‫مايکولوجي يا قارچ پيژندنه‪:‬‬

‫د ‪ maycology‬کلمه يا اصطالح له دوو کليمو څخه ترکيب شوي ده چه په التيني يا يوناني ژبه (‬
‫‪ )mykes‬په معني د قارچ يا پوڅکۍ او (‪ )logy‬علم يا پوهي ته ويل کيږي‬

‫قارچ پيژندنه يوناني منشا لري او په حقيقت کي داسي علم دي چي دقارچونو (‪ )fungi‬پيژندنه او څيړنه تر‬
‫سره کوي ‪.‬‬

‫چي مفرد يي ‪ fungus‬دي اودوي دژونديو موجوداتو دلويو ګروپونوڅخه دي‪ ،‬چي دکوچني ذره بيني‬
‫شکلونو څخه بيا تر هغه شکلونوچي دغير مسلح (عادي) سترګو پواسطه دليدلووړوي ‪،‬تر مطالعي الندي‬
‫نيسي‪.‬‬

‫دمايکروسکوپ له اختراع نه مخکي‪،‬مايکولوجي يا قارچ شناسي علم يوازي دخولي لرونکي‬

‫قارچونو(پوڅکۍ) چي په غير مسلح سترګودليدلو وړوو‪ ،‬ځانګړي سوي وو مګر پس له هغه چي وان ليون‬
‫هوک (‪ )van leeuwenhoek‬مايکروسکوپ اختراع کړ نو پدي توګه دقارچونو پيژندنه مخصوسادطبقه‬
‫بندي له پلوه دطبعي علومودپوه له خوا پيل سو اوهغه لمړني شخص چي دقارچ پيژندني دپوهي اساس يي‬
‫کښيښود يوايټالوي نبات پيژندونکي پير انتونيوميشلي (‪ )peir antonio micheli‬و چي په ‪۱۷۲۰‬کال کي‬
‫په يوه رسمي نشريه د (‪ )nova plantarum genera‬تر عنوان الندي خپور کړل چي شامل دهغه دڅيړني‬
‫پر قارچونو باندي وو‪.‬‬

‫نو مايکولوژي داسي تعريفوو‪ :‬چي عبارت له هغه علمه څخه ده چي دقارچونو مارفولوجي وراثت‬
‫اوتکثرخپريدل او اهميت دانسانانوپه ژوندانه اوتوليدي فعاليتونوکي مطالعه کوي‪.‬‬
‫‪1‬‬
 ‫مايکولوجي دنباتاتو دپوهي ديوي څانګي په توګه پيل سوه او دليږ وخت په تيريدو سره دځانګړي علم په‬
‫توګه چي ځانته دځانګړي اوجالتحقيقاتي موضوع لرونيکي دي پراختيا ومونده ‪.‬‬

‫ددي عصر مايکولوژي داړوندو علومودڅوڅانګوپه توګه تشکيل سوي ده چي عبارت دي له‬

‫طبي عمومي مايکولوژي ‪،‬ابي مايکولوژي‪ ،‬دخاوري مايکولوژي‪ ،‬تخنيکي مايکولوژي او داسي نور‪.....‬‬

‫پدي ځاي کي الزمه ده چي تر هرڅه دمخ ه دهغ ه موجودات و پ ه هکل ه چي دم ايکولوژي دپ وهي ت ر بحث‬
‫الندي دي پيل وکړو‪.‬‬

‫‪Fungus (pl.Fungi):‬‬

‫عبارت دهغه ژوندي اجساموله ډلي څخه دي چي بي له کلوروفيل خپله غذا نسي جوړوالي ريښي ساقي‬
‫څخه عبارت دي اوسپورونه توليدوي په زوجي او غير زوجي توګه تکثر کوي چي جحرات يي دحقيقي‬
‫هستي لرونکي دي او جسم يي دکوچني لوله يي شکله تارونويعني ‪Hypha‬يا ‪ Mycelium‬څخه جوړ‬
‫سويده او دحجروي ديوال په واسطه احاطه شويده او همدارنګه ددوي دبدن دنمويي حجراتوديوال او‬
‫دحجراتوکيمياوي ساختمان دسلولوز يا کايتين يا له دواړو څخه جوړ سوي دي ‪.‬‬

‫‪ :‬دقارچونو اقتصادي ارزښت‬

‫که څه هم ‪ ۲۵۰‬کاله څخه الزيات پر قارچونو باندي داساسي مطالعي له پيله څخه تيريږي مګر په زرګونو‬
‫کلونه کيږي چي بشر په ناخداګاه توګه دقارچونو په اهميت پوه شوي دي ‪.‬‬

‫‪۱‬ـ له دوي څخه دغذايي موادو په توګه استفاده کيږي ‪ ،‬مثال خوړونکي مرخيړي چي ده‬
‫‪ Agaricusbispirus‬په نامه ياديږي چي په تجارتي توګه کرل کيږي او بازار ته عرضه کيږي ‪.‬‬

‫‪۲‬ـ دغذايي موادو په جوړولو کي دانسانانو او حيواناتو لپاره په کار وړل کيږي ‪ ،‬مثال دپنير او ډوډي په‬
‫جوړولوکي له هغه څخه استفاده کيږي ‪.‬‬

‫‪۳‬ـ دانساني او حيواني ناروغيودعامل په توګه چي داقتصادي اهميت لرونکي دي پيژندل کيږي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ دغذايي موادو په خرابوالي لکه ‪ :‬شيدي ‪،‬غوښي اوداسي نوروکي مهم رول لري ‪.‬‬

‫‪۵‬ـ دلرګي ‪،‬پنبه ‪،‬وړي‪،‬څرمن او داسي نورو موادو په تجزيه او تخريب کي ونډه لري ‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪۶‬ـ دجينيتيکي مطالعاتو لپاره بهترينه وسيله شميرل کيږي‪ ،‬ځکه چي سريع وده لري او په ليږوخت کي‬
‫څونسله السته راځي‪ ،‬کم يا محدودي ساحي ته اړتيا لري او همدارنګه نسبتا َ ساده سامان االتو ته ضرورت‬
‫لري‪.‬‬

‫‪:‬دقارچونو خصوصيات‬
‫دقارچونودمطالعي په هکله دڅيړنوپراختيا پدي وروستيوکلونو کي مرسته کړيده چي تر څو زموږمعلومات‬
‫دهغوي دساختماني خصوصيات اوفزيولوژيکي فعاليتونو په هکله پراختيا ومومي‪ .‬په نتيجه کي ثابته شوه‬
‫چي قارچونه دنباتي ارګانيزمونو دمستقيل ګروپ په توګه دډيرو مشخصه خصوصياتولرونکي دي ‪.‬موږ‬
‫اوس په يقين سره کوالي شودقارچونو دالندي خصوصياتو يادونه وکړو‪:‬‬

‫‪۱‬ـ دکلوروفيل دموجوديت نشتون‪ ،‬قارچونه معموالَ د‪ Hetrotroph‬په توګه تغذيه کوالي شي‪ ،‬قارچونه‬
‫دفعال ميتابوليکي پروسي لرونکي دي‪ .‬قارچونه د‪ Parasite‬او ‪ Saprophyte‬پر انواعو مشتميل دي‪.‬‬

‫پرازيټونه پرژونديو ارګانيزمونو تغذيه کوي اويا داچي دتغذيوي منابعودمغلقومرکباتو اوموادو په موجوديت‬
‫په ذريعه وسطونوکي وده کوالي شي ‪.‬‬

‫سپيروفايتونه اکثراً هغه عضوي موادچي دومره مغلق نه وي دکاربن اونايتروجن دمنبع په توګه داستفادي‬
‫وړګرځوي‪.‬‬

‫همدارنګه ددغه دووګروپونوپه منځ کي بين البيني شکلونه يعني اختياري سفيروفيتونه او او پرازيټونه هم‬
‫موجود دي ‪.‬‬

‫‪۲‬ـ نموئي بدن تقريبا ً په اکثروقارچونوکي عبارت له مايسيليم ‪ Mycelium‬څخه دي چي مشتميل په کوچيني‬
‫مايکروسکوپيک ريشتي (‪ Hypha )Pl.Hyphae‬دي ‪ ،‬چي مجموعه ددغو رشتو(هايفاوي)سره يوځاي‬
‫کيږي او يوداسي جسم چه په غيري مسلح سترګودليدلو وړ وي ‪ ،‬جوړوي‪ .‬او يا ده ( ‪)Pl.Mycelia‬‬
‫‪ Mycelium‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ قارچونه دزوجي اوغير زوجي تکثر مختلفي وړتياوي لري البته ددوي اکثريت غړي دغيري زوجي‬
‫تکثرفوق العاده وړتيا لري ‪.‬‬

‫‪۴‬ـ قارچونه په طبيعت او دانسانانوورځني فعاليتونوکي دموادوپه دوران کي عمده رول لوبوي ‪ .‬د رواني‬
‫پيړي په ‪ ۴۰‬او ‪ ۵۰‬کلونو کي دبيوشيميستانواو فزيولوجيستانودقارچونومتابوليکي فعاليتونو مطالعه يي پيل‬
‫کړله ‪ ،‬په نتيجه کي معلومه شوه چي قارچونه توانيدلي شي تر څوفعال بيولوژيکي مواد جوړ کړي چي‬
‫کامالً نوي وي او دپوهي په ډګر کي مخکي موجوده نه وه اونه کوم بل ارګانيزم هغه توليدوالي شواي ‪.‬‬

