1

ThÝ nghiÖm VËt lÝ BKM-070C Institute of Engineering Physics- HUT.

kh¶o s¸t hiÖn t-îng céng h-ëng sãng dõng

trong cét kh«ng khÝ
x¸c ®Þnh vËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng khÝ

Môc ®Ých thÝ nghiÖm : U(x,t) = U 1 (x+vt) + U 2 (x-vt) (4)

Kh¶o s¸t sù truyÒn sãng ©m trong cét Trong ®ã U 1 vµ U 2 lµ hai hµm tuú
kh«ng khÝ, sù t¹o thµnh sãng dõng vµ hiÖn ý, kh¶ vi hai lÇn, cã d¹ng tuú thuéc
t-îng céng h-ëng sãng dõng. X¸c ®Þnh lo¹i dao ®éng. NÕu dao ®éng kÝch
b-íc sãng vµ vËn tèc truyÒn ©m trong thÝch lµ mét dao ®éng ®iÒu hoµ th×
kh«ng khÝ. chóng cã d¹ng :
x
I. C¬ së lý thuyÕt. U1  U 0 sin  (t  ) ,
v
A- Sù t¹o thµnh sãng ©m vµ vËn tèc x
U 2  U 0 sin  (t  )
truyÒn sãng ©m trong kh«ng khÝ v
Gi¶ sö cã mét dao ®éng xuÊt hiÖn trªn (5)
mét phÇn tö ®ang n»m t¹i vÞ trÝ c©n b»ng §ã lµ hai sãng ®iÒu hoµ truyÒn
trong m«i tr-êng ®µn håi. Do ®Æc tÝnh ®µn theo hai h-íng ng-îc nhau. VËn tèc
håi cña m«i tr-êng, phÇn tö n»m trong thÓ truyÒn sãng ©m v ®-îc x¸c ®Þnh theo
tÝch bªn c¹nh còng bÞ l«i kÐo dÞch chuyÓn c«ng thøc :
khái vÞ trÝ ban ®Çu cña nã, vµ dao ®éng cø E
v (6)
thÕ ®-îc truyÒn lan trong kh«ng gian t¹o 
thµnh sãng.
trong ®ã  lµ mËt ®é, E m« ®un
Sù truyÒn sãng ®-îc m« t¶ bëi ph-¬ng
®µn håi.
tr×nh truyÒn sãng d¹ng tæng qu¸t :
NÕu m«i tr-êng truyÒn sãng ©m lµ
 2U 2 khÝ lý t-ëng th× c¸c dao ®éng chÝnh lµ
 v U (1)
t 2 c¸c biÕn thiªn vÒ ¸p suÊt khÝ vµ mËt
ë ®©y  lµ to¸n tö Laplace, v lµ vËn tèc ®é khÝ gi÷a c¸c ®iÓm l©n cËn vµ ®-îc
truyÒn sãng, cßn U (r , t ) lµ hµm sè m« t¶ sù truyÒn lan trong m«i tr-êng. Trong
qu¸ tr×nh truyÒn sãng ©m, khÝ bÞ d·n
dÞch chuyÓn cña phÇn tö m«i tr-êng trong
nhanh ®Õn møc cã thÓ coi lµ ®o¹n
kh«ng gian vµ theo thêi gian .
nhiÖt. C¸c phÐp tÝnh chØ ra r»ng vËn
Trong hÖ to¹ ®é §Ò c¸c ba chiÒu, to¸n
tèc truyÒn sãng ©m liªn quan víi chØ
tö Laplace cã d¹ng :
Cp
 2 2 2  sè ®o¹n nhiÖt   b»ng biÓu thøc:
 2  2  2  (2) Cv
 x y z 
RT
Trong tr-êng hîp sù truyÒn sãng chØ x¶y ra v  (7)
M
theo mét chiÒu x, ph-¬ng tr×nh truyÒn sãng
trong ®ã:
cã d¹ng :
R lµ h»ng sè khÝ lý t-ëng R = 8,31
 2U 2  U
2
 v (3) J/mol o K, T lµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi, M lµ
t 2 x 2
NghiÖm cña ph-¬ng tr×nh (3) cho ta :

