardır. Personel gider-
leri gibi.
Doğada daha önceden var olan arazi ve arsa alımı

ile önceden yapılmış bina alımları da sermaye teşkili
için yapılan transfer harcamasıdır. Ancak binanın ya-
pıldığı yılda satın alınması ise yatırım harcamasıdır.
Kalkınma Carileri: Eğitim ve Sağlık harcamaları her

ne kadar cari harcamalar içinde yer alsa da bunun
faydası geleceğe aktarıldığından dolayı bunlara ya-
tırım carileri denir.
Sermaye teşkili için yapılan transferler ile sosyal

transferler arasındaki temel fark; sermaye teşkili için
yapılan transferlerin karşılıklı, sosyal transferlerin
ise karşılıksız olmasıdır.
Transfer Harcamaları: Devletin hiçbir üretim faktö-

rü kullanmadan yaptığı ve sadece gelirin el değiştir-
mesini ifade eden harcamalardır.
Tüketicinin alacağı mal ve eşyaların fiyatını veya gö-

Maaş ödemesi gerçek harcama olduğu halde, piya- receği hizmetlerin bedelini azaltmak amacıyla yapı-
sa ücreti ile aradaki fark transfer harcaması sayıla- lan iktisadi yardımlar dolaylı transferlerdir.
bilir.
15
KAMU HARCAMALARI MALİYE SON BİR DEFA
Üreticinin maliyetlerini azaltmak için yapılan vergi Wagner’in Kamu Harcamaları Artış Yasası: Hem
iadeleri dolaylı transferler kapsamına girmektedir. devletin ekonomiye müdahalesinin hem de kamu
harcamalarının ekonomik ve sosyal gelişme ile bir-
likte arttığını savunmuştur. Bunun bir sosyal yasa
olduğunu analiz etmiştir.
Kamu Harcamalarının Görünürdeki Artış Neden-

leri: Ayni Ekonomiden Nakdi Ekonomiye Geçilme-
si – Paranın Satın Alma Gücündeki Azalma – Gayri Henry Carter Adams: Kamu harcamalarının hem
Safi Usulün Kabulü – Devlet Sınırlarının ve Nüfus mutlak hem de milli gelire oranla nisbi bir artış gös-
Değişmesi – Devletleştirme terdiğini ortaya koymuştur. Kamu harcamaları sürek-
li arttığı doğru ise de bunun nedeni ülkeden ülkeye
farklılık göstermektedir.
Kamu Harcamalarının Gerçek Artış Nedenleri:

İktisadi Nedenler – Sosyal Nedenler – Askeri Ne- Francesco Nitti: Kamu harcamalarının sürekli arttı-
denler – Savaş ve Savunma Harcamalarındaki Artış ğını kabul etmekle birlikte, bu artışın savunma ve iç
– Teknolojik Gelişmeler – Nüfusun kamu harcama- güvenlikle ilgili olduğunu ileri sürmektedir.
larında hızlı artışı – Devlet Anlayışında Meydana
Gelen Değişmeler
R.A. MUSGRAVE: Savaşlar bir kenara bırakıldığın-

da kamu harcamalarının gerçek anlamda önemli bir
Nüfus artışının, saf kamu mallarına yapılan harca- oranda artmadığını ve istikrarlı bir seyir izlediğini
malar üzerindeki etkisi yoktur. Çünkü saf kamusal ileri sürmüştür. Ülke gelişimini tamamladıkça kamu
malın ekstra bir birim bireye sunulmasının marjinal harcamaları ekonomik alandan sosyal alana kayar.
maliyeti sıfırdır.
16
ROSTOW: Mali olduğu kadar mali olmayan görevle- Colin Clark: Vergilerle karşılanan kamu harcama-
rin gerçekleştirilmesi açısından da devletin rolünün larının milli gelirin %25’ ini aşmayacağını ileri sür-
artması, kamu harcamalarının artması sonucu oluş- müştür.
turmaktadır.
www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com Mali İllüzyon: Seçmenin bütçe açıklarındaki artışı

yanlış algılaması ve devletten artan oranlarda mal
ve hizmet talep etmesidir.
Rostow’un Kalkınma Aşamaları Kuramı: Gele-

neksel Toplum – Kalkışa Hazırlık – Kalkış – Olgun-
laşma – Kitle Tüketimi.
Baumol (Verimlilik Tezi): Kamu sektörü özel sek-

töre göre daha emek yoğun üretim gerçekleştirmek-
te ve dolayısıyla maliyetler de yüksek olmaktadır.
Kamu da ücret artışı verimlilik artışından hızlı
gerçekleşmektedir.
Kamu harcamalarının, olağanüstü olaylara bağlı ola-

rak katlanılabilir vergi yükü yoluyla artışını açıklayan
görüş Peacock-Wiseman Sıçrama Tezi’dir.
Mali Tevzin: Kamu giderlerinin ve kamu hizmetle-

rinin merkezi ve yerel yönetimler arasında paylaşıl-
masına denir.
Pigou-Dalton: Harcamaların büyüklüğü veya bileşi-

mi ile değil, vergilemeden sağlanan marjinal gelirin
harcanmasının yaratacağı sosyal fayda ile mükelle-
fe olan maliyetinin eşitlenmesi suretiyle sosyal refa- Kamu harcamaları milli gelirde artışa neden olursa
hın kamu harcamaları ile maksimize dilmesi gereği verimli, artışa neden olmaz ise verimsiz kamu har-
üzerinde durmuşlardır. caması olarak adlandırılır.
17
KAMU GELİRLERİ MALİYE SON BİR DEFA
Devletin Egemenlik Hakkına Dayanmaksızın Resimler: Kişilerin, kamu kuruluşlarından belli bir
Elde Ettiği Gelirler: Mülk (Patrivuman-Mamelek) ve işi yapmak için yetki ve izin istemesi sonucu bu izin
Teşebbüs Gelirleri, Zorunlu Olmayan Borçlar, Dev- ve yetkiye karşılık alınan parasal yükümlülüğe denir.
letlerarası Yardımlar. Ör: İthalat izni.

Patrimuvan-Mamelek Gelirleri: Devletin özel ve
Devletin Olağandışı Kamu Gelirleri: Borçlanma, kamu hukuku kapsamında sahip olduğu taşınır ve
Tazminatlar, Devalüasyon Gelirleri, Emisyon Gelirle- taşınmaz mallar ile hakların işletilmesinden elde edi-
ri, Yardımlar, Büyük Çaplı Özelleştirme Gelirleri. len gelirlerdir.
Para Basma (Senyoraj): Senyoraj geliri paranın

Modern Maliyecilerden olan A.P. Lerner’ a göre
üzerinde yazılı olan itibari değerden basım maliyeti
borçlanma da normal gelirlerden birisidir.
düşülerek bulunur. Monetaristler, senyorajı enflas-
yon vergisi olarak ifade etmişlerdir.
Vergi: Kamu makamlarının, kişilerden (özel-tüzel)

Fonlar: Kanun veya kanunun verdiği yetkiye dayalı
kamu harcamalarını finanse etmek veya devletin
olarak oluşturulan ve bir amacı gerçekleştirmek üze-
ekonomik ve sosyal hayata müdahalesini sağlamak
re, belirli bir kamu gelirinin toplandığı ve harcandığı
amacıyla, cebri, nihai ve karşılıksız ve kanuna da-
hesapları ifade eder.
yanarak, doğrudan doğruya istenen parasal yüküm-
lülüklerdir.
Şerefiye (Değerleme Resmi): Devlet veya beledi-

yenin bayındırlık işleri nedeniyle civarındaki gayri-
Harç: Devletin sunduğu belli bir hizmet karşılığı, o
menkullerin değerinde artış meydana gelmesi sonu-
hizmetten yararlanan kişilerden almış olduğu para-
cunda, yapılan bu işlerin giderlerinin bir kısmına da
sal yükümlülüklere denir. Ör: Tapu Harcı, Pasaport
gayrimenkul sahiplerinin iştirak etmesine denir.
Harcı
18
Katılma Payı: Bayındırlık işleri için öngörülen harca- Vergileri kişilerin elde edeceği refahın bir karşılığı
mayı finanse etmek üzere alınan paylara denir. olarak tanımlayan BENTHAM ‘dır.

Vergiyi ticaret yapan mülk edinen kişilerin hayat-
Parafiskal Gelir (Vergi Benzeri): Kamu kurum- larını ve mallarını garanti altına alan devlete karşı
larının ve kamu yararına yönelik hizmet gören ku- ödedikleri bir sigorta primi olarak gören EMİLE DE
ruluşların, finansmanlarını sağlamak amacıyla bu GİRARDİN’ dir.
hizmetlerden dolaylı ve dolaysız bir şekilde yararla-
nanlardan yasal zorunluluk altında aldıkları paralara
denir.
Vergi genel üretim giderlerine katılma payıdır. Her-

kes hisse karşılığı gibi payına düşeni öder gibi savu-
nan ise M. THİERS’ tir.
Parafiskal Kurumlar ve Parafiskal Gelirler: Sos-

yal Güvenlik Kurumu, Ticaret ve Sanayi Odaları,
Ziraat Odaları, Barolar vb. ekonomik, sosyal veya
mesleki kuruluşlar verilen hizmet gereği üyelerinden
aidat ve kesintiler alır.
‘’Kişilerin vergi ödemekle katlandıkları özverilerin
toplamı, ortak hareket etmekle sağladıkları toplam
faydaya eşit olmalıdır’’ biçiminde özetleyen iktisatçı
ise EMİL SAX’ tır.
Verginin gelir sağlama amacının yanında ekonomik

ve sosyal alana müdahale fonksiyonunun da bulun- Tarihte ilk defa verginin tek bir kaynaktan alınmasını
ması gerektiğini ilk defa iddia eden Alman Maliyeci savunan Fransız Maliyeci Vauban’ dır.
Adolf WAGNER’ dir.
Tek Vergi Sistemini Savunan Görüşler: Vergi-

de araziyi esas alan Fizyokrat Quesnay, Arazideki
değer artışını esas alan Henry George, Sermayeyi
Vergiyi faydalanma teorisi ile açıklayanlar LOCKE,
esas alan Menier ve Girardin, enerjiyi esas alan:
ROUSSEAU ve HOBBES ‘tur.
M. Schuller, Hammaddeyi esas alan: M. Thiers’ tır.
19
Spesifik verginin doğuracağı sakıncalar: Gelir

Vergilemede ADAM SMİTH’ in Prensipleri: Adalet
gibi unsurlara dayanan vergilerde uygulanamaz,
ilkesi, Belirlilik İlkesi ve Uygunluk İlkesi, Tasarruf İl-
fiyat hareketlerini izlemekte başarısız kalır, fiyat de-
kesidir. (Kısaltmayı unutma! TUBA)
ğişmeleri konulan verginin nispi ağırlığının değişme-
sine yol açar, mallar arası kalite farkı gözetmez.

Klasik Maliyecilere Göre Vergileme Prensipleri:
Adalet ilkesi ile Randıman ilkesidir.
Verginin Yükümlüsü (Mükellefi): Vergi kanunları-

na göre kendisine vergi borcu terettüb eden (yükle-
nilen) gerçek veya tüzel kişidir.
Bir verginin Randımanlı olabilmesi için o vergi-

nin; Verimli, İstikrarlı, Esnek olması, Uygunluk ve
Kesinlik ilkelerini taşıması gerekmektedir.
Vergi Sorumlusu: Gerçek mükellef olmamakla bir-

likte, verginin hesaplanarak kesilmesi ve vergi da-
iresine ödenmesi veya diğer bazı işlerin yapılması
mecburiyeti olan üçüncü kişiye denir.
Modern maliyecilere göre vergileme ile ekonomik ve
sosyal alana müdahale 4 farklı yöntem ile yapılmak-
tadır: Vergi Artışları veya İndirimleri ile Ekonomiye
Müdahale, Ayırma Yoluyla Ekonomiye Müdahale,
Budama Yoluyla Ekonomiye Müdahale, Yeniden Da-
ğıtım Yoluyla Ekonomiye Müdahale.
Vergi Yüklenicisi (Taşıyıcısı): Hukuki olmaktan çok

ekonomik bir kavramdır. Ekonomik yansıma sonu-
cunda o yükü gerçekten üzerine almaya mahkum
olan kişiye denir. UNUTMA: Malı satın alan kişi KDV
nin yüklenisidir.
Verginin Konusu: Verginin üzerine konulduğu, doğ-
rudan ya da dolaylı olarak kaynağını oluştıran iktisa-
di unsurdur. Nitel kavramdır.
Vergi Maliyeti: Bir vergi uygulaması dolayısıyla

