Casopis BMZ 2017

БЕЛАРУСКАЯ МОВА ЯК ЗАМЕЖНАЯ
Założyciel / Founded by
Radosław Kaleta – Polska, Uniwersytet Warszawski / Poland, University of Warsaw
Redakcja / Edited by
Wolha Barysienka – Białoruś, Miński Państwowy Uniwersytet Lingiwstyczny / Belarus, Minsk State Linguistic University
Radosław Kaleta – Polska, Uniwersytet Warszawski / Poland, University of Warsaw
Zespół redakcyjny / Editorial board

Lidzija Siamieszka – Białoruś, Państwowy Instytut Edukacji Wyższej / Belarus, National Institute for Higher Education (redaktor tematyczny
/ theme editor)
Nadzieja Starawojtawa – Białoruś, Białoruski Państwowy Uniwersytet Ekonomiczny / Belarus, Belarusian State Economic University
(redakor językowy, język białoruski / language editor, Belarusian)
Aleh Herhijeu – Białoruś, Miński Państwowy Uniwersytet Lingiwstyczny / Belarus, Minsk State Linguistic University (redakor językowy,
język angielski / language editor, English)
Rada naukowa / Advisory Editorial Board

Hienadź Cychun – Białoruś, Narodowa Akademia Nauk Białorusi / Belarus, National Academy of Sciences
Lidzija Siamieszka – Białoruś, Państwowy Instytut Edukacji Wyższej / Belarus, National Institute for Higher Education
Siarhiej Ważnik – Białoruś, Instytut Edukacji Narodowej Republiki Białorusi / Belarus, Institute of National Education of Republic of Belarus
Ludmiła Sińkowa – Białoruś, Białoruski Uniwersytet Państwowy / Belarus, Belarusian State University
Tacciana Ramza – Białoruś, Białoruski Uniwersytet Państwowy / Belarus, Belarusian State University
Larysa Pisarek – Polska, Uniwersytet Wrocławski / Poland, University of Wrocław
Aleksander Kiklewicz – Polska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie / Poland, University of Warmia and Mazury in Olsztyn
Helena Pociechina – Polska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie / Poland, University of Warmia and Mazury in Olsztyn
Oleksandr Skopnenko – Ukraina, Narodowa Akademia Nauk Ukrainy / Ukraine, National Academy of Sciences
Zinaida Paholok – Ukraina, Łucki Instytut Rozwoju Człowieka Uniwersytetu Ukraina / Lutsk University Institute of Human Development
Ukraine
Jim Dingley – Wielka Brytnia, Białoruska Biblioteka im. F. Skaryny w Londynie / UK, Francis Skaryna Belarusian Library in London
Arnold McMillin – Wielka Brytania, Uniwersytet Londyński / UK, University of London
Curt Woolhiser – USA, Uniwersytet Brandeis / U.S.A., Brandeis University
Recenzenci / Reviewers
Iwan Rouda – Białoruś, Białoruski Uniwersytet Państwowy / Belarus, Belarusian State University
Kaciaryna Lubieckaja – Białoruś, Białoruski Uniwersytet Państwowy / Belarus, Belarusian State University
Swiatłana Jakuba – Białoruś, Białoruski Uniwersytet Państwowy / Belarus, Belarusian State University
Iryna Budźko – Białoruś, Białoruski Narodowy Uniwersytet Techniczny / Belarus, Belarusian National Technical University
Nina Barszczewska – Polska, Uniwersytet Warszawski / Poland, University of Warsaw
Anna Żebrowska – Polska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu / Poland, Adam Mickiewicz
University in Poznań
Jadwiga Kozłowska-Doda – Polska, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie / Poland, Maria Curie-Skłodowska University in
Lublin
Projekt okładki, skład i łamanie / Cover Design, Computer-aided Composition

Ekaterina Kaleta
© Copyright by the Authors and Editorial Board
Adres redakcji, Wydawca / Editorial Board Office, Publisher

‘‘Беларуская мова як замежная’’
Pracownia Glottodydaktyki Białorutenistyczej / Laboratory of Belarusian Glottodidactics
Katedra Białorutenistyki / Department of Belarusian Studies
Wydział Lingwistyki Stosowanej / Faculty of Applied Linguistics
Uniwersytet Warszawski / University of Warsaw
ul. Szturmowa 4, PL 02-678 Warszawa, Poland
http://kb.uw.edu.pl/pracownia-glottodydaktyki-bialorutenistycznej
e-mail: rkaleta@uw.edu.pl
Заснавальнік
Радаслаў Калета – Польшча, Варшаўскі ўніверсітэт
Рэдакцыя
Вольга Барысенка – Беларусь, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт
Радаслаў Калета – Польшча, Варшаўскі ўніверсітэт
Чальцы рэдакцыі
Лідзія Сямешка – Беларусь, Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы (тэматычны рэдактар)
Надзея Старавойтава – Беларусь, Беларускі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт (моўны рэдактар, беларуская мова)
Алег Гергіеў – Беларусь, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт (моўны рэдактар, англійская мова)
Навуковая рада
Генадзь Цыхун – Беларусь, Нацыянальная акадэмія навук Беларусі
Лідзія Сямешка – Беларусь, Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы
Сяргей Важнiк – Беларусь, Iнстытут нацыянальнай адукацыi Рэспублiкi Беларусь
Людміла Сінькова – Беларусь, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт
Таццяна Рамза – Беларусь, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт
Ларыса Пісарэк – Польшча, Уроцлаўскі ўніверсітэт
Аляксандр Кіклевіч – Польшча, Вармінска-Мазурскі ўніверсітэт ў Ольштыне
Алена Пацехіна – Польшча, Вармінска-Мазурскі ўніверсітэт ў Ольштыне
Аляксандр Скапненка – Украіна, Нацыянальная акадэмія навук Украіны
Зінаіда Пахолак – Украіна, Луцкі інстытут развіцця чалавека Універсітэта ‘‘Украіна’’
Джым Дынглі – Вялікабрытанія, Беларуская бібліятэка імя Францішка Скарыны ў Лондане
Арнольд Макмілін – Вялікабрытанія, Лонданскі ўніверсітэт
Курт Вулхайзер – ЗША, Брандайскі ўніверсітэт
Рэцэнзенты
Iван Роўда – Беларусь, Беларускі дзяржаўны ўнiверсiтэт
Кацярына Любецкая – Беларусь, Беларускі дзяржаўны ўнiверсiтэт
Святлана Якуба – Беларусь, Беларускі дзяржаўны ўнiверсiтэт
Iрына Будзько – Беларусь, Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнiверсiтэт
Ніна Баршчэўская – Польшча, Варшаўскі ўніверсітэт
Ганна Жаброўская – Польшча, Універсітэт ім. Адама Міцкевіча ў Познані
Ядвіга Казлоўская-Дода – Польшча, Універсітэт ім. Марыі Кюры-Складоўскай у Любліне
Праект вокладкі ды вёрстка

Кацярына Калета
© Copyright by the Authors and Editorial Board
Адрас рэдакцыі, Выдавец

‘‘Беларуская мова як замежная’’
Майстэрня беларусістычнай глотадыдактыкі
Кафедра беларусістыкі
Факультэт прыкладной лінгвістыкі
Варшаўскі ўніверсітэт
вул. Штурмова 4, 02-678 Варшава, Польшча
http://kb.uw.edu.pl/pracownia-glottodydaktyki-bialorutenistycznej
e-mail: rkaleta@uw.edu.pl
Змест
Уводзіны
Радаслаў Калета
Часопіс «Беларуская мова як замежная» ў даследаваннях беларусістычнай глотадыдактыкі .................................8
Артыкулы
Arnold McMillin
Што думаюць брытанцы пра беларускую мову і літаратуру .......................................................................................14
Вольга Барысенка
Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове як замежнай. Дыяхранічны аспект ....................................16
Агата Ракава
Электронны навучальны курс па беларускай мове як замежнай ................................................................................23
Аксана Семянькевіч
Выкладанне беларускай мовы як замежнай у Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце ............................32
Лідзія Сямешка
Міжнародная летняя школа беларусістыкі: з гісторыі правядзення ............................................................................38
Надзея Старавойтава
Арганізацыя курсаў беларускай мовы як замежнай у Беларускім дзяржаўным эканамічным універсітэце ............43
Кацярына Канчэўская
Горадзень, Gardinas, Гародня, Grodno, Гродна... .........................................................................................................46
6
Content
Introduction
Radaslau Kaleta
Journal “Belarusian as a Foreign Language” in Belarusian Glottodidactics ......................................................................8
Articles
Arnold McMillin
What the British Think about Belarusian Language and Literature .................................................................................14
Volha Barysenka
Handbooks on Belarusian as a Foreign Language in a Diachronic Aspect ....................................................................16
Ahata Rakava
E-learning Course in Belarusian as a Foreign Language ...............................................................................................23
Aksana Semyankevich
Teaching Belarusian as a foreign language at Minsk State Linguistic University............................................................32
Lidziya Syameshka
The International Summer School of Belarusian Studies................................................................................................38
Nadzeya Staravojtava
Organizing Belarusian as a foreign language courses at Belarus State Economic University .......................................43
Kaciaryna Kancheuskaya
Горадзень, Gardinas, Гародня, Grodno, Гродна... .......................................................................................................46
7
Уводзіны
Wstęp
Introduction
Варшава
Часопіс «Беларуская мова як замежная» ў даследаваннях

беларусістычнай глотадыдактыкі
Рэзюмэ guage teachers, etc.). The first issue of the

international journal is being published at the
У дадзеным артыкуле апісваецца гісторыя
500th anniversary of Belarusian book-printing.
стварэння, змест і мэты навукова-
That is why the journal also includes articles on
метадычнага часопіса ‘‘Беларуская мова
Belarusian literature and culture with the aim of
як замежная’’, дасягненні і задачы бела-
promoting Belarusian heritage among foreigners.
русістычнай глотадыдактыкі, а таксама перс-
пектыўныя кірункі дзейнасці (напрыклад,
дзяржаўная сертыфікацыя беларускай мовы
як замежнай, стварэнне міжнароднай аса-
цыяцыі выкладчыкаў беларускай мовы як У Майстэрні беларусістычнай глотады-
замежнай і інш.). Першы выпуск міжнароднага дактыкі Кафедры беларусістыкі Варшаўскага
часопіса выдаецца ў 500-годдзе беларускага
кнігадрукавання, менавіта таму ў часопісе
ўніверсітэта (пры падтрымцы даследчыкаў з роз-
будуць друкавацца матэрыялы не толькі пра ных замежных і беларускіх навуковых цэнтраў,
беларускую мову, але таксама пра беларускую у тым ліку з Мінскага дзяржаўнага лінгвістыч-
літаратуру, культуру, каб усебакова папу- нага ўніверсітэта, Рэспубліканскага інстытута
лярызаваць спадчыну Беларусі сярод замеж- вышэйшай школы, Беларускага дзяржаўнага
нікаў.
ўніверсітэта і Нацыянальнай акадэміі навук Бе-
ларусі) пачала сваю працу рэдакцыя навуко-
Abstract ва-метадычнага часопіса ‘‘Беларуская мова як
Journal “Belarusian as a Foreign Language” in замежная’’, які заслугоўвае ўвагі як навуковая
Belarusian Glottodidactics прастора для даследчыкаў, якія захочуць абмень-
The paper considers the history of creation, вацца думкамі і дзяліцца сваімі ідэямі ды досве-
the content and the purposes of the scientific дам. Мэта часопіса – спрыяць пастаяннаму раз-
journal “Belarusian as a Foreign Language”, віццю не толькі даследчыкаў, але таксама самой
achievements and challenges in the field of галіны навукі, якой з’яўляецца беларусістычная
Belarusian glottodidactics (e.g. state certification
of Belarusian as a foreign language, creation глотадыдактыка. Склад навуковай рады часопіса
of international assossiation of Belarusian lan- ‘‘Беларуская мова як замежная’’: Генадзь Цыхун
8
Часопіс «Беларуская мова як замежная»...
(Нацыянальная акадэмія навук Беларусі), Лідзія нацыянальным ўніверсітэце, Ларыса Стан-

Сямешка (Рэспубліканскі інстытут вышэйшай кевіч (з Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта
школы), Сяргей Важнiк (Iнстытут нацыяналь- імя А. С. Пушкіна), якая выкладала беларускую
най адукацыi Рэспублiкi Беларусь), Людміла мову ў Будапешцкім ўніверсітэце імя Лоран-
Сінькова (Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт), да Этвеша, Сіёры Кіёсава (з Цукубскага ўнівер-
Таццяна Рамза (Беларускі дзяржаўны ўнівер- сітэта ў Японіі), Міраслаў Янковяк (з Інстытута
сітэт), Ларыса Пісарэк (Польшча, Уроцлаўскі славістыкі Польскай акадэміі навук), Агнешка
ўніверсітэт), Аляксандр Кіклевіч (Польшча, Гораль (з Люблінскага ўніверсітэта імя Марыі
Вармінска-Мазурскі ўніверсітэт у Ольштыне), Кюры-Складоўскай). Мадэратарам секцыі быў
Алена Пацехіна (Польшча, Вармінска-Мазур- Радаслаў Калета (з Варшаўскага ўніверсітэта),
скі ўніверсітэт у Ольштыне), Аляксандр Скап- а дыскутантам праф. Ларыса Пісарэк (з Уро-
ненка (Украіна, Нацыянальная акадэмія навук цлаўскага ўніверсітэта). Даклады слухалі так-
Украіны), Зінаіда Пахолак (Украіна, Луцкі ін- сама госці, студэнты і навукоўцы, у тым ліку
стытут развіцця чалавека Універсітэта ‘‘Украі- Алена Анісім (з Таварыства беларускай мовы
на’’), Джым Дынглі (Вялікабрытанія, Беларуская імя Ф. Скарыны) і Аляксандр Скапненка (з На-
бібліятэка імя Францішка Скарыны ў Лон- цыянальнай акадэміі навук Украіны).
дане), Арнольд Макмілін (Вялікабрытанія,
Лонданскі ўніверсітэт), Курт Вулхайзер (ЗША,
Брандайскі ўніверсітэт). Падобны часопіс ёсць
ужо ва ўкраіністаў, якія з 2006 г. у Львоўскім на-
цыянальным універсітэце імя Івана Франко 2
разы на год выдаюць часопіс, прысвечаны тэо-
рыі ды практыцы выкладання ўкраінскай мовы
як замежнай ‘‘Теорія і практика викладання
української мови як іноземної’’. У Польшчы іс-
нуюць часопісы, прысвечаныя польскай мове
як замежнай (напр. у Варшаве ‘‘Kwartalnik
Polonicum’’, у Лодзі ‘‘Kształcenie Polonistyczne
Cudzoziemców’’, у Катавіцах ‘‘Postscriptum
Polonistyczne’’).
Ідэя стварыць часопіс ‘‘Беларуская мова Удзельнікі і госці секцыі ‘‘Беларуская мова
як замежная’’ ўзнікла яшчэ ў 2015 годзе, падчас як замежная’’ (Міжнародны кангрэс
беларусістаў, 2015)
працы VI Міжнароднага кангрэса беларусістаў
у траўні 2015 года ў Мінску. У праграме Кан- Трэба падкрэсліць той факт, што такая
грэса была адна з самых вялікіх секцыяў – ‘‘Бе- секцыя была створаная не ўпершыню, таму
ларуская мова як замежная’’, пасяджэнне якой што на V Міжнародным кангрэсе беларусістаў
праходзіла ў кабінеце праф. Аляксандра Лука- у 2010 годзе працавала падобная (хоць і не та-
шанца (тагачаснага дырэктара Цэнтра дасле- кая вялікая) секцыя. Цешыць тое, што навуко-
даванняў беларускай культуры, мовы і літара- выя сустрэчы, прысвечаныя беларускай мове
туры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі як замежнай, адбываюцца даволі рэгулярна як
Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа). ў Беларусі, так і за мяжой. Напрыклад, у 2016
У секцыі ўдзельнічалі прадстаўнікі розных на- годзе Кафедрай сучаснай беларускай мовы Бе-
вуковых асяродкаў Беларусі, Польшчы і Японіі ларускага дзяржаўнага ўніверсітэта была зар-
(гл. фотаздымак), у тым ліку Лідзія Сямешка, ганізаваная Міжнародная навуковая канферэн-
(з Рэспубліканскага інстытута вышэйшай шко- цыя Мова – Літаратура – Культура [гл. зборнік
лы), Вольга Барысенка і Аксана Семянькевіч Мова – Літаратура – Культура...] (да 90-годдзя
(з Мінскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўнівер- прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), дзе чы-
сітэта), Надзея Старавойтава (з Беларускага таліся даклады беларускіх, рускіх і польскіх
дзяржаўнага эканамічнага ўніверсітэта), якая даследчыкаў, прысвечаныя таксама выкладан-
тады выкладала беларускую мову ў Кіеўскім ню беларускай мовы як замежнай, а Надзея
9
Старавойтава арганізвала падобную секцыю 1) методыка выкладання – метады выкла-

на Кангрэсе даследчыкаў Беларусі ў Каўнасе. дання граматыкі, ведаў пра Беларусь; развіццё
Магчыма, праца секцыі будзе працягвацца і на навыкаў вуснага маўлення, аўдыявання, чытан-
варшаўскім Кангрэсе ўвосень 2017 года. ня і пісьма; новыя тэхналогіі на занятках па
беларускай мове; азнаямленне з літаратурнымі
Беручы вышэйсказанае пад увагу, яшчэ тэкстамі; выкарыстанне літаратурных тэкстаў
больш нас цешыць тое, што ўрэшце рэшт мы у міжнародных, аднанацыянальных групах
можам запрапанаваць Чытачу першы нумар і ў (не)славянскіх групах і г. д.;
міжнароднага навукова-метадычнага часопі-
са, прысвечанага менавіта беларускай мове як 2) беларушчына замежнікаў – аналіз моў-
замежнай. Дата першага выпуску (2017 год) ных памылак; даследаванне г. зв. пераходнай
не выпадковая, а вельмі сімвалічная – 500-год- мовы (анг. interlanguage) і вымаўлення;
дзе беларускага кнігадрукавання, звязанае
з кніжна-выдавецкай спадчынай беларуска- 3) параўнальная глотадыдактыка – напр.,
га асветніка Францыска Скарыны, які ў дру- беларуска-польская, беларуска-расійская, бела-
карні, заснаванай у Празе, выдаў у 1517 годзе руска-нямецкая і г. д.; даследаванне падабен-
Псалтыр – першую друкаваную беларускую ства і адрознення моў; параўнанне метадаў вы-
кнігу. Менавіта таму ў часопісе будуць друка- кладання, праграм курсаў, моўных цяжкасцяў,
вацца матэрыялы не толькі пра беларускую ролі выкладчыка і г. д.
мову, але таксама пра беларускую літаратуру, 4) гісторыя і сучаснасць выкладання бе-
культуру, а значыць пра усё, што будзе цікава ларускай мовы як замежнай – старыя і новыя
не толькі выкладчыкам беларускай мовы, але падручнікі беларускай мовы як замежнай, спо-
і замежнікам, якія вывучаюць беларускую мову сабы прэзентацыі матэрыялу, тэматычная раз-
і хочуць яшчэ больш даведацца пра Беларусь. настайнасць;
Менавіта таму некаторыя тэксты будуць пака-
зваць Беларусь (яе мову, культуру, літаратуру) 5) мова і культура – пытанні культурнай
вачыма замежных гасцей і для замежных гас- лінгвістыкі (лінгвакраіназнаўства, лінгвакуль-
цей. Дзякуючы гэтаму часопіс можа не толь- туралогія, беларусазнаўства); міжкультурная
кі папулярызаваць беларушчыну, але таксама камунікацыя, выкладанне мовы і культуры
быць візітоўкай Беларусі, якой могуць кары- Беларусі; месца культуры ў выкладанні мовы;
стацца, напрыклад, беларускія культурныя цэн- прымаўкі, прыказкі, фразеалогія, безэквіва-
тры пры пасольствах Рэспублікі Беларусь за лентная лексіка, маўленчы этыкет; стэрэаты-
мяжой. пы ў падручніках, ролі мужчыны і жанчыны;
распаўсюджаныя імёны і прозвішчы, рысы ха-
На наш погляд, беларусістыцы вельмі рактару беларусаў; табуізацыя некаторых тэм,
не хапала навуковых часопісаў, прысвечаных такіх, як эротыка, смерць, рэлігія; ідэалізацыя
пытанням выкладання беларускай мовы як за- герояў падручнікаў, іх сям’і;
межнай (і шырэй – пытанням беларусістычнай
глотадыдактыкі), дзе даследчыкі і выкладчыкі 6) моўная прагматыка – напр., прывітан-
маглі б дзяліцца досведам ды вынікамі сваіх не, развітанне, падзяка, прабачэнне, просьба;
даследаванняў. Натуральна, паасобныя арты-
7) праблемы сертыфікацыі ўзроўняў вало-
кулы можна знайсці на старонках беларускіх
дання беларускай мовай як замежнай;
выданняў, такіх, як ‘‘Працы Кафедры сучаснай
беларускай мовы’’ (напр., Чахоўскі 2006, 2011; 8) беларуская мова як замежная ў Беларусі
Чахоўская 2006, 2011, 2014; Сысой 2008; Хоміч і за мяжой;
2010) і ‘‘Беларусіка = Albaruthenica’’ (напр.,
Kaleta 2015а; Елісеева, Ракава 2016). 9) прыклады матэрыялаў, практыкаванняў
ды заняткаў па беларускай мове як замежнай;
На старонках часопіса ‘‘Беларуская мова
як замежная’’ будуць закранацца разнастайныя 10) праблемы адукацыі і працы выклад-
праблемы беларускай мовы як замежнай (БМЗ, чыкаў беларускай мовы як замежнай у Беларусі
беларусістычнай глотадыдактыкі), напр.: і за мяжой, памылкі лектараў.
10
У часопісе матэрыялы друкуюцца па- Беларуссю і зразумець яе толькі ў пэўнай сту-

беларуску, па-польску і па-англійску (гл. напры- пені. Разумеюць гэта нават маладыя замежныя
канцы часопіса пададзеныя правілы афармлен- студэнты, якія звычайна нядрэнна валодаюць
ня артыкулаў). Кожны артыкул павінен мець рускай мовай. Яны ведаюць, што ў сучасным
кароткую анатацыю (каля 500 знакаў) на бе- шматмоўным свеце няма падзелу на лепшыя
ларускай і англійскай мовах. Назва артыкула і горшыя мовы. Усе мовы – гэта багацце све-
павінна быць пададзеная таксама ў перакладзе ту, спадчына чалавецтва (здаецца, разумеў гэта
на англійскую мову. Запрашаем усіх ахвотных ўжо Францыск Скарына). Чым больш моў ве-
дасылаць свае матэрыялы. Тэксты трэба дасы- даеш, тым больш развіваешся, багацееш у ду-
лаць на электронную пошту olga.volha1964@ хоўным плане, не гаворачы пра новыя шанцы,
gmail.com (Вольга Барысенка) і rkaleta@ што з’яўляюцца для цябе на рынку працы.
uw.edu.pl (Радаслаў Калета). Матэрыялы часо- Таму не існуе канфлікту паміж мовамі, няма
піса будуць даступныя таксама ў Інтэрнэце, каб штучнай канкурэнцыі. Вельмі радуюць мала-
даследчыкі, студэнты і ўсе ахвочыя з розных дыя людзі, якія заўсёды гатовыя вучыцца но-
куткоў свету маглі імі карыстацца. ваму. Яны разумеюць, што жаданне вучыцца
– гэта прырода чалавека і праява жыцця. Хай
Мы лічым, што беларуская мова можа нас не здзіўляюць тады замежнікі, якія шчыра
быць цудоўнай рэкламай Беларусі, яе гісторыі, хочуць вывучыць беларускую мову, не звярта-
культуры і спадчыны. Гэта пацвярджае пры- ючы ўвагі на стэрэатыпы.
клад Міжнароднай летняй школы беларусісты-
кі (гл. Международная летняя школа...), што ла- У першым нумары часопіса ‘‘Беларуская
дзіцца з 2015 года Рэспубліканскім інстытутам мова як замежная’’ ўвазе Чытачоў прапануем
вышэйшай школы. Маем надзею, што ў хуткім артыкул прафесара Лондонскага ўніверсітэта
часе будуць створаныя яшчэ як навукова-мета- Арнольда Макміліна, які сам выдаў пяць кніг,
дычны цэнтр па беларускай мове як замежнай прысвечаных Беларусі, беларускай мове, куль-
(а можа, нават універсітэцкая кафедра бела- туры і літаратуры і адказвае на пытанне, што
рускай мовы як замежнай), так і міжнароднае англічане думаюць пра беларускую мову і лі-
таварыства выкладчыкаў беларускай мовы як таратуру. Вольга Барысенка у сваім артыкуле
замежнай (напрыклад, у межах Міжнароднай прэзентуе некалькі асноўных падручнікаў па
асацыяцыі беларусістаў). Многія замежнікі беларускай мове як замежнай у дыяхранічным
хацелі б мець магчымасць атрымаць бела- аспекце: Fundamental Byelorussian – Беларуская мова
рускі дзяржаўны сертыфікат, які пацвярджаў [Pashkievich 1974, 1978], Белорусский язык для не-
бы іхні ўзровень валодання беларускай мо- белоруссов [Кривицкий, Михневич, Подлужный
вай. Для такіх сертыфікацыйных экзаменаў 1973], Гаворым па-беларуску [Сямешка і інш.
неабходна падрыхтаваць тэсты, прыклады 1999], Беларуская мова? З задавальненнем! [Рамза
якіх былі ўжо паспяхова апрабаваныя (гл. Ба- 2010]), Белорусский язык для стран СНГ [Павлов-
рысенка і інш. 2014). Падобныя сертыфіка- ская i iнш. 2012], По-белорусски? Пожалуйста! =
ты прапануюць шматлікія краіны, у тым ліку Па-беларуску? Калі ласка! [Мыцык 2015]. Пытан-
дзяржавы-чальцы СНД, так што хочацца не падручнікаў – гэта вельмі актуальная тэма,
мець надзею, што неўзабаве і Беларусь бу- асабліва што падручнікі пішуцца не толькі
дзе выдаваць моўныя сертыфікаты на дзяр- ў Беларусі, але і за мяжой, у розных краінах,
жаўным узроўні. Гэта пакуль што праекты, напр. у Японіі (Рамза, Кіёсава, Усуяма 2016),
мары і планы на будучыню, але вельмі важна, Нямеччыне (Heyl 2001; Hurtig, Ramza 2003),
што сёння ўжо ёсць ясна акрэсленыя мэты, Вугоршчыне (Станкевіч, Каткіч 2006), Поль-
да якіх можна імкнуцца, якія можна падтрым- шчы (напр. Сегень 2007; Філіновіч 2007;
ліваць і ў неабходнасці якіх можна старацца Грэсь 2012), Украіне (Півторак 1997) ці Расіі
пераканаць іншых. Самае важнае пачынаць (Блешчык 2015; Сомин 2017, параўн. Лазарева
з маленькіх крокаў, што ўжо былі ўдала зро- 2006; Куликович 2014). Тэма падручнікаў аб-
бленыя і могуць быць прыкладам для наступ- мяркоўваецца таксама на навуковым узроўні ў
нікаў. Беларуская мова – гэта мова беларускага артыкулах розных аўтараў (напр. Kaleta 2015а,
народа. Без гэтай мовы можна пазнаёміцца з 2016; Рамза 2016; Сомин 2016; Калета 2017),
11
таксама як іншыя пытанні беларусістычнай стычны, лінгваметадычны і ўласна лінгвістычны аспекты,