khèi l-îng cña 1 mol kh«ng khÝ (M =
0,0288kg/mol).
C«ng thøc (7) cho thÊy vËn tèc truyÒn
©m trong kh«ng khÝ kh«ng phô thuéc ¸p
suÊt khÝ mµ chØ phô thuéc nhiÖt ®é T. §ång
thêi, nÕu ®o ®-îc vËn tèc truyÒn ©m trong
kh«ng khÝ v, ta cã thÓ tÝnh ®-îc chØ sè
®o¹n nhiÖt Cp/Cv cña kh«ng khÝ.
B - Sãng dõng vµ hiÖn t-îng céng h-ëng
sãng dõng trong cét kh«ng khÝ
1- Sãng ©m truyÒn trong èng mét ®Çu kÝn mét
®Çu hë.
XÐt mét loa ®iÖn ®éng cã mµng loa ®ang
rung d-íi t¸c dông cña mét dßng ®iÖn xoay
chiÒu h×nh sin tÇn sè f. Khi ®ã líp kh«ng khÝ
hai bªn mÆt loa bÞ nÐn, d·n liªn tiÕp, dao ®éng
cña mµng loa truyÒn cho c¸c ph©n tö khÝ ë gÇn
mµng loa vµ tiÕp tôc truyÒn lan ra kh«ng gian
t¹o nªn sãng ©m cã cïng tÇn sè f. Ph-¬ng dao
®éng cña c¸c ph©n tö khÝ trïng víi ph-¬ng
truyÒn sãng nªn sãng ©m lµ sãng däc .
Gi¶ sö phÝa tr-íc loa ta ®Æt mét èng h×nh
trô bªn trong cã Piston cã thÓ dÞch chuyÓn
®-îc. Khi ®ã c¸c dao ®éng ©m truyÒn vµo trong
èng t¹o nªn sãng ©m truyÒn trong cét kh«ng khÝ
. Cè ®Þnh tÇn sè dao ®éng f, b»ng c¸ch dÞch
chuyÓn vÞ trÝ Piston trong èng , ta cã thÓ nghe
thÊy t¹i vÞ trÝ nµy cña Piston ©m vang lªn rÊt to,
t¹i vÝ trÝ kh¸c ©m l¹i lÆng ®i. Ng-îc l¹i nÕu cè
®Þnh vÞ trÝ Piston vµ thay ®æi tÇn sè f, ta còng sÏ
thÊy t¹i tÇn sè nµy ©m vang lªn rÊt to, t¹i tÇn sè
kh¸c ©m l¹i lÆng ®i. VËy hiÖn t-îng vËt lý nµo
®· x¶y ra trong èng? Gi÷a c-êng ®é ©m thanh,
qu·ng ®-êng truyÒn ©m trong èng vµ tÇn sè dao
®éng còng nh- vËn tèc truyÒn sãng ©m trong
èng cã quan hÖ víi nhau nh- thÕ nµo ? trong
tr-êng hîp c¶ hai ®Çu èng ®Òu ®Ó hë th× cã hiÖn
t-îng t-¬ng tù nµo x¶y ra kh«ng ?
Trªn c¬ së lý thuyÕt truyÒn sãng, chóng ta
h·y ph©n tÝch hiÖn t-îng trªn, sau ®ã kiÓm
chøng c¸c kÕt luËn b»ng thùc nghiÖm, ®ång
thêi t×m c¸ch x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm gi¸ trÞ
vËn tèc truyÒn sãng ©m trong kh«ng khÝ.
* víi tÇn sè f bëi c«ng thøc :
2
* *
Gi¶ sö chän thêi ®iÓm ban ®Çu
thÝch hîp ®Ó sãng tíi cã tÇn sè f ph¸t ra
tõ nguån ©m truyÒn vµo trong èng, g©y ra
t¹i ®iÓm N ngay trªn mÆt Piston mét dao
®éng cã d¹ng :
x1N = a0 . sin 2  f t (8)
GÆp bÒ mÆt Piston, sãng bÞ ph¶n x¹,
truyÒn theo h-íng ng-îc l¹i víi chiÒu
sãng tíi . Thùc tÕ phÇn tö n»m trªn mÆt
Piston kh«ng thÓ dao ®éng, cã nghÜa lµ
sãng ph¶n x¹ t¹i N ng-îc pha vµ cïng
biªn ®é sãng tíi :
x2 = - a0 . sin 2  f t (9)
chóng triÖt tiªu hoµn toµn li ®é cña nhau :
xN = x1N + x2N = 0
Ta l¹i xÐt tiÕp mét ®iÓm M n»m
c¸ch ®iÓm N mét kho¶ng y = MN. V×
sãng ©m truyÒn ®i trong kh«ng khÝ víi
vËn tèc lµ v , nªn dao ®éng do sãng tíi
(tõ nguån ©m §) g©y ra t¹i ®iÓm M sÏ
sím pha mét l-îng t= y/v so víi dao
®éng t¹i N, tøc lµ dao ®éng do sãng tíi
g©y ra t¹i ®iÓm M ë thêi ®iÓm t sÏ gièng
hÖt dao ®éng t¹i ®iÓm N ë thêi ®iÓm ( t +
y/v) nghÜa lµ :
y
x1M = a0 . sin 2  f ( t + ) (10)
v
Ng-îc l¹i, dao ®éng do sãng ph¶n x¹ (tõ
mÆt Piston) g©y ra t¹i ®iÓm M sÏ chËm pha
mét l-îng t= y/v so víi dao ®éng t¹i
®iÓm N, tøc lµ dao ®éng t¹i ®iÓm M ë
thêi ®iÓm t sÏ gièng hÖt dao ®éng t¹i
®iÓm N ë thêi ®iÓm t - y/v :
y
x2M = - a0 . sin 2  f ( t - ) (11)
v
Nh- vËy sãng tæng hîp t¹i ®iÓm M sÏ
b»ng :
y
xM =x1M +x2M =2a0. sin 2 . cos 2 f t

