Professional Documents
Culture Documents
li.• si::r.rt:: DA
BIRLIOTHECA PiiDAGOGICA BRASILEIRA
son Á D\ltF,CÇ,\O DE ~ERNJ,NOO DE AZ.F,VEPO
VO!,UMES PUIJLIC,\DOS:
t - ll11ptl1ta Pncl r:1: :f'lru ru do 1m- 2 4 - f'4 nd!il. Cnlo~rns: t'roblcml\.'I
pul o o outro1 ,Meio1 - z.• c<! ltlio. ,\ dmln fAtta çifo.
t - PRt1.Ji6. Cnlo1,cru: O 1tJ1rq11u d t 25 - !oforlo ll nrror, u lm: A líl'lt"111 da
D,nhact na - 2.• oJisno. N,mlt'llc,
i - ;\!ellk~ Gen\\\: .\ 1 ld~~ do ,\\buto 26 - ,\lbcrto Ri\n"c\: ltlirnts e l'• npe,.
Torru (syl'll h~J~ com ll'l dko n mb stvo) . cu ......
4 - Olt.•tir11 VJ11nn11.: N1(11 11 Aull'lli· 21 - Alt rcdo Elll, Junior: Popula(ii r,
l 1nul11t a1.
llt~o. - 3.• Nliçio (11uam~nt1dn).
:!.i - Gcn~·r;il Coulo de Z.t1111aHaiM: Vf11•
G - Aui,:udo de S:ilnl-Hilo(rt: Su:und.o i:- cm no Ar oi:-uara - 4.• cdiçiío,
Vla;" rm do Rio do Ju1tir11 a H!n1u Gt · ";!') - J°"1h! \lo Cn\ro: O puLltm 1 do
u,u o o S. J'oulo (1822) - Tnn.l, o 111/mcntaçiia no Orotil - l 'rd11clu o.lo
1>nf. do AHoMo ,¼ E. Tnun"'I· ur11t, Pc,kn ~ uder11.
G - Uop tl.to I'tr~ira, \'11/10~ o •llilO• !O - Cnp. I'rtt!Hlto A. Runo.lon: l'fln
dio~ d11 n,... 11 . Oruil c~nlul - E.:l. lllu1tr11.t.L,.
1 - íl:ipll•tn Pcrelr&: Dlrrd rlH ~ d e /ll - AttHdo Ami,r;,J : O ll ruil n a crlu
Ru7 Dorl.,nu, - (Sci:un•!o 1~xtoe 11.C\U:o!,
t>Jeolhidot), n - C. de llc l!u- ~ !tUo: Vbltnn le:,, do
8 - OIIH lrn \'l1111nn: l'opu lo çüu lhr l - P rimeit1• l m1,1trlc - :i,:d. lllu1\rnd11
dfon on do llrnsil - <! .• ~iç\\o. c~o.m l!l lll( ur c.s ).
9 - Nina ltodrii.uo: Os Ahkon,u n11 33 - J . 00 Sa mo:.J o Fcrr11;: Mclon!11•
Urnsil - {Jlts·i.li'lo e prd,.clo <k Ho • ,.-;a Iltui!d rn,
mu11 Plrca) . Pt11hu11m,11 h U\uolt 11do J ¾ - An1:To nc Co, 1<1 : Jll.trodur(io õ Ar·
- 2. • Nliçi'..,. cheolls;i a On.1 l!ch a - Y.<1. !\luslf11 <!0..
10 - O!h·c! r:i Vlnn nn; EYo]uçii o do Po,·ca 35 - A. J , S1>tnp1io: Ph)'lo_cc11~f11L1hi1 do
Urn ,Ul'i ro - J. • '<lic~o ( Ulu, t r11Jn). Dra,il - ~d. Jllu,trn,Jn.
11 - Luiz dn C:,mnr11 C11,"n1l o: O C1nd11 31; - ,\l[rc.JQ E ll (~ Junior: O ll o.·.u\dr!s•
J'J-:u - v ..,1. JH u11tr11do. mo rnu1!1tn e o Jl ceuo do <r ldí11na
- 2.• C<,! fi; ,io.
12 - Wnnrlt r lcy l' lnho; Carln• ,f,. Im·
prrndur PKro li A11 Daria de Coto- !1 - J. F. Je Alm cld::,. P r n<lo: T'tlmclr:11
11:ip11 - Vo l. iU:.11hndo. Pov...,Jorn do Uru!t - \F.J. 1Jh1,-
tr.:ufo J.
IJ - Vkcutc Lfeln lo Cartla,u; A' n>n r - ! S - lt1.1y l',11.rl.,111:i: Moddnde II E:d lio
1:'trn dn lfl,luia do nu...1)1. (C11t l:is lncdlta,. Pcanclu<lii• c ,u1na•
14 - l"<~ln Cnln1on : ni,wrl" óa Clvlll· t.r:tJ.u ror Amcrlco. J.uoL!nn L,co111~cJ
ncin IJ, .. !lt!ra - 2 .• tdiç:",o. - l::J. 11!1nlr11d11,
ti, - Pnndici Calo,.-l!r11..11: D11 Rr1:"~llel11 Ã ~, - E. R0<1ue t tc•Plnio: Rnnd11nl• - li. •
11utdndo Jtaru - 3.ºYOluma (dnscrla (ditlio (11u1tm t' ntntln r lllu•lrntl,.).
"ltcl11çUo ElllCr1orr11 Jo Dra11\l")• 40 - P<'.'l!ro Ci:ilmon; ll! olorlo Sn,i•l do
IG - ,\Ll,cttoTo rr" ; A O r11 r;nlu,iio N"a· Du•lt - t .• Tom<l - Elopltit11 da 80-
clt nn.J. clcdod o Colania! - :.• cur,~ Uhu·
\7 - Alberto T otru: O Frol,lema Na· 1mtl11 {com 13 r.rn.,11rn1).
1 . doniil ílraltr~iro, 41 - Jo1é-M11.ei11. n,110: A lntttl!J:tl\clo
18 - VltconJc dt Tou noy ; PNlro Ir. d• llr11~il.
1 , - ,\rtonso ,fo E . 'f;rnnr,y: \' !9)1.cui h • 4:! - I'11t11.I!, Çn loll' t ru : F artna(oio Dfa,
do Dt M!I Colonbt (Src. XVl•XVUI). 10,;cn da l lr Mit - ~- · Nitiio (com 3
20 - ,\lbtr\ g dt f'nrin: ;',Jaui\ («>M tr~ n,nr,11n, t<J r11 d<1 tc.itt.o).
!U\utrn t6<'1 f 6r11 Jo t t:clo). d - A. Snboyl! l. lm:ii: ,\Jhcrlo T:iirrtJ
21 - Dup\l,im l'tttlrt1. : P~ l a nr11II\ O • UII ob r !I.
llfalar. H - &;tcviio Pln\<1: Oa lnd li:t n~" d a
22 - ~ E. Jl<111ucttc-Plnlo: t:ns~ io , J,. .All· Nord r 111 (com J6 i:rr:,.vurns e n,11,ppo,i
l hr opalai.: i a !lrtniltlra. - l .• va\urnt,
23 - E" Ml~lo du M<1ratt.: A ucuvldi~ 4:; - n•• 111,, d e: Mni::<> lb,te\, E>.11 111,h
atr ican11 "'º u, ...n. GNJ1tr11phlca dn llcul\ CoranJ1J,
No:tto. Sfri.o;
SEGUNDA VIAGEM DO mo DE JANEIRO
A MINAS GERAES E A SÃ O PAULO
(1822) - T rt\<lucção flo Aifonso de. E. Tnu-
nay - Vol. 6.
VIAGEM A PROVJNCIA DE SANTA CA-
THARINA (1820) - •rruducção de Car-
los dn Costa. Pcrcir;1 , - VoJ, 68,
SEGUNDA VI AGE M Ao IN 'r E RI OR DOBRA-
S IL - ESPIRI'.l'O SANTO - Traducçiio ele
Carlos Madeira - Vol. 72.
VIAGEM ÃS NASCENTE S DO RIO SÃ O
F RANCISCO e pela PROVlNCIA DE GO-
YAZ - Ent 2 tomos - 'f 1·aducção de Claào
Ribeiro de Lcsso - Vols. 68 e 78.
P.diçiio <J11
COMt'Al-iUWA EDITOR,\ NACíONAJ.,
SJ.O PAU LO
S a'ric s .ª - BRA S IL JANA - Vol . 1~0
B I BL I OTHE G A PJlDAGOG! CA BRASILE I.R A
AUGUSTO DE SAINT-HILAIRE
TO ill O l .º
ED1C.\O JL LUS'!RAOA.
Traclucçiio li nota.a do
CLAD O lllDJl!RO DJl LJlSSA.
193 8
CO) ! PANHJA EDITORA NAC[ONAL
S.o Pculo - Rio de J1u1ci10 - lt e<:i (1,1 - l'ort.J·Ah:i;: re
TITULO DO ORIGINAL FR,INCEZ ,
ADVERTENCL\ DO TR,\DUCTOR
cln, n c.ilio sem s:icdfic in J:1, forçis do ,·i:ij:11111..•. Ali:;urn tempo :i11ós
o me11 rc~rcsso, a sa111le se nio :i h erou; íui ob ri;,1do 11 su s11c11àcr os
1rn l111lhoa, o o 11rnc11rnr 110 .\nl cln fr.im;:i um climn mai9 umcl h a11tc
l]Uo o de Puri.\ llqucllo cm qiru ,,i,·c ro por 1111110 t empo. Loso que,
i:;rnç1u uos eui(l;ulo$ o ú compclcncia de àoi, c,:ccllc nt cs nmigoE, o,
H.!é. Drs, Dun:i/ o L:1llcninntl, putlc rNOII!ar os lr~b~lhos, o«u1iei-mc
corn cst.1 Hclnçiio, e, si o 1mhlico so tli i;u:ir 1lc nculhcr r.wornvcl·
urcuto a 11ri111ci ro 1wr1e, Jml,\ienrci •uccessi\·.1me111e as resra111cs.
Dc\·o co11fcssal,u, 1oàavi,1; si r..:cohrci um pouco :ia c11crgi:u,
uiio íoi ~cniio srnJ;1tivnmcutc, o muitas pni;:in:is tlcstc llno fo.
r::nn CSl'tipt.as :iinà:1 cm meio Jns soUrfmcnln~ ,n~is cruc is. Tcuho,
110rt::u1to, o <lircilo ele sollciL:a; 11TI;umn i11tluli;cndn para os <lcíeito•
Jo rcdar.çiio, Ee111 J1n·lcln 1111mero~os,
,\ ai1unçiio cm IJUo mo cntonlra,·:i, cnqu:mto re ilitin c~tn ohrn,
ern, ile\'O 11imlH aeucscc111,1r, po1,co ín,·orn\•el n c!!a cencro de tr3·
lr:ilho. J\fo~t.1tlo de Pnris, não p11de consu h nr tndo'i os lino, Jc
quo l inlw neccui1lodc, e, si hem q ue o eslmlo rb hislori:, n :llurnl
!osso o principal ohjec10 ib vfai:;cm, vi111c frequentemente íorç,1•
do n ilci,::i r 111ui1a coi~:i tlo \.-:11,0 no l]UC cscru\·j 1ohrc CiM f.eiCn•
ei:1, 11o i~ que n:i n 1i11hn .• oi, as 'listas nc nl111n1n collccçúo ifc plon·
1:is e :rni mncs !la Amcrita, c& tn vn prh•mlo dn v an1ni;e m tlc cou·
, nhnr n.s l]OO fonn !lrn 1l11r:mro us m i ulms c~cn rsõc~, e ilesprovitlo a lô
<l:11 11010 , que rc nui soli rc os n·ii;ct:ica tlo l.lrnsil,
EdS10 ointl.1 11111:i cireun.m111c i:i quo mo lor n n uecest.1rin n l11dul·
&c ncin <lo, lcilo res. Todo, ,~licm qtr.11110 ê ,uil que o nulor su·
J1cri111c11da clle 11roprin n ,i111prcssiío dos seu~ cscriph11, e cu fiqu ei
n 1111.:cntns lci;:ua, do loc.,I cm quo ~e imprimia esta ob ra, D c~sc
1notlo, opcznr dos cuicl:i ilos <lo crliror e tla i;r:unl c iruclligenci.1 do
hnr,rcuor, muito~ ..:rro, e!r.a11or.1m uo meu r,rimeirn volume. Tnnto
quanto po~sivcl, 1ivo o euMado <lc corrisil-os 11111110 crrntn e espe r o
quu 111io me conilcnmem :iulcs Ue p:in,,rcm·ll1c os nlh o5 1101· d nr:i.
Pnrcce, nliiis, ,, uo soli cuc nspcclo, 11mn espccic do !utnlitlatle tem
11ts.1do 50IJtc o& 11rdlion:s livros puliHr:i<ln! sohru o Ilrnsil. Manoel
A)-rcs <lo Ca1.al, o pai 1b f;CD&rnPlzia hrnsilci ra, tem cumpri1l:11
cr,m11; :i erutlili:!, Relação <lo~ Srs. Spix e i\fn r till!, 0114le o 5cnso (111 &
cniwcniencias íoi !iio rc.i['lllituUo, encerra numeroso~ erros Lypoi;rn•
phico1; Josú J?c lici:inu' Fcmni1<lcs Pi11l1 eiro niio foi 11111ito mn is ÍCJiz;
com os seu~ i11lcreua ntc3 ,\m1ac:'s do Rio Gr:milc (lo Sul; 1l'r~chw ci:;c,
1iio c.xncto, e. m11 i tns vc.:c~, tiro a!rahcute, foi íorça(lo a juut:ir oo seu
ultimo liHo uni wpianlo inteiro r.m que corri i:;c os e1Tos <lo primeiro;
cnÍiln, o r.!rriplor n qu c 111 se tlc,·crn os mel h ores notôcs sohrc n h is·
to rin, i:;coi;rophia o c~1:i 1i~1 ic., Jo Dr:isil, José de Sou!:i e A'ZcVe(lo
Piz,1rro o Ar:-iu jo, tem, pnrn c:i<l:i um Jos seus ,·olumc!, voriu pq·
gin1u i.le crrot11,
INDI CE
Jn6 qu ocs ba~.tn ntc :tfo~tadoa umas 1las Oltlrns e vn rins c1cl-
Jua co111i:tru.idns em voltn de um a s:rnn dc p rnçn cobertn flc
hcI1i esimn xch •a. Essns lrnbitn.çõcs, que não cons tnm de
muis qu e o rc,Mlo-chfio, são occupudas por holcqu iuciroe,
por ncgocinntcs de Jojne bem sortidas, e que vende m uo
mesmo tempo gcncrns alimcoticios e tecidos, e por fen n-
<lorcs, enfim, cujo officio é ohi mni s m: ccssa l'io que qnn.1-
qucr outro, por c:t usu do: passngctn coutiuuo dos trop eiros
de Minas Cernes que descem · a sc r 1·a. E ' cm Agunssú que
comcçn u acr navcg:wel o pequeno rio no qua l o lugnr
deve snn ori gem e no me. O rio de A g u.195(1 nasce o pc-
qucnn dis tancin da grn nd c Cordilhcirn, e, lançando-se
como o de l\Iirity no Ln hfo do R io de .l :tnciro, forne ce
110s cultiva,101·cs da ,•isi nh unç,, um m eio commod o de
tnmspor tc de 5eus pro ductos para a cidndc.
Deixando Agunssú, en tramos ncssn cslcuda f!UC cha-
:rn,n';", o cnmiulio <lc terra. Dá-se-lhe este uomc porqu e,
segui ndo-o, cl1cga·SC ao Ri o de Jane iro sem ueccs!icfa de de
ntr:n•cssn• a lH1 h ia, enquanto que a gra nrlc cstrnd.'.l de VifJa..
Hica (6) não vo i além da vi ll.1 <lc P orto da E$trclla, que
cst:í 6i tuuda no fund o dn bahia , e onde se é obrigado a
rccorccr n e mlinrcaçõcs para chcgnr ií capital. Aqucllcs
dentre os Mineiros que temem o mar, e núo são poucos,
dcsvianMc da cstrod n principal p nra o lodo do r io Pu m·
hyhn, e c:.ihcm 110 com in ho de terra; ae cn ravauae que
vêm dne pnrtcs occi dcnt aes dn provin cin de Min as Gc ro.cs
chegam tnruhcm no cami nho de lcrru por outr:1s cstradns
de que fnll ai:ci alhures.
Dcixnmlo Aguassti nii.o se tem que cm clur mnie de
meio Jcgua pnru chci;nr ao sopé dit scr rn . O tcrrCllO con·
uma á ou1r:i 1fo scripção dos mesmo, Jui;nrcs, achei c1110 dc\· ia ,1prc·
1cn1a r cm nm só quudro 119 ,lirfcrclllcs oLscn·a çõc,1 fci1:is cm é11och:u,
lÜo proxiran,.
(6) .A c:ipita l da provin da do l\lin:is Cernes,
VL\Ctf\1 PELAS PnovJNCL\S n1:: H10 DE J ,\ Ntmo E MH~As 27
tinun n 5er p lauo; mns n vh1inh auça <ln grn ndc Cordilhei ra
dá á paysugem um aspecto mais austero.
F izemos alto em u nrn cspecie de hoapcdnrin eh mnnc1 u
8t?mfica (7) , onde fazem pon to, gernh ne nte, :1s earnwrnn s
que devem ga lgar a CordiJhc ira e tU! que aenh:uu de dcs•
ccl-u. E ssa h nL itação cst.i siLunllu a cerca de nove lcguns
do R io <]&, Janeiro, na cx ltcmi d,ule ele uurn cn lr:"tcl n lrns·
lnut c rcçtilinc:1 qu e n pl nnicie foz entre ns mon tnnhos.
Em fre nte :10 c1lifieio, (JUe es têi cru.:ost,ulo o u rn :1 co ll im1,
e;c este nd e t1m l1cllo gru mru ndo ,m lpi cndo 1Jc n]gu11e grn ·
pos de goynbc.irns ; m nis nlêu1 corre o nnoio <l'llyt,í ou
Tlut1 111i (8) , cujo mmmur io se ou,·c, 1Uns 11:io !!e vê, por·
que. est.:i cscon<li<lo pelo s ndmslos 11ue o m ar;inam; urni!I
lou!::c, enfim, montes elevados se calcn<lcw cm semi-circulo
e oÍfcrnccm nus encos tas um nmph iteat ro de mnttna vir-
gens nrngcslosns. E s tn cncn nt ndora paysngc m é uniurntl n
pelos nnimacs <lc eaq;n qu e pns lnm por t1qu i e nlli, e por
grupos de tropei ros, dos qu:1es uns <l cscnrrcgam :is rncrcn.·
dol'ins, e outros se repous am j :í d,1s fudi gns 1111 jornudn
cstcn<li<los indolenteméu tc sobre o rchn.
Os montes, cm cujo sopé nos cncontrnvnmos cn tiio,
(:1zem parte dn hnmcnsa et1de in q ue, comc~:nH1o n o n orte
do Brnsil, se prolonga pnrnllclamcntc no mn r, dci..,wml o
pequeno int cn ·nilo ent re cllu e o litorn l, :itravcssn. as p ro·
"· incins do E spit:i to,S ant o, Itio de Jn n ciro, Siio Pnulo, S1111•
ln·C atlrnrina, e, nn cntrn<ln da do R io Grn ud c de São P c·
dro <lcscrcvc, cm direcçã o· a oeste, um a larga curvutu rn
pa1·;1 it· tcrminnr nns :Mi ssões do Uruguny. Esta Cor<li·
Ihci rn que m u<l:i contiounmcutc <lc nome, cm ccrlos trc·
chos npcn ns deb:n pequeno iutcrvallo entre clJa e o Oeen·
no, uoutro s nfusta·sc bnstnnle pnrn Oeste. É <lesncccssnrio
(7) Eslo nonio ú 1otl:l\·i:i nicn l'.ls con hcci1To tlo 11uc o tlc Pé rln
Sem,. [llojc J foi: da Se rra1. (N, tlo ·r.)
(8) Palnn,1 intli i;c1rn quo sis11mc.1 c1ucaia.
28 Aucusro Dlô. SAtNT-HtL,,mE
(9 ) E' possivcl que, na rroviucia ilc Rio G r:tndc, cxi st:m1 al·
i;umtt!I m ::i ttns yirsc11 s :io nordeste <l:t grnnilc Co r<l il hci ra. E' possi·
\'d t::imbcm riuo a sudeste d:t r ro,·inc in <le S:rn1n-C:nl1 :irina !C crt·
contrcnt .ilgu11s C«lll/lfl$ en tre ::i cadch de mon1:mlw s e o Occ::ino,
(]O) ViJc a miiil1a íntro<loci;iio ii 1JiM1Jria ria$ 11ln11ln$ mriiJ no·
lavei, do llra.fil e du Para5u11y.
VtAG~!\I PELAS PJWVl:\'CL\S DF. Rw DI!. JANEJno J,; MtN,\S 29
01 ) Üc\·o ín1.(' r ntllar 1111c n iío foi nuina lllalL'l vfri;cm 1111c
ol1~crvci II composm qu u 11 11ui m cncio110.
30 .AUGUSTO DE S,\INT-llILAlíl E
bl'C que os son a que vibram com lnn tn fo rça siío produzi-
dos p or um passnro do t ama nho de u m melro, que , qunsi
immO\·cl n o alt o 1lc u ma arvore accca, c,mta, intcrrom pe-
sc, e e.s pern pu ra recomeçnr q ue ou tro ind ividuo da aun
cs11ecic tenha respond ido ,1 sun voz. E' o cnsmnrynchos
nmlicollis, Tc1u ., que mudn clc plum agem com o co rrer <ln
id:1de1 e que, tendo si<lo de u m vcL·dc aciuzcutndo, aca b a
por se tornn r tiío brauco como os nossos cysnes : os 1\Iiuci-
ros o ch:mia Ul ferruclor, por cansn do cun to, e uns pro-
víncin s do Rio de Jn n ciro e do E spirito-Snnto, diio-lh e o
come dr. arapo11ga, eviden temente dc orig~m indígena.
:tl(yriadcs de insccto s \i:'lbitnm ns mottns vfrgcns e ex -
citam n admiração do nuturaliisla, orn peln origi nalidnde
de suos fo r m :1 s, Ol'a pcln vivacidade d:1s côrcs . N u,·c ns de
bod>ole tns rcpousnm ós margens dos correges; nmontomn-
se umns contra ns outrns e, de longe, pode-se tomal-ns por
fl ôrcs de que H terrn e3 teju juncada. Uma soberb a l1or-
holcta nzul en·n entre :is grnudcs nrvorcs com um vôo pe-
sado e i ncerto; estende, JJOL" u m mom cu to, snns nzns qne
-,üo sup eriormente de um azul l inclissimo e nn ca r ndo; l ogo
depois, porém, une um n ti oulrn, escond e a supcríicic h ri -
1hantc pnrn níío mnis m ostrar siniio n Ince inferio1· que é
de um cinzento esc uro : dcsnp r,,n·ccc nssirn n a obscuri dfllle
d:i mattu; u rna tem-se o prnzcr de tornar n vêl-n nmis no
longe, ainda orn1Hln de snne côrc11 hri llrnutes.
Tend o dcixndo n cn.:! u de Demfic.,, nl'ruvcssnmos n vim ,
o riequc no rio Hyt u' (13) qn e é pouco p rofundo e corre·
com l'n pi dc·.i. Entre os nrlms1os qul! o m:1 q:;ic m11 é irn-
possivc;l dcb::nr de not nr oa ingús de longos c.stnmcs ; um a
bol'rn ginea, e njoa Ilôrcs nh·us 1·ctmjcl as c m cimn usse mc·
car nos gencros <ln Horn Irnncczu sfio, como se snlJc, muito
rnras nos tropicos, e nuncn ns re colh i, no decurso da s mi•
ulin s vingcns, sen1 experimen t ar uma ccrtn emoção. Este
crirms me fez lenihrnr o <los Alpc.s, as r isonlrns cnm pi11ns
onde vi es te ultimo p ela primcirn vez, e ns doces recorda-
ções da pa tria vieram mistu rar-se ao reco lhimento c rn qnc
me mergulhára o espeCtaculo dns flo rcstns sombrias e m11-
gcstosas q ue cn t,ío ntravessavn.
