KAPITULL IV RRYMAT ALTERNATIVE 4.1, RRYMA ALTERNATIVE PARAQITJA E MADHESIVE ALTERNATIVE 4.1. NOCIONI I RRYMES ALTERNATIVE Giate shayisine rymavenjekahore stacionare méiset géelektictet nepér pérgues rrjedh me chpejtésiné e driftt vg, gdo her® né kah t& njejté de vera al- icbrike e shumés 6 intenstetit i rrymts elektrike F eshte e njejté ne edo moment Kohe. Ne keto kushte intersitetiirrymés elektrike été madhst e cila nuk e ndérron ler sa) algjebrike:Tntensiter i erymaés i qavcun e paragitur né fig, 4.1a éshté i dhént me shprehjen: (4.0) ae +R eoeaa( |e l] Nese a5:fel, Ee as rezistenca R nuk 5 jané fanskione & kohés,atdheré intensi- teti i rrymés elektrike eshte madhési Konstante dhe ajo grafikshe sh pare qitur nén fig. 4.14. ef aie" ‘Mirtpo, nése né garkun © thjesh |] ——— né vend te rezistorit me reastenct fikse rai (te caktuer) kyget ndonjé potenciometer, fesloenca Ry et ili und. #8 nderror t z hasty atthe ‘edhe dntensiteti i rrymés lektike né qark mund t ndrysho ‘keté rast intensiteti i rrymés do t \Nése me doré levizim rrashgitésin (Iuyrsorin) e potenci tenes maksimale R, = Ruye deri te ajo minimale R, Rosy atsheré edhe inten 169sees Ran + Ry + Kjo né ményré grafike Eshté paragitur né fig. siteti i rrymés n€ qark do t€ ndryshojé lingarisht nga vlera J, deri né vler€n au Roan +R 4.1b, Ne keté rast rryma elektrike éshté po ashtw njékahore, por né gdo moment Kohe nuk ka intensitt ténjéjé, Kjo d.m-th. se nt qarkun © njelte elektrik mund 16 ekaistojé neyma elektsike me intensitet te ndzyshém, repo, né gark mound t6 ckzistojé cryma elekesite cil githmoné e ndérron intensitetin vet, ekohé pas koh edhe kahun. Kjo rryme quhet rryma alternative: Intensteti i rymés clektrike mund t€ ndércohet me ndérrimin e rezistencts ne uk, Intensiteri rrymés mund we ndérohet edhe mend rrimin ¢ forces clektsolevoore (Fat) té generator E, Nese avogélohet fel. E (ph. kur akumulatori zbrazet), attheré né garkun e nj do te 2vogéioher edhe intensitet’ | rrymes clektrke Neerrimi i Kakut & fied. w® gjeneratorit shakin ndércimin ¢ kame te eryis, ‘Megé kahu fiziki rrymésclekeike éshe injejd si kau ied, archert ne adecrini € kahut t8 fed. do t8 ndérrohet edhe kabu ireymés ne qork. Nese reullaohet quke si ali paragitur né Sig. 4.2, ather8 me chvendasjen e narépresésit nga njera josie ne poriten tjetér, né ark do té ndézrohet edhe kahu i rrymés. Nese ne intervale te caktuara kohore behet zhvendosje e ndérprerésit nga njéra pouite ne Wetton, atther€ né ato intervale & caktuara kohore edhe eryma né qack e ndétron alternative isht kahun e ox). Kjo né ményré grafike exhté paragitur ne fig, 42s, Mirépo, nuk ka kuptim gé sryma né gack v8 mbaher vetém pérmes gieneratorit 8 nrymés njekahore dhe ré ndéxpresesit, Prana, jané konstrukruar gleneratoree ¢ rymés altemative,. Gjeneratoret ¢ raymes al tetnative gjthasht karakterizohen” me forcen dlektrolévizore dhe rezistencén e brendshine Por, né Rete rast forca elektrol évizore e giene~ atorit vazhdimishe © nderzon vlerén esa, © Krohé pas kohe edhe Kahu, Varshmétia © for~ () cis elekarolevizore w gjenerstorit te. rrymea alternative né funksion te kohés grafikishe @shné paragitur né fig, 43, q R fe EC C3) t © tees Figs 42, Fig. 43. 170Sipas kei grafikvlera ef.el, setet pre} zeros desi te ndoniévleé maksiale Ey dhe pasta) fo fillon © avogelohet deri né ero, Me ndérrimin e katt fel. edhe in tc} rniiet ne kah 1 kundért deri n€ vlerén Bq dhe pata) pérséri zvogélohet deri ne verén zero, Procts tile periodiksht pévseritet né funksion 1 Kohes 4.1.2. PARIMI I PUNES TR GJBNBRATORIT TH RRYMES ALTERNATIVE, NE fushtn magnetike homogjene me induksion B fe te jets futur kontura pérguese e cila e kufizon sipésfaqen S (fig. 4.4). Né qofte se induksiont i fushes rmagnerike éshté homogjen dhe sipérfagja Sc kufizuar me konturén pérguese éshte fe srafshté, atéheré fluksi i vektorit Bk népér sipérfagen S éshté: © SBS =B-S cos, (43) Jeu D &sht® Kadi qe formojné vekrosét R dhe 8. Vektori $ ke kahun normalés né sipérfage S, kurse intensitetin barabarté me sipérfagen S. Né shprehjen (4.3) mund 16 ndérrohen gb 18 tri madhtsite: B dhe S dhe kéndi 0, Ne ker ményré nderrohet edhe vlera e fluksit ©, Ligishméria sipas sé cilés ndrérroher fluksit vatet nga ligishméria ¢ ndésrimit té madhésive B, S dhe 0. Rasti mé i thjesheé éshe ateheré kur fusha e vektorit B éshté homogiene né hapésiré dhe nuk ndryshon me Kohén si dhe kur sipétfagia 3 nuk ¢ ndérron madhésiné ¢ saj, por vetém paitén, [NG até rast n8 shprehjen (4.3) ndérron vetém kéndi 8. Mirépo, ky ndérrim po ashtu smuund t jetei pérbéré, Lévizja mé ethjeshtérealizohet me rrotullim t&njétrajtshém, te Konturés perguese rreth boshtit 00, (fig. 44). Ne été rast kéndi 0 ndérron né funksion t kohés me ligiin: Wor, 44) ku madhésia w quhet frekuence rrethore dhe numerikisht éshte e barabarté me Kéndin ¢-shprehur né radiana pér té cilin kontura zhvendoset rreth boshtit 00° nn njési t® kohés, Duke zévendésuar shprehjen (4.4) né shprehjen (4.3) fitohet fishmeria e ndérsimit té fluksit t& vektorit B népér konturen S: © =B-S coset, as, Madhésia B+ 3 é&ht@ e barabart® me fuksin maksimal i cili fitohet attheré kur sipérfagie S dehté nén kéndin n -w nda) vektorit B dhe quhet amplituda ose vers maksimale e fluksit die shénohet ®, Shprehja (4.5) mund t shénohet edhe né formen: =, coset, a Philei i dhéné me ehprohjen (4.6) ndésron vlerta © vet n8 gdo moment kohe, ce ndonjé heré edhe kahun, Madhtsité té cilat e ndétrojné vlesén dhe kabun e vet quien madhési alternative. . ga magnetizmi na ésheé e njole se ndécrim i fluksit magnetik nepar ndonjé oniuré pérguese shkakton indikimin ¢ forces elektrolevizore ne skajte e konturés orca elektrolovizore ¢ indukuar é9hté né pérpjesétim me shpejtésine © ndérrimit te fluksit népér konturé, ¢ cila gié matematikisht mund té paragitet me shprehjen: _390 . % an vaiFig. a, Fig. 45, ku 8¢ (o éshté ndérrim i fluksit né intervalin 3¢ (Fig. 4.5). Sa mé i vogel té merret intervali kohor 81, aq mé e sakté eshte shprehja (4.7). Kur fluksi ndecroher sipes ligt Kosinusoidal me Kohén (shprehje 4.6), duke abatwerligjete njebsimit diferenci- al, lehté mund té paragitet se f.ed. e indukuar ka formén: EQ =%,-osinor, 48) Nése w®,, ¢ shénojmé me £, atéheré shprehje pér f.e.l, mund t8 jepet me shpreh- jen: BO = By sinot, 49) ku By eh se funskioni vleca maksimale ¢ fed. alternative, Nga trigonometria éshté ¢ njohur ¥() = sin x, (4.10) a maksimum pér x = 7/2, Duke shfrytéauar kété fakt, mund 1 konkludohet se