глотадыдактыкі (гл. напр. Важнік 2004; Бары- [у:] Л.Н. Чумак i iнш. (рэд.), Язык и социум. Материалы
VI Международной научной конференции, 3-4 декабря 2004 г.,
сенка 2012; Борисенко 2011; Калета 2016). Минск, Минск, с. 19-24.
Агата Ракава прэзентуе сваю вельмі ціка- Грэсь А., 2012, Беларуская мова. Дапаможнік па беларускай
вую і вартую шырэйшай папулярызацыі ідэю мове для студэнтаў рускай філалогіі, Беласток.
электроннага курса па беларускай мове як за-
Елісеева В., Ракава А., 2016, Электронны навучальны рэсурс
межнай. Аксана Семянькевіч дзеліцца досве- па беларускай мове для польскамоўных навучэнцаў пачатко-
дам выкладання беларускай мовы як замеж- вага ўзроўню, [у:] І.Э. Багдановіч, М.І. Свістунова (рэд.),
най у Мінскім дзяржаўным лінгвістычным Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і
універсітэце, паказвае задачы, што неабход- культурныя сувязі: зб. арт., Беларусіка=Albaruthenica 37,
на вырашыць. Перш за ўсё трэба распраца- Мінск, с. 73-80.
ваць дзяржаўныя моўныя стандарты, парогавыя Калета Р., 2016, Беларуская мова як замежная ў Польшчы і
ўзроўні валодання беларускай мовай і ства- ў свеце, [у:] Мова – Літаратура – Культура. Матэрыялы
рыць Сертыфікацыйны цэнтр; варта таксама VІІІ Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 90-годдзя пра-
развіваць і ўдасканальваць навукова-мета- фесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 15–16 верасня
2016 г. У дзвюх частках, частка 1, у аўтарскай рэдакцыі,
дычную базу дысцыпліны БМЗ (навуковыя Мінск, с. 159-165 (тэкст даступны ў Інтэрнэце).
канферэнцыі, навуковыя тэмы, курсавыя, ды-
пломныя, магістарскія і дысертацыйныя пра- Калета Р., 2017, Об учебниках белорусского языка как ино-
странного, ‘‘Roczniki Humanistyczne’’ (у друку).
цы) і падрыхтоўваць педагагічныя кадры для
забеспячэння рэалізацыі дысцыпліны БМЗ. Лі- Куликович В.И., 2014, Русско-белорусский разговорник. Ру-
дзія Сямешка знаёміць нас з гісторыяй пра- ска-беларускі размоўнік, Санкт-Петербург.
вядзення Міжнароднай летняй школы бела- Лазарева Е.Л., 2006, Русско-белорусский разговорник. Расій-
русістыкі, што рэкламавалася і ў Польшчы [гл. ска-беларускі размоўнік, Москва.
Kaleta 2015б], Надзея Старавойтава прэзентуе
Международная летняя школа белорусистики завершает свою
курсы БМЗ у БДЭУ, а Кацярына Канчэўская работу в Республиканском институте высшей школы,
запрашае ўсіх у бязвізавы горад Гародня і пад- http://www.ctv.by/mezhdunarodnaya-letnyaya-shkola-
казвае, што і чаму варта паглядзець. belorusistiki-zavershaet-svoyu-rabotu-v-respublikan-
skom-institute
Усім зычым прыемнага чытання і запра-
шаем дасылаць свае матэрыялы для наступных Мова – Літаратура – Культура. Матэрыялы VІІІ Міжнарод-
най навуковай канферэнцыі (да 90-годдзя прафесара Льва Мі-
нумароў часопіса ‘‘Беларуская мова як замеж- хайлавіча Шакуна), Мінск, 15–16 верасня 2016 г. У дзвюх
ная’’. частках, у аўтарскай рэдакцыі, Мінск 2016.
Мыцык Г., 2015, По-белорусски? Пожалуйста! ꞊ Па-белару-
Літаратура ску? Калі ласка!, Минск.
Барысенка В., 2012, Праблемы выкладання беларускай мовы Павловская Н.Ю., Борисенко О.В., Васюченко П.В.,
як замежнай у вышэйшай школе, [у:] Новае слова ў беларусі- Кныш Л.С., Семенькевич О.В., Чеховский Г.К., 2012,
стыцы. Мовазнаўства. Матэрыялы Міжнароднага кангрэ- Белорусский язык для стран СНГ: учебник, Москва.
са беларусістаў, Мінск 20-21 мая 2010 года, Belarusika =
Albaruthenica № 32, Мінск, c. 392-394. Півторак Г., 1997, Білоруська мова. Підручник, Київ.
Барысенка В., Кныш Л., Куліковіч У., Літвіноўская А., Рамза Т.Р., 2010, Беларуская мова? З задавальненнем! Для за-
Рамза Т., Семянькевіч А., 2014, Тэст па беларускай мове межных навучэнцаў, Мінск.
як замежнай. Пачатковы ўзровень. (Базавы ўзровень, Сярэд-
ні ўзровень, Прасунуты ўзровень, Высокі ўзровень, Дасканалы Рамза Т.Р., 2016, Пазамоўная інфармацыя ў дапаможніках
ўзровень). Агульнае валоданне, Мінск. па беларускай мове для замежнікаў: ці ёсць крытэрыі адбо-
ру?, [у:] Мова – Літаратура – Культура. Матэрыялы VІІІ
Блешчык А., 2015, Беларуская мова для рускамоўных: прак- Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 90-годдзя прафесара
тыкум, Екацярынбург. Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 15–16 верасня 2016 г.
У дзвюх частках, частка 1, у аўтарскай рэдакцыі, Мінск,
Борисенко О.В., 2011, Преподавание белорусского языка как с. 172-174.
иностранного. История и современность, ‘‘Мова і культу-
ра’’, вып. 14, с. 334-337. Рамза Т., Кіёсава С., Усуяма Т., 2016, Спрабуйма! Азнаям-
ляльна-пачатковы курс беларускай мовы для японцаў. Част-
Важнік С.А., 2004, Беларуская мова як замежная: сацыялінгві-
12
ка I, Цукубскі ўніверсітэт. рускай мовы’’, вып. 10. Да 90-годдзя Беларускага дзяржаў-

нага ўніверсітэта, с. 90-97.
Сегень Л., 2007, Беларуская мова. Дапаможнік для студэнтаў
беларускай філалогіі. Курс 1, Беласток. Чахоўская Т.Л., 2014, Мэты і задачы навучання беларускай
мове як замежнай, ‘‘Працы Кафедры сучаснай белару-
Сомин А.А., 2017, Белорусский язык. Самоучитель, Москва. скай мовы’’, вып. 13, с. 62-71.
Сомин А.А., 2016, Новы падручнік ‘‘Белорусский язык. Са- Чахоўскі Г.К, 2006, Методыка выкладання беларускай мовы
моучитель’’: праблемы і рашэнні, [у:] Мова – Літаратура іншаземцам як вучэбная, навуковая і практычная дысцыпліна,
– Культура. Матэрыялы VІІІ Міжнароднай навуковай кан- ‘‘Працы Кафедры сучаснай беларускай мовы’’, вып. 5.
ферэнцыі (да 90-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шаку- Да 70-годдзя з дня нараджэння доктара філалагічных навук,
на), Мінск, 15–16 верасня 2016 г. У дзвюх частках, частка прафесара Арнольда Яфімавіча Міхневіча, с. 180-196.
1, у аўтарскай рэдакцыі, Мінск, с. 189-192.
Чахоўскі Г.К., 2011, Сістэма сродкаў навучання беларускай
Станкевіч Л., Каткіч Ж., 2006, Дваццаць сустрэч з Бела- мове як замежнай, ‘‘Працы Кафедры сучаснай белару-
руссю. Падручнік па беларускай мове для пачаткоўцаў, пад скай мовы’’, вып. 10. Да 90-годдзя Беларускага дзяржаўнага
агульнай рэдакцыяй Андраша Золтана, Будапешт. ўніверсітэта, с. 97-106.
Сысой Н.М., 2008, Прафесійная кампетэнцыя выкладчыка Heyl S., 2001, Weißrussisch. Lehrmaterial zum Kurs Weißrussische
беларускай мовы як замежнай, ‘‘Працы Кафедры сучас- Sprache, Berlin.
най беларускай мовы’’, вып. 7, с. 107-110.
Hurtig C., Ramza T., 2003, Belarussische Grammatik in Tabellen
Сямешка Л.І., Бадзевіч З.І., Белакурская Ж.А., Ляшук und Übungen = Граматыка беларускай мовы ў табліцах і
В.М., Пацехіна А.А., Рамза Т.Р., Чахоўскі Г.К., Шкра- практыкаваннях, München.
ба І.Р., 1999, Гаворым па-беларуску. Вучэбны дапамож-
нік па беларускай мове для замежных навучэнцаў, пад рэд. Kaleta R., 2015а, Kilka uwag o nauczaniu Polaków języka
Л. Сямешкі, Мінск. białoruskiego jako obcego, [у:] І.Э. Багдановіч (рэд.), Белару-
ска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культур-
Філіновіч А., 2007, Беларуская мова. Дапаможнік для студэн- ныя сувязі. Зборнік артыкулаў, Беларусіка=Albaruthenica
таў беларускай філалогіі. Курс 2, Беласток. 36, Мінск, с. 69-78.
Хоміч М.В., 2010, Беларускія і польскія прасадычныя адзінкі Kaleta R., 2015б, Nowa fala zainteresowania językiem białoruskim
на занятках беларускай мовы як замежнай: кампаратыўны jako obcym (JBJO). Sprawozdanie z Międzynarodowej Letniej
аспект, ‘‘Працы Кафедры сучаснай беларускай мовы’’, Szkoły Białorutenistyki w Mińsku, ‘‘Białorutenistyka
вып. 9. Да 80-годдзя з дня нараджэння прафесара Леаніда Іва- Białostocka’’ 2015, т. 7, с. 467-469, https://depot.ceon.
навіча Бурака, с. 110-114. pl/handle/123456789/10431 [доступ: 20.12.2016].
Чахоўская Т.Л., 2006, Метады даследавання ў методыцы вы- Kaleta R., 2016, Tematyka chrześcijańska na lektoratach języka
кладання беларускай мовы як замежнай, ‘‘Працы Кафедры polskiego i języka białoruskiego jako języków obcych, „Studia
сучаснай беларускай мовы’’, вып. 5. Да 70-годдзя з дня Slavica”, № XX/2, с. 97-110.
нараджэння доктара філалагічных навук, прафесара Арноль-
да Яфімавіча Міхневіча, с. 175-180. Pashkievich V., 1974, Fundamental Byelorussian = Беларуская
мова. Book 1, ed. by A. Adamovich, Toronto.
Чахоўская Т.Л., 2011, Урок па практыцы беларускага маўлен-
ня. Структура ўрока, ‘‘Працы Кафедры сучаснай бела- Pashkievich V., 1978, Fundamental Byelorussian = Беларуская
13
Arnold McMillin
Артыкулы
Artykuły
Articles
Arnold McMillin
London
What the British Think about Belarusian Language and Literature
мова. Book 2, ed. by A. Adamovich, Toronto. Belarus is not a well-known country in

England, and I have often been asked where
Abstract it is and whether Belarusian is a language or a
Britain is largely ignorant about Belarusian dialect. This, incidentally, is a view held by many
language and literature, having heard only of Russians, who extend their dialectal grasp also
Minsk, Chernobyl and Lukashenka. Attempts to to Ukraine and, in extreme cases, Poland. In
inform the public about this country began in the general British knowledge about Belarus is rather
middle of the 20th century through the lectures
and publications of the Anglo-Belarusian (then
similar to that of the Arab carpet seller who, on
Byelorussian) Society. This limited success learning that the speaker (Uladzimier Arloŭ) was
has been continued to the present day, with Belarusian, exclaimed with a joyful pearly smile,
books, conferences and various meetings of the ‘Minsk, Chernobyl. Lukash’enka!’ [sic] [Arloŭ
Society. Informing the wider public, however, is 1998: 157].
as challenging now as it was over half a century
earlier. An early attempt to acquaint the British
with Belarusian culture was the founding of the
Рэзюмэ Anglo-Belarusian Society in 1954 whose object
Што думаюць брытанцы пра беларускую was ‘the diffusion, interchange and publication
мову і літаратуру of knowledge relating to the Belarusian people,
Вялікабрытанія, наогул, мала ведае пра their land, history and culture’. In early years,
Беларусь, акрамя Мінска, Чарнобыля і Лу- several British aristocrats and even members of
кашэнкі. У сярэдзіне ХХ стагоддзя Англа- parliament took an interest in Belarus and tried
Беларускае Таварыства намагалася даць to speak about it in public forums. The Society’s
інфармацыю брытанскай публіцы пра heyday was from 1965 to 1984 when it held an
культуру гэтай краіны праз канферэнцыі,
курсы лекцый, часопіс ‘‘Журнал беларускіх annual course of six lectures on Belarusian
даследаванняў’’, артыкулы і кніжкі. Такія topics (delivered by British and émigré Belarusian
намаганні робяцца да гэтых часоў, але scholars). At this time there began to be published
поспехі – даволі сціплыя, як гэта было і 6О a scholarly and informative publication, ‘‘The
гадоў таму. Journal of Byelorussian Studies’’ from 1966 to
14
What the British Think about...
1984, which was revived in a new series in 2013 take account of anglophone publications written
as ‘‘The Journal of Belarusian Studies’’, at first and published in America, Canada and elsewhere,
published in Belarusian and English, but since where the main interest in recent years has been in
2015 only in English. history and politics, émigré writing and memoirs;
one exception will be mentioned below.
During the second half of the 20th century
the Society arranged a number of international Almost certainly, the best way of familiarizing
seminars and conferences, with topics that readers in England with Belarusian literature is
included: Aleksandr Potebnia; Vaclaŭ Lastoŭski; through translations, but translation of foreign
Skaryna’s life and work; Janka Kupala and Jakub (and specifically Belarusian) texts is not nearly
Kolas; the Biadulia and Harun centenary; the as widespread as it is, for instance, in Germany
Belarusian diaspora; culture and politics in – one of the consequences not merely of narrow
post-totalitarian society; Belarusian Nobel prize British chauvinism as of the immense extent of
winners; and, most recently, in 2016, Belarusian anglophone literature worldwide. With the death
studies in the 21st century. of Vera Rich in 2009 we lost perhaps the only
truly talented translator of Belarusian poetry
In the 1960s and 1970s the late Fr Ale- into English, and some of the best examples
xander Nadson organized a boarding school for of her work were collected in 1971, although
the children of Belarusian émigrés in London, she continued working to the end of her life
teaching them mathematics and Belarusian [Rich 1971]. In the present century Jim Dingley,
language, history and literature, whilst they translator of Arloŭ’s Kraina Belaruś (2003) [Arloŭ
studied other subjects at local English schools. 2013], has also produced an excellent version of
A generation later, the children of more recent Natalka Babina’s novel Rybin horad (2007) [Babina
émigrés have the possibility of attending 2013]. There are also two first-class translations
Belarusian lessons once a week and these classes of novels by Vasiĺ Bykaŭ: Sotnikaŭ (1970) as The
are also available to non-Belarusians who have Ordeal [Bykaŭ 1972] and Znak biady (1982) as Sign
a particular reason for learning the language. of Misfortune (Bykaŭ 1990). The first book-length
The lessons are for beginners, rather than for study of Bykaŭ’s work in English was made by the
those who have through circumstances neglected Canadian scholar Zina Gimpelevich [Gimpelevich
their native language, as in the excellent Mova 2005].
Nanova movement in Miensk and other Bela-
rusian cities. The Francis Skaryna Belarusian Library in
north London (opened in ) is a valuable source of
Books are another way of trying to dis- information on all aspects of Belarus, including
seminate interest in Belarusian language, literature language and literature. In 2016 various elements
and history. Two major books about Belarusian of modernization were begun, including putting
history, particularly of the contemporary period, the Library into Wikipedia and beginning, at long
appeared in 2011 [Bennett 2011, Wilson 2011]; they last, work on an electronic catalogue.
should have drawn the attention of anglophone
readers to a subject still insufficiently understood At the present time the Anglo-Belarusian
in England (and probably other countries too). Society mainly concentrates on traditional events
Shirin Akiner published a groundbreaking book such as Kupalle, Mother Language Day and
on the Belarusian Tatar manuscript in the British Kaliady. The aims of the Society are the same as
Museum [Akiner 2009]. Earlier she had produced they were half a century earlier, and attendance
a parallel text edition of Miniatures by Sakrat at meetings little different but the problems of
Janovič [Akiner 1984]. bringing the culture of Belarus to a wider British
public remains, despite all their/our efforts, as
The present author has written one book challenging as they ever were.
about the formation of the Belarusian literary
language [McMillin 1973] and five about Belarusian
literature [McMillin 1977, 1999, 2002, 2010, 2015].
These books, though written in England, do not
15
Literature McMillin A., 1973, The Vocabulary of the Byelorussian Literary

Language in the Nineteenth Century, London.
Akiner S., 1984, Minatures by Sakrat Janovič, London.
McMillin A., 1977, The History of Byelorussian Literature: From
Akiner S., 2009, Religious Language of a Belarusian Tatar Kitab: its Origins to the Present Day, Giessen.
A Cultural Monument of Islam in Europe, Wiesbaden.
McMillin A., 1999, Belarusian Literature in the 1950s and 1960s:
Arloŭ U., 1998, Božaja karoŭka ź piataj aveniu, Miensk. Release and Renewal, Wien.
Arloŭ U., 2013, The Country called Belarus, translated by Jim McMillin A., 2002, Belarusian Literature of the Diaspora,
Dingley, Bratislava. Birmingham.
Babina N., 2013, Down among the Fishes, translated by Jim McMillin A., 2010, Writing in a Cold Climate: Belarusian
Dingley, London. Literature from the 1970s to the Present Day, London.
Bennett B., 2011, The Last Dictatorship in Europe: Belarus under McMillin A., 2015, Spring Shoots: Young Belarusian Poets in the
Lukashenko, London. Early Twenty-First Century, Cambridge.
Bykaŭ V., 1972, The Ordeal, translated by Gordon Clough, Rich V., 1971, Like Water, Like Fire: An Anthology of
London. Byelorussian Poeter from 1828 to the Present Day, London.
Bykaŭ V., 1990, Sign of Misfortune, translated by Alan Myers, Wilson A., 2011, Belarus: The Last European Dictatorship,
New York. New Haven and London.
Gimpelevich Z., 2005, Vasil Bykaŭ: His Life and Works,
Montreal and Kingston etc.
Мінск
Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове

як замежнай. Дыяхранічны аспект
Рэзюмэ Abstract
У артыкуле праведзены аналіз вучэбна- Handbooks on Belarusian as a Foreign
метадычнай літаратуры па беларускай мове Language in a Diachronic Aspect
як замежнай. Першыя айчынныя выданні
The article gives an overview of text-books
нельга назваць сапраўднымі падручнікамі:
devoted to Belarusian as a foreign language.
матэрыял у іх размешчаны ў акадэмічным
They can not be fully regarded as textbooks
парадку, адсутнічаюць камунікатыўныя
because the material is presented in an
практыкаванні. З 2000-х гадоў пачынаюць
academic manner and lacks the communicative
з’яўляцца дапаможнікі, прызначаныя для
approach. Since the year of 2000, several speech
развіцця навыкаў і ўменняў беларускага
practice handbooks have been published.
вуснага маўлення. Сёння неабходна ства-
Today it is necessary to work out a national
рыць дзяржаўную паўзроўневую тыпавую
level-based model curriculum of Belarusian as
праграму навучання беларускай мове
a foreign language as required under the
як замежнай, адпаведную еўрапейскай
Common European Framework of Reference,
сертыфікацыйнай сістэме ўзроўняў вало-
which will give rise to modern textbooks.
дання замежнымі мовамі, на падставе чаго
і магчыма распрацаваць сучасныя вучэбныя
комплексы.
16
Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове...
Беларуская мова як замежная нядаўна зра- нік з’яўляецца важным дасягненнем у галі-
білася як аб’ектам даследавання, так і прадметам не навучання мове” [Бэрд 1973: 2]. В. Кіпель
выкладання ў вышэйшай школе Беларусі. Пры успамінаў, што па падручніку В. Пашкевіч
гэтым рознага роду дапаможнікі для іншамоў- займаліся студэнты славістыкі Калумбійскага
ных навучэнцаў пачалі з’яўляцца з другой па- ўніверсітэта ў Нью-Ёрку.
ловы ХХ ст. і ў Беларусі, і за яе межамі. Адным
з першых вопытаў стварэння дапаможніка па бе- Дапаможнік уяўляе з сябе адначасова і пад-
ларускай мове для замежных навучэнцаў стаўся ручнік, і метадычнае кіраўніцтва для выклад-
падручнік ў 2-х тамах В. Пашкевіч, які выйшаў чыка. Навучэнцы маглі авалодаць базавым
у Таронта (Канада) у 1974 г. [Pashkievich 1974, лексічным і граматычным мінімумам. Двухтом-
1978]. Падручнік быў запатрабаваны жыццём ны дапаможнік складаецца з 5-ці раздзелаў –
беларускай дыяспары ў Канадзе. Дзеці эмігран- лексіка-граматычных модуляў, якія падзяляюц-
таў дасягнулі школьнага ўзросту, у тым ліку ца на 29 заняткаў-‘‘кругоў’’. Кругі ўключаюць
і дзеці Валянціны Пашкевіч. Яна, педагог па у сябе лексічны тэкставы матэрыял, граматыч-
прафесіі, заснавала пры беларускай царкве свя- ныя і арфаграфічныя правілы, лексіка-гра-
той Ефрасінні Полацкай у Таронта суботнюю матычныя і камунікатыўныя практыкаванні.
беларускую школу. Натуральна, школе патрэб- Кожны раздзел заканчваецца заняткамі на
ныя былі дапаможнікі. Спачатку В. Пашкевіч паўтарэнне-замацаванне. У падручніку выка-
склала Першую чытанку пасля лемантара для бела- рыстоўваюцца англійская і беларуская мовы.
рускіх дапаўняльных школаў, якая была выдадзена Нават у змесце тэма спачатку падаецца па-ан-
ў Кліўлендзе (ЗША) у 1968 г. А потым у 1974 г. глійску, а потым па-беларуску. Адпаведна, да-
з’яўляецца англамоўны падручнік Fundamental паможнік арыентаваўся на англамоўнага на-
Byelorussian = Беларуская мова. Гэтыя два тамы да вучэнца. Звесткі па фанетыцы падаюцца на
сённяшняга дня ўзор сістэматызаванага і поў- працягу 18 заняткаў, арфаграфія на працягу
нага і практыка-арыентаванага курса белару- ўсіх заняткаў, у апошнім крузе распавядаецца
скай мовы як замежнай. Канадскі ўрад падтры- пра “важнейшыя выпадкі, калі трэба ставіць
маў гэты праект і выступіў адным са спонсараў. коску” [Pashkievich 1974: 10].
Томас Э. Бэрд напісаў рэцэнзію: “Падручнік Неабходна адзначыць арыгінальны па-
Fundamental Byelorussian В. Пашкевіч мае дыход да паслядоўнасці падачы граматычнага
шмат добрых рысаў. […] Студэнту даецца матэрыялу.
ўгляд у розныя аспекты беларускае гісторыі,
быту, культуры, геаграфіі. Пры канцы кож- 1. Пытальныя займеннікі хто? што? Злуч-
нага тому даволі вялікія беларуска-англійскія нікі і, а, ды. Цяперашні час дзеяслова быць.
і англійска-беларускія слоўнікі, якія разам ахо-
2. Род назоўніка. Назоўны склон.
пліваюць каля 20 000 словаў. Карта, змешчаная
ў 20-м раздзеле, была б больш даступнай для 3. Колькасныя лічэбнікі ад аднаго да дзесяці.
ўжывання і карыснай, калі б была змешчаная Асабовыя займеннікі. 1-е спражэнне дзеяслова
на самым пачатку кнігі. Фатаграфіі і малюнкі (пяяць, чытаць).
павялічваюць зацікаўленне падручнікам, хоць
у іх больш настальгіі ды выпадковага адлю- 4. Спалучэнне прыметніка з назоўнікам,
стравання, як сістэматычнае спробы ўлучыць спражэнне дзеясловаў браць, пісаць. Склоны на-
навочны матэрыял пра Беларусь – ‘‘колішняга’’ зоўніка. Вінавальны склон.
або цяперашняга часу. Занадта сціплай з’яўля- 5. Родны склон адзіночны лік. Вінавальны
ецца дапаўняльная інфармацыя пра Беларусь. склон адзіночны лік адушаўлёных назоўнікаў
Кожнай з закранутых тэм трэба было прысвя- мужчынскага роду. Злучнік але.
ціць, прынамсі, старонку: геаграфіі БССР,
размеркаванню жыхарства рэспублікі, вышэй- 6. Другое спражэнне дзеяслова. Дзеяслоў
шым навучальным установам, прыродным ба- з адмоўем не. Месны склон назоўніка.
гаццям. Невялікія карты, малюнкі, прадумана
падабраныя статыстычныя табліцы ажывілі 7. Дзеясловы сядзець, любіць, даваць, жыць.
б тэкст інфармацыі. Аднак двухтомны падруч- Прошлы час. Месны склон для азначэння часу.
17
8. Дзеясловы есці, ехаць. Творны склон Зваротны займеннік сябе.

