ANADOLU’DAKİ

EN ESKİ İKİ MEZAR TAŞI

KARAMAN’DA
Yusuf Yıldırım
® 2021 Bu sunum, Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Karaman Uluslararası Yunus Emre ve Türkçe Bilgi Şöleni’nin
08.10.2021 Cuma günü KMÜ Yunus Emre Salonu’nda saat 15:30-17.00 arası gerçekleşecek IV. oturumun 3. bildirisi (16.30-16.45)
olarak hazırlanmıştır. Sunumdaki bilgiler ve görseller ilk kez paylaşılmaktadır. Kaynak gösterilerek alıntılanabilir.
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

İçindekiler
• Giriş
• Türkçe ibareli en eski mezar taşı, Emir Uveys bin Emir Mehmed’in
1377 mezar taşı
• Türkçe tam metinli en eski mezar taşı, Sa’îdî bin Şeyh’in 1437
tarihli mezar taşı.
• Siyahser Sultan’da Türkçe tam metinli tarihsiz ve kimliksiz 15. yy
mezar taşı
• Sonuç

2
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Türkçe mezar taşları İstanbul’da mı başladı?

• Türkçe mezar taşlarının fetih sonrası İstanbul’da yazılmaya

başlandığı konusunda genel bir kanaat ve yaygın bir anlayış
vardır.
• Bu kanaatin ortaya çıkmasında şimdiye kadar ilk Türkçe mezar
taşının hangi tarihte ne zaman yazıldığına dair bir çalışmanın
olmaması da etkilidir.
• Yine ilmiye dilinin Arapça oluşu, mezar taşlarının da çoğunlukla
İstanbul’un Fethi’ne kadar Arapça yazılması da bu kanaati
güçlendirmiştir.

3
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Türkçe mezar taşları İstanbul’da mı başladı?

• Anadolu’daki ilk Müslüman mezar taşları olan Ahlat mezar taşları

Arapça metinlidir.
• Beylikler döneminde de Türkçe ile yazılmış mezar taşı şimdiye
kadar tespit edilememişti.
• Bu algıları kırabilecek yakın dönemde bazı gelişmeler oldu.

4
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Türkçe ibareli ilk mezar taşı

• Bursa Türk İslam Eserleri

Müzesi’ndeki bulunan
oldukça erken tarihli bir
mezar taşı, üzerinde Türkçe
ibare taşımasından dolayı
önemlidir.
• 1377 yılında Emir Uveys bin
Emir Mehmed adına dikilmiş
mezar taşında iki yerde
Türkçe ibare ve cümle
vardır. Fotoğraf: Yusuf Yıldırım, 2014 Bursa TİEM

5
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Emir Uveys’in mezar taşını ilk Demet Karaçağ yayınladı

• Demet Karaçağ,
«Bursa’da 14-15. Yüzyıl
Mezar Taşları» adlı
kitabında bu mezar
taşına yer verdi.
• Ancak bu mezar taşını
ilk «Türkçe Mezar
Taşı» olarak tespit
etmedi.

6
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Emir Uveys bin Emir Mehmed’in Türkçe Mezar Taşı

• Emir Uveys bin Emir Mehmed’in H 779 M 1377

tarihli mezar taşının kitabesinin tam metni
şöyledir:
• ayun altıncı güni gicesi senete/eger sed bimânî
ve ger sad hezâr/be-hak enderâ-yed ser encâm-ı
kâr/yatsu vaktinde dünyâya geldi/Emir Uveys
bin Emir Mehmed/el-muhtâc ilâ rahme/tis’a ve
seb’îne ve seb’a miete Rebî’ulâhir

Fotoğraf: Yusuf Yıldırım, 2014 Bursa

TİEM

7
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Emir Uveys bin Emir Mehmed’in Türkçe Mezar Taşı

• Mezar taşı sol yüzünde düşey yönlü satırla

Türkçe şu ibare yazıldır:
yatsu vaktinde dünyâya geldi

Fotoğraf: Yusuf Yıldırım, 2014 Bursa

TİEM

8
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Emir Uveys bin Emir Mehmed’in Türkçe Mezar Taşı

• Mezar taşının ön yüzünde yine düşey yönlü

bir satırla Türkçe şu cümle yazıldır.
ayun altıncı güni gicesi senete

Fotoğraf: Yusuf Yıldırım, 2014

Bursa TİEM

9
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Emir Uveys bin Emir Mehmed’in Türkçe Mezar Taşı

• Emir Uveys bin Emir Mehmed’in mezar taşı, ilk

Türkçe mezar taşı kabul edilebilir mi?
• Öncelikle bu mezar taşında hem Farsça hem
Türkçe hem de Arapça ibareler var.
• Kitabe tam Türkçe bir metin değil.
• Metni yazan kişinin Türkçe yazma amacından
çok üç dilde güzel yazma isteği daha baskındır.

Fotoğraf: Yusuf Yıldırım, 2014

Bursa TİEM

10
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Kitabesi tam Türkçe metinli mezar taşları

• Kitabesi tam Türkçe metinli Türkçe mezar taşı ya da mezar taşları

var mıdır?
• Bu konuda özel bir çalışma olmadığı gibi mevcut durumda böyle
bir konuyu çalışmak da çok zor.
• Çünkü Anadolu’daki tüm mezar taşlarının envanteri
oluşturulmadığı sürece bu soruya tam cevap vermek mümkün
değil.
• Ancak bazı tesadüf edilen mezar taşları bu soruya göreceli karşılık
olabilir.

11
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Karaman’da kitabesi tam Türkçe metinli iki mezar taşı

• Her ikisi de 2013 yılında ortaya

mezar taşlarının ortak yönü
kitabesinin Türkçe metinli
olmasıdır.
• 2013 yılı Temmuz’unda Karaman
Şehir Mezarlığında ve 2013 yılı
Eylül ayında tarafımdan tespit
edilen mezar taşının hem
Karaman için hem de Türkçe için
çok önemlidir.
Foto: Yusuf Yıldırım, 2013 Foto: Yusuf Yıldırım, 2013

12
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Sa’îdî bin Şeyh’in 1437 tarihli mezar taşı

• Mezar taşı Karaman Şehir Mezarlığı sergi

alanında tespit edilmiştir.
• Bu mezar taşını İbrahim Hakkı Konyalı
tarafından 1967 yılında Karaman
Tarihi’nde yapılmıştır.
• Konyalı, mezar taşını Hoca Mahmut Camii
Haziresi’nde bulmuştur.
• Anlaşıldığına göre de sonra Şehir Mezarlığı
deposuna kaldırılmıştır.
Sa’îdî bin Şeyh’in mezar taşı, Konyalı,
Karaman Tarihi, 1965
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Sa’îdî bin Şeyh’in 1437 tarihli mezar taşı

• Mezar taşı sivri kemerli dikdörtgen

gövdelidir.
• Mezar taşı malzemesi beyaz mermerdir.
Alttan kırıktır.
• Kemer alınlığına hem önde hem arkada
kapalı rumi bezemesi yapılmıştır.
• Kenar kuşağına ise ikili zencirek gidilmişitir.
• Yazı nesihtir.
• Kitabe ön yüzde dört satır, arka yüzde üç
satırdır.
Foto: Yusuf Yıldırım, 2013

14
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Sa’îdî bin Şeyh’in 1437 tarihli mezar taşı

• Mezar taşının tam kitabesi şöyledir:

Ön yüz:

geldi ecel cenânım erişdi nâgehân

degerdir? zikr eyledi zîr? u zîr?

akıllı cem eyledi? derâ güli

beni gördüğün sana ibret yeter

Foto: Yusuf Yıldırım, 2013

15
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Sa’îdî bin Şeyh’in 1437 tarihli mezar taşı

• Mezar taşının tam kitabesi şöyledir:

Arka yüz:

Sa’îdî bin Şeyh

fî târîhi Cemaziye’l-evvel

senete ahade ve erba’îne ve semânu miete

Foto: Yusuf Yıldırım, 2013

16
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Sa’îdî bin Şeyh’in 1437 tarihli mezar taşı

• Mezar taşının sadeleştirmesi ise şöyledir:

geldi ecel erişti ansızın, kalbim
değer (Alllah’a) zikir, gizli, gizli
akıllı topladı, derdi gülü
bende gördüğün ibret sana yeter
Şeyh oğlu Sa’îdî
Cemâziyelevvel 841/Ekim-Kasım 1437

Foto: Yusuf Yıldırım, 2013

17
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’nde topraktan çıkan mezar taşı

• Bu mezar taşı, başka bir mezar taşı parçası

ile beraber 2013 yılında toprak altından
çıkarılmıştır.
• Ayrıntılı fotoğraf çekimlerinden sonra
Siyahser Sultan Türbesi içine
yerleştirilmiştir.
• Tipolojik ve süsleme özellikleri bakımından
mezar taşının Karaman’da başka bir örneği
yoktur.
• Üst yarısı kırıktır. Foto:
Yusuf
Yıldırım,
2013

18
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’nde topraktan çıkan mezar taşı

• Görünen şekline göre mezar taşı, dikdörtgen

gövde, sivri kemer ve üç dilimli tepelik
biçiminde biçimlendirilmiştir.
• Sivri kemer ve tepelik yüzeyi süslemeye
ayrılırken gövde kitabe ile işlenmiştir.
• Kemer yüzeyi merkezinde bir kapalı rumi
vardır.
• Onun içine de soyut yapraklı bir çiçek
yerleştirilmiştir.
• Tepelik dilimlerinde de muhtemelen basit
rumi işlenmiştir.

19
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’nde topraktan çıkan mezar taşı

• Görünen şekline göre mezar taşı, dikdörtgen
gövde, sivri kemer ve üç dilimli tepelik
biçiminde biçimlendirilmiştir.
• Sivri kemer ve tepelik yüzeyi süslemeye
ayrılırken gövde kitabe ile işlenmiştir.
• Kemer yüzeyi merkezinde bir kapalı rumi
vardır. Onun içine de soyut yapraklı bir çiçek
yerleştirilmiştir.
• Tepelik dilimlerinde de muhtemelen basit
rumi işlenmiştir.
• Mezar taşı kitabesi önde ve arkada dört satır
sülüs yazılıdır.

20
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’ndeki mezar taşındaki Farsça şiir

• Kitabesine gelince. Bir yüzünde Farsça anonim

bir şiir, bir yüzünde Türkçe bir şiir yazılıdır.
Farsça şiir şöyledir:
ey merg hezâr hâne virâne kerdi
der mülk-i vücûd gâret cân kerdi
her gevher kıymeti ki âmed be cihân
burdî ve şîb hak penhân kerdi
Foto:
Yusuf
Yıldırım,
2013

21
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’nde topraktan çıkan mezar taşı

• Farsça şiirin Türkçe çevirisi şöyledir:

Ey ölüm bin haneyi viraneye çevirdin
Vücut mülkünde cânları yağma ettin
Cihâna gelen her kıymetli mücevheri ki
Götürdün ve toprağın altına gizledin

Foto:
Yusuf
Yıldırım,
2013

22
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’nde topraktan çıkan mezar taşı

• Farsça şiirin aruz kalıbı şöyledir:

__._/_.__/.__

mef’ûlü / fâilâtün / feûlün

Foto:
Yusuf
Yıldırım,
2013

23
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’ndeki mezar taşındaki Farsça şiir

• Mezar taşının diğer yüzündeki Türkçe dörtlük

şöyledir:
ve irişli gezmedi ve iren-i muhabbet
nefed-i firkat na’ramız görülmez dilden
cüvân cebbâr kıranından aldılar anı
nefed-i firkat târîhidir fevt yılı (?)

Foto:
Yusuf
Yıldırım,
2013

24
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Siyahser Camii Haziresi’ndeki mezar taşındaki Farsça şiir

• Türkçe şiir şöyle sadeleştirilebilir:

Muhabbet (aşk) erenleri ermiş gibi gezmez
Son ayrılık feryâdımız gönüldedir görülmez
Genç zoraki kırana uğradı alıp götürdü
Bu ölüm son ayrılığın tarihidir

Foto:
Yusuf
Yıldırım,
2013

25
 Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Sonuç

• Mevcut tespitler ışığında Anadolu’daki en eski Türkçe ibareli mezar

taşı Bursa’dadır.
• Ancak Anadolu’nun tam metinli ve en eski kitabeli mezar taşları
Karaman’dadır.
• Bu yönüyle Karaman’daki Türkçe mezar taşları ile 1277 yılında
Mehmet Bey’ce ilan edilen Türkçe Ferman arasında doğrudan bir
bağ kurulabilir.
• Daha açık söyleyişle Türkçenin ilan edildiği bölgede Türkçe mezar
taşının bulunması gayet doğaldır.

26
Anadolu’daki En Eski Tarihli İki Mezar Taşı Karaman’da Yusuf Yıldırım

Teşekkürler
Yusuf Yıldırım

27