Verginin Matrahı: Verginin üzerinden hesaplandığı gerek vergi idaresinin gerek ise mükelleflerin katlan-
şeydir. Matrah fiziki ve maddi büyüklük ise spesifik mak zorunda oldukları açık ve gizli maliyetlerin top-
iken parasal büyüklük ise advolarem’ dir. lamına denir. İdarenin katlandıkları açık, mükellefin
katlandıkları gizli maliyetlerdir.
20
Vergi Harcaması: Verginin konusuna girdiği halde Re’ sen Tarh Nedenleri: Vergi beyanını kanuni süre
tanınan istisnalar, verginin mükellefi olduğu halde geçtiği halde vermemesi, kanuni veya ek süreler
tanınan muafiyetler ve tanınan vergi indirimleri, imti- içinde beyan verilmesine rağmen matraha ilişkin
yazları ve öncelikler nedeniyle devletin toplamadığı bilgiler bulunmaması, tutulması mecburi defterlerin
vergi gelirlerine denir. tutulmamış veya tasdik ettirilmemiş ya da vergi in-
celemesi yapmaya yetkili olanlara ibraz edilmemesi,
defter kayıt ve vesikaların matrahı doğru ve kesin

tespitine imkan vermeyecek ölçüde noksan, usulsüz
ve karışık olması, defter ve beyanların gerçek duru-
mu yansıtmadığına dair delil bulunması.
Vergi Tarhı: Vergi mükellefinin bağlı olduğu vergi

dairesince vergi borcunu miktar itibariyle tespit eden
idari işlemdir. Tarh işlemleri 4 şekilde yapılır.
İdarece Tarh: Mükellefin ödevlerini yerine getirme-

diği ve Re’sen ve ikmalen tarhiyatın geçerli olmadığı
bir kısım durumlarda matrah yine idare tarafından
saptanır.
Beyan ile Tarh: Mükellefin kendi matrahını sunmuş

olduğu beyan ile bildirmesiyle yapılan tarh işlemidir.
Beyan ile tarha dava açılamaz. İstisnaları: ihtirazi
kayır ve vergi hatası
Karine ve Dış Belirtiler Yöntemi: Matrah, vergi ko-

nusunu temsil ettiği kabul edilen bir takım dış özellik-
ler ve belirtilerdir. Ör: Kapı ve Pencere Vergisi.
İkmalen Tarh: Bir vergi tarh edildikten sonra, bu ver-

giye ilişkin olarak meydana çıkan ve defter, kayıt ve
belgelere ya da kanuni ölçülere dayanılarak miktarı
saptanan bir matrah ya da matrah farkı üzerinden
alınacak verginin tarh edilmesidir.
Götürü veya Kesim Yöntemi: Verginin vergi ida-

resince belirlenmesi esastır. Bir mükellef grubunun
veya meslek grubunun genel olarak matrahları tespit
edilir. (Topluca, grup halinde tarh edilmesi)
Re’sen Tarh: Vergi matrahının tamamen ya da

kısmen defter, kayıt ve belgelere ya da kanuni öl-
çülere dayanılarak miktarının saptanmasına imkan
bulunmayan hallerde, takdir komisyonları tarafından
takdir edilen ya da vergi incelemesi yapmaya yetkili Götürü Vergiler: Bireylerin vergi ödeme güçlerini
olanlarca düzenlenmiş vergi inceleme raporlarında dikkate almadan belirlenen vergilerdir. Vergi adaleti
belirtilen matrah ya da matrah kısmı üzerinden ver- açısından olumsuz sonuçlar doğurur. Uygulaması
ginin tarh olunmasıdır. kolaydır.
21
Verginin Tebliği: Vergi idaresince tarh edilen ver- Emanet Usulü: Vergilerin devletin kendi araç, gereç
ginin vergi mükellefine yazı ile bildirilmesidir. İdari ve personeliyle tahsil edilmesidir.
işlemdir.

Verginin Tahakkuku: Tarh ve Tebliğ edilmesini Diğer Vergi Toplama Usulleri: Kaynakta Kesme
takip eden ve verginin tahsil edilebilir hale geldiği (Stopaj-Tevkifat), Tescil, Pul ve Bandrol Yapıştırmak,
durumdur. UNUTMA: Tahakkuk idari işlem değil, Kıymetli Kağıt Şeklinde Satış veya İşaret Konması,
hukuki bir durumdur. Kayıt Düşülmesi.
Vergi Erozyonu: Vergi hasılatının aşınması olarak

Verginin Tahsili: Verginin vergi kanunlarınca belir-
tanımlanmıştır.
lenen sürelerde ödenmesidir.
Vergi Kapasitesi (Vergi Potansiyeli): Vergilendiri-

İltizam Usulü: Devlet kendisine en yüksek bedeli lebilir kapasite olarak da tanımlanan vergi kapasite-
vergi toplamasından önce ödeyen kişiye vergi top- si, ülkedeki tüm mükelleflerin vergi ödeme güçlerinin
lama imtiyazı vermesine denir. Bu imtiyazı alanlara toplamını ifade etmektedir.
mültezim denir.
Vergi Kapasitesini Belirleyen Faktörler: Kişi ba-

İhale Usulü: Devlet vergiyi toplamak üzere görev- şına düşen gelir, vergi mükelleflerinin dürüstlükleri,
lendireceği kişinin en az komisyon isteyen kişi olma- ülkenin gsmh’sı, siyasal karar alıcıların siyasi kaygı
sı halinde vergi toplama yetkisi ona verilmektedir. dışı vergi koyma sınırı, ülke ekonomisinin para ile
ifade edilmesi.
Halk Temsilcileri ile Tahsil Usulü: Vergi idaresinin Vergi Gayreti: Bir ülkede bulunduğu tahmin edi-
yeterince gelişmediği dönemlerde halk arasından bu len vergi kapasitesi ile fiili vergi hasılatı arasındaki
amaçla seçilmiş kişiler vasıtasıyla vergi toplatılma- oransal ilişkiye denir. Yani mükelleflerin vergi ödeme
sına denir. isteğiyle idarenin vergi toplama yetisinin bileşkesidir.
22
Mükerrer Vergi (Çifte Vergileme): Bir mükelleften

Mali Anestezi (Mali His İptali): Mali yükümlülükle-
aynı vergileme döneminde aynı vergi konusu üzerin-
rin muhatapları tarafından farkına varılmadan yerine
den birden fazla vergi istenmesi ve alınmasına denir.
getirilmesini ifade eder.
Verginin nihai olma ilkesine aykırıdır.
www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com Verginin Karar ve Beyan Etkisi: Uygulanan bir

vergi politikası nedeniyle kişilerin kararlarının etki-
lenmesine denir.
Vergi Grevi: Mükelleflerin, vergiye karşı toplumsal
tepki olarak yükümlülükleri yerine getirmeme davra-
nışıdır.
Verginin Gelir Etkisi: Gelirine vergi konulmasıyla

kişinin geliri azalacağından, eski refah düzeyinde
kalabilmesi için yeni iş bularak daha fazla çalışmayı
tercih etmesine denir.
Verginin Reddi: Mükellefler herhangi bir verginin

tümden kaldırılmasına yönelik bir tepki göstermesi-
ne denir.
Verginin İkame Etkisi: Mükellefin kazancının bir

kısmına vergi konulmasına tepki göstererek söz ko-
nusu o gelir kaynağını bırakmasına yani çalışmak
yerine dinlenmeyi tercih etmesine denir.
Olivera-Tanzi Etkisi: Gelir vergisi uygulamasında

vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği yıl yerine gele-
cek yıl tahsil ediliyor olmasından dolayı, enflasyonist
ortamda reel olarak devlet gelirlerinin düşmesine
denir.
Ters Tanzi Etkisi Enflasyonist ortamda harcama Verginin Amortismanı: Tanışır veya taşınmaz mal-
gecikmesinin uzun olması kamu harcamalarının reel ların sermaye değeri ya da geliri üzerine konulan
değerini azaltır. Bu durum Ters Tanzi Etkis olarak vergiler, belli koşullar altında bir tür geriye yansıma
adlandırılır. ile sermaye değerinin düşmesine denir.
23
Verginin Kapitalizasyonu: Bir dayanıklı malın ser- Tevzi (Dağıtma) Vergileri: Elde edilmek istenen
maye değeri veya geliri üzerinden alınan verginin vergi hasılatını global tutar olarak önceden saptan-
kaldırılması sonucu sermaye değerinin yükselme- ması, sonrada bu tutarın mükellefler arasında bölüş-
sidir. türülmesidir.

Verginin Dönüştürülmesi (Telafisi): Vergi öncesi
duruma kıyasla maliyetlerinin yükseldiğini ve safi Vergilemede Eşit Fedakarlık Görüşü: Mükellefle-
kazancının düştüğünü gören girişimcilerin, ödedik- rin eşit miktarda fedakarlıkta bulunacağını savunan
leri vergiyi telafi edebilmek için başvurdukları bazı görüştür.
işlemler ile vergi yükünün ortadan kaldırılmasıdır.
Hem iş hem de iş dışı alanlarda verimlilik artışı ya-
pılarak verginin negatif boyutu pozitife dönüştürül-
mesidir.
Vergilemede Eşit Oranlı Fedakarlık Görüşü: Eşit

oranda yapılacak fedakarlıkta oran aynı olsa bile
yüksek gelirlilerden yüksek, düşük gelirlilerden dü-
şük vergi alınmasını savunan görüştür.
Laffer Eğrisi: Arthur Laffer tarafından geliştirilen te-
oriye göre; vergi hasılatı ile vergi oranının arasında
bir korelasyonun bulunduğunu ve vergi oranlarının
birer birim arttırılması halinde vergi hasılatının da
arttığını vurgulamıştır. Ancak oranlarda yapılan ar-
tışlar belli bir düzeyi aşması halinde ise, vergi hası-
latında azalma olduğu da vurgulanmıştır.
Vergilemede Minimum (En Az Toplam) Fedakar-

lık Görüşü: Verginin reel yükü mükellefler üzerinde
mümkün ölçüde az hissedilebilir şekilde dağıtılmış
olacaktır. Verginin varlık veya gelirini daha az fay-
dalı marjinal birimlerinden alınması gerektiğini kabul
etmektedir.
Mali Sürüklenme (Fiskal Drag-Vergi Çengeli-Ma-

li Fren): Vergi sistemlerinin artan oranlı bir tarifeye
sahip olması halinde, gelirlerin büyük bir bölümü
ekonominin genişleme döneminde en yüksek vergi
oranı ile vergilendirileceğinden, kişilerin tüketime
ayırmak istedikleri gelirlerin büyük bir kısmı devle-
te aktarmış olacaktır. Mali sürüklenme bu işlevi ile
otomatik stabilizatörlük görevi de görmektedir. Aynı Vergilemede eşitlik ilkesi çerçevesinde, toplum için
durum ekonominin daralma döneminde de ters et- bir bütün olarak verginin uygunluğunu göz önüne
kiyle geçerlidir. alan görüş, en az toplam fedakarlıktır.
24
Vergi Tarifesi: Vergi tutarını hesaplayabilmek için UNUTMA! Belirli bir yaşa gelmiş ve çalışmakta olan
matraha uygulanması gereken ölçülere denir. kimselerden maktu olarak alınan baş vergisinin do-
ğuracağı sonuç tersine artan oranlılıktır. Baş vergisi
ve dolaylı vergilerin en önemli sakıncasıdır.

Verginin Yükseklik Farkı: Bir vergi tarifesinde yer
alan en düşük oran ile en yüksek oran arasındaki
farktır.
Vergide Ortalama Oran: Tarifeye göre hesaplanan
toplam vergi tutarı ile toplam matrah arasındaki ora-
na denir.
Verginin Uzunluk Farkı: Bir vergi tarifesinde yer

alan en düşük matrah ile en yüksek matrah arasın-
daki farktır.
Vergide Marjinal Oran: Vergi miktarında meydana
gelen artışın, matrahta meydana gelen artışa oran-
lanmasına denir.
Gizli Artan Oranlılık: Uygulamada ortaya çıkar.

Matrahın düzeyi dikkate alınmaksızın her mükellefin
vergi matrahına aynı tutarda (oranda değil) indirim
uygulanması sonucunda, mükelleflerin vergi yükleri-
Vergi Baskısı (Tazyiki): Ödenen vergilerin mükel-
nin birbirinden farklı olmasına yol açan uygulamaya
leflerin davranışları üzerinde yaratacağı psikolojik
denir.
tepkilere denir.
Tersine Artan Oranlılık: Farklı gelir grubuna dahil

kişilerin aynı dönemde ödedikleri vergi miktarı ile o
dönemde elde ettikleri gelirin oranlanması sonucun- Vergiden Kaçınma: Mükelleflerin vergisel yükümlü-
da yüksek gelire sahip olan mükelleflerin daha dü- lüklerini, vergi kanunlarına aykırı hareket etmeksizin
şük vergi yüküne sahip olduğunu buna karşın düşük (uygun olarak) vergisel matrahlarını azaltmalarına
gelire sahip mükellefin vergi yükünün daha yüksek denir. Vergiyi doğran olaya sebebiyet vermemek,
olduğu görülecektir. Örnek; 1 Litre benzine, lüks oto- Kanundaki boşluklardan yararlanmak, verginin erte-
mobil sahibi ve mütevazı araç sahibinin aynı vergiyi lenmesi gibi.
ödemesi tersine artan oranlara yol açar.
25
Vergi Kaçakçılığı: Mükelleflerin vergisel yüküm- Vergileme Sınırı (Optimal): Ülkedeki mevcut vergi
lülüklerini, vergi kanunlarına aykırı hareket ederek yasalarında vergi oranlarının arttırılması usulü ile
vergisel matrahlarını azaltmalarına denir. ulaşılabilecek maksimum vergi miktarına denir. Ver-
gi potansiyelinden daha düşük bir kavramdır.

Peçeleme: Kanuna karşı hile yaparak vergi borcunu
azaltmak ya da sıfırlamaktır. Bir hukuki olayı başka
Vergi Fiyatı: Harcama artışı sonucunda artan vergi
bir hukuki olay şekline sokarak vergi borcundan kur-
varsayımıyla bir bireyin kamu malından tüketeceği
tulma çabasıdır.
her ekstra birim için yapması gereken ödemedir.
Vergi Uyumlaştırması: Ekonomik veya gümrük bir-

liği içinde bütünleşme yolundaki ülkelerin vergi ko- Tobin Vergisi: Kısa vadeli sermaye girişini ceza-
nusundaki işbirliği anlamına gelmektedir. landıran bu vergi, ülkeye giren sıcak para akımla-
rını kısıtlamayı amaçlar. Tobin vergisini savunanlar,
finansal krizleri önleyici etkisini öne çıkarırlar. Eleş-
tiren görüşler ise bu vergininuygulanması halinde
ülkelere yeni sermaye girişinin azalacağını belirtirler.
Vergi Cenneti (Sığınıkları): Yerleşik olmayan ser-

mayeye, belli bir andaki yerleşik olduğu ülkelerdeki
vergi sorumluluklarından kaçabilmesi için özel ve
ayrımcı vergi düzenlemeleri sunan sistemlere denir.
Vergi Takozu: Vergi ve benzeri yükümlülüklerin iş-
Vergi çölü olarak da adlandırılan uygulamalardır.
veren üzerinde oluşturduğu yüke denir.
Vergi Rekabeti (Damping): Ülkelerin düşük vergi

oranları uygulayarak seyyal sermayeyi ve işletmeleri Etkin Vergi: Kişilerin iktisadi kararlarını etkilemeyen
kendi ülkelerine çekme çabasına denir. vergidir.
26
Vergi Ahlakı: Vatandaşların vergilerini yasada ko- Vergi Kaması: Vergi nedeniyle üretici ve tüketici
nulan ölçülere uygun ödeme konusundaki değer rantındaki azalma ya da fayda kaybıdır.
yargılarının tümüdür.