адзіночны лік назоўнікаў.
23. Табліца множання па-беларуску. Не-
9. Давальны склон адзіночны лік на- азначальныя займеннікі. Адмоўныя займеннікі.
зоўніка. Безасабовыя сказы. Колькасныя лічэб- Абвесны, загадны, умоўны лад дзеяслова. Час-
нікі ад адзінаццаці да дваццаці. ціцы не, ні.
10. Будучы складаны час. Скланенне аса- 24. Пераходныя і непераходныя дзеясло-
бовых займеннікаў. Выражэнне прыналежнас- вы. Незалежны і залежны стан дзеяслова. Дзее-
ці родным склонам. прыметнік. Дзеепрыслоўе. Запрошлы і прад-
будучы час.
11. Прошлы час дзеяслова на -сці, -зці, -чы.
Загадны лад. Зваротныя дзеясловы. 25. Даты. Узрост. Прошлы час са злуч-
нікам каб.
12. Трыванні дзеяслова. Будучы просты
час. Творны склон у выказніку. Асобна пададзены граматычныя табліцы
скланення назоўнікаў, прыметнікаў, займен-
13. Скланенне прыметніка ў адзіночным нікаў, лічэбнікаў, спражэння дзеяслова.
ліку. Віды займеннікаў.
Для прыкладу, спынімся на першым з 6-ці
14. Скланенне пытальных і ўказальных зай- ‘‘кругоў’’. Спачатку падаецца алфавіт (кірыліца
меннікаў. Мне падабаецца // я люблю. і лацінка), асноўныя звесткі пра фанетычны
15. Родны склон множны лік назоўніка. лад беларускай мовы. В. Пашкевіч прыводзіць
Вінавальны склон множны лік назоўніка. Род- кароткі кампаратыўны каментар пра вымаўлен-
ны склон множны лік назоўніка з колькаснымі не беларускіх гукаў у параўнанні з англійскімі.
лічэбнікамі ад пяці да дваццаці, пасля шмат, мала, Каментар дублюецца па-англійску. Пачынаец-
паміж. Творны склон множны лік назоўніка. ца першы ‘‘Круг’’ з палілогу Па дарозе ў школу,
далей падаецца беларуска-англійскі слоўнік,
16. Давальны склон множны лік, месны у якім змешчаны асобныя словы, выразы і ска-
склон множны лік назоўніка. зы з палілогу. Практыкаванні накіраваны на
выпрацоўку навыкаў чытання, вымаўлення і на
17. Дзеясловы руху. Скланенне прымет-
тэарэтычныя веды па фанетыцы. Напрыклад,
нікаў у множным ліку. Прыметнікі якасныя,
патрабуецца пазначыць, колькі ў словах галос-
адносныя і прыналежныя, поўныя і кароткія.
ных, паўгалосных (санорных) і зычных.
Прыслоўі. Скланенне прозвішчаў і геаграфіч-
ных назваў. Падручнік быў заснаваны на граматыцы
Браніслава Тарашкевіча. Але і сёння дадзены
18. Ступені параўнання прыметніка і прыс-
дапаможнік уяўляе цікавасць для спецыялістаў-
лоўя. Парадкавыя лічэбнікі ад аднаго да дваццаці.
філолагаў як першая прыступка развіцця тэо-
19. Прыметнік у ролі назоўніка. Рознаскла- рыі і практыкі выкладання беларускай мовы як
няльныя, нескланяльныя назоўнікі. замежнай у свеце.
20. Колькасныя і парадкавыя лічэбнікі ад Практычна сінхронна ў Мінску ў 1973 г.
дваццаці аднаго да ста. Скланенне. Чалавек – лю- выходзіць дапаможнік А. А. Крывіцкага,
дзі. А. Е Міхневіча, А. І. Падлужнага Белорусский
язык для небелоруссов [Кривицкий, Михневич,
21. Колькасны і парадкавыя лічэбнікі пасля Подлужный 1973]. Кніга напісана на рускай
ста. Скланенне. Спалучэнне назоўнікаў з коль- мове. Складаецца з сямі раздзелаў, прысвеча-
каснымі лічэбнікамі. Парны лік. Прыналежныя ных гісторыі беларускай мовы, фанетыцы і ар-
займеннікі. фаэпіі, марфалогіі, сінтаксісу. Акрамя гэтага,
22. Зборныя лічэбнікі. Спалучэнне дзеяс- у дапаможніку маецца хрэстаматыя і карот-
лова з лічэбнікам. Дробавыя лічэбнікі. Беза- кі дыферэнцыйны руска-беларускі слоўнік. У
сабовыя дзеясловы. Азначальныя займеннікі. эміграцыйным часопісе ‘‘Запісы’’ была змеш-
18
чана рэцэнзія Яна Садоўскага на дапаможнік. кі; Харчаванне. Беларуская кухня; Чалавек. Знеш-
Аўтар адзначыў вартасць, а таксама недахопы насць. Рысы характару; Падарожжа; Мастацтва;
выдання [Садоўскі 1973: 10]. Авалодаць прак- Святы і абрады. Граматычны матэрыял звязаны
тыкай беларускага маўлення, карыстаючыся гэ- з тэматыкай раздзелаў і размеркаваны па функ-
тым дапаможнікам, наўрад ці атрымаецца. Ду- цыянальным прынцыпе. Аўтары дапаможніка
маецца, аўтары і не ставілі перад сабой такой сапраўды мелі на мэце “фарміраванне і ўдаска-
задачы. У адрозненне ад сітуацыі ў эмігранцкім наленне навыкаў і ўменняў прадуктыўнага мана-
асяроддзі, дзе неабходна было навучыць дзя- лагічнага і дыялагічнага маўлення ў сітуацыйна-
цей гаварыць па-беларуску, у БССР беларуская абумоўленым кантэксце” [Сямешка і інш. 1999:
мова існавала як шыльда, як аб’ект навуковага 7]. Выданне змяшчае беларуска-руска-англій-
даследавання, а не як сродак камунікацыі. У ад- скі слоўнік.
паведнасці з гэтым, А. А. Крывіцкі, А. Е. Міх-
невіч, А. І. Падлужны добрай навуковай мо- У 2008 годзе ў Маскве выходзіць дапа-
вай апісваюць фанетычныя і граматычныя можнік С. Аляксандрава і Г. Мыцык Гавары са
асаблівасці беларускай мовы для рускамоўных мной па-беларуску. Гутарковая мова ў штодзённым
навукоўцаў. ужытку [Аляксандраў, Мыцык 2008]. Кніга на-
ват увайшла ў топ бестсэлераў мінскай кнігарні
Пазней вопыт гэтага выдання быў выка- “ЛогвінаЎ” за 2011 год. Дапаможнік арыен-
рыстаны ў дапаможніках Белорусский язык для таваны на рускамоўнага навучэнца. Першыя
говорящих по-русски [Кривицкий, Михневич, 15 старонак пакідаюць надзвычай станоўчае
Подлужный 1990] i Учебник белорусского языка для ўражанне, дзякуючы вельмі добраму ілюстра-
самообразования [Кривицкий, Подлужный 1994]. цыйнаму афармленню дапаможніка. Тут па-
Гэтыя выданні таксама знаёмілі з фанетыкай, даюцца асноўныя звесткі пра маўленчы эты-
арфаграфіяй, марфалогіяй, сінтаксісам, стылі- кет, граматыку (род назоўнікаў, прыметнікаў,
стыкай беларускай мовы. Натуральна, асаблі- адушаўлёнасць/неадушаўлёнасць, пытальныя
вая ўвага была накіравана на кампаратыўны словы). На жаль, потым граматыка падаецца па
беларуска-рускі аспект. Адзначым, што Учебник акадэмічным прынцыпе: назоўнік, прыметнік,
белорусского языка для самообразования падзелены займеннік, дзеяслоў, лічэбнік, дзеепрыметнік,
на ўрокі, у якіх маецца тэарэтычная і практыч- дзеепрыслоўе, прыслоўе, прыназоўнік, злучнік,
ная часткі. часціца. Наступныя 8 урокаў разбіты па тэмах з
практыкаваннямі на скланенне назоўнікаў: Гро-
На жаль, гэтыя выданні нельга назваць са- шы. Гандаль; Ежа; Час; Пошта; Адпачынак; Даро-
праўднымі падручнікамі па беларускай мове як га; Чалавек. Здароўе; Абслугоўванне. Трэба адзна-
замежнай. Матэрыял размешчаны ў акадэміч- чыць, што дапаможнік напісаны на тарашкеві-
ным парадку, адсутнічаюць камунікатыўныя цы, што не спрыяла яго шырокаму распаўсю-
практыкаванні. джанню і запатрабаванасці. Гэта выправіла
У 1999 годзе ў БДУ пад рэдакцыяй Л. І. Ся- Г. Мыцык, выдаўшы ў 2015 годзе дапамож-
мешкі выйшаў падручнік Гаворым па-беларуску. нік По-белорусски? Пожалуйста! = Па-беларуску?
Вучэбны дапаможнік па беларускай мове для замеж- Калі ласка! [Мыцык 2015] (яўны перапеў на-
ных навучэнцаў [Сямешка і інш. 1999]. У прад- звы дапаможніка Т. Рамзы Беларуская мова?
мове гаворыцца, што “Вучэбны дапаможнік З задавальненнем! [Рамза 2010]). Аўтарка
Гаворым па-беларуску прызначаны для развіцця практычна паўтарыла вопыт папярэдняга
навыкаў і ўменняў беларускага вуснага маўлен- маскоўскага выдання, змяніўшы арфаграфію
ня. Ён разлічаны на пачатковы этап навучання і трохі афармленне. Рэцэнзентамі выдання
замежных слухачоў кароткатэрміновых курсаў былі сацыёлаг В. Маруцік і пісьменнік В. Со-
беларускай мовы, летніх лінгвістычных школ, даль, якія не маглі адэкватна ацаніць лінгві-
а таксама тых, хто самастойна вывучае бела- стычныя і метадычныя вартасці дапаможніка.
рускую мову’’ [Сямешка і інш. 1999: 7]. У па- У 2010 годзе пабачыў свет дапаможнік
дручніку 10 тэматычных раздзелаў: Знаёмства. Т. Р. Рамзы Беларуская мова? З задавальненнем!
Сям’я. Прафесія; Працоўны дзень; Кватэра. Вясковая Для замежных навучэнцаў [Рамза 2010] з элек-
хата; Горад. Гарадскі транспарт; Магазіны. Пакуп-
19
тронным дадаткам. Як сцвярджае аўтарка, да- Нацыянальнасць падаецца множны лік на-
паможнік разлічаны на 120 вучэбных гадзін. На зоўнікаў (канчаткі -і, -ы, -е); прыметнікі; другое
кожных занятках даюцца веды па лексіцы, гра- спражэнне дзеяслова (цяперашні час); розна-
матыцы, сінтаксісе і маўленчым этыкеце. У пад- спрагальныя дзеясловы.
ручніку таксама змешчаны граматычныя таблі-
цы і тэксты для чытання. Вялікая ўвага надаец- 3. З лексічнай тэмай Сям’я. Харчаванне па-
ца краіназнаўчаму аспекту ў падборы і падачы даецца вінавальны склон (без прыназоўніка
матэрыялу. і з прыназоўнікам) назоўнікаў, прыметнікаў, зай-
меннікаў; трыванне дзеясловаў (фармальныя
Падручнік цікавы і з пункту гледжання прыкметы).
арыгінальнай паслядоўнасці падачы грама-
тычнага матэрыялу, бо гэтая найважнейшая 4. З лексічнай тэмай Будзень падаецца
праблема практычна не абмяркоўвалася ў бе- прыналежны займеннік свой; зваротныя дзеяс-
ларускай методыцы. Разгледзім граматычнае ловы; зваротны займеннік сябе.
напаўненне падручніка. 5. З лексічнай тэмай Памяшканне. Жыллё
Яшчэ ва ўводна-фанетычным курсе ад- падаецца месны склон назоўнікаў, займеннікаў,
бываецца агульнае знаёмства з вельмі важнымі прыметнікаў; будучы час дзеясловаў.
граматычнымі тэмамі: спражэннем дзеяслова 6. З лексічнай тэмай Пошта. Інтэрнэт па-
ў цяперашнім і прошлым часе. Спачатку па- даецца давальны склон назоўнікаў, займен-
дзел на спражэнні называецца функцыянальна нікаў, прыметнікаў; прошлы час дзеясловаў
спрошчана: е-спражэнне і ы-спражэнне. Тут (семантычныя прыкметы); даўно мінулы час
жа адбываецца знаёмства з колькаснымі і па- дзеясловаў (аналітычная форма).
радкавымі лічэбнікамі, некаторымі службовымі
часцінамі мовы (злучнікам і, часціцамі не, б/ 7. З лексічнай тэмай Магазін. Пакупкі па-
бы, ж/жа, прыназоўнікамі без і з), іх вымаўленне даецца родны склон назоўнікаў, займеннікаў,
часта не супадае з напісаннем. прыметнікаў; умоўны лад дзеясловаў.
Асноўны курс падзелены на 18 занят- 8. З лексічнай тэмай Рынак. Пакупкі па-
каў – лексіка-граматычных блокаў, на пачатку даецца родны склон назоўнікаў, займеннікаў,
кожных адбываецца карэкціроўка вымаўлення прыметнікаў (множны лік).
пэўных гукаў і гукавых спалучэнняў. Тэматыка
9. З лексічнай тэмай Адпачынак пада-
гэтых блокаў, можна сказаць, класічная для пад-
ецца творны склон назоўнікаў, займеннікаў,
ручнікаў па замежнай мове: заняткі; імя ўласнае,
прыметнікаў.
прафесія, нацыянальнасць; сям’я, харчаванне; будзень;
памяшканне, жыллё; пошта, інтэрнэт; магазін, па- 10. З лексічнай тэмай Любімы занятак пада-
купкі; рынак; адпачынак; любімы занятак; гігіена ецца ўзаемны займеннік, адмоўныя займеннікі
і здароўе; горад; арыентацыя ў горадзе; знакамітас- і прыслоўі.
ці; чалавек, знешнасць; рысы характару; замежныя
камандзіроўкі; надвор’е, прырода. Граматыка і пас- 11. З лексічнай тэмай Гігіена. Здароўе падаец-
лядоўнасць яе вывучэння, натуральна, звязана ца загадны лад дзеяслова.
з лексічнымі тэмамі. Т. Рамза тут кіравалася 12. З лексічнай тэмай Горад падаюцца сту-
ўласным лінгвістычным досведам і інтуіцыяй. пені параўнання прыслоўяў; дзеясловы руху
1. З лексічнай тэмай Заняткі падаецца (беспрыставачныя).
род назоўніка (усе чатыры граматычныя роды: 13. З лексічнай тэмай Арыентацыя ў гора-
мужчынскі, жаночы, ніякі і агульны); асабовыя дзе падаюцца ступені параўнання прымет-
і прыналежныя займеннікі ў назоўным склоне; нікаў; дзеясловы руху (прыставачныя).
першае спражэнне дзеяслова (цяперашні час),
адбываецца знаёмства з сямю тыпамі і чарга- 14. З лексічнай тэмай Знакамітасці падаюц-
ваннямі ў аснове і канчатках. ца азначальныя і ўказальныя займеннікі; дзеяс-
ловы тыпу садзіцца/сесці/сядзець.
2. З лексічнай тэмай Імя ўласнае. Прафесія.
20
15. З лексічнай тэмай Чалавек. Знешнасць па- насць рэалізацыі выказвання, хуткасць рэалі-
даюцца прыналежныя займеннікі; дзеепрымет- зацыі выказвання, адэкватную замену моўных
нікі. сродкаў, варыятыўнасць у выбары моўных
сродкаў пры выражэнні аднаго і таго ж сэнса-
16. З лексічнай тэмай Чалавек. Рысы харак- вага зместу, моўную інтуіцыю, стылістычнае
тару падаецца дзеепрыслоўе. канструяванне і моўную эўрыстыку. Падруч-
17. З лексічнай тэмай Замежныя каман- нік з’яўляецца двухмоўным: выкарыстоўваюц-
дзіроўкі падаюцца зборныя лічэбнікі; няпэўныя ца руская і беларуская мовы. Падручнік мае
займеннікі і прыслоўі. наступную структуру: Уводна-фанетычны курс.
Тлумачэнне падаецца на рускай мове, мэта
18. З лексічнай тэмай Надвор’е. Прырода – азнаямленне з фанетычнай сістэмай бела-
падаюцца безасабовыя дзеясловы; лічэбнікі рускай мовы, фармаванне навыкаў арфаэпіі,
паўтара, паўтары; рознаскланяльныя назоўнікі вуснага і пісьмовага маўлення. Беларуская гра-
ніякага роду. матыка. Тэарэтычны курс напісаны на рускай
мове. Дае магчымасць навучэнцам атрымаць
Т. Рамза імкнулася задаволіць патрэбы
сістэмныя веды пра марфалогію і сінтаксіс бе-
максімальна шырокага кола навучэнцаў: тых,
ларускай мовы. Дадзены раздзел можа служы-
хто хоча вывучыць мову з нуля, і тых, хто ў
ць даведачным матэрыялам для практычнага
пэўнай ступені ўжо валодае ёю. Гэтая аса-
курса дапаможніка. Беларуская мова. Практыч-
блівасць зразумелая ва ўмовах недахопу вучэб-
ны курс – асноўны раздзел дапаможніка. Скла-
на-метадычных дапаможнікаў па беларускай
даецца з 10 модуляў, кожны з якіх утрымлівае
мове як замежнай. Але, падаецца, што такая
тэматычна аб’яднаныя комплексы: лексічны
ўніверсальнасць не пайшла на карысць пад-
мінімум, вучэбны тэкст, маўленчыя, камуніка-
ручніку. Для пачаткоўцаў добра падыходзіць
тыўныя, граматычныя практыкаванні. Да прак-
уводна-фанетычны курс, калі не лічыць яго
тыкаванняў даюцца ключы. Кароткі нарыс
занадта падрабязным, а практыкаванні асноў-
гісторыі беларускай мовы напісаны па-беларуску,
нага вучэбнага курса насычаны перыферый-
падае асноўныя этапы фармавання і развіцця
най лексікай, бракуе камунікатыўных дыялогаў,
беларускай мовы. У дапаможніку прадстаўле-
аўтэнтычныя тэксты для чытання і аўдыявання
ны аўтэнтычныя мастацкія тэксты для дадатко-
таксама складаныя для пачаткоўцаў.
вага чытання і кароткі беларуска-рускі слоўнік.
У Мінскім дзяржаўным лінгвістычным
Аўтары паказалі сваё бачанне спалучэння
універсітэце на кафедры беларускай мовы і лі-
лексікі і граматыкі.
таратуры ў 2011 годзе быў сфармаваны аўтар-
скі калектыў па стварэнні падручніка, а ў 2012 1. Знаёмства. Сям’я спалучаецца з вы-
годзе ў Маскве пабачыў свет вучэбны дапа- вучэннем прошлага часу дзеясловаў; асабовых
можнік Белорусский язык для стран СНГ [Пав- і прыналежных займеннікаў, зваротнага зай-
ловская i iнш. 2012]. Падручнік накіраваны менніка сябе.
на дасягненне слухачамі базавага ўзроўню, ці
ўзроўню мінімальнай камунікатыўнай дастат- 2. Біяграфія. Мая праца. Працоўны дзень спа-
ковасці валодання беларускай мовай як срод- лучаецца з вывучэннем цяперашняга (будучага
кам камунікацыі, а таксама на фармаванне простага) часу дзеясловаў.
міжкультурнай камунікатыўнай кампетэнцыі. 3. Партрэт. Характар. Знешнасць спалу-
Базавы набор маўленчых уменняў рэалізуец- чаецца з вывучэннем вінавальнага склону на-
ца ў пэўных камунікатыўных інтэнцыях, якія зоўнікаў і прыметнікаў; ступеняў параўнан-
ахопліваюць усе аспекты беларускай мовы ня прыметнікаў і прыслоўяў; прыналежнымі
(фанетыку, лексіку, словаўтварэнне, ужыванне прыметнікамі.
слоў (чытанне, аўдыяванне, гаварэнне, пісьмо
і пераклад)). Вучэбны дапаможнік фармуе най- 4. Адзенне. Крамы спалучаецца з вывучэн-
важнейшыя параметры маўленчых здольнас- нем дзеясловаў руху; формаўтварэннем зварот-
цяў базавага ўзроўню: лагічную правільнасць ных дзеясловаў; творнага склону назоўнікаў,
пабудовы выказвання, граматычную правіль- займеннікаў, прыметнікаў.
21
5. Нацыянальная кухня. Госці спалучаецца ўзроўню валодання. Таму задачай нумар адзін
з вывучэннем давальнага склону назоўнікаў, застаецца складанне паўзроўневай тыпавой
займеннікаў, прыметнікаў; трывання дзеяслова; праграмы навучання беларускай мове як за-
скланення і ўжывання пытальных, адносных, межнай, якая магла б карэляваць з еўрапейскай
няпэўных, адмоўных займеннікаў. сертыфікацыйнай праграмай выкладання моў.
На падставе стандартаў і праграмы ствараюцца
6. Дом. Кватэра спалучаецца з вывучэннем паўзроўневыя вучэбныя комплексы. У выніку
загаднага ладу дзеясловаў; роднага склону на- падрыхтаванай вучэбна-метадычнай базы мож-
зоўнікаў, прыметнікаў, займеннікаў. на весці гаворку пра сертыфікацыйны экзамен
7. Святы спалучаецца з вывучэннем па беларускай мове як замежнай. Гэта дало
спражэння дзеясловаў руху; месным склонам б магчымасць студэнтам / стажорам / ама-
назоўнікаў, прыметнікаў, займеннікаў. тарам рэальна ацаніць сваё валоданне мовай,
а выкладчыкам мець дакладныя лексіка-грама-
8. Стыль жыцця. Вольны час спалучаецца тычныя арыенціры.
з вывучэннем скланення рознаспрагальных
назоўнікаў; скланеннем лічэбнікаў (колькасных Вынікам праведзенага аналізу дапамож-
і парадкавых, зборных і дробавых). нікаў па беларускай мове для замежных на-
вучэнцаў, аналізу тэхналогіі падачы грама-
9. Вандроўкі. Памятныя мясціны. Прырода тычнага і лексічнага матэрыялу ў дадзеных
спалучаецца з вывучэннем умоўнага ладу дзе- дапаможніках з’яўляецца наступны тэзіс: у
яслова; дзеепрыметнікамі. Беларусі маецца пэўная лінгвістычная і мета-
дычная база выкладання беларускай мовы як
10. Горад спалучаецца з вывучэннем дзее-
замежнай. Падручнікі па беларускай мове як
прыслоўя.
замежнай усё яшчэ далёкія ад дасканаласці, ад
Зноў-такі прыходзіцца прызнаць пэўныя еўрапейскіх стандартаў выкладання замежнай
недакладнасці выдання, абумоўленыя неакрэ- мовы. Пра гэта сведчыць недастатковая коль-
сленасцю мэтавай аўдыторыі навучэнцаў, імк- касць камунікатыўных практыкаванняў для за-
неннем аўтараў у адным падручніку аб’яднаць мацавання, іх аднатыпнасць, у частых выпадках
некалькі ўзроўняў валодання мовай, падаць выкарыстанне састарэлай лексікі і дыскурсаў,
кароткую хрэстаматыю па гісторыі беларускай штучнасць і адарванасць ад рэальнасці пада-
літаратуры. Р. Калета напісаў грунтоўную рэ- браных тэкстаў. У пэўных выпадках дапамож-
цэнзію на гэты дапаможнік, адзначыўшы як нік хутчэй з’яўляецца даведачным матэрыялам
пэўныя недахопы выдання, так і метадычныя для замежных навукоўцаў, якія займаюцца кам-
знаходкі, польскі даследчык акцэнтуе еўрапей- паратывістыкай, чым рэальным падручнікам
скі ўзровень падачы матэрыялу ў падручніку. для авалодання практыкай маўлення. Варта
“Практычны матэрыял вельмі багаты і разна- памятаць, што яшчэ ў 70-я гады ХХ ст. Савет
родны, гэта даказвае, што вывучэнне белару- Еўропы прапанаваў удасканаліць сістэму наву-
скай мовы можа быць нязвыкла павучальным, чання замежным мовам. Асноўным падыходам
творчым, цікавым і – што асабліва важна сёння быў прызнаны камунікатыўны сістэмна-дзей-
– прыемным” [Калета 2015: 641]. ны падыход: “Нядзіўна, што дыдактычнай па-
радыгмай на сучасным этапе агульнапрызна-
Такім чынам, найвялікшай праблемай, ня- на камунікатыўнае навучанне, арыентаванае
вырашанай да сённяшняга дня ў вучэбна-ме- на такую арганізацыю адукацыйнага працэсу,
тадычнай літаратуры па беларускай мове як якая ўзнаўляе ўсе неабходныя ўмовы рэальнага
замежнай, застаецца адсутнасць нарматыўна- кантактавання сродкамі вывучаемай замежнай
га, паслядоўнага і несупярэчлівага адукацый- мовы адэкватна працэсу камунікацыі, абмену
нага моўнага стандарту для кожнага ўзроўню інфармацыяй” [Бабинская 2010: 3].
валодання, які б утрымліваў рэкамендацыі па
адборы вучэбнага матэрыялу, адпаведную ім Пры гэтым праведзены аналіз зробле-
колькасць гадзін і крытэрыі ацэнкі ведаў на- ны не толькі для крытыкі сённяшняй сітуацыі
вучэнцаў, лексічныя мінімумы для кожнага вучэбна-метадычнага комплексу беларускай
22
Электронны навучальны курс...
мовы як замежнай, а для аптымізацыі навучаль- Павловская Н.Ю., Борисенко О.В., Васюченко П.В.,
нага працэсу, выпраўлення хібаў, вызначэння Кныш Л.С., Семенькевич О.В., Чеховский Г.К., 2012,
Белорусский язык для стран СНГ: учебник, Москва.
кірункаў навуковай і метадычнай працы.
Рамза Т.Р., 2010, Беларуская мова? З задавальненнем! Для за-
межных навучэнцаў, Мінск.
Літаратура
Садоўскі Я., 1973, А.А. Кривицкий, А.Е. Михневич, А.И.
Аляксандраў С., Мыцык Г., 2008, Гавары са мной па-белару- Подлужный. Белорусский язык для небелоруссов. Рэцэнзія, ‘‘За-
ску. Гутарковая мова ў штодзённым ужытку, Масква. пісы’’, № 15, с. 127-128.
Бабинская П.К., 2010, Коммуникативно ориентированное Сямешка Л.І., Бадзевіч З.І., Белакурская Ж.А., Ляшук
обучение иностранному языку, ‘‘Замежныя мовы ў Рэспу- В.М., Пацехіна А.А., Рамза Т.Р., Чахоўскі Г.К., Шкра-
бліцы Беларусь’’, № 4, c. 3-7. ба І.Р., 1999, Гаворым па-беларуску. Вучэбны дапамож-
Бэрд Т.Э., Падручнікі перш за ўсё, ‘‘Беларус’’, № 194, Нью- нік па беларускай мове для замежных навучэнцаў, пад рэд.
Ёрк, с. 2. Л. Сямешкі, Мінск.
Кривицкий А.А., Михневич А.Е., Подлужный А.И., Kaleta R., 2015, Н.Ю. Павловская, О.В. Борисенко, П.В. Ва-
1973, Белорусский язык для небелоруссов, Минск. сюченко, Л.С. Кныш, О.В. Семенькевич, Г.К. Чеховский,
Белорусский язык для стран СНГ: учебник, Москва 2012, ss.
Кривицкий А.А., Михневич А.Е., Подлужный А.И., 452, ‘‘Studia Wschodniosłowiańskie’’, т. 15, с. 637-641.
1990, Белорусский язык для говорящих по-русски, Минск.
Pashkievich V., 1974, Fundamental Byelorussian = Беларуская
Кривицкий А.А., Подлужный А.И., 1994, Учебник белорус- мова. Book 1, ed. by A. Adamovich, Toronto.
ского языка для самообразования, Минск.
Pashkievich V., 1978, Fundamental Byelorussian = Беларуская
Мыцык Г., 2015, По-белорусски? Пожалуйста! = Па-белару- мова. Book 2, ed. by A. Adamovich, Toronto.
ску? Калі ласка!, Минск.
Мінск
Электронны навучальны курс па беларускай мове як замежнай
Электронны навучальны курс па беларускай E-learning Course in Belarusian as a Foreign
мове як замежнай, змешчаны ў разделе Language
Асновы на сайце by.lang-study.com, – гэта
E-learning course in Belarusian as a foreign
спроба стварэння дыстанцыйнага курса для
language available on by.lang-study.com is an
авалодання мовай на пачатковым узроўні.
attempt to create a distance learning course
Рэсурс скіраваны да карыстальнікаў, якія
for beginners. It is aimed at Russian-speaking
валодаюць рускай мовай. Складаецца
users. The course consists of fifteen lessons on
з пятнаццаці ўрокаў па разнастайных
different communicative and grammatical topics
камунікатыўных і лексічных тэмах, утры-
and starts with a short introductory phonetic
млівае кароткі ўводна-фанетычны курс. Пры-
course. The example of a lesson is presented
клад урока прадстаўлены ў артыкуле. Рэсурс
in the article. The resourse has illustrations and
ілюстраваны, прадугледжвае выкананне
100 exercises on-line.
больш як 100 практыкаванняў on-line.
23
Інтэрнэт-камунікацыя становіцца адной са мове беларусаў. Створаныя тры версіі курсу:

сфер, у якіх актыўна функцыянуе беларуская па-беларуску, па-беларуску з перакладам на ру-
мова. Гэта пацвярджаецца, напрыклад, даследа- скую мову і па-беларуску з націскамі.
ваннямі венгерскага лінгвіста і матэматыка Ан-
драша Корная, які ў сваёй працы Лічбавая смерць Курс падзелены на пятнаццаць урокаў.
моў залічыў беларускую да “безумоўна жывых” Першы ўрок уводна-фанетычны, прадстаўляе
[Kornai 2013], у той час як паводле класіфіка- правілы вымаўлення і чытання. Асаблівая ўвага
цыі ЮНЭСКА беларуская мова належыць да звяртаецца на гукі, што адсутнічаюць у рускай
катэгорыі “Мовы пад патэнцыйнай пагрозай мове. Асноўныя фанетычныя законы белару-
знішчэння” [Moseley 2010]. Развіццё інтэр- скай мовы (аканне і яканне, дзеканне і цекан-
нэт-тэхналогій стварае выдатныя магчымасці і не, ужыванне ў нескладовага) прадстаўленыя
для вывучэння беларускай мовы як замежнай. ў другім уроку. Наступныя ўрокі аб’яднаныя
сюжэтнай лініяй: група школьнікаў і іх бацькоў
На жаль, пакуль не існуе рэсурсаў для едзе на экскурсію ў горад Заслаўе. Дынамічны
вывучэння беларускай мовы, што дазволілі сюжэт, розны ўзрост і статус герояў дазваля-
б авалодаць рознымі моўнымі і маўленчымі юць ахапіць розныя камунікатыўныя сітуацыі.
аспектамі ў комплексе. Большасць рэсурсаў Ніжэй прадстаўлены кароткі пералік лексічных
тэкстаграфічныя, неілюстраваныя, у іх прак- і граматычных тэм па ўроках. Адзначым, што
тычна адсутнічаюць практыкаванні, што мож- мы імкнуліся да комплекснага вывучэння лексікі
на выканаць ан-лайн. Тым не менш, наяўнасць і граматыкі, адпаведным чынам дапасоўваючы
такіх рэсурсаў можа сведчыць пра цікавасць за- камунікатыўныя і граматычныя тэмы.
межнікаў да беларускай мовы.
3-і ўрок: асноўныя формулы ветлівас-
Пад навуковым кіраўніцтвам кандыдата ці. 4-ы ўрок: горад; назоўны склон. 5-ы ўрок:
тэхнічных навук Вольгі Яўгенаўны Елісеевай зацікаўленасці; вінавальны склон. 6-ы ўрок:
у межах дыпломнага праекту мы паспрабавалі прафесіі; творны склон. 7-ы ўрок: называнне
стварыць электронны навучальны курс па бе- часу; лічэбнікі. 8-ы ўрок: тыповы дзень; цяпе-
ларускай мове як замежнай на пачатковым рашні час дзеясловаў. 9-ы ўрок: ежа; родны
узроўні валодання. Рэсурс даступны на сайце склон. 10-ы ўрок: падарожжы; прошлы час
by.lang-study.com у раздзеле Асновы (http:// дзеяслова. 11-ы ўрок: адпачынак і планы на бу-
by.lang-study.com/category/asnovy/). У арты- дучыню; будучы час дзеяслова. 12-ы ўрок: апі-
куле прадстаўлены толькі створаны намі курс, санне памяшканняў; месны склон. 13-ы ўрок:
не разглядаюцца іншыя раздзелы сайта, дзе святы. 14-ы ўрок: крама; лічэбнікі, змяненне
змешчаныя электронныя матэрыялы па бела- слова павінен. 15-ы ўрок мае падагульняльны
рускай мове, створаныя групай студэнтаў філа- характар, навучэнцам прапануецца выканаць
лагічнага факультэта БДУ. выніковы тэст.
Курс адрасаваны карыстальнікам, якія ва- Выбар тэм ажыццяўляўся на аснове аналі-
лодаюць рускай мовай. Такая скіраванасць абу- зу выдання Тэст па беларускай мове як замежнай.
моўленая шэрагам прычын. Па-першае, у Бе- Пачатковы ўзровень. Агульнае валоданне [Бары-
ларусі рускія з’яўляюцца другой па колькасці сенка і інш. 2014].
этнічнай групай пасля беларусаў. Па-другое,
руская мова сёмая ў свеце і першая ў Еўропе па Большасць урокаў пабудаваныя па на-
колькасці карыстальнікаў у інтэрнэце [Internet ступнай схеме: навучальны тэкст, слоўнік да
world stats 2014]. Па-трэцяе, беларуская мова тэксту (слоўнік змешчаны пасля тэксту ў ад-
можа быць аб’ектам зацікаўленасці даследчы- намоўнай беларускай версіі курса, перад тэк-
каў усходнеславянскіх моў, якія часцей за ўсё стам – у двухмоўнай беларуска-рускай вер-
валодаюць рускай мовай. Па-чацвёртае, курс сіі), заданні паводле тэксту, практыкаванні па
можа выкарыстоўвацца ў Беларусі для працы з лексіцы, граматычныя табліцы з каментарамі,
замежнымі студэнтамі, якія атрымліваюць аду- лексіка-граматычныя практыкаванні.
кацыю пераважна па-руску. Урэшце, па-пятае, Усяго для курса было створана 12 на-
рэсурс можа выкарыстоўвацца для навучання вучальных тэкстаў, больш як 100 практыка-
24
ванняў розных тыпаў (заданні на запаўненне Вераніка: Не, я не люблю газаваную ваду. А яшчэ
пропускаў, на пошук адпаведнасцяў, на выбар я думаю, што ты пацерпіш да абеду. Пасля музея мы
правільнага адказу, на размяшчэнне элементаў адразу пойдзем есці. Я хачу грыбны суп і дранікі. І ку-
у правільнай паслядоўнасці, крыжаванкі). Ад- бачак цёплай гарбаты з лімонам, але без цукру.
значым, што практыкаванні можна выканаць
ан-лайн, на сайце забяспечаная простая пра- Максім: Я такі галодны, што з’ем спачатку
верка, прадугледжаная магчымасць убачыць міску гарохавага супу, а потым яшчэ міску баршчу.
правільны адказ. Выкарыстана 16 аўдыё- і 17 Яшчэ я хачу шмат-шмат смажанай бульбы і кат-
відэазапісаў, частка гуказапісаў зробленая намі. лету са свініны ці ялавічыны. А пасля я вып’ю тры
шклянкі кампоту альбо соку і паласуюся булачкай ці
Прывядзем прыклад аднаго з урокаў. Прак- пірожным…
тыкаванні падаюцца з правільнымі адказамі. У
заданнях на запаўненне прабелаў правільныя Вераніка: Максім, мы ўжо падышлі да музея!
адказы выдзеленыя, у заданнях на пошук ад-
паведнасцяў прадстаўленыя ў правільных спа-
лучэннях. Прыклад афармлення тэксту, ілюстрацый
да тэксту:
Урок 9 Смачна есці!
Прачытайце тэкст
Яраш: Вы ўжо бачыце белую вежу старога касцё-
ла. Каля яго мы павернем направа і пойдзем у музей
міфалогіі і лесу.
Максім: Клас майго старэйшага брата такса-
ма ездзіў у Заслаўе. Брат расказваў мне, што ў гэтым
музеі можна паслухаць галасы дзікіх звяроў і лясных
птушак!
Вераніка: А я чула, што там ёсць фігуры роз-
ных духаў, у якіх раней верылі беларусы: лесавіка,
вадзяніка, дамавіка… Міні-слоўнік
Максім: А яшчэ брат расказваў мне, што там ве́жа – башня
ляжаць бліны і кілбасы, але яны несапраўдныя і іх
нельга есці. пту́шка – птица
Вераніка: Толькі не кажы, што ты ўжо хочаш лесаві́к – леший

есці! вадзяні́к – водяной
Максім: Вядома, што хачу! І чаму я не захапіў дамаві́к – домовой
нічога з аўтобуса? У мяне ж там пачак майго любі-
мага печыва, бутэлька апельсінавага соку і цэлы па- кілбаса́/каўбаса́ – колбаса
кет розных бутэрбродаў! Вераніка, у цябе няма з сабой несапра́ўдны – ненастоящий
бутэрброда? Альбо хаця б цукеркі?
не́льга – нельзя
Вераніка: У мяне ёсць толькі бутэлька міне-
ральнай вады. вядо́ма – понятно, ясно, ясное дело
Максім: Проста вады? Яна хаця б газаваная? захапі́ць – захватить
25
па́чак – пачка Практыкаванне 1

пе́чыва – печенье Адкажыце на пытанні паводле тэксту
няма́ – нет У які музей ідзе група? Музей міфалогіі і лесу.
цуке́рка – конфета Хто вельмі хоча есці? Максім.
ку́бак – чашка Што пакінуў Максім у аўтобусе? Пачак печы-
ва, бутэльку соку і пакет бутэрбродаў.
гарба́та – чай
Што хоча з’есці на абед Вераніка? Грыбны суп
цу́кар – сахар і дранікі.
сма́жаны – жареный Што Вераніка будзе піць? Кубак цёплай гарба-
я́лавічына – говядина ты з лімонам.
пала́савацца – полакомиться
Практыкаванне 2
Разгадайце крыжаванку
1
г 2
к
3
ц а 4
д 5
в а д а
6
б у т э р б р о д т
к б а 7
б л i н ы
е а н 8
б е
р т i у т
9
с о к а 10
к i л б а с а
у а i ь
п 11
б о р ш ч
12
б у 13
л а ч к а
26
Па гарызанталі: Па вертыкалі:
5 1
6 2
7 3
9 4
10 8
11 9
12 13
27
Граматычная табліца і каментарыі па тэме Родны склон назоўніка і прыметніка
канчаткі канчаткі
лік род прыклады
прыметнікаў назоўнікаў
мужчынскі -ага/-ога (калі клас старэйшага брата

(адушаў- націск у назоўным
-а машынка малога
лёныя склоне падае на
назоўнікі) канчатак) хлопчыка
мужчынскі вежа старога касцёла

(неадушаў-
адзі- -ага/-ога -а/-у* бутэлька апельсінавага
лёныя
ночны назоўнікі) соку
ніякі -ага/-ога -а пачак любімага печыва
кубачак цёплай гарбаты

жаночы -ай/-ой -ы/-і сабачка малой
дзяўчынкі
пакет розных
-аў/-оў (у адна- бутэрбродаў
мужчынскі і складовых на- галасы дзікіх звяроў
ніякі зоўнікаў) /
-ей/-эй няма вольных месцаў
множ- -ых/-іх
ны (пасля г, к, х) шмат добрых людзей
-_ (можа з’яўляц- галасы лясных птушак

жаночы ца беглы галос-
ны) /-аў**/ -эй час белых начэй
* Канчатак -а набываюць канкрэтныя на- **У беларускай мове існуюць варыянтныя фор-
зоўнікі, канкрэтныя тэрміны і паняцці, назвы мераў, мы з нулявым канчаткам і канчаткам -аў: сіл –
геаграфічныя назвы, а таксама ўсе назоўнікі з памян- сілаў, кароў – кароваў і г. д. Канчатак -аў амаль не
шальнымі суфіксамі. ўжываецца ў выпадку з’яўлення беглай галоснай (міска
– місак, шклянка – шклянак), пасля г, к: ног, навук.
Канчатак -у маюць назоўнкі, што абазначаюць
рэчывы, зборы прадметаў, абстрактныя паняцці.
Выбар канчатку роднага склону для назоўнікаў
мужчынскага роду – адна з цяжкасцяў беларускай
мовы. У складаных выпадках варта звярнуцца да
слоўніка.
28
Злучыце малюнкі са словамі
палова бляшанка
чвэрць літр
кавалак кілаграм
бутэлька пакет
слоік лыжка
Слоўнічак да практыкаванняў
напо́й – напиток тлу́сты – жирный
ка́ва – кофе цыбу́ля – лук
29
Практыкаванне 4 Практыкаванне 6
Складзіце словазлучэнні паводле ўзору: бутэлька Прачытайце тэкст і адкажыце на пытанні па-
вады водле ўзору.
шклянка соку, напою Вось мая сям’я. Мама сёння купіла новую сумку.
пачак печыва Тата зноў рамантуе машыну. Мой старэйшы брат
гуляе ў футбол, а маленькая сястра смяецца і бегае
лыжка цукру
па двары. Бабуля корміць ката, а дзядуля, як заўсёды,
кубак кавы чытае.
кілаграм бульбы, агуркоў
Адкажыце на пытанні паводле ўзору:
міска супу
кавалак хлеба Чыя гэта кніга? – Гэта кніга майго дзядулі.
Чый гэта сцяжок? – Гэта сцяжок маёй сястры.
Чый гэта мяч? – Гэта мяч майго брата.
Чыя гэта сумка? – Гэта сумка маёй мамы.
Утварыце формы роднага склону
Чый гэта кот? – Гэта кот маёй бабулі.
Мікалай Мікалаевіч збіраецца ў краму. Жонка
склала спіс прадуктаў, якія ён павінен купіць. Чые гэта акуляры? – Гэта акуляры майго дзя-
дулі.
• пакет малака (малако)
Чыя гэта машына? – Гэта машына майго
• слоічак смятаны (смятана) таты.
• пачак тлустага тварагу (тлусты тварог) Чыё запасное кола ляжыць каля машыны? –
• палова батона (батон) Гэта кола майго таты.
• чвэрць “Нарачанскага” хлеба (“Нарачанскі”

хлеб)
Прыктыкаванне 7
• восем сасісак (сасіскі)
Упішыце правільныя формы займеннікаў мой і
• кілаграм свініны (свініна) чый
• кавалак сала (сала) Узор: Чыя гэта машына? – Маіх калег
• пачак зялёнай гарбаты (зялёная гарбата) Чыя гэта кніга? – Майго брата.
• бутэлька чырвонага віна (чырвонае віно) Чый гэта тэлефон? – Маёй сястры.
• кілаграм невялікіх памідораў (невялікія памі- Чый гэта суп? – Майго сябра.
доры)
Чые гэта дзеці? – Маёй настаўніцы.
• пучок кропу або пятрушкі (кроп або пятрушка)
Чыё гэта акно? – Маіх суседзяў.
• паўкіло чырвонай цыбулі (чырвоная цыбуля)
Чыя гэта лямпа? – Маёй жонкі.
• пяць вялікіх шакаладных цукерак (вялікія ша-
каладныя цукеркі) для дзяцей (дзеці) Чыя гэта ежа? – Майго ката.
• пачак корму (корм) для ката (кот)
30
Практыкаванне 8 Прывітанне, сябры! Раскажыце, калі ласка, ад-

куль вы. З якога горада?
Дапоўніце тэкст назвамі краін і гарадоў. Назвы
краін вы можаце пабачыць на нашай інтэрактыўнай Лейфур: я жыву ў сталіцы нашай краіны.
мапе (мапа Еўропы, пры навядзенні мышкі на краіну
з’яўляецца назва). Геральд: У маім горадзе знаходзіцца самы вялікі
гатычны сабор.
Прывітанне! Я Андрусь. Я з Беларусі. Мае ся-
бры жывуць у розных краінах. Бланш: у маім горадзе знаходзіцца Эйфелева
вежа.
Джон з Вялікабрытаніі.
Франчэска: у маім горадзе таксама ёсць славу-
тая вежа. Яна крывая.
Рада: я жыву ў сталіцы, як і Лэйфур.
Геральд з Германіі.
Пшэмык: а мой горад стаіць на моры
і па-нямецку называецца Данцыг.
Бланш з Францыі.
Адкуль яны?
Лейфур з Рэйк’явіка.
Франчэска з Італіі.
Геральд з Кёльна.
Пшэмык з Польшчы. Бланш з Парыжа.
Франчэска з Пізы.
Лейфур з Ісландыі. Рада з Сафіі.
Пшэмык з Гданьска.
Рада з Балгарыі.
Прачытайце меню і запоўніце пропускі
Словы для даведкі: гарачыя стравы з птушкі, напоі, дэсерты, гарачыя стравы з рыбы, гарніры.
Супы Гарачыя стравы з птушкі Гарачыя стравы з рыбы
грыбны курынае філе ў сыры судак па-нёманску

фасолевы шашлычкі з індыка філе сёмгі
боршч фаршыраваная курыца запечаная стронга
халаднік
Гарніры Дэсерты Напоі
смажаная бульба пірог з яблыкамі гарбата

рыс блінчыкі з мёдам кава
грэчка марожанае віно
квяцістая капуста піва
31
Практыкаванне 10 (практыкаванне заснаванае ўдасканаленне. Мы запрашаем усіх зацікаўле-

на іміджавым роліку Белтэлерадыёкампаніі Гатуем ных асоб далучыцца да апрабацыі курсу і чака-
разам) ем водгукаў, каментароў, заўваг і прапаноў, што
дапамогуць палепшыць прадстаўлены рэсурс.
Паглядзіце відэа і выканайце практыкаванне
Што неабходна, каб прыгатаваць дранікі? Літаратура
Размяркуйце словы па дзвюх групах: прадукты і посуд.
Барысенка В., Кныш Л., Куліковіч У., Літвіноўская А.,
Рамза Т., Семянькевіч А., 2014, Тэст па беларускай мове
бульба, цыбуля, крухмал, соль, прадукты як замежнай. Пачатковы ўзровень. Агульнае валоданне,
кроп, алей, соль, смятана Мінск.
тарка, сіта, патэльня, шуфлік посуд Internet users in Europe, 2014, Internet world stats, http://www.
internetworldstats.com/stats4.htm [доступ: 22.03.2015].
Электронны навучальны курс даступны Kornai A., 2013, Digital Language Death, PLOS ONE http://
на сайце by.lang-study.com у раздзеле Асновы journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.
(http://by.lang-study.com/category/asnovy/). pone.0077056
Дадзены рэсурс з’яўляецца дастаткова поў- Moseley C. (рэд.), 2010, Atlas of the World’s Languages in
ным і можа выкарыстоўвацца для самастойна- Danger, Paris, http://www.unesco.org/languages-atlas/
га вывучэння беларускай мовы. Тым не менш, en/atlasmap.html#.[доступ: 22.03.2015].
неабходная і далейшая грунтоўная праца над
праектам, яго моўнае, метадычнае, тэхнічнае
Мінск
Выкладанне беларускай мовы як замежнай

у Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце
Рэзюмэ and literature at Minsk State Linguistic University

use in teaching Belarusian as a foreign language
У артыкуле аналізуюцца метады і тэхна-
are analyzed in the article; the author’s vision of
логіі, якія выкарыстоўваюць выкладчыкі
the educational service Belarusian as a foreign
кафедры беларускай мовы і літаратуры МДЛУ
language full implementation is proposed.
у практыцы выкладання беларускай мовы
як замежнай; прапануецца аўтарскае бачанне
паўнавартаснай рэалізацыі адукацыйнай пас-
лугі Беларуская мова як замежная.
У апошнія два дзесяцігоддзі ў Мінскім
Abstract дзяржаўным лінгвістычным універсітэце з’явіла-
ся новая адукацыйная паслуга – выкладанне
Teaching Belarusian as a foreign language at
Minsk State Linguistic University беларускай мовы для замежных навучэнцаў.
Дысцыпліна Беларуская мова як замежная (БМЗ)
Тhe methods and techniques that the teachers рэалізуецца выкладчыкамі кафедры беларускай
from the department of the Belarusian language
32
Выкладанне беларускай мовы як замежнай...
мовы і літаратуры ў фармаце індывідуальных Хацелася б падрабязней спыніцца на пра-