‫دغه ترکيب کيداي شي دقارچونواکثريتو انواعو پواسطه نه يواخي په طبعي ذريعه وسطونو کي بلکه په‬
‫عادي ذرعيه وسطونوکي چي دمنرالي او قندي موادو لرونکي وي‪ ،‬ترسره سي‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫دقارچونودغه وړتيا لمړي ځل په ‪ Penceilliumnotum Penecilliumchrysogenum‬چه پنسيلين‬
‫توليدوي‪ ،‬داستفادي وړ ګرځيدالي شي‪ .‬دغه مواد دنوي کيمياوي مرکباتو له جملي څخه وو چي دمغلق‬
‫ساختمان لرونکي او دخورا زياتو بيولوژيکي فعاليتونو لرونکي دي‪ .‬له بله پلوه ثابته شوي ده چي قارچونه‬
‫ددي وړتيا لري تر څو هغه مواد چي استفاده له هغه څخه مشکله ده دمثال په توګه دهايدروکاربونونوله‬
‫مختلفوانواعو‪ ،‬مصنوعي مواد‪ ،‬ډير عضوي او منرالي موادو څخه استفاده وکړي‪.‬‬

‫قارچونه دشديدو زيانونو باعث ګرځي‪ .‬مثالً هغوي دحيواني محصوالتواو غذايي موادو دزيرمي په وخت‬
‫کي دورستيدو سبب‪،‬دانساني‪،‬حيواني او نباتي ناروغۍ‪ .‬دډيروصنعتي وسايلواو موادو دزنګ وهلوباعث‬
‫ګرځي‪ .‬دغه پيښه په دي خاطرواقع کيږي چي په قارچونو کي اوکسيدکوونکي قوي سيستم په ډيره انرژي‬
‫اوکسيدکونکي مواد موجود دي‪ ،‬هغه حيواني محصوالت او غذايي موادهغه قارچونوپواسطه چي دکسيس‬
‫دتوليد توان لري مصاب شي دانساني او اهلي حيواناتودخطرناکو ناروغيو باعث ګرځي ‪.‬‬

‫او همدارنګه استفاده له قارچونو څخه دبيرته راګرځيدو په عمل کي هره ورځ وړ خبرتيامومي‪.‬‬

‫‪ :‬دقارچونوتغذيه او وده‬
‫قارچونه په خپله يواځي توګه خپله غذا نشي تهيه کوالي بلکه تهيه شوي غذا څخه استفاده کوي او‬
‫دضرورت وړ پروتين له عضوي‪،‬غيري عضوي موادو‪ ،‬نايتروجن‪،‬کاربوهايدريتونه لکه‪ :‬سکروز‪،‬مالتوز‬
‫او ګلوکوزمنرالونو څخه السته راوړي‪.‬‬

‫دتغذيي له پلوه قارچونه په څلور عمده ګروپونو ويشل کيږي‪:‬‬

‫‪۱‬ـ ‪:Obligate Parasite‬‬

‫هغو مايکرو اورګانيزمونو ته ويل کيږي چي يواځي او يواخي له حيه اجساموڅخه تغذيه کوالي شي‪ .‬دحيه‬
‫جسم په نه شتون دهغوي ژوندهم غير ممکن دي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ ‪:Obligate Sapophyte‬‬

‫‪4‬‬
 ‫عبارت له هغه حيه اجساموڅخه دي چي يواځي او يواځي دمړه عضوي موادو څخه تغذيه کوي‪ .‬په هغه‬
‫صورت کي مړه عضوي موادو څخه تغذيه کوي په هغه صورت کي مړه عضوي مواد موجودنه وي‬
‫دهغوي ژوند ناممکن دي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ ‪:Facultative Parasite‬‬

‫عبارت له هغه حيه اجساموڅخه دي چي په حقيقت کي سپيروفيت دي يعني په نارمل توګه له مړه عضوي‬
‫موادو څخه تغذيه کوي اوکه چيري ددوي دتغذيي لپاره مړه عضوي مواد په الس رسي کي قرارونه نيسي‪،‬‬
‫دوي کوالي شي پرازيټي ژوندغوره کړي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ ‪:Facultative Syprophyte‬‬

‫عبارت له هغه قارچونو څخه دي چي په نارمله توګه پرازيټي ژوند لري اما په هغه صورت کي چي‬
‫پرازيټي ژوند دوي ته محيا نه شي نو دوي کوالي شي دسيپروفيت په توګه له مړه عضوي موادو څخه هم‬
‫استفاده وکړي‪.‬‬

‫دپرازيتي قارچونو مايسيليم خپل داړتيا وړ غذايي موادو دتامين لپاره‪ ،‬دکوربه دسطحي په مخ شنه کيږي او‬
‫يا دا چي اکثراً دهغه انساجو کي داخليږي يعني نفوذ کوي‪ ،‬د‪( Intercellular‬بين الحجروي) په شکل‬
‫دکوربه په حجراتو کي وده کوي او يا د ‪( Interacellular‬داخل الحجروي) يعني دکوربه دحجروپه داخل‬
‫کي وده کوي‪.‬‬

‫که چيري دقارچ مايسيليم بين الحجروي وي‪ ،‬نوموړي قارچ خپله غذا دکوربه دحجري له حجروي غشاء يا‬
‫پردي له الري جذبوي او که چيري مايسيليم دحجري په داخل کي نفوذ وکړي‪ ،‬مايسيليم توليدونکي هايفا‬
‫سطحه مستقيما ً دکوربه دحجري سايتوپالزم سره تماس حاصلوي‪،‬او په دي توګه دحجري داخلي مواد‬
‫دمايسيليم پواسطه جذبيږي‪.‬‬

‫عموما ً اجباري پرازيتي قارچونه خپل غذايي مواد دکوربه له حجراتو څخه دزبيښونکو ساختمانونو (‬
‫‪ )HaustoriumPL.Haustoria‬پواسطه جذبيږي‪ .‬هستوريم دهغه کوچيني سوري له الري چي دحجري‬
‫په غشاء کي منځته راځي‪ ،‬حجري ته داخليږي اود غذايي مواد دجذب عمليه سرته رسو‪.‬‬

‫عموما ً هستورياوي په الندي دري شکله دي ‪:‬‬

‫‪۱‬ـ ‪( Knoblike‬ګرزډوله يا غوټي شکله)‬

‫‪۲‬ـ ‪( Elongated‬اوږده ياطويل)‬

‫‪۳‬ـ ‪( Branched‬شاخچه يي)‬

‫همدارنګه قارچونه هغه منابع چي دغذايي موادو په توګه داستفادي وړ ګرځوي په الندي توګه دي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ دکاربن (‪ )C‬منبع ‪:‬‬

‫‪5‬‬
 ‫قارچونه کوالي شي له اکثروعضوي موادو څخه دکاربن دمنبع په توګه استفاده وکړي‪ .‬دهغوي په منځ کي‬
‫دتغير وړ خصوصيتونه موجود نه دي‪ ،‬الکن يو شمير داسي قارچونه هم موجود دي چي يواځي مشخص او‬
‫ځانګړي دکاربن منابع داستفادي وړګرځوي‪ .‬دمثال په توګه ځيني قارچونه په ښه توګه له ګلوکوز څخه‬
‫استفاده کوي په داسي حال کي چي ځيني يي بيا فرکتوز غوره ګڼي ‪.‬‬

‫‪۲‬ـ دنايتروجن منبع ‪:‬‬

‫دنايتروجن غير عضوي منابع عمدتا ً دقارچونو داستفادي وړ ګرځي لکه‪ :‬نايتريتي (‪ ، )NO3‬امونيايي (‬
‫‪ )NH3‬مواد‪.‬‬

‫او همدارنګه دقارچونو ځانګړي انواعي ياد داښت شوي دي چي چي داټومو سفيردنايتروجن دنصب توان‬
‫لري مثالً‪ Aspergillus_Mycogonenigra :‬ـ‪Trichodermligonorum‬ـ‬
‫‪ Stemphilliumverruculosum،Chaelomiumglobusum‬او داسي نور‪.‬‬

‫اوديو شمير نورو اټوموسفيري نايتروجن نصب دنوموړي قارچونو پواسطه هغه وخت واقع کيږي چي‬
‫سلولوزدکاربن ديواځينۍ منبع په توګه ددوي داستفادي وړ ګرځي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ منرالي عناصر‪:‬‬

‫دميکروسکوپي تجزيي دطريقو په استعمال سره په قارچي حجره کي هغوي فزيولوژيکي رول تراوسه‬
‫الندي مندل شوي‪ .‬دقارچونو دودي او حياتي فعاليتونولپاره‬

‫منرالي مواد ضروري دي‪ .‬قارچونه يو شمير منرالي مواد په زيات غلظت سره ضرورت لري چي د (‬
‫‪ Macroelements )C,O2,H,N‬برسيره ‪ Fe,Mg,Ca,K,P,S‬هم تعلق لري ‪ ،‬په نامه ياديږي او هغه‬
‫منرالي عناصر چي به ليږغلظت سره ضروري دي د ‪ Microelements‬په نامه ياديږي چي عبارت ده‬
‫له ‪ Mn,Mu,Zn,Cu,Co,Ni,Bu‬او يو شمير نور عناصر په برکي نيسي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ ويتامينونه او نمويي مواد‪:‬‬