Vergi Ödeme Gücünün Göstergeleri: Gelir – Ser-
vet-Tüketim Harcamaları-Üretim Potansiyeli-Lüks
Vergi Alerjisi: Vergi oranlarının yüksekliği gibi ne- Tüketim.
denlerle mükelleflerin vergilere psikolojik olarak tep-
ki göstermeleridir. UNUTMA! Arazinin potansiyel hasılasından vergi
alınmasını savunan iktisatçı KALDOR'dur.
Ödeme Gücüne Ulaşmada Kullanılan Araçlar: Ar-

Vergi Dividantı: Enflasyon dönemlerinde reel gelir-
tan Oranlılık – Ayırma Prensibi – Muafiyet – İstisna
de artış yok iken nominal gelirlerin artışı kişileri üst
– En Az Geçim İndirimi.
vergi dilimine taşımalarına denir.
Vergi Muafiyeti (Subjektif Vergi Yükümlülüğü):

Vergi Mahremiyeti: Vergi işlem ve incelemeleri ile Vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu yük-
uğraşan memurlar, mahkemelerde görevli olanlar ve lenilen gerçek veya tüzel kişiliğin kanun koyucu ta-
kanuna uygun kurulan komisyonlara iştirak edenler rafından bu vergi yükümlülüğünün kaldırılmasıdır.
ve vergi ile ilgili bilirkişilerin bu işlemleri açıklamala- Örneğin: Diplomat Muaflığı gibi.
rının yasaklanmasına denir.
Vergi İstisnası (Objektif Vergi Yükümlülüğü):

Vergi Arbitrajı: Vergi mükellefinin farklı vergi tür- Üzerinden vergi olan şey olan vergi konusunun ka-
lerinden oran ve külfetçe daha kolay ve az olanını nun koyucu tarafından vergi dışı bırakılmasına denir.
tercih ederek bu durumdan yararlanmalarıdır. Örneğin: İhracatın KDV’ den istisna olması.
27
En Az Geçim İndirim Uygulamasında: Matrahtan Verginin Yansıması: Ekonomik koşulların uygun

İndirim Sistemi – Vergiden İndirim (Decot) Sistemi- olduğu dönemlerde ve ürünün niteliklerine göre mü-
Bölme Sistemi uygulanmaktadır. kellefin ödediği vergiyi fiyat mekanizması içerisinde
gizleyerek başkasına aktarmak suretiyle vergi yü-
künden kurtulmasına denir.

Matrahtan İndirim Sistemi: Vergi matrahını teşkil
eden meblağdan en az geçim indirimi tutarının indi-
rilmesi yöntemidir.
Vergi Yansımasının Aşamaları: Verginin Ödenme-
si – Vurgu – Aktarma – Yerleşme.
Vergiden İndirim (Decot) Sistemi: Matrahtan değil

de matrah üzerinden hesaplanan vergiden en az ge- Vergi Yansımasını Belirleyen Mikro Faktörler:
çim tutarının indirilmesi yöntemidir. Arz ve Talebin fiyat esnekliği – piyasa yapısı – vergi
oranının yüksekliği – vergilendirilen malın türü – ver-
ginin türü.
Bölme Sistemi: Ailenin sahip olduğu toplam ge-

lir aile fert sayısına bölünür. Her bir bölüme en az
geçim indirimi ya matrahtan indirim ya da vergiden Vergi Yansımasını Belirleyen Makro Faktörler:
indirim olarak uygulanır. Ekonominin konjonktürel durumu – para arzına yö-
nelik politikalar – devletin bir dönemde elde ettiği
fonları aynı dönemde harcaması.
Türkiye’ de 01.01.2008 tarihinden itibaren elde edi-

len gelirlere uygulanmak üzere kanunun yayımı ta-
rihinde yürürlüğe girmek üzere asgari geçim indirimi
müessesesi getirilmiştir. (İşçinin kendisi için yüzde İleriye Doğru Yansıma: Verginin fiyat içinde gizle-
50, çalışmayan eşi için yüzde 10, 2 çocuğa kadar nerek pazarlama veya üretim zincirinin bir sonraki
her bir çocuk için yüzde 7,5, üçüncü çocuk yüzde 10, halkasına aktarıldığı yansıma türüdür.
3. Çocuktan sonra her bir çocuk için yüzde 5)
28
Geriye Doğru Yansıma: Verginin maliyetleri dü- Efektif Yansıma: Vergi yansımasının fiili etkileri açı-
şürerek üretim veya pazarlama zincirinin bir önce- sından konunun incelenmesi ve mükellefin vergiye
ki halkasına intikal ettirilmesidir. Üreticinin işçilere karşı reaksiyonunun sonuçları üzerinde durulmasını
daha düşük ücret vermesi gibi. ifade eder.

Sınırlı Yansıma: Yansımanın belirli bir yönde olaca-
ğını ve belli bir iktisadi unsur üzerinde toplanacağını
ifade eder. Mutlak Yansıma: Belirli bir verginin kendi içinde ya-
pılan bir değişikliğin gelir dağılımını nasıl etkilediği-
nin araştırıldığı yansıma türüdür.
Sınırsız Yansıma: Verginin her alana transfer edile-

ceğini ve toplumun her katmanına yayılacağını ifade
eder.
Diferansiyel Yansıma: Kamu harcamalarında bir
değişiklik olmaksızın belirli bir verginin yerine başka
bir verginin konulması halinde gelir dağılımının nasıl
etkilendiğinin araştırıldığı yansıma türüdür.
Kanuni Yansıma: Yasa koyucunun bizzat yapmış

olduğu düzenlemeler ile yansımayı öngörmüş olma-
sıdır. Örneğin: KDV.
Harcama Yansıması: Devletin yapmış olduğu kamu

harcamalarındaki artışlar veya azalışlar sonucu gelir
dağılımının nasıl etkilendiğinin araştırıldığı yansıma
türüdür.
Fiili Yansıma: Yasa koyucunun böyle bir amacı ol-
mamasına rağmen mükelleflerin bu yükü başkaları-
na devretmesine denir.
Bütçe Yansıması: Bütçe büyüklüklerinde meydana

Biçimsel Yansıma: Verginin kim tarafından ödendi- getirilen değişmelerin gelir dağılımını nasıl etkilediği-
ğinin araştırıldığı yansıma şeklidir. nin araştırıldığı yansımadır.
29
Çapraz Yansıma: Talep esnekliği yüksek bir mal Ramsey, tüketim mallarının sahip oldukları talep
üzerine vergi konması üzerine satıcının bu malın esnekliği ile ters orantılı olarak vergilendirilmesini
fiyatını arttırmak yerine zorunlu bir başka malın fiya- önermektedir. Talep esnekliği yüksek olan maldan
tını yükseltmesidir. düşük, talep esnekliği düşük olan maldan yüksek
vergi alınması.
Çift Yansıma: Verginin önce maliyetlere sonra da www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

malın fiyatına yansımasıdır. Satıcının karını arttıran Objektif Vergi: Yükümlülerin kişisel ve ailevi özel-
bir uygulamadır. likleri dikkate alınmadan yapılan vergilemelerden
dolayı doğan vergilerdir.
Vergi Yükü: Belli bir dönem içinde devlet veya kamu

tüzel kişiliğine yapılan ödemeler ile bu ödemeleri ya-
pan yükümlülerin o dönemdeki gelirleri arasındaki Subjektif Vergi: Vergilendirilen mükelleflerin ailevi
rakamsal ilişkilerin belirlenmesidir. şahsi özelliklerinin de dikkate alınarak yapılan vergi-
lemeden doğan vergilerdir.
Brüt Vergi Yükü: Piyasa fiyatlarıyla milli gelir ile

vergi hasılatının birbirleriyle oranlanmasıyla ortaya Dolaysız Vergi: Kişilerin gelirleri ve servetlerinin
çıkan vergi yüküne denir. varlığı üzerinden alınan vergilere denir. Örneğin Ge-
lir Vergisi.
Net Vergi Yükü: Ekonomide toplanan tüm vergiler-

den mali yardımlar ve transfer harcamaları çıkarıl- Dolaylı Vergi: Gelir ve servetlerin kullanımı, tüke-
dıktan sonra kalan kısmın milli gelire oranıdır. timi, harcanması üzerinden alınan vergilere denir.
Örneğin KDV gibi.
Gerçek Vergi Yükü: [(Ödenen vergi + yansıyan

İktisadi kaynaklarına göre vergiler; Gelir, Servet
vergi) – (Kamusal Hiz. Sağlanan Fayda + yansıtılan
ve Harcama vergileri olmak üzere üçe ayrılır.
vergi)] / Gelir
30
İktisadi Anlamda Gelirde Kaynak Kuramı (Von Gayrisafi Hasıla tipi KDV: Bir işletme ürettiği malla-
Hermann): Emek veya sermayenin devamlı suretle rın değerinden yatırım mallarının değerini bütün ola-
üretim faaliyetine sokulması sonucu elde edilen ge- rak düşmeden veya amortisman ayırmadan KDV’ye
lirlerin vergilendirileceğini kabul eden görüştür. esas teşkil edecek matrahı hesaplamasına denir.
İktisadi Anlamda Gelirde Safi Artış Kuramı: (Schanz www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com
ve Haig): Bir kişinin dönem başı servet unsuru top-
lamından, dönem sonu servet unsurlarının toplamı
çıkarıldığında eğer arada bir olumlu fark var ise ver-
Gelir Tipi KDV: Mükellefler, ürettikleri malların de-
gilendirilir.
ğerinden yatırım malları bedelini amortisman ayır-
mak suretiyle düşerek KDV matrahını hesaplama-
sına denir.
Sedüler Gelir Vergisi: Sedül adı verilen gelir un-

surlarının, her birinin diğerlerinden bağımsız olarak
düşünülmesi ve bunların ayrı ayrı vergilendirilme-
sidir.
Tüketim Tipi KDV: Mükellefler, ürettikleri malların

değerinden yatırım malları bedelini tamamını gider
ayırmak suretiyle düşerek KDV matrahını hesapla-
masına denir.
Üniter Gelir Vergisi: Toplam gelir vergilerinde, ger-

çek kişilerin, gelir kaynaklarından elde ettikleri gelir-
lerin safi toplamı esas alınmaktadır.
Ücret Tipi KDV: Sermaye mallarının bedelleri veya

Birleşik Gelir Vergisi: Birleşik veya karma gelir ver- yıpranma payı yerine sermaye gelirlerinin katma
gisi, gelir unsurlarının ilk aşamada sedüler nitelikli değerden indirilmesi söz konusudur. Sermaye gelir-
bir vergilemeyi, daha sonra da toplanların alınması leri kar + faiz + rant şeklinde olduğuna göre; vergi
ve toplam gelir üzerinden ayrıca vergi alınmasını matrahı firmanın yarattığı katma değer içinde ücret
öngörür. Sakıncası çifte vergilemeye yol açmasıdır. ödemelerinin tuttuğu paya eşit olacaktır.
31
DEVLET BORÇLANMASI MALİYE SON BİR DEFA
Devlet borçlanması ilk kez 1710’ da DAVEMANT, Pigou ’ya göre iç borçlanma gelecek kuşaklara yük
1752’de DAVID HUME tarafından incelenmiştir. yüklemez. Çünkü faiz gelirini gelecek nesiller alır.
Ancak borçlanmanın faiz geliri yabancılar tarafından
elde edildiği için yük oluşturur.

