Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

1.13. ELEKTRİK DEVRESİ

Tanım-1: Üreteç, Sigorta, Anahtar, Alıcı (yük) ve İletkenden oluşan akımın geçtiği yola elektrik
devresi denir.

Tanım-2: Üreteçten çıkan akımın; Sigorta, Anahtar, Alıcı (yük) ve İletkenden geçerek tekrar üretece
gelmesi için izlediği yola elektrik devresi denir.

A. Devre Elemanları

1. ÜRETEÇ (Batarya, Kaynak): Elektrik devresindeki alıcıların çalışabilmesi için gerekli olan
elektrik enerjisini üreten elemandır. Üreteç çeşitleri şunlardır
I. Doğru akım kaynakları : Pil, Akümülatör, Dinamo, Güneş Pili
II. Alternatif akım kaynakları : Alternatör

NOT: Elektrik enerjisi denilince akla elektrik akımı gelmekte. Elektrik akımı ise elektrik geriliminden
kaynaklanmaktadır. Öyleyse biz herhangi bir yolla elektrik gerilimi elde ettiğimizde bunun
anlamı aslında elektrik enerjisi ürettiğimizdir.

Gerilim Üretme Yöntemleri:

1. İndüksiyon (Manyetik alan )Yoluyla : Dinamo ve Alternatör (barajlarda)
2. Kimyasal Etki Yoluyla……………….: Pil , Batarya , Akü
3. Işık Yoluyla……………………………: Güneş Pili
4. Isı Yoluyla…………………………... ... : Termo Kupl = Termo Eleman
4. Sürtünme Yoluyla…………………….:

NOT: Bütün bu üretim şekillerinde

1- Pozitif yükler bir kutupta ve negatif yükler bir kutupta sürekli kalıyorsa bir DOĞRU GERİLİM
2- Kutupların yük cinsleri (polaritesi) sürekli değişiyor ise bir ALTERNATİF GERİLİM
Üretiliyor demektir.
----------------------------------------------------
2. ALICI (Yük): Elektrik enerjisini başka enerjilere çeviren elemanlara alıcı denir.
Ör: Ütü akımı ısıya çevirir (R Yükü)
Lamba akımı ışığa çevirir (R Yükü)
Motor akımı hareket enerjisine çevirir (RL Yükü)
----------------------------------------------------
23
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

3. İLETKEN: Kaynak ve yük arasında elektrik akımının dolaşımını sağlamak için Bakır, Alüminyum
gibi metallerden yapılan elemandır.

NOT: Elektrikli yüklerin beslenmesinde kullanılan iletkenler rastgele seçilmez.

Örneğin KONUTLARDAKİ
 Priz sortilerinin beslenmesinde en az 2,5 mm2,
 Lamba sortilerinin beslenmesinde en az 1,5mm2
kesitinde YALITKANLI BAKIR iletkenler kullanılır.

 Doğada buluna her maddenin, iletken kabloların (tellerin) ve elektrik aygıtlarının bir direnci vardır.
 Özellikle iletken kablolarda direnç hiç istenmez. Çünkü her direnç güç kaybettirir.

Bir İletkenin Direncinin Bulunması

Bir iletkenin direnci; Boyu (𝑙) , Kesiti (A) ve Özgül Ağırlığına (ρ) bağlı olarak hesaplanır.

ρ : İletkenin özgül direnci

     ϗ : (1/ ρ) Özgül direnç çok küçük olduğundan
 R      
 A   A  hesaplamalarda hata yapmamak
amacıyla kullanılır.

Direncinin Isıya Göre Değişmesi

 
R2  R1 . 1  .(t2  t1 )  .(t2  t1 )2  R1 : t1 anındaki direnç değeri
R2 : t2 anındaki direnç değeridir.

