TOPRAK İŞLERİ (ENKESİT ALAN, HACİM, BRÜKNER…) ÖRNEKLER

Örnek 1: Şekilde verilen biri tam dolgu diğeri karışık iki enkesitin ara uzaklığı 20 metredir. Bu enkesitlerin
alanlarını ve iki enkesit arasındaki hacimleri hesaplayınız (Sorunun şekli aşağıda sol tarafta–Şekil 1).

Çözüm:
Öncelikle karışık enkesitin S noktasının ve bu noktadan geçirilen doğrunun tam dolgu enkesitini kestiği M
ve N noktalarının koordinatlarının hesaplanması gerekir (Yukarıda sağ taraftaki durum–Şekil 2).
Şekil 2’den de görüleceği gibi, SO’Z’ ve SP2’Z2’ benzer üçgenleri arasındaki bağıntılardan;
u v u+v 5,00 0,00 0,00 - 3,00
= = = =2 S( ) ; M( ) ; N( ) olarak bulunur.
0,50 2,00 0,50 + 2,00 2,50 + 1,00 + 1,00 + 1,00
Nokta koordinatları hesabından sonra; hacim hesabı için S noktasından çizilen doğruyla tam dolgu
enkesitte “MN” boyunca ayrılan D1 ve D2 dolgu alanları ile, karışık enkesitte “S” noktası ile ayrılan Y
yarma ve D3 dolgu alanları hesaplanır.
1 n
Cross alan formülü: F =  yi ( xi −1 − xi +1 )
2 i =1
• 1. Enkesit olan tam dolgu enkesitinde D1 ve D2 alanları:
2. D1 = (–3,0). [0 – 1,0] + (–2,0). [–5,0 – 0] + (–3,0). [–8,0 – 1,0] = 40 m2
D1 = 20 m2 (Cross uygulamasına N noktasından başlandı).
2. D2 = (–3,0). [1,0 – 8,0] + (–2,0). [5,0 – 5,0] + (–3,0). [1,0 – 5,0] = 33 m2
D2 = 16,5 m2 (Cross uygulamasına Z2 noktasından başlandı).
• 2. Enkesit olan karışık enkesitte Y ve D3 alanları:
2.Y = (–0,3).[–7,8 – (–5,0)]+(0,5).[1,0 – (–6,0)]+(2,0).[0,0 – (–7,8)]+(1,5).[–6,0 – (–6,0)] = 19,94 m2
Y = 9,97 m2 (Cross uygulamasına H noktasından başlandı).
2. D3 = (–2,0). [1,0 – 7,1] + (–1,4). [5,0 – 5,0] = 12,2 m2
D3 = 6,1 m2 (Cross uygulamasına Z2’ noktasından başlandı).

1
 • Şekil 2’de görülen A bölgesindeki hacim hesabı:
A bölgesinde; 1. enkesitte (tam dolgu) D1 dolgu alanı ve 2. enkesitte (karışık) Y yarma alanı
olduğuna göre, bunlar arasında (L = 20 m.) hem yarma hem de dolgu hacmi oluşur. Hacim hesabı, birbirini
takip eden iki farklı tür enkesit olarak aşağıdaki gibi yapılır.
9,97 2 x20
VyA = = 33,167m3
2 x(9,97 + 20,0)
20,02 x20
VdA = = 133,467m3
2 x(9,97 + 20,0)

• Şekil 2’de görülen B bölgesindeki hacim hesabı:

B bölgesinde; 1. enkesitte D2 dolgu alanı ve 2. enkesitte D3 dolgu alanı olduğuna göre, bunlar
arasında yalnız dolgu hacmi oluşur. Hacim hesabı, birbirini takip eden aynı tür enkesit olarak aşağıdaki
gibi yapılır.
16,5 + 6,1
VdB = x 20 = 226m3
2
• Verilen iki enkesit arasındaki toplam yarma ve dolgu hacimleri:
Σ Y = VyA = 33,167 m3, Σ D = VdA + VdB = 359,467 m3

Örnek 2: Aşağıdaki tabloda alanları ve ara uzaklıkları verilen enkesitler için kütleler tablosunu oluşturunuz.

Enkesit Ara Uzaklık Alanlar (m2) Çözüm:

(km) (m) Yarma Dolgu
Birbirini izleyen aynı türden enkesitler (ikisi de
0 + 100 13,2
20 yarma veya ikisi de dolgu) durumu için, enkesit
alanlarının ortalaması ile ara uzaklıkların
0 + 120 8,9
çarpılmasıyla hacimler bulunmuş olur.
30
0 + 150 9,1
• 0 + 100 – 0 +120 Arası Yarma Hacmi:
25
13,2 + 8,9
0 + 175 18,3 Vy = x 20 = 221m3
2
20
12,0 • 0 + 150 – 0 +175 Arası Dolgu Hacmi:
0 + 195
(6,4) (5,6) 9,1 + 18,3
15 Vd = x 25 = 342,5m3
2
0 + 210 7,2 6,5 • 0 + 175 – 0 +195 Arası Dolgu Hacmi:
25 18,3 + 12,0
22,4 Vd = x 20 = 303m3
0 + 235 2
(12,0) (10,4)

2
 • 0 + 120 – 0 + 150 Arası Yarma ve Dolgu Hacimleri:
8,92 x30
Vy = = 66m3
2 x(8,9 + 9,1)
9,12 x30
Vd = = 69m3
2 x(8,9 + 9,1)

• 0 + 195 – 0 + 210 Arası Yarma ve Dolgu Hacimleri:

Bir önceki örnekte olduğu gibi; burada da tam dolgu enkesitini (0 + 195), yarma ve dolgudan oluşan
karışık bir enkesit (0 + 210) takip etmektedir. Ayrıca; karışık enkesitte geçiş noktasından itibaren
bir doğru çizdiğimizde, tam dolgu enkesitinde ikiye ayrılan ve sırayla yarma ve dolgu kısmının
devamı olan alanlar da tabloda parantez içinde (6,4 ve 5,6) verilmiştir.
Dolayısıyla bir önceki soruda da olduğu gibi, bu iki enkesit arasındaki hacim hesabında; yarma –
dolgu arasındaki bölgede farklı türden iki enkesitin devam etmesi olarak, dolgu – dolgu arasındaki
bölgede ise aynı türden iki enkesitin devam etmesi olarak hacim hesapları yapılır.
7,22 x15
Vy1 = = 28,59m3
2 x(7,2 + 6,4)
6,42 x15
Vd1 = = 22,59m3
2 x(7,2 + 6,4)
5,6 + 6,5
Vd 2 = x15 = 90,75m3
2
• 0 + 210 – 0 + 235 Arası Yarma ve Dolgu Hacimleri:
Bir önceki hacim hesabında olduğu gibi; burada da karışık enkesiti (0 + 210), tam yarma enkesiti
(0 + 235) takip etmektedir. Ayrıca; karışık enkesitte geçiş noktasından itibaren bir doğru
çizdiğimizde, tam yarma enkesitinde ikiye ayrılan ve sırayla yarma ve dolgu kısmının devamı olan
alanlar da tabloda parantez içinde (12,0 ve 10,4) verilmiştir. Dolayısıyla, bu kısmın çözümü de bir
önceki hacim hesabındaki durumla aynıdır.
7,2 + 12,0
Vy1 = x 25 = 240m3
2
10,42 x25
Vy 2 = = 80m3
2 x(6,5 + 10,4)
6,52 x25
Vd = = 31,25m3
2 x(6,5 + 10,4)

Tüm enkesitler arasındaki hacimler bulunduğuna göre, hacimler cebrik olarak toplanarak birikimli hacimler
(kütleler–brükner) tablosu oluşturulur. (+) değerli toplamlar yarma fazlasını, (–) değerli toplamlar da dolgu
fazlasını gösterirler. Böylelikle değerler, yarma sütununa (+) ve dolgu sütünuna da (–) olarak yazılır. Herbir
enkesitteki hacim değerine göre de brükner diyagramı (eğrisi) çizilir. Toprak dağıtımı yapılır.

3
 Enkesit Ara Uzaklık Alanlar (m2) Hacimler (m3) Birikimli Hacimler (m3)
(km) (m) Yarma Dolgu Yarma Dolgu Yarma Dolgu

0 + 100 13,2 – –
20 221
0 + 120 8,9 + 221
30 66 69
0 + 150 9,1 + 218
25 342,5
0 + 175 18,3 –124,5
20 303
12,0
0 + 195 –427,5
(6,4) (5,6)
15 28,59 113,34
0 + 210 7,2 6,5 –512,25
25 320 31,25
22,4
0 + 235 –223,5
(12,0) (10,4)

Örnek 3:

4
Yukarıda 8 adet enkesit verilmiştir. Buna göre;
a) 3 ve 4 no’lu enkesitlerin alanlarını belirleyiniz.
b) Bu enkesitlerin birikmiş hacim hesabını yapınız. Sıkışma değerini % 4 alınız.
c) Brükner eğrisini çiziniz ve ortalama taşıma mesafelerini bulunuz (A1 = 27473,95 m4, A2 = 124773,78
m4 ve A3 = 36792,48 m4 alınız).

Çözüm:
4 no’lu enkesitte L’ noktasının koordinatlarını belirlemek için;
TT’L’ ile L’O’Z üçgenleri arasındaki benzerlikten,
' '
5,53 - X L X
= L
2,84 3,33

' 0,00
X L = 3 m bulunur. Buna göre; L’ =
− 3,00

5
 3 no’lu enkesitte L noktasının koordinatlarını belirlemek için;
LSO ile OM’M üçgenleri arasındaki benzerlikten,
YL 2,00
=
3,00 4,00

YL = 1,50 m bulunur. Buna göre;

1,50
L=
− 3,00
0,00
S noktası ise; S = değerini alır.
− 3,00
Fy1 alanını bulmak için K noktasından başlayarak Cross alan hesabı yapılırsa;

1 n
Cross alan formülü: F =  yi( xi −1 − xi +1 )
2 i =1
2. Fy1 = 1,9. [–3 – (–8,9)] + (–0,6). [–11,4 – (–6,5)] + 0 + 0 + 1,5. [–3 – (–11,40)] = 26,75 m2
Fy1 = 13,38 m2
1,5x3,0
Fy2 alanı LSO üçgen alanından; Fy2 = = 2,25 m2
2

Fd1 alanını bulmak için O noktasından başlayarak Cross alan hesabı yapılırsa;

2. Fd1 = 0 – 2,0 [ 0 –11,2] + (–3,29). [4 – 6,5] + 0 = 30,47 m2

Fd1 = 15,23 m2

Fd2 alanını bulmak için K’ noktasından başlayarak Cross alan hesabı yapılırsa;
2. Fd2 = (–3,94). [–6,5 – (–5,53)] + (–2,84). [–12,35 – (–3,00)] + 0 + 0 = 30,37 m2
Fd2 = 15,19 m2

6
 3,33x3,0
Fy3 alanı L’O’Z üçgen alanından; Fy3 = = 5,0 m2
2

Fy4 alanını bulmak için O’ noktasından başlayarak Cross alan hesabı yapılırsa;

2. Fy4 = 0 + 0 + (–0,6). [6,5 – 13,55] + 4,05. (8,9 – 0) + 3,33. (13,55 – 0) = 85,40 m2

Fy4 = 42,70 m2

3 ve 4 no’lu enkesit alanları şekil üzerinde şöyle gösterilebilir:

7
b) Hacim hesabı için öncelikle alanlar diyagramı çizilir.

– Birbirini takip eden tam dolgu veya tam yarma enkesitlerde yamuk alanından hacim hesabı yapılır.
A–1, 1–2 ve 5–6 enkesitleri için bu durum geçerlidir. Dolayısıyla bu enkesitlerin hacimleri;
9,80x17,10
VA-1 = x35 = 470,75 m3
2
20x17,10
V1-2 = x35 = 649,25 m3
2
35x15,5
V5-6= x30 = 757,5 m3
2
– Tam dolgu ve tam yarma enkesitlerin birbirini takip etmesi durumunda aşağıdaki formüller kullanılır:
2
S y xL
Vy =
2 x( S y + S d )
2
S d xL
Vd =
2 x( S y + S d )

6–7 enkesitleri bu duruma uymaktadır. Dolayısıyla bu enkesitlerin hacimleri;