Borçlanma; rızaya dayalı, sözleşmeye bağlı ve kar-
şılıklıdır.
Devletlerin Borçlanma Nedenleri: Savaş Finans-
manı, Doğal Afetler, Yatırım Finansmanı, Bütçe Den-
ge Sağlama, Borç Ödenmesi, Maliye Politikası.
Keynesyen yaklaşıma göre borçlanma olağan bir

kamu geliridir. (Lerner, Keynes, Domar)
Devlet Tahvillerinin Halka Arz Biçimleri: Devlet
Kendisi Pazarlar, Bankaya Satış, Borsada Satış ve
Müzayede ile Satış.
Domar’a göre borçlanmanın bugünkü ve gelecek

nesile yük yüklemesi önemli değildir. Önemli olan
milli geliri arttırmasıdır.
Borçlanmanın Şekilsel Özellikleri: Tahvilli – Tah-
vilsiz, Kupürlerin Büyüklüğü, Borçlanmada Taraflar,
Borç Miktarı ve Borçlanmanın Adı.
Ricardocu Denklik Teoremine göre devletin vergile-

me yerine borçlanma ile bütçe açıklarını finanse et-
mesi durumunda, tüketiciler bugünün borçlanmasını Devlet borçlanma yetkisini kanundan alır. Devlet
gelecekteki vergilere eşit kabul edip, tüketim-tasar- adına borçların yönetiminden sorumlu Hazine Müs-
ruf dengelerini değiştirmeyecektir. teşarlığının bağlı bulunduğu Bakan’dır.
32
DEVLET İÇ BORÇLANMASI SENETLERİ

(DİBS)
Hazine
Bonosu Tahvil
* Kısa vadeli Devlet İç Borçlanma Senetleridir. * Uzun vadeli Devlet İç Borçlanma Senetleridir.
* Vadesi 364 güne kadardır. * Vadesi 364 gün ve fazladır.
* Üzerinde faiz yazmaz başa başın altında iskontolu satılır. * Üzerinde faiz yazar, kupon ödemesi vardır.
* Defter-i Kebire kaydedilir.
Örnek: 93 100 6 ay
100 TL’lik hazine bonosu 93 TL’ye satılır,

vade sonunda 100 TL ödenir.
* Defter-i Kebire kaydedilmez.
PİYASALAR
Birincil İkincil Para Sermaye

Piyasa Piyasa Piyasası Piyasası
* DİBS’lerin * Birincil * Vadesi 1 * Vadesi 1

ilk kez piyasada yıla kadar yıldan
satışa satılan olan fon uzun fon
çıktığı DİBS’lerin arz ve arz ve
piyasadır. ikinci kez talebinin talebinin
satışının karşılaştığı karşılaştığı
yapıldığı piyasadır. piyasadır.
piyasadır. * Kısa * Uzun
vadeli vadeli
borçlanma borçlanma
yapılır. yapılır.
* Vade kısa * Vade uzun
* Faiz düşük * Faiz yüksek
* Rizk az * Rizk fazla
33
Borçlanmanın Ana Çıkarı: Faiz’ dir. Borçlanmanın Endeksli Tahvil İhracının Sakıncaları: Devlet ta-
faizini etkileyen faktörler: Tahvillerin süresi, Devletin rafından paranın değer kaybına uğrayacağının itiraf
paraya olan ihtiyacı, devlete duyulan güven, vatan- edilmesi – enflasyon nedeniyle devlet borçlarının
daşların psikolojik durumu ve ekonominin konjonk- hafiflemesinin önlenmesi – enflasyon döneminde
türel durumu. tüketim artışlarını kamçılaması – enflasyonu kont-
rol altına alınması konusunda hükümet üzerindeki
baskıları azaltması – enflasyon nedeniyle borç hiz-

metinin otomatik amortismanın hafiflemesinin önlen-
mesi.
Borçlanmanın Birincil Çıkarları: Başa Başın altın-

da İhraç – İkramiyeli İhraç – Primli İhraç
Devlet Borçları Elde Edilişindeki Zorlama Usulü-

ne Göre: Gönüllü borçlar – zorunlu borçlar
Başa Başın Altında Yapılan İhraçlara Eleştiriler:

Gelecekte borç yükünü arttırması, gelecekte konver-
siyona başvurma olanağını azaltması, açıklık ilkesini
zedelemesi, kırtasiyeciliği arttırması, gelir dağılımını
bozması vb.
Devlet Borçları Vadelerine Göre Üçlü Sınıflama:
Kısa vadeli ( 1 yıla kadar) Orta Vadeli ( 1-5 yıl arası)
Uzun vadeli borçlar ( 5 yıldan fazla)
Borçlanmanın Yan Çıkarları: Tahvil kazançlarının

vergiden istisna tutulması – süresi dolmadan para-
ya çevrilebilmesi – vergi ödemede kullanılması – en
ziyadeye mazhar alacaklı garantisi – tahvillerin te- Devlet Borçları Vadelerine Göre İkili Sınıflama:
minat olarak kabul edilmesi – tahvillerin haczedile- Kısa Vadeli (1 yıla kadar) Uzun Vadeli (1 yıldan fazla)
memesi.
Kısa Vadeli Borçlar (Dalgalı Borçlar): Bir yıllık

Borçlanmada para değerindeki değişmelere kar- vadeye kadar fon arz ve talebinin karşılaştığı piya-
şı verilen garantiler: Döviz garantili tahviller – Altın saya para piyasası denir. Vade kısa, faiz düşük ve
garantili tahviller – Endeksli tahviller. risk azdır.
34
Uzun Vadeli Borçlar İkiye Ayrılır: Süresiz (Ebedi)

Kısa vadeli borçların alınmasının nedenleri: Asıl Borçlar ve Süreli (itfaya Tabi) Borçlar.
neden kısa süreli parasal ihtiyaçları karşılanması –
yer ve zaman itibariyle denkleştirme – uzun vadeli
borca hazırlık – koşulların dalgalı borca uygun ol-
ması – faizlerin düşük olması – para piyasasından
kolaylıkla karşılanması vb.

Alındıkları Kaynağa Göre Borçlar: İç Borçlar ve
Dış Borçlar olmak üzere ikiye ayrılır. Burada borç
sınıflaması yapılırken dikkat edilen en önemli husus
borcun alındığı piyasanın uyruğudur. Borcun yerli
veya yabancı para birimi olmasının önemi yoktur.
Kısa Vadeli Borç Çeşitleri: İç Dalgalı Borçlar ve
Dış Dalgalı Borçlar.
Kaynağına Göre İç Borç: Devletin milli piyasalara

ihraç ettiği borçlardır.
İç Dalgalı Borçlar: Hazine Bonoları, Merkez Banka-

sı Avansları (2001’den beri yok), Hazine Kefaletine
Haiz Bonolar, Emanet Paralar (Adi Emanetler – Büt-
çe Emanetleri), Müteahhit Bonoları.
Kaynağına Göre Dış Borç: Devletin diğer devletle-

rin piyasalara ihraç ettiği borçlardır. Başlıca dış borç
kaynakları ise: Dünya Bankası Grubu – IMF – Av-
rupa Yatırım Bankası – Asya Kalkınma Bankası vb.
İç Borç Kaynakları: Bireyler, Bankalar, Merkez

Bankası, Sosyal Güvenlik Kurumları.
Dış Borç Çeşitleri: Proje (Kamu veya özele yatırım

projelerine ) ve Program Kredi (üretimin kapasitesi
olan ithalat finansmanında) – Bağlı Kredi ( borcun
bir mal veya hizmete kayıtlandıysa mala bağlı; bor-
cun harcanacağı ülkeye kayıtlandıysa ülkeye bağ-
Uzun Vadeli Borçlar (Konsolide Borçlar): Bir yılı
lı yani orjinde bağlı) ve Serbest Kredi – İhracat ve
aşan süreler için fon arz ve talebinin karşılaştığı pi-
Satıcı Kredisi (Özel sektör ithalat kredileri) – Borç
yasaya uzun vadeli piyasa veya sermaye piyasası
Erteleme (düşük faiz oranı karşılığında ertelenmesi)
denir. Sermaye piyasasında vade uzun, faiz yüksek
ve Röfinansman Kredisi (eski borcun yeni bir finans-
ve risk fazladır. Ayrıca uzun vadeli borçlar büyük def-
man ile kapatılması) – Teknik Yardımlar – Bağışlar
tere yani Defter-i Kebir’e kaydedilir.
– Askeri Yardımlar.
35
Dış Borçların Ekonomik Etkileri: Olumlu: Zorun- Devlet Borçlarının Olağanüstü Yönetimi: Devle-
lu yatırımların gerçekleşmesi – yapılacak ithalat ile tin olağanüstü koşullarda başvurduğu yöntemlerdir.
üretimin çeşitlenmesi – ek yatırımlar sonucu hızlan- Borçlanma sözleşmesine aykırı işlemler tesis edil-
dıran etkisiyle ekonomide genişleme – ödemeler mektedir. Bu tip borç yönetiminin iki şekli bulunmak-
dengesinde rahatlama olması. Olumsuz: Dış borçla- tadır: Konversiyon (borçların değiştirilmesi) ve kon-
rın geri ödenmesi aşamasında ödemeler bilançosu- sodilasyon (borçların tahkimi).
nun olumsuz etkilenmesi.
Devlet Borçlarının Yönetimi Hazine ve Maliye Ba- Konversiyon (Borçların Değiştirilmesi): Faiz yü-
kanlığı Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü'ne ve- künü hafifletmek amacıyla başvurulan bir yöntemdir.
rilmiş bir görevdir. Eski borç yerine yeni bir borç getirilmiş olmaktadır.
Yüksek faizli bir borcun daha düşük faiz oranına sa-
hip yeni bir borç ile değiştirilmesi işlemidir.
Geniş Anlamda Borç Yönetimi: Devletin, Ekono-

mik kalkınmanın sağlanması, ekonomik istikrarın
oluşturulmasında ya da gelir adaletsizliğinin gideril-
mesinde borçlanmayı bir araç olarak kullanmasıdır. Hukuki Bakımdan Konversiyonlar: Cebri (zorla-
yışlı) – İsteğe Bağlı.
Dar Anlamda Borç Yönetimi: Devlet tahvillerinin

faizleri ile anaparalarının vadeleri sonunda herhangi Teknik Bakımından Konversiyonlar: Başa Baştan
bir gecikmeye uğramaksızın ödenmelerini içerir. Yapılan Konversiyon – Başa Başın Altında Konver-
siyon – Fark Ödemeyi Gerektiren Konversiyon – Ka-
demeli Konversiyon.
Devlet Borçlarının Normal (Olağan) Yönetimi:

Devletini istikraz sözleşmesinde belirtilen hükümlere
uygun işlemler tesis etmesine denir. Faizlerin öden-
Tersine Konversiyon: Düşük faizli devlet tahvilleri-
mesi, anaparaların itfası ve borsada satışa sunulma-
nin yüksek faizli devlet tahvilleri ile değiştirilmesine
sı işlemlerini kapsamaktadır.
denir.
36
Konsolidasyon (TAHKİM): Kısa süreli devlet borç- Borcun İtfası (Ödenmesi): Borçların ortadan kalk-
larının uzun süreli veya süresiz bir borç haline getiril- ması için olağan yol, borcun zamanı gelince öden-
mesi işlemidir. Yeni bir sözleşme yapılmaz. Var olan mesidir. Buna borcun itfası ya da amortismanı de-
eski borç sözleşmesi üzerinden vadeleri uzatılır. nilmektedir.
Vade uzadığından dolayı ödenecek faiz tutarı da art-
maktadır. Konversiyonda ise faiz yükü azalmaktadır!
Konsolidasyon Çeşitleri: İhtiyari ve Cebri.

Dr. Price Otomatik Ödeme Teorisi: Devletin bir
fon ile kendi tahvillerinden satın alarak bu tahvilin
faizleriyle her yıl yine kendi tahvillerini satın almak
suretiyle borcun itfasını finanse etmesidir.
Konsolidasyonun Olası Sonuçları: Deflasyonsit

etki yaratması – uzun dönemde borç yükü artar –
Kısa dönemde Kamu dengelerinde bir rahatlama
sağlar – uzun süreli bir ödeme planı sağlar – kamu
kredisine karşı alacaklılarda güvensizlik doğurur.
Günümüz Türkiye’sinde Faizler, Genel Bütçe-

den; Anapara ise Hazine Müsteşarlığı kaynakların-
dan ödenmektedir.
Borcun Reddi: Devletin tek taraflı bir kararla mev-

cut borcunun tamamını veya bir kısmını ortadan kal-
dırdığını bildirmesidir. Burada borç tek taraflı olarak
silinmektedir. Ariyere Borçlar: Özel sektörün İthalat dolayısıyla
ödenmesi gereken dövizlerin ödenememesi nede-
niyle devlet borcu haline gelmesidir.
Moratoryum: Devletin borçlarını zamanında öde- Konsorsiyum: Borç almak isteyen ülke ile borç ver-
yememesi durumunda temerrüde düşmesine denir. mek isteyen ülkeleri bir araya getirerek borç ilişkisini
Türkiye 1958’ de moratoryum ilan etmiştir. oluşturmalarıdır.
37
Sendikasyon Kredisi: Birden fazla borç veren ülke Reel faizlerin pozitif olduğu bir ekonomide;
veya finansman kurumunun bir araya gelerek istemi- Kamu kesimi borçlanma gereksinimi > Operasyonel
ni karşıladıkları kredi türüdür. açık > Birincil açık.