заняткаў. Да гэтага часу гэтай паслугай скары- блеме лінгваметадычных тэхналогій, якія выка-
сталіся грамадзяне Расіі, ЗША, Канады, Іспаніі, рыстоўваюць выкладчыкі кафедры ў сваёй пра-
Галандыі, Германіі, Кітая. Акрамя таго, для за- цы. І індывідуальныя заняткі, і заняткі ў групе
межных студэнтаў, якія атрымліваюць адука- для замежных студэнтаў на 1 курсе прадугледж-
цыю ў МДЛУ, арганізаванае абавязковае вы- ваюць невялікую колькасць аўдыторных гадзін
вучэнне беларускай мовы. Гэтая дысцыпліна за кароткі прамежак часу. Часта кароткатэрмі-
выкладаецца на 1 курсе, для яе рэалізацыі быў новы фармат вывучэння замежных моў назы-
распрацаваны і зацверджаны вучэбна-метадыч- ваюць інтэнсівам. У лінгвадыдактыцы нават
ны комплекс, арыентаваны на сучасныя метады ёсць такая аксіёма: кароткатэрміновы курс можа
выкладання замежных моў. быць толькі інтэнсіўным. Але трэба ўсё ж раза-
брацца, ці варта лічыць методыку выкладання
Для забеспячэння якасці адукацыйнай беларускай мовы па індывідуальных праграмах
паслугі БМЗ выкладчыкамі кафедры і кіраўні- у МДЛУ інтэнсіўнай.
цтвам універсітэта вядзецца шматпланавая
праца ў наступных кірунках. Усе выкладчыкі За апошнія 50 гадоў у розных краінах
кафедры бяруць удзел у стварэнні навукова-ме- і ў розны час узнік цэлы шэраг новых метадаў
тадычнай і навукова-лінгвістычнай базы дыс- навучання замежным мовам, якія мы ведаем пад
цыпліны БМЗ. З гэтай мэтай на кафедры рас- агульнай назвай як інтэнсіўныя метады навучан-
працоўваюцца навуковыя тэмы Лінгвістычныя, ня. Усе яны з’яўляюцца агульным адказам мето-
культуралагічныя, метадычныя асновы вывучэння дыкі на сацыяльны заказ сучаснага грамадства.
і выкладання беларускай мовы як замежнай і Вы- Гэтыя метады сталіся альтэрнатывай традыцый-
вучэнне праблем мовазнаўчай і літаратуразнаўчай нага навучання, калі ведам пра мову надаецца
кампаратывістыкі ў сістэме лінгвістычнай адукацыі большае значэнне, чым уменням і навыкам у
студэнтаў, у рэчышчы праблематыкі лінгвады- самой мове, і калі валоданне вусным маўлен-
дактыкі і кампаратывістыкі прапануюцца тэмы нем носіць другасны падпарадкаваны харак-
курсавых, дыпломных, магістарскіх і дысер- тар, а не з’яўляецца ўмовай стварэння навыкаў
тацыйных даследаванняў. Для забеспячэння чытання і пісьма. Новыя метады абапіраюцца
навучальнага працэсу па дысцыпліне на кафе- на дасягненні ў нейрафізіялогіі, псіхалогіі, тэо-
дры былі створаны падручнікі Белорусский язык рыі інфармацыі, псіхалінгвістыкі і псіхагігіены.
для стран СНГ [Павловская і інш. 2012] і Бела- Вынікам такога сінтэзу стаў сугестапедычны
руская мова для пачаткоўцаў [Барысенка і інш. напрамак у педагогіцы, заснаваны на тэорыі су-
(у друку)]. Выкладчыкі кафедры ўдзельнічаюць гестыі балгарскага псіхатэрапеўта Георгія Лаза-
у міждысцыплінарных універсітэцкіх праектах нава. На паняцці сугестыі як сродку непрамога
па складанні перакладных слоўнікаў актуальнай (камунікатыўнага, несвядомага) уздзеяння на
лексікі, у канферэнцыях па праблемах методыкі чалавека, як сродку актывізацыі яго рэзервавых
выкладання БМЗ, якія ўсё часцей уключаюцца псіхічных магчымасцяў у навучальным працэ-
ў тэматычнае поле рэспубліканскіх навуковых се заснаваныя сучасныя інтэнсіўныя методы-
мерапрыемстваў. Для ўдасканалення метадыч- кі. Зразумела, што такія метады патрабуюць
на-практычнага досведу і прэзентацыі сваіх прынцыпова новых падыходаў да арганізацыі
магчымасцяў выкладчыкі кафедры працавалі навучальнага працэсу, арганізацыі вучэбных
ў летняй школе беларусістыкі на базе РІВШ, матэрыялаў і падрыхтоўкі спецыялістаў. Сут-
разам з выкладчыкамі іншых УВА рэспублікі насць інтэнсіўных метадаў навучання замеж-
ўдзельнічалі ў пілотным праекце па стварэнні ным мовам можна звесці да фомулы: моўная
ўзроўневых тэстаў [гл. Барысенка і інш. 2014] камунікацыя, моўныя зносіны з’яўляюцца адна-
па беларускай мове як замежнай па ініцыяты- часова і галоўнай мэтай, і сродкам навучання.
ве ТБМ імя Францыска Скарыны. Для падрых- Іншымі словамі, мэта інтэнсіўнага метаду – на-
тоўкі педагагічных кадраў для выкладання БМЗ вучыць навыкам аўдыявання і маўлення з выка-
ва ўніверсітэце функцыянуе спецыялізацыя Бе- рыстаннем вялікага (велізарнага ў параўнанні
ларуская мова і літаратура. з традыцыйнымі метадамі) лексічнага матэры-
ялу за кароткі прамежак часу (адносна кароткі,
33
адносна традыцыйных метадаў). Пры гэтым інтэнсіўнага курса:

высокая эфектыўнасць дасягаецца пры міні-
мальных энергетычных выдатках навучэнцаў. 1. Галоўная мэта – навучыць размаўляць
на чужой мове, зняўшы псіхалагічныя бар’еры.
Асаблівых каментарыяў патрабуе па- Курс не ставіць на мэце засваенне сістэмы мовы.
лажэнне аб кароткачасовасці інтэнсіву. Шмат Аднак гэта зусім не значыць, што граматыка не
матэрыялу, сціслыя тэрміны і энергічныя па- вывучаецца. У інтэнсіўным курсе граматыка
водзіны выкладчыка – гэта яшчэ не інтэнсіўны з’яўляецца не мэтай, а сродкам для вырашэн-
курс. Вядомыя інтэнсіўныя курсы, якія засвед- ня задач моўнай камунікацыі. Пры адборы
чылі сваю эфектыўнасць, як правіла, склада- граматычных з’яў выкладчык найперш улічвае
юцца з 240 – 300 аўдыторных гадзін. Боль- іх камунікатыўныю каштоўнасць, а не сістэм-
шасць з іх мае некалькі ўзроўняў (як мінімум, насць або звыклую паслядоўнасць. Прын-
пачатковы і прасунуты). Інтэнсівы могуць цыпова адрозніваюцца і прыёмы засваення
адрознівацца працягласцю курса і канцэнтра- граматыкі. Традыцыйная схема – тлумачэнне,
цыяй гадзін на тыдзень, тым не менш праду- трэніроўка, маўленчая практыка – у інтэнсіве
гледжваецца дастаткова значная колькасць аў- адсутнічае. Граматычная форма ўспрымаецца
дыторнага часу. Такім чынам, лічбы гавораць на слых і засвойваецца падчас камунікатыўнай
пра тое, што інтэнсіўны курс вывучэння замеж- практыкі з яе выкарыстаннем.
най мовы (у тым разуменні тэрміна, які ўклад-
ваецца ў гэтае паняцце аўтарамі гэтых мето- 2. Моўны матэрыял прэзентуецца ў фор-
дык) зусім не прадугледжвае формулу “многа ме тэкстаў-дыялогаў або тэкстаў-палілогаў,
і хутка за зусім кароткі час”. Параўнаем лічбы. часта са скразным сюжэтам. Адзінкай най-
Самая вялікая колькасць гадзін індывідуальна- вышэйшага парадку ў арганізацыі матэрыялу
га курса, які мелі выкладчыкі кафедры ў сваёй з’яўляецца камунікатыўная сітуацыя, прычым
практыцы, – 80. Праграма дысцыпліны БМЗ максімальна жыццёвая. Засваенне лексікі адбы-
для пачаткоўцаў на 1 курсе складаецца з 30 аў- ваецца шляхам пашырэння слоўніка маўлен-
дыторных гадзін. Такім чынам, паводле фар- ня за кошт пашырэння слоўніка аўдыяван-
мальных параметраў арганізацыя навучальнага ня. Інтэнсіўнае навучаннне прадугледжвае
працэсу, які мы маем у практыцы выкладання комплексна-паралельнае развіццё ўсіх відаў
БМЗ у МДЛУ, не з’яўляецца інтэнсіўным кур- маўленчай дзейнасці, практычна адначасо-
сам. Праўда, хацелася б зазначыць, што інтэн- вую выпрацоўку навыкаў і ўменняў аўдыявання
сівы адпачатку былі зарыентаваныя на фармат і маўлення з нязначнай адтэрміноўкай у часе
моўных курсаў, і да гэтага часу працягваюцца для навыку чытання і пісьма.
дыскусіі, наколькі гэтая методыка ў прынцы- 3. Усе заданні падпарадкаваныя камуніка-
пе магчымая ці немагчымая (нават часткова) у тыўнай задачы і з’яўляюцца абавязкова полі-
практыцы выкладання замежных моў у іншых функцыянальнымі. У аснове ўсіх поліфункцы-
фарматах. Тым не менш перадусім інтэнсіўны янальных практыкаванняў – нейкая інтэнцыя
курс прадугледжвае прынцыпова новую мето- (маўленчы намер), выражэнне якой у адпа-
дыку прэзентацыі моўнага матэрыялу і аргані- веднасці з заданнем патрабуе выкарыстання
зацыі навучальнага працэсу. Што ж найперш адпаведнай граматычнай формы і лексічнага
закладваецца ў паняцце інтэнсіву? напаўнення. Поліфункцыянальнасць практы-
Інтэнсіфікаванасць навучання разгля- кавання заключаецца таксама ў тым, што яно
даюць як інтэграваную ўласцівасць, якая адначасова накіраванае на фармаванне некаль-
мае наступныя складнікі: аб’ём засвоенага кіх навыкаў, якія знаходзяцца на розных стады-
матэрыялу (многа), колькасць і варыятыўнас- ях станаўлення. Імкненне выкладчыкаў адпра-
ць прыёмаў, шчыльнасць камунікацыі, акты- цаваць на занятках нейкую граматычную з’яву
візацыя псіхічных рэзерваў асобы. Сыходзячы да ўзроўню навыку, а пасля перайсці да іншага,
з аналізу практыкі выкладання замежных моў не адпавядае канцэпцыі інтэнсіўнага курса.
у фармаце інтэнсіўных методык, можна вылу- 4. Навучанне адбываецца толькі ў групах.
чыць наступныя найбольш важныя прыкметы Калектыўная дзейнасць прызнаецца абавязко-
34
вай умовай актывізацыі рэзервавых магчымас- 6. Арганізацыя навучальнага працэсу

цяў чалавека (праца ў парах, трыядах, мікра- часта носіць рытуальны характар, закліканы
групах, камандах). Такія формы калектыўнай максімальна выкарыстаць псіха-эмацыйныя рэ-
дзейнасці сучаснай лінгвадыдактыкай пры- зервы памяці навучэнцаў. Інтэнсіўныя методы-
знаюцца бясспрэчна пераважнымі паводле кі заснаваныя не столькі на лагічных спосабах
эфектыўнасці ў параўнанні з традыцыйнымі успрымання і пазнання, колькі на псіха-эма-
індывідуальна-франтальнымі формамі працы цыйных з мэтай актывізацыі працэсаў засваен-
выкладчыка. Партнёры ў навучальным узае- ня. Уся атмасфера заняткаў арганізуецца такім
мадзеянні становяцца вельмі важным каналам чынам, што засваенню чужой мовы спадарож-
авалодання мовай. нічаюць толькі станоўчыя эмоцыі. Інтэнсіўнае
навучанне разглядае авалодванне навыкамі ка-
5. Ролевая арганізацыя вучэбнага матэры- мунікацыі на чужой мове як сацыяльна-псіха-
ялу і навучальнага працэсу. Інтэнсіўны курс – лагічную задачу. Добразычлівасць, падтрымка,
гэта адна вялікая, добра арганізаваная гульня. адабрэнне, узаемадапамога, мяккі гумар, заах-
Размова ідзе не толькі і не столькі пра выкары- вочванне, суперажыванне – гэта атмасфера за-
станне лінгвістычных гульнёвых заданняў на няткаў інтэнсіўнага курса.
занятках, колькі пра арганізацыю навучальнага
працэсу ў цэлым. Інтэнсіўная методыка праду- З аналізу вышэйназваных прыкмет інтэн-
гледжвае, што кожны навучэнец набывае сваю сіўных методык вынікае, што ў сваёй практы-
ролю (маску, легенду) і ў адпаведнасці з гэтай цы выкладання БМЗ ў МДЛУ мы не можам
роляй выконвае свае сацыяльныя абавязкі згод- іх выкарыстоўваць як прыярытэтныя. Першая
на з камунікатыўнай сітуацыяй (турысты, спарт- прычына – вельмі сціплая колькасць аўдытор-
смены, удзельнікі форуму, група валанцёраў, ных гадзін. Другая прычына – адсутнасць гру-
пакупнікі ў краме і г. д.). Такая роля ў працэ- павых заняткаў. Выкладчык, безумоўна, можа
се навучання дае велізарны псіхатэрапеўтыч- і павінен узяць сабе пэўную камунікатыўную
ны эфект, менавіта ролевыя гульні здымаюць ролю, безумоўна, абмен ролямі таксама магчы-
тыя псіхалагічныя бар’еры, якія замінаюць раз- мы, тым не менш групавая форма мае шэраг
маўляць на чужой мове. Адначасова змена ро- вельмі важных пераваг (і найперш псіхалагіч-
ляў у групе з’яўляецца і метадычным прыёмам, ных), неабходных для рэалізацыі задач інтэн-
бо лексіка-граматычная і фанематычная аргані- сіўнага метаду. Трэцяя прычына – спецыфіка
зацыя роляў удзельнікаў групы дазваляе апра- мэтавай аўдыторыі. Па-першае, нашы навучэн-
цоўваць і лексіку, і граматычныя канструкцыі, цы – гэта, як правіла, гуманітарыі (часцей філо-
ставіць у сэнсавую апазіцыю фанемы і шмат- лагі). Па-другое, у большасці выпадкаў, яны
разова паўтараць іх у жыццёвых сітуацыях. Для валодаюць у той ці іншай ступені рускай мо-
выкладчыка камунікацыя ў форме гульні – гэта вай (ці рускай і яшчэ якімі-небудзь славянскімі
найперш стымул для вырашэння навучальных мовамі). Па-трэцяе, яны прыязджаюць з вельмі
задач, а для навучэнцаў – гэта натуральная ўмо- рознымі мэтамі. Усе гэтыя фактары (паасобку
ва засваення навучальнага матэрыялу. Зразуме- ці ў сукупнасці) патрабуюць ад выкладчыкаў
ла, што ролевыя гульні павінныя адпавядаць выпрацоўкі розных метадычных падыходаў.
інтарэсам і інтэлектуальнаму ўзроўню развіцця
навучэнцаў, ролі мусяць быць пазітыўныя і са- Пры індывідуальным навучанні гэтыя па-
цыяльна прэстыжныя, бо прымітыўнае разу- дыходы рэгламентуюцца найперш тымі зада-
менне гульні вядзе да інфантылізацыі навучан- чамі, якія ставіць навучэнец. Калі прыярытэт-
ня, да спрашчэння камунікатыўных задач, і, у нымі вызначаюцца некамунікатыўныя задачы,
выніку, да зніжэння творчага ўзроўню навучан- чалавек не ставіць сабе на мэце авалодаць
ня. Прынцып ролевай арганізацыі навучання практыкай маўлення (“мне трэба толькі чы-
тычыцца не толькі самога навучальнага працэ- таць і перакладаць”), то за аснову бярэцца тэкс-
су, але і вучэбнага матэрыялу. Тэксты-дыялогі і туальна-перакладны метад. Як паказвае досвед,
тэксты-палілогі, якія ў інтэнсіўным курсе з’яўля- гэты традыцыйны метад найбольш аптымаль-
юцца асновай моўнага матэрыялу, прадугле- ны пры індывідуальным навучанні чытанню,
джваюць абавязковае размеркаванне па ролях. пісьму і перакладу. Бываюць навучэнцы з вы-
35
ключна высокай матывацыяй і выключнымі супрацьстаяць стэрэатыпу паслоўнай пабудо-

філалагічнымі здольнасцямі, якія ставяць сабе вы фразы, а таксама інтэрферэнцыі з роднай
на мэце засвоіць менавіта сістэму беларускай мовай. На першых этапах асаблівае значэнне
мовы (як правіла, для дысертацыйных дасле- надаецца імітаванню. Сама арганізацыя занят-
даванняў). З такімі навучэнцамі нават у межах каў, паступовая фіксацыя выкладчыкам увагі
супастаўляльнага метаду (таго метаду, неэфек- на самых значных для камунікацыі формах у
тыўнасць якога ўсе мы зведалі, вывучаючы за- маўленні з часам дапаможа навучэнцам зарыен-
межную мову ў школе і вну ў свой час) дася- тавацца ў моўным матэрыяле і прааналізаваць
гаюцца выключна высокія вынікі, хоць роля яго. Сістэмнае абагульненне, фармуляванне
выкладчыка, бывае, зводзіцца да ролі кансуль- правіла звычайна адтэрміноўваюцца, але гэта
танта. Аднак трэба падкрэсліць, што гэтыя не значыць, што іх не можа быць. У дапамо-
метады можна лічыць эфектыўнымі ў такой гу навучэнцам могуць уводзіцца спецыяльныя
практыцы не паводле вынікаў сфармаванасці заняткі (спецыяльныя “стоп-дні”, міжцыкла-
комплексных навыкаў валодання мовай, а па- выя этапы) для асэнсавання тых моўных з’яў,
водле тых задач, якія ставілі сабе навучэнцы. што ўспрымаліся інтуітыўна ў вусным цыкле,
Калі ж на індывідуальных занятках ставіцца за- і даваліся нібы хаатычна. Дапамогуць тут та-
дача авалодання і маўленчымі навыкамі ў тым бліцы, поліфункцыянальныя практыкавані,
ліку, то мы працуем усё ж у рэчышчы камуніка- розныя інтэрактыўныя сродкі, асаблівая роля
тыўна арыентаваных методык. належыць гульням. Гэты працэс упарадкаван-
ня і сістэматызацыі моўнага матэрыялу, безу-
У працы з філолагамі ў групе на 1 курсе моўна, даніна прынцыпу свядомага засваення
найбольш эфектыўнымі застаюцца камбінава- мовы, аднак ён пераконвае навучэнцаў у эфек-
ныя метады і найперш свядома практычны ме- тыўнасці іх дзейнасці і дзейнасці выкладчыка.
тад. Ён заснаваны на наступных прынцыпах: Мы перакананы, што гэта проста неабходна
практычная накіраванасць навучання, свядо- ў працы з філолагамі. На прасунутым этапе
мае засваенне мовы ў паслядоўнасці “ад моў- (а для практыкі выкладання беларускай мовы
ных ведаў да маўленчых навыкаў”, непераклад- веданне рускай мовы з’яўляецца дастатковым,
ны шлях засваення і адсутнасць супастаўлення каб працаваць паводле гэтай схемы) выклад-
з роднай мовай, улік інтэрферэнцыі з роднай чык мае больш магчымасцяў у выкарыстанні і
мовай. апрацоўцы граматыкі, бо навучэнцы ўжо знаё-
Аднак у такім фармаце, як школа бела- мыя з граматычнай сістэмай беларускай мовы і
русістыкі, больш аптымальным усё ж уяўля- маюць патрэбу ў актывізацыі сваіх ведаў. Таму
ецца камунікатыўны метад з шырокім выка- такая тактыка асабліва эфектыўная для тых,
рыстаннем прыёмаў інтэнсіўных методык, калі хто шмат ведае, але дрэнна размаўляе. У гэтым
прыярытэтнай з’яўляецца практыка маўлення, выпадку навучэнцы, з аднаго боку, лёгка за-
а граматыцы адводзіцца службовая функцыя, паўняюць пустыя ячэйкі ў той сістэме, з якой
і таму граматыка ўводзіцца функцыянальна. ужо знаёмыя, а з іншага боку, самастойна ад-
Менавіта гэты метад у найбольшай ступені біраюць граматычныя сродкі пры фармаванні
здольны забяспечыць практычную накірава- сваіх выказванняў у адпаведнасці з сітуацыямі
насць навучання мове. зносінаў, прапанаванымі выкладчыкам. Акрамя
таго, яны вучацца ўжываць граматычныя фор-
Асобна хацелася б спыніцца на праблеме мы камунікатыўна мэтазгодна.
працы з навучэнцамі-лінгвістамі. У фармаце
групавых заняткаў у такой аўдыторыі мэтазгод- Такім чынам, ацэньваючы практыку вы-
ным падаецца выкарыстоўваць тактыку менавіта кладання БМЗ у МДЛУ, мэтазгодна было б га-
інтэнсіўных методык. У пачатку курса выклад- варыць не пра інтэнсіўнае навучанне як такое,
чык свядома прыціскае аналітычную дзейнасць а пра магчымае ў рэальных умовах максімаль-
навучэнцаў, забіраючы іх увагу ад граматычнай нае выкарыстанне метадаў і прыёмаў камуніка-
формы, тым самым арыентуючы на мэту і сэнс тыўнага, кагнітыўнага, сацыякультурнага і суге-
выказвання. Гэта неабходна, каб зняць бар’е- стапедычнага падыходаў у навучанні з мэтай
ры, якія замінаюць маўленню на чужой мове, яго інтэнсіфікацыі. Выкарыстанне ў навучаль-
36
ным працэсе інтэнсіўных методык як выключ- тадычную базу дысцыпліны (навуковыя кан-
на прыярытэтнага метаду стане магчымым, калі ферэнцыі, навуковыя тэмы ў межах асобных
адукацыйная паслуга “Беларуская мова як за- УВА, курсавыя, дыпломныя, магістарскія і ды-
межная” будзе запатрабаваная ў такой ступені, сертацыйныя працы);
калі яе забеспячэнне будзе вымагаць ад наву-
чальнай установы (арганізацыі, якая прапануе - стварыць метадычны тэрміналагічны
адукацыйную паслугу, бо інтэнсіўныя метады апарат, слоўнікі метадычнага характару;
найперш разлічаны на фармат менавіта кур- - развіваць навукова-лінгвістычную базу
саў) адпаведнай арганізацыі навучальнага пра- дысцыпліны (адчуваецца востры недахоп
цэсу. Мінімальнай умовай для ажыццяўлення слоўнікаў актуальнай лексікі, частотных слоў-
гэтай задачы на сённяшні дзень (ва ўмовах нікаў, слоўнікаў спалучальнасці лексічных адзі-
МДЛУ), мы лічым, наяўнасць групы (мінімум нак, ідэаграфічных апісанняў лексікі і інш.; на-
6 чалавек). вуковыя даследаванні па лінгвістычнай кампа-
Безумоўна, для паўнавартаснай рэалізацыі ратывістыцы, па праблемах беларускай мовы ў
адукацыйнай паслугі БМЗ у цэлым (і ў тым ліку функцыянальным аспекце);
з выкарыстаннем інтэнсіўных метадаў) пер- - распрацоўваць комплекс дадатковых
спектыўна неабходным з’яўляецца вырашэнне філалагічных дысцыплін (перш за ўсё літара-
шэрагу задач. Гэта як задачы, звязаныя з на- туразнаўчых), што забяспечваюць кагнітыўны
вуковым абгрунтаваннем лінгваметадычнай лінгвакультуралагічны падыход да выкладання
мадэлі беларускамоўнай камунікатыўнай кам- беларускай мовы;
петэнцыі, так і задачы прыкладнога характару,
сярод якіх мы вылучылі б наступныя: - падрыхтоўваць педагагічныя кадры для
забеспячэння рэалізацыі дысцыпліны.
- распрацаваць дзяржаўныя моўныя стан-
дарты і на іх падставе парогавыя ўзроўні вало- Безумоўна, вырашэнне вышэйпераліча-
дання беларускай мовай, якія лімітуюць сферу ных задач вымагае часу, аднак важна вырашаць
меркаванага выкарыстання; іх комплексна і паралельна. Нам бачыцца, што
Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт
- распрацаваць спосабы ацэнкі сфарма- мае значны патэнцыял для далейшага развіцця
ванасці маўленчых здольнасцяў і кампетэнт- і ўдасканалення адукацыйнай паслугі выкла-
насці на беларускай мове ў розных сферах дання беларускай мовы як замежнай.
камунікатыўнай дзейнасці з выкарыстаннем
найноўшых тэставых тэхналогій. Апошні крок
Літаратура
у вырашэнні гэтай задачы – стварыць Сер-
тыфікацыйны цэнтр; Барысенка В.У., Васючэнка П.В., Казакевіч Т.Г., Кныш
Л.С., Семянькевіч А.В., (у друку), Беларуская мова для па-
- выпрацаваць стратэгію спалучанас- чаткоўцаў, Мінск.
ці канцэпцыі выкладання беларускай мовы
Барысенка В., Кныш Л., Куліковіч У., Літвіноўская А.,
з лінгвадыдактычнымі арыентацыямі іншых Рамза Т., Семянькевіч А., 2014, Тэст па беларускай мове
моў з улікам моўнай сітуацыі ў краіне. Спе- як замежнай. Пачатковы ўзровень. (Базавы ўзровень, Сярэд-
цыфікай развіцця дысцыпліны БМЗ з’яўляец- ні ўзровень, Прасунуты ўзровень, Высокі ўзровень, Дасканалы
ца тое, што мы адпачатку можам выкарыстаць ўзровень). Агульнае валоданне, Мінск.
найноўшыя (самыя эфектыўныя, апрабаваныя) Павловская Н.Ю., Борисенко О.В., Васюченко П.В.,
методыкі вывучэння замежных моў сусветнай Кныш Л.С., Семенькевич О.В., Чеховский Г.К., 2012,
практыкі; Белорусский язык для стран СНГ: учебник, Москва.
- ствараць новыя вучэбна-метадычныя

комплексы, арыентаваныя на сучасныя метады
выкладання замежных моў;
- развіваць і ўдасканальваць навукова-ме-
37
Мінск
Міжнародная летняя школа беларусістыкі:

з гісторыі правядзення
Рэзюмэ носьбітамі, удалым спалучэннем маўленчай
Міжнародная летняя школа беларусістыкі практыкі з актыўным адпачынкам, магчымас-
была арганізаваная ў 1990-я гады на базе цю пазнаёміцца з культурай, побытам народа,
філалагічнага факультэта Беларускага мова якога вывучаецца. Арганізаваць і правесці
дзяржаўнага ўніверсітэта, але праводзілася ў Беларусі летнюю беларускамоўную школу
не рэгулярна. У 2015 г. адноўленая на базе
Рэспубліканскага інстытута вышэйшай шко-
для іншаземцаў у савецкія часы не ўяўляла-
лы і пазіцыянуецца як штогадовы адука- ся магчымым, хоць за мяжой беларуская мова
цыйна-культурны праект, скіраваны на па- вывучалася і распрацоўвалася беларусазнаўчая
пулярызацыю мовы і культуры тытульнай праблематыка. Афіцыйна вывучаць яе ў краіне
нацыі Беларусі, набыццё і паляпшэнне можна было падчас індывідуальных стажыро-
беларускамоўнай камунікатыўнай і культурнай
кампетэнцыі замежных навучэнцаў. Праграма
вак на кафедрах беларускай мовы. Функцыя-
ўключае інтэнсіўны практычны курс бела- нальна-камунікатыўныя падыходы да апісання
рускай мовы, лекцыі, кансультацыі вядомых беларускай мовы з мэтай яе выкладання ін-
беларускіх вучоных па розных аспектах шаземцам, распрацоўка метадычных аспектаў
беларусістыкі, разнастайныя культурныя ме- навучання доўгі час не стаяла на парадку дня
рапрыемствы.
беларускай лінгвістыкі і лінгвадыдактыкі.
Abstract Навучанне беларускай мове іншазем-
The International Summer School of Belarusian цаў стала актуальным для Беларусі на пачат-
Studies ку 1990-х гадоў у сувязi з імклівымі зменамi
ў палітычным, сацыякультурным жыцці, і най-
The International summer school of Belarusian
studies was launched in 1990s as part of the перш – набыццём рэспублікай дзяржаўнай
Philology Department of the Belarusian State незалежнасці і атрыманнем беларускай мовай
University, but since then it hasn’t been held статусу дзяржаўнай мовы. Сам час дыктаваў не-
on a regular basis. In 2015 it was revived by the абходнасць распрацоўкі новых адукакацыйных
Republican Institute of Higher Education and is праектаў, скіраваных на забеспячэнне хутчэй-
currently regarded as an annual educational and
cultural project. The school aims to popularize шага ўваходжання Беларусi ў мiжнародную
Belarusian language and culture, allowing супольнасць. Вызначальнай тэндэнцыяй ста-
foreign students to obtain and improve their ла наладжванне больш цесных партнёрскіх
Belarusian language communication skills and стасункаў з беларускай дыяспарай, замежнымі
cultural competence. суполкамі беларускай культуры, з міжнарод-
The summer school curriculum includes an нымі навуковымі цэнтрамі, дзе распрацоўва-
intense practical course of Belarusian language, лася беларусазнаўчая праблематыка, рознымі
lectures and consultations with famous Be- адукацыйнымі ўстановамі і вучонымі-славі-
larusian scientists on different aspects of стамі, зацікаўленымі ў даследаванні і вывучэнні
Belarusian studies, and various cultural events.
беларускай мовы, літаратуры, культуры. Ужо
ў траўні 1991 г. у Мінску сабраліся на I Між-
народны кангрэс замежныя даследчыкі белару-
Летнія лінгвістычныя школы, што ла- скага свету, і на ўстаноўчым сходзе была ство-
дзяцца ў розных краінах, даўно сталіся агуль- раная Міжнародная асацыяцыя беларусістаў.
напашыранай і прызнанай формай навучання Гэта натхніла на арганізацыю больш маштаб-
замежным мовам у непасрэдных стасунках з іх ных формаў навучання беларускай мове інша-
38
Міжнародная летняя школа беларусістыкі...
земцаў. Стала рэальнай ідэя міжнародных лет- скай мовы, літаратуры і культуры ў ліпені 1991
ніх курсаў беларускай мовы. года ў Мінску ў Беларусі, што ўсё яшчэ знахо-
дзілася “на сямі вятрах”, “на раздарожжы” пас-
Вось што ўзгадвае пра тое, як “выспельва- ля распаду “савецкай імперыі”.
лася” і рэалізавалася задума летніх курсаў бе-
ларускай мовы, адзін з арганізатараў і першы Каб станавілася ясней, пра якую частку све-
дырэктар Міжнароднай школы беларускай ту ідзе гаворка, удакладнялася: Летапісец пісаў:
мовы, літаратуры і культуры, дацэнт, пісь- “[…] а Словънъ (маюць княжанне) сваё Нов-
меннік Уладзімір А. Навумовіч. Ён узначаліў городъ, а другое на Полотъ, иже Полочане, от
створаную ў гэты час у Беларускім дзяржаў- них же Кривичи иже съдят на верхъ Волги, а на
ным універсітэце кафедру беларускай мовы верх Двины и на верх Днъпра…”, “также Се-
і літаратуры для прыродазнаўчых факультэ- веръ отъ нихъ…”. На гэтых землях праходзіў
таў, задачай якой было навучанне роднай мове шлях “з вараг у грэкі”. Беларусь – адна з пра-
будучых фізікаў і радыёфізікаў, матэматыкаў і радзімаў мовы ўсходніх славян. А далей ішлі
хімікаў, юрыстаў і географаў, гісторыкаў, дзе ветлівыя і настойлівыя запрашэнні: Калі Вы хо-
выкладанне адразу ж было падзеленае на дзве чаце адкрыць гэты новы для сябе край, даведацца пра
“плыні” – беларускамоўную і рускамоўную. яго мінулае і сучаснае, – прыязджайце ў Беларусь!
Кафедра была ўкамплектаваная маладымі ам-
бітнымі спецыялістамі, здольнымі рэалізаваць “Было вырашана, – успамінае У. Наву-
новыя праекты. мовіч, – наладзіць навучанне ў Міжнароднай
школе ў два тэрміны. Першы набор: 3-29 ліпе-
З чаго пачыналі? Вучоныя з БДУ і Акадэміі ня 1991 г.; другі: 1-25 жніўня 1991 г. Першымі
навук “заселі” за “манускрыпты”, навуковыя слухачамі школы беларускай мовы сталі вучо-
артыкулы ўсіх часоў і народаў, і “адшукалі” ныя-славісты прафесар Герман Бідэр з універ-
навукоўцаў, якія хоць калі і хоць што, хоць сітэта горада Зальцбург, Моніка Банькоўскі-
кольвечы і хоць як прыгадвалі пра Беларусь Цуліг з бібліятэкі горада Цюрыха (Швейцарыя),
і беларусаў. Так, напрыклад, Ф. Скарыну – бе- Рунасака Курода, кіраўнік русістаў з тэхнічнага
ларускага першадрукара называў у сваіх наву- ўніверсітэта ў Японіі (дарэчы, жонка Ру, як звала
ковых артыкулах Рунасака Курода з Асакі. “Па- яго маці, у тыя ж дні паехала на моўны семінар
ляцелі” лісты-запрашэнні ва ўсе канцы свету: у Прагу), прафесар Мары Роз са Швейцарыі,
Ян Жучка, сын беларусаў-эмігрантаў з Гер-
Дарагія незнаёмыя сябры! Калегі! Аматары бе- маніі, Паола Гальвані, магістрант і супрацоўнік
ларускай славеснасці! часопіса ‘‘Паэзія’’ з Мілана, Італія. Апантаны
Сёння ў свеце ўсё шырэй чутно пра Беларусь! “кнігачэй” Паоло Гальвані ведаў пяць замеж-
Што гэта за край? Дзе знаходзіцца? Як можна тра- ных моў (нямецкую, французскую, англійскую,
піць у гэтыя малавядомыя пакуль для многіх, але кітайскую, родную – італьянскую) і прыехаў
чароўныя мясціны? вывучаць яшчэ і беларускую. Курт Вулхайзер,
прафесар універсітэта са штата Індыяна ў ЗША,
Беларусь размешчаная амаль у цэнтры Еўропы. вярнуўшыся з курсаў у Мінску, быў настолькі
Знаходзіцца гэты край паміж Расіяй і Польшчай, падрыхтаваны, што мог прымаць па тэлефоне
Літвой, Латвіяй і Украінай. Насельніцтва складае тэставы экзамен на веданне беларускай мовы у
звыш 10 мільёнаў, у сталіцы Мінску жыве больш за прэтэндэнтаў, якія падавалі заяўкі на працу ў тэх-
1,5 млн. чалавек. нічны апарат перакладчыкаў ААН у Нью-Ёрку.
Вывучэнне беларускай мовы на летніх курсах
Землі старадаўняй Беларусі – адна з калысак
вялося без мовы-пасрэдніка, наўпрост. Калі па
усходняга славянства. Тут жылі калісьці старажыт-
дарозе ў Мір і Нясвіж ў аўтобусе два прафесары
ныя плямёны дрыгавічоў, радзімічаў, палачан, крыві-
– англамоўны Курт Вулхайзер і нямецкамоўны
чоў, на землях якіх пачыналіся воды Волгі і Нёмана,
Герман Бідэр загаварылі паміж сабой на бела-
Дняпра і Дзвіны, па якіх ішло рассяленне ўсходніх
рускай мове, сваю задачу арганізатары МШБ
славян, адкуль яны разыходзіліся ў розныя бакі.
маглі лічыць выкананай”.
Такімі словамі пачынаўся рэкламны буклет
Міжнародная школа беларускай мовы,
пра адкрыццё Міжнароднай школы белару-
39
літаратуры і культуры – цалкам самастойнае ныя, як сацыёлаг з Польшчы прафесар Рышард

культурна-асветніцкае прадпрыемства, што рас- Радзік (удзельнічаў разам з жонкай спадарыняй
пачынала і вяло на працягу некалькіх гадоў сваю Ядвігай Зофіяй Радзік), адзін з напрамкаў яго
працу на ўмовах самафінансавання і самаакуп- даследаванняў – беларуская народная свядо-
насці. Аднак з прычыны неспрыяльнай фінан- масць ХІХ-ХХ стст., прафесар лінгвістыкі
сава-эканамічнай сітуацыі МШБ без дзяржаўнай Поль Вэкслер (Ізраіль) – спецыяліст па славян-
падтрымкі не змагла пашырыць сваю дзейнасць. скіх мовах, і найперш беларускай, аўтар мно-
гіх манаграфій артыкулаў, у тым ліку па гіста-
Тым не менш колькасць iншаземцаў, якiя рычнай фанетыцы беларускай мовы. Яшчэ ў
мелi намер авалодаць беларускай мовай, павялі- пачатку 1990-х гадоў на аснове аналізу лінгві-
чвалася. Рэгулярна на кафедру сучаснай белару- стычных, гістарычных, этнаграфічных крыніц
скай мовы Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэ- прафесар Вэкслер прапанаваў тэорыю сла-
та прыязджалі замежныя студэнты, аспіранты, вянскага (а не германскага) паходжання ідыш,
якія выбіралі аб’ектам будучай прафесіі бела- сцвярджаючы, што ашкеназы не выхадцы з
рускую мову ў яе тэарэтычных і практычных Бліжняга Усходу, а карэнны еўрапейскі народ,
аспектах. Па ініцыятыве гэтай кафедры ў 1999 які паходзіць ад заходніх славян (лужычан (со-
г. удалося аднавіць праект Міжнародная школа рбаў), палабаў) і, верагодна, блізкі да продкаў
беларусістыкі. Дырэкцыяй Школы (дырэктар – беларусаў-палешукоў. Падчас семінара вучо-
загадчык кафедры дацэнт Лідзія Сямешка, на- нага цікавілі пытанні гістрычнай граматыкі бе-
меснік – дацэнт Вікторыя Ляшук) была распра- ларускай мовы – парны лік назоўнікаў і рэшткі
цаваная Праграма IV Летняй школы-семінара яго ў сучасных беларускіх дыялектах, будова
беларускай мовы, літаратуры і культуры (5-19 сказа ў гістарычным аспекце і інш. Узгадваецца
ліпеня 1999 года), якая сталася рэалізаванай яго перакананасць у тым, што іўрыт – гэта рэ-
дзякуючы фундатарскай падтрымцы амата- лексіфікаваны ідыш славянскага паходжання,
раў роднай мовы. Спецыяльна для ўдзельнікаў які мае агульныя рысы з беларускімі гаворкамі.
летняга семінара аўтарскім калектывам кафе-
дры быў падрыхтаваны вучэбны дапаможнік Праграма Летняй школы ўключала двух-
Гаворым па-беларуску (Л.І. Сямешка, З.І. Ба- тыднёвы інтэнсіўны практыкум беларускай
дзевіч, Ж.А. Белакурская і інш., Гаворым па- мовы, разлічаны на пачатковы, базавы і сярэд-
беларуску. Вучэбны дапаможнік па беларускай мове ні ўзроўні (па 4 гадзіны штодзённа). У шасці
для замежных навучэнцаў, пад рэд. Л. Сямешкі, групах з 8-10 чалавек заняткі вялі маладыя вы-
Мінск 1999), што ўяўляў сабою інтэграваны кладчыкі беларускай мовы, сёння ўжо вядомыя
лексіка-граматычны курс з вучэбнымі тэкстамі вучоныя – Таццяна Рамза, Вікторыя Ляшук,
этнакультурнага, краіназнаўчага характару і Сяргей Запрудскі, Георгій Чахоўскі, светлай
сістэмай заданняў, скіраваных на фармаван- памяці Юрась Бушлякоў і інш. Лекцыйная
не камунікатыўных навыкаў у сітуацыйна абу- частка ажыццяўлялася аўтарытэтнымі бела-
моўленым кантэксце. рускімі навукоўцамі. Дзеля больш прадуктыў-
нага ўспрыняцця зместу тэксты лекцый былі
Летні семінар аб’яднаў больш за 60 наву- выдадзеныя ў спецыяльным зборніку. Надз-
коўцаў, выкладчыкаў беларускай мовы і літа- вычай цікавымі, паводле пазнейшых водгу-
ратуры, аспірантаў, студэнтаў з Літвы, Латвіі, каў навучэнцаў, падаліся ім лекцыі прафесара
Эстоніі, Польшчы, Расіі, Аўстрыі, Германіі, Вячаслава П. Рагойшы Беларуская літаратура
Чэхіі, Славакіі, Венгрыі, ЗША, Фінляндыі, ў славянскай міжлітаратурнай супольнасці, праф.
Ізраіля. Сярод іх былі як маладыя даследчы- Генадзя П. Цыхуна Арэальныя даследаванні бела-
кі-славісты, у сферу інтарэсаў якіх уваходзіла бе- рускай мовы, а таксама лекцыі вучоных, якіх ужо
ларусазнаўчая праблематыка (Бэрман Мэцью сёння няма з намі, – праф. Анатоля П. Грыц-
(Эстонія) – пытанні акцэнтуацыі ў беларускіх кевіча Беларуская дзяржаўнасць у ХІІІ-ХVІІІ стст.,
дыялектах; Шродэр Брыта Лізелотэ (Германія) Беларуская дзяржаўнасць у пачатку ХХ ст., праф.
– сацыялінгвістычныя аспекты функцыявання Адама Я. Супруна Беларуская мова сярод іншых
беларускай мовы; Марыёла Якубовіч (Поль- славянскіх моў, праф. Алега А. Лойкі Сімволіка
шча) – лексіка-этымалагічныя даследаванні бе- расліннага свету ў беларускай літаратуры.
ларускай мовы і інш.), так і такія вядомыя вучо-
40
Міжнародная летняя школа беларусістыкі...
Культурная праграма для ўдзельнікаў ныя тэхналогіі і сучасныя методыкі навучання

семінара была скіраваная на тое, каб даць ў сістэме вышэйшай школы. Тут павышаюць
уяўленне пра Беларусь, яе духоўную і матэры- кваліфікацыю і праходзяць перападрыхтоўку
яльную спадчыну. Гэтаму былі падпарадкава- спецыялісты ў розных кірунках дзейнасці
ныя экскурсіі па горадзе Мінску, знаёмства са вышэйшай школы, у тым ліку распрацоўваецца
старажытным цэнтрам, ніжнім і верхнім гора- праграма павышэння кваліфікацыі выкладчы-
дам, яго былымі прадмесцямі, дынамікай забу- каў беларускай мовы як замежнай. Адным з на-
довы ў ХІХ ст., манументальнымі помнікамі вукова-даследчых напрамкаў інстытута на 2016-
і скульптурнымі кампазіцыямі, наведванне му- 2020 гг. з’яўляецца стварэнне Дзяржаўнага аду-
зеяў, гістарычных мясцін, звязаных з дзеячамі кацыйнага стандарта і сістэмы сертыфікацыйна-
навукі і культуры Беларусі, знаёмства з Нацы- га тэставання па беларускай мове як замежнай.
янальнай бібліятэкай, яе фондамі, аддзелам
рэдкай кнігі, сустрэчы з фальклорнымі калек- Міжнародная летняя школа беларусісты-
тывамі, пісьменнікамі, мастакамі, наведванне кі 2015, як і мінулыя семінары, мела на мэце
майстэрні вядомага беларускага жывапісца павысіць цікавасць замежных навучэнцаў да
Віктара Альшэўскага і многае іншае. Выязныя мовы і культуры тытульнай нацыі Беларусі,
экскурсіі ўключалі знаёмства з Мірскім замкам, дапамагчы ім хутка і эфектыўна авалодаць
пабудаваным у ХVІ ст. магнацкім родам Ільіні- навыкамі беларускага маўлення (ці ўдаска-
чаў у стылі позняй готыкі, паездкі на радзіму наліць іх), паглыбіць веды пра беларускую
класікаў беларускай літаратуры Я. Купалы, рэчаіснасць, культуру, гісторыю і літаратуру.
Я. Коласа, а таксама на радзіму Адама Міцкеві- Сярод навучэнцаў Школы пераважалі сту-
ча – горад Наваградак, заснаваны ў канцы Х ст., дэнты, аспіранты з Польшчы, Расіі, Германіі,
багаты на помнікі старажытнасці. Яскравыя Славакіі, Чэхіі, Венгрыі, Японіі (у адрозненне
ўражанні засталіся ў навучэнцаў ад дома-музея ад папярэдніх семінараў, дзе значную коль-
Адама Міцкевіча і прыроднага помніка – возе- касць складалі навукоўцы, выкладчыкі ўнівер-
ра Свіцязь, якое было і ёсць крыніцай натхнен- сітэтаў). З розных прычын склад удзельнікаў
ня многіх беларускіх пісьменнікаў. давялося абмежаваць трыма групамі (па 10
чалавек у кожнай), практычныя заняткі ў якіх
У запоўненых напрыканцы анкетах слу- вялі кваліфікаваныя выкладчыкі Беларускага
хачы адзначалі высокі вучэбна-пазнавальны дзяржаўнага ўніверсітэта (дац. Таццяна Рам-
ўзровень заняткаў, пісалі пра дасканаласць за, ст. выкл. Святлана Балотнікава) і Мінскага
і прыгажосць беларускай мовы. На развіталь- дзяржаўнага лінгвістычнага ўніверсітэта (дац.
най вечарыне прысутныя госці былі прыемна Вольга Барысенка, дац. Ларыса Кныш, выкл.
ўражаныя ўзроўнем набытых уменняў і навы- Аксана Семянькевіч). Тэматыка лекцыйнай
каў, мастацкай творчасцю ўдзельнікаў на бела- часткі датычылася пераважна лінгвістычнай
рускай мове. Многія з іх выказвалі намер далей праблематыкі. Так, гістарычныя аспекты бела-
вывучаць беларускую мову і жаданне прыехаць рускай мовы асвятляліся ў лекцыях дац. Ганны
у Мінск на наступныя сезоны. Аднак зрабіць І. Кулеш Канцэпцыі паходжання і этапы развіцця
Міжнародны летнік беларускай мовы штогадо- беларускай мовы, актуальныя пытанні сучаснага
вым, як планавалася, вылучыўшы ў самастой- стану мовы – у лекцыях Актыўныя тэндэнцыі
ную адукацыйную структуру на філалагічным развіцця беларускай мовы на сучасным этапе (праф.
факультэце, па тым часе не атрымалася. Аляксандр А. Лукашанец), Праблемы нормы
і варыянтнасці ў беларускай літаратурнай мове (дац.
Пазалетась гэты праект быў адноўлены Рэс- Сяргей М. Запрудскі), Беларуская мова ў сучаснай
публіканскім інстытутам вышэйшай школы, на інтэрнэт-камунікацыі (дац. Сяргей А. Важнік).
базе якога з 24 жніўня па 8 верасня 2015 года З зацікаўленасцю ўспрынялі навучэнцы лек-
праведзеная Міжнародная летняя школа бе- цыі праф. Людмілы Сіньковай Пісьменніцкія па-
ларусістыкі. Гэтая адукацыйная ўстанова стала каленні ў сучаснай беларускай літаратуры, доктара
базай Летняй школы не выпадкова. Яна вы- мастацтвазнаўства Вольгі А. Лабачэўскай Бела-
ступае адным з вядучых у рэспубліцы навуко- рускае народнае мастацтва: традыцыі і сучаснасць,
ва-метадычных і інфармацыйна-аналітычных дац. Анжалікі Л. Садоўскай Беларуская народная
цэнтраў, дзе ствараюцца найноўшыя адукацый-
41
песня: этналінгвістычная рэканструкцыя, Беларуская Адам Фалбр (Карлаў універсітэт, Чэхія), Рубэн
этнафразеалогія. Більвард (Тэхнічны ўніверсітэт г. Дрэздэна,
Германія), якіх паспелі праінтэрв’юаваць роз-
Стварэнню атмасферы ўсебаковай між- ныя тэлеканалы.
культурнай камунікацыі дапамагла шырокая
і разнастайная культурная праграма. Яна ўклю- У 2016 г. Летняя школа беларусістыкі
чала адукацыйныя экскурсіі па Мінску, навед- доўжылася з 30 чэрвеня па 15 ліпеня. Праграма
ванне культурных цэнтраў і ўстаноў, музеяў, была разлічаная як на слухачоў, якія раней не
бібліятэк, музычнага фэсту, майстэрні мала- сутыкаліся з беларускай мовай, так і тых, хто
дой, але вядомай мастачкі Кацярыны Сумара- ўжо вывучаў яе ў школе, універсітэце ці ў не-
вай і шмат што іншае. Экскурсійная праграма пасрэдных стасунках з носьбітамі беларускай
за межамі сталіцы складалася з некалькіх тэма- мовы. Для навучэнцаў, якія хацелі паглыбіц-
тычных блокаў. Наблізіцца да разумення сут- ца ў атмасферу беларускамоўнай камунікацыі,
насці творчасці беларускіх класікаў Я. Купалы былі распрацаваныя аўтарскія праграмы, скіра-
і Я. Коласа дазвалялі літаратурна-пазнаваль- ваныя на вырашэнне высокапрадуктыўных ка-
ныя экскурсіі на іх радзіму – Вязынку і Міка- мунікатыўных задач, фармаванне гатоўнасці
лаеўшчыну, у дзейныя дамы-музеі. Гістарыч- інтэрпрэтаваць інфармацыю, даваць ёй кры-
на-культурны аспект стаў найважнейшым пры тычную ацэнку, рабіць абагульненні і вывады,
наведванні старажытнага горада Заслаўя, а так- вар’іраваць моўныя і маўленчыя сродкі.
сама Нясвіжскага замка, пабудаванага ў ХVІ ст.
як рэзідэнцыі князёў Радзівілаў, дзе захаваўся Аб’ём прадуктыўнага і рэцэптыўнага
старажытны парк, палацава-паркавы комплекс. матэрыялу на практычных занятках, колькасць
граматычных канструкцый, ступень складанас-
Апрабаваць і замацаваць набытыя маўлен- ці камунікатыўных задач істотна адрозніваюцца
чыя навыкі дапамагалі замежным навучэн- ў розных групах, але адбор і арганізацыя вучэб-
цам беларускія студэнты-філолагі, якія бавілі нага матэрыялу на ўсіх узроўнях ажыццяўля-
з імі вольны час, ладзілі гасцёўні, вячоркі ецца на аснове інтэграцыі моўнага, сацыякуль-
(з дранікамі, беларускімі гульнямі, песнямі). турнага і аксіялагічнага кампанентаў яго зместу.
Таму нягледзячы на тое, што гарадская побы-
тавая камунікацыя ў Мінску пакуль у пераваж- Тэарэтычныя звесткі лінгвістычнага, літа-
най ступені рускамоўная, удзельнікі Летняй ратуразнаўчага, культуразнаўчага характа-
школы знаходзіліся ў беларускамоўным ася- ру плануецца ў будучыні выкладаць у форме
роддзі і, верагодна, змаглі пераструктураваць сінтэзаваных лекцыйных цыклаў, якія будуць
асобныя фрагменты ўласнай карціны свету, чытацца на двух патоках (на выбар) штодзён-
уключыўшы ў яе беларускі фрагмент – у не- на. Па магчымасці, будуць улічаныя індывіду-
падобнасці (ці падобнасці) яго культурна-моў- альныя пажаданні ўдзельнікаў адносна тэма-
ных рэалій і каштоўнасных прыярытэтаў з іх тычнай скіраванасці лекцый, якія яны могуць
роднымі мовамі і культурамі. загадзя выказаць у сваіх заяўках. Вучоба будзе
сумяшчацца з разнастайнымі культурна-пазна-
Праца Школы выклікала цікавасць у бела- вальнымі мерапрыемствамі, сярод якіх пешыя
рускіх СМІ. Здаецца, шмат для каго з беларускіх і выязныя экскурсіі, наведванне мастацкіх га-
рускамоўных гледачоў, у пэўным сэнсе, стала лерэй, бібліятэк, сустрэчы з беларускімі пісь-
адкрыццём тое, што ў замежных універсітэтах меннікамі, навукоўцамі. Пасля паспяховага
вывучаецца беларуская мова, што іншаземцы завяршэння курса ўдзельнікі атрымаюць адпа-
бездакорна валодаюць ёю, як гэта прадэман- ведны сертыфікат.
страваў прынамсі ў тэлеінтэрв’ю доктар Ра-
даслаў Калета – ад’юнкт, намеснік кіраўніка ка- Удзел у Летняй праграме Міжнароднай
федры беларусістыкі Варшаўскага ўніверсітэта, школы беларусістыкі – гэта ўнікальная маг-
распавядаючы пра навучанне беларускай мове чымасць за кароткі час навучыцца гаварыць
польскіх студэнтаў. “Зоркамі” тэлеэкрана на па-беларуску, глыбей успрыняць беларускі
працягу двух тыдняў былі аспірантка Сіёры свет з яго моўнай і сацыякультурнай адметна-
Кіёсава (універсітэт Цукуба, Японія), студэнты сцю, узбагаціцца цікавымі ведамі і новым эма-
цыйным вопытам.
42
Арганізацыя курсаў беларускай мовы як замежнай...
Мінск
Арганізацыя курсаў беларускай мовы як замежнай у Беларускім

