( https://t.

me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

10. SINIF
TARİH DERS NOTLARI

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

I. ÜNİTE

YERLEŞME VE
DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SELÇUKLU TÜRKİYESİ

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ HAMZA OLUÇ

1. ÜNİTE: YERLEŞME VE • İskit (Saka) Akınları: Anadolu’ya ilk

DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SELÇUKLU TÜRKİYESİ
OĞUZ GÖÇLERİ VE ANADOLU
Oğuz-Selçukluların Gelişi Sırasında
Anadolu’daki Devletler Selçuklular
Anadolu’ya geldiklerinde burada Bizans
İmparatorluğu, Gürcü Krallığı, Ermeni
Prensliği ve Abbasi Devleti ile Selçuklulara
bağlı Mervani ve Şeddadi Hanedanlıkları
bulunuyordu. Anadolu’nun çok büyük kısmı
Bizans Devleti’nin hâkimiyeti altında idi.
Mücadeleler de ağırlıklı olarak Bizans Devleti
ile yapılmıştır.
Türklerin Anadolu’ya yerleşmesini
Kolaylaştıran Sebepler
• Anadolu’da 6 ve 7. yüzyıllarda Bizans ile
Sasani Devletleri arasındaki mücadeleler
Anadolu coğrafyası için tam bir yıkım
olmuştur.
• Hz. Ömer zamanında başlayan ve asırlar
süren Bizans-Müslüman mücadeleleri
Anadolu’daki şehir ve kasabaları harabeye
çevirmesi ve bölgedeki nüfusun azalması.
• Bizans Devleti’nde taht kavgaları ve
iktidar mücadelesi sebebiyle devlet
düzeninin bozulması
• Savaşlar, isyanlar, ağır vergiler ve zorunlu
görevleri sebebiyle Bizans halkının devlete
olan güveninin sarsılması
• Bizans ile Ermeni ve Gürcüler arasındaki
savaşların Ermeni ve Gürcüleri
zayıflatması ve Bizans’tan uzaklaştırması
• Bizans’ın mezhep farkı sebebiyle Ermeni
ve Süryanilere baskı yapması.
• Türklerin, Anadolu’da yaşayan halkların
din, dil, yaşayış ve adetlerine müdahale
etmemesi.
Oğuz-Selçuklulardan Önce Anadolu’ya
Yapılan Türk Akınları
Türk akınları İskitler tarafından yapıldı
(M.Ö. 650).
• Bulgar ve Vanand Akınları: Bulgarlar ve
Vanandlar, İtil Nehri civarındaki
topraklarından kalkıp Azerbaycan’a,
oradan da Kars ve Pasin ovalarına
gelmişlerdir. (M.Ö. 149-127)
• Hun Akınları: Karadeniz’in kuzeyine
hâkim olan Batı Hunları (Avrupa Hunları),
Kafkasları aşarak Anadolu’ya
yönelmişlerdir. Kursık ve Basık adındaki
iki başbuğun komutasındaki Hun atlıları
Erzurum, Malatya ve Çukurova’ya kadar
akınlarda bulundular. (M.S. 395-398)
• Sabar (Sabir, Sibir) Akınları: Komşuları
Sâsâniler ile ittifak kuran Sabarlar,
hükümdarları Balak öncülüğünde Doğu
Anadolu’ya girdiler. İleri harekâtlarına
devam ederek Kayseri, Konya ve
Ankara’ya akınlar düzenleyip pek çok
ganimet ele geçirdiler (M.S. 515–516).
• İlk Müslüman-Tük Komutanların
Akınları: Abbasilerin hizmetine giren ilk
Müslüman Türk komutanların Bizans’la
mücadelesi, Anadolu’ya yapılan akınların
diğer bir devresini oluşturur. Özellikle
Abbasiler zamanında Bizans üzerine
yapılan gazalarda Türk komutanları önemli
rol oynamışlardır. Tarsus- Malatya-
Erzurum hattı boyunca gerçekleşen
mücadelede Sugur ve Avasım adı verilen
uç (sınır) bölgelerine yerleştirilen Türkler,
Batı Anadolu’ya kadar uzanan akınlara
katılmışlardır. (M.S. 8.-9. yüzyıllar)
Abbasi hizmetindeki bu komutanların
akınları Selçuklu Türklerinin Anadolu
akınlarına öncülük etti.
Anadolu’ya Yapılan Türk Akınlarının
Amaçları
• Oğuz-Selçuklu Akınlarından önce tarih
boyunca Anadolu’ya yapılan Türk Akınları
yurt tutmak amacından uzak, ganimet
amaçlı ve sadece askeri harekâtlar şeklinde
gerçekleşmiştir.

1
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ HAMZA OLUÇ

• Selçuklu devrinde başlayan akınlar ise politikası, Anadolu’nun fethini

planlı ve yurt kurmaya yönelikti. Bu
sebeple Oğuz (Türkmen)-Selçuklu akınları
büyük bir öneme sahiptir.
Anadolu’ya Yapılan Oğuz-Selçuklu
Akınlarının Sebepleri
• Henüz bir devlete sahip olmayan
Selçuklular, güçlü Karahanlı ve Gazneli
devletlerinin şiddetli baskısı ve takibi
altında kalmışlardı. Bu zor şartlar
sebebiyle Selçuklular yeni bir yurt arama
mecburiyeti duymuşlar ve bu maksatla
batıya keşif birlikleri göndermişlerdir.
• Tuğrul Bey döneminde, göçebe
Türkmenlerin Müslümanların yaşadığı
bölgelere göç etmeleri, çevreye zarar
vermeleri ve kontrol altında
tutulamamaları, Abbasi halifesinin bu
durumdan şikâyetçi olması, Türkmenlerin
Bizans üzerine sevk edilmesinde yol
açmıştır.
• Sürekli göçlerin yol açtığı ekonomik
sıkıntılardan ve otlak sıkıntılarından
doğabilecek huzursuzlukları engellemek
için yeni otlaklar ve verimli topraklara
sahip olmak.
• Anadolu’yu coğrafi yönden ve siyasi
yönden tanımak için keşifler yapmak.
• Bizans Devleti’ni siyasi ve askeri yönden
zayıflatarak direncini kırmak.
• Ganimet elde etmek.
Anadolu’ya Yapılan Oğuz-Selçuklu
Akınları
• Selçukluların Anadolu’ya ilk akınları
Büyük Selçuklu Devleti kurulmadan önce,
1015’ten itibaren Çağrı Bey liderliğinde
gerçekleştirilmiştir.
• Anadolu’yu yurt edinme politikasının
temeli, Büyük Selçuklu Devleti’nin
kuruluşundan sonra Tuğrul Bey tarafından
atılmıştır.
• 1048’de Pasinler Savaşı ile yaklaşık bir
asır sürecek olan Selçuklu-Bizans
mücadelesi başlamıştır.
• Malazgirt Zaferiyle Anadolu’nun kapıları
Türklere açılmıştır. Bu zafer sonrasında
Sultan Alp Arslan’ın şekillendirdiği fetih
hızlandırmıştır.
• Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu’nun
Türkleştirilmesini bir devlet politikası
hâline getirmiştir.
• Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri de
kalıcı Türk yerleşmesini sağlamıştır.
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
1071 Malazgirt zaferi sonrasında
Büyük Selçuklu Sultanı Sultan Alparslan,
Anadolu’nun fethinin hızlanması için
komutanlarına fethedilen yerlerin fethedenin
olacağını söylemiş ve Anadolu fetihleri
başlamıştı. Bunun sonucunda Anadolu’nun
çeşitli yerlerinde Türk Beylikleri kurulmuştur.
Saltuklular (1072-1202)
• Kurucu Ebul Kasım’dır.
• Anadolu’da kurulan ilk Türk Beyliğidir.
• Erzurum, Kars, Artvin, Bayburt
civarlarında kuruldu.
• Haçlılar ve Gürcülerle savaştılar.
• Erzurum’daki Tepsi minare (Saat kulesi),
Kale Cami ve 3 Kümbetler ile Ulu Camii
önemli eserlerindendir.
• Anadolu Selçuklu Sultanı Rükneddin
Süleyman tarafından yıkıldılar.
Mengücekler (1080-1228)
• Kurucu Mengücek Gazi’dir.
• Erzincan, Kemah-Divriği bölgesinde
kuruldu.
• Sonraları; Erzincan ve Divriği olarak iki
kola ayrıldılar
• Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol
sahibi oldular.
• Bizans’a ve Gürcülere karşı mücadele
etmiş ve başarılı olmuşlardır.
• Anadolu’nun en eski külliyesi Divriği
Külliyesini inşa ettiler
• Mama hatun kümbeti ve Emir Saltuk
kümbeti Mengücekler’den kalmıştır.
• Anadolu Selçuk Sultanı Alâeddin
Keykubad tarafından yıkıldılar.

2
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
Danişmentler (1092-1178)
• Melikşah’ın komutanlarından
Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından
kurulmuştur.
• Sivas merkezli, Amasya, Niksar, Tokat
dolaylarında hâkimiyet kurmuştur.
• Sonraları; Kayseri, Malatya ve Sivas
olarak üç kola ayrıldılar.
• Anadolu kurulan ilk beyliklerin en güçlüsü
ve en büyüğüdür.
• Haçlılarla en çok ve başarılı bir şekilde
mücadele eden beyliktir.
• Anadolu’da ilk medreseyi yapmışlardır
(Tokat- Yağıbasan Medresesi)
• Anadolu’daki ilk uç teşkilatıdır.
• Haçlılar ve Bizans ile yaptıkları
mücadeleler Danişmentname’ye konu
olmuştur.
Not: Kişiler ve mekânlar gerçek olduğu için
tarihçileri ilgilendiren bir eserdir. Bu eserde
Danişment Gazi Battal Gazi’nin torunu olarak
gösterilir. Battalname’nin devamı olarak kabul
edilir
• Anadolu’da Türk birliğinin sağlanmasında
Anadolu Selçuklu Devleti’nin en büyük
rakibi konumundadır.
• Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan
tarafından yıkıldılar.
Artuklular (1102-1409)
• Selçuklu komutanı Artuk Bey’in oğulları
tarafından kurulmuştur
• Mardin, Batman, Hasankeyf civarlarına
yerleşmişlerdir..
• Devletin ilerleyen zamanlarında
Hasankeyf, Mardin ve Harput olmak üzere
3 kola ayrılmışlardır.
• Anadolu’da ilk köprüleri yapmışlardır.
(Malabadi Köprüsü)
• Haçlılarla mücadele etmiştir.
• Mardin ve Diyarbakır Artuklu Sarayları ile
Hatuniye Medresesi Artuklular’dan kalma
önemli eserlerdir.
• Hasankeyf kolu, Eyyubiler tarafından,
Mardin kolu Karakoyunlular tarafından,
Harput kolu Anadolu Selçukluları
tarafından yıkıldılar.
Çaka Beyliği (1081-1093)
• Çaka Bey tarafından İzmir’de kurulmuştur.
3
HAMZA OLUÇ
• Denizcilik yapan ve donanması olan ilk
Türk beyliğidir. (Daha önce olmamasının
sebebi denize kıyımız yoktu)
• Çaka Bey ilk Türk denizcisidir
• Batı Anadolu’da ilk Türk hâkimiyeti
sağlanmıştır. (Çaka Beyliğinin
yıkılmasının ardından Türk denizciliği 150
yıl gelişmeyi beklemek zorunda kalmıştır.)
• Bizans ile savaştı. İstanbul’u ele geçirmek
için Peçenek ve Türkiye Selçukluları ile
ittifak kurdular ancak engellendiler.
• Bizans Devleti tarafından yıkıldılar.
Sökmenoğulları (Ahlatşahlar) (1110-
1207)
• Ahlat ve Van Gölü havzasında kuruldu.
• Eyyubiler tarafından ortadan kaldırıldı.
Dilmaçoğulları (1085-1394)
• Bitlis yöresinde kuruldu.
• Haçlılara karşı mücadele etti.
• Akkoyunlular tarafından ortadan kaldırıldı
İnal (Yinal) Oğulları (1098-1183)
• Diyarbakır merkez olmak üzere kuruldu.
• Haçlılara karşı başarılı savaşlar yaptı.
• Eyyubiler tarafından ortadan kaldırıldı.
Çubukoğulları (1085-1213)
• Harput merkez olmak üzere kuruldu.
• Artuklular tarafından ortadan kaldırıldı.
Tanrıvermişoğulları (1081-1093)
• Efes yöresinde kuruldu.
• Çaka Bey’in öldürülmesinden sonra
Bizanslılar İzmir yöresiyle birlikte Efes ve
çevresini de alarak bu devlete son verdiler.
Anadolu Tarihi Açısından Anadolu’da
Kurulan İlk Türk Devletlerinin Önemi;
• Bizanslılar, Haçlılar ve Gürcülerle
mücadele ederek Anadolu’nun Türk yurdu
olmasına büyük katkı sağlamışlardır.
• Türklerin düzenli ve güvenli bir şekilde
Anadolu’ya yerleşmesini sağlamışlardır.
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
• Anadolu’da cami, medrese, türbe, kümbet,
kervansaray, darüşşifa gibi mimari eserler
yaparak Anadolu’yu bayındır hale
getirmişler ve Türk kültürünün
yerleşmesini sağlamışlardır.
• Ele geçirdikleri yerlere Türkçe adlar
vererek Anadolu‘ya Türkiye denmesini
sağlamışlardır.
• Anadolu’da İslamiyet’in yayılmasını
sağladılar.
ANADOLU’DA SELÇUKLU-BİZANS
MÜCADELESİ
Türkiye (Anadolu) Selçuklu
Devleti (1077-1308)
Kutalmışoğlu Süleyman Şah (1077-1086)
➢ Türkiye Selçukluları, Anadolu’nun Türk
yurdu hâline gelmesinde etkili olan uzun
ömürlü devlet olmuştur.
➢ Arslan Yabgu’nun torunu Süleyman
Şah, 1077 yılında Hıristiyanlar için
oldukça önemli olan İznik’i ele geçirmiş
ve başkent yaparak Türkiye Selçuklu
Devleti’ni kurmuştur.
➢ Adana, Tarsus ve Antakya’yı fethederek
Suriye bölgesine yönelen Süleyman Şah,
1086 yılında Antakya yolunda Suriye
Selçuklu Meliki Tutuş ile mücadele
sırasında ölmüştür.
➢ Süleyman Şah’ın oğulları Kılıç Arslan ve
Davut Kulan Arslan da Melikşah
tarafından İsfahan’a götürülmüştür.
➢ Süleyman Şah’ın İznik’te vekil olarak
bıraktığı Ebu’l-Kasım, Türkiye Selçuklu
Devleti’nin devamını sağlamış ve hatta
Bizans’a karşı mücadele ile devletin
sınırlarını Marmara kıyılarına kadar
genişletmiştir.
➢ 1092 yılında Melikşah’ın ölümünden
sonra Kılıç Arslan ve Davut Kulan
Arslan esaretten kurtularak İznik’e
gelmiş ve devleti Ebu’l-Kasım’dan
devralmıştır.
I. Kılıçarslan (1092-1107)
➢ I. Haçlı Seferiyle İznik elden çıktı,
başkent İznik’ten Konya‘ya taşındı
➢ Haçlı seferleri sonrasında
Danişmenlilerden Malatya’yı aldı.
4
HAMZA OLUÇ
I. Mesut (1116-1155)
➢ II. Haçlı seferlerini durdurdu.
➢ Anadolu’ya ilk defa Türkiye denmeye
başlandı.
➢ İlk Anadolu (Türkiye) Selçuklu parasını
(Bakır) bastırdı.
II. Kılıçarslan (1155-1192)
➢ Danişmentlilere son verdi,
➢ Mengücekleri denetim altına aldı.
➢ Bizans’la Miryokefalon Savaşı (1176)
yapıldı. Türkleri Anadolu’dan atmak
isteyen Bizans’la yapılan bu savaşı
Bizanslılar kesin bir biçimde kaybetti.
Miryokefalon Savaşı’nın Sonuçları:
✓ Anadolu’nun Türk yurdu olduğu
kesinleşti
✓ Bizans savunmaya Türkler taarruza
geçti
✓ Bizans’ın Anadolu’yu alma ümidi
sona erdi
✓ Batılı kaynaklarda “Anadolu’yu
işgal eden” yerine “Türkiye”
denmeye başlandı.
➢ İlk defa altın ve gümüş paralar bastırıldı
➢ Kervansaraylar ve önemli ticaret yolları
yapıldı.
➢ İlk defa ticarette sigorta sistemi
uygulanmaya başlandı.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev (1196 / 1205-
1211)
➢ Antalya alındı—> ticaret ve liman şehri
haline getirildi–> Akdeniz’e önem
verilmeye başlandı.
➢ Antalya’da donanma kuruldu, ilk defa
denizciliğe başlandı.
➢ Venediklilerle ilk defa ticaret anlaşması
imzalandı—> Akabinde Mısır ve Avrupa
ile de ticari ilişkiler geliştirildi.
➢ Ticareti geliştirmek adına Avrupalı
tüccarlara düşük gümrük vergisi
uygulaması getirildi.
I. İzzeddin Keykavus (1211-1220)
➢ Trabzon Rum İmparatorluğu vergiye
bağlandı
➢ Sinop fethedildi Karadeniz’inde önemi
arttı, ticaret gelişti.
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
➢ Kıbrıs krallığıyla ticari anlaşma yapıldı.
I. Alaeddin Keykübad (1220-1237)
➢ Türkiye Selçuklularının en parlak
dönemidir
➢ Ahi teşkilatı gelişti(Osmanlıdaki loncaya
benzer)
➢ Alanya(Alaiye) alındı –> tersane kuruldu
➢ Batı ve Akdeniz kıyılarında Türkmen
iskân siyaseti uygulandı
➢ Sinop’taki donanmayla Suğdak limanına
deniz aşırı sefer yapıldı, Kırım’a Türk
tüccarlar yerleştirildi.
➢ Harzemşahlarla Yassıçimen Savaşı
yapıldı. (1230) —> Bu savaşla
Harzemşahlar yıkılma sürecine girdi ama
bu Anadolu Selçuklu Devleti içinde
sonun başlangıcı oldu, bunun sebebi
Harzemşahların Moğollar ile Anadolu
Selçuklu Devleti arasında tampon bölge
görevi görmesiydi.
➢ Anadolu Moğol istilasına açık hale geldi.
II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246)
➢ Anadolu Selçuklu devleti bu dönemde
zayıflamaya başladı ve yıkılma sürecine
girdi.
➢ Devlet yönetiminde iç sıkıntılar çıkmaya
başladı.—> II. Gıyaseddin yönetimden
uzaklaştı.—> Ülkeyi yerine vezir
Saadeddin Köpek yönetmeye başladı.
➢ Baba İshak ayaklanması (Babailer
isyanı) çıktı. (1240)
Baba İshak ayaklanması (Babailer isyanı)
ile:
✓ Türkiye tarihindeki ilk dini nitelikli
ayaklanmadır.
✓ Devlet otoritesi içten içe sarsıldı.
✓ Devlet ile halk ilişkisi kopma
noktasına geldi.
➢ Moğollar (İlhanlı Devleti) ile Kösedağ
Savaşı yapıldı. (1243) —> Anadolu
Selçuklu Devleti Moğollar karşısında
tutunamadı.
Kösedağ Savaşı’nın Sonuçları
✓ İtibarı sarsılan Türkiye (Anadolu)
Selçuklu devleti yıkılma sürecine
girdi.
5
HAMZA OLUÇ
✓ Taht kavgaları başladı ve iç
karışıklıklar arttı, merkezi otorite
bozuldu.
✓ Moğollar şehirleri yağmalamaya
başladı.
✓ Anadolu’da sosyal-ekonomik hayat
büyük zarar gördü. Anadolu’daki tüm
ticari canlılık sona erdi.
✓ Türklerin batıya ilerlemesi durdu.
✓ Moğollar Anadolu halkına ağır
vergiler yüklediler.–> Halk fakirleşti.
✓ Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
İkinci Beylikler Dönemi’ne bu savaşın
akabinde girildi.
Türkiye (Anadolu) Selçukluları
Devleti’nin Yıkılışı
➢ II. Gıyaseddin’in ölümünden sonra
oğullan arasında taht kavgaları başladı.
➢ Bu karışıklıklar sırasında Moğollar
Türkiye Selçuklularının içişlerine
karışarak ülkeyi oğulları II. izzeddin
Keykavus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan,
II. Alaeddin Keykubad arasına
paylaştırdı.
➢ III. Gıyaseddin Keyhüsrev küçük yaşta
hükümdar olduğundan, onun zamanında
Vezir Muineddin Süleyman Pervane
devlet idaresini ele aldı.
➢ Muineddin Süleyman Pervane, bir
taraftan Moğollarla iyi geçinirken diğer
taraftan onları Anadolu’dan atma çareleri
aradı. Muineddin Süleyman Pervane,
Moğollar ile Memlûkluları birbirine
düşürerek Anadolu’yu Moğol
baskısından kurtarmak istemiştir. Bu
amaçla Memlük Sultanı Baybars’tan
yardım istedi. 1277 yılında Anadolu’ya
gelen Baybars, Moğolları Elbistan
Ovası’nda mağlubiyete uğratarak
Kayseri’ye kadar geldi. Ancak kışın
yaklaşması ve Muineddin Süleyman
Pervane’nin yardıma gelmemesi üzerine
Muineddin Süleyman Pervane’nin
oyununu anlamış, oyuna gelmemek için
Anadolu’dan ayrılmıştır.
➢ Bu olay Moğolların intikam hırsıyla
saldırılarını daha da artırmalarına neden
oldu. Anadolu tamamen Moğol
kontrolüne geçti. Selçuklu sultanlığı
sembolik bir makam haline geldi.
➢ 1281’de Moğollar Türkiye Selçuklu
Devleti topraklarını III. Gıyaseddin
Keyhüsrev ve II. Mesut arasında
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ HAMZA OLUÇ

paylaştırdılar. Önce III. Gıyaseddln seçilirdi.Hükümdar başkentte olmadığı

Keyhüsrev’in ölümü, ardından birçok zamanlarda devlet işlerini yürütür ve
karışıklık sonrasında II. Mesut’un hükümdara vekalet eder.
1308’de ölümü üzerine Türkiye Selçuklu
Devleti yıkıldı. Divan-ı Tuğra: Devletin her türlü
➢ Moğollar merkezden yolladıkları yazışmalarından sorumluydu.
valilerle Anadolu’yu yönetmeye
başladılar. Bu durum 1336 da ilhanlı Divan-ı Arz: Ordunun ihtiyaçlarının
Devletinin yıkılmasına kadar devam etti. karşılanmasından sorumluydu.

ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ Divan-ı İstifa: Devletin gelir ve gider

Boylar Birliğinden Devlete
➢ Türkler, Orta Asya’daki ilk
dönemlerinden itibaren boylar birliği
şeklinde teşkilatlanmıştır.
➢ Bu teşkilatlanmada, Türk toplumunun en
küçük yapısını oguş denilen aile
oluşturmuştur.
➢ Oguşların birleşmesiyle urug yani sülale,
➢ Urugların birleşmesiyle de boylar
meydana gelmiştir.
➢ Boyların bir araya gelmesiyle oluşan
topluluğa bodun yani millet;
➢ Milletin oluşturduğu en büyük siyasi
teşkilat olan devlete ise il veya el
denilmiştir.
Türkiye (Anadolu) Selçuklularında
Teşkilat ve Sosyokültürel Yapı
Devlet Yönetimi
➢ Türkiye Selçuklu Devleti, Büyük
Selçuklu Devleti’nin devamı gibidir.
➢ Türk devlet geleneğinde olduğu gibi,
Türkiye Selçuklularında da ülke,
hanedanın ortak malı kabul edilmiş ve
şehzadeler arasında paylaştırılmıştır.
➢ Sultanlar çocuklarını (melik) vilayetlere
göndermiş yanlarına da “atabey” denilen
meliklerin devlet yönetimi ve askerlik
konularında deneyim kazanmalarını
sağlayan kişiler verilmiştir.
➢ Devlet işleri Büyük Divan’da
görüşülürdü.
Büyük Divan’a bağlı alt divanlar ise
şunlardır:
hesaplarına bakan divandı.
Divan-ı İşraf: Ülkedeki askeri ve adli işler
dışındaki idari ve mali teşkilatın işleyişini
denetlerdi.
Divan-ı Pervane: Arazi defterlerinde tutulan
has ve iktaların düzenlenmesinden
sorumluydu.
Türkiye (Anadolu) Selçuklularında ülke
eyaletlere ayrılmıştır.
➢ Merkeze bağlı vilayetler
➢ Meliklerin yönettiği vilayetler
➢ Uc eyaletleri
Ordu
➢ Askeri teşkilat Büyük Selçuklu askeri
teşkilatına benzemektedir. Türkiye
Selçuklu Devleti’nde ordu şu
bölümlerden oluşmaktadır:
Hassa askerleri: Hükümdarın sürekli yanında
bulunan atlı ve yaya askerlerdi. 3 ayda bir
devletten maaş alırlardı.
Sipahiler/İkta askerleri: Tamamen
Türklerden oluşan askerlerdir. Maaş yerine ikta
(dirlik)denilen tımarları alan sipahiler
genellikle atlı birliklerdir.. savaş zamanında
ikta sahibi ile birlikte orduya katılırlardı.
Sınır boylarındaki Türkmen birlikleri: Uç
bölgelerde bulunan ve her an savaşa hazır
durumda bulunan birliklerdir.
Bağlı devlet ve beylik askerleri: İhtiyaç
duyulduğu zaman savaşa davet edilirlerdi.

Niyabet-i Saltanat: Bu makamı idare edene Ücretli askerler (Rum, Frank ve Ruslardan)
naib-i sultan denirdi.Devlet idaresinde
vezirden sonra gelirdi.Önde gelen devlet
adamları ve komutanlar arasından

6
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
➢ Türkiye Selçukluları gulam sistemini
güçlendirip Türk beylerinin gücünü
kırmak istemişler ancak
başaramamışlardır.
Donanma: deniz savaşlarına katılırlardı.
Donanma komutanlarına “Reisü’l-bahr/
meliküs-sevahil denirdi.
➢ Sinop, Alanya, Antalya ve Samsun’da
tersaneler kurdular.
➢ Ordu komutanına emir’ül-ümera,
donanma komutanına da meliküs-
sevahil (sahiller meliki) veya reisül
bahr (deniz reisi) denirdi.
Din
Türkiye Selçuklularında tarikat ve
medrese arasındaki görüş farklılıkları zaman
zaman siyasi boyut kazanmış, medreseye karşı
olan bazı tarikat üyeleri, medreseyi asıl eğitim
kurumu sayan devletle mücadele etmişlerdir.
Moğol istilası sırasında Anadolu halkını
koruyup kollayan teşkilatların başlıcaları:
✓ Abdalan-ı Rum (Anadolu dervişleri
teşkilatı)
✓ Bacıyan-ı Rum (Anadolu kadınları
teşkilatı)
✓ Feteyan-ı Rum (Anadolu gençler teşkilatı)
✓ Gaziyan-ı Rum (Anadolu gazileri
teşkilatı)
Hukuk
➢ Türkiye Selçuklu hukuku, Büyük
Selçuklu hukukunda olduğu gibi şer’i
hukuk ve örfi hukuk olarak ikiye
ayrılıyordu.
➢ Şer’i davalara kadılar, askeri davalara
kadıasker (kadı-yı leşker) bakardı.
➢ Şer’i mahkemelere bakan kadıların başı
kadi’l-kudat, örfi yargı sisteminin
başında ise Emir-i dad bulunurdu.
➢ Türk-İslam devletlerinde ağır siyasi
suçlar, sultanın başkanlığındaki Divan-ı
Mezalim adı verilen mahkemede
görüşülerek karar verilirdi.
Toprak Yönetimi
Türkiye Selçuklu Devleti’nde
toprakların çoğunun mülkiyeti Büyük
Selçuklularda olduğu gibi devletin malı kabul
7
HAMZA OLUÇ
edilmiştir. Devlete ait bu topraklara miri arazi
denilirdi. Türkiye Selçukluları ve beylikler
döneminde topraklar dörde ayrılmıştır:
✓ Has Arazi: Geliri hükümdara ayrılan
topraklar olup hükümdar bu topraklarda
istediği tasarrufu yapabilirdi.
✓ İkta Arazi: Ordu mensuplarına ve devlet
memurlarına hizmet ve maaş karşılığı
olarak verilen topraklardır. İktalar göreve
bağlıydı. Görevden ayrılan kişinin iktası
elinden alınıp başkasına verilirdi. Ordu
mensuplarına ayrılan bu topraklar
hizmetlerini sürdürmeleri şartıyla
babadan oğula geçebilirdi.
✓ Mülk Arazi: Devlet adamlarına
başarılarından dolayı verilen topraklardır.
✓ Vakıf Arazi: Miri ve mülk arazilerden
gelirleri ilmi veya sosyal kuruluşların
masraflarına ayrılan topraklardır.
Sosyal Hayat
➢ Malazgirt Zaferi’nden sonra, Orta
Asya’dan gelen konar-göçerler
Anadolu’ya yerleştirilerek Anadolu’da
Rum ve Hıristiyanlara karşı nüfus
üstünlüğü sağlanmıştır.
➢ Türkler Anadolu’da yaşayan Hıristiyan
unsurlarla birlikte (Rumlar, Ermeniler,
Süryaniler) yaşamlarını sürdürmüştür.
➢ Selçuklu sultanları Hıristiyan ahaliye
adaletli ve hoşgörülü davranmış,
karşılığında onlar da Selçuklu idaresini
benimsemişlerdir.
Ekonomik Hayat
Tarım ve Hayvancılık
➢ *Anadolu Selçuklu Devleti, tarım ve
hayvancılığın gelişmesine yardımcı olmuş,
bunun sonucunda Anadolu’da alınan
ürünlerin ihtiyaç fazlasını (tarım ve hayvan
ürünlerini) dışarıya satmıştır.
➢ Anadolu Selçuklu sultanları ve beyler,
köylüleri topraklarda tutabilmek amacıyla
belirli zamanlarda vergi affı veya
vergilerin hafifletilmesi gibi tedbirler
almışlardır.
Ticaret
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ HAMZA OLUÇ

Anadolu’da ticaretin gelişmesi için Türkiye ✓ Üretim kalitesinin artırılmasına ve

Selçukluları döneminde şu tedbirler alınmıştır: fiyatların ayarlanmasına çalışmıştır.
✓ Moğol istilasından sonra Anadolu’da
✓ Ticarette kullanılmak üzere yollar huzur ve güvenliği sağlamaya çalışmıştır.
yapılmış ve bu yollarda güvenlik
sağlanmıştır. Fikir, Dil ve Edebiyat
✓ Ticaret yolları üzerine tacirlerin
konaklaması ve ihtiyaçlarının • Türkiye Selçukluları ve Beylikler
karşılanması amacıyla kervansaraylar döneminde yaşayan başlıca fikir adamları:
yapılmıştır. II. Kılıç Arslan döneminde
başlayan Kervansaray yapımı, daha sonra ➢ Muhyiddin Arabî (İslam dünyasında
gelen Selçuklu sultanları tarafından şeyh-i ekber adıyla ün kazanmış),
devam ettirilmiş ve kervansaraylar ➢ Sadreddin Konevi,
komşu ülkelerden tüccarların Anadolu’ya ➢ Mevlana Celaleddin Rumi (Mesnevi
gelmesinde önemli rol oynamıştır. adlı eseri),
✓ Tacirlerin korsan, eşkıya ve tabii ➢ Hacı Bektaş Veli (Makâlât adlı eseri),
afetlerden dolayı uğrayacağı zararları ➢ Yunus Emre (şiirlerini Divan ve
karşılamak üzere bir çeşit devlet sigortası Risaletü’n-Nushiye adlı eserlerinde
yapılmıştır. topladı.)
✓ Büyük ticaret merkezlerinde hanlar ve
kapalı çarşılar yapılmıştır. • Türkiye Selçuklularında bilim dili Arapça,
✓ Ticareti geliştirmek amacıyla Akdeniz ve devlet ve edebiyat dili Farsçaydı. Bu
Karadeniz’de fetihler yapılmıştır durum Türkçenin gelişmesini
(Antalya, Alanya, Sinop, Suğdak). yavaşlatmıştır. Beylikler döneminde
✓ Kıbrıs Krallığı ve İtalyan Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi
Cumhuriyetleriyle ticaret antlaşmaları resmi dil ilan etmiştir. (1277)
yapılmıştır.
✓ Gümrük vergileri hafifletilmiştir. Bilim ve Sanat
✓ Ticari önemi olan merkezlere Türk ve
Müslüman tüccarlar yerleştirilmiştir. ➢ Anadolu’da ilk medrese 1151 yılında
✓ Anadolu’nun Doğu-Batı, Güney-Kuzey Danişment Hükümdarı Yağıbasan
ticaret yollarının üzerinde bulunması ve tarafından Niksar’da kurulmuştur
kıtaları birbirine bağlaması, bölge (Yağıbasan Medresesi).
ticaretinin gelişmesine ortam ➢ Türkiye Selçuklularında ilk medrese
hazırlamıştır. Türkiye Selçukluları 1193 tarihinde açılan Kayseri Koca
döneminde Anadolu uluslar arası ticaret Hasan Medresesi’dir.
merkezi haline gelmiştir. ➢ Anadolu’da yapılan ilk kervansaray, II.
Kılıç Arslan döneminde tamamlanan
Ahilik Teşkilatı Aksaray-Kayseri yolu üzerindeki Alay
Han’dır.
Ahilik, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde ➢ En çok gelişen sanat dalı mimaridir.
(XIII. Yüzyılda ) ortaya çıkmış, esnaf ve
zanaatkârların ticari hayatını şekillendiren Dini mimaride: Camiler, mescitler,
sosyal bir teşkilattı. medreseler, türbeler(dört duvarının üzerleri
kubbe ile örtülen mezarlara denir),
Bu teşkilat; kümbetler(silindirik, çokgen gövdeli, konik
veya piramit çatılı olan mezarlara denir),
✓ Esnaflar arasında dayanışmayı külliyeler, tekke ve zaviyeler.
sağlamıştır.
✓ Mesleki eğitim sonucunda çırak, kalfa ve Sivil mimaride: Köşkler, saraylar,
usta yetiştirerek bunlara diploma kervansaraylar(hanlar), hamamlar, köprüler,
vermiştir. darüşşifalar(hastaneler).
✓ Üyelerinin dini, ahlaki ve diğer alanlarda
bilgilerinin artırılmasına çalışmıştır. Askeri mimaride: Kaleler, surlar yapılmıştır.

8
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
• Selçukluların sembolü olan “çift başlı
kartal” ve başka hayvan figürleri
surlarda ve diğer yapılarda kullanılmıştır.
• Mimari dışında çinicilik, hat (yazı) sanatı,
tezhip (kitapları yaldız ve boya ile
süsleme) ve cilt sanatı, halı ve kilim
dokumacılığı, ağaç, taş ve maden
işlemeciliği, musiki gelişmiştir.
Haçlı Seferleri (1096-1270)
Hıristiyan Avrupalıların birleşerek XI.
Yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu, Suriye
ve Filistin’e düzenledikleri seferlere “Haçlı
Seferleri” denir.
HAÇLI SEFERLERİNİN SEBEPLERİ
Dini Sebepler
➢ Hıristiyanların, Müslümanların elinde
bulunan kutsal yerleri (Kudüs) geri almak
istemeleri
➢ X. Yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan Kluni
tarikatının Hıristiyanları Müslümanlarla
savaşmak için kışkırtması
➢ Katolik Kilisesi’nin Ortodoks Kilisesi’ne
hâkim olmak istemesi
Ekonomik Sebepler
➢ Açlık ve yoksulluk içinde bulunan
Avrupalıların, ekonomik düzeyi yüksek
olan Türk ve İslam ülkelerini ele geçirerek
zengin olmak istemeleri.
➢ Avrupalıların doğudan gelen ticaret
yollarına hâkim olmak istemesi.
➢ Toprak sahibi olamayan soyluların toprak
kazanmak için yaptığı çalışmalar.
Siyasal Sebepler
➢ Malazgirt Savaşı’ndan sonra kısa zamanda
Anadolu’yu ele geçiren Türkleri
durduramayan Bizans İmparatorluğu’nun
Avrupalılardan yardım istemesi.
➢ Avrupalıların doğu ülkelerinde derebeylik
sistemini kurmak istemeleri.
➢ Avrupalıların Türkleri denizlerden ve Ön
Asya’dan uzaklaştırmak istemeleri.
Haçlı Seferlerinin Gelişimi
1296-1270 tarihleri arasında 8 Haçlı
Seferi düzenlenmiştir. Birinci ve Dördüncü
9
HAMZA OLUÇ
Haçlı Seferine krallar katılmamıştır. İlk dört
Haçlı Seferi diğerlerine göre daha büyük çaplı
ve etkilidir.
1. Haçlı Seferi (1096-1099)
➢ Karadan İstanbul önlerine gelen
Haçlılarla Bizans arasında bir antlaşma
yapıldı.
➢ Antlaşmaya göre; Haçlılar Anadolu’da
ele geçirdikleri yerleri Bizans’a
verecekler, Bizanslılar da Haçlılara
yardım edeceklerdi.
Sonuçları:
➢ Bizans’ın yardımıyla Anadolu’ya
geçirilen Haçlılar, İznik, Batı Anadolu,
Urfa, Antakya ve Kudüs’ü aldılar.
➢ Kudüs’te bire krallık, Urfa, Antakya,
Yafa ve Trablusşam’da birer kontluk
kurdular.
➢ Türkiye Selçuklu Devleti başkenti
İznik’ten Konya’ya taşıdı.
2. Haçlı Seferi (1147-1149)
Sebebi:
➢ Musul Atabeyi İmamedettin Mahmut
Zengi’nin Urfa’yı Haçlılardan geri
alması.
➢ Bu sefere Alman İmparatoru III. Konrad
ve Fransa Kralı VII. Lui katılmıştır.
➢ III. Konrad, Konya ovasında I. Mesut’a
yenilir ve İstanbul’dan deniz yoluyla
Suriye’ye gider. VII. Lui de Antalya’ya
gelir ve deniz yoluyla Suriye’ye gider.
Sonucu: III. Konrad ve VII. Lui Şam’ı
kuşattılarsa da bir sonuç alamadılar.
➢ 2. Haçlı Seferinin en önemli özelliği,
kralların ve imparatorların ilk kez
seferlere katılmış olmalarıdır.
3. Haçlı Seferi (1189-1192)
Sebebi:
➢ Selahattin Eyyubi’nin Kudüs Kralını
Hıttin Savaşı’nda yenilgiye uğratarak
Kudüs’ü Haçlılardan alması.
➢ Bu sefere Alman İmparatoru Frederik
Barbaros, Fransa Kralı Filip Ogüst,
İngiltere Kralı Arslan Yürekli Richard
katılmıştır.
➢ Frederik Barbaros, Konya’yı aldıktan
sonra Silifke Çayında boğuldu.
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
Sonuçları:
➢ Filip Ogüst ve Arslan Yürekli Richard
Akka Kalesini ele geçirdiler.
➢ Kudüs’ü kuşattılarsa da başarılı
olamadılar.
4. Haçlı Seferi (1202-1204)
Sebebi:
➢ Eyyubilerin Haçlıların elinde
bulunan Yafa’yı almaları.
➢ Bizans’a imparator olmak isteyen
Aleksios, Haçlıları İstanbul’a
davet etti.
Sonuçları:
➢ Haçlılar, İstanbul’da bir Latin Krallığı
kurdular.
➢ İstanbul’dan kaçan Rumlar, İznik ve
Trabzon’da Rum imparatorlukları
kurdular.
➢ İznik Rum İmparatorluğu 1261’de
İstanbul’u geri alarak Bizans
İmparatorluğu’nu tekrar kurdular.
➢ Trabzon Rum İmparatorluğu ise Fatih
tarafından 1461’de yıkılmıştır.
5. Haçlı Seferi, Akka’ya (1217),
6. Haçlı Seferi, Akka’ya (1228),
7. Haçlı Seferi, Mısır’a (1270)
8. Haçlı Seferi, Tunus’a (1270) yapılmıştır.
Türklerin Balkanlara geçmesiyle Haçlı
Seferleri yeniden başlamıştır.
HAÇLI SEFERLERİNİN SONUÇLARI
Dini Sonuçlar
➢ Katolik Kilisesi zayıflamış ve din
adamlarına olan güven sarsılmıştır.
➢ Papa ve kilisenin baskısı kalkınca
bilim, edebiyat ve sanat alanlarındaki
gelişmeleri hızlanmış, skolâstik
düşünce zayıflamıştır.
➢ Avrupa dışında misyonerlikler
kurularak Hıristiyanlık dini Asya ve
Afrika’da yayılmaya çalışılmıştır.
Ekonomik Sonuçlar
10
HAMZA OLUÇ
➢ Doğu-Batı arasındaki ticaret
faaliyetleri gelişmiş ve Akdeniz
limanlarının önemi artmıştır.
➢ Seferler sırasında gerekli mali desteğin
sağlanması için krallıkların İtalya
bankerlerinden borç para almaları,
bankacılığın gelişmesine ortam
hazırlamıştır.
➢ Haçlıların deniz yoluyla taşınması
gereği gemiciliğin gelişmesinde etkili
olmuştur. Ayrıca Avrupalılar kâğıt,
cam, deri işleme ve dokuma sanayisini
öğrenmişlerdir.
➢ Anadolu, Suriye ve Filistin’deki
şehirler zarara uğramış ve bölgedeki
Türk devletleri ekonomik yönden
olumsuz etkilenmişlerdir.
Siyasal Sonuçlar
➢ Seferlere katılan derebeylerin bir kısmı
öldü, bir kısmı da ordularını ve eski
topraklarını kaybettiler. Bu durum
derebeylerinin zayıflamasına, mutlak
krallıkların güçlenmesine yol açmıştır.
➢ Türklerin batı yönündeki ilerleyişleri
bir süre durmuştur. Dolayısıyla Haçlı
Seferleri Türklerin Balkanlara geçişini
geciktirmiştir.
➢ Türklerin elinde bulunan toprakların
bir kısmı istilaya uğramış, Batı
Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir.
Türkiye Selçukluları Orta Anadolu’ya
çekilmiştir.
➢ Türkler, Haçlı saldırılarına karşı İslam
dünyasını korumuşlar, bu durum
Türklerin Müslümanların yaşadığı
bölgelerde önemini artırmıştır.
Sosyal Alandaki Sonuçları
➢ Feodalite rejiminin zayıflaması
sonucunda Avrupa’da köylüler yeni
haklar elde etmiş, çiftçilerin sosyal
etkinliği artmıştır.
➢ Ticaret ve sanatla uğraşan burjuva
sınıfı zenginleşmiş ve önem
kazanmıştır.
Bilim ve Teknik Alandaki Sonuçlar
➢ Avrupalılar Türk ve İslam dünyasını
daha yakından tanıma olanağı
bulmuşlardır.
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
➢ Avrupalılar, Müslümanlardan kâğıt,
matbaa, barut, pusula, şeker, tarçın ve
ipek işlemeciliğini öğrenmişlerdir.
Avrupalıların bu teknolojik buluşları
öğrenmeleri, hayatlarında önemli
değişikliklere neden olmuş, Yeni
Çağ’da Avrupa’nın her alanda
ilerlemesine ortam hazırlamıştır.
➢ Skolâstik düşüncenin yerini özgür
düşünce almaya başlamış, halk
okulları açılmış, Müslüman bilginlerin
eserleri tercüme edilmiştir. Dolayısıyla
Avrupa’da kültürel ve bilimsel hayat
canlanmıştır.
ANADOLU’DA MOĞOL İSTİLASI
• Moğollar Anadolu’nun doğu sınırlarına ilk
dayandığı zaman tarihler 1230 yılını
gösteriyordu ve bu tarihler Cengiz Han
daha yeni ölmüştü. Anadolu’ya ilk gelen
Moğollar; Cengiz Han’ın oğlu Ögeday
Han’a bağlıydılar.
• 1256 yılından sonra Anadolu’ya hâkim
olan Moğollar ise bu tarihte İran ve
batısındaki bölgelerde kurulan İlhanlı
Devleti’ne bağlı Moğollar oldular.
• Bu dönemde Anadolu’da Türkiye
(Anadolu) Selçukluları, bölgeye egemen
bir güç haline gelmişlerdi.
• Doğudan Moğol tehlikesinin belirdiği ve
önlerinden kaçan Celaleddin Harzemşah’ın
ordusuyla Anadolu’ya girdiği yıllarda
Anadolu Selçuklu Devleti’nin başında
Uluğ Sultan lakaplı I. Alâeddin Keykubad
bulunuyordu.
• Uluğ Sultan Alaeddin Keykubad (1220-
1237) dirayetli ve ileri görüşlü bir
hükümdardı. Yaklaşan Moğol tehlikesinin
farkındaydı.
• Kayseri, Sivas, Erzurum gibi önemli
şehirlerin etrafına yeniden surlar çektirip
sınırları tahkim etmişti.
• Müslüman ülkelerle dostça geçinip
Moğollara karşı ittifaklar kurmaya
çabaladı.
• Ancak bu sırada Moğollar ile İslam
dünyası arasında büyük bir set teşkil eden
Harzemşahlar’la hâkimiyet mücadelesi
çıktı. Aslında Selçuklular ile Celaleddin
Harzemşah’ın savaşmaması gerekiyordu.
Harzemşahların yıkılması demek
Selçukluların doğrudan Moğollarla komşu
olması demekti.
11
HAMZA OLUÇ
• I. Alâeddin Keykubad, Celaleddin
Harzemşah’a bir elçi gönderdi ve Moğol
tehlikesine karşı birlikte hareket etmeleri
gerektiğini bildirdi. Ancak Celaleddin
Harzemşah, I. Alâeddin Keykubad’ın
uyarılarına aldırmadı.
• Celaleddin Harzemşah’ın Ahlât’a
saldırması üzerine savaş çıktı. Selçuklular
1230 yılında Harzemşahlar’la yaptıkları
Yassıçemen Savaşı’nda kazandılar. Bir yıl
sonra Celaleddin’in ölmesiyle de
Moğolların önündeki en güçlü engel
ortadan kalkmış oldu.
• Celaleddin’in ordusu dağıldı ve binlerce
Harezmli başsız kaldı. Anadolu’ya gelen
Harezm Türkmen aşiretleri Alâeddin
Keykubad tarafından sınırlarda
yerleştirilmişlerken daha sonra Gıyaseddin
Keyhüsrev’in bunlarla mücadele etmesi,
bu savaşçı kitlenin sınırları boşaltmasına
sebep oldu. Moğollarla savaşmak şöyle
dursun gittikleri yerlerde önemli sorunlar
yarattılar. Bu durum, Moğol istilasına
davetiye çıkarmış oldu.
• Alaeddin Keykubad, Anadolu’yu Moğol
istilasından korumak için Ogeday’a ağır
hediyelerle birlikte elçiler gönderip bir
sulh akdine muvaffak olmuştu. Böylece bir
süreliğine de olsa Moğolların Anadolu’ya
saldırısını engellemiş oldu.
• Sultan Alaeddin Keykubad’ın kendilerine
çok iyi davrandığı Türkmenler, II.
Gıyaseddin Keyhüsrev’in kötü idaresi
sebebiyle 1240 yılında ayaklandılar. Babai
İsyanları olarak bilinen bu ayaklanma
zorlukla bastırılabildi.
• Moğollar, Selçuklu ordusunun acziyetini
görünce ve isyanın güçlükle bastırılıp
devletin zayıf düştüğünü anlayınca fırsatı
değerlendirip Anadolu’yu istilaya
başladılar.
• Bu isyandan kurtulabilen Babaî
Türkmenler Anadolu’nun uçlarına doğru
göç ettiklerinden Selçuklu ordusu büyük
bir güçten mahrum bırakmıştı. Zira
Selçuklu ordusunun önemli bir gücü
Türkmenlerden oluşuyordu.
• Türkmenlerden mahrum olarak Moğolların
karşısına çıkan Selçuklu ordusu,
Kösedağ’da doğru dürüst savaşmadan ağır
bir hezimete uğrayacaktır.
• Kösedağ Savaşı yenilgisinden sonra
Anadolu’da her şey bir anda tersine döndü.
Daha birkaç yıl öncesine kadar, Sultan I.
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
Alâeddin Keykubad zamanında en parlak
ve refah dönemini yaşayan Anadolu 1243
yılından sonra bir anda Moğol
boyunduruğu altına girmişti.
• Artık Moğollara yıllık vergi ödeniyor,
askerlerinin masrafları karşılanıyor ve
onların seçtiği sultanlar ve vezirler ile ülke
yönetiliyordu. Duruma başkaldıranlar,
Moğollara karşı mücadeleye girişse de
başarılı olamıyorlardı.
• Devlet adamlarının kendi arzuları için
giriştikleri mücadeleler, Moğollar’ın
ülkedeki faaliyetleriyle ortaya çıkan askerî
ve malî baskılar ve Moğollara karşı çeşitli
bölgelerde gelişen isyanlar, Türkiye
Selçuklu Devleti’nin düzenini alt üst
etmiştir.
• Bu dönemde ticaret yolları üzerinde
bulunan Anadolu’da ekonomik yapı da
bozuldu.
• Baskı altındaki Türkmenler Doğu ve Orta
Anadolu’dan batı ve uç bölgelerine göç
ettiler.
• 1277 yılında Memlük Sultanı Baybars’ın
Anadolu seferi ve İlhanlılara karşı
kazandığı Elbistan savaşı geçici bir süre
Anadolu’da Moğol egemenliğini sekteye
uğratmıştır. Ancak Baybars’ın ölümü
sonrasında Moğol baskısı artarak devam
etmiştir.
• Moğol valisi kadar bile ehemmiyeti
kalmayan Türkiye Selçuklu sultanları,
yıkılışlarına kadar Moğollar’ın himayeleri
altında sultanlık yapmaya başlamışlardır.
• 1308’de II. Gıyaseddin Mesud’un
ölümünden İlhanlı Devleti’nin yıkılışına
kadar geçen sürede Moğollar Anadolu’yu
gönderdikleri valiler aracılığıyla
yönetmişlerdir.
İkinci Beylikler Dönemi
• Moğol İstilası sonrasında
Türkmenlerin Anadolu’ya göçleri daha
da yoğunlaşmıştır.
• Bölgenin sosyal, iktisadi, dinî ve idari
yapısında önemli değişiklere neden
olan Türkmen göçleri, Anadolu’daki
sosyal ve politik hayatı derinden
etkilemiştir.
• Batı yönünde ve dalgalar hâlinde
ilerleyerek Anadolu’ya giren
Türkmenler, Anadolu’nun batısında
Bizans ve doğusunda da Moğollarla
12
HAMZA OLUÇ
mücadelede çok önemli vazifeler
üslenmiştir.
• Yarı göçebe bir hayat süren bu
grupları, iç düzenlerinde sorun
çıkarma ihtimali sebebiyle Selçuklular
sınır boylarına göndermiştir.
• Böylece uçlarda gaza ideolojisi
dâhilinde Bizans’a karşı akınlar
düzenleyen yeni siyasî gruplar ortaya
çıkmıştır.
• Kösedağ Savaşı sonrası Türkiye
Selçukluları yıkılış sürecine girmiş ve
Anadolu’da Moğollar etkili olmaya
başlamıştır.
• Anadolu’da Selçuklu hâkimiyetini
yıkmakta başarılı olan Moğollar,
bölgeyi bütünüyle kendi hâkimiyetleri
altına alma konusunda aynı ölçüde
başarılı olamamıştır.
• Çünkü bu defa Moğollar, karşılarında
çoğunluğu Fars kökenli olan Selçuklu
devlet adamlarının yerine
Anadolu’nun en dinamik ve en savaşçı
unsuru olan Türkmenleri bulmuştur.
• XIII. yüzyılın sonlarına doğru bu
etkinliklerini kaybeden Moğollar,
Anadolu’da hâkimiyet kurmakta
başarılı olamamıştır.
• Moğol zulmünden kaçarak Anadolu’ya
gelen savaşçı Türkmenler, daha önceki
teşkilatlanma gelenekleri
doğrultusunda çalışmıştır.
• Miryokefalon Zaferi’yle Anadolu’nun
Türkleşmesi kesinleşmiş ve bölgenin
sosyal yapısı değişmeye başlamıştır.
• Yerleşik yaşam tarzının, devlet
teşkilatlanmasındaki önemi kabul
edilmiş ve Türkmenlerin yerleşik
hayata geçmeleri için çalışılmıştır.
• Boy yapısı içerisinde nüfuzlarını
korumak için yerleşik hayata geçmek
istemeyen Türkmenler, batıdaki uçlara
doğru yönlendirilmiştir
• Malazgirt Savaşı sonrasında
Anadolu’da ilk Türk beylikleri ortaya
çıkmış, benzer şekilde Kösedağ Savaşı
sonrasında da İkinci Beylikler Dönemi
yaşanmaya başlanmıştır.
• Bu dönem XIII. yüzyılın ikinci
yarısında Karamanoğullarının
faaliyetleri ile başlamış ve XVII.
yüzyılın başlarına yani
Ramazanoğulları topraklarının
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ HAMZA OLUÇ

Osmanlı Devleti’ne dâhil edilmesine Menteşeoğulları (1261-1424): Muğla ve

kadar devam etmiştir. çevresinde kuruldu. II. Murat döneminde
• Türkiye Selçuklu Devleti’nde siyasi Osmanlı’ya katıldı.
bütünlüğün parçalanmasına sebep olan
Moğol İstilası, parçalanmayı ve bu Candaroğulları (1292-1461): Bir diğer adı da
beyliklerin kuruluşunu sağlayan İsfendiyaroğulları olan bu beylik, Kastamonu,
başlıca sebep olmuştur. Sinop ve çevresinde kurulmuştur. Fatih
• Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılma tarafından yıkıldı.
sürecine girmesiyle birlikte, Türkmen
beyleri, Selçuklu otoritesinin Eretnaoğulları (1335-1381): Sivas sonra
kaybolduğu bölgelerde merkezî Kayseri civarında kuruldu. Eretna valisi Kadı
otoritesi zayıflayan Bizans’ın da Burhaneddin tarafından yıkıldı.
durumundan faydalanarak müstakil ya
da yarı müstakil hâlde devletçikler Kadı Burhaneddinoğulları (1381-
şeklinde teşkilatlanmıştır. 1398): Kadı Burhanaddin Ahmet tarafından
• Anadolu’nun siyasi bütünlüğü Sivas ve çevresinde Eretna Beyliği yerine
parçalanmış olsa da Selçuklu kuruldu. Yıldırım Bâyezid döneminde Osmanlı
iktidarının çözülmesi sonrası doğan topraklarına katıldı.
boşluk, İkinci Türk beylikleri
tarafından doldurulmuştur. Dulkadiroğulları (1337-1515): Elbistan
civarında kuruldu. Yavuz Sultan Selim,
Anadolu’da Kurulan İkinci Türk Turnadağ Savaşı‘yla beyliğe son verdi.
Beylikleri Ramazanoğulları (1353-1608): Adana ve
çevresinde kuruldu. Yavuz Sultan Selim
Karamanoğulları (1259-1487): Konya ve
döneminde Osmanlı’ya bağlandı. Osmanlı
Karaman yöresinde kuruldu. Kendilerini
Devleti’ne katılan son beyliktir.
Türkiye Selçuklularının devamı sayarak
Osmanlılarla rekabete giriştiler. Osmanlı’yı en Sahipataoğulları (1275-1342): Anadolu
fazla uğraştıran beylik haline geldiler. Selçuklu veziri Sahipata’nın torunları
Karaman ülkesi Fatih tarafından Osmanlı tarafından Afyon ve Karahisar tarafından
topraklarına katıldı. kuruldu. Germiyanoğullarına katıldı.
Germiyanoğulları (1299-1429): Kütahya ve İnançoğulları (1277-1368): Denizli ve
Eskişehir yöresinde kuruldu. II. Murat çevresinde kurulmuş bir beyliktir.
döneminde vasiyet yoluyla Osmanlı’ya kaldı.
Eşrefoğulları (1288-1326): Seyfeddin
Karesioğulları (1304-1345): Balıkesir Süleyman tarafından Beyşehir ve çevresinde
dolaylarında kuruldu. Bizans’a karşı bir kuruldu. Moğollar tarafından yıkıldı.
donanma Orhan Bey tarafından Osmanlı
topraklarına katıldı. Çobanoğulları (1227-1309): Kayı boyuna
mensup Hüsamettin Çoban Bey tarafından
Hamidoğulları (1300-1423): Borlu ve Eğridir Kastamonu ve çevresinde kuruldu. 1309
dolaylarında kuruldu. II. Murat döneminde senesinde Candaroğlu Süleyman Paşa bir
Osmanlı’ya katıldı. baskın ile Kastamonu’yu fethederek
Çobanoğulları Beyliği’ne son verdi.
Aydınoğulları (1308-1426): Aydın ve İzmir
yöresinde kuruldu. Donanma kurarak Ege Taceddinoğulları (Canik Beyleri)(1348-
Adaları’na sefer düzenledi. II. Murat 1428): Taceddin Bey tarafından Bafra,
döneminde Osmanlı’ya katıldı. Samsun, Terme ve Ordu (Canik bölgesi) da
kuruldu. Oğuzların Çepni boyuna mensup çok
Saruhanoğulları (1313-1410): Manisa ve
sayı da bey bölgede devlet otoritesi oluşturdu.
çevresinde kuruldu. I. Mehmet döneminde
(Bayramoğulları-Hacıemiroğulları,
Osmanlı’ya katıldı.
Kubadoğulları, Taşanoğulları,

13
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
Taceddinoğulları). 2. Murat döneminde
Osmanlı Devleti’ne katıldılar.
Alaiye Beyleri (1293-1471): Alaiyede
kuruldu. Fatih zamanında Osmanlı devletine
katıldı.
Pervaneoğulları (1277-1322): Anadolu
Selçuklu veziri Pervane Muiddin Süleyan’ın
oğlu Mehmet tarafından Sinop ve Samsun
çevresinde kuruldu. Candaroğulları tarafından
alındı.
Ankara Ahi Yönetimi (1290-1360): Ankara’da
Ahiler tarafından kurulmuştur. I. Murat
döneminde Osmanlılar Bu yönetime son
verdiler.
Tekeoğulları Beyliği (1321-1421): Merkezi
Antalya olan Teke-elinde, Hamidoğulları
beyliğinin bir kolu olarak kurulmuştur. 2.
Murat döneminde Osmanlı Devleti’ne katıldı.
Karakoyunlular Devleti (1365-1469): Oğuz
boylarından olan Karakoyunlular, Moğol
istilasından sonra Doğu Anadolu’ya gelerek
Erzurum, Erciş ve Musul dolaylarına hâkim
oldular. Daha sonra Tebriz merkez olmak
üzere bağımsız bir devlet kurdular. Akkoyunlu
hükümdarı Uzun Hasan bu devlete son verdi
(1469).
Akkoyunlular Devleti (1350-1502):
Timur’un, kendi hizmetinde olan Kara Yülük
Osman’a Diyarbakır ve yöresini ikta olarak
vermesiyle devletin temeli atıldı. Uzun Hasan
döneminde Osmanlılarla yapılan Otlukbeli
Savaşı’nın kaybedilmesi devletin yıkılma
sürecini başlattı. Safevi hükümdarı Şah İsmail
bu devlete son verdi (1502).
Osmanoğulları (1299-1922): Ertuğrul
Gazi’nin oğlu Osman Gazi tarafından Söğüt,
Domaniç ve çevresinde kurulmuş olan
beyliktir.
İkinci Türk Beyliklerin Özellikleri
➢ Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına
giden Türkmenlerin yerleşik hayata
geçmesinde etkili oldular. Böylece Batı
Anadolu’da Türkmen nüfusun
artmasında rol oynadılar.
➢ Anadolu Selçuklu Devletinin
yıkılmasından sonra halkın dirlik ve
düzenin sağlanmasında etkili oldular.
14
HAMZA OLUÇ
➢ Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri ve
kültürel eserlerle donatıp bayındır hale
getirdiler.
➢ Türkçeyi resmi dil olarak kullandılar. Bu
durum Türkçenin gelişmesini sağladı.
Moğollar Sonrası Anadolu’da
Mutasavvıflar
➢ Moğol baskısının artmasıyla birlikte
Türkiye Selçuklularının Anadolu’da
kurduğu siyasi, sosyal ve ekonomik
düzen bir kargaşaya dönüşmüş ve huzur
ortamı bozulmuştur.
➢ Siyasi otoritenin zaafa uğradığı bu
dönemde halk, tasavvuf ehli manevi
otoritelere sığınmaya başlamıştır.
➢ Anadolu coğrafyasında tarikatlar halk
üzerinde büyük etkiye sahip olmuştur.
➢ Mevlânâ Celâleddîn-î Rûmî, Hacı
Bektâş-ı Velî ve Yunus Emre gibi
âlimler, açtıkları tekke ve zaviyeler ile
kurdukları vakıflarla geniş halk kitleleri
üzerinde etkili olmaya başlamıştır.
➢ Anadolu’da yayılan tasavvufi akımlar,
zamanla birbiriyle etkileşime girmiş ve
bazıları güçlenerek geniş halk kitleleri
arasında yayılırken bazıları da zamanla
kaybolmuştur.
➢ Bu bağlamda Anadolu’da sosyal huzurun
sağlanmasında Mevlevîlik çok önemli bir
yer tutmuştur.
➢ Mevleviliği, XIII. yüzyıl sonlarında
Konya’da Mevlânâ’dan sonra, oğlu
Sultan Veled teşkilatlandırmıştır.
➢ Anadolu’nun çeşitli şehirlerine
gönderilen halifeler sayesinde
Anadolu’da yayılan Mevlevilik, kurulan
mevlevihanelerle Bağdat’tan Rumeli’ye
kadar geniş bir alana etki etmiştir.
➢ Mevlevilik, Türkiye Selçukluları
Dönemi’nde ortaya çıkmış, İkinci
Beylikler ve Osmanlı Devleti dönemleri
boyunca, Anadolu’da Türk toplumunu en
çok etkileyen tarikatlardan olmuştur.
➢ Moğol İstilası’yla Horasan ve civarındaki
unsurlar, Anadolu’daki merkezlere
gelerek buraların ilmî gelişiminde etkili
olmuştur.
➢ Horasan’ın Nişabur şehrinde doğup
yetişen ve daha sonra Anadolu’ya gelen
Hacı Bektâş-ı Velî, Anadolu’da Suluca
Karahöyük’e yerleşmiştir.
➢ XIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
Ankara, Kırşehir, Konya, Kayseri gibi
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ HAMZA OLUÇ

Anadolu’nun kültür merkezleri, aynı

zamanda Bektâşiliğin de ilk merkezleri
olmuştur.
➢ Anadolu’nun İslamlaşması ve
Türkleşmesi sürecinde özellikle Moğol
İstilası sonrasında önemli bir rolü olan
Hacı Bektâş-ı Velî kalıcı izler bırakmış
ve etkileri yüzyıllar boyunca geniş
toplum kesimleri üzerinde hissedilmiştir.
➢ Millî ve İslami değerleri birlikte yansıtan
şiirleriyle Yunus Emre, XIII. yüzyılın
karışıklıklar içerisindeki Anadolu
insanında hayranlık uyandırmış ve sosyal
huzurun sağlanmasına hizmet etmiştir.
➢ Yunus Emre ile birlikte Anadolu’da
Türkçe, Türk edebiyatı ve tasavvufi Türk
şiiri daha XIV. yüzyılda zirveye
ulaşmıştır. Yunus Emre’nin farkı, şehir
merkezlerinde yaşayan ve Farsça bilen
zümrelere hitap eden eserler yanında,
Türkçe konuşan halk tabakasına
tasavvufu sevdirmiştir.

15
( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

II. ÜNİTE

BEYLİKTEN DEVLETE
OSMANLI SİYASETİ
(1302-1453)

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453) HAMZA OLUÇ

2. ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE • Sürekli doğudan gelen Türkmen göçleriyle

nüfusunun ve askeri gücünün artması
OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
• Osmanlı Devlet adamlarının yetenekli olması
Osmanlı Devleti’nin Genel Özellikleri (ehliyet ve liyâkat prensibi)

➢ Tek bir hanedanın hüküm sürdüğü en uzun ömürlü • Fethedilen yerlerde Türkleştirme politikasının
devlettir. izlenmesi

➢ Türk devletleri içinde en uzun süre yaşayan ve en
geniş sınırlara ulaşanıdır.
➢ Türk devletleri içinde merkezi otoritesi en güçlü
olanıdır.
➢ Kültür ve uygarlık alanında en ileri olan Türk
devletidir.
➢ Mutlak egemenlik haklarını hükümdar kullanır.
Ancak, I. Ahmet dönemine kadar veraset yasası
belirgin değildir.
➢ Şeriat hukuku ile yönetildiğinden teokratik, mutlak
egemenlik haklarını hükümdar kullandığından
monarşik devlet yapısı görülür.
➢ Fetih temeline dayandığından askeri; etnik yapı
çeşitli olduğundan çok uluslu bir imparatorluktur.
Ancak sömürgeci olmamıştır.
Osmanlı Devleti’nin Devlet
Teşkilatlanması Açısından Kuruluş
Döneminde İzlediği Seyir:
✓ Ertuğrul Gazi Aşiret yapısı
✓ Osman Gazi Aşiret’ten Beyliğe geçiş dönemi
✓ Orhan Gazi Beylikten Devlet’e geçiş dönemi
✓ I. Murat Devlet teşkilatlanmasının tamamlanması
✓ Fatih S. Mehmet Mutlak Merkeziyetçi
İmparatorluk halini alış dönemi.
Osmanlı Devleti'nin Kısa Zamanda
Büyümesinin Sebepleri
• Merkeziyetçi bir devlet anlayışına sahip olması
(Ülke diğer Türk devletlerinden farklı olarak
hanedan üyeleri arasında bölünmemiştir.)
• Bir Uc Beyliği olması (Gaza sebebiyle diğer
beyliklerden destek görmüştür, beylikler arasındaki
mücadeleye başlangıçta katılmamıştır.)
• Bizans’ın (tahta kavgaları vb.), Balkanların
(mezhep çatışmaları vb.) ve Anadolu’nun
(beyliklerin mücadelesi vb.) karışıklık içinde
bulunması.
1
• Başlangıçta Anadolu beylikleri ile mücadele
etmemeleri
• Ahilerin, şeyhlerin, erenlerin desteğini almaları
• Takip ettikleri mükemmel iskân siyaseti (istimalet
politikası-yerleştirme siyaseti)
• İngiltere ile Fransa arasında yapılan Yüzyıl
Savaşları’nın (1337-1453) etkisi,
Anadolu’nun Jeopolitiği
➢ Jeopolitik; bir yerin bulunduğu coğrafyanın o
bölgeye kazandırdığı önem doğrultusunda
devletlerin ürettiği politikadır. Örneğin
Anadolu’nun üç kıtanın kesiştiği bir noktada
bulunması, burada kurulan devletlerin, bölge ticaret
yollarını hâkimiyet altına alma politikası
uygulamalarına sebep olmuştur. Buradan hareketle
coğrafyanın, devletlerin siyasi politikalarında
belirleyici olduğu söylenebilir.
➢ Anadolu; coğrafi konumu, geçiş yolları üzerinde
bulunması, iklimi, su kaynakları ve yarımada
şeklinde olması gibi özellikleri sayesinde tarihin ilk
dönemlerinden itibaren yerleşim için ideal bir bölge
olmuştur. Anadolu’nun bu özelliklerinin de
etkisiyle XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
bölgeye, Oğuz göçleri artarak devam etmiş ve buna
bağlı olarak Anadolu’nun Türkleşmesi hızlanmıştır.
➢ Anadolu’nun Türkleşmesi, dünya tarihi bakımından
önemli bir olgudur. Anadolu, Türklerin fethinden
önce Bizans-Sasani ve Bizans-Arap mücadeleleri
nedeniyle savaş alanı hâline gelmiş ve bölgede
nüfus oldukça seyrekleşmiştir.
➢ Anadolu’da Türk hâkimiyetinin sağlanmasıyla
birlikte bölgeye kitleler hâlinde Türkmen göçleri
başlamış ve bölgenin etnik yapısında Türkler
çoğunluğu oluşturmuştur. Ancak Anadolu’ya giren
Türkler Batı Anadolu kıyılarına kadar ilerleme
fırsatı bulsa da Haçlı Seferleri sonrasında iç
bölgelere çekilmek zorunda kalmıştır.
➢ Türk göçleri sırasında Bizans egemenliğinde
bulunan Anadolu’daki gayrimüslimler; Bizans’taki
taht kavgalarından, idarecilerin keyfî
uygulamalarından, kargaşa ortamından ve alınan
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
ağır vergilerden bunalarak Bizans’a karşı cephe
almıştı.
➢ Bu nedenle Anadolu’da Bizans hâkimiyetinde
yaşayan halk, Türk egemenliğini direnmeden kabul
etmiştir.
➢ Bu durumun gerçekleşmesinde, Bizans’ın
Anadolu’daki pek çok kavmi Ortodoks olmaya
zorlaması da etkili olmuştur.
➢ Anadolu coğrafyasında XIII. yüzyıl boyunca
yaşanan siyasi ve sosyal gelişmeler, Osmanlı
Beyliği’nin kuruluşuna giden sürecin
açıklanmasında önemli rol oynamıştır.
➢ 1335’e kadar Anadolu’da Moğol baskısı altında
olan Türk boyları, batı yönünde genişlemeye
devam etmiştir. Fırsat buldukça dengeleri de
gözeterek siyasileşme yoluna giden boylar,
bağımsızlıklarını ilan ederek birer birer beyliklerini
kurmaya başlamıştır.
Osmanlı Döneminde Tarih Yazıcılığı
✓ Osmanlılarda tarih yazıcılığı Osmanlı Beyliği'nin
kuruluşundan 100-150 yıl sonra başlamıştır.
✓ Osmanlı tarih yazıcılığının geç başlaması
Anadolu’da Osmanlılardan önce tarih yazıcılığının
gelişmemesi ile bağlantılıdır.
✓ Osmanlı tarihinin kaynakları, kütüphane ve arşiv
kaynakları olmak üzere iki temel kaynak
grubundan oluşur.
✓ İlk iki yüzyıl yani XIV ve XV. yüzyıllar için her iki
kaynak grubu da oldukça yetersizdir.
✓ Osmanlılarda tarih yazıcılığı devletin siyasi, askerî,
coğrafî ve benzeri gelişmeleriyle eş zamanlılık
göstermez.
✓ Kuruluş döneminde tarihçiliğin tam bir kronolojik
tarih yazmaktan ziyade, okuyanları eğlendirmeye
ve eğitime yöneliktir.
✓ 13. yüzyılın sonunda kurulmuş olan Osmanlı
Devleti hakkında bilgi veren tarih kaynakları ancak
15. yüzyılın başlarından itibaren yazılmaya
başlanmıştır.
✓ Bu bakımdan 15. yüzyılın ilk yarısı özellikle II.
Murat devri Osmanlı tarih yazıcılığının başlangıcı
olarak kabul edilmektedir.
2
HAMZA OLUÇ
✓ Osmanlılarda tarih yazıcılığında temel amaç,
devletin ve hükümdarların başarılarını gelecek
nesillere aktarmaktır.
✓ XVIII. yüzyıla kadar olayları devlet tarafından
görevlendirilen şehnameci denilen görevliler
yazardı.
✓ XVIII. yüzyıldan itibaren kurumsal tarihçilik
diyebileceğimiz vakanüvislik ortaya çıkmıştır.
Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili
Görüşler
• Osmanlı Beyliği’nin kurucularının; menşei, hangi
boya mensup oldukları, Anadolu’ya ilk ne zaman
geldikleri, hangi yörelerde yaşadıkları ve hatta
beyliğin tam olarak ne zaman ve nerede kurulduğu
hâlâ tartışma konusudur. Bunun en büyük nedeni
Kuruluş Dönemi kaynaklarının yetersizliğidir.
• Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu üzerine çalışmalar
yapan tarihçileri kuruluş ile ilgili olarak farklı
görüşler ortaya koymuşlardır. Özellikle Paul
Wittek (Vitek), Mehmet Fuat Köprülü ve Halil
İnalcık, beyliğin kuruluşu ile ilgili önemli teoriler
ortaya atmışlardır. Bu teorilerin karşılaştırılması
önemlidir çünkü konu ile ilgili kaynakların
yetersizliği, tarihçileri mevcut kaynakları
karşılaştırarak çıkarımlarda bulunmaya
yönlendirmiştir.
• Paul Wittek nazariyesinde; Osmanlı Beyliği’nin
kuruluşunu “Gaza Tezi” ile açıklamıştır. Wittek’in
1937’de Londra Üniversitesi’nde açıkladığı bu teze
göre Osmanlı Devleti’nin görkemli yükselişinin
gerçek sebebi gazadır. İslam’ın sınırlarını
genişletmek çabası olan gaza ile devlet askerî
fetihlerle ganimet elde etmeyi amaçlamıştır. Ayrıca
Wittek, Osman Bey’i Oğuz Kağan’a bağlayan
şecerenin, II. Murad zamanında hanedan siyaseti
doğrultusunda oluşturulduğunu ve Osmanlıların,
Kayı Aşireti ile de alakası bulunmadığını iddia
etmiştir.
• Fuat Köprülü nazariyesinde; Osmanlı Devleti’nin
doğuşunu XIII. yüzyıl Anadolu tarihinin bir parçası
olarak ele alan Mehmet Fuat Köprülü, “uç”-lara
özgü yapı üzerinde durmuştur. “Bir aşiretten
cihangirane bir devlet çıkardık” anlayışına karşı
çıkan Köprülü’ye göre Osmanlı Beyliği’nin
kuruluşunda sadece fetih ve ganimet elde etme
amaçlı seferler etkili olmamıştır. Ona göre beyliğin
kuruluşu basit bir şekilde ortaya
koyulamayacak kadar karışıktır ve farklı
etkenlerin açıklanması ile ortaya konabilecek
tarihî bir gelişmedir.
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
• Halil İnalcık, Paul Wittek’in tezini kabul etmekle
birlikte yetersiz bulmuştur. İnalcık’a göre gaza
Osmanlı Beyliği’nin kuruluşunda önemli bir yer
tutar, fakat beyliğin kuruluşunu sadece gazaya
bağlamak konuya tek boyutlu bakmaktır. İnalcık,
uçlardaki sosyal değişime dikkat çekmiştir. XIII
ve XIV. yüzyılda meydana gelen bu köklü sosyal
değişimin temel sebebi Moğolların yönetimine
girmek istemeyen Türkmenlerin göçleri ve bölgede
buna bağlı oluşan nüfus baskısıdır. Bizans
sınırında gaza ideolojisiyle donanmış bu nüfus
potansiyeli, iyi yönlendirilmiş ve yeni bir Türk
Beyliği’nin doğuşunu sağlamıştır.
Osmanoğulları Ailesinin Kökeni,
Anadolu’ya Gelişi ve Osmanlı Devleti’nin
Kuruluşu
➢ Osmanlılar; Oğuzların, Bozok kolunun, Günhan
soyunun, Kayı boyunun, Karakeçili aşiretine
mensuptur.
➢ Kayılar (Kayıhanlar), 1071 Malazgirt Zaferi'nin
ardından Anadolu'ya gelerek ilk öce Bitlis-Ahlat
çevresine yerleşmişlerdir.
➢ Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubad
tarafından 1230’da Yassıçemen Savaşı’nda
gösterdikleri gayret üzerine kendilerine yurtluk
olarak verilen Ankara yakınlarındaki Karacadağ
yöresine yerleşmişlerdir. (1231)
➢ Sultan Alaaddin Keykubad’ın emriyle UC’a
yerleştirilmiş ve bugünkü Eskişehir-Bilecik-
Kütahya vilayetlerinin sınırlarının birleştiği
topraklar, kendilerine yurt olarak verilmiştir.
(Yurtluk: Sınırı koruma hizmetine ayrılan
topraklardır.)
➢ Burada bir süre kalan Kayılar, reisleri Ertuğrul
Gazi (Osmanoğulları’nın atası-babası) yönetiminde
Söğüt ve Domaniç yöresine yerleşmiş, devletin
merkezi Söğüt olmuştur.
➢ 1231’den 1281’e kadar Kayıların reisliğini yapan
Ertuğrul Gazi,1281’de vefat edince aşiretin başına
oğlu Osman Bey geçmiştir.
➢ Osmanlı Devleti, 1302 yılında Osman Bey
tarafından kurulmuştur.
➢ Osman Bey’in 1299’da bağımsızlığını ilan
etmesine zemin hazırlayan gelişme; Moğol-
İlhanlıların, Anadolu Selçuklu Sultanı III.
Alâeddin Keykubad’ı İran’a götürmeleri
üzerine Anadolu’da ortaya çıkan otorite
boşluğudur.
3
HAMZA OLUÇ
➢ Osman Gazi’nin, Ahi şeyhlerinden Edebali’nin
kızıyla evlenmesi Anadolu halkı tarafından
kabullenilmesini ve desteklenmesini sağlamıştır.
➢ Söğüt'ü kışlak, Domaniç'i de yaylak olarak
kullandılar.
Osmanlı-Bizans İlişkileri
✓ Osmanlı beyleri, beyliğin Bizans sınırında
kurulmasının getirdiği siyasi ve sosyal avantajları
iyi değerlendirmiştir.
✓ Osman Bey, ilk zamanlarda Ertuğrul Gazi’nin Rum
tekfurlarıyla iyi geçinme siyasetine devam etmiş ve
bu sayede beyliği güçlendirmeyi amaçlamıştır.
✓ Osmanlıların kurulduğu Bitinya Bölgesi’nde,
Bilecik ve İnegöl tekfurları ön plana çıkmıştır.
Osmanlılar, sorun yaşadıkları İnegöl tekfuruna
karşı Bilecik tekfuru ile iyi geçinmeye çalışmıştır.
Harmankaya Tekfuru Köse Mihal ile dostluk
ilişkileri geliştirmiştir.
✓ İnegöl tekfurunun düşmanca hareketleri nedeniyle
Osman Bey, bir gece baskını ile İnegöl tekfuruna
ait Kulacahisar’ı ele geçirmiştir.
✓ Karacahisar fethinden sonra burayı merkez yapan
Osmanlılar, aşiret yapısından devlet olma yolunda
önemli bir adım atmıştır.
✓ Şehirdeki kilise, camiye çevrilmiş ve ulemadan
Dursun Fakih buraya ilk Osmanlı kadısı olarak
tayin edilmiştir.
✓ Ayrıca şehirde bir pazar kurularak vergi alınmaya
başlanmıştır.
✓ Karacahisar’ın fethinden sonra Osman Gazi,
başlangıçta takip ettiği barışçıl ilişkiler kurma
politikasından vazgeçerek sistemli bir şekilde fetih
hareketlerine girişmiştir.
✓ Osman Bey, gelişigüzel bir fetih yolu takip
etmemiş ve fetihlerini iki aşamada
gerçekleştirmiştir. Öncelikle fethetmek istediği
bölgenin yollarını ve çevresini kontrol altına almış
ve tepki çekmeden hedefini çevrelemeye
çalışmıştır. İkinci aşamada ise asıl hedef, üzerine
gitmiş ve bölgenin fethedilmesini sağlamıştır.
✓ Fetihlerden önce bölge halkı ile doğrudan irtibata
geçmiş ve onlara Osmanlı yönetimini
benimsetmeye çalışmıştır.
✓ 14. yüzyılın başlarından itibaren Bizans sürekli güç
kaybetmiş, sınırında kurulan Osmanlı Beyliği ise
gün geçtikçe kuvvetlenmiştir.
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453) HAMZA OLUÇ

✓ Bizans’ın Anadolu’daki siyasi gücü zayıflasa da Bursa’nın Fethi (1326)

bölgedeki Rum varlığı devam etmiştir. Fethettikleri
bölgelerdeki yerli halka karşı iyi davranan ✓ Osman Gazi ile başlayan Bursa kuşatması, tekfurun
Osmanlılar; gayrimüslimleri yerlerinden şehri teslimiyle son buldu (1326).
çıkarmamış, onların bölgelerine zarar vermemiş,
onları himaye ederek vergiye bağlama yoluna ✓ Kuşatma sırasında vefat eden Osman Bey'in yerine
gitmiştir. oğlu Orhan Bey geçti.

✓ Bununla birlikte Anadolu’nun içlerinden gelen ✓ Daha sonra Bursa, başkent yapıldı.
Türkmenler de yeni fethedilen yerlere
yerleştirilmiştir. Böylece bölgenin Türkleşmesi ve ✓ Bursa'nın fethi ile Akça Koca, Kara Mürsel, Gazi
Müslümanlaşması sağlanmıştır. Abdurrahman gibi akıncı beyleri, Kandıra, Gebze,
Samandıra ve Aydos kalelerini ele geçirdiler.
İlk Osmanlı Fetihleri
Maltepe (Palekanon) Savaşı (1329)
• Osman Bey’in giderek güçlenmesi Bizans
• Osmanlıların Kocaeli Yarımadası'ndaki fetihleri ve
tekfurlarını rahatsız etmeye başladı. İznik'i kuşatmaları üzerine Bizans imparatoru III.
• Tekfurlar, Osman Bey'i ortadan kaldırmak Andronikos karşı saldırıya geçti.

istiyorlardı. • Osmanlılar, Bizans ordusunu büyük bir yenilgiye

• Durumu öğrenen Osman Bey, 1298'de Yarhisar ve uğrattı.

Bilecik'i fethetti. • İmparator, İstanbul'a kaçmak zorunda kaldı.

• Bilecik, beyliğin yeni merkezi oldu.
• Bilecik'teki demir madeni sayesinde ordusunun
silah ihtiyacını karşıladı.
• Osmanlılar, bu fetihlerin gerçekleştiği dönemde
Türkiye Selçuklularına bağlı bir beylikti.
• Ancak; III. Alâeddin Keykubat'ın İlhanlılar
tarafından tahttan indirilerek İran'a götürülmesi
Anadolu'da iktidar boşluğu meydana getirdi.
• Bu durumdan faydalanan Osman Bey, 1299'da
bağımsızlığını ilan etti.
• Osman Bey, Türk töresinde olan "fetheden
fethettiği yerin sahibidir" anlayışına dayanarak
elde edilen yerleri kardeşi, oğulları ve arkadaşlarına
dirlik olarak verdi.
Koyunhisar Savaşı (1302)
➢ Bursa tekfurunun öncülüğünde birleşen Rum
tekfurları, Bizans'tan aldıkları yardımla harekete
geçtiler.
➢ Yapılan ilk Osmanlı-Bizans savaşını Osmanlılar
kazandı.
➢ Koyunhisar Savaşı'nın kazanılmasıyla Bursa'nın üç
tarafı Osmanlı topraklarıyla çevrildi.
➢ İzmit yolu Türklere açıldı.
İznik (1331) ve İzmit'in (1337) Fethi
➢ Maltepe Zaferi'nden sonra İznik teslim oldu (1331).
➢ Şehri teslim alan Orhan Bey, isteyenlerin şehirden
ayrılabileceğini, isteyenlerin ise cizye (baş vergisi)
ödeyerek şehirde kalabileceğini ve kendi din ve
gelenekleriyle özgürce yaşayabileceğini bildirdi.
➢ İznik, Bizans'a karşı yapılacak fetihlerde üs olarak
kullanılmak amacıyla merkez yapıldı.
➢ Daha sonra İzmit fethedildi (1337).
Balkanlardaki Gelişmeler Türklerin
Rumeli’ye Geçişi
Bizans İmparatoru, Osmanlı Devleti’nden
aldığı yardımlara karşılık Osmanlı Devleti’ne
Gelibolu’daki Çimpe Kalesi’ni verdi. Böylece Türkler
Rumeli’de toprak sahibi olmuşlar ve Balkan fetihlerinde
bu kaleyi üs olarak kullanmışlardır.
Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Uyguladığı
İskân ve İstimalet Siyaseti
Osmanlıların Balkanlarda takip ettikleri
iskân politikasının temel amacı;
✓ Fethedilen yerlerin İslamlaşmasını-Türkleşmesini
sağlamak.

4
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
✓ Göçmenleri yerleşik hayata zorlamak.
✓ Fethedilen yerdeki yerli halkın ayaklanma
çıkarmasını önlemek.
Osmanlılar yeni fethedilen topraklarda
iskân yaparken şunlara dikkat ederdi.
• Anadolu’dan getirilen Müslüman-Türk halkı
yerleştirir, bunun için özellikle konar-göçerleri
tercih ederdi.
• Anadolu’dan Rumeli’ye götürülen halk, büyük
yollar üzerinde bulunan ve askeri yönden önemli
şehir ve kasabalara yerleştirilmiştir.
• Göçmenler, iskân yerlerine yakın bölgelerden
seçilirdi.
• İklim şartlarının aynı olmasına dikkat edilirdi.
• Göçmen aileler seçilirken özellikle anlaşmazlık
içinde olan ailelerden birisi seçilirdi. Bundaki
amaç kan davalarını engellemekti.
• Göç eden ailelere toprak verilir ve bir süre vergi
alınmazdı.
• Göç edenler yeni yerleşim yerlerini
edemezlerdi.
• Fethedilen yerlerdeki yerli halktan ayaklanma
çıkarma ihtimali olanlar başka yerlere göç
ettirilirdi.
• Bir yerden göçmen alınırken o yerin üretim ve
düzeninin bozulmamasına dikkat edilirdi.
• Bu sistemin amacı; fethedilen yerlerde Türk
nüfusunu arttırmak ve Türk kültürünü yaymaktı.
İskân politikasının sonucunda;
➢ Balkanların Türkleşmesi ve bölgede Türk
kültürünün yerleşmesi sağlanmıştır.
➢ Geride düşman kuvveti bırakılmadığı için
Osmanlıların Rumeli’de güvenle ilerlemesi
sağlanmıştır.
➢ Anadolu’daki yurtsuz Türkmenlere yeni yurtlar
bulunmuştur.
➢ Osmanlılar Balkanlarda ele geçirdikleri yerlerde
halka hoşgörülü ve adaletli davranmışlar, halkın
inançlarına, geleneklerine, dillerine ve kutsal
saydıkları değerlere dokunmamışlardır.
HAMZA OLUÇ
➢ Osmanlı Devleti’nin bu şekilde davranması
Balkanlara yerleşmesini ve ele geçirdiği
topraklarda tutunmasını kolaylaştırmıştır.
Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda
Genişlemesi ve Haçlı Seferleri’nin
Başlaması
XIV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
Türklerin Balkanlara yerleşmeye başlaması üzerine
Balkan uluslarının birleşerek Osmanlı Devleti’yle
yaptığı savaşlara Haçlı Savaşları denilmiştir.
XIV. ve XV. yüzyıllarda Haçlı Seferlerinin
düzenlenmesinde;
✓ Türklerin Balkan topraklarından atılmak
istenmesi.
✓ Papa’nın Hristiyan dünyasını Türkler üzerine
kışkırtması.
✓ Türkler karşısında başarısız olan Bizans
İmparatorluğu’nun Hristiyan dünyasından yardım
istemesi gibi sebepler etkili olmuştur.
Osmanlılarla yapılan Haçlı Savaşlarına
Macarlar, Sırplar, Bulgarlar, Eflaklılar, Bosnalılar
gibi uluslar katılmıştır.
Çimpe Kalesi'nin Alınması (1353)
terk
• 1341'de Bizans'taki karışıklıklar sırasında tahta
geçmek isteyen Kantakuzen, Orhan Bey'den yardım
istedi.
• Orhan Bey, bu durumun Osmanlıların Rumeli'ye
geçişlerini kolaylaştıracağını düşünerek
Kantakuzen'e yardım gönderdi.
• İmparator Kantakuzen, Balkanlarda çıkan
ayaklanmalarda Sırp ve Bulgarlara karşı
Osmanlılardan tekrar yardım istedi.
• Orhan Bey, oğlu Süleyman Paşa'yı yardıma
gönderdi.
• İmparator, bu yardımın karşılığı olarak Çimpe
Kalesi'ni Osmanlılara verdi (1353).
• Çimpe Kalesi, Osmanlılar için Balkan fetihlerinde
üs olarak kullanıldı.
• 20.000 kişilik bir kuvvetle Rumeli'ye geçen
Süleyman Paşa, Gelibolu, Tekirdağ, Bolayır,
Malkara, Çorlu ve Lüleburgaz'ı fethetti.
• Osmanlılar, bu fetihlerle Bizans'ın Balkanlarla olan
bağlantısını kesmeye çalışmıştır.
5
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
Edirne'nin Fethi (1362)
➢ Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda ilerleyebilmesi
için öncelikle Edirne'nin alınması gerekiyordu.
➢ Orhan Bey, Edirne'nin fethi için hazırlıklar
yaparken vefat etti (1362).
➢ Orhan Bey'in ölümüyle yerine oğlu Şehzade Murat
geçti.
➢ Orhan Bey'den sonra padişah olan I. Murat, ilk iş
olarak Bizans'a Balkanlardan gelebilecek
yardımları engellemek için önemli yolları ele
geçirdi.
➢ Daha sonra Osmanlılar tarafından Sazlıdere Savaşı
ile Edirne fethedildi (1363).
➢ Edirne, başkent yapıldı.
➢ Edirne, Filibe ve Gümülcine'nin alınmasıyla
Bizans'ın Sırp ve Bulgar Devletleriyle karadan
bağlantısı kesildi.
➢ Ayrıca; Balkanların kapısı Osmanlılara açılmış
oldu.
➢ Bu durum, Osmanlılara karşı Haçlı ittifaklarının
kurulmasına sebep oldu.
➢ Rumeli'de daha önce fethedilen yerlerin Bizans
tarafından geri alınması üzerine, I. Murat, Lala
Şahin Paşa ile sefere çıkarak; Lüleburgaz,
Dimetoka, Kırklareli ve Çorlu'yu fethetti.
➢ Osmanlı Devleti, fethedilen toprakların sadece
askerî önlemlerle elde tutulamayacağını düşünerek,
imar ve iskân faaliyetlerini başlattı.
➢ Fethedilen yerlere Türk-İslam kimliği kazandırmak
için buralarda Türk nüfusu artırmaya önem verildi.
➢ Anadolu'dan göç ettirilen Türkler Balkanlara
yerleştirildi.
Sırpsındığı Savaşı (1364)
✓ Edirne ve Filibe'nin Osmanlıların eline geçmesiyle,
Papa V. Urban'ın teşvikiyle Avrupa'da bir Haçlı
ordusu oluşturuldu.
✓ Macar Kralı Layoş komutasındaki Haçlı ordusunu,
Hacı İlbey liderliğindeki bir akıncı birliği ani bir
baskın sonucu yok etmiştir.
✓ Bu zaferle, Balkan Devletleri üzerindeki Macarların
etkisi kırılmış, Türklerin Balkanlardaki ilerlemeleri
hız kazanmıştır.
6
HAMZA OLUÇ
Çirmen Savaşı (1371)
• Sırpsındığı yenilgisini telafi etmek isteyen Sırplar,
Osmanlı kuvvetlerine karşı harekete geçti.
• Çirmen'de yapılan savaşı, Osmanlı ordusu kazandı.
• Rumeli'nin büyük kısmı Türklerin eline geçti.
• Makedonya'nın fethi kolaylaştı.
• Sırp ve Bulgar krallıkları Osmanlı üstünlüğünü
tanıdı.
Ploşnik Bozgunu (1387)
➢ Balkanlarda yeni fetihler yapan Lala Şahin Paşa
komutasındaki Osmanlı akıncıları, Sırp ve Bosna
ordusu tarafından pusuya düşürüldü, büyük
kayıplar verildi.
➢ Bu olaydan sonra Balkanlarda Haçlı ittifakı
güçlendi.
➢ Çandarlı Halil Hayrettin Paşa komutasındaki
Osmanlı ordusu Şumnu, Tırnova ve Silistre'yi aldı.
Kosova Savaşı (1389)
✓ Osmanlıların Balkanlarda ilerleyişini durdurmak
için Sırp Kralı Lazar'ın öncülüğünde Haçlı
ittifakının kuruldu.
✓ Savaş, Osmanlı ordusunun zaferiyle sonuçlandı.
✓ Murat, savaş alanını gezerken bir Sırp askeri
tarafından şehit edildi.
✓ Bu zaferle, Balkanların Türk yurdu olduğu
kanıtlandı.
✓ Sırplar, Osmanlı egemenliğine girdiler.
✓ Murat'ın şehit olmasıyla yerine oğlu Bayezid geçti.
✓ Savaşlardaki ustalığından ötürü ona "Yıldırım"
dendi.
✓ Yıldırım Bayezid, Eflak'ı Osmanlı Devleti'ne
bağladı.
✓ Osmanlı akıncıları, Macar Kralı Sigismund'u
mağlup ederek; Arnavutluk ve Karadağ'ın Osmanlı
üstünlüğünü kabul etmesini sağladılar.
İstanbul’un Kuşatılması
➢ Bizans'ın Osmanlı Devleti'ne karşı Avrupalı
devletleri kışkırtması ve Karamanoğulları Beyliği
ile ittifak halinde olması üzerine Yıldırım Bayezid,
İstanbul'u kuşattı.
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
➢ Niğbolu Savaşı sebebiyle kuşatmaya kaldırıldıysa
da savaş sonrası tekrar İstanbul tekrar kuşatıldı.
➢ Bizans'a Karadeniz'den gelebilecek yardımları
engellemek amacıyla Anadolu Hisarı yaptırıldı.
➢ Ancak, Osmanlı toplarının Bizans surlarını yıkması
mümkün değildi.
➢ Ayrıca, Anadolu'da ve Rumeli'de karışıklıklar
çıkmıştı.
➢ Bu sebepler üzerine kuşatma kaldırıldı.
➢ Yıldırım Bayezid, İstanbul'u 1400 yılında ikinci kez
kuşattı.
➢ Bu kuşatma, doğuda Timur tehlikesinin görülmesi
üzerine kaldırıldı.
➢ Buna rağmen, Bizans'la şartları iyi olan bir
antlaşma imzalandı.
Bu antlaşmaya göre;
✓ İstanbul'da bir Türk Mahallesi kurulacak ve bir
cami yaptırılacak.
✓ İstanbul'da Türklerin davalarına bakmak için bir
kadı görevlendirilecek.
✓ Bizans, her yıl Osmanlı Devleti'ne vergi
verecek.
Niğbolu Savaşı (1396)
• Yıldırım Bayezid’in 1393'te Bulgar Krallığı'nı ele
geçirmesi ve İstanbul'u kuşatması üzerine
Avrupa'da yeni bir Haçlı ittifakı oluşturuldu.
• Macar, Fransız, Alman, İngiliz, Polonya ve
Venedik ordularından oluşan Haçlıların, Niğbolu
Kalesi'ni kuşatması üzerine, Yıldırım Bayezid,
İstanbul kuşatmasını kaldırarak, Niğbolu önlerine
geldi ve Haçlı ordusunu yendi.
Niğbolu Zaferi sonucunda;
➢ İslâm halifesi, Yıldırım Bayezid’e Sultân-ı İklim-i
Rûm unvanını verdi. Böylece, Osmanlıların İslâm
dünyasındaki etkinliği ve saygınlığı arttı.
➢ Osmanlı Devleti'nin Avrupa üzerindeki baskısı
arttı.
➢ Macarlar, etkisiz hale getirildi.
➢ Eflak ve Boğdan prensleri, Osmanlı üstünlüğünü
tanıdı.
7
HAMZA OLUÇ
➢ Balkanların güvenliğini sağlayan Yıldırım Bayezid,
Anadolu Türk birliğini sağlamak için Anadolu'ya
yöneldi.
Osmanlı Devleti’nin Anadolu’da Türk
Siyasi Birliğini Sağlama Faaliyetleri
• Bizans sınırında küçük bir uç beyliği olarak ortaya
çıkan Osmanlılar, ilk dönemlerinde Anadolu’daki
diğer beylikler ile iyi geçinme siyaseti
benimsemiştir.
• Osmanlılar gerek izledikleri bu siyasetle gerekse
Bizans’a karşı girişilen gaza mücadelesiyle diğer
beyliklerden farklı bir yerde olmuştur.
• Batı Anadolu’da, Germiyanoğlularının üstünlüğü-
nü kaybetmeye başlamasıyla birlikte Karaman-
oğulları kendilerini Türkiye Selçuklularının vârisi
olarak görmüştür. Fakat Osmanlılar, gaza siyaseti
sayesinde, diğer beyliklerin ve Türkmenlerin
takdirini toplamıştır.
• Bizans’a karşı kazanılan zaferler, Osmanlıların
itibarını yükseltmiştir.
• Anadolu'da Türk birliğinin sağlama çabaları Orhan
Bey zamanında başlatılmıştır.
• Bu amaçla; ilk olarak Karesioğulları Beyliği
Osmanlı topraklarına katıldı.
• Murat döneminde, Anadolu Türk birliğini
sağlamada barışçı bir politika izlendi. Diğer
beyliklerle siyasette ilk aşama, I. Murad zamanında
“vassallık” şeklinde Batı Anadolu beyliklerini
Osmanlı himayesine almak olmuştur.
• I. Murat'ın oğlu Bayezid'le Germiyanoğlu
Süleyman Şah’ın kızını evlendirdi. Kütahya,
Tavşanlı, Emet ve Simav'ı çeyiz olarak
Osmanlılara verildi.
• Hamitoğulları'ndan Akşehir, Isparta, Yalvaç,
Beyşehir ve Seydişehir para karşılığı satın alındı.
• Anadolu Türk birliğini sağlamak için Yıldırım
Bayezid zamanında başlayan ikinci aşamada ise
Batı Anadolu beylikleri doğrudan merkeze
bağlanmış ve eski beyler tasfiye edilmiştir.
• Vassallık statüsü ile Osmanlı’ya bağlı beyler, I.
Kosova Savaşı’nda yardımcı kuvvetler
göndermişse de I. Murad’ın şehadeti sonrası
Karamanoğulları’nın harekete geçmesi, beyliklere
yönelik bu politikada köklü değişikliğe neden
olmuştur.
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
• Sonuçta, 1389-1390 yıllarında Saruhan, Aydın,
Menteşe, Hamit, Germiyan beylikleri doğrudan
Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.
• Karamanoğulları ve Candaroğulları ile Kadı
Burhaneddin Devleti baskı altına alınmış ve
Yeşilırmak Vadisi’nde mahallî beyler de Osmanlı
hâkimiyetini tanımıştır.
• Beylik topraklarını birer birer Osmanlı sancağı
hâline getirmeye başlayan Yıldırım Bayezid, eski
beylere Osmanlı tımar sistemi içerisinde
geçinebilecekleri mülk topraklar da vererek
tepkileri azaltmayı ve bir denge unsuru oluşturmayı
da ihmal etmemiştir.
• Yıldırım Bayezid, 1399'da Memluklere bağlı olan
Dulkadiroğulları Beyliği'nden Malatya, Besni,
Darende ve Elbistan'ı aldı.
• Sınırlar, Orta Fırat'a kadar genişledi. Bunun
üzerine, Osmanlıların Memluklerle arası açıldı.
• Anadolu'da Timur tehlikesinin başladığı sırada
yaşanan bu gerginlik, Osmanlıların aleyhine oldu.
• Ankara Savaşı'nda Memlukler, Osmanlı Devleti'ne
destek vermedi.
Anadolu beyliklerinin Osmanlı Devleti’ne
katılmasıyla;
➢ Anadolu’da Türk siyasal birliği kurulmuştur.
➢ Marmara, Ege, Akdeniz ve Karadeniz sahillerinin
bir bölümü Osmanlıların eline geçmiş, Osmanlı
denizciliği güçlenmiştir.
➢ Adalar Denizi’ndeki gaza faaliyetlerini Osmanlılar
üstlenmiştir.
Türk Devletlerinin Liderlik Mücadelesi
✓ Türk hükümdarlarının, dünyadaki diğer devlet ve
milletleri hâkimiyeti altına alarak yönetmesi fikrine
“Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi” denmiştir.
✓ Türk tarihinde, devlet kurma ve yönetme yetkisinin
ilahi olarak hükümdara verildiğine inanılmış ve
buna kut inancı denmiştir.
✓ Oğuz Kağan Destanı ve Kök Türk Kitabelerinde de
geçen kut inancı gereği, Türk kağanının sadece
Türklerin değil tüm dünyanın hükümdarı olduğuna
inanılmış ve fetihler de bunun için
gerçekleştirilmiştir.
✓ Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, İslamiyet’in
kabulünden sonra Nizam-ı Âlem fikri ile birleşerek
8
HAMZA OLUÇ
Osmanlı Devleti tarafından ileri seviyeye
taşınmıştır.
✓ Türklerde hiçbir devirde önemini yitirmeyen bu
ideal, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Devri’nde
Yıldırım Bayezid ile Timur’u karşı karşıya
getirmiştir.
✓ Timur, Anadolu’ya gelmeden önce Karadeniz’in
kuzeyine seferler düzenleyerek Altın Orda
Devleti’nin parçalanmasına neden olmuştur.
✓ Cengiz Han’ın torunu Batuhan tarafından kurulan
Altın Orda Devleti, Rus Knezlikleri’nin
Karadeniz’e inmesini engelliyordu.
✓ Altın Orda Devleti’nin yıkılmasıyla Rusların,
güney ve doğuya yayılmasının önü açılmış ve
zamanla Moskova Knezliği güçlenerek Rus Çarlığı
hâline gelmiştir.
Ankara Savaşı (1402)
Ankara Savaşı’nın yapılmasında;
• Topraklarını kaybeden Anadolu beylerinin Timur’a
sığınarak Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtmaları.
• Yıldırım Bayezid’in Timur’dan kaçan Bağdat ve
Karakoyunlu hükümdarlarını himaye etmesi.
• Çin üzerine sefere çıkmaya hazırlanan Timur’un
arkasında güçlü bir Osmanlı Devleti’nin kalmasını
istememesi.
• Doğu-Batı ticaret yollarını ele geçirmek isteyen
Timur’un Anadolu’ya girerek Erzincan ve Sivas’ta
katliam yapması gibi sebepler etkili olmuştur.
• 1402 yılında Ankara yakınlarında yapılan savaşı
Timur kazanmıştır.
Ankara Savaşı’nın Sonuçları
➢ Savaşı kazanan Timur, Anadolu beyliklerinin
topraklarını tekrar eski sahiplerine geri vermiştir.
Böylece, Yıldırım Bayezid’in Anadolu’da önemli
ölçüde kurduğu siyasal birlik Timur tarafından
bozulmuştur. Timur bu davranışıyla Anadolu’da
güçlü bir devletin bulunmasını engellemeyi
amaçlamıştır.
➢ Osmanlı Devleti’nin batı yönündeki ilerleyişi bir
süre durmuştur. Dolayısıyla Bizans
İmparatorluğu’nun yıkılması gecikmiş ve
Balkanlarda Osmanlı hâkimiyeti sarsılmıştır.
➢ Timur’un Anadolu’dan çekilmesinden sonra
Osmanlı Devleti’nde Yıldırım Bayezid’in oğulları
arasında taht kavgaları başlamıştır. Osmanlı
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)
tarihinde “Fetret Devri” olarak bilinen ve 11 yıl
süren bu dönemde Osmanlı Devleti dağılmakla
karşı karşıya kalmıştır.
Fetret Devri (1402 – 1413)
✓ Osmanlı tarihinde Ankara Savaşı’ndan sonra
padişahsız geçen 11 yıla (1402 – 1413) Fetret Devri
denilmiştir.
✓ Fetret Devri’nde yaşanan taht kavgaları Osmanlı
Devleti’ni maddi-manevi zarara uğratmıştır. Ancak,
Osmanlı Devleti kurmuş olduğu sağlam devlet
örgütü ve güçlü sosyal kurumlar sayesinde
tamamen parçalanıp dağılmaktan kurtulabilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Fetret Devri'nde taht
kavgalarına ve zayıflamasına rağmen
Balkanlarda tutunabilmesinde;
• Tımar sisteminin ve planlı şekilde iskân
politikasının uygulanması.
• Timur’un Osmanlı ordusunu tamamen imha
edememesi.
• Avrupa'daki “Yüzyıl Savaşları”.
• Osmanlıların Balkanlarda takip ettiği hoşgörülü ve
adaletli politikanın Balkan halkını memnun etmesi
gibi sebepler etkili olmuştur.
Anadolu’da Siyasi Birliğin Yeniden
Sağlanması
➢ Çelebi Mehmet, ikinci kez Anadolu Türk birliğini
kurma çalışmalarını başlattı ve Saruhanoğulları'nı
ortadan kaldırdı.
➢ Aydınoğlularından İzmir'i aldı.
➢ Karamanoğullarıyla mücadele etti; Akşehir,
Beyşehir ve Seydişehir'i alarak onları barışa
zorladı.
➢ Menteşeoğulları ve Tekeoğulları da Osmanlılara
bağlılık bildirdiler.
➢ Osmanlılar, doğuda Akkoyunlu ve Karakoyunlu
devletleriyle komşu oldular.
Şeyh Bedrettin İsyanı
✓ Çelebi Mehmet döneminde meydana gelen bir
isyandır.
✓ Şehzade Musa'nın kazaskerliğini yapan daha sonra
İznik'te göz hapsinde tutulan medrese âlimi Şeyh
9
HAMZA OLUÇ
Bedrettin, Rumeli'ye geçmiş; ortak mülkiyet ve
eşitliği savunma iddiasıyla isyan etmiştir.
✓ İsyan bastırılmış, Şeyh Bedrettin öldürülmüştür
(1420).
✓ Dinî olmaktan öte, daha çok sosyal içerikli bir
ayaklanmadır.
Şehzade Mustafa İsyanı
• Timur'un beraberinde Semerkant'a götürdüğü
Şehzade Mustafa, Timur'un ölümünden sonra
Anadolu'ya dönerek Bizans'ın desteğiyle isyan
etmişse de mağlup olarak Bizans'a sığınmıştır.
• Mehmet Çelebi'nin ölümünden sonra tekrar isyan
eden Mustafa Çelebi'nin isyanını II. Murat
bastırmıştır.
Balkanlarda Osmanlı Hâkimiyetinin
Güçlenmesi
➢ Mehmet Çelebi, Anadolu'da Türk birliğini büyük
ölçüde sağladıktan sonra, Balkanlarda Osmanlı
otoritesini güçlendirmek için harekete geçti.
➢ Erdel, Macaristan ve Mora'ya akınlar yapıldı.
➢ Eflâk ve Bosna'da Osmanlı egemenliği kuruldu.
➢ Osmanlı'daki taht kavgalarından faydalanan
Venedik, Dalmaçya kıyılarına yayılmıştı.
➢ Venediklilerle ilk deniz savaşı yapıldı (1416).
➢ Bu tarihten itibaren denizlerde Osmanlı-Venedik
rekabeti arttı.
➢ Bu mücadele, 1430 yılına kadar sürdü.
➢ Sonuçta, Selanik, Yanya ve Serez Osmanlı
topraklarına katıldı.
➢ Arnavutluk'ta Osmanlı yönetimi oluşturuldu.
➢ Venedik’le barış yapıldı.
➢ Osmanlı Devleti'nin Balkanlardaki ilerlemesinden
rahatsız olan Bosna Krallığı, Sırp Krallığı, Macar
Krallığı ve Eflak Prensliği Osmanlı'ya karşı birlik
oluşturdular.
➢ Bu arada Macar Kralı'nın ölmesini fırsat bilen II.
Murat, bazı kaleleri ele geçirdi.
➢ Bu kalelerden biri de Sırplara ait Semendire
Kalesi'ydi.
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453) HAMZA OLUÇ

➢ Daha sonra Anadolu'ya dönen II. Murat, Balkan
devletleriyle ittifak kuran Karamanoğulları isyanını
bastırdı.
Edirne-Segedin Antlaşması (1444)
✓ Karamanoğulları isyanını bastıran II. Murat, tekrar
Balkanlar üzerine sefere çıktı.
✓ Belgrat hariç tüm Sırbistan'ı ele geçirdi.
Kosova Savaşı (1448)
✓ II. Murat Varna Zaferi sonrası, Rumeli'deki
ilerleyişini sürdürürken Arnavutluk'ta İskender Bey
isyan etti.
✓ Osmanlıların bu isyan ile uğraşmalarını fırsat bilen
Avrupalılar, Varna yenilgisinin intikamını almak ve
Osmanlıların Balkanlardaki ilerleyişini engellemek
için yeni bir Haçlı ittifakı oluşturdular.

✓ Osmanlı akıncılarının Erdel voyvodası Hunyadi
Yanoş'a yenilmesi Avrupalıları cesaretlendirdi.
✓ Osmanlılar karşı yeni Haçlı ittifakı kuruldu.
✓ Murat, Haçlılarla yapılan savaşı kaybedilmesi ve
aynı anda Karamanoğulları sorunuyla
uğraşılmasından dolayı barış istedi.
✓ 1444'te Edirne Segedin Antlaşması imzalanmıştır.
Buna göre;
• İki taraf arasında 10 yıl savaş yapılmayacak.
✓ Hunyadi Yanoş komutasındaki Haçlı ordusu,
Kosova'da yapılan savaşta Osmanlılara mağlup
oldu.
✓ Osmanlılar bu zaferle; Balkanlardaki hâkimiyetini
pekiştirdi.
✓ Balkanlarda Osmanlı hâkimiyetini engelleyebilecek
bir güç kalmadı.
✓ Haçlılar uzun yıllar Osmanlı Devleti’ne saldırmaya
cesaret edememişler ve Türklerin Avrupa’daki
hâkimiyet alanları sürekli genişlemiştir.

• Tuna nehri sınır kabul edilecek.

• Sırbistan yeniden kurulacak, fakat Osmanlı'ya vergi

verecek.

• Eflak Macaristan'a bırakılacak, fakat Osmanlı'ya

vergi verecektir.

• Balkanlarda Osmanlı aleyhine imzalanan ilk

antlaşmadır.

• Balkanlarda güvenliği sağlayan ve

Karamanoğulları ile arasındaki sorunu barış yoluyla
halleden II. Murat, tahttan kendi isteğiyle çekilerek
12 yaşındaki oğlu II. Mehmet'i tahta geçirmiştir.

Varna Savaşı (1444)

➢ Osmanlı tahtında küçük bir çocuğun bulunmasını
fırsat bilen Haçlılar, Edirne-Segedin Antlaşması'nı
bozarak harekete geçtiler.

➢ Yaklaşan tehlike üzerine II. Murat tekrar tahta

geçti.

➢ 1444'te Osmanlı ordusu, Haçlı ordusunu büyük bir

yenilgiye uğrattı.

➢ Varna Zaferi'yle, Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda

daha önce aldığı yenilgilerin etkisi ortadan kalktı ve
Balkanlarda Osmanlı etkisi daha da arttı.

10
( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

III. ÜNİTE
SAVAŞÇILAR VE
ASKERLER

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
3. ÜNİTE: SAVAŞÇILAR VE
ASKERLER
BEYLİK DÖNEMİ’NDE OSMANLI’NIN
ASKERİ GÜCÜ
➢ Osmanlı Devleti’nin kuruluş aşamasında düzenli bir
ordusu yoktu.
➢ Osmanlı Beyliği, sefere çıkmadan önce birçok
Türkmen aşiretine duyuruda bulunur ve sefer için
asker toplardı.
➢ Osmanlı Beyliği’nin ilk savaşçı sınıfını, Osman
Gazi’nin etrafında gaza ve ganimet amaçlı toplanan
alplar ve gaziler oluşturur. Karamürsel Alp, Konur
Alp, Gündüz Alp, Akçakoca, Samsa Çavuş gibi alplar
bu silsilenin en tanınmışlarındandır.
➢ Genelde gazilerden oluşan ve tamamı atlı olan
aşiret kuvvetleri yanında cihat amacıyla İslam dini
uğruna, Gaziyân-ı Rûm, Ahiyânı Rûm ve Abdalân-ı
Rûm ve Baciyanı Rum adları altında teşkilatlanmış
zümreler de savaşa katıldılar.
➢ Abdal Murad, Abdal Musa, Alaca Hırkalı, Geyikli
Baba Barak Baba, Karaca Ahmet, Selahaddin Buharî
gibi dervişler bu fetihlerde başrolü oynayanlar
arasındaydı. Dervişler, fetih ve iskândan başka,
fethedilen bölgelerin İslamlaşmasında da oldukça
etkili oldu.
➢ Osmanlı, fetih hareketleri içinde “alplık ve gazilik”
son derece önemli bir yere sahipti.
➢ Alp; cesur, yiğit, kahraman demekti. Alpler, Türk
milletinin içinden çıkmış yiğitlik ve cesaretleri ile
tanınmış gönüllü askerlerdi.
➢ Eski Türk devletlerinde bilinen en eski unvan ismin
önüne sıfat olarak getirilen “Alp” unvanıydı (Alp Er
Tunga, Alp Tigin, Alp Arslan gibi.). Eski Türk
devletlerinin kuruluşunda etkili olan Alplar, İslami
devir Türk devletlerinde Alp Gaziler olarak
misyonlarını devam ettirdiler.
➢ Osmanlı Devleti’nin kuruluşu aşamasında Turgut
Alp, Konur Alp, Saltuk Alp, Hasan Alp gibi alplar
önemli görevler üstlendiler. Bunlar bazen tek
bazen de hep birlikte meydan savaşlarına, büyük
bir hisarın zaptına, bazen bir kalenin muhasarasına
katıldılar.
HAMZA OLUÇ
İLK DÜZENLİ OSMANLI ORDUSUNUN
KURULMASI
Nedenleri:
➢ Devlete bağlı olmayan aşiret kuvvetleri arasında
belli bir düzen ve koordinasyon yoktu.
Savaşa karar verdiği zaman, bu grupların
toplanması ve sevkiyatı oldukça sorun yaratıyordu.
Ayrıca savaş öncesi ve sırasında disipline edilmeleri
oldukça zordu.
Kuruluşları, teşkilatlanmaları ve zamanla
teşkilatlanmalarındaki değişim hakkında
kısa bilgi
➢ İlk düzenli birlikler Orhan Gazi zamanında,
Bursa’nın fethinden sonra oluşturuldu.
➢ Yaya ve Müsellemler Orhan Bey zamanında Vezir
Alâeddin Paşa ve Bursa Kadısı Çandarlı Kara
Halil’in teklifleri doğrultusunda Bursa’nın
fethinden sonra oluşturuldu.
➢ Düzenli birliklerin atsız askerine “yaya”, atlı
askerine de “müsellem” adı verildi.
➢ Askerî sınıfa mensup olan kimseler ve vezirler, özel
bir kıyafet giyerek halktan ayırt edildi askerlerin
“ak börk” giymeleri kararlaştırıldı.
➢ Biner kişilik gruplar hâlinde teşkilatlanan yaya ve
müsellemlere alınacak askerler, Vezir Çandarlı Kara
Halil tarafından Türk gençleri arasından seçilmiştir.
➢ Yaya denilen piyade sınıfında her on kişiye bir
onbaşı, her yüz kişiye bir yüzbaşı tayin edilmiştir.
➢ Müsellem adı verilen atlı birliklerde ise her otuz kişi
bir ocağı meydana getirmiştir.
➢ Savaş zamanında bu gençlere önce birer, daha
sonra da ikişer akçe gündelik verilmiştir.
1
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
➢ Savaşın olmadığı zamanlarda ise ziraat yapmak
üzere kendilerine toprak tahsis edilen yaya ve
müsellemler, vergilerden muaf tutulmuştur.
➢ Osmanlı Devleti’nin ilk düzenli askerî birliği olan
yaya ve müsellem teşkilatı ile fetihler hızlanmıştır.
➢ Yaya ve müsellemler, Orhan Bey zamanında Hassa
Ordusu sayılmıştır.
➢ XV. yüzyılın ortalarına kadar fiilen silahlı hizmette
bulunmuş olan yaya ve müsellemler, Kapıkulu
Ocaklarının gelişmesiyle yerlerini onlara
bırakmıştır.
➢ Sonraki dönemlerde Osmanlı askerî teşkilatının
geri hizmetinde yer alan yaya ve müsellemler;
askerî amaçlı köprü ve yol yapımı, kale tamir ve
inşası, hendek kazımı gibi işlerde kullanılmıştır.
➢ Orhan Gazi’nin kurmuş olduğu, yaya ve
müsellemlerden sonra mesleği tamamen askerlik
olan Azeb teşkilatı kurulmuştur.
➢ Azebler, gönüllü Türk gençleri arasından seçilerek
beylerbeyi komutası altında seferlere katılmıştır.
➢ Yeniçeri Ocağının kurulmasından sonra Azebler,
öncü birlikler olarak kullanılmaya başlanmıştır.
TIMAR SİSTEMİ
✓ Osmanlı Devleti; fetih siyaseti sayesinde farklı
ekonomik sistem ve çeşitli kültürlere sahip
toplulukları da bünyesine katmıştır.
✓ Feth edilen yerlerin idaresi ve merkezî otoritenin
bu bölgelerde de sağlanması için yeni bir sistem
oluşturmuştur.
✓ Oluşturulan bu sistem hem merkezden uzak
toprakların idaresini hem de toprağın işlenmesini
sağlamıştır.
✓ Osmanlı Devleti daha önce de Büyük Selçuklu ve
Memlûklüler gibi devletler tarafından kullanılan
toprak sistemini geliştirip tımar sistemini ortaya
çıkarmıştır.
✓ Tımar; devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında
belli bir bölgenin vergi toplama yetkisinin
devredilmesi anlamına gelmektedir.
✓ Tımar sahiplerine ise “ehli tımar veya Tımarlı
Sipahi” denilmektedir.
✓ Tımar sisteminin uygulanması ile vergilerin bir
kısmı bölgedeki devlet görevlilerinin maaşlarını
HAMZA OLUÇ
karşılamak için bırakılmış ve kalan kısmı hazineye
aktarılmıştır.
✓ Osmanlı köylüsünün devlete ödediği en önemli ve
en yaygın vergi, ürettiği tahıldan alınan öşür
vergisidir. Köylü bu vergiyi ürün olarak ödemiştir.
✓ Tımar sisteminin uygulanmasında ilk aşama,
fethedilen herhangi bir bölgenin tahririnin
yapılarak vergi gelirlerinin belirlenmesidir (Tahrir
Defterlerine kaydedilirdi).
✓ Bu gelirler, farklı büyüklükte parçalara ayrılarak
ilgili şahısların rütbe ve mevkilerine göre dirlik
olarak verilmiştir. (Dirlik kelime anlamı olarak
geçimlik anlamına gelmektedir.)
✓ Tımar sistemi içerisinde yer alan bu dirlikler gelir
durumuna göre has, zeamet ve tımar olarak üçe
ayrılmıştır.
✓ Tımarlı Sipahi, toprak üzerinde yaşayan reayadan,
devletin belirlediği vergiyi toplama yetkisine
sahiptir. Toprağın mülkiyeti devlete aittir (Miri
Toprak).
✓ Tımarlı Sipahiler, padişahın taşradaki temsilcileri
olarak idari yöneticilik görev de yapmıştır.
✓ Özürsüz olarak sefere katılmayan sipahinin dirliği
elinden alınır, savaşlarda yararlık gösterenlerin
dirliklerine ise zam yapılırdı.
✓ Tımarlı sipahilerin onda biri, sefer esnasında
bulundukları bölgenin asayiş ve güvenliğini sağlar,
sefere giden arkadaşlarının işlerini üstlenirlerdi.
✓ Sefere çıkan sipahiler o kışı savaş bölgesinde
geçirecekse, aralarından bazıları bölgelerine
giderek arkadaşlarının tımar gelirlerini alıp
getirirdi. Bunlara “harçlıkçı” denirdi.
✓ Vefat eden tımarlı sipahinin dirliğinin bir kısmı,
varsa oğluna; oğlu olmayanın tımarı ise alay beyi
tarafından uygun birine verilirdi.
✓ Osmanlı köylüsünün devlete ve sipahiye karşı
görevlerinin sınırları kanunlarla belirlenmişti.
✓ Görevleri dışında reayanın karşılıksız çalıştırılması
yasaktı.
✓ Köylü, kendisine tahsis edilen toprağı işlemek ve
vergisini sipahiye ödemekle yükümlüydü. Köylü,
keyfî olarak tarlasını boş bırakamaz, çiftini,
çubuğunu terk edip bir başka memlekete
gidemezdi.
2
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
✓ Tımarlı Sipahi; reayadan kanunnamelerde belirtilen
oranlardan fazla vergi talep edemezdi.
✓ Ürün olarak ödemesi gereken vergiyi nakit olarak
alamaz veya ürünü daha uzak pazarlara
götürmesini köylüden isteyemezdi.
✓ Bu sistemin denetlenmesi kadıya aitti.
✓ Sipahi ile köylünün hak ve görevleri
kanunnamelerle tespit edilmişti.
✓ Köylünün sipahiden gelebilecek bir haksızlığa karşı
direnme hatta kuvvetle karşı koyma hakkı meşru
kabul edilmişti.
✓ Sipahiler, üretimin yükselmesi için tedbirler alırdı.
✓ Tımar topraklarının devlet mülkü olması
nedeniyle miras bırakılması, satılması, kiraya
verilmesi, vakfedilmesi ve bağışlanması yasaktı.
Tımar toprakları, sipahinin ve köylünün elinden
keyfî olarak alınamazdı.
✓ Tımarlı Sipahi, vergi toplayarak hem kendini
geçindirmek hem de tımarın büyüklüğüne göre
cebelü adı verilen askeri yetiştirmek zorundaydı.
✓ Tımar sahipleri, savaş zamanında hazırladıkları
cebelülerle birlikte sefere katılırdı.
✓ Osmanlı Devleti’nde Tımarlı Sipahilerden başka
yine eyalet askeri statüsünde Akıncılar, Deliler,
Yörükler, Beşliler, Yayalar ve Müsellemler gibi
yardımcı kuvvetler kullanılmıştır.
✓ Tımarlı sipahiler, işlevsel ve hızlı olduklarından
Osmanlı Devleti için oldukça önemli bir yere
sahipti. Bazı dönemlerde tımarlı sipahileri
Yeniçerilere karşı denge sağlayan bir faktör olarak
kullandı.
(C
ebelü Askeri)
Tımar Sisteminin Faydaları Nelerdir?
❖ Osmanlı Devleti, tımar sistemi ile devlet hazinesinden para
ayırmadan Osmanlı ordusunun taşradaki en kalabalık grubu
olan eyalet askerlerini oluşturmuştur.
HAMZA OLUÇ
❖ Tarım arazilerinin sürekli işlenmesini sağlayarak üretime
süreklilik kazandırdı.
❖ Tımarlı Sipahilerin merkezî otoritenin aleyhine toprak ve mevki
kazanmaları ve ayrı bir toprak aristokrasisi oluşturmaları
önlenmişti.
❖ Toprak gelirleriyle memur maaşları karşılanmış, vergiler düzenli
toplanmıştır.
❖ Tımar sistemi ile savaşa hazır askerler (tımarlı sipahiler)
yetiştirildi.
❖ Tımar sahipleri bulundukları yerlerde güvenliği sağlayarak
devlet otoritesini güçlendirdi.
❖ Bütün bunların yanında konar-göçer Türkmenlerin, büyük
ölçüde yerleşik hayata geçmesi sağlandı ve yerli halka zarar
vermeleri de önlendi.
Tımarlı Sipahiler Hakkında Kısa özet:
❖ Tımarlı sipahiler, Osmanlı ordusunun en önemli ve en kalabalık
atlı kuvvetleri idi.
❖ Tımar sahiplerinin vergi gelirine göre beslemek zorunda
oldukları bu atlı askerlere “cebelü” de denirdi.
❖ Tımarlı sipahileri, has, zeamet ve tımar sahipleri besledikleri için
devlete ekonomik yönden yük olmazlardı.
❖ Devletten maaş almaz, ganimet elde etmezlerdi.
❖ Tımarlı sipahiler bağlı bulunduğu bölgede reayadan vergileri
toplarlardı.
❖ Tımarlı sipahilerin yıllık gelirleri, hizmet kıdemlerine göre bin ile
yirmi bin akçe arasında olurdu.
❖ Tımarlı sipahiler, Türk ve Müslümanlardan oluşurdu.
Osmanlı Toplumunda Askerîler ve Reaya
➢ Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı olarak hem
askerlik hizmeti yapan hem de memur statüsünde
bulunan askerî sınıfı oluşmuştur.
➢ Askeri sınıfa mensup olan beylerbeyi, sancakbeyi,
Tımarlı Sipahi gibi kişiler vergi vermez ve yaptıkları
askerlik hizmetleri karşılığı bir yerin veya köyün
vergisini toplama yetkisine sahip olurlardı.
➢ Vergi veren şehir, kasaba ve köy ahalisi ile konar-
göçerlere ise “reaya” denirdi.
➢ Osmanlı Devleti’nde, askerî ve reaya ayrımı, tımar
sisteminin siyasi ve ekonomik temellerine
dayanmaktadır.
PENÇİK - DEVŞİRME SİSTEMİ VE
YENİÇERİLER
➢ Rumeli’deki toprakları genişlemeye başlayan
Osmanlı Devleti, daha fazla askere ihtiyaç duydu.
➢ Batı yönünde süratle ilerleyen fetihlerin devamı
için Anadolu’nun Türk ve Müslüman unsurlarının
yanında hem Osmanlı saltanatını koruyacak hem
de daima silah altında bulunacak bir asker
ocağının kurulmasına karar verildi.
➢ Bu amaçla savaşlarda elde edilen erkek esirlerin
beşte biri (pencik) ile Hristiyan tebaasından
devşirme sistemiyle oluşturulan yeni bir ordu
kuruldu.
3
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER HAMZA OLUÇ

➢ I. Murad Dönemi’nde, Kazasker Çandarlı Halil ❖ Tek erkek çocuğu olan ailelerden devşirme
Paşa’nın tavsiyesi ile kurulan kapıkulu askerleri, yapılmazdı.
piyadeler ve süvariler şeklinde iki kısma ayrılırdı.
❖ 8 yaş altı ve 20 yaş üstü devşirilemez.
1. KAPIKULU PİYADELERİ
❖ Devşirme olarak alınan çocuğun köyü, kazası,
sancağı, baba ve anasının isimleri, doğum tarihi,
a) Acemi Ocağı
eşkali bir deftere yazılırdı.
❖ Acemi Ocağı, yeniçeri Ocağına asker yetiştirmek
için ilk olarak Gelibolu’da kuruldu. ❖ En az üç, en fazla sekiz sene eğitilen çocuklar
Acemi Ocağına gönderilirdi.
❖ Acemi Ocağına iki şekilde asker alınırdı. Bunlardan
biri savaşlarda esir edilen, genelde on sekiz ❖ Acemi Ocağında dinî, ilmî ve askerî eğitimden
yaşından küçük, ruhen ve bedenen sağlıklı geçirilen devşirmeler ‘’çıkma’’ veya ‘’kapıya
gençlerin beşte birinin (pencik) vergi karşılığı devlet çıkma’’ adıyla yeniçeri ocağına alınırlardı.
hizmetine alınması şeklinde oluşturulan “pencik
sistemi”, diğeri ise “devşirme sistemi” dir. b) Yeniçeri Ocağı
❖ I. Murad Dönemi’nde bizzat padişahın hizmetinde
❖ Pencik, Farsçada 1/5 anlamına gelir.
bulunacak daimî ve profesyonel bir ordu kuruldu
❖ Pencik Kanunu’na göre Osmanlı Devleti’nin (1362).
fethettiği bölgelerden alınan esirlerin 1/5’i
❖ Yeniçeri Ocağı, barış zamanlarında Edirne’de ve
padişahın olurdu.
saray çevresinde dururdu.
❖ Devlet, esir başına 125 akçe paha biçerdi. Devletin,
❖ İstanbul’un fethinden sonra İstanbul’da iki yeniçeri
Pencik Kanunu’yla komutan ve gazilerden topladığı
kışlası yapıldı. (İstanbul’daki kışlalardan biri
köle başına düşen 25 akçe vergiye ise “pencik
Şehzade Camisi civarında, diğeri Aksaray
resmi” denirdi.
tarafındaydı.).
❖ Pencik resmi altında toplanan esirlerden önce
❖ Yeniçeriler başlarına börk denilen özel bir serpuş
erkek olanları ayrılırdı.
giyer; silah olarak da ok, yay, kılıç, hançer, balta;
❖ Sonra fiziksel durumlarına göre herhangi bir ateşli silahların yayılmasından sonra ise tüfek
sakatlığı olmayan ve ileride Yeniçeri olması kullanırlardı.
hedeflenenler “pencik oğlanı” olarak altı sınıfa
❖ Yeniçeriler savaşta padişahın yanında ve merkezde
alınırdı.
savaşırlar, üç ayda bir “ulufe” denilen maaş alırlar
❖ Pencik oğlanlarından eli yüzü ve karakteri düzgün ve askerlikten başka bir işte çalışmazlardı.
olanlardan bazıları sarayda “iç oğlanı” olarak
❖ Yeniçeri Ocağının en büyük komutanı “Yeniçeri
alınarak saray eğitimine tabi tutulurlardı.
Ağası”ydı.
❖ Geriye kalanlar ise Anadolu’da belli Türk
❖ Yeniçeri ağası ocakla ilgili işleri görmek üzere “Ağa
çiftçilerinin yanına verilerek Yeniçeri olmadan önce
Divânı” adı verilen bir divan kurar ve ocakla ilgili
Türk ve İslam kültürünü öğrenirlerdi.
davaları dinlerdi.
❖ Acemi Ocağına asker alınmasının diğer bir yolu da
devşirme sistemidir.

❖ Genelde Rumeli’de Hristiyan tebaadan yapılan bu

uygulamada öncelikle gönüllü olarak devşirilmek
istenenlerin çocukları alınırdı.
(Yeniçeriler)

4
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER HAMZA OLUÇ

❖ Osmanlı Devleti’nin uygulamış olduğu devşirme 2. KAPIKULU SÜVARİLERİ

sistemine benzer bir uygulama önceki dönemlerde
Abbasiler ve Selçuklular tarafından uygulanmıştı.
❖ “Gulam sistemi” adı verilen bu uygulamada, savaş
esirleri arasından seçilenler ile bazı bölgelerden
toplanan küçük yaştaki çocuklar, yeteneklerine
göre yetiştirilecekleri “gulamhane” denilen
merkezlere getirilirlerdi.
❖ En önemli gulam yetiştirme merkezi ise saraydı.
❖ Burada askerî konuların yanında yönetim ve
protokol kuralları ile ilgili eğitim de verilirdi.
❖ Gulamların çoğunluğunu Türkler oluştururdu.
❖ Kapıkulu süvarileri, merkez ordusunun en itibarlı
atlı birlikleriydi.
❖ İlk zamanlarda buraya nüfuzlu devlet adamlarının
ve kumandanlarının çocukları alınırdı.
❖ I. Murad Dönemi’nde Kapıkulu Süvarileri, devşirme
sistemine dâhil olarak “sipahi” ve “silahtar” adıyla
iki bölük şeklinde yeniden düzenlendi.
❖ Daha sonraları sağ ve sol ulufeciler ile sağ ve sol
gariplerin de ilavesiyle Kapıkulu süvari bölüklerinin
sayısı altıya çıktı bu yüzden bunlara “Altı Bölük” de
denildi.

❖ Halifenin veya Selçuklu sultanlarının özel muhafız ❖ Kapıkulu süvarileri, savaş ve seferlerde padişahı
ordusu olan gulamlar aynı zamanda hükümdarla korur; padişahın silahlarını, Osmanlı sancağını ve
birlikte savaşa katılır ve olası ayaklanmaların hazinesini taşırlardı.
bastırılmasında aktif rol oynarlardı.
❖ Yeniçerilere göre daha itibarlı bir konuma
sahiplerdi.
Gulam Sistemi’nden Yeniçeri Ocağı’na
Geçiş
❖ Osmanlı Devleti, yeniçeri olacak adayların
belirlenmesi gulam sistemine göre daha planlı bir
şekilde yapıldı.

❖ Öyle ki devşirilen çocukların her türlü özellikleri ve

kişisel bilgilerini en ince ayrıntısına kadar devletin
resmî kayıtlarına geçirildi.

❖ Dönemin şartlarına göre profesyonel bir askerî

yapıya kavuşturulan Yeniçeriler, Osmanlı merkezî
devlet yapısını ve dolayısıyla da saltanatın
devamlılığını güçlendirdi.

❖ Osmanlı Devleti, Yeniçeriler sayesinde profesyonel

ve daimî bir ordu kurdu.
❖ Nitekim Yeniçeriler aldıkları eğitim ve disiplin
sayesinde, dönemin Türk devletleri ile Avrupa
ordularından askerî güç ve teşkilat açısından büyük
ölçüde ayrıştı.
❖ Osmanlı Devleti, aynı zamanda yeniçeriler
sayesinde diğer Türk devletlerine ve Avrupa’ya
karşı askerî ve siyasi üstünlük sağladı.
Kapıkulu Piyadeleri
a) Acemi Ocağı
Acemi Ocağı diğer bir ismiyle Acemioğlanlar Ocağı Osmanlı
İmparatorluğunda Enderun için öğrencileri ve başta piyade kısmı
olmak üzere kapıkulu ordusunun ihtiyaç duyduğu askerleri eğitmek
için kurulmuştu. Osmanlı devletinin tebası olan halkların gayrimüslim
olanlarının ve özellikle Balkanlar'dan 8-18 yaş arasında çocuk ve
gençlerin toplanması ile uygulanan devşirme sistemiyle kaynak
sağlanan Acemi Ocağı'nda çoğunlukla asker bazen de saraya bürokrat
yetiştirilirdi.
b) Yeniçeri Ocağı
Yeniçeri, Osmanlı Devleti'nde askeri bir sınıftır. Yeniçeriler,
Padişah'a bağlı Kapıkulu Ocakları'nın piyade kısmıdır. Yeniçeriler,

5
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER HAMZA OLUÇ

Osmanlı Devleti'nin sınırlarında yaşayan Yunan, Sırp, Arnavut gibi
Hristiyan topluluklardan toplanan yetim çocuklardan oluşmuştur.
c) Cebeci Ocağı
Ordunun silahlarını hazırlayan ve savaş alanına taşıyan sınıftır. Fatih
Sultan Mehmed zamanında kurulmuştur. Yeniçeriler gibi, acemi
oğlanları arasından seçilen Cebeciler, 59 bölük ve 37 orta bölük olmak
üzere 96 odaya ayrılmıştı. Cebeciler, silah yapımı, tamiri, barut
hazırlanması ve savaş araç-gereçlerinin hazırlanmasını sağlayan
sınıflardan oluşmakta idi.
d) Topçu Ocağı
Top döken, topçulukla ilgili malzemeleri hazırlayan ve savaşlarda
topları kullanan sınıftır. Topçu ocağının en büyük zabitine (subayına)
"Sertopî" veya "Topçubaşı" denirdi.
e) Top Arabacılar Ocağı
Osmanlılarda kapıkulu ocaklarının yaya kısmından büyük topları
cepheye taşımak için kurulan teşkilât. Muhtemelen 15. yüzyılın
sonlarında kurulmuştur. Önceleri acemi ocağından neferler alınırken,
17. asırdan îtibâren ocak arabacılarının evlâtlarından ve kul
kardeşlerinden alınmaya başlanmıştır. İstanbul’da ikâmet ettikleri gibi
nöbetleşe kalelere de giderlerdi.
f) Humbaracı Ocağı
Humbaracı Ocağı, Fabrika ve kışlaları Üsküdar'da bulunan
humbaracılar, devlet askerî teşkilâtı bakımından önemli bir yere
sahiptiler.
Hassa Ordusu'nun Süvariler kısmında yer alırdı. Bu bölüğe Yeşil
Bayrak da denilirdi. Sağ ulufeciler 120 bölükten oluşurdu. Sağ
ulufeciler, seferde padişahın ve sipahi bölüğünün sağında yürürlerdi.
Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise, padişah sancağının
sağında dururlardı. Hazineyi korumak bunların görevleri arasındaydı.
Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına Subaşı
sıfatıyla sağ Ulufecilerden 4 kişi tayin edilirdi. Ayrıca ordumuz için de
büyük bir önemi vardı. Bu yüzden sağ ulufeciler Osmanlı
donanmasında yer almaktadır.
d) Sol Ulufeciler
Sol ulufeciler, seferde padişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün
solunda yürürlerdi. Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise,
padişah sancağının solunda dururlardı. Hazineyi korumak bunların
görevleri arasındaydı. Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük
subaşılığına Subaşı sıfatıyla sol Ulufecilerden 3 kişi tayin edilirdi.
Ayrıca Osmanlı ordusu için de büyük bir önemi vardı. Bu yüzden sol
ulufeciler Osmanlı donanmasında yer almaktadır.
e) Sağ Garipler
Sağ garipler savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi korurlardı .
f) Sol Garipler
Sol garipler savaşta saltanat sancaklarını korurlardı.

g) Lağımcılar
Kuşatma altındaki surlarının altından tünel kazarak surları yıkan veya
düşmanın açtığı tünelleri kapatan ocaktır. İlk kez Fatih Sultan
Mehmed tarafından kullanılmıştır.

h) Sakalar
Osmanlı ordusunun yardımcı kuvvetlerindendir. Görevleri savaşta
askerlere içecek dağıtmaktır.

Kapıkulu Süvarileri
Kapıkulu Süvarileri İstanbul dışında oturan süvari (atlı) birliklerdir.
Savaşta hükümdar çadırını, sancakları ve hazineyi korurlardı. Kapıkulu
süvarileri Sipahi, silahtar, sağ ulufeciler, sol ulufeciler, sağ garipler ve
sol garipler olarak bölümlere ayrılırdı.

a) Silahtar
Silahtar savaşta padişahın yanında durup padişahı korurlardı.

b) Sipahi
Sipahi eskiden Osmanlı ordusunda, tımar adıyla aldıkları vergiye
karşılık seferlere katılmak zorunda olan bir sınıf süvari asker
bulunurdu. Bunlar âkıncılık çapulculuk, karakol hizmetleri görürler ve
düşman karşısında yaya askerlerin korunmasını sağlarlardı. Bunlar
hafif süvari birlikleri olup ok-yay kullanıp düşman birliklerini yıpratır.
Hafif zırh, kalkan ve kılıçlarıyla süratli olup stratejik kullanıldığı zaman
çok yararlı olan birliklerdi.

c) Sağ Ulufeciler
Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi korurlardı. Ayrıca saltanat
sancaklarını korurlardı. Sağ Ulufeciler, Osmanlı Devleti askeriyesinin

6
 ( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

IV. ÜNİTE
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI
MEDENİYETİ

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ HAMZA OLUÇ

IV. ÜNİTE
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
1. ANADOLU’NUN İSLAMLAŞMASI Türklerin İslamiyet’i kabulüyle başlayan ve
12. yüzyılda gelişimini tamamlayan tasavvuf
Anadolu’nun İslamlaşmasında Tasavvufun düşüncesi ve bu düşüncenin mirasçıları
Rolü Nedir? Anadolu’nun İslamlaşmasında büyük bir rol
üstlendiler. Özellikle Sultan Alaaddin Keykubat
Dönemi’nde Anadolu, Horasan alimlerine ev
sahipliği yaptı.

Anadolu kısa sürede adeta dini ve

tasavvufi terbiye ile donandı. 13. yüzyıl
başlarından itibaren ise Orta Asya’nın maruz
kaldığı Moğol İstilası’nın ardından kaçan birçok
Türk boyu Anadolu’ya sığındı. Bunun neticesinde
Anadolu tam bir kültür merkezi halini aldı. Hoca
Ahmet Yesevî, Mevlâna Celaleddin-i Rumi, Hacı
Bektaş-ı Veli, Ahi Evran, Yunus Emre ve Hacı
Bayram-ı Veli gibi pek çok sufi ve alim bu devirde
yetişmiş ve öğretileriyle halkın yaşamına ışık
tutmuşlardır. Bu sufi ve öğretileri özetle şunlardır:

Sufiler ve Alimlerin Öğretilerinin Anado-

lu’nun İslamlaşmasına Etkileri

Tasavvuf: İslam’ın temel prensiplerine dayanarak Ahmet Yesevî

nefsi arındırma, ahlakı güzelleştirerek dini yaşama,
ruhun yücelmesine ve kemale ermesine çalışarak
Allah’a ulaşma ilmidir.
Tasavvuf yolunda giden kişiye
“mutasavvıf” veya “sufi” denir.
Tarikat: Aynı dinin içinde birtakım yorum ve
uygulama farklılıklarına dayanan, bazı ilkelerde
birbirinden ayrılan Allah’a ulaşma ve onu tanıma
yollarından her biridir. Mevlevi ve Bektaşi tarikatı
gibi.
Türk İslam devletleri Büyük Selçuklular
Dönemi’nden itibaren, İslam dünyasını iç
buhranlardan ve dış tehlikelerden korumak için
sadece siyasi ve askeri kuvvetin yeterli
gelmeyeceği, tebaanın dini ve siyasi saldırılara
karşı bilinçlendirilmesi düşüncesindeydi. Bu Piri Türkistan olarak anılan Hoca Ahmet
sebeple kurulan Nizamiye medreselerinde ilim ve Yesevî, Divan-ı Hikmet adlı eseriyle İslamiyet
irfan orduları yetiştirildi. Aynı fikir ve uygulama öğretisinde söz sahibi oldu. O, İslam medeniyetine
gerek Anadolu Selçukluları girmeye başlayan Türk boylarına İslami bilgileri
gerekse Osmanlı Anadolu’sunda da gelişerek öğretti. Birçok derviş yetiştirerek onları manevi
devam etti.

1
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
fetihler için Anadolu’ya gönderdi, Anadolu’nun
İslamlaşmasında büyük rol oynadı.
✓ Öğretisinin özü, ahlaki hürriyettir.
✓ Ahlaki hürriyete, “Hakkı bilmek için ilk önce
kendini bilmek” ve “Ölmeden önce ölmek”
anlayışıyla ulaşılır.
✓ Bu öğretinin temeli hikmet, sohbet ve ahlak
esaslarına dayanır.
✓ Ahmet Yesevî, bunu kâmil insan öğretisiyle
sistemleştirir.
✓ Bu üç esas insanı, nefsin esaretinden ve
kendine yabancılaşmaktan kurtararak ahlaki
olgunluğa kavuşturur.
✓ Eserlerine kaynak olarak Kur’an ve hadisi esas
almış ve onların özünü dile getirmeye
çalışmıştır.
Ahmet Yesevî: Sözü didar isteyen herkes
için söyleyip, “Canı, cana bağlayarak damarları
ekleyip, Garip, fakir, yetimlerin gönlünü avlayıp,
Gönlü bütün kimselerden eyledim” dizeleri ile
insanları eğitme, onlara erdemli davranışlar
kazandırma yanında yardımlaşma ve dayanışma
duygularını yaymayı ilke edindi.
Hacı Bektâş–ı Velî
Hoca Ahmet Yesevi’nin kurmuş olduğu
Yesevilik Tarikatı’nın Anadolu’daki en büyük
uygulayıcılarından olan Hacı Bektaş-ı Veli,
Anadolu’da bir zaviye kurarak halkı aydınlatmaya
çalıştı. Fikirlerini “Makâlât” adlı eserinde topladı.
Halifelerini Balkanlara, Rumeli’ye göndererek,
buradaki halkın İslamlaşmasına katkı sağladı. Bu
dervişler geçtikleri yollar üzerinde rastladıkları
dağlara, nehirlere Orta Asya’da bıraktıkları coğrafi
yer isimlerini vererek bu toprak parçalarına Türk
damgasını vurdu.
HAMZA OLUÇ
Hacı Bektaş-ı Veli;
Abdal, Hak’ka hayran olandır.
Adalet her işte, Hakk’ı bilmektir.
Âdem suretinde olan herkes, Âdem değildir.
Adem’in Ademliği; akıl, haya ve ilim iledir.
Alimlere ve kendini bilenlere, alçak gönüllülük
yaraşır.
Allah ile gönül arasında perde yoktur.
Dizeleri ile Allah’a yakın olmaya, güzel
ahlaka ve ilmin önemine vurgu yaptı.
Mevlâna Celaleddin-i Rumi
12. yüzyıldan itibaren Anadolu
şehirlerinde Müslümanlarla Hristiyanlar bir arada
yaşamaya başladı. Mevlâna Celaleddin-i Rumi ise
öğretileri ile tüm insanlığa kucak açmıştır. Nitekim
Mevlâna, vefat ettiği zaman, Konya’nın yalnız
Müslümanları değil Hristiyan, Yahudileri de cenaze
merasimine iştirak etti. Zira Mevlana’nın: “Yine
gel, yine gel, her ne olursan ol yine gel. İster
kafir, ateşe tapan, putperest ol yine gel. Bizim bu
dergahımız ümitsiz dergâhı değildir Yüz defa
tövbeni bozmuş olsun da yine gel.” Sözleri onun
her kesim tarafından sevilmesine, kendisine saygı
duyulmasına vesile oldu.
✓ Öğretisinde insanlara iyiliği, alçak gönüllüğü,
cömertliği, merhametli ve doğru olmayı
öğütlemiştir.
✓ Mevlânâ’ya göre insan, kendi kendini eğiterek
hayvani ve şeytani yönlerinden sıyrılır.
✓ Mevlânâ öğretilerinde, dinî-tasavvufi
düşüncesinin kaynağının Kur’an ve sünnet
olduğunu vurgulamıştır.
2
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
Ahî Evran
Ahiliğin kurucusu ve aynı zamanda esnaf
ve sanatkarın lideri olan Ahi Evran Türk ve İslam
dünyasının önemli sofilerindendir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nden de destek
gören Ahi Evran, Kayseri’de Fütüvvet teşkilatından
esinlenerek ilk Ahi teşkilatını burada kurdu.
13.yüzyıldan itibaren Ankara ve
Kırşehir’de toplanan Ahiler, kısa sürede Selçuklu
şehirlerine yayıldılar. Aynı zamanda Osmanlı
Devleti’nin kuruluşunda etkili oldular. Nitekim
Osman Bey, dönemin Ahi teşkilatı lideri Şeyh
Edebali’nin kızıyla evlenerek, Ahilik teşkilatının
desteğini almıştı. Yine Bursa’nın fethi sırasında
Şeyh Edebali’nin yeğeni Ahi Hüseyin’i yanına alan
Orhan Gazi, Ahi teşkilatıyla irtibatını geliştirmiştir.
Dolayısıyla ahiler, Osmanlı Devleti’ne hem askeri
hem de manevi açıdan büyük destek vermişlerdir.
✓ Toplumun mutluluk ve refahı için bütün sanat
dallarının gerekliliğini savunmuş, sanat
erbaplarının belli işyerlerinde toplanarak
oralarda sanatlarını icra etmelerini yani bir
araya gelmelerini tavsiye etmiştir.
✓ Ahi teşkilatının kurucusu olan Ahî Evran
kişinin, kötü huylardan arınıp iyi huylar
kazanmasını hedeflemiştir.
Ahilik; dürüstlüğün, sevginin, dostluğun, yar-
dımlaşmanın, hoşgörünün, bilginin ve dayanış-
manın sanat ile birleşimidir.
Bu anlamda Ahilik, işçinin, çalışanın, üretenin,
namuslu kazancın, namuslu ticaretin ve adaletli
yönetimin simgesi oldu. Ahilik geleneğine göre bir
ahinin; eli açık, cömert, yardımsever olmalı, dilini
yalandan, gıybetten, iftiradan bağlamalı, gözünü
ayıp aramaktan, elini haramdan bağlamalıydı.
HAMZA OLUÇ
Yunus Emre
Anadolu’da yetişen ve engin
hoşgörülülüğü ile bulunduğu bölgede insanlara
etki eden Yunus Emre, 13. yüzyılın ikinci yarısında,
Türkiye Selçuklularının son dönemlerinde yaşamış
bir sufi idi.
Farsça ve Arapçanın genel kabul gördüğü
bir dönemde, duygu ve düşüncelerini sade bir
Türkçe ile yazan Yunus Emre’nin “Yaratılanı
severim Yaratan’dan ötürü” düşüncesi, “Sevelim
sevilelim, dünya kimseye kalmaz.” öğretisi,
insanlar arasında çok sevilip kabul gördü.
Yunus Emre’nin;
“Benim bunda kararım yok, ben bunda gitmeye
geldim. Bezirganım malım çok, alana satmaya
geldim. Ben gelmedim dava için, benim işim sevi
için. Dostun evi gönüllerdir, gönüller yapmaya
geldim” dizeleri, iyilik ve dostluğa yönelik temel
öğretilerinden bazılarıdır. Bu öğretiler, Yunus
Emre’nin halk arasında “Bizim Yunus” olarak
tanınmasına neden oldu. Öyle ki halkın, birçok
şehirde ona ait mezar olduğunu iddia ederek
Yunus Emre’nin kendi şehirlerinden olduğunu
söylemeleri, Yunus’un ne kadar sevilip
sahiplenildiğinin en büyük kanıtıdır.
✓ Irk, din ve dil ayrımı yapmadan tüm insanlığa
yönelik öğretiler geliştirmiştir.
✓ İnsan her yerde aynı değeri taşıyan yüce bir
varlıktır.
✓ İlimden asıl amaç, insanın kendini tanıması ve
olgunlaşmasıdır.
✓ Yunus, öğretilerinde bütün insanlığı ilahi aşka,
kardeşliğe, merhamet ve şefkate davet etmiş;
insan olmanın, kendini
bilmenin, Allah’a ulaşmanın şartlarını ve
yollarını anlatmıştır.
3
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
✓ Sevgi temeli üzerine kurulu düşünce
dünyasında insanı sevme noktasında
kalmayıp, Allah sevgisine uzanır.
Hacı Bayram-ı Veli
Anadolu’nun İslamlaşmasında rol oynayan
sofilerden biri de Hacı Bayram-ı Veli’dir. O, bilim
ve tasavvufu birleştirmeyi başardı.
İslamiyet’i iyice anlayarak, önce müderris
oldu, medreselerde birçok öğrenci yetiştirdi.
Sonra da tasavvuf yolunda ilerledi. O, sevenlerini
el emeği ile geçinmeye ve el sanatlarını
öğrenmeye yönlendirdi. Herkese çalışma
tavsiyesinde bulundu. İnsanları birlik ve beraberlik
yolunda eğiterek, dayanışma ve yardımlaşma
duygularının yeşermesi için büyük çaba harcadı.
Anadolu’ya gelen konar-göçer
Türkmenlerin yerleşik hayata geçmelerine büyük
katkı sağladığı gibi; fikirleriyle Anadolu’da Türk ve
İslam birliğinin sağlanmasında büyük rol oynadı.
✓ Nefsin olgunluğunu önemli saymış, olgunluğa
erişmek ve kendini tanımak gibi öğretileri dile
getirmiştir.
✓ Hacı Bayrâm-ı Velî’ye göre insan ancak kendini
tanıyarak ve bu düzenin asıl sahibinin emrine
kendini adayarak gerçek varlığının şuuruna
erer.
✓ Hacı Bayrâm-ı Velî’nin öğretisi, önce Allah’a
sonra canlı cansız tüm varlıklara derin bir sevgi
duymanın yanı sıra onların hizmetine kendini
adamak şeklindedir.
HAMZA OLUÇ
2. OSMANLI DEVLET İDARESİ
OSMANLI DEVLET İDARESİNİ OLUŞTURAN
UNSURLAR
❖ Osmanlı Devleti’nde toplum, sosyal hayatın
sağlıklı bir biçimde sürdürülebilmesi için iki
büyük sınıfa ayrılmıştır.
❖ Birincisi: saltanat beratı ile padişahın dinî ya
da idari yetki tanıdığı kişilerden oluşan
yönetenler yani askerî sınıftır.
❖ İkincisi, idareye katılmayan muhtelif din ve
soylara mensup zümrelerden oluşan
yönetilenler yani reayadır.
Reaya Hakkında Kısa Bilgi:
Osmanlı Devleti'nde yönetilenlere "reaya"
denirdi. XIX. yüzyıl­dan sonra reaya, daha çok
Müslüman olmayanlar için kullanılırdı. Reaya ile
askeri sınıfın farkı, reayanın vergi ödemesi,
askerlerin ise vergi vermemesiydi.
Yönetilenler dini yönden de üçe ayrılmıştı:
Müslümanlar:
Müslümanlar yönetici olurlar, askerlik
yaparlar ve öşür verirlerdi. Müslümanlar
genellikle, tarım ve sanatla uğraşırlardı.
Hristiyanlar ve Museviler: Hristiyan ve
Museviler askerlik yapmazlar, buna karşılık "Cizye"
denilen vergiyi verirlerdi. Cizye yetişkin ve sağlıklı
erkeklerden alınırdı. Genellikle ticaret ve tarımla
uğraşıyorlardı. Islahat Fermanı ile devlet memuru
olma hakkını elde ettiler.
4
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
Reayanın görevi, üretim yapmak ve vergi
vermek suretiyle askerî sınıfı desteklemektir.
❖ Padişah başta olmak üzere askerî sınıfın
görevi ise Osmanlı hukukunu uygulayarak
ülkede adaletin hüküm sürmesini ve halkın
refahını sağlamaktır.
❖ Osmanlı toplumunda yönetenler sınıfı kendi
arasında seyfiye, kalemiye ve ilmiye olmak
üzere üç sınıfa ayrılırdı.
1. Seyfiye:
• Osmanlı toplumunda, yönetim görevi de
bulunan askeri grup “seyfiye” olarak
adlandırılmıştır. Seyfiye ehl-i örf veya ümera
olarak da isimlendirilmiştir. Seyfıye kapıkulu
ve tımar sistemleri içinde yetişen ve görev
yapan kişilerden meydana geliyordu.
• Vezirler, beylerbeyi, sancakbeyleri, kapıkulu
askerleri tımarlı sipahiler seyfiye sınıfına
dahildi.
• Seyfiye sınıfı yaptıkları görev karşılığında
devletten ulufe veya dirlik alırlardı.
• Kapıkulları, enderun görevlileri, kale
muhafızları, subaşılar ve asesler maaşlarını
hazineden nakit olarak (ulufe) alırlardı.
• Tımarlı sipahiler, sancakbeyleri, beylerbeyleri
ve vezirler ise hizmet karşılığında dirlik (tımar)
alırlardı.
2. Kalemiye:
• Osmanlı idari ve mali bürokrasisinin
mensuplarından oluşuyordu.
• Divan'daki temsilcileri Nişancı ve Defterdar-
lardı.
• Nişancı, tımar sistemini uygulayan organizas-
yonun başında bulunuyordu. Ayrıca Divan
yazışmaları başta olmak üzere devlet
merkezindeki bütün resmi işlemleri emrindeki
katiplerle yürütüyordu.
• Defterdarlar da maliye ile ilgili olarak aynı
işleri yapıyorlardı. Küttab sınıfı bu
fonksiyonlarıyla örf alanındaki kuralları
uygulayan gruptu. Bunlar hem kural koyarlar,
hem de uygularlardı. Bu açıdan devletin
işleyişinde önemli bir rol üstlenmişlerdi.
HAMZA OLUÇ
3. İlmiye
• İlmiye, yargıçlık, noterlik ve mahalli yönetim
işlerini yürüten kadılardan, tıp ve müneccimlik
yani astroloji alanındaki uzmanlar ile her
seviyedeki eğitim ve öğretim elemanlarından
meydana geliyordu.
• Ayrıca imam, müezzin gibi din görevlileri,
tarikat şeyhleri ve Hz. Peygamber'in soyundan
gelen seyyid ve şerifler de ilmiyeye dahildi.
• İlmiye mensuplarının büyük çoğunluğu Türk
asıllıdır.
• Eğitimle ilgili ilmiye mensupları ücretlerini,
hazineden veya vakıftan nakit olarak alırlardı.
• Kadılar devletten maaş almazlar, gördükleri
dava ve yaptıkları işlemlerden aldıkları
harçlarla geçimlerini sağlarlardı.
• İlmiyenin bir diğer üyesi de kazaskerlerdi.
Divan'da büyük davalara bakarlar, kadı ve
müderrisleri tayin ederlerdi.
• İlmiye teşkilatının başı Şeyhülislâm'dır. Din
işleri, vakıflar, eğtim ve kültür müesseseleri,
mahkemeler Şeyhülislâm'ın kontrol ve
denetimindedir. Şeyhülislâm'ın en önemli
görevi fetva vermekti.
• İlmiye sınıfının başlıca görevleri fetva (ifta),
eğitim (tedrisat) ve adaletti.
Kazasker Kimdir? Görevleri Ve Özellikleri
Nelerdir?
➢ Kazasker, diğer adı “Kadı Askerdir.”
➢ Kazasker, isminden dolayı sürekli hangi sınıfa
ait olduğu karıştırılmaktadır. Genelde seyfiye
sınıfı olarak bilinir ama aslında ilmiye sınıfına
ait bir görevlidir.
➢ Kazasker, Eğitim ve Adalet bakanlığı
görevlerini üstlenmiştir.
➢ Kazasker, Askeri davalara bakar.
➢ Kazasker, Ordu ve yöneticiler arasındaki
uyuşmazlıkları çözen bir yargı organı idi.
➢ Kazasker, Kadı ve müdderislerin tayin, terfi, ve
görevlerden alınmasına karar verir idi.
➢ Kazasker, Kadıların vermiş olduğu kararların
temyiz edildiği merci idi. Kadıların vermiş
olduğu kararları yeniden düzenleyebilir, red
edebilir veya düzeltebilirdi.
➢ Kazasker olmanın şartı, Müslüman ve Türk
olmaktı. Bunun yanında Medrese çıkışlı olmak
zorunda idi. Tıpkı Şeyhulislam gibi.
5
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
➢ Kazasker sayısı, sınırların genişlemesine
paralel olarak Kazaskerlerinden sayısı
artmıştır.
➢ Rumeli Kazaskeri ve Anadolu Kazaskeri diye
2'ye ayrılmıştır.
➢ Rumeli Kazaskeri, baş kazasker olmasından
dolayı sadece bu divana katılır idi.
➢ İlk Kazasker makamı, I.Murat zamanında
oluşturulmuştur.
Kadı’lık Makamı ve Görevleri
Kadı, Osmanlı Devleti'nde kaza adı verilen
yerleşim yerlerine belli bir süre için merkezi
yönetim tarafından atamış, görev bölgesindeki
şer'i ve idari yargıdan tek başına sorumlu olan
ayrıca mülki idare amiri, yerel yönetici ve emniyet
müdürlüğü görevlerini yerine getiren bir kamu
görevlisidir. Görevleri şu şekilde sıralanabilir.
➢ Halk arasındaki çıkan anlaşmazlıkları ve
davaları çözme,
➢ Miras, ticaret, nikâh, vasiyet gibi davalara
bakma ve bunları karara bağlama,
➢ Noter görevini yerine getirme,
➢ Askeri sınıf hakkında raporlar düzenleme,
➢ Bulunduğu bölgenin vergilerini toplayıp
hazineye aktarılmasını sağlama,
➢ Vakıfları denetleme,
➢ Yeni işletme (şirket) kurulmasını onaylama,
➢ Kazalarda belediye işlerini yürütme,
➢ Merkezden gelen tüm emirleri halka duyurma,
halkın dertleriyle ilgilenme,
➢ Kanun kaçaklarını takip etme ve
cezalandırılmalarını sağlama.
Daha küçük yönetim birimlerinde
(nahiyelerde) yani Kadı’nın kendisinin gidemediği
küçük yerleşim birimlerinde kadı adına hüküm
verenlere “Naib” (Kadı Naibi) denirdi.
Mahkemelerde görülen davalar “Şeriyye Sicilleri”
denilen defterlere kaydedilirdi.
İlk Osmanlı kadısı Karaman doğumlu
Dursun Fakih’tir.
OSMANLI’DA EĞİTİM KURUMLARI
Devleti Ali Osman eğitim sistemi ile ilgili
temeller Selçuklu Devleti’ne kadar dayanır. Ancak
Osmanlı Devleti’nin resmi kuruluşu baz alındığı
zaman ilk resmi medreselerin İznik’te kurulduğunu
not etmemiz gerekir.
HAMZA OLUÇ
Osmanlı eğitim sisteminin en önemli
özelliği hem İslami ilimlerin hem de astroloji ve
matematik gibi diğer müspet ilim türlerinin
beraber öğretilmesidir. Ancak teknik ve mesleki
eğitimlerle ilgilenen kurumlar Lonca ve Ahi
teşkilatları tarafından takip edilir ve yürütülürdü.
Ahilik Eğitimi
Anadolu’da 13. yüzyılda kurulmuş esnaf ve
sanatkârlar birliğine “Ahilik” denir. Şehirlerde
oturan esnafın aralarında birleşerek kurdukları
dini ve ekonomik özellikte bir teşkilattır. “ahi”
kelimesi “kardeş” anlamına gelir.
Ahiler, esnaf, tüccar ve diğer sahalardaki
meslek grupları örgütlenmelerini sağlamış,
böylece yerleşim merkezlerinde sosyal ve
ekonomik düzenin kurulması yanında kültürün de
gelişmesini sağlamıştır.
Ustalığı tamamlayan kişiye Şet Töreni
düzenlenir. Ahi babadan aldığı izine Destur denir.
Ahilik eğitimde çırağın ahlâki eğitimine de çok
önem verilirdi.
Ahilik teşkilatının kurucusu, Ahi Evran’dır.
Asıl adı Şeyh Mahmut Nasuriddin’dir.
Ahi Teşkilatının Görevleri
➢ Üye sayısını, malların kalitesini ve fiyatları
belirlemek.
➢ Arz-talep dengesine dikkat etmek.
➢ Müşterilerin haklarını korumak.
➢ Üretimi ihtiyaca göre belirlemek.
➢ Mesleğe yeni eleman kazandırmak, yani
yetiştirmek.
➢ Sanatkârlara sanat ahlakını yerleştirmek.
➢ Esnaf ile hükümetin ilişkilerini düzenlemek.
6
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
➢ Üyelerin zararlarını karşılamak ve kredi
vermek.
➢ Çalışamayacak durumdaki üyelerini korumak,
esnaflar arasında haksız rekabeti önlemek.
➢ Şehirlerde güvenliği sağlamak.
NOT: Her esnaf ve sanatkâr (derici, kuyumcu,
ayakkabıcı, aşçı vs.) teşkilata girebilirdi. Sadece
avcılar, cellatlar (can aldıkları için) giremezdi.
NOT: Ahilikte çok önemli kurallar vardı (yalan
söylememek, saygısızlık yapmamak vs.) Bu
kurallara uymayanlar teşkilattan atılırdı.
Osmanlı Devleti kurulduktan sonra Ahi
Teşkilatı’nın adı Lonca Teşkilatı olmuştur.
Dokumacılık, demircilik, bakırcılık, saraçlık,
marangozluk gibi işler yapan zanaatkârlar kendi
aralarında loncalar oluştururlardı.
Loncaların Görevleri
• Ürünün kalitesini ve fiyatlarını belirlemek.
• Üyelerin birbirleriyle müşteriyle olan
anlaşmazlıklarını çözmek.
• İdarenin taşra temsilcilerine yardımcı olmak.
• Hükümet emirlerini halka, halkın isteklerini
idarecilere aktarmak.
NOT: Ülkemizde, Rekabet Kurulu, Patent
Enstitüsü, Reklâm Kurulu, Ticaret ve Sanayi
Odaları, İşçi ve İşveren Sendikaları, Kooperatifler,
Esnaf Odaları, Belediye, Bağ-Kur gibi sosyal hizmet
veren kurumlar Ahilik sisteminden günümüze
yansıyan kuruluşlardır.
Sıbyan Mektebi:
Şimdiki İlköğretim kurumlarıdır. Hemen
her mahallede bulunurdu. Okuma-yazma
öğretilen okullardır. Günümüzdeki ilkokul
seviyesinde eğitim verirdi.
Medrese Eğitimi:
• Medrese kelime olarak ders okunan yer
anlamına gelir.
• İlk Osmanlı Medresesi İznik’te Orhan Bey
tarafından açıldı.
• Medrese hocalarına Müderris denir.
• İlk Osmanlı Müderrisi “Davud-i Kayserî” dir.
• Müderrisler öğrencilerini yaptıkları sınavla
seçer. Bir müderris en fazla 20 öğrenci
okutabilirdi. Yaş sınırı yoktu.
HAMZA OLUÇ
• Mezun olanlar hukuk, dini, eğitim ve yönetim
alanlarında çalışırlardı.
• Eğitimi tamamlayanlar İcazetname adlı belge
alırdı.
• Osmanlı Devleti’nde medreseler, İslami
ilimleri üst düzeyde öğreterek insanların
yararına sunmayı amaçlamıştır.
• Medreselerde tefsir, hadis, kelam ve fıkıh gibi
temel İslami ilimlerin yanında matematik,
astronomi, fizik, mantık ve felsefe gibi akli
ilimler de okutulmuştur.
• Medreseler; Osmanlı Devleti’nde âlimlerin
yetiştirildiği, bilginin üretildiği yerdir.
• Fatih’in yaptırdığı Sahn-ı Seman Medreseleri
ve Kanuni Sultan Süleyman döneminin
Süleymaniye Medreseleri önemli kurumlardır.
Tekke ve Zaviyeler
İslam ahlakının, tasavvuf ilminin öğretildiği
ve tatbik edildiği yerlere tekke ve zaviye denir.
Osmanlı kuruluş döneminde tekkeler,
genelde belli bir tarikattan olanların barındıkları,
ibadet ve tören yaptıkları yer, dergâh gibi
yapılardı.
Tekkelerde tasavvufta yetişip, kemale
ermiş kişiler (arifler) halka dini ve ilmi konularda
eğitim verirlerdi. Bu sayede tekke ve zaviyeler,
Osmanlı Devleti’nin kuruluş, yayılma ve iskân
politikası çerçevesinde dönemin hükümdarların-
dan himaye ve teşvik görerek büyük imkanlara
sahip olmuşlardır.
Enderun Mektebi (Saray Okulu):
Fatih Sultan Mehmet zamanında
kurulmuştur. Daha çok Devşirme çocuklar alınırdı.
7
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ HAMZA OLUÇ

Daha sonra zeki Müslüman çocuklarda alınıp
eğitildi.
Bu okulu bitirenler devlet adamlığında
önemli yerlere gelirlerdi. (Örnek: Sokullu Mehmet
Paşa) Sanatta yatkın olanlar şair, hat sanatçısı gibi
alanlarda kendini geliştirirdi.
• Avrupa’daki Louis Pasteur (Pastör) ve Robert
Koch (Rabırt Koh) gibi bilginlerin öncüsü
olmuştur.
• Akşemseddin bedensel hastalıkların yanında,
ruh hastalıklarının da tedavisiyle uğraştı ve
başarılı sonuçlar elde etti.

TÜRK DÜNYASINDA YETİŞMİŞ BAZI BİLİM Uluğ Bey (1394-1449)

İNSANLARI

Akşemseddin (1390-1459)

• Asıl adı Muhammed Turğay olan Uluğ Bey

Timur’un Torunudur.
• Devlet insanlığından ziyade, bilimsel
çalışmalarıyla tanınmıştır.
• Matematik ve gök bilimine ilgi gösteren Uluğ
Bey, Semerkant Medresesi’ni kurmuş; devrin
en büyük rasathanesi olan Semerkant
Gözlemevi’ni de yaptırmıştır.
• “Zîc-i Uluğ Bey” adlı eseri, günümüze kadar
konumsal gök biliminin temel kitabı olarak
kullanılmıştır.
• Hacı Bayram-ı Veli’nin müritlerinden olan
• İngiltere’de Greenwich Gözlemevi’ni kuran
Akşemseddin aynı zaman da Fatih Sultan
John Flamsteed (Con Fileymstid) “Britanya
Mehmet’in lalasıdır.
Gök Tarihi” adlı eserini hazırlarken, Zîc-i Uluğ
• II. Mehmet’in İstanbul’u kuşatması sırasında,
Bey’den yararlanmıştır.
padişahın ve ordunun manevi gücünün
• 1836’da yayınlanan 4 ciltlik Ay haritasındaki
yükseltilmesini sağlamıştır.
kraterlerden birine Uluğ Bey ismi verilmiştir.
• Fetihten sonra camiye çevrilen Ayasofya’da
kılınan ilk cuma namazında hutbeyi
okumuştur.
• Akşemseddin, Amasya ve Osmancık
medreselerinde tıp, eczacılık ve tasavvuf
alanlarında çalışmalar yapmıştır.
• “maddetü’l Hayat” adlı eserinde ilk defa bazı
hastalıkların, tohum adını verdiği mikroplar-
dan kaynaklandığını öne sürmüştür. (bu
açıdan Mikrobiyolojinin kurucusu sayılır).
• Yine Akşemseddin aynı eserinde hastalıkları
kalıtımsal olan ve mikrop yoluyla geçen
şeklinde ikiye ayrılmıştır. (Bu şekilde
kalıtımdan söz eden ilk kişi olmuştur.)

8
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
Ali Kuşçu (1403-1474)
HAMZA OLUÇ
• Ünlü Türk sultanı ve bilim İnsanı Uluğ Bey’in
“Doğancı Başısı” olduğu için ailesi “Kuşçu”
lakabıyla tanınıyordu.
• Ali Kuşçu, ilk öğrenimini Semerkant’ta yaptı.
Sonra Bursalı Kadızade Rumi ile Uluğ
Bey’den matematik ve astronomi dersleri
aldı.
• Hazırladığı bir eseri Uluğ Bey’e sundu. Bu
eser “Ay’ın Toprak Şekillerine Dair
Risaleler” adını taşıyordu.
• Ünlü Semerkant Rasathanesinde müdürlük
yaptı. Ancak Doğu Türkistan Hakanı Uluğ
Bey’in bir suikast sonucu öldürülmesine çok
üzülen Ali Kuşçu, Hac bahanesi ile
Semerkant’tan ayrıldı.
• Tebriz’e gelip Akkoyunlu Hükümdarı Uzun
Hasan’ın hizmetine girdi.
• Daha sonra Fatih Sultan Mehmet’in daveti
üzerine İstanbul’a yerleşti.
• 200 akçe maaşla Ayasofya Medresesi
müdürlüğüne getirildi.
• Ali Kuşçu, İstanbul’a gelirken yolda hazırladığı
“Muhammediye” adlı matematik konulu bir
eseri Fatih’e sundu.
• Otlukbeli Savaşı sırasında yazdığı astronomiyle
ilgili bir risalesine ise uğur niyetine “Fethiye”
adını koydu.
• 1474 yılında ölen bu büyük bilgin,
Türkiye’deki ilk ve gerçek astronomi
hocasıdır.
3. OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI
KÜLTÜR
Osmanlıda Sözlü ve Yazılı Kültürün Toplum
Hayatına Etkileri
Sözlü kültür
• Türklerin İslamiyet’i kabulünden önce dinî
törenlerde ve bazı sosyal etkinliklerde
söylenen destanlar, okunan şiirler, sözlü
edebiyat ürünlerini oluşturmaktaydı.
• Eski Türk destanlarında, şiirlerinde yer alan
vatan sevgisi, kahramanlık gibi temalar
Anadolu sözlü kültüründe yeniden
şekillenmiştir.
9
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
• Bu durum Osmanlıların kuruluş döneminde
Rumeli’ye gerçekleştirdiği fetih hareketlerine
de yansımıştır.
• Osmanlı esnaf teşkilatı içinde yetişen saz
şairleri sözlü edebî geleneği koruyarak âşıklar
zümresinin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
• Özellikle koçaklamalarıyla tanınan Köroğlu
aynı zamanda en önemli saz şairidir.
Köroğlu’nun Bolu Beyi’ne karşı yapmış olduğu
mücadele; yiğitlik ve kavganın, haksızlığa karşı
duruşun simgesi hâline gelerek şiirlere,
türkülere konu olmuştur.
• XV. yüzyıldan itibaren en çok görülen sözlü
edebiyat ürünü halk hikâyeleridir.
Ferhat ile Şirin, Arzu ile Kamber gibi çok
bilinen aşk hikâyeleri halk arasında çok
tutulmuştur.
• Yazıcıoğlu Mehmed’in Hz. Muhammed’in
özelliklerini, yüce ahlakını, örnek kişiliğini
anlattığı manzum bir eser olan
Muhammediye, halk arasında Kur’an-ı
Kerim’den sonra en çok okunan kitap olma
özelliğini yüzyıllarca korumuştur.
• Köy seyirlik oyunları, kukla, karagöz, meddah
ve orta oyunu, sözlü kültürel geleneğin en
zengin unsurlarını taşıyan tiyatro örnekleridir.
• Edirne ve Topkapı saraylarında başlatılan
helva sohbetleri de bir başka sözlü kültür
geleneği olarak Osmanlı’daki üst ve orta sınıfı
bir araya getirmiştir.
• Türkülerin, ilahilerin, marşların söylendiği,
oyunların oynandığı bu toplantılar XX. yüzyılın
ilk yarısına kadar sürmüştür.
Yazılı Kültür
• Osmanlı’da yazılı kültür ürünleri Eski Anadolu
Türkçesiyle XIII. yüzyıldan itibaren verilmeye
başlanmıştır.
• Yazılı edebiyatta da varlığını sürdüren destan
geleneği, bu dönemde Battalnameler,
Danişmendnameler ve Saltuknameler gibi
eserlerle karşımıza çıkmaktadır.
Danişmendname: Danişmendname'nin diğer adı
Danişment Gazi Destanı’dır. Danişmendname;
Türklerin Anadolu’yu fethi sırasında vermiş
oldukları mücadeleyi ve kahramanlıkları anlatan
13. yüzyılda yazıya geçirilmiş bir Türk destanıdır.
HAMZA OLUÇ
Battalname: Abdullah adında bir kişi 8. yüzyılda
Emevilerin Anadolu'da Bizanslılara karşı açtıkları
savaşlarda "Battal (kahraman)" lakabıyla ün
kazanmıştır. Seyyid Battal Gazi' ye ait hikayelerin
anlatıldığı eserin adı "Battalname" dir. Seyyid
Battal Gazi Müslüman bir Arap kumandanıdır.
Saltukname: 13. yüzyılda yaşadığı varsayılan
savaşçı sarı Saltuk Dede’nin yaşamanı ve
savaşlarını halkın ağzından anlatan bir yapıttır. Sarı
Saltuk öldükten sonraki olaylara da yer verilmiştir.
Yapıtın bulunan nüshalarının en ayrıntılısı Topkapı
sarayı müzesi kütüphanesinde olan 1591 tarihli
yazmadır. Dinsel olaylarla destansı öykülerin bir
arada anlatıldığı Saltukname halk edebiyatı,
folklor, tarih, antropoloji, dil araştırmaları için
önemli bir kaynaktır.
• İslam dininin kavramlarını, düşünce sistemini
yansıtan, belli bir tarikata bağlı olan şairler
tekke ve tasavvuf edebiyatını oluşturmuştur.
• Hoca Ahmet Yesevi’nin “hikmet” adını verdiği
şiirleri bu edebî geleneğin temelini atmıştır.
• Yesevi’nin hikmetleri Anadolu coğrafyasında
“ilahi, nefes, methiye, deme, nutuk, devriye,
şathiye” gibi türlerle karşımıza çıkmaktadır.
• Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu olan
Kaygusuz Abdal ise nefes ve şathiyeleriyle
ünlüdür.
• Yine Seyyid Nesimi, tasavvuf inançlarıyla
Yunus Emre ile benzerlik gösterir.
Divan Edebiyatı
• Divan edebiyatı, Oğuz Türklerinin Anadolu’da
oluşturdukları Türk İslam kültürünü anlatan,
Fars ve Arap edebiyatlarının yazım
özellikleriyle gelişmiş klasik Türk
edebiyatıdır.
• Daha çok medrese eğitimi alan, şeriat
bilgisine hâkim, yüksek eğitimli kişilerce
okunup yazılan bu edebiyata “saray
edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı” gibi
isimler de verilmiştir.
• Divan edebiyatında Arapça ve Farsça kelimeler
fazlaca kullanıldığından dili oldukça ağırdır.
• Divan edebiyatında genellikle ilahi aşk, dinî ve
tasavvufi konular işlenmekle birlikte toplumsal
hiciv ve mizah türlerinde de önemli eserler
verilmiştir.
• Osmanlı padişahları içinden de pek çok divan
şairi çıkmıştır: II. Murat, II. Mehmet, II.
10
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ HAMZA OLUÇ

Bayezid, Cem Sultan, Yavuz Sultan Selim ve • İyi bir eğitimden geçen Osmanlı şehzadeleri ve
Kanuni Sultan Süleyman bunlardan sadece sultanları, genelde musikiye ve şiire ilgi
birkaçıdır. gösterdiler.
• Fatih Sultan Mehmet, güzel sanatların çeşitli
II. Murad Dönemi’ndeki Kültürel Gelişmeler
dallarıyla ilgilendi. Özellikle resme, şiire ve
• Osmanlı padişahları içerisinde asıl kültür müziğe büyük önem verdi. Fatih, genelde Avnî
hareketlerini başlatan, koruyup geliştiren II. mahlasıyla şiirler yazdı.
Murad, bilinçli bir Türkçeciliğe sahip olup, • II. Bayezid, büyük bir âlim ve sanatkâr bir
Türkçenin yozlaşmasına karşı tedbirler padişah idi. Adlî mahlasıyla şiirler yazan ve bir
almıştır. “Divân” tertip eden II. Bayezid, Türkçenin
• II. Murad Dönemi’nde, âlim ve şairlerin çoğu, Çağatay lehçesini ve Uygur harflerini de bilirdi.
eserlerini Türkçe yazmışlardır. • Yavuz Sultan Selim, Arapça ve Farsçayı çok iyi
• Danişmendnâme (Türklerin Anadolu’yu bilen ve bir Farsça divan tertip edecek
fethini anlatan destan) ve Kâbûsnâme derecede şiirler yazabilen büyük bir şairdi.
(Mercimek Ahmet’e ait nasihatname) gibi “Selimi” mahlası ile yazdığı şiirlerinde coşku
eserler II. Murad’ın gayreti ile yeniden ön plandadır.
Türkçeye tercüme ettirildi. • Osmanlı padişahları arasında en çok şiir yazan
• Yine Osmanlı şiir mecmularından olan Kanuni Sultan Süleyman olmuştur. Kanuni,
Mecmûatü’n-Nezâir de II. Sultan Murad’a şiirlerinde genelde “Muhibbi” mahlasını
adandı. kullanmıştır. Biri Farsça olmak üzere iki divan
sahibidir.
• II. Murad Dönemi’nde bilimsel ve kültürel
çalışmalara verilen destek sayesinde
Azerbaycan, Türkistan ve Arap
Yarımadasından tanınmış birçok bilim insanı
Edirne ve Bursa’ya gelerek yerleşti.
• Döneminde birçok eserin yapılmasına öncülük
ettiği için Ebü’l-Hayrat diye anıldı.
• Bursa Muradiye Cami ve Edirne Muradiye
Cami kendi adını verdiği en büyük eserlerdir.
• Sultan İkinci Murad, Ankara civarında
Basıkhisar nahiyesinin yakınında yaptırdığı
büyük köprünün geçiş ücretini Mekke ve
Medine’deki yoksullara gönderilmek üzere
ayırmıştır.
• Yine her yıl Surre-i Hümayun denen özel
memurlar ve hacılardan meydana gelen bir
alayı Kâbe’ye göndererek, mukaddes yerlerin
bakım ve tamirini yaptırmıştır.
Şair Sultanlar

11
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
4. OSMANLI’DA ZANAAT, SANAT VE
KÜLTÜR FAALİYETLERİ
Osmanlıda Şehir Planlaması
➢ Osmanlı şehir kültürü, birbirinden çok farklı,
etnik, dinî ve ekonomik yapılar üzerine tesis
edildi.
➢ Osmanlı Devleti’nde, şehirler ticari
faaliyetlerinin yoğunlaştığı güzergâhlar
üzerinde kuruldu.
➢ Osmanlı şehirleri genelde iki parçalı işlevsel
alana sahipti. Bunlardan ilki Osmanlı merkezi
iş sahası, diğeri ise konut alanları idi.
➢ Merkezde, çarşı denilen bölgelerde ekonomik,
dinî, kültürel çeşitli faaliyetler yapılmaktaydı.
Çarşı konumunun belirlenmesinde kale veya
şehir surları, önemli yollar ve önemli kültürel
alanlara yakınlık belirleyici rol oynardı.
➢ Cami, bedesten (kapalı çarşı) ve imaret
(yemek dağıtılan yer) klasik dönem Osmanlı
şehir planına hâkim unsurlardı. Şehrin asıl
merkezini bedestenler oluşturmaktaydı.
➢ Bedestenlerin etrafında ise hanlar
bulunmaktaydı. Hanlar sadece geceleme
ihtiyacını karşılayan yerler değil, aynı zamanda
ticari işlevi de olan yapılardı.
➢ Şehrin kalbi durumunda olan bu mekânlarda
kâr getiren faaliyetler dışında; eğitim, sağlık,
yardımlaşma ve diğer faaliyetleri bünyesinde
bulundurmaktaydı.
➢ Şehir merkezinde bulunan diğer bir unsur ise
sağlık, eğitim, kültürel hizmetleri sunan
külliyeler idi. Osmanlı şehir merkezlerinde
HAMZA OLUÇ
bulunan büyük camiler genelde külliye ile
bağlantılıydı.
➢ Osmanlı şehirlerinin önemli yapılarından biri
de imarethanelerdi. Yoksullara, medrese
öğrencilerine, tekkelerde kalanlara, yolculara
yemek dağıtmak üzere kurulmuş olan
imarethaneler, kamu hizmeti gören önemli
hayır kurumlan niteliğindeydi.
Osmanlı şehirlerinin fiziki yapısının ikinci kısmını
ise mahalleler meydana getirirdi;
➢ Türk evleri genelde çok katlı değildi. Bu evlerin
birinci katı taştan yapılmış olup, hizmet katı
konumundaydı. Bu katta; depo, çamaşır
yıkama yeri, tuvalet ve mutfak yer alırdı.
➢ Evin üst katı ise oturma alanı olarak kullanılan
odalardan ibaretti. Odalar arasında eyvan
denilen bir bölüm yer almaktaydı. Eyvan ve
odalar sofaya veya hayata (avluya)
açılmaktaydı.
➢ Konut alanlarının ötesinde şehir halkına
rahatsızlık veren endüstriyel faaliyetler ile
kırsal kesimle bağlantısı olan zanaatkârlar yer
alırdı.
➢ Bunları; dericiler, boyacılar, kesimhaneler,
kasaplar, demirciler, çilingirler, bakırcılar,
çömlekçiler, saraçlar, gıda maddesi satıcıları
şeklinde sıralamak mümkündü.
Bedesten: Farsçadan gelen ve aslında “Bedestan”
olan bu kelime değerli, kıymetli kumaşlar,
mücevherler ve buna benzer eşyanın satımına
mahsus üstü kapalı, mahfuz çarşıların bütününe
verilen addır. Osmanlıda, kumaş, mücevher ve
çeşitli kıymetli eşyaların alım satımının yapıldığı,
eşit büyüklükte kubbelerle örtülü, bir çeşit kapalı
çarşı olup bu yapıların ilk örneklerine 13. yüzyıl
başlarında Anadolu’da rastlanmıştır.
İmaret: Çoğunlukla bir cami bünyesinde yapılan,
bazen bir camiden ayrı olarakta oluşturulan ve
fakirlere özellikle yemek yardımı yapmak amacı ile
kurulan ve vakıf niteliğinde olan kuruluş.
Arasta: Arasta, çarşılarda aynı ürünü satan
dükkânların bulunduğu bölüme verilen ad.
Han: Genellikle uzun yollarda yol üzerinde,
kentlerde, kasabalarda yolcuların hayvanlarıyla
birlikte konaklamalarına yarayan yapı.
Külliye: Külliye, cami ile birlikte hamam, medrese,
mektep, imaret, türbe, kütüphane, aşevi,
12
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ HAMZA OLUÇ

darüşşifa, kervansaray, çarşı, tekke, zaviye Mimar Sinan

binalarından oluşan yapılar topluluğu
Osmanlı Mimari Anlayışı

➢ Osmanlı Devleti’nde, XVI. yüzyılda yetişmiş en

büyük mimari ustası Mimar Sinan’dır.
➢ Mimar Sinan ilk olarak Yavuz Dönemi’nde
Osmanlı ordusuna katıldı.
➢ Kanuni Dönemi’nde, devletin tüm inşaat
işlerinden sorumlu mimarbaşı olarak
görevlendirildi. Bu görevini II. Selim ve III.
Murad dönemlerinde de devam ettirdi. Dört
yüzden fazla eseri mevcuttur.
➢ Mimar Sinan, birbirinden güzel eserlerden
➢ Erken Dönem diye bilinen Osmanlı sonra çıraklık eserim dediği “Şehzade
mimarisinin temel öğesini külliyeler, Camisini” inşa edince ünü, imparatorluk
külliyelerin ana unsurunu ise camiler sınırları dışına çıktı.
oluşturmaktaydı. ➢ Mimar Sinan kalfalık eseri olan “Süleymaniye
➢ İznik’teki Hacı Özbek Cami, Süleyman Paşa Camisinin” ardından; ustalık eseri olan Edirne
Medresesi, Bursa’da Yıldırım Bayezid “Selimiye Camisini” inşa ederek sanatının
Döneminde inşa edilen Ulu Cami, Yıldırım zirvesine ulaştı.
Bayezid Bedesteni, Osmanlı Devleti’nin ilk ➢ Ayasofya’yı yeniden inşa edercesine onaran ve
hastanesi niteliğinde olan Yıldırım Darüşşifası ayakta durmasını sağlayan da odur.
bu dönemin mimari eserleri arasında
gösterilebilir.
➢ Osmanlı Devleti’nin kendine has üslubunu
oluşturduğu Klasik Dönem’e geçiş İstanbul’un
Fethi’yle başladı.
➢ İlk kez merkezî kubbeli camilere yarım
kubbeler eklenerek yeni camiler yapıldı. Bu
camilerin yanına dinî, ekonomik ve sosyal
ihtiyaçları karşılayacak alt yapı kuruluşlarını
barındıran tesisler inşa edilerek “külliyeler”
oluşturuldu. Bu nedenle bu döneme aynı
zamanda “Büyük Külliyeler Devri” de
denilmektedir.
➢ Fatih, II. Bayezid ve Süleymaniye külliyeleri ile
başkent İstanbul adeta yeni bir kimliğe
büründü.

13
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ HAMZA OLUÇ

Osmanlı El Sanatları Dokumacılık

Ahşap ve Taş İşlemeciliği

➢ Ahşap işçiliğiyle uğraşan sanatkârlara “neccar”

denilirdi.
➢ Ağaç üzerinde veya diğer ahşap bir
➢ Dokumacılık; pamuk, keten, kadife, ipek, yün
malzemede, mobilyada belirlenmiş desen ve
vb. malzemenin elde edilmesinden kullanıma
çizimlere göre oyulmuş yuvalara gümüş sedef
hazır hâle gelene kadar (kumaş, halı, kilim vs.)
vb. süs maddeleri yerleştirilerek yapılan
geçirdiği sürecin tamamına verilen addır.
süsleme sanatına ise “kakmacılık” denir.
➢ Özellikle ipek kumaşlar, Osmanlı törenlerinde
➢ Taş işçiliğinin en yaygın biçimini oyma ve
ve yüksek sınıf kültüründe, sosyal konum
kabartmalar teşkil eder. Bu uygulama, taş
belirleyicisi olarak önemli bir yere sahipti.
üzerine nakkaşın hazırladığı resim iğneleme
➢ Türk tarihinin en eski dönemlerinden itibaren
işleminin ardından kömür tozuyla ve silkme
dokumacılık sektörünün en önemli kolu ise
usulüyle zemine aktarılır, fırça veya kalemle
kilim ve halıcılıktı.
tespit edildikten sonra taşçılar tarafından
➢ Gördes düğümü ile yünden dokunmuş olan
işlenerek yapılırdı.
Uşak halıları madalyonlu ve yıldızlı halıların en
güzel örneklerini teşkil etmiştir.
Çinicilik

➢ Çinicilik, kil topraktan yapılan levhaların

genellikle çiçek resimleriyle bezenip fırında
pişirilmesi sanatıdır. Çini sanatında, İznik ve
Kütahya, Osmanlı Devleti’nin en önemli çini ve
seramik merkezleri idi.

14
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ HAMZA OLUÇ

➢ Osmanlı eserlerinde kullanılan çinilerde

genelde Türk mavisi, domates kırmızısı, mor,
sarı ve yeşil gibi renkler kullanıldı.
➢ Çinilerle bezenmiş Osmanlı eserleri arasında
Bursa’daki Yeşil Cami ve Yeşil Türbe; Topkapı
Sarayı ve İstanbul’un birçok camileri -özellikle
Sultan Ahmet Cami- Osmanlı çiniciliğinin en
güzel örnekleri arasında gösterilebilir
Hat Sanatı

➢ Yazı veya çizgi anlamına gelen “hat”, güzel

yazı yazma sanatıdır. Hat sanatı ile uğraşanlara
ise “hattat” denilir.
➢ İstanbul’un fethinden önce hat sanatı, Amasya
ve Edirne’de gelişmeye başladı. Bu şehirlerde
önemli hattatları yetişti.
➢ XVI. yüzyılda yetişen en önemli hattatlardan
biri olan Amasyalı Şeyh Hamdullah (Öl.1520),
Osmanlı hat sanatının gelişmesine önemli
katkıda bulundu.
➢ XVI. yüzyılın ünlü hattatı ise Ahmet
Karahisari’dir (öl. 1556). Hat sanatına farklı bir
üslup getiren Ahmet Karahisari’nin en önemli
eseri, Kanuni Sultan Süleyman’ın isteği üzerine
yazmış olduğu ve hâlen Topkapı Müzesi’nde
muhafaza edilen büyük ebattaki Kur’an-ı
Kerim’dir.

15
 ( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

V. ÜNİTE
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
V. ÜNİTE
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
II. MEHMET DÖNEMİ (1451-1481)
1. İSTANBULUN FETHİ VE SONUÇLARI
İstanbul, stratejik ve jeopolitik önemi
nedeniyle tarih boyunca hemen hemen her
milletin ilgisini çekmiştir. Coğrafi konumu, ticaret
yollarının kesiştiği bir merkez olması ve Karadeniz
ile Akdeniz kültürlerini birleştirmesi özellikleri
nedeniyle bütün milletlerin dikkatini çekmiştir.
Osmanlı Devleti’ni bir dünya devleti yapmak
isteyen II. Mehmet İstanbul fethinin gerekli
görmekteydi.
İstanbul’un Fethi’nin Sebepleri
➢ İstanbul’un Ortodoks mezhebinin merkezi
olması (siyasi).
➢ Bizans İmparatorluğunun, Osmanlı devletini
tehdit eden politikalar uygulaması (siyasi).
➢ İstanbul’un Asya ve Avrupa’yı birbirine
bağlayan ticaret merkezi olması (ekonomik).
➢ İstanbul’un, İpek Yolunun bitiş noktasında
bulunması (ekonomik).
➢ Bizans’ın varlığının, Osmanlı Devleti’nin toprak
bütünlüğünü bozması (jeopolitik).
➢ İstanbul’un kıtaları birbirine bağlayan kavşak
konumunda olmasıdır (jeopolitik).
Fatih’in Fetih İçin Yaptığı Hazırlıklar
➢ İyi bir kuşatma planı hazırladı.
➢ Anadolu Hisarı’nı tamir ettirdi ve tam
karşısına Rumeli Hisarı’nı yaptırdı.
➢ 400 gemilik donanma oluşturdu.
HAMZA OLUÇ
➢ Muslihiddin, Saruca Sekban ve Macar asıllı
Urban’a Şahî topları1 döktürdü.
➢ Silivri ve Vize kaleleri alındı.
➢ Venedik ve Macarlarla anlaşıldı.
➢ Karamanoğulları ile barış yapıldı.
➢ Sırp despotu ve Bosna kralının Osmanlı
tarafında yer alması sağlandı.
➢ Mora ve Arnavutluk üzerine kuvvet
göndererek gelecek yardımlar engellendi.
➢ Ok ve mermi atışlarına dayanıklı olan Rumların
“şehirler alan” ismini verdikleri tekerlekler
üzerinde yürüyen kuşatma kuleleri yapıldı.
➢ İstanbul’un yardım yolları kesildi.
➢ Karadan Haliç’e inecek plan yapıldı.
Bizans’ın Muhasaraya Karşı Aldığı Tedbirler
➢ Bizans surları onarttı.
➢ Papadan Haçlı birliği için yardım istedi.
➢ Haliç’e zincirler çekildi.
Muhasaranın Başlaması
✓ II. Mehmet, 23 Mart 1453 Cuma günü
Edirne’den İstanbul’a hareket etmiştir.
✓ II. Mehmet, 5 Nisan’da 80 bin kişilik ordusuyla
Topkapı önlerine gelerek otağını
kurdurmuştur.
1
Fatih Sultan Mehmed çizimlerini bizzat kendisinin yaptığı devrin en
büyük topunu evvelce Bizans hizmetinde bulunan Urbain isimli bir
Macar yahut Ulah mühendisine, döktürmüştü. Bu topun Edirne’de
dökülmesinde Mimar Muslihiddin Ağa, Saruca Paşa ve Urbain
beraber çalışmışlardı.
1
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
✓ İslami geleneklere uygun olarak kan
dökülmeden şehrin teslim edilmesini
istemiştir.
✓ 6 Nisan’da büyük topun ateşlenmesiyle 54 gün
sürecek olan İstanbul muhasarası başlamıştır.
✓ 12-18 Nisan’da 150 parçadan oluşan Türk
donanması Haliç’e indirilmiştir.
✓ İstanbul’un kuşatılmasına baştan beri karşı
olan Çandarlı Halil Paşa, Bizans’la antlaşma
yapılmasını savunmuştur.
✓ Molla Gürani, Akşemseddin ve Zağnos Paşa bu
fikre karşı çıkarak muhasaranın devamına
destek vermiştir.
✓ Bizanslılar, İstanbul’un Türklerin eline
geçmemesi için Ayasofya’da ayin
düzenlemiştir.
Fetih Gerçekleşiyor;
Çağının ulaştığı son teknolojileri kullanan
Osmanlı ordusu, 29 Mayıs 1453 günü karadan ve
denizden hücuma geçen Osmanlı askerleri,
Topkapı tarafından surlara ulaşarak sancağı
dikmeyi başarmıştır.
Ayasofya cami yapılarak, fethin ilk cuma
namazı da Ayasofya Camisi’nde kılındı.
İstanbul’un Fethinin Dünya Tarihi Bakımından
Sonuçları
➢ Venedik ve Ceneviz ticareti olumsuz yönde
etkilenmiştir.
➢ Bin yıllık Bizans imparatorluğu tarihe
karışmıştır.
➢ Orta çağ kapanmış, Yeniçağ başlamıştır.
➢ İstanbul’dan kaçan Bizanslı bilim adamları
Avrupa’da Rönesans ve Reform
hareketlerinin başlamasında etkili olmuş-
lardır.
➢ Feodalite (derebeylik) sistemi çözülmeye
başlamıştır.
İstanbul’un Fethinin Türk Tarihi Bakımından
Sonuçları
➢ Osmanlı Devleti Yükselme dönemine girmiştir.
➢ Başkent Edirne’den İstanbul’a taşınmıştır.
➢ Osmanlı toprak bütünlüğü sağlanmıştır.
➢ Osmanlı’nın Anadolu-Rumeli geçişi
kolaylaşmıştır.
➢ Osmanlı toprakları arasında sürekli sorun
çıkaran bir fitne yuvası ortadan kaldırılmıştır.
➢ Karadeniz-Akdeniz deniz ticaret yolunun
denetimi Osmanlılara geçmiştir.
HAMZA OLUÇ
➢ Osmanlı Devleti İslam dünyasında haklı bir
şöhret ve itibara kavuşmuştur.
Fetih ile Gelen Teşkilatlanma
➢ Osmanlı Devleti, İstanbul’un fethi ile Doğu
Roma İmparatorluğu’nun merkeziyetçi
yapısına ve kurumsallaşmış devlet yapısına
varis olarak şehrin siyasi ve dinî bir metropol
olmasına çalışmıştır.
➢ Hahambaşı, Ortodoks ve Ermeni patriklerini
İstanbul’a getirtmiştir.
➢ Devletin idari ve bürokratik yapılanmasında
Rum soyluların ve Hristiyan vasalların
çocuklarına da idari görevler verilmiştir.
➢ Fatih, devletin merkezini İstanbul’a taşıyarak
buranın Türk İslam şehri görüntüsü
kazanabilmesi için dinî ve sosyal kurumlar ile
eğitim kurumları inşa ettirmiştir.
➢ Anadolu’da Amasra, Sinop, Trabzon ve Kırım
fethedilerek Karadeniz, Türk gölü hâline
getirilmiştir.
➢ Karamanoğulları, Osmanlı topraklarına
katılmıştır.
➢ Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan, 1473
Otlukbeli Savaşı ile mağlup edilmiştir.
➢ Batı’da ise Sırbistan, Mora Yarımadası, Eflak,
Bosna, Boğdan, Arnavutluk ve Otranto’da
Osmanlı hâkimiyeti sağlanmıştır.
II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512)
➢ Fatih’in, 1481’de vefat etmesi üzerine II.
Bayezid tahta çıktı.
➢ II. Bayezid’e karşı kardeşi Cem Sultan taht
mücadelesine girişti.
➢ Cem Sultan, ağabeyi ile girdiği taht
mücadelesini kaybederek Mumluklulara
sığındı.
➢ Cem Sultan, Karamanoğullarının desteği ile
tekrar II. Bayezid’e karşı giriştiği mücadeleyi
kaybetti.
2
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
➢ Rumeli’ye geçerek Rodos Şövalyeleri’ne
sığındı.
➢ Rodos Şövalyeleri tarafından Fransa’ya
nakledilen Cem Sultan, Hristiyan hükümdarlar
tarafından bir Haçlı Seferi’nde kullanılmak
üzere 1489’da Roma’ya getirildi.
➢ Cem Sultan Olayı, devletin iç sorunu iken
devletlerarası bir sorun hâline geldi.
➢ On üç yıl süren sürgün hayatının ardından
Cem Sultan, 1495’te Napoli’de ölmüştür.
➢ Hersek’te kalıcı egemenlik kurulması adına
tekrardan burada fetihler yapılmıştır (1483).
➢ Kırım ile karadan bağlantı kurulması için
Boğdan fethedilmiştir (1484).
➢ Osmanlı ile Venedik arasında denizde
yaşanan savaşlar sonucunda Venedik vergiye
bağlanmış ve Osmanlı Ege Denizi egemenliği
pekişmiştir.
➢ İspanya ile olan ilişkiler kapsamında Osmanlı
devleti İspanya’da bulunan Yahudi ve
Müslümanları zulümden kurtarmak için
gemiler göndermiş ve oradan getirilen
Müslümanlar Kuzey Afrika’ya, Yahudiler ise
Selanik ve İstanbul’a yerleştirilmiştir.
➢ Karamanoğulları beyliği alınarak Anadolu
Türk siyasi birliği adına büyük bir ilerleme kat
edilmiştir.
İSLAM DÜNYASI LİDERLİĞİ
➢ Türkler; XIV-XVI. yüzyıllarda Anadolu ve İran
coğrafyasında Akkoyunlular, Karakoyunlular
ve Safeviler gibi devletler2 kurmuştur.
➢ Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan, 1469’da
Karakoyunlu Devleti’ne son vermiştir.
➢ Fatih Sultan Mehmet, 1473 Otlukbeli Savaşı ile
Akkoyunlulara büyük bir darbe vurmuştur.
➢ 1514’te Safevi hükümdarı Şah İsmail ise iktidar
kavgalarından faydalanarak Akkoyunlu
Devleti’ne son vermiştir.
➢ Anadolu ve İran coğrafyasına hâkimiyet
mücadelesinde Osmanlı Devleti ile Safeviler
karşı karşıya gelmiştir.
➢ XVI. yüzyılın başında Anadolu’daki bazı
Türkmen aşiretleri Şah İsmail’in Anadolu’daki
politikalarına destek verdi.
➢ II. Bayezid, Anadolu’daki Türkmenlerin Şah
İsmail’le olan irtibatını kesmeye çalıştı.
2
Bu devletler arasında Anadolu ve İran’da hâkimiyet
kurmak için mücadeleler yaşanmıştır.
HAMZA OLUÇ
➢ II. Bayezid’in sağlık durumunun bozulmasının
yanında, vezirlerin yönetimde etkinliklerini
artırmaları ve şehzadelerin birbirleriyle olan
mücadeleleri siyasi ve sosyal yapının
bozulmasına neden oldu.
➢ Antalya bölgesinden yayılan mehdilik hatta
peygamberlik iddiasında bulunan Şahkulu
isyanı meydana geldi.
➢ Sivas yakınlarında yapılan savaşta Osmanlı
kuvvetleri Şahkulu’yu ortadan kaldırmıştır.
YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ
(1512-1520)
OSMANLI-SAFEVİ İLİŞKİLERİ
➢ Şah İsmail, 1502’de Akkoyunlu Devleti’ni
yıkarak Safevi Devleti’ni kurmuştu.
➢ Devlet, Şii mezhebine bağlıydı.
➢ Şah İsmail, Anadolu’ya gönderdiği adamlar ile
Şiiliği yaymak ve Anadolu’da Osmanlı
hâkimiyetini yıkmak için isyanlar
çıkartmaktaydı. Bu isyanlardan Şahkulu isyanı
uzun süre bastırılamamıştır (1511).
➢ Şahkulu İsyanını bastırmada II. Bayezid’in
yetersizliği ortaya çıkmış, bu da taht
değişikliğine zemin hazırlamıştır.
➢ II. Bayezid, tahtı büyük oğlu Ahmet’e bırakmak
istediyse de yeniçerilerin baskısı sonucu
padişahlığı, Yavuz Sultan Selim’e devretmek
zorunda kaldı.
➢ Taht mücadelesinin bitmemesi üzerine
kardeşleri Korkut ve Ahmet öldürüldüler.
Doğu Seferinin Amaçları:
➢ Türk-İslam dünyasını bir yönetim altında
birleştirmek.
➢ Safevi Devleti’ni ortadan kaldırarak doğuda
tek güç haline gelmek.
➢ Memlük devletini ele geçirmek.
➢ Baharat yolunu ortadan kaldırmaktır.
3
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
Çaldıran Savaşı (1514)
Osmanlı Devleti İle Safevi Devleti’ni Savaşa İten
Nedenler:
➢ Şah İsmail’in Anadolu’da Şiilik politikası
uygulaması.
➢ Yavuz Sultan Selim’in Türk-İslam dünyasını
birleştirmek istemesi.
➢ Safevi Devleti’nin Osmanlı Devleti’ne karşı
Memlûklüler ve Venedik ile ittifak
kurmasıdır.
İran üzerine bir sefer düzenleyen Yavuz,
Çaldıran’da teknik üstünlüğünün de etkisiyle
büyük bir zafer kazanmıştır (1514).
Sonuçları
➢ Şah İsmail ailesini ve hazinesini bırakarak
canını zor kurtarmıştır.
➢ Belli bir süre için Safevi tehdidi ve Şii tehlikesi
önlenmiştir.
➢ 1515 Turnadağ Savaşı’yla Dulkadiroğlularına
son verilmiştir.
➢ Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlan-
mıştır.
➢ Memlûklerle sınır komşusu olunmuştur.
OSMANLI-MEMLUK İLİŞKİLERİ
Mısır Seferinin Nedenleri
✓ Fatih zamanından beri devam eden Hicaz
suyolları sorunu,
✓ Türk-İslam birliğini sağlamak,
✓ İslamiyet için kutsal olan toprakları ele
geçirmek,
✓ Baharat Yoluna (Mısır ve Suriye Limanları)
hâkim olmak,
✓ Halifeliği ele geçirmek.
✓ Memlûkler’in Safeviler ile iş birliği yapması,
✓ Ramazanoğulları üzerinde Hâkimiyet mücade-
lesi.
Sonuçları
✓ 1516 Mercidabık Savaşı’nda Kansu Gayri
mağlup edilerek Suriye, Filistin ve Kudüs, 1517
Ridaniye Savaşı’nda Tomanbay mağlup
edilerek Mısır ve savaşılmadan Hicaz ele
geçirilmiştir.
✓ Memlûklüler yıkılmıştır.
✓ Halifelik Osmanlılara geçmiştir.
✓ Osmanlı devlet yönetiminde dini özellik önem
kazanmış, teokratik bir yapıya kavuşmuştur.
✓ Çok büyük ganimetler elde edilmiş ve hazine
altınla dolmuştur.
HAMZA OLUÇ
✓ Baharat yolu Osmanlıların eline geçmiştir.
✓ Abbasî halifesi ve kutsal emanetler Osmanlı
koruyuculuğuna geçmiş ve İstanbul’a
getirilmiştir.
✓ İslam dünyasında birlik sağlanmıştır.
✓ Venedikliler, Kıbrıs için Memlûkler’e ödediği
vergiyi Osmanlı’ya ödemeye başlamışlardır.
✓ Kıbrıs, Girit ve Rodos hariç Doğu Akdeniz
Osmanlı egemenliğine geçti.
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN
DÖNEMİ (1520-1566)
✓ Yavuz Sultan Selim’in oğlu ve onuncu Osmanlı
padişahı olan Kanuni Sultan Süleyman,
Osmanlı Devleti’nde en uzun süre tahtta kalan
padişahtır.
✓ Avrupa’da Sultan Süleyman; “Muhteşem”
olarak isimlendirilmiştir.
✓ I. Süleyman için adalet alanında taviz
vermeyen ve devletle toplum yapısına dair
kanunları uygulamaya koyan anlamında
“Kanuni” unvanı kullanılmıştır.
İÇ İSYANLAR
İç İsyanlar:
Kanuni, hükümdarlığının ilk yıllarında bazı
olumsuzluklarla karşılaştı. Anadolu, Suriye ve
Mısır’da bazı isyanlar çıktı.
a) Baba Zünnun
Vergi sorununu bahane eden Türkmenler
isyan ederek Bozok (Yozgat) çevresinde
ayaklandılar. (1526) Adana valisi Piri Bey
tarafından isyan bastırıldı ve Baba Zünnun
öldürüldü.
b) Kalenderoğlu
Hacı Bektaş soyundan olduğunu iddia
eden Kalender Çelebi, tımarları elinden alındığı
için Mohaç seferini fırsat bilerek isyan etti.
Saltanat iddiasında bulundu. Şiilerin desteğini
4
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
almayı başardı. Fakat tımarların geri verileceği
söylenerek isyan dağıtıldı (1527).
c) Canberdi Gazali:
Memluk komutanlarından olan Gazali,
Mısır seferinden sonra Osmanlı himayesine girmiş,
Şam valiliğine atanmıştı. Gazali Osmanlıdaki taht
değişikliğinden faydalanarak, Memluk Devletini
yeniden kurmak üzere “siyasi” nitelikli bir isyan
çıkardı. Dulkadir Beyi Şehsuvaroğlu Ali Bey Halep’e
giderek isyanı bastırdı (1521)
d) Ahmet Paşa:
Devlet geleneğine göre sadrazamlık sırası
kendine gelmişti. Fakat, yerine İbrahim Ağa
sadrazamlığa atandı. Ahmet Paşa ise Mısır
valiliğine atandı. Bu duruma kızan paşa, Memluk
ileri gelenlerini de yanına alarak isyan başlattı.
Ahmet Paşa’nın kendisine vezir seçtiği Kadızade
Mehmet Bey Osmanlı Devleti’ne sadık kalıp
ayaklanmayı bastırdı (1524).
BATIDAKİ GELİŞMELER
OSMANLI MACAR İLİŞKİLERİ
Kanuni Sultan Süleyman’ın tahta çıktığı
sırada Osmanlı Devleti’nin batıdaki en büyük
rakibi Roma Germen İmparatorluğu idi. Roma
Germen İmparatoru Şarlken Avusturya Kralı
Ferdinand ile kardeşti. Şarlken’in kız kardeşi,
Macar Kralı II. Layoş ile evli idi. II. Layoş’un kız
kardeşi de Avusturya Kralı Ferdinand ile evliydi.
Böylece bu ülkeler arasında akrabalık ilişkileri
kurulmuştu. Macar Kralı II. Layoş, Osmanlılara
karşı düşmanca siyaset izlerken Şarlken ve
Ferdinand’a güveniyordu.
Belgrat’ın Alınması (1521)
Neden:
Macar Kralı Osmanlıya ödemesi gereken
vergilerini ödememiş, kendisine gönderilen
Osmanlı elçisini öldürmüştü. Bu nedenle, Kanuni
Batı’ya ilk seferini düzenledi.
Sonuç:
Balkanların en stratejik kentlerinden olan
Belgrat karadan ve Tuna nehrinden gönderilen
güçlerle fethedilmiştir. Batı seferlerinde (Orta
Avrupa’nın Fethi için) önemli bir üs haline getirildi.
Mohaç Meydan Savaşı (1526):
Nedenler:
➢ Belgrat’ın alınması ile Osmanlı-Macar
ilişkilerinin bozulması.
HAMZA OLUÇ
➢ Şarlken’e esir düşen Fransa Kralının Osmanlı
Devletinden yardım istemesi.
➢ Kanuni’nin Macar topraklarını alarak
Şarlken’in oluşturmaya çalıştığı Hristiyan
ittifakı parçalama düşüncesi.
➢ Kanuni’nin Tuna Nehrinin kuzeyindeki ülkeleri
fethetme düşüncesi.
Mohaç Meydan Savaşında Macar ordusu
yenilgiye uğratıldı. Macar Kralı II. Layoş savaş
meydanında öldü.
Sonuçlar:
➢ Macaristan Osmanlı himayesine alındı.
Macaristan Osmanlı Devleti’ne bağlı bir krallık
haline geldi. Jan Zapolya (Yanoş) Macaristan
tahtına kral olarak getirildi.
➢ Osmanlı’nın Orta Avrupa’daki hakimiyeti
güçlendi.
➢ Osmanlı Avusturya ile komşu oldu, Osmanlı–
Avusturya mücadelesi başladı.
➢ Fransa Şarlken’in baskısından kurtularak,
serbest kaldı. Bu durum Osmanlı-Fransa
ilişkilerinin gelişmesine ortam hazırladı.
OSMANLI AVUSTURYA İLİŞKİLERİ
I. Viyana Kuşatması (1529):
Macaristan’ın Osmanlı egemenliğine
girmesi üzerine Şarlken’in kardeşi olan Avusturya
Kralı Ferdinand, akrabalık nedeniyle Macar
tahtının kendisine ait olduğunu ileri sürerek
Yanoş’un krallığını tanımadı. Avusturya’nın
Budin’e girmesi üzerine sefere çıkan Kanuni
Budin’i işgalden kurtardı. Şarlken ve Ferdinand
ortaya çıkmadıkları için, onları savaşa zorlamak
amacıyla Viyana kuşatıldı (1529). Ancak amaç
Viyana’yı almak olmadığı için gerekli donanım
getirilmemişti. Kışında yaklaşması üzerine
kuşatma kaldırıldı.
NOT: Kanuni döneminde karada sonuç alınamayan
tek sefer I. Viyana kuşatmasıdır.
Almanya Seferi (1532):
Ferdinand’ın ikinci kez Budin’i kuşatması
üzerine, yeniden sefere çıkıldı. Fakat yine ne
Ferdinand ne de Şarlken Osmanlı ordusu önüne
çıkmadı. Osmanlı akıncıları Almanya içlerine kadar
girdiler. Avusturya barış istedi. Doğuda Safevi
sorunu başladığı için barış teklifi kabul edildi.
Kanuni’nin Ferdinand’a Gönderdiği Mektup
“Bu zaman kadar erlik davası edersin. Meydana çık da savaşalım.
Şimdiye kadar kaç defa topraklarına gelip istediğimi yapıyorum.
Fakat ne senden ne de yandaşlarından ne bir haber ne de bir iz
5
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
var. Size hükümdarlık haramdır. Askerlerinden utanmaz mısın?
Eğer cesaretin varsa çık meydana seninle kozlarımızı paylaşalım.
Eğer bu kez de savaş meydanına çıkmazsan yiğit& namını ağzına
almayasın.” (Peçevi Tarihi, s. 126)
İstanbul Antlaşması (İbrahim Paşa Ant.) (1533):
1. Avusturya arşidükü, protokol bakımından
Osmanlı sadrazamına denk sayılacak,
2. Avusturya Osmanlı Devleti’ne yıllık vergi
verecek,
3. Avusturya, Yanoş’un Macar krallığını
tanıyacak,
4. Macaristan ve Avusturya arasındaki
anlaşmaları Osmanlı padişahı onaylayacak,
5. Avusturya Macar topraklarına saldırmayacak,
Sonuç ve Önemi:
✓ Avusturya Osmanlının üstünlüğünü kabul etti.
✓ Osmanlı, Avusturya üzerinde yaptırım gücüne
sahip oldu.
✓ Osmanlı’nın Avrupa’nın en güçlü devleti
olduğu anlaşıldı.
✓ Almanya’nın Avrupa üzerindeki üstünlüğüne
son verildi.
İLK: Avusturya ile yapılan ilk antlaşma.
Zigetvar Seferi (1566):
Kanuni Sultan Süleyman Avusturya’nın
barışı bozarak Erdel’e saldırması üzerine Sadrazam
Sokulu Mehmet Paşa ile yaşının ilerlemiş olmasına
rağmen sefere çıktı. Zigetvar Kalesi kuşatıldı.
Kuşatma sırasında padişah öldü (1566). Padişahın
ölümü askerden gizlendi. Kuşatmaya devam
edilerek kale alındı.
Uyarı: Zigetvar Seferi, Kanuni’nin son seferi oldu.
OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİ:
Osmanlı ile Fransa arasındaki ilk ilişkiler I.
Fransuva’nın, Alman İmparatoru Şarlken’e esir
düştükten sonra Osmanlıdan yardım istemesiyle
başlamıştı. Mohaç Savaşı Fransa’ya yardım
amacıyla yapılmış, Fransuva kurtulmuştu. Kanuni
Avrupa devletleri arasındaki anlaşmazlıklardan
yararlanarak Avrupa siyasetinde söz sahibi oldu.
Osmanlı, Orta Avrupa seferleriyle Fransa
ve Protestanların yükünü azalttı. Protestanlığın
yayılmasına zemin hazırladı. Avrupa’da dini birlik
iyice zayıfladı. Fransa Osmanlı Devleti’ni Avrupa’yı
koruyan tek güç olarak gördüğünü ilan etti. Bu
yakınlaşma zamanla ticari alanda kaydı. Fransa’ya
Avrupa tarihlerinde “kapitülasyon” Osmanlı
HAMZA OLUÇ
kayıtlarında ise “ahidname” ya da “İmtiyazat-ı
Mahsusa” denilen bazı ticari ayrıcalıklar verildi
(1535).
Bu Ayrıcalıkları Vermedeki Amaç Nedir?
✓ Avrupa Hristiyan birliğini bozmak, Avrupa
siyasetinde etkinlik kazanmak.
✓ Almanya’ya karşı Fransa’nın desteğini
sağlamak.
✓ Coğrafi Keşifler ile önemi azalan Akdeniz
ticaretini canlandırmak, Gümrük gelirlerini
arttırmak. Üretimi yapılmayan ürünleri ucuza
temin etmek.
Verilen Kapitülasyonlar (1535):
✓ Her iki ülkenin ticaret gemileri serbestçe
ticaret yapabilecek.
✓ Fransa’dan diğer devletlere oranla daha az
vergi alınacak.
✓ Osmanlı topraklarında yaşayan Fransızlar din
ve mezheplerinde serbest olacak.
✓ Fransız tüccarlar ile Türkler arasındaki
davalara Türk mahkemeleri bakacak,
mahkemede bir Fransız tercüman bulunacak.
✓ Fransız tüccarların kendi aralarındaki davalara
Fransız hâkim bakacak.
✓ Türk tüccarlarda Fransa’da aynı haklardan
yararlanacaktı.
✓ Antlaşma, iki hükümdarın sağlığında geçerli
olacaktı.
Uyarı: Antlaşmanın hükümdarların ömrü ile sınırlı
tutulması Kanuninin ileri görüşlülüğünü
yansıtmaktadır.
Sonuç:
✓ Akdeniz ticareti yeniden canlandı. Gümrük
gelirleri arttı.
✓ Alman tehlikesi karşısında Fransa’nın desteği
sağlandı.
✓ Daha önce Venedik’e verilen imtiyazlar
ekonomik nitelikliydi. Fransa’ya bunun
yanında dini ve hukuki bazı ayrıcalıklar
verilmiştir.
✓ Kapitülasyonlar I. Mahmut döneminde sürekli
hale getirildi.
✓ Kapitülasyonlar önceleri bir bağış niteliğinde
idi. Fakat sanayi devrimi ile birlikte Osmanlı
ekonomisinin bozulmasına etki eden temel
faktörlerden biri haline geldi.
✓ Batılıların, Osmanlı topraklarında yaşayan
Hristiyanların sorunlarıyla ilgilenmelerine ve
bu vesileyle Osmanlının iç işlerine
karışmalarına zemin hazırladı.
6
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
DOĞUDAKİ GELİŞMELER
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ
Safevi Devleti Şiilik Propagandası yapıp
Anadolu’ya egemen olmak isteyince Osmanlı-İran
ilişkileri bozulmuştu. Yavuz döneminde Çaldıran
zaferi ile İran sorunu geçici de olsa çözüme
kavuşturulmuştu. Şah İsmail ölünce yerine geçen
oğlu Tahsmab döneminde de Safevilerin Osmanlı
politikası değişmedi.
Şah Tahsmab’ın;
✓ Şiileri kışkırtmaya devam etmesi.
✓ Macaristan’a elçiler göndererek Şarlken’le
ittifak kurmaya çalışması.
✓ Osmanlı’ya bağlılığını bildiren Bağdat valisini
öldürmesi üzerine Kanuni İran seferine
çıkmaya karar verdi.
Kanuni İstanbul Antlaşmasıyla batıdaki
sınırlarını güven altına aldıktan sonra İran üzerine
dört sefer düzenledi.
Bu seferler sonucu Bağdat, Karabağ,
Revan ve Nahcivan Osmanlı topraklarına
katılmıştır.
Amasya Antlaşması (1555):
Kanuni, İstanbul’a dönüşü sırasında Amasya’ya
gelen İran elçilerinin barış teklifini kabul etti.
İLK: Osmanlı Devleti’nin İran’la imzaladığı ilk resmi
antlaşmadır.
Bu antlaşmayla İran; Bağdat, Karabağ, Revan ve
Nahcivan’ın Osmanlıya ait olduğunu kabul
etmiştir.
Uyarı: Osmanlı-İran savaşları, Osmanlının batıdaki
ilerleyişini yavaşlatmıştır. Amasya antlaşmasıyla
İran sorunu bir süre için çözümlenmişse de III.
Murat döneminde savaşlar yeniden başlamıştır.
KANUNİ DÖNEMİ DENİZLERDEKİ
GELİŞMELER
Osmanlı Deniz Gücü (kısa bir tarihçesi)
➢ Osmanlı Devleti, görünüş itibarıyla bir kara
devleti görümünde olsa da özellikle batı
yönünde genişleyebilmek için deniz gücüne
ihtiyaç duymuştur.
➢ Bu dönemde denizlerde Osmanlı Devleti’nin
karşısında, Venedik, Ceneviz, İspanya ve
Portekiz gibi güçlü devletler vardı.
HAMZA OLUÇ
➢ II. Bayezid döneminde, Karadeniz’deki önemli
ticaret limanları olan Kili ve Akkerman alındı.
➢ Akdeniz’de ise Mora’daki İnebahtı, Modon,
Koron ve Navarin fethedildi.
➢ Osmanlı donanması, Kanuni döneminde
dünyanın en güçlü deniz gücü durumuna
geldi.
➢ Zamanla Akdeniz, Ege ve Karadeniz bir Türk
gölü haline geldi.
➢ Yüzlerce yıl, Kızıldeniz ve Basra Körfezi’nin
kontrolünü sağladı.
➢ Yüzyılın sonlarına doğru Akdeniz’de Osmanlı
Devleti ve İspanya gibi iki yeni güç vardı.
➢ Osmanlılar, Akdeniz’de İspanyollarla, Hint
denizine ulaşarak İslam beldelerini ve
Müslümanları tehdit eden Portekizlilerle
mücadele etti.
➢ Osmanlılar, 1516 ve 1517 yılında Suriye ve
Mısır limanlarını ele geçirerek, Doğu Akdeniz
kıyılarını hakimiyet altına aldılar.
➢ Osmanlılar, kara ve denizlerdeki
hâkimiyetlerini pekiştirmek için projeler
geliştirmişlerdir.
Don-Volga Kanalı Projesi:
Don ve Volga nehirlerinin bir kanalla
birleştirilerek, Karadeniz'le Hazar Denizi'nin birbi-
rine bağlanması ile gittikçe güçlenen Rusların
güneye doğru inmelerini engellemeyi amaç-
lanmıştır.
Süveyş Kanalı Projesi:
Hindistan kıyıları ve Endonezya'daki Açe
Müslümanları ile Baharat Yolu tüccarlarını
Portekizlilerin baskısından kurtarmak. Okyanuslara
kayan Baharat Yolu'nu Akdeniz'e tekrar yöneltip,
ticareti canlandırmak. 1568'de gündeme
gelen proje gerçekleşmemiştir
Marmara-Karadeniz Projesi
Sokullu Mehmet Paşa Sakarya Nehri,
Sapanca Gölü ve İzmit Körfezi'ni birleştirerek
Karadeniz ve Marmara'yı bağlamayı hedefliyordu
Rodos’un Fethi (1522):
Stratejik önemi olan Rodos’un Sen-Jan
şövalyelerinden alınmasıyla Suriye ve Mısır deniz
yolunun güvenliği büyük ölçüde sağlandı.
Cezayir’in Alınması (1533):
Barbaros’un Kaptan-ı Derya olması ile
savaşılmadan Osmanlı topraklarına katılmıştır.
7
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI HAMZA OLUÇ

Preveze Deniz Zaferi (1538): KANUNİ DÖNEMİNDEKİ HİNT DENİZ

Osmanlı Kaptanıderyalığına getirilen
Barbaros Hayrettin Paşa’nın, Akdeniz’de seferler
SEFERLERİ
düzenlemesi Avrupalı Devletleri rahatsız etmiştir.
Osmanlı Devleti’ne karşı Haçlı donanması
oluşturulmuştur. Osmanlı Devleti bu savaşı
kazanmış ve bunun sonucunda:
✓ Akdeniz’de Osmanlı üstünlüğü kabul
edilmiştir.
✓ Venedik ile antlaşma yapılmış, Mora ve
Dalmaçya kıyıları Osmanlıya bırakılmıştır.
UYARI: Preveze Savaşı’nda zafer kazanılan gün,
günümüzde donanma günü olarak kutlanmakta-
dır.

Trablusgarp’ın Fethi (1551): ➢ Kanuni döneminde Osmanlı donanmasının

Şarlken’in kontrolündeki Sen Jan diğer bir mücadele alanı da Hint Okyanusu
Şövalyeleri’nden Kuzey Afrika’nın hakimiyetini olmuştur.
güçlendirmek amacıyla Turgut Reis tarafından ➢ Coğrafi keşiflerde öncü rol oynayan Portekiz,
alınmıştır. Afrika’yı güneyden dolaşarak Hint
Okyanusu’na ulaşmıştı.
Cerbe Deniz Savaşı (1559):
Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’de hâkimi- Hint Deniz Seferleri’nin Sebepleri
➢ Portekiz’in Baharat Yolu’nu denetim altına
yetini güçlendirmesini istemeyen Haçlı donan-
ması ile Cerbe Deniz Savaşını yapmıştır. Osmanlı almak istemesi.
➢ Hintli Müslümanlara yapılan baskı.
devleti bu savaşı kazanmış ve böylece Akdeniz
➢ Portekiz’in Basra Körfezi ve Kızıldeniz’e yapılan
hakimiyeti güçlenmiştir.
giriş ve çıkışları engellemesi.
Malta Kuşatması (1565): ➢ Gücerat sultanının yardım isteği.
Osmanlı Devleti, Akdeniz hakimiyetini ➢ Portekiz’in Kızıldeniz’de hacca giden
güçlendirmek için Malta Adası’nı kuşatmış ancak Müslümanlara saldırması.
alamamıştır (Turgut Reis’in ölümü üzerine 4 sefer düzenlenmiştir.
kuşatma kaldırıldı). 1538> Hadım Süleyman Paşa,
1551> Piri Reis,
Sakız Adası’nın Fethi (1566): 1552> Murat Reis,
Cenevizlilerden Kaptan-ı Derya Piyale 1553> Seydi Ali Reis seferleri gerçekleştiren kap-
Paşa tarafından alınmıştır. tanlardır.
Not: Ege’deki Türk hâkimiyeti pekişmiştir. Bu seferlerde, istenilen başarıya
Akdeniz’de Kanuni döneminde tam bir üstünlük ulaşılamamıştır.
sağlanamadı. Ancak, Kanuni’den sonra Kıbrıs’ın Sonuçları:
fethiyle Doğu Akdeniz’de tam bir üstünlük ➢ Piri Reis, Kitab-ı Bahriye ve Seydi Ali Reis,
sağlandı. Miratül Memalik adlı coğrafya kitaplarını
yazmıştır (Piri Reis bu kitabına ilk dünya
haritasını yerleştirmiştir).
➢ Hint Deniz yolu Osmanlı egemenliğine
geçmemiştir, seferler Osmanlı ekonomisine
zarar vermiştir.
➢ Yemen, Aden ve Habeşistan’ın bir kısmı
Osmanlı egemenliğine girmiştir.
➢ Kızıldeniz bir iç deniz olmuştur.

8
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI
Hint Deniz Seferlerinin Başarısız Olmasının
Sebepleri
➢ Hint deniz seferlerine gereken önemin
verilmemesi.
➢ Osmanlı gemilerinin okyanus sularına
dayanıklı olmaması.
➢ Portekiz donanmasının güçlü olması.
➢ Hint Denizi’nin Osmanlı gemicileri tarafından
iyi tanınmaması.
➢ Gücerat sultanlarının Osmanlı donanmasına
yardım etmemesi.
COĞRAFİ KEŞİFLER
Nedenleri
1. Avrupalılar Hıristiyanlık dinini dünyaya
yaymak ve dünyayı tanımak istemişlerdir.
2. Siyasal ve dinsel mücadelelerde başarısız olan
Avrupalılar, daha düzgün şartlarda yaşamak
istemişlerdir. Yerleşebilecekleri yeni toprakları
aramaya başlamışlardır.
3. İstanbul’un fethinden sonra Türkler Doğu
ticaret yolun hâkim olmuşlardır. Avrupalılar
doğu ülkeleri ile ticaretin devamını sağlamak
maksadıyla yeni yollar arayışı içine
girmişlerdir.
4. Avrupalıların pusulayı öğrenmeleri neticesin-
de coğrafya bilgileri ve gemicilik faaliyetleri 3
gelişmeye başlamıştır.
5. Krallar coğrafi keşifler sonucunda yeni
yerlerden gelen malların kontrolünü ele
geçirmek istemişler ve zenginliklerini
arttırmaya çalışmışlardır. Bu sebeple de
kaşifleri desteklemişler, onlar için uygun
ortam sağlamaya çalışmışlardır.
6. Avrupalılar, ekonomik sıkıntıları aşmak için
atın ve gümüş gibi değerli madenlere ihtiyaç
duymaya başlamışlar ve bu ihtiyaçların
3
Karavela gemileri: 15. yüzyılda ortaya çıkan iki ya da
üç Latin yelkenine sahip olan yelkenli bir gemi türüdür.
Sonraki dönemlerde Latin ve kare yelkenlerin birleşimi
ile hareket edenleri de üretilmiştir. Sığ sularda
seyredebilme yetenekleri ve görece üstün manevra
yetenekleri ile Orta Çağ denizciliğinde en önemli gemi
türlerinden biridir. Araştırma amaçları için uygun
niteliklere sahip olan bu gemiler, küçük olduklarından
az sayıda asker veya ticari mal taşıyabilmekteydiler.
Orta Çağ sonlarında artan ihtiyaçlar ile bu gemiler
yerine daha fazla yük taşıyabilen kalyon tipi gemiler
kullanılmaya başlamıştır.
HAMZA OLUÇ
karşılanması içinde yeni yerlere göz dikmeye
başlamışlardır.
Sonuçlar
Coğrafi Keşiflerin Siyasi Sonuçları
1. Osmanlı Devleti Hint ticaret yolunun
hakimiyeti için Portekizliler ile, Akdeniz
hakimiyeti için ise İspanyollar ile mücadele
etti.
2. Yeni ada ve kıtaların keşfi gerçekleşti.
3. İspanyol ve Portekizliler geniş ülkeler elde
ederek ilk sömürge imparatorluklarını kurdu-
lar.
Coğrafi Keşiflerin Ekonomik Sonuçları
1. Yeni ticaret yolları bulundu, Baharat ve İpek
Yolları önemini kaybetti.
2. Akdeniz kıyısındaki limanlar önemini kay-
betti. Buna karşılık Atlas Okyanusu kıyısındaki
limanlar önem kazandı.
3. Keşfedilen bölgelerdeki değerli eşya ve
madenler Avrupa’ya taşındı. 0 zamana kadar
“toprak” temel zenginlik kaynağı iken, bundan
sonra “altın ve gümüş” temel zenginlik
kaynağı oldu.
4. Burjuva sınıfı güçlendi. Bu durum, Avrupa’nın
siyasi ve sosyal yapısında değişikliklere neden
oldu.
5. İslam ülkeleri yoksullaştı.
6. İpek yolu ticaretinin önemini kaybetmesi
sonucunda Türkistan hanlıkları zayıfladı.
Coğrafi Keşiflerin Bilimsel Sonuçlar
1. Yeni ırklar, kültürler, hayvanlar, bitkiler
keşfedildi.
2. İnsanlarda merak ve araştırma isteği uyandı.
3. Düşünce dünyasında önemli gelişmeler
meydana geldi.
4. Rönesans ve Reform Hareketlerine zemin
hazırlandı,
5. Avrupa’da sanattan zevk alan ve sanatçıları
koruyan “Mesen” sınıfı ortaya çıktı.
Coğrafi Keşiflerin Dini Sonuçları
1. Dünyanın yuvarlak olduğunun kanıtlanması ile
dünyanın düz olduğunu iddia eden Katolik
Kilisesi’ne güven azalmıştır.
2. Hıristiyanlığa ait inançlar temelinden sarsıldı.
3. Avrupa’da dine dayalı dünya görüşü değişti.
4. Coğrafi Keşifler bütün insanlığı etkilemiştir. Bu
yönüyle “evrensel” bir özelliğe sahiptir.
Avrupa’da daha sonra ortaya çıkacak olan
gelişmelere neden olmuştur.
9
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI HAMZA OLUÇ

Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri Maddeler Halinde

1. Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ne bağımlılığı azaldı.
2. Akdeniz limanlarının önem kaybetmesi, Osmanlı Devleti’nin ticari gelirlerini azalttı.
3. Osmanlı topraklarında ticaret ile uğraşan köy ve kasabalarda ekonomik durum zayıfladı.
Osmanlı Devleti, Coğrafi Keşiflerin olumsuz etkilerini önlemek için Almaya Çalıştığı Tedbirler;
➢ Süveyş Kanalı Projesi’ni gerçekleştirmek istedi. Fakat bunu ancak 1869’da gerçekleştirebildi.
➢ Hint Okyanusunda Portekizliler ile savaştı fakat üstünlük kuramadı.
➢ Don – Volga Kanalı Projesi’ni gerçekleştirerek ipek Yolu’nu tekrar canlandırmak istedi. Fakat bunda da
başarılı olamadı.
➢ Akdeniz limanlarını yeniden canlandırarak gümrük gelirlerini artırmak için Avrupalı devletlere
kapitülasyonlar verdi.

10
 ( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

VI. ÜNİTE
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ
TEŞKİLATI

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI HAMZA OLUÇ

VI. ÜNİTE

SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI

OSMANLI’NIN KALBİ: TOPKAPI SARAYI ➢ İstanbul’un Fethi’nden sonra da bugün

İstanbul Üniversitesi yakınlarında Eski Saray
olarak bilinen saray inşa edilmiştir.
➢ Topkapı Sarayı, 1465-1478 yılları arasında
Fatih Sultan Mehmet tarafından bugün
Sarayburnu denilen mevkide yaptırılmıştır.
➢ Topkapı Sarayı’nda padişah, ailesi ile birlikte
ikamet etmiş ve devleti buradan yönetmiştir.
➢ Padişahların sünnet merasimlerinden, defin
işlemlerine kadar birçok faaliyet burada
yaşanmıştır.
➢ Ayrıca saray, devlet kademesinde görev alacak
devlet adamlarının yetiştirildiği en önemli
eğitim merkezidir.
➢ Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk sarayı Orhan ➢ Topkapı sarayı: Birun, Enderun, Harem olmak
Gazi Bursa’da1 yaptırmıştır. üzere 3 bölüme ayrılmaktadır. Aşağıda bu
➢ I. Murad Devri’nde Edirne Sarayı2 yapılmıştır. bölümleri açıklamaya ve bu bölümlerde görev
alan görevlileri kısaca açıklamaya çalışacağız.
1
Bursa yakınlarındaki Yenişehir’de bulunan bu yapı ilk
örnektir. Osman Gazi dönemine tarihlendirilen bu yapıdan NOT: Osmanlı saraylarından hiçbiri, Avrupa saray
günümüze yalnızca hamam kalıntıları ulaşabilmiştir. Orhan mimarisinde olduğu gibi ölçüleri açısından anıtsal
Gazi dönemine tarihlendirilen ve Bursa Sarayı adıyla bilinen değildir. Yapılara insani ölçüler egemendir. Yalın bir
bu yapı Hisar’daki İçkale’de yer almaktaydı. Daha sonra Murat mimari içinde belirli oranlarla oluşturulan güzellik; iç
Hüdavendigar ve özellikle de IV. Mehmet tarafından
süslemeyi ve eşyaların inceliğini ezmez, tam tersine bu
yaptırılan eklemelerle genişletilen sarayda has oda, arz odası,
eşyalarla olgun bir uyum içindedir.
divanhane, ahırlar, hamam gibi çeşitli birimler bulunuyordu.
Ancak önemi Fatih Sultan Mehmet dönemiyle birlikte giderek
azalmıştır. Bir süre acemi oğlanlar ve ardından da bostancılar
Birun
tarafından kullanıldıktan sonra kendi haline bırakılmış ve 19.
yüzyılda iyice harap duruma gelerek nihayet tamamen
ortadan kalkmıştır.
2
Osmanlı Devleti’ne İstanbul’dan önce başkentlik yapan
Edirne, saray mimarisi açısından son derece önemli bir kent
olmuştur. Şehrin fethinden sonra ilk saray yapısı 1365’te I.
Murat tarafından inşa ettirilmiştir. Eski Saray olarak
adlandırılan bu yapıda; büyük salonlar, kilerciler, doğancılar
ve seferliler odaları, has oda, hazine, hamam gibi yapılar
bulunuyordu. Padişahlar tarafından kısa bir süre kullanılmış
olan bu saray daha sonra başkentte padişahın hizmetine
girecek iç oğlanların eğitimi için okul olarak hizmet vermeye
başlamıştır.
Yeni Saray olarak da anılan Edirne Sarayı II. Murat
tarafından inşa ettirilmiştir. Eski Sarayın şehir içinde dar bir
alanda sıkışıp kalması ve genişlemeye müsait olmaması
nedeniyle ortaya çıkan gereksinimi karşılamak amacıyla Tunca Farsça ’da “dış” anlamına gelir ve sarayın
Nehri kıyısında çok geniş bir alan seçilmiştir. Yapımına 1450
en geniş bölümüdür. Saray muhafızları ve
tarihinde başlanmış ve Topkapı Sarayı’nda olduğu gibi,
yüzyıllar boyunca ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda çalışanları burada yer alırdı.
yeni binalar eklenerek genişletilmiştir. Günümüzde Sarayiçi
Birunda; adalet kasrı, hastane, mutfaklar,
olarak anılan bölgede kalan Edirne Sarayı, yerleşim şeması
açısından Topkapı Sarayı için bir prototip oluşturacak kadar ahırlar, erzak odaları, odun ambarları, çalışanların
önemlidir. koğuşları, kayıkhaneler, bostanlar, bahçeler, cirit

1
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI
oyunu ve ok atış talimleri için alanlar ve küçük
meydanlar bulunurdu.
Osmanlı kendine has saray protokolü ile
tarihteki yerini almıştır. Bu protokolü sağlamakla
görevli saray görevlileri Birunda bulunurlardı. İşte
bu görevlilere bir göz atacak olursak şöyle bir
tablo karşımıza çıkar.
Enderun
Enderun, Farsça “iç” anlamına gelir. En
seçkin devşirme çocuklarının eğitildiği ve Osmanlı
devlet sisteminin üst düzey yöneticilerinin
yetiştirildiği bir okul niteliğindeki Enderun
Mektebi bu bölümde yer alırdı.
Padişahın özel hizmetlerini gören
devşirmeler yani iç oğlanlar burada eğitilirdi.
Özel olarak seçilen ve eğitilen bu gençlere
Türkçe, Arapça, Farsça, matematik, tarih,
edebiyat, müzik ve güzel sanatlar dersleri verilir;
cirit ve ok atma, ata binme, kılıç kullanma ve güreş
en iyi şekilde öğretilirdi. Asıl amaç devlet
HAMZA OLUÇ
yönetiminde görev alacak nitelikli insanlar
yetiştirmekti.
Enderun’da yetişenler arasında Vezir-i
azamlığa kadar yükselenler olurdu. Padişahın
güvenilir hizmetkarlarının yetiştirildiği Enderun;
büyük oda, küçük oda, seferli odası, doğancılar
odası, kiler odası, hazine odası ve has oda olmak
üzere yedi odadan oluşurdu.
Enderun-ı Hümâyun bölümünde hizmet
edenlere genel olarak Enderun halkı veya Enderun
hademeleri adı verilirdi.
Harem
Harem, Arapça “yasak” anlamına gelir.
Padişahın özel hayatını sürdürdüğü bölümdür.
Padişahın evi olan haremde, padişahın ailesi ve
cariyeler bulunurdu.
Hanedan üyeleri ve Darussade ağası
dışında hiç kimse buraya giremezdi.
2
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI
Haremde Enderun’dakine benzer bir
eğitim ve teşkilat sistemi vardı. Disiplin ve
protokol kurallarının geçerli olduğu Haremde
cariyeler; edebiyat, müzik, güzel sanatlar, el işleri,
güzel konuşma, zarafet öğrenirler ve beylerbeyi,
sancakbeyi, vezir gibi üst rütbeli devlet
adamlarıyla evlenirlerdi. Bu sayede saray kültürü,
şehir kültürüne katkı sağlamaktaydı.
Darussade dairesi, şehzade mektebi,
padişah için yemek yapılan Kuşhane mutfağı,
Kadın Efendiler Dairesi ve hazine Haremde yer
alırdı.
Padişahın evi olan Harem-i Hümâyun
bölümünün genel sorumlusu Darüssade ağasıydı.
Derece olarak Vezir-i azam ve şeyhülislamdan
sonra gelen Darüssade ağasının en önemli görevi,
padişahın haremini korumaktı. Ayrıca haremde
bulunan görevlilerin terfi ve ceza işlemlerini
padişaha arz eder ve tayinlerini yapardı.
Haremeyn-i Şerifeyn vakıflarının sorumlusu, sürre
alaylarının düzenleyicisiydi.
DİVAN-I HÜMAYUN
HAMZA OLUÇ
Kuruluşu:
➢ Osmanlı Devleti’nde merkezi teşkilatın en
önemli kurumu Divan-ı Hümayun ’dur.
➢ Devletin en önemli askeri, siyasi, ekonomik ve
sosyal meselelerinin görüşüldüğü en yüksek
karar ve yönetim kuruludur.
➢ Divan-ı Hümâyun, Orhan Bey döneminde
kurulmuş, son şeklini ise Fatih döneminde
almıştır.
➢ Padişah başkanlığında, o bulunmadığı zaman
veziriazam başkanlığında devlet merkezi
(başkent) veya hükümdarın bulunduğu yerde
toplanırdı. Devlet işlerinin en son karar organı
burası idi.
➢ Her ne kadar divan kararları uygulanmışsa da
yine de son söz padişahındır. Bu yönüyle divan
bir danışma organı durumuna gelmiştir.
➢ Divanda devletlerarası ilişkiler görüşülür.
Halkın şikayetleri dinlenir ve bazı davalara
bakılarak onlar karara bağlanırdı.
➢ Divanda görüşülen ve alınan kararlara
“Hüküm” denilir ve bu hükümler “Mühimme
Defterleri ’ne” sıra ile yazılırdı.
➢ Divân-ı Hümâyundan çıkan kararlara "hüküm"
adı verilirdi. Hükümler ahkâm defterlerine sıra
ile yazılırlardı.
3
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI
➢ Divan haftanın her günü3 sabah erkenden
toplanmakta ve Padişah başkanlık etmekte idi.
Divan görüşmeleri öğle vaktine kadar devam
ederdi.
➢ Fatih, divan başkanlığını Vezir-i azam’a
bırakarak görüşmeleri kafes (Kasr-ı Adl.)
arkasından izlemeye başladı. Böylece divan
üyeleri görüşlerini serbestçe söyleyebilmeye
başlamışlardır. Bu uygulama ile sadrazamlık
mevkiinin önemi artmış ve güçlenmesine
sebep olmuştur.
➢ Veziriazamlar, görüşmelerini kendi
konaklarında ikindi namazından sonra
toplanan ikindi divanında görüşürlerdi.
➢ Divanda halkın din, dil, mezhep, cins ve
statüsüne bakılmaksızın Osmanlı ülkesinde
yaşayan herkesin başvurusu dikkatle
görüşülürdü. Divan kararlan kesindi ve
değiştirilmesi mümkün değildi.
Divan Üyeleri
Daha önceden de bildiğimiz üzere divan
üyeleri 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlar Seyfiye,
Kalemiye ve İlmiye’dir. Şimdi bu gruplar dahilinde
bulunan Divan üyelerimizi kısaca tanımaya
çalışalım.
Padişah
✓ Padişahlar İstanbul’un fethine kadar divanın
tabii üyesi ve başkanıdır.
✓ Fatih devrinde, divanda üyelerin görüşlerini
daha rahat söyleyebilmesi amacıyla “kafes
sistemi” getirilmiştir (Divan-ı Hümayun’un
kuruluşu başlığı altında buna değinmiştik
zaten).
✓ Yeni sistemle padişahlar divan toplantılarına
katılmamış, ancak dilediklerinde kafes
arkasından toplantıyı takip etmişlerdir.
Vezir–i Azam
✓ Devlet işlerini padişah adına yöneten hükümet
başkanına veziriazam veya sadrazam denilirdi.
✓ Devletin en yüksek rütbeli memurudur.
3
Divan Orhan Bey zamanından Fatih’in ilk devirlerine kadar
her gün toplanırdı. Toplantılar sabah namazından sonra
başlar ve öğleye kadar devam ederdi. XV. asrın ortalarından
sonra (Fâtih dönemi) toplantılar haftada dört güne
(Cumartesi Pazar Pazartesi Salı) inmiş Pazar ve Salı günleri de
arz günleri olarak tespit edilmişti.
HAMZA OLUÇ
✓ Padişah adına mutlak vekil sayılırdı.
Sadrazamın sözü ve yazısı padişahın fermanı
ve iradesi kabul edilirdi. Padişah olmadığı
zamanlarda divana başkanlık yaparlardı.
✓ Osmanlı Devleti’ndeki tayinler ve görevden
almalarla, terfi ve ilerlemelerde birinci
derecede sorumlu idi.
✓ Padişahlar sefere çıkmadığı zamanlarda,
veziriazamlar başkomutan vekili olarak sefere
çıkarlar kendilerine Serdar–ı Ekrem unvanı
verilirdi.
✓ Veziriazam padişahın mührünü de taşırdı. Çok
önemli bir özrü olduğunda veya sefere
çıktığında yerine Sadaret Kaymakamı denilen
vekili bakar ve divana başkanlık ederdi.
Vezirler
✓ Vezir sayısı ikiye çıkınca bunlardan biri
veziriazam yapıldı. Diğer vezirde divana katıldı
fakat yetkisi geniş değildi.
✓ Zamanla vezir sayısı arttı. Fatih döneminde
dört kişi oldu.
✓ Vezirler yalnız merkezde değil taşra örgütünde
de görevlendiriliyordu. Bu günkü devlet
bakanlarına benzetebiliriz.
✓ Veziriazamdan sonra gelen diğer vezirler;
ikinci vezir, üçüncü vezir, dördüncü vezir vb.
şekilde adlandırılırdı ve sayıları yediye kadar
çıkabilirdi. Yeni sadrazam, bazı istisnalar
dışında padişah tarafından bu vezirler
arasından seçilmiştir.
NOT: Bu makamı diğer hükümdar yardımcılarından
ayıran en temel özellik, makamın hem Osmanlı hem de
İslam devletlerindeki çıkışının padişaha yardım
etmekten öte bürokrasinin başı olması ile ilgilidir.
Nitekim ilk Osmanlı vezirleri de ulema içerisinden
seçilmişlerdir. Ancak zamanla Osmanlı Devleti'nde
sadrazam makamı oluştuktan sonradır ki Kubbealtı
vezirleri, sadece askeri danışman vasfına düşeceklerdir.
Fakat herhangi bir vezir sadrazam olduktan sonra yeni
ana vazifeleri tekrardan bürokrasinin yani katipler
sınıfının yöneticiliği olmaktadır. Bu durum gerek
kabilelerde gerekse de birçok feodal Avrupa
ülkesindeki hükümdar yardımcısı olan yetkililerden bu
makamı farklılaştırmaktadır.
Kazasker
✓ Divanda büyük davalara bakardı. Şer’i ve örfi
konularda görüşü alınırdı.
4
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI
✓ Kendi bölgelerinde kadı ve müderrisleri atama
veya görevden alma işlerine bakardı. (İstanbul,
Bursa ve Edirne kadılarını sadrazam atardı.)
✓ Adalet, eğitim, kültür ve diyanet işlerine
bakarlardı.
✓ I. Murat döneminde kurulmuştur.
✓ Fatih döneminde ise Anadolu ve Rumeli
kazaskeri olarak sayısı ikiye çıkarıldı.
✓ Rumeli kazaskeri protokol bakımından daha
önce gelirdi. Divanda rütbe bakımından
vezirlerden sonra gelirdi.
Defterdar
✓ Devletin gelir ve giderleri ile bütçelerini
hazırlardı.
✓ Divanda mali işlere dair görüşünü belirtirdi.
✓ Fatih’ten sonra sayıları giderek artmıştır.
Rumeli defterdarı baş defterdar olarak anılırdı.
Nişancı
✓ Padişahın, sancak beylerine, beylerbeyine ve
hükümdarlara gönderdiği ferman ve beratlara
padişahın imzası olan tuğra çekerdi.
✓ Devletinin kanunlarını çok iyi bilirdi. Yeni
çıkartılan kanunların usulüne uygun olarak
tertip ve tanzimini yapardı.
✓ Divanda alınan kararları usulüne uygun olarak
yazmak, padişaha ve sadrazama gelen
mektupları tercüme ettirerek bunlara cevap
hazırlamak görevleri arasında idi.
✓ Divandaki görevleri dışında toprakların
dirliklere (Has, Zeamet, Tımar) dağıtılmasını
sağlardı.
✓ Ülkenin tapu ve kadastro işlerini düzenlerdi.
Reisülküttap
✓ Divandaki kâtiplerin şefi olan reisülküttap
nişancıya bağlıydı.
Kaptan-ı Derya
✓ Osmanlı devletini ilgilendiren denizlerdeki
bütün işlerin sorumlusu ve Donanmay-ı
Hümayun’un başkomutanıdır.
✓ Kendi sorumluluğuna giren davalara da
bakardı. İstanbul’da bulunduğu zamanlarda
kendisini ilgilendiren konularda divan
toplantılarına katılırdı.
HAMZA OLUÇ
Yeniçeri Ağası
✓ Vezir olan Yeniçeri Ağaları divanın daimî
üyesiydi. Ancak vezir olmayan Yeniçeri Ağaları
ise ihtiyaç duyulduğunda görüşmelere
katılarak gerekli bilgi ve görüşünü divana arz
ederdi.
Şeyhülislâm (Müftü)
✓ 15. yüzyılda Divan’ın doğal üyesi değildi.
Ancak yaptığı işler bakımından padişahın en
önemli yardımcılarından biriydi Şeyhülislam.
✓ Divan’da alınan kararların İslam dinine uygun
olup olmadığı konusunda fetva verirdi.
✓ Fatih Dönemi’nde rütbe ve makam olarak
kazaskerden sonra gelen müftünün önemi I.
Selim Dönemi’nde halifeliğin Osmanlılara
geçmesiyle arttı.
✓ Kanuni Dönemi’nde Vezir-i Âzam’a eşit hale
geldi. Şeyhülislam ismi için 18. yüzyıldan sonra
Müftü kelimesi kullanılmaya başlanmıştır.
OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI
Osmanlı Merkeziyetçi Yapısının Güçlen-
dirilmesi ve Bu Kapsamdaki Uygulamaları
➢ Orta Doğu devlet geleneğini benimseyen
Osmanlılarda devlet düzeni, otoritenin karar
birliğine ve saltanatın dokunulmazlık inancına
dayanırdı.
➢ Padişahı, mührünü taşıyan Veziri azam temsil
ederdi.
➢ Devlet Hanedanın Ortak malıdır ve bu
hanedan Osmanoğulları’dır.
➢ Tahta geçme konusunda kesin bir kural
bulunmamaktadır.
➢ Osmanlıda Merkezi otoriteyi güçlendirmek
için çeşitli uygulamalar yapılmıştır.
➢ Bunlardan ilki, veraset sisteminde yapılan
düzenlemelerdir.
1. Murad Dönemi’nde kabul edilen “Devletin
toprakları padişah ve oğullarınındır.” İlkesinin
yerine Fatih Devri’nde “Devletin toprakları
padişahındır.” anlayışı getirilmiştir.
2. Fatih Devrinde Çıkarılan Kanunname-i Ali
Osman ile padişahlara kardeşlerini öldürme
izni verilmiştir.
3. Divan-ı Hümayuna Vezir-i Azamın başkanlık
etme uygulamasını getirilmiştir.
5
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI
4. Haremden evlenme usulünün uygulanmaya
başlanmıştır. Bu usul sayesinde padişahın aile
sırları dışarıya yayılmamış, akraba ilişkileri ile
padişahın yıpratılması engellenmiştir.
Fatih’ten itibaren Osmanlı padişahları
genellikle haremden evlenmiştir.
5. Merkezî otoriteyi güçlü kılmak için yapılan
diğer uygulama ise müsadere usulüdür.
Müsadere sistemi, kanuni sınırlamalarla kişisel
mülk ve servetin veraset yoluyla ailelerin
elinde toplanmasını engellemiştir. Böylece
devşirmeler arasında aristokratik bir sınıf
oluşmamıştır.
Devlet İdarecilerinde Bulunması Gereken
Vasıflar
✓ Osmanlı Devleti’nde ilk siyasetname Şeyhoğlu
Mustafa tarafından kaleme alınan “Kenzü’l-
Küberâ” ve “Mehekkül Ulemâ”dır.
✓ Sultan II. Murad’ın oğluna nasihati “Nasıhat-ı
Sultan Murad” padişahlar tarafından yazılan
nasihatname geleneğine ait önemli
örneklerden biridir.
✓ Osmanlı Devleti’nde tahta çıkan padişahların
ve idarecilerin sahip olması gereken vasıflar
gerek padişahların gerekse bazı Devlet
adamlarının yazmış oldukları nasihatname ve
siyasetnamelerde belirtilmiştir. Nasihatname
ve siyasetnameler, Devlet yönetimiyle ilgili,
Devlet idarecilerine ve Devlet adamlarına
idarecilik ilim ve sanatına dair bilgiler veren,
onlara pratik tavsiyelerde bulunan ve onların
adaletli bir yönetim oluşturmalarını sağlamak
ve istemek amacıyla yazılan siyasi ve ahlaki
içerikli eserlerdir.
✓ Siyasetnamelere göre devlet idaresinde adalet
anlayışı en başta gelen erdemdir. Osmanlı
Devleti’nde adaleti sağlamak padişahın yerine
getirmesi gereken en önemli görevdir.
Adaletle korunan reaya sayesinde güçlü
devletler ortaya çıkmıştır.
Nasihatname ve Siyasetnamelerde Verilen
Öğütler
➢ Adaletli olma,
➢ İhsan kapılarını açık tutma,
➢ Emanete riayet etme,
➢ Reayaya karşı şefkat ve merhametli olma,
➢ Görevi ehil ve hakkı olanlara verme,
HAMZA OLUÇ
➢ İdare altında bulunanları kendi evladı gibi
görme ve hakkını gözetme,
➢ İyilik ve lütufta bulunma,
➢ Düşmanlara karşı ferasetli olma
➢ Padişah ve idarecilerin bilim insanlarına
destek olmaları,
➢ Bilim insanlarının bilimsel faaliyetleri için
gerekli ortamı hazırlamaları ve onları
ödüllendirmeleri.
Padişahlarda Bulunması İstenilen Özellikler
Kısaca
➢ Padişah adaletli olmalı,
➢ Ülkeyi şeriata uygun olarak yönetmeli,
➢ Ordunun başında cihat ve gaza amaçlı
fetihlerde bulunmalı askerini koruyup
gözetmelidir.
➢ Devleti idare edecek kişileri liyakat esasına
göre belirlemeli,
➢ İltimas ve haksızlığa göz yummamalı,
➢ Halkın huzuru ve refahını göz ardı ederek
bolluk içinde yaşamalarına ve ülke hazinesini
savurganca kullanmalarına müsaade
etmemelidir.
➢ Kendi çıkarları için çalışan, devletin ve halkın
çıkarlarını gözetmeyen idarecileri
görevlerinden alarak cezalandırmalıdır.
➢ Reayaya karşı hoşgörülü olmalı,
➢ Din ve ırk farkı gözetmeksizin kanunları
herkese eşit olarak uygulamalı,
➢ Herkesin gelirine göre vergi almalı ve halkın
inanç, gelenek, örf ve adetleri gibi önem
verdiği manevi unsurlara karşı saygılı
olmalıdırlar.
Şehzadeler ve Sancağa Çıkma Usulü
➢ Padişahın erkek çocukları olan şehzadelerin
doğum haberi bir Hatt-ı Hümâyunla Vezir-i
Azama bildirilirdi.
➢ Şehzadelerin hizmetlerinin karşılanması için
annesi tarafından “usta” denilen genç kızlar
seçilirdi.
➢ Saray geleneğine göre dört yaşına gelen
şehzade, haremdeki Şehzadegân Mektebinde
ilk eğitimine başlardı. “Bed-i Besmele
Merasimi” denen ve bütün devlet adamlarının
katıldığı büyük bir törende şehzadeye, konusu
6
SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI HAMZA OLUÇ

besmele öğretimi olan ilk dersi şeyhülislam
verirdi.
➢ Şehzadeler eğitim hayatı boyunca Kur’an-ı
Kerim, tarih, coğrafya, Arapça, Farsça dersler
alır; ok ve yay yapmayı, güzel yazı yazmayı
öğrenirdi. Ayrıca spor dersleri olarak ok atma,
ata binme, avcılık, cirit atma, gürz kullanma ve
güreş eğitimi alırdı.
➢ On dört on beş yaşına geldiklerinde,
Sancakbeyi olarak görevlendirilmeye
başlanırdı. Sancaklara vali olarak atanan
şehzadelere “Çelebi Sultan” denirdi.
➢ Sancağa çıkan şehzadenin yanında “Lala”
denilen tecrübeli bir devlet adamı bulunurdu.
NOT: Sancağa çıkma usulünün temel amacı, ileride
padişah olacak olan şehzadelerin devlet yönetiminde
tecrübe kazanmasını sağlamaktı.
➢ II. Selim Dönemi’nden itibaren şehzadelerin
sancağa çıkma yönteminde sadece büyük ve
hükümdar adayı olan şehzadenin sancağa
çıkmasına karar verildi ve sadece Manisa
şehri şehzade sancağı olarak belirlendi.
➢ 17. Yy.’dan itibaren ise büyük şehzadenin de
sancağa çıkma usulü tamamen kaldırılarak
şehzadelerin sarayda eğitim almalarına karar
verildi. Sancağa çıkma yerine şehzadelere
ismen sancak verilerek yerine mütesellim
(vekil) gönderildi.

NOT: Bütün bunlar, şehzadelerin devlet yönetimi

açısından çok önemli bir rol oynadıklarının kanıtıdır.
Sancağa çıkma usulüyle yetişen şehzadeler, Osmanlı
Devleti’nin en ihtişamlı padişahları olarak karşımıza
çıkmıştır. Sancağa çıkma usulüyle yetişen son padişah
III. Mehmet’tir. XVII. yüzyıldan itibaren şehzadeler
eğitimlerini sarayda almaya başlamış fakat bu durum, (Topkapı Sarayındaki Çifte Kasırlar veya Veliaht Dairesi olarak
şehzadelerin devlet idaresinde tecrübesiz olmalarına bilinen yapı şehzadeler için kafes olarak kullanılmıştır)
neden olmuştur.

➢ Şehzadeler yanlarında annesi, lalaları ve

askerleri dışında; Defterdar, Nişancı, Divan
Kâtibi, Kapıağası, Tabib, Bahçıvan vb.
görevlilerle birlikte sancağa gönderilirlerdi.
➢ Sancağa çıkarılan şehzadelerden yaşları
müsait olanlar, tıpkı başkent İstanbul’daki
Divana benzer bir Divan teşkilatı kurar,
sancaklardaki idari işleri yürütürlerdi.
Dolayısıyla sancaklar adeta küçük bir devlet
teşkilatlanmasının örneğini gösterir ki bu
sayede şehzadeler devlet yönetimini
yaşayarak öğrenmiş olurlardı.
(Şehzade Sancağı Amasya)
➢ Şehzadeler görev yaptıkları sancaklarında
zeamet ve tımar dirlikleri dağıtabilir, resmî
belge ve yazışmalara kendi tuğralarını
çekebilirlerdi. Ancak unutmamak gerekir ki
tüm bu işleri merkeze yani başkente bildirmek
ve kayıt altına almak zorundadırlar.
➢ Sancaklarda halkla iç içe olan şehzadeler,
halkın tüm dertleriyle ilgilenirken idari
kadrolarını da buna göre yönlendirmişlerdir.
➢ Osmanlı Devleti’nde 16. Yy. sonlarına doğru
Şehzadelerin sancağa çıkma yöntemlerinde
birtakım değişiklikler yapıldı.

7
 ( https://t.me/tarihogretmeni )
Telegram kanalımızın linkidir
DAVETLİSİNİZ

VII. ÜNİTE
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM
DÜZENİ

HAZIRLAYAN
HAMZA OLUÇ
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
VII. ÜNİTE
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
A) OSMANLI MİLLET SİSTEMİ
OSMANLI TOPLUM YAPISI
➢ Osmanlı Devleti’nde toplum; dinleri, dilleri ve
ırkları bakımından farklı kökenlerden gelen
insanlardan oluşmuştur.
➢ Daha önceki ünitelerde de gördüğümüz üzere
Osmanlı toplumu genel olarak yönetenler
(Askeri) ve yönetilenler (Reaya) olmak üzere
2 gruptan meydana gelirdi.
➢ Müslümanlar, Ümmet-i Muhammed olarak
anılmıştır.
➢ Gayrimüslim tabiri ise ehli kitap olarak
tanımlanan Hristiyan ve Yahudileri ifade eden
ve İslamiyet’i din olarak kabul etmeyenler için
kullanılmıştır.
➢ Osmanlı toplumu töre ve İslam hukukuna göre
düzenlenmiştir. Osmanlı toplumu farklı din, dil
ve ırktan insan topluluklarından oluşuyordu.
Ancak devlet içinde herkes eşit statüde yer
alırdı.
➢ Öyle ki Osmanlı toplumu Osmanlı devletinin
adaletli politikası sayesinde paylaşımcı,
bencillikten uzak, birbiriyle iyi ilişkiler içinde
ve mutlu yaşayan insanlardan oluşan bir
toplum niteliğindeydi.
➢ Sınıf ayrımı Osmanlı toplum yapısında kesinle
görülmez. Bir kişi devlete hizmet şartı
karşılığında reayadan askeri sınıfına geçebilir.
HAMZA OLUÇ
OSMANLI MİLLET SİSTEMİ
➢ Osmanlı Devleti’nde, toplumu oluşturan
kesimlerin belirlenmesinde “millet sistemi”
uygulanmıştır.
➢ “Millet Sistemi” Osmanlı Devleti’nde yaşayan
Müslüman olmayan toplulukların, din ya da
mezhep esasına göre örgütlenip yönetilmesi
biçimidir.
➢ Diğer bir şekilde ifade edecek olursak
Osmanlı’da yasal statüleri belirlenmiş dinî
cemaatlere millet adı verilmiştir.
➢ Osmanlı Devleti’nde görülen millet sisteminde
alınan temel ölçüt “dini inanç” tır. Yani
Osmanlı millet sistemi günümüz millet
olgusundan farklıdır.
➢ Millet sisteminin varlığı Osmanlı Devleti’nde
toplumu oluşturan grupların milli benliklerini
korumasını sağlamıştır.
➢ Osmanlı Devleti egemen olduğu topraklar
üzerinde yaşayan dili, dini, gelenekleri
birbirinden farklı milletlerin ulusal niteliklerini
değiştiren (asimile/asimilasyon) bir politika
izlememiştir. Buda Osmanlı hoşgörü ve adalet
anlayışının bir göstergesidir.
➢ Osmanlı Devleti’nin bu tutumu, XIX. yüzyıla
gelindiğinde, Osmanlı Devleti’ni yıkmak
isteyen devletlerin, Osmanlının iç işlerine
karışmasına, Osmanlı ülkesinde yaşayan
azınlıkların bağımsızlık için ayaklanmalarına ve
sonunda bağımsız olmalarına neden olmuştur.
NOT: Yani Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal
yapısının çeşitli etnik gruplardan oluşması, Osmanlı
Devleti’nin bu halkları asimile etmemesi, din ve
kültürlerinde özgür bırakması Osmanlı Devleti’nde bir
“Osmanlı Milleti” bilincinin oluşmasını ve Osmanlı
toplumunun kaynaşmasını engellemiş, XIX. yüzyılda
devletin dış müdahalelerle dağılmasına ortam
hazırlamıştır.
➢ Osmanlı devletinin etnik yapısındaki gelişim
özellikle 16 yy. Osmanlı Devleti’nin fetihlerle
genişlemeye başlaması ile meydana gelmiştir.
Zamanla birçok millet Osmanlı toplumu
bünyesine girmeye başlayacaktır.
➢ Osmanlı Devleti’nde egemen güç Türkler
olmakla beraber ülkede Rumlar, Ermeniler,
1
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ HAMZA OLUÇ

Bulgarlar, Slavlar ve Araplar gibi birçok ulus Kafkasya’dan birçok Ermeni akın akın
beraber yaşamaya başlayacaktır. İstanbul’a taşınmaya başlayacaktır.
NOT: Asya steplerinden gelip, 3 kıtaya hâkim olan
Osmanlı, 6 asır boyunca ayakta kaldı. Osmanlı
Devleti, enerji ve gücünü üç temel unsura bina
etmişti: manevi terbiye, askeri disiplin ve ilim. Bu
değerler, toplumun diğer özellikleriyle birleşince
ortaya muazzam bir yapı çıktı.

Millet-i Sadıka: Osmanlı İmparatorluğu`nda

Ermenilere uygun görülen unvandır. Sadık Millet
anlamını taşır ve Osmanlı yönetimi ile uyum içinde
yaşadıkları için bu unvan uygun görülmüştür.
➢ Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayrimüslim
➢ Osmanlı Devleti, hâkim olduğu bölgelerdeki topluluklardan biride Süryaniler idi. Yine aynı
gayrimüslimlere büyük bir tolerans Ermeniler gibi Osmanlı Devleti’nin adil ve
uygulayarak onları dillerinde, inançlarında ve hoşgörü politikası sayesinde Süryanilerde
kendi aralarındaki ilişkilerde serbest bıraktı. Osmanlı toprakları içinde benliklerini
Nitekim Fatih Sultan Mehmed İstanbul’u koruyarak rahat ve huzur içinde yaşama fırsatı
fethettiğinde Rum patriğini, Hristiyan bulmuşlardır.
cemaatinin lideri olarak tanıdı ve ona geniş
yetkiler verdi. Fatih, Rum cemaatine tanıdığı
hak ve yetkileri Ermeni ve Yahudilere de
tanıdı.
➢ II. Bayezid Dönemi’nde İspanya’daki baskı ve
katliamdan kurtarılan Yahudiler, Osmanlı
Devleti’ne mülteci olarak getirildiler (1492).
Osmanlı Devleti’nin adaletli ve hoşgörülü
yönetimi sayesinde rahat bir yaşama kavuşan
Yahudiler ticaret, bankacılık ve sarraflık gibi
işlerle uğraşarak kısa zamanda zenginleştiler.
➢ İspanya’dan getirilen Yahudiler Selanik ve
Şam ve İstanbul topraklarına yerleştirilmiştir.
➢ Osmanlı yönetiminde bulunan topluluklardan
Türklerle en fazla kaynaşan topluluk Ermeniler
olmuştur.
➢ Fatih, Ermenilerin hem yönetim işlerini hem
de dinî işlerini kolaylaştıracak örgütlenmeleri
için İstanbul’da Gregoryan Ermeni
Patrikhanesini kurdu.
➢ Bu sebepten olacak ki; balkanlardan,
Kırım’dan, Orta ve Doğu Anadoludan,
(Osmanlı’da Süryaniler)

2
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ HAMZA OLUÇ

B) OSMANLI DEVLETİNDE GÜNLÜK günümüze kadar gelebildiğini kısmen de olsa

görmekteyiz.
YAŞAM ❖ Bu bölgelerdeki Osmanlı yapıları, Anadolu’da
Bursa, Edirne, Amasya, İznik ve Manisa gibi
Fethedilen Bölgelerde Toplumsal ve Kültürel
şehirlerdeki anıtsal yapılarla benzer özelliklere
Değişimler sahiptir.
❖ Osmanlı Devleti’nin fethettiği bölgelerde Balkanlar’da Anadolu Kültürü
birtakım toplumsal ve kültürel değişimler
❖ Osmanlı ve Balkan halkları yüzyıllar boyunca
yaşandı.
birlikte yaşadılar.
❖ Osmanlılar, ilk olarak fethedilen ve nüfusça az
❖ Osmanlılar, fetihler neticesinde Orta Asya ve
oldukları bölgelere yönelik iskân politikası
Anadolu kültürünü Balkanlara taşıdılar.
uyguladılar. Özellikle Balkanlara, Anadolu’dan
❖ Bilindiği üzere savaşların ve fetihlerin doğal bir
Yörük ve Türkmenleri getirip yerleştirdiler.
sonucu da kültürlerin birbirinden etkilenme-
❖ Yapılan göçler sonucunda Balkanlarda Türk
sidir. Bu açıdan baktığımızda Türklerinde Bal-
nüfusu arttı ve Türk İslam kültürü yayıldı.
kanlardaki yerli topluluklardan etkilenmesi
Fethedilen Yerlerde İslam Kültürünün Etkisi kaçınılmaz olacaktır.
❖ Ancak Osmanlıların yönetici kesim
❖ Osmanlı Devleti, fethedilen bölgelerde adaletli
olmalarından dolayı Türk İslam kültürünün
bir politika izleyecektir.
Balkanlardaki etkileri daha büyük olacaktır.
❖ Osmanlı hakimiyeti ile birlikte bölgede
❖ Nitekim bölgede Türkçe, yer adı olarak
güvenlik sağlanacak, yerli halktan angarya
kullanıldığı gibi toplumsal hayatta da
kalkacak ve halkın üzerindeki ağır vergiler
kullanıldı.
azaltılacaktır.
❖ Anadolu’dan Balkanlara gelen birçok aşık
❖ Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda sağladığı bu
sazını ve bağlı bulunduğu açıklık geleneğini
asayiş ve güven ortamı sayesinde ekonomik ve
buralara yaydı. Aşıklık geleneği Balkan
sosyal hayat kısa sürede canlanacaktır.
kültürüyle yeniden yapılandı.
❖ Balkanlar tarihin hiçbir döneminde
❖ Balkan ezgileri arasında birçok türkü, mani vs.
Osmanlılarda olduğu kadar huzur ve güven
Türkçe yazılıp söylendi. Yine çeşitli tarikatlara
içerisinde olmadı. Bu sayede Balkanlarda,
bağlı dervişler, şeyhler Balkanlara gelerek
Arnavut, Bosna, Hersek, Kosova gibi
tekke, zaviye ve medrese kurdu.
bölgelerde gayrimüslim köylüler arasında
❖ Medreselerde, tekkelerde yetişenler; Balkan
İslamlaşma hareketi hızla artmıştır.
divan edebiyatının ve Balkan Türk tekke
❖ Osmanlı fetihleri sonucu birçok bölgede
edebiyatının temellerini attı.
özellikle Balkanlarda yoğun bir imar
❖ Türk İslam kültürünün yayılması toplum
faaliyetine girişildi.
hayatında önemli gelişmeleri de beraberinde
❖ Yeni şehirler ve yerleşim yerleri kuruldu. İmar
getirdi.
faaliyetleri ile başlangıçta, bir cami ve onun
❖ Balkan halklarının başta giyim, yemek, eğlence
etrafında kümelenen kültürel, sosyal ve
gibi gelenek ve göreneklerinde önemli
iktisadi kuruluşların oluşturduğu külliyeler
değişimler oldu.
kuruldu.
❖ O dönemin seyyahlarının verdikleri bilgilere
❖ Külliyeler mahalleleri, mahalleler de şehirleri
göre, Balkan kentlerinde hatta Hristiyan
meydana getirdi.
nüfusun çoğunlukta olduğu yerlerde bile
❖ Bu şehir merkezlerinde; dini, ticari, sosyal,
günlük yaşamda Türk halklarının karakterinin
eğitim ve askeri yapılar inşa etmek suretiyle,
etkin olduğunu belirtirler.
Türk şehir dokusu anlayışı bölgede etkin hale
❖ Örneğin; Selanik, Belgrad, Sofya gibi Balkan
getirilecektir.
şehirlerinde birçok kadın çarşaf giyiyordu ve
❖ Bu suretle bölgeye yeni bir yaşama tarzı, hayat
pek çok kilisede kadın ve erkekleri ayıran
ve medeniyet getirildi.
tahta parmaklıklar vardı.
❖ Tüm bunların sonucunda günümüzde hala
Osmanlının hüküm sürdüğü bu bölgelere
baktığımızda Türk şehir dokusunun,

3
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
Şehir ve Mahallerde Çok Kültürlü Sosyal
Hayat
❖ Şehirlerdeki mahalle halkı; cami ve mescitlerin
dışında kahvehane, bozahane gibi mekânlarda
veya düzenlenen panayır ve şenliklerde bir
araya gelmiştir.
❖ Düzenlenen şenlikler içerisinde en
görkemlisinin şehzade sünnet törenleri
olduğunu söyleyebiliriz.
❖ Düğünler, insanların güzel zaman geçirdikleri
şenliklere dönüşmüştür.
❖ Düğün, şenlik, ziyafet ve benzeri konularda
“Surname”1 adı verilen eserler yazılmıştır.
❖ Osmanlı toplumu için dinî törenler de,
insanların kaynaştığı bir etkinlik türüdür.
❖ Özellikle Ramazan ayı içinde yapılan
eğlenceler, İstanbul’dan yola çıkan “Surre
Alayı” Hac münasebetiyle kutsal topraklara
gönderilen hediyelerin bulunduğu bu alayın
yola çıkışı, Ramazan ayını müjdeleyen önemli
bir törendir.
Surre-i Hümâyûn Alayı veya Surre Alayı,
Osmanlı İmparatorluğu'nda Surre Emini adıyla bilinen
bir kurum, İstanbul'dan Mekke ve Medine'ye yardımları
ve armağanları götürmüş olan topluluktur. Surre-i
Hümâyûn Alayı, İstanbul'dan törenle uğurlanılırdı.
Arapça surre hükümdar tarafından Mekke’ye
gönderilen paralar ve armağanlar ve Farsça Homāyūn
kutlu veya padişah ile ilgili anlamına gelen iki kelimenin
birleşmesidir.
❖ “Hırka-i Saadet” merasimi, Osmanlı sarayının
Ramazan ayına mahsus önemli
etkinliklerindendir.
❖ Hacivat ve Karagöz oyunları gibi etkinlikler
Ramazan ayı eğlencelerindendi.
❖ İstanbul’da ilk kahvehaneler2 Tahtakale’de
açılmıştır.
❖ Her mahallede açılan kahvehaneler, mahalle
ile ilgili kararların alındığı merkezler hâline
gelmiştir.
❖ Mevlânâ’nın Mesnevi’si, Yunus Emre Divanı,
Taberi Tarihi gibi edebiyat, tarih ve din konulu
1 Surname, Osmanlı dönemi Türk edebiyatında şenlikler
hakkında yazılan edebî metinlerin genel adıdır. Osmanlı
döneminde padişah çocuklarının doğum ve sünnet
törenleriyle padişah kızlarının düğün törenlerini anlatan
manzum, mensur ya da manzum-mensur karışık yazılan
eserler genellikle Surnâme adını taşır.
2 İstanbul’da ilk kahvehaneler 1554 yılında Tahtakale’de
açılmış daha sonra insanların gittiği her yere yayılmıştır
HAMZA OLUÇ
kitaplar önce cami ve tekkelerde daha sonra
da kahvehanelerde okunmuş ve çoğunluğu
okuryazar olmayan topluluklar tarafından
dinlenmiştir.
NOT: Kıraathane kahvehaneden daha sonra ortaya
çıkan bir kavramdır. İsminin kıraathane olması bu
mekanların “okuma salonu” olarak kullanılmasıyla
bağlantılıdır.
Osmanlı’da Giyim Kuşam
❖ Osmanlı Devleti, halkın giyim ve kuşamına
önem verirdi.
❖ Bunun sebebi; rütbeye, statüye, mesleğe ve
dini inanca göre farklı kıyafetler giyilmesi
suretiyle kıyafet konusunda belli bir düzen
sağlamaktı.
❖ Zaman zaman bu konuyla ilgili kanun ve
fermanlar bile hazırlardı. Örneğin, İstanbul
halkının önemli gün ve şenliklerde herkesin
kendi sınıfına tahsis edilen kıyafetle dolaşması
talep edilmişti.
❖ Osmanlı Devleti’nde, erkek kıyafetleri genelde
çakşır (şalvar), gömlek, entari, dolama, kaftan,
kürk ve başlıktan oluşurdu.
❖ Kadın erkek kıyafetleri genelde ana hatlarıyla
aynı olup kullanılan aksesuar, kesim şekli ve
başlıkları ile birbirlerinden ayırt edilirdi.
Kadınların giyim ve kuşamlarının en önemli
ögeleri ise şalvar, bürüncük gömlek, entari,
dolama, hırka, kaftan, gömlek, kürk ve
dışarıda giydikleri ferace, peçe ve yaşmak idi.
❖ Şalvar, ferace ve kaftan kadın erkek giyiminin
önemli bir unsuru idi.
(Osmanlıda kültürel bir mozaik)
❖ Osmanlı toplumunda Müslümanlar genelde
sarı, ulema mavi ayakkabı giyerken, askerlerin
bazıları ise kırmızı renk çizme giyerlerdi.
❖ Bunun yanında erkekler; sosyal, ekonomik,
kültürel, mesleki ve dini statülerine göre
“kavuk” denilen başlıklar giyerlerdi.
4
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
Osmanlı Mutfağı
❖ Türk mutfağı çeşit ve lezzet açısından olduğu
kadar yiyecek hazırlama ve pişirme teknikleri,
özel gün yemekleri, mutfak araç ve gereçleri
açısından da çok zengindir
❖ Ekmekler genelde evde ve
merkezlerindeki çeşitli fırınlarda pişirilirdi.
❖ Turşu, erişte, kavurma, reçel gibi gıda
maddeleri de evde hazırlanırdı.
❖ Osmanlı Devleti’nde düzenlenen panayır ve
şenlikler aynı zamanda yemek kültüründeki
çeşitliliği de gözler önüne sererdi.
HAMZA OLUÇ
(Kavuk çeşitlerinden)
C) OSMANLI ÜRETİM VE EKONOMİK
YAPISI
Tarımsal Üretim ve Çifthane Sistemi
şehir Çifthane Sistemi
Çifthane sistemi üç unsurdan oluşurdu.
Bunlar:
1. Devletin işlenmesi için verdiği mirî arazi,
2. Araziyi işleten hane halkı,
3. Arazinin koşum gücü olan bir çift öküz.
Bir çift öküzün işleyebildiği arazilerin
tümüne çiftlik, köylü ailesine ise hane denmiştir.
Çifthane sisteminde; ailenin emeği, bir çift öküz ve
işlenen arazi bir üretim birimini ve dolayısıyla
vergiye tabi bir üretim ünitesini oluşturmuştur.
İşlenen toprağın mülkiyeti devlete ait
olduğundan çiftçi ailenin elindeki araziyi satması,
5
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
hibe veya vakfetmesi yasaktır. Tahrir defterleriyle
kayıt altına alınan bu arazileri işleyenlerden “çift
resmi” adı altında vergi alınmıştır.
Çifthane Sisteminin Amaçları
1. Devletin, toprak ve reaya üzerinde kontrolünü
sürdürmek,
2. Zirai üretimin sürdürülmesini garanti altına
almak,
3. Çiftliklerin dağılmasını, tarlaların bağ bahçe
hâline gelmesini engellemek,
4. Ekonominin temeli olan tarımın belirli ellerde
toplanmasının önüne geçerek büyük çiftlik
sahiplerinin ortaya çıkmasını engellemek.
Osmanlı Devleti tarımsal üretim
faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamaya yönelik
önlemler almıştır. İşlediği toprağını haklı bir neden
olmaksızın terk ederek başka yerlere göç eden
veya başka işlerle uğraşmaya başlayan dolayısıyla
arazisini üç yıl boş bırakan kimselerden “Çiftbozan
Resmi (Vergisi)” adı altında bir vergi alınması bu
önlemlerdendir.
Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Toprak
Yapısı
❖ Osmanlı toprak sisteminin temeli İslam toprak
hukukuna dayanmaktadır.
❖ Osmanlı Devleti, toprak sistemini oluştururken
kendinden önceki Türk İslam devletlerinin
toprak sisteminden yararlanmakla birlikte
toprağın kullanımı konusunda Roma, Bizans ve
İran medeniyetlerinde uygulanan sistemi
kendi döneminin şartlarına uyarlayarak
faydalanmıştır.
❖ Fethettikleri yerlerde önceden uygulanan örf
ve âdetler ile hukuki durumu dikkate alan
Osmanlılar, her bölgenin özelliğine göre
düzgün bir sistem oluşturmaya çalışmıştır.
HAMZA OLUÇ
❖ Osmanlı toprak sisteminde arazi genel olarak
• Mirî,
• Vakıf,
• Mülk olmak üzere üçe ayrılmıştır.
❖ Osmanlı Devleti’nde ekilebilen toprakların
çoğu devletin malıydı. Miri arazi denilen bu
toprakları kullanma hakkı reayanındı. Toprağı
işleyen reaya, elde ettiği ürün üzerinden vergi
öderdi.
Mirî Arazinin Bölümleri:
Dirlik: Gelirleri devlet memurlarına maaş karşılığı
olarak verilen topraklardır. Dirlik toprakları
gelirine göre;
• Has (yıllık geliri yüz bin akçeden fazla olan
topraklar),
• Zeamet (yıllık geliri yirmi bin ila yüz bin akçe
arasında olan topraklar)
• Tımar (yıllık geliri yirmi bin akçeye kadar olan
topraklar) şeklinde üçe ayrılırdı.
Dirlik sahipleri gelirlerinin bir bölümüyle
cebelü adı verilen asker beslemek zorundaydı.
Paşmaklık: Gelirleri saray kadınlarına (padişah
anneleri, kızları ve eşleri) ayrılan topraklardır.
Arpalık: Saray adamlarına ve ilmiye sınıfından bazı
yüksek rütbeli kişilere çalıştıkları süre içinde
maaşlarına ek olarak verilen arazilerdir.
Yurtluk ve Ocaklık: Bir bölgenin Osmanlı
Devleti’ne katılmasında etkili olan ve devlete
bağlılıklarını bildiren mahalli beylere, kale
muhafızlarına, sınırları koruyanlara verilen,
tersanelerin ihtiyaçlarına ayrılan arazilerdir.
Malikane: Osmanlı Devleti’nin; fetihleri
kolaylaştırmak ve teşvik etmek için seferlere
katılan önemli komutanlara, dervişlere ve ahilere
fethedilen ülkelerde verilen topraklardır.
Mukataa: Gelirleri doğrudan devlet hazinesine
gitmek üzere ayrılmış topraklardır.
Vakıf Arazi:
Hayırsever mülk sahiplerinin gelirleriyle
sosyal amaçlı kurumların giderlerinin karşılanması
için vakfettikleri arazilerdir. Bu arazileri reaya
işlemekte, reayanın vermesi gereken vergiler
sadece vakıf giderleri için harcanmaktadır.
6
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ HAMZA OLUÇ

Mülk Arazi: ❖ Her loncanın reisi olarak “Esnaf Şeyhi (pir)’i,

Mülkiyeti kişilere ait olan topraklardır. Bu
toprakların sahipleri arazilerini satma, vakfetme
ve hibe etme hakkına sahiptir.
Öşrî Topraklar: Fetihlerden önce sahipleri
Müslüman olan veya fetih sırasında İslam’ı kabul
eden kişilere ait topraklara öşrî topraklar
denilmektedir. Bu tür toprak sahipleri ürettikleri
üründen belirli bir miktarı “öşür” olarak devlete
öderlerdi.
Haracî Topraklar: Mülkiyeti gayrimüslimlere ait
topraklardır. Bu tür topraklara sahip olan kişiler,
ürettikleri üründen belirli bir miktarını “haraç”
olarak devlete öderlerdi.
Lonca Sistemi ve Narh Uygulanması
Lonca Sistemi
ustalar arasındaki disiplin ve organizasyondan
sorumlu “Yiğitbaşı“sı vardı. Loncanın
hükümetle ilişkisi “Kâhya Kethüdası”
tarafından sağlanırdı.
❖ Osmanlılarda loncaların kurmuş olduğu orta
sandığı ve teavün (yardımlaşma) sandığı gibi
sandıklarla üyeler arasında bir yardım düzeni
oluşturulması, esnaf ve zanaatkarlar için
sosyal güvenceyi (sigorta) sağlamıştır.
❖ Esnaf ahlakına uymayan veya standartlar
dışında mal üreten esnaf, kendi şeyh ve
ihtiyarlarından oluşan loncada cezalandırılırdı.
Ancak verilen cezaların uzlaştırıcı ve eğitici
olmasına dikkat edilmiş, kişilik haysiyetini
aşağılayacak cezalardan kaçınılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde loncaların görevlerinden
başlıcaları şunlardı:
• Mesleki eğitim vermek,
• Esnaf ile hükûmet arasındaki ilişkileri
düzenlemek,
• Bir beldede üretilen malın miktarını, kalitesini
ve fiyatını belirlemek,
• Esnaf ve zanaatkarlar arasında haksız rekabet
yaşanmasını engellemek.
Narh Sistemi

❖ Osmanlı ekonomisinin temelinde, toplumun

ve devletin ihtiyaçlarını karşılamak vardır. Bu
anlayışla devleti yönetenler iktisadi hayatı
düzenlerken belirli ilkelere göre hareket
etmişlerdir.
❖ Bunların en önemlisi olan iaşecilik ilkesine
göre ekonomik faaliyetlerin amacı, ülke
içinde mal ve hizmet arzının mümkün olduğu
kadar bol, kaliteli ve ucuz olmasını
sağlamaktır.
❖ Osmanlı Devleti, ziraat dışındaki üretimin
Lonca Teşkilatı gözetiminde yapılmasını
benimsemiştir.
❖ Loncalar, İslam toplumlarında uzun bir ❖ Narh, temel ihtiyaç maddelerinin belirlenen
geçmişe sahip olan fütüvvet ve Ahilik fiyattan satılmasını ifade eden bir kavramdır.
teşkilatlarının devamıdır. ❖ Osmanlı Devleti’nde çarşı ve pazarlarda
❖ Osmanlı şehirlerinde üretim ve hizmet satılan malların fiyatlarını denetim altında
sektörlerinde görev yapan esnafların hemen tutmak amacıyla narh uygulaması
hepsi loncalara üyeydi. yapılmıştır.

7
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ HAMZA OLUÇ

❖ Narh malın kalitesine göre tespit edilirdi. Ticari Mekanlar

Dolayısıyla narh, kaliteyi düşüren bir unsur
❖ Osmanlı Devleti’nde ticaret faaliyetlerinin
değil tersine malın kalitesini belli bir düzeyde
kolay ve güven içerisinde yapılmasına önem
tutan bir uygulamaydı.
verilmiş, tacirler korunmuştur. Yollar üzerinde
❖ Narh uygulaması ile maddi imkânları sınırlı
köprüler, çeşmeler inşa edilmiştir.
olan halk korunmaya çalışılmış, esnaflar
❖ Çarşılar, kervansaraylar, hanlar, bedesten,
arasındaki haksız rekabetin önlenmesi
arasta, kapan gibi ticari mekanların açılması,
amaçlanmıştır.
ticaret yollarının güvenliğinin sağlanması, İpek
ve Baharat Yollarının denetim altına alınması
Osmanlı’da Ticaret ve Ticari Mekanlar
gibi faaliyetler Osmanlı Devleti’nin ekonomik
yönden güçlenmesinde etkili olmuştur.
Osmanlı’da Mesleki Eğitim
Çarşı: Halkın ahşap yapılarda oturduğu; ancak
❖ Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda ihtiyaç
külliyeler ve kapalı çarşılar gibi, kamu hizmeti
duyulan vasıflı eleman ihtiyacı, küçük yaşta
veren, vakıflara bağlı, çoğu taş, kalıcı yapıların da
alınan çocukların Lonca Teşkilatı içerisinde
yer aldığı yerleşim alanlarıdır
yetiştirilmesiyle karşılanmıştır.
❖ Dükkân açma hakkı ustalık payesi alan Kervansaray: Yolcu ve tüccarların konaklaması için
zanaatkarlara “berat” ile verilmiştir. ticaret yollarına yapılırdı. Tüccarlar için yatakhane,
❖ Ancak bir ustanın mesleğini icra edecek yemekhane, malları için depo, hayvanları için ahır
dükkân açabilmesi için gedik sahibi olması bulunurdu. Konaklayanlar 3 gün ücret ödemeden
gerekirdi. kalabilirdi.
Gedik: Osmanlılarda esnafın bir mesleği
yapabilme yetkisidir.
❖ Gediğe sahip olmak için çıraklık, kalfalık yapıp
ustalık belgesi almak gerekirdi.
XVI. yüzyılın sonlarında faaliyet gösteren esnaf gruplarından
bazıları şunlardır:
Kazzazlar: İpek işleyen ipek satan kişiler
Hallaçlar: Yünü veya pamuğu yay veya tokmak gibi bir araçla
kabartma, ditme işini yapan kişiler.
Nalçacılar: Ayakkabının altına nal çakan kimse.
Nalbantlar: Hayvanların ayağına nal çakan kimse. (Kervansaray)
Muytablar: Kıl dokuyan kıldan eşya yapan kimseler. Han: Genellikle uzun yollarda yol üzerinde,
Palanduzlar: Palan, bir çeşit semer diken kimseler. kentlerde, kasabalarda yolcuların hayvanlarıyla
birlikte konaklamalarına yarayan yapı. Hanların
Neccarlar: Kaba ağaç işi yapan bir çeşit marangoz
mescidi, şadırvanı, tuvaleti, hamamı, üst katlarda
Bennalar: Bina yapan kimse inşaatçı. konaklama odaları ve dükkanlar bulunurdu.
Kahhaller: Göz hekimleri
Debbağlar: Deriyi terbiye eden tabaklayan kullanıma
hazırlayan kişiler.
Kebeciler: Yünden veya kaba kumaştan kalın kilim, ceket,
palto, aba yapan kişiler.
Simkeşler: Gümüş tel, sim işleyen zanaatkarlar.
Bezzazlar: Pamuk, Yün, ipek bez imal eden kumaş işi yapan
kişi.
Dülbentçiler: Pamuklu, ince ve seyrek dokunmuş hafif ve
yumuşak bez işi yapanlar.
(Han)

8
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
Kervansaray ve Hanlar arasındaki fark:
Kervansaray: Genelde tüccarların kaldığı içinde
dinlenip alışveriş yaptıkları yerlerdir.
Han: Genelde uzun yol, yolcularının dinlenip istirahat
ettikleri konak veya odalardır. Bir nevi otel gibi
Başka bir ifade ile; Kervansaraylar büyük hanlar ise
küçüktür. Kervansaraylarda ilk 3 gün bedava kalabilirsin
ancak hanlarda her şey paralıdır.
Bedesten: Kumaş, mücevher ve çeşitli kıymetli
eşyaların alım satımının yapıldığı, eşit büyüklükte
kubbelerle örtülü, bir çeşit kapalı çarşıdır.
Bedestenlerde mahsen/kasalar bulunurdu.
Kıymetli mallar buralarda saklanırdı. Taş duvarları
ve kurşun kaplı çatısıyla bedestenler kale
görünümündeydi.
Bedestenler içinde en meşhuru Fatih Dönemi’nde
yapılan İstanbul’daki Kapalı Çarşıdır.
(Bedesten)
Arasta: üstü genellikle tonoz veya çatıyla örtülü
bir sokağın iki yanında karşılıklı sıralanan ve aynı
cins malları satan dükkânların meydana getirdiği
çarşı anlamına gelmektedir. Arastalarda dua
meydanları bulunurdu. Her sabah dua eden
esnaflar, dürüst iş yapmaya niyet ederlerdi.
(Sultan Ahmet Arasta Pazarı)
HAMZA OLUÇ
Kapan: Osmanlı topraklarında yiyecek ve giyecek
gibi ticari malların toptan bir biçimde satıldığı yer
anlamına gelmektedir. Karaborsa, aşırı fiyat artışı
ve tekelleşmenin önüne geçmek için kurulan
kapanlarda mallar devlet görevlilerince
perakendeci esnaf ve zanaatkarlara paylaştırılırdı.
Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde yaptırılan “Un
Kapanı” bir semt olarak hala varlığını
sürdürmektedir.
Liman: Limanlar ihracat ve ithalatın giriş çıkış
noktası idi. Mallar depolanır, pazarlama ve dağıtım
faaliyetleri yapılırdı. Liman bölgelerinde ambarlar,
hanlar, şirketler, ibadethaneler ve mahkemeler
bulunurdu. Limanlar kule, burç ve surlar ile
güvenlik altına alınırdı. Liman kentleri, dünya
ekonomisinin en önemli birimleridir. İstanbul,
İzmir, Trabzon, İskenderun, Mersin, Beyrut ve
Selanik gibi kentler; XIX. Yüzyılda Osmanlı’nın
önemli liman kentleridir.
❖ Kervanların geçtiği yollar üzerinde güvenlik
derbentçiler tarafından sağlanırdı. Taşımacılık
faaliyetleri mekkâreciler tarafından yerine
getirilirdi. Posta ve haberleşme hizmetleri
Menzil Teşkilatı tarafından sağlanırdı.
Osmanlı’da Vakıf Geleneği
Vakıf: Bir kimsenin malının bir kısmını veya
tamamını hayır işine, dini veya sosyal bir hizmete
ebediyen tahsis etmesidir.
Vâkıf: Vakıf yapan kimseye denir.
Mevkûf : Vakfedilen mala denir.
Mütevelli: Vakıf yöneticisine denir.
Vakfiye: Kadı huzurunda düzenlenen, vakıf
şartlarını belirten sözleşmeye denir.
❖ Osmanlı Devleti’nde toplumun bazı
ihtiyaçlarının karşılanması zenginlerin
kurdukları vakıflara bırakılmıştır.
❖ Tarihin seyri içinde vakıflar sosyal, ekonomik,
eğitim, sağlık, sanat, mimari, ulaşım ve
bayındırlık alanlarında önemli roller
oynamıştır.
❖ Osmanlı Devleti’nde başta padişah olmak
üzere, hanedan üyeleri, yüksek dereceli devlet
görevlileri, toplumun seçkin kişileri vakıflar
kurmuşlardır.
❖ Vakfın temelini insanlığa karşı şahsi ve vicdani
sorumluluk hissi, iyilik, şefkat, yardımlaşma ve
9
KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ HAMZA OLUÇ

dayanışma duygusu gibi değerler Vakfı’ndan, Ölçü ile Ekmek Dağıtan Vakıf’a
oluşturmuştur. kadar pek çok vakıf kurulmuştur.
Osmanlı’da Vakıf Geleneği Sayesinde
➢ Kasaba ve şehirlerin sosyal ihtiyaçlarının
karşılanması ve belediye hizmetlerinin
sağlanması kolaylaşmıştır.
➢ Ulaşım için gerekli yolların ve bu yollar
üzerindeki köprü, han ve kervansarayların
işletilmesi, yolların güvenliği sağlanmıştır.
➢ Sağlık, eğitim ve öğretim alanlarındaki
hizmetlerin giderleri karşılanmıştır.
➢ Vakıflarda biriken paralar, tüccarlara kredi
olarak verilmiş, böylece ticaretin gelişmesinde
etkili olunmuştur.
➢ İmarethaneler, bakım evleri, medreseler ve
olabilecek sorunlara karşı halka yardım edecek
sivil kurumların giderleri vakıflar tarafından
sağlanmış, kişinin kendine ve devlete olan
saygısı artmıştır.
➢ Yeni fethedilen yerlere Türk kültürünün
yerleşmesini sağlamışlardır.
➢ Medreseler, kütüphaneler, mektepler,
hastaneler, kervansaraylar, hamamlar, yollar,
köprüler, kanallar, çeşmeler, camiler ve
mescitler yapılmış, ülke bayındır hale
getirilmiştir.
➢ Fethedilen bölgelere Türkler yerleştirilerek bu
bölgelerin Türkleştirilmesine ve elde
tutulmasına katkıda bulunulmuştur.
➢ Yoksulların ihtiyaçları karşılanarak toplumsal
alanda dengeler korunmaya çalışılmıştır.
➢ İhtiyacı olan tüccarlara kredi kullandırarak
ticaretin desteklenmesini sağlamışlardır.
➢ Orduya yardımcı olabilecek bazı çalışmalar
yapılmıştır.
Vakıf Geleneği
❖ Osmanlılarda bir külliyenin bittiği yerde
diğerinin birimleri başlıyor, böylece büyük bir
şehir dokusu ortaya çıkıyordu.
❖ İstanbul, hayrat külliyelerinden oluşan bir
şehirdi.
❖ Osmanlı külliyeleri sadece ibadet yeri, öğretim
merkezi veya fakir barınağı değildi.
❖ Osmanlı Devleti’nde sosyal hayatta bilinen
vakıfların yanında ayrıntı gibi görünen pek çok
alanda hizmet veren vakıflarda vardır.
❖ Öksüz ve Yetim Çocukları Barındıran Vakıf’tan,
Âmâlara Hizmet Eden Vakıf’a; Sokak
Hayvanlarına Ekmek Veren Vakıf’tan, Kadın
Sığınma Evi Vakfı’na; Sosyal Güvenlik

10