(12)
trong ®ã b-íc sãng  cña sãng ©m liªn hÖ
 3
v T¹i c¸c vÞ trÝ tho¶ m·n (15) sÏ cã c¸c "
= (13)
f nót sãng", trong ®ã ®iÓm ph¶n x¹ N trªn
Ph-¬ng tr×nh (12) cho thÊy biªn ®é cña mÆt Piston lu«n lµ mét nót.
sãng ©m tæng hîp t¹i ®iÓm M kh«ng phô thuéc - Biªn ®é sãng dõng ®¹t cùc ®¹i t¹i c¸c
thêi gian, mµ chØ phô thuéc to¹ ®é y , b»ng : vÞ trÝ :
a = 2a0.sin( 2y/) (14) 
y  (2k  1) , víi k = 0,1,2...
V× thÕ sãng tæng hîp trong èng cã tªn gäi lµ 4
sãng dõng. Tõ (14) cho thÊy biªn ®é lín nhÊt (17)
cña sãng dõng b»ng 2a0. T¹i c¸c vÞ trÝ tho¶ m·n (17) sÏ cã c¸c "
bông sãng" , trong ®ã ®iÓm gÇn miÖng
Tuy nhiªn trong thùc tÕ ta l¹i kh«ng quan s¸t
èng lu«n lµ mét bông sãng. Kho¶ng c¸ch
thÊy sãng dõng t¹i nh÷ng vÞ trÝ bÊt kú cña
d gi÷a hai nót sãng liªn tiÕp hoÆc gi÷a hai
Piston. Lý do lµ kh«ng chØ cã mét sãng tíi vµ
bông sãng liªn tiÕp ®Òu b»ng nhau vµ
mét sãng ph¶n x¹ truyÒn trong èng. Khi sãng