Após subir e descer varias vezes, chegamos, ao cnlJo
ele umn horn 1 no ponlo mais el evado. Líi um panorama
t,i o extenso como v,uindo se desdobrou. Dcsco rtinilIDO!I
loda n plrmicic, ns collinM 'JllC nqui e nlli a eort.o.m 1 e,
111:1. is ao longe, os morros pittorc scos de Tijuca e <lo Cor-
covado. A' esq u erda o horizonte cr;1 fü.uitado pelo bahia
do Rio de J aneiro, e corno 11 cnt rn da dcstn estavn cscondi-
dn pcln ncblin:1, mostravn-sc u meus olh os appnrcnt.o.ndo
um humcnso b go scmcndo de ilhas.
Dc!!cc ndo n montunh.o. tive o prn2cr de cnc011tr.1r cm
florn ç;io (no começo de dezembro) gr:i nd c nnru cro <lc ta-
qunruss rt's, a maior cspccic de L.imbu' que cresce uo Drn-
sil . Estn s gi:amincas gigau tcscns po dem se e-levar n cinco,
cnt,1 ou sessenta pés de altura ; suns v.m1s, de um vereie es-
curo, tê m a grossu rn de um bra ço; quusi desde íl base cur-
v:nn•sc cm arco, e frcqucolcmcu tc sn,1 cxtrcmidndc toca o
ch:'io. Nos nós, que s;io nfastndos uns dos outros de va-
rias pés, nni:;ceru vcrt ieillos <lc ramos cur tos e cnrrcgndos
<lc folhas 1:wccobdas. Passnn-sc vnrio3 :moos desde o
11n.scimcnto <lo t,1qu.i rnssu' ntC: ti époeha da ílornçiio, que
põe te rmo á suu cxistc ncia . lmmensos pnniculoa de quin-
ze n vinte p és ele comprimento se dcscnvolYcm tlíl c;-..:trc-
midnd c do caule; mas a esse tempo a plnn ta já 11crdcu to-
da n bcllcza; n:ío lhe restam mnin ciun ~i íolha:J ; o ma tiz
pa rdacento dns Dôres pnrccc nnmrneiar-Jh c a proxi mn dce-
truiçiio, e a rig:i ilcz dos ram os nfo slados· elo paniculo a.cu hn
pôr lhe tirn r tod u a clegnucin. O tnqtrn russú é, aliií .q , umn
plnnta utilissimn. Fnzcm-sc cscntln s lc\·cs e solid as com aa
36 AUGUSTO DE SAINT-Illl,,\mE
(18) Cacfia,;a.
Vl,\CEM PELAS PnO\'INCJ,\S Dt Rro 01.'i. J ,\ Nr:mo E MrN,\S 43
(19) Vide. u inl rntlucç:io ,i miuha Tlhior i« <lm; rifo n tns mnü no-
fa vci.s ,lo /Jrruil<! tlo Paraguuy.
,14 AucusTo DE SAINT·HU.,\mE
{20} Pcnclopc.
VIACEi\t P ELAS PROVTNCIAS DE R IO DE JANEIRO E l\fINAS 45
(35) Vido Mcmoria.s hi,toricas dn Rio de ]o.n ci'ro. E' esse Irnjii
quo foi i11dic.1do IUl Flarn Drasiliac, ele,, como si1uado nos campos
,ld l\tiuns.
(36} O,i,sc esse nomt:, conio se verá crn ou1ro l uc:ir, iís nrn ua,
quo Lro1:un após n du~lrttiçiio <los íloreslns viq;ens.
VIA GEM l'F.LAS P n O\'JNClA.S DI·: Rio DE J AN EIRO r,; J\Íi NAS 63
E ' uma grondc :irvorc íJUc p erde :is fo1 hils tumuo lwcotc e
floresce .intes qu e as novns brotem; cstavn cntiio coberta
de mun immcosid nde de bcJi m, flores nmnrcJl:i.s que a fa-
riam not;tr de longe. Os gn1hos do ipé co meçam bnst,, n-
tc ha ixo {37) e Iorm nm uma c:-ibeça irrcgn l:ir e nlonga iJn .
Seu lenho, de um hrnnco an1nrclbdo e extrema clurezn, é
muito p roeurnc1o pelos Jrnhitimtes do pniz : cmprcg-arn-no
cm cnrpínt .,rin e en rroçaria, e u1ili1.nm-uo tamhcw no fn.
laico de bcngn1ns e cxccl1eutcs cnhos J c fcrrmne11t 11s.
Si proxitno no Rio de Janeiro podemo-nos juJ:;nr nos
arrcclorcs <1c um a <las tnniorcs eiclnclcs cln Europn, ess a il-
Jus1io cm hrcvc se d issipa . .,.\ medida que nos afastamos
J c Iuli níunn vê-se en iJ.:i vez menos h nhi tnções, as ve11das
rnl'cnm, cncontram·sc menos terrenos cultivaclos, 0 8 hosqucs
tornam-se ma is comruuns, e como eaiJ.:i vez mais nos ap-
proxi mamos dns montnnhnl!, o aspec to <ln região tomn
cnractcr m,1is gra,·c. Até J,tlu11íma, o caminho é ladeado
de seh cs .ir1iíi cia cs, forrnt1da s por cssn mimosn cncnntn-
dot·n qu e cs L.í hoje em dia tiio cspalha lln cm volt n do lüo
<lc Janeiro. A p:1rtir ele Inhnüma, tnc1, cercas sã o jll. coue.
tituidns por pfont.is in digenn s : s,io as cs pccic.s urnis com-
muns, as que cscn pn rnm, com ccrte1.a, ti. cl cs tr uiç1io clns
m;1ttus virgens, prineipnlm cnte clívcrsns cspccics Jc hjgn?·
11 cnce:ts, baufiinfos, tnna core/ia de odor fétid o (cord1a
11ircina, Aug. de Saiut-Hill.), e a pitart gucira, my1:lnccn
que cnrnctcrjza os terrenos arenosos e visinhos do mnr.
A rcrea <1c cluns lcgnas do Rio de Jnncirn uenhnm as
clwcaras (38) ou casas el e campo, e começam os en ge nhos
el e nssucnr. S:io npcnns cm numero de ci nco n a parochin
de Inhuúm,1, e ji, cm Jrajú 0;1tingem n <1ozc, e onze na de
S - >1'Ç'-.'<I ~. l ,o
66 AUGUSTO UF. 8AIN'r.IfIL,\IUI·'.
ri:;os ; n correntezn, c1u fim , n5o 11cn n itt c nva nçar sin üo
com cxlrema va:;:nosi<ln<lc, e qmm<lo varias caravunas che-
g:1.1u maiii ou m enos no mesmo tempo á mnrgcm elo r.i.o, n
ullima é olJi igncla a esperar muit o pela aun vez.
A ca trnd:1 tJUC couduz do Rio de Ja neiro n Viiln-Ri.cn
niio é menos frequen tada, ta lvez, que n de Paris a Tolo3n,
e serin parn <lcsejar q ue se co nstr ui sse unrn p onte sobre o
Pnr,1hyhn. Os Drasilciros são ain da, porém , (Jua si cxh:n-
11 hos n esse g;encro ele co nstrucçõcs ('10). A.liós, a ant iga
admin istraç,\O tinl1,1 iclê.:i s muito cm;tns e dcm::isimlns pr c·
occupnçõc.~ fiscocs 11.n·a pcusnl· cm sc mcl h nn tc cmprc.,,a.
N,io m umlu rin erguer um a paute a 1ma custn porque ut111\
hnli;n ficu,·u cu1 mu ito m enos, e jn111ais se podc1;a pcrsm,-
di r qu e u1un poulc, fn cili tando as commu nica~cs, lhe u·ou-
:,r.;cs.;c 11n1 cl ia g;r.,ndes v:111t,1gcus; por outro Jn do não h ovc·
rin de dci:x a l· co nstru ir a paute por nmn compnnhi:.1 1 si
fosse passive] orgnni?.ur uurn, porque tc d n siclo nc cee.surio,
pelo menos pol· ,'l} gum tem po, dcixn l-:, n o goso <l11 rcn <la
do l• c<lnsio.
Chegados ú ou t rn u1argcm do P arnli yhn :. presentamos
uos3os p<l}>e is :w comnrn111lnntc <lo registro, q ue nos rccc·
hcu com cortczin. Confia-se, geralmente, esse posto a um.
teuen tc (41) que tem sol, suas or<lcns um cl cstacmncnto
<lc quntrn LI <lcz homens pertencentes ã pro,riucin <lc Rio
<lc J :rnc iro , O visto nos p.aai,a porte;:i é u principnl íuncção
elo comm a nclnntc <lo registro; mas mio ú cm su ns m 1ios que
se rleixa n im portaucia cio pcd:igio, e sim mnis 11lém, no
rcsis1ro do Pnrnhylnurn. T endo dci.'l: udo o commn ndnntc
fo1ttos visitat· a igrcj:1 que avistó.rnmos c1uuu<lo nin cb tlo
outro lado do rio, Está cdificncln sobre uwn pequ ena pln·
toformu que domina o rio e é rodcadu de ru:vorcs. A
volta dcllo tod:l hn umn galctia .suspensa por esteios; niio
uprcscnr :i. nnrln , al i.is, digno de :i ttcnção.
Dessa igrcjn depende uma parochin <lc fj:L':mc.lc cxlcn-
são, mns que apeno~ es tá comcçnudo u se povonr e confi no
coru as lcrrna fcrtcis h ubit:ubs por Indio!I sch·agcns (4·2) ,
Assim, enquan to que n sctcnln ou oitenta lcguas tio mar se
cncontrnm cidades nssás consic.lcrnvcis, grand e numero de
povo;içócs, immcnsu cxtcnsiio <l c terrenos dcspcjatlos doa
rnatlns, niio cxi"ltc, pelo co nt rurio, n pcqucun di stnucia dn
c,1Jlit11! .scniio UD\ n povoaçfio n asc ente; :u Ilorc.!> lns virge ns
se mostram nhi uin<la cm toda n pompa unti\'A , e os Indios
cr rn111 cm liberdn<lc. A razfio dcs.,n diffc rcnça é fo cil de
perceber. Núo foi parn formar cstnOclccin~entos ruracs
que os Portuguezcs se cmhrcnh:irulll pcJo intcrj or dns tct··
ras; fom IÍ procuro de ouro e pouca gente quel'ia estaciona r
cm nmn estrada <yuc conduzia ú l'iciucza. Depois qu e a~
minn s de ouro comcçar:un a se cxgotar e a lil>cl'c1nclc de
commercio passou a dar muior valor no.s p ro ductoa co lo-
niucs, os chefes de fnrnilia vo1tnrum as \'i5t as parn n agri-
cu ltura e poilc -sc cspcrur ver multiplicnrcm•.ec, dentro cm
brnYc, os lu1hitnnlcs rrns Ynstns rnntt.:1.s que nrnrge am n pnrtc
dos caminhos de ViJJu-Ricn ruais proxiut.t do Rjo de
Janeiro.
Colhendo um:i flô r ú margc1U do Purnhyhn fui picado
poL· uma vespn que ruc ca usou dôr vivissituu. Um menino
CJllC: me acou1pnnh ava mnsco n immc<ljatamcntc alguma s fo.
lh os dn tnalvncca co nhccidn 110 paiz pelo nornc de vnssmn
(sida cnrpinifolia~ L. F.}; cs frcgou com clln n pienc.Ia, e :10
mesmo in stp.ntc a dõr <lcsoppa rcccu . AttriLni ess a peque·
nn cu ra /1 u111cilo gcm haslnntc nbundrmtc que contem u
p1auta qu e o menino uliliz:íra.
oeste desse 1·io, o sólo lonrn n reerguer-se pelo 6Cgu nda vez,
e chega-se a um plan alto que ac pnrn ns agu:1s do u,esmo
rio <las Jo Pnramí. Al :,'l ms pon tos <lesse pl:m,ilto nprcsc11-
tm11 vc rcladcirns mo ntanhns, t:1cs co ru o a Serra da Caua$tra
e a Serrn. do s Pyreneus ; m as qu nn to ao nrnis é de alti tu<lc
nESiÍS uni forme para 5-C l he poJc r <l:n· o nom e de cn clcin.
Como :, cstruclu d e Rio Jc J u11 dro n ViUa Rica Jcacrcvc
\'lltins v0Jt ,1s, é, ncccssn rio p crfuz cr ccrcn <lc v.íutc e umn
lcgw 1s }lttrn ir do Pnmhylrn no ponto tln c:u.1e in occidentn l
<·111 que co meçam o!I pn$lOs nnlurncs, e, 11clo CJUC <li ssc
:iciuw, j.í se sn h c tJUC cs~c espaç o é montnnlioso e coberto
rlc iunLtos. Em snlii<l,'ls e d<':ci<lm!, a .ihi tmlc !!C vai d e·
,·:m<lo grncl11:tl 111 cntc, e :i. vcgc tnção toruu-sc pouco n p ouco
me nos Yigol'O!la r. vorincln.
Eu t rc nós um espaço de vinte e uma lcguns 6c trans11õc
,·m nl~u m.1s hora s; mas no Brnsil, onde sc vio j :t ncom11n-
11h11flo de hu nos c11rrc~:idos, •1uc caminham n pMso, n 5o
se pode, como j ;í. tl\•c occosiiío ele dizer, pcrfmtcr m,, is tl c
lrc7., quatro, 0 11 , no rnaximo, ci ueo leguas pOl' dia, e, como
,1 estra da tlc Miu as Gcrncs é muitns vezes lrnslan lc d ifiici l,
a tn:itchn nhi é, si pos.sh•cl, m ais lcntn oirnla <JUC noutras
Jrn t·tcs. D epois de chu\' :lS uw pouco nLu n<lu ntcs, cucon-
l r.i m•sc, nos lugnrcs lrnixo! , huracos proí11 1Hlo!1 cm que as
hcstos d e Citrga ec a tolam nté os joel hos cm um.i lnmu p c·
s.1jos:i, de q ue só ec ]ivrnm com grnn<lc esfo rço. Siio os
11:11·ticulnrcs 1 que tCm 1u·op ric,l.1.1Ics Íls m:tq;c11!$ dns es trruln s,
que se obrignlll ., c1cscmhnraçnl•ns tlos galhos de nt·vorc qu e
11 otlcm prcjmlicn1· o l rnusi to, e fnzcr os co ncertos n ccessa-
r ioa (44) ; pnra tornar menos imprntienvcis os trechos }a.
mncc11tos, nâ o conhecem ou tro processo si niio o <lc otrnvC&·
-'í'lt' nhi, nus QO lado <los outros, t roucoa orrctlondudos eobrc
(·11·•) A,.,.J ., , ~J i:io . Su o u 1,.Ji , ,io n io 1.,·o kt·" • p orêm, " " mel •J••, e , ln,,
n~, l"i r.< lplu Jo i,oolc X\' ll, [li<> i . cm t 61i. !louvo • nltrio11ncn1c. ! ffl 1,,.,,.
• •l"·
doln,,. n10,!, cur,n lJ H, o ,.p,Jl 1; u Jo .\!o, 1!n, C i • , • JnJaJ o p, J, 1•~n!h1.o. An!on h
,Ir, l ' rotn(o, 'l"" fu •~"' 'l"c u~n,po nl ,ouo • ur••Ht~ " """ W I,., Fr on,l,e11 , ~ !n<>I•
Jo u,n <onl lo ~.,He Jo u«<>H•I ot 1111 ,lo,. lu o ~,n J;?G, t<&11<1,ln "'l'f' ~o F, L. [.rito
l '<r<h~ (Ih ,•. do , f,rl, , 1'116 • .UI.... li , ~2> ) .
,\ Jou J o u1,. J lçÕo Jc ~!nr<u• Jo Au><d., , .:; f.,J <on hui,11 oon, p•K loi o •<>
pul,ll<>t llol 1l1 c,1,.r ,lt SHu Lh~oo, ,,, , ,-Jnno~ • do Ria Ja J~n•,"10, li , 1?1-200 , wa
78 A UGUSTO OE SAt~'f-H ILAHl f.
ti•••«• do Co11, cll1• t:l1t1,0Hi,n ,h 1uJo dt li ,r, n11w,nl,rn ,le JC.11, " " !JO •• hlh
dt ""' , / : ,.,, .,,. ,,... ,,;,..,. ..,,.,., • 11:.., r lllrir~ no ,,.,. .ru u,..t,.•,tu.
Meio 1a,Jr, ,.., 1616 ou C, ,loh lllku do !<l,u~• ,11 ,\rur 11, ,\nlonio ~ Uomiu;o, ,
,li,1n,1e,1111•ta • ter.o,., • tlfll•~•• pot•rn•, ,., «>tn 37 1i.,u.,, 1,.,,,....,, e UO ludl<H
c1n ~ r.u•• • • /Uflirono J., Vkh,ri>. 1:,111. c >f"'•li(i• larnLt,n H n,>lloirur.
li JuJ. 111 prl,no•dlu ,h colo ,.i, ,ç.io, ,., prinirir., n,crod, Jo , Cculo X\"I (1~38) .
11 Jhuon, u ,,r, du pelo ~rlão ""' lou1<0 ~o ,.,;.,.,, o,,, ,.;,,,101 no lh!ti> o u 1,iunb1
1,rnrin,u r••• o lodn do 0<11, de 11u• oú l\1"c,11u "º11<1,, ror ~oe1,n>t"'"" ,)u ul,u!/'11 r
Jluhllr.ado r r,01re,ig,u1~n1, oi f ditiío tlo Una da SGJn,,llll~lre, ,\ cllu rrluir,11""6i 11•
... . . . .,.,1nto.
S•t\i•n1c, rn,o H inlorm, , 0111i,l111 nt ,nnolf~i• 11,vr• , ,1, ,.,,~niíiu """"~'•1•hi:>
11.. "· 1i.,m. dr r.1.,.11,eu. t:""º"';;., CtoJrn1,1,iM J., "'"'" c,.,.,,.;,,f, 2.• •tlisfo,
e.,,~,.. t,J;10•• r,.·,d-,ul, S. l', 11!0, 1?3S. "''· ~o. 01.G5, 1;.,., • ''"" .,,, ;, dr un,•
t<1 1,nl,o ,tt,..thlo coru 1••n~~ suo,rilo.
(1~.J,) A r,l..,•lr• up,<11,õu quo r n111... rdo ,io ,1•, C.r•, ~11•• foi, urcun<UI•,
• conflui. • fur,,,i••• íln•u ,i. f.ori110H, ,,..,,/1,nno (,,,,.,.,,!mcn1c ,lc .,;J•"' Ju-
ifdra ), &nn<lt u,,.,,. c,•, u o .i , l'u>l, 1•ar Thom~ ele S,,uu, pri•ueho co.-crandtr
1••••, mio '1"- ,.; 10..c lu;or "º , o,.<rne de n. Uuorlo "'" C..,1•, '"" .,.,...,.,nr,
iu.:J.,
par u ,,.11.;, tlt1u c111u,I, o Juu,u João ,J,. ,\1p,l<11tl• N•• ure
!'•r. C11•l11,1no ,!1 ,\1,,.11 (C,,..,/n~o, 0111,·101 • ,,• .,., • ..,,..,º
,!o D,o, il. u,;,.,,.,.
\')J~. 1•u. l51.1s~). • •h ,lo 111nelU(Õ" lol o Jr<1<1Hlnl,o>ihi: p ~u c.t~:.r•,. 1•••<·,11.
c1t!t 011lni,ío oi prr/,11,.,1~ 1••• Uuil!o de ,i.,.11,~u. (up. ,;, , rt•. 41 • .. ,.). v
fo!tltt, (1\ lj>f'ro•ho,a,!o..,,nlo O 1<~ulv1~: 5 .,)rlu l'dO Ct,.,,·•\I • • • , ,., H:.J, nUrt(O"
ol~rn o Je<;ullit,l,0111,i , ,, ,h , <uu11i • 1 ,lo 1lia,un11no, •111• otlindn. d,,,;:111 rronHI•
rn<nl• u 5. F,.,otChU, ••i11in,lo u111 <lt " " ' 1ftl11..,1c, J., .,,•ri:~111 Jl,du, iol, u "
Jr<il,lu J.r •lc•o11,,.lo .,..,. ol<lei• inJ;&•"• jnn!o •o Mau;,h)·, i ,oho11, <11<i(j, rei•
11,a l'ntlo, u11lonJ o Ju,I• ,11., 1 nor«niu I"" ,.,., ur·,llt;v, uo """º .:J, 15S5.
Dc,·c·•• o ,.,,,J,cci11te1110 .:Juu , .,11,oJ1 • 1,n,• rnrl• ,!o 110,lrc ,\,uouin UlU'!ll<I, .:JnLoJ•
<lo 10 ,1, j unho ,J1 \~H. utrl1111 po r cnnunlu~n ,lo r•dra :-;.,1,.,,,, • 11uhliu,h 1••h
rrhu• iro •n mo \onu, Y, l'li'· :1•, ,lo lleD. J,. ln.«. /lii,. ~ Co,,. ll,o,., • rootuior-
"""'º· IIU e..,,.,.'"""°' ,,,, ,~.....,ai. Ull?, 1,;, . 8!·~9 {:.• ..11,.;.., 1,n, l'i'.'· lt.11,\711).
A ur11 0<~11i1om,,• "'"" ,érnlo ruuitu ,u,1,00 Jl'"º''º~~· "'"L.,.,.. de ,,.;.,~,.
f. h Ot L"lu<ÕJfSC OI
A. Jo \'•"" llo<11li;;11n c.1,1.., ~"' JSG I (~•nrno do lfm, .:J• s,;), •1•,. "'ºi".
ora1111,lu C•rhL<•11•, relo ,·tll• ,/11 l'1101uoç,i 1tô .,,,,., iO º" ao \unu Jo lllorol.
Oe1u ,.,u,.,h '""'º' <INh«h~rhlo 1•er "'"" url> ,lo J•~•l•e l,<ou,rtlo \'111Fe, 'I"" n
aeo,,.,, , u!,ou. ,ht,tlo J1 D1l,ln, :G Jc j unho de l:.G: {C""'" aeu/001 cd. J • A<sd .•
Ull. p,,. J l\·3:G),
A do ,\lullrn C11,.-all,u, • •1<« •• rd,ro " 1Himci<o hi,to,iodor ,lo n,.,il
(CrnJ~,u,
r,..,,,,.1o J., Tcrm rio lJr<11il......,. JX. PI· S9 •I• «l. do ,\uJ.), o 'I""• .,,.,.,,1.,
C• ln;,roo {,lo ,lf l11n1 ,!o llt<11íl <' '"" J(lfolnçÕ<1, l, 3;9) , luo j.,~or tm 1~1 ,.,, c.:J,
0011, ~O ou GO n1mr>11hri101 o l11Jia, .,,uilt•r•t, ,l~r•nd1 n uplu1>(oio oito °'"'"'•
l"''f<>ttrndo ?l) '"*"º'· Seu I''"""º• H ,n cll,o, orl,n!3d u "11<1 ,,.,.,., ,\~ 1,,ul ""~º
• • 1••tlro, ,·crdu J.,r,un rn,!, urdo ,11<0!!\ro,lu''. ioi• io.•·•• r ,I., l<'111i!i11lo~,,ho, , ,.1,1,.J1
""" r ia ·•.,,; ~, ••o•, ,lu ..,.,.., •lc uptol .,..,110 li110, i.h·r• ,lo• 11,lu ,b " "·' d1
Jr,c.>rnLl,11: tl,oul.,;,• .,, ao nrcl&1 ourlr,, o, .:Je ~H..,, Nnu: u111u,.,11 1,.J~ rc~ii«•
.,..,, ,.., , ouda M lii;•"' ~• !,,,,.,do, oflh1~n:tt ,lo J.,1uhin1,,.,.1,0 , ,lu ,1.,, llott,
r,J11c11r1 • S. Mitl,e111, ,, limlm,11\C, •l'IÕ • ,~il ,~,Ji;b, , l11<1u rom o ~rnli• e t"ln·
(Õ<t ,!., lf~n • ;•11t1,,, ,Je,<"'••111 I'"' u 1, nhhna, ""' Jo cujo, r•n,nt .,, ;;1~11101
ltm •IÕ l,1Jo O n»ui• <lc Crie•••. 1(1111 1011;~ .,1,,.,.,
Irria ""' 1.100 ai, l .,oo km • ••
VTA GEM PEL,\ S PROVINCUS OF. RIO 1n-: ]ANF.1110 E M 1N,\S 79
r<>11<0 ,u i, "" ,,,. ,,,,. u !:C l,~1111 Jo que hl!• 1 ro1<lr<> (Co1õ,or: 1, <>/'. r/1., I.
l'G ' . 319•tlr) ".