15,5 2 x50
Vy = = 91,42m 3
2 x(15,5 + 50,2)
50,2 2 x50
Vd = = 958,92m 3
2 x(15,5 + 50,2)
– Tam dolgu veya yarma enkesitinin karışık enkesiti takip etmesi durumunda,
2–3 enkesitleri için,

8
 15,63 2 x40
Vy1 = = 225,89m 3
2 x(15,63 + 6) 14 + 15,23
2
Vd 2 = x 40 = 584,6m 3
6 x40 2
Vd1 = = 33,29m 3
2 x(15,63 + 6)
Σ Y = Vy1 = 225,89 m3 Σ D = Vd1 + Vd2 = 617,89 m3

4–5 enkesitleri için,

10 2 x35
Vy1 = = 69,47m 3
2 x(10 + 15,19) 47,7 + 25
2
Vy 2 = x35 = 1272,25m 3
15,19 x35 2
Vd1 = = 160,30m 3
2 x(10 + 15,19)
Σ Y = Vy1 + Vy2 = 1341,72 m3 Σ D = Vd1 = 160,30 m3

– Karışık enkesitlerin birbirini takip etmesi durumunda;

3–4 enkesitleri için,

9
 13,38 2 x50 42,70 2 x50
Vy1 = = 156,65m 3 Vy3 = = 786,85m 3
2 x(13,38 + 15,19) 5 + 2,25 2 x(15,23 + 42,70)
2
Vy 2 = x50 = 181,25m 3
15,19 x50 2 15,23 2 x50
Vd1 = = 201,90m 3 Vd 2 = = 100,10m 3
2 x(13,38 + 15,19) 2 x(15,23 + 42,70)
ΣY = Vy1 + Vy2 + Vy3 = 1124,75 m3 ΣD = Vd1 + Vd2 = 302,00 m3

Enkesit Ara Alanlar (m2) Hacimler (m3) Hac. Dol. Eşd. Birikimli Hacimler (m3)
(km) Uzak. (m) Yarma Dolgu Yarma Dolgu Yarma Dolgu Yarma Dolgu

(A) 0+000 9,8 – –

35 470,75 470,75
(1) 0+035 17,1 –470,75
35 649,25 649,25
(2) 0+070 20,0 –1120
40 225,89 617,89 216,85 617,89
(3) 0+110 15,63 15,23 –1521,04
50 1124,75 302 1079,76 302
(4) 0+160 47,7 15,19 –743,28
35 1341,72 160,3 1288,05 160,3
(5) 0+195 35 +384,48
30 757,5 727,2
(6) 0+225 15,5 +1111,68
50 91,42 958,92 87,76 958,92
(7) 0+275 50,2 +240,52

Not: Yukarıdaki kısımda bulmuş olduğumuz alan ve hacim değerlerini, tablodaki ilgili yerlere
yazarak tabloyu doldururuz. Tablodan da görüldüğü üzere; 240,52 m3 yarma fazlası çıkmıştır. Bu hacimdeki
toprak depoya gönderilir.
Soruda % 4’lük bir sıkışma verildiğine göre, yarmadan çıkan toprağın dolguya kullanılırken % 4
sıkıştığı düşünülür. Bunun için, yarma hacimlerini % 4 azaltmamız gerekir. Yani; 0,96 değeri ile yarma
hacimlerini çarparak hacimlerin dolgu eşdeğerlerini hesaplarız. Eğer soruda kabarma yüzdesi vermiş
olsaydı, verilen % oranında hacmi artırmış olurduk. Sıkışma verilirse yarma hacmi azaltılır, kabarma
verilirse de artırılır.
Yukarıda tabloda bulunan birikimli hacimler değerleri bir eğri üzerinde işlenerek, brükner
diyagramı veya eğrisi elde edilir. Bu eğri üzerinde toprak dağıtımı yapılırsa; sorunun c şıkkında A1, A2 ve
A3 olarak verilen kapalı alanlar oluşur. Bu alanlar yardımıyla, ilgili taşıma araçları için ortalama taşıma
mesafeleri bulunur.

10
c) Brükner eğrisinin çizimi

A1 + A2 27473,95 + 36792,48
Dozer için Lort. = = = 43,32m
V1 + V2 (1521,04 − 908,80) + (1111,68 − 240,52)
A2 124773,78
Scrayper için Lort. = = = 137,295m
V2 908,80

11