İletken ϗ 20Cº α 20Cº β 20Cº

Bakır 56 3,93 0,6  α ve β malzemenin
ısıl katsayılarıdır.
Alimimyum 35 3,77 1,3
Wolfram 18 4,1 1  1000 Cº nin altında β
ihmal edilir.
Krom-Nikel (Cr-Ni) 0,91 0,2 ---

-------------------------------
Örnek-1: 1km uzunluğundaki Bakır a) Bir telin, b) Hattın Kesiti 35 mm2 dir. Dirençlerini
hesaplayınız.(ϗcu =56)

ÇÖZÜM:
   1000  2   2. 1000
a) R Telin      0,51  b) R Hat      1,02 
  A  56.35   A  56.35
-------------------------------

24
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Örnek-2: Çapı 0,45mm olan ve direnci 55Ω olan Cr-Ni telin uzunluğu ne kadardır?
(ϗCr-Ni = 0,91 ve ρCr-Ni =1,1 )
2
 0,45 
ÇÖZÜM:  r  R / 2 ve iletkenin kesiti A   r  (3,14 ). 
2
  0,159 mm
2

 2 
  
 R     55  (1,1)    7,95m
 A 0,159
-------------------------------
Örnek-3: Bir motorun 15 ℃ derecedeki sargısına 220V uygulandığında 5A geçmektedir. Gerilim aynı
kalmasına rağmen akımın bir süre sonra 4,5 A’e düşmüştür. Bu durumda sargının sıcaklığı
ne kadar olmuştur. (α=42.10-4 K-1)
ÇÖZÜM:


 R2  R1 . 1   . (t2  t1 )  . (t2  t1 )2   t1 15 C  R1 
220
5
 44 ve R2 
220
4,5
 48,8 


 48,8  44 . 1  42.10 4 (t2  15) 
 (1,09  1)  42.10 4 (t2  15)  t 2  40,974 C
-------------------------------
Örnek-4: Bir ampül içerisindeki Wolfram telin çapı 0,024 mm ve uzunluğu 62 cm dir. Bu durumda a)
Bu telin 20℃ ve 2200℃ derecedeki dirençleri ne kadardır. b) Her iki durumda 220V
kaynaktan çektikleri akımları hesaplayınız. (α= 4,1.10-4 K-1) (β= 1.10-6 K-1) (ϗWolf = 18)
ÇÖZÜM:

  
2
 0,024  0,62
a)  A   r  (3,14). 
2 4
  4,523 .10 mm
2
R 20     4
 76,139 
 2    A  18. 4,523 .10


 R 2200  R 20 . 1   . (t 2  t 1 )   . (t 2  t 1 ) 2 
 
 R 2200  76,139 . 1  4,1.10 3 (2180 )  1.10 6 (2180 ) 2  (76,139 ) . (14690 )  1118 ,481 

 220   220 
b)  I1     2,88 A  I2     0,196 A
 76,139   1118 ,481 

NOT: Sıcaklık Artınca; Telin Direnci arttı ve akım azaldı.

-------------------------------
Örnek-5: Bir telden oluşturulmuş 15 ℃ derecedeki sargıya 220V uygulandığında 10A geçmektedir.
Gerilim aynı kalmasına rağmen bir süre sonra sargı sıcaklığının 40℃’ye yükseldiği
gözleniyor. Son durumda sargıdan geçen akımı bulunuz. (α=42.10-4 K-1)
ÇÖZÜM:
 R 1  (220 / 10)  22  I1  10 A
 
 R 2  R 1 . 1   . ( t 2  t1 )  22. 1  42.10 4 (40  15)  24,31 
220
 I2   9,049 A
24,31

25
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

B. Yardımcı Devre Elemanları

1. ANAHTAR: Elektrik Devresini açıp kapamaya yarayan araçtır. Anahtar açıldığında alıcıya giden
akım kesilir ve alıcının çalışması durur.

2. SİGORTA: Elektrik devresini, üreteci ve alıcıyı aşırı akım geçişlerine karşı korumaya yarayan
elemandır. Uygulamada buşonlu, otomatik, bıçaklı ve benzeri sigortalar kullanılır.

1.14. ELEKTRİK DEVRE TÜRLERİ

Elektrik devreleri akımın alıcıdan geçiş durumuna göre üç çeşittir.

1. Açık Devre: Şekil.1'de görüldüğü gibi anahtarın açık olduğu ve akımın geçmediği devredir.
Sigortanın atması, iletkenlerin kopması, ek yerlerinin değmemesi de açık devreyi oluşturur.

2. Kapalı Devre: Şekil.2'de görüldüğü gibi devreye kumanda eden anahtarın kapalı olmasıdır.

3. Kısa Devre: Şekil.3'de görüldüğü herhangi bir arıza nedeniyle akım alıcıya gitmeden devresini
kısa yoldan tamamlıyorsa bu duruma kısa devre denir.

NOT: 1- İletkenlerin, yalıtkan kaplamalarının özelliğini kaybetmesinden ötürü birbirine değmesi de

kısa devreyi oluşturabilir.
2-Elektrik akımı, direncin en küçük olduğu yerden geçmek ister. Kısa devre durumunda
devreden yüksek akım geçer ve sigorta atar.

Şekil.1: Açık Devre Şekil.2: Kapalı Devre Şekil.3: Kısa Devre

26
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

1.15. ELEKTRİK AKIMIN ETKİLERİ

1. Isı Etkisi : İçerisinden akım geçen iletken ısınır
Örnek: Ocak, Isıtıcı, Fırın

2. Işık Etkisi : Elektrik ampülleri elektrik enerjisini ısı dolayısı ile ışık enerjisine çevirirler.

3. Manyetik Etkisi : İçerisinden akım geçen iletken etrafında bir manyetik alan oluşur
Örnek: Motor, Generatör, Transformatör ve Röle’nin çalışma prensibi.

4. Kimyasal Etkisi : İçerisinden akım geçen elektrolitlerde kimyasal bir değişim görülür.
Örnek: Pil ve Akümülatörün çalışma prensibi.

5. Fizyolojik Etkisi : Elektrik akımı hayvan ve insanların sinir ve kaslarına etki ederek canlılarda
organik bozukluklar ve hatta ölümlere yol açabilir.
Örnek: 100-500mA geçiş süresine bağlı olmakla birlikte ölüme neden olur.
-----------------------------------------------------
1.16. Akımın Ölçülmesi
 Elektrik devrelerinde alıcıların yapmış oldukları iş karşılığında kaynaktan çektikleri akım
değerini ölçen ölçü aletlerine AMPERMETRE denir.

 Ampermetre devreye seri bağlanır. İç direnci küçüktür (0,1-0,5 Ω).

 Eğer ampermetre devreye paralel olarak bağlanırsa devre ampermetre üzerinden kısa devre
olur. Ampermetre zarar görür.

-----------------------------------------------------
1.17. Gerilimin Ölçülmesi

 Elektrik devrelerinde, iki nokta arasındaki potansiyel farkı (gerilimi) ölçen ölçü aletlerine
VOLTMETRE denir.
 Voltmetre devreye paralel bağlanır. İç direnci çok büyüktür (10k Ω , 100k Ω).
 Voltmetre devreye seri bağlanırsa, zarar görmez.

27
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

-----------------------------------------------------
1.18. DİRENÇ Ölçülmesi
 Direnç değeri ölçümü yapılırken alıcının uçları arasındaki gerilim ve alıcının çektiği akım
değerleri ölçülerek hesaplanabilir.

 Yada bu işlemi tek başına yapabilen OHM METRE isimli ölçü aleti ile yapabiliriz. Ohm
metreler içlerinde 9 voltluk bir pil sayesinde alıcı uçlarına bir gerilim uygular ve daha sonra
alıcının çekmiş olduğu akım değerini ölçerek hesaplar.

 Ohmmetre ile direnç ölçümü yapılırken devredeki kaynak kapalı olmalıdır. Yani devrede
gerilim olmamalıdır.

1.19. ELEKTRO MOTOR KUVVET (EMK)

 EMK; kısaca bir kaynağın uçları arasındaki potansiyel farktır. (Şekil-1)
 Açık devrede; kaynağın uçları arasındaki potansiyel farkta EMK dır. (Şekil-2)
 Kapalı devrede, kaynağın uçlarına bağladığımız voltmetre ise kaynağın gerilimini ölçer.

28
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

S S
Yük
E Yük Kaynağın
Kaynağın V
V emk
Gerilimi
E E

Kaynağın Kaynağın
V V
Gerilimi
emk
(Şekil-1) (Şekil-2) (Şekil-3)

 Bir kaynak için; EMK > GERİLİM dir. Çünkü kaynak devreye enerji verirken gerilimin bir
kısmı kaynakta harcanır.
 Kapalı bir devre için;
EMK= Kaynakta Düşen + Kaynak Uçlarındaki
Gerilim Gerilim
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.20. ELEKTRİK AKIMININ ÇEŞİTLERİ
 Elektrik akımı; değerinin zamana göre değişimine göre DOĞRU AKIM ve ALTERNATİF
AKIM diye ikiye ayrılır.

1.20.1. Doğru Akım (DC, DA)

 Zamana bağlı olarak yönü değişmeyen akıma denir. (Şekil-a)
 Doğru akımın yönü değişmese de şiddeti değişebilir. (Şekil-b)

Şekil (a) Düzgün DC Akım Eğrisi Şekil (b) Farklı Değişken DC Akım Eğrileri

 Düzgün doğru akım dinamolar, piller, akü ve bataryalardan elde edilir.

 Şekil (a)’da zamanın hangi anını alırsak alalım akımın değerinde de bir değişme yoktur.
Örneğin, akımın 2. ve 8. saniyelerdeki değerlerine baktığımızda ikisinde de 2 A olduğunu
görmekteyiz.
 Şekil (b)’de iki farklı değişken doğru akım eğrisi görülmektedir. Şekilde birinci eğri pozitif
değere sahipken ikinci eğri negatif değere sahiptir.
29
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

1.20.2. Alternatif Akım (AC, AA)

 Zamana bağlı olarak hem yönü hem de şiddeti SİNÜS
biçiminde değişen akımlara denir

 Alternatif akım denince akla ilk olarak şebekeden

çekilen akım gelir.

------------------------------------------------------------------------------------------
1.21. DİRENÇLERİN Seri Bağlanması
İçlerinden aynı akım geçecek şekilde dirençler birbiri ardına eklenirse bu devreye seri devre denir.

Kirşof’un Gerilimler Kanunu

“ Devreye uygulanan gerilim; dirençler üzerinde düşen gerilimlerin toplamına eşittir”

 Seri devrede Akımlar aynıdır.

I +
R1 U1  I  I1  I 2  I3
_
I
 U1  I . R 1  U2  I.R 2  U3  I.R 3
U + U
R2 U2 Reş
_  Kirşof’un Gerilimler Kanunundan

+  U  U1  U 2  U3
R3 U3
_  I . R eş  I . R1  I . R 2  I . R 3

 R eş  R1  R 2  R 3
------------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEK: Şekildeki devrede dirençler  R AB  ( R1  R 2  R 3 )  (3  5  7 ) 15 

üzerine düşen gerilimleri bulunuz.
 Devreden geçen akım
U 30
 I   2A
R eş 15

 U1  I . R 1  ( 2x3 )  6 Volt
 U 2  I . R 2  ( 2x5 )  10 Volt
 U 3  I . R 3  ( 2x 7 )  14 Volt

 U  U1  U 2  U3  ( 6 10 14 )  30 Volt

30
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

SERİ DEVREDE GÜÇ

 Seri bir devrede toplam güç; her bir direnç üzerinde harcanan güçlerin toplamına eşittir.

P1 P2 P3 P3  PT  P1  P2  P3  .......... Pn
R1 R2 R3 R3  PT  U. I  PT  I 2 . R eş
I
U2
 PT 
R eş
U

NOT:
 Üretilen güç (-) ve harcanan güç (+) işaretlidir.
 Bir devreye ilişkin toplam güç her an için sıfıra eşittir.
--------------------------------------
ÖRNEK: Şekildeki gösterilen devrede I
R1 10Ω
(a) Her bir direnç üzerindeki güç kaybını
(b) Toplam güç kaybını ve U R2
40V 20Ω
(c) Kaynağın gücünü bulunuz
R3 30Ω

ÇÖZÜM:
 R Top  (10  20  30 )  60  2
2

 P1  I . R 1    . 10  4,444 Watt
2

 Devreden geçen akım 3

2
U 40 2 2
 I   A  P2  I 2 . R 2    . 20  8,888 Watt
R eş 60 3 3
2
2
2
 U1  I . R 1  ( . 10 ) 
20
Volt  P3  I . R 3    . 30  13,333 Watt
2

3 3 3
2 40
 U 2  I . R 2  ( . 20 )  Volt  Devredeki toplam güç kaybı
3 3
2 60  PT  P1  P2  P3  26, 665 Watt veya
 U 3  I . R 3  ( . 30 )  Volt
3 3 U 2 40 2
 PT    26,666 Watt
R Top 60
 U  U1  U 2  U 3
 Kaynağın gücü
20 40 60
 40     PKaynak   PT  (26, 666 ) Watt
3 3 3

31
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

1.22. DİRENÇLERİN Paralel Bağlanması

 Dirençlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile oluşan devreye paralel bağlantı denir.
 Paralel bağlantıda toplam direnç azalır. Dirençler üzerindeki gerilimler eşit, üzerinden geçen
akımlar farklıdır.

Kirşof’un Akımlar Kanunu

“ Devrede bir düğüm noktasına gelen akımların toplamı o düğüm noktasını terk eden
akımların toplamına eşittir”

I
I1 I2 I3
I
+ + +
U U
R1 U1 R2 U2 R3 U3 Reş
_ _ _

 PARALEL devrede Gerilimler aynıdır.  Kirşof’un Akımlar Kanunundan

 U  U1  U 2  U3  I  I1  I 2  I 3

U U U U U U U
 I1   I2   I3     
R1 R2 R3 R eş R 1 R 2 R 3

1 1 1 1
   
R eş R 1 R 2 R3
------------------------------------------------------------------------------------------
PARALEL DEVREDE GÜÇ

 Seri devrede olduğu gibi, Toplam Güç; her bir direnç üzerinde harcanan güçlerin toplamına eşittir.

 PT  P1  P2  P3  .......... Pn
IT
I1 I2 I3 U2
U  PT  U. I T  PT  I T2 . R eş  PT 
R1 P1 R2 P2 R3 P3 Rn Pn R eş

 U  U1  U 2  U3 ‘den hareketle

 U  U1  IT . R eş  I1 . R1

IT . R eş IT . R eş
 I1   I2 
R1 R2
IT . R eş
 I3 
R3

32
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

ÖRNEK: Şekildeki gösterilen devrede 3A

Toplam gücü bulunuz. I1 I2 I3
U R1 R2 R3
47Ω 56Ω 82Ω

ÇÖZÜM:
1 1 1 1  P1  I12 . R1  1, 2436 2 x 47  72 , 6874 Watt
   
R eş 47 56 82
 P2  I 22 . R 2  1, 0437 2 x 56  61 , 0013 Watt
47 . 56 . 82
 R eş  19,4822 
56 .82  47 .82  47 . 56   P3  I 32 . R 3  0 , 7127 2 x 82  41 , 6511 Watt

 Toplam güç

I T . R eş 3 x 19,4822  PT  P1  P2  P3  175 , 3398 Watt veya

 I1    1, 2436 A
R1 47
 II. Yol
I T . R eş 3 x 19,4822
 I2    1, 0437 A  PT  ( I T2 . R eş )  32 x (19,4822 )  175,3398 Watt
R2 56

I T . R eş 3 x 19,4822
 I3    0 , 7127 A  PKaynak   PT  (175,3398 ) Watt
R3 82

--------------------------------------------------------------------------------------

1.23. PİL ve AKÜMÜLATÖRLERDE Amper-Saat Oranı

 Piller ve aküler kimyasal enerjiyi dc elektrik enerjisine dönüştürürler. Onların kimyasal enerjisi
sınırlı olduğu için ürettikleri güç ancak belli bir süre yüke aktarılabilir.

 Pil ve aküler için Amper-Saat ile verilen bir tanım kullanılır.

 Amper-Saat: Bir pil veya akümülatörün belirli bir miktardaki akımı, yüke kaç saat boyunca
sağlayabileceğini belirler.

ÖRNEK: 24V’luk bir akünün kapasitesi 80Ah ise, bu akü

 1 Amper çeken yükü 80 saat
 4 Amper çeken yükü 20 saat
 8 Amper çeken yükü 10 saat besleyebilir demektir.

ÖRNEK: 1,25V’luk bir pilin kapasitesi 2500 mAh ise, Bu pil

33
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

 1 Amper çeken bir yük 2,5 Saat besleyebilir

--------------------------------------------------
ÖRNEK: 12V’luk bir akümülatör 600Ω değerindeki bir direnç yükü beslemektedir. Akümülatörün
kapasitesi 50Ah olduğuna göre, bu yükü kaç saat besleyebilir.
ÇÖZÜM:
U 12
Iyük
 I yük    0,02 A
R 600
600 Ω Ryük
12V 1A 50 saat 50
50Ah  t   2500 h
0,02 A t? 0,02

-----------------------------------------------------
ÖRNEK: 12V’luk bir akümülatör 10Ω değerindeki bir rezistansı beslemektedir. 2dk içerisinde
rezistansta tüketilecek enerjiyi bulunuz.
ÇÖZÜM:
Iyük U 2 12 2
 Pyük    14,4 Watt
R 10
10 Ω Ryük
12V
2
 E  P x t  (14,4 watt x h )  0,48 Watt  h
60

-----------------------------------------------------
ÖRNEK: 100Ah kapasitesindeki bir akü 4 saat’te boşalmıştır. Ortalama deşarj akımını kaç Amperdir?

ÇÖZÜM:
Yük I 1 A çe ker se Akü 100 saat' te biter 100 Ah
 I   25A
I  ?A Akü 4 saat' te biter 4h

-----------------------------------------------------

1.24. DC Gerilim Kaynaklarının SERİ Bağlanması

 Seri bağlantıda amaç daha fazla gerilim verebilen bir kaynak elde etmektir.
 Seri bağlantıda kaynaklar; birinin (-) ucu diğerinin (+) ucuna gelecek şekilde arka arkaya
bağlanır.

Eeş
E1 E2 E3 I
I  Eeş  E1  E2  E3
R R

ÖRNEK:

34
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

3V

15V 10 V 2V I Akımın yönü

+’dan  Eeş  15  (10  2)  3V
I -‘ye doğru
R R

-----------------------------------------------------

ÖRNEK: Şekildeki devrede akan akımın ÇÖZÜM:

değerini ve yönünü bulunuz.  Veş  (24  36)  48 12 V
12 V
10kΩ I   1,2 mA
RL
10.10 3
10kΩ
V1 24V V3 48V
I
36V
V2
12V
-----------------------------------------------------

1.25. DC Gerilim Kaynaklarının PARALEL Bağlanması

 Paralel bağlantıda amaç daha fazla akım verebilen bir kaynak elde etmektir.

 Paralel bağlantı için gerekli şartlar şunlardır.

1- Tüm kaynakların elektro motor kuvveti (emk) eşit olmalıdır.
2- Tüm kaynakların iç dirençleri eşit olmalıdır.

I1 I2 I3
I I
Ri1 Ri2 Ri3 Rieş
Ryük Ryük

E1 E2 E3 Eeş

 E1  E2  E3  Ri1  Ri 2  Ri3
1 1 1 1
 Eeş  E1  E2  E3  Ieş  I1  I2  I3    
R ieş R i1 R i 2 R i 3

1.26. Kondansatörler
35
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Kondansatör iki tane paralel iletken tabaka arasına yalıtkan bir maddenin konulmasıyla meydana gelen pasif bir
devre elemanıdır. Şekil 1’de gösterildiği gibi bağlantı uçları paralel plakalara bağlanır.

1.27. Kondansatörlerin Seri Bağlantısı

Seri bağlantıda toplam kapasitans azalır çalışma gerilimi artar.

 U  U1  U 2  U 3  .....  U n
1 1 1 1 1
     .... 
C T C1 C 2 C 3 Cn

1.28. Kondansatörlerin Paralel Bağlantısı

Paralel bağlantıda kondansatör kapasiteleri aritmetik olarak toplanır. Gerilimler ise aynı kalır. Paralel
bağlantı yapılan kondansatörlere uygulanacak çalışma gerilimi en düşük gerilime sahip olan
kondansatörün değeri kadar olabilir.

 U  U1  U 2  U 3  .....  U n
 C T  C1  C 2  C3  ....  C n

Örnek: Şekildeki devrede eşdeğer sığayı bulunuz.

1.29. Doğru Akım Devresinde Kondansatör

36
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Kondansatör doğru akımı geçirmeyip alternatif akımı geçiren bir elemandır. AC/DC
dönüştürülmesinde diyotlar ile düzgün bir DC elde edilemez burada filtre elemanı olarak kullanılır.
Enerji depolama özelliğinden faydalanılarak kontakların gecikmeli açılması istenen yerlerde röleye
paralel bağlanarak kullanılabilir.

1.29.1. Kondansatörün Şarj Olması

Kondansatörü bir DC kaynağa bağladığımızda kondansatör tamamen şarj oluncaya kadar devreden
akım akar. Kondansatör şarj olduğunda uçları arasındaki gerilim maksimum değerine ulaşır. Bu
gerilim, kendisini besleyen kaynağın gerilimine eşittir. Kondansatör tamamen şarj olduğunda,
kondansatör uçları ve kondansatörü besleyen kaynağın uçları arasında potansiyel farkı sıfır olacağı için
devreden akım akmaz. Dolayısıyla dolma zamanı dışında bir kondansatör DC gerilim altında açık
devre davranışı gösterir. Aşağıdaki şekiller bir kondansatörün nasıl şarj olduğunu görsel olarak
anlatmaktadır.

