Akışkanlar ve Arşimet

Yasası-2
KALDIRMA KUVVETİ VE ARŞİMET İLKESİ

2
• Bir suya atılan taş batar.
• Bir göl üzerinde bir tahta parçası yüzer.
• Bir plaj topunu havayla doldurup suyun içine itmeye çalışırsanız, su
yukarıya doğru topa bir kuvvet uygular ve bu kuvvet topun
ağırlığından daha büyüktür. Bu nedenle içi hava dolu bir plaj topunu
suya batırmak büyük kuvvet ister.
• Plaj topunu hava yerine su ile doldurursanız ve topu suya bırakırsanız
ise, yukarıya doğru topa uygulanan kuvvet topun ağırlığına eşit olur.
Yani su dolu plaj topunu suya daldırırsanız top dengede olur.
• Yukarıya doğru topa uygulanan kuvvetler kaldırma kuvvetleridir.

• Kaldırma Kuvveti: Kaldırma kuvvetinin büyüklüğü, cisimle yer

değiştiren akışkanın ağırlığına eşittir.
3
Şekilde, bir sıvı içine batırılmış bir silindir
görülmektedir. Sıvıya uygulanan basınç derinlikle
arttığına göre, silindirin alt kısmına uygulanan
basınç üst kısmına uygulanan basınçtan büyüktür.
Silindirin alt ve üst yüzey alanları (A) aynı
büyüklükte olduğuna göre, bu iki yüzey arasında
yukarı doğru bir kuvvet farkı vardır. Bu kuvvet,
yani,

𝑭𝑛𝑒𝑡 = 𝑭𝑎𝑙𝑡 − 𝑭ü𝑠𝑡 = 𝑭𝑘𝑎𝑙𝑑ı𝑟𝑚𝑎 = 𝑭𝐵

kaldırma kuvvetidir.

4
• Eğer, silindirin üst kısmına etkiyen basınç 𝑃0 , alt
kısmına etkiyen basınç 𝑃 ise, Bu kuvvetin
büyüklüğü:
𝐹ü𝑠𝑡 = 𝑃0 𝐴

𝐹𝑎𝑙𝑡 = 𝑃𝐴 = 𝑃0 + 𝜌𝑔ℎ 𝐴

𝐹𝑛𝑒𝑡 = 𝐹𝐵 = 𝑃0 + 𝜌ℎ𝑔 𝐴 − 𝑃𝐴 = 𝜌𝑔ℎ𝐴 = 𝜌𝑔𝑉

𝑚 = 𝜌𝑉 olduğu için;

𝐹𝐵 = 𝜌𝑔𝑉 = 𝑚𝑔

5
Arşimet İlkesi: Bir cisim tamamen ya da kısmen bir akışkanın
içine daldırıldığında, cisim üzerine çevredeki akışkandan
kaynaklanan bir kaldırma kuvveti (𝑭𝐵 ) etkir. Yukarı yönlü olan
bu kuvvetin büyüklüğü, cismin yerini değiştirdiği akışkanın
ağırlığına eşittir.

6
1. Durum: Tamamen Batan cisim:
Bir cisim yoğunluğu 𝜌𝑠 olan bir sıvı içine
tamamen batırıldığında, yukarı yönlü kaldırma
kuvvetinin büyüklüğü

𝐹𝐵 = 𝜌𝑠 𝑉0 𝑔

olur. Burada 𝑉0 cismin hacmidir.

7
1. Durum: Tamamen Batan cisim:

Burada 𝑉0 cismin hacmidir. Eğer cismin

yoğunluğu 𝜌0 ise,
ağırlığı da
𝐹𝐺 = 𝑀𝑔 = 𝜌0 𝑉0 𝑔

olur. Cisme uygulanan toplam net kuvvet ise;

𝐹𝐺 − 𝐹𝐵 = 𝜌0 𝑉0 𝑔 − 𝜌𝑠 𝑉0 𝑔 = (𝜌0 − 𝜌𝑠 )𝑉0 𝑔

8
1. Durum: Tamamen Batan cisim:

• Eğer cismin yoğunluğu sıvının

yoğunluğundan küçükse (𝜌0 < 𝜌𝑠 )
dengelenmeyen cisim yukarıya doğru
ivmeli hareket yapacaktır.

• Eğer cismin yoğunluğu sıvının

yoğunluğundan büyükse (𝜌0 > 𝜌𝑠 )
dengelenmeyen cisim batacaktır.

9
• 2. Durum: Yüzen Cisim:

• Sıvı üzerinde yüzen bir cismi düşünelim. Cismin

tümünün hacminin 𝑉0 olduğunu düşünelim.
Cismin 𝑉𝑠 hacimlik kısmı sıvının içindeyse,
cisme yukarı doğru etkiyen kaldırma kuvveti
cismin aşağı doğru olan ağırlığına eşittir. Yani;

𝐹𝐺 = 𝐹𝐵

𝜌0 𝑉0 𝑔 = 𝜌𝑠 𝑉𝑏𝑎𝑡𝑎𝑛 𝑔

𝜌0 𝑉0 = 𝜌𝑠 𝑉𝑏𝑎𝑡𝑎𝑛
olur. 10
Örnek:
• Hacmi 12 𝑐𝑚 × 10 𝑐𝑚 × 10 𝑐𝑚 olan 10 kg’lık metal bir blok, bir kantara asılarak
şekildeki gibi su içine daldırılmıştır. Bloğun 12 cm’lik kenarı düşey konumda olup,
üst seviyesi su seviyesinin 5 cm altındadır. Blok deniz seviyesindeki bir
𝑘𝑔
yüksekliktedir.(𝜌𝑠𝑢 = 1000 3 , 𝑦𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑖𝑚𝑖 𝑖𝑣𝑚𝑒𝑠𝑖 𝑔 ≈ 10 𝑚/𝑠 2 ).
𝑚
• (a) Bloğun üst ve alt kısımlarına etki eden kuvvetler nedir?
• (b) Cisme etkiyen kaldırma kuvveti nedir?
• (b) Kantarda okunan ağırlık nedir?
11
12
Çözüm:
(a)
Cismin hacmi;

𝑉0 = 12 𝑐𝑚 × 10 𝑐𝑚 × 10 𝑐𝑚 = 1200 × 10−6 𝑚3
olur.
Yüzey alanı ise;

𝐴 = 10 𝑐𝑚 × 10 𝑐𝑚 = 100 × 10−4 𝑚2

dir.

13
Deniz seviyesindeki atmosfer basıncı:

𝑃0 = 1 𝑎𝑡𝑚 = 1.013 × 105 𝑃𝑎

Cismin üst kısmına etkiyen basınç

𝑃ü𝑠𝑡 = 𝑃0 + 𝜌𝑔ℎ = 1.013 × 105 + 1000 × 10 × 5 × 10−2 𝑃𝑎

ve üst kısmına etkiyen kuvvet

𝐹ü𝑠𝑡 = 𝑃ü𝑠𝑡 . 𝐴
= 1.013 × 105 + 1000 × 10 × 5 × 10−2 × 100 × 10−4 𝑁
𝐹ü𝑠𝑡 = 1.013 × 103 + 0.005 × 103 = 1.018 × 103 𝑁
Bulunur.
14
Cismin alt kısmına etkiyen basınç ise

𝑃𝑎𝑙𝑡 = 𝑃0 + 𝜌𝑔ℎ = 1.013 × 105 + 1000 × 10 × (5 + 12) × 10−2 𝑃𝑎

olur.

𝐹𝑎𝑙𝑡 = 𝑃𝑎𝑙𝑡 . 𝐴
= 1.013 × 105 + 1000 × 10 × 17 × 10−2 × 100 × 10−4 𝑁
𝐹𝑎𝑙𝑡 = 1.013 × 103 + 0.017 × 103 = 1.030 × 103 𝑁

bulunur.

15
(b)

𝐹𝐵 = 𝐹𝑎𝑙𝑡 − 𝐹ü𝑠𝑡

= 1.030 × 103 -1.018 × 103

= 1030 − 1018

= 12 𝑁

16
(c)
Cismin ağırlığı:
𝑚𝑔 = 10 × 10 = 100𝑁
dur.
Sistem dengede olduğuna göre
𝑇 − 𝐹𝐺 + 𝐹𝐵 = 0
Yani;
Kantarda okunan değer = İp Gerilimi = Cismin ağırlığı − Kaldırma kuvveti
olduğunda göre;
Kantarda okunan değer = 100 − 12 = 88 N
bulunur.

17
Örnek:
Yoğunluğu 2700 𝑘𝑔/𝑚3 ve kütlesi 1 kg olan alüminyum parçası, bir ipe
asılıyor ve sonra bir kap içindeki suya tamamıyla batırılıyor. İpteki
gerilme kuvvetini
(a) metal suya batmadan önce
(b) metal suya battıktan sonra
𝑘𝑔
hesaplayınız.(𝜌𝑠𝑢 = 1000 3 , 𝑦𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑖𝑚𝑖 𝑖𝑣𝑚𝑒𝑠𝑖 𝑔 ≈ 10 𝑚/𝑠 2 ).
𝑚 18
(a)

𝑇1 = 𝑚𝑔 = 1 × 10 = 10 𝑁
(b)

𝑇2 − 𝑚𝑔 + 𝐹𝐵 = 0

𝑇2 = 𝑚𝑔 − 𝐹𝐵

𝑚𝑚𝑒𝑡𝑎𝑙 1
𝐹𝐵 = 𝜌𝑠𝑢 𝑉𝑚𝑒𝑡𝑎𝑙 𝑔 = 𝜌𝑠𝑢 𝑔 = 1000 × × 10 ≈ 3.7 𝑁
𝜌𝑚𝑒𝑡𝑎𝑙 2700

𝑇2 = 𝑚𝑔 − 𝐹𝐵 = 10 − 3.70 = 6.3 𝑁
19
Örnek:
Katı bir cismin ağırlığı bir kantar tarafından 5 N ölçülüyor. Cisim bir
kantara asılıp suya batırıldığında, kantar 3.5 N ölçüyor. Cismin
𝑘𝑔
yoğunluğunu bulunuz. (𝜌𝑠𝑢 = 1000 3 , 𝑦𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑖𝑚𝑖 𝑖𝑣𝑚𝑒𝑠𝑖 𝑔 ≈
𝑚
2
10 𝑚/𝑠 ).
20
Çözüm:

21
Cismin hacmi 𝑉0 olsun.

Cismin ağırlığı:
𝐹𝐺 = 𝜌0 𝑉0 𝑔 = 5 𝑁
imiş.

Cismin tümü suya batırılıp, ağırlığı ölçülüyor. Cisim suya batırılınca

cisme etkiyen kaldırma kuvveti ise
𝐹𝐵 = 𝜌𝑠𝑢 𝑉0 𝑔
olur. Burada;
𝑇 − 𝐹𝐺 + 𝐹𝐵 = 0

22
ve

𝑇 = 𝐹𝐺 − 𝐹𝐵 = 3.5 𝑁

olduğuna göre;

𝜌0 𝑉0 𝑔 − 𝜌𝑠𝑢 𝑉0 𝑔 = 5 − 𝜌𝑠𝑢 𝑉0 𝑔 = 3.5 𝑁

=>

𝜌𝑠𝑢 𝑉0 𝑔 = 1.5 𝑁

olur.

23
=>
1000 × 𝑉0 × 10 = 1.5 𝑁
Yani;

𝑉0 = 1.5 × 10−4 𝑚3
Bulunur.

𝑚𝑔 = 5 𝑁
=>
5 5
𝑚= = = 0.5 𝑘𝑔
𝑔 10

24
=>
1000 × 𝑉0 × 10 = 1.5 𝑁
Yani;

𝑉0 = 1.5 × 10−4 𝑚3
Bulunur.
Dolayısıyla cismin yoğunluğu;

𝑚 0.5 3
𝜌= = = 3333.33 𝑘𝑔/𝑚
𝑉0 1.5 × 10−4
bulunur.

25
Örnek:

Bir kenarı 20 cm olan küp şeklindeki bir odun suda yüzmektedir.

Odunun yoğunluğu 650 𝑘𝑔/𝑚3 ’tür.
(a) Küpün üst yüzeyinden su seviyesine olan uzaklığı ne olur?
(b) Küpün su seviyesine kadar batması için üzerine ne kadarlık bir ağırlık
koyulmalıdır?

26
Çözüm:

27
(a)
Odunun hacmi:

𝑉 = 20 𝑐𝑚 × 20 𝑐𝑚 × 20 𝑐𝑚 = 8000 𝑐𝑚3 = 8 × 10−3 𝑚3

Odunun batan hacmi:

𝑉𝑏 = (20 − ℎ) 𝑐𝑚 × 20 𝑐𝑚 × 20 𝑐𝑚 = 400 × (20 − ℎ) 𝑐𝑚3

= 4 × 10−4 × (20 − ℎ)𝑚3

Cisim dengede olduğuna göre;

𝐹𝐺 = 𝐹𝐵
𝐹𝐺 = 𝑚𝑔 = 𝜌𝑂𝑑𝑢𝑛 𝑉𝑔 = 650 × 8 × 10−3 × 10 = 52 𝑁
28
• =>
• 𝐹𝐵 = 52 𝑁
• 𝐹𝐵 = 𝜌𝑠𝑢 𝑉𝑏 𝑔 = 1000 × 4 × 10−4 × 20 − ℎ × 10 = (80 − 4ℎ)
• =>
• (80 − 4ℎ) = 52
• =>
• 28 = 4ℎ
• ℎ = 7 𝑐𝑚
• Odunun 20-7=13 cm’si suyun içindedir

29
(b)

30
Su seviyesine kadar batması demek, oduna etkiyen kaldırma kuvvetinin
odunun ve üzerine etkiyen kütlenin toplam ağırlığına eşit olması
demek.

Odunun ağırlığı:

𝑚𝑔 = 𝜌𝑂𝑑𝑢𝑛 𝑉𝑔 = 650 × 8 × 10−3 × 10 = 52 𝑁

31
Odun tümüyle battığında üzerine etkiyen kaldırma kuvveti:

𝐹𝐵 = 𝜌𝑠𝑢 𝑉𝑔 = 1000 × 8 × 10−3 × 10 = 80𝑁

𝐾𝑎𝑙𝑑ı𝑟𝑚𝑎 𝐾𝑢𝑣𝑣𝑒𝑡𝑖 = 𝑂𝑑𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑎ğı𝑟𝑙ığı + 𝐶𝑖𝑠𝑚𝑖𝑛 𝐴ğı𝑟𝑙ığı

𝐶𝑖𝑠𝑚𝑖𝑛 𝐴ğı𝑟𝑙ığı = 𝐾𝑎𝑙𝑑ı𝑟𝑚𝑎 𝐾𝑢𝑣𝑣𝑒𝑡𝑖 − 𝑂𝑑𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑎ğı𝑟𝑙ığı

𝐶𝑖𝑠𝑚𝑖𝑛 𝐴ğı𝑟𝑙ığı = 80 − 52 = 28 𝑁

32
Referanslar:
[1] R.A. Serway, R.J. Beichner, Fen ve Mühendislik için Fizik 1, Mekanik-
Mekanik Dalgalar-Termodinamik, Beşinci Baskıdan Çeviri, Çeviri Editörü:
Prof. Dr. Kemal Çolakoğlu, Palme Yayıncılık 2017.
[2] R.D: Knight, B. Jones, and S. Field. College Physics: A Strategic
Approach, 3rd Edition, Pearson Education, 2015.
[3] D. Halliday, R. Resnick and J. Walker, Fundamentals of Physics, 10th
Edition, John Wiley & Sons, pg. 53, 2014.

33