A ,le S,1,uil.i.o r, ,na~Ju 'taurlnh•. r,1<ole .Jo l'uo ,l o C,m r,a. do>tolorlo do
l'<> rlo s,,,,.o, da 'I"" h• "' tução Co t.r irl Sor<c• •lo 5<>11•1 ( T,a,,.J., Oc1criprfro ,10
/l,01!1 é~I 15$7, ••t• hu!o , :-XX! [I ~ XI, ,lo I.' (UTII) . Do 'l"I t01Ld 11l11 Dooillo
do ,1 /op!h,iu. i.~O<'onJo . ,, ,,., ,,l,.Joo de C1rh1r1,.. ,/e ,\ !,,...,. Or,·ill~ Oc,/,J' •
rao,Jii C111u , , , , 'J'o.,,;~1,0. ,.1;1,.,1,, ,le l' o,10 S<-i;uro. ",01,..11 11•!0 S. M1 tltc11 • e,
, ub;n,!o u,n o[/Jum1~ niui,ll1n •l J ut,, ~1tn11 ,l, 1101 , ro r 1ur , ,,.; • i.,o~ de lur•·
r:11101•: nttr~un,lo " rio lln~<. indin1u,10 rnl Õ• l'<>•a na rJe11 c, 1ur., nl l1Jo 1 J,
)1 01>d,,i "" ,11 l)bn10111i111. ul1011Jo cn,
1ri;ulJ1 r•••
10,1, , ,1,ô u1co"\11, Jo '"''º
., S,~uhy. o, 1ctui11,lo r un ,o do u,s,, ,1,1, 111 h1h·u 11ê II J10 1n.,,nJlt.•. on~,. b\1 1•
<Ando o J,quilinhouho, 11u ,110 ,lo"' " "" ••o•n •I.Õ o Ou.1m,, Oir,1 :r <1 1>0Jlt~O
,~.,, 11 , 11tdr.1, ,11r•d11, ., , /,u ni<', n, , ,,rr•t lntult1t<0, , • 'º"
, .ci10 /~ nlfo pro ,
n,tu u rot t n • uo ..10, ,J,i,.,,.luu o , 0 -c.. ,•J••
L" '" de Uri11 o A)nl(!J . • pro1n01rt
n •1'1ra,h ,crlf;,4J,.t4 .,,.,fn!<. C'<IMfi,Jo • /, ulun ia Db, Aolot<•O {O u . Jd :\l:r5.,
"/'· ti, .. ,,,, ~))".
F. ,ca , , 1,.,li~io, ,11/<> ,1.,1~ «o fm,o ,l~ l'A11l n .\.t""'" , I"lülllr• Ui u , ,lo"''º
c., .. ,,u,U, pOIIOIII•. ,c1nr"" " · · · ·· ,,,,, . ... c . 1., .. , Soo1u (u i,t . XX:'(\'11 1 o ~,. Jo
Trn tn,J ... 1.• 1>ul1), Jn s:;o P"'º"' (150 11crlu~ur,., " 400 lt1Jloo ) o Jcit 1>•1lru
j,,.,i10 ,, o • d o1 0,n lo; in!d•JA <1n /c•c><Íro Jt lH·J. S,,11r,Ja C~ t<i, «01. 111L iu J><lu
rln J1 C1r<>,·<c1l o1, ~~"'* "" " n Uo Jo Mueurr, lol 1,.,..,., ••
,.,!,nlo ,!a ,\n111eo hr,
º"tio we ar,lrnu •• ol;n:rr, J,ludo o por T outit, hC1, e , m.,,t , o .t, "''""'"., pttduo , .
No• oal,oui•~ • .to 11111,ua rio a <>r<,llt.io uln,lin · ><, l'a>l• ,ld l1 ,·ol!o ~ L'!ll J.,J<>l•
liRl,01,h,, ,\e,001,Ja,o on, <on t .,; A,lo•no. '""' • re, !• Jo l,011~11 lrondont1•u o Oll •1• ·
••tZ" • • 11l11uJo r<1 <"' <~t•Jo•<> Jo 1,,.1!•1 , 1nmo11,lo o """ " Je 110• 1<, ,lnn,I~ "~•••·
'"" pou o li1o••I ,.,,,.. 7.0 00 ;.,J;~,.,., u1ni,a •, fo>. ,.J., 'º"' "'"' , on,l><>l u ""' 1•rr•
•mw J, :oo 1,,nu {op. el, ., 1, llllJ, )!lO).
D1101 " l'<J lt õ• •• • ,lo S, 1,oul:.u .\l u ,u o ~ Jo Joiiu (.,.lha J ~ St11":
" ,,..., l•n1l~111 u ,.,., ,. o au1or J1 Ttniodt Dc,;,lr,,t.-o. r•11. XX: ,la 1>rl 01d ra ln
l;;u•la,,cnin >n< nt;;• Fr. \ '!tt1t1• Jo SnhnJ.., (llir/odo .!1 flrMil, I!~. 111. op , XX):
<OI•• u ,!• • h, ln • phor nm o do ,.,.1 ,11, Jo enccnh1 do J«1uhl(,i, a r •1111rlo duo11illo
Gol>t lrl So11r1, irm iw .t, J oão Cod1, 0 J, Sonn, o rt<11!, ,ono,,uinJ o . ,,.11111 ,.:,;.,. ,
r••to, ,; , u Ji,1•0, lçáo t•ur 1). f tJMiun de S •u11, 1." go,-,..,, ,1., , , .,, r, ,u ~r.. o
S. F,~11<ci1Co eon, 01111ncm•o <<>frl !il<a, 1<ndo lu onloJ1 ""' larlo n , a&rr o ,\, Cutn·,,
''" 11!,.,li,n<l<, .; rro,i , 00 r u i. Nou /ut~lu.ci h l ,,r;11i,lo !,,O 1,,.,,. 1,ll an1<, Ji nu
ub , ,..11n, J1 l'or.>;"•(1Í , u u J1M li,n1Jo.tu ,1., ronl• º "'lo I'""""' """" """
<l<,s;,.
u11 hui.;o, ,\ !,l 1nurru S0art 1• f.m ,i ,11 do f~llcd111tn!n Jij ,lide , 1 Jt recuo~ Jt
rdor~u 11• r 11u10 ,lo 1), f'un,1,cc, J, Sow•o, • n1•«11c4<> , .,11.,,~,1«, ot l, o M1\1•
n,,.,,i., ,la )Hlih ,i. Co,r,, •11••l.,,11J1.oc Jo 1 ,.,,li 1 , 1 u n,11,dor, '1""
J, 11ul1 ••·
'1""'º"· • ul,1cu , e,, 1ucu,o , i>• h·!l ,~ lq , 1 on(.,•Õ•, ""*o• u• l•1 • Surc•. •""' J,
nplo rol -o , "'""' r u U,ulor º'811"'" t,r,n ua" • ,nHf dO , ,\ u r, r,U1ão do s., .,,.
•«ilitou·f<> ,,., .,,.1., ,! o 1sn. ,\
,u rci 10 """ 1,,.,J,i,oa!~, <11) 01 º""'
lornn, i,.t ,u .
, .,o,!o, em S, IJoo,I<,, n, lloh l•, uro,.,1, . ,. b,tta,ue í,. \' i,tnlc Jo S1lv:rJ01 {ep , ,.·, .•
~." •J., p: , . 3S0,3a). \'•111 h•1•n, "'" J8'.,II """''"' •• 1,,.1hu1~ lf fotc•i•o "'"'
nmnor!, h1liwb.t, c.,1.,1,1 s..,,,.
,lo 5,.,.,..,
""' m1••11 ho d• Jo Jo~n,.,,nl3 o ;,.~Jho o, 11
'(u • 1 Jl1lu hn~,euo »o lo ,,. • ."l:XI Jo f1<1 i110, Ili '· "~j. (.U ,
[ 110, J.,, •.,, .,1•1 !11,ip>ro or,.litõ" ,lu ,;, ,,Je X\'I l<RJ g 11•• .,,14,n, •
ilohí•.
rt, .. ,,.,, o,1ul, .!cia0 11 ,to ,lo h Jo , 110!,u!ou •• r• Jit~º J, l!• lohlo, r,;,., Mo,oyf'o ,
J, ,.,...i,nu oh• Cu""""''· ,.,. J,.,.,.
J~ 11u!1 , s,,.,; 11 <1\ n wult>u ç.:io ,.,.,, P"' '"
0 n« llrnto tr oli• ll,~ ,lo "· l111iHo J• 31•1•1!,;, ,, •o ~,.,1 Jon,oh M poJ,. ,i., ru,•
ntra1hu cnnmloo.
80 A UGUSTO DE S,\I N'I-HtLA1íl E
fo ra,~, ,11 >« ii l'<l o 'º'" ~ ,.a ,.11J 1 u f'<t•• • 10 1Jl h o l><hl!O • u!u <I• , uo rrn, 1,~-
Ldh0 n n1 <n l• lraolo J•,I~• P•• • S . l '• ulo, nu1n0 \l<i<m '1 ""
J ,u., i, n111I IDI •ll •o. 1e r,ol "
o no, r o ceei , ,·n •• \.! da """' ,i,. , tnt •· iu uJ o Ja 10 I" cn1l,0, u ,lo • ron<>n ' "' •1•••
lo, • lnhu,n • ~o, , ,.b " 1h ••·nu; r Ja l~ rrJ• J c S , Ohl", ,1~ •1ual f<.,o , ,o .,,h lw1nfd1.,,.
,\ i"o .i, -Or •rm!.,o ,lo JGll l Jõ lã •• od11 ,a , ,~ .,.,J., o ci,.., ...p1i1 nt nla J, 1W,0J ,
F'r. Fron d •<u ,!o Çon,~i~~u ( V. T a, ,.,or, lfo r<111"0 C<> ~I Ju, 11nn,/, i,,., /'ou/1110 ,.
VI. 118) .
(~S- <i l::u 11 du u Wrl~ ,i.,.. ,, "" "'"'ºda lt?l . Oo, on,oo l,u .,.,, !oou tu t1h ã,
••m -u o,,.t a!t, u r • •• a SM'UnQ,Joc a p orn • l,, nJe h ul>t<, •1uo ' ""' , , u~ r,~r~u ~u o
T,.,L a11J, 1,1, p< lr la, 1nd0 p ouca depo<, Fo llur u. fJ. ni1.. 1,0, l{f,ro,/,r •lo 1/r"'i/, 19!~.
211). Quon , OJ1'h< n1 ou, I'"'~'"•o ffid• lmuilo o ~""' J t Ml u11 C,r or, U Cn Yotu a,!or
Ju Oia ,lo JD1rt !r0 ,\ 11 10,,fo l'D n ,l o S• nJ , , lo l " " ,1rnh1Jo O,, r1l,olo"''" 11011,n ,111
;~:1"~~:::1,0,,.: '1i;,:~ . 1?~:.1 ,r ::~, ,,: ••{ 1t' ~·;~:: .,j',' ";~;':..1·:~<1.c.,:!:• p:::1:;:;;.J~= J~ll·;\;;;
ru,. ,,,k,.., ! t õ-:ian) .
(~l-d} SaLu~ , 0 01t',hrl ,,,"' p,lu r, i11,d ro 1 fe,·n J • nrl ur -.! 010 1 J • º"'" ""'
IG99 : a 1.0 ,l o !unh a Jo l1JJ fo i .1.,,J. • â/111 ,.,, , Co • • •n.. lor Anlont .. J,
,\1L0,,o:.,•1">a Co d lu, ~e Cor u U,a, • ,n r,liru, • Ja o d..-a~~o 1' °' o.,1,m r<'~!a Jlrn»Ju
• Jl ,1~ 0 o, u, L,., ,le 1<12. ' ' IJo r.~opopM ,1 1/hlori,,. ,1,, Ce r, ih,../n do> 11/n,., Cur r , .
d, h,.i J o•'l" I"' n.,, J,a, , ai. IX ,!AO / ',,1,/lt,.{Vc, ,lo , r,,Mr n .Y<tâ,mr,/, 1•• - 2.;.
(.1;.o) O tc ui l<>ria ,lo Cohu~, t>,Jo nou, o • lfi, 1, J Ô \' Ili a No s& J • IblnL• . fal
,J.,rubc, 10 :••l ~ u1; ,nt o-1mié Len ua r<ln NoJc•, roulóo le, e " "' l,rlol! U Cu,r,oa , n >h •-
' "" J a S. 111u, . Ele, 0,..n ~ f'rJ/a, , ,., W J o jaMl ro Jo ll H , • , n,. ,.,~Jo, U. 11, o,
~;,i,::;•~. :i!:·,1::·ot:1
~1 J~ 0 1 1<101,:~;~·,~~,.,;;::. '!'.';'.' ;'.::.t:. :::•
11 ~· ~1~,- ;1:~). J , C!ouJh,
{~~-f) Dcoro Le<tn " " 1et<ir,., Jo I' <' Jn~o Jo Sl<1 •1ti•• AHumo, 11 , ln•• l da TD U•
1,,1 ;, 1, ; , .,, º " "/d <1 , ,.Ja O 1,11(,. por 1), J', J ro J• Al,.,e id o, .:onJo ,1, A"'"" ª ' ·
« n 1, .1, /11k ira ,le 17)8 (ap. • loc , r ir.).
(~ S-ç) E,10 >' Ili ~. ,ho a,! 0 ut o, u crn l< J:, en l« lor, tl dode ,u.101 Jo Ti,.,,lnu, ,,
~"ja "~"'~ '"" ••h•• l11 ,on t,. foi d e,·&,!• • "'l"'lt o <al l,>i<>lb, U>nb rm p or 1) , l 'o.!1 0 Ili
Ab od,l• . ~"' r,.,, i J,1 , (l '> ,!e j• n<i,o llo l1li) .
D2 ÁUGUSTO OE S ,\JNT-IlILAlltr.
(•16) E sso 11 omo ó o do unia ccrl;, :ivo que 1cm :is pcnillB co•
Lr.rtn, <lo 11c1111:1~ , e fôrn drulo nos E11ropcu s porque cllcs t r:11.i:un
bo1a9 ou calções. O 11omc ele cmb1111bt1 !O co nservou ntC hoje 11n
pro\'incia do Síio Pnn)o .
"A , !,nl fiuf~• d& 1••""• !1t1 bo ..bo õ •"um fll o r.uilo ronlro n r lldo : I'• ·
rcu, r orô 11,. '1"º ,mt.a,a 1u1,lo nlu1 n• lin.(U"d t etnf. • r•b•n r,iia .ra •mpr<1 •J•
ptlo , ,bo,l~on u Ja Uu , 11. o , in,, f)Cla , 11J uH11u , un1, ., nonl • , onl<r oo 'lu • • • o 111111
º• Idioma urrtnl•: J u l1n••· • , i,,.rl•"''""'" o 1,,/,.,lto, oo •~tu. o f"'oJrci, a, ·u1Go
,lo ""' ' " luno, cerno • rln a D0p1i1l1 c.. 11no J, Ahntí,J. No,,..i, o. ,\ 'luern o
c, u nm!'IG lmo run r 0Ntn1rlho o !,hur• J• u « l!om , ,.,.,.,~,ur hl• do J , 5o Mu d ,
M, U,, ,:,..l,oo&n o, ,1,,.,n/r" ,1., '""" "''"'"'º" 1>ftl/d,r.,, S, l'aufo, 1919, rm '\Ut •
,., ,,, rio õ onoplo,n r nln u rl uu d , J • r•,Ln•o 17l • !OS, l rrd,o 'I "' co,np«i, u,de lnd"
o upil·Jlo Ili, r,• , do T ."
(4G, , ) O c•n,L, 10 deo- oo " ""' lu~ ar 'IUO cn mrr,0 11 1••• mu!t<1 1,.,.ro " nocn•
Jo Cor.;,. ,J,r Tt(l/1/río, .,., •h lo da r,,oceJim «>I O Infam o 'l"' t•vo poro coM ""'
,,],.,.,,;., , yu u! hlo, Duh, do l'lmor> l Cou1i1>J1 0, um lf fln Jo l orodo, hi,5 IJ0 n••
~1i1u1 p o, uuu d, ,..,, oinu , , com11unJan10 Jo "ffl tro(• do ~ml>r•oh1 no <omh1•,
•• ~.,;.,. p•d,..,., , d 11.,.,r. Jo íllo J .. ,.!or1 r1 . Ctrc• Jo, o, ro uli •l • o, ""º <0h <>m
Jrnlro Jo C.riio, º"" •·• J o, , .., ••t••, foram !nlimodoo o ,cn Jo,, u , o quo llrc• • ir•,
•pó , llt<i••• e, c, um"f "', t<>m ; u,11111 ,la ,·IJ • po r 1•••1• Jo Dtnlo Jo A m oral. Con,
fi•,t•, na p d&HO Jtilc. • ler a m n li! n,lo do •ou <c <l uclo • coutl,an,lo ao º""''·
Q"•nJo J:i 01 Unham ,lt1•hlo .-í,1n,,u occi,11,.11!,lo, ro • ord,m ,lo Cou ii>,1, o, r, no
hnro 11lt,ili J,~o ,t, u J<l,11Jurm , fora,u pou od.. prlu • .,,..,. O r••p rio ltaoh o
l'ht•. """º •rmr•• hico ••• p o1111 ,,.,, ,..,1,.,a o p•o«JLJn,nlo ;,,r,mc ,\o Amor&! Cou,
llnl,o. (lli,tN/a ,1,. Amrr/u, p.,,,.,,u,a. ll•. IX, li :9 • li). l'l!g11n , lil 11 orl o>l o10,
•11~1mo ''""'" • ,111,., ellu J •no llto, Su,a 1> 0 ( lllst..,i11 ,lo DtMII, 11,i,c u!,t, <'Jiror, IUI,
1'81, !l\,:05) h llo n , <l• ""' Ucn l& d o Am •ro l, o r1ue oro u uc,ccnl on, O nppr lliJo
do c.,,,,1, o•• o rl e C:ominl,n, , .. mo 1,~do !omodo par1o uBu,11 uo rHtfio º"''A n
conor io fron,rl JJud•r• ('111• a!acou e llio li~ Jandrn t m 11\0) , ô Írcult Jc uiu
'"' ]"' ,lo ul 11da111u ; m o n<1u llocl, a l'ill o, • •ui1110, """l<nip•tanro, o qu~!, 0111 !1n,a
ll>11'•flo, ,l<'<fi n .. r,r liu, ln lrmn ..lo • •••~•il• J o "ª"'"' o p ,n ou , n,n, • íoll,.lo
hnpr u <o anonfm)"''"'º • •• 171! •um " thulfl J e 1/clo r.io Jo .-ltt<r,ln quo •• potl<>•
Ãurzu• nlun f"'º"' "º R io J u / nr,ri,o c11n1,a 01 /fdnt r:rl r n1 J9 Jo St1<11ol1t11 Jo 1110,
{•cin1p1<uo 11& llru, ,r., tu• . III.,., XXII!, ,u~.1~) mcnduoo, Ul'H,,IJue al1D111 tuni
lo\ 1,0,no !unoeuJ u pr>II• ,,..,. lucl ~. ~10111enhor 1'"º"ª• Lodo.-! •. rc f•rc• I< o 11,,.!o
,lo ,lm•ral c;,.,Ãrl C:o "l!nho n~ • Mo,no, ;.,, 11,,.,,,i,a , . ( 1, -i:-48), º"'" 1~11d • 'º"''
La1ld., l,, u on,e nl o "'""• ., ' º"'' <lo lh,d,ro. mm O(u '°'"" ,!n t11<ulo•llf o roiiaJu
na L og u el a Stnllnc lh. o <On t•~ ~ Jo Il111uay ,"T,o<rln, ,,.o,,.ndo no luci • , nu , nio
'I'"""'" fl'º""' '1uo11tu ,í p ot!l"" IA , noda no pri má •• ae1 ; <>, Q nanto i ,ec u1nl • , pntÕ11> ,
ul, 1• doeu1neu1a1:ôo coe" ~ • ., u,..-~~. , t1<11ondo o o fti!o o Jo Pml• do ,\n, u ol, I'"º
l.lluJo per ou• 1, Jo10,lo~ a r: • nlcnu•rio pr,r~1n niJo "" /.;,,,., du1 /\Jof/01 ,lo Fu,1<0:/0
VMGRi\1 l•ELAS PnoVINCIAS DF. RIO OE J ,\ Nt:mo E M1N,\ S 83
,i,,s.;, n,. til, (.lrr ..... I, s:.5a) e A C-0M<1 '1''º ,/cu o ScnaJa <lo Ria <ld Jnn~iu, n
El-!frl rm U ,ln Nooo,n~ro do 1111 (i,!,m. r,~ ,. 75.9~). Nnl • ull iffio ,lac um,nlo, r••''"·
11h <Gn ,t• •t•,o C",onl(nho Jn..,• i• ror~moad ou o •• tudon!<1. 6 l lffl . .. NOh o dncacn lo
homrn• 'I"º 11111,nlou ~ "'ª c< n U (op. eh •• 1'1· U)''.
l'a,.,c,. ,,. •• rnh, ,alo• r1n.a ,lo, 'I"• U,nio , lo An .. ,11 Cou1 \nho . º" •1• A!l1o r1I
Cu,;cl C•uliolia. ou li 'lUO na mo lrnl, a. o<i ,nuo u ,n, l11tl• '""' oo oolJAJU Jo
lluc•ur•T•aul n. '"º""""º ,m nmLc,1,. r 'lU• /an,a l, 'º'""'""J• u c1!uJ,n10, niio , 6
ror~ue uo,!o • ,.,~Ih ,011111 cn!ro " ' tlocnu1wln 1 u nl cmr,0,11><:uo. ,u,a f' º''l"" a o
ru~,/,:n/rl • <1 •• !,mpa n i 1trntr1 nn ll!o Jo Jo n•ha ,u, o <1un{ao lur,anJo ,lrre,
n n tollt11 ia Jr. o J o uh oo. Tah u • ,onfuo:io t,.,l, a •lnJo ,1.o. hc11> Jo '!U I h <L •. ,..,.
d,cn ~• ~l<n«co, lrn J< 1ti11hor lo muito lli • Jo • llr11I• Ju ,\n1or1I, common,l1>n u,n
cw~a Ja ntu,lwottl co11U~ D11rle<t 0 .,h,.hulu º""• 'l•• •, um ,rr1,u, ttdom na,i10 •
J , uJ«u , d1,1a , ao.
O~•L) ru ,a fnLulo. Vi•l•n• ,1,Lft1!1le<'"'o • Anlooio Jr .\11,n'l""'I"ª C,,0\1111 ,!.,
~:::~1!'\,;t,..,:it•~. •:u~~•l;::~·• .i:: :ol~:IÕ,Jc!~;:~::!:·•;, •~·~:~~:1,u,!:•!";. ~:~',',d,•;;
(Soar u .!, M,Ua, t ·,,, ~...,1,n,. S. /'"""'· 1?:?. r, , ll l). vi,,., olnJ• Lo,unl• \<1ur• .