Şarj edilmemiş kondansatör: Kondansatör Kaynağa bağlandığında:

İlk durumda kondansatörün her iki
iletken plakası da eşit sayıda serbest
elektronlara sahiptir.
Kondansatör bir dirençle birlikte DC bir kaynağa
bağlandığı zaman A plakasındaki elektronlar DC
kaynağın pozitif kutbu tarafından çekilir ve B
plakasına elektron depo edilir. Yani A plakası elektron
kaybederken B plakası elektron kazanır. Böylece A
plakası, B plakasına göre daha fazla pozitif yüke sahip
olur. Şarj esnasında yalıtkan maddeden elektron
geçmez.

37
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Kondansatör VDC gerilimine şarj olur: Kondansatör kaynaktan ayrılsa bile şarj
gerilimi üzerinde durur.
Elektronların akışı kondansatör üzerindeki
şarj gerilimi kaynak gerilimine eşit oluncaya Eğer kondansatör ile kaynak arasındaki bağlantı
kadar devam eder. Eşit olduğu anda elektron kesilirse, kondansatör üzerindeki şarj gerilimi uzun
akışı durur. süre kalır. (Bu süre kondansatörün tipine bağlıdır.)
Bu özelliği ile kondansatör aslında geçici bir
bataryadır.

1.29.2. Kondansatörün Deşarj Olması

Kondansatöre uygulanan gerilim kesildiği zaman veya azaldığı zaman kondansatör kendisine bağlı
olan bir yüke deşarj olmak ister. Yük olarak direnç, iletken tel veya başka bir eleman olabilir.
Aşağıdaki şekillerde kondansatörün nasıl deşarj olduğu gösterilmiştir, ilk anda VDC gerilimine şarj
olmuş bir kondansatöre seri bir yük direnci bağlanırsa ve S anahtarı kapatılırsa kondansatör direnç
üzerine deşarj olacaktır. Sonunda sıfır potansiyele sahip olacaktır.

--------------------------------------------------------------------------------

1.30. Kondansatörün Kapasitansı

38
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Şarj işlemi sonunda kondansatör, Q elektrik yüküyle yüklenmiş olur ve bir EC enerjisi kazanır.
Kondansatörün yüklenebilme özelliğine kapasitans (sığa) denir. Birimi Farad (F) sembolü
C’dir.

 Q, EC, C ve uygulanan U gerilimi arasında şu bağlantı vardır.

Q 1
 C (1) EC  C. U2 (2)
U 2

Q: Elektrik yükü (Coulomb)

U: Gerilim (Volt)
C: Kapasitans (Farad)
EC: Enerji (Joule)

(1) numaralı bağlantıdan da anlaşıldığı gibi, C kapasitansı ve uygulanan U gerilimi ne kadar büyük ise Q
elektrik yükü ve buna bağlı olarak devreden akan IC akımı da o kadar büyük olur.
-------------------------------------------------------------
ÖRNEK: 48 V 1000μF lık bir kondansatör tam şarj durumunda depoladığı yükü ve enerjisini
hesaplayınız.

ÇÖZÜM: Kondansatörün yükü;

-------------------------------------------------------------
1.31. Kondansatörün RC Zaman Sabiti

Pratikte devre içinde kondansatör dirençler beraber kullanılır. Direnç bir kondansatörün şarj ve
deşarjında zamanı etkileyen en önemli unsurdur. Kondansatörün tamamen şarj olmasında ve tamamen
deşarj belli bir süre gereklidir. Bu süre RC zaman sabiti ile belirlenir. Seri bir RC devresinin zaman
sabiti direnç ve kondansatör değerinin çarpımına eşittir. Zaman sabiti “ τ ” simgesi ile ifade edilir ve
"TOU" diye okunur.

τ: Zaman Sabiti (Saniye)

τ = R.C R: Direnç Değeri(Ω)
C: Kondansatör Değeri (F)

Örnek:
39
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

1.32. Kondansatörün Şarj ve Deşarj Eğrileri

Kondansatör toplam 5τ süresince şarj olur. τ süresince şarj olabileceği geriliminin %63'lük bir kısmına
şarj olurken diğer kalan kısmı 4τ süresince şarj olur. Kondansatörler şarj olurken exponansiyel bir eğri
çizer. Bu durum aşağıda (a) şeklinde gösterilmiştir.

