“Moi ngay, tit cd phan tinh than va tu duy trong tri tué cla minh, u dan tién gan hon dén chan ly dy —mét chan ly ma chi méi kham phd ra mét phan nho théi, t6i da roi vao trang thai suy sup dang so, chan ly I: Con ngudi that sy khong phai la mét thé thong nh, ma thuc ra Ia hai”. -ROBERT LOUIS STEVENSON, Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde, CHUONG 10 CAM NANG ee dae Nghé thuat danh lta va thao tung Sa eee) a ce Ve te ra nk eo A ee RICHARD PAUL- LINDA ELDER HOANG NGUYEN DANG SON - Chuyén ngit 2 BUI VAN NAM SON - Hiéu dinh NHA XUAT BAN TONG HOP THANH PHO HO CHI MINHCamnang _ TUDUYNGUYBIEN Nghé thuat danh lta va thao tung THE THINKER'S GUIDE TO FALLACIES ‘The Art of Mental Trickery and Manipulation RICHARD PAUL - LINDA ELDER HOANG NGUYEN DANG SON - Chuyén ngit BUI VAN NAM SON - Higu dinh Chiu tréch nhiém xuat ban: Gidm déc - ing Bién tap DINH TH] THANH THUY Chiu tréch nhiém ban thao: TRAN BAN Bién tip: NGUYEN VAN SUONG Siiabin in: NGUYEN NGUYEN Trinh bay : HOANG VAN Bia: MINH HIEU NHA XUAT BAN TONG HOP THANH PHO H6 CHi MINH 62 Nguyén Thi Minh Khai, Quan 1, Thanh phé Hé Chi Minh DT: 38225340 - 38296764 - 38256713 - 38223637 - 38247225 - 38277326 Fax: 84.8.38 222 726 - Email: tonghop@nxbhem.com.vn Sach online: www.nxbhem.com.vn - Ebook: www.sachweb.vn NHA SACH TONG HQP 1 62 Nguyén Thi Minh Khai, Quan 1, TP. HCM ¢ DT: 38 256 804 NHA SACH TONG HOP 2 86 - 88 Nguyén Tat Thanh, Quan 4, TP. HCM # DT: 39 433 868 In s6 Iugng 3.000 cuén. Khé 13,5 x 22cm Tai: Xi nghiép in FAHASA 774 Trung Chinh, Phudng 15, Quan Tan Binh, Thanh ph6 Hé Chi Minh XNDKXB: 2978-2016/CXBIPH/06-205/THTPHCM cép ngay 7/9/2016 QDXB 86: 1172/QD-THTPHCM-2016 ngay 12/9/2016 ISBN: 978-604 -58-5662-8 In xong va nop liu chiéu Quy IV nim 2016Cam nang TU DUY NGUYBIEN Nghé thuat danh lira va thao tung THE THINKERS GUIDE TO FALLACIES ‘The Art of Mental Trickery and Manipulation‘The Thinker’s Guide to Fallacies: The Art of Mental Trickery and Manipulation (Cm nang Tu duy Nguy bign: Nghé thuat danh lifa va thao ting Richard Paul - Linda Elder Copyright © 2006, 2008 by Foundation for Critical Thinking. Copyright © 2012 by Richard Paul and Linda Elder. All rights reserved. The Thinkers Guide to Fallacies, First Edition.. Bin quyén © 2006, 2008 thuge vé Qu) Tu duy Phan bién. Bin quyén © 2012 thude vé tic gid Richard Paul va Linda Elder. ‘Tat cd cae phan déu da duge ding ky ban quyén. Céim nang Tu duy Neuy bign, Ban in ldn thit 1. Khong phan nao trong xuat ban phim nay duige phép sao chép, Iutu gi, dua vio hé théng truy c§p hose sit dung dudi bat kV hinh thife, phuong tign truyén tai nao: dign tis, co hoe, ghi am, sao chyp, thu hin, phat tin qua hoi dui bat ky hinh thtic nao khéc néu chuia dug sui cho phép bing van ban ciia Nha xuit ban Téng hop Thanh phé Hé Chi Minh. An phim nay duigc xuit bin tai Vigt Nam theo hp d6ng chuyén nhugng bin quyén gitta Foundation for Critical Thinking, My vi Nha xudt ban Téng hop Thanh phd H6 Chi Minh, Vigt Nam. BIEU GHI BIEN MUC TRUGC XUAT BAN DUGQC THC HIEN BOI THU VIEN KHTH TRHCM Paul, Richard Cam nang tu duy nguy bign : nghé thudt dinh lifa va thao ting / Richard Paul, Linda Elder ; ngudi dich Hoing