)>oh .,.,~. ,.,. 172~. cu,1u,u " rrira,õra o,11~,ôa ,lo l'orr,,,hi•o Junho, t..,Jr,ico
)lu,iuu 1•.,.1 , , 'l"• !1,., 1011í ,i1~,. ""' {11,0, .,.., !3
<la du !'fono
o llZ..S. Ucu•
11
1u~p!ie,, imp , 0110 no !h-«>, r,o rc,e d~Jwir •h 11u11 M1r>url .Nunu \'l.11111• '" no1>llu
ufllo!u o ''""º'º ra•ft ,011, uo r,!nóu nr« 11 h•<l• ••
(lt-c) t'o,om gu,,n , ,/pr,1 ,lntonl~ un rc 1l0Jo:
1.0 ) ,\n1011õ<> Jo ,\lLuriuuqu o Co,lho Jo C1t•1ll,o, r,cn,u,11 por c.1<!0 ,.;,te Jo
9 Jo l\'o.. n,L,,. J 1 };O?; carn•<> pa,..,
o !O do J unh, .i. 1110; '"""'º"
>l,i 1 do
lunh11 ,Jo L7U.
'·") O. lhu • lhhl,,nr d1 Sl h·rlra tan,uu f'º"º o )1 Je /.ga i ta.! , 11!l : ~o, er•
"º" >IÓ 'I ,b Ot jtl<tnl•ro Jc lll1.
),0 ) I>. l '~J,o Jo ,\tn,dJ1, Con.Jo Je '' " """'• "º"''°d" • !G Jo F,,.,.;,., <h,
1111; '""'•" 1•u1to a 4 do Mphon,L•• il• u • º"""· o '""'"º" 116 Ja ,lo •10010 do
11:l (\"ido \".,nJ,111,n. 1/,",1~,la Cc,~I Ju 11,o, U. ),• f<llfão. \'. 316).
Aur.usTo DE S,\lNT-H1L-t11rn
{,IG,d) Ml t1." G , •••• l a·, ,0111!ilui<la u11\ta ll~ l~•l•1••11Je,.le Ja S. l'ouln al- J•~•
u r.: Je :! Je Unomliro do 11!0.
F., , .,., n, ,.~111111 0,. " ' <I""'º""
«"•·ern ,Jn ru ,!01,ante o 1•rrio,lo oolonlol:
1,<>) D. l.n~ rcn1<> Jn ,u.,,.i,h . Je 18 Jo a~a,1<> il< l;'Z\ <> J." J• "l'l•mb ra da
17J!:
:.<>) AnJ, & do ~lcl11 ti Í:MIM, r11nJ a Ú• C•ho11. I." ,!r. 1< pler.,bro •[• 111: ,
~G ,:, 1olo•1• Jc 11J~:
J.<>J C o,n ,o l'rd r• ,h ,\r,,i,.,,la. ranodo, mto te ion,k ,Ue Oo! ,,Jolb, 26 .lo """t º
tlo 173;, 1 t." Je Jftnd,o Jo J163, •1u,ndo follr(ow, con, l11le1lnhh ,lu dr Mnr!lnl,o ,le
M,11donto o f' lr>o e l'rn,u,~ . JS Ja r,,o\n , Ir 17.'.6 • Zfi ,]a ,1.,onJ:i,o do 1'1J7. Jo1 Õ
Anlon:<> l'r , ito .la An<l rodr , ,cu irrnZ11, ,:t. 17 Jo Íe><rcito ,!n \;'~2 4 23 Jo •L ril Jo
11S3; o ,lcroh tio n,or to tle liob~,1,11, . o '" ' '"'" tr lun, Trotn 'I"º rc~•" in1e,lnon,,oil•
o mo J ~ Jntoelra. l, 0 do !•11,irn d o 1:G1 o 16 J o onluhro ,1., llC.l ; e o ,·iee,rd Co nde
tl, Cur>ho. tio J6 nU!.,I ••<> ,J., l76J o 2B de .i, ..,.,~,,, d,110 n,oomo onno;
.J.<>J Lui~ lal.io do Sllra, J o i~ J., ,l.,r1nl,ro ,k l7t.l o lG de lnlhn tlr J:CJI:
S.<>) 1) , J••~ l.ul 1 110 :'olruct•• ,\l,r:, n d ,u rio Cn, le!lo """'º• ,ond e J , Y .. ll.,dn •
,,.,, , lo 1(, <ln juH,o da 1761 n ~~ ,!o 1>1alo tlu l!iJ:
G, º ) Anlo>li<> Co,101 Furtntlo Je lfondo n t•. Jo :!'2 J, ma[., ,ln l?lJ " ll Jn
i•<>• lro dn 177S; ,.,., lntc ri<Lld,,lo ,lo ,,,,., ., d J'cJro Ao,1 ,.,. ;., Jo C,n,a f rcho1 (ZI <l•
,lo , o,,.t,, o do 17"1-I , ~~ de maio Ja Li:'!,):
7.0 ) D. ,\ulonlo Jc No,~nh•, dr Z') Jo n»ln Je 117: :i !O Jr luorolro do
1,~o,
O,ª) D . l! nd , j;o Jnoê ,!~ M~nrH1 e Co11,o, do p ai, eo n Jo d• Catnlld,o, do
! O ,lo ícnrciro ,lo 11~0 o 10 ,1, 0»1,.l,ro , le Jill:
') ,O) l.uh Jo Cu11i>A e, \J'oll<lU , Jo JO de 11 ulu~,o Jo 17Sl 3 li Jn Julho Ú
lõCO ;
10.") t• .,ii Anrnnln l'u rt•~ • de )fo<><l or,s ~, ,·\1<011,h Jo D.orh~ccnn, J o Jl J o
Julh o il a 17&8 11 9 Ja ·~• n• Uo nn:
ll.º) Orm~•<l• Jo,ià ,lo Lo,,no, ~ 9 ,fe 0;0110 ri• 1;9.\ o ~I ,lo )ull,a ,lo l&Ol;
l~.• J l 'e,frn ~hr l, X~1ier ,ln ;\lclln lnn ,011 pa!>o • ZI de J,.ll,u do ICOJ, n,0 1
D. }"r , Cyerbnu <la S, Jn 1õ.. b lop o J o ~l3ri.,,u. íi,nu ~o ,erno n Jo lnteri11••ne.,10 n
C../lil~nio otõ ~ ,ln l "•r.Ju J• 1310, "l"º'" lo J •n pnuo ao
ll .ª) D . Funtl><O Jo .\11!, ,1airo«ni.. ,, un,lt1 .la l•o,1,n,. r,.uc ~•nn1 nu de S
"" fo,·r rdro d• )810 n li ,To ohri1 Ua ] ~11;
li ,º) D. Monud 1,,.,,dtrn z,.1.,,;.,, ri• ro,h1~al a Ço,lre, ,!o 1 1 J o 1b ril
,!e ISM o 11 <ln /r!rn,1.,., Jo JA?I, , o ,n !ntc rin ld•d o ,lo ,..,,i J nr ,\u1n1'i~ )u~ Ut
A tMojo GnnJJ,,. n L, i~a,ld•~ Ju 3o C,rlo, :Xa,·[cr Jo Sll u l'trt,Õo, U da j~r,rlro ,la
IC l7 a 22 '1• •L•il ,la 1817; o ,.,, , .. ~«n•,l~,, " uhl,nu Ju1 ' ""ll<>I Ji «a l~•• eboo] ol ~,
";;ulu- u • juau, Jo ,.,~«no l""~Jiorio ol d1a : :o da ...1co,Lr<1 d• lSZI, • q.,.,
VJAGEi\1 l'.ELAS rnovt NClAS l>E Rro D~ J ANEIRO E i\hNAS 85
(S,O P:i rccc quo o posto elo que ac111i ,e 1m1a não esteve sempre
cullorud o no Rocluha Jc Simão P crci r11. (V iJc ESCJIW". Joum, vo11
Ur a,., I, !H).
{55) A maioria ,l os nomes <lc 1p1i111n, 11:i Hc:i ucc e 1ta Norn1nu-
dia 11 ifo 1êm ouir:1 orjgc111.
(SG) E ' crm1l:imc11 le, p oi~, 11ue u m ,·i11j:mlc inglci: , itu:i IIC5&c.
loc.,l unm povouç,io tJ UC é clcno11U11:ida Si111ou l'rc,
\'L\CEM l'ELAS P ROVINCIAS DE Rto trn Jt\NUIRO 6 i\flNi\S 93
{58) O co1111ri:1 nll:rnfc <lc l\fo1hi nJ1 n arhosri niio ma u l itu lo lfo
!tl}lcriutcmlc11tc quo lLc !oi URU o por um vi Rjontc.
V1ACEM t'Ef.AS 'PR0\'1!'~C1,\S DE R10 DE ,IANF.UlO B M1N,\S 95
(63) Talvez que este de 11ue ,·ou trnl:ir tculrn ~icln o 1111iro 11110
uão ,li!cnrrcu clcss., m;inr.ir.'l.
(64) Foi unrn 11:ts r:izúcs r,1lci;::11hs n:i comnm Jos 1lcpu1111los de
l82S cm ÍR \•o r ilo lr.cfico Jo, ncgroa !
"En, IUS r,4., l,&u1-., lrihlo1u,~ "" Drul!, ~i,ln """ " l'•ln,.lu ,.,.,.,.t,\(3
g,J;nuh lnltl&u mu .,.,õ., a l ,lo 111ole ,1., ~nno ,.~,,io,!~; o eu,1o, 11u cr rrrulT•tt
<tt1on1,i•I• ~ ourm l,1,o ct11uliloinlo Jo Ull. riue fel dlueld,11, • 1" qu d O r 1ol,!cn••
Jo ltelullio • .,,a ín! ,~ulll•d", ltn,lo Juó 11 0.,;1.,, 1., •• ,,.,~n10Jo o ,c,pdlo "'" l'•o·
!«10 rurl•ln,ruo • ltolicleuh,o. N olo T:·.
102 AucusTo nE SAtN·r-Hu.AmF.
(65) Nifo 6 mnia, n]iih, ~oh cs1c n1riccto q110 Ee deve trnl:ir
nctunlm cnto d:i qncuiío ~c rvil. Dcmomtrnrci em outro ocensiãn quo
n c,cr:'l\'idiio é, 1nh•c1., menos prc jmlici:il :,os nee;r o!I ('JUC n sem 1e·
11hnrc!,
(66) Um c,r.riptor in~Jci: rd ntn que c nr.nntr nu cm Antonio Mo·
r cirn n111i10, ,·infontc11 11iri i;indn-so pr1r.1 o Rio ; q11 c. cnmo ew ,J b
de fc sl:t (din Minto), Cl!cs homens aó com m11i111 cli fíicnM:idc {'OR·
scnlir:1'11 quo um ,Jcllc" lho \'cn ilcase umn i;;,llinltn, e q11 0 o ,·cnctcdo r,
1rn1lo·!O ,lcbc:ido lcnln r por um preço pelo meno ! duplo elo ~cn ,·cr•
dnJciro vnlor, foi sever11n1cnto ccmurndo por um cios :usistentcs. O
mesmo vfn jnnlo :iccr c!ccn 1:, (tllc conclain do quo lh e di~~c seu i;ui11,
qu~ não lcri nm pcrmi1ti1lo quo o i;a llin,1cco npp:irceC!~C n cE,c clb á
ni c:i.i. Não me rcconlo elo ter \'i5IO n;,tln q 11 c 1ndk.1sH: serem os Bm·
1ilciros ob u?n':l nteA 1iio j11dni co5 com n o pretendem, elos di:i~ Mnto~;
e, nem no Bro~il, nem em qunlqucr p:,iz enlholico, cxi!tc m rcgrns
(tuo p robibnm comer g11llinh:i ~m L1c& dins. - Sci;1fn 1lo tl' E~chwc gc,
Antonio Morc lm clovn•sO n 2,135 pé1 nclm:i do nivcl do mar.
VL\GP.:'>I PEJ.AS PROVINCI.\S D~ R IO DE JANEmD E rif1NAS 103
ccntc.s, mas que hoje em din npcm:ts nnnu nciam uni esta do
de dccadcncin. Uma pequena cn pclla se ergu e sob re uma
plutn íorma. Casinhofos de negros, varia s r,mcltns, vendas,
algmnas cnsinh ns hn bjt udas por agregados, ,1chnm,sc c.spn·
lh udns sem nenhuma ordem pcb pJani cic e encost a tlos
morros. A cspccic d e mnchin.:i. clcnowiuntb mcmjola foz
ouvir seu monotono ruido i1 margem de um regato, e gru-
pos de brnnj cirns e araucarias c.cipnlhnm vnricdndc pcb
pnye ngcm, coroada por todos os 1ndos por mntt as virgens.
E' qunsi se mpre n o fundo dos vnl1cs que ec co ns"trocm
os ranclios e a.e h11bit11çõcs, porque nlii se nchnm regn tos
e ec podem rc prcznr ns quedas <l'ngu11 nccc!snrina no mo·
vimcnto d.1 runch inn de que fo liei lrn pouco, e que é indie-
pcnscwc] :'t fobricnçiío d n fnrinhn de milh o.
A mnrijoln ou monjolo, qu e tnmhcm cli a mum prcsui-
ça, fo i já dcsc riptn po r ulgnns viajnnlc, (69): todav ia n iio
acho inutil d ar a qu l, cm poucas pnlnvrns, uma iclcin dCS!lll
cur;cahocn uot:wcl pela simplicida de. Sobre uma peço. de
m ndeira vc rti c:i.1 e immovcl , é collocadn 1 ri mnncil'n dum n
gnngo rra, o utrn pcçl!- de nuuleirn, movc1 e h orizontul; esta
ultima é cscnva cla uumn clns cx trcmidnclcs como uma largn
colher, e na out ra, é nrnmtln de um lloquctc licm 1·csistcutc.
A nrnehina está sempre colloeoc1n, como j1í d isse, <lehnixo
<lc um a pcqucnn quécln d'ugua. O liquido, cnhi ndo nn
Cflpccie de colh er que, de um Jndo t crmin.1 n viga oscil-
1nute, faz inclin nr-Rc esta para o me!mlO hdo, cmJ111mto a
extrcmidu cl c opp ost:1 1 nr m,:uln nn porte infcl'ior com o so·
que tc que dc!:!crevi, se ergue JcscrcvcuJo um arco de cir-
ewifercncin; ums e nqunn to a extrcmi dn<lc esc,wndn se fo.
c lirrn, n aguo escorre, o peso do p ilão sobrepuja o dn colher,
n rnnch in n rnngc, e o pilão cahe pcsn<lnment~ num cocho
<leeti noJo u recebe r o griío.
(69) Foi dc~ cri 111u por Mnwce o Luccork. Q1ml :t fo rm o que SI'.!
dc\·c râ prcfuir: mnn jaln ou 111 011jolo?
VuCE;\l PEJ,i\S P1tov1NC1AS nr:: Rro OE JAN EIRO E l\11N1is 107
1cccr o l inho e fazer diversos out ros tecid os; que convicl ii rn
todos a vhcm ver essas nrnchinas e n congtruir outrns ecmc·
lh nntcs, mn s CJU C ni ngucm se np rn,·eito u Jcssc offcrcci.
menta; qn c 1 inha innti Jm cn te dn dC'I pa rte no govcruo doa
seus projce tos <l c incre mcut .i r, rut provincia dn s Mi nn a, as
nrtcs utcis; nüo reec hcr.:i nem resposta nem estím ulo. To-
dm-in o s r. ~-f ono c l Rocki~ucs cont i nttou fazendo uso dos
seus m istcr cs pn rn cllc prnprio e os morn <lorcs de, sua caen.
Esuwn ,•csti1lo 1fo um esto fo de traurn, fo hriendo cm su;i
cnsn com n ]fí de suns o,·clh..is, e me mostrou uma p cçn de
tela fi un e b astn ntc rcgnb l\ feita com linho recol hido cm
snn s terra s. Já snhin que ~e começát'.1 n cu 1t1,,,1r com exito
o linho nn com rm:n do Rio <las iUortcs: O St'· Mm ioel R o·
cld~·ucs confi rmou·mc n iu for mnç:io, e <li ssc·mc que C!sn
eullurn ti vcl'n sempre op tim os rC'sultn1lo s, e 11nc todns as
épocns d o ann o se prest.1vam i;!Unlmc ntc II clln; m ns nc-
cresccntou qu e n tinh nm <prn si qnc com pl ctnmcntc nhn mlo-
11:u.lo, porque é muito mnis t1·:1lrnlho!c!a que n do nlgoclociro.
Or. qu e p la11 Ut rn o l inh o csc(lvmn n terra, ndulrnm•na 1 se•
mcinm O!'i ;.:rfio.s, c"fazc m, no cah o de trcz mczcs, umn C.'\'.·
cdlcntc colhc it n. Arlmirnr-sc-iío, sem Uuvidn, (lc que o
governo n;io p to cu1·e r.nr.ornj;n uma cuh um tão v:mtujosn;
m:1 s como poderia prcoccnpn r-sc cm lornnr um is comnmm
um vcgct., I cxot ico, se se <lcsprc;rn i111ci ramc111e umn muJti-
dii o ele plnn t:i s in d igC'nn s cujn s fi brn s flcx ivcis e resisten-
tes poclc1u se r ti'ío nt ilm cntc cmp rcgndns DO fobdco Jc
cordon ll rns e te cidos (73-n), tncs como as embt1ubn (cccro-
ri.. \'ista. As porl us e j an cll as siío menos mult ipl i<:otl ns que
no Ri o de J aneiro, e suas csqun dd as pint,ul (ls Uc cinr.n ou
nmnrcilo contrastam agra.dnvclmcn tc com a b rancura (bs
p nrc1les. A]gunrns jancllas têm c:1ixilh os1 porém :l mn io-
ria é fci tn de uiu i; radc .1U o cn1..:nc1o oh li quamcutc.
A mnioria dns c,1s11s possue um pequeno j,1 nliru; cn•
tr:imos no de um com mcrci:mtc co11li ccido do sr. Ihlcfouso,
e nh i vimos ]nt n<las cn rrcg.ufo s de b cll os cachos de uv.1,
pcccguci rns cohc rtos de fr nctos, algum a~ Un s fl ôrcs cult i-
,·u1la s nos j nr1Ii rni <l n Europa, tncs co mo crnvo~, cscabiosas,
amõrc.s-pcrfcitos (diam luts b r1rbt1t11s); c111 fim, l1clli ssirno 11
lcp1111C9, e cntl'C outros, ha t at ns . Os j a rdins tine YÜnos 1
de um dos hr.1os d a gr.nulc• rua , ~e c.stc111lcm 11c1.i encosta
do colli n n, e, a 11111i or p :ntc, sust c11l11clos p or m ur:11lt.1 s 1
form.nm pe11ucuos te r r aços, Qun si to,los os m uros de ccren
são conslrni<los de p nL·nllclcp iJ)Ctlos tlc nrgi}u seccos no
sól, e que 110ilcm mc Lli r cerc a de u m 11é e m eio de com·
prj mcn to por quntro polJegm1os t1c espessura (adobes) :
::.;io cobertos com tclhns ocn s, un co 111 sopé.
Cot1 t111n-~c cm B n rlrnccna qu:ttro igrej as tJUC niío offc-
rcccm nado de no tnvcl, e d:1 s <1uncs unrn uiio cstó. ain da
nc11ha dn. A porncl1i al, ,lctlicndn n Nossa Senh ora dn Pic-
tl mJc, c,tâ c1lifi1:;1cl n iso lo<lum c nlc 110 mei o de unw pr açn
formncla p elo cncoulro d os du as r u as pri ncip ncs. Em
fr ent e 11 cssn igt·cja cstÍl n co1 unmn qu e lfos ign11 sempre
ns séd cs 1lc judic;tturn (79-n) . A cru fo um a tl C3sas col um -
n ns, gcr:1lmc11 lc coust ruicla s tlc pccl rn , cslií 11 rc;;o mn a r-
;;olão, e siío c11ci 111 ntl ns 11or 1110 ghdio h o rizontal, ou ru c-
JhoL', 1101n cspc cic tl c ci mit nrrn e lu11 0 csp h ern nr mill nr.
Com o tere i frequenteme nte de follnr Jns igre j:.is !lo
B rasil, c1·ci o qu e scr,í ncce:.:-snl"io tlat 1lclln!i umn id eia gc-
VtACEM l'G.L/\5 PRO\'INClAS DE lho DE J AN Emo E Muus 117
ntl. Construi dns m nis ou m enos pel o moil clo rins de Por·
tu g:n1, siío muito mc uorc3 que na no!Sns. O cnm pnnnrio
11iío ~e e rgue do m eio do tccto; é suhslituido por du ns
totrcs qunrlrn ngul.,rcs que, fm-:cndo pnrtc dn foch:u)n ,Io
cdificio, prolongam seus doi s ln dos, e o jntcrvn11o que
,Jcix;1m entre si us ton!!s é occup ndo vor mu frontão qnc
di111i1111c <le Jnr:;l1 r,'l desde a l.>.7sc n!ê o :th o, appcoxim:iJ;i.
mcu!c ú nrnncirn de 11111 trinugulo, e 8C lcnnin:1 por umn
cruz. AJgumn s ig:rcj ns do c:unpo niio nptc!'cntn m m nis
que urun faclwd,1 lisn; outras ar1cuns p ossnem um,1 torre
ou nté mesm o 11c uln1111a 1 e então o siJJo cst:i. cm gcrn ] co}.
Jocndo ao fado d::i igrcjn soh tm1a vign sustcnt:uln p o:r clois
cs1cios. Ncnlimnn i~rcj,1 tem fados rcba ix.1dos. O snn·
hrnrio niío ~. com o entre nós, co nt inuo com o resto ,Ia
nnve ; é, como o iutli.ca n dcnominnçiío port u i;nczn capalla
mór, um n verda de ira cn pcUo, <lis tí nc t,1 ,ln ll.'.ll'C, m enos
clcvndn, e, pri11cip111mcntc. meno s ln rgn que cllu. P nrn
urnscnrnr os nngulos qu e, de e:ulu In do, rc!lult arn nn turnl-
mente d:1 difícl'cnçn de Jn rgu n1 d,, nnvc e do capcll,1-v.1Ô1\
<'omtroe-:m í1 tlircita e ú csq11cnl11 um nltur obliquo.
Sobre o .i haNnór, c1 nc occup.1 o fundo dn cn pclln pdn ci·
pnl, .se elc\·n em um nicho uma ~mude prramidc de deg raus
carrc:;n dn de carldclnhrol! e j arrns ,lc ílõrcs; o cume da
!J yrnm idc 6Ustcuta n i mn~cm do 1rncl rocj ro, e os lndoa do
nicho sifo muito írcqucnt cmcntc :1comp1ml1a<lo.s de colum-
n:1s, o que formu um co ujuncto de ugrudavcl cffcito e de
hom gos to.
Não se 11cvc espera r encontrar, nas igrej as do int erior
do Brn6i1, obr.is primns Uc pi:n turn ou de cscnl ptura; não
BC v~. 11111 unico qu nd ro, m as a1s inrngcns de ~inntos, as pin•
turns <los tcctos e dns pn rcdcs mio e:'io muito pciorcs qu e
as dn mniorin ele n ossas i g1·cjag de prov in cin. E ntre nós
scn ti o·sc qu e os cdi ficio s rclig io!los ;a uha vu rn cm impo ·
ucncia, rcccbc1tdo ill umi nação lrncn; 1nu1J muilns vc..:e:s cxa-
gcrnrn m·sc esses cff citos, w ais de .um <los nossos te mplos se
ll8 AUGU STO DI~ S,UN1'-ll 1L,\IRE
Dcnt1·0 cn1 p onco chegamos :í. povo ação 1lc Ouro Bmn•
r.o(83), a unica qu e cnco ut l'lí rnmos entre Ri o <lc J a neiro
e Vilfo Ricn, e que po<lc !iC comp o1· de um.is cincocn ta
cns .a s. Es!!n povoação se tcnn in n 11or 11ma pr:u; n cm cuj :1
extre m idade foi co nstruida n igrcj11, e que dominn um nm -
plo ,•nllc. Como es te não p ode ser percebido, a igrej a p:1-
rccc apoiacJn con trn ., 111out:mlin que :1prcsc11la por t r:1z
de}fo urnn cm:ti na de vcrdur,1. De u m fad o du praç.::i cstiío
as cusns nrnis consi dc rnvcie <l:i p ovouçíio ; do outro ni'ío lrn
constmcções; rnns o q ue tornn íiunlmcntc cs:::c conjuncto
extrem amente pil to r<'sco 1 ê m n grupo de pnlmcil'as de csti·
pc csh ch :, e Io1has l c,•cs, que rodcinm uui:i grnn dc ctu·1.
pl.iutad;1 rc ui symctrin do b ilo da prnçn op pos lo .i.
j~1·cja (84) .
Tendo descido dessa })c<1ucnn plnl,1fon11n cntrnnios no
vnllc . E ro diu de fc;;ta, e o!I Jrnh itnn tcs 1ln visinhan ça se
iJfrigi nm cm gr:tndc n um ero p;n:, n igrcjn. Todos cstnvnm
vestidos co m l impcin ~ as m ulh eres trnúam ves tid os lm m·
cos, um n cspe1:ic de j111p1ct fio de Jtann o e uru ch.1 11{'0 tlc
feltro, mns as p ern as e pés cstnvnm n ús. Quas i todo.. , os
(JUC c11contr,1vnmos, ]1omcns e mu lli crcs, b r an cos e gente
<lc cô r, t.inl.:i ,nn um grn nclc l,ocio (81-a) , e, nesse dis tricto
i~~:;:;~''i:···:.:f!:·(i!:~::r:~:~:1·~·:.tl:~;,,,::.::;:~~·~:::u : :i~:~;~·:.~~,~:~·~,;~1&:~~:!1~'·~:
(M·•) n,,Mo n.iu,~1.,,.n1n ~ l• )(la r,01on ,lu0 .on ,e,1<• 1,,., .,. IM lrtll• de
VIAH:\T PF.1.AS PnovJNCl,\S DE Rro DE ] AN EtnO E l\fJNAs 12 7
assim como nos vnlJcs <ln Europa cm que cssn c11fcnnidn r1ê
é con11ntun 1 se attrihu c :l írinldatlc clns agtrns.
Seguindo o valle vimos nmn serie de <l atas clc terreno
de onclc l!t! cxtrnhi u ouro, e onde o solo csburaenclo, a nu.
sc nd:1 de veget:içiío, e monte5 1le enscnlh o esparsos diío li
p ,1 ysagcm u m ,1t· de lristcza.
Ch c';,!;n mos á base d.a mo nta nl1;1 de Dcos Linc, no pro.
prio p onto c11! que dcv inmos g,,l gnl-n, fi camos im p t cssio.
n:ulos com o aspecto sin.:;ulnr de unw. plnnta n1011ocotylc,lo.
11ea 11ue se d cvn no 111eio <ln rel va. Seus caules vivazes
tê111 1le cinco a seis pés de nlturn; s,io <ln grossurn de urn
bra ço, tortuoso9 1 e se tlivi,lcrn cm pcqneno num ero de r,,.
mo3 igu:1lmcnte 1·ctorcidas, nfostndos e túo grossos qu:into
cllcs. Si se cxccptuam os áp ices, tod11 a pl.1nta é despoja·
cln de folhas e coberta un ica mente de escamas scccas q ue
se recobrem ;Í manei ra <l:1s tc Ui ns ele umn cohcrtnrn, e que
siio :t l1 :1sc dns fo} h ns nntíg:is. ~ fol h ns noy11s for mu1u
um tufo na ex tremidade <los r:unos, têm n[l}>l'OXimad:i mcn tc
o comp1·i111 cnto <lc meio pi:, e s:io t i'ío rijas, lin cn rc s e pontca-
gurlas. Do rn"io dclhis nasce unrn hrlln flõr nz ul de cn·cn
<lc lrcz a <1untro poUegn<las ele diam ctro, e que, pelo con.
jm1cto <lc suas form3S, .,sscmolh:1-sc nos noss(ls ))'rios; os
estames siío numeroso!:!, e o ovario iu fccior se tc1·minu po.t
nm longo slyl o que corôa um stygnlll nmarcllo, cxJ1umJi clo 1
e ,]e trcz lóhos. E.ssn pln11tn cudo!:!n pertence ,,o g:cucro
vcllo:iri {85), cujas cspccics h:-istnntc 11umcros11s cacnctcri-
1.a111 gcrnl 111c11tc a s cumes t'Jc3cobcrtos e 11cdrc1;osos el a Cn·
dci:-i ocr. idcu lal; por cnusa de seus cuulcs scccos e cohc rtoa
<lc cn<:rnnns. ns i;ran<les csp ecics d dse gcuc ro foram chnmn-
dns pelos hnbitontcs tlo pniz cauclla (fcma; csscg cau les
siio gcrnlmcutt: resinosos {86), e podem scn·il' como archo.
tca (lo n1csmo moUo qnc cm a1guus lug:ucs ec uti li:r.nm 1·a·
mos de pinheiro.
A rnont:1 11h n de Dcos L ivl'c frrn pn l'tc d n cade ia occ i-
dcntul: como todns ns elevações ,·üdnhns, cstnv11 coLcrt;i,
por caso épocn, de umn vcgc tnç:io tiio fr cscn como n q ue
cxhih cm nossos campos de trigo no começo do primnvcrn.
SobC·liC cs~e morro por um declive hastnntc facil, e chc·
g:mdo-se no cume, dc.;cortin.i-sc um panor.unn )rns toutc
extenso.
Dcpoh de desce r dn seno de Dcos Livre fomos almoçar
n o lu gar chamado Capão, cru cujas proximi(fodcs se cn·
contrmn topn:t:ios, e, cm seguido, p,1ssamos pelo povoado
de Bo(! Vista que dowi n,'l uma regi.ia immcns:t.
Entre Cnp5o e Vill n Rica os cnminhos siio honivci s, e
nffirmnm q ue cm ccl·tos Iognres cm <1ue ., estrad.l pilss:i
compdmidn entre morros, corre-se o risco de ser atacndo,
:is vcze:1, por negros fu gitivos (86-n).
Apcuns ~e deixa pm-., trnz Cap iío .1 pn )'sngem tom n tm1
nr <l c tri11tcz;i que conscn•n qun si sempre nt\! Villn Hie:i.
Não se dcscolncm de totloe os bdoa siniio campos desertos,
sem cultura e sem rchnnho3. Si se uvistnm nlgumns casas,
onliniu·iamcntc cst:io em n1inns; os contornos dns mont a·
nh .1s eão nn maior pnrtc nspcro~ e irregulares; couthm:i•
mente se n\'istum c.xcnvaçõcs p:i ra 1a,•ngcms de ou1·0 ; a tCl'·
rn VCf;ctnl foi cli mi11ndn, com clb dcsup1rnrcccu a \'egc-
tnção, e 1111dn m;1is ficou que montes de r.nsculllo.
VlLLA RICA
, - n .. 1.~1 ,. t.o
130 A UGUSTO UE S.UNT•Jll LAtnE
(03) V i\l:'1 llicn é níin &Ô :t c:1 11iwl d n p rovincfa conio u aédo de
um;i. romarcn fJUO se ai\'irlc c ni do i! termos, o tl:i propria villa e o
do M:i1·iann11. EE,s:i co11iarco, n nicnnr 1?.,9 cinco fJ\lc formam n pro\·in,
cio, co11111rch cn1li.1 clll 1013, ~ci;1111do tl'fad 1wci;c, C.,517 fôi;o! e 72,200
imlíviduos, 11ucr di1.er, cc rc,'l rb 5CJHima 11ar1c tlu populnçiio to1ul
diu Minas; p elo 111 c1101J, si nd m itt irmo s o numero 1lc! ,JJJ,019 l1 ~hi 1nn•
lcs, i111lic.1do por U'Eschwci;c 1mm 1808.
132 AucusTo UE SA1NT-Il1LArnE
. (89) Niio tcnl10 11ccc~síJntlo tlc 1lizcr que ena Jl:'tbnn uiio ó
nqoi 10111 "d;1 n o ~cntlllo <Juc lhe d iio ns nn t ura listn!.
(!)O) Pcln 11:dn,..r:1 cnpdlr,. cuicncJcnr·sc lnilo! os tcm1,los IJUC niin
são icr~jn~ pa ruc h inc!. ]'iznrro J.i " lisln 1lc <l c:r.oi ln c1111cflal; m ~j
JIOtlc,sc, no f)ll O me parece, su,nci1.,r que 1culn 1lesdohr :11ln nlsnm n! ;
poi1, J cpof3 tlo noiucar, cmrc ou tnu, a cnp cll n .:l i! No.~la S c11/iora ,lo
134 AucUSTO DE SA JNT•lilL\lRE
Rourrfo <lo T(l<Juural, 1c11nina su a li9l.'l ela m:111ciro sci;oin tc: A tlt!
S. Scbfl5 lifÍ o e <l5 trcs ,lo l Ítlllo de No.tJa Scultoru do lfo 5flrio 11 0 0 11rf1
Prctu; 110 Alto du Cru= e 110 5itio d c11 omi11ado do Podre Fa ria,
VuCEM PELAS PnovJNCIAS DE H10 b E J ANEIIIO E ilfo•: .• s 135
(90,a ) Do ll,·ro Jo p1ol. A"i ~•I Ma na• l<l1ir,.,t,,,1t, Mon•"'ª"'"' 1//1toto",01, ,t,1!,11.
co., o n,11,10,01 c~,n.,
,1., /lf/na , "F""'"·
c.. m~r n,~ • n, d1 J H .,., • .., ,,h1h·o, • '""
, ,UUcia :
F.,; C: omu t"ui•1t do Al'<lta,lo flucn, ,., l!ci rou, om l7JS, p,nnluio r••• «•n•11<11't
010 poro o, ,;o,r,uodorc,, alô cnl~O oloj ,,loo na lohf•!• o u ,lo An1•ni1> lllu ou 1>0
p1!,da , lo Vllln J a UILc ir~u J n Canna. FoJ.lbo n,nuJIJa • pem,J u .fo p or orl o
r'1lo ,!, !3 J• ago ,1 0 J ~ 1139. Di•is iu • tol!U r<>< t ão, 'I"º foi da l'•d ra o c•I, tt«1d 1
,!1 muro , , b, lu ura ,lo•, , ,. , g,., lu •mó r ,.,, , ,.hc i,- o J,,ij •·nnon J,: , l'fo io ,lo Alro1m,
o ,,,.1, 1., ,1 rul J<> Jo, n ,i1 1ta•n do ,. ., lw1pu foi 11 un111 ..J1 crr, h u 11 pobllu •
, 1r.proh1J~ P" HI mH cnu, ,f•, {IG:000,otO) . "'""" ' n p u 1~ 'º"º'""".i.",º 101 c1111hou.
p11r10, e jo n,ll,o, dt1 1•<ta 11ue ~ 1:11•<rn.,dor " 'Pl""'l,ª 11õo ruvlu J• 1 :~00$0 00. •"
•d•m 4~.000 uou,!o , """ toJ, o •b •"· J'nl • 'l~O Conor , fr• i •a cnn,mu oi cou oe
ro l ..,, t? ria 0~0,10 rio 17.1:.
Foi aru rul•n! o Jo, .,.,,., ~hno ol t°un d uo l. h1,oo, ,...oi ro coro 1,in,, p , 1 da
,\J,õjo Jl nl, ~. <',"rm lod1 1 o i obro ,, J'<' <<m, fic ou m 1 "·" U<(O• A rarlc r<Ícf< n!, ,i
cu,lorla foi aU<moh Ja ao r'"{" J~ 11 nlJ•d• pur !>hno,I t'rntlu r o1• •• o • p~11lu1
do <<>tr•da por f":••l• no da Silu ll ulu . n,uuo ,011tdr o, I' ª' -! :.O .DO ) ri !.. O 1orln•du
50,crnodar o """I'"' 1 ~11ul, ,.., m,0M 1,.,1Jo lei )0 1io ,\1 1o n;o F«i •c ,t, ,\nJrod<,
'l U lheu íMrdo1m,nla ,.. ' "'"'"º .i .. Ml""' cmqu•nto C":<>m<1 íu hr 011h1I , no m~
d , Ja neiro. cm 17H.
S<r~/u ., .. c>1>râe • ~ru!Jcntco ,lo pro iMl1, e, ,lt polo do mud1n1 • J a capl!nl
mln•i•• "º'" Odlo Hori ,ontr, 1or no11 •U o oi:do d1 L'uolo J<0 ~llaM. E,1ã od ual11,c,,lo
t:1~ho oll«o<l a o orchi1u1w-1 pri1ni Lh·n.
136 Aucusro DE SAtNT·Ilit.AIRE
(92) Creio ci uc, Jc11uis <l c 1818, o hosJ1l1:1l mili1ur foi traoaícriJo
pnrn outro locul.
138 AUCUSTO UI:: S,\lNT•Ill!.,\IUl:.
(93 ) Fnrnm CS!C~ jt1 r ili115 que J1m vi::i jank jul{;.ou p oder J en o·
min:ir porn po5atucnro o reino de Floro,
VuGE:-.r N.:LAS ·Pno\1NC1AS DE Rro DE JANEIRO E MINAS 141
i\!ARIANNA
nos fJan cos dn collina sohrc uma nrein ferru gioosa e ne grn.
Um bnnha o 1ndo odcntal, e tem o nome de Ribeirão do
Scminario, porque tem os alicerces á sua margem; o
outro corre do lado do occiclcntc, e se elrn mu Ribeirão do
Catr.tc. Um terceiro regato, o ele Ou ro Preto, que vem
<lc Villa Rica e toma a qu i o nome ele Ribeirão elo Carmo
(97), p as11:a, co wo j ií. o <lissc, <lo lado de oeste, por irn z
de um morro Last nutc c1cvn do, pnrallclo ii. cid a de; formou.
<lo um coto\•cJo, cone p or um momento pcrpcn <l iculnr-
mcntc i1 c.x trcmi<la<lc se ptcn tri onn.l des ta uJtiwa , e <lcpoi6
de receber ns aguns nvcrm elhn<l.i s <los có rregos <lc Ca t ctc
e do Scmin,1rio, rctom.i se u curso n n <lirecçii o de sul norte.
Desse modo 1\fari,rnun está realmente constru iiln cm unia
pcninsula. Todavia, fóra dessa pcuinsub , existem ain da
dois grupos rlc c.1s;1s <las <]Unes o princip al csti, situatlo
sohrc o morro que se cncontr,1 entre o Rihcirúo do Carmo
e o de Cntcl c, e , pura estabelecer communic:içií o entre C5ee
morro e a cidn <l c, co n5tru iu-se soLrc o ultimo dos dois
regatos u run ponte de pcclrn de um só nrco, M orro!! baa•
t.111 tc clevudos, ou trora cobertos de mnllns e hoje em cl i,,
re<luziclos n mu grns pastagen s, dom ina m n cicb c1c por to•
dos os lndos, e npn!9C n tow cm vari os lugnrcs os vc:i ti gios
<lc trnLalh o9 el e mincrnção.
A ci<l n<lc de i\forinnnn é rasga cl.i po r r uns l on~ritu<li-
nacs, qu e cortam outras ruas, ohl i<1u:is r elativamente ás
priwc irns, e, nppro~;urndnmt:ntc, pm:n lJelas entre si. As
ruas lon gitudinacs, que seguem tl crista d,'\ collin11, viío dcs•
ccn<l o de m odo iuseneivcl; as trnnsvcrsu cs se estendem-
sobre o fln nco da collina por umn rarupn um tanto in•
grcnic. T o clns são rcgnlarm cnlc cn lça<las; e, cm gcr n1,
dircitns e bastante 1::i.rgas, principulmcu le na duas ruas
longitudin ncs chnmnd:is rua Direita e ruc: das Córlcs. A
(97 ) E' c~~o rcs!lto que um vfnj_:n1tc inslcz: d1:nom in.1 füo t!d
Carmcn~
]50 Á UCUSTO UE SATN T-Il!L,\JRE
{JO~•) Tro!3·tt, p,,.u,dn,,ni~. ,1• winro ,lo \',u 1'rif111 1, ,.,3 ,lo .l o •" lor. fal•
lu f4o ,,., S. Jo,;o J·1:t Jl,1, pot ocuu; 0 do \'l11 r1i1 h 11~,rrnlu Ju nfij S. frJ11ch r<0 •
P•l• l' •~• iicl.:, úa Coyu,
ticos m:;i.l <lcsconfic <lo mnl que praticnm o u <lc que são
cumpliccs.
Sabc-st: que Po1·t11gnl é um <los pnizcs <la E ul'opn cm
qnc n ignonncin e a supersti ção mni s nltcra rn 111 a JlU rcz:i.
do christi nnismo . O:, homens que pm•ou ram o Brnsil u iio
tni 'l.ia m, pois, <lc sua potri a, siniio um n i<lcia obscura e
incomplctn <ln rcligiiio chri stú; e, quando chcgnvnm á
Awcdcn, os <lcsrcgr.11nc11 tos da moioria <lcllcs já lhcB de·
ver iam ter v nrri<lo <lo corn çã o os fr acos principias de mornl
ncchi<los Jur an te a pri meira juventude. Dcixn,•am n pn·
tria: p[lrn enriquecer, m ui tns _ vezes m esmo, talvez, parn
fni;ir aos rigores ela justl~a, e é fa ci] de con ccher que umn
,'l<l:i. consa; radn :í nvnrczn e crucM:uic, cm um., região
airi<la ba rb ara, cm p ouco propr i,1 pnrn in sp irar-lhe s i<lcias
1·el igiosas. Os obstaculoa que n cada passo encon t rnvnm,
fl8 guerrns qn c crnm ohrig:i<los n austen lnr contra os indi-
genna, as <lifficulcJndca sem con ta pnr:i sati sfazer ns nwia
prementes neccS! ida,lcs, ahso rvinm-1 hcs todos os pcnsamcn·
toa; qu e tempo Iltcs soh rnria para fazer u m ex ame ele cons-
e1cnci,11 e rcllcclir so hre seus dC\'crcs? EmLór:i od ian<l o
aos in<ligc n as, mcscl avnrn-sc cou1 cJlcs; n vi J :1 animal <lesses
povos só podi a augmcn tn r o gosto <le seus o pp ressorcs para
n liber tin ngcw, e esse gosto fo rt ificou-se d cJJ o is, nin<l:i mais,
pcfo introducçiio da escravatu ra. Vi crnrn padres i:;ccul,1·
rcs de mistura com os pri mei.rO!i linbi ta11rcs <lo Il rnsil; 1n ns
eram nrra shulo s pnro o v icio pelos h ome ns de cspir ito
avcn lurciro qu e os roJcavnni, e seus m:l ns exem plos, r c·
ngintlo cm scguidn sobre os leigos, clcviam co utril.mir pn rn
e11coraj,1l•o! ctn seus desr~gramentos (106h ) . Desse modo o
desprezo pe la rnoral to rnou-se universn l. Com o tempo os
comliçõc~ !oram se modi!ieanclo, sem duvicla; mns eo liio
(107} Foi, pelo mcnofl, o quu cll vi cm umn villo cJll tJU C p:isaci
cerca ele nm me...:.
161 A UCUSTO DE S ,\I NT•EIJ[.,\U\E
<lo dn;is succu r!:H:i'I o pertence no tcrmn t1c Markm ua, (V. Mcm. 11i_1t.,
vol. VIlI, p:ir10 JT. pni::. 8S) . Em 1813 :, p o1111l:ição 1lcssa p:iroc:ltin
!O clcvn\·n, sctu111lo <l'Escliwci;c, n 1,102; n1as Pi1-·1rro J iz so men te,
cm sun ob rn imprcS63 cm 1822, que clla ~o hc n nrnis tlc 3,445 in11i-
ví1luos. In fici on:ulo estú sit u:u1u :tos 20º 11' Jc lat. e 333° 11a Jons,
O 11om<1 d o ln /iciomulo s i~niíica clctcriorrr<lo, e r foi J;ulo, ~csmulo
C:nnl, 1i povoa çüo fJnc o usn por1111c o 011m f] IIC l:i !C cs: 1rn h ia 11:i o
c r:-i 110 tiío i tom q11 ib to co mo o que íôr:i u priucip io Jcscolicrto.
(112·• ) l'h u iJo <nlro o, ~n11111 J o l11 B o n:a, ,,n f il!,11 Jo l'l'J.<nto, ,n Dr r ,,.1.,
n oJrÍ!;n<1 O urio o l>ona Armo C,r,c a do )fo., .,, J>u, nn • • 11r im clro, •nno o .,., !\lo
Jo Jono lro . r tt ndon<!o no Co!lrdo dot Jr1t1 ilao- Fol ,!, r oí• r• rn rMU•it~l. 1111,lo , , .
tu ,fau. tlo 11loron,l•·•• "" Cohn toro, ~ ,n,un,lo ro,11 Q Or J;,u do1 l:fon•Ho o ,Jc S1oto
,\ fnlllnho. Foi ,lo1>0h, r11r 1ru1 1~1,nto , , , 1<0!1,SJe 11.!<1 1,101,n do 1Alr11, D, Ju:o
(.'o ,rr.o do Cu.,!,~, f'"'º rdoclor .z., um a pulout '1"º '"" p«l~,lo puMl<ou f0111r• 01
l~yolhti ,, 111m Jo rtconuHnJa,. , o ao rno«1un ,la l'uml,al, ,·hto <omo , .,..,Jo ru<nlo
Jo , Tn•-ou1, rroo!~u "' c•mrromc tl hlo no p,n,uH movl,ID <ontr, ,-,1.,. Não tmdo,
(lorino, olttiJo a, , ocomron••• 11uo c,r,,r••• Jo f' t<h..Z•, o, ,lcmai, • 1nGlo, •lor,,,,.,u,/o,
,c, undo ,!11 o fc111it1 r .,J,., ,\n1unt1 VJ,-i,o (A,1hur Yl,;:u }. ror "'"""°'• Hl<"Iº''"'º
Dur.io Jrro!o, Jo , e.alumn!u 'I"" cnn1 u 01 ííl!,o , Je Son\o 1,,.1<10 r•or•!.;,., or,1!n,.nto
~ rnr r•«l rlo. l ncen,nJo, on!m, no <6Itro Jo l,l• pCt o <lc l'emhol, r•«• r1••ru, Jl1<1,
!ulo•t Jo t~rair!o,-n. u,n ,.,n! a !nldi,!<l,Jr, pnr in, . riu• u h,nlo u o ,:urrrn r1>ho
l'orh•u l " Uer111nh 1 10 tempo ~m quo o no no poo11 n achHa HI CiuJo,1 llo Jris•,
onJn foi rruo. l::n1«,011, rn r '""ª 0« 01icio, ,o M••ri ur 1 ,fo So,.l a .,,. r,U.aln(iio
r or c1t<i1,10. o • n1r roil,:, rhe,.1<n11011chJ1 do 111 n ulosiin com u l,hl'O ,to l..o:irl•.
Qu on,lo ruuru.au o lihc<J,Jo ,H rlA!u,10 o Il01n1, onJa , • .,, ,.,1,n,u 11,c unr\Uar,m
1 pro1or(do do l' ull!tco. 1cndo nomu,to co~ K rud<1r ,la Jlll,Jhulo<u l, onci,iana. \'ollo"
a 1'0,111~'1 em 1774, 1<;unJn 'Jh,opl,ilo Jlu~D {Fili..in Ely,/o o 01 J/,s/,1,nie, do
,fr,odio) roa ,. 411!odo um lu~ar do [rn!o na Unhct1!J 1Jo J 1 Cein,hro, ,;uj1 Orr1,;o Jo
So,,l~nc/o cin 11,a foi rur ,u, pronuudoJo, F.K•c•·u• rnuitu 1•<>Ulo1, 'lUt 11 0 p~u,le
mal•rio •~ rcrdnan,, .1.;.,, J. Co , ~mu ,t',, , uje pri,nelro , ,1JfÔ• ó Jc 1,Dl, o rol!tcc u
no ,o..,colo do o Cru !DO<I I Jo l.i1l,01t "" 71 J~ Jon rl,., ,lo l1U.
(113 ) O Br. Denis trnn scre\·o um cxccr1110 i11 1cre~~ontc ,lo Cri-
rrinmrii no ,cu RcJ11p10 da lfistorii,1 litlcrarin rlc Portu g_nl, e J cpo is o
er. ilu Moni;lu,·o pul,licoc n lrnJu cçíio co u1plcta uu 111na im il:içiio
d esse po ema.
VucEr.t r•EJ.,\S P HO\'INC IAS DE Rro ni:: J ANEIRO E l\1JNAS 169
lhes rendeu trc;,; ou qua tro vin tcns de ouro, vão <lcscan-
sa r (116) .
P or toda n parte cm que cstnciorui,•amos cxcitávnmo~
curiosi<ln dc gcrnl. J:i uo Parnhyho~ 36 pessoas tln 1·cgi:io
qu·c, pela n p parcncin, eram gente de importnucin, nos ti -
n h n-m ro rlcndo, e cnch inm-u os de pe rgun t as. Em Cnt;is
AltnR fora m mais lon:;c: hnviíl um a n1ul ticliio dcnn tc <ln
j nnclln crit que cu annl ysavn pla ntas, n qual me privnvmu
dn luz que me cm ncccssarin.
Foi cm uma hospedaria que pn ssnmos n noite, e, como
cm todt:is cm que nos hospc dúrn mos uté cn tfio 1 fomos se r-
vidos cm baixcUa de prn tn. Depois do junta r a dona do
albergue tocou ;;u itnrr n e cantou cr..,m suns irmã s fi e run-
nc-iru muito .igradavcl. As canções q ue essas senhora s nos
fizera m ouvir ti nhnm sido compostn~ no proprio pa iz;
eram vctsos ,macrconticos ncompnnhndns de melodias tcr-
n:1s e muito ndcquaclas no violiio.
Cntns Altas, Inficiom11lo e grande numero de outras
povoações elos dist rictos :rnrifcros <ln p-rovincin J.ts :i\linas,
fornm cdi!icn rl ns co m muito m ais esmero qu e o mn ioria
dns que se vêem cm Frnnça, e mesmo n,1 Allcmnnh n; forum
outrórn riens e prósperos, m as ,1ctual mcntc niio ap resen-
tam, como t ocfo a zona drcuujnccntc, si não o cspcc tnculo
do nhnndono e cln (lcco1clcncin. Podc nM1c nttrihuir d iver-
sas c:mens a essa mu dnnçu: dn rci n conhecer as qun tro
principac!!, 11 sa hcr, o mo do crronco por qu e os m iu ct·;Hlo-
rcs semp re considcrnr nm os fructos do seu trnhalho, o ele-
(119) ,\Ji;ims cfü:cm quo foi um religioso 1111 c, 110 i111c1110 1fo
prcsl:1 r um sen'i!,'O -'º 1i:1 iz, pa ra l ii lc~·ou essa l; t ílmim:n como forn•
gcm , ., nccrcscc11111m qno foi , por m11i 10 l cm110, dc11om i11 n1fo cnp(111
1lc Frei l,11i':, Oo no111c 1l c~sc r eligioso, Outros offimmm 1111c o cnprn1
gor'111r11 fo i i111rodu1.iõo 11~ pro,'inc in ilc Minas por 11111 lropciro que
\·i11lia 110 n111i1<, longe, e se scrvir:i <lcss:1 hcr,,n f ll'lr.t encher sun~ nl·
h:mlas. Chci;:ufo 1ís [1ro~i111i1laJcs 1fo V illa Ri ~n rc11o~·ot1 o cqUÍIHI·
in,mLo; o c«pim gord11 rn fui c,i11nlhtulo, e sa:u semente~ se rn uh ipli.
c:ira in . Sej:i co111u fôr, (oi•111c im 1rnssivcl dcs coLrir de 11u c p:i iz e~~;1
rlnn ta ú origiunrin. Alguns minc rai1orc s p rclc11Ucin que clln Hnl
do Riu Grande do Sul, mas l1í mwcu a cnco111rci.
176 AUGUSTO DE SAINT•flJ L,\JR E
n.ío scd ma is, pnrt:1 certos <li stri ctos, que um monumento
historic o,
P ot un1 a iguora ncin íaci l de comtn·ch cu<lcr qunn<lo
se conhece m ns t clnçóes <lo governo portugucz com suas
colou ins, o p rop rjo ministc rio, qul'.: se devia oppôr co m
to<lns as fo rçns á destrui ção das mnllns, tmnbcm co ntri-
buiu parn. accclcr:,1-n. Exis ti am :ünd., intactas ns mni e
lindn s fl orcstns nos confi ns dn prov incla li nhitnd os llor
Li<lioe selvngem. Por occnsião d a cl1cgncl a do sol1cr:mo
ao Hio d e Janeiro, o conde de Li nl 1nrcs foi p romul :;nr
1m1 dcerc10 q n c iacntnvn de impo,;;tos, d1nn11tc dc:r. nnnos,
os colon os cp.1c se fosse m cst ah clcccr no meio dcssns runttue.
'Gma lei Jc tnl :ilc:m cc podcrü1, imluhitnvclmcntc, ~cr util
si fosse p romulgo{h c in fnvor de colonos cxtrnngcirns, cp.t c
nu g,mcn tnsscm :i popuhçiio, e tnsi nnsscm uu1 processo de
cultivo mnis rncion::il; m::is não deveri a ter siJ.o feito pnra
con\'id:n· os p roprios Brnsilciros, que j á dcStruiram t:rntas
florcs tns, n ir tl,,r cnho d:is que ainda res tam.
As oppo r tunicladcs nvcn tmosM du procura tlc onro e
pctlrnrL,s cxnlt:i r:1 111 cnll'C os i\linciros esse CSJJÍrito de ín-
quí c t:,çiio ualurnl ., tolloa os h o)lle11 s; como os jogn<lo rcs,
{lcL..,.11m•sc nnnslnr velo mcuor l w nc de esperam;.,, e estão
acmp1·c promp tos a snctificnr o que h n c1e mnís r cnl lls
chinic rns <lc sua imnginm;iío.
!\fuitos 1\'Jinciros, uh uudon;mdo os lugurcs eu1 que uns•
r.cr;un, varina ,·czcs têm j:'1 tr.u1s p ortn<lo de um 1:ulo p ur n
on1ro famili n, cac rnvos e hcns; e, e,j 11cln nnrrnç,io, que fi :r.
a um propri ctnrio dos arre do res ele Villn Ricu, tln ferti -
li dade clns mar~c11s do Jcqu it jnho nh n, vi-o 11isposto n dei·
xor a l1 nhit:1çiio cm que un secrn, a 11 1rn ..·cssar umn regido
immcns.:i., e n se intcnm r por fl ores tas h :1h itnd ns por Bo-
tocudos . Concebe-se cont que soffrcguidão homens nni•
wndos de toes propcneõcs tcnh :1nt nccc itndo n isca que o
propl:io gov erno lhes o[fc rcccu. 'l'c ntlcin os lrnl,ita ntcs n
ec nfostar do cen t ro d:t pro,·inci:ij 11ovooçõcs ontrórn flo,
rcsccu tcs são nbn ndonndns, e inicio-se n migrnçiío cm m ns30.
U - UU:L'<I , , ),º
178 Aucus-ro DE SA JNT~HtLAJRE
(l! I· •) O J,wlnr Jg,.; AI,.,. r.l1<l~l. cuh lrmi, O, CoraUnc .Ahu ~!.c i,l <r•
upo" Jo 1<11,u\~.,ual\<l Fun<h,a J• Pt>uh ~·,.1,,. J, Aud,~de . . . utro <01>Juude,
Iliba n• u1ul Jc Jaoâ Antont4 Fni« Jo ,\o.d,.,h,
VL\CEM PELAS PnovtNCIA S DE Rto DE J,urn mo E l\fJNAS 181
(130) S:mt,, D11 rl rnr:1, Oll S, Antonio do Ribcirúu 1/c Snnta JJnr,
barn, c~l:Í silo:u1n a 9 lcs1111s tlc !'.\I :1ri:, 11n:1 e 89 <lo Rio tlc J ::mdro,
nos 20º l nt. e 333º 59' Jc 1011g, (Ph:.).
VuceM rtr.As P itOV TNCIAS DE R10 DE JtiNEIIIO E :l'\ltNAS 191
hcn <lc seis succursncs e ccrctt rlc 12.000 hnhitnn tcs. E'
fa ei l perceber qnc Sa nta Barlrnra teve outrórn grnndc iru-
por tnncía; rnns esse villarcjo csl!Í ncl ualmente ele tul Iormn
nhandoundo) que um propt:ictnrio que nh i po~suc vnrjns
casas su rnnliu-me que ningncm queria huhitnl-os, mesmo
de grnç:1.
A cc rc.1 de meia 1c~'ltn de Santn Barhnrn chegamos n
S. Quitcri<i, hahi tnçiío pertcncc11lc uo coronel Antonio Tho-
111a:; de Figueiredo Neves. tio <lo t10!:H10 compnnhciro <lc
,·iagcm, Sl'. lJ<lcfonso. Como n1gumns outrns fa :;c1ulas cons•
1ru icbs na época dn opu"Jcucin dos luvristns, ., 11ahitnçiio
ele Snntn Qnitcri n se risscmc lhn muito mai s 1ís nossas vi-
vencias nolJrC!\ que :is herdad es. E stú aitun da p roxim o no
rihcir.ío ele Snrzla Barb11ra cnl l'e morros ele pcqucnn ele-
vação. Com cxccpçiio de um pequeno jnr <li m qu e depende
<la propriu hahitnção, não se oJJscrv,1 cm seus al're dorcs
o menor sih'lla l ele euJLura; p or to tios os la dos n tcrrn foi
cscu\':nln e rc,·olv:idn pelos ca tncloi:cs. Os comuiodos dl!
l111 lú tnç:io uiio têm J1 cnhunrn pfoturo; nrns os npnincfodos,
os portncs e ns propri ns pol·taa são pi ntndns ii imitaçiío
de nrnnuorc; os lcctos, feitos <le tuhoas, :;iio it,'llnlmcntc
pi nt ados, . mas ele moela grol!se iro) e representam i;rnndes
fi ~urns e nr.1hcscos. Encontrn•sc n m eemn cspcc ic de de·
cor:içiío uns fm:erula5 que c u ]1a pouco compnrnvn aos nos·
sos c11s1cl1os, e que, 1.:omo já o cH~sc, da tam dn época cui
que n 1;rovi111.:in aindn era rica e rlorcscc nlc.
Vimo::i, c m c:1sn <lo coronel Antonio Thoma1., vnsos de
prn tn n<lmir:ivchncntc lt·ulrnlliada) e, entre outr,1s p eça~,
gom ís de forru::J. mu ito elcga utc. Essr1 pratnria attruhi u
pdncipnlrncutc 110~:1 :1ttc11çiio1 q11,u11lo soubemos que fônt
1nnad:i, j ií h n muitos nnn os, na povoaçiio de Cntns Altas.
Tcr~sc-:í occasiiio de ver que tive a indt1 nrnitn!I outr as op·
portm1 iàn dcs ele :11h11ll'ar ,Í habilidade dos artcziios dn pro·
vincia de Mio.is.
192 AUGUSTO DE SA I N'f-HlLA.IIIF.
n - n~u~, Y, 1.''
194 .AUGUSTO DE S AINT· Hll.,\IRE
gente e muito meticu.lo!o (13 7). Dellcs C..'l: tra hirei nlgu ns
ponu cnores ele cst.atistic,1 ta nto mais int ercssu ntca qunnto
o mov imen to da popula!; ÕO e n proporção do, ind ividuoa
de cud:i r nç., sã o provavelm ente n ruesmn, com upp roxi•
m:i çiio, u a mnior pa rte da, paroch ine que co rnp rchc11dcm
na 1·cg:iõce í lorcs tncs nm ífcrn a tln provin cin.
MAX!MO DA POPULAÇÃO
Sc:co n111sc11lino Sc.'fn Jcmi11ino
Pnro os brnncoa de
30 :i 35 nnnuR '. ]].\ 30 o 35 nnno~
25 n 30 "
... ] 06
103
15 n 20 " 100
IS 11 30 " 102
Maiatos Ii,·rc1 de
20 n 25 nunos . , • . ] 86 20 n :!5 :m no1 120
15 a 20 .... ... ... ] 60 30 n JS " 112
30 n 35 " .......... 122 15 o. 20 " !06
Mulnlos cscm,·01 de
lO nl:!nm11'ls 19 :!O n 25 nnnos 26
6 mczcs • . ,, ]8 J.0 n 15 " 21
5 a 10 01mos ]2 6 mczc, 21
2Sa30 '' ]2
Sexo Sexo
masculino / cmfnino
Drn ncos • . .. •.. , , . . . , ... 6 15
Mulntos l i\'tCB . ...... •.. . 51 56
Do 70 n 75 {
1 4
Nc~ros ~!:~~·os . . 76 20
Droncoa •.•.•.•.••.. , • . . 3 G
Do 80 n 85 { :'\fulo1os lfrrc, . . .. ... , ..•
Ncfltll liv res .• . ..••... ,
c~crnvos .
21
2
28
19
6
16
l
Br.in cos . • .•.. . ..... . ,, . o 3
MuJ ntos ih'tcs 12 20
Do 85 n 90 1
C!1Cn1 \ "0S 1 o
Ncros lfrrc, ... .. .. . .. • o 2
escravo, • • •
• 3
Do 90 i1 95 { llrnnco!I • • .. ,
Mulnlos livres
169 m 323
55 1lcs,:is crc:i.nçris morrcrnm nnl cs <lc um anno <lc i<lrulc,
FALLECJJIIENT OS,
Sexo Sc.,o
r~n,o, . . ... .
Ambos 01
mnJculino /cmini,w Jcxo,
6 2 8
C/ 6 M1ú~11oe livres .• . 20 3 23
mczcll cscrnvos . o 2 2
Nci;ros l ivrei; .••. l 2 3
" cacrnvns . 12 7 19
C/ 1 l°"""' . . . . .
i\1uluto8 liv re, .•.
" cscrnvos.
Ncsros l ivres •.. ,
6
7
o
1
10
11
1
2
"' Ci Cf B VOS •
• 7
152 3-1 86
Com
rruuco, ... .....
Me lotos li nc!I , ..
21
45
14
26
"'''"
35
71
itlndc " cscrn\·os. 7 3 10
.tanbp:nb Nci;ros livres •.. , 17 18 35
" Cl1Cf0..i 0 5 , 67 30 97
157 91 248
204 ÁUCUSTO DE SAINT•Ill LAffiE
MAXIMO DA MORTALIDADE:
Sexo ma.,culi110 Scxo feminino
Drnn co1 com n iJntlo ,fo ... • • . ,, (j mczcs 1 onno
Mubtos 1inct com :i idndo de ..•. 6 " 1 "
I onno S5 o GO onno9
" " "" .......
Negros livres com n i,fo<lc Jc .. . .
,
SO n 55 onnos 4,
l n S 1' ·1. 40 n 45 :11mo1
Noi;ro9 escravos com n id:ulc de . • 6 JnC7,CS 6 IUC7.C5
50 o 55 ;uuioa l nnno
55 a 60 "
70:i 75 " 6.
H - ,1,1,cc.~1 , . 1,0
210 AUGUSTO nr,: SAl NT•HTU.llft
Q u• nio • o Cucio TI ..ltlt ue, egrofl•olo co•n " me,c8 d<> oHl d o J ~ ,:ut>ro/Q.,nÓr,
n;o fel o Cor< ia TloJ, ~u " l 'aei, rm ,o Jo Ju,ob, 1,lor ,t .. 1,oe uJ• •u n1< ul J, ,. • 1ha,
uu l lo ffl o!emo, Cu,da Rcdr/tr,o f'.-11,o, en nl n"'li,lo co,n o rrlmdTO pelo 1 l,i u orl •·
(ISO) Es11a paln\'m, 11n Jini;uagcm dos ln tlioa &ignifi c.1 ca.1ço ,lc
tnrtnruso,
(151) !'oi crr:uJnmcn tc q11c !uhios 11llcn1úes conMo rll cmcntc cs·
crc1·crnm potca, Igu~ ln1c nlc uilo se dc,·c di-.:cr n em griroml,é, n em
rtlmnca/eJ, nem muli11clc JJOr bolinclc.
(152) Es&o termo ca.scnfho, cm porlU&ncz, aisn ifi cn propri!!m cnlc
11c ix1n mis111rndos ii arcín. Os mineiros uppl ic;uu• no uínd.i aos aciXDY
quo íorn rn ln vnt!o&.
(153) Um honu:m jn5t ru idu, 11 quem lerei occnsiiio de faze r
jualo& cloi;ios, disliuguo o caJcallio do m ontnnlm e o cusculho diJ rio ,
216 AUGUSTO DE SAINT~HlLAlRE
Como cllo ctcscrcvc seu ca~c11ll10 tle mont~nhn tttl com o ê rcnl rncntc o
so r sulfio das J;1tphíras (Y. n<li:mtc, png. 252), é h~slantc cforo que
n ii o linhn, qu,1" 110 escreveu, cs!:i ill cin uit.i Jn dos oújcctos, (l ll C •.:cio
n adquir ir depois.
(15') Vide o quo se 1fü; li. pngina 252 sobre o i;orcul/10 Jn s
gupiúra.s.
VIAGEM PELAS PllOVINCIAS DE l{IQ DE JANEIRO E MINAS 217
U- n .1.,c10 Y, J. 0
226 Aucus"t'o DE SA1N1·-lliumE
d• m••o {l
{ ,i.,,1. ,1. ,1..
Jou ,.,.11,i, ,l o lol,ol r lro
"" ,.,~,....
CAPI11ULO X II
Clúl) "No.s luc:i rcs elevados de 250 a 300 loez :1i., diz tl'Eschwc,
so (Juurn., I, pa i;. 2B ), cácm, 1o<los oe nnno,, i;ca dn1 Lrnn cns 1lu·
ranlu Os mC'I.CS tlc junllo o julho,. . Em l8l1J. cclo u, ncssus r egiões,
do tnl íormn, dur11nic oito Uins, que ::,. ui;11a íieuu eobcrtn de um a
cumnUtt Jo cclo d:i cspcssur:i de um dedo, qu e, ri i;ornbrn, niío ~e
funtli n mesmo d11rt1n10 o dia. . . . Nn ntnioria dos rios •• • • os pe ixes
morri rim rlO ! mitl mr e&." Niio lenho ncccss i1lo1fo do 1lizcr 1111c n
nsscrc;ii u rcln qunt co meça o 11nr:1;;r.i plto, 111.10 acribo de ei1::1. r-, devo
&o ff rc r nwdificnçõcs sci;uml o ns distm 1ein1 o f]UC os lu&nrcs íieo m
do cqu.,dor, e Jfrcrs31o cin:umswnci.1s .1ceetsorfos,
VIAGEM PP..J.AS P nOVINCL\S UI! Rio OI:: JAm:rno E l\h NAS 233
{163) D:i 3 pnluvro, ilu)i scnn5 yt,r bera, pc1l ro quo brilÍin. Ira.
bira n iio qu er t.li'lcr (IOr con!.ci;u intc, como j á ~e ovonçou, i u:d r:i nlt..1
o nguJ u.
(lM ) Pcilrn sr:1 nile que hrilhn.
(165) Viilc II Floru Drasiliu,.! mrritlio,wli.,, \' &I. l , r ns, 59, e na
Plalll(U 11s11ac.s, n.O '12,
236 AUGUSTO UE 5AIN T•lill..Alllt::
(1 68 ) Emi ph.rn sll 11cn cnto no 6r, Mn uacl Jos~ Pires d:J. Silvo.
AUCUSTO DE S .UNT•liJLAJRE
(lG!l) Essns 11uniro uliillrns al i11c.1s s1iu ;1i111h cx1ral1i 1!1.1s Jn WC·
u1 ari:t 1lo ~r. i\Jnno el Jo~i: Pir e, Un Sih·n.
VucF.M PELAS Pnovrnr.L\s oi:: Rro DE JANEIRO E l\í1NAS 24\
lf -Ho.U.u f. 1.ª
242 Aucusro DE SAtNT-H1u1 n e
(1 73) Como so vcrll tidin111c, d:l·!"C o noruo <lc girúo, uas l\Ii11ns,
n umo C9flcdo de lcilo n1slico.
(l 7'1 ) "Sem foliar do v,uo, qunsi lotlot os m clnc.,, Jiic rn Spi:-t e
"Marli u,, ,o cncon1r:un 11 ;'1 p1ovi11cin tias Mín:u . Qu:i si por to,ln 11
'' pariu c.-.i~ to miucrio tlo ferro ciuc rcntlu 90o/o e que comrõc o au h~·
"1r:1clu rn 1fo loui;o, cnllcin s 1lc muuwulms. Eucon\rn,so cbumh o c111
" Abrrcté, d o cu t ro l:ulo do Ri o S. Fr:inciaco; cohrc n:i Villn 110 r:u.
" ondo, c:1pitu l d o ;'\Jinns No,·11s; cluomo e 111011i;:rnci: cru Pornopcún;
" 1dn1im1 e n a C os1mr Sn,ircs o cm oulros lui;:i rc1; nicrcnrio, nr sc ni co,
''l,i smnr l1 0, 1,11ti11 io 11 io, pl11m l.m;i11;1 n os nrTc11orc, 1lc Vi!l:1 Ilic:1; tliu-
" 1111111 1c5 cm T ijuco, Almc 1é, etc. ; fi1ml l'llc111c, cm Mimia No-..·ns, lo·
" pazio:1 nuuircll o~, 11 1.ucs o lir:mco~. r1 1:11ns· nU1 riuha, de um vc r J o
'' 1111sccuto o vc rcl c-:1z u la 1lns, 111 rumli11:1s -..·cn ncl l1n, e \'C rtlc,, chryao·
"litns, s-mu;,d~s e 1m11:!l h)"iln1. (Rcisc, J, p.1s , 339)."
250 AUGUSTO PE SAINT-lln..mm
(175 ) Dns p.:ilnvn1s indigcnae yta ayrn bu, :Pedrn de o.lio.r {V)<l c
Tcsoro de ln lc11soa, ele., p:ig, 179).
076 ) Por decreto 1lc 13 do ohri l <lc 1818, It.nmhé ou Nossa
Sc11 li or11 da Oliveira de ltamLé lornuu·se um::, succur,al J:, novo p:i•
rocllin d e N ossn Sc1ifwra do Pilnr rio Morr_o do Gr1s11nr Soar~s (Vjdc
Mcm , ltü t,, \'oi. VJII, 11, II, p:tg. H O). O I1:1111 l,é, J c 11u c se trot n
nqui, n ~u tl C\" C !Cr confuruliJo com S. ..-fo to11io rlc f tnmbé, r;itundo a
4 lcg11n~ na Vilh iln Pri ncipc (Piz.), P n r 11 cvit ur 1111:il,1u cr cn nfu sii•),
dcvcr-.~c-in Jcuo mi rrnr csrn ultima loculidnJc [tamLé 1/n Serra e n
0D lr.l lt 11mLú de i'l!n10 dentro. '
254 Á:UGUSTO D1~ SAtNT-HI LAtnE
Ituhirn, It.unhé,
Sa mambnia e Sn pé {177) ~
Meiriulrna <lc Cac té (178) ,
Libera nos, Domine,
"iudi: ,~10,"~~!:1:"~ 5
~~,:o~::n ;
r:1:::cRi1~~0~1:~~~:~1
11
11~~;:~ \J~~~:J111"!ª~
''c•c:u•n Qtinulitl:nlo il c ni;ua lii cxidc1uc; o intcntlc11 1c J os Oinm::m-
" cc,, ri orú m, ~oul.Jc fozcr c:ilo r cs,na cc nsurns o Hcrct cudo !10 governo
IOmur u &c u cocnri;o lodo o cs1ubdccimcn10, o 11:i r:,nr o, ;::1, 101 (Spi)t
"ti J\lnrl,, llciso i11 llrllS., T, ll.1;:. 426).