Borcun Monetizasyonu (Parasallaşması): Dev-
let borçlarının Merkez Bankasınca para basılarak
ödenmesine denir.
Borçlanma kapasitesini etkileyen faktörler: Borç-
lanma faiz oranı, tasarruf oranı, borç servis oranı,
vergi kapasitesi, mili gelir, kamu açık düzeyi, ülkenin
riski.
Mali Baskınlık: Enflasyon hedeflemesi rejimi uygu-

layan bir ülkede yüksek kamu borcunun para politi-
kası üzerinde kısıt oluşturmasıdır.
Borçlanma Rasyoları
Toplam Borç Servisi = Toplam Borç Stok + Toplam

Faiz Ödemesi
Kamu borçlarının sürdürülebilirliğini etkileyen
faktörler; reel faiz oranı, büyüme oranı, kamu har-
Toplam Borç Stok = İç Borç Stok + Dış Borç Stok
camaları, faiz dışı bütçe dengesi.
Borç Çevirme Oranı = Alınan Borç / Ödenen Borç
Borç Yükü = Toplam Borç Stok / GSYH
Dış Borç Karşılama Oranı = Dış Borç Anapara +

Faiz / İhracat Gelirleri
Birincil Denge: Kamu Gelirleri – Faiz Dışı Kamu Reel Faiz Oranı = Ekonomik Büyüme Oranı + Faiz
Giderleri Dışı Fazla Oranı
Operasyonel Açık: Birincil Açık + Reel Faiz Öde- Kamu Kesimi Borçlanma Gereği = Kamu kesimi fi-
meleri nansman açığı / GSYH
38
DEVLET BÜTÇESİ
BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECİ
39
40
DEVLET BÜTÇESİ
Yıllık Olma İlkesi: Bütçenin mali yıl olarak bir yıllık

Devlet Bütçesinin Klasik İşlevleri: Siyasal – Hukuk-
olmasıdır.
sal – Mali ve İktisadi – Denetim
Denklik İlkesi: Bütçede yer alan giderlerle gelirlerin
denk olması amaçlanır.
Tahsis (Ayırım-Özgüleme) İlkesi: Her kamu hiz-
meti için ayrı ayrı bütçede ödenek ayrılmasıdır.
Tasarruf İlkesi: Belirli miktardaki para ile mümkün
olan en yüksek ortak faydayı sağlamak amacıyla
harcamaların gerçekleştirilmesidir.
Giderlerin Gelirlerden Önce Olma İlkesi: Genel
bütçede özel bütçelerin aksine giderler gelirlerden
önce yazılmaktadır.
Giderlerin Bölümler İtibariyle Onanma İlkesi:
Devlet Bütçesinin Çağdaş İşlevleri: Kaynak Tahsi- Harcamacı daire olarak tanımlanan ve kendilerine
si – Adil Gelir Dağılımı – İktisadi İstikrar – İktisadi genel bütçe içinde ödenek ayrılan dairelerin bütçe
Kalkınma. tasarılarının, TBMM’ de görüşülüp onaylanırken bö-
lümler halinde görüşülüp onaylanmasıdır.
5018 Sayılı Kanundaki Bütçe İlkeleri: İzleyen iki

yılın bütçe tahminleriyle görüşülür, gayri safi olması,
adem-i tahsis olması, denk olması, önceden izin il-
kesi, sınırlı yetki ilkesi, analitik bütçe sınıflandırılma-
sı ve genellik ilkesi.
Devlet Bütçesinin Temel İlkeleri
Genellik İlkesi: Tüm gelir ve giderlerinin bütçede

gösterilmesi, tüm gelir ve giderlerin gayrisafi tutarlar
olarak yer alması, Gelirlerin belli bir gidere önceden
ayrılmaması (adem-i tahsis ilkesi)
Birlik İlkesi: Tüm gelir ve giderlerinin tek bir bütçe
içinde toplanmasına denir.
Açıklık İlkesi: Bütçeyi incelemek isteyen herkes ta-
Merkezi yönetim bütçe kanun teklifinin hazırlanma-
rafından anlaşılır, yalın, sarih olmasıdır.
sından ve idareler ile koordinasyonun sağlanmasın-
Aleniyet İlkesi: Hazırlanan bütçenin kamuoyuna
dan sorumlu Cumhurbaşkanlığı’ dır.
açık olmasıdır. Bütçe kanunlarının da resmi gazete-
de yayınlanmasının temel nedeni bu ilkedir.
Doğruluk İlkesi: Bütçe tahminlerine ilişkin olan bu
ilke, bütçe gelir ve giderlerinin ülkenin içinde bulun-
duğu ekonomik koşullara uygun olarak hazırlanma-
sının sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu ilkeye ob-
jektif doğruluk denmektedir.
Samimiyet İlkesi: Gelir ve gider tahminlerinin doğ-
ruyu ve gerçeği yansıtacak şekilde hazırlanmasını
temin eden ilkedir. Bütçeyi hazırlayan bakanlığın
samimi davranarak bütçe kalemlerini şişirmemesi
gerekecektir. Bu ilkeye de subjektif doğruluk da den-
mektedir.
Geçici Bütçe: Merkezi yönetim bütçe kanununun
Önceden İzin Alma İlkesi: Kamu gelirlerinin top- süresinde yürürlüğe konulmaması halinde geçici
lanması ve giderlerin yapılması için mali yılbaşından bütçe kanunu çıkarılır.
önce TBMM’ den izin alınmasıdır.
41
DEVLET BÜTÇESİ MALİYE SON BİR DEFA
Bütçe Teorileri: Klasik – Devri – Telafi Edici Program Bütçe Sistemi (Planlama, Programlama
ve Bütçeleme Sistemi): 1955 yılında kurulan II.
Klasik Bütçe Teorisi: Minimal devlet görüşünün Hoover Komisyonunun belirlediği kriterlere göre ha-
savunan bu yaklaşıma göre bütçe dengensin korun- zırlanan ve ilk defa ABD’ de uygulanan bütçe siste-
masını öngörmektedir. midir. Performans bütçe kavramının ilk ve hukuksal
tanımının yapılmasının devamı olarak program büt-
Denk Bütçede Altın Kural: Vergilerle tüketim har- çe kavramı tanımlanmıştır. Fayda-maliyet analizleri
camalarının eşit olması ve borçlanmaya sadece yapılarak kıt kaynakların alternatif kullanım alanları

yatırım harcamalarının finansmanı için başvurulma- içinde ihtiyaçların en etkin düzeyde karşılanması için
sıdır. 5 yılı kapsayan kalkına plan ve 1 yıllık program ara-
sında koordinasyonu sağlanması açısından önemli
Devri Bütçe Teorisi: Kuramcısı Alvin Hansen ’dir. işlevi vardır.
Ekonominin konjontürel durumuna göre devlet büt-
çesinin yıllık değil konjonktür dönemi içinde denk Performans Bütçe Sistemi: 1949 yılında oluştu-
olmasını isteyen kuramdır. rulan I. Hoover Komisyonu tarafından kamu yöne-
timinde verimliliği arttırma amacıyla önerilmiştir. Al-
Telafi Edici Bütçe Teorisi: Keynesyen iktisatçı olan ternatif araçlar arasında toplam maliyetleri ve birim
William Beveridge tarafından geliştirilen bu yaklaşı- maliyetleri hesaplanıp karşılaştırmalı analizler yapıl-
ma göre tam istihdam dengesi sağlanıncaya kadar maktadır. Kamu hizmetlerinin verimliliğinin ölçülme-
devletin kontrollü bütçe açıklarıyla özel sektör yeter- sinde fayda maliyet analizleri, girdi-çıktı analizleri ve
sizliğini telafi ederek ekonominin dengeye geleceği- gölge fiyatları tekniği kullanılmaya başlanmıştır. Bu
ni savunurlar. bütçe sisteminin en önemli yönü harcama sonrası
çıktı ve sonuçlardır.
Performans Esaslı Bütçenin Sakıncaları: Fazla iş

yükü getirmesi – hazırlığı zor olması – uzmanlık ge-
rektirmesi – yöneticilerin performans arttırılması için
hukuk dışı işlere girişebilmesi – her zaman her kamu
hizmetinin performansının ölçülememesi.
Analitik Bütçe Sistemi: Türkiye’ de 2004 yılından

Bütçe Sistemleri: Klasik – Torba – Sıfır Tabanlı – itibaren genel ve özel bütçeli idareler için uygulan-
Yatırım – Program – Performans – Analitik maktadır. Amaç kurumsal sınıflandırmayı detaylan-
dırarak program sorumlularının tespitini sağlamak,
Klasik Bütçe Sistemi: Ödenekler, kuruluş düze- verilerin konsolidasyonunu kolaylaştırma ve uluslar
yinde verildiği için, bu bütçelere örgüt bütçeleri de arası bütçe karşılaştırmalarını imkan vermesidir.
denmektedir.
Analitik Bütçe Sınıflandırmasının Bölümleri:
Torba Bütçe Sistemi: Ödeneklerin kuruluşlar düze- Kurumsal Sınıflandırma (Teşkilat) – Fonksiyonel
yinde ayrıntıya inilmeden toplulaştırılarak verilir. Sınıflandırma(Faaliyetin Türü) – Finansman Tipi
Sınıflandırma (Kaynak) – Ekonomik Sınıflandırma
Sıfır Tabanlı Bütçe Sistemi: Her yılın bütçesi kendi (Ekonomik Sonuçlar) olmak üzere dört bölümden
içinde yargılanmakta, geçmiş bütçe uygulamaları ve oluşmaktadır.
politikaları ya hiç dikkate alınmamakta ya da çok az
dikkate alınmaktadır. Bu sistemin zayıf ve eleştirilen
yönü ise hazırlık sürecinin zor ve uzun olması, sü-
reklilik arz eden kamu hizmetlerini hesaba katma-
maktadır.
Türk Bütçe Sistemi: Mali yılbaşı 1 Ocak’tır. Bütçe-

Yatırım Bütçesi: Yatırım harcamalarını önce makro
nin hazırlanmasından dolayı TBMM’ ye karşı Cum-
büyüklükler olarak saptayıp sonra bunu kamu hiz-
hurbaşkanlığı sorumludur. Hazırlanması ve uygulan-
metleri arasında bölüştürmeye tabi tutan döküman-
masını fiilen yürüten ise Hazine ve Maliye Bakanlığı
lara denir.
ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı'dır.
42
5018 Sayılı Kanun ve Bütçe

Bütçenin Görüşülmesi Esasları: Cumhurbaşkanı
merkezi yönetim bütçe kanun teklifini mali yılbaşın- Bakanlar, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve
dan en az 75 gün önce, TBMM’ ye sunar. Bütçe tek- verimli kullanılması konusunda Cumhurbaşkanı'na
lifi Bütçe Komisyonunda incelenir. Komisyonun 55 karşı sorumludurlar. Bakanların bu sorumluluğu Sİ-
gün içinde kabul edeceği metin TBMM’ de görüşülür YASİ’ dir.
ve mali yılbaşına kadar karara bağlanır. Bütçenin
onaylanması için salt çoğunluk yeterlidir. Genel ku- Bakanlıklarda ve diğer kamu idarelerinde en üst yö-
rulda gider arttırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde netici, il özel idarelerinde vali ve belediyelerde be-

bulunulamaz. lediye başkanı üst yöneticidir. Bakanlıklarda en üst
yönetici Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir. Üst
yöneticilerin sorumluluğu idari sorumluluktur.
Bütçe Süreci: TBMM Başkanı – Bütçe Komisyonu

– TBMM Genel Kurul - Cumhurbaşkanlığı. Merkezi Yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin
gelir, gider, tahsilat, ödeme, nakit planlaması ve
borç yönetimi Hazine birliğini sağlayacak şekilde
yürütülür.
Bütçe Hesaplarının Kapatılmasında Uygulanan

Yöntemler: Egzersiz (Hesap Dönemi) Yöntemi –
Jestiyon (Yönetim Dönemi) Yöntemidir. Genel Yönetim Kapsamındaki İdarelerin Bütçele-
ri: Merkezi Yönetim – Sosyal Güvenlik Kurumları –
Mahalli İdareler Bütçeleri olarak hazırlanır.
Egzersiz Yöntemi: Bütçe döneminin yeni bütçe uy-

gulama alanına konulduktan sonra da sürdürülmesi- Genel Bütçe: Devlet Tüzel Kişiliğine dahil olan I Sa-
ni öngörür. Sakıncası bütçenin yıllık olma prensibine yılı cetvelde yer alan kamu idareleri.
aykırıdır.
Özel Bütçe: Bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak be-

Jestiyon Yöntemi: Alacak ve borçların yeni bütçe
lirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir
uygulamasının başladığı 1 Ocak’a kadar tatbik edil-
tahsis edilen ve bu gelirden harcama yapma yetkisi
mesini içerir. Yeni bütçe uygulamaya girince eski
verilen, özel kanunla düzenlenen II Sayılı cetvelde
bütçe uygulamadan kalkar. Giderler konusunda bazı
yer alan kamu idarelerinin bütçesidir.
istisnaları ise: Bütçe emanetleri ve mahsuplar.
43
Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi: Özel

kanunla kurulan kurul, kurum veya üst kurul şeklin- Bütçede Harcama İşlemlerinin Aşamaları: Gider-
de teşkilatlanan ve kanuna III Sayılı cetvel ile ek- lerin Taahhüdü – Giderlerin Tahakkuku – Giderlerin
lenen her bir düzenleyici ve denetleyici kurumun Ödeme Emrine Bağlanması – Giderlerin Ödenmesi.
bütçesidir.

Bütçede yeterli ödeneği bulunmayan işler için yük-
lenmeye girişilemez. Yüklenmeler mali yıl ile sınır-
Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçesi: Sosyal güven- lıdır.
lik hizmeti sunmak amacıyla, kanunla kurulan ve bu
kanuna ekli IV Sayılı cetvelde yer alan kamu idaresi
bütçesidir.
Harcama Yetkilisi: Bütçeyle ödenek tahsis edilen

her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama
yetkilisidir. Harcama yetkisinin devredilmesi, devre-
denin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
Mahalli İdareler Bütçesi: Mahalli idareler kapsa-
mındaki kamu idarelerinin bütçesidir.
Giderin Gerçekleştirilmesi: Harcama yetkilisinin

ödeme emri belgesini imzalaması ve tutarın hak sa-
hibine ödenmesiyle tamamlanır. Ödenmeyen tutar-
Merkezî yönetim bütçe kanun teklifine, Türkiye Bü- lar, bütçeye gider yazılıp emanet hesaplarına alınır.
yük Millet Meclisinde görüşülmesi sırasında dikkate Ancak mali yılı izleyen 5. yıl sonuna kadar talep edil-
alınmak üzere Cumhurbaşkanlığı tarafından; meyen emanetteki paralar bütçeye gelir kaydedilir.
a) Orta vadeli malî planı da içeren bütçe gerekçesi,

b) Yıllık ekonomik rapor,
c) Vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile ben-
zeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu
gelirleri cetveli,
d) Kamu borç yönetimi raporu,
e) Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin
son iki yıla ait bütçe gerçekleşmeleri ile izleyen Ön Ödeme: Harcama yetkilisinin uygun görmesi ve
iki yıla ait gelir ve gider tahminleri, karşılığı ödeneğin saklı tutulması kaydıyla, kanun-
f) Mahallî idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının da öngörülen haller ile gerçekleştirme işlemlerinin
bütçe tahminleri, tamamlanması beklenilemeyecek ivedi giderler ve
g) Merkezî yönetim kapsamında olmayıp, merkezî her yıl merkezi yönetim bütçe kanununda belirlenen
yönetim bütçesinden yardım alan kamu idareleri tutarların altında kalan giderler için avans vermek
ile diğer kurum ve kuruluşların listesi, veya kredi açmak suretiyle ön ödeme yapılabilir.
eklenir. %30’ a kadar avans ödenebilmektedir.
44
Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin Merkezî yönetim bütçe kanununda belirtilen hizmet
bütçeleri arasındaki ödenek aktarmaları kanunla ve amaçları gerçekleştirmek, ödenek yetersizliğini
yapılır. Ancak, harcamalarda tasarrufu sağlamak, gidermek veya bütçelerde öngörülmeyen hizmet-
dengeli ve etkili bir bütçe politikasını gerçekleştirmek ler için, bu Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan
üzere genel bütçe ödeneklerinin yüzde onunu geç- idareler ile (II) sayılı cetvelde yer alan idarelerden
memek kaydıyla, merkezî yönetim kapsamındaki merkezî yönetim bütçe kanununda gösterilecek
kamu idarelerinin bütçeleri arasındaki ödenek aktar- olanların bütçelerine aktarılmak üzere, genel bütçe
malarına ilişkin yetki ve işlemler ile usul ve esaslar ödeneklerinin yüzde ikisine kadar yedek ödenek ko-

merkezî yönetim bütçe kanununda belirlenir. nulabilir. Bu ödenekten aktarma yapmaya Cumhur-
başkanı yetkilidir. Malî yıl içinde yedek ödenekten
yapılan aktarmaların tür, tutar ve idareler itibarıyla
dağılımı, yılın bitimini takip eden on beş gün içinde
Cumhurbaşkanlığı tarafından ilan edilir.
Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri,

aktarma yapılacak tertipteki ödeneğin yüzde yirmi-
sine kadar kendi bütçeleri içinde ödenek aktarma-
sı yapabilirler. Ancak, ihtiyaç halinde yüzde yirmiyi
aşan ödenek aktarma işlemlerini kurum bütçesinin
başlangıç ödenekleri toplamının yüzde yirmisini
geçmemek üzere yapmaya Cumhurbaşkanlığı, yılı
yatırım programına ek yatırım cetvellerinde yer alan
projelerde değişiklik yapılması halinde değişikliğin
gerektirdiği tertipler arası ödenek aktarması işlem-
lerinin tamamını yapmaya ise ilgili idareler yetkilidir.
Örtülü ödenek; kapalı istihbarat ve kapalı savunma

hizmetleri, Devletin millî güvenliği ve yüksek men-
faatleri ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal
ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili
Devlet ve Hükümet icapları için kullanılmak üzere
Cumhurbaşkanlığı bütçesine konulan ödenektir. Ka-
nunlarla veya Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle
verilen görevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini
yürüten diğer kamu idarelerinin bütçelerine de örtülü
ödenek konulabilir. Örtülü ödenek, bu amaçlar dışın-
da, Cumhurbaşkanının ve ailesinin kişisel harcama-
Kamu idarelerinin bütçeleri içinde; personel giderleri ları ile siyasi partilerin idare, propaganda ve seçim
tertiplerinden, aktarma yapılmış tertiplerden ve ye- ihtiyaçlarında kullanılamaz. İlgili yılda bu amaçla
dek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden diğer tahsis edilen ödenekler toplamı, genel bütçe baş-
tertiplere ödenek aktarılamaz. Ancak, yılı yatırım langıç ödenekleri toplamının binde beşini geçemez.
programına ek yatırım cetvellerinde yer alan proje- Örtülü ödeneklere ilişkin giderler Cumhurbaşkanı
lerde değişiklik yapılması halinde, aktarma yapılan tarafından belirlenen esaslara göre gerçekleştirilir
tertiplerden diğer tertiplere ödenek aktarılabilir. ve ödenir.
45
Olağanüstü Koşullarda Ödenek Kullanımı: Ge- Önemli: Kesin hesap kanun teklifi ile genel uygun-
nel veya kısmi seferberlik, savaş ilanı veya zorunlu luk bildiriminin TBMM’ye verilmiş olması ilgili yılda
askeri hazırlıkların yapıldığı olağanüstü hallerde, Sayıştay’ca sonuçlandırılmamış denetimleri önle-
Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komu- mez ve hesapların kesin hükme bağlandığı anlamı-
tanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bütçelerindeki na gelmez.
mevcut ödenekler, bu idarelerin ödenek toplamları
aşılmamak şartıyla birleştirilerek kullanılabilir. Yeterli

olmaması durumunda toplam ödenek tutarının %15’
ine kadar ek harcama da yapılabilir.
Bütçenin Denetimi: İdari Denetim (İç kontrol ve de-

netim) – Yargı Denetimi (Sayıştay dış denetim) – Ya-
sama Denetimi (TBMM kesin hesap kanunu)
Faaliyet Raporları: Harcama yetkilisi birim faaliyet

raporu hazırlar ve üst yöneticiye sunar. Üst yöneti-
ci de idari faaliyet raporu hazırlar ve hem Cumhur-
başkanlığı'na hem de Sayıştay’a gönderir. Mahalli
idareler faaliyet raporunu Çevre ve Şehircilik Bakan-
lığı'na gönderir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı da
değerlendirme raporunu hem Cumhurbaşkanlığı'na İç Denetim Koordinasyon Kurulu: Hazine ve Mali-
hem de Sayıştay’a gönderir. Cumhurbaşkanlığı en ye Bakanlığı'na bağlı iç denetim koordinasyon kuru-
son Genel Faaliyet Raporunu hazırlar ve Sayıştay’a lu 7 üyeden oluşur.
gönderir.
Bütçenin Yargı Denetimi: Dış denetim Sayıştay ta-

Kesin Hesap Kanunu: TBMM, merkezi yönetim rafından yapılır. Bu denetimleri TBMM adına yapar.
bütçe kanununun uygulama sonuçlarını onama yet-
kisini kesin hesap kanunuyla kullanır. Kesin hesap
kanunu teklifi, muhasebe kayıtları dikkate alınarak,
merkezi yönetim bütçe kanununun şekline uygun
olarak Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanır.
Sayıştay’ın Denetlenmesi: Sayıştay tarafından ya-

pılır.
Genel Uygunluk Bildirimi: Sayıştay, merkezi yöne-

tim kapsamındaki kamu idareleri için düzenleyeceği
genel uygunluk bildirimini, kesin hesap kanun tekli-
finin verilmesinden başlayarak en geç 75 gün içinde Kamu Zararı: Mevzuata aykırı karar, işlem, eylem
TBMM’ ye sunar. veya ihmal sonucunda kamu kaynağında artışa en-
gel veya eksilmeye neden olunmasıdır.
46
Maliye Politikasının Amaçları: Tam istihdamın

Hızlandıran: Kamu harcamalarının tüketim malları
sağlanması ve korunması, nisbi fiyat istikrarı, yeterli
talebini arttırarak yatırımlarda artışa neden olunma-
bir kalkınma ve büyüme hızının sağlanması, bölge-
sıdır.
sel dengesizliklerin giderilmesi.

Denk Bütçe Çarpanı: Kamu harcamalarındaki bir
artışın vergilerle finanse edilmesi durumunda, milli
gelir denge değerinin kamu harcamalarındaki artış
kadar değişmesi durumudur. Denk bütçe çarpanı
Ekonomik İstikrar: Tam İstihdam ve Fiyat istikrarı. her zaman ‘’1’’ dir.
Vergiler Otonom ve Dışa Kapalı Ekonomide:

Kamu Harc. Çarpanı= 1/1-c,Vergi Çarpanı= -c/1-c,
Maliye Politikasının Araçları: Kamu Gelirleri, kamu Transfer Harcamaları Çarpanı= c/1-c
giderleri, bütçe açığı ve bütçe fazlası.
Otomatik İstikrar Sağlayıcılar: Vergi hasılatındaki

otomatik değişmeler – artan oranlı gelir vergisi – ku-
rumlar vergisi – işsizlik sigortası primleri ve işsizlik
Maliye Politikasının başarılı olabilmesi için: diğer yardımları – toprak mahsullerine ödenen mali yar-
politikalarla bağlantılı olması, doğru teşhis konulma- dımlar – kurum ve aile tasarrufları – kendiliğinden
sı, halka benimsetilmeli, etkili maliyecilerin varlığı ve meydana gelen bütçe açık ve fazlaları – ekonomi-
zamanında alınmalı ve uygulanmalı. deki stok artış ve azalışları – devletin mal ve hizmet
alımları – stok artış ve azalışlar.
Formül Esnekliği Yöntemi: Belli göstergelerden

hareket ederek hangi önemlerin hangi konjonktürel
Çarpan: Otonom harcamalarda meydana gelen bir durumda otomatik olarak uygulamaya konulacağını
birim değişmenin milli gelir üzerinde yarattığı etkidir. önceden belirleyen yöntemdir.
47
MALİYE POLİTİKASI MALİYE SON BİR DEFA
Enflasyon İle Mücadelede Maliye Politikası: Talep Ricardian Yaklaşım: Bir ekonomide ekonomik bi-
kısılmalı, harcamalar azaltılmalı ve bütçe fazlası bir rimlerin tüketim ve tasarruf kararlarını verirken tüm
politika izlenmelidir. Talep daraltma özelliği en fazla yaşam boyu gelirlerini dikkate alırlar. Ricardian
olan vergiler tüketim (dolaylı) vergilerdir. denkli kuramına göre bütçe açığı ve vergilemenin
ekonomik üzerindeki etkisi aynıdır. Borçlanma, ver-
giye eşittir.
Durgunlukla Mücadelede Maliye Politikası: Eko-

nomide talep yetersizliğinden dolayı işlem hacminin
daralması sonucunda çıkan kapasite düşüklüğü ve
işsizlik olgusuna denir. Otomatik istikrar sağlayıcı
olan gelir vergisi artan oranlı olduğu için en iyi tep- Hoş Olmayan Monetarist Aritmetik: Uzun dönemde
ki veren araçtır. Ayrıca yatırım harcamaları da telafi bütçe açığının borçla finansmanının parasal finans-
edici özelliği nedeniyle uygulanmalıdır. Buradaki mandan daha fazla enflasyonist olma durumudur.
harcamalar ayrıca vergi yerine borçlanma ile finan-
se edilmelidir. Merkez bankasından yapılması en iyi
sonucu doğurur.
Maliye Politikasında Amaçlar Arası Çatışma: Bir

Stagflasyon: İşsizlik ve enflasyon olgusunun aynı amaca ulaşırken başka bir amaçdan feragat edil-
anda yaşanmasıdır. melidir. Örneğin; belli bir tüketim düzeyi ile iktisadi
kalkınma – fiyat istikrarı ile tam istihdam – ekonomik
sosyal haklar ile maliye politikası amaçları – maliye
politikası amaçları ile mali araçların amaçları arasın-
da çatışma yaşanabilir.
Stagflasyon İle Mücadelede Maliye Politikası:

Gelirler Politikaları uygulanmalıdır. Doğrudan ey-
lemlerle ücret ve fiyat artış oranları düşürmek için
girişimde bulunan politikalardır. Ancak uzun dönem-
de ekonomide kaynak dağılımını bozar. Ayrıca vergi
temelli politikalar, indeksleme ve üretim teşvikleri Reflasyon: Talep düzeyinin, fiyatlar genel düzeyini
politikası ile arz cephesi güçlendirilmelidir. yükseltmesine denir.
48
Vergi Hukuku Kaynakları: Yasama Organı: Ana- Verginin Konusu: Üzerine vergi konulan ve bu
yasa – Kanun – Uluslararası vergi anlaşmaları. nedenle doğrudan veya dolaylı bir şekilde verginin
Yürütme Organı: KHK – BKK – Tüzük – Yönetmelik kaynağını oluşturan ekonomik unsurdur.
– Genel Tebliğ. Yargı Organı: Anayasa Mah. Ka-
rarları – İçtihadı Birleştirme Kararları – Diğer Yargı
Kararları.

Vergiyi Doğuran Olay: Mükellef ile vergi konusu
arasındaki ekonomik ve hukuki ilişkinin meydana
gelmesidir.
Vergi Hukuku Yorum Türleri: Yasama Yorumu –
Yönetsel Yorum – Yargısal Yorum – Bilimsel Yorum.
Verginin Matrahı: Vergi konusunun verginin hesap-

lanmasına esas alınan değer veya miktarına denir.
Vergi Hukuku Yorum Yöntemleri: Deyimsel (lafzi)

– Amaçsal (gai) – Sistematik – Tarihi.
Matrah Saptama Usulleri: Beyan – Karine ve Dış

Göstergeler – Götürü – İdarece Takdir – Takdir Ko-
misyonlarınca.
Vergi Mükellefi: Vergi kanunlarına göre kendisine

vergi borcu terettüb eden gerçek veya tüzel kişilere
denir.
Spesifik Matrah (Miktar Esaslı): Matrahın sayı,

metre, litre gibi fiziksel miktarlarla ifade edilmesidir.
Vergi Sorumlusu: Verginin ödenmesi bakımından

alacaklı vergi dairesine muhatap olan kişidir.
Advalorem Matrah (Değer Esaslı): Matrahın fiyat,

değer, gelir veya irat gibi ekonomik miktarlarla ifade
edilmesidir. Örneğin, gelir vergisi.
Sorumluluk Halleri: Vergi kesenlerin – mirasçıla-

rın – kanuni temsilcilerin – tasfiye memurlarının –
emlak vergisinde – katma değer vergisinde – mali
müşavirlerin – karnesiz hizmet erbabı çalıştıranların Verginin Tarhı: Vergi alacağının kanunlarda gös-
– motorlu taşıtlar vergisinde – veraset ve intikal ver- terilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi
gisinde – damga vergisinde. tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle
tespit eden idari muameledir.
49
VERGİ HUKUKU VE MALİYE SON BİR DEFA
TÜRK VERGİ SİSTEMİ
Mücbir Sebepler: Vergi ödevlerinin herhangi biri-

Tarh Şekilleri: Beyana Dayalı – İkmalen Tarh – Re
nin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır
‘sen Tarh - İdarece Tarh – Hata Düzeltilmesi ile Tarh.
kaza, ağır hastalık ve tutukluluk, yangın yer sarsıntı-
sı ve su basması, irade dışı meydana gelen zorunlu
durumlar ve irade dışı sebepler ile defter ve vesika-
ların elden çıkmış olması.

Vergi Tarhında Ön Hazırlık İşlemleri: Yoklama –
İnceleme – Arama – Bilgi Toplama. Mükellefler işe başlama bildirimini 10 gün içinde, işi
bırakma ile adres, iş ve işletmede meydana gele-
cek değişiklik bildirimlerini, olayın meydana geldiği
tarihten itibaren 1 ay içinde vergi dairesine yapmak
zorundadır.
Verginin Tebliği: Mükellefin ya da sorumlunun ver-

gileme ile ilgili işlemlerden haberdar edilmesidir.
Defter Tutmak Zorunda Olanlar: Ticaret ve Sanat
Erbabı – Ticaret Şirketleri – İktisadi Kamu Müesse-
sesi – Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler –
serbest meslek erbabı – çiftçiler.
Tebliğ Usulleri: Posta ile – Memur Eliyle – Daire veya

Komisyonda – İlan Yoluyla – Elektronik Ortamda. Defter Tutması Zorunlu Olmayanlar: Gelir vergi-
sinden muaf esnaf – gerçek usulde vergiye tabi ol-
mayan çiftçi – kazancı basit usulde tespit olunanlar
– kurumlar vergisinden muaf iktisadi kamu müesse-
sesi – kurumlar vergisinden muaf dernek ve vakıfla-
ra ait iktisadi işletmeler.
Verginin Tahakkuku: Tarh ve tebliğ edilen verginin

ödenmesi gereken aşamaya gelmesidir.
Defter tutma Bakımından Tüccarlar İkiye Ayrılır:

Birinci Sınıf Tüccarlar (Bilanço Esasına Göre) ile
İkinci Sınıf Tüccarlar (İşletme Hesabı Esasına Göre)
Verginin Kesinleşmesi: Vergi ile ilgili tüm başvuru

yollarının tüketilmiş olması, itiraz edecek hiçbir mer-
Bilanço Esasına Göre Tutulacak Defterler: Yevmi-
ciin kalmamasıdır.
ye – Defter-i Kebir – Envanter.
50
Uzlaşmaya başvurma süresi 30 gündür. Kapsamı ik-

İşletme Hesabı Esasına Göre Tutulacak Defter- malen, re’sen ve idarece tarh edilen vergiler ile bun-
ler: İşletme Defteri. lara yönelik kesilen vergi ziyaı cezalarıdır. Kaçak-
çılıkta uzlaşma yoktur. Tarhiyat sonrası ve tarhiyat
öncesi uzlaşmaya vergi ziyaı cezası için gidilebilir.
Uzlaşma sağlanırsa vergi kesinleşir. Uzlaşma sağ-
lanamazsa dava açma süresi bitmiş veya 15 gün-
den az kalmış ise, dava açma süresi 15 gün olarak

uzar.
Tasdik Edilmesi Zorunlu Defterler: Yevmiye – En-

vanter – İşletme – Çiftçi İşletme – İmalat – Nakliyat
Vergisi – Yabancı Nakliyat Kurum Hasılat – Serbest
Meslek Kazanç Defteri.
Gecikme Faizi: Vergi Usul Kanunu 112. Mad. yer

alır. İkmalen, Re’sen veya İdarece tarh olunan vergi-
ler için uygulanır. Vergilerin normal vade tarihinden
tarhiyatın tahakkuk ettiği tarihe kadar, dava açılması
halinde ise vergi mahkemesi kararının idareye tebliğ
edildiği tarihe kadar geçen süreler için gecikme faizi
hesaplanır. Gecikme faizi aylık olarak hesaplanır ve
Defter-i Kebir’in Vergi Usul’e göre tasdiki zorunlu olay kesirleri dikkate alınmaz. Cezalar için gecikme
mayıp TTK ’ya göre sadece açılış tasdiki zorunludur. faizi hesaplanmaz.
Değerleme Ölçüleri: Maliyet Bedeli – Borsa Rayici

Gecikme Zammı: 6183 Sayılı Amme Alacaklarının
– Tasarruf Değeri – Mukayyet Değeri – İtibari Değer
Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51. Maddesinde
– Vergi Değeri – Rayiç Bedel- Emsal Bedel ve Ücreti.
yer alır. Kesinleşmiş kamu alacakları için uygulanır.
Vadenin doğduğu tarihten ödemenin yapıldığı güne
kadar geçen süreler için gecikme zammı hesaplanır.
Gecikme zammı her ay için ayrı ayrı hesaplanır. Ay
kesirleri için de günlük olarak hesaplanır. Vadesinde
ödenmeyen vergi ziyaı cezası için de gecikme zam-
mı uygulanır. Diğer cezalar için uygulanmaz. Ge-
cikme zammı oranı, her ay için %2,00 ‘tır. Gecikme
Vergi Borcunu Sona Erdiren Haller: Ödeme – Za- zammı oranında gecikme faizi uygulanır.
manaşımı – Takas- Terkin.
Tahakkuk Zamanaşımı: Vergi alacağının doğduğu

takvim yılını izleyen yılın başından başlayarak beş
Vergi Borcunu Sona Erdiren Diğer Haller: Hata yıl içinde tarh ve yükümlüye tebliğ edilmeyen ver-
Düzeltme – Uzlaşma – Yargı Kararları. giler zamanaşımına uğrar. Vergi Usul Kanununda
düzenlenmiştir.
51
Tahakkuk Zamanaşımını Durduran Sebepler: İhtiyati Haciz: Belli koşulları gerçekleştiğinde kamu
Matrah Takdiri için takdir komisyonuna başvurulma- alacaklısının mahalli en büyük memurun kararıyla
sı – mücbir sebeplerin varlığı. ihtiyati haciz yoluna gitmesidir.

İhtiyati Haciz Nedenleri: Borçludan teminat isten-
Tahsil Zamanaşımı: Kamu alacağı, vadesinin rast-
mesini gerektiren durumlar – borçlunun belli ikamet-
ladığı yılı izleyen takvim yılı başından itibaren beş yıl
gahı olmaması – borçlu kaçmışsa veya mallarını
içinde tahsil edilmez ise zamanaşımına uğrar. 6183
kaçırma olasılığı varsa – teminat veya kefil göste-
Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usul Hakkında Ka-
rilmemiş ya da gösterilip kabul edilmemişse – mal
nunda düzenlenmiştir.
bildiriminde bulunmamış veya eksik bildirimde bu-
lunulmuşsa – para cezası gerektiren fiil için kamu
davası açılmışsa.
Tahsil Zamanaşımını Durduran Nedenler: Vergi

yükümlüsünün yabancı bir ülkede bulunması – hileli
iflas etmesi – terekenin tasfiyesi nedeniyle takibata İhtiyati Tahakkuk: İleride tahakkuk edebilecek vergi
olanak olmaması. borcunun tahsilini güvence altına almak üzere uy-
gulanan önlemdir. Belli ihtiyati haciz nedenleri varsa
ve yükümlü mal kaçırmaya teşebbüs etmişse uy-
gulanması istenir. UNUTMA! Bu önlem diğer kamu
alacakları için değil, sadece vergiler için uygulanır.
Tahsil Zamanaşımını Kesen Nedenler: Ödeme –

haciz uygulaması – cebren tahsil ve takip işlemleri
için yapılan tahsilatlar, ödeme emri tebliğ, mal bil-
dirimi, bu işlemlerin kefile ya da yabancı şahıs ve Tecil: Amme borcunun vadesinde ödenmesi veya
kurum temsilcilerine de uygulanması, uyuşmazlık haczin tatbiki yahut haczolunmuş malların paraya
konusu kamu alacaklarında yargıdan bozma kararı çevrilmesi amme borçlusunu çok zor duruma dü-
verilmesi – yargı organlarınca yürütmeyi durdurma şürecekse, borçlu tarafından yazı ile istenmiş ve
kararı verilmesi – iki kamu idaresi arasındaki borç teminat gösterilmiş olmak şartıyla alacaklı amme
için alacaklı idarenin borçlu idareye yazı ile başvur- idaresince veya yetkili kılacağı makamlarca; amme
ması. alacağı 36 ayı geçmemek üzere ve faiz alınarak tecil
olunabilir. Tecil faiz oranı %22 dir.
Rüçhan Hakkı: Üçüncü kişilerin haciz koydurduğu

bir mal paraya çevrilmeden önce kamu alacaklısı da
Terkin: mükelleflerin mücbir sebepler ile vergiyi öde-
takibe geçtiği takdirde hacze iştirak eder, satış be-
yemez duruma düşmeleri veya önemsiz tutarda olan
deli ise özel alacaklı ile hazine arasında alacakları
vergi tahsilatından tek taraflı vazgeçilmesine denir.
nispetinde paylaştırılmasına denir.
52
İkinci Derecedeki Usulsüzlükler: Ekim ve sayım

Vergi davalarında süre genel olarak 30 gündür.
beyanının süresi içinde veya kanuna uygun yapıl-
maması – tasdiki zorunlu defterlerin süre sonundan
başlayarak 1 ay içinde yaptırılmış olması – işe baş-
lama hariç diğer yazılı bildirimlerin yapılmaması –
hesap ve işlemlerin doğruluğunu bozmamak şartıyla
bazı evrak ve vesikanın bulunmaması veya ibraz
edilmemesi – veraset ve intikal vergisi beyanının

süre sonundan başlayarak 15 güç içinde verilmesi
Vergi Yargısı: Vergi Mahkemesi (Tek Hakimli)
– vergi karnesinin süre sonundan başlayarak 15 gün
6.000-TL ye kadar (istinaf yolu kapalı); Vergi Mah-
geçtiği halde alınmamış olması.
kemesi (Kurul Halinde). İstinaf süresi 30 gündür.
Bölge İdare Mahkemesi: 6.000 – 144.000-TL arası
mahkeme kararları kesindir. Temyiz süresi 30 gün-
dür. Danıştay: 144.000-TL üzeri davalar için temyiz
başvurusu yapılabilir.
Usulsüzlük fiili re’ sen takdir gerektirirse, bu durum-

da usulsüzlük cezaları 2 kat uygulanır.
Vergi Ziyaı Suçu: Yükümlünün veya sorumlunun

vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine
getirmemesi veya eksik yerine getirmesi nedeniyle Cezada İndirim: Kendisine bildirilen cezayı dava
verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesi veya ek- konusu yapmayan yükümlü veya sorumlunun ih-
sik tahakkuk ettirilmesidir. barnamenin tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde
başvurması ve indirim sonrası kalan vergi cezaları-
nı ödeyeceğini bildirmesiyle yararlanabilir. Teminat
gösterirse vadeden itibaren süre 3 ay daha uzatıla-
bilir. İndirim müessesesi ise: vergi ziyaı cezasında
ilkinde 1/2’ si, takip edenlerde 1/3’ ü; usulsüzlük ve
özel usulsüzlük cezalarında ise 1/2’ dir.
Usulsüzlük Suçu: Vergi kanunlarındaki şekle ve

usule ilişkin hükümlerine riayet edilmemesidir.
Cezada Tekerrür: Vergi cezasının kesinleştiği tarihi

takip eden yıldan başlamak üzere; vergi ziyaında 5
yıl, usulsüzlük suçlarında 2 yıl içinde tekrar ceza ke-
silmesi halinde vergi ziyaı cezasının %50, usulsüz-
lük cezalarında ise %25 arttırılması öngörülmüştür.
Birinci Derecedeki Usulsüzlükler: Vergi harç ve
Özel usülsüzlükte tekerrür uygulanmaz.
beyanların süresinde verilmemesi – zorunlu defterin
tutulmaması – bu defterlerin tasdik ettirilmemesi –
işe başlamanın bildirilmemesi – defter ve vesikaların
inceleme yapılmasına imkan vermeyen ölçüde nok-
san ve karışık olması – veraset ve intikal vergisinin
belirtilen sürede verilmemesi 342/2 mad. - kayıt ni-
Pişmanlık ve Islah: Beyana dayalı vergilerde vergi
zamına uyulmaması – çiftçilerin muhtar veya ihtiyar
ziyaı cezasını gerektiren davranışlarda, ilgili ma-
heyetlerine yapılan davete icabet etmemesi – diğer
kamlara kendiliğinden haber veren mükelleflere
ücretlinin tarh zamanı geçtiği halde verginin tarh
ilgili cezanın kesilmemesini öngören müessesedir.
edilmemesi.
Pişmanlık ve Islah Günlük Vergisi'nde uygulanmaz.
53
Gelir Üzerinden Alınan Vergiler: Gelir Vergisi – Tam Mükellef: Türkiye’de yerleşmiş olanlar ile resmi
Kurumlar Vergisi. daire ve müesseselerle merkezi Türkiye’de bulunan
kuruluşların ve işleri dolayısıyla yabancı ülkede otu-
ran Türk Vatandaşlarının, Türkiye içinde ve dışında
elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden
vergilendirilmelerine denir.

Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler: KDV –
ÖTV – Gümrük Vergisi - BSMV – Damga Vergisi
– Değerli Kağıtlar Vergisi – Harçlar.
Diplomat Muaflığı: Yabancı devletlerin Türkiye’de

bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosluklarına
bağlı ve ülke uyruğunda bulunan memurların gelir
Servet Üzerinden Alınan Vergiler: MTV – Emlak vergisinden muaf olmalarıdır.
Vergisi – Veraset ve İntikal Vergisi.
Gelir Vergisine Göre Gelirin Unsurları: Ticari Ka- Münferit Beyanname: Dar mükellefe tabi olanla-
zanç – Zirai Kazanç – Ücretler – Serbest Meslek rın yıllık beyan ile bildirmeye mecbur olmadıkları
Kazancı – Gayrimenkul Sermaye İradı – Menkul kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif edilmemiş olan-
Sermaye İradı – Diğer Kazanç ve İratlar. ların bildirilmesinde kullanılan beyannamedir. Gelir
iktisap edildiği tarihten itibaren 15 gün içinde verilir.
Basit Usul: Ticari kazanç elde eden mükellefler ile

ticaret erbabının gerçek usulde vergilendirilmesi için
gerekli olan şartları taşımamaları nedeniyle ortaya
Stopaj: Gelir vergisi kanununda sayılan gelir unsur-
çıkan vergileme türüdür.
ları üzerinden yapılan kesintiye denir.
Dar Mükellef: Gelir vergisi açısından; Türkiye’de

yerleşmiş sayılmayan gerçek kişilerin sadece Tür-
kiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları üzerinden
vergilendirilmeleri esasına denir. Kurumlar Vergisi
Örtülü Kazanç: Bir şirketin, kendi ortakları veya or-
açısından: Kanuni ve iş merkezlerinin her ikisi de
taklarının bağlı olduğu kişiler kullanılarak emsaline
Türkiye’de bulunmayan kurumların sadece Türki-
uygun olmayan alım ve satım yoluyla gerçek ka-
ye’de elde etmiş oldukları kazançları üzerinden ver-
zançlarını gizlemelerine denir.
gilendirilmelerine denir.
54
İzaha Daveti Kim Yapacak?

Örtülü Sermaye: Kurumların ortaklarından veya
Maliye Bakanlığı izaha daveti yapacak mercii belir-
ortakla ilişkili olan kişilerden doğrudan veya dolaylı
lemeye yetkili kılınmıştır. Bu yetkiye istinaden, Gelir
olarak temin ederek işletmede kullandıkları her türlü
İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu Başkan-
borcun, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kuru-
lığı bünyesinde “İzah Değerlendirme Komisyonu”
mun dönem başı öz sermayesinin üç katını aşan kıs-
(Komisyon) oluşturulmuştur. İzaha daveti bu komis-
mı, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye kabul edilir.
yon yapacaktır. Gerek duyulması halinde birden faz-
la komisyonda kurulabilecektir.

Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç
Dağıtımı: Kurumların ilişkili kişilerle emsallere uy-
gunluk ilkesine aykırı olarak tespit ettikleri bedel
veya fiyat üzerinden mal veya hizmet alımı ya da Ön Tespit
satımında bulunmaları durumunu ifade eder. Ön tespit, vergi kanunlarının verdiği yetki kapsamın-
da vergi incelemesi yapmaya ve/veya mükellefler
veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek
ve tüzel kişilerden bilgi toplamaya yetkili kılınanlar
SON OLARAK YENİ BİR DÜZENLEME OLAN İZAHA tarafından doğrudan veya dolaylı olarak elde edi-
DAVET MÜESSESİNİN İNCELEYELİM. len bilgi, bulgu veya verilerin İzah Değerlendirme
Komisyonuna intikal ettirilmesi neticesinde, mezkûr
komisyon tarafından verginin ziyaa uğramış olabile-
ceği ve mükellefin izaha davet edilebileceği yönünde
yapılan tespiti ifade eder.
İzaha Davet Nedir?
Kanunun 370 inci maddesinde yapılan düzenleme
ile vergiye gönüllü uyumun artırılması amacıyla “İza-
ha Davet” müessesesi ihdas edilmiştir. İzaha davet,
idarenin verginin ziyaa uğramış olabileceğini harici
karinelerle tespit ettiği hallerde, haklarında vergi in-
celemesine veya takdir işlemlerine başlanılmamış
Ön Tespit İçin 2 Şarta İhtiyaç
mükelleflerden yetkili merciler tarafından izahat ta-
Bulunmaktadır.
lep edilmesidir.
1. Vergi İncelemesine Başlanılmamış veya Takdir
Komisyonuna Sevk İşleminin Yapılmamış Olma-
sı
2. İhbarda Bulunulmamış Olması
İzaha Davetin Amacı Nedir?

İzaha davet müessesesi, verginin ziyaa uğradığı-
na delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili
merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili ola-
rak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıkla-
ma talep edilmesi olup, bu müessese, yapılan de- Süre Ve İşleyiş Nasıl Olacaktır?
ğerlendirmeler sonucunda vergi ziyaına sebebiyet Kendisine resmi kanallar yolu ile ulaşan izaha da-
vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi vet için 15 gün içerisinde yetkili komisyona izahatta
incelemesine veya takdire sevk edilmesini önlemek- bulunmaları gerekmektedir. Bu süre içerisinde baş-
te, vergi ziyaına sebebiyet verildiği durumlarda ise vuru yapmayanlar, izahata davet düzenlemesinden
belirli şartlar dahilinde indirimli ceza uygulanmak yararlanamamaktadırlar.
suretiyle mükellefleri daha ağır müeyyidelerden ko- Süresinde yapılan izah, komisyonca en geç 10 gün
rumaktadır. içinde değerlendirilerek sonuca bağlanacaktır.
55
Vergi ile ilgili bakmanız gereken kısa tablolar bunlardır. Size birçok konuyu hatırlatacaktır.
Vergi Beyanname Verme ve Ödeme Zamanları
Beyanname Verme Ödeme Zamanları
Basit Usül Gelir Vergisi İzleyen yıl Şubat Sonuna Kadar Şubat Sonu
Haziran Sonu } 2 taksit
Gerçek Usül Gelir Vergisi İzleyen yıl Mart Sonuna Kadar
Mart Sonu
Temmuz Sonu } 2 taksit
Kurumlar Vergisi (Hesap İzleyen yıl Nisan Sonuna Kadar Nisan Sonu } Tek taksit
döneminin 4. ayı
25. akşamına kadar)
Geçici Vergi 17 Mayıs Akşamına Kadar 17 Mayıs Akşamına Kadar (I. Taksit)
Kim Öder: 17 Ağustos Akşamına Kadar 17 Ağustos Akşamına Kadar (II. Taksit)
- Gerçek usülde vergilendirilen 17 Kasım Akşamına Kadar 17 Kasım Akşamına Kadar (III. Taksit)
Ticari kazanç sahibi mükellef
- Kurumlar Vergisi Mükellefleri 17 Şubat Akşamına Kadar 17 Şubat Akşamına Kadar (IV. Taksit)
- SMK Sahibi Mükellef
Oranı: Gelir Vergisi %15,

Kurumlar Vergisi %20
Muhtasar Beyanname İzleyen Ayın İzleyen Ayın

(Kaynakta kesilen verginin 26. Akşamına Kadar 26. Akşamına Kadar
beyan edilip ödenmesinde
kullanılır. İşyerinde 10 veya
daha az sayıda işçi çalışıyor
ise 3 ayda bir verilebilir.
İzleyen Ayın İzleyen Ayın
KDV Beyannamesi
26. Akşamına Kadar 26. Akşamına Kadar
Dar Mükellef Diğer Kazanç 15 gün içerisinde Münferit Beyanname

Kişi İrat elde ederse ile beyan edip öder.
Dar Mükellef Diğer Kazanç 15 gün içerisinde Özel Beyanname

Kurum İrat elde ederse ile beyan edip öder.
56
ŞİRKET VE ORTAKLARININ VERGİ KARŞISINDAKİ DURUMLARI
1. ADİ ORTAKLIK → Şirket kabul edilmez. → Ortaklık hangi alanda işyapıyorsa, ortaklar o kazanç türünden vergilendirilir.
Şirket zirai veya ticari alanda iş yapıyorsa → Ortakların kazancı ticari kazanç
2. KOLLEKTİF ŞİRKETLER → Şahıs Şirketi
Şirket serbest meslek alanında iş yapıyorsa → Ortakların kazancı SMK’dan
vergilendirilirler.
Şirket ticari, zirai alanda iş yapıyorsa;

KOMANDİTE ORTAKLAR → Tic. Kaz. vergilendirilir.
KOMANDİTER ORTAKLAR → MSİ’den vergilendirilir.
3. ADİ KOMANDİT ŞİRKET → Şahıs Şirketi
Şirket serbest meslek alanda iş yapıyorsa;
KOMANDİTE ORTAKLAR → SMK’dan vergilendirilir.
KOMANDİTER ORTAKLAR → MSİ’den vergilendirilir.
4. PAYLI (ESHAMLI) KOMANDİT ŞİRKET → Sermaye Şirketi
Şirket ticari, zirai alanda iş yapıyorsa; Şirket serbest meslek alanda ise;
KOMANDİTE ORTAKLAR → Tic. Kaz. elde etmiştir. KOMANDİTE ORTAKLAR → SMK’dan vergilendirilir.
KOMANDİTER ORTAKLAR → Paylarından önce KOMANDİTER ORTAKLAR → Paylarından önce
Kurumlar vergisi alınır, sonra her bir ortağın Kurumlar vergisi alınır, sonra her bir ortağın
payından MSİ olarak GV alınır. payından MSİ olarak GV alınır.
VERGİ
YARGISI
r 44
da .0
ka 00
e TL
TL’y ’d
en
000 fa
44. zla
Vergi
Mahkemesi
(Tek Hakimli) Vergi
Mahkemesi
- 6.000 TL’ye kadar (Kurul Halinde)
istinaf yolu
kapalı Bölge İdare
Mahkemesi
İstinaf 6.000 - 144.000 İstinaf

(30 gün) TL arası Bölge İdare (30 gün)
Mahkemesi kararı
kesin
Temyiz
(30 gün)
Danıştay
144.000 TL üzeri
davalar için Danıştay’a
temyiz başvurusu
yapılabilir.
- Bölge İdare Mahkemesi atlanarak Danıştay’a gidilemez.
- 144.000 TL’den aşağı ise temyiz yolu kapalı
57
58
59
60
61

59 Sayfa. A Kadro Kısa Maliye

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

59 Sayfa. A Kadro Kısa Maliye

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KURUM SINAVLARI

SON BİR DEFA

ŞEREFİYE kamusal mallar

Maliyenin Amaçları: Kıtlık sorununu çözmek, kay-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Yarı kamusal mal ve hizmetlerin fazlaca kullanılması

Tam Kamusal Mal ve Hizmetler: Topluma yönelik

Devletin özel mal üretme nedenleri: Kamu tekeli

Kamusal Mal Tanımlamasını çağdaş anlamda ilk

Ekstansif Büyüme: Emek, sermaye, doğal kaynak-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Üretimi veya tüketimi sonucunda kaynak dağılımın-

Petrol araması yapan bir kuruluşun petrol bulması

Marjinal Dışsallık: Son birim üretim veya tüketim

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Dışsallıklar ile mücadelede devletin kullandığı

Permiler (pazarlanabilir kirlilik hakları): Devlet

Coase Teoremi: Piyasa çözümü de denilen bu yön-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

İkinci En İyi Fiyatlama: Doğal tekelde ortalama

E.R. RALPH’ a göre, hiç kimsenin verimliliğini azalt-

Gelir Dağılımında adaleti sağlamak için M. Friedman

Ahlaki Tehlike: Devalüasyondan önce Merkez Ban-

Bir ülkede gelir dağılımının adaletli olup olmadığı

Ayrıca özel sektörün tam rekabet piyasası özelliğin-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

İster özel olsun ister kamusal olsun, bütün faaliyetle-

Fizyokratlar: Dr. Quesnay öncülüğünde üretimin

MUSGRAVE YAKLAŞIMI: Devletin temel amaçları;

Liberal Yaklaşım: Klasik ekol savunucularından

Devletin tüm üretim faktörlerinin sahibi olması ge-

Kamu ekonomik faaliyetlerinin asgari düzeyde ol- Geleneksel Yaklaşımlar: K-Y-D-R-G

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Değişim Yaklaşımı: Piyasa ekonomisine benzer

Refah Yaklaşımı: Hiçbir kişiden şahsi durumundan

Vergi hasılatı ile vergi oranı arasındaki ilişkiyi ters U

Hukuki Yaklaşım: kamu tüzel kişileri anayasa ile

İktisadi Yaklaşım: Kamusal mali uygulamalar ne-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Downs Yaklaşımı: Hükümetler kamu harcamaları

McKean Yaklaşımı: Kamusal eylemlerin şikayet,

Arrow’un İmkansızlık Teoremi: Demokratik top-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com Pareto İyileştirmesi: Hiç kimsenin refahında azal-

Mali Rant = Alınan Kamu Hizmeti > Ödenen Vergi

Mali Sömürü = Ödenen Vergi > Alınan Kamu Hiz-

Pareto optimallik koşullarının bütün sektörlerde sağ-

Fayda-Maliyet analizini, kamu harcamalarının veya

Sosyal Denge Yaklaşımı: Bireylerin talep ve tercih-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Katlı Kek Model'ine göre, merkezi yönetim ekono-

Beyaz filler sendromu yüksek maliyetli, verimsiz ya-

“Hollanda Sendromu” veya “Aşırı Sıcak Para Has-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Karar Almada Net Fayda

Melek Yatırımcı, yolun başında olan yüksek ve hızlı

Kamu harcamalarından iç borç faiz ödemeleri gelir www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Kamu Harcamalarının Fonksiyonel (işlevsel) Sı-

Kamu Harcamalarının Ekonomik (Bilimsel) Sı-

www.akadroegitim.com / www.akadrouzaktanegitim.com / www.akadroyayinlari.com

Doğada daha önceden var olan arazi ve arsa alımı

Kalkınma Carileri: Eğitim ve Sağlık harcamaları her

Sermaye teşkili için yapılan transferler ile sosyal

Transfer Harcamaları: Devletin hiçbir üretim faktö-