‫قارچونه هم لکه باکترياوي دويټامينونو په اړوند په دوو ګروپونو ويشل کيږي‪:‬‬

‫الف‪: Vitaminooxoheterotrophs :‬عبارت له هغه قارچونو څخه دي چي دځان لپاره دضروري‬

‫ويټامينونودترکيب توان نلري يعني دهغودودوي لپارالزم دي چي دهغوي دضرورت وړ ويتامينونوپه‬
‫ذريعه وسطونوکي عالوه شي‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫ب‪ : Vitaminooxoautotrophs :‬عبارت له هغه قارچونو څخه دي چي په ذريعه وسطونو کي دودي په‬
‫جريان کي خپل دضرورت وړ ويټامينونو دترکيب توان ولري‪.‬‬

‫اکثراً فرازيټ نوعه قارچونه په دغه ګروپ پوري اړه لري‪ .‬او ډير سيپروفيتي نوعي قارچونه په لمړني‬
‫ګروپ پوري اړه لري‪.‬‬

‫اکثريت قارچونه له (‪۳۵‬ـ‪)۰‬درجي دسانتيګريډ تودوخه کي وده کوي‪ .‬مګر دقارچونو دودي لپاره مناسبه‬
‫تودوخه له (‪۳۰‬ـ‪)۲۰‬درجي دسانتيګريډ راپور ورکول شوي دي او همدارنګه ځيني قارچونه شته چي تر (‬
‫‪۱۹۵‬ـ)درجي دسانتيګريډ دڅوساعتونو لپاره ژوندي پاته کيدالي شي که څه هم نور دقارچونو دژوندانه‬
‫لپاره ضروري ندي ولي بعضا ً دسپورونو دتوليد او ازاديدو او دکوربه دمصابولو لپاره نور ضروري ګڼل‬
‫کيږي‪.‬‬

‫شکل ‪۱-‬‬

‫دقارچونومارفولوژي او حجروي ساختمانونه‬

‫‪ :‬قارچونه‬

‫‪7‬‬
 ‫عبارت له څوهستوي‪،‬جال ماننده جوړشت څخه دي چي دهغه پروتوپالزم دحجروي ديوال پواسطه‬
‫راچاپيره شوي دي‪ .‬دهايفاومجموعه دمايسيليم په نامه ياديږي ‪.‬‬

‫په ځينو قارچونو کي هايفاوي دعرضي بندکونو پواسطه ويشل شوي وي چي سايتوپالزم او هسته ددغه‬
‫ديوال په الري نورو حجراتو ته او دهغه څوکنۍ برخي (‪ )Apeks‬چي د ودي په حال کي وي‪ ،‬تيريدالي‬
‫شي‪ .‬او همدارنګه داسي قارچونه هم موجود دي چي دهغوي هايفاوي بي له عرضي جداره وي‪.‬‬

‫عرضي بندکونه د (‪ )Septum‬په نامه ياديږي او بندک لرونکي مايسيليم د ‪ SeptateMycelium‬او بيله‬
‫بندکه د ‪ CoenocyticMycelium‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫ب‪ :‬سپيتيت (بندلرونکي) هايفا‬ ‫الف‪ :‬سينوسايتيک‬

‫‪۲‬ـ شکل نمويي هايفا‬

‫قارچي حجره (‪)Cell Fungi‬‬

‫قارچي حجره له حجروي غشاء‪،‬سايتوپالزم دسايتوپالزمي غشاء سره‪،‬اندوپالزماتيکي شبکه‬
‫مايتوکاندريا‪،‬رايبوزومونه‪،‬واکيولونه او هستي څخه جوړ شوي دي‪.‬‬

‫دقارچ هسته په واضح توګه ترتيب سوي او دمشخص غشاء په واسطه راچاپير شوي ده دهستوي اجزاوو‬
‫دجوړښت په اساس قارچونه په ‪ Eukaryotes‬پوري تعلق لري‪.‬‬
‫حجروي غشاء ‪:Cell Wall‬‬
‫دحجروي غشاء ډيري دندي دقارچونو په اړوند ځانګړي عوامل لکه‪ :‬دقارچي حجري تماس دخارجي‬
‫محيط سره دي‪ .‬هغوي عبارت دي له نمويي انکشاف‪ ،‬دموادوتسخير‪،‬تکثير‪،‬خپريدل او دقارچونو ژوندي‬
‫پاته کيدل‪ ،‬دټولونباتي او حيواني اورګانيزمونو سره دپرازيتيکي قارچونو اړيکي‪،‬دقارچونو طبقه‬
‫بندي‪،‬دحجراتو شکل او داسي نور دي‪.‬‬
‫‪8‬‬
 ‫پروتو پالست ‪:Protoplaste‬پروتو پالستونه دحجري کروي اشکالو څخه عبارت دي‪،‬چي بيله غشاء‬
‫څخه وي او داوسموتيکي شوک په مقابل کي حساس وي په هغوکي ميتابوليکي عمليات او داحياء او ترميم‬
‫قابليت له ځانګړي خواصوڅخه شميرل کيږي‪.‬‬

‫سايتوپالزمي غشاء ‪: Plasmamembrane‬‬

‫دپروتو پالزم له ډير نازک قشرڅخه عبارت وي چي تر عادي مايکروسکوپ الندي دليدلو وړ نه وي او‬
‫حجروي ديوال او سايتوپالزم يو له بله جال کوي‪.‬‬

‫سايتوپالزمي غشاء تر (‪ )٪۴۰‬ليپيډ ‪ Lipid‬او تر (‪)٪۳۸‬البومين ‪ Albumin‬لري‪.‬‬

‫دنوموړي غشاء له مهموخواصو څخه دټاکلي موادو نفوذ قابليت دحجري داخل ته او له هغه ځايه خارج ته‬
‫دي ‪.‬‬

‫هستـــــه (‪:)Necleus‬‬
‫هسته په اکثرو قارچونو کي دکوچني جسامت لرونکي وي (ترڅومايکرون) معموالً مدور او بعضا ً اوږد‬
‫وي او په مختلف شکلونو ليدل کيږي دقارچونو دهايفا حجري يو يا څو هستي‬

‫لرونکي وي‪ .‬په فايکومايسيتونو ‪ Phycomycetes‬کي چي ښه انکشاف کړي وي معموالً دهغه مايسليم‬
‫بيله بنده وي ډير شمير هستوي حجري لري‪ ،‬سره له دغه چي ډير شمير کيتروديومايسيتونه يو هستوي دي‬
‫په کيسه يي قارچونو کي په (‪ )Erusiphaceae‬کي حجرات يو هستوي ‪ ،‬اما معموالً حجرات څو هستوي‬
‫وي‪ .‬په بسيديايي قارچونو کي حجري يو هستوي يا څوهستوي وي چي دا ودي په مرحلي پوري اړه لري‬
‫اکثراً چي قارچ مسن وي‪ ،‬په هغه صورت کي يو هستوي په څو هستوي تبديليږي‪ .‬دحجروي هستي سايز‬
‫په اوسطه توګه ‪۳‬ـ‪ ۲‬مايکرانه قطر لري په داسي حال کي چي په يو شمير لمړني نسلونو کي هسته ‪۱۰‬‬
‫مايکرونو ته ريسږي يواځي په ‪Synchytrim‬کي هسته تر ‪ ۸۰‬مايکرونه پوري رسيږي‪.‬‬

‫دکښت په صورت کي په هغه زرعيه وسط کي چي په هغه کي ‪ ۵۰‬فيصده ګلوکوز عالوه شوي وي‪ ،‬د‬
‫‪ Soccharomycaceravisiae‬په حجراتو کي له ‪ ۳‬څخه تر ‪ ۸‬مايتوکاندريا ليدل شوي ده او د‪ ۱۰۰‬فيصده‬
‫ګلوکوز دعالوه کولو په صورت کي ‪ ۱۰‬تر ‪ ۲۰‬مايتوکاندريا وليدل شوه‪ .‬اما دغير هوازي شرايط دکښت په‬
‫صورت کي مايتوکاندريا نه ده ليدل شوي‪.‬‬

‫مايتو کاندريا سربيره پروتين ‪ DNA‬هم لري اما دغه ‪ DNA‬دهستوي ‪ DNA‬څخه فرق لري‪.‬‬

‫دغه جوړښټ کوالي شي دانقسام يا جوانه (‪ )Budding‬پواسطه توليد مثل وکړي‪ .‬دنوموړي جوړښت سور‬
‫له ‪ ۰.۵‬څخه تر ‪ ۰،۸‬ملي مايکرون ته او دهغوي اوږدوالي له يو مايکرون څخه تر څو مايکرونو پوري‬

‫‪9‬‬
 ‫رسيږي اکثريت قارچي حجري تر ‪ ۱۰۰‬شمير مايتوکاندريا لري اما يو شمير سپورونه او ځيني ځانګړي‬
‫حجرات يواځي يو عدد مايتوکاندريا لري‪.‬‬

‫رايبوزم (‪:)Ribosomes‬‬
‫رايبوزمونه هغه جوړښتونه دي چي دپروتين په جوړښت کي شامل دي‪ .‬ددوي شمير ترکيبي اجزاوي‬
‫‪ RNA‬دي چي دپروتين سره په هستچه او يا دهستي به کالهک کي ذخيره کيږي تعضا ً رايبوزمونه په‬
‫ټول سايتوپالزم کي خپاره وي اما دهغوي شرکت دممبران اندوپالزميک ريتوکولم سره نښتي وي‬
‫همدارنګه کوالي سو دوي په مايتوکاندريا او کلورو پالستونوکي پيداکړو‪.‬‬

‫رايبوزوم له ‪ ۷۰-۵۰‬فيصده ‪ RNA‬او له ‪ ۵۰-۳۰‬فيصده پروتين لري‪ .‬څورايبوزومونه د ‪mRNA‬‬

‫پواسطه وصليږي‪ ،‬او پولي رايبوزمونه (پوليزومونه) تشکيلوي چي دپروتين دجوړښټ لپاره ضروري دي‪.‬‬

‫‪ tRNA‬مناسب امينو اسيدونه دپروتين دجوړښت په ټکو کي انتقالوي‪.‬‬

‫ګاليکوجن (‪:)Storage Lipid Granule‬‬

‫دقارچونو دذخيروي جزئ په توګه پيژندل شوي دي ګاليکوجن په قارچونو کي دهغه موادو له جملي څخه‬
‫شميرل کيږي چي داندروجينونو دتنفس دلوړي درجي لرونکي دي‪.‬‬

‫ګاليکوجن معموالً په حجره کي يو شان ته دکوچني ګرانيولونو په شکل په ټول سايتوپالزم کي ويشل شوي‬
‫دي دهايفا څوکه چي دودي په حال کي دي بيله ګاليکوجن وي‪.‬‬

‫پولي فاسفيټ (ميتاکروماتين) په واکيولونوکي په کلوئيدي حالت قرار لري‪.‬‬

‫‪۳‬ـــ شکل ديوقارچ سپوري حجره‬

‫هسته دغشاء لرونکي وي چي په هغه کي دکروماتيني سلسلي ځنځيرونه او معموالً يوه هستچه موجوده ده‪.‬‬

‫دقارچونو په کونيديا او دهايفا په څوحجراتو کي په کيفي توګه متجانس نه وي‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫مثالً‪ :‬يوه هسته بيله وقفي ويشل کيږي په داسي حال کي چي بل يو داستراحت په حال کي قرار لري‪.‬‬

‫دمايتوسيز دويش په وخت کي په اکثرو قارچونو کي دهستي غشاء محفوظ پاته کيږي او دمايوسس په ويش‬
‫کي چي پس له مايتوسس واقع کيږي دغه غشاء نه معلوميږي‪.‬‬

‫په بي له بنده هايفا کي دقارچونو دمختلف انواعو په جال جال حجراتو کي له ‪ ۳-۱‬تر ‪ ۱۰‬هستيتر سترګو‬
‫کيږي‪ .‬دمثال په توګه د ‪ Neurosporacrassa‬په حجراتو کي تر ‪ ۱۰۰‬پوري هستي ليدل شوي دي‪.‬‬

‫دهستو شمير په سپورونو او کونيدياوء کي هم تر يو اندازي متغيردي‪ ،‬او هغه هم دنوعي ارثي‬
‫خصوصياتو‪،‬فزيولوژيکي حالت‪ ،‬دکښت شرايط اونورو عواملو پوري اړه لري اکثراً د عادي قارچونوپه‬
‫کونيديا اويو حجروي مايسيليم د ودي په جريان کي دهايفاوو په حجراتوکي څو هستي ليدل شوي دي‪ .‬دمثال‬
‫په توګه د ‪ Colletotrichumfalkatum‬په ځوان او نارس کونيديا کي يوه هسته ساتل کيږي چي په مرکز‬
‫کي قرار نيسي څوهستوي يواځي دمايسليم له ودي څخه ليدل کيږي‪.‬‬

‫دقارچونودهايفاوْ په داخل کي دسايتوپالزم دحرکت په ترڅ کي هسته دنوي حجري دتشکيل نه مخکي د ودي‬
‫په حال کي کونيديا څخه د ودئيزميلي سرحدي برخوته انتقال مومي هستي کوالي شي له اصلي هايفاوْ څخه‬
‫دجانبي هايفاوْ انشعاباتو ته‪ ،‬له کونيديوفورونوڅخه وه کونيديا ته مهاجرت وکړي ‪.‬‬

‫په بيله بنده هايفاوْ کي هستي کوالي شي دودي په حال برخو کي وي او يا دهغه برعکس حرکت وکړي‪،‬‬
‫دبندلرونکي هايفاوْ هستي له يوي حجري څخه وبلي حجري ته انتقال موندالي شي‪ .‬دهستو دمهاجرت په‬
‫وخت کي دقارچونوله يوي حجري څخه بلي حجري ته ناببره شرايط دهغوي دګډ اړيکي دسايتوپالزم سره‬
‫دميتابوليکي عملياتو مخته بيولو په خاطر منځته راځي دغه پيښه په خپل وار سره په قارچونو کي دپام وړ‬
‫تغيراتو دمنځته راتګ دعامل په توګه شميرل کيږي‪.‬‬

‫مايتوکاندريا (‪:)Mitochondria‬‬
‫مايتوکانداريا په حجراتوکي دانرژي توليدونکي منبع څخه عبارت دي په حجراتوکي دوي بيضوي شکله‬
‫جوړښتونه دي چي دحجري په سايتوپالزم کي په دوامداره توګه په حرکت کي وي اودحجري دنورو‬
‫ساختمانونو سره تماس حاصلوي دوي ديوه قشره يا دوه قشره ديوالونو پواسطه پوښل سوي وي او دکيسي‬
‫داخلي برخي ساتي‪.‬‬

‫دکښت شريط اودحجري فزيولوژيکي حالت په اړوند دمايتوکاندرياو شکل او دهغوي شمير په حجره کي‬
‫تغير مومي‪ .‬د ودي دنامساعده شرايطو په صورت کي مايتوکاندريا جال ماننده شکل غوره کوي او‬
‫همدارنګه ډير کوچني دهايفا دودي په اخري ټکي کي موجود دي‪.‬‬

‫دقارچونو مايسيليمي شکلي بدلونونه‬

‫هايفا (‪:)Hypha‬‬

‫‪11‬‬
 ‫يو استوانه اي شکله تيوب دي چي معموالً ‪ ۱۰-۵‬مايکرونه سورلري‪ .‬دکښت په وخت کي هايفا لږ‬
‫تغيرمومي هايفاکيداي شي چي بي له بنده وي چي په دي صورت کي د (‪Aseptate )Coenocyitic‬‬
‫‪ Hypha‬په نامه ياديږي‪،‬او په هغه صورت کي چي پروتوپالزم دعرضي جدارونو پواسطه ويشل شوي‬
‫دي د ‪SeptateHypha‬په نامه ياديږي‬

‫بي له بنده هايفا د ‪ Phycomycetes‬دټولګي خاصه ده‪ ،‬او بند لرونکي هايفا اکثريت د کيسه بسيديائي‪ ،‬او‬
‫ناقصوقارچونو خاصه ده‪.‬‬

‫دحجري اوږدوالي يعني د دوو عرضي ديوالونو تر منځ فاصله ‪ .‬په مختلفو قارچونو کي توپير لري او په‬
‫سن او دکښت شرايطو پوري مربوط کيږي‪ .‬په حقيقت کي عرضي ديوار په مشخصه فاصله دهايفا له‬
‫اخري برخي څخه منځته راځي دڅوکني فرګمنټ سايز معموالً نسبت نوروحجراتو ته ډيروي‪.‬‬

‫دهايفا عرضي ديوال دسوري درلودنکي دي چي له هغي الري سايتوپالزم دنمو په فعال برخو کي‬
‫داخليږي‪.‬‬

‫مايسليم ‪:Mycelium‬‬
‫دهايفا له مغلق اوپيچلي سيستم څخه عبارت دي يا په بل عبارت دهايفا له مجموعي څخه دي چي دقارچ‬
‫جسم تشکيلوي‪.‬‬
‫کالوني ‪:Collony‬‬
‫دقارچونودعمده هايفاوْ او دهغومتعدد ښاخونه‪،‬له پاسنۍ حجري (سپور) له سطحي دوئيز شکله څخه عبارت‬
‫دي‪ .‬هايفاوي په موادو کي کوالي شي دپاسني حجري (ابتدايي‪،‬اولي‪ ،‬کښتي) له مرکزڅخه خپاره شي او‬
‫دتحتاني طبقي دمايسيليم‪،‬او په هوايي مايسيليم دتشکيل باعث وګرځي‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪۴‬ـــــ شکل دقارچونو مختلف شکلونه‬

‫کلميدوسپور ‪:Chlamydospore‬‬
‫هر کله دهايفا حجرات مخکي له جال کيدو پرځان راوپيچل شي او پنډ حجروي ديوال تشکيل کړي او‬
‫درکود په حال کي سپور دنده ترسره کړي‪.‬دکلميدوسپور په نامه ياديږي‪.‬‬

‫په نباتي ناروغونکي قارچي عاملينوکي اکثراً کلميدو سپورنه دقارچ دژوندپه دوران کي دفوق العاده‬
‫مقاومواشکالوله جملي څخه دنامساعدوعواملوپه مقابل کي شميرل کيږي‪ ،‬چي دغه په خپله دهغه ژوندي‬
‫پاته کيدل په ځمکه کي برابر وي‪.‬‬

‫سکلروشيا ‪:Sclerotia‬‬
‫داکثرو قارچونو حجروي او رکودي ارګان دي‪ ،‬چي اکثراً تور رنګ غوره کوي دهايفا د حجراتوپنډه طبقه‬
‫دسکلروشياپه بهرنۍ سطحه دنسبتا ً نازک طبقي پرشااوخوا قرار نيولي دي‪،‬‬

‫چي معموالً بيرنګه حجرات ددغه طبقي په داخل کي موقيعت لري‪.‬‬

‫سکلروشيا معموالً کروي او اکثراً نامنظم شکل لري سکلروشيا دغير مساعدو عواملو په مقابل کي مقاوم‬
‫دي‪ .‬په قارچي نباتي پتوجنونو کي‪ ،‬سکلرشيا دکوربه په مصابحوانساجو کي تشکيليږي او‬
‫دپرازيتونودژوندي پاتي کيدلو توان په خاوره کي حتي دنباتي بقايا ٌو دلويدلو نه وروسته اودهغو ازاديدل له‬
‫نباتي انساجو څخه مساعدوي‪ .‬دمثال په توګه‪ :‬دميکروسکلرشيا دتشکيل په نسبت ‪Verticilliumdahlia ،‬‬
‫‪ Verticilliumalba‬دپنبي دمړاوي کيدو عامل اونور نباتاتوکي دناروغۍ دخپريدو باعث ګرځي‪.‬‬

‫‪۵‬ـــ شکل ‪ :‬سکلروشيا‬

‫‪:Stroma‬‬ ‫ستروما‬
‫چي دهايفاو له يو نموئي بافته څخه عبارت دي چي ددوشک يا بالش ډوله جوړښت لري او د هغه په داخل‬
‫يا سطحه کي جنسي اعضاوي موجودي وي‪،‬چي متشکل له سپورنو څخه دي‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ستروما دقارچونو توليد مثل داعضا ًو دحفاظت دنده هم تر سره کوي‪.‬‬

‫‪۶‬ـــ شکل ‪ :‬ستروما‬

‫رايزومورف ‪:Rhizomorph‬‬
‫دهايفاوء ديولويي غونچي يا ګيډي څخه دي‪،‬چي دپام وړ ضخامت لرونکي تر څو ملي مترو پوري دي‪.‬او‬
‫ديواندازه داخلي تفريحي خصوصياتو لرونکي وي او له هغه بهرني حجره پنډي وي او معموالً داخلي‬
‫حجري چي نازک حجروي ديوال لري او دغذايي موادو په انتقال او ذخيره کي دنده ترسره کوي‪،‬ساتي يي‪.‬‬
‫د ‪ Basidiomycetes‬دټولګۍ دځينو قارچونو رايزومورف ترڅو مترو پوري رسيږي‪.‬‬

‫‪۷‬ـــ شکل رايزومورف ‪Rhizomorph‬‬

‫هستوريم ‪:Hastorium‬‬

‫‪14‬‬
‫په هغه قارچونوکي چي ددوي مايسيليم په بين الحجروي توګه وده لري نو دضرورت وړ غذا تر السه کولو‬
‫لپاره ذبيښونکي ساختمان توليدوي چي هستورياوي دقارچونو له نموئي اعضاو څخه توليديږي او دحجروي‬
‫ديوال له الري دکوچني حجراتو دتوليد په ذريعه کوربه حجراتو کي داخليږي او غذايي مواد السته راوړي‪.‬‬

‫اپرسوريم ‪:Apperessorium‬‬
‫دنباتاتو دمصابيت په لمړني پړاو کي نموئي تيوب يا منشعب هايفا پاړسوب پيداکوي چي دهغه په مرسته‬
‫قارچ خپل ځان په موادو(مصاب انساجو) کي نښلوي‪.‬‬

‫‪۸‬ـ شکل ‪ :‬اپريسوريم‬

‫هايفوپوديم ‪:Hyphopodium‬‬
‫که چيري اپريسوريم منظم شکل او ثابت اندازه تعقيب کړي‪ ،‬دهايفو پوديم په نامه ياديږي‪.‬هايفوپوديم‬
‫دکورنۍ‪ ،‬جنسونو او حتي سپيشزونو دتشخيص لپاره ډيره ښه وسيله ده‪.‬‬

‫‪۹‬ـ شکل ‪ :‬هايفوپوديم‬

‫‪15‬‬
 ‫ساينيما ‪:Synnema‬‬
‫ډير يي قارچونه دځانګړي هايفا په شکل چي له مرکز څخه دشعاعاتو په توګه خپريږي‪ ،‬وده نه کوي‪ ،‬بلکه‬
‫په موازي توګه يو دبل تر څنګ وده کوي او يو پنډ نوار تشکيلوي چي بيله مايکروسکوپ دمرستي څخه‬
‫دليدلو وړدي‪ ،‬داسي نوارونه (فيتي) دساينيماتا په نامه ياديږي‪.‬‬

‫‪۱۰‬ـ شکل ‪ :‬ساينيما‬

‫سټولون ‪:Stolone‬‬
‫عبارت له هغه هايفاوو څخه دي چي موادو سره دتماس په ټکو کي درايزوئيد ‪ Rhizoid‬او سپورنجيو‬
‫فورونو دتوليد باعث ګرځي‪.‬‬

‫‪۱۱‬ـ شکل ‪ :‬سټولون‬

‫مصاب کوونکي اونفوذي هايفا ‪:Infection and penetration Hypha‬‬

‫‪16‬‬
 ‫هر کله چي دکوربه اپيدرمس تر بريد الندي قرارونيول اوقارچونه دحجري ديوال داخل طرف ته نفوذ‬
‫وکړي‪،‬پرازيټ قارچونه معموالً يوکوچني هايفا منځ ته راوړي‪ .‬په دي وخت کي دکوربه حجرات په خپل‬
‫ديوال کي يوغير معمولي پاړسوب منځته راوړي چي د ‪ Lignituber‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫دقارچونومعمولي جوړښتونه هم دنفوذ په ټکوکي تغير مومي‪ .‬اپريسوريم ډوله کوچني ضمايم منځته‬
‫راوړي‪ .‬دغه جوړښت د ‪ Lumen‬په برخه کي منشعب يا مارپيچي کيږي‪.‬‬

‫‪۱۲‬ـ شکل ‪ :‬مصاب کونکي او نفوذي هايفا‬

‫تکثري اعضاوي‪:‬‬

‫په يو شمير آپزي قارچونو کي دسپورونو توليد هغه وخت پيل کيږي چي ددوي تلس يو ټاکلي جسامت ته‬
‫ورسيږي‪.‬‬

‫په ځينو حاالتو کي څرګند شويدي چي دغه عمليه دمشخصو هارمونونو پواسطه پيل کيږي‪ .‬غير زوجي‬
‫باردهي ساختمانونه له زو سپورنجيم ‪ Zoosporangium‬څخه عبارت دي‪ ،‬چي فالجيال لرونکي خوځنده‬
‫يا متحرک زوسپورونه يا ‪ Planospores‬ازادوي‪ ،‬غير متحرک او غيري زوجي سپورونه په سپورنجياکي‬
‫‪17‬‬
‫توليديږي‪ ،‬چي د ‪ Zygomycetes‬دځانګړتيا خصوصياتو ده اما د (‪Oomycetes، )Perenosporales‬‬
‫)‪ (Chytridiomycetes)، (Trichomycetes‬په يو شمير اعضاوکي هم پيدا شوي دي‪.‬‬

‫عالي ‪،Trichomycetes، (Oomycetes) Perenosporales، Ascomycetes، Basidiomycetes‬‬

‫دوچي (خشکه زي) قارچونه دي‪ ،‬په اکثريت خشکه زي قارچونوکي کونيديا غير زوجي معمولي تکثري‬
‫ارګان دي‪.‬‬

‫‪ Aseospores،Basidiospores،Zygospores‬زوجي تکثري محصوالت دي‪.‬‬

‫کونيديا او غيري زوجي سپورونه سربيره يا په منځ کي دخاص او مغلق ساختمانونه لکه زوسپورنجيا‪،‬‬
‫کونيدوفورونه ‪ ،‬باردهي اجسام او داسي نورو باندي منځته راځي‪.‬‬

‫سپورنجيا ‪:Sporangia‬‬
‫عبارت له هغه حجراتو څخه دي چي ددوي په منځ کي معموالً ډير شمير او ندرتا ً يو عدد سپور توليديږي‪.‬‬
‫سپورنجيا زوجي دنده په غاړه لري‪ ،‬او معموالً دګميټ انجيا ‪ Gametangia‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫اسکوسپورونه اوبسيدوسپورونه معموالً دتقسيم تنقيصي يعني ‪ Mioses‬نه وروسته په ځانګړي سپورنجيا‬
‫لکه (‪ Ascus‬او ‪ )Basidium‬کي توليديږي‪.‬‬

‫دغه سپورنجيا بعضا ً د ‪ Meiosporangia‬په نامه هم ياديږي‪.‬‬

‫‪۱۳‬ـ شکل ‪ :‬سپورنجيم‬

‫کونيديا ‪:Conidia‬‬
‫دغير زوجي او غير متحرک سپورونو څخه عبارت دي چي دقارچونوپه خپريدوکي مهمه دنده لري‬
‫کونيدياوي اکثراً مشخص شکل لري او دناحيي ټولو حجراتوڅخه توپير کيږي‪.‬‬

‫د ‪ Zygomycetes‬غير متحرک سپورونه چي په سپورنجيا کي توليديږي‪ ،‬دکونيديا په نوم ياديږي‪.‬‬

‫معموالً دکونيديا دوه نوعه پيژندل شوي دي‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫‪Thallic conidia (Orthrospore, Thallospoere, Arthroconidia) .1‬‬

‫چه په خاصه توګه موجوده هايفاوي په کوچني واحدونو ويشل کيږي او هر نوموړي واحد کونيديا جوړوي‪.‬‬

‫‪Blastic Conidia .2‬‬

‫هر کونيديم دحجراتو دجوانه وهلو په اثر منځته راځي‪.‬‬

‫پورته دغه دوه اساسي اشکالو په منځ کي نور متفاوت شکلونه هم وجود لري چي دهغوي نامګذاري ډير‬
‫متفاوت دي‪.‬‬

‫دکونيديا دمختلفو انواعو تشريح دناقصو قارچونو په ټولګۍ کي ترسره کيږي څرنګه چي دقارچونو عمومي‬
‫خواص دهر يو پورته ذکر شوي کونيدياوء دتشکيل په وخت کي اساس ي ب دلون ن ه م ومي‪ ،‬ن و ل ه دي کبل ه‬
‫ځيني وختونه مشکل دي چي ددغو دوو نوعو په منځ کي فاضل خط ترسيم کړو‪.‬‬

‫‪Macro and Micro Conidia:‬‬

‫زيات شمير قارچونه څوناقصي مرحلي لري‪ .‬دمثال په توګه په ‪ Dermotophytes‬کي کوچني يو حجروي‬
‫کونيديا(‪ )Micro‬دلوي (‪ )Macro‬عرضي جدار لرونکي کونيديا په څنګ کي منځته راځي‪ .‬ځيني نور‬
‫قارچونه خپل مکرو اومايکروکونيدياوي په نورو طريقو تشکيلوي‪ .‬يو شمير زيات قارچونه دکونيديايي يوه‬
‫مرحله لرونکي يابيله هغه وي‪.‬‬

‫کونيديو فورونه ‪:Conidiophores‬‬

‫عبارت له هغه ارګانه څخه دي چي پر هغه باندي کونيديا توليديږي چي ډير زيات متفاوت وي‪.‬‬
‫کونيديوفورونه دځانګړي خواصولرونکي دي‪.‬‬

‫کونيديا اصالً له کونيديو فور څخه نه راځي‪،‬بلکي له مخصوصوحجراتو څخه منځته راځي چي‬
‫دکونيديوجنس ‪ Conidiogenous‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫باردهي ار ګانونه او هايميني ‪: Fruit Bodies and Hymennial‬‬

‫عبارت له لږ او ډير مستحکم څوحجروي جوړښتونو څخه دي‪ ،‬چي ځيني وختونه سکلروشيا ته ورته وي‪،‬‬
‫چي په تکثري مرحله کي منځته راغلي وي‪،‬چي په داخل او يا دهغه په سربيرنه برخه کي سپوريا کونيديا‬
‫توليديږي چي دباردهي ارګانونو ‪ Fruit Bodies‬يا کارپوفورز ‪ Carpophores‬په نامه ياديږي‪.‬‬
‫همدارنګه عيني دنده دلوڅ باردهي قشر(‪ )Hymenia‬پواسطه هم سرته رسيږي‪ .‬اما هغوي هايمينيا ته‬
‫ورته والي نه لري‪ ،‬پاس ذکر شوي هريو ارګان دقارچونو دټولګيو له پلوه مشخص شکلونه لري‪.‬‬

‫ستروماتا ‪:Stromata‬‬

‫‪19‬‬
 ‫که چيري ميکروشيم ډوله مغلق ارګانونه دڅو باردهي ساختمانونو اويا باردهي قشرونو لرونکي وي‪،‬دغه‬
‫ټول ذکرشوي ساختمانونه دستروماتا په نوم ياديږي‪.‬‬

‫ياپه بله اصطالح‪،‬هغه جوړښتونه چي دسپورونوبشپړه قشرسره له باردهي ساختمانونو په خپل ځان کي‬
‫تشکيل کړي‪ ،‬دستوماتا په نوم ياديږي‪.‬‬

‫‪۱۴‬ـ شکل ‪ :‬سپورنجمونه‪،‬سپورنجيوفورونه او کونيديا‬

‫تــــــکــــــــــثر او وراثــــــــــت‬

‫ديو نوي موجود پيدايښت چي ديوي نوعي يا سپيشز ټول صفات او مشخصات ولري د توليد مثل په نامه‬
‫ياديږي‪ .‬دمثل توليد په طبيعت کي په دوه ډوله غير زوجي (‪ )Asexual‬او زوجي (‪ )Sexual‬سرته‬
‫رسيږي‪.‬هغه قارچونه چي يواځي دغيرزوجي تکثر توان لري د ‪ Anumorphe‬په نامه ياديږي اوهغه‬
‫قارچونه چي يواځي دغير زوجي تکثر توان لري د ‪Telemorphe‬په نامه ياديږي اوهغه قارچونه چي فقط‬
‫دزوجي تکثر توان لري د ‪ Holomorphe‬قارچونو په نامه ياديږي غيرزوجي تکثر کي چي دسوماتيک يا‬
‫بدني (‪ )Somatic or Vegetative‬ودي نامه هم ياديږي په هغه کي جنسي سلولونه يا اعضاوي دخالت نه‬
‫لري بلکي تکثر دسپوريا سپوري سلول په واسطه سرته رسيږي‪.‬دسپورونو عمل دعالي نباتاتو دتخمونو په‬
‫شان وي صرف په دي توپير سره چي سپور بيله جنين دي‪ .‬زوجي سلولونه ياګاميټونو ‪ Gamates‬په وسيله‬
‫تر سره کيږي ګاميت وهغه سلول ته ويل کيږي چي دفزيولوژيکي خواصو له پلوه دهغه سلول سره چي يو‬

‫‪20‬‬
 ‫ځاي کيږي‪،‬غير مشابه وي‪،‬چي بااالخره ددي يو ځاي کيدو نتيجه دسايتوپالزم او ددوګاميتونودهستوالحاق‬
‫او اختالط او دواحد سلول منځته راتګ چي دتخمي سلول يا زايګوټ په نامه ياديږي‪ ،‬دي‪.‬‬

‫په زوجي يا غير زوجي تکثر کي دځينوقارچونوپه انواعوکي ممکن دي چي ټول هايفا په يو يا څو تکثري‬
‫اعضاوو بدل شي چي داډول قارچونو کي تکثري اعضاوي ديو يا څو نموئي حجراتو له تغير شکله منځته‬
‫راځي او نور پاته سلولونه خپل ودئيز فعاليت ته ادامه ورکوي چي دا ډول قارچونو ته يو کاريوپيک‬
‫‪ Eucarpic‬قارچونه وايي بنا پر دغه په هلوکارپيک قارچونه په قارچونوکي ظاهري اختالف له يو‬
‫کارپيک څخه لږدي او له دي کبله د دوي پيژندل هم يو څه مشکل دي‪ .‬هلوکارپيک قارچونه نسبت وه يو‬
‫کارپيک ته پست تر(ټيټ) دي‪.‬‬

‫‪ ۱‬ـ غير زوجي تکثر ‪:Asexual Reproduction‬‬

‫اکثريت قارچونه دتکثر په دواړو ډولونو توانيدالي شي مګر غير زوجي تکثر ديو سپيشيز دنسلونو په‬
‫ډيرښت کي ډير داهميت وړ دي ځکه دا ډول تکثر تر مساعد محيطي شرايطو الندي په يو ودئيز فصل کي‬
‫څو څلي تکراريدالي شي چي ډير سريع او پر له پسي وي او په نتيجه کي ديو نوعي بيشماره ډولونه منځته‬
‫راځي له اقتصادي پلوه دا ډول تکثر د فوق العاده اهميت وړ دي‪( .‬دالکهولو په تهيه کولو کي‪،‬اسيدونو‪،‬انتي‬
‫بيوتيکونواونور‪ )...‬په داسي حال کي چي دزوجي تکثر دوران په اکثروقارچونوکي په کال کي يواځي يو‬
‫ځلي پيښيدالي شي او کوالي سو دي نتيجي ته ورسيږو چي زوجي تکثر غالبا ً په نامساعدو شرايطو کي او‬
‫دقارچ دبقا لپاره ترسره کيږي‪.‬‬