дзяржаўным эканамічным універсітэце
Рэзюмэ зніклі апошнія беларускія пляцоўкі. З добрай
У артыкуле гаворыцца пра актуальнасць сотні заходніх беларусістаў, якія бралі ўдзел
узнікнення разнастайных моўных курсаў у Міжнародным кангрэсе МАБ у 1995 годзе, за-
у сучасным свеце, што аналізуюцца паводле сталіся адзінкі. Большасць пераключылася на
тыпаў і формаў. Асноўны акцэнт робіцца ўкраіністыку ці русістыку. Адваротныя працэсы
на практыцы стварэння курсаў беларускай
мовы як замежнай у Беларускім дзяржаўным
беларусізацыі пачалі адчувацца ў грамадстве
эканамічным універсітэце, выкладаецца аў- ў апошнія два гады ў сувязі з падзеямі ва Украі-
тарскі погляд на функцыянаванне такіх кур- не, калі зноў загаварылі пра культурную ад-
саў. метнасць беларусаў, першым паказчыкам чаго
заўжды была нацыянальная мова і стан яе раз-
Abstract віцця. Імкліва ўзрасла колькасць разнастайных
Organizing Belarusian as a foreign language курсаў беларускай мовы (іншыя паказчыкі, як,
courses at Belarus State Economic University прыкладам, рэклама ці білборды тут не аналі-
The article deals with the importance of the
зуем): “Мова Нанова”, “МоваВеда”, “Мова ці
emergence of a variety of language courses in Кава”, “Мова.tut”, “Моўныя сустрэчы”, “Мова
today’s world that are analyzed according to з Імбрыкам” і іншыя. Гэтыя папулярныя курсы
their types and forms. The main focus is on the спрыяюць таму, каб шараговы беларус пачаў
practice of creation of Belarusian as a foreign больш размаўляць на роднай мове.
language courses at Belarus State Economic
University. The article sets out the author’s view У акадэмічных колах распачалася сур’ёз-
of the functioning of such courses. ная праца над распрацоўкай і сертыфікацыяй
цалкам новага для Беларусі напрамку – Бела-
руская мова як замежная (БМЗ) – для замежных
грамадзян. Адпаведныя курсы беларускай мовы
Веданне замежных моваў у сучасным све-
для замежнікаў ужо здаўна чыталіся ў Бела-
це ўжо даўно з’яўляецца неабходнасцю – так
рускім дзяржаўным універсітэце (БДУ) і Мін-
мы атрымліваем значную колькасць інфарма-
скім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце
цыі. Гэта дае нам мажлівасць лучнасці, не абме-
(МДЛУ). У 2015 г. адмысловыя курсы белару-
жаванае моўнымі бар’ерамі. Вывучаючы мовы,
скай мовы як замежнай былі распрацаваныя ў
мы робім унёсак у сваю будучыню, пагатоў,
Беларускім дзяржаўным эканамічным універ-
калі гаворка не толькі пра аматарскую, а най-
сітэце (БДЭУ) на факультэце міжнародных
перш пра адмысловую зацікаўленасць. Так
бізнес-камунікацый дацэнтам Надзеяй Стара-
ёсць і з беларускай мовай, найперш для замеж-
войтавай. Перш як даць ім характарыстыку,
нікаў-славістаў.
акрэслім, што ўяўляе з сябе панятак “моўныя
На жаль, з сярэдзіны 1990-х гадоў з вядо- курсы”.
мых палітычных прычын лёс беларусістыкі і
Існуе шмат рэкамендацый да вывучэння за-
ў Беларусі, і па-за яе межамі склаўся не самым
межных моваў. Аднак найбольш дзейсным ме-
спрыяльным чынам. Нігілістычная моўная
тадам з’яўляецца занурэнне ў моўнае асяроддзе,
палітыка прывяла да згортвання нацыянальнай
то бок вывучэнне замежнай мовы ў той краіне,
культурнай праграмы бадай на два дзесяцігод-
дзе яна з’яўляецца афіцыйнай і пашырана вы-
дзі. У заходніх універсітэтах на фоне адкрыцця
карыстоўваецца. Зразумела, што да вывучэння
новых цэнтраў украіністыкі і русістыкі амаль
43
беларускай мовы замежнікамі, дык яны пакуль 3) Індывідуальнае навучанне. Шмат

пазбаўленыя паўнавартаснага занурэння ў бе- якія школы ў дадатак да стандартнага ці інтэн-
ларускамоўнае асяроддзе – у Беларусі яно ла- сіўнага курса ў групах прапануюць індывідуаль-
кальнае і пакуль яго трэба вышукваць адмыс- ныя заняткі з выкладчыкам дзеля падвышэння
ловымі шляхамі. Нягледзячы на тое, прыклады эфектыўнасці. У дадзеным выпадку заняткі
замежнікаў, якія вывучалі беларускую мову ў ўкладаюцца з улікам пажаданняў і патрэбаў
БДУ і МДЛУ, сведчаць, што і лакальнае за- студэнта. Калі ёсць абмежаванні ў часе на вы-
нурэнне можа прыносіць свае поспехі. вучэнне мовы, можна дадаць 5 – 10 індывіду-
альных заняткаў на тыдзень да найхутчэйшага
Паводле тыпаў курсы замежных моваў мо- дасягнення вынікаў. Навучальная нагрузка ад
гуць быць рознай інтэнсіўнасці, працягласці 10 да 40 акадэмічных гадзін на тыдзень. Гэты
і скіраванасці. Існуюць таксама праграмы на- курс эфектыўны, але досыць дарагі.
вучання мове для дарослых і дзяцей. Пры ар-
ганізацыі нашых курсаў у БДЭУ, відавочна, нас 4) Бізнес курс. У гэтым курсе вывучаюць
найперш цікавілі курсы для дарослых. Павод- прынцыпы бізнес-карэспандэнцыі, камуніка-
ле формы арганізацыі школы (курсы) могуць цыі, навучаюцца праводзіць прэзентацыі, пра-
быць сеткавыя (з цэнтрамі ў некалькіх гарадах) цаваць з інфармацыйнымі матэрыяламі, весці
і сямейныя (калі школа арганізуецца і кіруецца перамовы, арганізоўваць свой працоўны дзень,
адной сям’ёй). У нашым выпадку – гэта пакуль а таксама шмат увагі надаецца пісьмовай мове
курсы ў межах аднаго ўніверсітэта (БДЭУ). і граматыцы. Звычайная працягласць такога
Акрамя таго, на час летніх вакацыяў шмат якія курса – 2 тыдні, курс можа быць рознай інтэн-
курсы прапануюць летнія школы, што ёсць сіўнасці, як правіла, ад 28 заняткаў на тыдзень.
і ў нашых планах. Рэкамендаваны людзям з добрым базавым уз-
роўнем мовы.
У залежнасці ад інтэнсіўнасці моўныя кур-
сы можна класіфікаваць наступным чынам: 5) Акадэмічны год. Гэта адмысловы доў-
гі моўны курс, разлічаны на тэрмін ад 6 да 9
1) Стандартны курс. Стандартны моўны месяцаў (цэлы навучальны год). Звычайна пер-
курс прадугледжвае 15 – 20 заняткаў на тыдзень шая палова такога курса складаецца з агуль-
па 3 – 4 акадэмічныя гадзіны на дзень, заняткі ных заняткаў (4 – 5 гадзін на дзень). Гэты курс
праводзяцца зранку ці па абедзе (звычайна, за- дазваляе дасканала вывучыць мову, а таксама
няткі ў другой палове дня каштуюць танней). пазнаёміцца з культурай краіны. Навучальная
Урокі ўключаюць граматыку, чытанне, пісьмо, праграма спалучае пісьмовыя практыкаванні,
лексіку, аўдыяванне, развіццё вуснага маўлен- ролевыя гульні, лучнасць і шмат іншых ціка-
ня. Студэнтаў забяспечваюць дыдактычнымі вых інтэрактыўных практык. Гэта дазваляе хут-
матэрыяламі. Заняткі адбываюцца ў стандарт- ка павялічыць вакабуляр (слоўнікавы запас),
най навучальнай групе ў 10 – 12 чалавек. У пер- палепшыць веданне граматыкі, вымаўленне
шы дзень заняткаў студэнт праходзіць моўны і інтанацыю. Паводле ўдасканалення моўных
тэст, па выніках якога яго размяркоўваюць у ад- навыкаў частка моўных заняткаў замяняецца
паведную групу. Рэгулярныя тэсты фіксуюць спадарожнымі дысцыплінамі: гісторыяй, геа-
поспехі студэнта. Рэкамендаваная мінімальная графіяй, культурай, літаратурай, мастацтвам,
працягласць курса – 4 тыдні. што выкладаюцца на мове навучання. Шмат
2) Інтэнсіўны курс. Паводле структуры якія школы прапануюць адмысловыя зніжкі да
гэты курс падобны да стандартнага, але праду- навучання такіх студэнтаў, якія замаўляюць па-
гледжвае большую нагрузку – ад 25 да 32 за- добныя даўгія курсы.
няткаў на тыдзень (ад 5 да 6,5 акадэмічных га- Курсы беларускай мовы як замежнай, што
дзін на дзень). Заняткі адбываюцца зранку і, як прапануе БДЭУ у асноўным адпавядаюць пе-
правіла, па абедзе. Гэты курс ідэальна пасуе ралічаным еўрапейскім стандартам. Мы пра-
высокаматываваным студэнтам, якія прагнуць пануем індывідуальнае і групавое навучанне
дасягнуць максімальных вынікаў за кароткі тэр- ў такіх адмысловых дысцыплінах: уводна-фа-
мін. нетычны курс (арфаэпія, размоўная практы-
44
Арганізацыя курсаў беларускай мовы як замежнай...
ка, караоке па-беларуску), маўленчы этыкет, цэнтры беларусістыкі (славістыкі) у замежжы.

практычная граматыка, гісторыя беларускай У перспектыве мы плануем арганізоўваць наву-
мовы, лінгвакраіназнаўства Беларусі (гісторыя, ковыя канферэнцыі і летнюю школу беларусі-
культура (мастацтва), міфалогія, фальклор, стыкі, а таксама наладзіць выкладанне белару-
этнаграфія, літаратура), беларуская мова для скай мовы праз Скайп.
бізнес-камунікацыі. Навучанне ажыццяўляец-
ца паводле адзіных стандартаў агульнаеўра- Рэкламны праспект курсаў на беларускай1,
пейскай сістэмы CEFR. У моўных напрамках расейскай2 і англійскай3 мовах распрацоўваўся
арганізуюцца групы адпаведных узроўняў: па- з дапамогай адмыслоўцаў у адпаведных мовах,
чатковы (А1), базавы (А2), сярэдні (В1), высокі а візуальны выгляд – з дапамогай дызайнера.
(В2), дасканалы (С1). Акрамя таго, мажлівая Электронны варыянт нашага праспекта раз-
распрацоўка індывідуальнай праграмы з улікам мешчаны на афіцыйным сайце БДЭУ ў част-
адмысловых задач канкрэтнага слухача. цы “Курсы/Услуги” і “Courses” адпаведна, а
таксама надрукаваны ў выглядзе буклета на анг-
Заняткі праводзяць высокакваліфікаваныя лійскай мове. Рэпосты старонак пра курсы ра-
спецыялісты, якія актыўна практыкуюць най- білі “Цэнтр беларусістыкі” ў Канзасе (“Center
ноўшыя метады і сродкі навучання: MOOC, for Belarusian Studies”), кафедра беларусісты-
Knewton, BYOD, Quora, Hour of Code, Human кі Варшаўскага ўніверсітэта, адукацыйны сайт
Library Event, Threshold knowledge, брыкалаж, мето- nastaunik.info ды іншыя медыярэсурсы. Навіны
дыка здзіўлення (знаёмства з нацыянальнай бе- пра курсы БДЭУ і вывучэнне беларускай мовы
ларускай кухняй, “тэатр у фатэлі”, гістарычны замежнікамі ўвогуле адлюстроўвае нашая су-
квэст у замку). Інтэрактыўныя падыходы да вы- полка на Фэйсбуку “Моваведа ў замежжы”4.
кладання мовы дазволілі пазіцыянаваць курсы
БДЭУ як курсы новага пакалення, у якім няма Куратарам курсаў з’яўляецца дацэнт ка-
месца старой кансерватыўнай школе. федры беларускай і рускай моў БДЭУ Надзея
Старавойтава, чые каардынаты адлюстраваныя
Што да працягласці і інтэнсіўнасці курсаў, ў рэкламным праспекце на сайце і ў буклеце (з
дык мы прапануем нашым слухачам наступ- пазначэннем мажлівасці звароту праз Вайбер,
ныя варыянты: 2 тыдні – 50 г., 1 месяц – 100 што ёсць сучаснай і найбольш аператыўнай
г., 3 месяцы – 300 г., 6 месяцаў – 600 г., 9 меся- формай камунікацыі, а таксама і навучання).
цаў – 900 г. У нас прадугледжаны тып індывіду-
альнага навучання, дзе колькасць гадзін можа Акрамя таго, у рэкламе нашых курсаў вы-
быць скарэгаваная. Заняткі на нашых курсах карыстоўваюцца псіхалінгвістычныя прыё-
платныя. Кошт для кожнага слухача залежыць мы матывацыі слухачоў як мовазнаўчага, так
ад колькасці чалавек у групе (ад 1 да 8). І гэтая і агульнаадукацыйнага характару, кшталту: “та-
прапанова вельмі сімпатычная: група ў 8 чала- бе цікавая мова, у якой існуе аж СЕМ дэталіза-
век можа вывучаць беларускую мову ў Беларусі ваных сінонімаў да азначэння панятку “любоў”
9 месяцаў усяго за 780 даляраў за навучальны (любоў, каханне, любасць, міласць, мілосць, мілата,
год (адзін чалавек мае заплаціць 5600 даляраў). любошчы)?”, “хочаш даведацца пра ўнікальныя
Заняткі пачынаюцца паводле камплектацыі гукі – санорны [ў], літарнаму абазначэнню
груп. Падчас навучання прадугледжаная шы- якога ў Беларусі ўзведзены помнік, і падоўжа-
рокая культурная праграма ў Беларусі (за асоб- ны [ж:], а таксама пра зацвярдзелы [дж], што
ны кошт). лучыць беларусаў з сербамі і англічанамі (лю-
боў, узбярэжжа, адраджэнне)?”, “жадаеш пазна-
Незалежна ад абранага тыпу курсаў, пра- ёміцца з мовай, для запісу якой існавала аж
цягласці і інтэнсіўнасці, пры паспяховым за- тры графічныя сістэмы (кірыліца, лацінка і
канчэнні праграмы кожная моўная школа аба-
вязкова выдае сертыфікат, што пацвярджае
1
http://www.bseu.by/russian/courses/belarusianAsForeignBy.htm
праходжанне адпаведнага курса. У БДЭУ так- 2

http://www.bseu.by/russian/courses/belarusianAsForeignRu.htm
сама распрацаваны свой узор сертыфіката.
3
http://www.bseu.by/english/courses/belarusianAsForeignEn.htm
Таксама мы запрашаем да супрацоўніцтва
4
https://www.facebook.com/groups/576242919184303/
45
арабская вязь), дзве з якіх захаваліся да сёння вывучэнне будзе цікавым як замежным даслед-
(станцыя метро “Плошча Якуба Коласа” – stancyja чыкам-славістам, так і больш шырокаму колу
mietro “Plošča Jakuba Kolasa”)?” ці “хочаш адчуць ахвотных.
мову краіны, праграмісты якой прыдумалі самы
папулярны мабільны дадатак у свеце – Viber, а Такім чынам, мы запрашаем замежных
пісьменніца атрымала Нобелеўскую прэмію ў грамадзян на курсы беларускай мовы ад пачат-
галіне літаратуры?”, “жадаеш апынуцца ў Бела- ковага да прасунутага ўзроўняў. Моўныя курсы
вежскай пушчы і ўвачавідкі пабачыць велічны за мяжой дазваляюць не толькі ўдасканаліць
сімвал Беларусі – зубра, а таксама выправіцца замежную мову, але і занурыцца ў культуру
ў край Блакітных азёр, дзе пачуеш пра белару- і побыт народа, зразумець іх традыцыі і нацы-
скую Нэссі і адкуль паходзіць Жак Іў Кусто?”. янальныя асаблівасці. А гэта заўжды цікавей
Заахвочваючы на нашыя курсы мы падкрэ- і глыбей, чымся проста паехаць у турыстычную
сліваем, што Беларуская мова – адна з най- вандроўку і наведаць мясцовыя помнікі культу-
даўнейшых афіцыйных моваў Еўропы (Статут ры. Спадзяемся, што гэты напрамак будзе раз-
Вялікага Княства Літоўскага 1566 года), цяпер – вівацца ў нашай краіне і зробіцца папулярнай
нацыянальная і дзяржаўная мова Рэспублікі Бе- формай камунікацыі паміж беларусамі ды бела-
ларусь; Беларуская мова захавала ў сабе шмат русістамі Беларусі і замежжа, што будзе спры-
аўтэнтычных славянскіх элементаў і таму спра- яць пашырэнню сфераў уплыву беларускай
вядліва лічыцца ключом да разумення іншых мовы і ў метраполіі.
славянскіх моваў; Беларуская мова знаходзіцца
ў Чырвонай кнізе моваў ЮНЭСКА, а таму яе
Гародня
Горадзень, Gardinas, Гародня, Grodno, Гродна...

Артыкул распавядае пра мінулае і сучаснае Горадзень, Gardinas, Гародня, Grodno,
горада Гродна, адміністрацыйнага цэнтра Гродна...
Гродзенскай вобласці. У розныя часы гэта
The article considers the past and present of
быў горад рускіх князёў, другая сталіца
the city of Grodna which is the administrative
Вялікага Княства Літоўскага, трэцяя сталіца
centre of Grodna oblast’. At different periods
Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў. У наш час
of history it was ruled by Russian dukes, it
гэта адзіны горад Беларусі, у якім у добрым
was the second capital of The Grand Dutchy of
стане захавалася гістарычная гарадская
Lithuania and the third capital of The Polish-
забудова. У артыкуле коратка прадстаўленыя
Lithuanian Commonwealth. Nowadays Grodna
найважнейшыя помнікі дойлідства, якія можна
is a Belarusian city where you can find many
ўбачыць у горадзе і яго ваколіцах, а таксама
historical buildings in a good state of repair.
патлумачана працэдура бязвізавага ўезду на
The article gives a short overview of the city’s
тэрыторыю Гродна і Аўгустоўскага канала.
most important monuments. The requirements
for visa-free entry to Belarus and the Augustów
Canal are explained.
46
Горад рускіх князёў, другая сталіца Вяліка- Гародня знаходзіцца ў складзе Троцкага ваявод-
га Княства Літоўскага, каралеўскі горад і трэцяя ства, а з 1440 г. належыць Казіміру Ягелончыку,
сталіца Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў… які вельмі любіў паляваць у мясцовых пушчах,
Прыгожы наднёманскі горад некалькі разоў а пасля адпачываць у спецыяльна збудаваным
змяняў сваю дзяржаўную і адміністрацыйную для яго доме на тэрыторыі Ніжняга замка; ме-
прыналежнасць, а таму з’яўляецца ўнікальным навіта тут ён у 1445 г. прыняў малапольскіх
сведкам ды спадкаемцам шматкультурнай су- паслоў, якія прапанавалі яму польскі трон, а
польнасці. ў 1492 г. памёр у замкавых пакоях. У 1484 г.
тут жа скончыў свой жыццёвы шлях яго сын
Казімір, святы заступнік Гродна і Літвы, у гонар
Гародня гістарычная1
якога ў Вільні ўжо шмат стагоддзяў ладзіцца
Археалагічныя даследаванні сведчаць, славуты кірмаш Казюкі. З другой паловы XV ст.
што горад быў заснаваны ў канцы X – пачат- горад разбудоўваецца таксама на левым бера-
ку XI стст. на Замкавай гары, там, дзе Гарад- зе Нёмана, дзе паўстае так званы Занёманскі
нічанка ўпадае ў Нёман, на скрыжаванні ганд- фарштат; абедзве часткі Гародні злучае мост,
лёвых шляхоў з Балтыкі да Чорнага мора. які можна ўбачыць на тагачасных малюнках. У
Упершыню ў пісьмовых крыніцах Гародня 1496 г. вялікі князь Аляксандр дазваляе будаўні-
прыгадваецца 11 (14) жніўня 1127 г. у некалькіх цтва ў горадзе ратушы з дзыгарам, і, згодна з
летапісах: Лаўрэнцьеўскім, Іпацьеўскім і Радзі- магдэбурскім правам, Гародня атрымлівае ўлас-
вілаўскім, і таму менавіта гэтая дата лічыцца ны герб і пячатку з аленем святога Губерта. У
днём заснавання горада2. У XII ст. у Гародні XV і XVI стст. горад хутка развіваецца; Георг
былі збудаваныя так званая Ніжняя царква (на Браўн у атласе Civitates orbis terrarium з 1572 г.
тэрыторыі Старога замка) і Каложа, найваж- назваў Гародню адным з самых прыгожых га-
нейшыя помнікі дойлідства горада. Паселішча радоў Еўропы, што пацвярджае змешчаная
развівалася пераважна на правым беразе Нё- ў кнізе гравюра. З 1560 г., на моцы Люблінскай
мана, а вельмі ўдалае геаграфічнае палажэнне уніі, горад уваходзіць у склад Рэчы Паспалітай
спрыяла яго хуткаму культурнаму і гандлёваму Абодвух Народаў. З 1576 па 1586 г. ён з’яўля-
развіццю. У XIII ст. Гародня ўваходзіла ў склад ецца рэзідэнцыяй Стэфана Баторыя, які пра-
Вялікага Княства Літоўскага і была фарпостам водзіць тут шмат часу, палюе ў навакольных
на яго заходняй мяжы. У 1253 г. Даніла Галіц- пушчах і перабудоўвае стары замак у прыгожы
кі ўключыў горад у склад Галіцка-Валынскага рэнесансны палац. Пачынаючы з 1673 г., у го-
княства, аднак ужо ў другой палове гэтага ж ста- радзе адбываецца кожны трэці сейм Рэчы Па-
годдзя літоўскі князь Тройдэн зноўку захапіў спалітай (усяго іх было тут 11); для гэтых мэтаў
Гародню. У 1284 г. яе зруйнавалі крыжакі, якія будуецца так званы Новы замак, а Гародня – ця-
да 1402 г. каля 20 разоў падыходзілі пад горад пер ужо на польскі манер Гродна – становіцца
і двойчы яго здабывалі. Вялікі князь літоўскі неафіцыйнай трэцяй сталіцай дзяржавы. Тут
Вітэнэс (Віцень) пашырыў абарончыя забу- працавала Літоўская вайсковая камісія, прахо-
даванні Гародні і прызначыў яе кашталянам дзілі пасяджэнні Трыбунала ВКЛ. Не абы-
Давіда Гарадзенскага, які не толькі годна абара- ходзілі горад і ваенныя дзеянні: падчас поль-
няў горад, але і хадзіў вайной на ворага. У 1376 г. ска-рускай і польска-шведскай войнаў сюды
Гародня перайшла пад уладу Вітаўта, сына Кей- ўваходзілі расійскія і шведскія войскі, горад
стута, і стала другой сталіцай Вялікага Княства неаднаразова гарэў. Напрыканцы XVIII ст.,
Літоўскага. У 1391 г. Ягайла надае ёй частковае дзякуючы актыўнай дзейнасці гарадзенскага
магдэбурскае права, а ў 1410 г. гарадзенская ха- старасты Антонія Тызенгаўза, у Гародні і яе ва-
ругва змагаецца ў Грунвальдскай бітве. З 1413 г. коліцах было пабудавана каля 50 розных ману-
фактур, у якіх працавала больш за 1800 работ-
нікаў. У гэты час паўсталі квартал для замежных
1
Гістарычны матэрыял апрацаваны на падставе літаратуры:
[Бобровский 1863: 1018; Памятная книжка... 1888: 59; Орловский
1910; Maliszewski 1919: 9-11, 37-39; Grodno. Wydanie kółka... 1934]. рамеснікаў, Каралеўская школа лекараў, славу-
тая Швейцарская даліна з прыгожым паркам,
заснаваным знакамітым Жанам Эмануэлем
2
Аднак як Дзень горада адзначаецца зусім іншая дата – 16 ліпеня,
дзень вызвалення правабярэжнай часткі горада ў 1944 г. ад
нямецкіх войскаў. Жыліберам. Адчыніліся шматлікія школы, у
47
тым ліку славутая тэатральная, актыўна развіва- пераважна ўсе адказныя пасады займалі рускія
лася культурнае жыццё горада, распачаў дзей- камуністы. Савецкая ўлада змяніла большасць
насць гарадскі тэатр. З 1781 г. у Гародні быў назваў гарадзенскіх вуліц, і з той пары засталіся
Корпус кадэтаў, які наведвалі дзеці шляхты з да нашых дзён іх камуністычныя назвы: Лені-
усёй Усходняй Літвы. У 1793 г. у Новым замку на, Кірава, Маркса, Урыцкага, Дзяржынскага,
адбыўся сейм, падчас якога быў зацверджаны Савецкая, Сацыялістычная. Падчас ваенных
другі падзел Рэчы Паспалітай Абодвух Наро- дзеянняў II сусветнай вайны моцна была зніш-
даў, а пасля адмаўлення ад трона ў 1795 г. у зам- чана цэнтральная плошча горада, а ў паслява-
кавых пакоях жыў яе апошні кароль, Станіслаў енныя 50-я-60-я гг. ХХ ст. для новай, сацы-
Аўгуст Панятоўскі. Гародня прымала актыўны ялістычнай забудовы было знішчана некалькі
ўдзел у паўстанні Тадэвуша Касцюшкі, а такса- кварталаў старога горада, на месцы якіх з’явіла-
ма ў пазнейшых лістападаўскім і студзеньскім ся “сталінская” архітэктура. У 1961 г. у цэн-
паўстаннях; падчас апошняга горад быў цэн- тры горада была ўзарвана Фара Вітаўта, адзін
трам барацьбы на тэрыторыі Беларусі, тут ак- з найстарэйшых гарадзенскіх каталіцкіх хра-
тыўна дзейнічалі Кастусь Каліноўскі і Валеры маў.
Урублеўскі, а ў мясцовым Гістарычным архіве
захоўваюцца дакументы працэсу над паўстан-
Гародня сучасная
цамі. Важным момантам для развіцця горада
была будова чыгункі Пецярбург–Варшава. У наш час Гродна (менавіта такая назва
канчаткова замацавалася за горадам) з’яўляец-
На жаль, вялікія страты прынёс пажар
ца цэнтрам Гродзенскай вобласці, найменшай
1885 г., які знішчыў значную частку старадаў-
з шасці ў Беларусі, што канчаткова сфармава-
няй Гародні і назаўсёды змяніў яе аблічча. У
лася ў 1954 г., калі да яе былі далучаныя часткі
XIX ст. з горадам былі звязаны славутыя дзеячы
расфарміраваных Маладзечанскай і Баранавіц-
розных культур: Эліза Ажэшка, Максім Багда-
кай абласцей. У ёй пражывае найбольшая ў Бе-
новіч, Людвік Заменгоф, Леў Бакст (Лейбе
ларусі колькасць польскага – больш за 21%3 і
Розенберг), Яўстахій Арлоўскі, Якуб Чахоўскі.
літоўскага – 0,2% насельніцтва, дзейнічае 20
У канцы XIX – пачатку XX стст. у Гарод-
нацыянальных аб’яднанняў і 6 канфесій, боль-
ні дзейнічалі 18 розных школ, 2 кнігарні, бі-
шасць з якіх складаюць каталікі – 56% і пра-
бліятэка. У 1915 г. горад захапілі нямецкія вой-
васлаўныя – 43%. Паводле дадзеных 2016 г.,
скі, 1 снежня 1918 г. ён увайшоў у склад Літ-
у Гродне пражывае больш за 365 тыс. чалавек,
вы, а 10 красавіка 1919 г. – у склад II Рэчы Па-
паводле нацыянальнага складу больш за ўсё
спалітай. У 1920 г. ім на працягу двух месяцаў
беларусаў (62,57%) і палякаў (19,74%). У гора-
кіраваў Рэвалюцыйны камітэт, а пасля паразы
дзе дзейнічаюць чатыры вышэйшыя навучаль-
бальшавіцкіх войскаў у польска-бальшавіцкай
ныя ўстановы; тры з іх дзяржаўныя: Гродзенскі
вайне Гародня ўвайшла ў склад Беластоцкага
дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы, Гро-
ваяводства. У верасні 1939 г. горад апынуўся
дзенскі дзяржаўны аграрны ўніверсітэт і Гро-
пад панаваннем савецкай улады, пачаліся рэ-
дзенскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт
прэсіі, арышты і высылкі ў Сібір, а праз два
і адзін камерцыйны, філіял мінскага Інстытута
гады ўвайшлі фашысцкія войскі і распачалася
Правазнаўства. Для тых, хто любіць мастацтва,
нямецкая акупацыя, падчас якой былі зніш-
адчыняюць свае дзверы два тэатры, драматыч-
чаны амаль усе гродзенскія габрэі. 16 ліпеня
ны і лялечны, вядомы далёка за межамі гора-
1944 г. Гародня зноўку стала савецкай, і боль-
да. У горадзе развіта прамысловасць, а ў 2002
шая частка польскага насельніцтва горада або
г. была створана Свабодная эканамічная зона
пакінула яго добраахвотна, або вымушана была
“Гроднаінвест”, у якой зарэгістравана 90 рэ-
гэта зрабіць падчас дзвюх так званых паваен-
зідэнтаў, у тым ліку замежных.
ных рэпатрыяцый у 1944-1946 і 1955-1959 гг.
Аблічча горада змянілася кардынальна: га-
брэйскае насельніцтва знікла цалкам, польскае
значна паменшылася, з’явіліся ў вялікай коль- 3
Усе статыстычныя дадзеныя паходзяць з базы дадзеных Нацы-
касці расійскія ваенныя і перасяленцы з Расіі, а янальнага статыстычнага камітэта Беларусі: www.belstat.gov.by
[доступ: 17.01.2017].
48
Гародня турыстычная Музейны пакой Элізы Ажэшка, Музей Максіма