Feel. ¢ indukuar do 1 keté vleré maksimale, kur Esht: or any Sipas shprehjes (4.4) dhe fig. 4.4 or né t8 vorteté éehté Kéndi né mes t# normales sé siperfages S dhe vijave t8 fushes magnetike, Kjo d.m.th, see.) éshte maksimale ‘né ato intervate kohore kur pérguesi i pret vijate fushés én kéndin e drejte (ate heré sipérfagja e konturés éshté paralele me vijat ¢ fushés), Nése né skajet ¢ konturés do té fidhe} rezistori termogjen me rezictence A, ateheré né te do 16 ekzitojé rryma elektcike, intensiteti i sé clés sipas ligt té Omit do te ishte: £0 = 20. (4.12) 19 ==K (4.12) Duke vévendésuar shprehjen pér H(@) nga shprehja (4,9) n& shprehjen (4.12), fitohet shpzehja pér intensitetin © srymes elekttike népér revistor 1@= z, sin oe. (41 % 4.13) mmDuke shénuar vlerén maksimale té a me [, = By/R, fitobet: 1@ =I, sinot. (4.14) Ne kété ményré parimisht dshté emundur gé fi ne qarkun ¢ thjeshté clektrik shté ¢ zakonshme qé madhésité t8 cilat adsyshojné me kohén t& shénohen ime shkronja t€ vogla, K#shtu né vazhdim vierat momentale do Pi shénojmé me sa vijon ~fedmei(o, — intensitet L rrymés me iQ, — tensioni me 1 (?), NE elektroniké kato madhési mé sé shpeshti ndérroja me ligfin sinusoidal cose kosinusaidal & formés (4.9) ose (4.14). Vierat maksimale shénohen me shkronj te médha dhe indeks m: — fed me Ey, — intensitet i rrymés me Jy = tensioni me Uy. ishtt8realizohet rryma alternative 4.1.3, PARAQITJA MATEMATIKE E MADHESIVE ALTERNATIVE ING paragrafin 4.1.1 éshté thené se rrymané qarkun j cil e pérmban glenerator in ¢ fed alternative po ashtu dehts madhési alteentive. Meqe gate zejidhjes s> sgacgeve elektrike t& cilet pérmbajné gieneratoré te f.e./ alternative, do té pérdoren madhésité atlernative, eshte nevojshme qé té studiohet paragia matematike & smadhésive alternative dhe’operacionet me ato. Gdo madhési e cila vazhdimisht e ndérron vleréa, ¢ kohé pas kohé edhe kahurs quhet madhési alternative, Ményza se si ndézron kjo madhési &shté arbitrare (P.sh- ndérrimi né fig. 4.7). Nése viecat e madhésisé alternative pérsériten pas kobée 7, pérkatésisht nése éshté: xC+T) ==, ateheré madhésia +(2) quhet perlodike, © 7 quiet perioda e madhésist = (1). NE fig. 48 éshté paragitur madhesin alternative periodike. Kjo eshte e ashtuqusjtura x10} Pie 46, Fi. 4, 1madhsi e pérbéré periodike. Me rrotullimin ¢ pérsbtatshémn t& konturés pér= ‘guese né fushén magnetike parimisht Eshté e mundur t8 realizohet fed né skajet € pérguesit, sig Echt paragitur né fig. 4.7 dhe fig. 4.8, ‘Mirépo, rrotullimt i lle nuk éshté i njétrajtshém, por éshté shumé mé i ndérlisuae dhe Kéndi 6 né mes té vektoréve B dhe $ paraget njé funksion t& prberé kohor, © jo funksion linear, ‘Meg n8 gieneratorét ¢ reatizuar né praktiké b&het rrotullimi i njétrajshém, atzheré éshté: d=o, 4.16) edhes.e.!e indukuar edhe intensitetii rrymés,té cilén kjo/.e.emban, jané funksione sinusoidale ose kosinusoidale t kohes. NE rastin e pérgjithésuar keto fanksione shkruhen né formén: x)= X, sin or, arn ose #( =X, cosa, (ats) Funskionet (4.17) dhe (4.18) quien funksione t thjeshta periodike té kotés, hprehjet (4.17) dhe 4.18) paragesin shprebjet analicike pér madhtsité alternative € thjeshta periodike x (0). Qe 18 dy keto x) . fanksione mund t8 paraqiten edhe grafikisht me ndimén © lakoreve té pershtatshme. Kjo metodé quhet paragitja grafike ¢ madhésist alternative. Viesat té cilat jané dhené onalitikishe me shprehjen (4.17) dhe (4.18) grafikisht jané paragitur né fig. 4.6. Viera mé © madhe.e madhésisé sé thjeshee periodike alternative quhet amplitud® dhe Fig: 4, shénohet me” indcksin m. do madhési tjetér quhct vieré momentale. “Madhé- sia w quhet frekuencé rrethore, kurse of quhet faz¥ ose porité ¢ madhésisé 88 thjeshté periodike. Nése 1 éshté perioda e madbésist alternative, atcheré vlen. xCFT)=Z(0. (4.19) Viera reciproke e periodés quhet frekuenea ose denduse dhe shénohet me f: fod 420) INE mes té frekuencés f dhe frekuencts rrethore w ekziston kjo marrtdhénie: oar fae. (4.21) Perioda shprehet né sekodna. Njésia pér frekuenct eshte: 1 feet ans (422) 174Kjo njtsi qubet here dhe shtnohet me Hz. Madhésia ka frekuencé proj njé herci nse perioda e saj Eshté! njé sekond®. Njésia pér frekuencén rrethore ésie: 1a tet. 4.23) aS a Gite nxersjes 6& shprehjes per fluksin e induksionit magnetik népér kontcuréa pérguese ésht® morse qe Kéndi 0 éht# ne fonskion t& kohes dhe nderron sipas Shprehjes: 0 =o. 4.24) Kjo dm.th. se koha ka filluar t& Hogaritet nga momenti kur 0 ka gené ¢ barabacté ime zero, pérkatésisht kur fluksi ka’ gené maksimal. Sikur Koha t logarite} nga ‘moment kur né mes té vektorit B dhe § ka qen# mdonjé kénd Oy, attheré gate rrotullimic t& njéurajtshém né ndonjé moment kohe + kéndi né mes w vektorit B je S do te kets vierén Omar + Be. 4.28) INE kets rast flukst ndéeron me ign: DD = ®, cos (o + 04) 4.26) Nése njé madhési éshté e paragitur né formén; = =iX, cos (or +09), (427) atéheré at ++ Op quhet faze, kurse vett kéndi'G, quher fazd fillestare. Viera € feats fillestare varet nga momenti kur madhésia x (2) fillon té véshtrohet. Nese ristojné dy madhési alternative: 24 (1) = Kay 8in (Cogt + Boy), (4.28) 4.29) sighere shprehja: (out + 6) = xe + 94) (430) ‘quhet ndryshimt fazor. Kur frekuencat rrethore jané +8 njgjta (o, = 9), ate rdryshimi fezor éshte i barabarté me ndryshimin e fazave fllestare. Nga trigonomet~ ria dihet se eshte: sing =cos(p— =), 4.31) onen(e— 5) aan pranda} funksioni: #() =Xasinot, (439) mand (8 paragiter né foomén: x =Xq.008 (= 7 3) (4.33) Davith, pargitja me sin ox dhe cos ot Eats ckuiviente, Dall eshte vet n& faven flestate, Gd varshmél sinusoidale ne fat falestre [2 rman &shkrahet ” si varshméri kosinusoidale. 