‫په عامه توګه په قارچونوکي دغير زوجي تکثرمفهوم عبارت له يو نوي نسل منځته راتګ بيله دهستو‬
‫دوحدت څخه دي‪ .‬دمثال په توګه‪ :‬ديوحجروي اجساموويش په دوه دختري حجري يا دڅوحجروي‬
‫تلسونوويش په کوچنيو ټوټو‪ ،‬چي هر يوتر مساعد محيطي شرايطو الندي وده کوالي شي اويو نوي جسم‬
‫منځته راوړي‪ .‬نو په دي اساس دقارچونو غير زوجي تکثر طريقي په الندي توګه خالصه کيږي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ انشقاق يا دوه ګوني ويش (‪:)Fission‬‬

‫دهستوي ويش نه وروسته ددوهستو اوسايتوپالزم تر منځ غشاء منځته راځي او اصلي سلول يا مورني‬
‫حجره په دوه دختري حجرو چي له هرپلوه يو بل ته ورته والي لري تبديليږي او څرنګه چي داعمل ادامه‬
‫پيداکوي يو کتله منځته راځي‪ .‬دغه طريقه دتکثر ساده ترين نوعه او په خاصه توګه پست يو سلولي لکه‬
‫بکترياوي او پروتوزواوي دي مګر مخمرونه ‪ Shizosaccharomyces‬چي دحقيقي قارچونو له جملي‬
‫څخه شميرل کيږي هم په دغه طريقه تکثر کوي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ دنموئي حجراتو جوانه وهل ( ‪:)Budding‬‬

‫‪_ ۴‬سپورونه ‪:Spores‬‬

‫‪21‬‬
 ‫دغه ډول تکثر په ځينو قارچونو کي لکه مخمرونه ‪ Saccharomyces‬ليدل کيږي لکه چي سلول بشپړه‬
‫شوه دداخلي حجم او فشار زياتوالي په هغه برخه کي چي دسلولي غشاء مقاومت لږ دي کوچني پاړسوب يا‬
‫برآمدګي منځته راځي‪ .‬دهستي اوسايتوپالزم يوه برخه دغه برآمده ګي ته داخليږي جوانه لږلږ پراخيږي او‬
‫غټيږي تر هغه اندازي چي دجواني دهستي اوسايتو پالزم حجم دخپل دمولد په اندازه ګرځي کله هم ممکن‬
‫وي چي جوانه تشکيل شي او دجواني او مورنۍ سلول تر منځ عرضي ديوال توليد شي لکه د‬
‫‪Saccharomycode‬‬

‫قارچونه ‪.‬‬

‫همدارنګه دجواني حجيم کيدل دهغه داتصال په ټکي کي داصلي حجري سره په هغه نسبت چي جواني‬
‫غټيږي باريکيږي او بااالخره ماتيږي او دوه سلول چي له هره حيثه يو بل ته ورته والي لري منځته راځي‬
‫په ځينو مواردو کي دجواني سلولونه له خپلي مور څخه نه بيليږي او خپله بل جوانه توليدوي‪.‬‬

‫معمولترين نوعه دغير زوجي تکثر په قارچونو کي دسپورونو پواسطه سرته رسيږي سپورونه په داسي‬
‫اعضاء کي چي دسپورنجيم ‪ Sporangium‬په نامه ياديږي چي دهايفا د يوي حجري دحجيم کيدو نتيجه ده‬
‫‪ ،‬منځته راځي چي يوکسيه ډوله محفظه دي چي دهغه ټوله داخلي مواد په يو او يا معموالً په څو سپورونه‬
‫توليديږي دسپورونو دانواعو مشخصات يو له بله توپير لري درنګ له پلوه بي رنګ شين يا ژيړ‬
‫‪،‬نارنجي‪،‬سور‪،‬نصواري‪،‬خاکستري او تورليدل کيږي‪ .‬دشکل له پلوه کروي‪،‬‬
‫بيضوي‪،‬مستطيلي‪،‬سوزني‪،‬مارپيچي اويو يا څو حجروي دي‪ .‬دهغوي اندازي هم ډير متفاوت وي‪ .‬ځيني‬
‫قارچونه فقط يوډول سپور توليدوي اونور شمير يي ممکن دي تر څلور نوعه مختلف سپورنه توليد کړي‪.‬‬
‫دتوليد سوي سپورونو شمير دقارچ په ډول پوري اړه لري او دهندسي تصاعد په توګه ډيرښت مومي دمثال‬
‫په توګه که چيري دسپورنجيم هسته په نوبت سره څلور ځلي وويشل شي دويش په هر نوبت کي السته‬
‫راغلي هستو شمير په ترتيب سره (‪ )۲۵۶،۶۴،۱۶،۴‬به وي‪.‬‬

‫پس له هغه چي هستي وويشل سودسپورنجيم سايتوپالزم هم دهستو دشمير په اندازه ټوټه ټوټه کيږي اوهره‬
‫ټوټه يو هسته په برکي نيسي او دسپور جوړښت بشپړه کوي څرنګه چي په دي وخت کي دسپورنجيم داخلي‬
‫فشار زياتيږي دغشاء په هغه ټکي کي چي مقاومت لږدي سوري منځته راځي اوسپورونه بهر ته خپاره‬
‫کيږي‪.‬‬

‫په ځينو قارچونو کي سپورنجيم دسرپوښ لرونکي دي چي دفشار دزياتيدو په ترڅ کي سرپوښ پورته‬
‫کيږي او دسپورونو دخپريدو باعث ګرځي که چيري سپور په مساعد شرايط (لنده بل‪ ،‬دتودوخي‬
‫درجه‪ )....،‬کي قرار ونيسي په وده او پراختيا پيل کوي پوستکي اوبو جذبولو سره مترم کيږي او وروسته‬
‫چوي او دسپور داخلي محتويات په لوله اي شکل خاريجيږي او دغه لوله انکشاف ته ادامه ورکوي او‬
‫نوموړي لولي د ودي په اثر لمړني هايفا او باالخره دقارچ مايسيليم منځته راځي دسپورونو خارجي‬
‫غشاوي دنزئيناتو لرونکي وي چي دنوعي (يوسپيشيز) مشخصه ده او په مختلف شکلونو‬
‫زيګزاګ‪،‬زوزلرونکي ‪ ،‬صفا (ښوي)‪ ،‬مشبک اونور ليدل کيږي‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫دسپورنجيوم انتقالوونکي هايفا دسپورنجيوفور (‪ )Sporangiophore‬په نامه ياديږي‪ .‬سپور توليدونکي‬
‫اعضاوي په قارچونو کي په خاصه توګه په زايګومايسيتونو کي ظريف او ماتيدونکي وي له دي جهته ډير‬
‫کوچني انواعي دالم پر مخ کرل کيږي تر څو دهغوي طبيعي حالت تر مايکرو سکوپ الندي مطالعه کړي‪.‬‬

‫په پست قارچونو کي سپورونه اکثراً متحرک وي چي دغه ډول سپورونه د ‪ Zoospore‬يا ‪Planospore‬‬
‫په نامه ياديږي‪ Planospore .‬فالجيال ‪ Flagilla‬لرونکي دي او دهغه په مرسته په اوبو کي حرکت کوي‬
‫هرزو سپور يو يا دوه فال جيالوي لري چي يو يي شالقي (‪ )Whiplash‬او دوهمي يي بڼکي ډوله (‬
‫‪ )Tinsel‬وي دفال جيال موقيعت په قارچونو کي له يو نوعي څخه تر بل نوعي متغير دي چي الکتروني‬
‫مايکروسکوپ پواسطه دفالجيالم ساختمان په قارچونو کي ليدل سوي دي‪ .‬او دهغه څيړني مطابق چي پر‬
‫مختلفوموجوداتو تر سره شوي ؤ دفالجيال جوړښت په هغو ټولو کي سره ورته دي خو يوازي په باکتريا‬
‫کي تاژک ديولس رشتو پر ځاي احتماالً يوليف (ريشي) څخه جوړ شوي‪،‬‬

‫غير متحرک سپورونه بيله فالجيلم وي او هغوي د ‪ Aplanospoer‬په نامه يادوي او دغه سپورونه چي په‬
‫حقيقي قارچونو کي ليدل کيږي دباد‪،‬اوبه ‪،‬حشرات‪،‬حيوانات‪،‬حتي انسان په وسيله له يوځاي څخه وبل ځاي‬
‫ته انتقال مومي‪.‬‬

‫دکونيديا تشکيل‪:‬‬

‫که چيري سپورنجيم توليد نه شي او بربند(لوڅ) سپورونه دهايفا په شا اوخوا يا انتهايي برخو کي په ډله ئيز‬
‫يا منفردانه توګه قرار ونيسي‪،‬کونيديا بلل کيږي دکونيديا ناقلونکي هايفا‪،‬کونيديو فور (‪)Conidiophore‬‬
‫بلل کيږي‪ ،‬خارجي کونيديو سپور‪ ،‬يو هستوي او بيله ګلوکوجني ذخيره څخه دي‪ .‬دکونيديو فور انشعابات‬
‫په خوشه اي‪،‬سنبله اي (وږي)‪،‬چتري‪ ،‬دوه ښاخه اي يوطبقه اي ګرز‪ ،‬دوه طبقه اي ګرز‪،‬مارپيچي ګرز‪،‬‬
‫شکلونو ليدل کيږي‪ ،‬دانتهايي ودي له پلوه په دوه ډوله ويشل کيږي‪.‬‬

‫الف‪:‬ـــ محدود کونيدويوفور ‪:‬ـ کونيديا دتغير موندلي رشتو پر مخ توليديږي چي دکونيديم د ازاديدو نه‬
‫وروسته کونيدوفور له منځه ځي‪.‬‬

‫ب ‪:‬ـ نا محدو کونيديو فور‪:‬ــ دا ډول کونيديو فور له مشخص مايسيليم څخه تشکيل شوي وي دکونيديو فور‬
‫څوکه تغير او تنوع حاصلوي او دکونيديا دجوړولو او ازادولو وروسته مجدداً دکونيديو فور څوکه وده‬
‫کوي‪ .‬استرګما او بل کونيديا جوړيږي‪.‬‬

‫دکونيديوفور ډولونه او دهغه مختلف ټيپونه ‪:‬‬

‫‪ Phyllosticta.۱‬دډير لنډ کونيديو فورنو لرونکي دي لکه ‪Albugo‬‬

‫‪ Dentrophoma.۲‬د درختچه اي او جګ کونيديو فورونو لرونکي دي لکه ‪ :‬دقارچونو پرنيوسپوراسه‬

‫کورنۍ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ Monopodium.۳‬دغه ډول سوسيسي شکله کونيديوفورونه لري‪.‬‬

‫‪ :Verticillium.۴‬پيسيليم ته ورته کونيديوفورونه دي اما داسترګماوو او کونيديمونو شمير محدود وي‪.‬‬

‫‪ : Aspergillus.۵‬عبارت له هغه کونيدويوفوره څخه دي چي دهغه په څوکه کي وزيکول قرار لري او‬
‫دهغه پرمخ فياليدونه اوفيالوسپورونه قرار لري‪.‬‬

‫‪ :Penicillium.۶‬عبارت له هغه کونيديوفورونو څخه دي چي د ‪۱‬او ‪ ۲‬او کله هم زياتر تر ‪ ۲‬استرګماؤ د‬

‫دريف درلودونکي وي اوداستګماؤ پر مخ ځنځيري کونيديمونه قرار لري‪.‬‬

‫‪ :Isariopsis.۷‬کونيديوفورونه په ډله ئيزه توګه خارجيږي چي په کښتني برخه کي يوبل سره متصل او‬
‫مخطط وي مګر په پاسني برخه کي يو له بله جال کيږي کونيديمونه هاللي شکل او ممکن چي يوخانه اي يا‬
‫څو خانه اي يا څوخانه اي وي‪.‬‬

‫زوجي تکثر ‪:Sexual Reproduction‬‬

‫زوجي تکثر په قارچونو کي لکه نور ټول ژوندي موجودات د دوو جنسي موافقو هستو (نارينه او ښځينه)‬
‫يو ځاي کيدل د درو مرحلوپه ترڅ کي سرته رسيږي دوه جنسي حجري يا دوه ګاميټونه يو واحد حجره چي‬
‫دتخم يازاګوټ (‪ )Zygote‬په نامه ياديږي منځته راوړي‪ .‬دغه دوه ګاميټونه ممکن چي دمارفولوجي اوسايز‬
‫له مخي سره ورته وي او ښايي په مختلفو شکلونو او اندازي وي‪ ،‬دهغوي فزيولوژيکي خواص غير مشابه‬
‫دي او دهغوي دخواصو پر بنياد دمذکر ګاميټ او مؤنث ګاميټ په نامه بلل کيږي‪ .‬په زوجي تکثر کي‬
‫الندي دري مرحلي څرګند دي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ دپالزما ګمي مرحله (‪:)Plasmagumy‬‬

‫دنارينه او ښځينه دوو ګميټونو دنزديکت او اجتماع مرحله ده چي د دووسلولونو تر منځ دغشاء دحليدو او د‬
‫دوو سايتو پالزمونو په يو ځاي کيدو سره پاي ته رسيږي اوداسي په نظررسيږي چي غشاء حليدل دنارينه‬
‫ګاميټ پواسطه دخاصي مادي دترشح کيدو په نتيجه کي سرته رسيږي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ دکاريو ګمي مرحله (‪:)Karyougamy‬‬

‫پس له هغه چي مذکر اومؤنث ګاميټونو سايتوپالزم دکاريوګمي په مرحله کي يو دبله سره ګډ شول‪،‬دهغوي‬
‫هستي يو دبل په مجاورت کي قرار نيسي او سره يو ځاي کيږي او دتماس په ټکي کي ددواړو هستو غشاء‬
‫له منځه ځي اودهغه دوه محتويات يو دبله سره ګډيږي په دي توګه حجره د ديپلوئيدي هستي سره منځته‬
‫راځي او دهغه دوه محتويات يو دبله سره ګډيږي په دي توګه حجره د ديپلوئيدي هستي سره منځته راځي‬
‫چي دغه حالت ته اکثراً په پستو قارچونو کي ليدل کيږي په عالي قارچونو کي کاريوګمي مرحله سمدالسه‬
‫دپالزما ګمي مرحلي نه وروسته صورت نه نيسي او ددغو دوو مرحلو په منځ کي دوه هستوي سلول قرار‬
‫نيسي بناء پردغه دهاپوالئيدي (‪N‬کروموزومي) او ديپالئيدي (‪2N‬کروموزومي) مرحلي په منځ کي خاصه‬
‫مرحله دديکاريوفاز (‪()Dikaryophase‬دوه هستوي) قرارلري کله هم دوه هستوي سلول په همدغه شکل‬
‫‪24‬‬
 ‫ويشل کيږي او داي کريو تيک حالت عينا ً بعدي سلولونو ته انتقالوي په کلي توګه بشپړه جنسي کړي په‬
‫قارچونو کي دهاپالئيدي يا ګامتوفيتي برخه له ديپالئيدييا اسپوروفيتي برخي څخه کامالً مشخص او جال وي‬
‫په ندرت سره ليدل کيږي‪.‬‬

‫‪1‬ـ د هستي دتنقيصي ويش يا هاپالئيدي مرحله ( ‪:)Meiosis‬‬

‫دزوجي تکثر په دغه مرحله کي ديپالئيدي هسته د ‪ meiosis‬دويش په طريقه دوه ‪ n‬کروموزمي هستي‬
‫منځته راځي‪.‬‬

‫مخکي له دي چي دقارچونودزوجي تکثر دډولونوپه هکله پيل وکړو‪،‬الزمه ده چي په لنډه توګه‬

‫دقارچونودتکثري اعضاؤ په هکله شرحه ورکول سي‪.‬‬

‫په ځينوقارچونوکي مذکر اومؤنث تکثري اعضاوي يو ځاي ديومايسيليم پر مخ منځته راځي چي داسي‬
‫قارچونو دهرمافاروديت (‪ )Hermaphrodite‬په نامه ياديږي په دغو قارچونو کي دمايسيليم له هر يو‬
‫رشتوڅخه په يواځي توګه دزوجي تکثر سرته رسولوتوان لري‪.‬‬

‫په ځينوقارچونوکي مذکر اومؤنث تکثري اعضاوي په ځانګړي توګه دجال مايسيليمونو پرمخ توليديږي‪.‬‬
‫دارنګه قارچونه د دوه شکلي (‪ )Dimorphic‬قارچونو په نامه ياديږي‪ .‬يوتلس په يواځي توګه دزوجي‬
‫تکثر سرته رسولوتوان نسي درلودالي ځکه هر تلس يا مذکر دي يا مؤنث‪ ،‬په ځينو قارچونه خاص‬
‫مذکراومؤنث جنسي اعضاوي نه جوړيږي په داسي حالت کي دجنسي اعضاوؤ دنده نمويي هايفا په غاړه‬
‫اخلي‪ .‬دغه ډله قارچونه ددي بنياد پر اساس چي دهغوي تلسونه موافق (خودالقاح) يا ناموافق (خودالقاح)‬
‫وي دزوجي تکثر سرته رسولو توان لري يا بيله هغه وي‪.‬‬

‫دقارچونوتکثري اعضاوي دګاميټ انجيا په نامه ياديږي چي دګاميټ په نامه دخاصو جنسي‬
‫حجراتوتوليدونکي وي اوممکن دي چي يو يا څوجنسي هستي ولري‪.‬‬

‫هرکله ګميټ انجيا اوګميټ دظاهري شکل له پلوه يوله بله څخه غير قابل تشخيص وي دايزو ګميت انجيم او‬
‫ايزوګميت په نامه ياديږي‪.‬او که چيري دمذکر اومؤنث ګميټ انجيم او ګميتونه دشکل له پلوه يو له بله توپير‬
‫ولري په داسي حالت په پستوقارچونو کي ګميټ انجيم د انتريديم (‪ )Antherdium‬او مونث ګميت انجيم د‬
‫اووګونيم (‪ )Oogonium‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫دآسکو مايسيست په قارچونوکي موءنث تکثری ثري اعضاوي د (‪ )Ascogonium‬په نامه ياديږي‪.‬‬

‫‪25‬‬
26
27