Багдановіча, Музей гісторыі Гарадніцы, музей
Гродна называюць горадам-музеем, і гэта сучаснай народнай творчасці Гродзеншчыны
нездарма. Гэта адзіны горад у Беларусі, у якім і Музей-аптэка.
у добрым стане захавалася гістарычная гарад-
ская забудова. Гістарычны цэнтр горада займае
плошчу каля 300 гектараў. Што можна ўба-
чыць у старадаўняй Гародні сёння? Гэта Стары
(XI – XIX ст.) і Новы (XVIII ст.) замкі; Калож-
ская царква (XII ст.); лютэранская кірха (XIX
ст.); былая ўніяцкая, а зараз праваслаўная царк-
ва і кляштар Раства Багародзіцы (XVIII ст.),
паезуіцкі касцёл і кляштар Францыска Ксаве-
рыя (XVII ст.), некалі адзін з самых буйных
комплексаў Рэчы Паспалітай з прыгожым ал-
таром і цудатворнай іконай, у гэтым кляштар-
ным комплексе з царскіх часоў размешчана
вязніца; пабернардзінскі касцёл і кляштар Гродна. Музей Элізы Ажэшка. Фат. К. Канчэўская
(XVII ст.), найстарэйшы каталіцкі храм гора-
да, у якім брала першы шлюб Эліза Ажэшка, Можна таксама наведаць музейны пакой
а цяпер у кляштарным комплексе знаходзіц- Зоф’і Налкоўскай, які месціцца ў Гродзенскім
ца Гродзенская каталіцкая духоўная семінарыя; дзяржаўным універсітэце імя Янкі Купалы, і ка-
касцёл і кляштар францішканаў (XVII ст.) таліцкія могілкі, на якіх спачывае Эліза Ажэшка
у занёманскай частцы горада, у якім працаваў і славутыя гродзенцы. З 1996 г., у пачатку лета,
калісьці св. Максіміліян Кольбэ; пабрыгідскі раз на два гады ў горадзе праходзіць Фестываль
касцёл і кляштар (XVII ст.), на тэрыторыі якога нацыянальных культур, падчас якога можна
захаваўся прыгожы ўзор драўлянага дойлідства пазнаёміцца з багатай культурай розных нацы-
XVIII ст., так званы лямус; дом Элізы Ажэшка, янальных дыяспар. У Гародні ёсць заапарк, па-
у якім месціцца яе музейны пакой; палацавы чатак якому паклаў заалагічны куток гарадской
ансамбль Станіслава Аўгуста Панятоўскага гімназіі, заснаваны яе настаўнікам Янам Ка-
ў Станіславове (цяпер частка горада), а таксама ханоўскім. Калі Вы любіце гучны адпачынак,
шматлікія іншыя архітэктурныя помнікі XVI – да вашых паслуг – моладзевыя клубы з разна-
пачатку XX стст. стайнай праграмай, а калі даспадобы народная
творчасць, на цэнтральнай вуліцы горада мож-
на набыць разнастайныя сувеніры. У цёплую
пару года можна палюбавацца горадам з Нёма-
на, з палубы рэйсавага параходзіка, які паплыве
ўздоўж Замкавай гары.
Запрашаем у Гародню без візы! Па-
спяшайцеся!
Усе прыгаданыя помнікі архітэктуры
і культуры, а таксама беларускую частку Аўгу-
стоўскага канала, фарты Гродзенскай крэпас-
ці, старадаўнія прыгожыя мястэчкі Сапоцкін
і Адэльск, палац Валовічаў у Свяцку, аграту-
Гродна. Дом Элізы Ажэшка. Фат. К. Канчэўская рыстычны комплекс “Гарадзенскі маёнтак Ка-
робчыцы” і шмат іншых цікавых месцаў мож-
У горадзе дзейнічае 7 музеяў: Гродзен- на цяпер пабачыць без неабходнасці набываць
скі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей, візу! Указ, які дазваляе бязвізавы ўезд на абме-
Гродзенскі дзяржаўны музей гісторыі рэлігіі, жаваную тэрыторыю Гродзеншчыны, у тым
49
ліку ў Гродна і на тэрыторыю Аўгустоўскага заць пры выездзе з Рэспублікі Беларусь. “Грод-
канала, дзейнічае пакуль да канца 2017 г., таму натурінвест” дапаможа Вам таксама знайсці
варта паспяшацца! недарагі начлег у Гродне і на Аўгустоўскім ка-
нале, прадумаць праграму адпачынку, набыць
Як прыехаць без візы? З 2011 г. выключ- білеты ў музеі, тэатры ці на параходную пра-
ным рэзідэнтам на Аўгустоўскі канал з’яўляец- гулку па Нёмане і Аўгустоўскім канале, аргані-
ца “Гроднаінвест”, які на патрэбу турыстычна- зуе актыўны адпачынак (байдаркі, веласіпеды) і
га руху заснаваў структуру “Гроднатурінвест”. экскурсію ў любыя месцы горада, Аўгустоўска-
Перад планаваным прыездам, не пазней за га канала і ўсёй бязвізавай зоны, у тым ліку на
48 гадзін, належыць даслаць на адрас “Грод- беларускай ці польскай мовах. Усе падрабязна-
натурінвест”: www.grodnotourinvest@mail.ru, сці, а таксама тэлефонныя кантакты – на сайце
grodnotourinvest.pol@gmail.com адсканаваную “Гроднатурінвест” (www.grodnotourinvest.by).
копію свайго пашпарта, даты планаванага
побыту (у бязвізавай зоне можна знаходзіц- ПРЫЯЗДЖАЙЦЕ, КАЛІ ЛАСКА! ГА-
ца не больш за 5 дзён), кантактныя дадзеныя. РОДНЯ І АЎГУСТОЎСКІ КАНАЛ ЧАКА-
“Гроднатурінвест” зарэгіструе Вас у Памеж- ЮЦЬ ВАС!
ным камітэце, аформіць дазвол (мінімальны
яго кошт вагаецца ад 5-10 еўра, у залежнасці ад Літаратура
колькасці асоб) на перасячэнне мяжы і вышле
яго на Вашу электронную пошту. Вам неаб- Бобровский П., 1863, Матеріалы для географіи и статисти-
ходна надрукаваць гэты дазвол, падпісаць і па- ки Россіи, собранные офицерами генеральнаго штаба, Спб, т.
2.
казаць разам з пашпартам і страхоўкай (а такса-
ма страхоўкай на аўтамабіль, калі Вы едзеце не Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі, www.belstat.
аўтобусам) беларускім памежнікам. Бязвізавы gov.by [доступ: 17.01.2017].
ўезд магчымы толькі на аўтамабільных памеж- Орловский Е., 1910, Гродненская старина, ч. 1, Гродно.
ных пераходах у Кузніцы Беластоцкай з боку
Польшчы і Райгардасе з боку Літвы (каля Дру- Памятная книжка гродненской губерніи за 1889 год, 1888,
Гродно.
скенік). Пасля прыезду ў Гродна Вам неабход-
на будзе звярнуцца ў “Гроднатурінвест” з мэ- Grodno. Wydanie kółka historycznego przy 1-em społecznym
тай вырашэння фармальнасцяў, аплаты паслуг gimnazjum koedukowanym, 1934, Grodno.
(можна зрабіць гэта на месцы, а не заўчасна, Maliszewski E., 1919, Przewodnik po Gubernii Grodzieńskiej,
калі Вам так зручней) і атрымання арыгінала Warszawa.
дазволу на бязвізавы ўезд, які трэба будзе пака-
50
Рэдакцыя часопіса ‘‘Беларуская мова як за- ды заняткаў па беларускай мове як замежнай;

межная’’ (БМЗ) разгледзіць артыкулы, рэцэнзіі,
справаздачы, у якіх закранаюцца разнастайныя 10) праблемы адукацыі і працы выкладчы-
праблемы БМЗ, напр.: каў беларускай мовы як замежнай у Беларусі
і за мяжой, памылкі лектараў.
1) методыка выкладання – метады выкла-
дання граматыкі, ведаў пра Беларусь; развіццё У часопісе матэрыялы друкуюцца па-бе-
навыкаў вуснага маўлення, аўдыявання, чытан- ларуску, па-польску і па-англійску (гл. правілы
ня і пісьма; новыя тэхналогіі на занятках па да афармлення артыкулаў і рэцэнзіяў).
беларускай мове; азнаямленне з літаратурнымі Кожны артыкул павінен мець кароткую
тэкстамі; выкарыстанне літаратурных тэкстаў анатацыю (каля 500 знакаў) на беларускай і анг-
у міжнародных, аднанацыянальных групах лійскай мовах. Назва артыкула павінна быць
і ў (не)славянскіх групах і г. д.; пададзеная таксама ў перакладзе на англійскую
2) беларушчына замежнікаў – аналіз моў- мову.
ных памылак; даследаванне г. зв. пераходнай Запрашаем усіх ахвотных дасылаць свае
мовы (анг. interlanguage) і вымаўлення; матэрыялы. Тэксты трэба дасылаць на элек-
3) параўнальная глотадыдактыка – напр., тронную пошту olga.volha1964@gmail.com
беларуска-польская, беларуска-расійская, бела- (Вольга Барысенка) і rkaleta@uw.edu.pl (Ра-
руска-нямецкая і г. д.; даследаванне падабен- даслаў Калета)
ства і адрознення моў; параўнанне метадаў
выкладання, праграм курсаў, моўных цяжкас-
цяў, ролі выкладчыка і г. д. Патрабаванні да афармлення артыкулаў
і рэцэнзіяў для часопіса
4) гісторыя і сучаснасць выкладання бе- ‘‘Беларуская мова як замежная’’
ларускай мовы як замежнай – старыя і новыя
падручнікі беларускай мовы як замежнай, спо- Шрыфт Garamond 12, інтэрвал 1,5 (у спа-
сабы прэзентацыі матэрыялу, тэматычная раз- сылках памер шрыфта – 10, інтэрвал паміж
настайнасць; радкамі – 1,5).
5) мова і культура – пытанні культурнай Афармленне артыкула

лінгвістыкі (лінгвакраіназнаўства, лінгвакуль-
туралогія, беларусазнаўства); міжкультурная Імя і прозвішча аўтара (на мове публіка-
камунікацыя, выкладанне мовы і культуры цыі тлустым шрыфтам)
Беларусі; месца культуры ў выкладанні мовы;
прымаўкі, прыказкі, фразеалогія, безэквіва- Загаловак (тлустым шрыфтам)
лентная лексіка, маўленчы этыкет; стэрэаты- Асноўны тэкст
пы ў падручніках, ролі мужчыны і жанчыны;
распаўсюджаныя імёны і прозвішчы, рысы ха- Літаратура (ненумараваны алфавітны спіс)
рактару беларусаў; табуізацыя некаторых тэм,
Загаловак па-англійску (тлустым шрыф-
такіх, як эротыка, смерць, рэлігія; ідэалізацыя
там)
герояў падручнікаў, іх сям’і;
2 рэзюмэ (па-англійску і на мове публіка-
6) моўная прагматыка – напр., прывітанне,
цыі – прыкладна па 500 знакаў)
развітанне, падзяка, прабачэнне, просьба;
Цытаты падаюцца ў двукоссі (“”) – без
7) праблемы сертыфікацыі ўзроўняў вало-
курсіву.
дання беларускай мовай як замежнай;
Ілюстрацыйны матэрыял вылучаецца кур-
8) беларуская мова як замежная ў Беларусі
сiвам.
і за мяжой;
Спасылкі на літаратуру змяшчаюцца ў ар-
9) прыклады матэрыялаў, практыкаванняў
тыкуле ў квадратных дужках, падаем прозвішча
51
аўтара або рэдактара, год выдання і старонку, Афармленне рэцэнзіі

напр.:
Ініцыял і прозвішча аўтара або аўтараў, за-
1 аўтар: [Трацяк 2015: 58], галовак кнігі, выдавецтва, месца і год выдання,
колькасць старонак
рэдактар: [Барысенка (рэд.) 2015: 54],
Асноўны тэкст
Працы аднаго аўтара, выдадзеныя ў ад-
ным годзе: [Калета 2015a: 65, 2015b: 120-124], Імя і прозвішча аўтара рэцэнзіі
2 аўтары адной працы: [Барысенка, Калета Рэдакцыя пакідае за сабой права адбору матэры-
2015: 65], ялаў для публікацыі, а таксама іх рэдагавання.
3 аўтары адной працы: [Барысенка, Кале-
та, Трацяк 2015: 65],
Wymogi edytorskie do artykułów i recenzji
шмат аўтараў: [Калета i iнш. 2015: 65]. publikowanych w języku polskim w piśmie
«Język białoruski jako obcy»
Дапускаюцца аўтаматычна прастаўленыя
спасылкі ўнізе старонкі для дадатковых заўваг Czcionka Garamond 12, interlinia 1,5
і каментароў, але не для звычайных спасылак (w przypisach rozmiar czcionki – 10, interlinia –
на літаратуру. 1,0).
Бібліяграфічны спіс, размяшчаецца ў кан- Schemat artykułu
цы артыкула ў ненумараваным алфавітным па-
Imię i nazwisko autora lub autorów (w języku
радку. Кірылічныя і лацінаграфічныя працы
publikacji czcionką pogrubioną)
нельга падаваць упярэмешку агульным спісам.
Прыклады: Tytuł (czcionką pogrubioną)
Манаграфія Tekst główny
Важнік С., 2008, Кантрастыўны сінтаксіс Bibliografia (nienumerowana, układ alfabe-
польскай і беларускай моў. Семантыка і дыстрыбу- tyczny)
цыя дзеяслоўнага прэдыката, Мінск.
Tytuł w języku angielskim (czcionką po-
Манаграфія пад рэдакцыяй grubioną)
Лагвінец А., Чуліцкая Т. (рэд.), 2013, Бела- 2 streszczenia (po angielsku i w języku
русь і беларусы сярод суседзяў: гістарычныя стэрэаты- publikacji – ok. 500 znaków)
пы і палітычныя канструкты, Варшава.
Cytaty w cudzysłowie („”), a nie kursywą.
Раздзел у манаграфіі пад рэдакцыяй
Przykłady wydzielane kursywą.
Лобач У., 2013, Вобразы суседніх народаў у
традыцыйным светапоглядзе беларусаў, [у:] А. Лаг- Odnośniki do pozycji bibliograficznych
вінец, Т. Чуліцкая (рэд.), Беларусь і беларусы сярод umieszczane są w nawiasach kwadratowych
суседзяў гістарычныя стэрэатыпы і палітычныя кан- z podaniem nazwiska autora lub redaktora, rok
структы, Варшава, с. 39-52. wydania i numer strony, np.:
Артыкул у часопісе dla 1 autora: [Tratsiak 2015: 58],
Калета Р., 2013, Пра беларуска-поль- dla redaktora: [Kaleta (red.) 2017: 8],
скіх ‘‘фальшывых сяброў пераклaдчыка”, ‘‘Acta dla 2 prac z tego samego roku jednego autora:
Albaruthenica”, т. 13, с. 135-144. [Kaleta 2015a: 65, 2015b: 120-124],
dla 2 autorów jednego dzieła: [Barszczewska,
Kaleta 2015: 65],
52
dla 3 autorów jednego dzieła: [Barszczewska, Rozdział w pracy zbiorowej:

Kaleta, Tratsiak 2015: 65],
Kaleta R., 2013, O białorusko-polskiej homonimii
dla wielu autorów: [Kaleta i in. 2015: 65]. międzyjęzykowej w europejskim kontekście, [w:] K. Wojan,
E. Konefał (red.), Od dźwięku do słowa i jeszcze dalej,
Możliwe jest stosowanie przypisów dolnych Gdańsk, s. 125-134.
dla dodatkowych uwag i komentarzy, ale nie dla
podawania pozycji bibliograficznych. Artykuł w czasopiśmie:
Bibliografię umieszcza się na końcu artykułu Kaleta R., 2013, O projekcie słownika białorusko-
w porządku alfabetycznym, nienumerowanym. polskich fałszywych przyjaciół tłumacza na tle dorobku
Prace pisane cyrylicą powinny znajdować się leksykografii polsko-białoruskiej, „Studia Slavica”,
w osobnym spisie. t. XVII/1, s. 83-90.
Przykłady zapisów bibliograficznych: Schemta recenzji
Monografia: Inicjał i nazwisko autora lub autorów, tytuł
książki, wydanictwo, miejsce i rok wydania, ilość
Kaleta R., 2015, Polsko-białoruska lapsologia stron
glottodydaktyczna, Warszawa.
Tekst główny
Praca zbiorowa pod redakcją naukową:
Imię i nazwisko autora recenzji
Kaleta R. (red.), 2017, Białoruś w dyskursie
naukowym. Lingwistyka, socjologia, politologia,
Warszawa.
Redakcja zastrzega sobie prawo selekcji nadesłanych metariałów oraz ich redagowania.
53

Casopis BMZ 2017

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Casopis BMZ 2017

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

БЕЛАРУСКАЯ МОВА ЯК ЗАМЕЖНАЯ

Zespół redakcyjny / Editorial board

Rada naukowa / Advisory Editorial Board

Projekt okładki, skład i łamanie / Cover Design, Computer-aided Composition

© Copyright by the Authors and Editorial Board

Adres redakcji, Wydawca / Editorial Board Ofﬁce, Publisher

Праект вокладкі ды вёрстка

© Copyright by the Authors and Editorial Board

Адрас рэдакцыі, Выдавец

Часопіс «Беларуская мова як замежная» ў даследаваннях

Рэзюмэ guage teachers, etc.). The ﬁrst issue of the

Часопіс «Беларуская мова як замежная»...

(Нацыянальная акадэмія навук Беларусі), Лідзія нацыянальным ўніверсітэце, Ларыса Стан-

Старавойтава арганізвала падобную секцыю 1) методыка выкладання – метады выкла-

Часопіс «Беларуская мова як замежная»...

У часопісе матэрыялы друкуюцца па- Беларуссю і зразумець яе толькі ў пэўнай сту-

таксама як іншыя пытанні беларусістычнай стычны, лінгваметадычны і ўласна лінгвістычны аспекты,

Часопіс «Беларуская мова як замежная»...

ка I, Цукубскі ўніверсітэт. рускай мовы’’, вып. 10. Да 90-годдзя Беларускага дзяржаў-

What the British Think about Belarusian Language and Literature

мова. Book 2, ed. by A. Adamovich, Toronto. Belarus is not a well-known country in

What the British Think about...

Literature McMillin A., 1973, The Vocabulary of the Byelorussian Literary

Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове

Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове...

8. Дзеясловы есці, ехаць. Творны склон Зваротны займеннік сябе.

Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове...

Вучэбна-метадычныя дапаможнікі па беларускай мове...

Электронны навучальны курс...

Электронны навучальны курс па беларускай мове як замежнай

Інтэрнэт-камунікацыя становіцца адной са мове беларусаў. Створаныя тры версіі курсу:

Электронны навучальны курс...

Урок 9 Смачна есці!

Вераніка: Толькі не кажы, што ты ўжо хочаш лесаві́к – леший

па́чак – пачка Практыкаванне 1

Электронны навучальны курс...

Граматычная табліца і каментарыі па тэме Родны склон назоўніка і прыметніка

мужчынскі -ага/-ога (калі клас старэйшага брата

мужчынскі вежа старога касцёла

ніякі -ага/-ога -а пачак любімага печыва

кубачак цёплай гарбаты

-_ (можа з’яўляц- галасы лясных птушак

Электронны навучальны курс...

ка́ва – кофе цыбу́ля – лук

• чвэрць “Нарачанскага” хлеба (“Нарачанскі”

Электронны навучальны курс...

Практыкаванне 8 Прывітанне, сябры! Раскажыце, калі ласка, ад-

Супы Гарачыя стравы з птушкі Гарачыя стравы з рыбы

грыбны курынае філе ў сыры судак па-нёманску

Гарніры Дэсерты Напоі

смажаная бульба пірог з яблыкамі гарбата

Практыкаванне 10 (практыкаванне заснаванае ўдасканаленне. Мы запрашаем усіх зацікаўле-

Выкладанне беларускай мовы як замежнай

Рэзюмэ and literature at Minsk State Linguistic University

Выкладанне беларускай мовы як замежнай...

мовы і літаратуры ў фармаце індывідуальных Хацелася б падрабязней спыніцца на пра-

адносна традыцыйных метадаў). Пры гэтым інтэнсіўнага курса:

Выкладанне беларускай мовы як замежнай...

вай умовай актывізацыі рэзервавых магчымас- 6. Арганізацыя навучальнага працэсу

ключна высокай матывацыяй і выключнымі супрацьстаяць стэрэатыпу паслоўнай пабудо-

Выкладанне беларускай мовы як замежнай...

- ствараць новыя вучэбна-метадычныя

Міжнародная летняя школа беларусістыкі: