•. -.- ~-~ "I.;_~-::--~-- - ~-~-~ -~~J~---: --~·--:- ::-~- - --~~-:: . .=--.

\
1 ·:·."·; . h :.

'1

·-.
'· ' •' . '1:
/
1.
1

1.

'·

·. -·
.,.! - •
 TUNUS'DA, CERnE Aİ>ASI BtJYtJK BURCUNUN
. FETİli J{lTA.BESi VE MtMA.Rtst .
. .
Prof. Dr. Oktay ASLANAPA
. -··· .~ .. . ·,
' ı·.

Gerbe adasının bugün de en güzel abidesi olan Biiyük Bnrc (Hisar)

JI~siler'den Sultari El;m Faris tı:ı,rafmdan 14'32 de .tspanyollar~ karşı ada-
:yı savq.nmak .-.:···1·
için· onüçüİıcÜ yüzyıldan kalma
•
eski bir kale Üzerinde yaptı-
ı •

_rılmıştı 1560 da.Turgut Reis Cerbe a4asını alarak burca y~leşti. Fetih-
den soma ~Ürkler k8.ıayi teırni.r elden geç~erek s~vunİna si~te~i.ni 'geliş-
tirip değişiklikler y,aptılar. . · · · . _ _
17 cm.. genişlikte, 55 cm. uzunlukta onbir satırlık bir mermer kitabe
!bunu belirtmektedir. ·-Btina gÖre fetihden sonra Kanuni Sultan Silleyman
· blırcun tamfr ve takviyesini emretmiş, Turgut Reis de bunun için o tarihde·
Cerbe Valisi olan ~aid· Gazi Mustafa'yı. · görevlendirmiştir. · Çalışmalar
epeyi uzun sürerek tamamlanmış,_ bundan sorira üç yüıyıl boyunca.:burc
ehemmiyetli bir deği~iklik olmadan Türklerin· elinde kalmıştıro' · · · ·
. .. 9_ok bozlık bir nesih yazı ile oyma kitabe onbir satırlıktır: ·
ı- Besmel~ ~..)ı c.:,..-ı>..,JicUJiç--:' - '
. cU i -" ...r' ı;-';':-' ele .'lll 1 (.eLP - c..
. ..
~~ . ~ ·"' · .~.· ·- ..(.
•• : ·' • 1 •

.3 -. ..: ..Cedede.
'... . .
haza el Kastn.
.. . .
_,;. i~ . 1 • ·.' .!.J..: u.. 1 ·:.- ~.::
4 ·- ·El' .mÜbarek
..
'bade iftitahe . ••.. . " . ~~ ...J.-

5 ~ an .emri mevlana es.- sultan

• 1
·. 6 - ebil fütuh Süleyman Han t:! 1 _ _,_

·7~ ebi V:asıtS:t el BaŞa 'ihra · . · ~ ·, 'L.::...:J 1 ;jJ._ ·~· -V

9 - · el mevahib Dragut' J u~ -~ .J ~ ~ ;·. - 1\

. /
9 - . ala yed i el Kaid el mükerrem \.,u 1 .:.. w 1 -'!. c...sU: - '\
10 ·- Gazi Mustafa . ~ u.:U:. - \.
1

.11 - · fi s~ne semaniyet ve tis'a miete "'

(980 ~ 1572/73) ~ .!r--J -" . ~ ı.;. <{.:___ ~ - 1'

106 (106)
···..
SAYI 217 O. ASLANAPA YIL xı;x

68 x 53 sm. boyutlu Kale Hisar (burc) yuvarlak ve köşeli kulele'rle

takviyeli olup, .kesme taş örgülü, kalıplığı 1.20 ile 1.50 m. : arasında de-
ğişen surların etrafı 10-15. m. genişlikde bir hendekle çevrilmektedir.. Gü-
neyde 4 m. gen~likde iki kemerli bir köpriiden ve sekiz basarnakli bir
merdivenden geçerek içeri girilir. Bu köprtı 19 cu . yüzyılın ikinci;yarısı
başlarmda kaldırılıp indirilebilen eski kale köprüsünün yerinde yap:ıl.ımştı.
Bu giriş güneyde yuvarlak kule. ile ~are kule arasmda bulunmaktadır,
Kalenin iç~nde çok geniş avlu güney v~ b~tı tarafmda revaklar ve çeşitli
odalarla çevrili olup onaltıncı yüzyıldan · ka~adır. KuzeY-de Gazi Mustafa
hatırasına çift kubbeli bir yapı, bellti türbe, bulunuyordu. Monchicourt'a
·göre\ daha önce burada bulunan; birbirinden ayrı üç böiümden ibaret,
çok acaip planlı, basit bir cami yıkılarak yerine Gazi Mustafa tarafından,
önünde küçük revaklı avluatİ ile kubbeli bir cami yaptırılmış~~· .
Eski kale 1000 m12• lik bir alanı çevreleyen kare l:ıiçiminde bir yapı
olup, :kuzey ve ·doğu köşelerinde yuvarlak, güney ve batı köşelerinde se·
kizgen · kuleler, bunlar arasmda her ke.narın ortasında dörtköşe kuleler
:bulunmaktadır. qiriş kuzey-doğu ·cephesindeki dörtköşe kuleden olup, her
köşesinde bir sütun b'\llunan hare sabanlığa açılmaktadır. Burada yanlar-
daki geçitler büyük avluya götürmektedir. Avl~nun ortasında beşilc to-
nozla örtülü bir revak ve me'İ'kezde bir sarnıç vardır. · · ·
Ondokuzuncu yüzyıl ortasında oldukça.iyi durumda,lken 1860.da bur-
·cun çatlaklı;ı.rından deniz suyu girdiği görülmüş, ·hundan yiİ-mi yıl sı:mra
da Fransız ordlliıu burca .y~rleşii:ıce daha fazla tahribat olmuştur. : .
1903 de b4' anlaşma ile Fransız ordusu buras:IDI boşaltarak Tunus hü-
kfım~tjriin idaresine bırakmış, onlar da 15 Mart 1904: de buı::i.u tarihi anıt
ilan etmişlerdir. Son yıllarda bu meşhur Burc'un tamiri kararlaştırılmış­
tır. Restorasyon çal~inaları ve kaz~ar 1968 teJl:!.muzundan itibaren:.başla­
mıştır.

Giriş tarafmda bulunan Türk devrine ait odalar eski durumları ve

üslubu b'ôzulmada nteşhir salonu haline · getirilmiŞ olup, kazılar sonunda
~lde edil~ıı parçalar ve bul~tular burada sergilenecektir.

(1) Ch. Monchlcourt, "L' expMition Espagnole de 1560 contre l'ile de Djerba". Revue .
T~nisienne, 1914, s. 429; Tunusun Rabat şehrinde toplanan "Akdeniz thkelerinde
İslam Mimarisi "konferansında. (6.10 Ekim 1980) Tunus delegesi Raşit Garib
(Tunus tarihi abideler direktörü) "Carbede Gazi Mustafa Burcu" konusunda
arapea biı• tebliğ' yapmış, bu makale tebliğden faydalanılaıak hazırlanmıştır.
Kendisi buı·cun restorasyon ça!J§ma.larını yönetmektedir.

(107) 107
 SAY! 217 TÜRK KÜLTÜRÜ YIL XIlX

Kazılarda Roma devrinden mermer sütunlarla, bir korn.İş, tahrip edi!·

mJş bir heykelden başka eski demir kapıdan parçalar, aitı top, demir ve
taştan
birçok gillleler yanında her halde köprüyü kaldırınağa yarayan
büyük bir zllıcir ve makara da bulunmuştur. Kerami!t buluntuları bol
miktarda !ran,. Qsmanli, İtalyan, Mısır. ve ispanya işi kaseler, çeşitli ta.
haklar, sütahiler .ve bardaklardi:ı.n ibarettir. · Eİıdülüs'den gelırle perdaıi- · ·
lı keramiklerden . bazıları nesih kitabe taklidi süslemeler gösteriyor.
·Onsekizinci Yüzyıl Kütahya işi çok zarif kahve fincanları beyaz üzerine
açık mavi çiÇek dek~ruyla süslemeli olarak çok miktarda bulunmu§tur.
_Geç devirden yerli' keramik olarak yağ kandilleri ile Cerbe işi, sarı
zemin üzerine kahverengi ve soluk yeşil renkli geometrik ve çiÇek dekorlu
parçalarda bulunmuştur. Bol sayıda pişm:iş toprakdan çubuk başlan, lüle·
ler de çıkan· parÇalar arasındadır. · _ .· · ·
~gut Reis'in, Çok nadir uygulanan demir üzerine lake dekorlu bir
kaikanı Viyana Müzesinde J:?ulunmaktadır. 49,5 cm. çapındaki bu kalkan
Viyana S·a nat.Tarihi Müzesi -8ilah kolleksiyonu eserleri arasınıla bulunup,
onaltıncı yü~yıl. ortalarıiıa · aittir. Süslemeler çeşitli' g~ıtişlikte üç kuşak
halinde düzenlenmiştir. En dışta kitaba kuşağı kartuşlar içinde ince kıv­
~ıkdalh z-emine sülüs yazı ile .kafiyeli medhiyeler halindedir. Ortadaki ge-
niş kuşa,kda altı daire madalyon içinde, .Allah el b~ki ibar~si doigulanmıştır.
Aralardaki sivri oval di1.iii:ıli şemselerde kıvrak billut motifleri, geri kalan
boşluklarda i~ce dallı _'Üçlü yaprak motifleri görülüyor. !ç tarafdaki dar
kuşak ince ·kıvrık dallı lotus, palmet süslemelidir. Ortadaki başlık etrafın­
da "vel cihad. vel ga~a fi seyd All.ah'~ ibaresi kıvnkdallı riimilerle dolgulu
iri palmetlerle. ·çevrelenmiştir.- Zemini kaplayan zarif noktalar ve kıvrık·
dallı yapraklar· altin .l~ke olarak işlenmiştw_. .-
Kalkan, 1565 Malta adası · kuşatmasında şehit düşen Kaptanı Derya
TurgutReis'in silahlarından bjpdir. Ayrıca miğferi ile göğüs ve arka zır­
hı da vardır. Bir .tek ·burG L~ Valetta dışında bütün Malta adası Osmanlı
.o rdusunun eline geçmişti. : Burcun kuşatması devam .ederkeri. Turgut Reis
geldi ve kuşatmanın yani~ kurulmuş -olduğunu . gördü. Düzeltmeye çalı·
. şırken mermilerle kopan bir kaya parçasının isabetiY.le ağır yaralanınca
muhasara kaldırıldı, kendisi de yolda şehit olunca Cezayir'deki türbesine
gömüldü: · · ·
......

(2) J . Sourdel-Thomine 1 B. Spuler, Die Uwıst tles Islam1 Propylaen 1\:unstgcschJchte,

Berlin 1973, s. 386, s. 386, §ekil .404.

108 - (108)
SAYI 217 O. ASLANAPA YIL.~ .

Tunus, Cerbe Adası, Büyük Burcun F etih kltılbesi

(109) 109
·:: ~YI217 .T tt R ·K K tt LT tt R tt
..... . . ·.. - ... .

..
. ,

·..
...Turgut Rels'iiı Ko.lkaru, . -Viyana Sl!ilia.t Ta.rUı1 Müzesi
. .....

;
··.. ..·

·: ....
e •, • f'

·,

lio (110)