Nguyén Dang Son ; Bai Vin Nam Son higu dinh. - TP. Hé Chi Minh : Nxb. Téng hop TP. Hé6 Chi Minh, 2016 104 tr. ;22. em Nguyén ban : The thinker’s guide to fallacies : the art of mental trickery and manipulation ISBN 978-604-58-5662-8 1. Lita dio. 2. Nguy bign (Logic) I. Elder, Linda. Il. Hoang Nguyén Dang Son. III. Bai Vin Nam Son. IV. Tb, V. Ts: The thinker’ guide to fallacies: the art of mental trickery and manipulation, 165 ~ dde 23 324 aii) 786045'856628'RICHARD PAUL - LINDA ELDER Cam nang TUDUY NGUYBIEN Nghé thuat danh Itra va thao tung THE THINKER’S GUIDE TO FALLACIES The Art of Mental Trickery and Manipulation HOANG NGUYEN DANG SON - Chuyén ngit BUI VAN NAM SON - Hiéu dinh NHA XUAT BAN TONG HOP THANH PHO HO CHI MINHCOGIOMNIGU 9 LOUNOTGQU oe cece ee eeenee nest eee een eeeee 11 Sy that va sy Lua mi trong tam tri con ngudi ..............0666 13 Nhéing con ngudi thiéu tinh than phan bién (nhding nha tu duy thiéu ky nang tritué) ........ ee 14 Nhiing ké thao tung lao luyén (nhiing nha tu duy phan bién theo nghia yéu) ................ 16 Nhitng con ngudi cé tinh than phan bién (nhiing nha tu duy phan bién theo nghia manh) .............- 18 Khai niém vé cac Nguy bién cla Tu tu6ng ..... eee ee 20 GoltencacNGUVDIGN 21 Sai lam vs Nguy bién Khéng cé Danh muc Nguy bién nao cé thé tat can ...... 0. 25; Khalquathoasailam = 27 Phan tich nhitng su khai quat hda ......... 0. eee eee eee ene ee ee 32 Khai quat héa theo tuong quan ngau nhién.. Tuong tu va An du 44 Thuat liva dé Thang Tranh bién Budc téi déi thd: chinh bang I6i déi thu cdo budc minh (hodc bang cach té hon) .Budc tdi déi thd vi dang truot xuéng mot con déc tron (V6nsedandentalhoa)= = = A4 Wien denOuyenUy 2 AS Vién dén Kinh nghiém .. WiendenNOlsO A6 Vién dén Long thuong hai (hay su'cém th6ng) ............2.- + AT Vien dén Xuic cam théng thudng ............ 020s sees ee ee eee ee! A8 Vién dén Truyén théng hoac Niém tin (“Tht va Dung”) ........ 4 AQ MangveGongchith 0 AQ C6ng kich ca nhan (chu khong céng kich lap luan) ............+ 50 Lap lai van dé... eee tee e tee eeeeeenee ee eeeeeeneneee 51 Dodi hoai Sy hoan hao (yéu cau nhiing diéu kién khong thé 6 duac) Tao thé ludng nan gia (Nguy bién kiéu hoac la/ hodc la) ........ 52 Ché ra nhiting su tuang tu (va an du) Ung hé cho quan niém cia minh (cho dui chung gay lac huGng hay “sai”) ............ 53 MravancacketluanicuadOlth 54 Tao nghi ngé: Noi nao cé khdi, noi dé cé Ita . BUORINOU 57 Pha nhan hoac bao vé su kh6ng nhat quan............eee eee 58 Ghenguel Khen minh). 59 Lang tranh cau hdi, mét cach khé0 60 «2... eee eee eed 60 Phinhininhnguolnghe 60 UMIOMthOsithee 61 HammaclbandchUnd 93 61 Lammngodiemchini = 62Céng kich bang chung (dang gay hai cho bang chuing cia minh) .............0e eed 62 Ghapinhat euler. 63 Ndi thé bao (dé bién minh cho viéc minh lam, thuOng salveddo CC 63 Khai quat hda hao nhodng (chung chung) ..............0e0e0ed 64 Nhan manh su khéng nhat quan trong lap trusng cla déi tha .. Ché giéu (“Cudi cham biém cho qua chuyén”) ..........0.00 0 65 ‘Donigianihoavan de qua MUG (: 8 66 Khéng ngting phan bac... 0... cece eee cece eee eee ened 66 Viét lai cau chuyén (theo cach cia minh) ..........ee ee eee eee 67 Muucaulciichviky, 9 67 Thay déi can cut Day ganh nang chung minh cho ngudi khac ....... 6. eee eee eee 68 Lién tuc xuyén tac Noi bang nhiing cai phé bién MOG ....... 6. cece ee eeee seer 70 NOINUGCGOL 71 NOld6ltrangtron 72 dihaysUthatbangcauch: = 73 Ném ra mét (hoac hai) con ca trich dO «2.0... eee eee eee eee ee ee 74 Dua vao thong ké . Str dung Tiéu chudn kép (bat ky khi nao c6 thé) ....... eee 75 44 Thuat lira dé Thang Tranh bién (biéu dé) Phat hién nguy bién: Phan tich mét phat biéu tu qua kh’ ..... 77 Phat hién nguy bién: Phan tich mot bai phat bigu atongthonghiennay 0 86Phat hién nguy bién: Phan tich mét bai phat biéu TUMOLUNG VEN tONnGMNONG), 94 Tranh hai thai cuc . Chi thay nguy bién trong tu duy cia ngudi khac (song lai khong thay noi minh) ............2.ee cee eee eee eee 99 Thay mét sé lugng nguy bién nhu nhau trong moi thtf minh doc Két ludn: Nguy bién trong mét thé gi (Vatrong thegioihien thuG) =. 101fe Q@ _ a _ Qa - a a — “om < Hay “hoc cach hoc”... ©C A pprendre a apprendre” (“hoc cach hoc”) 1a mét khau hiéu néi tiéng trong tiéng Phap va khong dé... dich, vi dong tii “apprendre” trong tiéng Phap dudng nhu cé ca hai nghia trong tiéng Anh: “to teach” va “to learn”! Khéng co su tach bach gitia “day” va “hoc’, vi vi tri ctia ching déi khi cé thé thay thé cho nhau, hay ndi ngan, gitia chung cé mot su “van dong” Su van déng dy chinh la phuong phap. TU khi René Descartes viét quyén “Cac quy tac huéng dan tu duy” (Regles pour la direction de lesprit) nam 1628 va “Ludn van vé Phuong phap” (Discours de la Méthode) nam 1637, khoa hgc va tu duy khoa hoc that su’ budc vao thoi hién dai, ttic, ta khong cdn cé thé suy nghi va lam viéc nhu thé khéng c6... Descartes duge nita! Gan bén thé ky da tréi qua véi biét bao sy cai tién va tinh vi héa vé phuong phap trén moi linh vic, nhuing muc tiéu cla nd khong thay déi, ding nhu Kant da ndi: “Ta khong thé hoc triét hoc, ma chi cé thé hoc cach triét ly” hay nhu Idi cua Albert Einstein: “Gia tri cia m6t nén gido duc (...) khéng phai la day va hoc dugc nhiéu su kién ma 1a dao luyén cho tinh than biét tu duy...”.“The Foundation for Critical Thinking” (Quy Tu duy Phan bién) la m6t t6 chiic hoc thuat, cung c4p nhiéu “cém nang” vé tu duy khoa hoc dtigc bién soan chat ché, chat loc, ngan gon va thiét thuc, duc két nhiéu thanh tuu vé phuong phap trén “mau s6 chung” 1a khuyén khich tu duy phan tich va phan bién, cing vdi céc ky nang nghe, noi, doc, viét, hoc tap va nghién ctiu mot cach cé thuc chat, cd chiéu sau va dé dang dp dung vao cudc séng. BO sich CAM NANG TU DUY nay danh cho moi déc gia, ti hoc sinh, sinh vién dén cdc gidng vién, cac nha nghién cttu, doanh nhan, nguoi da di lam citing nhu quy phy huynh... mu6én nang cao nang luc tu duy cua minh. Hoc sinh, sinh vién co thé dgc cém nang nhu tai liéu tham khao dé hoc tét cac b6 mén; quy phy huynh cé thé sti dung cém nang dé vita nang cao nang lic tu duy cla minh viia gitip con em minh phat trién cdc ky nang tu duy can thiét dé hoc tét; cac giang vién, nha nghién citu cé thé sti dung cam nang dé xay dung tét cac cht dé cua minh; ngudi da di lam, doanh nhan... c6 thé ap dung cdc ky nang, y tudng cla cém nang vao céng viéc va cudc séng. Rat hoan nghénh va biét on Nha xuat ban Tong hgp Thanh phé Hé6 Chi Minh da dich va xuat ban bé sach quy nay dén ban doc Viét Nam. BUI VAN NAM SON2 Loi Noi dau Dé hiéu tam tri con ngudi, hay hiéu su tu lia minh. Anon huat ngit “fallacy” (nguy bién) cé nguén géc tii chit fallax (lita mi) va dOng tii fallere (danh ltia) trong tiéng Latinh. Day la mét khai niém quan trong trong cudc song con ngudi, vi hau hét tu duy con ngwéi déu ty danh Ita chinh minh cing nhu danh lita ngudi khac. Tam tri con ngudi khéng cé sy hudng dan ty nhién nao dé di dén chan ly, cing khong phai tu nhién biét yeu mén sy that. Diéu tam tri con ngudi yéu thich 1a chinh ban than tam tri, la nhiing gi phuc vu Igi ich cho nd, nhiing gi tang boc no, nhiing gi mang lai thti nd muén ha guc va pha huy tat thay nhiing gi “de doa” no. Nghién ctiu vé cdc nguy bién cé thé dugc tién hanh it nhat theo hai cach khac nhau. Theo 16i tiép can truyén théng: trong trudng hgp nay, ngudi ta sé dinh nghia, giai thich va minh hoa nhiing cach thiic lam cho cac lap luan khéng viing chac mang dang vé cé co sé viing chac. Hoac theo 16i tiép can sau hon, trong d6 ngudi ta gan viéc tao ra cac nguy bién véi viéc theo duéi cdc Igi ich va ham muén phi ly tinh ctia con ngudi. Néu sti dung 16i tiép can dau, ngudi hoc sé hoc duge rat it vi chi ghi nhé cac tén goi va dinh nghia cua cdc nguy bién, réi sé s6m quén hét. Tamtri cua ho phan Ién van bi bo mac nguyén nhu ci va do dé kh6ng xé dich gi. Mat khac, 16i tiép cn thit hai sé giup ta c6 thé sé dac nhting nhan thtic sau sac ca doi vé cach tam tri cua ta - hay moi tam tri - sti dung cac lap luan khong viing chac va cdc “meo ltia” tri tué nhu thé nao dé day cac muc tiéu cha minh tién xa hon niia. Khi xem xét that ky cac quyét dinh va hanh vi cua con ngudi, ta cd thé dé dang thay rang trong cudc séng, diéu dugec quan tam khéng phai la ai dung, ma 1a ai thang. Nhiing ngudi sé hiu stic manh dudi hinh thiic ctia cai, tai san va va khi 1a nhting ngwéi quyét dinh nhiing su that nao sé lén ngéi trén khap thé gidi va nhiing sy that nao sé bi nhao bang, bi budc phai cam lang hay bi dé nén. Truyén théng dai chung cua thé gidi tao ra mot sui thita thai thong tin khéng bao gid ngting nghi v6n lién tuc hi sinh “sui that” cho “su xuyén tac”. Khi dén duoc phia ding sau bé mat ctia cdc su viéc, ta sé nhan ra mét thé gidi trong d6 chi “truyén thong” va “thao tung” léng chat vao nhau thanh nhiing ti déng nghia that su. Ngudi hoc can nhiing céng cy tri tué va nhéing nhan thtic cé stic san tao dé tu bao vé minh khéng tré thanh nan nhan tri tué trong m6t thé gidi nhung nhtic bay ca an thit ngudi cla gidi truyén théng, hay té hon, tham gia vao bay ca nhung nhtc dy nhu mét cht cd non tré dang hoc tap. Nhiing nhan thtic sau sac va nhiing cong cu dua trén su chinh truc tri tué phai la muc tiéu téi hau cua viéc nghién ctiu cdc nguy bién. D6 ciing la muc dich cla chung téi trong cam nang nay. DewQe Guided Ete Richard Paul Linda Elder Trung tam Tu duy Phan bién Quy Tu duy Phan biénThe Thinker’s Guide to Fallacies 13 Su that va su Lia mi trong tam tri con ngudi Tam tri con ngudi la mot bé cau tric va hé thong ky diéu. Tam tri la trung tam cua y thiic va hanh dong, tao thanh mot ban sac déc dao va tao ra mét thé gidi quan. Nhting kinh nghiém phong phu sé xuat hién ra tii nhiing tuong tac cua tam tri véi thé gidi. N6 tu duy, cam nhan, ham muén. N6 linh hi chan ly va loai bé sai lam. No dat dugc nhiing nhan thtic su sac, song cing théu dét nén ca nhiing dinh kién. Ca chan ly hitu dung lin nhiing quan niém sai cé hai déu la nhiing sin phaém hén hgp cua no. Hon nila, né cé thé dé dang tin vao cai sai cing nhu cai dung. No cé thé nhin thay cai dep trong 16i hanh xtt dung dan va chinh stia nhiing thit hoan toan sai dao dtic. N6 c6 thé yéu va ghét; cé thé nhan lanh va déc ac. No cé thé gia tang kién thtic hoac sai lam. No cé thé khiém t6n tri tué hoac ngao man tri tué. N6 via vugt lén trén nhiing vat thu tao co nang luc thap hon viia si nhuc su ngay tho va thanh cao cua ho bang su tu huyén hoac va su cay nghiét cia nd. Lam thé nao con nguwdi cé thé tao ra bén trong tam tri cia chinh minh mét hén hgp thiéu nhat quan nhu thé gitia ly tinh va phi ly tinh? Cau tra 16i 14 no tu Iva chinh né. Thuc té, c6 1é dinh nghia dung va hiiu dung nhat vé con ngu6di la: con ngudi 1a “loai vat ty huyén hoac minh”. Sy Itia mi, tinh nudéc déi, nguy bién, 40 twéng va thoi dao diic gid 1a nhiing san pham cét 1éi cua ban tinh con ngudi trong trang thai “tu nhién” chua duge mai dita. Thay vi giam di nhiing khuynh14 Cém nang Turduy Nguy bién huéng dé, hau hét cdc anh hung xa hdi va trudng hoc lai tai dinh hudng ching, khién chung tré nén phtic tap hon, tinh vi hon va mo hé hon. Van dé nay con trim trong hon, khéng nhiing bdi con ngudi cé ban nang ty huyén hoac minh, ma con béi ho cd ban tinh lay xa hdi lam trung tam. Mdi nén van hoa va xa héi déu nhin minh nhu mot thi dac biét va chinh dang nhu ta co thé thay trong cac niém tin va thyc hanh co ban, trong moi gid tri va cm ky cua ho. Ban tinh ty tién cia cdc 16i séng thuéng nhat da dugc cdc nha nhan hoc (néu c6) cha xa hdi dé nhan ra, song van con chua duge hau hét cong chung biét dén. Nhifng con ngudi thiéu tinh than phan bién (nhiéing nha tu duy thiéu ky nang tri tué) C6 sy wu trdi lan at cua sé ligng nhiing ngudi khong ty do quyét dinh minh phai tin gi, hay néi dung hon, bi quy dinh vé mat xa hdi (hay bj nhdi so) khién ho tin vao nhiting diéu ho dang tin tuéng. Do la nhiing nha tu duy khéng phan tu. Tam tri cua ho 1a san phdm cia cac luc xa hdi va luc ca nhan ma ho khong hiéu, khéng kiém sodt va cling khéng quan tam. Nhiing niém tin c4 nhan cua ho thuong dua trén cdc dinh kién. Tu duy cia ho phan lén dug tao ra ti nhiing su rap khudn, bat chudc, don gian hoa qua mtic, trtiu tugng héa chung chung, ao tuéng, tu cao ty dai, nhiing su hgp ly héa, nhéing thé luGng nan sai va nguy bién lap lai van dé. Nhiing dong co cua ho thuéng dén tii nhiing ndi so va nhiing chap nhat phi ly tinh, sy hao huyén, ganh ghét caThe Thinker’s Guide to Fallacies 15 nhan, ngao man tri tué va tam thé hdi hot. Nhiing diéu dé da tré thanh mét phan trong ban sac cia ho. Nhiing ngudi nhu thé sé tap trung vao nhiing gi dang truc tiép tac dong dén ho, nhin thé gidi thong qua con mat dan toc cht nghia va lay toc ngudi lam trung tam. Ho gin mét khuén mau chung lén nhiing ngudi dén tii nhiing nén van héa khac. Khi nhiing niém tin cua ho bj tra van - du cdc niém tin dy cé khéng chinh dang dén dau di nfia - ho van cam thay minh bi cng kich ca nhan. Khi cam thay bi de doa, ho thuéng quay tré lai v6i 16i tu duy tré con va danh tra bang cam xuc. Khi nhiing dinh kién cia ho bj tra van, ho thuéng cam thay bi xuc pham va lén dn ngudi tra van 1a “khéng khoan dung” va “day dinh kién’. Ho dua vao nhiing sy khai quat héa chung chung dé hé tr¢ nhiing niém tin cia minh. Ho phan han khi bj “chinh’, bi bat déng y kién hay bi phé phan. Ho muén duge tang cudéng thém stic manh, muén duge phinh ninh va muén dugc tro nén quan trong. Ho muén sdng trong mét thé gidi hai mau trang-den don gian. Ho rat it hoac khong hiéu gi vé cac sac thai, cdc phan biét tinh té hay cdc y tinh vi. Ho muén ngudi ta cho ho biét ai la ké xau va ai la nguéi tét. Ho ty xem minh 1a “ngwdi t6t’, xem ké thi cua minh 1a “ngudi x4u”. Ho muén moi van dé déu quy lai thanh mét gidi phap don gian va gidi phap dy phai 1a tht ho quen thudc - chang han nhu triing phat ké xdu bang stic manh va bao luc. Nhiing hinh anh thi gidc co nhiéu quyén nang trong tam tri ho hon ng6n ngii trizu tugng. Ho dé cho minh bi 4n tugng béi quyén uy, quyén luc va suf tan duiong. Ho rat sin long chiu bj dinh huéng va kiém soat, mién 1a nhiing ngwéi kiém soat phinh ninh ho va dan ho dén ché tin rang nhiing quan diém cta hg 1a dung va sau sac.16 Cém nang Turduy Nguy bién Truyén théng dai ching dugec cau tric dé mdi goi nhiing ca nhan nhw thé. Nhting van dé phic hgp va tinh vi duge quy giam thanh nhiing céng thtic don gian héa (“Phai cting ac! Ba cudc dinh céng nia la cau mat viéc! Toi pham vi thanh nién ci xti nhu tudi thanh nién! Hodc theo chung ta hodc chéng lai chung ta!”). Su xuyén tac 1a tat ca; con cai thuc chat thi khéng lién quan. Nhifng ké thao tung lao luyén (nhitng nha tu duy phan bién theo nghia yéu) C6 mét nhom nho hon nhiéu gém nhiing ngudi lao luyén trong nghé thuat thao ting va kiém sodt. Nhiing ngudi nay rat khéo tap trung vao viéc theo dudi Igi ich riéng ctia minh ma khéng can tén trong vié ong nhu thé nao dén ngudi khac. Du nhiing ngwéi nay chia sé chung do tac nhiéu dac diém cia nha tu duy khéng phan bién, song van cé nhiing pham chit khién ho khac véi nhiing ngudi khong cé 6c phan bién. Ho kiém soat thuat hing bién day stic thuyét phuc hon. Ho phiic tap hon, néi nhiéu hon va nhin chung cé dia vi cao hon. Xét trung binh, ho hoc nhiéu hon va dat duge nhiéu thanh cong hon nhiing ngudi khéng co 6c phan bién. Tiéu biéu, ho dat dugc nhiéu quyén lic hon va chiém nhiing vi tri quyén uy. Ho quen véi viéc déng vai tro kiém soat trong cdc méi quan hé. Ho biét cach diing cau tric quyén luc da duge xac lap dé gia tang Igi ich cha minh. Vi vé can ban, ho khéng quan tam dén viéc gia tang cac gid tri thuan ly ma chi quan tam dén viéc lay dugc thi minh mu6n, nén ho rat cén than thé hién ra minh cing cé chung nhiing gid tri véi nhiing ngwéi ho dang thao tung.The Thinker’s Guide to Fallacies 7 Nhiing ké thao tung lao luyén 1a nhiing ké bat dong, nhiing ké song hiém khi cd nhan thtic sau sac. Ly do rat don gian. Ho kh6ng thé thao ting hiéu qua cdc thanh vién cha mot dam déng khan gid néu ho to ra cho dam dong do thay ho dang lam cho nhiing niém tin ca dam déng mat di gia tri luc. ay hay nhiing nha phé phan xa Nhiing ké thao ting khéng sti dung tri tué cho sy tét dep chung. Dung hon, ho ding no dé lay dugc thi ho muén khi lién két vdi nhiing ngudi chia sé chung nhiing Igi ich tu Igi cua ho. Sy thao ting, su théng tri, sy mi dan va sy kiém soat la nhiing cong cu cia ho"). Nhiing ngudi thao tung lao luyén muén anh hudng dén niém tin va hanh vi ctia ngwdi khac. Ho hiéu biét sau vé nhiing diéu khién nguwdi ta dé bi thao tung. Két qua 1a, ho ra stic xuat hién trudéc ngudi khdc theo mét cach khién ngudi ta lién tuéng ho véi quyén luc, thim quyén va cé dao diic dung truyén thong. Chang han, ta cé thé thay r6 su tac dong nay khi cac chinh tri gia xuat hién ra trudc dim déng khan gid voi nhiing bai dién thuyét hoanh trang song lai tréng rong vé tri tué. C6 mot sé nhan hiéu khac danh cho vai tro cua “nhiing ké thao tung’, nhu bac thay xuyén tac, nghé si diéu khién, bién si, ké tuyén truyén, tén nhdi so, ga mi dan va thudng thi bang tén “chinh tri gia” Muc tiéu cla ho luén luén 1a kiém soat nhiing gi ngudi khac nghi va lam, bang cach kiém soat cach théng tin duge trinh ra cho ngu6i khac. Ho chi (1) Mét ké mi dan khéng bao gid la mot nha phe phan xa hoi dich thie c& ma chi la mt ké bign thuyét, vi ho “cé khudy dong dim dong dan chung bing cach vién dén cim xiic, dinh kién, v.v.. hong nhanh chéng chiém duge cam tinh ciia ngudi ta va qua dé gianh léy quyén luc”, (Webster's New World Dictionary).18 Cém nang Turduy Nguy bién sti dung phuong tién “ly tri” khi nao phuong tién do cé thé duge ding dé tao ra vé ngoai mang tinh khach quan va hop ly. Diéu then chét la 6 ché ho luén luén ra stic che gidu mét s6 théng tin va mét s6 géc nhin sao cho chung khéng duge dua ra m6t cach céng bang cho céng chung. Nhifng con ngudi c6 tinh than phan bién (nhitng nha tu duy phan bién theo nghia manh) Cuéi cing, cé mét nhém tham chi con nhé hon nhiéu, gom nhiing ngudi cé ky nang tri tué song lai khong muén thao tung va kiém soat ngudi khéc. Dé 1a nhiing ngudi biét két hgp tw duy phan bién, tinh than céng bang, suf tu nhan thiic ban than va mét ham muon chan that muén phuc vu cho cdi t6t chung. Ho da phtic tap dé nhan ra cach nhiing ngudi tu Igi si dung kién thc vé ban tinh con ngudi va su khéo léo vé thuat hing bién dé theo dudi nhting muc dich vi ky. Ho y thtic rat r6 vé hién tugng cia x4 hdi truyén thong dai ching, cla cé may thuyét phuc cia truyén thong va su kiém soat xa hdi. Két qua 1a, ho cé nhiéu nhan thiic sau sac dén mtic khéng thé bi thao tung va cé dao diic t6t dep dén mtic khéng cam thay vui vé gi khi thao tung ngwéi khac. Ho co mot tam nhin vé mot thé gidi t6t dep hon, dao dtic hon. Tam nhin nay cé ca mot kién thtic thiic té vé viéc ching ta dang cach xa thé gidi thyc nhiéu dén bao nhiéu. Ho rat thuic té trong né luc khuyén khich sy chuyén dich tu “nhiing cai dang t6n tai” sang “nhting cai cé thé tén tai”. Ho c6 duge nhan thtic sau sic dé bang cach dau tranh véi ban tinh lay cdi Téi lam trung tam ca chinh ho va di dén ché (theoThe Thinker’s Guide to Fallacies 19 nhiing phuong cach ngay cing sau hon) nhin thay duge chinh minh dang nam trong nhiing quy trinh phi ly tinh. Khong cé ai thoat dau tré thanh mét nha tu duy cé tinh than céng bang réi sau dé lai tro thanh mét con ngudi vi ky ca. Tu duy vi ky la mang tinh ban nang. No 1a mét trang thai bém sinh. Thoat dau, chung ta tap trung vao chinh ban than minh: vao sy dau dén, ham muén, quan tam cia chinh minh. Ban dau, ta chi quan tam dén nhiing nhu cau cia ngudi khac khi ta bi budc phai lam thé. Chi thong qua m6t cam két v6i sy phat trién tri tué va dao dtc ctia chinh minh, ta mdi cé thé phat trién nhiing dac trung tri tué cha tinh thin céng bang. Diéu then chét la, nhiing nguéi cd tinh than céng bang luén bén bi phan dau dé dat dén géc nhin rng nhat, nhiéu théng tin nhat. Nhiing ngu6i cé tinh than cong bang khéng muén géc nhin nao bj dan ap ca. Ho mu6n cé sy thao luan céng khai dé bao chtia day dt nhiing goc nhin bat dong cing nhu goc nhin théng tri. Ho muén ngudi ta hgc dugec cach nhan ra khi co ngwéi dang cé thao tang ho dé khién ho tin hay lam nhiing diéu at han ho sé khdng tin hay khong lam néu ho tiép can dugc nhiéu thong tin hay nhiéu lap luan sau hon tii goc nhin bat déng. Ho mu6n moi nguéi thay r6 “cdc manh khée do ban” cua sul thuyét phuc mang tinh thao ting. Ho muén céng khai vach tran nhiing tinh huéng ma nguwéi giau va ngudi cd quyén luc dang thao tung nhiing ngudéi hau nhw khong cé cua cai va quyén hic gi. Ho mu6én nguwéi ta nhan ra cach ngudi giau va ngudi cé quyén thuéng cha dap lén tinh ca tin, sy kho dai va tinh dé bi ton thuong cua ngudi nghéo va ngudi that hoc dén nhu thé nao. Cén luu y rang nhiing ngudi duge goi 1a “ké thao tung” cting thudng 1a nan nhan cia sy tuyén truyén va muu meo20 Cém nang Turduy Nguy bién ctia chinh ho. Bi dinh mac vao sy tuyén truyén va su han hep trong tam nhin cia chinh minh, két qua 1a d6i khi ho sé that bai. Nhiéu doanh nghiép that bai, vi khong cé nang luc phan bién, phé phan nhiing do tudng cia minh. Cac quéc gia thuéng khéng hanh dong thanh céng vi cdc lanh dao cua ho bi dinh mac vao nhiing mé ta khéng thuic té ctia chinh minh vé thé gidi (va vé ké thu). Nhiing ké thao tung thuéng khong phai la nhiing ké hing tam Ién lao gi. Tam thé phién dién cia ho sé hoan toan ré rang véi nhiing ai cé thé danh gid duge su khac biét gitta tu duy “tu Igi” va tu duy “cong bang” Chi nhiing ai cé kha nang tw phan bién, tu phé phan va tu nhan thiic ban than mdi c6 thé danh gid dung minh dang vuéng dén mtic nao vao sy thao tung cla x4 hdi, tim ly va tri tué cua ngudi khac. Khai niém vé cac Nguy bién cia Tu tuéng Cac nghia cua tii “nguy bién” trong Ti dién Oxford g6m: 1. Lua mi, liia dao, lta bip, gian tra. 2. Sy danh lia, dan di sai hudéng, khong dang tin cay. Thuat ngit “fallacy” 3. Mot lip ludn dnb lita hay dinh (BUY bien) cd . Pee ee nguén géc ti chit lac hudng 1a m6t 16i nguy bién. fallax (lita mi) va Dac biét trong logic hoc la mét dong tiv fallere thiéu sét, vé ndi dung hay hinh —(danh lia) trong thtic, lam suy yéu mét suy luan. tiéng Latinh. Ngoai ra con 1a suy luan nguy bién, su nguy bién.