VIAGEM l'ELAS PnoVJNClAS DE n,o DE ] ANtlnO E MINAS 259
(182) N:i, novo provindo, quo {lcrcord niio creio que existam
outros canocs nlém elo elo qui; ío.l!nc-ci el:iqui o. pouco, e merece onlc1
o nomo de los,, o, o um 1cs1uuJo, <lc muilo pcqucnfl cxlcns.iio, abcrlo
rclo3 jc&uil:is n:i pro\·ilicia <lo Esp iri10,San10. Oi. que conhecem o
llrnsil ilcvcm ~ ln:r, nli:is, que oin-Oa oõo chegou o tcn1[10 cm que
&li 11udi.:r.í, como un Europn, 11hrir e::inocs e toru:1r no\·csnvcis os r ios .
.Nõo li mc,io., \.'CrtloUc, po rêm, que <1 r1lur10 llc''"º se t.r.1ra ocima foi
concc\,illo com intdlistr•ci:i e seria ml1 i10 pro,·uvclmcntc Uc con&•
ltucçiíu pouco rlHficil. Dc~'<I fm:a olrscn·11r, corlrivi;1, que niin su
irntn ndlc, ccrr:;uncntc, de reunir o R io S. Au1orilo ao Rio Doce,
poi1:1 quo l'Jlo j.i rccd1c nal11r.1lmc11 tu a11 nguas llo S. Anlonio,
260 Aucusro ot S,n NT·llrum&
o mlrui nis trn dor culeul avn que mcnsnl incute haV1n, e nt
g'crnl, um m j]h ciro de j ornnjs d e fa1tu.
Ca dn mestre de offi cio, fund idor , carp inteiro, scrrn-
1J1ciro, etc., tem n Jistn d os seu s h omcm1, e dcYc nnnolllr o.~
que não se apresen tam; o rc:i, porém, pngon umitn s vezes
jornuís ,Je 11omcns que cst:ivnm hem 1ougc c)o~ fornos, ou
de que os cmprcgntlos se scrvinm pnra coisa muito diversa
do aen•jço do c~1nLc1ccimcnto.
Si existe u m paiz cm que o go\•erno n5o dcvn por sua
conl.1 c.""<p1ornr 11111nufnc1ur n11, é o Drm1iJ. A 1ircguiça, e
talvez uurn indulgencia u nturnl lcvn<ln ao excesso, <leve m
lornnr pou co zdosa u mn vigil a11ci11 que ni"io tctu por oLje-
cto um intcrcsl!c pc~son l imrncdiri to. De runis u mnis, de-
ve-se COJlfcesnl-o, o rc1a~nrncnlo d o!'! la ços sociac!"I de term i-
no.do pelo aystema colonin1, p ela a<lntiss,i o <ln escravidão,
pela capccie de dcgrn,bçi'io· cm q ue cahit:11 n mctropole,
fin nlmcnte, p elos n1úus exemplos <los E uropeus, devem ter
tornad o íl proLidndc nrnis r;irn ni111ln entre os B rnsile iros,
que entre muitos outros povos, e, po L· conecgu i11tc, o ~o-
verno é um rlo6 <1uc correm maiores proLnL ilicladcs de 6Cr
cugonados.
Pcmoitci cm Gaspa r Soares cu1 u m ;:rfücq;uc CJUC fôr n
nn ti g., mcutc m u ito commodo para os viuj;m t~, m:ts que o
proprictnrio tinha rcb xndo com plctomcntc. Não era m :i: is
que uma poci lgn eahinJo cnt ruiun }lOr todos os Jn<los,
que j:lmnis se limpn\'n; os po rcos cntrovnm ctn comp1cta
Jihcrclndc 1 e servia ele ah ri go nos morcegos.
A região que se estende .tl!Srn ele Ga spa r Sonre;; tem
boua terras. Foi culti\'oda nou tro t empo; não obsta nte,
110rém, os recursos <]UC uiudn po dia offcrcccr, os I1ohi-
tnn tcs nl1nndona rnm -n u p arn retirar-se p nrn ns p roximitln-
tlc3 dos Botocmlos, no d istri cto denomin:11)0 Os Ferros.
O Lo tunico tem poucos pln nt ns n capcrar entre Gaspar
Soares e n vet1da d e Sumidouro, em que pa ssei a no ite.
As mattns p arcccnnn-10c np rcsentar no con juncto vcgcla·
çiio mais ou menos scmellinntc á t1as íl orcstaa do Rio Uo
264 AucusTo DE SAmT-Iln,AmE
0 811) füso 110111c ui lvcze s.o Je ri \'e di,s palavras imliGcnns 11110
&iGnific:nm olhos o/Jlictru,
(189) Tnpnnb uacn ngi, ou S. ] oJ{! de Tnpanl111a:xms11, r.uccurs:il Jo
Vill::i J o Principc, cs l:i r.i1un1b a 1 lci;u::ir, Jt>ssi, villa, e 11iio n 7, conu,
d i-.c Pit11r?"o, A 1iaf:wr:t tupa11 h 11act'mJ;a. " cm cvi1lcntcmc1110 Jc du;is
roi:tc~ di:i lingim r;craf, topunlmna , n ci;:rn, e acnnsn, cobcç;i , Es$11S J uos
p:11:i\'raa cuccrram n ideia co111plct11, e escreve r lta11au lmacangn , co•
mo o nu\ or d ne Mcmorins, é n fo sta r,se J :i tiron uncfo u~:tlb no 11;1ii.
Nãu len ho ncccs~iilndo de l cntb r;a que não ~e di·i: Tapir1l1ncnn1;a, com o
o c5,ercvea certo vioj:i nte. Cas;i l ji,,dic;i como jmni;i11nrio o lu i;or que
ô n1e,; n1u viaj:i nte Ucnomi nn Curvos, e q ue cs1c ~i1ú:1 ent re C,,ncciçiio
o Tnpnnho:wini;:n. Supponho 1JUO ~o lerá feito CorYos de N. S. tia
Apporcci'ila ,las Carrcsos, locnl i(lntlc que, sq;u11Jo o a utor Jn1 Me·
marias, cstâ •ilu:iJ n o 3 l cKUIIE de Concei ção.
VIAGEM l'ELAS !'IIOVJNCI.\S OE RIO DE JA NEIRO E )frNAS 269
ou umn porçii.o de c,11.Jein, com o 0ir111:i uma monlan l.s:, isolad:i, e creio
q 110 o termo .serro niio 11csignu j;1mnis sinôo u m:, r euni ão tlc mont D·
1,11.is nu do collinns (Equ ivnr.o Jc S. Jl. Serro ê cn1 11or1ui;uc 1. aem·
pro um mon te isolndo ; serra i: que pode ac r , im1ilcs ou multi 11la.
N, ,la 1'.) . E Hc tcr11to ê, nli;is, pouco usad o. e, cm toUu n p:utc
Uo imperio lmuileirn cm que viujei, n ão u ,; u11plicnr siii iio :,o Serro
du Frio u oo Se rro de S. M;gu cl, 11roximo ,te Sa11la Tl1crcsr1, na
cs1rcmidadc sul tia pro,·incb ,le R io Gr:mUc. - Scjo co mo í õr, n
cnmorco dn Serro do Frio é limitndn ao nonc pcln t1ro,·i11e in cl:i llu-
Lio , ::i IC!l lo pd:i el e Po110 Sei:; nro (Cns., Cur., I, 392); no sul pch
(.Omnrcn de Vill:i Rica . e u oeste 11 do Rio S, Frnm.:iscu, que n separo
d.1 comarca ào Po.rncoui
(19,l) Po r llm tlcc reti, tlo rei D. Joiio VI, à t1 111ào de 6 ile
11cle111 !Jro tlo 1819 (Pir.. ), T jjuco foi scp:inu1o <ln p:ltochin do Villa
elo P rincipc, o lornnu·sc o ~éd c d e Um:l uo,·a porodzin.
VJACEU PF.LAS P RO\'INCIAS DE Rio DE JANEiilO E MINAS 277
escravos
.. 10
5
142
7
13
116 258
12
23 } 461
ã: llr;111cos 1 7 B
&
~;
~~
g;
'i\Iufa los livre~
Nc~~os livres
Ilrn11cns
cscr:wos
cscrnvos
10
B
49
13
s
13
23
!l
62
6
l 106
&
n ;
g§
~.
o
flfofotoJ lince
Nc~~os li nce
Drrm cos
cscr;ivos
c~cravos
i\luL,tos Ji\'fcS
4
li
4
3
12
20
6
s
3
l ,1,1
• 2
~ =
~;;
&
CSCf'JVOS
Nc~~os Iincs ,.
cscrnvos
)
~·
o.
g~
e
Br1mcos
l\fu l:i tos li vres
1
C6Cíll\'OS
C.REANÇA S
Soxo Soxo A mf.tos ('J
mo.1culinn / cmi11iiio se.TOS
º"""' ........ . 82 96 118
Do 1 n S
011no1
l Muhnos fo·rc1 .. •
" C9cravos.
Nc;;ro, l iVTCI •..
" uc rnvo,.
m
78
214
249
NASCIMENTOS EM 1816
321
76
192
!IJ,\
595
154
·106
m
MORTES EM 1816
Suo Suo Aru!,os o.s
ma3c11lino J,:minino
Drnrico.t . ••.•.... 40 •17 '"°'81
Mulnto& liVTcs ••. 231 168 405
csc rnvoa 26 32 58
Nciro1 li ..-rc.:1 185 136 321
183 102 285
s. mnsculino S. /t·minillv
Pnr:i o, 1,rnncos ,lo (30 n 35 /11111 011 10 ( l nm10
Mninr muncr o npús o
mn~imn ... ... .... {ss 1 nnno
1{.is G mczcs
.
60 nnnos n 50 nnnos
"
'Mu lutos Jin cs llc .. . ( 6 Jn C7.C S 44{1J " 5
IS
Al lnOS 22
22
l\Ininr nu mero npús n { 1 n 5 nn11os 27 { 6 inc1.c! 16
mnximo .......... 1 o s a nnos JS
Mulntos ~ crnvo, • . . , ( 6 7 (SS o 60 nnnoa
ffiC7.CS
1 llllllO
( 5 o 10 nnnos G {ss
n 60
Nc i;:ro3, Tines .. . ( ú mczcs 19 ( 5 10 nnnos 2-1
'
(5 ., 10 :1111105 18 {1~ nn 20s lG
16
Negros cscr:1,·o , .. (<5 o so n1111os 19 (30 o 35 n1111os 18
(30 n 35 16 (45 n 50 JS
sa1loa . Aliás, como o.s h nhitau tcs ele Viila <lo Principc mio
têm, cm gera l, cscrnvos sufficicut ca pnt·n cst.tbclcccr luvu-
gcns tlc cert o vuh o, só os inni s rico!'. se cntrcgum :í ex trac-
ção <lo ou ro; os demais dedi cam-se it agticul turai e têm
f(l ;;cm da s pelos nrrc<lorcs d:1 vilfo.
O ou ro dos ar redores de Villa do Principc é de lin<ln
côr. As vczc11 se o encontra disposto cm ve ios; porêm, na
mn iori :i d as Yc1.cs, cst.í. Jispcrso nu tcrrn nrgi losn de que
se compocm os morros circumjaccntcs e nqucllc cm que
cstlÍ: cd ific:u1u u cidade.
Essa lcrrn é de um vcrmc1ho cnrrcgn do. A pociro,
n qu e dii lugar, !u jn mu ito íacil111cntc o interior das casna,
na ves timentas e n rou pa hrancn, e pnra consc,·var-.sc nli;um
acc io , são ncccssn1·ios cuidados p crmnncntcs.
lcgwu
De Rio ilo J .,nciro a Vilb Ric:1 . • , • , ... , , , , • • • • 80
" C111:is Alt:111 •• ••• ••• ••••• •• , 8
Coc.ic3 3
Po11tc do J\foch:iclo . .. . 2
D11n1 I1on1cs . .. ........ , .. 3 ½
lti1mhé . .... ,1,
Ponte Alln . •. . . . . 3
Casp.ir So.zrcs .,... 2 ½
" Sumitl ouro , . , 2 ½
" Co11ccit1ío 4
Tt1poroc:i 4
T.i11:111huuc.1 11i;n . .. .. 2
Villri <lo P rindtw •.. . . , . . . 4
(201 ) P i i:l rTo Õi,\ cm um n p.:iss:icc m <lc 611:l o bra, que :z nnlr rt!
do c,1nb cl cr.cr rcpn r ljçõc1 po rn 11 fun cJição cJo our o fo i c1t11h cm 1709,
e , cm oulr o l u g:, r, tfü: fJII C fo i c m 1719, S 0111l1cy im1 iru a Unta •l.:
1i20. Um., dcun, tl u:is ultinm~ <l nt:1s é u m ais vcros im il.
"E ~h te """ o ,Jr n, ,; ila ,I~ r. tl r n a um bu, da llZO. o ,d r nu,,la qn. •
un ,l o md< Je J o nla .r~ J auoh e íom , t a •J11Jo Jo <u,1u ao , or tr ai la, qno fam
lun ~•t tJc n1!u r, r arl i~õ• .,,. ~!1 110, . L"C n, , ~,n,ttlc ' º' li ZI é '1"• 1•~,!,r!o,n, ,t1Ja
o • •i••to d• w nro • '"" r alo dc,rct a na ,· l•rern ,n odtLm•, (1,.,,.,
o -." ,l,nh,., o,
Juu J otla« , ,.i. "º ''ª U t A ,Jo .,.,.,l,o~,.,, • ,.~ rrncut, , fol "º" º onno ,111c n,J, .,.,., ., Ca» •
1t1l10 Ullntuoiin1;1 11to oa u, 0 J 3 "'" ~'lA 1<,~ ~•·• rc• ,I• , e lnro u ,n , r ctnl ,1 , 15 ,
1 .S o i1 U3 t ,d A ""'º N>ln " 1Jt,. lo <lt ~~ •1 u'. 1a l~• {V, , l {IN"d"'"" 1/0 ,\íc,f.,11,.,;, ., J ., Cn><J
rla M ,x:Jo "" ' ~" " ' ""'" nn u ro,i( Jo ,/• 1861 .•• pdu Ur , Ca w,Uda ,/,:, ,1:c,,,lo Cut1 t/n l,o,
lt lo da J.,,,d ,u, IH.!, r•~. JS ). N , ,lo T,"
(202) Ent 1~1 2 e 1813 a comurci1 1lc Vilfo fü cn prod uziu , lcnno
m cdio, ccrc;1 do ci u co \'Ct cs m ui,; o u ro (Juc a do Serro d o f r io h· i,Jc
E! cTH.,,, J oum. vo11 lJrns., II) ; c1m 11h ilu:i, t.cG1,nulo P h arr o, n ão
rendo oo 1bczo 11r o rn nís c1u c ,J 011 5 :,rr ob a s nos :11111 0 , comm m 15, e é
do 111c 11 ~n h ccimc n t o (Juc n i111cnJcn ci11 tl c S.1 h nrll, íníi uil nm cnt c
menos pro1luct i,·11 quo :1.111 igomcnt c, d:í, uo cnlnulO, 2 :i rro h :1s p o r
tri mc$lr!l (1 818), I s10, nliih , n ã o Jt:vc c~pi'l nla r; ;;o i.; 1111c, nos t11 U1oe
du 18) 2 a 1813, se co11la\'."lm , :.c i; ut,c1o cJ'Eschwc i;c, 193 l:n·agc u s 11!1
orbila d,. i111e11dcnci:r <lo Vi!ln Rica ; l &! na J:i i111c11dc11cin de S:1L:m1,
Vucr,::\f PELAS Pno,'INCUS DE R ro DE JANEll{O E MINAS 289
lt-w,cn1 Y. 1,0
290 AUG USTO JIE S ,\JNT·HIL,\IRE
(201\) A c:asa dn mocJ:t Jc Vill:t Ric:i foi su11prim iJn 110 mcz
Jc jullio Jc 1735. (V. Mcm. Msr., ,·oi. VII I, p. II),
VuCEM l'EU.S Pn0\1NC1AS DE RIO DE J ANE.mo E i\h NAS 291
(20i) O ouro 110 V l\ln tlo Princi11c é, ~onto jií o tlissc :itrn1., 1lc
bcll:1 côr; o tlc Mim1s Novas, e, cm p:n licul nr, o tle A r mrunhr, é 1lc
11111 ninnrcllo ~obcrho; cmti m, cnco nlr;i.sc cm 11:i hir:1 do .Mnto tlc11tro
u11 ro Jo to11os os nrntizcs, tlcs 1lcr o nm:ircllo vi\·o ntê n c,ir Jo chumb o.
O ouro Je Cocaes e Jc l nricioun.tlo, tli:.:cm Spix e Mnrt ius, é 1l c uma
1111 rczn uotnvcl, m ;15, 11m côr núo é um;1rcl ln ,·tvn ; mu iins VC7.c!!-, 111cs•
mo. C pnlli ib e se Dppro~ima Ua do cflhrc. O tilnlo 110 ouro vari:i,
ii;u:il111 cn 1c, sc(;llntlo ns l ocaliclr11lc~; o 011 ro ele Mi11;,5 Novas é. ser.d·
mcnlc, Jo 24 i1uih11c~; o dos nrrc<lorcil Jc S:ilrn r:i ó tlc 22 11 23 1111i·
lotes, tc rnio n wilio; 1le Co11151111lins, 1lr.: Sr1Unrrí c111 rnrtir-ulo r, tlc 18 :i
l'J k ~ (Sp i,\'. e i'lforr.); Jc Villa Ric n, Jc 20 u 23 (Spi:ot o Mnrt.); tlc
Sa11t'Amm, perto ilc hahira, 23 k., 3, etc.
292 AUGUSTO DE SA ! NT-Jl TI.,\JRt:
Div isões <lo Bn1sil. - As <la provi ncia dns Minas. - Cnp itiu~s
ccncrncs. Seu despotismo. Exemplos clc lyrannin. !<leia~ de
um cn.pitüo-p;cncrnl sobre o povo que r;ovc rn avn. Mudunçn
ope rado. pcln chcgudn elo 1·ci D. Joiio Vl no Brasil. F'ncto
h ir;lorico. D. MANOEL DE CAST RO E PO RTUGAL . Obsb-
culos qu C! encon trnvam os capitii.cs-gcncr aes melhor int!.!ndo-
nndos: ic.lcins do sr. J. C. A. DE OYE NHAUSEN. - Dn
ndmi nis tl'.:i.çüo da justiça, Da s divcl'sns instancias. Ou vidor.
Juiz ordiimrio e jui.z da /6 ni; di{forcnça que existe entre esses
magistrndo s. Nomenção dos j ui:c11 oi·d inarioa. Assessores.
E scr ivães dos ouvidores. Tabclliii. cs; distribuidor. Officios
ven didos e dados. - Justiço feit:\ a portas fechndos. Lcgis·
ln.ção portugue:r.a.. - J;.enti<lfio da justiço.; me io cmpregndo por
um c., pitiio gene rnl pn rn Inter com que os dc\'cdoi-es po.gasscm.
- Do j ustiçn criminnl. .luiz da. vintc11a. - Junt a do c1·imo.
Numcto de :i.ssossino. tos commctt iclos tm nu:i.lmcntc na provi ncia
dns Mhms. Pr isões, prc:;i<l inrios. - Empregos nccu mulndos
pelos oiividore.~. Seus vencimentos. Rcfle:,:ões J1obre n accmnu·
lação. - Dive rsos lugat·es occupn c.lol! pelos juizos do f6ra,· seus
vcneimcn to!I. - Dns ccunaros; membr o~ que ns compocm; pro·
vfoa s. Attrib,iiçíio <lns cnmoras. Sua principal dcspczu ê u
crioçiio das crco. nças abondonad mi. Su as rendas. - A lmota..
cois. - J1ti; do povo. - Commn n<lantcs . - Regist ros do estado
civil. - Da:; mil icio.s, St1a bon apresentação e snbordinaçii.o.
Seus coroncis; estes nomcinm os oí !iciacs do seu 1·egimcnto.
- Lei dos tri ntn esc ravos. - Dos tl.?stamcntos , Tribunal dos
ausentes. - Do regimento das Minas. Sua composição. Rc·
siclc ncin. Funcções dos sohlndos. Seu soldo. Officines nggte•
g ndos. - Resumo (207 ).
(207) Nüo ncccn ilo rl ir.cr <JIH!, ncsto capit ulo, npcnoa qu h: des-
crc,·cr o quo cxisti:a pcb Cpocn d e mirilia vingco1, quer di ze r, 111<:
1822, poucu m:i is ou menos.
300 AUGUSTO DE SA INT-HILAlRE
(208) T11 lvcz provinci11s cxhtom c n, que C!!ll p:<1 lan:1 termo, e
m esmo a Uc comarca .sej am Uc.sconhcci1I:,s,
V rA GEi'>t l'ELAS PnoVT NCIAS OE llIO nF. JA NEIRO E MI NAS 301
(212) Núo J10Jeri11 1Tiu:r, :iliú!, até que ponlo C!!tl prcfere ru: i:t
é scrn! .
(213) l&to nq u i eoníirmu o qoc fol di10 no c:1 11itul o rx soLre o
nLsurJ o de um decreto que tende n enco roja.r C!III: <l i1t1e n ilo.
VuCE!\l PELAS P IW\'l'l','Cl,lS DF. Rro DE JANEmo E l\'ll'N11S 309
(2ll••l l'.1n <0 1W n<• n• lunro <1t1 que u ot u b Sn int-llihire, o oind~ drr,o h.
,!.l,lo!o•••·• • <ottlr~ " ,,,.,... ,J,.,r,01/m,o doo l<"'I""• colonln , . Niio ll<Fo •111 • ""'"
<1•0<11 ho11~c u o !,,j ,,.i lç u e ob11101: , .,., «••"• ,,.,,: n, . ,o n,e,1u<1« lo d•• ino•il• ~• \•
ln1.. ,l,i~ ~u l ,u ni,11 0, , " i,,ullo ,n oi , " i"d •, Jo , d if liu,JJ, Jo ,n hcrrnlu â, lono u ,lit -
to11ri"• 'l"ft ln,(n,,m m11 ll•1 ,-,,., n , 'l" 'l"n u • deoioriT do ,.,,. ,,çUu, < du
l111rcrhl(Z r, da lr du,iu juJlrl u 1,, ,!,. 'l"'" . 1.,J , b•/• 11io nla,nu heuleo, ,Ja 'lU•
pror,ri .. M nl• ,lo i,n ounch 011 com,r,ti!,ill,J•do do n••ii11t~1~,., ul. 11 i•I. ,,,~l,nonrt
u,olhld~ • rli or, J1•oe11rondo O ~n,ono 1om p<0 u,• u!e l-, li,·ro ,te <J•••<•<J<><r li_,çõ u
'l"• 1'uolu1<"' co!hu- 1!,N • A<,i• ou prr1url,o,,lh,, • M"rtul,l • ,lo o indc r ouol,n d •· AO>
j,d~~'"º"'" ' · O, Juff" 11:ío l'".tf•rn t<>nlrohlr m•Lrlrnoni o nu oêJu ,lo 1ua , lu, linlu•
ro, olim do .,;,. lintr,n 1''°'º" 1oc lo bçu , do I'"""""º • nenl<u n:• .t u fomHla,
rnJ,ho , • tH Ju .r,J;cçio : , 1od1 ,u1h1ra do , e o r,,o., 11 oun ao 111L,ll1>1l o ftu ,·•
t<>/~ ilt ,;, r,,."donc,<1. i t10 ó, flc, o,,.,, ou i"'l~fl;11, , ob,o ""' e, 101. feia polo , ucu,o or.