ph¶n x¹ truyÒn ng-îc trë l¹i ®Õn ®Çu èng, nã b»ng .
2
l¹i ph¶n x¹ tiÕp, t¹o ra mét sãng tíi thø cÊp
Chó ý r»ng khi cã céng h-ëng sãng
lÖch pha víi sãng tíi ban ®Çu, vµ qu¸ tr×nh cø
dõng ®-îc t¹o thµnh trong èng, t¹i vÞ trÝ
thÕ tiÕp diÔn t¹o ra c¸c sãng lÖch pha cã t¸c
bông sãng ( bông dao ®éng ) c¸c ph©n tö
dông khö nhau, kÕt qu¶ cho mét sãng tæng hîp
khÝ ®ang dao ®éng víi biªn ®é cùc ®¹i th×
cã biªn ®é rÊt nhá, ta cã c¶m gi¸c nh- sãng ©m
biÕn thiªn ¸p suÊt khÝ t¹i ®ã l¹i lµ cùc tiÓu
kh«ng thÓ truyÒn ®-îc vµo trong èng.
( nót ¸p suÊt). Ng-îc l¹i t¹i vÞ trÝ nót dao
T×nh h×nh sÏ kh¸c ®i khi chiÒu dµi L cña cét
®éng cña sãng dõng, c¸c ph©n tö khÝ dao
kh«ng khÝ ( kho¶ng c¸ch tõ miÖng èng ®Õn mÆt
®éng víi biªn ®é cùc tiÓu , th× biÕn thiªn
Piston ) tho¶ m·n ®iÒu kiÖn :
¸p suÊt khÝ t¹i ®ã l¹i lµ cùc ®¹i ( bông ¸p

L  (2k  1) víi k=1,2,3... (15) suÊt). §iÒu nµy cã thÓ hiÓu ®-îc khi biÕt
4
r»ng : t¹i c¸c vÞ trÝ bông c¸c dao ®éng,
Khi ®ã sãng tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c cÆp
c¸c phÇn tö thÓ tÝch khÝ dao ®éng víi biªn
sãng tíi vµ sãng ph¶n x¹ ®Òu ®ång pha, t¹o ra
®é cùc ®¹i nh-ng chóng dao ®éng cïng
mét sãng tæng hîp biªn ®é æn ®Þnh, kh«ng phô
chiÒu ( ®ång pha hoÆc xÊp xØ ®ång pha t¹i
thuéc thêi gian, chØ phô thuéc to¹ ®é y vµ cã
c¸c ®iÓm l©n cËn) nªn biÕn thiªn ¸p suÊt
gi¸ trÞ lín h¬n 2a0 rÊt nhiÒu. BiÓu thøc (15)
t¹i ®ã lµ cùc tiÓu. Ng-îc l¹i t¹i ®iÓm nót
chÝnh lµ ®iÒu kiÖn céng h-ëng sãng dõng cña
dao ®éng ( n»m gi÷a hai bông dao ®éng),
sãng ©m truyÒn trong cét kh«ng khÝ mét ®Çu
hai phÇn tö thÓ tÝch khÝ ë hai bªn l©n cËn
kÝn mét ®Çu hë.
dao ®éng ng-îc pha, do ®ã biÕn thiªn ¸p
Víi k=1, chiÒu dµi cét kh«ng khÝ b»ng 1/4
suÊt t¹i ®ã lµ cùc ®¹i, øng víi mét bông
b-íc sãng, ta gäi lµ mode céng h-ëng c¬ b¶n.
¸p suÊt.
C¸c mode céng h-ëng øng víi k =2,3... ta gäi
2- Sãng ©m truyÒn trong èng hai ®Çu
lµ c¸c mode céng h-ëng bËc 1, bËc 2...
hë.
Khi ®iÒu kiÖn céng h-ëng sãng dõng ®-îc
Khi cã sãng ©m truyÒn trong èng, sù
tho¶ m·n , tõ c«ng thøc (14) ta suy ra :
ph¶n x¹ cña sãng x¶y ra ë c¶ hai ®Çu :
- Biªn ®é sãng dõng b»ng 0 t¹i c¸c vÞ trÝ :
®Çu kÝn vµ ®Çu hë cña èng. T¹i ®Çu èng

yk , víi k= 0,1,2... (16) kÝn, kh«ng khÝ kh«ng thÓ dÞch chuyÓn
2 qua mÆt kÝn, do ®ã t¹i mÆt kÝn sÏ cã mét
nót dao ®éng ( hay mét bông ¸p suÊt).
T¹i ®Çu hë cña èng, ¸p suÊt t¹i ®ã cã gi¸
 4
trÞ xÊp xØ ¸p suÊt khÝ quyÓn trong phßng, hay 4. Loa ®iÖn ®éng 8 15W, cã vá b¶o vÖ.
biªn ®é biÕn thiªn ¸p suÊt cã gi¸ trÞ cùc tiÓu , 5. Microphone ¸p ®iÖn
øng víi mét nót ¸p suÊt , hay mét bông dao 6. M¸y ph¸t tÇn sè hiÓn thÞ số GF-596
®éng nh- ®· ph©n tÝch ë trªn.
7. Bộ khuếch đại tÝn hiệu Micro EC - 253,
Trong tr-êng hîp c¶ hai ®Çu èng ®Òu hë, khi
cã hiển thị kim, vµ lèi ra hiển thị số, hoặc
cã céng h-ëng sãng dõng, t¹i hai ®Çu hë cña hiÓn thị dao động ( Osciloscope)
èng ®Òu lµ bông dao ®éng, hay nót ¸p suÊt.
§iÒu kiÖn céng h-ëng sãng dõng trong tr-êng
hîp nµy sÏ lµ :

Lk víi k =1,2,3... (18)
2
Víi k=1, chiÒu dµi èng b»ng nöa b-íc sãng,
ta gäi lµ mode céng h-ëng c¬ b¶n. c¸c mode
ccäng h-ëng øng víi k=2,3... ta gäi lµ c¸c
mode céng h-ëng bËc 1, bËc 2...
II- ph-¬ng ph¸p thùc nghiÖm
§Ó kh¶o s¸t hµnh vi cña c¸c sãng ©m truyÒn
trong èng, ta dïng mét ®Çu dß sãng ©m (cßn
gäi lµ sensor ¸p ®iÖn hay Microphone ¸p ®iÖn)
®Æt vµo trong èng.
Khi cã biÕn thiªn ¸p suÊt P, phÇn tö nµy sÏ
biÕn ®æi c¸c biÕn thiªn ¸p suÊt P thµnh c¸c
biÕn thiªn ®iÖn ¸p U theo quy luËt t-¬ng tù.
TÝn hiÖu ®iÖn ¸p U ®-îc khuÕch ®¹i lªn vµ
®-a ra c¬ cÊu chØ thÞ b»ng kim, b»ng sè hoÆc
b»ng d¹ng sãng ( dao ®éng kÝ ®iÖn tö).
Thay ®æi chiÒu dµi cét kh«ng khÝ (trong M« t¶ thiÕt bÞ :
tr-êng hîp èng mét ®Çu kÝn mét ®Çu hë) b»ng 1- èng céng h-ëng ©m b»ng thuû tinh
c¸ch dÞch chuyÓn vÞ trÝ Piston trong èng, hoÆc h÷u c¬ dµi 1000 mm, cã g¾n th-íc chia
thay ®æt tÇn sè dao ®éng (trong tr-êng hîp èng ®é ®Õn 1mm, ®Æt th¼ng ®øng, bªn trong
hai ®Çu hë) , ta cã thÓ thiÕt lËp c¸c tr¹ng th¸i cã Piston cã thÓ dÞch chuyÓn nhê hÖ
céng h-ëng sãng dõng trong èng. VËn dông thèng d©y kÐo- rßng räc. §Çu d-íi èng
c¸c c«ng thøc (15) vµ (18) trong mçi tr-êng ®Ó hë , bªn d-íi ®Æt loa ®iÖn ®éng . M¸y
hîp ta x¸c ®Þnh ®-îc b-íc sãng vµ vËn tèc ph¸t tÇn sè GF-596 cung cÊp dßng ®iÖn
truyÒn ©m trong kh«ng khÝ. xoay chiÒu h×nh sin cho loa ho¹t ®éng .
Microphon ¸p ®iÖn cã kÝch th-íc nhá
II- dông cô thÝ nghiÖm
®-îc ®Æt bªn trong èng céng h-ëng ©m,
1. èng céng h-ëng ©m b»ng thuû tinh h÷u c¬ ®Çu ra cña nã cã phÝch ®ång trôc ®-îc
trong suèt, ®-êng kÝnh 40mm, dµi 100cm, cã th-íc c¾m vµo lèi vµo ( Input) cña bé khuÕch
1000mm, hai ®Çu hë. ®¹i MIKE EC-253. TÝn hiÖu ra xoay
2. Piston b»ng thÐp bäc nhùa, cã thÓ dÞch chuyÓn chiÒu tõ EC-253 ®-îc nèi víi dao ®éng kÝ
däc theo èng nhê hÖ thèng d©y kÐo vµ rßng räc. ®iÖn tö nhê mét c¸p ®ång trôc hai ®Çu.
3. Gi¸ thÝ nghiÖm b»ng thÐp Inox cã ch©n ®Õ 2- C¸ch sö dông M¸y ph¸t tÇn sè GF-
b»ng thÐp, cã vÝt ®iÒu chØnh c©n b»ng. 596

(a)
(b)
H×nh 4
M¸y ph¸t ©m tÇn hiÖn sè GF-596 (H×nh 4), cã
4 d¶i tÇn : 0,1 1 Hz; 1 10 Hz; 10 100 Hz; 100
1 kHz, dïng cung cÊp ®iÖn ¸p xoay chiÒu h×nh
sin cho m¹ch ngoµi (loa ho¹t ®éng).
MÆt tr-íc cña m¸y (H×nh 4a) cã :
 « cöa TÇN sè hiÓn thÞ tÇn sè cña ©m do
m¸y ph¸t ra, gåm 4 ch÷ sè vµ mét dÊu chÊm
thËp ph©n.
 nóm xoay TÇn sè dïng chän d¶i tÇn tÇn
sã thÝch hîp
 nóm nhÊn T¨ng dïng ®iÒu chØnh t¨ng
dÇn tÇn sè do m¸y ph¸t ra,
 nóm nhÊn Gi¶m dïng ®iÒu chØnh gi¶m
dÇn tÇn sè do m¸y ph¸t ra,
 nóm xoay BIªn §é dïng ®iÒu chØnh liªn
tôc ®iÖn ¸p lÊy ra trong giíi h¹n 0 16Vpp
 nóm nhÊn RESET dïng chuyÓn sè hiÓn
thÞ trªn « cöa tÇn sè vÒ gi¸ trÞ 0.000
MÆt sau cña m¸y (H×nh 4b) cã :
 c«ng-t¾c power dïng bËt – t¾t m¸y
 hai lç c¾m OUTPUT dïng lÊy tÝn hiÖu ©m
tÇn ®-a ra ngoµi .
 cÇu ch× FUSE dïng b¶o vÖ tr¸nh dßng
qu¸ t¶i cña m¸y
 d©y nguån cã ®Çu phÝch c¾m vµo l-íi ®iÖn
xoay chiÒu ~220V.
III- tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
5
B-íc 1 Setup :
§Æt miÖng d-íi cña èng céng h-ëng
gÇn s¸t víi mÆt loa ®iÖn ®éng. Dïng d©y
dÉn cã hai ®Çu phÝch 4mm nèi loa ®iÖn
®éng víi lç c¾m tÝn hiÖu ra OUTPUT cña
m¸y ph¸t tÇn sè .
C¾m phÝch lÊy ®iÖn vµo nguån ®iÖn ~
220V vµ bËt c«ng-t¾c ë mÆt sau cña m¸y
ph¸t tÇn sè ®Ó c¸c ch÷ sè hiÓn thÞ trªn «
cöa tÇn sè .
- NhÊn c¸c nót t¨ng , gi¶m ®Ó chän
tÇn sè tÝn hiÖu ra xoay chiÒu h×nh sin
trong d¶i 200-2000Hz ( trong bµi nµy ta
chän tÇn sè 500, 600, 700 Hz)
- §iÒu chØnh nóm Biªn ®é (2) ®Ó nghe
thÊy ©m ph¸t ra tõ loa ®iÖn ®éng võa ®ñ
nghe.
- Microphon ¸p ®iÖn ®-îc ®Æt vµo
trong èng, c¸ch miÖng èng kho¶ng 5cm.
§Çu cã phÝch ®ång trôc cña nã c¾m vµo
lèi vµo "input" cña bé khuÕch ®¹i EC-
253.
B-íc 2 : Kh¶o s¸t hiÖn t-îng céng
h-ëng sãng dõng trong èng mét ®Çu
kÝn mét ®Çu hë.
1) Quay pu li ®Ó th¶ tõ tõ Piston
xuèng, sao cho mÆt ®¸y cña pitt«ng n»m
gÇn s¸t Microphon ¸p ®iÖn, sau ®ã kÐo tõ
tõ pitt«ng lªn ®Ó t¨ng dÇn ®é dµi l cña cét
kh«ng khÝ trong èng thuû tinh, ®ång thêi
quan s¸t kim chØ thÞ trªn Bé khuÕch ®¹i
MIKE, dõng l¹i ë vÞ trÝ kim chØ thÞ ®¹t
cùc ®¹i L1 . Ghi gi¸ trÞ to¹ ®é v¹ch dÊu
trªn Piston vµo b¶ng 1.
TiÕp tôc kÐo pitt«ng lªn cao ®Ó t×m
thÊy c¸c vÞ trÝ cùc ®¹i kh¸c L2 , L3, ... däc
theo chiÒu dµi cña èng céng h-ëng ©m.
LÆp l¹i phÐp ®o trªn 3 lÇn , ghi kÕt qu¶
vµo b¶ng 1.
2) Thay ®æi tÇn sè ©m vµ lÆp l¹i thÝ
nghiÖm trªn (víi c¸c ©m cã tÇn sè f =
600, 700,... Hz).
Tõ c«ng thøc (15) ta suy ra kho¶ng
c¸ch gi÷a hai vÞ trÝ L1 vµ L2 ®óng b»ng
nöa b-íc sãng  , tøc lµ :
 6
 III. C©u hái kiÓm tra
L  L2  L1  L3  L2  ... 
2 1. ViÕt ph-¬ng tr×nh truyÒn sãng trong
c) C¨n cø c¸c gi¸ trÞ to¹ ®é Piston øng víi m«i tr-êng ®µn håi. Nªu râ ý nghÜa vËt lý
c¸c tr¹ng th¸i céng h-ëng sãng dõng trong èng cña ph-¬ng tr×nh nµy .
L1, L2, .... thu ®-îc trong B¶ng 1, tÝnh gi¸ trÞ 2. §Þnh nghÜa sãng dõng vµ hiÖn
trung b×nh  vµ sai sè tuyÖt ®èi  cña b-íc t-îng céng h-ëng sãng dõng .
sãng ©m øng víi mçi tÇn sè. 3. T×m biÓu thøc x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn
d) X¸c ®Þnh tèc ®é v cña ©m truyÒn trong céng h-ëng sãng dõng trong èng mét ®Çu
kh«ng khÝ (ë nhiÖt ®é phßng thÝ nghiÖm) øng kÝn mét ®Çu hë vµ trong èng hai ®Çu hë.
víi mçi tÇn sè, theo c«ng thøc : M« t¶ ph-¬ng ph¸p vµ thiÕt bÞ x¸c ®Þnh
v   f = ………… (m/s). b-íc sãng vµ vËn tèc truyÒn sãng ©m
NhËn xÐt. trong kh«ng khÝ dùa trªn hiÖn t-îng céng
B-íc 3 : Kh¶o s¸t hiÖn t-îng céng h-ëng h-ëng sãng dõng. Cã thÓ vËn dông
sãng dõng trong èng hai ®Çu hë. ph-¬ng ph¸p trªn ®Ó ®o vËn tèc truyÒn
1) Xoay pu li ®Ó n©ng Piston lªn khái vÞ trÝ ©m trong c¸c m«i tr-êng r¾n, láng ®-îc
miÖng trªn cña èng vµ nhÊc nã ra khái èng. kh«ng?
2) §iÒu chØnh tÇn sè m¸y ph¸t tõ 150Hz
®Õn 1000Hz , quan s¸t kim chØ thÞ trªn Bé
khuÕch ®¹i EC-253, ghi l¹i c¸c tÇn sè x¶y ra
céng h-ëng ©m vµo b¶ng 2.
X¸c ®Þnh tÇn sè céng h-ëng thÊp nhÊt (
Mode c¬ b¶n) vµ c¸c tÇn sè céng h-ëng bËc 1,
bËc 2.... , X¸c ®Þnh b-íc sãng vµ vËn tèc truyÒn
©m theo (18).
 7
H-íng dÉn b¸o c¸o thÝ nghiÖm