15Dy madhtsi td thjeshta periodike: ¥4 (= Ky 608 (ot + Od, 4) 4 (0) = Xm 608 (tot + Oas)s (4.35) Je té kené frekuencat rrethore @ té barabarta, kurse fazat fillestare 1 ndeyshme By, A Opg. Nése eshte Oy, > Ope, atéheré thuhet se madhésia x, (r) paraprin sipas fazts madbésive x, (2), pérkatésicht x, (2) ka vonest fazore né krahasim me ma- cthesing x, (D. Ne fig, 49 ne ményre geatike jane paragitur dy machesi ‘8 thjeahta periodike me fea filestare ve ndryshme (né keté figure madhésia x, () & paraprin Eipat fazés madhesise xy @)]- Le 18 jeté dene njé madsi néfunksion té kohése cil ndétron spas ligt Rosiniaoidal: co 1) = Xim_ cos or, — (4.36) kurse tetra le ndécrojé sipas ligiit sinusoidal: sO = Xagsinat. G37) Duke abatuar figlet trigonometrike, ma~ dhsia (2) mund t¢ ahkruhet né formén: (= Xyqc08 (« 7 5) (4.38) Fig. 49. Faza fllestare © madbesist x, (0) eshte {y= 0, kurse © madhésisé x (0) éshté Op, = —/2. Meg@ éshté Gy, > Opp etheré mradhésia e shprehur me ligin Kosinuso~ ‘dal 1 paraprin sipas fazés madhésieé shprehur me ligin sinusoidal Duke zbatuar relacionin e mirénjohur: = 008 «= 008 (a +m) 4.39) sieimé se shumézimi i madhésisé sé thjeshté periodike me (—1) shkakton rrijen fants fillestare pér m.P.sh: (21) c08 (ot ++ By.) = 008 (ot + Opp + 440) NE kee rast Boy ++ m paraget fardn fillestae Shuma e dy madhésive ts tinjeshta periodike me frekuence rrethore t& barabarta po ashtu éshté madhési e thjeshté periodike me frekuencé rrethore t& njéjté Le té jen€ dhéné dy madhési 18 thjeshta periodike: 31 ( Xin 008 (ot +) aan dhe ¥4(0 = Xs, cos (ot + 0), (any Nese éshté: 20=2O+4O 43) ataheré (2) do 18 keté formén: x) =X, c0s (ot + 0). aay 176Duke zévendesuar shprehjet (4.41), (442) dhe (4.44) né shprehjen (4.43), fitohet identiteti Xq 603 (08 + 8) = Xpq 008 (ot + 0,) + xq cos(or+ 09. (445) Duke zbérthyer t dy anét ¢ identitetit (4.48), fitohet: Xq_c08 ot cos 0 ~ X,, sin or sin 8 = Xyq cos OF 008 0, — Xyq sin we sin Bp + + Kay £08 01 608 Oy — Kye in wt sin By = (446) = (ig 605 By + Xyq 608 04) c08 t — (Xjq $n O4 + aq sin 6.) sin Q6té viejtidentteti, koeficientét prané sin wt dhe coo ext duhen té jené té barabatta, Nga kjo rrjedh: KX £08 0 = Nay 008 0, + Xaq C08 Oay an Kin 9 m Xiu sin 8, + Xam sin 2 (4.48) ‘Nga kéto dy ekuacione fitohet amplituda e panjohur X,, dhe faza fillestae 8. Duke pesétuar shprehjen (4.47) dhe (4.48), fitohet: Kym sin 0, + Xiu sin Op aw 608 Os + Xzq sit Oy Duke agritur ni katror shprehjet (4.47) dhe (4.48) dhe pastaj duke mbledhur Katrorét e fituar fitohet: Xi = Xiu + Xbe + 2Xiy Nog cos (0; + 03). (4.50) Shpfehjet (4.49) dhe (4.50) japin faxén fillestare dhe amplitudén e madhésisd se hjeshté periodike,e cila paraget shumén e dy madhésive té thjeshta periodike me frekuenc rrethore 1€ njajté. Diferenca e dy madhésive t8 thjeshta perlodike: 2Q = 4 (0-H @O (4.51) plrcaktohet nie veprime 18 njéjes sikurse shuma, por mé paré madhésise x (0) i iter fazafillestare per m né pajtim me lighin pér shumézimin e madhésisé 8 thjeshté periodike me (1). wo= (4.49) 4.14: LIGJET PBR QARQET BLEKTRIKE ME RRYME ALTERNATIVE ‘Te glitha lighet 18 cilat vlejné p&r madhésité elektike 16 rxymée 98 vazhduae vlejné ecihe per madhésite alterative, por né vend % madhésive w qndrueshme 16 initenzitetit v8 rrymés elektrike J, tensionit U ose f.el. 2, futen né perdorim Wlerat momentate # (6), 1 (2) dhe e(().P. sh, ligit 4 paré i Kirkofit vien edhe né rastin e srymeés alternative, Ne kate rast mblidhen vierat_momentale 18 intensitetit t@ rrymés clektrike né degé t8cilat jant té lidhura né nj8 nyjé. Kahu i mrymés alternative ndérron periodikisht né krabasim me Kahn referent. Mirépo, né gdo moment vient Tio, 4.52) 6i | ku i, (9 jane vlerat e intensitetit té rrymés né degét e njé nyje né momentin kobor + tf Mogaritur né krahasim me kahua referent pref nyjés, Nése nyjén ¢ formojne katér degé (Fig. 4.10), attheré sipas ligit 1 paré te Kiskofit do 18 jet: LOFEOFEO+EO =O. (4.53) Kur né njé qark t8 gjitha fe, 1@ cilat jant tt kygura né t8, kant frekuenct 18 njgjté rrethore w, atéher€ edhe t& gjitha rrymat kané frekuencé te njgjte rrethore prandaj éhee: 4. © = he 008 (We + 4), (4.54) Fg (0) = Taq C08 (wot + de) 55 = log 009 (00 + Uy), 44 © = Mug 008 (wt + 4). Néze Lies laa» Tam Abe Ys Yo dhe jan madhésité njohuro, kurse Tay dhe dy té panjohura, atéheré sipas shprehjeve (4. 53) dhe (4.54) kemi: 4 ina 608 (tat + Y4) = — [ig C08 (cot + 44) + Taq 608 (cat + tbe) + + Tq 008 (wot + a))- (4.35) 8 te mund t logaitet varshmétiaKohotee intensitetit 1 rryms elf iy duher te mblidbea tri madi téthjshta periodite, Kjo tohte shumé veahese, ¢ ves kes fitohen shprehjer shame te Komplikuara, shume me té komplieiara sea tur baher mbledhja e vettan dy adhesive, er kéte ska, ligieepér qargeteletrike me rrymé alternative shkruhen vtém me ndihmén e vierave momentale, Logaritjet behen me njérén pre} metodeve matematike té cilat do té shaystohen mé voné. 4.1.5. PARAQUTJA FAZORE E MADHESIVE ALTERNATIVE [Bdhe pse ligjet pr garget me rrymé alternative jané t8njejé stkurse ato pte reymat njekthore, prapéseprape 2giidhja.© gargeve me reymé alternative ‘ste shums mé ¢ komplikuar. Para sé glithash, kjo éshté Késheu sepse llogarisim me funskione trigonomettike duke zbatuar operacionet ¢ komplikuara, Pér kete, qurget clektrike me rrymé alternative, vegmas ato té komplikwarat, auk zajidhen ‘prakti- Kish, duke perdorur ekuacionit trigonometrke, Me transformime te pershtatshme ‘matematike ekuacionet trigonometrike atnds= mohen né ekuacione algiebrike, © Keto t fundit shumé mé lehté 2gjidhen, Zgiidhjet © fituara pasta} ktbehen. ne’ formén. notmale trigonometrike sue ané tansofemimeve in verze, Nj pre) transformimeve te tla Sshte edhe peragitja fizore e madhesive fiike, Le 18 jeté dhéné sistem’ koordinativ xOy dhe vektori OA, fillimi i 18 cilit shes: né fillim t8 sistemit koordinativ dhe i cili me bo sin » mbyil Kéndin 0, (ig. 4.11), Nga Ko po- . Fe. 4 zit né momentin ¢=0 vektori OA le te 178filloje we rrotallohet me shpsjtési Kéndore Koristante soi kah 18 kundért me é- vizjen e akrepave w orés (fig, 4.11). Kendi @ ne mes t8 vektorit OA dhe boshtt rnb até rast do te ndereojé me Kohn sipas liglit: Omar tO. (456) Nése me X, shénoher moduli (ghtésia) i vektori Od, € me x (®) projeksiont i tj nf borhtin & attheré edhe projeksioni x (0) do t& ndstrohet me Kohn sipas lig #( =X, cos (we +5). as Shprehe (4.57) fitohet duke ebatuar sregulla enjohura trigonometrikené trekéndé- shin O4'A” (fig. 4.11). Ne été ményré madhésio alternative mund t€ paragitet me njé vektor i cli rrotulloher me shpejtési Kendore konstante te cla tshte c barabarté me freku- fencén rrethore te madhésisé alternative, Vektori i ule quhet fazor. Megs me fazoré paragiten edhe roadhésite «8 cat nuk janb vektoré, per Kéte shkak fazorét shénohen ndryshe nga vektorét-me shkconje te madhe te nenvizuar poshte. P. sh. rmadhésa: # =X, cas(ot + 6), 58) 1 formen fezore shnohet me ea vijon X= Xu (0 (459) kurse grafikisht paragitet me vektorin me modul Xqy i cili me boshtin x mbyl Kendin 6,. Pér paragitjen e fazorit éshte i mjaftueshém vetém boshti x dhe né kare- ‘asim me té cilen Nogaricen fazat fillestare t& medhésive alternative. Roshti x quhet boshti fazor. Dy madihési alternative: 41) = Xia cos (oe + 4) (4.60) dhe x2(0 = Kau 008 (r+ 03) (en mund 18 paragiten si dy vektoré 18 cilée rrocullohen me shpejtési k&ndore té njité sa =o, Né fig 4.12 éshté dhene pozita e kétyre vektoreve né momentin fillestar 0. Gjavé rrotullimit te ketyre vektoréve me shpetési t€ njejté, kéndi né mes tyre mbetet i njojté dhe eshte i barabarté me 8 ~ Oy c ky éshté ndtyshimi i fazave fillestare té madhésive x, (0) dhe x, (0). Megé éshté 8,> 0, > 0, atéheré themi se X_ (0) sipas farts i paraprin madhésisé x, (0), kjo né ményr® grafike éshté paragitur ne fig. 4.12. Vektori Xq gjatérrocullimit tsht® glithmont pare vektori X,, Bashkesia ccketyre fezortve, cécilét paragesin dioa madhesi tthieshte petiodike’ me shpejtési we Fig. 443, Pa 179, rrethore té njejté, quhet diagrami fazor, Raportet né mes 18 madhésive 18 thjesht periodike pércaktohen ngz diagrami fazor, duke pérdorur metodat gieometrike, Fishes vértetuar se shumézimi i njé madhésie te thjeshté periodike stpie né sritiin e fezis fillestare té asaj madhésie pér x, péckatésishet (-1) X,, 008 (ot + 0) = Xq c08 (or + 8, + 9). (4.62) 1Né formnén fazore ko shkruhet si (Ky [Oo Xn pee (463) Né fig. 4.13 n& ményré geofike jant paragitur frzori X dhe fazori —; Nese fazori shumézohet me (~1), attheré né diageamin fazor ai ¢ ndéxron vvetém kahun, Kur madhésia « () shumBzohet me nje konstante ?,> 0, ritet ampli- tuda e saj pér d here, kurse faza fillestare mbetete njejté. Pra, shumézim i fezoréve me nié Konstante pozitive A shndérrohet né shumézimin modulit té fazorit me A, kurse kndi 0 mbetet i njgjté. Per mbledhjen e fazoréve viejné rregullate njéjta si pér mblecihjen e vektoréve, Dy favoré mand té mblidhen né cilén do pozité gjaté rrotullimit té tyre, por mé 6 lehti éshté q8 mbledhja té béhet n€ pozitén fillestare. Veprimi i mbledijes sé dy fazoréve ésht® paragitur né fig. 4.14, Njérl nga fazorét zhvendoset paralelisht ‘me pozitén fillestare. Me zhvendosje té tillé ai bihet n8 até pozité ashta ge filimi i dj & pérputhet me mbarimin ¢ fazorit rete (fig. 4.146). Duke bashkur fillimia ¢ fezorit t2 pazhvendosur me mbartimin e fazorit w zhven~ dosur, fitoher fuzori i cill &shes i barabarts me shumen e dy fazoréve t& dhéne, (Gig. 4.140). NE fig. (4.15) éshté paragitur ményra grafike € rbritjes s& dy fazoréve. Nése nga fazori X, abritet fazori X; (Fig. 4.152), ateher’ duher vep- ruar né két@ ményré: sé pari X, shumézohet me (—1), dan.th, faza fillestare so} ndérron par = (lig, 4.150), Pér fecorin —X, 18 firuar né ketw -ményré britja Xy — Xy mé tutje shndérrohet né ° bt o © Lat ipo i we é ey i . pee Pig. 44d, Fig, 48. 180mbledhjen ¢ vektorit X, dhe vektorit —X,_dhe b&het cipas ményrés 68 pe shkruar me paré né fig. 4.15¢ dhe fig. 4.154. ‘Metoda fazore e mbledhjes dhe e zbrites sé madhtsive t8 thjeshta periodike shté metodé grafike. Ajo ka to belé me paragitien né pérpiesé t8 caktuar vémadhé~ sive fizike pérmes drejtézave t8 cilat me boshtin fazor mbyllin Kéndin i cil &shté ibarabarté me fazén fillestare. ‘T gjitha mbledhjet dhe zbritjet bzhen sipas ekuack neve t# shkrure pér vlerat momentale t& madhésisé, NE fund, per fazorin e fitear Daher matja e gltésise Xq dhe e kéndit 6 né krahesim me boshtin fazor dhe pastaj shkruhet shprehja per Katt madhesi te kerkuar: 30 =X, "cos (or + 8) Saktési eapjihjes st gltur me metodtn fazore varet ng saktésin gjatévizae timit, matja e gjatésist dhe ¢ kéndit. ‘Mégé ni praktké kryesisht operchet me madhési, fara fillestae © 18 clave eshté 0 ose r/2, prandaj giaté zgjidhjes mund té pérdoren metodat grafike dhe ato numerike té cilat rrjedhin nge teorema e Pitagorés dhe ¢ rregullave té thjeshta trigonomerrike, 4.6, PARAQITJA E MADHASIVE TE ‘THJESHTA PERIODIKE ME ‘NUMRA KOMPLEKS ‘Ményra e paragities fazore 18 madhésive fizike éshte shumé e pérahtatme pér paragitjen geafike té tyre. Né shprchjet trigonometrike me ndihmén e fazoreve dhe 1 metodave te thjeshta gjcometrike w shmangemi operacioneve té komplikuara. ‘Nié ményré tjetér mé e pérsosur c paraaitjes sé funksioneve t# thjeshta periodike ‘shté e ashruquajtuara paragitja omplekse. Kur madhésité thjeshta periodike paragiten né formén komplekse, atbhert ekuacionet tcigonometrike.transformohen nb ekuacione algjebrike 18 cilatzgiidhen né ményré shumé mé t€ thjeshte. Qe nié madhési e ehjeshte periodike t6 paragitet si madhési komplekse, mjafton t diket amplituda dhe faza fillestare ¢ 88 ‘Numri komplets definohet si shumé ¢ numrit real x dhe ¢ numsit imagiinar ye Zastin 4.64) su éshté jf Nurmi kompleks i konjuguar i numrit Z definohet: as iy. 4.65) Go, numér Kompleks mund té paragitet grofikisht-né rrafshin komplcks (Fig. 4.16) sine ndihmén 'e njé pike me-koordinata (s,j9). Nuri Kompleksi i Konjuguar para aitet me pikén me Koordinata (35—J3). t Brodhimi ZZ* éshté numér-real dhe quhet moduli i numtit kompleks Z- Grafikisht, moduli paragitet me giatésiné ¢ cila beshkon filimin ¢ sistemit koor inativ me pikén (%j9), (ig. 4.16), Moduli i mumrit kompleks Z shénohet [Z|- Kéndi né mes if boshtit real dhe modulit t& numeit kompleks (né fig. 4.16, ahté shénuar me 0) quhet argumenti # numrit kompleks. Ist‘Moduli i numeit kompleks Z =x + jy Goht i barabarté me: lai = PE, (6.66) Inn yy lzlsine- Wiese Fig. 416, i cilisipas figurés (4.16) mund 18 vértetohet duke perdorur teoremén ¢ Pitagorés. Argumenti i numrit Kompleks éshcé i berebarté me 467) ‘Numi kompleks mund t@ paragitet me ndihmén e modulit dhe 18 argumsntit edhe né ményré eksponenciale: Zu lale*, (4.68) Fu éshté baza ¢ logaritmit natyral NE até rast mumri kompleks i konjuguar eshte: Baler, (6.69) sepse numri kompleks i konjuguar Z* ka argumentin e barabarté me —8, -Megé nga fig. 4.16 vien: x = |Z|c0s y= IZisin8, 70) ateheré numsi Kompleks mond t@ paragitet edhe né formén trigonometrike: Z +x + iy = (Zi (cos 8 + jsin®). amy Duke zbatuar relacionet e mésipérme, njé numér Kompleks mund té shiruhet ne ajérkn pre} Kétyre ti formave, Cita foriné e té shkruarit do t pérdoret — varet ‘nga 9j0 se cili opcracion numerik do té kryhet me até numés. Pér mbledhje dhe zbritje mé © pérshtatshme éhté t shfrytézojmé shprehjen (4.64), sepse ven: At a=Gt tire mo (472) 182Pér shuméaim dhe pjesttim shfryt&zohet forma eksponenciale: Za Zu lead et Za = NZ Ze) (4.73) Za lBbe 1d a “79 Z, \Zie™ (Z| oe Madhésia fizike 20), ¢ cila ka amplitudén Z, dhe fazén e cila ndésron né funksion te kohes sipas ligiit: dmorto, 475) ‘moment mund t& paragitet me numrin i cii né rrafshin kompleks ¢ ndérron tén e vet sipas shprebjes Z=Z,(cos(oet 0) + jsin(or+ 0)} (4.70) Pjesa reale © ketij numri kompleks, po ashtu, ndérron né funksion 18 kohés dhe ajo sipas shprehjes (4.76) dshté © barebarté ‘me: 2 (0) = Re[Z(O] = Za c0s (oe + Os a7) ¢ Ho paraget shprehjen analitike pér medhésiné alternative e cila ka amplivudén 2ny fazen filestare 0, dhe frekuencén rrethore w, x0 20 X210) LO Be MOTE coz Pin Fig. th Secila madhésie thjeshté periodike x@ =X, 008 (ot + 6), (4.78) ka mundési e paragitet né form Komplekse: = Xqleos(or +9) +jsin(oe + Oy 4.19) Néte né rrafthin kompleks paragiten mé shnme madhési ## thjeshea periodice ime frekuenct rrethore t€ njéjté a, atéheré madhésité nuk do ta ndétrojné pozitén fe tyre reciprake. N@ fig. 4.18 éshté pargitur pozita ¢ dy mumrave kompleks né smomentin ¢ = O dhe né momentin arbiters ‘Nése me dy numra kompleks, t cilét paragesin dy madhtsi fizike me frekuenct 1& njéjté rrethore «, kryhet njéxi pre} operacioneve-mbledhja, zbritja, shumézimi ‘ose pjesétimi, atéheré do te fitohet numti kompleks i cil varet ngs enjefta frekuenct rrethore. Moduli dhe faza fllestare e Kétij numri kompleks uk varet nga ajo se ni cilin moment Kohor kryhet ai operacion, Prandaj, dy numra kompleks mund té mbledhen, zbriten,-shumézohen ose t& pjesétohen né gdo memont Kohor, t. 183| Zakonisht, Kjo behet né momentin ¢ = 0, sepse Eshté mé s& thjeshti. Prandsj @htB © nevojshme g& madhésia (4.78) 18 shprehet me sa vijon: X =X, (cos 0 + jsin 6). (4.80) Madhésia X quhet pérfytyrimi kompleks 1 madhsisé x (0). ‘Madhisia e thjeshts pesiodike: 8 = Xp cos (att 8), 1) tansformohet né formén komplekse ashen gé 68 park madhésia x (@) paragitet si fazor: X= Xe (4.82) « pastaj faxori paraqitet né forméa Komplekse +8 tipit eksponencial Xm Xe, (4.83) ‘Nese madhésité shumézohen ose pjesétohen, ateheré mé miré éshte t€ mbahst kjo forme komplekse © paragitjes s& madhésise, Mirépo, nése éshté e nevojshme 18 bbehet mbledhja ose zbrtja, attheré madhésia X nga shprehja (4.83) népermes relacionit: Ky =X, 0088 4.86) he X, =X, sind, ass) transformohet né formén e pérshtatshme pér mbledhje dhe zbritje: Xm Kat 5X 4.86) Pastaj, né ekuacioner pér garge, v8 shkruare pérmes vlerave momentele, ¢do madhési zévendésohet me pérfytyrimin kompleks t& tj 18 tipit (4.83) ose (4.86), Kaur t6 kryhen te giitha logatcijet né ckuacionet me nurmra kompleks si rezultat po asheu fitohet mumri Kompleks né njérén pre) formave (4.83) ose (4.86) vo rne, (487) ose Y= ¥, (cos +jsin 9). (4.88) Ky ésiné numei kompleks i cili © paraget madhésiné y (1) né momentin += 0 QE te fitohet numei kompleks, i cili madhésiné y'(¢) € paraget ne gdo moment Kohor, duhet q& shprebja (4.87) 8 shumézohet ine &, Prandaj, madhésia y (1) agjendet né formén: IO Rel¥,, tore, 4.89) IO = ¥, 005 (08 +). (4.90) Paragitja ¢ madhésive alternative me numra kompleks éshté vetém formalizet matematik me anén e té.cilit u shmangemi Hogaritjeve glomaze me shprehjet ti- gonomctrike. Assesi nuk duhet gé kuptimin Gizik té madhésive ta lidhim me para- Aitjen Komplekse t& sj. SHEMRULL, — Le t jeté dhéné nyja ¢ njé rrjete elektrike me rrymé alte~ ‘mative e cila i pérmban tri degé, Reymiat 4, (4) dhe #,(e)jané té njohura dhe kand 184vlerén: (9 = 100<0 (100+), as a) = 150 cos (toe+ 2). (492) Dubet e pércaktohet intenstel i rrymes i (. Sikurse t gjithe ligiet pér rrymat alternative, ashen edhe igi i pare 1 Kinkofie per vlerat momentale mund té shkruhet né formén: KO FEO +O =O. (4.93) Pastaj secita nga kéto madhési zivendésohet me formén komplekse pérkatése: LAh+h=0 4.94) rej nga: h=h-ly 4.95) athe megs eshté spas shprehjes (4.8), kurse nga shprehja (491) dhe (492) fh tohet: he 100 (eos 7 isin 2) = 080 +2, (4.96) he 150 (oo = isin =) = 150). aon Duke zévendéouar shprehjet (4.86) dhe (4.87) nb shprehjen (4.85), fitoime: Ta = ~50JE — 750. V7 ~ 150) = 50 VE ~ j(180 + 50/3) = 4.98) ~70,71 — j 220,71, ‘Modi fl ese i barabarté me Usk = vFOTIS FCB TIF ~ 231,76 6, 499) kkurse argumenti me: (24° 5 1,26 rad, (4.100) Pérfundimisht, kemi: 231,76 € 109) pérkatésisht: i4(9) = 231,76 60s (106 + 1,26). (4.102) 185PYETIE 1. Cia sym quer ery alternative? 2. SErmund te Hier perimisht glonerstori fee lle abt maha les 5. Cie macht eek peviodte? 4 Gi eahe dalin of mes t€ adhtsist alternative ve thjesbe pecodive dhe madbeist {ag perbere pode?” 5. Geshe peclode e made & thjeshe periodibe? 5 Cech fekuenca? eae frckonessrethore? ive? & Geshé amplituda,¢ g'¥ahitvlera momentae? 3. Geshe anne gesee faa iestare? 410, Geshe narychin’fazor? IL, Ror thuhet gt nje meahesie chjehte periodice | psrapein veees? 12. Sa eahte ndryohimi for n€ ree 8 2, (0) — Nag E08 abe x4 (2) = Kau sine? 13, Si chivanen figier pet rej elekeike me veya shernaive? TA. Giese fsa0ri8 15, Grane both fazor? 1s, Geshe diagearl tezor? 17, Si paragiet madhtsia © thjeshte-periodike me medhél Komplekss? DETYRA 1, Te Hopartet ndeyehimi fazor } madtsve x, (0) = 60.20 (LOE + 50°) dhe (= = 60 c08(50r 40%, Gaiidnias ~ 400 tory 2, Te Hloguritet ndeyshimi fzor 1 madhésl = OD esw(I 4 459 ae 99( = sin (10.4 Z). Gafahins © 3, Madhtsing (0 o ~18 cos (30+ 35°) paragiten! me fazor. CZgiidhja: ¥ ~ 181359, 4, Fazorin nga detysa 3 shumézoni me —$ dhe shkruaoiehprehjea pie prodhimin e Stat sia: 901355. eee 5. Ne off ask te thjesh me raymé njthahore ekuncion i ebruar spas ligt © dye & Kihofit taht: E— Rf — r= 0, Te ahkruhet ekuaciont perkates ne formin 20% er rata hur burimi Ife nitahote B zevendtzohet me burimin alteraaty w fel #0) ~ (10+ 2) (Cab Ba Rea Rly = 6, Nes dentate i fg = 320 se rename’ per gn 0h, eins 1m can $48) = Gel cotton 4483}. [eatin ico = gE cs +45 = EO en 401 4 45] {NE enh i dig gnc Kab fie: orm Hoga 9h sigs hb Seah acrid eSehus ela Nose Ae ocw aa) he LO Sata TS Wage enc a eee ee 2) ite sarees gamete © dite han prion tase Zales 2) A= Uhl cor 148, ld = Hal ~ 439. ‘Teme erat he ain Cate 2 AO + 20), Se 3 ease 8 Eon, 3 fete, 8 pele 8 Fe ime int, 8, Kab tenton pani fren toe aban 8 a tBV, 9 = a 9301, fg 8 TOR 1) x© = —20V, g) U = 40/1207). 45%, e epkruher ehprebja th 1869, Pexfytytim’ kompleks | njé madhésle Romplekse nf momentin = 0 hie x = 26 412. ‘Shkruajshptehjen pe kote mndnei me formén teigonometrike. Zaid} = (0) = 26,85 co (ot Shogun sherehien pt go aid}: x (0 = 26,85 co ot 10, Zgiidbol deryren 7, due perdorue Hogatton komplese 42, ELEMENTET E QARKUT ME RRYM# ALTERNATIVE Elemente eqathut me rymt alternative jn burimi alternative. «2 = conor, teistort ine Tezitenee termogiene Ry obina me incuiinitet dhe Kondensutar me kapacter GIN fig, 419 jae dent) L « Shenjt skemstice 8 lementeve «C= in wane wae denne TO or Gjaté zglidbjes sé qarqeve Fi elektite me rryme.alcinative mnerret se bust i fal.e(0) eke seristenctn ¢ brendshme t& nepishueshme GR, = O)-NE kate rast fee gieneratort ne gdo moment eshte e barabarte me tctsioin ne sksje cj pavartssbe nga intensiet! t rymés né- qark, Per kate ahkak ne we gjitha gerger me try lterative glenecstocet Kaakterizahen me tensionin né skaje: (= Uy 008.0 f (4.103) Recistori gsbté element i qaikut ku puna elektrike shndérrohet n& axehtési ‘Ai Karakterizohet me rezistencén termogjene (omike). R. Bobina induktive éshté element i garkut ku behet shadérrimi i punts elekrrike ne energii magnetike dhe anssjelitas. Bobina Karakterizohet me induktivicet (Koeficientin ¢ vetinduksionit) L. Nése né bobiné nuk ke shndérrim té energiisé agnetike né nxehtési (bobina pa thelb), atéher# L éshté madhési ‘Kondensatorét ang elemente té garkut ku puna elektrike shndérrohet né energit clektrostatike dhe anasjelitas. Kerakteristika © kondensatorit éshte kapacitett G. Nese dielektriku i Kondensatorit éshté ideal, attheré C éshté madhési kons- ‘ante, ‘Mircpo, cdo element real né qark ka karakteristiké t# t€ tri clementeve: edhe te rezistorit, edhe t6 bobints, edhe té kondensatorit, Kem do t& shgyrtohen clementetté cilat kané vet tte vetém njé elementi ¢ dy te tjerat do 16 neglizhohen, Po ashtu, do té suporojme se madhésité R, L dhe C jane Konstante dhe se nuk vvaten as nga koha e as nga tensioni né skajet e tyre, pérkatésisht nak varen as nga intensiteti i rrymés népér ta 4.8, 421. QAKKU MB REZISTENCE TERMOGJENE, [Nése né skajet e réalstorit, me rezistence R (fig. 4.20) ekziston tens nati: aker- (=U, cso 4.109) auzherd intensiteti i rrymés elektrike né rezistorin ¢ tile sipas ligit t8 Omit do te jete (4.105) 187Duke shnuar Uy) me Jy, do t8 ftojme: iQ =1,.0080%. (4.106) ‘af un) -ugtrsrrige to Fig. 421. Ne fig. 4.21 éshte dhént paragitja gratike ¢ tensionit né rezistorin me rezistencé termogiene K dhe intensiteti i rrymés népér até rezistor, ‘Tensioni né rezistor dhe intensiteti i rrymés népér té, sipas shprebjeve (4.104) dhe (4.105), mund t& prraqiten edhe me anén © fezoréve: U = U,|0° = RI, 10% (4.107) T= Ino. (4.108) Dingrami fazor pér rezistor Ghee dhéué né fig. 4.22. NNése éshté i njohur tensioni né rezitor: 1@ =U, cosa8, 4.109) axchers intensitet i rymés népée t& mund té Hogatitet edhe me zbatimin e eg rites komplekse: s® pari shkrubee ligt t Omit pEr vlerat momentale 18 tensionit dhe 18 srymes: Lua tO 0) ig. 4a, ¢ pasta w (9 shprehetnéformén: U=U, 6%. GUL ‘Megé intensiteti i rrymés nuk dihet, ai paragitet né formén: Todo (4.12) astaj, né shprebjen pér ligiin ¢ Omit (4.110) né vend té vlerave momentaleshkruhen pérfytyrimet komplekse t tyre: 4.13) Ky ésh ligji i Omit pér sezistorin termogjen né formén komplekse. Duke zéven- Aouae 1 dhe Uns shprehjen (113) me shprebjet e tyre (hl) dhe (L112) fi ‘tohet 4.4 188‘Megé sipas definicionit dy numea kompleks jané té barabarté, kur modulet dhe argumentet i kant t barabarté, atéhere vlen: pér module: J, =. Un rs (4.115) suree pr argument (4.136) dhe pérfundimisht shprehja komplekse pér intensitetin e rrymés éshté: v, u, Lm 0 a Un 4.117 Ines ary) Nga kjo shprehje gjendet lehts forma e thjeshté periodike pér intensitetin e rxymés né formén trigonometrike, duke shumézuar shprehjen (4.117) me o dhe duke sjetur pjesén reale tesa om ne[ te er aay Us cos 0 1. IM = Veosor mT, c (4.119) Fugia me té cilén ginté rrymée alternative puna elektrike shndérrohet né nxeh= tsi eshte: PM =O 1 = RE cotoe. (4.120) KGjo fugi ndésron né funksion 18 kohés: N& sezistorin me rezistencé R giaté ‘aplatjes 8€ ni periode T le télirohet sasia e nxehtésist Q. Sasia ¢ njejté e nxehtesioe © do te ishte licuar edhe ne rastin kur né reaistorin R do 18 kishte ekzistuar inten- sitet i erymés s¢ vijuar /: Q=RPT. 21) Duke zbatuar Hogaritjen inegrale vértetehet se intensiteti i rrymés konstante ajkahore / gjaté Kohés s€ njé periode T nf rezistor liron sasiné © njgjté 1€ mxehté- sist Q sikurse rryma alternative me amplitudé 1, dhe pesiodé 7: (4.122) wa (4.122) Kjo eshte ¢ ashtuquajtura vlera efektive © rrymiés alternative. Né mé nyré & njejte definohet edhe viera efektive ¢ tensionit #8 thjeshté periodik, Us ona (4.123) 4.2.2. QARKU ME BOBINE INDUKTIVE INE bobintn indutive bthet shnédriml i enegles elektrike n& eneraine magnetike dhe anasjelitas, né pajtim me rregullén e Lencit. Bobina induktive alternativisht sillet si gjenerator dhe si matrés i energjisé elektrike. Forca elektro- Ievzne evtinduoiondeioohet = LEO. 24 oe 189Nése intensiteti i rrymés népér bobiné #(0) ka formé t& thjeshte periodike, até herd sh 4.0 = 1, cosar (4.125) dhe, duke perdorur logaritjen diferenciale, vértetohet se fel. e indukuar éhté: Ta 4 ()= By sinet, (, =aLl,). (4.126) . Ngo marred sin or = cos (»« 7 3) » 427) uo} lee} Qu XM rejedh se fa € bobints eshte: cos ( - 3) (4.128) Fig. 428. «0 ‘Mogé sipas ligiit t¢ dyté t€ Kirkofit per konturén ¢ paragitur né fig, 4.23 eehté: WO +4, =0, (4.129) attheré: 1) = —6,(0 = —0Lh, cos (o« ) @LIy. NE fig. 4.24, grafikishee, jane paragitur tensioni dhe in tensiteti { rrymés né bobinén induktive sipas shprehjes (4.125) dhe (4.130), Nga shprehjet analitike (4.125) dhe (4.130) dhe nga geafiku shihet se tensio ‘bine sipas faves i paraprin pér /2 intensitetit t@ rrymés elektrike Intensiteti i rrymés ka formé fazore (shprehja 4.125): wohl cos (or + 2 Uy cos (oe + Z). (4.130) b= Inl0. 31) “Tensioni né formé fazore (shprehja 4.130) eshee: Uy =0L I, fx)2 = ely 4132) skurse fed. ¢ vetindukstonie éshre: B= 0Ly|=R?2 = Ey |—n/2. (4133) Bon a oe bs 190NE fig. 4.25 eshte dhéné diagrami fazor i madhtsive I, U, E, Nése intensiteti i mrymés népér bobin’ paragitet né formén komplekst I= In = lay 4134) tensioni siz U, = 0,0? =o LIye?, (4.135) ateheré, duke zévendésuar 7, nga shprehja (4.134) né shprebjen (4,135), fitojmné: (4.136) e nga kétu: rw Ee. (4.1368) Nise shprehja (4,137) Krahasohet me shprchjen per ligiin ¢ Omit, atéheré konstatojmé se madhésia joL paraget pérfytyrimin kompleks té ndonjé rezistence 1 cllén bobina © paraget gjaté rrymés alternative ngjashém rezistencés R, ¢ cila © paraget rezistorin. Madhésia wT. quhet rezistenea induktive ose rezistenea ive e bobinés, Pérfyrytimi kompleks i rezistencés reaktive joL quhet reak- taneé, Rezistenca reaktive © bobinés shénohet me X, = wl. Vlerat maksimale & reasionit dhe w trymés néper bobiné,sipas shpzchjes (4.130), jepen me keto u, 1, Oe ose Un = Kiln. 4.13) x (4.157) 4.23, QARKU ME KONDENSATOR Edhe kondensatori né qarget me rrymé alternative periodikisht sillet si giene- rator dhe si marrés. Né te kryhet procesi i shndérrimit t€ punts elektrike né energii clektrostatike dhe anasjelitas. Né‘garqet me rrymé njékahore kondensatori mund 0 pergojé elektricitetin yetém pér kohé tt shkurtér gjaté ngarkimit dhe shkarkirait. ‘Te gatqet me rrymé alternetive kondensatorl vazhdimish mbushet dhe zbrazet, glate v8 cilit proces né gdo moment né té ekziston ryma alternative ¢(@). Forea ‘ . ee 22, (438) Sipas ligt & dyte ve Kiskotit (fig, 426) vlen reac Zt +0) (4139) Nése supozohir se fel. e kondensatorit ka Porn kosimusot (0 = B, coset, (4140) atzheré nga shprehja (4.139) eed ; te(0) =U, 008 (08 +7), Un = Bad cast) 191kkurse nga shprebja (4.138) rejedh: 4 (0) = —C Uy 008 0 (4.142), Fig. 426. Duke pérdorur ogaritjen diferenciate, vertetohet se intensiteti Kondensator éshue: rrymés nipér = 52 = + 00 Uy sin ot 4.143) Duke shfiytézuat marrédhénien: sin ei cos (at — = 44 («-4) ee frojmé shprebjon pet intendtetin © seymés aapér kondensator: i (= fy cot ( + 2) : (4143) ku éshté y= @GU,, Duke krahasuar shprehjon (4.141) per tension dhe shprehjen (4.145) per intensitetin ¢ erymeés, shihet se reyma népér kondensator sipas fazés {iparaprin tensfonit pér 7/2. Ne fig. 4.27 grafikisht jané paragitur funksionet wu, (Oy £.(0 dhe ¢,@. NE intayré fazore fe, e kondensatorit, sipas shprehjes (4.140), paragite: si: Be = En!0, (4.146) tension né kondensator si: Ug = Uy ry (On = Bas ae Jase intensiteti i mymes si: + Uy = OCU p). (aa) NG dave té Kétyre shprehjeve mund 16 vizwtohet diagrami fazor pér gaikun ‘me kondensator (fig. 4.28), 192‘Nea shprehjer fazore smund té shkruhesl lehts shprehjet per pérfytyrimin Kompleks t@ madhésive ey (F), He (@) dhe fe (2): Bo = Bae = Eng (4.149) (4.150) (4st) Duke piesétuar shprehjen (4,150) me shprehjen (4.151), fitohet_ marrédhénia matematike né mes t& pérfytyrimit kompleks t tensionit dhe t6 intensitetit rrymés né kondensator: (st) nga Ketu Kemi Toe (4.152) eo fe eae be oe | Nese kjo shprebje krahasohet ne Tigjin e Omit, Figs 428, vverehet se madhésia —j/(w C) ka rolin.e sezistences te kondensatori né:qark me rymé alternative. Shprehja. 1/(w C) quhet rezis- tenca kapacitive ose rezistenca reaktive, ¢, kondengatorit. dhe shenohet me Xo = ilo @), "Naw ehprehja (4,152) giendet marrédhénia e vlerave maksimale'té tensionit adhe v6 rryimés népér Kondensator. 088 Un = In Xe (4.1528) In 42.4. QARKU ME REZISTORIN TERMOGJEN DHE ME BOBINEN INDUKTIVE (QARKU RL) NE mésimet e Keluara. jan’ dhéné marsédhénit né mes 16 tensionit dhe té imensitetit t8 srymés népér clementet ¢ qarkut R, L dhe C dhe até né formen trigonmetrike, fazore dhe komplekse. ‘Té gjitha kéio do t€ zbatohen per zgjidhjén fe qarageve 16 pérbéra. Le t jet dhtnt qarku cikurve ai | poragitur nb fig. 4.29. Ne heed qark Je te jené té njohura vietat-© parametrave t& qarkut: rezistenca R dhe indubtiviteti Z, Nése éshté i njohur burimi i tensionit j cili e mban rrymén né gack 8) =U, 008.0 (4.153) etyra shee t6 Hogaricim intensitetin e rrymés #(0). ‘SE pati pérfundojmé se intensitoti i erymés nepér te dy elementet eshte i njejté. Paste), me abatimin e ligt 18 dyté t& Kirkofit fitojmé se éshré: uO =O +40. (4.153) 193Problemi zglidhet thjeshté, duke pérdorur logaritjen fazore, Sipas shprebjes (4.153) tension u(®) mund 1 paragitet me faz: UU, 0. (a.1s4) ‘Megé nuk diet as amplituda ¢ as faza fillestare ¢ intensitetit t@ rrymés # (0), tah pér tash le ti shenojmé me J, dhe 4. Fazott | intensiteie t8 rryimés 58 panjohur site: T= hale (4.155) Duke ditur se tensioni né rezistor esht né fax me rrymén népér t8, mund t6 shkruhet se éshee Up = Rl |b (4.156) ‘Tensioni né bobiné sipas fazés i paraprin rrymés per 1/2, prandj éshee: e+e. v inp A a Fig. 4.20, Fig. 4.20, D, = 0Ly NE bazé 18 shprehjeve pér fazoré vizatohet diagram fazor, Sé pari né ményré arbitrare né planin ¢ vizatimit baitet fazori i crymés [ (Eig. 4,303). Pasta}, ne te ajejtin diagram bartet fazori Up = RI — i cili éshté né fezé'me 1 (lig. 4306), Duke ditur se tensioni né bobiné sipas fazés i paraprin rrymés pér m/2, atshers nén Kénd t8 drejté né fund té fazorit Uy vizatohet fazori U; (fig. 4.30), Pastaj 1 dy fazorét mblidhen sipas rregullés per mbledhjen ¢ fazoréve (fig. 4.304), Sipas shprehjes (4.152, ky fazor paraget tensionin w (e) né skajet e qarkut. Meg? faze fillestare © 1 (2) éshté zero, giejmé se drejtimi i fazorit #8 fituar U njtkoshesisht eshte drejtimi i boshtit fazor (fig. 4.30c). Trekéndéshi i firuar né kété minyré quhet trekéndéshi i tensionit. Sipas shprehjeve (4.157) (4.156) dhe (4.134) ont e Kell] Uekendéshi jant: @ Lig Ky dhe Un. Sipas teoremés sé Pitagores pér trekéndéshin e tensioneve do «8 je: Dy = (@ LI) + RIA, prej nga: uv, VRE + (LY . (4.159) 194sionit né Kondensator éshte: kurse fuza fillesare © rrymés nga trekéndéshi i tensioneve éhre: Duke zévendésuar vierat numetike pér Us) L dhe R né shprebjet (4. 160) logariten vierat J dhe } dhe né at rast mund 18 logariter fazori i xy anés, Kur dihet fazosi, thud lebté t€ shkyubet forma teigonometiike pér vieren mamentale i (2). Mitépo, edhe pa Hogarije, nga diagramt fezor mund te pérfin- dohet se né qarkun RZ tensioni sipas faces 1 parap 42.5. QARKU ME REZISTORIN TERMOGJEN DHE ME KONDENSATOR (QARKU RC) Qarku setik RC eshte i paragitue né fig. 4.31. Supozohet se rezistenca R dhe kapaciteti C jané madhési t njohura. Po ashta, supozohet se éshté e njohur edhe ‘vlera e tensionit né skajet © qarkut: u() = Uy cos oF, (4.161) Detyra éahé t Hogarisim vlerén ¢ intensittit 8 rrymés (0) né qusk. Sipas kaheve roferente t8 vizatuara né fig. 4.31, ligi i dyt® i Kirkofit per garkun serik RC do 1 jeté: : #0) = (+40. (4.162) Edhe né Kétd sast mé e pérshtatshme &ht& Iogeritje fazore, Intensiteti i rrymés 88 panjobur # (1) paragitet me fazor: Tabb (4.168) ka J, dhe jan madhési 18 panjohuca 1 cilat duhen té Hlogariten. Megé tensioni (4AGU) eshte i njohur, atéhere jané t€ njohura edhe w edhe Uyy de fazori i ten- sionit (eshte { barabarté me: U=0,)0. (4.164) Viera maksimale ¢ tensionitné konden~ sator ht Z,/aC dhe tensioni né kon- dengator né kfuhasim me rryméa n€ 1 ka 5 fazore pir r/2, prandaj fuzori i ten= ve=Zehis. assy 2 Fie dat. Pastaj, behet vizatim i diagramit fazor. Sé pari né pérpjesé t€ caktuar vi fazost i rrymés [ (Fig. 42a). Pastaj vizatohet fazori i tensionit Up, ic face me fazorin J (Fig 432). Vektori U, vizatohet ashta g@ fill i puthet me mbariimin e fazorit Ups duke ruajtur qe Kendi né mes tyre 8 jet —m2, (fig, 4.32c), Mbledhja e fazoréve Up dhe Up. béhet duke vizatuar fazorin, fillimt Ue cil perputhet me filimin e fezorit Up» ‘kurse mbarlmi me mbacimin ¢ fazorit Uo fig. 432d), Sipas shprehjes (4.162) per lighn e dyte te Kirkofit, fozori i shumnés 7 195sb fituer, né t2 varteté, paraget fazorin tensionit [7 né skejet e qarkut. Past tensic oni x (1) ka faze fillestare té barabarté’ me zero, atdher tensioni J shtrihetné boshtin feror til gah i paragitur ne fig. 432. Ne hate menyre coh ituar ekendesht Temsioneve si né fig. 4323, Mege ese: ye 7 Un = Rha Je ly i ew = Zep+F> ‘4160 U=U, 10 attheré né (fig, 4.32e) ant e wektndéchit kenddeojee jan Rigs Tq/oC dhe Uz. Duke zbatuar teoremén ¢ Pitagor’s nf trekéndéshin ¢ tensioneve (fig. 4.32), kemi UE = (RIP + y. (4.167) Prej kEtw gjendet amplituda e panjohur ¢ rymés Jat 4.168) 2 durse faza fillesiace e srymés glendet nga trekéndéshi ke «i tensioneve dhe éshis: nd ee (4.169) Hig, 432, R Duke ditur I, dhe, shprehja pér vierén momentale té rrymiés (0) né qark mund we shkruhet né formén trigonomettike me sa vijon: -1@ = Iq cos (or +). 2170) NE rastin © garkut serik RC xryma sipas fazés i paraprin tensionit, © Kio qartas shihet nga diageami fizor né fig. 4.32, Duke krahasuar shprehjen (4.168) me ligiin e Omit, shohim se mauthésia JRE (feO} ka natyré té rezistencés, Nése ant © trekGndéshit c€ tensioneve ig. 4.32¢) pjesétohen me I, atther’ fitoher | ashtuquajturl trekéndésh f rezis- teneave (fig, 4.326). 4.2.6. QARKU ME REZISTORIN TERMOGJEN, ME BOBINEN INDUKTI- ‘VE DHE ME KONDENSATOR (QARKU SERIK RC) Quiku serik REC skematikisht ésht# paragitur n& fig. 4.33. Edhe kétu supo- Yohet se parimetcat © qarkut: rezistenca R, induktiviteti L dhe kapaciteti @ jané madhési t€ njohura: Detyra eshte gé té logaritet rryma £(¢) né qarkun ¢ ul kur iseEste i njohur tensioni né skojet © ti): u() =U, cost @an)y Per zpjidhjen e kétij garku pérdoren proceditrat e njéjta té aglidhjes sikurse giaté aglidhjes s8 qargeve RL dhe RC. Sé pari, né bozé t6 fig, 4.33, pér qarkun © tills shkruhet shprehja pér liglin o dyté t8 Kitkofit: UO nO GO + ue Or (4.172) pasta} rryma © panjohur paraqitet né formén fazore: Tail (4.173) ‘Tensionet né elementet pérkatése né formén fazore jane: = Rhys (ty U, =o, |b+ 5, (4.175) (4.176) Duke zévendésuar vlerat momentale me fizor, ekuacioni (4.172) mund té shkruhet ne formén fazore: U=Uat Ut Yor (4.177) perkattise: ete oa aaa Ua — Rab + Oba 4 $+ dsh-. (4.78) Sipas ekuacionit (4.178) dhe duke zbetuar metodat © zgiidhjes sé qargeve RL dhe RC, vizatohet diagraml fazor. Ne fig. 4,34 éshe dhint diggrami fazor pér tensfonet Up Uo, dhe 1, sipas shprebjes (4.178), Gjaté zglidhjes 38 proble- eve proktike mund t paragiten dy raste Kerakteristike: ob> 1, Gig, 4340) ayes oo ete \ ob <> (ig 344) : Th \ve Fig. 434, 197Ne fig. 4.34a dhe 434b éshté paragitur trekéndeshi { tensioneve pér qarkun serik RLG pér té dy rnstet karakteristke, Kur dihen modiulet e fazoréve, me ndihmén e tooremés sé Pltagorés gjeimé se kur che o£ > 1, attheré vera maksimale Uy &hee: 1 (RI) + (wb ~ 4, 4.179) Ray + (we 2) in 179) ure fue thts a <1 ateheré shes ie ane UL = (RI) +(S t) i, (4.180) je pérdoret, sepse né té dy rastet fitohet Vlera e njéjtt © amplitudés sé intensizetit sa : Jee(u ay Faza fllestare © rrymés, po ashiu, fitohet nga tekéndéshi { tensfoneve: Megé éshté: (o- =) = (S i ot) » attheré éshte e njéjté se cila shpre- I= (ist) wo (4.182) Shenja ¢ fazés fillestare pércaktohet sipas -marsédhinjes aL dhe Ijw0. ‘Ne formén, trigonometrite’intensiteti i rrymés né garkun sexik REC, sipas hprehjeve (4.177) dhe (4.178), ka kété forme: © cos lor t Yh. (4.183) Ry qark musi 18 zgjidhet edhe duke 2batuar Mogaritjen komplekse. Pésfy- tyrimet Komplekse t& tensionit « (1), ue (0), u(t) dhe to (@) Fitohen nge fezoret Ds Up Us dhe Ua: Paty, tte) Un = Ri, o, ‘| i (4.184) t= ott, 9), (4.184) Jn (0-3) Weed 4.184a) 198Shprebjet (4.184) dhe (4.184d) mund t€ shiruhen edhe né formén: eas Few wle® «Ty 0 (4.185) Ue age FN FT ot, (4.186) Megé éshté: ¢?—j, kurse o? U, = joLl, ef (4.187) he 1 Ue =-j tet 4.18) se 4.188) “Tensioni Us nga shprehja (4.1840) ésheo i barabarte me: Up Rly = RI. 4.189) ‘Tensioni né skajet © qarkut w (2), i olll éshté i dhéné me shprebfen (4.171), ‘ka formén komplekse: U= Uy = Uy. (4.190) Ligii i dyté i Kiskofit pér vierat momentale (4.172) né formén. komplekse eshié DAU, +0, +05 a9) Duke zévendésuar shprehjet (4.187), (4.188), (4.189) né shprebjen (4.191), Fito het ekuacioni: ven tio ih 4.199) Ditke agjidhur ekuacionin parapraksipas 1, frome: 1 u 4.193) Rion ; af, Duke aahasua spree me ign e Omit eistenctn termogiene shin Pincha R Seale Hine) hes orburint hamlets fale made e cila ka rolin e rezistencés. Kjo madhést shenohet me Z dhe quhet Impedanca fe aatkut erik RLC: z=R+j (oe). (4.198 ‘Pjesa ‘eale”¢ impedancés quhet rézistenca, kurse ajo imagiinare veaktancs, ‘Viera reciproke © impedancés quhet admitanea, Pjesa reale e admitancés quhet Konduktanea, kurse ajo invigjinere susceptanea, Moduli i impedancts (4.194) eshte: Ze Je 7 (ox se) (4.195) 199kurse argumenti i impedancis giendet nga shprebja: 1 ob G ee-—a 4.196) Duke marré qe éshté J = 70%, kurse U== Uy, shprehja (4,193) transformo- het n formés 197) (4.198) (4.199) Ne baze t# ketyre shprehjeve mund té shkruhet shprehja pér vlerat momentale 18 rymés: : FO =I, 08 (ot + 9). (4.200) PYBTIE 1 NPE resistor reel a rmund td karakterizoet vetém me revatencén eles? 2; A ka n8 kondensitor shadttrim (8 eneraiisécletzike ni nxehtési? 3. BH tet enengitelekarike né bobintn indultve 2 shdéteohet nf energi W fushis mage neti? 4, Kur njé element mune té arakteicohet vetém me resistence, ose vetEm me kapacte, ‘ose vettan me dndukiviter? 5. Sa Zab nryshil for I Imenstee re exyms eee ns ‘)Kondencata, o) bobin indultive? 6. Gresik reeds i tenafonove? revstencta termogiene, DETYRA 1, Shkzus) shprehjen komplekse pér reaktancta e boblnts Xi dhe” t Karidensstorit Xe. Casita: Xz jab, Xo = “Ho0). 2, Maditsits nga detyra L shkrusj n8 Foran favose. Zelidhja: Xp = Yec|—21). 83, Te lggarittinensieti i rey qarkun ser RL Kur shot ej Ushi hyper tene sion lo ~ 100 cos Gia (V) aie nse Ghee R= 100, Kane Lo dd Caan Oe "= 0,97 cos (314.4 ~ 12,4) (AD). . a abies aun re 40 eon kt) = 200 49, Ne he = 14, CT tte Ft 1 mt elute ante eigen ake Gabe FO = 22.005 B14e — 643° {mA}, i ee ee eee 200 Hele X