Aynı şekilde kondansatörler deşarj olurken de yaklaşık 5τ süresince deşarj olur. τ süresince Başlangıç
geriliminin %37'si kalır. Diğer 4τ süresince de tamamı deşarj olur. Yine deşarj eğrisi exponansiyel bir
eğridir. Bu durum şekil (b)'de gösterilmiştir.

1.33. İndüktans
40
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Dışı izole edilmiş iletken telin, genellikle silindirik bir gövde üzerine sarılması ile elde edilen ve kendisine
verilen enerjiyi elektromanyetik enerji şeklinde depolayan devre elamanıdır. L ile gösterilir birimi Henry
dir. Pratikte gerçek indüktans, telin özdirencinden dolayı bir omik dirence de sahiptir.

1.34. İndüktansların Seri Bağlantısı

Seri bağlanmış bobinlerin toplam indüktansı aritmetik toplama ile bulunur.

 LT  L1  L2  L3  .... Ln

1.35. İndüktansların Paralel Bağlantısı

Toplam indüktans, indüktans değerlerinin çarpmaya göre terslerinin toplamının yine çarpmaya göre tersi
alınarak bulunur.

1 1 1 1 1
     ....
LT L1 L2 L3 Ln

Örnek Şekildeki devrede A-B noktaları arasındaki eşdeğer indüktansı hesaplayınız.

1 1 1 1 1  2  0,4
        Le1   0,2 H ' dir
Le1 L1 L 2 0,4 0,4  0,4  2

1.36. FARADAY KANUNU

41
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

Üzerinden akım geçen iletkenin etrafında bir manyetik alanın ortaya çıktığı 1819 yılında H.C Oersted
tarafından bulunmuştur. Aynı manyetik alan (manyetik alan çizgileri) indüktansta da meydana
gelmektedir. Akım değişirse elektromanyetik alanda değişir. Akım artarsa artar ve akım azalırsa azalır.

1831 yılında Henry ve Faraday, bir devrede manyetik alanın değiştirilmesiyle de elektrik akımının
meydana geleceğini göstermiştir. Şekilden de görüldüğü gibi indüktans içerisinde bir mıknatıs hareket
ettirilirse indüktans uçlarında bir gerilim indüklenir. Bu indüklenen gerilim bir akım meydana getirir.
Mıknatıs ne kadar hızlı hareket ettirilirse indüklenen gerilimde o kadar büyük olur.

1.37. LENZ KANUNU

Bu kanun Faraday kanununa ilave olarak indüktansta indüklenen gerilimin yönünü tanımlar. İndüktans
içerisinde bir mıknatıs hareket ettirilirse bir manyetik alan oluşur. Bu durumda indüktans; mıknatısın
var ettiği manyetik alanı yok etmek üzere karşı tepki göstererek ters yönde bir manyetik alan oluşturur.
Sonuç olarak bu manyetik alan ile ters bir gerilim indüklenerek bir elektrik akımı üretilir. İndüklenen
bu gerilim zıt elektro motor kuvvet (zıt EMK) olarak adlandırılır.

Lenz Kanunu: “İndüksiyon elektro motor kuvvetinin meydana getirdiği akım: kendisini meydana
getiren akım değişimine veya harekete karşı koyar.”

42
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları
 Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği

1.38. Doğru Akımda İndüktans

Elektrikte motor ve röle, elektronikte ise filtre ve regüle devrelerinde kullanılır. İndükatnsın DC’de
dar ve AC’de daha geniş bir kullanım alanı vardır.

DC’de indüktans üzerinde herhangi bir gerilim indüklenmez. Sadece iç direnci üzerinde küçük bir
gerilim düşer. Bu dirence sargı iç direncide denir.

Manyetik alan içerinde bobinde

depolanan enerji

1
 EL  L . I2
2

1.39. İndüktansın L/R Zaman Sabiti

İndüktans içerisinden geçen akımın değişimine karşı bir gerilim meydana getir. Ancak akımın bir
değerden başka bir değere geçmesi için belirli bir zaman gerekir. Bu süre τ zaman sabiti ile belirlenir.

L τ: Zaman Sabiti (Saniye)

  saniye R: Direnç Değeri(Ω)
R
C: İndüktans Değeri (Henry)

1.40. Bobinde Akımın Değişimi

İndüktanstan geçen akımın değişimi; kondansatör gerilimindeki değişim gibi, τ zaman sabitine bağlı
olarak exporansiyel olarak artar ve azalır.

43
Elektrik- Elektronik Bilgisi Dersi Notları