kh¶o s¸t hiÖn t-îng céng h-ëng sãng dõng

trong cét kh«ng khÝ
x¸c ®Þnh vËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng khÝ

X¸c nhËn cña thµy gi¸o

Tr-êng ........................................
Líp ...................Tæ .....................
Hä tªn .........................................

I. Môc ®Ých thÝ nghiÖm

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
............

II. kÕt qu¶ thÝ nghiÖm

B¶ng 1: Céng h-ëng sãng dõng trong èng mét ®Çu kÝn mét ®Çu hë

TÇn sè ©m : f1 = 500  1 (Hz), §iÒu kiÖn céng h-ëng L=(2k+1)/4, k= 0,1,2,3

L1 L2 L3  1 v1= f1.1
LÇn ®o 1
(mm) (mm) (mm) (mm) (m/s)
1
2
3
Trung b×nh

TÇn sè ©m : f2 = 600  1 (Hz) §iÒu kiÖn céng h-ëng L=(2k+1)/4, k= 0,1,2,3

L1 L2 L3  2 v1= f2.2
LÇn ®o 2
(mm) (mm) (mm) (mm) (m/s)
1
2
3
Trung b×nh

TÇn sè ©m : f3 = 700  1 (Hz) §iÒu kiÖn céng h-ëng L=(2k+1)/4, k= 0,1,2,3

L1 L2 L3  3 v1= f3.3
LÇn ®o 3
(mm) (mm) (mm) (mm) (m/s)

1
2
3
 8
Trung b×nh

B¶ng 2 : Céng h-ëng sãng dõng trong èng hai ®Çu hë

ChiÒu dµi èng L = ..........1000  1 (mm), ®iÒu kiÖn céng h-ëng L=k /2. k= 1,2,3...

TÇn sè céng h-ëng f ( Hz)

LÇn ®o
Mode c¬ b¶n BËc 1 BËc 2 BËc 3 BËc 4
1
2
3

- TÝnh gi¸ trÞ trung b×nh vµ sai sè tuyÖt ®èi cña c¸c b-íc sãng  øng víi mçi tÇn sè.
- TÝnh gi¸ trÞ trung b×nh vµ sai sè tuyÖt ®èi cña v©n tèc ©m trong kh«ng khÝ
- NhËn xÐt kÕt qu¶ :
Theo lý thuyÕt , vËn tèc truyÒn sãng ©m trong kh«ng khÝ ë ®iÒu kiÖn ¸p suÊt 1at vµ nhiÖt ®é t 0 C
®-îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc :
v = v0 1 + α.t (14)
1
víi  = ®é-1 vµ v 0 = 332 m / s lµ vËn tèc truyÒn sãng ©m trong kh«ng khÝ ë 0 C .
0

273
H·y tÝnh gi¸ trÞ vËn tèc truyÒn sãng ©m v ë ®iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm ( ®äc nhiÖt ®é trªn nhiÖt kÕ)
vµ so s¸nh víi c¸c gi¸ trÞ vËn tèc truyÒn sãng ©m v1 , v 2 , v 3 thu ®-îc tõ kÕt qu¶ thùc nghiÖm nªu trªn.