N"õu 1•11•••"' ,.,.,,, d ur~n lo u r u!o ,lo N>l •n/11. de !uh• • • i o,·c,r11,uk1 n",lm,nodo,
ro1 obu«11 <> l'•• •·M i uti:i<!, o •111• h ui, pa,u ('l o~M 'l"• ho•·h lheall u t õo L.. 1,n1e
,1,0,., ,, ,1~ ,.,,. •<I<>•. o <JUC. oi um I'" ci,uo abuu <•, r,iia era r u •111• ru Je uo
rou l~r co111 • trnpuo tdod,,
310 AUGUSTO DE SAJN1'·HTLAIRE
mcn tos seri:i m m eno res, os fun ccio nn rios n úo mais po<le•
rinm <lm o exemplo <l c nm luxo que se. procu ro sempre
imitar, e q ue :u:rastn frc qu cntcmcnlc as fo milins [1 nlinn.
Oa juizcs de Jóra nccu mu:lnm diversos em p regos como
os ouddorcs. Nn qunlidade d e juizes, prop riamente ditos,
não g,1nhnm mnia que '100,000 réis; mas , como j á vimos,
recchcm qunnti n cqnlYnlcntc pnrn exercer n.s funcções de
inspcc lor <lo ouro; finalm ente, rcccl>Clll nindu cmolumcn•
tos como juizc.s dos nusentcs, J c oq,hüos, Me. O de Vi\la
Rica, cm pnrticulnr, pcrcchc ,100 1000 réis (2500 Ir.) po r
um cargo c1ue exerce com n <lcsignn~iio de 01wiclor da.
g1ie r m nos conselhos de b'llerra reunid o~ nessa vill a; a
t ot alidade. de ecns vencimentos clcvn·se, pelo menos, o
oito mil cruzndos (25,000 fr. ) , e os rc nilimc.ntos <lo juiz
de Jõra <lc Salrnrá sit o nvalindos cm clcz mil cnu;ndos.
Siío os jrti=cs de fórci ou os jui;:.cs or rlinarios (JUC
presiclcm n cspccic ele scna clo ou conselho municipal eeln-
belecido cm cnclu ijédc tlc l ermo com o nom e de cnmarn,
e qu e é cncarrcgn,lo <lc t uclo o que rcspci.t.i nos intercsees
loc:-tce.
Os memb ros dn camam (carrw ri,çta.~) b:io elei to!! pelob
cidndiios pelo mesmo processo que os jui;;cs orclirzarios.
Trcr. dentre cllcs têm o titulo ele vereadores (217), e o
qum·to, que é o thcsourei ro, é clcnominndo procurador. A
camura deve reunir-se duas vezes por se.mo. na; delibera,
resolve; o 11o<lcr executivo, porém , pertence no presidente,
q uer clizcl', no jui:: de Jóra o u uo juiz orc.linario.
Os camaristas !:fio ohris;.1clos n exercer suns funcções
gr.1 tuitnruenlc ; mas, soh o nome de propltlas, concecle-sc-
U1c s umn gratificnçilo que 6 pn gn p elos rcn djrnentos <ln
canrnra , e qu e vnria conform e os termos. Assin1, por cxc ni·
plo, os canrnr ist11s de Vill1t do Prin cipc recebem 40,000
r éis (250 fr.); os tlc Cncté ccrc:1 de 60,000 réis (375 fr.),
etc. Cnda ca ni ara tcru um cscdv5oi que l'ccchc "·cnclmcn•
(217) Do palavrn vcrcor, SO\'crm1r,
314 ÁUCUSTO DE SAJ~T-HtLAlUE
Fn)ci dos va rios mngis tra dos que residem uns vilJ ns.
Qu anto úa povonçõcs, têm á fre nte de sun nd niinistraçõ.o
~omm anclmttcs cuj:1s fu ncções têm ul;;o de pnrccido com
ns dos nossos maircs. Esses conunnndun tcs silo nomcndos
pelos cnpit,ies mórP.s, h omens irup ortnn tcs, u cu j:1 d ignidn·
de se presta grnn dc comidernção, m as que pouco têm que
fnzcr.
N5o são nem os comruand nnlcs 11c1n ou tros mngistra-
~os oe cnc:nrcgndos de man ter ?S re gistros do es tado civil.
Esses registros estão cm todo o Drnsil nns m ãos dos vign·
rios, qu e nrni e (1 c um a vez dão luga r a qucL".:as p or ncg li-
gcn ci:i (220).
N1í o ec deve su ppôr que n nu cto r id ndc dos comnrn u·
d.antes se estenda sohrc to<ln n popnl nç5o de seus dii;tri-
ctoe. L im ita-se nos que não fo zeru p arte da s guardas n n-
cio u ace ou milici.as.
Em todo o B rasil na guarda s nncionnes foram orgn•
nizndas com uma rc t,rttl aritlaJ e que se poderia cita r como
rnocJclo. Séio d ividid ns por d istr.i ctos, e com prch cmcl cru os
cidnd.ü os que têm m:ii s in teresse nn manu tenção cl n ordem
publica. Ni'io se podcrii Jouvnr dc m.1 sia,lnmcntc n li on
a p rcscntaçiio, e, princi palmente, n n<lmirnvc] cliseipli nn
dess ns milicins; pela ê p ocn. de minha viagem as (bs 1\linns
cs tarn m r,,ra mcntc o€êupaclaa (221) , mns cm outrns pro·
vincias vi os milicia n os deixa r se m h cai t11çíío suas farni1i aP
e oceupnçõcs, p.1r:i ir C.."XCCutn r n distnncin n]gum traUalh o
penoso. No c ntn nto, é ncccssnrio confcssnl-o, essa oli edien-
cin, tão 1·nr.1 cm out ros lu gares entr e os homcus cs tahc1e·
cido3, ern, talvez, m enos o result ado de nmor no pniz, que
o de um lon go h ab ito de servidão.
(::J.• ) r o,..,;.,,.,, • folf,~ ,~1111., rrlui,·• ao •nno .i, n:1. 111MuJ• •o 1i.,a
t• «õ1,,1., Js fo,i J""""'"' 11t,,h1, f'f • . U-t;t. Nt,.., "'"l'L" ,lo •t•••l•ai••. '"' ,:ie•
lnd11 (1 n "' ,·, nd,nrnt111 ,lo Uf'1lân .,~n~ral Ja c.,,p ;1~nlo, " "" lon1L,;r,, f1rttl• l ,,oi·
~,u
,o
d~ •••clo rõ,hJc, d•il, " K11 nj11• l•11tc1 ,lo orJcfll. o \olal • .._,.,Jc " 11 ·!\iS ,S%1 rf ir.
uaJ• •\1.11~.; a ,ri. J., oo \dc,o, ~ 3,.so,.HG il, fardnm ~ut• •· u~ ,.,cru• r u o Porr• h••
... ,.,11 d, , tt~ rdo Nm o, !'.O!) o : so.oo.1 1r• .,,.,, (&o • Cll "'","' ,1. ,a., na i..,-
dt lGO • i h • fraco). ,ln lnlnnot çla de S•t111.Uluh•.
Vucnt l'ELAS Pn0V1NC1AS DE R10 DE }ANtmo E i\.hNAS 323
Tr:111s1ionc .. , ., .. , , . ll /2
1
T olnl .. 26 ½
326 AUGUSTO DE SAINT•HJI.AIRE
.1::.,~::
~:~:;~\,r~::r.,0'~\::;~,n!' ,;,;:;.~:~o,"'~~:·,•:d•f~~g::· i/;~;:~·~;,r.~::~::::: ,~
p : ~.1) )lolt1I/& r,odmhb 1•or u,n 10;11.., clo 11, u, lto, • P<1cti11in irnm/nl, , ,h
(229) Como ~o \'Cd :i?Lur cs, siio lombcm ,·n rclns que ~e cm,
rm:gnm rio nio Verm el ho. Vcr-sc·Ú 111n1h cm que cu tinb:i. o cuidnllo
do ocow;ellrnr nos ns ri cultor c& o u&o tio mo. ngonl o o. operação Jo
h:inho do cal.
(230) Taqunra [70Ci1 sinnificn m 11ito pro,·n ,·clm cntc, na iin"1!0
s 1111. r1111y, Ji::1111 b l1 d,, sro5su rn de um cl ctl.o,
(231) Com o c~so termo pertence 1Í li nsua guarn n)·, creio dc,·cr
sosu ir II ortLosrop hin Jcss., li111:11a (V, Tc s. de lu. lc11g. E,'IWr., 2-1 bi&) ,
VIAGEM PELAS PRO\'INCL\S OE R10 JlE JANEIRO E 1\-IJNAS 331
e, por ct11ucguin1c, niio cscrc1·0 como Mor:tc~ aypii. (Dic., I), e 11imln
mc11011 aipim ou impim. O nypi é :1 ma11iliot ai11i do Polrl. O J1omo
originurio do mrm, aipi scntlo i,uli gcnn, porccc•m c quo n Am crica 11
n vc r J:idcirn patrin dcs!a JJhutu,
332 A UGUSTO DE S ,\JNT-HIL\IRE
(23,}) Tall'cz, cni ali;.11mus p:lfle:i <la provinda J:is Mirma 50 <lâ
a olllrtl C$pccio o nonso du E,11arib1u. Seja como fôr, css:t de <1uc aqui
&e lratu sú 110Jc ser o myr.eleJ ur, inuJ,
VIAGEM l'ELAS PRO\'INCIAS OE RIO DE J ANElílO E i\fINAS 335
cuj ns longos rni:r.cs protluzem tão vnrin clos eífoitoe nne flo-
J'cstas ele 'Cfüii. E s!'in plnnla cresce, a srnnelcs nllu rae 1 sobre
o tronco clns arvores mnis nltns i suo ccpn nbarca-1hc a cir·
cumfo rcncin, e fórru a, cm vo1ta elos troncos, co mo que umn
cspccic de corõn <lc que se elevam caules numcrosoa elispos-
tos circul:irwcn tc (235). Esses, cuj u olturn avali o cm
ccrcn l1c trc:t péc; e que têm n gro ssurn <lc un1 hrnço, aão
tortos. O vcsligio das folhas que os eohdarn antes foi-os
ui;scmc]hu rcuMie n outras laut os serpent es, e aiio corondos
por folhns nova~, grnndcs, ngit:1 dns e de um ,·erde escuro ;
finnlwcll te, da part e inícrio r ela pbnta 1ic11<lcru .im mcnsn s
fibros rodieuforcs m ais rcc:tns q u e u m fio n prumo. No
ind ividuo que obserni perto de Turvo essas rni zcs niío
enltiam scmii.o tle um Jado ; eram C..'-lremarucntc opproxl-
madns um.is das oul1.·ris, e, por nssim di:tcr, formav::un um
feixe; perfe it amente cHstinel.is u a m aior parte d e seu com-
primenlo, Soldnv:uu-2e, entret;mto, n cerca de quim.e pés do
1:1ólo; .tnneto1110!'!:\\'11m-sc e se seponi,'am cw i;ci;uidn para
voltat n fundir-se no,•awcutc.
Entre Turvo e Can na Brrwa~ a cerca tle r.lo:tc ou
quinze lcguas portu:.,ru czas de Vill n elo Priucipc, encon trei
111n rio de gL·nnUc:tn me<liocrc, e ru.trginci-o d urnntc nlg:um
(236 ) E9sn scrrn, clc\111.la tlc 5,590 11és frrncc1.c., (Spix e l\fart .)
C1cini;1 do nivcl do mur, C 11ro,·a,·clmculc n mais alta J11, q ue fon1m
mcdiJns uu pro,•ü1d11 C:u; i\I in :ia; é, nífirmam, 111uito tl iffic il Jc e!·
calar, o iM icu nomo :1 1mm po\·oação siwatla n meia lesua <lo Vill a
do Prineipc. E ss., povo:içíio ni'io dc,·c ser eoníu n<li<ln com a q uo
<leacrc\·i 110 XHI cDpitulo <lesse vol111nc,
(237) C.,s:>I c9crc'<'c u Saswl,y e S11n:m1l1y, Sp ix e Mortius S11.s,
.m/iy. Prefi ro est a ul1i11111 orthogr:i11hin, porq ue nd1o,i1 conlormc com
11. [lronunc in maJ :i no p;li"t., Aliús, Sussuhy me parece JlrO\'ir Jos
lermos i nt!ii;cnos cuclm. pequeno J)npni;aio, e í, :ii;u:1 {110 lin grw gc.
rol, y'g), rio <los p equeno~ pap:1ga ios (rio ,los periquitos).
VIAGEM PELAS PnOVJNCL\S OE Rio DE J ANEIQO E MINAS 3 37
(2'\] ) Um;i n111chinn acmclh:tntc C! l:Í ninJ:i cu1 uso no Lcv:m lc.
(M2) Vida o c,'1pitu1o XII J cstc volume.
VL\CEM l'ELAS P ROVINC?AS DE lho DE JA NEIRO E :i\ft1''AS 3,n
(2•l3) Pnlm ci r11 ,lcnom in:ub .f:UíCrJIC olcracca pelo ,r. M:i rtiut
(Palm., p g. 29, t. 28, 29, 30) . Seu i;omo lcnro é comutivcl o rivnli&\
mc!mo com oa mnis J clicn ,los lcsumcs tlrt Europa.
(214) McJiJ::i mu ito :l\lproximnth·o.,
342
11u11cia r f'i11lrnmis; tnd:, vb, 11 põ.;; mui 1n1 h c, ilaçõcs, :idiei q11c tlcYi J,
de accúrdo cnm C:is;,l ndop1:ir :i fom111 Pn11'1a111c.J.
(~1 6·•1 D,~i• 1,u.,.•.,, 1"'" qu~ ,!~111,h,n,le J o .Juurr,••. ,!e um11 ~p!ol , n,b
,,.01,·,~.,, •
\M fcJ.r<1 1••!1111,e,, J a fot1>•• runi< ie ••• IUu ~ • .ta 11ru IC •(.; l''"J ,nlJ o
vrle 1,/u,n.,Jir,,., /elt/1"''""'•
348 AUGUSTO DE 5AINT•llll.AIBE
(250) Os b rnsi lci ros c111cmlc 111 , p cl:1 ti;iluvrn cac/ioci, r,, ór;i nmn
c11i.c:11:1, úra 11111 clcsscs trcd1os cm 11nc o c11r~o Jos riu csl:Í 5im·
r,lcsmcuto c mli:i roç:ul o p or rocl1cJns que se crs;ucm 11 0 me io Jo seu
lcilo. Níio tcudo cslrido no loc.,1 i~no ro Õo.! qu e u :ilnr cz.1 de c<1cf1odra
é que !C 1r1.1tn, e ê por i1rn que conícn•o cs!:t p:tl:n-r;i.
Vu,;r.:i.1 rr. r.AS P n0\11NC IAS Of. lho OE JANEIRO E :M INAS 351
(2S7) Dcpni11 <ln m inbn ,•iiti;ciu :10 J iqa ili11l10nl111 uni fr:in ccr, o
rc~pci1nvcl u. MorHrrc, 1liréc1or ,lo, Jr, dio11, 1omon, 11:1 nicditl'I 1lo
rio~sivcl, provlJcnciru, n<lequntln, n r cmcJi:,r o m!I\.
"Do , Áp<>n/omrn 10 , ,obro ., ,·t,la ,lo l ndlo c,./d• ,,.,,,..,~ ~ , nb,o o /,on,u C ,,1.r~
Mar//~,,.• .,ffrrr•ldoo ro, " " 111ru, o un,,n,.1,., r,.,h r ..l,cln Jo C.hlO l'u r• • • •
ln,1lr.u10 n ;, io,i,n o CN1•1p ti.l,o 11,ul;.iro, 'I J• o, rul.lii:eu rm 1u1 Ro..l.ia. 101n1
X\ '111, rs, , , '410,il' , r, 1,,•,1 01 JoJo, 'I"" ,. , 11 ,rm:
r. uL.!a Tl,1,., u ~hrlJ h 1. fu.,,r, nu,,.11100~• Lrull,!lo. o ,, .,.,.1,.,0,.,.,1 J, l lnh•.
foi 1,u • • ,.., 11: 1, Jlt••'•• ~,,.1 ••• Indla, . H .,, u.b,d,!& r•l• IH''"' ,,.,,., ,1 ••
.a:,;o.Jo <!,f , nu, <! H •rh lcoloo. r,oh 'lett, n1 ,yu olh! , Jo J• "'º'º' ,.,.,,,,,.!, Ja I~ •·
ru,io J., Jt,lsô•, elll.11un, ""' o rh r , ..,,. olflcl :l r1 ,, , ,,rto,t.bJ <o 1ul'f,i,,,.,. ""'"'
mln•o 1111 • IJ<ls , fou ru,, ã ,,1r(l,,.1 Je, ,.iu,,,., 11~• r., ,lo, r1,m,., , . Dill1 r ll• ,
u ,ru,.,, rrn ,., s , fu n,~~ ... 'I°' •••okuo .,,., ., " ln J iu ,,.., r ,.F1<1<!, l,o ls • Jc n,Ulo<>
J, rrdu.<1 <11 , , ,lo , t,umbo, F'.rn r n1 An, , "º'' "~i• ,lo Rln 1'10<1 ,au,,,.,rn,u1 1 dlíl l·
d!, ,,., ,o,u,1n, nrlo clu ha11U!d"'I" .t.01 Dolon,Ja , . A, , u mulu .. nuJlJ u o , u t,.
no • não ,nco<1Usu~, '1~•111 · ., ,.,;..,,.,. • 1,,1.,, , ,, 0 r• lo dondnlo ,\o!, ... ho,., ruo
clunor.,, l•u, Mul lê~ <l i lnh!o , "'" c• ,., r• nl11 rHillta ; ft\on,1 1 Nn•uo lr um•
unn•, rnr.!1<•• ,1• thuro • Futo,r,t nlu, J'·ll•• u,111 r<iu•n• .C:"""lfi• ,h ul.Jado•
di•l•lons,lu e ""' inlurrclf, Duro o n10 U•«t. ,, 111d., ,,. tMon1,,Jo ,.m
d• D11ocrnlo, . un0<1 nt cilobrltttr uhsõn 11n ~ • ••I • com dlo, 11u.J l, n11 pn .. ntc , .
um bando
1:: nu• 0 1 Jn,llo, <!r11 a h 1Ja, " '" ,.ru do :.1 , l.. ,,. ~,., ,:1 n ome l 'tl \ r•M, nllollh,.
r•• " '" rhyol>namb 1,.1, ln lflll,c:<c nlt, u , 7,np,11,b, ,!, ~!>,Ili,,, '"'' o tomou ,on
'"" 11u1hulor p,atcriin. r.i.o ll~rthor,1•. Jo n ·Jo ,lll t " " nom•. e J1ll • •• ou,;.,, .:,1,1
<m ,Han1 o, rimo ln1,.,, ro tt .Ja <o nU»if •• • bns• cl h <l\e " " "'""' ''" do ,l,o rn• • u
!~~11;;11·1; ~~1·:~t.~·º; ,::::~~~~ 1:,:11::" ~;;;,r;·t'º i:::.:·Jo't ·:,.~:..l'~':Oº',/ .~:i::
J;,,,.,., p,101 uriâu. Ca111 1•0 lu" d, mc<1101, dlr·"· C11/J, ~lorl li.,o 1,, ""' ,.,,.,.,1.
"""'º rn> ')u o r, lchu•• 11,n U1uln nnJ.lliud,lto, 'I NI oi, ,e u lt, rr.uo fim luou, Nlo
• r1o•.,d 11110 a , t-, u o frito, pol o, ' " "' <110 . nõ, d<cin•l• J, ,., ,,,.,1.,1, , .. i.10
•1111 • l'fl:ndro ,.,.,.,.J., •
"'n, hh,u• huro.,11. s;, •• ..,,.,11.,,a,. , u o .i,,.Jo Ju,01111
• ru;.,.i. r,;C11,i1I, ,n, ')1.a • 1, h\11 prloo 110.,ku ,!, 110L<r u u 1fflfl11 • •ui•.
C: .. Cde P okr•no, "JLM foi lelk> 1aldaJ& ,lu ,tl , lol t, , or,tu < da ,!,il!utl1, """"
(258) VeNC·!Í. pelo me11os que, &i Jcll:i lêm umn idci:1 1
,·n~11, o ~e confunde em .seu c.;pirito tom n tio 101.
L:i i!:-tlih>
V I AGEM I'El'..i\ S PnOV INCL\S DE RIO DE JA NEIRO F. i'll NAS 367
(266) Rio Pnnlo csli'i i;itun<l n nos 15º l' tlo lal. o 335° 3G' J1.1
lmq;,, u u Scrlíío 0 11 Deserto, o pcqucmi dis1n11cio Ju con flucncb J o
ri o Jo mcEmo nome o llo Rio Preto (Pi1:.) .
(267) E' clnro q uo o cuo cxpc<l içiío ó ituc !O r efere Soutltc)',
como tcnJ o tid o lu~ur cn1 1805 ús ordc11~ tios cnpitiice JOÃO CON•
ÇAL\'ES OA COSTA E HAYMU NDO GONÇALVES DA COSTA
(lfbt. o/ l lrn:il, III, 11i11:, 692), Núo procur:irci co11rilinr o CJ.UC nq ui
ficn 1lito com o f'[nc escreveu o priucitic 1lc NcuwieJ <lo 11r111ial d1t
Co11quiM n, O que ô certo i: q uo niio ,:Xi&lO urraiol que ~cj.,, como o
e. 'r.,.
..l.r,v,..,,,:,, .. ,,..r/,.r,•rr/,,r,wn• tfr /~:,,.~ 'h'rr ;;;J_l/;,,J,;! . / ·
-iit ,8tt~-- .
II
Jil
IV
,\Hll'\110 Ili : f l ' II A' - \10:0. J OI.O. l;,1 ,,. ,1"• at,;:i11,>I ,1 , .,1.,~ ,t, J . \f,,,, r: T,1t ,.·I, ;,. /1,1,:, /. :d
cJ,, ~.,,. l..on,l~ u. ] H~!. /11;. 104) .
V
VI
Vil
YIII
, · 11.1 .\ 111 (: \ . l'")•>;r11, urVrn,>.I .l< ll »~• 11•ln 1\/oll<ti"hc 1/<i...· li! n,,., i/i,·n). 11,11ro,lu ,i,b ,h, ' " ' " ,!~
I'. n,,.;,_ .,,,,1~ ~ ,,,,."J'• ~1.,,,, 111a 1;i,1< h ,., .. ,1,r.,.~;,,, ,1., ""~"'"' · 11, , 1:•u
IX
ll,\ lt.\O n · 1:...C:U\1 t:r.r,., il•lf•t" rt r•••h.,l,I" ,b 1•ho1 ..· rltotn- i•~ ·
r lila 'l"e ;u,,.1,. n l,' ,Jif;;" in:ri••l ,h lfí,r,.,;,. r;~,al ,lo llrM•il
prlo \i•ou,1, ,le l'ntlo> !'••• ••u (lo,,. u \') , (~w H ~).
X
AQt:~ tl CC'J"O Jtl:!.T ICO DtSTl:,r,AOO ÁS 1.AVM:1:::-.s OC 0 1:MO E II P. OU~l.\ ~ T l:S . E,u ,nr~ on; i
li~••
r.~I .._ do ~•••· {J>l. )O) .
XI
XI[
~/
· '~
r ,
OJ."f\CL\ I. r, SOI.IJ,\ UO UO n tG UJ E:<110 lll: C.\V,\ 1.1,.,\ UI ,\ .D \S ~ll l\,\ 5, ( 1030). ,\q 11, .,IJ• or ~inol
Jo w.,l,l l ta,!titu ... flrrroclu1i.S. ~ Hl•m1•~ J~ .i.,~ J r G,n to, <> n~u•$<> ; Unlío,,.,, , Jo r.~1Hi,., D,o -
, ll, i•o (lõ J O- l ?l:) . {rg , 3! 1),
XV
o n ·1c s.\1. nt CA\',\ 1.1.,\ lt! A IIF. .,11:-. ,s C F. lt.\F.S 1 11 r. 1.1 c1oc;o cf ,.,,ch• ,!, n. Jni• \' 1). f'_.1~,n 1,,
u i~ lnol , lo t i~,,. de n~11,J, ., on. (r,, J ~l).
XVI