Isg Temelleri

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3955

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2740
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMELLERİ
Yazarlar
Prof.Dr. Yasin Dursun SARI (Ünite 1, 2, 5, 6, 7, 8)
Prof.Dr. Dilek BAYBORA (Ünite 3)
Doç.Dr. Abdurrahman İlhan ORAL (Ünite 4)
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2019 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcısı
Öğr.Gör. Orkun Şen
Dil ve Yazım Danışmanları

Prof.Dr. Emine Kolaç
Emine Koyuncu
Ölçme Değerlendirme Sorumluları

Öğr.Gör. Atilla Tekin
Kübra Şentürk
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafikerler
Ayşegül Dibek
Gülşah Karabulut
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
E-ISBN
978-975-06-3660-8
Bu kitabın tüm hakları ANADOLU ÜNİVERSİTESİ’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Aralık 2019
3341-0-0-0-2009-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı, Temelleri................................... 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 3
İş Güvenliği mi? Yaşam Güvenliği mi? ...................................................................... 3
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI .............................................................. 4
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı ............................................................................... 5
Neden İş Sağlığı ve Güvenliği? ................................................................................... 6
Neden İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Meydana Geliyor? .................................... 6
Tehlikelerin Belirlenmesi ...................................................................................... 6
Küreselleşme, İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Artışı ................................... 8
Güvenlik Önlemleri ..................................................................................................... 9
Neden İSG’de Önleyici Yaklaşım? .............................................................................. 9
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ BOYUTLARI ........................................................... 11
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sosyal Etkisi ..................................................................... 11
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Ekonomik Etkisi .............................................................. 12
İş Sağlığı ve Güvenliğinin İşletmeler Açısından Önemi ......................................... 12
Rekabet Gücü Açısından İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi .................................. 14
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAPSAM VE STRATEJİSİ .................................... 14
İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamı ................................................................................. 15
İş Sağlığı ve Güvenliğinde Stratejik Hedefler ........................................................... 16
Prosedür ve Talimat Kavramı ............................................................................... 17
İş Sağlığı ve Güvenliği Talimatı Nasıl Hazırlanır? .................................................... 17
Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi .................................................................... 18
Güvenlik Önlemlerinin Belirlenmesi .................................................................. 18
İSG Belgelendirme ve Takibi Prosedürleri ................................................................ 19
Eğitim Prosedürü ................................................................................................... 19
Risk Değerlendirme Prosedürü ............................................................................ 20
Acil Durum Prosedürü .......................................................................................... 20
Sağlık Gözetimi Prosedürü ................................................................................... 21
İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Prosedürü ..................................................... 21
İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Prosedürü ..................................................... 21
İş İzinleri Prosedürü .............................................................................................. 22
Alt İşveren veya Yüklenici Prosedürü ................................................................. 22
Dosyalama ve Arşiv Prosedürü ............................................................................ 22
İç Yönerge ................................................................................................................ 25
Talimatlar ................................................................................................................ 26
Formlar .................................................................................................................... 26
Özet ................................................................................................................................ 28
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 29
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 30
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 31
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 31
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 32
İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı......................................................... 34 2. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 35
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ ............................................................... 36
iv İçindekiler
İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Tanımlamaları ........................................................ 36

İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürünün Özellikleri ........................................................ 38
Olumlu ve Olumsuz İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü .............................................. 39
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İKLİMİ ..................................................................... 41
İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası ve İş Sağlığı ve Güvenliği İklimi ........................ 42
Yönetim Taahhüdü ve Çalışanların Katılımı ............................................................ 43
YÖNETİM SİSTEMLERİ İLE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ .......... 45
Yönetim Sistemleri ....................................................................................................... 46
Kalite Yönetim Sistemi ................................................................................................. 47
Kalite Yönetim Sistemlerinin Faydaları ............................................................... 47
OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi .......................................... 47
ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ................................................. 48
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi ............................................................................. 48
İSG Yönetimi ve Kültür İlişkisi ................................................................................... 48
Önleyici Yaklaşım ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulların Önemi .......................... 49
TÜRKİYE’DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALGISI ............................................ 49
Güçlü – Zayıf – Fırsat – Tehditler Analizi ................................................................ 55
Güçlü Yönler .......................................................................................................... 55
Zayıf Yönler ............................................................................................................ 56
Özet ................................................................................................................................ 58
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 60
3. ÜNİTE İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış.......................................... 64

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ .................................... 65
Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi ............................................ 65
Sanayi Devrimi’nden Önceki Dönem ................................................................. 65
Sanayi Devrimi Dönemi ........................................................................................ 66
Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi .......................................... 68
Cumhuriyet’ten Önceki Dönem ........................................................................... 68
Tanzimat’tan Önceki Dönem ................................................................................ 68
Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi .......................................................................... 69
Cumhuriyet Dönemi ............................................................................................. 70
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMACI ............................................................. 73
Çalışanları Korumak .................................................................................................... 73
Üretim Güvenliğini Sağlamak .................................................................................... 73
İşyeri Güvenliğini Sağlamak ....................................................................................... 73
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ ............................................................. 73
Teknik Zorunluluklar .................................................................................................. 73
Ekonomik Zorunluluklar ............................................................................................ 74
Sosyal Zorunluluklar ................................................................................................... 74
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALANINDA KAVRAMLAR ................................. 75
İş Sağlığı ......................................................................................................................... 75
İş Güvenliği ................................................................................................................... 75
İş Kazası ......................................................................................................................... 75
Meslek Hastalığı ........................................................................................................... 78
İçindekiler v
Özet ................................................................................................................................ 79
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 81
Okuma Parçası .............................................................................................................. 81
İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Değerlendirilmesi...... 84 4. ÜNİTE

İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARININ NEDENLERİ ....................... 85
İş Kazalarının Nedenleri .............................................................................................. 85
İnsana Bağlı Nedenler ........................................................................................... 86
Fiziksel ve Mekanik Çevre Koşullarına Bağlı Nedenler (Teknik Nedenler) .. 92
Meslek Hastalıklarının Nedenleri ............................................................................. 96
Kimyasallar ............................................................................................................. 96
Tozlar ....................................................................................................................... 98
Mikroorganizmalar ................................................................................................ 98
Fiziksel Faktörler .................................................................................................... 100
İŞ KAZALARINA VE MESLEK HASTALIKLARINA KARŞI ALINABİLECEK
ÖNLEMLER .................................................................................................................. 101
İş Kazalarına Karşı Alınması Gereken Önlemler ..................................................... 102
İş Kazalarının Önlenmesinde İşverenlerin Rolü ................................................ 102
İş Kazalarının Önlenmesinde İşçilerin Rolü ...................................................... 104
İş Kazalarının Önlenmesinde Sendikaların Rolü .............................................. 104
İş Kazalarının Önlenmesinde Devletin Rolü ...................................................... 104
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınması Gereken Önlemler ..................................... 105
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınabilecek Genel Önlemler .............................. 105
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınabilecek Özel Önlemler ................................ 106
İşçilerin Sağlığını Korumaya Yönelik Önlemler ...................................................... 107
Koruyucu Sağlık Hizmetleri ................................................................................. 107
Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri ............................................................................. 109
Rehabilitasyon ........................................................................................................ 110
İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARINDAN DOĞAN
MALİYETLER .............................................................................................................. 110
İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının İşçiler Açısından Maliyeti .......................... 110
Çalışma Gücünde veya Meslekte Kazanma Gücünde Kayıplar ....................... 111
Gelir Kaybı veya Gelirde Azalmalar .................................................................... 111
Psikolojik ve Ruhsal Sorunların Ortaya Çıkması .............................................. 111
İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının İşveren Açısından Maliyeti ........................ 112
Doğrudan Maliyetler ............................................................................................. 112
Dolaylı Maliyetler ................................................................................................... 112
İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Ülke Açısından Maliyeti ............................. 113
Özet................................................................................................................................. 115
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 117
Okuma Parçası .............................................................................................................. 117
vi İçindekiler
5. ÜNİTE İş Güvenliği Hizmetleri.................................................................. 120

GİRİŞ ............................................................................................................................. 121
İŞ GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ ............................................... 122
İş Güvenliği Hizmetlerinde İşverenin Yükümlülüğü ............................................... 125
İşverenlere İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Desteği ................................................. 128
Başvuru ve Destek Ödeme Şartları ...................................................................... 128
Kamu Kurumlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Sağlanması ............ 130
İşverenin İş sağlığı ve Güvenliği Hizmetini Üstlenmesi ......................................... 131
İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı
ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik ................................................... 132
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ NİTELİKLERİ VE
GÖREVLENDİRİLMELERİ ....................................................................................... 136
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri .................... 136
İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri ................................................................. 137
İş Güvenliği Uzmanlarının Belgelendirilmesi ................................................... 137
İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri ..................................................... 139
İş Güvenliği Uzmanlarının Eğitimleri ................................................................ 139
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE GÖREVLERİ ..... 140
İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri .......................................................................... 140
İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri ............................................................. 141
İş Güvenliği Uzmanının Asli Görevleri ..................................................................... 142
Rehberlik ................................................................................................................. 142
Risk Değerlendirmesi ............................................................................................ 143
Çalışma Ortamı Gözetimi ..................................................................................... 143
Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt ............................................................................. 144
İş Başı Yapan İş Güvenliği Uzmanının Öncelikle Yapması Gerekenler ............... 145
Çalışma Ortamı Gözetimi ..................................................................................... 145
İlgili Birimlerle İşbirliği ......................................................................................... 145
Kayıtlar .................................................................................................................... 145
Rehberlik Faaliyetleri ............................................................................................. 146
Eğitim Faaliyetleri .................................................................................................. 146
Bilgilendirme .......................................................................................................... 146
Özet ................................................................................................................................ 147
Yaşamın içinden ........................................................................................................... 149
Okuma Parçası .............................................................................................................. 149
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı.......................................................................... 150
6. ÜNİTE İş Yerlerinde İş Sağlığı Hizmetleri................................................. 152

GİRİŞ ............................................................................................................................. 153
İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ ...................................................... 154
İş Güvenliği Hizmetlerinde İşverenin Yükümlülüğü ............................................... 157
İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi ..................................... 158
Sağlık Gözetimi ...................................................................................................... 158
İş Yeri Hekiminin Yetkileri ................................................................................... 161
İçindekiler vii
İş Yeri Hekiminin Yükümlülükleri ...................................................................... 162
İş Yerlerinde İşsizlik Sigortası Prim Teşviki ........................................................ 162
İŞ YERİ HEKİMLERİNİN YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE GÖREVLERİ .............. 166
İş Yeri Hekimliği Belgesi .............................................................................................. 167
İş Yeri Hekimliği Sınavı ............................................................................................... 167
İş Yeri Hekimlerinin Çalışma Süreleri ....................................................................... 168
İş Yeri Hekimlerinin Görevleri ................................................................................... 169
Rehberlik ................................................................................................................. 169
Sağlık Gözetimi ...................................................................................................... 172
Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt ............................................................................. 178
İlgili Birimlerle İş Birliği ....................................................................................... 179
DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE GÖREVLERİ .... 179
Diğer Sağlık Personelinin Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri ................................ 179
Diğer Sağlık Personeli Belgesi .............................................................................. 180
Diğer Sağlık Personelinin Çalışma Süreleri ........................................................ 180
Diğer Sağlık Personelinin Görevleri .......................................................................... 180
Diğer Sağlık Personelinin Yetkileri ............................................................................ 181
Diğer Sağlık Personelinin Yükümlülükleri ............................................................... 181
Özet ................................................................................................................................ 182
İş Yerlerinde İş Sağlığı ve İş Güvenliği Organizasyonu.................186 7. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 187
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ (İSG) KURULU ....................................................... 188
Avrupa Birliği ve Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları .............................. 189
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu (İSGK) Yapısı ve Görevleri .............................. 189
Avrupa Birliği’nde İş sağlığı ve Güvenliği Kurulu Uygulamaları ..................... 190
Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları ............................................................. 191
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik ve İş Sağlığı ve
Güvenlik Kurulu’nun Mevzuat Dayanağı ........................................................... 191
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kimlerden Oluşur? ........................................... 192
Kurul Üyelerinin Alması Gereken Eğitimler ...................................................... 193
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulun Çalışma Usulleri .................................................... 195
Görev ve Yetkiler .................................................................................................... 196
İşverenin veya İşveren Vekilinin Kurula İlişkin Genel Yükümlülüğü ............. 196
Kurulun Yükümlülüğü .......................................................................................... 196
Çalışanların Yükümlülüğü .................................................................................... 197
ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ, İŞ YERİ SAĞLIK VE
GÜVENLİK BİRİMİ .................................................................................................... 197
Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) ...................................................................... 198
Kimler OSGB Açabilir? ......................................................................................... 198
OSGB’de Çalıştırılması Zorunlu Olan Personel ................................................. 199
İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB) .................................................................. 199
Kimler İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB) Kurmak Zorundadır? ........ 199
İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi Şartları ............................................................ 201
viii İçindekiler
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütülmesi Amacıyla Sağlanacak

Şartlar ....................................................................................................................... 202
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi Şartları ............................................................ 202
İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminin
Çalışma Usul ve Esasları .............................................................................................. 203
İSGB ve OSGB’lerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları ........................................ 204
Görevlendirme Belgesi ve Sözleşme .................................................................... 205
İş Birliği ve Koordinasyon ..................................................................................... 206
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin Başvuru İşlemleri ............................... 206
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin Yetkilendirilmesi ................................ 207
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ ......................................... 208
İşverenin Yükümlülüğü ............................................................................................... 209
Çalışan Temsilcisi Adaylarının Belirlenmesi ............................................................ 209
Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri ................................................................................ 209
Çalışan Temsilcilerinin Seçilme veya Atanma Koşulları ........................................ 210
Çalışan Temsilcisinin Yetki ve Yükümlülüğü ........................................................... 211
Kayıt ......................................................................................................................... 211
Çalışan Temsilcisinin Eğitimi ............................................................................... 211
Özet ................................................................................................................................ 213
Okuma Parçası .............................................................................................................. 216
8. ÜNİTE İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve Terminolojisi......................... 222

GİRİŞ ............................................................................................................................. 223
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL KAVRAMLARI ........................................ 224
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) ....................................................................................... 226
İş Güvenliği ................................................................................................................... 226
İş Sağlığı ......................................................................................................................... 226
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Politikası ...................................................................... 227
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönetim Sistemi ......................................................... 228
Tehlike ............................................................................................................................ 229
Olay ............................................................................................................................... 229
Ramak Kala Olay .......................................................................................................... 230
Risk ................................................................................................................................. 230
Risk Yönetimi Kavramı ................................................................................................ 230
Risk Yönetim Süreci .................................................................................................... 231
Risk Değerlendirmesi .................................................................................................. 231
Tehlikelerin tanımlanması .................................................................................... 232
Risklerin Belirlenmesi ve Analizi ......................................................................... 232
Risk Kontrol Adımları ........................................................................................... 233
MEVZUATTA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TERMİNOLOJİSİ ........................ 233
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunundaki Tanımlar ........................................................ 234
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliklerindeki Temel İSG Tanımları ...................... 235
SOSYAL GÜVENLİKTE İSG TERMİNOLOJİSİ ..................................................... 242
Sigortalılık ..................................................................................................................... 243
İçindekiler ix
Aktif Sigortalı .......................................................................................................... 243
Analık Haâli ............................................................................................................ 243
Genel Sağlık Sigortası ............................................................................................ 243
Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Oranı ............................................................... 243
Kısa Vadeli Sigorta Kolları .................................................................................... 244
Sigortalı .................................................................................................................... 244
Sosyal Sigortalar ..................................................................................................... 244
Çalışan, İşveren, İş ve İş Yeri ....................................................................................... 244
Alt İşveren/Aracı/Taşeron (Sosyal Güvenlik Mevzuatı) .................................. 244
Alt İşveren/Taşeron (İş Kanunu) .......................................................................... 244
Asgari İşçilik Oranı ................................................................................................ 244
Asgari İşçilik ........................................................................................................... 244
Asıl İş ....................................................................................................................... 244
Asıl İşveren .............................................................................................................. 245
Askerî İş Yerleri ...................................................................................................... 245
Bağımsız Çalışanlar ................................................................................................ 245
Bağımsız İş Yeri ..................................................................................................... 245
Çırak ........................................................................................................................ 245
Çocuk İşçi ................................................................................................................ 245
Daimi İş Yeri ........................................................................................................... 245
Geçici İşçi ................................................................................................................ 245
Genç İşçi .................................................................................................................. 245
İş ............................................................................................................................... 245
Asıl İş ....................................................................................................................... 246
Aylık ......................................................................................................................... 246
İş Yeri ....................................................................................................................... 246
İş Yeri (Konut Kapıcısı için) .................................................................................. 247
İş Yeri (Maden) ....................................................................................................... 247
İş Yeri (Sosyal Güvenlik Mevzuatı) ...................................................................... 247
İş Yeri Sahibi ........................................................................................................... 247
İşçi ........................................................................................................................... 247
İşe Giriş Bildirgesi .................................................................................................. 247
İş Kolu Kodu ........................................................................................................... 247
İş Kolu ...................................................................................................................... 247
İşletmelerde Mesleki Eğitim ........................................................................................ 247
İşveren (Deniz İş Kanunu) .................................................................................... 248
İşveren (İş Kanunu) ............................................................................................... 248
İşveren (Konut Kapıcısı için) ............................................................................... 248
İşveren (Korumalı İş Yeri için) ............................................................................. 248
İşveren (Sosyal Güvenlik Mevzuatı) .................................................................... 248
İşveren Vekili (Deniz İş Kanunu) ......................................................................... 248
İşveren Vekili (İş Kanunu) .................................................................................... 248
İşveren Vekili (Konut Kapıcısı için) ..................................................................... 248
İşveren Vekili (SGK Mevzuatı) ............................................................................. 248
Kuruluş .................................................................................................................... 248
Meslek ...................................................................................................................... 248
Mesleki Eğitim ........................................................................................................ 249
Tüzel Kişi ................................................................................................................. 249
Ücret (İş Kanunu) ................................................................................................. 249
x İçindekiler
Ücret (SGK Mevzuatı) ........................................................................................... 249

Ücret Alacağı .......................................................................................................... 249
Ücretsiz İzin ............................................................................................................ 249
İş Kazası, Meslek Hastalığı ve Sosyal Güvenlik ........................................................ 249
Arıza/Hastalık Listesi ............................................................................................. 249
Hastalık Hali ................................................................................................................. 249
Hastalık Prim Tutarı .............................................................................................. 249
Hastane Çıkışı ......................................................................................................... 250
İş Göremezlik .......................................................................................................... 250
İş İlişkisi ................................................................................................................... 250
İş Kazası Prim Oranı .............................................................................................. 250
İş Kazası ................................................................................................................... 250
Malul ........................................................................................................................ 250
Malulen Emeklilik .................................................................................................. 250
Maluliyet Sınıfı ....................................................................................................... 251
Malullük Aylığı ....................................................................................................... 251
Malullük .................................................................................................................. 251
Ölüm Aylığı ............................................................................................................. 251
Meslek Hastalığı .................................................................................................... 251
Sakatlık (maluliyet) ................................................................................................ 252
Sürekli İş Göremezlik Geliri ................................................................................. 252
Sürekli İş Göremezlik ............................................................................................ 252
Vazife Malullüğü Tespit Kurulu ............................................................................ 252
Vazife Malullüğü .................................................................................................... 252
Vazife Malulü .......................................................................................................... 252
Sosyal, İdari ve Hukuki Konular ................................................................................ 252
Cenaze Ödeneği ..................................................................................................... 252
Ceza Parası (İşçilere Uygulanan) ......................................................................... 253
Hizmet Tespit Davası ............................................................................................. 253
İdari Para Cezası ..................................................................................................... 253
Kaçınılmazlık İlkesi ............................................................................................... 253
Ölüm Geliri ............................................................................................................. 253
Ölüm Toptan Ödemesi .......................................................................................... 253
Ölüm Yardımı ......................................................................................................... 253
Rücu ......................................................................................................................... 253
Zorlayıcı Sebepler ................................................................................................... 253
Diğer Konular ............................................................................................................... 254
Balthazard Formülü ............................................................................................... 254
Bildirge .................................................................................................................... 254
Derece Yükseltme ................................................................................................... 254
Derece ...................................................................................................................... 254
Gelir ......................................................................................................................... 254
Gerçek Kişi .............................................................................................................. 254
Hak Edilen İstirahat Süresi ................................................................................... 254
Hak Sahibi ............................................................................................................... 254
Harp Malulü ............................................................................................................ 255
Hizmet Akdi ........................................................................................................... 255
Hizmet Süresi .......................................................................................................... 255
İkramiye .................................................................................................................. 255
İçindekiler xi
İşkolu ........................................................................................................................ 255
Kıdem ...................................................................................................................... 255
Sağlık Hizmeti Sunucusu ...................................................................................... 255
Sendika .................................................................................................................... 255
Sosyal Güvenlik Sağlık Kurulu ............................................................................. 255
Tehlike Sınıfı ........................................................................................................... 255
Özet ................................................................................................................................ 257
Yaşamın İçinden .......................................................................................................... 259
Yararlanılan İnternet Kaynaklar ................................................................................. 262
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 İş sağlığı ve güvenliğinin kavram ve gerekliliğini ve iş yerlerindeki tehlike ve
riskleri tanımlayabilme; iş sağlığı ve güvenliğinde önleyici yaklaşımın olumlu
sonuçlarını açıklayabilecek,
 İş sağlığı ve güvenliğinin sosyoekonomik boyutunu ve işletmelere sağladığı
olumlu etkiyi ve işletmeler arasındaki rekabet gücüne katkısını açıklayabilecek,
 İş sağlığı ve güvenliği kapsamını ve stratejik hedeflerini ve iş sağlığı ve güvenli-
ği prosedürlerini açıklayabilecek
bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı • İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsam
• İş Sağlığı ve Güvenliği Boyutları ve Stratejisi

İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI
İş Sağlığı ve Güvenliğinin İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı,
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ BOYUTLARI
Temelleri Temelleri • İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAPSAM VE
STRATEJİSİ
İş Sağlığı ve Güvenliği
Kavramı, Temelleri
GİRİŞ
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) potansiyel tehlike durumlarında, işletmede veya iş
yerinde herhangi bir aksaklık olmadan önleyici tedbirlerin alınmasına imkân ve-
ren analizleri ve çalışmaları bir arıza oluşmamışken bile işletmede oluşabilecek
tehlikelerin ve risklerin öngörülerek bunların kaynağından yok edilmesini içe-
ren bir olgudur. İş kazalarının azaltılması hatta önlenmesi (sıfır iş kazası), mes-
lek hastalıklarının önlenmesi ve güvenli kaliteli çalışma yaşamının sağlanması
İSG’nin nihai hedeflerindendir. Ayrıca çalışanların güvenli ve sağlıklı bir iş yeri
ortamında çalışma hayatlarını devam ettirmelerinin sağlanması insani ve vicdani
bir görev ve işletmelerin kurallara uymasının bir sonucu olmaktadır. Görünür-
de İSG’ye yapılan yatırım işveren ve işletmeler açısından bir ekonomik külfet ve
zorluk gözükmesine rağmen gerçekte, işletmeye verimlilik, performans artışı gibi
konularda önemli bir getiri sağlamakta ve destek vermektedir.
İş kazası ve meslek hastalığından sonra telafi edici çözümler değil, önleyici bir
yaklaşım ile iş kazası ve meslek hastalıkları önceden önlenebilmelidir. Bu nedenle
mesleki yeterliliğe sahip, İSG önemini kavrayan çalışanların meydana getirdiği
güvenli bir çalışma ortamı, iş kazaları ve meslek hastalıklarına sebep olan etken-
lerin ortadan kaldırılması açısından önem taşır. Bu sayede mutlu ve güvenilir bir
çalışmanın yanı sıra iş kazası ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve
manevi kayıpların yerine üretime ve verimliliğe dönüşen bir çalışma ortamı olu-
şur. Bir işletmede veya iş yerinde en üst seviyedeki yönetimin kararlılığı ve İSG
politikalarını kapsayan planlamaları sonucu, çalışanların işlerine olan bağlılık ve
sahiplenmesi artar ve bundan dolayı maddi ve manevi işletme verimliliği büyük
oranda yükselir.
İş Güvenliği mi? Yaşam Güvenliği mi?

İş sağlığı ve güvenliği denince “İşin niteliği ve yürütme bakımından iş yerine bağlı
bulunan yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve
bakım yerleri gibi eklentiler ve araçlar gibi iş faaliyetlerinin sürdürüldüğü yerle-
rin” akla gelmesi isabetli bir düşünce değildir; aksine İSG denince her türlü faa-
liyet akla gelmelidir. İş sağlığı ve güvenliği her ne amaçla yapılırsa yapılsın, bir iş,
faaliyet esnasında ve sonrasında insanın, beden ve sağlık durumunun korunması
4 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temelleri
ve bozulmaması olarak düşünülmelidir. “Bu açıdan bakıldığında yaşamın içinde,

hayatın her safhasında gerçekleşen tüm faaliyetlerde iş sağlığı ve güvenliği vardır.
Ücretle yapılan işler haricinde kalan günlük hayattaki her türlü faaliyet ve iş için
genellikle yaşam güvenliği deyimi kullanılmaktadır; halbuki gerek iş yerinde ge-
rekse yaşam faaliyetlerinde sağlığın ve güvenliğin korunması beraber bir bütün
olarak düşünülmelidir.”
Bu bölümde öncelikle iş sağlığı ve güvenliği kavramı ve amaçlarına değinile-
cektir. Bu bilgilerden sonra, iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenleri ve ko-
ruyucu tedbirleri konusu ele alınacaktır. İSG’de önleyici yaklaşımın iş sağlığı ve
güvenliği kültürüne etkisi ve iş sağlığı ve güvenliğinin boyutları bu bölümün diğer
bir konusu olacaktır. Bölümün son konusu ise İSG kapsamı ve stratejisi olacaktır.
Şekil 1.1
Önleyici Yaklaşım
Tehlike ve Risklere
Karşı En Etkili
Çözümdür.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI

İş sağlığı ve güvenliği insanlığın toplumsal, sosyal hayatıyla beraber başlayan bir
olgudur. İnsanlar yaralanma ve hasta olma gibi olaylara karşı kendini koruma his-
sine doğuştan sahiptir. Yapılan işlerden dolayı oluşan olumsuzluklar, kazalar ile
mesleki ve anlık hastalıklar gibi çalışmayı engelleyen ve iş gücü kaybına sebebiyet
veren olaylara karşı önlem alma gereği her zaman gündemde olmuştur. Sanayinin
gelişmemiş olduğu çağlarda iş sağlığı ve güvenliği önemli bir konu olarak değer-
lendirilememiştir. İnsanlığın sanayileşme sürecine girmesiyle birlikte iş yerlerinde
can güvenliğini ve sağlığını tehdit eden birçok tehlike ve risk ortaya çıkmıştır. Bu
riskler, iş kazası ve meslek hastalığına sebep olmakla beraber iş verimini düşür-
müş ve işletmenin sağlıklı büyümesini engellemiştir. Faaliyet alanlarının artması,
işlemlerin karmaşıklaşması, bunların neticesinde tehlikelerin çoğalması, bazı ku-
ralların konulmasını, standartların ve kanunların çıkarılmasını gerekli kılmıştır.
İş sağlığı ve güvenliğinin önemi idrak edilmiş ve önleyici tedbirler alma zorunlu-
luğu ortaya çıkmıştır. Bu zorunluluk çerçevesinde önlemler alınmaya başlanmış
ancak sanayileşme alanındaki hızlı ilerleme ve çarpık gelişmeler ile bu önlemler
1. Ünite - İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı, Temelleri 5
de yetersiz hâle gelmeye başlamıştır. Bu sürecin sonunda iş sağlığı ve güvenliğinin

bilimsel olarak ele alınması gerekliliği ortaya çıkmış ve iş sağlığı ve güvenliği kav-
ramı yaygınlaşmaya başlamıştır.
İşte bütün bunlardan dolayı konu ile ilgili bilimsel araştırmaların sonucunda,
tıbbın, tekniğin, diğer bilim dallarının ortak bir çalışma alanı olarak, iş sağlığı
ve güvenliği kavramı olgunlaşmıştır. Hipokrat’ın kurşun zehirlenmesini tespiti ile
başlayan iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları günümüzde pek çok çalışmanın yapıl-
dığı; hatta sadece meslek hastalıkları ile ilgilenen birimlerin olduğu sağlık kurum-
larının tesis edilmesi düzeyine ulaşmıştır.
İş güvenliği kavramı; “iş yerlerinde işin yapımı sırasında, sağlığa, işe ve iş ye-
rine, zarar verebilecek olan, çeşitli sebeplerden kaynaklanan, olumsuz şartlardan
korunmak amacı ile yapılan planlı çalışmaların hepsi” şeklinde tanımlanmakta-
dır. Başka bir tanıma göre ise; “iş yerlerinde, işin yürütülmesi ile ilgili olarak olu-
şan tehlikelerden, sağlığa zarar verecek koşullardan korunmak ve daha uygun bir
iş ortamı oluşturmak için gerçekleştirilen metodlu çalışmalar” iş güvenliği olarak
adlandırılmakta ve çalışan güvenliği, işletme güvenliği ve üretim güvenliği kav-
ramlarını da kapsayan entegre bir olguyu ifade etmektedir.
İş sağlığı kavramı ise; “tüm mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal, sosyal
iyilik durumlarını sürdürmek; çalışanların çalışma koşullarından kaynaklanan
risklerden korunmasını sağlamak, sağlıklarının bozulmasını önlemek, kendileri-
ne uygun işlere yerleştirmek işin insana ve insanın işe uyumunu” kapsamaktadır.
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı

İş sağlığı ve güvenliğinin en önemli hedefi ve gayesi iş yerlerinde çalışanların sağ-
lık ve güvenlik şartlarının sürekli korunması için önlemlerin alınmasıdır. Çalışan-
ları her türlü riske karşı korumak, rahat ve güvenli bir ortamda çalışmalarını sağ-
lamak; tehlikeli durumları ortadan kaldırmak ve güvenilen bir üretim ve hizmet
sistemini sağlamak, iş sağlığı ve güvenliğinin en önemli politikasıdır.
İş hayatının her cihetle veriminin artırılması, mesleki tehlike ve risklerin be-
lirlenmesi, tehlike ve risk etmenlerinin mümkünse kaynağında yok edilmesi ile
mümkündür. Diğer bir deyişle iş kazası ve meslek hastalıklarının kaynağında yok
edilmesi işletmelerin öncelikli politikası ve hedefi olmalıdır. Son yıllarda yapılan
çalışmalar ve araştırmalar iş kazalarının azaltılabileceğini göstermektedir. Bunun
sağlanabilmesi ve iş kazalarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpların en aza
indirilmesi için iş sağlığı ve güvenliğine yönelik çalışmalara gereken önemin ve-
rilmesi zorunludur. İş sağlığı ve güvenliğini sağlamak, bilimsel araştırmaya dayalı
planlı çalışmalar ile geliştirilen güvenlik önlemleri ile mümkündür.
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), günümüzden yetmiş yıl öncesinde iş sağ-
lığı ve güvenliği amacını; “çalışanların sağlık ve refahlarının en üst düzeye yüksel-
tilmesi; iş yeri koşullarının, çevrenin ve üretilen malların getirdiği sağlığa aykırı
sonuçların ortadan kaldırılması; çalışanların uygun işlere yerleştirilmesi ve gerek-
sinimlere uygun bir iş ortamı oluşturulması” gibi dışsal faktörleri de içine alacak
şekilde tanımlamıştır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) iş sağlığı
ve güvenliği amacını; “çalışan tüm insanların fiziksel, ruhsal, sosyal yönden tam
iyilik durumlarının sağlanmasını en yüksek düzeylerde sürdürülmesini, iş ko-
şulları ve kullanılan zararlı maddeler nedeniyle çalışanların sağlığına gelebilecek
zararların önlenmesini, çalışanın fizyolojik özelliklerine uygun işlere yerleştiril-
mesini, işin insana ve insanın işe uyması” olarak ifade etmiştir.
Neden İş Sağlığı ve Güvenliği?

İş Sağlığı ve Güvenliği için yapılan her türlü harcama ve faaliyet, işletmeye sürek-
li yarar sağlayan bir yatırım olarak görülmesi gerekir. Bilimsel çalışmalar ve saha
araştırmaları, iş kazaları ve meslek hastalığından kaynaklı zararların, iş sağlığı ve
güvenliğini sağlamaya yönelik önlemler için yapılacak maddi ve manevi telafiden
(tazminden) daha fazla olduğu gerçeğini ortaya koymuştur. Bu gerçeğe rağmen,
iş kazası ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen insan hayatının değerini hiçbir
maddi değerle karşılaştırmak mümkün olamaz. Her türlü çalışma ve üretimin ama-
cı her bir çalışanın refahı, sağlığı, güvenliği ve mutluluğunun sağlanması olmalıdır.
Neden İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Meydana Geliyor?

İş kazası ve meslek hastalıklarının meydana gelmesiyle ilgili birçok teori olmasına
karşın çalışanların değişik nedenlerden dolayı çalışma sırasında gösterdikleri güven-
siz durum ve davranışlar en önemli etken olarak gösterilmektedir. Günümüze kadar
yapılan bilimsel çalışmalar ve araştırmalardan iş kazaları ve meslek hastalıklarının ne-
denlerini oluşturan güvensiz durum ve davranışların çalışma esnasındaki teknik ve
çevresel faktörlerden kaynaklandığı ve bu etmenlerin belirlenmesinin büyük önem
taşıdığı ortaya çıkmıştır. İş kazaları ve meslek hastalıklarına neden olan aksaklıkla-
rın ve tehlikelerin belirlenerek analizlerinin ve değerlendirmelerinin yapılmasından
sonra, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenerek uygulanması gereklidir. Diğer
nedenlere göre daha çok olan bu güvensiz durum ve davranışlar ciddiye alınarak iş ka-
zası ve meslek hastalıklarının önüne geçecek güvenlik önlemlerinin araştırılıp uygu-
lanması gerekir. Bu ise iş yeri ortamından, üretim sürecinden, alet ve ekipmanlardan,
yönetim ve denetim aksaklıklarından kaynaklanan tehlikelerin saptanmasını, ayrıntılı
analiz ve değerlendirmelerin yapılmasını gerektirmektedir.
Tehlikelerin Belirlenmesi
İş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi sürecinin en önemli adımlarından
birisi de tehlikelerin tanımlanması ve belirlenmesi aşamasıdır. Tanımlanan teh-
likeler önem ve sıklığına göre ayrıntılı bir şekilde kayıt altına alınmalıdır. Daha
sonraki bölüm ve başlıklarda bu konu detaylı bir şekilde ele alınacaktır ancak bu
kısımda şu şekilde özetlenebilir:
Tehlikelerin analizi mutlaka yapılmalıdır; çünkü iş yerinde oluşan kaza ve
meslek hastalıklarının araştırılıp soruşturulması, daha sonra oluşabilecek kaza ve
meslek hastalıkların önlenmesine mutlaka yardımcı olacaktır. İş kazası ve meslek
hastalıklarına neden olan tehlikeli durumların ve davranışların niteliği ve neden-
leri belirlenmelidir. Bu nedenle raporlamada kullanılacak olan bilgilerin sağlam
ve doğru elde edilmesi gerekir. Sağlam bir iş kazası ve meslek hastalığı raporu ha-
zırlanması konusunda birçok yöntem ve şablon mevcuttur; yalnız bu yöntemlerin
uygulaması konusunda uygulayıcıların önceden eğitilmesi ve bu konuda tatbika-
ta tabi tutulması gerekir. Örneğin; “Görgü tanığı ile yalnız görüşülmeli, kaza ve
meslek hastalığından önceki durum ile ilgili ayrıntılı bilgi alınmalıdır. İş kazası
ve meslek hastalığına uğrayan ve zarar gören kişilerin iş geçmişleri, yaşları, cinsi-
yetleri, eğitim durumları, aldıkları ücretler ve aile yapıları incelenmelidir. Ayrıca
çalışanın psikolojik yapısı, yorgunluk ve sağlık durumu da araştırılmalıdır.”
Çalışanlar yapması gereken bir hareketi yapmadığında veya yapmaması gere-
ken bir hareketi yaptığında; güvensiz davranışta bulunmakta yani tehlikeli hare-
kette bulunup iş güvenliğini göz ardı etmekte ve ölümcül sonuçlara kadar gidebi-
len iş kazalarına davetiye çıkarmaktadır.
Tehlikeli davranışlara örnekler:

• Kişisel koruyucu donanım kullanmama,
• Talimatları uygulamama,
• Takılı makine koruyucusunu çıkararak çalışma,
• Uygun olmayan emniyet donanımı,
• Uygun olmayan fiziki koşullar (yetersiz havalandırma, yetersiz veya çok
fazla aydınlatma gibi),
• Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli bölgede çalışmak,
• Dalgınlık ve dikkatsizlik,
• Aceleci ve hızlı çalışmak,
• Kusurlu alet, makine ve teçhizat kullanmak,
• İş disiplinine uymamak,
• İşe uygun makine kullanmamak,
• Ehil olmayan kişilerin makineleri kullanmaları,
• Bilgisizlik, eğitimsizlik, tecrübesizlik gibi sebeplerle çalışma şartlarındaki
risklerden haberdar olmamak ve bu nedenle tehlikeye kayıtsız kalmak.
Tehlikeli durum ise; çalışma ortamının gürültülü, titreşimli, tozlu, dumanlı,
buharlı, makinelerin koruyucusuz, çalışma platformlarının korkuluksuz olması
gibi olumsuz çalışma koşullarından veya güvenlik tedbirlerinin yetersiz olmasın-
dan dolayı oluşan tehlikeli ortamları ifade etmektedir.
Tehlikeli durumlara örnekler:
• İş ekipmanlarında iş güvenliği bakımından bulunması gereken özelliklerin
eksik ve kusurlu olması,
• Sıcak ve soğuk, elektrik akımı, ses, ışık, radyasyon ve vibrasyon gibi etkenler,
• Toksik ve korozif maddeler,
• Hatalı depolama, düzenleme ve istifleme,
• Kötü ve tehlikeli çevre şartlarıdır.
Bir işletmede tehlikeli davranış ve durumların tamamı tespit edilerek gözetim
altında tutulduğu taktirde çalışma hayatında iş kazası ve meslek hastalıkları en aza
indirilebilir; hatta ortadan kaldırmak mümkün olabilir. Bunun için de işletmele-
rin güçlü güvenlik kültürüne ihtiyaçları vardır.
Kaza ve meslek hastalığı soruşturma ve araştırmaları ile iş kazalarına neden
olan tehlikelerin analizlerinin yapılması işletmenin tehlike tanımlamasına önemli
ölçüde katkı sağlayacaktır. Bu analizler, iş yerini ve üretim sürecini iyi bilen, ob-
jektif, tarafsız bir uzman (İSG uzmanı) tarafından, kazanın ve meslek hastalığının
oluşunu izleyen zaman dilimi içerisinde vakit geçirmeden yapılmalıdır. Doğru ka-
nılara varabilmek tehlikeleri tüm yönleri ile belirleyebilmek için analizlerin erken
yapılması büyük önem kazanmaktadır. Bu analizlerin sonucunda, iş yeri raporla-
rından ve istatistiklerinden yararlanılarak tehlikeli durumların nedenleri ve oluş
biçimlerinin analizleri ve değerlendirmeleri, tehlikelerin önem ve önceliklerini
belirlemede yardımcı olur. Belirlenen tehlikelerin niteliğine göre kaza olasılıkla-
rının hesaplanması daha gerçekçi olur. Buna göre öncelik sıralaması yapılır; ve
koruma tedbirleri hızlı ve doğru bir şekilde alınır. Ayrıca, tehlikelerin saptanması
amacıyla kaza istatistikleri değerlendirilmeli ve kaza analizleri yapılmalıdır. Ön-
ceki yıllara ait kaza istatistikleri incelenerek kazaların nerede, nasıl ve hangi ne-
denden meydana geldiği belirlenmelidir. Her küçük hasarla yaralanmasız geçiş-
tirilen kaza veya ramak kala olaylar daha sonra oluşabilecek tehlikeli veya büyük
kazaların habercisi olması açısından da önemlidir.
Küreselleşme, İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Artışı

İş kazaları ve meslek hastalıklarının meydana gelmesinde sanayileşme ve tek-
nolojideki hızlı ilerlemeler, makineleşme, iş yerlerindeki fiziksel ve kimyasal
malzemeler ile üretimde kullanılan ham ve yardımcı maddelerin yanı sıra sosyo-
ekonomik, toplumsal, psikolojik, fizyolojik ve ergonomik birçok tehlike ve risk-
lerin neden olduğu bundan önceki kısımlarda ifade edilmişti; Sanayi Devrimi ve
sonrasında hızlı teknolojik gelişmeler, üretimin artması ve kompleks bir hâl al-
ması ve karmaşık bir üretim süreci neticesinde, çalışma hayatında iş kazaları ve
meslek hastalıkları ile çevre kirliliği öngörülemez bir boyuta ulaşmıştır. Yapılan
araştırmalara göre, iş kazalarına yol açan risklerin %98’i önceden tahmin edilip
ortadan kaldırılabilir nitelikte olduğundan, bu kayıpları devlet, işveren ve işçi-
ler ve bütün çalışanlar beraber önleyebilir. Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre
(ILO) her yıl iş yerlerinde, yüzbinlerce ölümle sonuçlanan milyonlarca iş kazası
olmaktadır. Kirlilik, toksik materyal ve süreçler sebebiyle oluşan hastalıktan her
yıl yüzbinlerce insan ölmektedir. Yapılan araştırmalar, günümüzde dünya ölçe-
ğinde, her saniyede en az üç işçinin, iş kazası sonucunda yaralanmakta olduğunu
ve her üç dakikada bir işçinin iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu ölmekte ol-
duğunu ortaya koymaktadır. Dünyada özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin,
ekonomik krizleri anında hissettikleri için, attıkları ilk adım genellikle iş sağlığı
ve güvenliği önlemlerini ortadan kaldırmaktır. Tercih yapmaya zorlanan insanlar
sağlıksız ortamlarda çalışmayı tercih etmektedir. Günümüzde, daha iyi çalışma
standartları ve teknolojik gelişmelere rağmen, iş kazaları ve meslek hastalıkları
dünya genelinde artmaya devam etmektedir. Bu durum, sanayileşmiş ülkelerdeki
emek-yoğun sanayi üretiminin, emeği ucuza mal etme amacından ortaya çıkmış-
tır (Yılmaz, 2009).
İş kazaları, Avrupa Birliği ve Türkiye dahil dünyanın bütün ülkelerinde bü-
yük sosyoekonomik kayıplara neden olmaktadır. Ancak son yıllarda alınan etkin
önlemlerle gelişmiş birçok ülkede iş kazaları ve meslek hastalıkları ciddi olarak
azalmaktadır. Ülkemizde son yıllarda çıkarılan mevzuatlar, iş kazası ve meslek
hastalıklarının azalması için farkındalık oluşmasına önemli ölçüde katkı sağlama-
sına rağmen iş sağlığı ve güvenliği konusunda etkinliğin arttırılması için, yüksek
risk altındaki sektör ve çalışan grupları ile küçük ve orta ölçekli işletmelere yö-
nelik özel tedbirlerin alınmasına hâlâ ihtiyaç vardır. Okul ve iş yerlerinde eğitim
kapasitesinin arttırılması, küçük ve orta ölçekli işletmelerin iş sağlığı ve güvenli-
ği hizmetlerinden yararlanmasının takibi ve iş sağlığı ve güvenliği yönetiminde
katılımcılığın geliştirilmesi üzerinde hâlâ çaba gösterilmesi gerekmektedir. “İş
Sağlığı ve Güvenliği Kurulları, iş sağlığı ve güvenliği yönetimine çalışanları da
dahil ederek iş yerinde demokrasi ve iş birliğini geliştirmek, iş sağlığı ve güvenliği
denetimini desteklemek ve iş kazaları ile işten kaynaklanan hastalıkları azaltmak
amacıyla geliştirilmiştir. Bu konuda yapılan bazı yorumlardan, kurulların iş ka-
zalarının azalmasına olan etkisinin kanıtlanabilir olmadığı, bazıları ise doğrudan
etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Araştırmaların çoğu, kurulların etkinliğinin
iş yerinde kazaların azalması ile ölçülmesi gerektiğini belirtmekte; ancak üst yö-
netimin desteği, toplantı sıklığı, temsilcilerin katılım ve iletişim düzeyi, üyelerin
eğitimi gibi unsurların da etkinlik açısından önemli olduğunu vurgulamaktadır
(Yılmaz, 2009).”
Güvenlik Önlemleri
Belirlenen ve analizi yapılan tehlikeleri gidermek amacıyla geliştirilen güvenlik
önlemleri projelendirilerek en kısa zamanda uygulamaya konulmalıdır. Alınması
gereken önlemler aşağıdaki unsurları kapsamalıdır;
Alınan güvenlik önlemleri ve geliştirilen koruyucular tehlikeyi tamamen orta-
dan kaldırmalı, çalışmayı zorlaştırmamalı, tehlike oluşturmamalı, bakım ve kul-
lanımı kolay olmalıdır. Alınan önlemler, uygulamaya konulan güvenlik kuralları
sürekli olarak denetlenmeli, herhangi bir aksaklık oluşumunda hemen gideril-
meli ve yeniden düzenlenmelidir. Uygulamaya konulacak güvenlik önlemleri iş
yerlerinin çalışma ortamına uygun olmalıdır. İş güvenliği önlemlerinin alınma-
sından sonra da zamanla yeni tehlikeli durumlar oluşabilmektedir. Bu nedenle
üretimin her aşamasında kontrol ve denetim aksamadan sürdürülmelidir. Oluşan
ya da oluşma olasılığı bulunan tehlikeli durumlar saptanmalı, iş tehlike analizleri
yapılarak giderilme yöntemleri araştırılmalı ve geliştirilen güvenlik önlemleri uy-
gulamaya konulmalıdır.
Bir diğer vurgulanması gereken konu ise; “İş sağlığı ve güvenliğini sağlamak
hem insani bir zorunluluk, hem de yasal bir yükümlülüktür. İş sağlığı ve güvenli-
ğini sağlayarak iş kazalarını önlemek, oluşan kayıpları ödemekten daha kolay ve
daha insancıl bir yaklaşımdır. Güvenli çalışma koşulları sağlamakla, çalışanların
güvenle yaşamasını, sağlığını ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin geleceğini
korumak mümkündür. İşletmelerin iş kazalarından doğan kayıplarını azaltmak,
üretimin kesintisiz olarak sürmesini sağlamak, iş gücü veriminde ve toplam ve-
rimdeki artışlarla ülke kalkınmasına yardımcı olmak sadece işverenin değil, ülke-
mizin yararınadır (Yılmaz, 2009).”
Neden İSG’de Önleyici Yaklaşım?

Önceki kısımlarda da değinildiği gibi, iş sağlığı ve güvenliği konusunda yapılan
araştırma ve analizlerin ortaya koyduğu sonuçlara göre; “İş kazaları ve meslek
hastalıkları sonucu meydana gelen ölüm, yaralanmalar gün geçtikçe artmakta; bu
dahi, gayrisafi yurt içi hâsıla rakamlarına göre, iş kazası ve meslek hastalıklarının
telafi edici maddi maliyeti gayrisafi yurt içi hâsılanın yaklaşık yüzde dörtlük bir
oranına karşılık gelmektedir.” Böyle bir sonuç, iş sağlığı ve güvenliğinde önleyici
bir yaklaşımın önemini açıkça yansıtmaktadır. Bu yaklaşımı desteklemek için yü-
rürlüğe girmiş olan 6331 sayılı İSG Kanunu’da iş yerlerinde meydana gelen iş ka-
zası ve meslek hastalıklarının önlenmesinde devlete ve çalışanlara yükümlülükler
ve sorumluluklar getirmiştir.
Daha önceleri iş sağlığı ve güvenliği alanında takip edilen geleneksel bir yak-
laşım tarzı olan reaktif (tazmin edici) yaklaşım, çalışma ortamında meydana gel-
miş, ortaya çıkmış iş kazası ve meslek hastalıklarının incelenmesi, raporlanması ve
bunların maddi tazminini gözeten bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda; “Olay sonrası
inceleme ve işin yeniden düzenlenmesi aşamaları dikkate alınır. Kaza ve hastalık
meydana geldikten sonraki durumlar hukuki bir sürecin başlamasına sebep olur;
iş kazası ve meslek hastalıklarının rehabilitesi ve telafisi için hukuki tazminat ko-
nuları boyutu dikkate alınır. Bu hukuki süreç daha çok tazminat konuları ve en çok
borçlar hukukunun, yani reaktif bir sonucun konusunu, teşkil etmektedir. Ayrıca,
tedavi masrafları ve diğer sosyal güvenlik harcamaları da ülke ekonomisine büyük
bir mali külfet getirmektedir. İş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak işletme ve
işverenin maddi ve manevi yararınadır. İş kazaları ve meslek hastalıkları nedeni ile
çalışılmayan iş günü kayıpları ve çalışanlara ödenen tazminatlar ile sağlık ve güven-
lik önlemlerinin işyerine getireceği maliyetler kıyaslandığında, önleme maliyetinin

çok daha az olacağı ortaya çıkmaktadır.”
Yapılan iş ve faaliyetlerin kaza ve hastalığa neden olan olumsuz etkilerini orta-
dan kaldırabilmek için öncelikle bu nedenlerin kaynağını ve kök nedenlerini incele-
mek ortaya çıkarmak gereklidir. Bu incelemeye kısaca risk değerlendirmesi denir ve
en basit günlük yaşamda süregelen faaliyet ve işler için dahi doğaçlama tarzında risk
değerlendirmesi yapılmaktadır; yalnız faaliyetin türüne ve sistematiğine göre risk
değerlendirme yöntemleri farklılık gösterir. Günlük hayatta normal süreç içerisinde
olan faaliyetler ile bir endüstriyel tesis veya maden işletmesinde yapılması gereken
risk değerlendirmesinin aynı hassasiyet ve boyutta olmayacağı açıktır.
Bir iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinde önleyici yaklaşımın başarılı olması iş
sağlığı ve güvenliği uygulamalarının sürekli kontrolden geçirilmesi ve her zaman
güncel olmasını sağlamakla gerçekleşir. Başka bir ifadeyle; “Risk değerlendirmesi
yapmak ve değişen şartlarla beraber risk değerlendirmesini güncellemek önleyici
yaklaşımın devamlılığını sağlar. Zamanla risk değerlendirmesi sonucunda uygu-
lanması önerilen ve uygulamaya konulan kontrol tedbirleri, üretim süreci içeri-
sinde değişik müdahalelerle başlangıçta yapması gereken amaç ve işlevini yitir-
mekle kalmaz yeni tehlike ve risklerin ortaya çıkmasına da neden olabilmektedir;
bu nedenle risk değerlendirmesinin güncellenmesi hayati öneme sahiptir. Yanlış
uygulamalar, bazen tehlikelerden kaynaklı riskleri azaltmak yerine daha büyük
risklerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu durum yanlış İSG anlayışının
bir göstergesidir. Bu durumda risk değerlendirmesi yenilenmeli ve bu yanlış uy-
gulama düzeltilmelidir. Bu tarz yanlış uygulama örnekleri bir iş yerinin İSG per-
formansının sürekli ölçülmesinin ve o iş yerinin İSG açısından hangi konumda
olduğunun kontrol edilmesinin önemini ortaya koymaktadır. İSG performansı-
nın sürekli ölçülmesi sayesinde uygulamadaki eksikliklerin farkına varılır ve yeni
risklerin oluşması engellenmiş olur.
İş yerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının tesis edilmesi için gerekli ön-
lemleri almakla yükümlü olan işverenler, çalışanları yasal hak ve sorumlulukları ko-
nusunda bilgilendirmek zorundadır. İşveren veya işveren vekilleri çalışanların karşı
karşıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler ko-
nusunda iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eği-
timleri düzenlemek, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek
eğitim için uygun yer, araç gereç temin etmekle yükümlüdürler. Özet olarak; “Çağ-
daş bir iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı olan önleyici yaklaşım; yönetim sisteminin
incelenmesine, risk değerlendirmesi ile güvenlik iklimine odaklanarak iş kazası ve
meslek hastalığı olmadan bu olayların nedenlerini analiz edip çözümler üretir.”
İfade edilmesi gereken diğer bir konu ise; “Günlük yaşantıdaki yüzlerce farklı
faaliyetin her birisi hayatı tehdit eden tehlike ve riskleri barındırmaktadır. Bir yol-
da karşıdan karşıya geçmek, ütü ve yemek yapmak, merdiven çıkmak, ekmek kes-
mek, otomobil kullanmak veya temizlik yapmak gibi yaşamın içindeki faaliyetler
bu tür tehlike ve risklere örnek olabilir. Bu faaliyetler ücret karşılığında yapılan
işler olmadığı, günlük hayatın içinde yapılan olağan faaliyetlerdir. Bu faaliyetle-
rin bazıları yüksek derecede risk içeren faaliyetler olmamasına karşın gerekli ön-
lemleri almadan, bazı kurallara uymadan yapıldığında sonucu ölüme varabilecek
tehlikeleri içermektedir; yani tehlikeler yaşamın her anında çok yakınımızda ve
önlem alınmazsa zarar görme riski son derece yüksektir. İşte bu nedenle iş sağlığı
ve güvenliği veya başka bir deyişle yaşam güvenliği çok önemli bir kavram olarak
insan hayatında yer almaktadır.”
Şekil 1.2
Yüksekten Düşme
Tehlikesi
İşyerlerinde neden iş sağlığı ve güvenliği gerekli olan en önemli unsurlardandır?

1
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ BOYUTLARI
İş sağlığı ve güvenliğinin iş yerini, toplum hayatını ve uluslararası toplumu etki-
leyebilecek boyutlarda bir yapısı vardır. Bu nedenle, Uluslararası Çalışma Örgütü
sosyal ve ekonomik güvenliği geliştirme stratejisini şu şekilde ifade etmiştir:
İş piyasası güvencesi: Devletin desteklediği ve güvence altına aldığı tam istih-
dam aracılığıyla çalışanların uygun bir şekilde çalıştırılması
İstihdam güvencesi: Gelişigüzel işten çıkarmaya karşı koruma, işe alma ve çı-
karmalarda düzenlemeler ile tazminat ve mali yükün işverence tahsili
İş ve beceri geliştirme güvencesi: Bireyin mesleki, kariyer, kabiliyet haricinde
çalıştırılmaması ve kişinin tecrübesinin korunması
İş sağlığı ve güvenliği güvencesi: Çalışanlar için iş sağlığı ve güvenliği sağlan-
ması, çalışma saatlerinin iş kazası ve meslek hastalıklarına sebep olmayacak şekil-
de ayarlanması
Temsil ve gelir güvencesi: Devlet politikalarına katkıda bulunması, sendika ve
işveren örgütlerinin tesis edilmesi; asgari ücret ayarlamaları, sosyal güvencenin
sağlanması ve gelirlerin korunmasıdır.
İş sağlığı ve güvenliğinin rekabet gücü açısından önemi, sosyal etkisi ve işlet-
meler açısından önemli boyutları bu bölümde ele alınmış ve aşağıda açıklanmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sosyal Etkisi

İş kazaları ve meslek hastalıklarından dolayı çalışanlar iş güçlerinin tamamını veya
bir kısmını belirli bir süre veya sürekli olarak kaybedebilmektedirler. Bu, ücret geli-
rinin tümünün ya da bir bölümünün olmaması anlamına gelmektedir. Üretken olan
çalışan artık tüketici ya da başkalarına muhtaç hâle gelebilir. Bu sıkıntıların ailesine
yansıması da kaçınılmazdır. Bu açıdan çalışanın, sağlığının ve güvenliğinin sağlan-
ması, sosyal anlam ve barış açısından tüm toplumu ilgilendirmektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Ekonomik Etkisi

Küresel boyutta bir problem olan iş sağlığı ve güvenliğine yeterince önem veril-
memesinden dolayı her yıl, iş kazası ve meslek hastalıkları sonucunda milyonlarca
çalışan hayatını kaybetmektedir. Ayrıca her yıl milyonlarca yeni meslek hastalığı
olayı ile ölümcül olmayan iş kazası meydana gelmektedir. İş kazası ve meslek has-
talıklarından dolayı oluşan ekonomik yük ile verimlilik kaybı küresel GSYH’nin
%4’ünü teşkil etmektedir. Ülkemizde ise değişik kaynaklarda, iş kazaları ve mes-
lek hastalıklarının sosyal güvenlik sisteminde oluşturduğu kaybın yıllık yaklaşık 4
milyar TL olduğu ifade edilmektedir. Bu dahi, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK)
Gayrisafi Yurt İçi Hâsıla (GSYH) ortalama rakamları dikkate alındığında bir yıl-
daki toplam kayıp on milyarlarca Türk lirasını bulduğunu göstermektedir.
İş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle ölen ya da iş göremez duruma düşen
çalışanın işletme ve ülke ekonomilerinde meydana getirdiği kayıplar;
• insan gücünün (emeğin) kaybı,
• çalışanın gelecekte yapacağı üretim ve hasılanın kaybı,
• çalışanın yetiştirilmesi için yapılan eğitim harcamalarının kaybı,
• iş günü kaybı,
• çalışmadığı günlerin tazmini,
• yapılan sağlık giderleri,
• maddi-manevi tazminatlar,
• mahkeme masraflarıdır.
İş sağlığı ve güvenliğinin ekonomik etkisini ortaya koyan diğer bir çalışmada ise;
“Doğrudan olmasa da iş sağlığı ve güvenliğinin hedeflerinden biri de çalışma orta-
mında verimliliğin sağlanmasıdır. Bilindiği üzere çalışanın korunmadığı ve eğitilme-
diği bir üretim sürecinde verimli çalışma, buna bağlı olarak da ekonomik gelişme ve
kalkınma beklenemez. Sürekli meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıkları sonu-
cu kaçınılmaz bir sonuç olan ölümler ve iş göremez duruma düşenler nedeniyle iş gü-
cünde hatırı sayılır kayıplar meydana gelmektedir. Bu sonuçlar ilk önce ekonomik bir
sonuç olarak görünse de gerçekte sosyoekonomik boyuta ulaşan bir problem olarak
ortaya çıkmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinde başarılacak olan ilerlemeler iş kazaları-
nın ve meslek hastalıklarının önlenmesi sosyoekonomik refahı sağlamanın yanında
hem insani hem de daha verimli bir çalışma ortamının elde edilmesine olanak sağla-
yacağı çok açıktır. Bu nedenlerden dolayı çok yönlü yararları olan iş sağlığı ve güvenli-
ğini geliştirmek için hem işverenler, çalışanlar hem de diğer bütün paydaşlar daha çok
çaba harcamalıdırlar (HESAPRO, 2013).” şeklinde yorumlar yapılmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliğinin İşletmeler Açısından Önemi

İşletmeler, sistemli ve planlı bir şekilde İSG çalışmaları yapmadığı takdirde karşı-
laşacağı maliyetlerin bir kısmı şu şekilde olur;
• çalışanların iş günü kayıpları artar,
• bakım onarım masrafları artar,
• ham madde-malzeme kayıpları artar,
• SSK’nin rücu davaları ve sağlık harcamaları artar,
• mağdurlara ödenecek maddi-manevi tazminatlar söz konusu olur,
• mahkeme masrafları artar,
• iş göremeyen çalışanın yerine alınanlar için eğitim, sigorta masrafları artar,
• iş durdurulabilir veya iş yeri kapatılabilir,
• para ve hapis cezaları söz konusu olabilir,
• siparişler gecikebilir ve işletme pazar kaybına uğrayabilir,
• vasıflı iş gücü işletmeden kaçabilir.
Gözden kaçan diğer bir olgu ise; iş sağlığı ve güvenliğini öncelikli politika ya-
pan iş yerlerinin, bu konudaki maliyetlerinin yüksek olacağı ve kârlılığı azaltacağı
yıllardır alışılagelmiş bir algı olarak karşımıza çıkmaktadır. Gerçekte iş sağlığı ve
güvenliği kurallarını ve ihtiyaçlarını yerine getirmeyen iş yerlerinde, dolaylı mali-
yetler doğrudan maliyetlerinden çok daha fazla bazen de hesap edilemez durum-
da olabilmektedir. Örneğin; grizulu bir yeraltı kömür maden işletmesinde metan
ölçümleri ve kontrolleri için yapılacak yatırım işletim maliyetinin, çok küçük bir
oranına karşılık gelmekte iken herhangi bir zamanda meydana gelecek olan grizu
patlaması o iş yerinin kapanmasına hatta o işletmenin bulunduğu bölgenin prestij
kaybına neden olacak bir sonucun ortaya çıkması kaçınılmazdır. İşletmelerde bu
tip tehlike ve risklere önlem alınmadan yapılacak olan herhangi bir ekonomik ve
sosyal refah planlaması hiçbir zaman gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır. Ayrıca,
güvensiz ve kötü çalışma koşulları, çalışma süresinin etkili ve verimli bir biçimde
kullanılmasını önleyen en önemli etkenlerden birisidir. Üstelik kaybedilen yal-
nızca zaman da değildir, bunun yanında ham madde ve malzeme israfı ve üretim
kaybı ile beraber kalitesiz bir üretim ortaya çıkar.
Bütün bu etkenler dikkate alındığında iş yerindeki tehlikelere karşı çalışanın iş
sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğünün işverene bir yük getirdiğini dü-
şünmek gerçekçi olmayacaktır. Önleyici ve koruyucu faaliyetler için yapılan mas-
rafların, işverenlerin iş kazası ve meslek hastalıklarından dolayı tedavi, telafi ve
tazminat giderleri ile kıyaslanamayacak kadar önemsiz olacağı kesindir.
Bu nedenle, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, “İşverenlerin ge-
rekli tüm önlemleri almak, teknolojik gelişmenin gerektirdiği yenilikleri iş yerin-
de uygulamak, iş yerinde işçilere uygun koruyucu malzeme vermek, işin gerek-
tirdiği eğitimleri vermek ve alınmış olan önlemlerin uygulanıp uygulanmadığını
denetleme yükümlülüğü ve çalışanların da aynı şekilde alınmış önlemlere uyma
zorunlulukları bulunmaktadır.” vurgusu iş sağlığı ve güvenliğinin önemini ortaya
koyması açısından önem taşımaktadır.
İş sağlığı ve güvenliğinin en önemli hedeflerinden birisi de; çalışanların çalışma
alanı dışında dahi “yaşamlarını ve beden bütünlüklerini” korumaktır. Buna binaen
“iş hukukunda çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayan düzenlemeler” önemli
bir yekün teşkil etmektedir. Bir diğer konu ise “işverenin çalışanı gözetim altında
tutması yükümlülüğüdür. Çalışanın bireysel haklarının yanı sıra, yaşam, sağlık ve
bedeni bütünlüğünün korunması için gerekli önlemlerin alınması da işverenin ça-
lışanı gözetme borcunun doğal bir gereğidir. İşveren çalışanın eğitimini, denetimini
yapmalı ve gerekli araç gereç gibi donanımları çalışana sağlamalıdır.”
İSG’nin en önemli amaçlarından bir diğeri ise; “Çalışanların tehlikeler ve risk-
lerden uzak bir iş ortamında çalışmalarının sağlanması; her koşulda iyi durumda
olmalarını; ve bununla beraber sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamında daha
verimli çalışılma ortamının sağlanması olmalıdır. Manevi kayıpların maddi ka-
yıplarla karşılaştırmanın yanlış olmasına rağmen, sağlıksız ve güvensiz bir çalış-
ma ortamının ekonomiye yükü ve maliyeti de yüksek olur. İşveren, çalışanları iş
yerinin olumsuz etkilerinden korumaz, rahat ve güvenli ortamda çalışmalarını
sağlamaz ve çalışanların maddi manevi bütünlüklerini korumazsa, bunun olum-
suz yansımalarıyla uzun vadede mutlaka karşılaşır. Çünkü iş sağlığı ve güvenliği
sağlanmayan bir iş yerinde refahın ve verimin sağlanması mümkün değildir.
İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuat, hukuki kurallar, işveren ve çalışanlar

arasında iş sağlığı ve güvenliğinin sürekliliğine ve en üst düzeye çıkmasına yar-
dımcı olmasında etkili bir araç olarak görülebilir; fakat yeterli olması beklenemez.
Avrupa Birliği normlarına uygun güncel bir mevzuata sahip olmak bu konuda
yapılmış en önemli çalışma ve gelişmelerden birisi olmakla beraber; İş sağlığı ve
güvenliği konusunun arzulanan bir seviyeye ulaşması kültürel bir alt yapı ve sü-
rekli bir gayretle olabilmektedir. Bu konu ile ilgili her bir bireyin bu alana olan
aidiyetini sağlamak ve özellikle her bir çalışana ilk önce insan olarak manevi de-
ğer vermekle, sağlığını ve güvenliğini sağlamak ve refahını artırmakla iş sağlığı ve
güvenliği kültürünün sürdürülebilirliği mümkün olacaktır. Ülkemizde iş sağlığı
ve güvenliği denince aklımıza kanun, yönetmelikler ve cezalar ile ayakta tutulan
bir kavram gelmektedir. Çalışma hayatında ve iş dünyasında iş sağlığı ve güven-
liği genel olarak uyulması gereken kurallar ve normlar olarak algılanmaktadır.
Halbuki iş sağlığı ve güvenliği, hayatla bütünleşen yaşam güvenliği ile beraber
küçük yaştan itibaren bireylerin hayatlarıyla bütünleşik bir yaşama biçimi olma-
lıdır. Devletin hazırladığı ve yürürlüğe koyduğu mevzuatlar iş sağlığı ve güvenliği
olgusunu sadece desteklemek amacına hizmet etmelidir.
Rekabet Gücü Açısından İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi

Literatürde rekabet gücü açısından İSG’nin önemi “Küreselleşen dünyada başarıyı
belirleyen en önemli faktör; dünya piyasalarına açılan mal ve hizmetler ile firma
ve ülkelerin rekabet kabiliyetidir. Ucuzluk ve kalite, kuşkusuz rekabetin en önemli
iki unsuru olmakla birlikte, artık tüketicilerin piyasadaki mal ve hizmetlerle il-
gili çok farklı beklentilere sahip olduğu da tartışmasız bir gerçektir. Bu anlamda
günümüzün bilinçli ve seçici tüketicisi, mal ve hizmetlerin üretim sürecinin çev-
re ve insan sağlığı açısından ne derece güvenli olduğu ile de ilgilenmektedir. Bu
doğrultuda, firmaların alacağı İSG tedbirleri, kendilerine uluslararası piyasalarda
rekabet üstünlüğü sağlayacaktır. Öte yandan günümüzde Dünya Sağlık Örgütü,
Uluslararası Çalışma Örgütü gibi uluslararası kuruluşlar çalışma koşulları, sağlık
ve çevre gibi konularda yatırım yapan ülkelerle yapmayan ülkeler arasındaki mali-
yet farklarının, ülkeler arasında haksız rekabete yol açtığından hareketle; uluslara-
rası ticarette bu konularla ilgili bazı standartlar getirilmesi için baskılar yapmak-
tadırlar. Bu nedenle Avrupa Birliği kapısındaki ülkemizin, iş sağlığı ve güvenliği
konusundaki standartlarını geliştirmesi, uluslararası rekabet koşullarına adapte
olmasını da kolaylaştırabilir.” şeklinde ifade edilmiştir.
İş sağlığı ve güvenliğinin hedeflerinden birisi olan çalışma ortamında verimliliğin

2 sağlanması için neler yapılabilir?
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAPSAM VE STRATEJİSİ

Her işin yapılışı sırasında fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve çevre şartları
gibi birçok tehlike ve risklerden çalışanın korunması ve refahının artırılması ka-
çınılmaz bir olgu olduğundan dolayı birçok bilim dalına ve farklı alanlarda eğitim
görmüş uzmanların katılımlarına ve desteklerine ihtiyaç duyulmaktadır; bu da iş
sağlığı ve güvenliği kapsamının multidisipliner olmasını gerektirmektedir. Çalı-
şanların çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden iş kazaları, meslek hastalıkları
ve her türlü zararlardan korunma çalışmaları; daha güvenli iş yerleri oluşturma
gayret ve faaliyetleri iş sağlığı ve güvenliği kapsamında olan en önemli hedefler-
dendir.
İş sağlığı ve güvenliği, hukuki, tıbbi, teknik, ekonomik, sosyal bilimlerin bir

bileşimi tarzında olduğundan birçok bilim dalının ortak çalışma ve araştırma
konularını kapsamaktadır. Bu nedenle bir iş sağlığı ve güvenliği konusunda ya-
pılması gereken çalışmaların stratejileri belirlenirken çok geniş bir perspektiften
olayın değerlendirilmesi gerekir. Gerek mevzuatların hazırlanıp uygulanması ge-
rekse mühendislik önlemleri ve diğer teknik konularda mutlaka multidisipliner
bir yaklaşım takip edilmesi gerekmektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamı

İş sağlığı ve güvenliği teknoloji, ekonomi, hukuk, tıp-fizyoloji ve toksikoloji-er-
gonomi, fizik ve kimya dâhil olmak üzere birçok bilimle ilgili konularda üretim,
sanayi, hizmet ve teknolojik faaliyetlere özgü kapsamlı multidisipliner bir alandır.
İlgi sahası oldukça geniş ve çeşitli olmasına rağmen iş sağlığı ve güvenliğinin te-
mel ilkeleri hemen hemen aynıdır. Aşağıdaki paragraflarda bu hususları içeren
bazı temel ilkeler verilmesi amaçlanmıştır:
Yılmaz’ın (2009) hazırladığı “Avrupa Birliği ve Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenli-
ği: Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Etkinlik Düzeyinin Ölçülmesi”
konulu doktora tezindeki İSG’nin kapsamını açıklayan paragraflar aşağıda verile-
rek bu konuda detaylı bilgilendirme yapılmaya çalışılmıştır.
“İnsanoğlu binlerce yıl öncesinde de iş kazsı ve meslek hastalıkları ile karşı
karşıya kalmışdır. İçinde bulunduğumuz yirmibirinci yüzyılda bile çalışmanın sa-
vaştan üç kat daha tehlikeli olduğu içki, uyuşturucu veya savaşlardan daha fazla
insan öldürdüğü; savaşlar yüzünden binlerce insan ölürken, iş kazaları ve meslek
hastalıkları sebebiyle her yıl milyonlarca insanın öldüğü belirtilmektedir.
Yaşamın sürdürülmesi için yapılan zorunlu işler, çalışanların sağlığı ve çevre-
si için tehlikeler oluşturabilir. Bununla birlikte, iş çevresindeki zararlı etkenlerin
oluşması önlenebilir. Sağlık hakkı, bireylerin temel bir insan hakkıdır. İş sağlığı ve
güvenliği (İSG) hakkı sosyal devlet niteliğinden kaynaklanan bir hak olup, İSG dü-
zenlemeleri, yaşam ve sağlık hakkının hayata geçirilmesinde önemli bir adım teşkil
eder. Sağlık kavramı, organizmanın yaşanan çevreye uyumunu ifade etmekte ve gü-
nümüzde sadece hastalık ve sakatlıkların yokluğu değil bedensel, ruhsal ve sosyal
yönden tam bir iyilik durumu biçiminde tanımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü,
DSÖ, (WHO) Anayasası’ndaki bu tanım, bir hedef ortaya koymakta ve bu hedefe
ulaşmasında, kişinin yaşadığı ve özellikle çalıştığı ortam büyük önem taşımaktadır.
Genel olarak iş sağlığı; “Bütün meslek disiplinlerinde çalışanların bedensel, ruh-
sal, sosyal iyilik durumlarını sürdürmek, çalışanların çalışma koşullarından kay-
naklanan risklerden korunmasını sağlamak, sağlıklarının bozulmasını önlemek,
kendilerine uygun işlere yerleştirmek ve işin insana ve insanın işe uyumunu sağ-
lamak” olarak tanımlanmaktadır. İş güvenliği çalışmalarının amacı ise; çalışanları
korumak, rahat ve güvenli bir ortamda çalışmalarını sağlamak, işletme güvenliğini
sağlayarak tehlikeli durumları ortadan kaldırmaktır. İş sağlığı ve güvenliği; çalışan-
ların, iş yerlerinde işin yürütümü nedeniyle oluşabilecek çeşitli tehlikelerden korun-
ması, iş yeri içi ve dışındaki çalışma koşullarının iyileştirilerek refahının artırılması
amacıyla yapılan sistemli çalışmalardır. Günümüzde “İş Sağlığı” kavramına geçişle
birlikte asıl vurgunun işçinin sağlığından çok iş üzerine yapıldığı ve emeğin korun-
masına dönük koruyucu ilkenin zedelendiği, artık işin kendisinin özne olduğu kimi
yazarlarca belirtilse de; günümüzde dar kapsamlı iş güvenliği önlemleri yerine, iş
yeri içi ve dışında işçi ve iş sağlığını ilgilendiren her türlü konunun kapsam içine
girmesi iş sağlığı ve güvenliği ifadesinin benimsenmesine yol açmıştır. Bu alanda
günümüzde önemli yaklaşımlardan biri de İSG’yi, yönetimler için maliyet olma dü-
şüncesinden çıkarıp verimlilik unsuruna dönüştürmektir. İş sağlığı ve güvenliği uy-
gulamalarının, işletmelerin rekabet gücünü de arttırdığı artık anlaşılmıştır. İSG’nin
konusunu, işin yapılmasından doğan tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltıl-
ması için gerekli yolların araştırılması ve bu yolda getirilen hükümler oluşturmak-
tadır. İş sağlığı ve güvenliği, işin tüm süreçlerini etkileyen ve kapsayan bir konudur.
Birçok disiplinden etkilenmekte, birçok disiplin bu konuda çalışma yapmaktadır.
İş yerinde iş sağlığını etkileyen her faktör bir kaza faktörü olabileceğinden,
bilimsel araştırmalar ışığında kaza kaynaklarına gidilmesi ve önlem alınması ge-
rekmektedir. İş yerindeki makineler, üretim teknolojisi, teknik bakım, koruyucu
donanımlar, risk değerlendirmesi, ergonomik koşullar, personelin eğitimi, hukuki
düzenlemeler, organizasyon yapısı, sağlık organizasyonu, personelin yaş durumu,
işe uygunluğu, iş yerinin bulunduğu yerin coğrafi özellikleri, fiziksel ortam (gü-
rültü, toz, ısı, aydınlatma, havalandırma gibi), insan kaynakları ve iş sağlığı ve
güvenliği politikası, ücretler, sosyal hizmetler, çalışma saatleri gibi sayısız unsur
İSG’yi etkilemektedir. İSG konularına yaklaşım genellikle şu başlıklar altında top-
lanmaktadır: “çalışanlara yönelik işçi güvenliği, çalışma ortamına yönelik iş yeri
güvenliği, üretim teknolojisine yönelik üretim güvenliği”. Bir kesim iş güvenliği-
nin, başka bir kesim iş yeri güvenliğinden daha önemli olduğunu ileri sürmekte-
dir. Günümüzde, çalışma şekilleri ve üretim yapısının değişmesi ve yeni yönetim
teknikleri, çalışan kapsamını genişletmiş ve İSG politikasının, sadece işçileri değil
işteki tüm kişi ve unsurları kapsaması gerektiği ortaya çıkmıştır.”
Aile, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının verilerine göre; ülkemizde her
gün iş kazaları sonucunda ortalama dört çalışan hayatını kaybetmektedir. Bu ve-
riler iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşturulması ve iş kazaları
ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi İSG kapsamının çok iyi belirlenmesine
bağlı olduğunu ortaya koymaktadır.
Aile, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının verilerine göre; ülkemizde her gün
iş kazaları sonucunda ortalama dört çalışan hayatını kaybetmektedir. Güvenli iş
yerlerinin oluşturulması ve iş kazaları ile mesleki hastalıkların önlenebilmesi için
önleyici kültürün yaygınlaşması büyük önem taşımaktadır.
Her bir birey iş yerinin en önemli değeridir. Çalışanların yaşam hakkını gözetmek
ve iş kazası ile meslek hastalıklarını önleyici bir kültürün oluşturulması toplumun
bütün kesimlerinin sorumluluğudur.
İş Sağlığı ve Güvenliğinde Stratejik Hedefler

Tüm faaliyetlerin iş sağlığı ve güvenliğine uygun olarak yürütülmesinin sağlanma-
sı amacıyla işletme ve ülke genelinde, orta ve uzun vadede, iş sağlığı ve güvenliği
bilincinin artırılması ve bunun bir iş yeri kültürü olarak benimsenmesi öncelikli
hedef olmalıdır. Amaçlanan iş sağlığı ve güvenliği performansının elde edilmesinde
öngörülen hedeflerin mümkün olduğunca ölçülebilir ve ulaşılabilir olmasına özen
gösterilmelidir. Aşağıda örnek olarak verilen stratejik hedefler her iş yerine göre
farklılık gösterebilir ve her iş yerine göre güncellenerek uygulanabilir.
Örnek hedefler:
• Sağlıklı ve güvenli iş ortamı oluşturulması ile elde edilen yüksek verim ve
motivasyon, dolayısıyla gün kayıplı iş kazalarında azalma,
• Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve karşılanması ile bilgi aktarımının sağ-

lanması, iş yeri kültürünün geliştirilebilmesi, bilgi ve tecrübenin artırılarak
personel kapasitesinin geliştirilmesi,
• Uygun standartların kullanılması, iş talimatlarının hazırlanması ile çalışma veri-
minin ve kalite seviyesinin yükseltilmesi, projelerin belirlenen süreler içerisinde
bitirilmesi (http://adlbelge.com/prosedur-ve-talimat-arasindaki-fark-nedir).
Amaçlanan iş sağlığı ve güvenliği performansının elde edilmesinde öngörülen hedef-

lerin mümkün olduğunca ölçülebilir ve ulaşılabilir olmasına özen gösterilmelidir.
Prosedür ve Talimat Kavramı

Prosedür ve talimat terminolojileri birbirine karıştırılan kavramlardır. Özellikle
kalite yönetim sistemlerinde kullanılan bu iki terminoloji iş sağlığı ve güvenliği
yönetim sistemlerinde de sıkça karşılaşılan kavramlardır.
Departman olarak ayrılabilen bu işletme proseslerinin her birini o bölümün
ne iş yaptığını, sorumluluk ve yetkilerinin kimde olduğunu, en başından sonuna
tüm çalışma adımlarını, bu departmanda kullanılan tüm formları (dokümanların
tamamını) gösteren kalite kılavuzu niteliğindeki dokümana prosedür adı verilir.
Prosedürler detaylı anlatım içermektedirler.
Talimatlar: Küçük departmanlar içerisinde neyin nasıl yapılacağını emir dili gibi
anlatımla ifade eden, hangi işin nasıl yapılacağını ve yapılması istenen şeylerin yazıldı-
ğı açıklamalardır (http://adlbelge.com/prosedur-ve-talimat-arasindaki-fark-nedir).
İnsan Kaynakları Prosedürü (Tüm insan kaynaklarını departmanının nasıl işlediği- ÖRNEK
ni, ana yapısını, kaynaklarını, girdi ve çıktılarını, yapılacak ve yapılan tüm işlemle-
rin adımlarını içeren kalite dokümanıdır.)
• İşe alım talimatı (İnsan kaynakları prosesi içinde neyin nasıl yapıldığını anlatan
dokümanlardır.)
• İşten çıkarma talimatı (İnsan kaynakları prosesi içinde neyin nasıl yapıldığını
anlatan dokümanlardır.)
• Personel izin kullanım talimatı (İnsan kaynakları prosesi içinde neyin nasıl yapıl-
dığını anlatan dokümanlardır.)
İş Sağlığı ve Güvenliği Talimatı Nasıl Hazırlanır?

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinin temel adımlarından birisi olan iş sağ-
lığı ve güvenliği talimatı, aynı zamanda çalışanların mevzuata ve iş yeri iş güvenliği
politikasına uymaları için önemli bir bir referans kaynağı olmaktadır. İş sağlığı ve
güvenliği çalışma talimatları; bir cihazın, ekipmanın sağlıklı ve güvenli şekilde ça-
lışmasını ve iş yerinde tehlikeli davranışların ortadan kaldırılması ve güvenli dav-
ranışlar sağlamayı amaçlayan bilgi, talimat, politika ve uygulama süreçlerinin bir
araya getirilmesi sonucunda oluşan dokümanlardır. İş güvenliği talimatları, genele
yayılmış dokümanlardan uyarlanan broşür ve belgeler yerine hedef kitleye ve amaca
uygun, gerçek tehlike ve riskler göz önünde bulundurularak hazırlandığında etkili
olabilirler (https://www.isgnedir.com/is-guvenligi-talimati-nasil-hazirlanir/).
İş sağlığı ve güvenliği talimatlarında talimatın ilgili olduğu ekipman veya ça-

lışma için tüm tehlike ve riskler kolay ve anlaşılır şekilde olmalı, dikkat çekici bir
yöntemle yapılmalıdır. Ayrıca, her bir cihazın veya ekipmanın satın alma, taşıma
sürecinde dikkat edilmesi gereken özellikler, kurulumu, kullanımı, bakımı süresin-
ce uyulması gereken kurallar ve farklı kullanıcı gruplarının bilmesi gereken kurallar
ile yönergeler aynı talimat içinde belirgin bir şekilde verilmelidir. Talimatlar, uyarı
levhası gibi bilgilendirme dokümanı veya broşür hâline getirilirken talimatta yer
alan bakım veya kullanım ile ilgili kurallar bilgi ve malzeme olarak kullanılabilir.
Etkili bir iş sağlığı ve güvenliği talimatı hazırlamak için aşağıdaki adımların
izlenmesi gereklidir;
Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi

İş sağlığı ve güvenliği talimatında kullanılacak malzemelerin alt yapısını gerekti-
ren tüm tehlike kaynakları ile tehlikeli durum, davranış ve faaliyetlerin belirlenmesi
gereklidir. Bu aşamada iş yerinde yapılmış olan risk değerlendirme süreçlerinden
yararlanılması gerekir. Hazırlanmış bir risk değerlendirmesinde belirlenen tehlike
tanımlamaları, tehlike kaynaklarının belirlenmesinde en önemli referanslardandır.
Güvenlik Önlemlerinin Belirlenmesi

Bir risk değerlendirme sürecinde tanımı yapılan tehlike kaynakların risklerini
azaltmak veya tamamen sıfırlamak için alınması gereken önlemlerin belirlenmesi
en önemli aşamalardan biridir. Ulusal ve uluslararası standartlar, kanun, tüzük,
mevzuatlar, uluslararası örgütlerin tavsiye kararları gibi kurallar ve öneriler alın-
ması gereken tedbirler için kılavuz olmalıdır. Örnek bir iş sağlığı güvenliği talima-
tı yazım şekli Çizelge 1.1’de verilmiştir (https://www.isgnedir.com/is-guvenligi-
talimati-nasil-hazirlanir/).
Çizelge 1.1
İş Sağlığı ve Güvenliği Talimatı Yazım Şekli
İş sağlığı ve güvenliği talimatları, çalışanların düzenli veya sıklıkla okumaları gereken dokümanlar
olarak hazırlanmalıdır. Bu nedenle talimatlar hangi çalışan gruba hitap ediyorsa o grubun sosyal
ve kültürel alt yapısının yanı sıra talimatı okuması istenen çalışan grubunun eğitim seviyesi,
1
alışkanlıkları, dili gibi unsurlar mutlaka dikkate alınmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği talimatları, işlevsel
olmalı ve çalışanların kolayca okuyabilmeleri, anlayabilmeleri ve takip edebilmeleri için yazılmalıdır.
Talimatların hazırlanmasında takip edilecek bazı önemli hususların belirtilmesi
2 Talimat hazırlarken basit kelimelerle kısa cümle ve paragrafların kullanılması
Etken cümle yapısının kullanılması (Örneğin “yangın çıkış kapıları kapalı tutulmamalı, gereksiz
3 eşyalarla kapının çıkışını engellenmemelidir.” yerine koruyucu kapağı yerinden çıkarılmamalıdır.”
yerine “yangın çıkış kapısını açık tut, çıkışları engelleme” kullanılmalıdır.
İş yerinde geleneksel kullanılan mesleki terimlerin yerine ekipman ve faaliyetlerin teknik terimleri
4 doğru bir şekilde kullanılmalı ve bu terimlerin mümkün olduğunca sade, anlaşılır ve açık bir şekilde
tanımlanmasına dikkat edilmesi
5 Terimlerle ilgili kısaltmaların açıklamaları olmalıdır. Tüm kısaltmaları içeren ayrı bir bölüm de verilmesi
6 Sembolleri açıklayın. Kısaltmalarda olduğu gibi sembollerin de açıklanması
Talimatta yer alması gereken konulara öncelik verin. En önemli konuların talimatın odak noktasına
7
yerleştirilmesi
İş güvenliği talimatında yer alan metni sunulan bilgi türüne göre biçimlendirin. Genel bilgi ve
8 açıklamalara yer vermek için için paragrafları kullanın. Ayrı noktalara ayrılabilen bilgileri sunmak için
madde işaretli listelerin kullanılması
Çizelge 1.1
Devamı
9 Talimatın kolay okunur ve anlaşılır olması için kılavuz veya içindekiler bölümün oluşturulması
10 Metin blokları arasında yeterli boşluk bırakılması
Konuları ve alt konuları tanımlamak veya paragrafları gruplandırmak için başlıkların ve alt başlıkların
11
kullanılması
Okunabilir bir yazı tipi stili ve harf boyutu kullanın. Yazılı talimatlar için 10-12 punto büyüklüğünün
12
tercih edilmesi
İSG Belgelendirme ve Takibi Prosedürleri

İş sağlığı ve güvenliği yönetiminde ve ilgili talimatlarda güncelliği sağlamak çok
önemlidir. Bunun için bir dokümantasyon belgelendirme sistemi oluşturmak
gereklidir. Yani yapılan veya yapılması gereken her iş ve oluşturulan her talimat
belgelendirilmeli ve mutlaka kayıt altına alınmalıdır. Burada en önemli olan un-
sur, zaman içinde dokümanların birbiri ile karışmaması ve yapılan değişikliklerin
takip edilebilmesidir. Talimat veya diğer dokümanların muhafaza edildiği yerin
herkes tarafından erişilebilir olması gerekir. Ayrıca dijital kaynaklara ulaşabilme-
nin yolları araştırılmalıdır. Bilgisayar erişimi olmayan çalışanlar için ilan ve ta-
limatlar panosu oluşturmalı, sürekli güncellenmeli ve de her zaman farkındalık
oluşturulmalıdır. Tüm çalışanların ihtiyaç duydukları anda bilgi ve dökümanların
en güncel hâline kısa zamanda ulaşabilmesi gerekmektedir. Talimatların, dokü-
manların ve evrakların boyutları net bir şekilde oluşturulmalıdır. Dokümantas-
yon ve belgelendirmeye özen gösteren çalışanlar, ziyaretçiler ve işverenler iş sağ-
lığı ve güvenliği ve şuuruna sahip olacaklardır. Bu iş sağlığı ve güvenliği kültürü
oluşturmaya yönelik dokümantasyon ve belge yönetimi hazırlanması kriterleri
içeren örnek bir rehber, Usta (2017) tarafından yayımlanmış bir makaleden der-
lenerek aşağıdaki bölümlerde verilmiştir.
Eğitim Prosedürü
İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile ilgili zorunluluk yasal olarak 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 17. maddesinde çalışanların eğitimleri başlığı al-
tında ortaya konulmuştur [1]. Ayrıca “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitim-
lerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” ile eğitimlerle ilgili dikkat edilmesi
gerekenler anlatılmıştır [2]. Eğitim prosedürü hazırlanırken bu yönetmelikteki
hususları karşılayacak şekilde olmasına dikkat edilir. Prosedürün ilgili doküman-
lar bölümünde aşağıdakiler kesinlikle olmalıdır:
1. Yıllık Eğitim Programı
2. Eğitim Katılımcı İmza Listesi Formu
3. Eğitim Sınav Formu
4. İşbaşı Eğitim Konuşmaları Formu
Uygulama başlığı altında aşağıda yer alan eğitimler detaylı olarak ele alınmalıdır:
1. Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği
2. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul Eğitimi
3. Destek Elemanları Eğitimi
4. Risk Değerlendirme Eğitimi
5. Mesleki Yeterlilik Eğitimleri
6. Mesleki Eğitimler
7. İşe Bağlı Özel Eğitimler (yüksekte çalışma gibi)
Risk Değerlendirme Prosedürü

İş yerlerinde risk değerlendirme ile ilgili yasal zorunluluk 6331 sayılı Kanunu’nun
10. maddesinde belirtilmektedir [1]. İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden
yapılacak risk değerlendirmesinin usul ve esasları “İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk De-
ğerlendirmesi Yönetmeliği” ile ortaya konulmuştur [3]. Bu yönetmeliği rehber ala-
rak Risk Değerlendirme Prosedürü oluşturulması ihtiyacı çıkmıştır. Prosedürün
ilgili dokümanlarında aşağıdakiler kesinlikle yer almalıdır:
1. İş Yeri Hakkında Bilgiler Formu
2. Tehlike Tanımlama Formu
3. Risk Analiz Formu
4. Aksiyon Takip Formu
5. Risk Değerlendirmesi Kontrol Formu
Uygulamalar başlığı altında aşağıda belirtilen başlıklar işlenmelidir:
1. Risk Değerlendirme Adımları
2. İş yeri Hakkında Bilgi Toplanması
3. Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi
4. Risklerin Belirlenmesi, Analizi ve Risk Analiz Yöntemi
5. Risk Kontrol Adımları
6. Dokümantasyon
7. Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi
Acil Durum Prosedürü

İş yerlerinde acil durumlarla ilgili yasal zorunluluk 6331 sayılı Kanunu’nun 11.
maddesinde belirtilmektedir [1]. İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından acil
durum planlarının hazırlanması, önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele,
ilk yardım ve benzeri konularda yapılması gereken çalışmalar ile bu durumların
güvenli olarak yönetilmesi ve bu konularda görevlendirilecek çalışanların belir-
lenmesi ile ilgili usul ve esasları “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetme-
lik” ile düzenlenmiştir [4]. Bu yönetmeliği karşılayacak şekilde Acil Durum Pro-
sedürü hazırlanması zorunluluğu iş yerlerinde ortaya çıkmıştır. Prosedürün ilgili
dokümanlar kısmında aşağıda belirtilenler kesinlikle yer almalıdır:
1. Acil Durum Planı (ADP)
2. Acil Durum Tahliye Krokisi (ADTK)
3. Acil Durum Haberleşme ve Ekip Listesi
4. Acil Durum Tahliye Grupları Yoklama Listesi
5. Acil Durum Tatbikat Raporu [5]
6. Acil Durum Ekipmanları Kontrol Listesi
Uygulama başlığı altında aşağıda yer alan konu başlıkları detaylı olarak ele alın-
malıdır:
1. Acil Durum Yönetimi
2. Acil Durum Ekibi Görevleri
3. Acil Durum Planının Hazırlanması, Onaylanması ve Yayımlanması
4. Acil Durum Tahliye Krokisinin Hazırlanması, Onaylanması ve Yayımlanması
5. Acil Durum Planlarının ve Listelerinin Gözden Geçirilmesi
6. Acil Durum Müdahale Ekipmanları
7. Eğitim ve Tatbikat
8. İş Kazaları Raporlama
Sağlık Gözetimi Prosedürü

Sağlık Gözetimi ile ilgili iş yerleri için yasal zorunluluk 6331 sayılı Kanunu’nun
15. maddesinde belirtilmektedir [1]. Bu prosedürün ilgili dokümanlar bölümün-
de aşağıdakiler yer almalıdır.
1. İşe Giriş / Periyodik Muayene Formu [6]
2. Tahlil ve Tetkik Raporları
malıdır:
1. İşe Giriş ve Periyodik Muayeneler
2. İş Kazası
3. Meslek Hastalığı
İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Prosedürü

İş yerlerinde iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi ile ilgili yasal
zorunluluk 6331 sayılı Kanunu’nun 14. maddesinde belirtilmektedir [1]. Bura-
daki belirtilen durumları karşılayacak şekilde İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları
Prosedürü oluşturulması ihtiyacı oluşmaktadır. Bu prosedürün ilgili dokümanlar
bölümünde aşağıdakiler yer almalıdır:
1. Kaza ve Ramak Kala İş Akış Şeması
2. Ramak Kala / Tehlike Bildirim Formu
3. Ramak Kala / Tehlike Bildirim Takip Formu
4. Kaza / Olay Tutanağı
5. Kaza / Olay Araştırma Formu
6. Kaza / Olay Takip Formu
7. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu (SGK)
malıdır:
1. Ramak Kala / Tehlike Bildirimi ve Araştırılması
2. İş Kazası Olması Durumunda Yapılması Gerekenler
İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Prosedürü

İş sağlığı ve güvenliği performansını düzenli bir şekilde izleme ve ölçme yöntem-
lerini tanımlamak amacıyla İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Prosedürü oluştu-
rulması gereklidir. Bu prosedürün ilgili dokümanlar bölümünde aşağıdakiler yer
almalıdır:
1. Makine Ekipman Listesi [7]
2. Yıllık Performans İzleme Ölçme Planı
3. Yıllık Çalışma Planı [8]
4. Yıllık Eğitim Programı [2]
5. Yıllık Değerlendirme Raporu [8]
malıdır:
1. İzlenecek Parametreler
a. Ortam Ölçümleri [9] [10]
b. Periyodik Kontroller [7]
c. Kazalar
d. Kurul Toplantıları [11]
e. Eğitimler
f. Sağlık Gözetimleri
İş İzinleri Prosedürü
Bazı tehlikeli işlerle çalışma esnasında çalışanı, oluşabilecek muhtemel tehlikelere
karşı korumak ve konu ile ilgili olarak yapılacak işleri, sorumluluklarını belirle-
mek ve planlamak için sistem oluşturmaktır. Bu doğrultuda İş İzinleri Prosedürü
oluşturulması gerekmektedir [12]. Bu prosedürün ilgili dokümanlar bölümünde
aşağıdakiler yer almalıdır:
1. Genel Çalışma İzni Formu
2. Yüksekte Çalışma İş İzin Formu
3. Elektrikle Çalışma İzin Formu
4. Sıcak Çalışma İş İzin Formu
5. Kapalı Alanlarda Çalışma İzin Formu
6. Kazı İzin Formu
malıdır:
1. Çalışma İzninin Alınmasına Gerek Olan/ Olmayan İşler
2. Formların Düzenlenmesi
3. İşin Başlatılması
4. İşin Kontrolü
5. Çalışma İzinlerinin İptali
6. İşin Tamamlanması
Alt İşveren veya Yüklenici Prosedürü

Bu prosedürün ilgili dokümanlar bölümünde aşağıdakiler yer almalıdır:
1. Alt işveren veya Yüklenici İş Sağlığı Güvenliği Şartnamesi
2. Genel Çalışma İzni Formu
3. Alt işveren veya Yüklenici Denetim Formu
malıdır:
1. Genel Kurallar
2. Teslim Edilecek Evraklar
3. Özel İzin Gerektiren İşler
4. Denetim
Dosyalama ve Arşiv Prosedürü

1. Çalışan İSG Klasörü: İSG çalışmalarında her personel için, iş güvenliği uz-
manı, iş yeri hekimi ve diğer yetkili kimselerin istediğinde ulaşabilmesini
sağlamak amacıyla, bir iş güvenliği ve bir iş sağlığı dosyası oluşturulmalıdır.
İşe giriş ve periyodik sağlık raporları içeren çalışan sağlık dosyaları (İş Yeri
Hekimince Verilen Form, Aşı Takip Formu vb.) çalışanın mahremiyetinin
gözetilmesi sebebiyle iş yeri hekimi tarafından tutulacak ve istendiğinde
bilgilendirme yapılacaktır. Çalışan İş Güvenliği klasöründe aşağıdaki kayıt-
lar yer almalıdır:
a. Çalışan görev tanımı
b. Mesleki eğitim veya yeterlilik sertifikası [13] [14]
c. Operatör belgeleri (vinç, forklift, iş makinası kullanım sertifikası, ehli-
yet, kaynakçı sertifikası, vb.)
d. Gerekiyorsa özel eğitim sertifikası (yüksekte çalışma eğitim sertifikası
gibi) [12]
e. Temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi ve diğer İSG ile alakalı eğitim aldı-
ğına dair belgeler
f. KKD teslim edildiğine, çalışanın verilen kkd konusunda eğitildiğine

dair belgeler [15]
g. Doküman dağıtım tutanağı (Talimat, ADP, Risk Değerlendirmesi vb.)
h. İş kazası evrakları nüshası
i. Varsa işbaşı eğitimlerinin evrakı
j. Destek elemanları için ilkyardımcı sertifikası, arama-kurtarma, tahliye
ve yangın eğitim belgeleri
k. Yapılan işle ilgili iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının önereceği di-
ğer belgeler.
2. İSG İç Yönerge - Doküman Klasörü: İSG kapsamında hazırlanmış aşağıda-
ki iç yönerge ile ilgili kayıtlar ve diğer dökümanlar burada yer alır:
a. İç Yönerge
b. Talimatlar (Genel İSG çalışma talimatları ve makine ekipman kullanma
talimatları)
c. Formlar
d. Tespit Öneri Defteri (Onaylı Defter) [16]
e. Diğer dokümanlar
3. Acil Durum Kayıtları Klasörü: Acil durumlara müdahale kapsamında hazırlan-
mış ve onaylanmış tüm kayıtlar bu klasörde yer alır:
a. Acil Durum Prosedürü
b. Acil Durum Planı (ADP)
c. Acil Durum Tahliye Krokisi (ADTK)
d. Acil Durum Haberleşme ve Ekip Listesi
e. Acil Durum Tahliye Grupları Yoklama Listesi
f. Acil Durum Tatbikat Raporu
g. Acil Durum Ekipmanları Kontrol Listesi
h. Diğer kayıtlar
4. Risk Değerlendirme Kayıtları Klasörü: Risk değerlendirme kapsamında
hazırlanmış ve onaylanmış tüm kayıtlar bu klasörde yer alır:
f. KKD
a. İşyeri Hakkında Bilgiler Formu
b. Tehlike Tanımlama Formu
c. Risk Analiz Formu
d. Aksiyon Takip Formu
e. Aksiyon Kayıtları
f. Risk Değerlendirmesi Kontrol Formları
g. Diğer kayıtlar
5. İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Kayıtları Klasörü: Kaza Olay Araştırma
ile ilgili kayıtlar bu klasörde yer alır.
a. İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Prosedürü
b. Kaza Olay Araştırma Prosedürü
c. Kaza ve Ramak Kala İş Akış Şeması
d. Ramak Kala / Tehlike Bildirim Formu
e. Ramak Kala / Tehlike Bildirim Takip Formu
f. Kaza / Olay Tutanağı
g. Kaza / Olay Araştırma Formu
h. Kaza / Olay Takip Formu
i. Diğer Kayıtlar
6. İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Kayıtları Klasörü: İzleme ve Ölçme ile il-

gili tüm kayıtlar bu klasörde yer alır:
a. İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Prosedürü
b. Makina Ekipman Listesi
c. Yıllık Performans İzleme Ölçme Planı
d. Ortam Ölçüm Raporları
e. Periyodik Kontrol ve Bakım Raporları
f. Yıllık Çalışma Planı
g. Yıllık Değerlendirme Raporu
h. Yıllık Eğitim Programı
i. Eğitim Katılımcı İmza Listesi Formu
7. Tutanak ve Görevlendirme Kayıtları Klasörü: Bu klasörde aşağıdaki kayıt-
lar yer alır:
a. İSG Kurul Toplantı Tutanakları
b. İSG Kurul Üyeleri Olur Kayıtları
c. Risk Değerlendirme Ekibi Olur Kayıtları
d. İş Yeri Hekimi, İş Güvenliği Uzmanı, Diğer Sağlık Personeli Görevlen-
dirme Evrakları ve Sözleşme Nüshaları [16]
e. Çalışan Temsilcisi Seçilme ve Atama Kayıtları [17]
f. Diğer Belge Niteliğindeki İSG Kayıtları
8. Alt işveren ve Yüklenici Kayıtları Klasörü: Alt işveren ve yüklenici ile ilgili
İSG kayıtları bu klasörde yer alır:
a. Alt işveren ve Yüklenici Prosedürü
b. Alt işveren ve Yüklenici İş Sağlığı, Güvenliği ve Çevre Şartnamesi
c. Genel Çalışma İzin Formu
d. Alt işveren ve Yüklenici İSG Kayıtları
e. Diğer Kayıtlar
Şekil 1.3
Meslek Hastalığı
ve Kazalara Karşı
Kişisel Koruyucu
Donanım
İç Yönerge
Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldı-
ğı iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulması zorunludur. Bu kurul ilk
olarak iş yerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge hazırlamakla
yükümlüdür [11]. Bu kapsamda oluşturulacak iç yönergede aşağıda belirtilen ana ve
alt başlıkları içermelidir. Bu başlıkların içerisinde prosedürlerde anlatılmış bölümler
için ilgili prosedüre atıf yapılmalıdır. Tekrarda detaylı yazılmasına gerek yoktur.
1. Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Kısaltmalar:
a. Amaç
b. Kapsam
c. Dayanak
d. Tanımlar ve Kısaltmalar
e. İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası
2. İşveren ve Çalışanların Yükümlülüğü:
g. Yıllık
a. İşverenin Yükümlülüğü
b. Çalışanların Yükümlülüğü
3. Görev, Yetki ve Sorumluluklar:
a. İş Güvenliği Uzmanı
b. İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri
c. İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri
d. İş Yyeri Hekimi
e. İş Yeri hekiminin yetkileri
f. İş Yyeri hekiminin yükümlülükleri
g. Destek Elemanları
h. Çalışan Temsilcisi
4. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu:
a. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Oluşumu
b. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Çalışması
c. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Görev ve Yetkiler
5. İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama Esasları:
a. İzlenecek Prosedürler
b. İlk İşe Başlatma
c. Risk Değerlendirme Çalışmaları
d. Acil Durum Müdahale Hazırlıkları ve Tahliye Yöntemleri
e. Acil Durumlarda Görevlendirilecek Çalışanların Belirlenmesi
f. Periyodik Kontroller ve Güvenlik Tedbirleri
g. Sağlık Kontrolleri
h. Eğitim Çalışmaları
i. Kişisel Koruyucular ve İş Güvenliği Ekipmanları
j. Sağlık Güvenlik İşaretleri
k. Denetim Çalışmaları
l. Noter Onaylı Defter
m. Şikâyet, Öneri ve İletişim Mekanizması
n. Ziyaretçiler/Tamir Bakım İçin Gelenler / Alt Yükleniciler
o. Kaza, Olay ve Hasarsız Olayların Raporlanması, Bildirilmesi
6. Genel Güvenlik Kuralları:
a. Kişisel Koruyucu Donanımların İş Yerlerinde Kullanılması
b. Risk Değerlendirmesi ve Risk Azaltma Planları
c. Acil Durumlarda Yapılacak İşler
d. Çalışma Talimatları
e. İletişim
f. Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarına Yönelik Genel Kurallar
g. İş Yeri Kapalı ve Açık Alanlarında,
7. Son Hükümler:
a. Cezai Hükümler
b. Yürürlük
c. Yürütme
Talimatlar
Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bilgilendirilmesi için genel olarak aşağıda-
ki talimatlara ihtiyaç duyulmaktadır. Aynı zamanda işveren çalışanlarını iş sağlığı ve
güvenliği açısında bilgilendirme görevinin bir kısmını bu talimatlar aracılığıyla yerine
getirebilir. Burada belirtilen talimatlar genel talimatlardır. İş yerinde yapılan işler, kulla-
nılan ekipmanlar ve ürünler, çalışma yöntemleri gibi durumlar göz önünde bulundu-
rularak tek tek hazırlanmalıdır. Eğer iş yerinde önceden hazırlanmış makine kullanma
talimatları yada iş çalışma talimatları varsa bunlar incelenmeli, sağlık ve güvenlikle
alakalı bölümler yoksa eklenmeli ya da varsa geliştirilmelidir. Talimatlar yazım olarak
amaç, kapsam, ilgili dokümanlar ve uygulama başlıklarını içermelidir:
a. Kimyasallarla Çalışma Talimatı
b. KKD Kullanma Talimatı
c. Güvenli Araç Kullanma Talimatı
d. Ekranlı Araç Kullanma Talimatı [18]
e. Elektrik Bakım Onarım Teknik Emniyet Çalışma Talimatı
f. Depolarda Güvenli Çalışma Talimatı
g. El Aletleri İle Çalışma Talimatı
h. Elektrikli El Aletleri İle Güvenli Çalışma Talimatı
i. Elle Taşıma İşleri Talimatı [19]
j. İş Hijyeni Talimatı
k. Jeneratör, Kompresör ve Kazan İşlerinde Güvenli Çalışma Talimatı
l. Kaldırma ve Yükleme Ekipmanları Kullanma Talimatı
m. Kapalı Alanlarda Çalışma Talimatı
n. Kazı İşleri Talimatı
o. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Talimatı [20]
p. Sıcak İşlerde Çalışma Talimatı
q. Temizlik İşleri Talimatı
r. Yüksekte Güvenli Çalışma Talimatı
s. Ziyaretçi Bilgilendirme Talimatı
t. Kilitleme Etiketleme Talimatı
Formlar
Prosedürlerin içinde belirtilen formlar dışında aşağıda formların oluşturulması iş ye-
rinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli olmaktadır. Burada
belirtilen formların bazıları bilgilendirme boyutundadır. Örneğin; kimyasal depola-
ma matrisi çalışanın kimyasalları depolarken nelere dikkat edeceğini gösterecek şekil-
de bilgilendirici bir form olmalıdır. Kişisel Koruyucu Donanım Matrisi de hem çalı-
şana hem de işverene yol gösterecek nitelikte olmalıdır. Burada hangi işte hangi kişisel
koruyucu donanım gerektiği net bir şekilde belirtilmelidir. Bazı formlarda işe dönük
uygulamaya yönelik olmalıdır. Doküman dağıtım tutanağı çalışana özel olmalı ve iş
sağlığı ve güvenliği konularında çalışanları bilgilendirmeye yönelik hazırlanan tüm
evrakların adını, kodunu, revizyon tarihini, tebliğ tarihini ve tebliğ edenin imzasını
taşımalıdır. Genel oluşturulması gereken bazı formlar aşağıdaki gibidir:
a. Kimyasal Depolama Matrisi [21]
b. Tehlike Sembolleri Tablosu
c. Genel Çalışma İzni Formu
d. Acil Durum Tahliye Grupları Yoklama Listesi
e. Doküman Dağıtım Tutanağı
f. Yüksekte Çalışma İş İzin Formu
g. Elektrikle Çalışma İzin Formu

h. Sıcak Çalışma İş İzin Formu
i. Kapalı Alanlarda Çalışma İzin Formu
j. Kazı İzin Formu
k. Kişisel Koruyucu Donanım Matrisi
l. Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımına İlişkin Risk Belirleme Tablosu
m. Kişisel Koruyucu Donanım Zimmet Formu
n. Kişisel Koruyucu Donanım Uygunluk Kontrol Formu
o. Ziyaretçi Tutanağı
Sonuç olarak; “İş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşması için işveren, çalışan
ve bu hizmeti sağlayan profesyoneller sorumluluklarını, görevlerini ve yetkilerini
net bir şekilde bilmesi gerekmektedir. Hukuki şartlar genel olarak net olmasına
karşılık uygulama açısından da şartların açık olması gereklidir. Burada iş yeri öze-
linde altyapı oluşturulma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu altyapının net bir şekilde
dokümante edilebilmesi iş güvenliği kültürünün iş yeri özelinde en önemli adı-
mıdır. Daha sonrasında yönetim bu altyapıyı işletebilme iradesini göstermesi ge-
rekmektedir. Yönetim bu iradeyi gösterdiğinde, iş yerinde birkaç yıl içinde herkes
sorumluluklarını ve görevlerini net bir şekilde anlamış olur. Bunun sonucunda
iş yerinin tasarımından işin yürütümüne kadar işin her safhasında iş güvenliği
dikkate alınır. Burada ortaya konulan iş sağlığı ve güvenliği doküman altyapısı
rehberliğinde iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği altyapısını oluşturup ve uygulan-
ması için irade koyanlar;
√ Kazaların minimize olması,
√ Daha sağlıklı ve güvenli çalışma ortamı,
√ Yasal yükümlülüklerin rahatlıkla yerine getirilmesi,
√ Herkes tarafından benimsenen ve uygulanan iş güvenliği bilinci,
√ Maddi kayıpların azalması,
ve ürün güvenliği, konularında olumlu etkilerini de göreceklerdir.”
Şekil 1.4
Elektrik Yüksek
Gerilim Hattında
Çalışanlar
“İş sağlığı ve güvenliği yönetiminde ve ilgili talimatlarda güncelliği sağlamak çok

önemlidir.” Bunu elde etmenin yöntemi nedir? 3
Özet
İş sağlığı ve güvenliğinin kavram ve gerekliliğini şam güvenliği ile beraber küçük yaştan itibaren
1 tanımlayabilme; tehlike ve riskleri tanımlayabilme; bireylerin hayatları ile iç içe olan bir yaşama bi-
iş sağlığı ve güvenliğinde önleyici yaklaşımın çimi olması gerektiği bu bölümde vurgulanmış-
olumlu sonuçlarını açıklayabilme tır. Devlet, kanun ve cezaları, iş sağlığı ve güven-
İş Sağlığı ve Güvenliği tehlike ve risklerden ça- liği olgusunu ve gerçeğini sadece desteklemek
lışanları korumak için bir dizi sistematik ve sü- ve kılavuz olma noktasında kullanmalıdır; diğer
rekli kuralların uygulanmasına olanak sağlayan bütün kısımların toplumun her bir bireyi tara-
bir olgudur; bu nedenle işletmede veya iş yerinde fından üstlenilmesi gerektiği ayrıca bu bölümde
herhangi bir aksaklık olmadan önleyici tedbirle- vurgulanan konulardan birisi olmuştur.
rin alınmasına imkân veren analizleri ve çalış-
maları bir arıza oluşmamışken bile işletmede İş sağlığı ve güvenliği kapsamını ve stratejik
oluşabilecek tehlikelerin ve risklerin öngörülerek 3 hedefleri anlayabilme; iş sağlığı ve güvenliği
bunların ortadan kaldırılmasını içeren bir olgu- prosedürlerini açıklayabilme
dur. İş kazalarının azaltılması hatta önlenmesi İş sağlığı ve güvenliğinin temelleri bölümünün
(sıfır iş kazası), meslek hastalıklarının önlenme- son kısmında ise iş sağlığı ve güvenliğinin kap-
si ve güvenli kaliteli çalışma yaşamının sağlan- samı ve stratejik hedefleri verilmiştir. Bu amaç-
ması İSG’nin nihai hedeflerindendir. İş sağlığı la, iş sağlığı ve güvenliği prosedür ve talimat
ve güvenliğine yapılan her bir yatırım işletmeye kavramlarının nasıl hazırlanacağı ve içerikleri-
verimlilik, performans artışı ve refah gibi ko- nin neler olması gerektiği ayrıntılı bir şekilde ele
nularda önemli bir getiri sağlamakta ve destek alınmıştır. Bunun yanı sıra, iş sağlığı güvenliği
vermektedir. Bu bölümde öncelikle iş sağlığı belgelendirme ve takibi prosedürleriyle form
ve güvenliğinin anlamı ve amaçları verilmiştir. hazırlamanın önemi anlatılmış ve nasıl bir pro-
Günlük yaşamda ve çalışma hayatında iş sağlığı sedür takip edilmesi gerektiği örneklerle ele
ve güvenliğinin boyutları irdelenmiş iş kazası ve alınmıştır. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği yönetim
meslek hastalıklarının meydana gelem sebeple- sistemlerinin en önemli basamaklarından olan
rine kısaca değinilmiştir. İş kazası ve meslek has- dosyalama ve arşivleme prosedürleri anlatılmış
talıklarına sebep olan tehlikeler ve bunlara karşı ve bu konuda detaylı bilgi verilmiştir.
alınacak önlemler üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak; “İş sağlığı ve güvenliği kültürünün
oluşması için işveren, çalışan ve bu hizmeti sağla-
İş sağlığı ve güvenliğinin sosyoekonomik ve yan İSG profesyonellerinin sorumluluk, görev ve
2 işletmeler verdiği olumlu etkisini ve rekabet yetkilerini bu sahada sergilemeleri gerekmekte-
gücüne getirdiği katkısını açıklayabilme dir. Hukuki ve sahadaki, uygulama boyutlarında
Kitabımızın bu bölümünde iş sağlığı ve güven- İSG’nin muğlak tarafları ancak sistematik ve ku-
liğinin sosyoekonomik boyutu, işletmelere olan rumsal bir yapıya kazandırılmış iş yeri yönetimi
etkisi, rekabet gücüne getirdiği katkısı detaylı ile çözülebileceği bu bölümde ortaya konulmuş-
olarak ele alınmıştır. Ülkemizde iş sağlığı ve gü- tur. Burada iş yeri özelinde altyapı oluşturulma
venliği denince hemen aklımıza kanun, yönet- ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Çalışma ortamında
melikler ve cezalar gelmektedir. Diğer taraftan, üst yönetimden en alt kademeye kadar bütün bi-
çalışma hayatında ve iş dünyasında iş sağlığı ve reylerin göstermesi gereken kararlılık ve süreklili-
güvenliği genel olarak uyulması gereken kurallar ğin alt yapısını oluşturması açısından bu bölümde
ve normlar dizisi olarak algılanmaktadır. Halbu- verilen bilgiler okuyucunun bu konudaki bigisine
ki iş sağlığı ve güvenliği, hayatla bütünleşik ya- kuvvet verecek niteliktedir.
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliği ile 6. “Yapılan araştırmalara göre, iş kazalarına yol açan
ilgili olarak işverenlerin görevlerinden biri değildir? risklerin ……’i önceden tahmin edilip ortadan kaldırı-
a. Mevzuat hazırlamak labilir nitelikte olduğundan, bu kayıpları önlemek dev-
b. Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak let, işveren ve çalışanların görevidir.” Yukarıdaki cüm-
c. İşyerinde çalışan her çalışana iş sağlığı ve gü- lede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden hangisi doğru
venliği hizmeti sağlamak. olarak tamamlar?
d. İş güvenliği uzmanını desteklemek a. %1
e. İşyeri hekimine destek vermek b. %5
c. %75%
2. Aşağıdakilerden hangisi iş kazası ve meslek hasta- d. %80
e. %98
lıklarının doğrudan maliyetlerinden biridir?
a. Tedavi ve bakım masrafları
7. Aşağıdakilerden hangisi “6331 sayılı İSG Kanunu
b. İş Günü kayıpları
işyerlerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hasta-
c. İş Gücü kayıpları
lıklarının önlenmesinde ………………… yükümlü-
d. Eğitim giderleri
lükler ve sorumluluklar getirmiştir”
e. Prestij kaybı Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden
hangisi doğru olarak tamamlar?
3. İş yerinde çalışanların sağlık ve güvenliğin sağlan- a. devlete ve çalışanlara
masında öncelikle yükümlü olan aşağıdakilerden han- b. hükûmete ve siyasi partilere
gisidir? c. devlete ve adli mercilere
a. İşveren d. belediyelere
b. İşveren vekili e. üniversitelere
c. Ustabaşı
d. İş yeri hekimi 8. Küçük departmanlar içerisinde neyin nasıl yapı-
e. İş güvenliği uzmanı lacağını emir dili gibi anlatımla ifade eden, hangi işin
nasıl yapılacağını ve yapılması istenen şeylerin yazıl-
4. Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliği faa- masına ne ad verilir?
liyetlerinden biri değildir? a. Talimat
a. Çalışanları grip gibi salgın hastalıklardan korumak b. Tüzük
b. Çalışanları iş ve işyerinden kaynaklanan kazala- c. Tebliğ
ra karşı korumak d. Kanun
c. İş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı tedbir e. Yönetmelik
almak
d. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemini işyeri- 9. İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile ilgili zorunluluk
ne kurmak hangi mevzuatla belirlenmiştir?
a. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
e. İş sağlığı ve güvenliği kurulları oluşturmak
b. Borçlar Kanunu
c. Maden Kanunu
5. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli davranışlardan
d. Kentsel Dönüşüm Kanunu
biridir?
e. İş Kanunu
a. Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli bölgede çalı-
şılması 10. Aşağıdakilerden hangisi iş izinleri prosedürü do-
b. Ortamın sıcaklık dengesinin uygun olması) kümanlarından biri değildir?
c. Toksik ve korozif maddelerin çalışma ortamın- a. Hafta Tatili İzin Formu
dan uzaklaştırılması b. Genel Çalışma İzin Formu
d. Hatalı depolama, düzenleme ve istiflemenin ya- c. Kapalı Alanlarda Çalışma İzin Formu
pılması d. Elektrikle Çalışma İzin Formu
e. Kötü ve tehlikeli çevre şartlarının varlığı e. Sıcak Çalışma İş İzin Formu
Yaşamın İçinden
İSG Kurulları Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarını Na-
İşyerinde Tutulabilecek Temel Bilgi Dokümanları Ne- sıl Edinebilir?
lerdir? Bu güvenlik bilgi formlarının edinilmesi öncelikle iş-
1- İşyeri planları, 2- Sağlık ve güvenlik konusunda iş- verenin sorumluluğunda olup işveren tarafından veril-
letme politikaları, 3- İş profilleri, 4- Üretim şemaları, mesi gerekmektedir. İşveren tarafından bilgiler veril-
5- Kimyasal ve radyoaktif madde kayıtları, 6- Makine mez ise; kimyasal maddenin üzerindeki etiket de bilgi
ve ekipman kayıtları. formu da yoksa, firmaların etiket bilgilerinden iletişim
İşyeri Planları, İş Profili ve Üretim Şemaları Nasıl Kul- bilgilerine yönelerek firma ile ISG Kurullarından yet-
lanılır? kili birisinin temasa geçerek rica edilmesi ile ulaşılma-
İş profili, yeni işçileri yapacağı işle ilgili tehlikeler ko- lıdır. Eğer kimyasal malzemenin etiket üzerinde firma-
nusunda eğitmekte kullanılır. İşyerinde yapılacak çeşit- nın iletişim bilgileri bulunmazsa, kimyasal maddeyi
li nitelikteki araştırmalarda da kullanılabilir. Örneğin; satın alan kişi ya da kişiler ya da satın alma sipariş for-
herhangi bir işte kullanılan maddelerin zehirliliği, öte- malarına yönelerek kimyasal madde satıcısının bulun-
ki işlerde kullanılan maddelerle karşılaştırılarak işye- ması sağlanır. Kimyasal madde satıcısı belirlendiğinde,
rindeki hangi işlerin daha tehlikeli olduğu konusunda satıcıdan kataloglar istenerek ilgili kimyasal maddenin
bir FİKİR edinilebilir. İşyeri planı, fabrika ya da işyeri- üreticisi ya da ilgili güvenlik bilgi formları bulunabilir.
nin haritası gibi değerlendirilir. İşyeri planları, duru-
mun kuşbakışı görülebilmesini, tehlikelerin işaretle- Kaynak: TMMOB, 2011.
nebilmesini ve izlenmesini sağlar. Böylece işçi sağlığı
ve iş güvenliği konusunda yapılması gereken işçi eği-
timlerinin ve daha birçok konunun hedeflerin belirlen-
mesinde yardımcı olur. Üretim şemaları, bütün üretim
hatlarını ve her bölümde ne olup bittiğini tanımlayan
basit diyagram lardır. Üretim şemaları, işçilerin takım
olarak birbirleriyle nasıl ilişkide bulunduklarını gös-
termek ve paylaştıkları sağlık riskleri konusunda eği-
tim yapmak bakımından çok yararlıdır.
Makina ve Ekipman Kayıtları ve Kimyasal Kayıtları
Nerelerde Kullanılır?
Makina ve ekipman kayıtları, işyerinde belirli bölge-
lerdeki sağlık ve güvenlik tehlikelerini anlatmakta olup
işçileri ve çevreyi korumak için ne tür teknik kontroller
uygulanması gerektiğini belirlemekte kullanılır. Kim-
yasal kayıtlar ise; fabrika ya da atölyelerde kullanılan
tüm kimyasal ve radyoaktif maddelerin tam listesidir.
Her maddenin bilimsel ismi, içeriği, satıcı ve üreticile-
rinin isim ve adresleri, kullanıldığı işler ve saklandığı
yerler bu kayıtlarda yer almalıdır.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kav- görülmemiş; büyüme, kalkınma, inovasyon ve istihda-
ramı’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. ma katkı sağlayacak biçimde kaynakların daha iyi kul-
2. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kav- lanılması yoluyla oluşturulan katma değeri arttırdığı
ramı’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. da vurgulanmıştır. Verimlilik, mal ve hizmetlerin (bir
3. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kav- başka deyişle, kullanıcılar tarafından talep edilen mal
ramı’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. ve hizmetler) ne derecede etkin ve etkili üretildiğini
4. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kav- ifade eder. Verimlilik, ekonominin bütününde, sektör
ramı’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. ya da alt sektörlerde, işletmede, işletme birimlerinde
5. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Bo- ya da bireyler gibi ekonominin farklı düzeylerinde
yutları’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. yapılan ölçümler sonucunda fiziksel ya da ekonomik
6. e Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Bo- birimlerle (miktar yada değer (para) cinsinden) ifade
yutları’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. edilebilmektedir (EANPC, 2005).
7. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Bo- Yapılan bir araştırmaya göre, sağlıklı ve güvenli bir ça-
yutları’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. lışma ortamının iş gücü verimliliğini ve dolayısıyla da
8. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsam karlılığı artırma potansiyeline sahip olduğu yönünde
ve Stratejisi’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. kanıtlar mevcuttur. Bir diğer araştırmacı ise, aynı za-
9. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsam manda bazı yorumcuların verimlilik artışlarının çoğu
ve Stratejisi’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. zaman işçilerin sağlığı ve güvenliği pahasına gerçekleş-
10. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsam tirildiği şeklindeki iddialarına da yer vermiştir. “Kuru-
ve Stratejisi’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. luşlar verimli olmak için çabalarlar ve bu sırada da iş-
çilerini daha uzun sürelerle ve oldukça tehlikeli şartlar
altında daha çok fayda sağlamak için sıkı çalıştırırlar
ve İSG tedbirlerini yalnızca tazminat meblağlarını dü-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı şük tutmak için uygularlar” iddiası da yine literatür-
Sıra Sizde 1 de yer almıştır. Lamm ve diğerleri (2006), iş sağlığı ve
İş sağlığı ve güvenliğinin en önemli gayesi iş yerlerin- güvenliği yoluyla verimliliği artırma çabalarının çe-
de çalışanların sağlık ve güvenlik şartlarının devamlı lişkili sonuçlar verebileceğini ileri sürmüş ve mesleki
bir şekilde korunması için önlemler alınmasıdır. İş yaralanma ve hastalıkların verimlilik kayıpları üzerin-
hayatının her yönden veriminin artırılması, mesleki de etkisi olduğuna dair kanıt olmasına rağmen, yara-
tehlike ve risklerin belirlenmesi ile tehlike ve risklerin lanma ve hastalıkların azaltılmasının otomatik olarak
kaynağında yok edilmesidir. İş sağlığı ve güvenliği için verimlilik artışını etkileyip etkilemeyeceğine ilişkin
yapılan her türlü harcama ve faaliyet işletmeye sürekli olarak literatürdeki veri eksikliğine işaret etmiştir. Baş-
yararlar sağlayan bir yatırım olarak görülmelidir. Bi- ka bir araştırmanın bulguları da, (De Greef and Van
limsel çalışmalar ve saha araştırmaları, iş kazaları ve den Broek, 2004a) iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin
meslek hastalığından kaynaklı zararların, iş sağlığı ve sadece İSG performansı üzerinde değil, aynı zamanda
güvenliğini sağlamaya yönelik önlemler için yapılacak işletme verimliliği üzerine de olumlu etkileri olaca-
maddi ve manevi tazminden çok daha fazla olduğunu ğını göstermiştir. Ancak, bu etkilerin belirlenmesi ve
göstermektedir. Buna rağmen, iş kazası ve meslek has- sayısallaştırılması her zaman kolay olmamaktadır. Da-
talıkları sonucu kaybedilen insan hayatına hiçbir mad- hası, bazı durumlarda karlılığa ilişkin kanıt örneğinin
di değer karşılık gelmez. Her türlü çalışma ve üretimin verilebilmesine rağmen, pek çok örnekte somut kanıt
tek bir amacı vardır; o da her bir çalışanın refahı, sağlı- göstermek kolay olmamaktadır. Yazarlar ayrıca, litera-
ğı, güvenliği ve mutluluğunun amaç edilmesidir. tür incelemesinin sınırlı olmasına rağmen, araştırma
bulgularının iyi bir çalışma ortamı ve işletme perfor-
Sıra Sizde 2 mansı arasındaki bağlantıyı ortaya koyduğunu da be-
EANPC Memorandumu verimlilik kavramını tanım- lirtmişlerdir. Dolayısıyla, çalışma ortamı kalitesinin
larken, konuyu geniş kapsamlı olarak ele almıştır. Ve- verimlilik ve karlılık üzerinde güçlü bir etkisi vardır.
rimlilik bu belgede sadece istatistiksel bir oran olarak Araştırma ayrıca, zayıf İSG performansının işletmenin
Yararlanılan Kaynaklar
paydaşlarının gözündeki statüsünü zedelediği için re- EANPC, (2005). The High Road to Wealth, Erişim si-
kabet açısından dezavantajlı bir duruma yol açacağını tesi; http://www.eanpc.eu/p/754A85126B4C1450C
öne sürmektedir. Bu durum işletme yönetiminin İSG 125758C00300F66.
yatırımı yapması için motivasyon unsuru oluşturmak- De Greef, M. ve Van den Broek, K. (2004a). Making the
tadır. Literatür incelemesi sonuçları (De Greef ve Van case for workplace health promotion, ENWHP.
den Broek, 2004a) uygulama örnekleri ile de desteklen- HESAPRO, (2013). İş Sağlığı - Güvenliği ve Verimlilik
miştir. Uygulama örnekleri, İSG ile şirket performansı İlişkisi, Hesapro Projesi.
arasında bağlantı kurmak suretiyle, yalnızca İSG’nin Lamm, F., Massey, C. ve Perry, M. (2006). Is there a link
bir maliyet unsuru olarak görülmemesi gerektiğini de- between workplace health and Safety and Firm Per-
ğil, aynı zamanda işletmenin bütünsel performansının formance and Productivity, New Zealand Journal of
artırılması için bir araç olarak değerlendirilmesi gerek- Employment Relations, Vol.32, No.1, pp. 75-90.
tiğini, yani genel yönetimin ayrılmaz unsurlarından TMMOB, (2011). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Alanında
biri olduğunun kabul edilmesi gerektiğini ortaya koy- Temel Bilgiler, TMMOB adına TMMOB İstanbul İl
muştur. Dolayısıyla, İSG yatırımı kârlı bir hâl almakta- Koordinasyon Kurulu, Mühendislikte, Mimarlıkta
dır. İş yerinde esenliğin sağlanması için yapılan 1 euro ve Planlamada ÖLÇÜ dergisi eki, İstanbul.
yatırımın geri dönüşünün 3-7 euro arasında olduğu Usta, H., (2017). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Döküman-
gösterilmiştir (Yrjänheikki, 2011). tasyon, https://www.linkedin.com/pulse/i%C5%-
9F-sa%C4%9Fli%C4%9Fi-ve-g%C3%BCvenli%C4
Sıra Sizde 3 %9Fi-y%C3%B6netim-sisteminde-hayati-usta.
İş sağlığı ve güvenliği yönetiminde ve ilgili talimatlar- Yrjänheikki, E. (2011). Well-being at work on the Fin-
da güncelliği sağlamak çok önemlidir. Bunun için bir nish agenda, NES2011 - Wellbeing and Innovations
dokümantasyon belgelendirme sistemi oluşturmak Through Ergonomics, Oulu, Finland 18 - 21 Sep-
gereklidir. Yani, yapılan veya yapılması gereken her iş tember 2011, Book of abstracts, pp. 17 – 23.
ve oluşturulan her talimat belgelendirilmeli ve mutlaka Yılmaz, F., (2009). Avrupa Birliği ve Türkiye’de İş Sağlığı
kayıt altına alınmalıdır. Burada en önemli olan unsur ve Güvenliği; Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul-
larının Etkinlik Düzeyinin Ölçülmesi, Doktora Tezi,
zaman içinde dokümanların birbiri ile karışmaması ve
İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ça-
yapılan değişikliklerin takip edilebilmesi olgusudur.
lışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri, İstanbul.
Talimat veya diğer dokümanların muhafaza edildiği
[1] T.C. Resmi Gazete. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu-
yer herkes tarafından erişilebilir olması gerekir. Ayrıca
nu.30 Haziran 2012. Sayı: 28339, Başbakanlık Ba-
dijital kaynaklara ulaşabilmenin yolları araştırılmalı-
sımevi, Ankara.
dır. Bilgisayar erişimi olmayan çalışanlar için ilan ve
[2] T.C. Resmî Gazete. Çalışanların İş Sağlığı ve Gü-
talimatlar panosu oluşturmalı ve sürekli güncellenme-
venliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yö-
li ve de her zaman farkındalık oluşturulmalıdır. Tüm
netmelik.15 Mayıs 2013. Sayı: 28648, Başbakanlık
çalışanların ihtiyaç duydukları anda bilgi ve dökü-
Basımevi, Ankara.
manların en güncel hâline kısa zamanda ulaşabilmesi
[3] T.C. Resmî Gazete. İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk De-
gereklidir. Talimatların, dokümanların ve evrakların
ğerlendirmesi Yönetmeliği. 29 Aralık 2012. Sayı:
boyutları net bir şekilde oluşturulmalıdır.
28512, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
[4] T.C. Resmî Gazete. İşyerlerinde Acil Durum- [14] T.C. ResmîGazete. Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli Sınıf-
lar Hakkında Yönetmelik. 18 Haziran 2013. Sayı: ta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eği-
28681, Başbakanlık Basımevi, Ankara. timlerine Dair Yönetmelik. 13 Temmuz 2013. Sayı:
[5] T.C. Resmî Gazete. Binaların Yangından Korun- 28706, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
ması Hakkında Yönetmelik. 19 Aralık 2007. Sayı: [15] T.C. Resmî Gazete. Kişisel Koruyucu Donanım-
26735, Başbakanlık Basımevi, Ankara. ların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönet-
[6] T.C. Resmî Gazete. İşyeri Hekimi Ve Diğer Sağlık melik. 02 Temmuz 2013. Sayı: 28695, Başbakanlık
Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitim- Basımevi, Ankara.
leri Hakkında Yönetmelik. 20 Temmuz 2013. Sayı: [16] T.C. Resmi Gazete. İş Sağlığı Ve Güvenliği Hiz-
28713, Başbakanlık Basımevi, Ankara. metleri Yönetmeliği. 29 Aralık 2012. Sayı: 28512,
[7] T.C. Resmî Gazete. İş Ekipmanlarının Kullanımında Başbakanlık Basımevi, Ankara.
Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği. 25 Nisan [17] T.C. Resmî Gazete. İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlgili
2013 . Sayı: 28628, Başbakanlık Basımevi, Ankara. Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri Ve Seçilme Usul
[8] T.C. Resmî Gazete. İş Güvenliği Uzmanlarının Gö- Ve Esaslarına İlişkin Tebliğ. 29 Ağustos 2013. Sayı:
rev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yö- 28750, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
netmelik. 29 Aralık 2012. Sayı: 28512, Başbakanlık [18] T.C. Resmî Gazete. Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda
Basımevi, Ankara. Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetme-
[9] T.C. Resmî Gazete. İşyeri Bina Ve Eklentilerinde lik. 2 16 Nisan 2013. Sayı: 28620, Başbakanlık Bası-
Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin mevi, Ankara.
Yönetmelik. 17 Temmuz 2013. Sayı: 28710, Başba- [19] T.C. Resmî Gazete. Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği.
kanlık Basımevi, Ankara. 24 Temmuz 2013. Sayı: 28717, Başbakanlık Basıme-
[10] T.C. Resmî Gazete. Çalışanların Gürültü İle İlgili Risk- vi, Ankara.
lerden Korunmalarına Dair Yönetmelik. 28 Temmuz [20] T.C. Resmî Gazete. Sağlık Ve Güvenlik İşaretleri
2013. Sayı: 28721, Başbakanlık Basımevi, Ankara. Yönetmeliği. 11 Eylül 2013. Sayı: 28762, Başbakan-
[11] T.C. Resm3i Gazete. İş Sağlığı ve Güvenliği Ku- lık Basımevi, Ankara.
rulları Hakkında Yönetmelik. 18 Ocak 2013. Sayı: [21] T.C. Resmî Gazete. Kimyasal Maddelerle Çalış-
28339, Başbakanlık Basımevi, Ankara. malarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
[12] T.C. Resmî Gazete. Yapı İşlerinde İş Sağlığı Ve Yönetmelik. 12 Ağustos 2013. Sayı: 28733, Başba-
Güvenliği Yönetmeliği. 05 Ekim 2013. Sayı: 28786, kanlık Basımevi, Ankara.
Başbakanlık Basımevi, Ankara.
[13] T.C. Resmî Gazete. Meslekî Yeterlilik Kurumu
Meslekî Yeterlilik Belgesi Zorunluluğu Getirilen
Mesleklere İlişkin Tebliğ (Sıra No: 2017/1). 26 Eylül
2017. Sayı: 30192, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
2
Amaçlarımız
 İş sağlığı ve güvenliği kültürünün; gelişimi ve tanımlamalarını açıklayabilecek,
özelliklerini ifade edebilecek, olumlu ve olumsuz yönlerini ayırt edebilecek,
 Güvenlik iklimi ile iş sağlığı ve güvenliği kültürünün benzerlik ve farklılıklarını
ayırt edebilecek; yönetimin taahhüdünü ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliği
iklimine olan etkisini açıklayabilecek,
 İş sağlığı ve güvenliği ve yönetim sistemleri arasındaki bağ ve etkileri ayırt ede-
bilecek; önleyici yaklaşım ile iş sağlığı ve güvenliği kurullarının yakın ilişkisini
ve önemini kavrayabilecek,
 Türkiye’deki mevcut iş sağlığı ve güvenliği algısını tanımlayabilecek; iş sağlığı ve
güvenliği algısının güçlü ve zayıf yönlerini sıralayabilecek
Anahtar Kavramlar
• İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı • İş Sağlığı ve Güvenliği İklimi
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü • Yönetim Sistemleri

İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ
İş Sağlığı ve Güvenliğinin • İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İKLİMİ
İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı • YÖNETİM SİSTEMLERİ VE İŞ SAĞLIĞI VE
Temelleri
GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ
• TÜRKİYE’DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
ALGISI
İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı
GİRİŞ
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) dünya nüfusunun artması ve sanayileşme ile bir-
likte dünyada giderek daha da önem kazanan bir kavram olmuştur. Günümüz-
de, bu kavram iş ve işveren arasındaki hak, hukuk ve sorumluluklarla ilgili bir
konu olmayıp aynı zamanda ekonomik yönden işletmelerdeki verimliliğe, top-
lum sağlığına ve sosyal barışa etkileri olan bir olgu olarak bilinmektedir. İş sağlığı
güvenliği çalışmalarında önleyici, koruyucu yaklaşımlar ve insan davranışları en
önemli konulardır. Özellikle son çeyrek asırda, güvenlik kültürü konusu, insan
davranışları ve önleyici yaklaşım açısından en çok üzerinde durulan konulardan
birisi olmuştur.
Güvenlik kültürü, genel olarak kullanılan “kültür” kavramından esinlenerek
bu alanda kullanılmaya başlanmıştır. Güvenlik kültürü, risk düzeyinin yüksek ol-
duğu durumlarda, insan ve davranışlarının güvenliği sağlamada önemli bir rolü
üstlendiği anlayışı 1988’de meydana gelen “Piper Alpha” petrol platformunda
meydana gelen patlama ve “Clapham Junction” demir yolu felaketinden sonra
ağırlık kazanmıştır. Bu kazalardan sonra, işletmelerde güvenlik kültürü zayıflığı-
nın, kazalar için önemli belirleyici bir unsur olduğu bilincine varılmıştır.
Bu bölümde iş sağlığı ve güvenliği kültürünün gelişimi ile değişik ajans, ku-
ruluş ve araştırmacılar tarafından yapılan tanımlarına yer verilmiştir. Bölümün
ikinci kısmında ise iş sağlığı ve güvenliği iklimi ele alınmış, bu başlık altında, iş
sağlığı ve güvenliği politikasında etkili olan unsurlar açıklanmıştır. Bu bölümün
diğer bir kısmında ise yöne- Şekil 2.1
tim sistemlerinin iş sağlığı İş Sağlığı ve
ve güvenliği kültürü üzerin- Güvenliği Kültürü
deki etkisi tartışılmıştır. Bö- Şuuru Çocukluktan
lümün son kısmında ise Aile Başlayan Bir
ve Çalışma Sosyal Güvenlik Süreçtir.
Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Eğitim ve Araştır-
ma Merkezinin (ÇASGEM),
2017 yılında hazırlamış ol-
duğu ‘Türkiye’de İş Sağlığı ve
Güvenliği Algısı’ raporu ay-
rıntılı olarak yorumlanmıştır.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ

İş sağlığı ve güvenliği kültürü terminolojisi, kavram olarak, yaşanan büyük kaza
ve felaketler sonrasında kullanılmaya başlanmıştır. Bu kavram ilk kez 1986 yılın-
da Çernobil’de yaşanan nükleer kaza faciasından sonra 1987 yılında Atom Enerjisi
Kurumu veya Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (İngilizce: International Atomic
Energy Agency, IAEA) tarafından hazırlanan raporda kullanılmıştır. Raporda yaşa-
nan felaketin sebebi olarak güvenlik kültürü eksikliğinin temel neden olduğu kana-
atine varılmıştır. Yine aynı ajans tarafından “kurumun sağlık ve güvenlik program-
larının yeterliliğine, tarzına ve uygulamadaki ısrarına karar veren birey ve grupların
değer, tutum, yetkinlik ve davranış görüntülerinin bir ürünü” olarak güvenlik kültü-
rü tanımlaması yapılmıştır. “Çernobil” nükleer santral kazası, “King Cross” yangını,
“Piper Alpha” patlaması, “Clapham” kavşağındaki tren kazası gibi büyük kazalar
sonrasında da iş sağlığı ve güvenliği kültür eksikliğinin ve zayıflığının bu büyük
kazaların temel sebeplerinden biri olduğu dile getirilmiştir. Örnek olması açısından
meydana gelen bu büyük kazaların nedenlerine ilişkin, tahminen, hangi iş sağlığı ve
güvenliği kültürünün eksik olduğu Çizelge 2.1’de verilmiştir.
Çizelge 2.1 Yaşanan Felaketler Endüstri İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Eksiklikleri

İş güvenliği sistemlerindeki kural ve
Kültürü ve Yaşanan Çernobil Nükleer Santral
prosedürlerin ihlali
Büyük Felaketler
Arasındaki İlişki Ağır çalışma koşulları, yoğun işyükü, denetim
Clapham Junction Demir Yolu taşımacılığı
eksikliği
Kaynak: Çelik, 2014. Piper Alpha Petrol üretimi
Zayıf iş uygulamaları, yönetimin bağlılığının
eksikliği, güvenlikten ziyade kâra odaklılık
Space Shuttle Havacılık Üretim baskısı, tehlikeleri fark edememek
Three Mile Island Nükleer santral Riskleri algılamada zayıflık, yetersiz beceri
Üst düzey yönetimin güvenlik konusunda
Zeebrugge Deniz taşımacılığı
eksikliği, kâr düzeyine öncelik verilmesi
İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Tanımlamaları

Literatürde birçok iş sağlığı ve güvenliği kültürü tanımlaması yapılmıştır. Örne-
ğin; İngiltere Sanayi Konfederasyonu; güvenlik kültürünü risk, kaza ve hastalık
hakkında paylaşılan fikir ve inançlar olarak tanımlamakta ve de insan (psikolo-
jik), iş (davranışsal) ve organizasyon (durumsal) arasında çok amaçlı doğrudan
etkileşimlerin bir ürünü olarak belirttikten sonra güvenlik kültürünü; bütün ör-
güt üyelerini yönlendiren, temelde güvenliği arttırmaya yönelik ilgi ve eylemlerle
ilgili görünür çabaların seviyesi olarak ifade etmektedir. Bu ifadeye göre güvenlik
kültürü, iş yeri kültürünün bir alt boyutudur ve iş yerinin, iş sağlığı ve güvenli-
ği performansının sürdürülmesi ile ilgili davranışlara ve çalışanların tutumlarına
etki eden algılardır. Atom Enerjisi Kurumu veya Uluslararası Atom Enerjisi Ajan-
sı (İngilizce: International Atomic Energy Agency, IAEA) ise güvenlik kültürünü
şu şekilde tanımlamaktadır;
Güvenlik kültürü iş yerindeki iş sağlığı ve güvenliği programlarının yeterliliği-
ni, biçimini, bağlılığını tayin eden bireysel ve grup düzeyindeki davranış kalıpları,
yetkinlikleri, tutumları ve değerlerinin bir ürünü olup üç aşamada geliştirilebilir:
1. Güvenliği konu alan kurallar hazırlanır ve düzenlemeler yapılır.
2. Güvenlik, organizasyonel bir amaç hâline getirilir.
3. Güvenlik, sürekli olarak geliştirilir.
2. Ünite - İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı 37
Çalışma hayatında yaygın olarak kullanılan iş sağlığı ve güvenliği kültürü ta-

nımlamaları, Yılmaz ve Arpat’ın (2016) çalışmasından derlenerek aşağıdaki pa-
ragraflarda verilmiştir.
İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu’na (HSC) göre:
“Güvenlik kültürü, çalışma ortamındaki birey ve grupların değerleri, tutumla-
rı, algıları, yeterlilikleri ve davranış kalıplarını belirleyen, işletmenin iş sağlığı ve
güvenliği yönetiminin tarzı ve yeterliliğinin ortaya çıkardığı ürün olarak tanım-
lanmaktadır. Güvenlik kültürü, iş yerindeki her seviye ve gruptaki herkes tarafın-
dan benimsenen, çalışan güvenliği ve kamu güvenliği üzerinde yüksek bir değeri
(önceliği) ifade eder (Aktay, 2011).
Güvenlik kültürü, organizasyonda işleri yapmanın belli yollarıyla ilgili, birey-
sel ve grup algılarının düşünce süreçleri, duygular ve davranışların birleştirilme-
siyle desteklenen, soyut bir kavramdır. Genel örgüt kültürünün bir alt elementidir.
Güvenlik kültürü, güvenlik hakkında bireysel ve örgütsel tutumlar ile örgütsel
kararları etkileyen, paylaşılan değerler, inançlar, varsayımlar ve normlardır. Gü-
venlik kültürü ayrıca, güvenliği korumak ve yükseltmeye yönelik eylemler, gü-
venliğe yönelik kişisel sorumluluk alma ve bu değerlerin tutarlı olarak ödüllendi-
rilmesi ile ilgili beklentileri de ifade etmektedir.
Avustralya Madenler Konseyi’ne göre:
Güvenlik kültürü, firmadaki denetim ve yönetim sistemleri algıları ile ilgili
formel (biçimsel) güvenlik konularını ifade eder.
INSAG’a göre:
Güvenlik kültürü, çalışanların güvenlikle ilgili paylaştığı değerler, algılar,
inançlar ve tutumların bir yansımasıdır.
Mearns vd.ne (2003) göre:
Belli bir grup insan tarafından, risk ve güvenlikle ilgili paylaşılan inanç, norm,
değer ve tutumlardır. Bir grup insan tarafından güvenlikle ilgili paylaşılan fikir ve
tutumları ifade eder.
Literatürdeki diğer tanımlardan bir kısmı ise;
Çalışanların, yönetici, müşteri ve kamu üyelerinin maruz kaldıkları tehlike
veya zararlarla ilgili koşulları minimize etmekle ilgili sosyal ve teknik uygulama,
rol, tutum, norm ve inançların bir toplamıdır.
Güvenlik kültürü; bir organizasyonun sağlık ve güvenlik yeterliliği birey ve
grup değer ve yetkinliklerinin, tutum ve algılarının bağlılığını belirleyen davranış
örüntülerinin bir ürünü olarak tanımlanmaktadır. Organizasyonlarda pozitif gü-
venlik kültürü, karşılıklı güvene dayalı iletişimle oluşur. İş sağlığı ve güvenliğinin
önemsenmesindan dolayı paylaşılan algılar ve önleyici çözümler pozitif güvenlik
kültürün etkinliğine katkıda bulunur; Eylemler, politikalar ve prosedürlerde açı-
ğa çıkan ve organizasyonun güvenlik performansını etkileyen, organizasyonun
inanç ve tutumlarıyla ilgili bir kavramdır. Organizasyon üyelerinin oluşturduğu
grubun, güvenliğe yönelik ortak zihinsel programlamasıdır. Bir grubun üyelerine
davranışlarında yol gösterir. Bu yol gösterme, grup üyelerinin güvenliğin önemi
konusunda ortak inançları ve grubun güvenlik normlarını kendi isteğiyle onayla-
ma ve diğerleri tarafından da destekleneceği konusundaki anlayışı paylaşmasıyla
sağlanır.
İş sağlığı ve güvenliği kültürü, çalışanların risk ve risk kontrol sistemleri ile ilgili
hareket ve tepkilerinin nasıl olması gerektiğini belirleyen norm ve değerleri tanım-
layan doğal gruplar tarafından paylaşılan tutumlar, inançlar ve algılardır. Örgüt kül-
türünün bir alt boyutudur ve organizasyonun güvenlik performansı ile ilgili çalışan-
ların tutum ve davranışlarını etkiler. Rehber insanların meslek hastalığı ve kazaların

önlenmesine yönelik davranışların, tecrübelerin ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili
aktarımları iş sağlığı ve kültürü açısından önemli örnek davranışlardır.
Organizasyonun karşılaştığı fırsatlar ve problemlerle ilgili tepki örüntüsüdür.
Organizasyonun güvenlikle ilgili sahip olduğu inançlar ve değerler ile hakim gös-
tergelerin bir toplamıdır.
Louvar’e (2013) göre:
Güvenlik kültürü; tüm çalışanların güvenlik programlarına bir yaşam biçimi
olarak baktığı ve katkı sağladığı bir iş yeri, çalışma ortamıdır.
Buna göre güvenlik kültürü, bir bütün olarak iş yeri veya çalışma ortamındaki
tüm güvenlik meseleleriyle ilgili olan, herkes tarafından paylaşılan değerler üze-
rine kurulan, çalışanların çalışma ortamındaki davranışlarını etkileyen, ödül sis-
temlerinden etkilenen, değişimi oldukça zor olan bir kavramdır. Güvenlik kültürü
çalışanların davranışlarını etkileme özelliğinden dolayı çalışanların güvenli olma-
yan davranışlarından kaynaklı iş kazası ve meslek hastalıklarını ortadan kaldır-
ma konusunda önemli bir motivasyon unsurudur. Güvenlik kültürü, çalışanların
güvenlik performansını etkileyen hem organizasyonel hem de çevresel güvenlik
olgularıyla ile ilgili algılardır. Bu algılar, işletmenin politikası ve çalışanların dav-
ranışlarından etkilenir. Özetlemek gerekirse, güvenlik kültürü; çalışanların güven-
likle ilişkili olarak paylaştıkları tutumları, inançları, algıları ve değerleri yansıtan
bir durumdur. Bir diğer tanımlamada ise güvenlik kültürü; iş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili olan, işletmedeki bütün bireylerin kültürüne dayanan, çalışma ortamında-
ki güvenlik iklimi ile oluşturulan güvenli davranışlardan meydana gelir.
Bu konuda yürütülmüş olan diğer bir araştırma sonucuna göre; işletmelerin gü-
venlik kültürü, iş sağlığı ve güvenliği sistemlerinin uygulama kararlılığı ve çalışan-
ların bu sisteme katılımları ve destekleri ile uluslararası örgütlerin desteklediği ka-
rarlılıkla güçlenmektedir. ABD Nükleer Düzenleme Kuruluna göre (İngilizce; U.S.
Nuclear Regulatory), global ölçekte bir güvenlik kültürü oluşturulabilmesi için;
1. Davranış odaklı güvenlik,
2. Üst yönetimin görünür taahhüdü,
3. Orta kademenin sürekli ilgisi,
4. Gözetmenlerin güvenlik performansına odaklanması,
5. Çalışanların güvenliğe aktif katılımı,
6. Sahadaki uygulamaların standartlaştırılabilmesi
ve esnek bir sistem ile çalışanların güvenliğe ilişkin olumlu algı kriterlerine ihtiyaç
vardır.
Kriterlerin tamamının önemli ortak özelliği, işletmenin her kademesindeki
çalışanı iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarına dahil etmesidir. Güvenlik kültürü,
bir çalışma ortamındaki her düzeyde çalışanın katılımını gerektirmektedir. Bir
iş yerinin güvenlik kültürü, işletme içinde iş gücü kapsamındaki her bir bireyi ve
davranışlarını etkilemektedir (Şerifoğlu ve Sungur, 2007).”
İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürünün Özellikleri

Demirbilek (2008) güvenlik kültürünün özelliklerini şu şekilde sıralamıştır;
“İşçilerin farkındalığı ve tehlikeleri doğru şekilde algılamaları, doğru kişisel
koruyucu malzemeleri kullanmaları, güvenlik komiteleri oluşturulması ve güven-
lik önerilerinde bulunulmasıdır. Buradan hareketle, örgütlerde güvenlik kültürü-
nün özelliklerini aşağıdaki hususlar etkilemekte ve belirlemektedir (Oedawald ve
Reiman, 2007).
• Risk ve güvenlik algıları,

• Risk ve güvenliğin motivasyonel etkileri,
• Organizasyonel yapı ve süreçlerin karmaşıklığı,
• Organizasyonel performansı tahmin etme ve modelleme,
• Eğitim,
• Kural ve prosedürlerin rolü,
• Karmaşık üretim sistemlerindeki belirsizliğin üstesinden gelme,
• Sorumluluklardaki belirsizlik.
Buna bağlı olarak, güvenlik kültürünün temel özellikleri şu şekilde sıralanabi-
lir (Cameron, 2000);
• Güvenliğe yönelik üst yönetimin bağlılığı,
• Güvenliğe yüksek öncelik verilmesi,
• Güvenliğe yönelik sistematik yaklaşım,
• Güvenliğin stratejik önemi,
• Üretimin sürekliliği için güvenlikten ödün verme,
• Yeterli ve becerikli personel,
• Açık rol ve sorumluluklar,
• Açıklık ve iletişim,
• Motivasyon ve iş doyumu,
• Tüm işçilerin katılımı,
• Zaman baskısı, iş yükü ve stresten arındırılmış çalışma koşulları,
• Uygun kaynak dağıtımı,
• İş birliği ve takım çalışması,
• Örgütsel öğrenme,
• Yönetici ve işçiler arasındaki ilişkiler.
Öte yandan, etkin güvenlik kültürünün öğeleri konusunda tam bir görüş bir-
liği bulunmamaktadır. Bununla birlikte, güvenlik temelli kültür için gerekli oldu-
ğu yaygın şekilde kabul edilen “güvenlik kültürü öğeleri” şu şekilde sıralanabilir
(Culture of Safety Risk Analysis, 2005):
• Örgüt üst yönetiminin açıkça güvenliğe bağlılık taşıması ve bunun tüm dü-
zeylerde paylaşılan değer, inanç ve davranışsal normlara dönüştürülmesi,
• Bu bağlılığın oluşmasına yardımcı olmak için gerekli kaynakların, özendi-
ricilerin ve ödüllerin örgüt tarafından sağlanması,
• Güvenliğe temel öncelik olarak – üretim ya da etkinlik pahasına- değer
verilmesi;
• Çalışanlar ve örgütün tüm düzeyleri arasında iletişimin yaygın ve samimi
olması,
• Yüksek seviyede üretime rağmen güvenli olmayan davranışların nadiren
görünmesi,
• Hatalar ve sorunlara karşı açıklığın (gizlilikten kaçınmanın) bulunması;
meydana geldiklerinde de raporlanması,
• Örgütsel öğrenmeye değer verilmesi (bir soruna yönelik verilen tepkide bi-
rey suçlamasından çok sistemin performansının gelişimine odaklanılması)
(Demirbilek, 2008).
Olumlu ve Olumsuz İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü

İşletmelerin sahip olduğu güvenlik kültürü o iş yerinde uygulanan İSG uygula-
malarının ve politikalarının göstergesi ve kanıtı durumundadır (Demirbilek,
2008). İSG konusunda gösterilen çabaların sonucunda çalışan ve yöneticilerde
İSG bilincinin oluştuğu başarılı işletmeler olduğu gibi, İSG konusunun yeterince
değer görmediği işletmeler de mevcuttur (İşler, 2013). Bu ayrım işletmeleri, uç
noktaları pozitif veya negatif güvenlik kültürünü temsil eden skala üzerindeki bir
noktada konumlandırmaktadır. Pozitif güvenlik kültürü, iş yeri çalışanlarının gü-
venliğe yönelik olarak paylaştıkları tutum, davranış, inanç değerler, ve semboller
oluşumudur. Başka bir ifadeyle çalışanların iş kazasına maruz kalma risklerinin
azaltılması, örgütün her seviyesinde uygulanması ile kaza ve hastalıkları önleyici
bağlılıkla ilgili politika, uygulama, prosedür ve talimatlar setidir. Olumlu, pozi-
tif güvenlik kültürü, çalışanların güvenli olmayan eylemlerden sakındığı (Dur-
sun, 2012); olumsuz negatif güvenlik kültürü ise buna zıt bir çalışma atmosferi
oluşturmalarıdır. Bir diğer tanım ise; bir organizasyonun değişime, gelişime açık
olması, olaylardan, hatalardan ve kazalardan ders almaya istekli olması; olum-
lu güvenlik kültürünün özellikleridir. IAEA’ya (2002) göre nükleer kuruluşlarda
iyi / pozitif bir güvenlik kültürü, tesis içindeki güvenliğin önemli olduğuna dair
inançlar ile buna dair organizasyonun tüm seviyelerinde paylaşılan değerlerin bir
yansımasıdır ve tüm çalışanların sorumluluğundadır. İşletmelerin pozitif bir gü-
venlik kültürüne sahip olabilmesi için çalışan personelin aşağıda açıklanan nite-
liklere / özelliklere sahip olması beklenmektedir (Louvar, 2013):
• Tüm çalışanlar işletme güvenliğine katkı sağlar.
• Herkes, işini güvenli ve doğru biçimde yapmak için yeterli zaman ayırır.
• Herkes kazaların çalışma arkadaşlarını, kendi ailesini, iş yerini ve kendisini
ciddi biçimde etkileyebileceğini kabul eder.
• Herkes teknik konular ile güvenlik konularında mükemmeliyeti elde etmek
ve sürdürmek için örgütlenmiştir; ve bu konularda işletme bünyesinde hep
birlikte çalışırlar.
Louvar, (2013) yukarıda sayılan bu niteliklerin tıpkı kişisel koruyucu dona-
nımların (KKD) zorunlu olmasına benzer şekilde; hem departmanların tüm
üyeleri tarafından anlaşılması ve kabul edilmesi gerektiğine hem de bu şartların
işe alım için gerekli koşullar olarak uygulanması gerektiğine vurgu yapmaktadır.
Ryan (2000), “arzu edilen bir güvenlik kültürü” olarak ifade ettiği pozitif güvenlik
kültürünün aşağıdaki göstergelere sahip olması gerektiğini ifade etmektedir:
• Tüm çalışanlar güvenlik kuralları ve düzenlemelerine her zaman uyarlar.
• Çalışanlar sürekli bir biçimde tehlikeleri araştırır ve tehlikeli bir durum
gördüğünde onu düzeltmek için inisiyatif alırlar.
• Tüm çalışanlar güvenlikle ilgili aktivitelere katılmaya isteklidir.
• Güvenlikle ilgili aktivitelere katılım teşvik edilir.
• Güvenlikle ilgili konularda açık bir iletişim vardır; bu gibi durumlarda
azarla(n)ma veya disiplin cezası korkusu yoktur.
• Güvenlikle ilgili ortaya çıkan olaylar, sistem başarısızlığını tespit etmek ve
sistemde gerekli düzeltmeleri yapmak için bir fırsat olarak görülür.
• Eğitim programları, çalışanların işlerinde güvenliği sağlamaları için gerekli
bilgi, beceri ve yeteneği sağlamaktadır.
• Tüm çalışanlar yapmış oldukları işlerdeki potansiyel tehlikeleri (elektrik
vb.) anlarlar ve onları gerekli şekilde analiz edip değerlendirirler.
• Çalışanlar gereksiz yere risk almazlar, yöneticiler de çalışanların gereksiz
yere risk almalarına bilerek veya bilmeyerek sebep olmazlar.
• Güvenlik meselelerinde düzenli olarak davranış temelli bir geri bildirim ya-
pılması, bir yaşam biçimi olarak görülmektedir. Düzeltici bir geri bildirim
sistemi vardır.
• Tüm bireylerin güvenliğe yönelik destek sağladığı, destekleyici bir çalışma

ortamı vardır.
• Bütün iş aktiviteleri ve yönetim, tehlikelerin yok edilmesi ve yaralanmala-
rın önlenmesi üzerine odaklanmıştır.
Negatif güvenlik kültürü ise çalışanların mevcut riskleri “risk” olarak görmedi-
ği, görse de önemsemediği, boş verdiği ya da riskler / tehlikeler karşısında kendi-
ne aşırı güven duyduğu bir kültüre karşılık gelir ve olabildiğince dirençli bir yapı
gösterir. Bu nedenle işletmelerde negatif bir güvenlik kültürünün pozitife çevril-
mesinde, çalışanların direnciyle karşılaşılması kuvvetle muhtemeldir. Negatif (za-
yıf ya da olumsuz) güvenlik kültürüne sahip işletmelerin tipik özellikleri şunlardır
(İşler (2013) ve Aktay (2011):
• Çalışanlar ve / veya yöneticiler “Güvenlik her şeyden önce gelir” deseler
bile İSG, diğer amaçlara feda edilmektedir. Dolayısıyla hedeflenen İSG po-
litikası, uygulama ile örtüşmemektedir.
• Benzer operasyonel hatalar tekrarlanmaya devam etmektedir.
• Çalışanların İSG konularına ilgileri sürekli değildir.
• Geçmiş olaylar çabuk unutulmakta, ders alınmadığı gözlemlenmektedir.
• Güvenlik durumuna ilişkin söylemler “güven içinde” olunduğunu yansıtsa
bile çalışanlar, her an bir şeyler olacağı inancını taşırlar.
• İSG’nin başkasının (İSG uzmanı, işyeri hekimi
Şekil 2.2
vb.) sorumluluğunda olduğu düşünülmektedir.
• Yönetim ile denetleyiciler / mühendisler İSG ile Önleyici İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü
ilgili aynı inançları paylaşmaz ve birbirine zıt
davranışlar sergilerler.
• Organizasyonun bütününde İSG tutarlı ve etkili
bir şekilde ele alınmamaktadır.
• Çalışanlarda riskler / tehlikeler konusunda umar-
sızlık ve önemsemezlik hâli mevcuttur.
• Olaylara ilişkin soruşturma süreci, çalışanlar ile
koordinasyon sağlanmadan tasarlanır.
• Operasyonel hata soruşturmalarında çalışanlar
kişisel olarak suçlanır. Bu yüzden sorunların al-
tında yatan temel nedenler ortaya çıkartılamaz.
• Sürekli suçlayıcı bir kültür etkilidir.
• Kalıcı araştırma uygulamaları ortaya konulamaz.
• İSG konusunda çalışanlar kendilerine aşırı gü-
ven duyarlar.
Yaşanmış olan büyük felaketlerde ortak olan iş sağlığı ve güvenliği kültürü eksiklik-
leri nelerdir? 1
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İKLİMİ

Güvenlik iklimi ile de ilgili pek çok tanıma rastlamakla beraber, üzerinde fikir bir-
liğine varılan en genel iş sağlığı ve güvenliği iklimi tanımı; iş ortamında çalışan-
ların iş güvenliğine yönelik algısı denilebilir. Güvenlik iklimi kavramına ilişkin
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin (ÇASGEM), “Çalış-
ma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin Kurumsal Kapasitesinin
Güçlendirilmesi” konulu proje kapsamında hazırlanan rapor da ifade edilen ta-
nımlardan bazıları aşağıda verilmiştir (ÇASGEM, 2017).
“Güvenlik iklimi ile ilgili ilk tanımlama 1980’de Zohar tarafından yapılmıştır.
Zohar’a (1980) göre güvenlik iklimi “çalışanların iş çevresi hakkında paylaşmış
oldukları bütüncül algılarının bir özeti” şeklindedir (Zohar, 1980). Güvenlik ik-
limi “çalışanların iş yerinde iş güvenliğine ilişkin inanç ve algılarının özeti ve
iş yerindeki iş güvenliğine göre çalışanların davranış biçimlerinin tahminidir”;
Cox ve Flin (1998) güvenlik iklimi kavramını çalışanların tutum ve davranışla-
rını açıklayan güvenlik kültürü kavramının bir yansıması olarak ele almaktadır.
Güvenlik iklimi çalışanların işletmedeki güvenliğe ilişkin bakış açısından, gü-
venlik kültürü de çalışanların iş çevresiyle olan ilişkilerinden meydana gelen
daha genel bir tanımı ifade etmektedir (Guldenmund, 2007)”.
“Kültür daha derindir, değişmesi çok değişik fonksiyonel alanlardan etkile-
nir ve daha uzun sürer; iklim ise hızlı değişir, liderlikten daha hızlı etkilenir.
Bu açıdan bakıldığında güvenlik kültürü kavramı güvenlik ikliminden daha ge-
niş, kapsamlı ve değişmesi zaman alan bir süreçtir. İşletmelerde meydana gelen
büyük kazalardan sonra kültürden ziyade iklimde önemli değişiklikler görülür.
Güvenlik iklimi örgüt ikliminin özel bir biçimi olarak tanımlanmakta ve örgütün
değer, norm, inanç, prosedür ve uygulamalar hakkında paylaştıkları algılardır.
Güvenlik iklimi kavramı çalışanların bireysel algılarını etkilediğinden dolayı
önemlidir. İşletmelerin birden çok amacı ve bu amaçlara ulaşmak için birçok
yöntem ve araç olduğundan; üst düzey yönetim müşteri hizmeti, ürün kalitesi ve
çalışan güvenliği gibi konularında politikalar üretirler. Bu nedenle güvenlik ikli-
mi; güvenlik politikası, prosedür ve uygulamalarına yönelik paylaşılan algılarla
ilişkili bir kavramdır (Çelik, 2014). Sosyal güvenlik, refah ve barış açısından tüm
toplumu ilgilendirmektedir.”
İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası ve İş Sağlığı ve Güvenliği

İklimi
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) geliştirilirken iş yeri üst yönetimi kilit bir
rol oynar, çünkü kazaları önlemek ve daha iyi bir güvenlik kültürü oluşturmak,
hem de finansal girdiler için kaynak gereklidir. Güvenliğe büyük önem veren iş-
letmeler (yöneticiler) aynı zamanda çalışanlarının refahına da değer verenlerdir.
Yönetimin iş sağlığı ve güvenliğini önemsediğini birtakım araç ve yöntemlerle
göstermeleri çalışanlar için önemlidir. Örneğin; yöneticiler güvenlik kurallarına
kendileri de uymalı, takip etmeli ve tüm çalışanların da bunlara uymasını sağla-
malıdır. İş sağlığı ve güvenliği iklimi oluşturmaya yönelik örnek bir İş Sağlığı ve
Güvenliği Politikası Çizelge 2.2’de verilmiştir.
İLKELER Çizelge 2.2

Örnek bir İş Sağlığı ve
1 İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenebileceğini ve sorumluluğun işverenler,
çalışanlar, alt işverenler ve tedarikçilerin ortak sorumluluğu olduğunu kabul ederek, Güvenliği Politikası
güvenli ve sağlıklı iş yerleri sağlamak; bu doğrultuda gereken kaynakları ayırmak, (İş sağlığı ve
güvenli davranış ve yönetim sistemi kontrollerini oluşturmak, desteklemek ve güvenliği kültürünü
sürdürmek yerleştirme)
2 İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için proaktif yaklaşımların
benimsenmesini esas almak, bu kapsamda tüm mevzuat ve standartlara uyarak ulusal
ve uluslararası uygulamaları hayata geçirmek
3 İşletmenin iş sağlığı ve güvenliği performansının artırılması için üst yönetim olarak
bu alandaki temel sorumlulukları belirlemek ve tüm organizasyon içerisinde etkin bir
şekilde paylaşmak
4 Geçmiş deneyimlerden edinilen çıkarımlara ve risk analizlerine dayalı bir şekilde etkin
iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri kurarak, sürekli performans iyileştirme ve
güvenli çalışma kültürünü oluşturmak
5 İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin değerleri, mekanizmaları tüm iş ortakları ve çalışma
alanlarında etkileşimde bulunulan tüm kişi ve kurumlar (bayiler, müşteriler,
komşular vb.) ile paylaşmak iş birlikleri geliştirmek ve onların da bu uygulamaları
benimsemelerini teşvik etmek
6 Devlet kurumları ile iş birliği içinde olarak Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği kültürünün
yerleştirilmesine, bu konuda mevzuat geliştirilmesine destek vermek
7 İş ve risk yönetim planlarına entegre edilmiş, açıkça tanımlanmış performans hedefleri
belirlemek, bununla ilgili göstergeleri hem çalışanlar hem de alt işverenler için izlemek
ve raporlamak, sonuçları analiz etmek ve belirlenmiş paydaşlarla iletişimini yapmak
8 İş sağlığı ve güvenliği kurallarının iş yeri dışında da uygulanmasını teşvik etmek
Yönetim Taahhüdü ve Çalışanların Katılımı

İş Sağlığı ve Güvenliği Politikasındaki en önemli ve hayati etken, yönetimin ka-
rarlılığı ve kesintisiz desteğidir. Sistemin kurulması, korunması ve anlaşılıp be-
nimsenmesi için üst yönetimin kararlılığı gerekmektedir. Kurulan sistemin ya-
şatılabilmesi için kaynak oluşturulması ve işletmedeki uygulayıcıların harekete
geçirilmesi için üst yönetimin sürekli desteği şarttır. Bu bağlamda, iş yeri üst yö-
netiminin bu gerçeklerin farkında olması ve uygulanabilir teknolojileri göz önün-
de tutarak, hayata geçirilmesi konusunda kararlı ve gayretli olması işletmenin sür-
dürülebilirliği için de önemlidir. İşletme yönetimi aynı zamanda;
• İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi’nin iş yeri yararına ve gelecekte var
olmanın ana koşulu olduğuna,
• İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi’ni destekleyen bir “iş yeri politikası
ve kültürü” oluşturulması gerektiğine,
• İş Sağlığı ve Güvenliği performansının korunması ve geliştirilmesinde or-
ganizasyonel olduğu kadar bireysel sorumluluk ve katkıların da önemine,
• İş Sağlığı ve Güvenliği konularında farklılık gösteren çalışanların teşvik
edilmesi ve ödüllendirilmesi gerektiğine,
• İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi’ne organizasyonun her seviyesin-
den sorumluluk bilinci ile katılım ve destek sağlanmasının önemine ve bu-
nun kararlılık gerektirdiğine,
inanmalıdır.
Üst yönetim, kararlılığını paylaşırken çeşitli iç iletişim yöntemleri kullanabilir.
Üst yönetim çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kararlılığını aşağıdaki yön-
temleri ile iletebilir (Yılmaz, 2013);
• İş sağlığı ve güvenliği politikası üst yönetimin konu hakkındaki taahhüdü

olarak imzalanır, tüm çalışanların görebileceği alanlara asılabilir.
• Tüm yöneticiler iş sağlığı ve güvenliği politikasının eğitim dokümanların-
da, herkesin erişebileceği alanlarda, kullanılan el kitaplarında, çalışma ki-
taplarında bulunmasını sağlar, mevcudiyetini yılda bir kez kontrol eder.
• Üst yönetim, iş sağlığı ve güvenliğini tehlikeye sokacak durumlarda üretimi
durdurma kararlılığı gösterebilir.
• Üst yönetim belirli zamanlarda çalışanlara iş sağlığı ve güvenliğinin önemi
ile ilgili yazılı ya da sözlü mesajlar iletebilir.
• Üst yönetim çalışanların ailelerine iş sağlığı ve güvenliğinin önemi ve uyul-
ması gereken kurallar ile ilgili bir mektup iletebilir.
• Üst yönetim çalışma alanlarına sadece iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili saha
kontrolü ve incelemesi gerçekleştirebilir.
• Tüm yöneticiler periyodik olarak kendi sorumluluk alanlarındaki durum
hakkında ekipleri ile birlikte iş sağlığı ve güvenliği toplantıları gerçekleşti-
rebilir ve bu toplantı notlarının kayıt altına alınarak muhafaza edilmesini
sağlayabilir.
Literatürden alınan bu konudaki bazı yorumlar aşağıda verilmiştir (Yılmaz, 2013);
“Çoğu durumda iş yeri yaralanmaları, güvenlik önlemlerinin alınmamasının
doğrudan bir sonucudur. Yöneticilerin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki gerçek
taahhüdü ve tutumu, davranış ve eylemlerinde görülebilir. Birçok kurul iş yerin-
de güvenlik önlemlerini sürekli iyileştirme gereğini kabul etmiştir. Her çalışanın,
kendilerini ve diğer çalışanlarını olası iş yeri tehlikelerinden korumak için en
yüksek güvenlik standartlarına uymasını sağlamak önemlidir.
Bir iş yeri üst yönetimi tarafından onaylanmış, tüm sağlık ve güvenlik hedefle-
rini, sağlık ve güvenlik performansını geliştirme karar ve iradesini açıkça ortaya
koyan bir iş sağlığı ve güvenliği politikası sayesinde o iş yeri çalışanlarının gü-
venlik konusunda daha fazla eğitilmesi ve bilgilendirilmesi için kullanılan ortak
önlemlerden biri de iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği poster ve afişlerinin kulla-
nılmasıdır. Etkili güvenlik poster ve afişleri, güvenlik önlemleri ve uygulamaları
hakkında canlı ve anlaşılması kolay resimlerden oluşturulabilir veya en iyi güven-
lik standartlarının uygulamanın önemini bildiren ifadeler içerebilir.
Herhangi bir çalışma sırasında veya süresince çeşitli nedenlerden dolayı mey-
dana gelebilecek sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapı-
lan sistemli ve bilimsel çalışmalara “İş Sağlığı ve Güvenliği” denilmektedir. Evren-
sel anlamda İş Sağlığı ve Güvenliği; henüz bir tehlike veya bir arıza oluşmamışken
bile ortaya çıkabilecek tehlikeler ve riskler öngörülerek, bunların kabul edilebilir
olup olmadığına karar verme çalışmalarını da beraberinde getirmektedir. 6331
Sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu eski geleneksel “reaktif ” yaklaşımlar yeri-
ni çağdaş “proaktif ” yaklaşımlara bırakmıştır. Geleneksel (reaktif) yaklaşımda,
kazaların ve sistem bozukluklarının incelenmesi esastır. Olay sonrası inceleme
ve işin yeniden düzenlenmesini hedef alır. Çağdaş güvenlik yaklaşımı (proaktif
yaklaşım) ise, sistem bozukluğundan çok, güvenlik yönetim sisteminin incelen-
mesine, risk değerlendirme ve güvenlik kültürüne odaklanır. Olay gerçekleşme-
den öncesine, çalışanların güvenliğini, üretim ve işletmenin güvenliğini dikkate
almaktadır.
İş hayatının, çalışanların üzerinde fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan çeşitli etki-
leri vardır. İş sağlığı ve güvenliğinin olması gereken düzeye erişmek için sadece
çalışanlar ile çalıştıranlar arasında sorunun çözümüne ulaşmak yeterli değildir.

Çağdaş bir mevzuata sahip olmakla da iş sağlığı ve güvenliğinin sağlandığını tam
olarak kabul edemeyiz. İş sağlığı ve güvenliği konusunda istenilen düzeye ulaşıl-
ması genel olarak insana değer vermekle, insan sağlığını ve güvenliğini sağlamak-
la mümkün olacaktır.
İş yerlerinde çalışma koşullarını düzenlemek ve iyileştirmek üzere gelişti-
rilmiş olan hukuki mevzuatlar, iş sağlığı ve güvenliği kavramının başlangıcı
olmakla beraber, bugünkü anlamda iş sağlığı ve güvenliği teknik bilim dalının
oluşumuna zemin hazırlamıştır. Ancak, işletmelerde iş sağlığı ve güvenliğinin
sağlanabilmesi için sadece hukuki mevzuatları yürürlüğe koymanın yetersizliği,
iş kazalarının ve meslek hastalıklarının günümüzde giderek artması ile tamamen
ortaya çıkmış bulunmaktadır. Modern iş sağlığı ve güvenliği biliminin kurulması
ancak 20. yüzyılda mümkün olmuş, aksiyon ve metotları ise ancak günümüzde
geliştirilmiştir yılında Uluslararası Ergonomi Birliğinin (International Ergono-
mics Association, IEA) üyesi bulunan 25 ülkede yaptırdığı araştırmaya göre er-
gonominin uygulama alanları arasında en üst düzeyde (%84) güvenlik konusu
gelmektedir. Bunu endüstri mühendisliği, biyomekanik, iş yükü, insan-bilgisayar
arakesiti, mobilya tasarımı, eğitim, antropometri, psikoloji vb. takip etmektedir.
Bu çalışmadan anlaşılacağı üzere, günümüzde İş Sağlığı ve Güvenliği, Uygulama-
lı Ergonomi’nin en önemli konusunu teşkil etmektedir. Ergonomi, insan ve çalış-
ma ortamı arasındaki ilişkiler topluluğudur. İş yeri koşullarında mesleki risklerin
araştırılması, hata ve kazaların azaltılması, işçinin sağlık, güvenlik ve mutluluğu-
nun korunması, iş veriminin artırılması gibi temel iş sağlığı ve güvenliği pren-
sipleri ergonominin temel yasalarını oluşturur. Evet, her insan değişime ihtiyaç
duymaz. Fakat uyumu sağlamakla, çalışma yerinde daha çok insan rahat edecek-
tir. Çalışma ortamlarındaki iş istasyonlarının ergonomik boyutlandırılmasında
yapılan küçük değişikliklerin bile, işçinin üretkenliği ve mesleki sağlık ve gü-
venliği açısından büyük önem taşıdığı unutulmamalıdır. İş sağlığı ve güvenliği
tıbbi, teknik, ekonomik, sosyal ve hukuki yönleri olan bir kavramdır; iş sağlığı ve
güvenliği, İSG (İngilizcede İSG, Occupational Safety and Health, OSH şeklinde
kullanılmaktadır.), çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korun-
malarının sağlanması şeklinde tanımlanabilir. İş sağlığı ve güvenliği, işin yapılışı
sırasında fiziki çevre şartları nedeniyle, işçilerin karşılaştıkları sağlık sorunları
ve mesleki tehlikelerin ortadan kaldırılması ve azaltılması üzerine araştırmaları
kapsar. Çalışanların çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden, iş kazaları, mes-
lek hastalıkları ve her türlü zararlardan korunma çalışmaları ile daha güvenli iş
yerleri oluşturma, bu kapsamda değerlendirilecek konular arasında yer alır. Kı-
saca, iş sağlığı ve güvenliği, iş yerlerinde çalışma koşullarının sağlık ve güvenlik
içinde olmasını temin eden ve sonucunda iş kazaları ile meslek hastalıklarını
azaltan bir bilimdir (Yılmaz, 2013).”
İş sağlığı ve güvenliği kültürü ile iş sağlığı ve güvenliği iklimi arasında bir fark var
mıdır? 2
YÖNETİM SİSTEMLERİ İLE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ

Güvenlik yönetimi, kuruluşlarda güvenlik yönetim sisteminin belgelendirilmesi-
ni ve sağlık ve güvenliği tehdit eden etkenleri kontrol altına almak amacıyla ge-
rekli faaliyetleri sistematik ve planlı bir biçimde yönetme biçimidir. İşveren ve üst
yönetim, iş yerlerinde yüksek standartta güvenlik yönetim sistemi uygulanmasını
teminat altına almalı, bunun için politika, organizasyon, planlama ve uygulama,

performans ölçümü ve gözden geçirme, faaliyetlerini başarılı şekilde uygulamalı
ve bu faaliyetleri denetim altına almalıdır.
Yasal mevzuat, iş yeri faaliyetlerinde yer alan herkesi güvenli çalışmakla yü-
kümlü kılmaktadır. Çalışanların belirlenen iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uy-
masını sağlamak ve koruyucu önlemlerin alınması ise yönetimin sorumluluğudur.
Bu nedenle İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ve diğer yönetim sistemleri-
nin gereği gibi kurulması, uygulanması ve sürdürülebilir tutulmasında özellikle
yöneticilere büyük sorumluluk düşmektedir. Gerçek ve başarılı bir İş Sağlığı ve
Güvenliği Yönetim Sistemi uygulaması, sıfır iş kazası ve meslek hastalığı hedefine
ulaşmak için olmazsa olmaz bir koşuldur.
Yönetim Sistemleri
Birçok iş yerindeki organizasyonel yapı ve üretim süreçlerinde belirsizlik ve kar-
maşıklık bulunması, çalışanların, yöneticilerin yetki ve sorumluluklarının belirgin
olmaması güvenlik kültürünün o işletmelerde yerleşmesine mani olabilmektedir.
Günümüz iş dünyası artık dünya ölçeğinde ciddi bir rekabet ortamı içerisindedir.
İşletmeler, firmalar ISO 9001 kalite yönetim sistemi ile sunulan ürünü/hizmeti
güvence altına alarak kaliteli mal ve hizmet sunmaktadırlar; Bunun yanı sıra ISO
14001 yoluyla üretimden kaynaklı çevresel etkilerini kontrol altına almaktadırlar.
Kuruluşların bu yönetim sistemlerinden başka OHSAS 18001 (TS 18001) iş sağ-
lığı ve güvenliği yönetim sistemleriyle iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak
ve bununla beraber sosyal sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmaları artık
olmazsa olmazlardan olmuştur. Ulusal ölçekte iş yerlerinde güvenlik kültürünün
oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanması küresel nitelikli bir iş sağlığı ve güven-
liği stratejisinin temelini oluşturmakla beraber iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin
mutlaka sistematik bir yaklaşım içermesi gerekir.
Güvenlik yönetimi ile kalite yönetimi arasındaki ilişki son yıllarda dikkate alı-
nan önemli konulardan birisidir. Bir işletmede, güvenlik yönetimi ele alındığında
mutlaka güvenlik kültürünün de dikkate alınması gerekir. Buna destek verecek
en önemli unsurlardan birisi de liderlik konumudur. Liderlik, hem güvenlik yö-
netimi hem de kalite yönetimi için hayati olan ve kuruluşların sürekli olarak ara-
dıkları bir kavramdır. Liderlik sayesinde iş yeri çalışanlarının hem güvenlik hem
de kalite konusundaki motivasyonları arttırılır ve bu konulara sahip çıkılması
sağlanır. Kuruluşun güvenlik kültürü, onun güvenlik yönetim sistemini etkiler,
geliştirir ve sürekliliğini sağlarken; güvenlik yönetim sistemi de güvenlik kültürü-
nün gelişmesine önemli ölçüde katkı sağlar. Güvenlik yönetim sistemi; güvenlik
performansını arttırmak ve güvenlik kültürünü geliştirmek için kuruluş tarafın-
dan yapılan düzenlemeleri içerir. Etkili bir güvenlik sisteminde, daha fazla üretim
ile daha pozitif güvenlik kültürü arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Bu konuda
yapılan birçok araştırma zaman baskısı, iş yükü ve stresten arındırılmış çalışma
koşullarının sağlanmasının güvenlik kültürü üzerinde pozitif etki oluşturduğunu
ortaya koymuştur. Buna rağmen, üretim beklentisinin yüksek olması ve çalışanlar
üzerindeki zaman baskısı, çalışanların daha çok hata yapmasına ve iş kazalarına
neden olmaktadır.
Üst Yönetim
Başarılı
Yönetim Sistemi
İş Sağlığı ve Tüm Çalışanlar

Güvenliği Birimi
Kalite Yönetim Sistemi

İşletmelerde, tüm faaliyetler için standartları ve yöntemleri belirlemek ve yapılan
işin her seferinde aynı şekilde yapılmasını sağlamak çok önemlidir. Bu durumun
sağlanması için uygulanan yöntemlerin bütünü yönetim sistemi olarak adlandırılır.
Yönetim sistemleri, benzer faaliyetlerin tüm dünyada aynı prensipler üzerin-
den yürütülmesini amaçlar. Bu sayede küresel anlamda şirketler aynı temel pren-
sipler üzerinden değerlendirilebilir.
İş yerinde farklı faaliyetler için farklı yönetim sistemleri mevcuttur. Bunlar çok
fazla sayıda olsa da iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olabilecek belirli sayıda yönetim
sistemi vardır.
Ülkemizde yönetim sistemi standartları TSE tarafından oluşturulmaktadır.
Ancak kalite yönetim sistemi belgesi almak için farklı belgelendirme kuruluşla-
rı ile çalışmak mümkündür.
ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi:
ISO 9001 kalite yönetim sistemi, yönetim sistemlerinin temelini oluşturur.
Yani temel kalite prensiplerinin oluşturulması, dokümantasyon, değerlendirme
gibi süreçlerde belirli bir standart oluşturulması amaçlanmıştır.
ISO standartları “International Organization for Standardization” yani ulusla-
rarası standardizasyon örgütü tarafından hazırlanan standartlardır.
Kalite Yönetim Sistemlerinin Faydaları

İşletmeler, kalite yönetim sistemleri sayesinde süreçlerini çok daha iyi yönetebi-
lirler. Özellikle birçok yerde bulunan ve farklı süreçleri olan büyük işletmeler için
kalite yönetim sistemleri uygulamak çok önemlidir. Standartları, prosedürü ve iş
akışı belirlenmemiş faaliyetlerde her zaman verim kayıpları, iş kazaları, üretimsel
zararlar ve iş yükü artışları meydana gelir. Bunun sonucunda da işletmenin tüm
bölümleri olumsuz yönde etkilenir.
OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

İş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri, yönetim sistemlerinin uygulanması açısından
en fazla ihtiyaç duyulan faaliyetlerdir. Çalışanların can güvenliği ve aynı zamanda
işletmelerin mal güvenliğinin korunması ancak belirlenmiş prensip ve kuralların
doğru ve sistemli bir şekilde uygulanması sayesinde mümkün olabilir. “Çalışma
hayatını, üretkenliği ve bunlara bağlı olarak işletmelerin karlılıklarını etkileyen
olaylara karşı önlem almak için, öncelikle mevcut durumun analizinin yapılarak
risklerin tespit edildiği, bu riskleri yok etmek için mevzuata entegre programların
oluşturulduğu ve uygulandığı, bütün çalışmaların belli bir sistematik içinde do-
kümante edilerek ilgililerin erişimine sunulduğu, yürütülmekte olan çalışmaların
izlenip denetlendiği yönetsel sisteme İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi den-
mektedir (Özkılıç, 2008).”
OHSAS 18001 (Occupational Health and Safety Assesment) (veya Türkçeye
çevrilmiş metni TS 18001), iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi şartlarını ta-
nımlayan bir standarttır. OHSAS 18001 yönetim sistemi, BSI (British Standarts
Institute) tarafından yayınlanmıştır. Yani bir ISO standardı değildir. Standart, ça-
lışanların sağlık ve güvenliğinin korunmasına yönelik olarak “yönetim sistemi”
yaklaşımıyla oluşturulmuştur. OHSAS 18001 yönetim sistemini uygulayan kuru-
luş, işletmeler kurdukları bu sistemin üçüncü taraflarca tetkikini sağlayarak, sis-
temlerini belgelendirme yoluna gidebilir. Belgelendirme için koşulları belirleyen
OHSAS 18001’in amacı, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının yönetilmesidir.
İşletme performansına maksimum katkıyı sağlamak amacıyla kurulan yönetim
sistemleri, etkin bir şekilde uygulandıkları zaman, bu kuruluş yönetiminin iş sağ-
lığı ve güvenliğe verdiği değerin bir göstergesi olarak çalışanlar tarafından kabul-
lenilecektir. Bu bağlamda özellikle OHSAS 18001 hem şartlarının uygulanması
yoluyla hem de oluşturacağı yönetimin güvenlik ciddiyeti algısı yoluyla kurulu-
şun güvenlik kültürüne pozitif katkı sağlayacaktır.
ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

ISO, geçtiğimiz yıllarda iş sağlığı ve güvenliği standardı oluşturulması konusunda
yapılan önerileri dikkate alarak ISO 45001 İSG Yönetim Sistemi’ni faaliyete geçir-
miştir. Bu sayede diğer tüm ISO standartları ile iş sağlığı ve güvenliği standardı da
benzer temellere sahip olmuştur.
ISO 45001 standardı yürürlüğe girdiğinde OHSAS 18001 standardı, devreden
kalkacaktır.
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi

Çevre yönetim sistemi, işletmelerde üretim sırasında ortaya çıkan çevresel fak-
törleri kapsayan sistematik bir yaklaşımdır. Doğrudan iş sağlığı ve güvenliği ile
ilişkili olmasa bile üretim kaynaklı meydana çıkacak çevresel sorunların tüm ça-
lışanları ve insanları etkileyeceği açıktır. Bu nedenle ISO 14001 çevre yönetim sis-
temi ve ISO 45001 iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi entegre uygulanmalıdır.
İSG Yönetimi ve Kültür İlişkisi

İş sağlığı ve güvenliği (İSG) yönetimi, en genel anlamda çalışma ortamında kaza
ve meslek hastalıklarını en aza indirgemek ya da tümüyle ortadan kaldırmak için
yapılır. İş sağlığı ve güvenliği yönetiminin çalışmaları içinde, yönetilmesi gereken
en önemli konu yöneticisinden çalışanına kadar bütün bireylerin davranışlarının
kontrolü ve takibidir. Diğer yandan çalışanların sergiledikleri davranışlar bir iş
yerindeki iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının en önemli ve merkezi kriteridir;
çünkü bu davranışlar bulunulan çalışma ortamıyla yakından ilgilidir; ve her za-
man doğru davranış sergilemek çok zor olmakla beraber mutlaka yapılması gere-
ken davranış biçimi olması zaruridir.
Önleyici Yaklaşım ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulların Önemi

Günümüzde iş sağlığı ve güvenliği sahasında, maddi ve manevi yüksek maliyetle-
re neden olan telafi, tazmin edici faaliyetler (tedavi, tazminat) yerine, daha düşük
maliyetli ve insani olan önleyici faaliyetlere (risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve
güvenliği örgütlenmesi, eğitim, insan kaynakları politikası gibi konular) ağırlık
verilmektedir. Önleyici iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımında en önemli unsurların-
dan birisi ise iş yeri organizasyonu, örgütlenmesidir. İş sağlığı ve güvenliği orga-
nizasyonu ve örgütlenmesine, başta 6331 sayılı iş
Şekil 2.3
sağlığı ve güvenliği kanunu olmak üzere, 161 sa-
yılı ILO Sözleşmesi ile 89/391 sayılı AB İş Sağlığı Eski Baca Temizleyiciler
ve Güvenliği Çerçeve Direktifi gibi, tüm gelişmiş
ülkeler ve uluslararası mevzuatta işaret edilmek-
tedir. İş kazası ve meslek hastalıklarını azaltmak
için, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri-
nin etkili biçimde planlanması, organize edilmesi
ve denetlenmesi gerekmektedir. İş kazası ve mes-
lek hastalıklarının önlenmesine yönelik çalışma-
ların en önemli elemanlarından birisi de iş sağlığı
ve güvenliği organizasyonu oluşturur; çünkü bu
oranizasyon ve örgütler kaza ya da hastalık kay-
nağına en yakın olan çalışanlardır. İş sağlığı ve
güvenliği organizasyonu ve örgütlenmesiyle iş
yerinde iş sağlığı ve güvenliği geleneği ve kültürü
oluşturularak, iş kazaları ve meslek hastalıklarıy-
la mücadelede başarılı olunacağı gibi, dış dene-
tim eksikliği de bir ölçüde giderilecektir (Süzek,
2005). Bu örgütlenmenin kapsamına; sağlık gü-
venlik çalışan temsilcisi seçmek, iş yeri sağlık bi-
rimi ve iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturmak,
iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendir-
mesi girmektedir. İş sağlığı ve güvenliği kurulları
ise her şeyden önce bir yönetime katılım modeli,
iş yerindeki kaza ve hastalıkların önlenmesinde
önemli bir karar alma ve denetim organizasyonu
durumundadır.
İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi iş sağlığı ve güvenliği kültürü üzerine etkisi

var mıdır? 3
TÜRKİYE’DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALGISI

Aile ve Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim
ve Araştırma Merkezinin (ÇASGEM), 2017 yılında “Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Eğitim ve Araştırma Merkezinin Kurumsal Kapasitesinin Güçlendirilmesi İçin
Teknik Destek Projesi” kapsamında hazırlamış olduğu “Türkiye’de İş Sağlığı ve
Güvenliği Algısı” raporunda ülkemizdeki iş sağlığı ve güvenliği algısının genel gö-
rünümü verilmiştir. Bu projede ülkemizdeki iş sağlığı ve güvenliği algısının tespiti
için kurum ve kuruluş temsilcilerine bir dizi sorular sorularak görüşleri alınmış-
tır. Bu sorular ve tespitler aşağıda listelenmiştir (ÇASGEM, 2017).
Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenlığı Algısı raporuna http://www.casgem.gov.tr/dosya-

lar/kitap/117/dosya-117-5309.pdf sitesinden ulaşabilirsiniz.
“Ülkemizdeki iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları ile ilgili genel durumu ça-

lışma hayatı, istihdam, çalışma şartları, sosyal güvenlik ve mesleki eğitim açı-
sından değerlendiriniz?
Bu algının tespiti için kurum ve kuruluş temsilcilerinin görüşü aşağıdaki şe-
kilde listelenmiştir:
1. İş sağlığı ve güvenliği alanında temel sorun, güvenlik kültürünün istenen
seviyeye ulaşamamasıdır. İş sağlığı ve güvenliği derneğinin mevzuatında
son yıllarda yapılan iyileştirmelerin ve yaptırımların artırılmasının iş kaza-
sı ve meslek hastalıkları istatistiklerinde anlamlı bir değişim oluşturmama-
sı da bu eksikliği doğrulamaktadır.
2. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları kayıt dışı taşeron ve esnek
çalışma biçimlerinin yaygınlaşması nedenleriyle çalışanlar açısından ol-
dukça yetersizdir. Bunun en önemli göstergesi 2016 yılında 1970 işçinin
iş cinayetleri nedeniyle hayatını kaybetmesidir. Bunun sebebi bu konunun
yeterince dikkate alınmamasıdır.
3. Çalışma biçimleri açısından işçi sağlığı ve güvenliği önlemlerinde gerekli
denetimin ve korunmanın alınmamasıdır.
4. İş sağlığı ve güvenliği alanında yeterli bilinç düzeyi mevcut değildir. İş sağ-
lığı ve güvenliğinin işçiler için çok önemi yoktur.
5. İş sağlığı ve güvenliği işçilere ve tüm halka öğretilmelidir.
6. İş sağlığı ve güvenliği kültürü tam olarak oluşmamıştır. Yetişkin eğitimi ko-
nusunda daha etkin çalışmalar yapılmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği kültürü
ilkokul çağından meslek hayatına kadar olan devrede kazandırılmalıdır. İş
sağlığı ve güvenliği konusunda iş güvenliği kültürü eksiktir. İş kültürü bi-
lincinin oluşturulması için işverenler eğitilmelidir. İş sağlığı ve güvenliği
açısından kültürel bir eksiklik vardır.
7. İş sağlığı ve güvenliği bilincinin geliştirilmesi için çeşitli önlemler alınmalıdır.
8. İş sağlığı ve güvenliği için çalışma koşulları mevzuatla düzenlenmelidir.
9. İş sağlığı ve güvenliği konusunda işveren ve çalışanların bilgi ve bilinç ek-
sikliğinden dolayı iş sağlığı ve güvenliği farkındalığı oluşturulmalıdır.
10. İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında çalışan personelin eğitim ve değer-
lendirilmesinde uygulamadaki sorunların çözülmesi gerekir.
11. Kamuda iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin ivedilikle başlaması için dev-
letin bu konuda ciddi bütçe ayırması gerekir.
12. Kendisini güvensiz hisseden bir iş sağlığı ve güvenliği çalışanı verimli olamaz.
13. Genel eğitim ve mesleki eğitimin yetersizliği iş kazalarının önlenmesinde
en temel faktördür.
14. İşverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine önem vermesi ve iş sağlığı ve
güvenliği kültürünü benimsemesi gerekir.
15. İşçinin ve iş sağlığı ve güvenliği uzmanının tehlikeyi tanıyabilecek özellik-
lere sahip olması gerekir.
16. 6331 sayılı Kanun’un uygulamalarda yaşanan sorunların çalışan ve işveren
tarafından nasıl algılandığının düzenli olarak araştırılarak ortaya çıkan so-
runlar iyi uygulamalar çerçevesinde değerlendirilmelidir.
17. Mevzuat alanında 2012 yılında Kanun’un kabulü ile gelişme var. Ancak uy-
gulamada sorun yaşanmaktadır.
İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili Yasa, Mevzuat ve Yönetmelik vb. genel duru-
munu değerlendiriniz?
1. İş sağlığı ve güvenliği yasal mevzuatlar yeterlidir ancak uygulamada büyük
eksiklikler mevcut olup özellikle mevzuatın nasıl uygulanacağını gösteren
rehberlik ve bilgilendirme mekanizmaları hukuki teknik ve sosyal açıdan
rehberliğe ihtiyaç bulunmaktadır. Sorumlulukların algılanması tarafların
kendilerinin yorumlarına bırakılmamalıdır.
2. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmeliklerde yoruma açık ifadelerin net
bir şekilde belirlenmesi gerekir. (ör. uygun havalandırma, uygun aydınlat-
ma, uygun istifleme)
3. İşçiler hakları konusunda bilinçlendirilmelidir. İşveren işçi hakları konu-
sunda önlem almadığı için ciddi yaptırımlara maruz kalacağını bilmelidir.
Denetimler arttırılmalıdır.
4. Yönetmelik ve yasalar çalışma hayatına uyarlanabilmeli, sıkı denetim ve
yaptırım ile sonuçlar değerlendirilmelidir.
5. İş sağlığı ve güvenliği ile yasa mevzuat ve yönetmelikler hazırlanırken sivil
toplum kuruluşlarının görüşü alınmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile ilgili uygulama ile ilgili mev-
zuat çalışmalarının yapılması gerekir. Kurumlar alt mevzuat çalışmalarını
ivedilikle yapıp uygulamaya geçmelidir. Mevzuat veya yönetmelik çalışma-
ları uygulamaya yönelik eksiklikleri tamamlayıcı ve İş sağlığı ve güvenliği
kültürünü oluşturacak uygulamaları kapsamalıdır.
6. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatların sürekli değişmekte ve ertelen-
mesi uygulamada yaşanan sorunları göz ardı etmektedir.
7. İş sağlığı ve güvenliği hizmetinin tarafları olan işveren-devlet çalışan bile-
şenlerinin birlikte hareket etmesi gerekir.
8. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yasa, mevzuat ve yönetmeliklerin hayata ge-
çirilmesinde sürecinde sendikalarla iş birliğine girmeli ve diyalog geliştiril-
meli. İşçi sağlığını tehdit eden durumlarda yasa daha koruyucu olmalıdır.
9. İş sağlığı ve güvenliği uzmanları ile iş yeri hekimlerinin iş güvencesi zayıf
ve sektörel anlamda da bu mesleklerin yeterliği eksiktir.
Ülkemizdeki iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili beklentileri değerlendiriniz?
1. İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına devlet desteği verilmelidir. İş güven-
liği ve iş yeri hekimliği birbirinden ayrılmalıdır. Ortak sağlık güvenlik bi-
rimlerine ciddi denetimler getirilmelidir.
2. İş sağlığı ve güvenliği uygulamaları yaşam güvenliği olarak hayatın tüm
alanına yaygınlaştırılmalıdır.
3. Anaokulundan başlayarak eğitim müfredatı iş sağlığı ve güvenliğine uyum-
lu hâle getirilmelidir. İş sağlığı ve güvenliği ile bir kültür oluşturulmalıdır.
İlkokuldan meslek liseleri ve üniversitelere kadar şube ayrımı yapılmadan
uygulamalı olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmelidir. Yani iş sağlığı
ve güvenliği eğitiminin Millî Eğitim müfredatında olması gereklidir.
4. İş sağlığı ve güvenliği konusundaki en belirgin beklenti meslek hastalıkları-

nın gerçek anlamda azalması olmalıdır
5. İşçilerin eğitilmesi, sağlık ve güvenliklerinin kendilerine öğretilmesi zo-
runlu kılınmalıdır.
6. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerindeki profesyonellerin (İş sağlığı ve güven-
liği uzmanı vb.) ücret ve sosyal güvencelerinin sağlanmalıdır.
7. Çalışma koşullarının iyileştirilmelidir.
8. İş sağlığı ve güvenliği hizmetinde istihdamın kolaylaştırılmalıdır (yeterli
ücret, yeterli sayı).
9. İş sağlığı ve güvenliğinin yaşama doğrudan yansıyan bir kültür oluştu-
rulmalıdır.
10. İş kazalarının önlenmesi gereklidir.
11. Çocuk işçiler kavramının değişmesi gereklidir. (tam mücadele)
12. Devletin mikro işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini ücretsiz
yapması gereklidir.
13. Tüm beklentiler önleme ve koruma odaklı çalışan merkezli olmalıdır.
14. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili en önemli beklenti bu alanda ilerleme olup
olmamasıdır.
15. İş sağlığı ve güvenliği konusunda devletin koruyucu ve düzenleyici etkisi
daha fazla olmalı ve iş sağlığı ve güvenliği konusunda piyasacı anlayış terk
edilmelidir.
16. İş sağlığı ve güvenliği alanında özellikle işletmelerin yönetim sistemleri kur-
mak üzere teşvik edilmesi, kaliteli iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin oluş-
turulması, eğitimin her aşamasında güvenlik kültürünün dikkate alınması ve
mevzuatın uygulanabilirlik gözetilerek gözden geçirilmesi beklenmektedir.
17. Nihai hedef iş kazalarının olmadığı ve meslek hastalıklarının yaşanmadı-
ğı sağlıklı ve güvenli çalışma ortamlarının oluşturulmasıdır. Bunun için iş
sağlığı ve güvenliği gereklerinin sağlanması için azami gayret gösteren işve-
renlerin ve iş güvenliği bilincine ulaşmış çalışanların çalışma hayatında var
olması gerekir.
İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, Meslek Kuruluş-
ları ve Sivil Toplum Örgütlerinin Yürüttüğü Faaliyetler, Eylem Planları, Proje-
ler, vb. ile ilgili sorunlar nelerdir? Genel bir değerlendirme yapınız?
1. İş sağlığı ve güvenliği konusunda düzenli aralıklarla araştırma yapılmalıdır.
2. İş güvenliği amacının dışına çıkarak ekonomik bir rant elde edilme ve çıkar
odaklı, gerçeklerin dışında sorunlar görmezden gelinmektedir.
3. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yürütülen faaliyetlerin ortak projelerle ortak
paydaşlıklarla yürütülmesi gereklidir.
4. Kamuda iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ertelenmemelidir.
5. İş sağlığı ve güvenliği hizmetinin öncelikle kamudan başlayarak tüm saha-
ya yaygınlaştırılması gerekir.
6. Meslek kuruluşları ve sivil toplum örgütlerinin konuya sahip çıkması ve
devletle iş birliği içinde çalışması gerekir.
7. Eylem planları, projeler uzun soluklu çalışmaları yaşama geçirmede ara çö-
zümler geliştirilmelidir.
8. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili zorunlu eğitimler kamu kurum ve kuruluşla-
rının eylem planlarına eklenmelidir.
9. Avrupa Birliği projeleri kullanılarak hibeler yoluyla Avrupa Birliği ülke-

lerindeki örnek uygulamalar gözlemlenerek bu projeler yoluyla eğitimler
artırılabilir.
10. İlgili kurum ve kuruluşların iş sağlığı ve güvenliği konusuna daha fazla
dâhil edilmesi gerekmektedir.
11. Kamu kurum ve kuruluşları meslek kuruluşları ve sivil toplum örgütlerinin
işçi sağlığı konusunda çalışmaları yetersiz, kısa dönemli ve geçicidir. Kalıcı
gerçek ve uygulanabilir projeler yürütülmelidir.
12. Özellikle ulusal iş sağlığı ve güvenliği konseyinin daha etkin çalışması ve
iş sağlığı ve güvenliği politikalarının tamamen koordinasyonunun konsey
tarafından yürütülmesi uygun olacaktır.
13. Sivil toplum kuruluşları ve meslek örgütlerinin gerek kurum / kuruluş ba-
şına gerekse kamu kurumları ile birlikte farkındalık ve bilinçlendirme faa-
liyetlerine ağırlık vermeleri gerekmektedir.
14. Öğretmenler ile velilere de farkındalık artırmak ve çocuklara bu konuları
basitleştirerek nasıl anlatacakları öğretilmeli.
İş sağlığı ve güvenliği açısından İnsan Kaynakları ve Eğitim ile ilgili genel
durumu değerlendiriniz?
1. Bu algının tespiti için kurum ve kuruluş temsilcilerinin görüşü aşağıdaki
şekilde listelenmiştir.
2. İnsan kaynakları sigortasız çalışmanın önüne geçememektedir. Bu nedenle
işverene gerekli bilgilendirme ve yaptırımlar uygulanmalıdır.
3. İlköğretimden başlayarak İş sağlığı ve güvenliği konusunda davranışsal de-
ğişimler getirecek bir sistem kurulmalıdır.
4. Ülkemize özgü bir yaşam güvenliği kültürü oluşturulmalıdır.
5. İş sağlığı ve güvenliği açısından yaşanılan sorunların temelinde eğitim açı-
sından yetersizlikler yer almaktadır.
6. Çalışan odaklı düşünmeniz ve insan kaynaklarını ona göre değerlendirme-
niz gerekir.
7. Eğitim, toplumda güvenlik kültürünü oluşturacak şekilde düzenlenmelidir.
8. İş sağlığı ve güvenliği sektöründe hizmet veren personelin gelişimi için
meslek içi eğitimlerin verilmesi gerekir. Mevzuat bilgisinin sürekli yenilen-
mesi gerekir.
9. Mevcut insan kaynağının ihtisaslaşmaları, rehberlik ve danışmanlık alanın-
da doyurucu hizmet vermeleri sağlanmalıdır.
10. Eğitimlerim devam etmesi, etkili ve daha nitelikli hâle getirilmesidir.
11. Yeni uzmanlık alanları (iş hijyenistliği, iş yeri hemşireliği ve ergonomist
gibi) hayata geçirilmelidir.
12. İş sağlığı ve güvenliği açısından işçi eğitimi yetersizdir. Eğitimin yanında
uygulamalı eğitim verilmelidir. Eğitimcilerin bilgi birikimi arttırılmalıdır.
13. İş güvenliği uzmanı sayısında büyük bir kapasite artışı vardır. Ancak bu
uzmanların sektörel düzeyde yeterli uzmanlığa sahip olmadıkları görül-
mektedir. İş yeri hekimi alanında istenen iş gücü oluşturulmamıştır. Sağlık
bakanlığının TSM altyapısını iş yeri hekimliği konusunda desteklemekte
fayda vardır.
14. İş sağlığı ve güvenliği ortamında verilen eğitimlerin davranış değişiklik-
lerine yol açmadığı sürece amaca hizmet etmeyip kayıt üzerinde kaldığı
görülmektedir.
15. İşçilere ve işverenlere ödül ceza sistemi uygulanabilir.
İş sağlığı ve güvenliği açısından Avrupa Birliği katılım sürecinin etkileri ile

ilgili genel durumu değerlendiriniz?
1. Avrupa Birliği’ne katılım için başlatılan çalışmalar yeterli değildir. İş sağlı-
ğı ve güvenliği alanında mevzuata uyum sağlanmalıdır. Ancak 6331 sayı-
lı Kanun ve bağlı mevzuat Avrupa Birliği müfredatına uygun yazılı metin
üzerinde sağlanmıştır. Bu süreçte direktifler doğrultusunda mevzuat dü-
zenlenmiştir. Sonuçta iş sağlığı ve güvenliği konusunda atılan adımlar bu
süreçte atılmıştır. Katkısı oldukça fazla olmuştur.
2. Avrupa Birliği’ne katılım süreci iş sağlığı ve güvenliği açısından meslek has-
talıklarının önlenmesi ve minimum düzeye indirecektir. Avrupa Birliği’ne
katılım iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kurumsallaşmasında katkısı
olacaktır.
3. Sonuçları itibarıyla Avrupa’ya örnek olabilecek uygulamalar geliştirilmeli-
dir. Uygulamalardaki olumsuzların yanında iyi uygulamaların desteklen-
mesi yaygınlaştırılması gerekmektedir.
4. Avrupa Birliği katılım süreci iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının gelişme-
sinde büyük katkı sağlamıştır. Ancak Avrupa Birliği’nin düzenleyici etki
analizi yaklaşımının yerleştirilmemesi sorun olmaktadır.
5. Kayıt dışı istihdam oranının düşürülmesi bu alana da katkı sağlayacaktır.
Denetimlerin artırılması gerekmektedir. Bunun için de bir risk grubu oluş-
turarak düzenli denetimler yapılmalıdır.
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği açısından hangi meslek dallarında sorunla
karşılaşılmaktadır. Genel durumu değerlendiriniz?
1. İş sağlığı ve güvenliği konusunda özellikle metal ve inşaat sektörü diğer
sektörlerin önüne geçmekte yeterli bilinçlendirme sağlanamamaktadır. İş
sağlığı ve güvenliği açısından; sağlık, tekstil sektörü, maden sektörü, in-
şaat sektöründe çalışanlar risk altındadır. İş sağlığı ve güvenliği açısından
en çok iş kazaları inşaat madencilik metal ve belediyelerde görülmektedir.
İnşaat sektörü en çok ölümlü kazalara, maden sektörü çalışan başına en
çok kazanın olduğu metal sektörü ise toplumda en çok kazanın yaşandığı
sektörlerdir. İş kazası sektör olarak en fazla metal sektörü, ölümlü kazaların
en fazla olduğu sektör inşaat ve maden sektörüdür. Özellikle iş sağlığı ve
güvenliği yönetim sisteminin oluşturulmadığı küçük ve orta ölçekli işlet-
melerde kaza oranı yüksektir.
2. Ayrıca çocuk işçilerde çok fazla iş kazasına maruz kalmaktadır. Sektör ba-
zında çözümlemeler yapılmalıdır.
3. İş sağlığı ve güvenliği açısından en çok hangi meslek dallarında sorunlarla
karşılaşıldığına bakılmalıdır.
4. Ülkemizde inşaat, maden, metal, tekstil başta olmak üzere çok tehlikeli
olan iş yerlerinde özellikle KOBİ’lerde İş sağlığı ve güvenliği açısından cid-
di sorunlar yaşanmaktadır.
5. Meslek sektör hastalık incelemelerinin mümkünse tüm sektörler için yapıl-

malıdır. Bu çalışmaları hızlandırmak için ülkenin tüm akademik ve teknik
kaynakları eş zamanlı harekete geçirilmelidir. Değerlendirmeler bölge ve il
bazında olmalıdır.
6. Meslek hastalıkları konusunda da neredeyse hiçbir önlem alınmıyor. Kan-
ser hastalığının artışını, işçi sağlığı ve iş yeri açısından da değerlendirilmesi
gerekir.
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği açısından yeni teknolojilerin yarattığı teh-
ditler ile ilgili genel durumu değerlendiriniz?
kilde listelenmiştir.
1. Mesleki eğitimi bulunmayan personeller uyumda sorun yaşamaktadır.
2. Teknolojik gelişim ve kullanımı insan sağlığına en az zarar veren faktörü
öncelikli olarak düşünerek yeni teknolojilerin oluşturduğu tehditler mini-
mize edilebilir.
3. İşveren ve çalışanların yeni teknolojilere adaptasyonu ve konudaki bilgi dü-
zeyi en ciddi tehdidi oluşturur.
4. Özellikle yeni ortaya çıkan riskler konusunda değerlendirmeler yapılmalı.
Akademik çalışmaların desteklenmesinde yarar vardır.
5. Türkiye iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları sonrası yerli üretim dışında bir
sahanın pazarı olmamalıdır. Bunun için iş sağlığı ve güvenliği ihtiyaçla-
rı yine tehdit olarak ifade ettiğimiz teknoloji kullanılarak doğru ve etkili
yazılımlar ile ihtiyaçlar tespit edilmeli ve yerli üretimin teşviki ile bu yeni
teknoloji ihtiyacı karşılanmalıdır. Bu alanla ilgili tarafların yer aldığı çalış-
taylar önemli olacaktır. İşverenleri de iş sağlığı ve güvenliği alanında uy-
gulayıcı olma yanında bu alana hizmet etme fırsatı vermiş olacaktır. Bu
çalışmaların başarısı kolektif çalışma ve kâr amacı gütmeme ile mümkün
olacaktır.”
Güçlü – Zayıf – Fırsat – Tehditler Analizi

Bu bölümde “Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı”nın kendine özgü güçlü
yönleri, fırsatları, zayıf yönleri ve karşılaştığı tehditlerin analizi yapılmıştır. Ön-
celiklendirme, kurum ve kuruluş temsilcilerinin güçlü yön, fırsat, zayıf yön ve
tehditleri önem sırasına göre oylaması ile yapılmıştır. Kurum ve kuruluş temsilci-
lerinden kendileri için en önemli olan üç güçlü yönü, fırsatı, zayıf yönü ve tehdidi
önem sırasına göre belirtmeleri istenmiştir. Bu oylamalar sonucunda ilgili husus-
ların öncelikleri ortaya çıkmıştır.
Güçlü Yönler
Kurum ve kuruluş temsilcilerinden kendileri için belirttikleri güçlü yönler aşağı-
da önem sırasına göre listelenmiştir. Bir görüşün öncelik değeri almaması önem-
siz olduğu anlamında değildir. Sadece uygulamacılar açısından önceliğinin daha
az olduğu şeklinde düşünülmelidir.
Çizelge 2.3 1. İş sağlığı ve güvenliği kanunu

Türkiye’de İş Sağlığı
2. Eğitim sistemine bütünleşme çalışmaları
ve Güvenliği Algısı
Güçlü Yönlerin 3. İlgili kurum ve kuruluşların (Sağlık Bakanlığının) konuyu sahiplenmesi
Öncelikli Olarak 4. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yaptığı tanıtım faaliyetleri, kamu spotu
Sıralanması
5. Çalışanların katılımı
6. Avrupa Birliği katılım süreci
7. Çalışanların eğitimi
8. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının saha çalışmaları
9. İş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri ve insan kaynakları
10. Kurumsal iş yerlerinde iyi uygulama örneklerinin varlığı
11. Akademik çalışmaların artması
12. Sivil toplum örgütlerinin faaliyetleri
13. Destek hizmetleri yönetmeliği
Yukarıdaki çizelgede verilen güçlü özelliklerden en çok önceliklendirilen ilk 6

özellik sırasıyla; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, eğitim sistemine bü-
tünleşme çalışmaları, ilgili kurum ve kuruluşların (Sağlık Bakanlığının) konuyu
sahiplenmesi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yaptığı tanıtım faaliyetle-
ri, kamu spotu, çalışanların katılımı ve Avrupa Birliği katılım sürecidir.
Zayıf Yönler
Bu araştırma kapsamında projeye katılan kurum ve kuruluş temsilcilerinin be-
lirttikleri Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği algısının zayıf yönleri aşağıda önem
sırasına göre listelenmiştir:
Çizelge 2.4 1. İş sağlığı ve güvenliği kültürünün toplumda istenen düzeyde olmaması

Türkiye’de İş Sağlığı
ve Güvenliği Algısı 2. İş sağlığı ve güvenliği konusundaki eğitim ve bilgi eksikliği
Zayıf Yönler 3. İş sağlığı ve güvenliği konusunda kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliği
4. Mevzuatta ertelemelerin olması
5. İşverenlerin ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliğinin gerekliliğine olan eksik inancı
6. İş sağlığı ve güvenliği açısından elde yeterli ve doğru verilerin olmaması
7. İş güvenliği uzmanlarının (iş güvenliği profesyonelleri) iş güvencesinin zayıf olması
8. Mevzuat gereği oluşturulması gereken kurulların etkin işlememesi
9. Sektörel ayrımın yapılmaması
10. Yatırım maliyetleri (iş sağlığı ve güvenliği için)
11. Mesleki eğitimlerin yetersizliği
12. İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin oluşturulmaması
13. İş sağlığı ve güvenliği konusunda sektörel rehberin olmaması
14. Standartlara uygun iş ekipmanları yerli üreticilerinin yetersizliği
Şekil 2.4
Ereğli Kömür
Havzası
ÇASGEM tarafından 2017 yılında yayımlanan araştırma raporu sonuçlarına göre

Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği algısının güçlü yönleri nelerdir? 4
Özet
İş sağlığı ve güvenliği kültürünün; gelişimi ve ta- timin taahhüdü ve çalışanların katılımı iş sağlı-
1 nımlamalarını açıklayabilecek, özelliklerini ifade ğı ve güvenliği iklimine olan etkisi literatürden
edebilecek, olumlu ve olumsuz yönlerini ayırt ede- yapılan genel taramaların sonucuna bağlı olarak
bilecek, verilmeye çalışılmıştır. Bölümün sonunda ise iş
Büyük endüstriyel kaza ve felaketler sonrasın- sağlığı ve güvenliği kültürü önemi bir yaşamın
da kullanılmaya başlanan iş sağlığı ve güvenli- içinden pasajı ile sunulmuştur.
ği kültürü terminolojisi çok önemli bir kavram
olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kavram ilk İş sağlığı ve güvenliği ve yönetim sistemleri arasın-
olarak 1986 yılında Çernobil’de nükleer kazasın- 3 daki bağ ve etkileri ayırt edebilecek; önleyici yak-
dan sonra kullanılmaya başlanmıştır. İş sağlığı laşım ile iş sağlığı ve güvenliği kurullarının yakın
ve güvenliği kültürünün birçok tanımı olmasına ilişkisini ve önemini kavrayabilecek,
rağmen bu tanımların tamamının önemli ortak İş yerinde gerçekleşecek olan organizasyonel
özelliği, işletmenin her kademesindeki çalışanı yapı ve üretim süreçlerinde düzen ve temizliğin
iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarına dahil etme- bulunması, çalışanların, yöneticilerin yetki ve
sidir. Ayrıca iş sağlığı ve güvenlik kültürü, bir sorumluluklarının belirgin olması güvenlik kül-
çalışma ortamındaki her düzeyde çalışanın ka- türünün o işletmelerde yerleşmesinin en önemli
tılımını gerektirmektedir. Bir iş yerinin güvenlik basamaklarındandır. Bunu sağlayan en önemli
kültürü, işletme içinde iş gücü kapsamındaki unsur ise o işletmelerin yönetim sistemlerinin
her bir bireyi ve davranışlarını etkilemektedir. oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanması ile
Kitabımızın bu bölümünde, iş sağlığı ve güven- gerçekleşir. Bu bölümde, iş sağlığı ve güvenli-
liği kültür tanımlaması değişik kaynaklara göre ği yönetim sistemlerinin (OHSAS 18001, ISO
ele alınmıştır. Literatürde yapılmış olan çalış- 45001 gibi) yanısıra iş sağlığı ve güvenliği kül-
malardan İSG kültürünün genel özelliklerinden türünün temel taşlarından olan kalite yönetim
kısaca bahsedilmiştir. Bu kısmın sonunda ise sistemlerinden de bahsedilmiştir. Bu bölümün
olumlu (pozitif) ve olumsuz (negatif) iş sağlığı diğer bir konusu ise İSG yönetimi ve kültür iliş-
ve güvenliği kültürü göstergeleri anlatılmıştır. kisi olmuştur. Önleyici yaklaşım ve iş sağlığı ve
güvenliği kurulların önemi bu bölümde ele alı-
Güvenlik iklimi ile iş sağlığı ve güvenliği kültürü- nan diğer bir konu olmuştur.
2 nün benzerlik ve farklılıklarını ayırt edebilecek;
yönetimin taahhüdünü ve çalışanların iş sağlığı Türkiye’deki mevcut iş sağlığı ve güvenliği algısını
ve güvenliği iklimine olan etkisini açıklayabilecek, 4 tanımlayabilecek; iş sağlığı ve güvenliği algısının
İş sağlığı ve güvenlik iklimi ile de ilgili pek güçlü ve zayıf yönlerini sıralayabilecek,
çok tanıma rastlamakla beraber, üzerinde fikir İş sağlığı ve güvenliği kültürünün ülkemizde
birliğine varılan en genel tanım iş ortamında yansımalarını ölçmek açısından ÇASGEM tara-
çalışanların iş güvenliğine yönelik algısı deni- fından gerçekleştirilen bir araştırma sonuç rapo-
lebilir. İş sağlığı ve güvenlik kavramı, iş sağlığı runda Türkiye’deki iş sağlığı ve güvenliği algısı
ve güvenlik kültürü kavramına göre daha önce detaylı olarak ele alınmıştır. Bu algının tespiti
kullanılmış bir kavramdır. Bu bölümde, değişik için değişik kurum ve kuruluş temsilcilerinin
kaynaklara göre bu iki kavram arasındaki fark- görüşü ile listeler oluşturulmuş ve bu listeler-
lar ele alınmıştır. Ayrıca, işyerlerinde iş sağlığı ve den ‘Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı’nın
güvenliği geliştirilirken iş yeri üst yönetimi kilit kendine özgü güçlü yönleri, fırsatları, zayıf yön-
bir rol oynar, bu da işyerinin iş sağlığı ve güven- leri ve karşılaştığı tehditlerin analizi yapılmış ve
liği politikasının güvenlik iklimi oluşturmasıyla okuyucunun istifadesine sunulmuştur.
doğrudan ilintilidir. Diğer bir konu olan yöne-
1. Aşağıdakilerden hangisi iş yerinde iş sağlığı ve gü- 6. Aşağıdakilerden hangisi ‘İş Sağlığı ve Güvenliği
venliği kültürü oluşturma çalışmalarından değildir? Kültürü’ oluşturmada devletin rollerinden biridir?
a. Çalışanlara performansa dayalı prim ödemele- a. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili paydaşlar arasın-
rinin yapılması da sosyal diyalogu sağlamak
b. Yönetici ve çalışanların birlikte düzenleyecekle- b. Üretim süreçlerinde, önce verimlilik yerine,
ri sosyal aktiviteler önce insan yaklaşımının benimsetilmek
c. Çalışanların iş yeri risk değerlendirme sürecine c. Çalışanların eğitimi vermek
katılımları d. Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi yaklaşı-
d. Çalışanların eğitimi mının benimsetilmek
e. Yönetimin iş sağlığı ve güvenliği kurullarına katılım e. İlk ve acil yardım hizmetlerinin organizasyonu-
nu yapmak
2. “……………… üç alanda kararlılık gerektirmek-
tedir; işletmelerin mesleki sağlık ve güvenlik yönetim 7. Aşağıdakilerden hangisi ‘İş Sağlığı ve Güvenliği
sistemlerini yaşama geçirme kararlılığı, işçilerin bu sis- Kültürü’ oluşturmada meslek örgütlerinin rollerinden
temlere katılma ve destekleme kararlılığı ve uluslarara- biridir?
sı bir çerçeve oluşturulmasına yönelik kararlılıktır.” a. KOBİ’lerde İSG için özel yöntemler geliştirilmesi
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden b. Güvenilir bir kayıt sistemi kurulmasına bilimsel
hangisi doğru olarak tamamlar?
altyapı sağlanması
a. Güvenlik Kültürü
c. İSG ile ilgili araştırmalar yapılması
b. Güvenlik
d. İSG ile ilgili akademik ortamın oluşturulması
c. İklim
e. Veri akışının sağlanması
d. Yönetim Taahhüdü
e. İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası
8. Aşağıdakilerden hangisi en son yayınlanmış iş sağ-
3. Aşağıdakilerden hangisi “çalışanların iş yerinde iş lığı ve güvenliği yönetim sistemidir?
güvenliğine ilişkin inanç ve algılarının özeti ve iş yerin- a. ISO 45001
deki iş güvenliğine göre çalışanların davranış biçimle- b. OHSAS 18001
rinin tahminidir” tanımlamasına karşılık gelmektedir? c. ISO 14001
a. Güvenlik İklimi d. TS 18001
b. Güvenlik Kültürü e. ISO 9001
c. Kültür
d. İş Ahlakı 9. Aşağıdakilerden hangisi ‘Türkiye’de iş sağlığı ve gü-
e. İş Etiği venliği algısı’nın güçlü yönlerindendir?
a. İş sağlığı ve güvenliği kanunu
4. Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliği kül- b. Mevzuatta ertelemelerin olması
türünün geliştirilmesinde en önemli paya sahiptir? c. Sektörel ayrımın yapılmaması
a. İşveren d. Mesleki eğitimlerin yetersizliği
b. Politika üretenler e. Kaos etkisi
c. Askeri birlikler
d. Yargı üyeleri 10. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de iş sağlığı ve gü-
e. AFAD birlikleri venliği algısının zayıf yönlerinden biridir?
a. İş sağlığı ve güvenliği kültürünün toplumda is-
5. Aşağıdakilerden hangisi İş Sağlığı ve Güvenliği tenen düzeyde olmaması
Kültürü oluşturmada işverenin rollerinden biridir? b. Kurumsal iş yerlerinde iyi uygulama örnekleri-
a. İş yerinde çalışan işçi sayısına bakılmaksızın, nin var olması
her çalışanın İSG hizmetlerinden yararlanması- c. Çalışanların eğitimi yeterince yapılması
nın sağlanması d. Akademik çalışmaların artması
b. İş sağlığı ve güvenliği sistemi ile ilgili toplumda e. Eğitim sistemine bütünleşme çalışmalarının ya-
ve işletmelerde eğitim ve danışmanlık vermek pılması
c. Eğitim konusunda Millî Eğitim Bakanlığı ve
Üniversiteler ile iş birliği yapmak
d. Hekim iş müfettişi istihdamı
e. Kamu sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi
Yaşamın İçinden
İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Neden Önemlidir? lamaktadır. Güvenlik kültürü iş sağlığı ve güvenliğinin
İş sağlığını ve güvenliğini etkin bir şekilde uygulan- omurgası oluşturduğunu ifade etmek yerinde bir tes-
masında koruyucu önlemlerin ilk sıra yer almasının pit olacaktır. Çalışma ortamlarında tehlikeli hareket
önemi kuşkusuz hepimiz tarafından bilinmektedir. Bu ve davranışlardan uzak durmak, tehlikeli durumlara
nedenledir ki işletmelerde iş kazalarına yol açabilecek meydan vermemek güvenli bir ortam oluşturmada te-
etkenlerin tespit edilip, söz konusu kazaların önlenme- mel unsurları oluşturur. Çalışma ortamlarında karşıla-
si için gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. şılabilecek ve sağlık ve güvenliğimizi tehdit eden ve iş
Bu düzenlemelerin başarılı bir şekilde amacına ulaşa- kazalarına neden olan herhangi bir duruma ‘Tehlikeli
bilmesi için işletmelerde “güvenlik kültürünün” bir de- Durum’, herhangi bir hareketi ise ‘Tehlikeli Hareket’
ğer olarak yerleşmesi büyük bir önem arz etmektedir. olarak ifade etmekteyiz.
Dünya genelinde ve ülkemizde iş kazaları ve meslek Güvenlik kültürünün oluşturulmasında izlenmesi ge-
hastalıklarında görülen artış, iş sağlığı ve güvenliği kül- reken yol işletmeler ve çalışanların yasanın öngördüğü
türünün oluşmasına zemin hazırlayan faktörler arasın- kurallara uymasından, gerekli tedbirlerin alınmasından
da ilk sıralarda yer almaktadır. Güvenlik kültürü, bir ve mevzuatla öngörülen iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin
işletmenin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yönetim şek- koruyucu kuralların uygulanmasından geçmektedir.
lini, yetkinliğini ve bu konudaki aldığı sorumlulukları Türkiye’de çalışma hayatının ihtiyaç duyduğu iş sağlığı
belirleyen davranış biçimidir. “Kimse denetlemediğin- ve güvenliği kültürünün oluşumunda en önemli adım 30
de veya izlemediğinde çalışanların nasıl bir davranış Haziran 2012 tarihinde yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı
gösterdiği” güvenlik kültürün algısını sergiler. Yerleş- ve Güvenliği Kanununun yürürlüğe girmesi ile atılmış
miş bir güvenlik kültürü, işveren ve yöneticinin ticari olmuştur. Kanun 4857 sayılı İş Kanunu içinde yer alan
kaygılarını dikkate almaksızın tehlikeli durumlara kar- iş güvenliği hükümlerini yürürlükten kaldırarak, sadece
şı tedbirli olunmasını sağlamaktadır. özel işyerlerini değil, kamu kurum ve kuruluşlarını da
kapsamına alarak geniş bir koruma çatısı oluşturmuştur.
Bu kanunun amacının yerine getirilerek hedefe ulaşıl-
ması işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği kültürünün olu-
şumuna katkı sağlaması beklenmektedir.
Kaynak: https://www.bizimosgb.com/is-sagligi-guvenligi-
kulturu-onemlidir/
İş kazaları sonucu yaşanan kayıpların önlenmesi, olu-

şan maddi ve manevi zararların azaltılması, sağlıklı
ve güvenilir bir iş ortamının oluşması güvenlik kül-
türü ile mümkün olabilir. ILO ve Türkiye verilerine
göre; iş kazalarının % 88’i tehlikeli hareketler, %10’u
tehlikeli durumlar, %2’si ise kaçınılmaz sebeplerden
kaynaklanmaktadır. Kazaların büyük bir bölümünün
çalışanların güvenli olmayan davranışlardan meydana
gelmesi, bizlere güvenlik kültürünün önemini vurgu-

1. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kül- Sıra Sizde 2
türü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sungur (2011) makalesinde iş sağlığı ve güvenliği kül-
2. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kül- türü ile iş sağlığı ve güvenliği iklimi arasındaki farkı
türü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. “Güvenlik iklimi kavramı, güvenlik kültürü kavramına
3. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği İkli- göre daha önce kullanılmış bir kavramdır. Kültür ve
mi’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. iklim kavramları kimilerince birbiri yerine de kullanıl-
4. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kül- maktadır. Kültür için yazılı olmayan örgütsel kurallar
türü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. denebilir, iklim ise belirli bir fonksiyonel alana, (sağ-
5. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kül- lık ve güvenlik gibi) hakim olan etkilerdir; o konuyla
türü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. ilgili olarak çalışanların algısını; neye ödül verileceği-
6. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kül- ni, neyin destekleneceğini, neyin beklendiğini belirler.
türü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. Kültür daha derindir, değişmesi çok değişik fonksiyo-
7. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kül- nel alanlardan etkilenir ve daha uzun sürer; iklim ise
türü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. hızlı değişir, liderlikten daha hızlı etkilenir. Buna bağlı
8. a Yanıtınız yanlış ise ‘Yönetim Sistemleri ve İş olarak aslında organizasyon kültürünün sağlık ve gü-
Sağlığı ve Güvenliği Kültürü’ konusunu yeni- venliği destekleyip desteklemediğinin tartışılması daha
den gözden geçiriniz. doğru olacaktır. Zohar (1980), örgütsel boyutlar olarak;
9. a Yanıtınız yanlış ise ‘Türkiye’de İş Sağlığı ve Güven- İş Sağlığı Güvenliği (İSG) eğitimlerinin önemi, yöneti-
liği Algısı’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. min İSG’ye yönelik tutumu, iş güvenliği yönetiminin
10. a Yanıtınız yanlış ise ‘Türkiye’de İş Sağlığı ve Güven- terfiye etkisi, iş yerindeki risk düzeyi, çalışma tempo-
liği Algısı’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunun iş güvenliğine etkisi, iş güvenliği yöneticisinin
statüsü, güvenli davranışın sosyal statüye olan etkisi,
iş güvenliği komitesinin statüsünün nasıl algılandığını
ele almıştır.” şeklinde ifade etmektedir. Bir diğer litera-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı tür kaynağında ise bu fark şu şekilde ifade edilmiştir:
Sıra Sizde 1 “Sağlık sektörüne ilişkin yayınlarda “güvenlik kültürü”
Yaşanmış olan büyük felaketlerde ortak olan iş sağlığı ve “güvenlik iklimi” kavramlarının ayrımı konusunda
ve güvenliği kültürü eksiklikleri şunlardır: araştırmacıların net bir ayrımı olmadığı, bazı yazarlar
İş güvenliği sistemlerindeki kural ve prosedürlerin ih- güvenlik kültürü yerine güvenlik iklimi kavramını kul-
lali; Güvenlikten ziyade kâra odaklılık; Üretim baskısı; lanırken, bir kısım araştırmacı, güvenlik ikliminin, gü-
Riskleri algılamada zayıflık; Üst düzey yönetimin gü- venlik kültürünün bir katmanı olduğu ve kültür kavra-
venlik konusunda eksikliği; Kâr düzeyine öncelik ve- mı yerine kullanılmaması gerektiğini, iklimin kültürü
rilmesidir. yansıtmadığını savunduğu görülmektedir.
“Güvenlik kültürü; özellikle sağlık ve güvenlik sorun-
larına ilişkin değer ve inançların yansıtıldığı örgüt
kültürü bütününün bir alt oluşumu niteliğindedir.
Güvenlik kültürü kavramının ilk olarak 1987 yılında
OECD Nükleer Ajansı Raporu’nda, 1986’daki Çernobil
Nükleer Santrali’nin patlaması ve felaketin yaşanması
üzerine kullanıldığı görülmektedir.”
“Güvenlik İklimi: Güvenlik kültürünün önemli öğele- Aktay, N. (2011). “İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ile
rinden birisi olan güvenlik iklimi çalışanların, örgütsel İş Güvenliği Kültürü Arasındaki İlişki”, İş Müfettiş
güvenlik performansına ve potansiyel sistem hataları- Yardımcılığı Etüdü, ÇSGB, İstanbul.
nın erken ölçülmesine verilen öneme ne derece inan- Antonsen, S. (2009). “Safety Culture Assessment: A
dıklarını ifade etmektedir (Kaya ve Balcı, 2018).” Mission Impossible?”, Journal of Contingencies and
Crisis Management, 17 (4), 242 -254.
Sıra Sizde 3 Arıcı, K. (1999). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri,
Uluslararası Standardizasyon Kuruluşunun (ISO) stan- Ankara, Tes-İş Eğitim Yayınları, Ankara.
dart yönetim sistemi tanımına göre; İSG yönetim siste- Ay, F. (2016) İş Sağlığı ve Güvenliğinde Eğitimin Öne-
mi; bir organizasyon yapısı ortaya koymak ve ‘herkesin mi, Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi Sağlık
kimin, neyi, ne zaman, nasıl, neden ve nerede yapaca- Bilimleri Enstitüsü, İş Sağlığı ve Güvenliği Anabi-
ğını net olarak anlamasını’ sağlayacak şekilde sorum- lim Dalı, İstanbul.
luluk vermek yoluyla İSG’nin hedefe odaklı, sistematik Aydın, U., Karaca, N., Özgüler, V. ve Karaca, E. (2013).
bir şekilde iyileştirilmesidir. Genel amaç, çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin İş Kazaları ve
sağlığını ve güvenliğini iyileştirmektir. şeklinde ifade Meslek Hastalıklarının Önlenmesindeki Rolü, Çi-
edilmesi yönetim sistemlerinin kültürel bir yaklaşımın mento Endüstrisi İşverenleri Sendikası, 27 (4), 28
temelleri olduğunu ortaya koymaktadır (http://www. - 29.
isgum.gov.tr/rsm/file/isgdoc/isgip/isgip_iyi_uygula- Cameron, R. (2000). Nuclear Safety Culture - FNCA
malar.pdf). Activities From 1997-2000, Paper presented at the
Fourth Nuclear Safety Culture Workshop in China,
Sıra Sizde 4 (Erişim: http://old-www.ansto.gov.au/fnca/docs/
ÇASGEM, 2017 yılında “Çalışma ve Sosyal Güvenlik introductory_talk.pdf, 29.10.2007).
Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin Kurumsal Kapasi- Cox, S. J. ve Flin, R. (1998). Safety Culture: Philosopher’s
tesinin Güçlendirilmesi İçin Teknik Destek Projesi” Stone or Man of Straw?, Work and Stress, 12 (3), 189
kapsamında hazırlamış olduğu “Türkiye’de İş Sağlığı ve - 201.
Güvenliği Algısı” raporuna göre ülkemizdeki iş sağlığı Culture of Safety Risk Analysis, (2005). Healthcare Risk
ve güvenliği algısının güçlü yönleri hiyerarşik olarak; Control, Supplement A, ECRI Institute, (Erişim:
“İş sağlığı ve güvenliği kanunu; Eğitim sistemine bütün- http://www.ecri.org/Documents/
leşme çalışmaları; İlgili kurum ve kuruluşların (Sağlık Patient_Safety_Center/HRC_ CultureofSafety.pdf,
Bakanlığının) konuyu sahiplenmesi Çalışma ve Sosyal 29.11.2007).
Güvenlik Bakanlığının yaptığı tanıtım faaliyetleri, kamu ÇASGEM, (2017). Türkiye’de İş Sağliği ve Güvenliği Al-
spotu; Çalışanların katılımı; Avrupa Birliği katılım süre- gısı, Yayın No: 58 ISBN : 978-975-455-276-8, An-
ci; Çalışanların eğitimi; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba- kara.
kanlığının saha çalışmaları; İş sağlığı ve güvenliği profes- Çelik, E. (2014). Güvenlik Kültürünün Güvenlik Per-
yonelleri ve insan kaynakları; Kurumsal iş yerlerinde iyi formansına Etkisi: İş Tatmininin Aracılık Rolü, Gazi
uygulama örneklerinin varlığı; Akademik çalışmaların Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanma-
artması; Sivil toplum örgütlerinin faaliyetleri; Destek mış Doktora Tezi, Ankara.
hizmetleri yönetmeliği” şeklinde sıralanmıştır. Demirbilek, T. (2008). İşletmelerde İş Güvenliği Kültü-
rünün Geliştirilmesi, Çalışma Ortamı Dergisi, sayı
96, sayfa 5-7.
Dursun, S., (2012). İş Güvenliği Kültürünün Çalışan-
ların Güvenli Davranışları Üzerine Etkisi, Sosyal
Güvenlik Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, Sayfa 61-75.
Guldenmund, F.W. (2007). The Nature of Safety Cultu-
re: A Review of Theory and Research, Safety Scien-
ce, Vol. 34, Isue: 1-3.
İşler, M. C. (2013). “İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri
ile Güvenlik Kültürünün İş Kazası ve Meslek Has-
talıklarının Önlenmesindeki Etkisi”, ÇSGB İş Teftiş
Kurulu Başkanlığı, İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü,
Ankara.
Kaya, M. ve Balcı, İ. (2018). Sağlık Kurumlarında Kültür
ve İklim; internet erişim tarihi: Eylul, 2019; https://
prezi.com/p/z4cadqhw4lrs/guvenlik-kulturu-ve-
guvenlik-iklimi/.
Louvar, Joseph F. (2013), “How To Communicate To
Create A Safety Culture And Improve Psm Results”,
Wiley Online Library, Process Safety Progress,
Vol:32, No:1.
Mearns, K., S. M. Whitaker, R. Flin (2003), “Safety Cli-
mate, Safety Management Practise And Safety Per-
formance İn Offshore Environments”, Safety Scien-
ce, Sayı: 41.
Oedawald P., Reiman T. (2007). Special Characteristics
Of Safety Critical Organizations: Work Psychologi-
cal Perspectives, VIT Publications: 633, Helsinki.
http://www.vtt.fi/inf/pdf/publications/2007/P633.
pdf (Erişim Tarihi: 06.04.2007).
Özkılıç, Ö., (2008). İş Sağlığı Ve Güvenliği Kültürünün
Oturtulmasında Öğrenen Organizasyonlar Olabil-
mek, İş Güvenliği Dergisi, Tigiad, Nisan-Mayıs-
Haziran.
Şerifoğlu, U.K, Sungur, E., (2007). İşletmelerde Sağlık
ve Güvenlik Kültürünün Oluşturulması: Tepe Yö-
netimin Rolü ve Kurum İçi İletişim Olanaklarının
Kullanımı,Yönetim Dergisi, Yıl:18, Sayı:58, s.41-50.
Sungur, E. (2011). İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü, Testi
Kırılmadan, TEM Yapım Yayıncılık, İstanbul.
Yılmaz, F. (2013). 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanunu’nda Önleyici Yaklaşım ve İşverenlerin Yü-
kümlülükleri, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi,
Cilt: 24 Sayı: 6 / Cilt: 25 Sayı: 1-2.
Yılmaz, Ö. ve Arpat, B. (2016). Siyaset, Ekonomi ve Yö-
netim Araştırmaları Dergisi, yıl: 4, cilt: 4, sayı: 4.
Zohar, D. (1980). Safety Climate İn Industrial Organi-
zations: Theoretical And Applied Implications, Jo-
urnal of Applied Psychology, Vol.65, p.96-102.
3
Amaçlarımız
 İş sağlığı ve güvenliğinin dünyada ve Türkiye’de tarihsel gelişimini
açıklayabilecek,
 İş sağlığı ve güvenliğinin amacını ifade edebilecek,
 İş sağlığı ve güvenliğinin önemini açıklayabilecek,
 İş sağlığı, iş güvenliği, iş kazası ve meslek hastalığı kavramlarını tanımlayabilecek
bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Tarihsel Gelişim • İş Güvenliği
• Sanayi Devrimi • İş Kazası
• İş Sağlığı • Meslek Hastalığı
İçindekiler
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
İş Sağlığı ve Güvenliğinin İş Sağlığı ve Güvenliğine • İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMACI
Temelleri Genel Bakış • İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALANINDA
KAVRAMLAR
İş Sağlığı ve Güvenliğine
Genel Bakış
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Kişiler, hayat içinde çeşitli risklerle karşı karşıya kalırlar. Çalışma hayatında yer
almalarıyla birlikte karşılaştıkları risklerden biri de, iş kazası ve meslek hastalığı
riskidir. Sanayileşme ile birlikte işyerlerinde çalışan işçilerin, iş kazaları ve meslek
hastalıklarından korunması daha önemli hale gelmiştir.
Günümüzde, iş sağlığı ve güvenliği konusu bağımsız bir bilim dalı haline gel-
miştir. Ancak, iş sağlığı ve güvenliği konusu bugünkü noktasına ulaşıncaya kadar
değişik aşamalardan geçmiştir. Dünyada ve Türkiye’de sanayileşmenin aynı za-
manlarda yaşanmamasına bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliği konusunun tarih-
sel gelişimini dünyada iş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimi ve Türkiye’de iş
sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimi şeklinde iki başlık altında inceleyebiliriz.
Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi

Sanayi Devrimi, çalışma ilişkilerinin niteliğini değiştirmesi nedeniyle çalışma ha- Dünyada iş sağlığı ve
yatı açısından bir dönüm noktasıdır. Bu nedenle, dünyada iş sağlığı ve güvenli- güvenliğinin tarihsel
gelişimini aşağıdaki şekilde
ğinin tarihsel gelişimini Sanayi Devrimi’nden önceki dönem ve Sanayi Devrimi ikiye ayırabiliriz:
dönemi şeklinde ikiye ayırabiliriz. • Sanayi Devrimi’nden önceki
dönem,
• Sanayi Devrimi dönemi.
Sanayi Devrimi’nden Önceki Dönem
İş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimini incelediğimizde, iş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili ilk yazılı kaynaklar Yunanlı düşünür Heredot’a kadar dayandırılmakta- Heredot, ilk kez çalışanların
dır. Çalışanların sağlığı ile yapılan iş arasındaki ilişkilerin araştırılmasına ilk onun verimli olması için yüksek
enerjili besinlerle beslenmesi
tarafından başlandığı ileri sürülmektedir. Ünlü tarihçi ve düşünür Heredot, ilk gerektiği üzerinde durmuştur.
kez çalışanların verimli olması için yüksek enerjili besinlerle beslenmesi gerektiği
üzerinde durmuştur (Yiğit, 2011, s.5; Gerek, 2008, s.3; Yılmaz).
Çalışanların yaptıkları işten zarar görebilecekleri Hipokrat tarafından ileri sü- Hipokrat, çalışanların
rülmüştür. Hipokrat, ilk kez kurşunun zehirli etkilerinden söz etmiştir. Nicander, yaptıkları işten zarar
görebileceklerini ileri
Hipokrat’ın çalışmalarını daha da geliştirmiştir. Bu dönemde yapılan çalışmalara sürmüştür.
baktığımızda, çalışmaların sadece sağlık ve güvenlik sorunlarının belirlenmesi ve
tanımı ile sınırlı kalmadığı, zararlı etkilerden korunma yöntemlerinin de gelişti-
rildiği görülmektedir. Mesela Plini, işçilerin çalışma ortamında bulunan tehlikeli
tozlara karşı korunmaları amacıyla başlarına maske yerine geçmek üzere torba
geçirmelerini önermiştir (Yiğit, 2011, s.5; Yılmaz).
Feodal toplumlarda, üretim araç ve tekniklerinde önemli gelişmeler olmuş ve
üretim sürecinde daha çok sayıda kişi yer almıştır. Bununla birlikte, çalışanların
sağlık ve güvenliklerinin korunması yönünde ne tür çalışmalar yapıldığı konu-

sunda yeterince bilgi bulunmamaktadır.
Çalışanların sağlık ve güvenlik sorunlarının çözümünde Paracelsus, Agricola
ve Ramazzini’nin önemli çalışmaları olmuş ve sorunların çözümüne katkı sağla-
mışlardır. Paraselsus, ilk iş hekimliği kitabı olan “De Morbis Metallici”i yazmıştır.
Agricola yazdığı “De Re Metallica” isimli kitabında, maden ocaklarında tozu
önlemek için maden ocaklarının havalandırılması gerektiğini belirtmiş ve iş sağ-
lığı ve güvenliği yöntemleri konusunda önerilerde bulunmuştur. Bu kitabın iş
sağlığı ve güvenliği yönünden önemi, iş ile sağlık arasındaki ilişkiyi açık olarak
belirtmesinin yanı sıra sorunların saptanması ile kalmayıp korunma yöntemlerini
de önermiş olmasıdır (Yılmaz).
Bernardino Ramazzini, yazdığı Bilimsel esaslara dayalı olarak iş sağlığı ve güvenliği konusunun ele alınması
meslek hastalıkları kitabı “De 17. yüzyılda Bernardino Ramazzini tarafından gerçekleşmiştir. Uzun inceleme-
Morbis Artifucum Diatriba”
ile iş sağlığının kurucusu ler sonucu yazdığı meslek hastalıkları kitabı “De Morbis Artificum Diatriba” ile iş
sayılmıştır. sağlığının kurucusu sayılmıştır. Kitabında, özellikle iş kazalarının önlenmesi için
Ergonomi: Kişilerin, fiziksel işyerlerinde koruyucu güvenlik önlemlerinin alınmasını önermiştir. Ramazzini,
ve psikolojik özelliklerini işyerlerindeki çalışma ortamından kaynaklanan olumsuz koşulların düzeltilmesi
gözönünde bulundurarak işin
kişilere, kişilerin işe uyumu ile iş veriminin artacağını ileri sürmüştür. Ayrıca, günümüzde ergonomi olarak
için gerekli şartları ortaya adlandırılan işçinin çalışma şeklinin, iş ve işçi uyumunun sağlık ve iş verimi üze-
koyan çok disiplinli bir bilim rinde etkili olduğu düşüncesini açıklayan ilk kişidir (Gerek, 2008, s.3; Yılmaz).
dalıdır.
İş sağlığı ve güvenliği konusunu bilimsel esaslara dayalı olarak kim ele almıştır?
1
Sanayi Devrimi Dönemi
İş sağlığı ve güvenliği alanında bilimsel anlamdaki ilk gelişmeler İtalya’da ortaya
çıkmakla birlikte konunun gelişimi İngiltere’de olmuştur (Gerek, 2008, s.3). 18.
İş sağlığı ve güvenliği yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de yaşanan Sanayi Devrimi ile üretimin niteliği
alanında bilimsel anlamdaki değişmiştir. Küçük zanaat mahiyetinde atölyelerde, elle yapılan üretimin yerini
ilk gelişmeler İtalya’da ortaya
çıkmış, konunun gelişimi yeni teknik buluşlara bağlı olarak makinelerle yapılan kitle üretim, seri üretim
İngiltere’de olmuştur. almıştır. Üretim tekniklerinde meydana gelen gelişmeler sonucunda işverene ba-
ğımlı ve ücret karşılığında çalışan işçi sınıfı fabrikalarda yeni risklerle karşılaşmış-
lardır. Dolayısıyla, Sanayi Devrimi beraberinde yeni sağlık ve güvenlik sorunla-
rını da getirmiştir. Bu dönemde çalışma sürelerinin çok uzaması, çocuk işçilerin
çalıştırılması ve çalışma şartlarının ağırlaşmasına bağlı olarak devletin çalışma
hayatına müdahale etmesi gündeme gelmiştir.
Sanayi Devrimi’nden sonraki dönemde işverenler neden kadın ve çocuk işçileri ça-
2 lıştırmayı tercih etmiştir?
Sanayi Devrimi ve yaşanan gelişmeler hakkında daha fazla bilgi için Ömer Zühtü
Altan, Sosyal Politika Dersleri (Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, 2004) kita-
bının 4. bölümüne bakabilirsiniz.
İngiltere’de Percival Pott’un baca temizleme işinde çalışanların kanser hasta-

lığına yakalanmaları konusunda yaptığı çalışmalar ve fabrikalarda baca temizle-
Robert Owen’ın kendi me işlerinde çocuk işçi çalıştırılması nedeniyle 1788 yılında Baca Temizleyicileri
fabrikasında işçilerin daha Kanunu çıkarılmıştır. Bu dönem itibarıyla Robert Owen, fabrikasında çalışma
iyi şartlara kavuşmaları için
dikkate değer çalışmaları sürelerini kısaltmış, belirli yaşın altındaki çocukları çalıştırmamış ve kendi fab-
olmuştur. rikasında işçilerin daha iyi şartlara kavuşmaları yönünde dikkate değer çabaları
olmuştur (Çetindağ; Şen, 2011; Erkul, 1983, s.68-69).
3. Ünite - İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakışı 67
1802 yılında kabul edilen ilk Fabrikalar Kanunu ile çocukların çalışma süreleri
12 saatle sınırlandırılmış ancak bu hüküm fabrikalarda denetim yapacak kişilerin
atanmaması nedeniyle uygulanamamıştır (Erkul, 1983, s.75; Çelik, 2011). 1833
yılında çıkarılan Fabrikalar Kanunu ile 9 yaşın altındaki çocukların çalıştırılma-
sı, 18 yaşından küçüklerin gece çalıştırılması, 18 yaşından küçüklerin günde 12
saatten fazla çalıştırılması yasaklanmış ve fabrikaların denetimi için müfettişle-
rin görevlendirilmesi düzenlenmiştir. 1842 yılında da kadınların ve 10 yaşından
küçük çocukların maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır. 1844 yılında
fabrikalarda işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu getirilmiştir. 1847 yılında iş-
yeri denetimi ve iş müfettişliği yapısı oluşturulmuştur. 1895 yılında tehlikeli bazı
meslek hastalıklarının bildirimi zorunluluğu getirilmiştir. 1900 yılında ise işe gi-
riş, aralıklı sağlık muayenesi, tehlikeli işlerde özel muayeneler, meslek hastalığı
bildirimi, çalışamaz duruma gelenler ve sakatlananlar hakkında özel rapor hazır-
lanması kuralı getirilmiştir (Gerek, 2008, s.3-4; Yiğit, 2011, s.5; Yılmaz; Şen).
İngiltere’de 1833 yılında çıkarılan Fabrikalar Kanunu metni için http://www.dusun-

cetarihi.com/makale/fabrika-yasasi-1833 adresine bakabilirsiniz.
İngiltere’de yaşananlar ve yapılan düzenlemeler diğer ülkeler açısından da ör-

nek olmuştur. Almanya’da 1849, İsviçre’de 1840, Fransa’da 1841 ve Amerika Bir-
leşik Devletleri’nde (ABD) 1877 yılında iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili kanunlar
çıkarılmıştır (Gençler, 2007, s.17’den Alper, 1985, 85).
ABD’de iş sağlığı ve güvenliği alanında ilk düzenleme, Massachusetts eyaletin-
de yapılmıştır. 1836 yılında çocuk işçilerle ilgili bir kanun çıkarılmış, 1867 yılında
denetim sistemi kanunlaşmış ve denetim sisteminin uygulanmasını sağlayacak
olan örgüt sistemi kurulmuş, istatistikî veri toplama çalışmaları yoğunlaşmıştır.
Federal hükümet daha sonra işyerlerinin sağlık ve güvenlik açısından denetim
sorumluluğunu kendi üzerine almıştır (Gerek, 2008, s.4; Yılmaz).
İş sağlığı ve güvenliği alanında çalışma hayatına ilişkin düzenlemelerden son-
ra çalışanları çeşitli risklerden koruyup, sağlıklı ve verimli çalışmalarını sağlamak
amacıyla çalışmalar yapılmıştır. 17. yüzyılda Vauban ve 18. yüzyılda Belidor çok
ağır işlerin işçileri yıprattığını ve meslek hastalıklarına yol açtığını bu nedenle de
iş verimini arttırmak için işlerin iyi organize edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
19. yüzyıl başlarında Vaucanson ve Jackuard, işletmelerde çok yorucu ve yıp-
ratıcı işlerin azaltılması ve iş güvenliğinin daha iyi sağlanabilmesi için otomatik
makinelerin geliştirilmesi üzerinde çalışmışlardır. Bilimsel yöntemlerle iş analizi
çalışmaların başlayan Taylor, çalışanların becerilerini arttırmak, işin daha verimli
yapılmasını sağlamak üzerinde çalışmıştır. Daha sonra insan fizyolojisi ile yapılan
iş arasındaki ilişkiye yönelik çalışmalar olmuştur.
18. yüzyılda Tissot ilk defa hastanelerde meslek hastalıklarının tedavi edilmesi
için özel bölümler kurulması önermiş, 19. yüzyıl başlarında Patissier ise fabrika-
larda iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili istatistiki verilerin toplanmasına
çalışmış, hastalık veya kaza nedeniyle meydana gelen ölüm ve sakatlıkları incele-
miştir (Gerek, 2008, s.4).
İş sağlığı ve güvenliğinin amacı, iş kazaları ve meslek hastalıklarını meydana
gelmeden önce önleyerek çalışanların hayatlarını ve vücut bütünlüklerini korumak
olsa da meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda ortaya çıkan za-
İş kazasına uğrayanlara rarın giderilmesi de önem taşımaktadır. Bu nedenle, iş kazasına uğrayanlara taz-
tazminat ödenmesi ilk olarak
1885 yılında Almanya’da minat ödenmesi ilk olarak 1885 yılında Almanya’da uygulanmaya başlamış sonra
uygulanmaya başlamıştır. Avrupa ve Amerika’da yaygınlaşmıştır (Gerek, 2008, s.5).
Ülkelerin iş sağlığı ve güvenliği alanında yaptıkları çalışmalar ve düzenleme-
ler yanında uluslararası alanda 1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü
(International Labour Organization-ILO), başlangıçta Birleşmiş Milletler’e bağlı
olarak kurulmuş birlikte zaman içinde bağımsız bir uzmanlık kuruluşu haline gel-
miştir. ILO’nun iş sağlığı ve güvenliği alanında önemli düzenlemeleri ve çalışma-
ları bulunmaktadır.
ILO’nun iş sağlığı ve güvenliği alanındaki belgeleri hakkında daha fazla bilgi için bu
kitabın 8. ünitesine bakabilirsiniz.
Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi

Türkiye’de iş sağlığı ve Avrupa’da yaşanan Sanayi Devrimi’nin koşullarının Osmanlı İmparatorluğu’nda
güvenliğinin tarihsel oluşmaması nedeniyle aynı dönemde Sanayi Devrimi yaşanmamıştır. Türkiye’de
gelişimini aşağıdaki şekilde
ikiye ayırabiliriz: sanayileşme alanında gecikmelere bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliği alanında dü-
• Cumhuriyet’ten önceki zenlemeler konusunda da gecikme yaşanmıştır. Türkiye’de iş sağlığı ve güvenli-
dönem,
- Tanzimat’tan önceki ğinin tarihsel gelişimini, Cumhuriyet’ten önceki dönem ve Cumhuriyet dönemi
dönem, şeklinde iki başlık altında inceleyebiliriz.
- Tanzimat ve Meşrutiyet
dönemi,
• Cumhuriyet dönemi. Cumhuriyet’ten Önceki Dönem
Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişiminde Cumhuriyet’ten önceki
dönemi, Tanzimat’tan önceki dönem ve Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi olarak
kendi içinde ikiye ayırabiliriz.
Tanzimat’tan Önceki Dönem

Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat’tan önceki dönemde üretim şeklinin
zanaatkârlık olmasına bağlı olarak dini esaslara dayalı meslek örgütü olan esnaf
zaviyeleri karşımıza çıkmaktadır. Esnaf zaviyeleri, Fütüvvetname’nin kurallarına
göre yönetilmektedir. Esnaf zaviyelerinde sadece Müslüman esnaf ve zanaatkârlar
yer almakta, alınan kararlar da gayrimüslim esnaf ve zanaatkârları bağlamamak-
taydı. Bu nedenle de, esnaf zaviyelerinin etkisi zaman içinde azalmıştır. Osmanlı
İmparatorluğu’nda esnaf zaviyelerinin yerini Avrupa’da görülen meslek örgütleri
olan loncalar almıştır. Loncalar, dinsel bir ayırım gözetmemiştir. Loncalarda, es-
naf ve zanaatkârlar kendi sorunlarını serbestçe, katı kural ve şartlara bağlı olmak-
sızın görüşebilme, herkesin uyabileceği kararlar alabilme imkânını bulmuşlardır
(Altan, 2004, s.61). Bu dönemde, üretim şeklinin basit olmasına bağlı olarak işçi-
lerin karşılaşabilecekleri risklerin sayı ve niteliği de bugün karşılaşılan risklerden
Orta Sandığı (Teavün farklıdır. Ayrıca, bu mesleki yapılanmalar içinde usta ile kalfa ve çırak arasında
Sandığı): Gelir kaynağını öğretmen-öğrenci ilişkisi olup ustalar, kalfa ve çıraklarını koruyup gözetmekte-
esnaftan alınan aidatlar,
loncaya yapılan bağışlar, dirler. Bu dönemde, iş sağlığı ve güvenliği alanında bir bilinçlenmeden söz edebil-
çıraklıktan kalfalığa, mek mümkün değildir. Ustanın işi öğretirken ne kadar iyi bir öğretmen olmasına
kalfalıktan ustalığa geçişlerde
yapılan törenler için alınan bağlı olarak çalışanların kaza yapma oranının o kadar düşük olacağı düşünülmek-
para ve harçların oluşturduğu, tedir (Arıcı, 1999, s.30-33).
üyelerine ekonomik ve sosyal
yardım sağlamak üzere Loncalarda, Türkiye’de sosyal güvenliğin başlangıcı olarak da kabul edilen
kurulmuş olan yardımlaşma ve orta sandığı veya teavün sandığı adı verilen yardımlaşma sandıkları bulunmak-
dayanışma sandıklarıdır.
tadır. Bu sandıklardan, hastalanan üyelere tedavileri, yaşlanarak işini bırakan ve
muhtaç duruma düşen ustalara ve tedavisi mümkün olmayan bir hastalık veya
sakatlık sonucunda işgöremez duruma düşmüş olan usta, kalfa ve çırak gibi mes-
lek mensuplarına geçimlerini sağlamaları için yardımlar yapılmaktaydı (Dilik,
1992, s.33; Gerek, 2008, s.5).
Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi

Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde, Osmanlı İmparatorluğu ile Batı Avrupa
ülkeleri arasındaki siyasal yakınlaşma ekonomik ilişkilere de yansımış, Osman-
lı İmparatorluğu yeni bir pazar olarak Batı Avrupa ülkelerinin ilgisini çekmiş-
tir. Osmanlı İmparatorluğu’nda da ilk sanayileşme hareketleri başlamıştır (Altan,
2004, s.62; Arıcı, 1999, s.34). İş sağlığı ve güvenliği alanında ilk düzenlemeler de
ancak bu dönemde yapılmıştır. İşçilerin en yoğun olarak çalıştıkları alanın kömür
madenleri olması nedeniyle yapılan ilk düzenlemeler bu alana yöneliktir. Bu dö-
nemde yapılan ilk düzenleme, 1865 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi’dir. Bu Ni- 1865 tarihli Dilaver Paşa
zamname, padişahın onayından geçmemekle birlikte Ereğli Kömür Havzası’nda Nizamnamesi, padişahın
onayından geçmemekle
uygulanmıştır. 100 maddeden oluşan Nizamname günlük çalışma süresini 10 saat birlikte Ereğli Kömür
olarak belirlemiş, işçilere çalışma süresinin dışında dinlenme süresi verilmesini, Havzası’nda uygulanmıştır.
işçilere yatacak yer sağlanmasını, işçi ücretlerinin öncelikli olarak ödenmesini ve
işe hazır bekleyen işçilere çalıştırılmasalar bile ücret ödenmesini düzenlemiştir.
Ayrıca Nizamnamede, işçilerin önemsiz sayılabilecek hastalıklarının madenler-
de bulundurulacak doktor tarafından tedavi edilmesi, ağır hastalıklar söz konusu
olduğunda da işçilerin evlerine gönderilmesi düzenlenmiştir. Hastalık, iş sözleş-
mesinin sona ermesinin nedeni sayılmıştır. Nizamnamede, iş kazalarından söz
edilmemiş ve bunlara karşı önlem alınması üzerinde durulmamıştır. Dilaver Paşa
Nizamnamesi’nde, denetim düzeni kabul edilmemiş olduğu için işçiler için olum-
lu kabul edilebilecek düzenlemeler de gereği gibi uygulanamamıştır (Talas, 1992,
s.40; Arıcı, 1999, s.36; Makal, 1997, s.286-287; Tokol, 2005, s.6-7).
1869 tarihli Maadin Nizamnamesi, iş güvenliği ile ilgili kurallara daha fazla yer 1869 tarihli Maadin
vermiş, Dilaver Paşa Nizamnamesi’nin eksiklerini tamamlamıştır. Maadin Nizam- Nizamnamesi, iş güvenliğiyle
ilgili kurallara daha fazla
namesi ile madenlerde zorla çalıştırma sistemi tamamıyla ortadan kaldırılmıştır. yer vermiş, Dilaver Paşa
Ayrıca Nizamnamede, mühendislere kazaların önlenmesi için gerekli önlemleri Nizamnamesi’nin eksiklerini
tamamlamıştır.
alma ve bu amaçla ihtiyaç duyulan araç ve gereci idareden isteme hakkı verilmiş,
kazaların idareye bildirilmesi, madenlerde doktor ve eczane bulundurma yüküm-
lülüğü getirilmiş, iş kazasına uğrayan işçilere ve ailelerine işveren tarafından taz-
minat ödenmesi, iş kazasında kusurlu bulunan işverenlerin para cezası ile ceza-
landırılması gibi düzenlemeler yapılmıştır. Maadin Nizamnamesi ile iş sağlığı ve
güvenliği alanında günün koşullarına göre önemli sayılabilecek düzenlemelerin
yapılmış olduğu görülmektedir (Talas, 1992, s.40; Arıcı, 1999, s.37; Gerek, 2008,
s.6; Makal, 1997, s.287-289).
Türkiye’nin ilk medeni kanunu olan Mecelle için 1869 yılında bir komisyon
çalışmaya başlamış ve 1876 yılında tamamlanmıştır. Mecelle’de, iş sağlığı ve gü-
venliği alanında işçinin, işverenin kusuruyla zarara uğraması halinde işverene bu
zararı tazmin yükümlülüğü getirilmiştir. Ayrıca, ücretlerin ayni olarak ödenmesi
yasaklanmış, günlük çalışma süresinin gün doğuşundan gün batışına kadar uza-
yabileceği ve işçinin çalışmaya hazır halde bulunması halinde ücrete hak kazana-
cağı düzenlenmiştir (Arıcı, 1999, s.38; Altan, 2004, s.63).
Bu dönemde, çok güçlü olmayan bir sanayileşme içinde yapılan sınırlı sayı ve
içerikteki düzenlemelerle iş sağlığı ve güvenliği alanında önlemler alınması konu-
sunda çaba gösterildiğini görmekteyiz.
Cumhuriyet Dönemi
Türkiye’de gerçek anlamda sanayileşme hareketinin Cumhuriyet döneminde baş-
lamış olması nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği alanında düzenlemeler asıl bu dö-
nemde yapılmıştır. 10.09.1921 tarihli ve 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden
Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun ile madenlerde 18 yaşından küçük olan-
ların çalıştırılması yasaklanmış, günlük çalışma süresi 8 saatle sınırlandırılmış,
8 saatten fazla çalışılması halinde iki kat fazla ücret ödenmesi ve bu çalışmanın
tarafların rızasıyla yapılması düzenlenmiştir. Maden işleten işverenler, hastalanan
veya kazaya uğrayan işçileri tedavi ettirmek, madenin etrafında hastane, eczane
ve hekim bulundurmak zorundadırlar. İş kazası nedeniyle ölümlerde, ölenlerin
mirasçıları işverene karşı tazminat davası açabilecek ayrıca kazaya neden olan iş-
verenler hakkında cezai yaptırımlar da söz konusu olacaktır. Sağlık ve güvenlik
şartlarına uymayan maden işletmecilerinin ruhsatname ve imtiyazları da feshedi-
lebilecektir (Gerek, 2008, 6-7; Arıcı, 1999, s.41-42).
151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun
metni için http://www.amelebirligi.gov.tr/article.php?article_id=61 adresine baka-
bilirsiniz.
Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği alanında ilk yapılan düzenlemeler neden kömür

3 madenlerine yöneliktir?
1923 yılında toplanan İzmir İktisat Kongresi’nde işçilerin korunması amacıyla

bazı kararlar alınmıştır. Daha sonra 1924 tarihli ve 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu,
1935 tarihli ve 2739 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun yü-
rürlüğe girmiştir.
1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda, işverenlerin işçiyi gözetme borçla-
rına ve işverenlerin iş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sorumluluğuna
ilişkin hükümler yer almaktaydı. 2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu
01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunda da, işverenin işçiyi gözetme
borcu ve işverenlerin hukuki sorumluluğuna ilişkin hükümler yer almaktadır.
İş kazası ve meslek hastalığında işverenin hukuki sorumluluğu hakkında daha fazla

bilgi için bu kitabın 4. ünitesine bakabilirsiniz.
1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nda, çalışma hayatında

kadınların ve çocukların korunması, en az 50 işçi çalıştıran işyerlerinde hekim
bulundurma zorunluluğu, belirli büyüklükteki işyerlerinde revir ya da hastane ya-
pılması yükümlülüğüne ilişkin hükümler bulunmaktadır (Gerek, 2008, s.7; Arıcı,
1999, s.44-45).
1936 tarih ve 3008 sayılı İş Kanunu, ilk iş kanunu olması nedeniyle Türk ça-
lışma hayatı açısından bir dönüm noktasıdır. Bu Kanunda, iş sağlığı ve güvenliği
alanında düzenlemeler yer almıştır. Kanunun uygulanmasını sağlamak amacıyla
çok sayıda tüzük çıkarılmıştır.
1945 tarih ve 4763 sayılı Kanun ile Çalışma Bakanlığı kurulmuş, 1946 yılında
Çalışma Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun çıkarılmıştır. 1945
yılında 4792 sayılı İşçi Sigortaları Kurumu ve sonrasında 4772 sayılı İş Kazalarıyla
Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları Kanunu yürürlüğe girmiştir. Daha sonra
diğer sigorta kollarına ilişkin düzenlemeler de yapılmış, dağınık halde bulunan
sosyal sigorta uygulamasını tek bir kanunda toplayabilmek amacıyla 1964 tarihli
ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlüğe girmiştir. Çalışma ilişkilerinin
niteliğine bağlı olarak farklı sosyal güvenlik kanunlarına tabi olanları kapsayan
2006 tarih ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 2008
yılında kademeli olarak yürürlüğe girmiştir.
3008 sayılı İş Kanunu’nun yerine 1967 yılında 931 sayılı İş Kanunu yürürlüğe
girmiştir. 931 sayılı Kanunun Anayasa Mahkemesi tarafından şekil yönünden iptal
edilmesi üzerine 1971 tarihli ve 1475 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Avrupa
Birliği’ne uyum sürecinde 2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kabul edilmiştir.
4857 sayılı İş Kanunu’na dayalı olarak çıkarılan yönetmelikler, Avrupa Birli-
ği direktiflerinin çevirisi olması nedeniyle eleştirilmiş ve bu yöntem yerine ülke
koşullarına uygun, kapsamlı, uyulması gereken kuralları ve teknik iş güvenliği
normlarını ve önlemlerini ayrıntılı düzenleyen yönetmeliklerin çıkarılmasının
daha uygun olacağı dile getirilmiştir (Süzek, 2011, s.792).
4857 sayılı İş Kanunu metni için http://www.aile.gov.tr adresine bakabilirsiniz.
Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği alanında çeşitli kanun tasarıları gündeme

gelmiş ve 20.06.2012 tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (RG,
T.30.06.2012, S.28339) kabul edilmiştir. Kanunda yer alan maddeler, kademeli
olarak yürürlüğe girmiştir. Sadece Kanunda m.6-7, kamu kurumları ile 50’den az
çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 01.07.2020 tarihinde yü-
rürlüğe girecektir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanarak birçok
yönetmelik çıkarılmıştır. Bu yönetmelikleri şu şekilde sıralayabiliriz.
• İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (RG, T.29.12.2012,
S.28512),
• İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki ve Sorumluluk ve Eğitimleri Hak-
kında Yönetmelik (RG, T.29.12.2012, S.28512),
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik (RG, T.18.01.2013,
S.28532),
• Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
(RG, T.25.01.2013, S.28539),
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği (RG, T.05.02.2013,
S.28550),
• İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik (RG, T.30.03.2013,
S.28603),
• Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
(RG, T.06.04.2013, S.25425),
• Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
Yönetmelik (RG, T.16.04.2013, S.28620),
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
(RG, T.25.04.2013, S.28628),
• Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında
Yönetmelik (RG, T.30.04.2013, S.28633),
• Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkın-
da Yönetmelik (RG, T.15.05.2013, S.28648),
• Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetme-
lik (RG, T.15.06.2013, S.28678),
• İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik (RG, T.18.06.2013, S.28681),
• Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yö-

netmelik (RG, T.02.07.2013, S.28695),
• Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesle-
ki Eğitimlerine Dair Yönetmelik (RG, T.13.07.2013, S.28706),
• Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat veya Daha
Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik (RG, T.16.07.2013,
S.28709),
• İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İliş-
kin Yönetmelik (RG, T.17.07.2013, S.28710),
• İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve
Eğitimleri Hakkında Yönetmelik (RG, T.20.07.2013, S.28713),
• Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği (RG, T.24.07.2013, S.28717),
• Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yö-
netmelik (RG, T.24.07.2013, S.28717),
• Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik
(RG, T.28.07.2013, S.28721),
• Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Ön-
lemleri Hakkında Yönetmelik (RG, T.06.08.2013, S.28730),
• Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkın-
da Yönetmelik (RG, T.12.08.2013, S.28733),
• Askeri İşyerleri ile Yurt Güvenliği için Gerekli Maddeler Üretilen İşyerleri-
nin Denetimi, Teftişi ve Bu İşyerlerinde İşin Durdurulması Hakkında Yö-
netmelik (RG, T.16.08.2013, S.28737),
• Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve
Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik (RG, T.16.08.2013, S.28737),
• Balıkçı Gemilerinde Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik (RG, T.20.08.2013, S.28741),
• İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönet-
melik (RG, T.20.08.2013, S.28741),
• Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik
(RG, T.22.08.2013, S.28743),
• Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetme-
lik (RG, T.23.08.2013, S.28744),
• Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği (RG, T.11.09.2013, S.28762),
• Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (RG, T.19.09.2013,
S.28770),
• Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (RG, T.05.10.2013,
S.28786),
• Tozla Mücadele Yönetmeliği (RG, T.05.11.2013, S.28812),
• İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik
(RG, T.24.12.2013, S.28861),
• İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği (RG, T.29.12.2012, S.28512),
• Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hak-
kında Yönetmelik (RG, T.30.12.2013, S.28867 Mükerrer).
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve yönetmeliklerin metinleri için http://

www.aile.gov.tr adresine bakabilirsiniz.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMACI

Dünyada, her 15 saniyede 153 işçi işle ilgili kaza geçirmekte olup, her 15 saniyede İş kazası veya meslek hastalığı
bir işçi işle bağlantılı kaza veya hastalık sonucunda ölmektedir. Dolayısıyla, her sonucu her yıl 2,3 milyondan
daha fazla kişi ölmektedir.
gün 6.300 kişi iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda ölmektedir ki bu da her Kötü iş sağlığı ve güvenliği
yıl 2,3 milyondan daha fazla kişinin ölmesi anlamına gelmektedir. Kötü iş sağlığı uygulamalarının ekonomik
maliyeti her yıl dünya gayri
ve güvenliği uygulamalarının ekonomik maliyeti her yıl dünya gayri safi hasıla- safi hasılasının %4’dür.
sının %4’üdür (http://www.ilo.org/global/topics/safety-and-health-at-work/lang-
-en/index.htm). Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliğinin temel amacı, iş kazaları ve
meslek hastalıkları meydana gelmeden önce önlemektir. Bu şekilde, çalışanların
hayatlarının ve vücut bütünlüklerinin korunması amaçlanmaktadır.
İş kazaları ve meslek hastalıklarının maliyetleri hakkında daha fazla bilgi için bu

kitabın 2. ünitesine bakabilirsiniz.
İş sağlığı ve güvenliğinin amacını çalışanları korumak, üretim güvenliğini sağ- İş sağlığı ve güvenliğinin
lamak ve işyeri güvenliğini sağlamak olarak üç başlık altında inceleyebiliriz (Yiğit, amacı,
• Çalışanları korumak,
2011, s.2-3). • Üretim güvenliğini
sağlamak,
• İşyeri güvenliğini
Çalışanları Korumak sağlamaktır.
İş sağlığı ve güvenliğinin en önemli amacı, çalışanların hayatlarının ve vücut bü-
tünlüklerinin korunmasıdır. İş sağlığı ve güvenliği önlemleri sayesinde çalışma
ortamındaki risklerin tamamen ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi yo-
luyla çalışanlar için tehlikelerden uzak ve sağlıkları açısından uygun çalışma or-
tamı sağlanmaktadır. Bu şekilde çalışanların, çalışma koşullarının olumsuz etki-
lerinden ve iş kazaları ve meslek hastalıklarından korunmaları amaçlanmaktadır.
Üretim Güvenliğini Sağlamak

İşyerlerinde alınacak iş sağlığı ve güvenliği önlemleriyle iş kazası veya meslek has-
talığı sonucunda ortaya çıkabilecek işgücü ve işgünü kayıpları azalacak, çalışanlar
verimli çalışacaklardır. Çalışanların daha verimli çalışmaları da işyerlerine eko-
nomik açıdan katkıda bulunacaktır (Yiğit, 2011, s.3). İşyerinde üretimin düzenli
bir şekilde yapılmasına bağlı olarak üretim güvenliği gerçekleşecektir.
İşyeri Güvenliğini Sağlamak

İşyerlerinde alınacak iş sağlığı ve güvenliği önlemleriyle işyerlerinde kullanılan
araç, gereç, makine, donanım ve tesisatta işyerini tehlikeye düşürebilecek riskler
ortadan kalkacaktır. Bu şekilde, işyeri güvenliği sağlanmış olacaktır (Yiğit, 2011,
s.3). İşyeri güvenliğinin sağlanması, iş sağlığı ve güvenliğinin amacı olan çalışan-
ların hayatlarının ve vücut bütünlüklerinin korunmasına katkı sağlayacaktır.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ

İş sağlığı ve güvenliğinin önemi gün geçtikçe artmıştır ve artmaktadır. İş sağlığı İş sağlığı ve güvenliği
ve güvenliğinin önem kazanmasının nedenlerini teknik zorunluluklar, ekonomik konusunun önem
kazanmasının nedenleri,
zorunluluklar ve sosyal zorunluluklar şeklinde üç başlık altında inceleyebiliriz • Teknik zorunluluklar,
(Gerek, 2008, s.15-16). • Ekonomik zorunluluklar,
• Sosyal zorunluluklardır.
Teknik Zorunluluklar
Günümüzde çalışma hayatında yer alan kişilerin karşılaştıkları risklerin sayı ve
niteliği geçmişte yapılan üretime bağlı olarak kişilerin çalışma hayatında karşı-
laştıkları risklerin sayı ve niteliğinden oldukça farklı hale gelmiştir. Yeni tekno-
lojilere bağlı olarak geleneksel riskler azalmakta, niteliği değişmekte ancak yeni
riskler söz konusu olmaktadır (Gerek, 2008, s.15; Alli, 2001, s. 73). Dolayısıyla,
yeni teknolojilere bağlı olarak yeni korunma yolları geliştirilmekle birlikte riskle-
rin azaldığını söyleyebilmek mümkün değildir. Örneğin, radyoaktivite geçmişte
olmayan ancak günümüzde karşımıza çıkan yeni bir risk faktörüdür. Japonya’da
2011 yılında meydana gelen deprem ve sonrasında Fukuşima nükleer santralinde
olanlar sadece burada çalışanları değil, tüm toplumu hatta dünyayı etkilemiştir.
Yaygın olarak kullanılan kimyasalların sayısı gün geçtikçe artmakta ve buna
bağlı olarak meslek hastalıklarının sayısında da artış olmaktadır. Örneğin, havuz-
larda çalışanlarda, havuzun temizlenmesinde kullanılan kimyasal maddeler nede-
niyle meslek hastalıkları gündeme gelmiştir.
Günümüzde çalışanlarda, depresyon ve strese bağlı psikolojik sorunlar karşı-
mıza sık bir şekilde çıkmaya başlamıştır. Çünkü çalışanların uzun süre makinele-
rin karşısında kalmaları, diğer kişilerden ayrı, izole bir şekilde çalışmaları kişiler-
de psikolojik sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Toplumdaki herkesin yararlandığı sanayileşmenin ve teknolojik gelişmelerin
bedelini çalışanlara ödetmeme düşüncesi çağdaş toplumların başlıca amaçların-
dan birini oluşturmaktadır (Süzek, 2011, s.786). Bunlara bağlı olarak iş sağlığı ve
güvenliği konusu daha önemli hale gelmiştir.
Ekonomik Zorunluluklar
Üretimde yeni teknolojilerin kullanılmasıyla birlikte üretimin maliyeti artmakta-
dır. Çünkü yeni teknoloji her zaman daha fazla harcama gerektirmektedir. İşve-
renler açısından yaptıkları yatırımın karşılığını elde etmek ve buna bağlı olarak
kâr elde etmek önem taşımaktadır. Aksi halde, üretim faaliyetlerine devam et-
meyeceklerdir. İşverenler, yaptıkları yatırımın karşılığını alabilmek için işyerinde
vardiyalı çalışma yaptırabilirler. Ancak, bu durumda yapılan çalışmanın bir kıs-
mının gece sayılan döneme denk gelmesi kaçınılmazdır. Gece sayılan dönemde
çalışanların dikkatlerinin daha çabuk dağılması onları iş kazası riskine daha açık
hale getirmektedir. Ayrıca, işverenlerin kâr güdüsü içinde hareket edip iş sağlı-
ğı ve güvenliği önlemlerini ikinci plana atmaları işyerlerinde işgücü devir hızını
yükseltip (Gerek, 2008, s.16) iş kazaları ve meslek hastalıklarının sayısında artışa
neden olmaktadır. Bütün bunlar verimliliği, motivasyonu azaltır ve işletmelerin
ekonomik açıdan daha çok zarara uğramasına neden olur (Süzek, 2011, s.787).
Kayıt dışı istihdamın yaygın hale gelmesi, bu şekilde çalışanların sağlıklarının
ve güvenliklerinin sağlanmasını daha da önemli hale getirmektedir.
Günümüzde, küreselleşmeye bağlı olarak işyerleri rekabet edebilmek için es-
nek çalışmaya yönelmişlerdir. Evde çalışma, tele çalışma, alt işveren uygulamala-
rı, kısmi süreli çalışma gibi esnek çalışma şekilleri bulunmaktadır. Ancak esnek
çalışma şekillerinde, çalışanların işyeri dışında çalışmalarıyla birlikte iş sağlığı ve
güvenliği konusu daha fazla önem kazanmaktadır.
Sosyal Zorunluluklar
Sanayi Devrimi sonrasında Fransız Devrimi’nin etkisiyle oluşan “bırakınız yapsın-
lar, bırakınız geçsinler” şeklinde ifade edilen klasik liberal düşünce yapısına bağlı
olarak devlet çalışma hayatına müdahale etmemiş, piyasada her şeyin kendi kendi-
sine denge noktasını bulacağı düşünülmüştür. Ancak, işgücü arzının yüksek buna
karşılık makinelerle yapılan üretime bağlı olarak işgücü talebinin daha düşük ol-
ması sonucunda işçiler son derece olumsuz koşullarda çalışmak zorunda kalmışlar-
dır. Kamuoyunun baskısı, dinsel çevrelerden gelen baskılarla birlikte devlet çalışma
hayatına müdahale etme ihtiyacını hissetmiş ve düzenlemeler yapılmıştır. Günü-

müzde de uzun çalışma sürelerine, olumsuz çalışma koşullarına kamuoyunun il-
gisiyle birlikte bu alana dikkatler yönelmekte, yeni çalışmaların yapılması söz ko-
nusu olmaktadır. Nitekim ülkemizde, kamuoyunun ilgisini tersanelerde meydana
gelen iş kazalarına yöneltmesiyle birlikte bu alana ilişkin çözüm önerileri gündeme
gelmiştir. Aynı şekilde, slikosiz hastalarının yaşadıklarına kamuoyunun ilgisini yö-
neltmesi yine bu konuda çalışmalar yapılmasını gündeme getirmiştir. Dolayısıyla,
toplumun çeşitli kesimlerinden gelen tepkiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunun
önem kazanmasında etkili olmaktadır.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALANINDA KAVRAMLAR

İş sağlığı ve güvenliğinin özünde, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlen-
mesi yatmaktadır. Bu alanda iş sağlığı, iş güvenliği, iş kazası ve meslek hastalığı
kavramları karşımıza çıkmaktadır. Aşağıda bu kavramlar açıklanacaktır.
İş Sağlığı
İş söz konusu olduğunda “sağlık”, sadece bir hastalığın veya fiziksel arızanın ol- İş Sağlığı: Daha çok çalışma
mamasının ötesinde işyerindeki güvenlik ve hijyenle doğrudan ilgili olup sağlığı ortamında bulunan ve işçinin
sağlığını etkileyebilecek risk
etkileyen fiziksel ve zihinsel öğeleri içermektedir (Alli, 2001, s.64). İş sağlığı, daha faktörleri karşısında işçinin
çok çalışma ortamında bulunan ve işçinin sağlığını etkileyebilecek risk faktörleri sağlığının korunmasıdır.
karşısında işçinin sağlığının korunması anlamındadır (Arıcı, 1999, s.49-50).
1950 yılından beri ILO ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) iş sağlığı konusunda
ortak bir tanımı paylaşmaktadır. ILO ve WHO İş Sağlığı Ortak Komitesi 1950 yı-
lında yaptığı ilk toplantısında iş sağlığı alanındaki hedefi belirlemiştir. 1995 yılın-
da tanım gözden geçirilmiştir. Buna göre, “iş sağlığı, hangi işi yaparlarsa yapsınlar
bütün çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal refahlarının mümkün olan en yüksek
düzeye çıkarılmasını ve burada tutulmasını; çalışma koşullarından kaynaklanan
sağlık sorunlarının önlenmesini; işçilerin işleriyle ilgili olup sağlığa zararlı risklerden
korunmalarını; işçilerin fiziksel ve biyolojik kapasitelerine uygun mesleki ortamlar-
da çalıştırılmalarını; özetle işin insana, insanın da işine uygun getirilmesini hedefle-
mektedir” (Encyclopaedia, 1998, s.16.19; Alli, 2001, s.26).
İş Güvenliği
İş güvenliği, daha çok çalışanın teknik özellik taşıyan risklere karşı korunmasını İş Güvenliği: İşyerlerini, işin
ifade etmektedir. İşyerinde kullanılan makine, donanım, teçhizata bağlı olarak or- yürütümü nedeniyle oluşan
tehlikelerden ve sağlığa
taya çıkabilecek risklerin belirlenmesi ve bunlara karşı önlem alınmasıdır (Arıcı, zarar verebilecek koşullardan
1999, s.50). İş güvenliği, “işyerlerini, işin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikeler- arındırarak, daha iyi bir
çalışma ortamı sağlamak için
den ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan arındırarak, daha iyi bir çalışma orta- yapılan sistemli çalışmalardır.
mı sağlamak için yapılan sistemli çalışmalar olarak” tanımlanabilir (Gerek, 2008,
s.17). Günümüzde iş güvenliği, teknik bir bilim dalı haline gelmiştir ve hukuk,
iktisat, istatistik, ergonomi, tıp, mühendislik gibi bilimlerden de yararlanmaktadır
(Gerek, 2008, s.17; Yiğit, 2011, s.2).
ILO ve WHO’nun iş sağlığı ve güvenliği alanındaki çalışmaları için http://www.ilo.

org/global/topics/safety-and-health-at-work/lang--en/index.htm ve http://www.
who.int/topics/occupational_health/en/ adreslerine bakabilirsiniz.
İş Kazası
WHO iş kazasını, “önceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve
teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay” ola-
İş Kazası: Sigortalının işveren rak tanımlamaktadır. ILO ise iş kazasını, “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol
otoritesi altında bulunduğu
bir sırada gördüğü iş veya açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay” şeklinde tanımlamaktadır.
işin gereği dolayısıyla aniden Doktrinde ise iş kazası, “sigortalının işveren otoritesi altında bulunduğu bir
ve dıştan meydana gelen bir sırada gördüğü iş veya işin gereği dolayısıyla aniden ve dıştan meydana gelen bir
etkenle onu bedenen veya
ruhça zarara uğratan bir etkenle onu bedenen veya ruhça zarara uğratan bir olay” olarak tanımlanmakta-
olaydır. dır (Tuncay-Ekmekçi, 2011, s.286).
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.3/g’de iş kazası, “İşyerinde veya
işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlü-
ğünü ruhen ya da bedenen engelli hale getiren olay” olarak tanımlanmıştır.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (SSGSSK)
m.13’de “İş kazasının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması” başlığı altında iş ka-
zasının tanımı verilmekten çok hangi hal ve durumlarda meydana gelen olayın iş
kazası sayılacağı düzenlenmiştir. SSGSSK m.13’e göre, “İş kazası
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve
hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında baş-
ka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d) Bu Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında
emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için
ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sıra-
sında,
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli
hale getiren olaydır”.
5510 sayılı Ssoyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu metni için http://
www.sgk.gov.tr adresine bakabilirsiniz.
SSGSSK’da yer alan hükümden hareketle iş kazasının unsurları şunlardır:

1. Kazaya uğrayanın 5510 sayılı SSGSSK anlamında sigortalı sayılması:
SSGSSK m.4’de tüm sigorta kolları açısından sigortalı sayılanlar, m.5’de bazı
sigorta kollarının uygulanacağı kişiler düzenlenmiştir. Kanunda m.6’da ise
sigortalı sayılmayanlar sıralanmıştır. Dolayısıyla, SSGSSK anlamında bir
olayın iş kazası sayılabilmesi için kişinin ya SSGSSK m.4 anlamında tüm
sigorta kolları açısından sigortalı sayılanlar arasında yer alması ya da m.5
anlamında iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolunun uygulanacağı kişi-
lerden olması gereklidir.
2. Sigortalının kazaya uğraması: Sigortalının başına gelen olayın SSGSSK
anlamında iş kazası sayılması için Kanunda m.13’de sıralanan hallerden bi-
rinde meydana gelmiş olması gereklidir.
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada kazaya uğraması: SSGSSK, sigortalının
işyerinde bulunduğu sırada uğradığı kazayı başka hiçbir koşul aramaksızın iş
kazası olarak kabul etmiştir. Sigortalının başına gelen kaza olayının mutlaka
iş saatleri içinde meydana gelmesi de şart değildir (Güzel-Okur-Caniklioğlu,
2009, s.322). Örneğin, öğle tatilinde sigortalının başka bir işçi veya yabancı bir
kişi tarafından öldürülmesi, yaralanması, işyeri bahçesinde koşarken düşmesi,
sigortalının sarhoşken işyerinde kendini yaralayıp kan kaybından ölmesi iş ka-
zasıdır (Güzel-Okur-Caniklioğlu, 2009, s.322; Tuncay-Ekmekçi, 2011, s.289).
İşçinin, işyerinde intihar etmesi Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
anlamında iş kazası mıdır? 4
b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve he-
sabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle kazaya uğraması:
Sigortalının, başına gelen kaza olayı işyerinde meydana gelmemiş olsa bile
sigortalının işverenden aldığı talimat gereğince veya sigortalının işin gereği
olarak işyeri dışına çıkması halinde uğradığı kaza iş kazasıdır (Güzel-Okur-
Caniklioğlu, 2011, s.323-324). Örneğin, mali müşavirin yanında çalışan si-
gortalının işvereninden aldığı talimat gereğince vergi dairesine giderken
trafik kazası geçirmesi sonucunda yaralanması iş kazasıdır.
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında baş-
ka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda
kazaya uğraması: Sigortalının, işveren tarafından görevli olarak işyeri dı-
şında başka bir yere gönderilmesi durumunda asıl işini yapmaksızın geçen
zamanlarda başına gelen her olay iş kazası sayılacaktır. İşveren tarafından
sigortalının toplantı için başka bir şehre gönderilmesi halinde boş zaman-
larını normal bir yaşantı içinde kalmak koşuluyla sinemaya, kahveye gi-
derek değerlendirmesi ve bu sırada başına gelen olay iş kazası sayılacaktır
(Güzel-Okur-Caniklioğlu, 2011, s.325).
d) Bu Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki
emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için
ayrılan zamanlarda kazaya uğraması: 4857 İş Kanunu m.74/son’a göre, ka-
dın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam
bir buçuk saat süt izni verilecektir. Kadın sigortalının emzirme izni süresi
içinde başına gelen olay iş kazasıdır. Kadın sigortalının emzirme izni süresi
içinde evine giderken yolda düşüp ayağını kırması iş kazasıdır.
e) Sigortalıların işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sı- Zilyetlik: Bir kimsenin taşınır
rasında kazaya uğraması: Sigortalıların, işveren tarafından sağlanan taşıt- (menkul) veya taşınmaz
(gayrimenkul) bir mal
la işin yapıldığı yere getirilip götürülmeleri sırasında başlarına gelen olay üzerindeki fiili hâkimiyetidir.
iş kazası sayılacaktır. İşverenin taşıtın sahibi olması şart değildir. Taşıtın
işverenin zilyetliği altında bulunması yeterlidir (Güzel-Okur-Caniklioğlu,
2011, s.327; Tuncay-Ekmekçi, 2011, s.293).
3. Sigortalının bedensel veya ruhsal bir zarara uğraması: Sigortalının ba-
şına gelen olayın iş kazası sayılması için sigortalının bedensel veya ruhsal
olarak zarara uğraması gerekir. Her türlü yaralanma, engelli hale gelme, kı-
rık, yanık gibi dış organlarda meydana gelen arızalar olabileceği gibi beyin
kanaması, iç kanama gibi iç organlarda meydana gelen arızalar da iş kazası
olarak kabul edilecektir. Ayrıca akıl hastalığı, sinir bozukluğu gibi sigorta-
lıyı ruhsal yönden etkileyen olaylar da iş kazası olarak kabul edilecektir.
4. Kaza olayı ile sigortalının uğradığı zarar arasında illiyet bağının bulun- İlliyet Bağı: Haksız fiil
ması: Kaza olayı ile sigortalının uğradığı zarar arasında neden sonuç bağ- sebebiyle ortaya çıkan zararın
tazmini borcunun doğabilmesi
lantısının olması gereklidir. Yani olayların normal akışına ve genel hayat için haksız fiil ile zarar
deneyimlerine göre gerçekleşen türden zararlı bir sonucu meydana getir- arasında bulunması gerekli
neden-sonuç ilişkisidir.
meye elverişli ya da böyle bir sonucun meydana gelmesini kolaylaştıran
nedenin olması gereklidir. Yargıtay tarafından sigortalının iş kazası sonu-
cunda yaralanıp hastanede tedavi gördükten sonra memleketine giderken
trafik kazası geçirmesi sonucunda ölmesi iş kazası sayılmamıştır (Güzel-
Okur-Caniklioğlu, 2011, s.328-329).
Meslek Hastalığı
Meslek Hastalığı: Doktrinde meslek hastalığı, “belirli bir mesleğin (işin) ifası sonucu o mesleğin (işin)
Sigortalının çalıştığı veya nitelik ve yürütüm şartların doğurduğu bir engellilik hali veya hastalık” olarak ta-
yaptığı işin niteliğinden dolayı
tekrarlanan bir nedenle veya nımlanmaktadır (Tuncay-Ekmekçi, 2011, s.297). 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
işin yürütüm şartları yüzünden Kanunu m.3/l’de meslek hastalığı, “Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan
uğradığı geçici veya sürekli
hastalık, bedensel veya ruhsal hastalık” olarak tanımlanmıştır. 5510 sayılı SSGSSK m.14/I’e göre meslek hastalı-
engellilik halleridir. ğı, “sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple
veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel
veya ruhsal engellilik halleridir”. Meslek hastalığının tanımından da anlaşıldığı üze-
re meslek hastalığında tekrarlanan bir durum söz konusudur. Zaten bu durum, iş
kazası ile meslek hastalığı arasındaki temel farktır. Çünkü iş kazası aniden, beklen-
medik şekilde meydana gelirken meslek hastalığında tekrarlanan bir durum söz ko-
nusu olmaktadır. Torna tezgâhında çalışan birisi bir anda elini makineye kaptırması
sonucunda iş kazasına uğrayabilir. Kot kumlama işinde çalışanlarda ise tekrarlanan
bir şekilde kumu solumaları sonucunda slikosiz hastalığı ortaya çıkmaktadır.
Slikosiz hastaları ve çalışma koşulları hakkında kısa film için http://www.culture-

unplugged.com/documentary/watch-online/filmedia/play/4453/Toz—Dust- adre-
sine bakabilirsiniz.
İş kazası ve meslek hastalığı arasındaki temel fark nedir?

5
SSGSSK’da yer alan hükümden hareketle meslek hastalığının unsurları şunlardır:
1. Hastalığa yakalananın 5510 sayılı SSGSSK anlamında sigortalı sayılma-
sı: SSGSSK anlamında bir hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edile-
bilmesi için yukarıda iş kazasının unsurlarını incelerken de ifade ettiğimiz
gibi kişinin ya SSGSSK m.4 anlamında tüm sigorta kolları açısından sigor-
talı sayılanlar arasında yer alması ya da m.5 anlamında iş kazası ve meslek
hastalığı sigorta kolunun uygulanacağı kişilerden olması gereklidir.
2. Sigortalının bedensel veya ruhsal bir zarara uğraması: Sigortalının yakalan-
dığı hastalığın iş kazasında olduğu gibi sigortalıda bedensel veya ruhsal bir za-
rara yol açması gereklidir. Meydana gelen zarar, geçici olabileceği gibi sigorta-
lının engelli hale gelmesine neden olabilecek şekilde sürekli de olabilir. Meslek
hastalığı sadece vücudun bedensel bütünlüğünde değil ruh ve sinir sisteminde
de engellilik hali meydana getirebilir (Güzel-Okur-Caniklioğlu, 2011, s.334).
3. Hastalık veya engelliliğin yürütülen işin sonucu olması: İş kazasının çalışılan
işle ilgisi bulunması şart olmadığı halde meslek hastalığının işin yürütümü
sonucunda ortaya çıkması gerekir (Tuncay-Ekmekçi, 2011, s.297). Ülke-
mizde, meslek hastalığının belirlenmesi konusunda karma bir yöntem be-
nimsenmiştir. Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit
İşlemleri Yönetmeliği’nde (RG, T.11.10.2008, S.27021) meslek hastalıklarının
listesi yer almaktadır. Yönetmeliğe göre, listede yer alan bir hastalığın 2 gün-
25 yıl arasında değişen yükümlülük süresi içinde sigortalıda ortaya çıkması
halinde bu hastalık meslek hastalığı sayılacaktır. Ancak, listede yer almayan
veya yükümlülük süresi geçtikten sonra ortaya çıkan bir hastalığın meslek
hastalığı sayılması için Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu’na başvurulabilir.
Taraflar, kurulun kararına karşı İş Mahkemesi’nde dava açabilirler.
İş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolu hakkında daha fazla bilgi için Sosyal Gü-
venlik Hukuku (Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını, 2014) kitabının 3. üni-
tesine bakabilirsiniz.
3. Ünite - İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış 79
Özet
İş sağlığı ve güvenliğinin dünyada ve Türkiye’de İş sağlığı ve güvenliğinin önemini açıklamak.
3
1 tarihsel gelişimini açıklamak. İş sağlığı ve güvenliğinin önemi gün geçtikçe
Sanayi Devrimi, çalışma ilişkilerinin niteliğini artmıştır ve artmaktadır. İş sağlığı ve güvenli-
değiştirmesi nedeniyle çalışma hayatı açısın- ğinin önem kazanmasının nedenleri teknik zo-
dan bir dönüm noktasıdır. İş sağlığı ve güven- runluluklar, ekonomik zorunluluklar ve sosyal
liği alanında bilimsel anlamdaki gelişmeler, zorunluluklar şeklinde üç başlık altında incele-
İtalya’da ortaya çıkmakla birlikte konunun geli- nebilir
şimi İngiltere’de olmuştur. Dünyada iş sağlığı ve
güvenliği alanında yapılan düzenlemeleri, çalış- İş sağlığı, iş güvenliği, iş kazası ve meslek hastalığı
ma hayatının denetimine ilişkin düzenlemeler 4 kavramlarını tanımlamak.
ve çalışanları çeşitli tehlikelerden koruyacak, İş sağlığı ve güvenliğinin özünde, iş kazalarının
sağlıklı ve verimli çalışabilmelerini sağlayacak ve meslek hastalıklarının önlenmesi yatmaktadır.
düzenlemeler şeklinde iki başlık altında incele- Bu alanda iş sağlığı, iş güvenliği, iş kazası ve mes-
yebilmek mümkündür. lek hastalığı kavramları karşımıza çıkmaktadır.
Avrupa’da yaşanan Sanayi Devrimi’nin koşulla- İş sağlığı, daha çok çalışma ortamında bulunan
rının Osmanlı İmparatorluğu’nda oluşmaması ve işçinin sağlığını etkileyebilecek risk faktörleri
nedeniyle aynı dönemde Sanayi Devrimi ya- karşısında işçinin sağlığının korunmasıdır.
şanmamıştır. Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği İş güvenliği, işyerlerini işin yürütümü nedeniyle
alanında yapılan ilk düzenlemeler, işçilerin en oluşan tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek
yoğun olarak çalıştıkları alanın kömür maden- koşullardan arındırarak, daha iyi bir çalışma or-
leri olması nedeniyle bu alana yönelik olmuştur. tamı sağlamak için yapılan sistemli çalışmalardır.
Daha sonra çeşitli kanunlarda iş sağlığı ve gü- İş kazası, sigortalının işveren otoritesi altında
venliği konusuyla ilgili hükümler yer almıştır. bulunduğu bir sırada gördüğü iş veya işin gereği
20.06.2012 tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Gü- dolayısıyla aniden ve dıştan meydana gelen bir
venliği Kanunu kabul edilmiştir. etkenle onu bedenen veya ruhça zarara uğratan
bir olaydır.
İş sağlığı ve güvenliğinin amacını ifade etmek. Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptı-
2
Dünyada ve Türkiye’de iş kazası veya meslek ğı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebep-
hastalığı sonucunda birçok kişi ölmektedir. Bu le veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı
nedenle iş sağlığı ve güvenliğinin temel amacı, geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal
iş kazaları ve meslek hastalıkları meydana gel- engellilik halleridir.
meden önce önlemektir. Bu şekilde, çalışanların
hayatlarının ve vücut bütünlüklerinin korunma-
sı amaçlanmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinin
amacını çalışanları korumak, üretimde güvenli-
ği sağlamak ve işyeri güvenliğini sağlamak ola-
rak ifade edebiliriz.
1. İş sağlığı ve güvenliği alanındaki bilimsel anlam- 6. Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliğinin
daki gelişmeler aşağıdaki ülkelerden hangisinde ortaya amaçlarından biridir?
çıkmıştır? a. Teknik zorunluluklar
a. İngiltere b. Sosyal zorunluluklar
b. İtalya c. Mevzuat oluşturmak
c. Almanya d. Ekonomik zorunluluklar
d. Fransa e. Üretim güvenliğini sağlamak
e. Yunanistan
7. Aşağıdakilerden hangisi SSGSSK anlamında iş ka-
2. Aşağıdakilerden hangisi yazdığı meslek hastalıkları zası sayılan bir durum değildir?
kitabı ile iş sağlığının kurucusu kabul edilmektedir? a. Çocuğunu okula götüren kadın işçinin yaralanması
a. Hipokrat b. İşçinin, işyeri bahçesinde düşmesi sonucu aya-
b. Heredot ğının kırılması
c. Agricole c. İşçinin, işverenin sağladığı servis aracında kaza
d. Bernardino Ramazzini geçirerek yaralanması
e. Percival Pott d. Öğle tatilinde işyerinin yemekhanesinde işçinin
düşerek yaralanması
3. İş kazasına uğrayanlara tazminat ödenmesi ilk ola- e. Çocuğunu emzirmek için eve giden kadın işçi-
rak aşağıdaki ülkelerden hangisinde olmuştur? nin kaza geçirerek yaralanması
a. Almanya
b. İngiltere 8. Aşağıdakilerden hangisi SSGSSK anlamında iş ka-
c. Fransa zasının unsurlarından biri değildir?
d. İtalya a. Sigortalının kazaya uğraması
e. ABD b. Sigortalının bedensel veya ruhsal zarara uğraması
c. Kazaya uğrayanın SSGSSK anlamında sigortalı
4. Aşağıdaki düzenlemelerden hangisi ile Türkiye’de sayılması
zorla çalıştırma sistemi tamamıyla ortadan kalkmıştır? d. Kaza olayı ile sigortalının yaptığı iş arasında illi-
a. 151 sayılı Ereğli Havzasına Yönelik Kanun yet bağının olması
b. Dilaver Paşa Nizamnamesi e. Kaza olayı ile sigortalının uğradığı zarar arasın-
c. Maadin Nizamnamesi da illiyet bağının olması
d. Borçlar Kanunu
e. Mecelle 9. Aşağıdakilerden hangisi dünyada bilimsel yöntem-
lerle iş analizi çalışmalarına başlayan kişidir?
5. Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği alanında ilk dü- a. Tissot
zenlemeler aşağıdaki alanlardan hangisine yönelik ya- b. Vauban
pılmıştır? c. Taylor
a. Silah sektörü d. Vaucanson
b. Tarım sektörü e. Robert Owen
c. Dokuma sektörü
d. Kömür madenleri 10. Türkiye’de esnaf zaviyeleri aşağıdakilerden hangisi-
e. Kimyasal maddeler nin kurallarına göre yönetilmiştir?
a. Esnaf Nizamnamesi
b. Esnaf Kanunu
c. Ahiivetnema
d. Teavünname
e. Fütüvvetname
Yaşamın İçinden
KARL MARX MADENİ’NDEKİ GÖÇÜK “Kazadan önce madenin güvenli olmadığı zaten konu-
Doğu Almanya’da 1960’ta, Karl Marx Maden Oca- şuluyordu”. Rainer Leister ise kazanın olduğu gün sa-
ğı’ndaki patlamada mahsur kalan 174 madenciden bah saat 06.00’da madene indiklerini anlattı: “O gün de
51’i ilk gün, o günkü gazete haberine göre “sosyalist bir bizim için diğer günler gibi rutin bir gündü. Üç arka-
kahramanlık”la kurtarıldı. Tanıklar, 50 yıl sonra yardı- daşımla 34’üncü salona indik. Saat 08.20’da iki büyük
mın çok geç geldiğini söyledi, soğuk savaş politikaları- patlama oldu. Sonra sessizliğe gömüldük. 800 metre
nı sorumlu tuttu. daha aşağıdaki solana ulaştım. Benimle birlikte olan iki
“Zwickau Karl Marx Maden Ocağı’nda göçük!” arkadaşım öldü”. Klemm ve Leister söyleşide, “Yardım
Özgür Basın (Freie Presse) gazetesi 23 Şubat 1960 ta- çok geç geldi” diyordu.
rihli sayısında, Doğu Almanya’daki büyük maden ka-
zasını bu başlıkla duyuruyordu. Zwikau kentinde Karl Kaynak: http://bianet.org/bianet/dunya/125398-50-yil-
Marx Maden Ocağı’nda 22 Şubat Pazartesi günü sabah once-madencileri-gocukten-sosyalist-kahramanlik-mi-
saat 08.20’de, grizu patlaması oldu. Madende, 150’nin kurtardi adresinden kısaltılarak alınmış ve düzenlen-
üzerinde işçinin mahsur kaldığı tahmin ediliyordu. Er- miştir.
tesi gün, Özgür Basın gazetesi “Madencileri Kurtarmak
İçin Kahramanca Savaş Veriliyor” manşetiyle çıktı.
“Sosyalist kahramanlık gösterildi”
Doğu Almanya Plan Komisyonu Başkanı “Yoldaş” Kurt Okuma Parçası
Gregor’un kurduğu Kurtarma Komisyonu, büyük bir “... Tam bir ekonomik özgürlük içinde büyük sanayi
“sosyalist kahramanlık” göstermiş, ekipler salı öğlene yaşamının geliştiği ve devletin, liberalizmin ilkelerini
kadar 51 madenciyi kurtarmıştı. İlk gün 13 madenci- benimseyerek işçi ve işveren ilişkilerine karışmamayı
nin cesedine ulaşıldı. “Yakıcı sıcaklık” ve “umutsuzluğa en uygun bulduğu bu dönemde erkek, kadın ve her
rağmen” madenciler göçükte “her santimetrede” mah- yaştaki çocuklar için çalışma süreleri 14, 15, 16 sa-
sur kalan arkadaşlarını arıyordu. Habere göre Zwikau, atten aşağıya düşmemiştir. Mümkün olduğu kadar
Mansfelr, Wismut bölgelerinden Karl Marx madenine çok, çabuk ve ucuz mal üretmek, Sanayi devriminin
sevk edilen 460 madenci kurtarma çalışmalarına ka- ilk yıllarının üretim süreci nitelikleridir. Uzun süre,
tılıyordu. Kurtarma ekibinin başındaki Rudi Grötsch, birçok ülkenin işçileri insan takatını aşan bir çalışma
patlamadan yaklaşık bir saat sonra madene indiklerini, süresine bağlı tutulmuşladır. Fransa’da ortalama ça-
yedinci salona geldiklerinde işçi yoldaşlarının sesleri- lışma süreleri 16 saatti. El dokumacılığı atelyelerinde
ni duyduklarını, o andan itibaren hiç durmadan arka- çalışma süresi daha uzundur. Çünkü, birçok dokuma-
daşlarına ulaşmak için enkazı kazarak kaldırdıklarını cı iplikleri evlerine götürmekte ve bunları aile için-
anlatıyordu. Ekipler, 15 saat hiç durmadan çalışmıştı. de ve birlikte dokumaktadırlar. Bunlar için çalışma,
Çarşamba öğleden sonra ölü sayısı 44’e çıkmıştı. Kur- gün ışığı ile bazan da daha erken başlar ve gecenin
tarılan madencilerin sayısı ise değişmemişti. Gazete, geç saatlerine kadar sürüp giderdi. İngiltere’de durum
“Kurtarma ekipleri, 50 derecedeki yüksek sıcaklığa rağ- daha da ağır olmuştur. 1850 tarihlerinde yayımlanan
men yoldaşlarını kurtarmak için daha derine indiler” Mavi Kitap yüzyılın ilk yarısındaki İngiliz işçilerinin
diyerek kurtarma çalışmalarını haberleştirdi. Başbakan çalışma koşullarının insanlık dışı durumunu açıklar-
Otto Grotewohl da Meclis’te “kendi hayatını tehlikeye ken, olayları da ortaya koymakta idi. Çocukların ve
atarak yoldaşlarının hayatını kurtaran madencileri” gençlerin normal çalışma süreleri nadir olarak onbir
kutluyordu. Kurtarma çalışmalarına altı gün sonra son oniki saatin altındadır. Kimi yerlerde, bu süre onüç
verildi. Madende, 174 madenci mahsur kalmıştı. İlk saat ve bir yerde de ondört ve hatta daha fazladır. Ma-
gün kurtarılan 51 işçi dışında kimseye sağ ulaşılamadı. den ocaklarının büyük bir çoğunluğunda gece çalış-
Kazada 123 madenci öldü. ması alışılmış çalışma düzeni içinde yer almakta ve
“Yardım çok geç geldi” bu durum kömür talebine göre az çok sürekli olarak
Bu yıl maden kazasının 50 yılında, yine Özgür Basın sürdürülmektedir. Madenlerden başka alanlarda ça-
gazetesi kurtulanlarla bir söyleşi yaptı. Kaza sırasında lışma süreleri daha da uzundur. Gerçekten XIX. Yüz-
20 yaşında olan Thomas Klemm’in anlattıklarına göre, yılın başında kadın ve çocuklar dahil, çalışma süresi

genellikle 18 saate kadar yükselmiştir. İsviçre’de de 1. b Yanıtınız yanlış ise “Sanayi Devrimi Dönemi”
aynı olguya tanık olmaktayız. 6 ve 8 yaşında köyle- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
rinden ve ailelerinden çekilip alınan, günde 15 ya 2. d Yanıtınız yanlış ise “Sanayi Devrimi’nden
da 16 saat ya da bütün gece yap dumanı ve pamuk Önceki Dönem” konusunu yeniden gözden
tozlarıyla zehirlenmiş bir hava içinde kapalı kalan, geçiriniz.
ar ve hayadan yoksun erkek ve kadınların içinde 3. a Yanıtınız yanlış ise “Sanayi Devrimi Dönemi”
bırakılan, en ilkel eğitimden uzak kalan çocukla- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
rın çoğu acınacak bedensel ve düşünsel bir düşüş 4. c Yanıtınız yanlış ise “Tanzimat ve Meşrutiye Dö-
içinde bulunmakta idi. Tamamiyle İngiliz Sanayi nemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Devriminin felaketzedelerine benzemeleri için İs- 5. d Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de İş Sağlığı ve Gü-
viçreli çocukların bir eksiği, değnek darbeleri ile venliğinin Tarihsel Gelişimi” konusunu yeni-
kimi Manş ötesi ustabaşılarını bu dönemde üne ka- den gözden geçiriniz.
vuşturan çok acımasızca cezalar idi... 6. e Yanıtınız yanlış ise “İş Sağlığı ve Güvenliğinin
Kısa veya günde 8 saati aşmıyan çalışma sürelerinin Amacı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yararları şu biçimde özetlenmektedir: ölçülü çalışma 7. a Yanıtınız yanlış ise “İş Kazası” konusunu yeni-
sürelerinin uygulandığı yerlerde işçilerin düşünsel ve den gözden geçiriniz.
bedensel yetenek ve güçleri artmıştır. İhmaller, işe geç 8. d Yanıtınız yanlış ise “İş Kazası” konusunu yeni-
kalmalar, işe devamsızlıklar ve yer değiştirmeler azal- den gözden geçiriniz.
mış; işbirliği anlayışı ve çalışma düzeni daha çok be- 9. c Yanıtınız yanlış ise “Sanayi Devrimi Dönemi”
nimsenmiş, uyuşmazlıklar azalmış ve üst-alt basamak- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
lar arasında daha çok uyum sağlanabilmiştir. 10. e Yanıtınız yanlış ise “Tanzimat’tan Önceki Dö-
Öte yandan üretilen malların kaliteleri iyileşmiş, insan nem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
ve saat başına verim çoğalmış, donatım ve makinelerin
ömürleri uzamış ve iş kazaları azalmıştır.
Bugün her yerde anlaşılmış olan gerçek şudur. Çalışma
saatlerinin ölçüsüz oranlarda uzatılması, üretimi kesin
olarak arttıran bir yol değildir. Üretimi arttırmanın,
çalışma sürelerinin uzatılması dışında başka yolları
vardır. Bunların başında insan başına verimliliğin art-
tırılması gelir. Bugünkü ileri toplumlarda verimliliğin
artmasının ilk koşullarından biri, işçi ve işveren ilişki-
lerindeki karşılıklı işbirliği isteğidir. İşçi yanında bu is-
teğin yaratılması onun sömürülmediğine ve kendisine
değer verildiğine inanması ile başlıyabilir...”
Kaynak: Cahit Talas, Toplumsal Politika (Giriş),

Ankara: İmge Kitabevi, 1990, s.44-46’dan kısaltılarak
alınmıştır.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

Sıra Sizde 1 Alli, B. O. (2001). İş Sağlığı ve Güvenliği Temel Prensip-
İş sağlığı ve güvenliği konusunun bilimsel esaslara da- leri, Cenova: ILO Yayınları.
yalı olarak ele alınması 17. yüzyılda Bernardino Ra- Altan, Ö. Z. (2004). Sosyal Politika Dersleri, Eskişehir:
mazzini tarafından olmuştur. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Arıcı, K. (1999). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Ankara.
Sıra Sizde 2 Çelik, A. (2011). “1 Mayıs’ın Kökleri” [http://www.ma-
İşverenler, kadın ve çocuk işçilere erkeklere kıyasla denis.org.tr/yazdir_yorum_ayrinti.php?id=23 (Eri-
daha düşük ücret ödemeleri ve onları kolay yönetilir şim Tarihi: 26.11.2011)].
görmelerinden ötürü çalıştırmayı tercih etmektedirler. Çetindağ, Ş. “İş Sağlığı ve Güvenliği’nin Tarihsel Geli-
şimi ve Mevzuattaki Güncel Durum” [http://www.
Sıra Sizde 3 tooprakisveren.org.tr/2010-86-serifcetindag.pdf
Türkiye’de, işçilerin en yoğun olarak çalıştıkları alanın (Erişim Tarihi: 16.11.2011)].
kömür madenleri olması nedeniyle yapılan ilk düzen- Dilik, S. (1992). Sosyal Güvenlik, Ankara: Ankara Üni-
lemeler bu alana yöneliktir. versitesi Basımevi.
Encyclopaedia of Occupational Health and Safety (Ed.
Sıra Sizde 4 Stellman, J. M.), (1998), V.I, Geneva: ILO.
5510 sayılı SSGSSK’da, sigortalının işyerinde bulun- Erkul, İ. (1983). Sosyal Politika Dersleri, C.I, Eskişehir.
duğu sırada kazaya uğraması başka hiçbir koşul aran- Gerek, N. (2008). İş Sağlığı ve İş Güvenliği, Eskişehir:
maksızın iş kazası olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
işçinin işyerinde intihar etmesi SSGSSK anlamında iş Gençler, A. (2007). “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine İlişkin
kazasıdır. Uygulamaların Tarihi Gelişimi”, İş Sağlığı ve Güvenliği
Dergisi, Y.7, S.35(Temmuz-Ağustos-Eylül), ss.16-29.
Sıra Sizde 5 Güzel, A.-Okur A. R.-Caniklioğlu, N. (2009). Sosyal Gü-
İş kazası aniden, beklenmedik şekilde meydana gelir- venlik Hukuku (12. basım), İstanbul: Beta Yayınları.
ken meslek hastalığında tekrarlanan bir durum söz ko- Makal, A. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma
nusudur. Bu da, iş kazasıyla meslek hastalığı arasındaki İlişkileri: 1850-1920 Türkiye Çalışma İlişkileri Tari-
temel farktır. hi, Ankara: İmge Kitabevi.
Süzek, S. (2011). İş Hukuku (7. basım), İstanbul: Beta
Yayınları.
Şen, Ş. (2011). “İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı ve Ta-
rihsel Gelişimi” [http://www.gazetebursa.com.tr/is-
sagligi-ve-guvenligi-kavrami-ve-tarihsel-gelisimi-
makale,924.html (Erişim Tarihi: 26.11.2011)].
Talas, C. (1992). Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika
Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Tokol, A. (2005). Türk Endüstri İlişkileri Sistemi (2. ba-
sım), Ankara: Nobel Yayınları.
Tuncay, A. C.-Ekmekçi, Ö. (2011). Sosyal Güvenlik Hu-
kuku Dersleri (14. basım), İstanbul: Beta Yayınları.
Yiğit, A. (2011). İş Güvenliği (2. basım) Bursa: Alfa Ak-
tüel Yayınları.
Yılmaz, G. (2003). “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Ta-
rihi Gelişimi” [http://www.isguvenligi.net/index.
php?option=com_content&task=view&id=53&Ite
mid=99999999 (Erişim Tarihi: 26.11.2011)].
http://www.ilo.org/global/topics/safety-and-health-at-
work/lang--en/index.htm (Erişim Tarihi:26.10.2015).
4
Amaçlarımız
 İş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerini açıklayabilecek,
 İş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı alınabilecek önlemleri saptayabilecek,
 İş kazaları ve meslek hastalıklarından doğan maliyetleri açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• İş Kazası • Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri
• Meslek Hastalığı • Dolaylı Maliyetler
• Koruyucu Sağlık Hizmetleri • Dolaysız Maliyetler
İçindekiler
• İŞ KAZALARI VE MESLEK
HASTALIKLARININ NEDENLERİ
İş Kazalarının ve • İŞ KAZALARINA VE MESLEK
İş Sağlığı ve Güvenliğinin HASTALIKLARINA KARŞI ALINABİLECEK
Meslek Hastalıklarının
Temelleri ÖNLEMLER
Değerlendirilmesi • İŞ KAZALARI VE MESLEK
HASTALIKLARINDAN DOĞAN
MALİYETLER
İş Kazalarının ve
Meslek Hastalıklarının
Değerlendirilmesi
İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARININ

NEDENLERİ
İş kazaları ve meslek hastalıkları, hem işçiler açısından hem işverenler (işletmeler)
açısından hem de ülke ekonomisi açısından ciddi zararlara yol açmaktadır. İş sağ-
lığı ve güvenliğine yönelik faaliyetlerin temelinde de iş kazaları ve meslek hasta-
lıklarının ortaya çıkmasını önlemek, iş kazası ve meslek hastalığı ortaya çıkmışsa
da bunların yol açabileceği hasarları en aza indirmek ve meydana gelen zararı
telafi ve tazmin etmeye çalışmak yatmaktadır. Bu bakımdan iş kazaları ve mes-
lek hastalıklarının doğurabileceği zararları önlemenin yolu, iş kazaları ve meslek
hastalıklarına yol açan nedenleri, etkenleri tespit etmekten geçmektedir. Bu çer-
çevede, öncelikle iş kazalarının nedenleri daha sonra da meslek hastalıklarının
nedenleri ele alınacaktır.
İş Kazalarının Nedenleri
İş kazalarının nedenlerine geçmeden önce iki kavram üzerinde durmakta yarar Kaza Sıklık Oranı: Belirli
vardır. Bugün dünyanın hemen her ülkesinde üzerinde birleşilen ve iş kazası is- bir dönemde, bir milyon
insan-saatlik çalışma süresi
tatistiklerine esas olan iki oran kullanılmaktadır. İş kazaları, bu oranlar sayesinde içinde meydana gelen ve bir
karşılaştırılabilir anlamlı bir hale gelmektedir. Bu oranlar yardımıyla bir işletme- günden fazla iş göremezlikle
sonuçlanan kaza sayısını ifade
de veya işkolunda ya da ekonominin tümünde iş kazalarının değerlendirilmesi eder.
anlamlı olmaktadır. Bu oranlar, kaza sıklık oranı ve kaza ağırlık oranıdır. Kaza
sıklık oranı, belirli bir dönemde, bir milyon insan-saatlik çalışma süresi içinde Kaza Ağırlık Oranı: Belirli bir
meydana gelen ve bir günden fazla işgöremezlikle sonuçlanan kaza sayısını ifade dönemde, bir milyon insan-
saatli çalışma süresi içinde
etmektedir. Kaza ağırlık oranı ise belirli bir dönemde, bir milyon insan-saatli ça- iş kazası nedeniyle kaybolan
lışma süresi içinde iş kazası nedeniyle kaybolan işgünü sayısını ifade etmektedir. işgünü sayısını ifade eder.
İş kazalarının nedenleri konusunda yapılan araştırmalar, kazaların başlıca iki
temel nedeni olduğunu ortaya koymaktadır. Bunlar, insana bağlı nedenler ile fi- İş kazalarının nedenleri
ziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı nedenlerdir. şunlardır:
• İnsana bağlı nedenler,
İnsana bağlı iş kazaları, insanların tehlikeli davranışları sonucu ortaya çıkan • Fiziksel ve mekanik çevre
kazalardır. İş kazalarının insana bağlı nedenlerle ortaya çıkmasında insanların ki- koşullarına bağlı nedenler.
şisel özellikleri ile fizyolojik ve psikolojik faktörler etkili olmaktadır (Gerek, 2006,
s.29; Akyüz, 1982, s.189).
Fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı nedenler, teknik nedenler olarak da
ifade edilmektedir. Fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı iş kazaları ise maki-
nelerden, üretim organizasyonundan ve çevresel faktörlerden kaynaklanmaktadır.
İş kazalarının nedenleri incelendiğinde, kazaların yaklaşık olarak % 90’ının

insana bağlı nedenlerden, yaklaşık olarak %10’unun da fiziksel ve mekanik çev-
re koşullarına bağlı nedenlerden ortaya çıktığı görülmektedir (Binyıldırım, 1999,
s.123; Aksoy, 1982, s.28; Uludüz, 1983, s.105). Bu verilerden anlaşılmaktadır ki iş
kazalarının büyük bir kısmı insana bağlı nedenlerden kaynaklanmaktadır.
İnsana Bağlı Nedenler

Yukarıda iş kazalarının yaklaşık olarak % 90’ının insana bağlı nedenlerden orta-
ya çıktığı belirtilmişti. Diğer bir ifadeyle, iş kazalarının meydana gelmesinde en
önemli faktör insandır. Ayrıca, kaza sonucunda bedenen veya ruhen zarar gö-
ren ve maddi ve manevi kayıplara uğrayan da yine insandır. Bu nedenle insanın,
iş kazalarının meydana gelmesinde oynadığı rolün ayrı bir önemi ve yeri vardır.
İnsana bağlı kaza nedenlerinin bir kısmı çalışanların yani işçilerin, bir kısmı da
işverenlerin yapılarından, özelliklerinden, tutum ve davranışlarından kaynaklan-
maktadır. Bu kısımda, işçilerden kaynaklanan insana bağlı kaza nedenleri üzerin-
de durulacak, işverenlerden kaynaklanan kaza nedenleri ise fiziksel ve mekanik
çevre koşullarına bağlı nedenlerin ele alındığı üretim organizasyonun yol açtığı
kazalar başlığı altında açıklanacaktır.
Her bir işçinin ayrı ayrı kişisel, fizyolojik ve psikolojik özellikleri vardır ve bu
özelliklerin her biri kazaların meydana gelmesinde etkili olan faktörler arasında
yer almaktadır. Bu bakımdan iş kazalarına yol açan insana bağlı nedenleri kişi-
İş kazalarına yol açan insana sel özellikler, fizyolojik faktörler ve psikolojik faktörler olmak üzere üç başlıkta
bağlı nedenler şunlardır:
• Kişisel özellikler, incelemekte yarar vardır (Uludüz, 1983, s.106). Ancak, hemen belirtmek gerekir
• Fizyolojik faktörler, ki insana bağlı iş kazası nedenlerini birbirinden kesin ve net bir şekilde ayırarak
• Psikolojik faktörler.
sınıflandırmak oldukça güçtür. Bunun nedeni, kazalara neden olan faktörlerin
birçoğunun iç içe geçmiş durumda olması ve genellikle de kazaların meydana gel-
mesinde bir değil birden çok faktörün aynı anda etkili olmasıdır.
Tehlikeli davranışlara yol açan Tehlikeli davranışlara yol açan kişisel özellikler, iş kazalarına yol açan in-
kişisel özellikler şunlardır:
• Yaş, sana bağlı nedenlerden ilkidir. Bu özellikler yaş, cinsiyet, medeni durum, statü,
• Cinsiyet, kıdem ve eğitim düzeyi olarak gruplandırılabilir.
• Medeni durum,
• Statü, • Yaş, iş kazalarının meydana gelme sıklığı gözönünde bulundurulduğunda
• Kıdem, kişisel özellikler arasında önemli bir faktördür. Yaş ilerledikçe işçilerin daha
• Eğitim düzeyi.
güvenli davranışlar içinde bulundukları, genç yaşlarda ise daha tehlikeli iş-
lerde çalışmaları ve daha tedbirsiz davranma eğiliminde olmaları nedeniy-
le genç işçilerin iş kazasına uğrama oranının daha yüksek olduğu görül-
mektedir. Tablo 2.1’den de anlaşılacağı gibi Sosyal Güvenlik Kurumu’nun
(SGK) 2000-2010 yılları arasındaki iş kazalarına ilişkin verileri incelendi-
ğinde, en çok kazanın 25-29 yaş grubu işçilerde meydana geldiği, yine bu
grubu 18-24 yaş grubunda bulunan işçilerin izlediği görülmektedir. 2015
yılı verilerine göre ise en çok kazanın 18-24 yaş grubunda meydana geldiği,
25-29 yaş grubunda bulunan işçilerin ise bu grubu izlediği görülmüştür.
30-34 ve daha yukarı yaş gruplarında, iş kazasına uğrayanların sayısının gi-
derek azaldığı görülmektedir. İşçilerin yaşlarının ilerlemesine bağlı olarak
tecrübelerinin artması ve sorumluluk duygularının gelişmesi de iş kazaları-
nın azalmasında etkili olmaktadır. Bu nedenle yaş, iş kazalarının meydana
gelmesinde önemli bir faktördür (Gerek, 2006, s.32).
4. Ünite -İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Değerlendirilmesi 87
Çizelge 2.1
5510 Sayılı Kanunun 4-1/a Maddesi Kapsamındaki Sigortalılardan İş Kazası Geçiren Sigortalıların Yaşlarına ve
Cinsiyete Göre Dağılımı, 2015 (K: Kadın; E: Erkek)
Yaş 2015 2010 2005 2000
Grupları K E Toplam K E Toplam K E Toplam K E Toplam
-14 2 69 71 1 4 5 5 225 230 2 40 42

15-17 1.081 2.906 3.987 18 211 229 101 901 1.002 410 3.695 4.105
18-24 8.213 42.432 50.645 931 8.422 9.353 1.141 15.202 16.343 684 9.766 10.450
25-29 5.832 40.390 46.222 845 14.496 15.341 676 17.303 17.979 475 17.947 18.422
30-34 5.677 38.619 44.296 712 13.108 13.820 528 14.545 15.073 313 14.689 15.002
35-39 5.662 31.112 36.774 607 9.818 10.425 389 10.761 11.150 349 13.178 13.527
40-44 4.546 23.667 28.213 424 7.268 7.692 305 7.958 8.263 183 8.288 8.471
45-49 2.278 15.967 18.245 240 3.977 4.217 136 2.653 2.789 98 3.239 3.337
50-54 995 7.586 8.581 74 1.240 1.314 37 811 848 30 1.068 1.098
55-59 282 3.048 3.330 19 329 348 12 174 186 8 249 257
60-64 47 866 913 5 83 88 2 43 45 9 127 136
65+ 10 260 270 16 55 71 2 13 15 0 0 0
Toplam 34.625 206.922 241.547 3.892 59.011 62.903 3.334 70.589 73.923 2.561 72.286 74.847
Kaynak: SGK 2010 ve 2015 Yılı İstatistik Yıllıklarından derlenmiştir.
• Cinsiyet de iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan faktörlerden bir

diğeridir. Bununla beraber, cinsiyetin iş kazalarının meydana gelmesinde
etkili olup olmadığı tartışmalı bir konudur. Yine de Tablo 2.1 incelendi-
ğinde, 2000-2015 yılları arasında erkeklerin kadınlara oranla daha fazla iş
kazasına uğradıkları görülmektedir. Bu durum, kadınların erkeklere göre
iş piyasasında sayısal olarak daha az yer almaları ve ağır ve tehlikeli işlerde
çalıştırılmalarının yasak olması vb nedenlerle açıklanabilir. Ancak, yine de
kadınların erkeklere göre daha sabırlı, dikkatli ve tedbirli davranmaları ma-
ruz kaldıkları iş kazası sayısının erkeklere oranla daha az olmasında etkili
olmaktadır (Gerek, 2006, s.33; Güven, 1970, s.15).
• Medeni durum da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili bir faktördür.
Bekâr ve yalnız yaşayan işçilerin iş kazasına uğrama oranı evli ve çocuk
sahibi işçilere göre daha fazladır. Burada evliliğin, insanın yaşamına bir dü-
zen getirmesi ve ailevi sorumluluk yüklemesi yönü dikkate alınarak bekâr
ve yalnız yaşayan işçilerin evli ve çocuk sahibi işçilere göre iş kazasına uğ-
rama oranının daha yüksek olduğu belirtilmektedir. Ailevi sorumlulukları
bulunan yani kendinden başka düşünmek zorunda olduğu eşi ve çocukları
bulunan, onların sorumluluğunu hisseden bir işçinin, işini yaparken gü-
vensiz koşulları ve davranışları deneme eğilimleri daha az olduğundan iş
kazalarına uğrama oranı da daha düşüktür (Kepir, 1983, s.100).
İş kazaları ve meslek hastalıkları istatistikleri için ve http://www.tuik.gov.tr ve

http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler/sgk_istatistik_yilliklari
adreslerine bakabilirsiniz.
• Statü ve mevki de iş kazalarının meydana gelmesinde etkili bir faktördür.

Tablo 2.2’den de görüleceği üzere genellikle işçilerin işyerinde artan statüleri-
ne ve sorumlu mevkilere yükselmelerine bağlı olarak daha az tehlikeli işlerde
çalışmaları nedeniyle yüksek statüdeki işçilerin iş kazasına uğrama ihtimali-

nin daha az olduğu, düşük statü ve mevkide çalışan vasıfsız işçilerin (nitelik
gerektirmeyen işlerde çalışan işçilerin) ise iş kazasına uğrama ihtimallerinin
daha yüksek olduğu görülmektedir (Gerek, 2006, s.32; Kepir, 1983, s.100).
Çizelge 2.2 Meslek

5510 Sayılı Kanunun Meslek Grupları Erkek Kadın Toplam
Kodları
4-1/a Maddesi 0 Silahlı kuvvetlerle ilgili meslekler 209 10 219
Kapsamındaki
1 Yöneticiler 2.648 563 3.211
Sigortalılardan İş
Kazası Geçirenlerin 2 Profesyonel meslek mensupları 1.655 1.546 3.201
Meslek Gruplarına 3
Teknisyenler, teknikerler ve yardımcı profesyonel
6.667 927 7.594
ve Cinsiyete Göre meslek mensupları
Dağılımı, 2015 4 Büro hizmetlerinde çalışan elemanlar 3.759 2.049 5.808
5 Hizmet ve satış elemanları 11.939 5.057 16.996
Kaynak: SGK 6 Nitelikli tarım, ormancılık ve su ürünleri çalışanları 411 142 553
2015 Yılı İstatistik
7 Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar 21.340 983 22.323
Yıllığından
derlenmiştir. 8 Tesis ve makine operatörleri ve montajcılar 50.280 4.839 55.119
9 Nitelik gerektirmeyen meslekler 107.982 18.507 126.489
Toplam 206.922 34.625 241.547
• Kıdem de iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan faktörlerden biri-

dir. İşçilerin, işyerinde kıdemi arttıkça iş kazasına uğrama olasılıkları azal-
maktadır. Kıdemi ve buna bağlı olarak tecrübesi artan işçinin işe yatkınlığı
ve uyumu da artmakta ve böylelikle iş kazasına uğrama ihtimali azalmak-
tadır. Bunun karşılığında, kıdemi az olan tecrübesiz işçilerde ise iş kazasına
uğrama oranının kıdemli ve tecrübeli işçilere göre daha yüksek olduğu gö-
rülmektedir (Güven, 1970, s.15). Yapılan araştırmalar, en çok 1 gün ile 1 yıl
arasında kıdemi olan işçilerin kazaya uğradıklarını, 1 yıl ile 2 yıl arasında
kıdemi olan işçilerde kaza oranlarında ciddi bir düşüş olduğunu ve 5 yıl ve
daha fazla kıdemi olan işçiler de ise iş kazası oranının en düşük olduğunu
göstermektedir (Akkök, 1977, s.30).
• Eğitim seviyesi de iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan faktörler-
den bir diğeridir. Eğitim seviyesinin yükselmesine bağlı olarak çalışanlarda
iş sağlığı ve güvenliği bilinci oluşmakta ve bu sayede tehlikeleri ve sonuçları-
nı önceden görüp değerlendirme yeteneği gelişmektedir. Dolayısıyla, eğitim
seviyesi yüksek olan işçilerin eğitim seviyesi düşük olanlara göre iş kazasına
uğrama ihtimalinin daha az olduğu düşünülmektedir (Gerek, 2006, s.33).
Tehlikeli davranışlara yol açan Tehlikeli davranışlara yol açan fizyolojik faktörler, iş kazalarına yol açan insa-
fizyolojik faktörler şunlardır:
• Fiziksel yetersizlikler, na bağlı nedenlerden ikincisidir. Bu faktörler fiziksel yetersizlikler, fiziksel uyum-
• Fiziksel uyumsuzluk, suzluk, uykusuzluk ve yorgunluk olarak gruplandırılabilir.
• Uykusuzluk,
• Yorgunluk. • Fiziksel yetersizlikler, iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyo-
lojik faktörlerden biridir. Bunlar arasında en önemlileri, görme ve işitme
kayıplarıdır. Değişik işkollarında yapılan araştırmalar, görme yeteneği ile
kaza sıklığı arasında yakın bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Bu araş-
tırmalarda, işçinin görme yeteneği arttığı oranda kaza yapma olasılığının
azaldığı görülmüştür. Yine bu amaçla yapılan bir araştırmada, görme yete-
neği standardın altında olan işçilerde iş kazalarının meydana geldiği, görme

yeteneğinin standardın üzerinde olan işçilerde ise kaza meydana gelmediği
tespit edilmiştir. Bu durum, işe giriş muayenelerinde ve periyodik kont-
rollerde göz muayenesinin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır
(Kepir, 1983, s.99). İşitme kayıpları da aynen görme kayıplarında olduğu
gibi fiziksel yetersizliklere yol açarak iş kazalarına neden olmaktadır. İşitme
yeteneği standardın üstünde olan bir işçinin işitme kayıpları olan bir işçiye
göre iş kazasına uğrama ihtimali daha düşüktür.
• Fiziksel uyumsuzluk da (intibaksızlık), iş kazalarının meydana gelmesinde
etkili olan fizyolojik faktörlerden bir diğeridir. İşçinin kendine en uygun
işi seçebilmesi, öncelikle işinde başarılı olabilmesi için gerekli olduğu gibi
iş kazalarının önlenmesi bakımından da önemlidir. Uyum sağlayamama
hallerinin önemli bir kısmı fizyolojik olup beden yapısının işe uygun olma-
masından kaynaklanır. Örneğin, işçinin boyu ile kilosu arasındaki orantı-
sızlık, bedeninin işe uygun olmaması iş kazalarına neden olan etkenlerdir.
İnsana bağlı fizyolojik faktörlerin neden olduğu iş kazalarının önlenmesin-
de işçinin işe başlamadan önce fiziki kapasitesinin tespit edilerek en uygun
mesleğe yönlendirilmesi önemli bir husustur (Güven, 1970, s.12).
• Uykusuzluk da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyolojik
faktörlerden biri olup üzerinde önemle durulması gereken bir konudur.
Uykusuzluk, insanların fiziksel gücünü ve direncini azaltan, dikkat eksik-
liğine ve konsantrasyon kaybına neden olan bir faktördür. Dikkatli, ted-
birli, tecrübeli işçilerin bile uykusuz kaldıkları sürece iş kazasına uğrama
ihtimalleri artmaktadır. Ancak, kalıcı olmaması nedeniyle fiziksel açıdan
yetersizliklerden farklıdır. Dinlendirici bir uyku ile uykusuzluğun neden
olabileceği olumsuz faktörler ortadan kaldırılabilir (Gerek, 2006, s.33).
• Yorgunluk da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyolojik fak-
törlerden biridir. Çalışma sürelerinin uzun olması, iş sırasında yeterli ara
dinlenmelerinin verilmemesi, iş temposunun işçiyi çabuk davranmaya
zorlayacak nitelikte olması, yapılan işin ağır olması, gürültü, aydınlatma,
nem, monotonluk gibi çevresel faktörlerin olumsuz etkileri işçileri yorarak
iş kazasına uğrama ihtimallerini arttırmaktadır. Yorgunluk, sadece ağır be-
densel çalışmalarda değil sürekli yapılan hafif ve monoton (tek düze) çalış-
malarda da bıkkınlık şeklinde ortaya çıkabilir. Her iki durumda da işçilerin
çalışmasında yavaşlamalar görülür (Uludüz, 1983, s.107). Yorgunluğun,
genellikle uykusuzluktan kaynaklandığı şeklinde bir değerlendirme yapılsa
da bu değerlendirme yanıltıcı olabilir. Çünkü her yorgunluk uykusuzluktan
kaynaklanmamakta yukarıda da belirtildiği gibi başka faktörler de etkili ol-
maktadır (Güven, 1970, s.11; Gerek, 2006, s.33).
Tehlikeli davranışlara yol açan psikolojik faktörler, iş kazalarına yol açan insa- Tehlikeli davranışlara yol
na bağlı nedenlerden üçüncüsüdür. Psikolojik faktörler, iş kazalarının nedenleri açan psikolojik faktörler
şunlardır:• Zihinsel yetenek,
arasında önemli bir yer tuttuğu halde bunlara gereken önem verilmemektedir. İş- • Duygusal yapı,
çiler, işe giriş muayeneleri sırasında fiziksel muayeneden geçirilmekte, buna rağ- • Sakarlık,
• Duygusal uyumsuzluk
men çok nadir olarak psikolojik muayene ve testlerden geçirilmektedir. İşe alım (tatminsizlik),
sürecinde sadece fiziksel muayene yapmanın yeterli olmadığı meydana gelen iş • Aşırı güven duygusu,
• Stres,
kazalarından anlaşılmaktadır. Bu bakımdan işe giriş sırasında işçilerin psikolojik • Yapılan işe ve ortama uyum
yönden de değerlendirilmesi yararlı olacaktır. Tehlikeli davranışlara yol açan psi- (konsantrasyon) sorunu,
kolojik faktörler zihinsel yetenek, duygusal yapı, sakarlık, duygusal uyumsuzluk • İhmalkârlık.
(tatminsizlik), aşırı güven duygusu, stres ve yapılan işe ve ortama uyum (konsant-
rasyon) sorunu ve ihmalkarlık olarak gruplandırılabilir.
• Zihinsel yetenek, iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan psikolojik fak-

törlerden biridir. Zihinsel yeteneğin bazı işlerde etkili bir faktör olarak öne çık-
tığı bazı işlerde ise etkili bir faktör olmadığı görülmektedir. Örneğin, el becerisi
gerektiren işlerde zihinsel yetenek birinci derecede etkili bir faktör olarak gö-
rülmez. Ancak, yine de iş kazalarının önlenmesi bakımından asgari düzeyde de
olsa zihinsel yetenek gereklidir. Bu yetenekten yoksun olan işçilerin, işyerlerin-
de iş kazasına uğrama ihtimali oldukça yüksektir (Kepir, 1983, s.100).
• Duygusal yapı da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan psikolo-
jik faktörlerden bir diğeridir. İşçilerin duygusal yapıları ile iş kazaları ara-
sındaki ilişki incelendiğinde, işçileri etkileyen iki duygusal faktörün belirli
şartlar altında kazalarla ilişkili olduğu görülmüştür. Bunlar, kişinin duygu-
sal açıdan olgunluk düzeyi ve kazanın meydana geldiği andaki duygusal
durum ve heyecandır. Bu konuda yapılan bir araştırmada korku, sinirlilik,
üzüntü, depresyon ve hatalı tutum gibi faktörlerin iş kazalarını arttırdığı
tespit edilmiştir. Buna karşılık, işçilerin huzurlu, mutlu, ümitli, uyumlu ve
işbirliği içinde çalıştıkları zaman daha verimli oldukları tespit edilmiştir.
Ayrıca bu tür ortamlarda, işçilerin daha az iş kazasına maruz kalacakları
düşünülmektedir. Böylece normal, tutarlı ve istenilen düzeydeki duygusal
dengenin hem iş kazalarını azaltıcı hem de üretimi artırıcı bir etki yaptığını
söylemek yanlış olmayacaktır (Kepir, 1983, s.100).
• Sakarlık da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan psikolojik bir fak-
tördür. Kaza yapma eğilimi olan insanları tanımlamak ve kaza yapma ihtimal-
lerini sınıflandırmak amacıyla yapılan bir araştırma, azınlıkta kalan bir grup
çalışanın diğer grupla eşit ortam koşullarında bulunmalarına rağmen kaza
yapma ihtimallerini artıran ve doğuştan gelen psikosomatik bir yatkınlığa sa-
hip olduklarını ortaya koymuştur. Bu tip kaza eğilimi olan bireyler, halk ara-
sında sakar olarak adlandırılmaktadır. Sakarlık, insan organizmasının yapı-
sından kaynaklanan ve iş etkinliklerinin belli bir alanında güvensiz davranışı
doğuran yapısal bir eğilimdir (Gerek, 2006, s.34; Kepir, 1983, s.100). Bu grupta
yer alan işçilerin çalışma şartlarının değiştirilmesi ve gerekli eğitimlerin veril-
mesi koşulu ile kazaya uğrama ihtimallerinin azaltılması mümkündür.
• Duygusal uyumsuzluk da (tatminsizlik), iş kazalarının meydana gelmesin-
de etkili olan psikolojik faktörlerden bir diğeridir. Bu faktör, işçinin işine
karşı duygusuz ve isteksiz bir tutum içinde bulunmasıyla açıklanmaktadır.
Duygusal olarak uyum sağlayamama durumunun tamamen sübjektif bir
nitelik taşıması nedeniyle konunun gözlemlenmesi ve nedenlerinin açık
olarak ortaya konması da oldukça zordur (Güven, 1970, s.14). Yapılan araş-
tırmalar göstermektedir ki işçilerin yetenekleri ile yaptıkları iş arasındaki
uyumsuzluk arttıkça iş tatmini giderek azalmakta ve işçilerin iş kazalarına
uğrama ihtimalleri de artmaktadır. İşçi, psikolojik yapısına uygun olmayan
bir işte çalışırken gergin, yorgun, bitkin ve bezgin olabilmektedir. Bu tür
durumlarda işçi, yaptığı iş ile psikolojik özellikleri arasındaki uyumsuzluğu
giderebilmek için aşırı çaba sarf etmek zorunda kalmakta ve bu da iş kaza-
larını artırmaktadır (Kepir, 1983, s.101).
• Aşırı güven duygusu da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan
psikolojik faktörlerden biridir. İnsan hayatında ve çalışma hayatında
olumlu bir özellik olan kendine güven duygusu, aşırı güvene dönüştü-
ğünde insana zarar veren ve iş kazalarını artıran bir özellik haline gel-
mektedir. Yapılan araştırmalar, birçok kazanın insanların kaza yapma ih-
timalinin istatistiklerde verilenlerden daha az olduğuna inanmalarından
kaynaklandığını ortaya koymuştur. Bunun yanı sıra yine bazı insanların
aşırı güven duygusuyla kendilerinin kazaya uğramayacağı, kazaların da-
ima başkalarının başına geleceği gibi bir varsayımla hareket ettikleri gö-
rülmektedir. Yine insanların bu varsayımla zaman kazanmak ve daha az
enerji harcamak için güvensiz davranışlarda bulundukları bilinmektedir
(Kepir, 1983, s.104).
• Stres de iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan psikolojik faktörler-
den bir diğeridir. Nedeni her ne olursa olsun işçinin karşı karşıya bulunduğu
ve başetmekte zorlandığı sorunlar (ailevi sorunlar, beğenilmeyen iş ve mes-
lek, gerçekleşmeyen hayaller, iş güvencesinin olmaması, tehlikeli ortamlarda
çalışma, ekonomik sorunlar, işten çıkarılma korkusu vb) birer stres kaynağı
olup işçinin iş kazasına uğrama ihtimalini artırmaktadır. İster sosyal hayatta
isterse çalışma hayatında olsun bireyden beklenenler, bireyin karşılayabil-
diklerinden ve verebildiklerinden fazlaysa bireyin hissettiği stresin düzeyi de
artmaya başlayacaktır. Bu da, hem psikolojik bazı sorunların ortaya çıkması-
na hem de iş kazalarının artmasına neden olacaktır (Gerek, 2006, s.34).
• Yapılan işe ve ortama uyum (konsantrasyon) sorunu da iş kazalarının meyda-
na gelmesinde etkili olan psikolojik faktörlerden biridir. SGK’nın 2015 yılına
ilişkin iş kazalarının iş saatlerine göre dağılımını gösteren tablo 2.3 incelen-
diğinde, iş kazalarının en çok sabah 09:00 ile 11:00 arasında meydana geldi-
ği görülmektedir. Vasıfsız işçilerin çoğunlukta olduğu ülkemizde çalışanların,
günün ilk saatlerinde yaptıkları iş üzerinde gerekli uyumu ve konsantrasyonu
sağlayamamaları nedeniyle iş kazalarının meydana geldiği düşünülmektedir.
Kod İş Saatleri Erkek Kadın Toplam Çizelge 2.3

00 00:00 00:59 2.976 591 3.567 5510 Sayılı Kanunun
4-1/a Maddesi
01 01:00 01:59 3.698 506 4.204 Kapsamındaki
02 02:00 02:59 3.402 512 3.914 Sigortalılardan İş
03 03:00 03:59 2.974 475 3.449 Kazası Geçirenlerin İş
Kazasının Meydana
04 04:00 04:59 2.617 445 3.062
Geldiği Saatlere
05 05:00 05:59 2.751 494 3.245 ve Cinsiyete Göre
06 06:00 06:59 2.713 585 3.298 Dağılımı, 2015
07 07:00 07:59 4.458 1.249 5.707
08 08:00 08:59 10.846 1.936 12.782
09 09:00 09:59 17.524 2.500 20.024
10 10:00 10:59 19.913 2.909 22.822
11 11:00 11:59 21.135 3.045 24.180
12 12:00 12:59 9.796 2.120 11.916
13 13:00 13:59 12940 2.072 15.012
14 14:00 14:59 17.295 2.603 19.898
15 15:00 15:59 16.321 2.834 19.155
16 16:00 16:59 14.357 2.336 16.693
17 17:00 17:59 10.960 1.807 12.767
18 18:00 18:59 6.367 1.293 7.660
19 19:00 19:59 5.415 952 6.367
20 20:00 20:59 4.811 910 5.721
21 21:00 21:59 4.969 881 5.850
22 22:00 22:59 4.527 847 5.374
23 23:00 23:59 4.157 723 4.880
99 Bilinmeyen-Unk. 0 0 0
Toplam 206.922 34.625 241.547
Kaynak: SGK 2015 Yılı İstatistik Yıllığından derlenmiştir.

• İhmalkârlık da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan faktörlerden

biridir. İşçilerin sağlığını ve güvenliğini koruma yükümlülüğü, mevzuatla
işverene ve işçilerin kendilerine verilmiştir. Buna rağmen işçilerin, mev-
zuatla kendilerine verilmiş olan bu yükümlülüğe aykırı olarak ihmalkâr
davrandıkları görülmektedir. İşçilerin, iş sağlığı ve güvenliği konusunu
yeterince önemsememelerinin nedeni de iş güvenliği bilincinin yeterince
oluşmaması ve çoğu kez bilgisizlik nedeniyle karşı karşıya kalabilecekleri
tehlikelerin ciddiyetinin farkında olmamalarıdır. İşçilerin, büyük bir kıs-
mının vasıfsız ve eğitim seviyesinin düşük olması gözönünde bulundurul-
duğunda basit ihmallerin bile ciddi iş kazalarına neden olabildiği görül-
mektedir.
Fiziksel ve Mekanik Çevre Koşullarına Bağlı Nedenler

(Teknik Nedenler)
Sanayi Devrimi ile başlayan teknolojik gelişmelerin artarak devam ettiği günü-
müzde bu gelişmeler işçileri birçok tehlike ile karşı karşıya bırakmaktadır. İşçi-
lerin kullandıkları veya temas etmek zorunda kaldıkları makine, tesisat, cihaz,
İş kazalarına yol açan fiziksel araç ve gereçlerden veya bulundukları ortam koşullarından kaynaklanan kazalar
ve mekanik çevre koşullarına tamamen maddi nedenlere dayandığı için fiziksel ve mekanik çevre koşullarına
bağlı nedenler şunlardır:
• Makinelerin yol açtığı bağlı teknik nitelikteki iş kazaları olarak kabul edilmektedir.
kazalar, İşyerlerinde, fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı olarak teknik neden-
• Üretim organizasyonunun
yol açtığı kazalar, lerden meydana gelen iş kazaları başlıca üç başlık altında ele alınabilir. Bunlar
• Çevresel faktörlerin yol makinelerin yol açtığı kazalar, üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar ve çev-
açtığı kazalar.
resel faktörlerin yol açtığı kazalardır.
Makinelerin yol açtığı kazalar, fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı
teknik nitelikteki iş kazalarından ilkidir. Günümüzde, makinenin girmediği iş-
yeri neredeyse yok gibidir. Özellikle sanayi işletmelerinde yoğun olarak makine
kullanılmaktadır. Üretimde yer alan makinelerin vazgeçilmezliği ve çokluğu da
kaza ihtimalini artırmaktadır. Makinelerden kaynaklanan başlıca kaza nedenleri
şunlardır (Gerek, 2006, s.29):
• Makinenin üretimi sırasında bilinmeyen veya öngörülemeyen tehlikeli bir
yönünün makinenin kullanılmaya başlamasından sonra fark edilmesi,
• Makinenin üretim hatası nedeniyle arızalı olması,
• Makinenin standartlara uygun olmayan şekilde üretilmiş olması,
• Makinenin kapasitesinin aşırı zorlanması,
• Makineler için gerekli bakım ve onarım işlemlerinin ve periyodik bakımla-
rının zamanında yapılmaması,
• Makinelerin asıl kullanım alanları ve amaçları dışında kullanılması,
• Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması,
• Makinelerin koruyucularının olmaması veya varsa bile devre dışı bırakılmasıdır.
Üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar, fiziksel ve mekanik çevre ko-
şullarına bağlı teknik nitelikteki iş kazalarının ikinci grubunu oluşturur. İşveren,
mal veya hizmet üretmek için işyerinde işçiler ile maddi olan ve olmayan un-
surlarla birlikte bir üretim organizasyonu oluşturmaktadır. Bir kısım iş kazası da
işveren tarafından kurulan bu üretim organizasyonundan kaynaklanmaktadır. Bu
kazaların başlıca nedenleri şunlardır (Gerek, 2006, s.30):
• Mühendislik bilgisinin veya makinelerin kurulacağı alanın yeterli olmama-
sı nedeniyle üretim organizasyonun yanlış planlanması ve uygunsuz yerleş-
tirilmiş olması,
• Makinelerin kullanımının ve çalıştırılma düzeninin insanın doğasına ve

yapısına uyumlu olmaması (ergonomik olmaması),
• İşe alınırken işçinin işe uygun olup olmadığına dikkat edilmemesi yani işçi
seçiminde titiz davranılmaması,
• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli tüm tedbirlerin alınmamış olması,
• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli araç ve gereçlerin eksik olması,
• İşçilere, genel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi ile kullanacağı makine, araç ve
gereçlerle ilgili yeterli eğitimin verilmemiş olması,
• İşverenin ve devletin iş sağlığı ve güvenliği denetimine gereken önemi gös-
termemesi,
• Yeterli iş güvenliği uzmanının bulunmaması, bulunanların da işyerlerinde
istihdam edilmesinden kaçınılmasıdır.
Yukarıdaki nedenler incelendiğinde, bunların büyük bir çoğunluğunun işve-
rene ek bir maliyet yükleyeceği görülebilir. Bu nedenle birçok işveren, bu maliyet-
lere katlanmak istememektedir. Çünkü kısa dönemde alınan iş güvenliği önlem-
lerinin maliyeti iş kazalarının maliyetinden yüksektir. Oysa yapılan araştırmalar,
uzun vadede iş güvenliği önlemlerinin maliyetinin iş kazalarının maliyetinden
daha düşük olduğunu göstermektedir.
İş güvenliği maliyetlerine katlanma ile işyeri büyüklüğü arasında da yakın bir
ilişki vardır. Tablo 2.4 incelendiğinde, küçük ve orta ölçekli işyerlerinde çalışan
işçilerin daha fazla iş kazasına uğradıkları görülmektedir.
Kadın İşyerinde Çalışan Sigortalı Sayısı Kadın Erkek Toplam Çizelge 2.4
5510 Sayılı Kanunun
0 0 Çalışan (Kendi hesabına çalışan) 0 0 0 4-1/a Maddesi
1 1-3 Çalışan 5.339 405 5.744 Kapsamındaki
1 4-9 Çalışan 11.682 1.409 13.091
Sigortalılardan İş
Kazası Geçirenlerin
2 10-20 Çalışan 16.872 1.981 18.853 İşyerinde Çalışan
2 21-49 Çalışan 30.403 3.960 34.363 Sigortalı Sayılarına
ve Cinsiyete Göre
3 50-99 Çalışan 25.735 3.595 29.330 Dağılımı 2015
3 100-199 Çalışan 32.105 5.270 37.375
3 200-249 Çalışan 10.910 2.081 12.991
4 250-499 Çalışan 29.797 6.150 35.947
5 500-999 Çalışan 20.110 4.934 25.044
5 1000 + Çalışan 23.969 4.840 28.809
9 Bilinmeyen 0 0 0
TOPLAM 206.922 34.625 241.547
Kaynak: SGK 2015 Yılı İstatistik Yıllığından derlenmiştir.
Çevresel faktörlerin yol açtığı kazalar, teknik nitelikteki iş kazalarının üçün- İş kazalarına yol açan çevresel
cü grubunu oluşturmaktadır. İş kazası, üretimin yapıldığı işyerinde meydana faktörler şunlardır:
• Gürültü,
gelmektedir. Dolayısıyla, çalışılan işyerinin gürültü, aydınlatma, ısı ve nem ve • Aydınlatma,
radyasyon gibi çevre koşulları iş kazalarının meydana gelmesinde ve artmasında • Isı ve nem,
• Radyasyon.
etkili olmaktadır. Aşağıda bu faktörlerle ilgili kısa açıklamalara yer verilecektir.
• Gürültü, rahatsız edici ve istenmeyen ses olarak tanımlanmaktadır. Gürül-
tünün kaynağı sestir. Katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabilen sesin miktarı,
frekans ile ölçülmektedir. Sesin bir saniye içerisindeki titreşim sayısına se-
sin frekansı denilmektedir. Sesin bir saniye içerisindeki titreşim sayısı, bi-
rim olarak Hertz (Hz) ile gösterilmektedir (Arıcı, 1999, s.183). Dalga boyu
ise bir ses dalgasının oluşması için sesin aldığı yoldur. Sesin hızı normal
koşullarda, havada 340, tahtada 4000-6000, suda 3000-5000, çelikte ise
8000 m/s’dir. Sesin bir desimetre küp (dm3) alandaki miktarına desibel adı
verilmekte ve dB(A) ile gösterilmektedir. Ses düzeyi, 85-95 dB(A) üzerinde
ve sürekli gürültü olan işyerlerinde gürültüye bağlı işitme kayıpları ve diğer
rahatsızlıklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle de birçok ülkede, 85 veya 95
dB(A) sanayide aşılmaması gereken gürültü düzeyi olarak kabul edilmiştir.
Özellikle, 85-95 dB(A)’dan sonra iç kulak etkilenmeye başlamakta ve işit-
me kayıpları ortaya çıkmaktadır (Erkan, 1983, s.88). 2013 yılında yürür-
lüğe giren Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair
Yönetmelik’e (RG, T.28.07.2013, S.28721) göre, ülkemizde günlük 8 saatlik
bir işte gürültü maruziyet sınır değeri 87 dB(A) olarak belirlenerek, bu sı-
nırın aşılamayacağı hüküm altına alınmıştır. Gürültünün temel kaynağı, iş-
yerlerindeki makinelerdir. Gürültülü ortam ve gürültü nedeniyle meydana
gelebilecek işitme kayıpları, işçiler arasındaki iletişimi engellediği için ciddi
tehlikelere neden olmaktadır. Bu tür ortamlarda, gerek işçilerin birbirlerini
duymaları gerekse hareketli makinelerin sesli uyarılarını duymaları oldukça
zor olduğundan gürültü, iş kazalarını artıran önemli bir çevresel faktör ha-
line gelmektedir. Yapılan bir araştırmada, gürültü düzeyinin yüksek olduğu
bir işyeri izlenmiş ve burada işçiler kulak koruyucusu kullanmaya başla-
dıktan sonra iş kazalarında, işe devamsızlıkta ve tıbbi sorunlarda önemli
ölçüde azalma olduğu görülmüştür (Selcan, 1985, s.39; Orhun, 1983, s.112;
Arıcı, 1999, s.186; Yelekçi, 2006, s.97; http://www.bilgin.net/GurultuSelcu-
kOzdmr.htm).
Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik metni

için http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=mevzuat&id=3 adresleri-
ne bakabilirsiniz.
• Aydınlatma da iş kazaları açısından önemli bir faktördür. Aydınlatma, iki şe-

kilde sağlanabilir. Bunlardan biri güneş ışığından yararlanarak yapılan doğal
aydınlatma, ikincisi de yapay aydınlatmadır. Doğal aydınlatmada, ışığın bol
ve homojen dağılmasına dikkat edilmelidir. Yapay aydınlatma yapılan du-
rumlarda da, yapılan aydınlatmanın görmeyi kolaylaştırmasına, rahat görme
koşullarının yaratılmasına, bakımının kolay olmasına ve sağlam ve kullanışlı
aydınlatma elemanları seçilmesine dikkat edilmelidir (Selcan, 1985, s.39). İş-
yerinin konfor şartları arasında yer alan aydınlatmada genel ilke, her türlü iş
ortamı için gerekli aydınlatmanın deneysel olarak tespit edilmesi ve en uygun
düzeyin sağlanmasıdır. Aydınlatma birimi, lüksmetredir.
İşyerlerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde gürültüden kaynaklanan

1 riskler değerlendirilirken nelere dikkat edilmelidir?
Aydınlatmanın yeterli olması, iş kazalarının önlenmesi kadar işçilerin göz sağ-

lığının korunması bakımından da önem taşımaktadır. Çalışma ortamında görme-
yi zorlaştıran parlama, renk uyumsuzluğu, fazla ışık, yetersiz ışık, düşük kontrast,
gereksiz gölgeleme, göz alıcı ışık, ışık kaynağında titreşim gibi ortam koşulları
hem işçilerin verimliliği üzerinde olumsuz etkiler yapmakta hem de göz sağlığı
üzerinde gözlerde sulanma, batma, kuruluk, baş ağrısı, mide bulantısı, stres ve
yorgunluk gibi olumsuz etkiler yapmaktadır (Erkan, 1983, s.84; Arıcı, 1999, s.198;
Selcan, 1985, s.37).
• Isı ve nem de rahat bir çalışma ortamı sağlanması bakımından bir başka
çevresel faktördür. Isı, havanın sıcaklık derecesini ifade eden bir kavramdır.
Ölçü birimi, santigrattır (°C). Nem ise havada bulunan su miktarını ifade
eder. Birimi, gram/metreküptür (gr/m3) ve higrometre ile ölçülür. Nem
ölçümlerinde mutlak nem, bağıl nem ve spesifik nem hesaplanmaktadır.
Mutlak nem, birim hacimdeki nem miktarıdır. Bağıl nem, havadaki nem Mutlak Nem: Birim
miktarının o havanın alabileceği maksimum neme olan oranıdır. Birimsel hacimdeki nem miktarıdır.
olarak verilir ve sıcaklık ile ters orantılıdır. Spesifik nem ise bir gazda bu- Bağıl Nem: Havadaki
lunan su buharı ağırlığının gaz ağırlığına olan oranıdır. İşyerinin konfor nem miktarının o havanın
alabileceği maksimum neme
şartlarının sağlanabilmesi için ısının ve nemin belirli bir düzeyde olması olan oranıdır.
gerekmektedir. Yapılan işin türüne ve yapıldığı ortama göre farklılık gös-
termekle birlikte kapalı yerlerde yürütülen işler için ortam sıcaklığının 12 Spesifik Nem: Bir gazda
bulunan su buharı ağırlığının
ila 22 °C arası olması normal kabul edilmektedir. Yapılan bir araştırma- gaz ağırlığına olan oranıdır.
da, hafif aktivite gerektiren işlerde yaklaşık 18 °C’nin, ağır fiziksel aktivite
gerektiren işlerde de yaklaşık 12-15 °C’nin optimum ısı düzeyi olduğu ve
bu düzeydeki ısının verimliliği artırdığı bulunmuştur. Nem bakımından da
normal sınırlar yapılan işin türüne ve yapıldığı ortama göre farklılık göster-
mektedir. Bununla birlikte, ortamdaki bağıl nemin %30-75 arasında olması
normal kabul edilmektedir (Erkan,1983, s.87). Normalden sıcak ortamlar,
çalışan üzerinde kas gücünde azalma, yorgunluk, nabız hızlanması, baş ağ-
rısı, sıkıntılı nefes alma gibi etkiler yaparken normalden soğuk ortamlar
da reflekslerin zayıflamasına neden olmaktadır. Nem de ortam sıcaklığına
bağlı olarak farklı etkiler yapmakla birlikte yüksek nem oranlarında bitkin-
lik, solunumun sıklaşması, kalp atışlarının hızlanması ve baş dönmesi gibi
etkiler ortaya çıkmaktadır. Nemin düşük olduğu durumlarda da konuşma
güçlüğü, solunum yollarının kuruması ve buna bağlı rahatsızlıklar ortaya
çıkmaktadır (Arıcı, 1999, s.194). Isı ve nem normal sınırlar dışına çıkıl-
dığında iş kazalarını artırıcı bir faktör olarak görülmektedir. Yapılan bir
araştırmada, 18 °C altında ve üstünde iş kazalarının arttığı gözlenmiştir.
Yine bir başka araştırmada, uygun havalandırma sistemleri ile ortam sı-
caklığının 32 °C’den 27 °C’ye indirildiğinde iş kazalarında 2/3 oranında bir
azalma sağlandığı görülmüştür (Orhun, 1983, s.114; Selcan, 1985, s.42).
• Radyasyon da iş sağlığı ve güvenliğini etkileyen bir diğer çevresel faktördür.
Birçok işçi, çalışırken kimyasal maddelerin yanı sıra radyasyona da maruz
kalmaktadır. Işık dışındaki hiçbir radyasyon türü gözle görülmemektedir.
Yapay ışık (floresan) ve radyo frekansı düşük riskli radyasyon türleridir.
Ancak işçiler, çalışma ortamlarında çok daha tehlikeli radyasyon türlerine
maruz kalmaktadırlar. Genel olarak elektromanyetik, ses ve parçacık olmak
Radyasyon türleri şunlardır: üzere üç tür radyasyon biçimi vardır. Radyasyon türleri arasında yer alan
• Elektromanyetik,
- İyonize radyasyon, elektromanyetik radyasyonun iki türü vardır. Bunlar, iyonize olan radyas-
- İyonize olmayan radyasyon yon ve iyonize olmayan radyasyondur. Radyoaktif olarak da tanımlanan
• Ses, iyonize radyasyon, radyasyonun en tehlikeli türüdür. Röntgen, gamma
• Parçacık.
ışınları, radyoizotoplar ve nötron iyonize radyasyondur. Radyasyona ma-
ruz kalınması durumunda hasarın büyüklüğü maruz kalınan radyasyonun
gücüne ve maruz kalınan süreye göre değişmektedir. İyonize olmayan rad-
yasyon ise sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır ve daha zararsız olarak
nitelendirilmektedir. Bunlar, radyo dalgaları, mikro dalgalar, kızıl ötesi, gö-
rünür ışık ve mor ötesi ışıktır. Ancak yine de bu tür radyoaktif maddelerin
dikkatli kullanılması tavsiye edilmektedir. Sanayide kesme ve delme işle-
rinde kullanılan lazer ışınları da dikkatsiz davranılması durumunda anlık
yaralanmalara neden olmaktadır (Tuna, 1991, s.51).
Meslek Hastalıklarının Nedenleri

Meslek hastalıklarına Meslek hastalıklarının büyük bir kısmı sanayideki gelişmelere paralel olarak yeni
neden olan başlıca faktörler teknolojik olanakların ve yeni maddelerin üretimde kullanılması sonucu ortaya
şunlardır:
• Kimyasallar, çıkmıştır. Bu bakımdan, çalışma ortamı ile ilgili yeniliklerin sürekli takip edilerek
• Tozlar, meslek hastalıklarına neden olabilecek faktörleri tespit edip bunlara karşı önlem
• Mikroorganizmalar,
• Fiziksel faktörler. alınması gerekmektedir. Meslek hastalıklarına neden olan başlıca faktörler kimya-
sallar, tozlar, mikroorganizmalar ve fiziksel faktörlerdir.
Kimyasallar
Kimyasal maddeler, işçilerin sağlığını etkileyen faktörlerin başında gelmektedir.
Kimyasal faktörler de kendi içinde madenler, çözücüler (solventler), zehirli gaz-
lar, asit, boyalar, pestisitler (haşere öldürücüler) ve plastik maddeler olmak üzere
sınıflandırılmaktadır.
Madenler, iş sağlığı ve güvenliği yönünden doğrudan bir risk faktörü olma-
makla birlikte topraktan çıkarılma ve işlenme sürecinde solunum ve temas yoluyla
vücuda alınması nedeniyle meslek hastalıklarına yol açan bir risk haline gelebil-
mektedirler. Ancak, bazı madenler var ki diğer madenlerle karşılaştırıldığında işçi
sağlığı açısından ciddi sakıncalar doğurabilmektedir. Bunların başında, kurşun ve
cıva gelmektedir. Cıva, kurşundan sonra sanayide en yaygın kullanılan madendir.
Boya sanayisinde, ölçü aletlerinin ve tarım ilaçlarının yapımında kullanılan son
derece tehlikeli bir madendir. Sağlık üzerindeki olumsuz etkileri arasında diş eti
hastalıkları, kesik kesik konuşma, titreme ve kramplar, karaciğer ve böbrek fonksi-
yonlarında bozukluklar bulunmaktadır. Kurşun ise insanın kullanmayı öğrendiği
ilk metaldir. Kurşun da en az cıva kadar tehlikeli bir maddedir. Ağız ve solunum
yoluyla vücuda giren kurşun kanda birikebilen bir maden olup belirli bir yoğun-
luğa ulaştığında kurşun zehirlenmesine neden olmaktadır. Ayrıca sindirim sitemi
sorunları, kansızlık, baş ağrısı ve eklem ağrısı ile alt kesici dişlerde gri-mavi Bur-
ton çizgisi başlıca belirtileri olup sinir sistemi, sindirim sistemi ile kan yapıcı sis-
temde ciddi hasarlara neden olmaktadır (Arıcı, 1999, s.201; Bilir, 2004, s.53, 113).
Çözücüler (Solventler), sanayide en çok kullanılan ve meslek hastalıklarına
neden olan kimyasallardan biridir. Çözücüler temas, sindirim ve solunum yoluy-
la vücuda girmekte ve solunum sistemi, sinir sistemi, cilt ve kan yapıcı sistemde
olumsuz etkiler yapmaktadır. En tehlikelilerinden biri, benzendir (benzoldür).
Ekonomik ve iyi bir eritici olması nedeniyle sanayide çok yaygın kullanılmaktadır
(Bilir, 2004, s.299; Yelekçi, 2006, s.107; Gerek, 1989, s.434).
Zehirli gazlar, işyerlerinde üretim sırasında ortaya çıkabildikleri gibi üretim

için kullanılan gazların sistemdeki kaçak nedeniyle çalışma mekânına yayılma-
sı şeklinde de ortaya çıkabilmektedir. Gazlar, solunum yoluyla vücuda girerek
solunum yollarını, merkezi sinir sistemini ve dolaşım sistemini olumsuz etki-
lemektedir. Çalışma hayatında, işçileri en çok etkileyen zehirli gazların başında
karbonmonoksit, klor, amonyak, kükürtlühidrojen ve kükürtdioksit gelmektedir
(Yelekçi, 2006, s.109; Arıcı, 1999, s.204).
Asitler, sanayide yaygın olarak kullanılan kimyasalların başında gelmektedir.
Asitler de temas, sindirim ve solunum yoluyla vücuda girmekte, cilt üzerinde yan-
ma bozulma ve tahrişe neden olmakta, solunum sistemini ve gözleri olumsuz et-
kilemektedir. Örneğin, günümüzde PVC’den demir-çeliğe, organik madde üreti-
minden gıda sektörüne kadar hemen hemen tüm alanlarda kullanılan hidroklorik
asit, sağladığı kolaylıkların yanında zehirli bir madde olup insan dokuları başta
olmak üzere birçok yüzeye büyük hasar vermektedir. Bu nedenle, bu asit ve diğer
asit türleri ile çalışılırken güvenlik önlemleri en üst düzeyde tutulmalıdır.
Boyalar da içinde bulunan kimyasallar nedeniyle meslek hastalıklarına yol
açan önemli bir risk faktörüdür. Boyalar, vücuda temas ve solunum yoluyla gir-
mektedirler. Özellikle, sentetik ve madeni boyalardan oluşan inorganik boyalar
içerdikleri azot, metan, arsenik, kurşun, cıva, kadmiyum gibi kimyasallar nedeni
ile işçi sağlığı açısından tehlike yaratmaktadırlar. Boyalar genellikle göz, akciğer,
ağız ve burunda tahrişe neden olmakta, kansere yol açabilmekte ve sinir sistemini
olumsuz etkilemektedir (Arıcı, 1999, s.205).
Haşere öldürücüler (pestisitler), insan sağlığı açısından oldukça tehlikeli
kimyasal maddelerdir. Pestisitlerin bit, pire, sinek gibi küçük canlıları öldüren in-
sektisitler, zararlı bitkileri öldüren herbisitler, fare ve sıçan gibi hayvanlara karşı
kullanılan rodensitler ve mantarlara karşı kullanılan fungusitler olmak üzere dört
türü bulunmaktadır. Bunlar, en çok bu maddeleri üreten ve kullanan kişileri etki-
lemekte olup vücuda ağız, solunum ve temas ile girmektedir. Özellikle solunum
sistemi, sinir sitemi ve kan yapıcı sistemi olumsuz etkileyen pestisitler, yüksek
düzeyde maruz kalınması durumunda öldürücü olabilmektedir.
Plastik maddeler de son yıllarda farklı kullanım alanları ile sanayide yaygın
olarak kullanılan kimyasalların başında gelmektedir. Yaygın olarak kullanılması
nedeniyle çevre kirlenmesine neden olan faktörler arasında da ön sıralarda gel-
mektedir. En çok kullanılan plastiklerin başında polietilen gelmektedir. Plastikler
nihai ürün anlamında işçi sağlığı açısından çok zararlı değildir. Plastiklerin zararlı
olmasının nedeni, üretiminde ana madde olarak kullanılan polietilen, polipropi-
len, polyamid, polikarbonat ve polyester gibi maddelerdir. Bu maddeler, zehir-
lenmelere yol açmakta, ciltte, sindirim sistemi ve sinir sistemi üzerinde olumsuz
etkiler yapmaktadır (Arıcı, 1999, s.207).
Yukarıda verilen kimyasalların yol açtığı sağlık sorunları dikkatlice incelendi-
ğinde bu maddelerin genellikle sinir sistemi, sindirim sistemi, solunum sistemi,
kan yapıcı sitem gibi temel sistemlerde ve ciltte hasarlara yol açtığı görülmektedir.
Ciltte yani deride meydana gelen meslek hastalıklarına mesleki deri hastalıkla- Mesleki Deri Hastalıkları:
rı denmekte ve bu tür meslek hastalıkları tüm meslek hastalıkları içinde yaklaşık Ciltte yani deride meydana
gelen meslek hastalıklarıdır.
%60’lık bir orana sahip bulunmaktadır. İnsanlar, cilt yolu ile sürekli dış dünya ile Mesleki deri hastalıkları, tüm
temas halindedirler. İnsanların günlük hayatta kullandığı sabunlar, deterjanlar, te- meslek hastalıkları içinde
yaklaşık %60’lık bir orana
mizlik malzemeleri, kolonya, parfüm vb maddeler, boyalar, ilaçlar bile deri hasta- sahiptir.
lıklarına neden olabilmektedir. Sanayide çalışanların ise buralarda kullanılan kim-
yasal maddeler nedeniyle deri hastalıklarına yakalandıkları görülmektedir. Krom,

nikel gibi maddelerle kaplama işleri, makina yağları (madeni imalat ve makina
sanayi), kömür distillasyonu işleri, çimento, inşaat işleri, radyoaktif maddelerle ya-
pılan çalışmalar mesleki deri hastalıklarının görüldüğü işler olarak kabul edilirler
(Gerek, 2006, s.36).
Tozlar
Tozlar, ülkemizde meslek hastalıklarına yol açan faktörlerden bir diğeridir. Gün-
lük hayatımızda her zaman karşılaştığımız bir sorun olan toz, sanayide bazı işkol-
larında çalışan işçilerin sağlığını olumsuz etkilemektedir. Toz, solunum yolları ile
vücuda girmekte ve tozun cinsine, ortamdaki yoğunluğuna, kişilerin duyarlılığına
ve soludukları miktara bağlı olarak basit bir tahrişten, bronşite, mesleki akciğer
hastalıklarına ve hatta kansere kadar değişen etkiler gösterebilmektedir. Maden-
cilikte kömür, cıva, krom, bakır, demir, asbest ocaklarında delme, kazma, yükle-
me, lağım atma ve benzeri işlerde toz oluştuğu gibi çıkarılan cevherin işlenmesi,
yıkanması, elenmesi, zenginleştirilmesi işlemlerinde de tozlar ortama yayılabil-
mektedir. Sanayide, dökümhanelerde, toprak, seramik işlerinde çimento asbestli
malzeme üretimi, çırçır ve pamuklu dokuma endüstrisinde de tozlar meslek has-
talığı yapabilmektedir. İnsan sağlığına etkileri bakımından bunlar çeşitli gruplara
ayrılabilir. Silis, kömür, asbest, talk akciğer dokusunda bozulmalara yol açmakta,
kurşun, kadmiyum, krom, mangan akciğerden kana geçerek çeşitli organlarda
zehirlenme yapmakta, asbest, arsenik, kromatlar, nikel kansere neden olmakta,
uranyum, toryum, radyum tuzları radyoaktif etki yapmakta, pamuk, kendir, sa-
man, yün alerji yapmaktadır. Demir oksitler, barit, kireç taşı gibi tozlarda akci-
ğerde birikmekte ve hastalığa neden olmaktadır (Gerek, 1989, s.435). Son yıllarda
tozlardan kaynaklanan silikozis hastalığı ciddi artış göstermiştir. 2010 yılında teş-
his edilen 533 meslek hastalığının 99’u silikozis vakasıdır (http://www.sgk.gov.tr/
wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler).
Mikroorganizmalar
Mikroorganizmalar, mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açan biyolojik faktörlerdir.
Bunlar kendi aralarında virüsler, bakteriler, parazitler ve mantarlar olmak üzere
türlere ayrılmaktadır. Biyolojik faktörler, genellikle işçilere bulaşmakta ve enfeksi-
yona yol açmaktadır. Mikroorganizmaların yol açtığı mesleki bulaşıcı hastalıklar
hayvanlardan insanlara geçen mesleki bulaşıcı hastalıklar, çalışma ortamından
(toprak, su, hava) bulaşan mesleki hastalıklar ve virütik mesleki enfeksiyon hasta-
lıkları olmak üzere üç başlıkta ele alınabilir.
Mikroorganizmaların yol açtığı Hayvanlardan insanlara geçen mesleki hastalıkların başlıcaları şarbon, bru-
mesleki bulaşıcı hastalıklar 3
başlıkta ele alınabilir: sella, domuz yılancığı, kuduz ve veremdir.
• Hayvanlardan insanlara • Şarbon, genelde ot yiyen hayvanlarda görülen ve bu hayvanlarla temas ya
geçen mesleki bulaşıcı da bunların besin olarak tüketilmesiyle insana bulaşan, bakterilerin yol aç-
hastalıklar,
• Çalışma ortamından tığı bir hastalıktır. Solunum yoluyla da bulaşabilmektedir. Özellikle tarım
(toprak, su, hava) bulaşan işçilerinde, tabakhane işçilerinde, kasaplarda, veterinerlerde ve yün işçile-
mesleki hastalıklar,
• Virütik mesleki enfeksiyon rinde görülür. Akciğerleri ve sindirim sistemini olumsuz etkilemektedir.
hastalıkları. • Brusella da hayvanlardan insanlara geçen meslek hastalıklarından biridir.
Malta humması adı da verilen bu hastalık, hayvanlarla doğrudan temas
veya koyun, keçi, sığır, manda gibi hayvanların etleri, süt ve idrar gibi vücut
sıvıları, enfekte süt ile hazırlanan süt ürünleri aracılığı ile insanlara bulaş-
maktadır. Solunum yoluyla da bulaşabilmektedir. Titreme ile yükselen ateş,
kas ve büyük eklem ağrıları ile seyreden bir hastalıktır. Bu hastalık da daha
çok çiftçiler, hayvan bakıcıları, veterinerler ve mezbahalarda çalışanlar ile
kasaplarda görülmektedir.
• Domuz yılancığı hayvanlardan insanlara geçen bir deri hastalığıdır. Genel-
likle derideki küçük bir sıyrık, yara, çıban, egzama gibi derinin bütünlü-
ğünün bozulduğu ve yıprandığı durumlarda hastalığa neden olan organiz-
malar deriden girip vücuda yerleşmekte ve deride hasta bölgede ağrı ve
kırmızı, gergin bir şişkinliğe neden olmaktadır. Hastalığın belirtileri ara-
sında ağrı, ateş, titreme bulunmaktadır. Ülkemizdeki yılancığın en çok yer-
leştiği bölge, bacakların dizden aşağı kısmıdır.
• Kuduz da hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalıktır. Hayvanların sal-
yasında bulunan ve genellikle ısırma suretiyle bulaşan kuduz hastalığında
sinir uçlarından içeri giren virüs, sinir yolunu takip ederek merkezi sinir
sistemine ulaşmaktadır. Beyinde hemen sadece gri cevherde çoğalan virüs
yeniden otonom sinirler yolu ile tükürük bezleri, böbrek üstü bezi, böbrek,
akciğer, karaciğer, kaslar, deri ve kalp gibi diğer organlara ulaşmakta ve bu
organları etkileyerek ölümcül sağlık sorunlarına neden olmaktadır.
• Verem, hem hayvandan insana hem de insandan insana geçen ve solunum
yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Tıp literatüründeki adı ile tüberkülozdur. Bi-
linen en eski hastalıklardan biri olmasına ve 50 yıldır tedavisinin mümkün
olmasına rağmen hala dünyada en yaygın ve ölümcül bulaşıcı hastalıkların
başında gelmektedir. Öksürük ve balgam çıkarma, en çok görülen belirti-
lerdendir. Bununla birlikte ateş, yorgunluk ve halsizlik, kilo kaybı ile iştah-
sızlık ve hazımsızlık gibi belirtileri de vardır.
Çalışma ortamından bulaşan mesleki hastalıklarının başlıcaları tetanoz, pa-
razitler ve mantar hastalıklarıdır.
• Tetanoz, topraktaki bakterinin derideki bir yara ve çizik gibi yollarla organiz-
maya girmesinden kaynaklanan bulaşıcı bir hastalıktır. Merkezi sinir sistemi-
ni etkileyen hastalıkta önce çene kaslarında görülen ağrılı kasılmalar (çene
kilitlenmesi) daha sonra bütün vücuda yayılmaktadır. Tedavi edilmezse çok
ağrılı kasılma nöbetleriyle sürmekte ve ölümle sonuçlanmaktadır.
• Parazitler de çalışma ortamından bulunan mikroorganizmalardır. Bit, pire,
kene ve tahtakurusu gibi parazitlerin yanı sıra bağırsaklara yerleşen tenya
(şerit) gibi parazitler bulunmaktadır. Bunlar, bir canlıya bağımlı olarak ya-
şayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar veren mikroorganizmalardır.
Bu canlılardan bazıları çok büyük boyutlara ulaşabilecek kadar erginleşe-
bilir. Bir parazit üzerinde yaşadığı canlının besinine ortak olarak yaşamını
sürdürmekte ve besinine ortak olması nedeniyle üzerinde yaşadığı canlının
zayıf düşmesine ve hastalanmasına yol açmaktadır. Bit, pire, kene gibi pa-
razitler el, ayak ve deride lezyonlara neden olmaktadır. Tenya ise sindirim
sistemi hastalıklarına neden olmaktadır. Parazitler karın ağrısı, ishal, kan-
sızlık, bağırsak tıkanması, büyümede gecikme, karaciğer-dalak büyümele-
ri, deri döküntüleri hatta ağır organ hasarlarına bile yol açabilmektedirler.
• Mantarlar, vücut yüzeyinde cildin üst tabakası, tırnak ve saç gibi yerlerde
hastalığa neden olan faktörlerdir. Mantar hastalıklarının çok sık görülmesi ve
son derece bulaşıcı olması nedeniyle deri hastalıkları içinde önemli bir yeri
vardır. Genelde insandan insana veya hayvandan insana geçebilir. Mantarlar,
etkilenen bölgede kaşıntı, cilt lezyonları ve kızarıklık, koyu veya açık renkli
değişik alanlar gibi belirti ve şikâyetlere neden olabilmektedirler.
Virütik mesleki enfeksiyon hastalıklarının en önemlileri viral hepatitler ve

AIDS’dir.
• Viral hepatitler, sağlık personelinin sıklıkla karşılaştığı viral hastalıkların
başında gelmektedir. Karaciğer iltihabı anlamına gelen hepatit, virüsle-
re bağlı olarak gelişmektedir. Genellikle karaciğerde büyümeye ve bazen
kalıcı hasar oluşmasına neden olmaktadır. Hepatit, virüsler dışında çeşitli
kimyasal maddeler, ilaçlar ve alkol kullanımı nedeniyle de oluşabilir. Viral
hepatit, en sık görülen bulaşıcı hastalıktır. Özellikle Hepatit B virüsü enfek-
siyonu gerek Türkiye’de gerekse dünyada yaygın ve ciddi sağlık sorunları-
nın başında gelmektedir. Sadece Hepatit B değil başta A ve C olmak üzere
tüm hepatit çeşitleri insan sağlığı açısından tehdit oluşturmaktadır.
• AIDS, bağışıklık sistemine yavaş yavaş nüfuz ederek vücudun enfeksiyon-
lara karşı direncini yok eden, bireyi çeşitli rahatsızlıklara karşı korunmasız
hale getiren ve sonunda ölümüne neden olan viral bir hastalıktır. Kan ve
kan ürünleri, sperm veya diğer cinsel sıvılar üzerinden insandan insana bu-
laşmaktadır. Hayvandan insana da geçebilmektedir. Ayrıca, plasenta ya da
süt yoluyla anneden bebeğe de geçmektedir. Hastalığa neden olan virüsün
öksürükle, hapşırıkla ya da el sıkışmak gibi olağan temaslarla bulaşmadığı
bilinmektedir.
Fiziksel Faktörler
Meslek hastalıklarına neden olan başlıca fiziksel faktörler elektromanyetik rad-
yasyonun türleri olan iyonize olan radyasyon ve iyonize olmayan radyasyon ile
gürültü ve titreşimdir.
• İyonize olan radyasyon, meslek hastalığına neden olan fiziksel bir faktördür.
Genel olarak elektromanyetik, ses ve parçacık olmak üzere üç tür radyasyon
biçimi vardır. Radyasyon türleri arasında yer alan elektromanyetik radyas-
yonun iki türü vardır. Bunlar, iyonize olan radyasyon ve iyonize olmayan
radyasyondur. İyonize olan radyasyon, radyasyonun en tehlikeli türüdür.
Röntgen, gamma ışınları, radyoizotoplar ve nötron iyonize radyasyondur.
İyonize olan radyasyon, insan vücudundan kolaylıkla geçerek vücudun
yapı taşları olan hücrelere hasar vermekte ve çeşitli kanser türlerine, ge-
netik hasarlara, anemiye, doğumsal bozukluklara neden olmakta, üreme
sağlığına olumsuz etkilemekte ve genetik bozukluklara neden olmaktadır.
İyonize radyasyonun kullanım alanlarının başında röntgen (tıbbi teşhis ve
tedavide) gelmektedir. Ayrıca sanayi röntgenografisi, sondaj ve yer sapta-
ma gereçleri, lüminizan boyalar, radyoaktif minerallerin çıkarılması, elde
edilmesi, taşınması, araştırma laboratuvarları gibi alanlarda da röntgenden
yararlanılmaktadır (Tuna, 1991, s.52).
• İyonize olmayan radyasyon ise sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır ve
daha zararsız olarak nitelendirilmektedir. Bunlar radyo dalgaları, mikro
dalgalar, kızıl ötesi ışın, görünür ışık, mor ötesi ışık ve lazerlerdir. Ancak,
yine de bu tür radyoaktif maddelerin dikkatli kullanılması tavsiye edilmek-
tedir. İyonize olmayan radyasyon, gözde katarakt gibi hastalıklara ve hasar-
lara, deride yanıklara ve hastalıklara neden olmakta, üreme sağlığı ve ha-
milelik üzerinde olumuz etkiler yapmakta, yorgunluğa, halsizliğe ve strese
neden olmaktadır (Tuna, 1991, s.52). İyonize olmayan bir tür radyasyon
olan kızıl ötesi ışınlar cam sanayi, dökümhaneler, haddehaneler, sac yapı-
mı, karpit yapımı, ergitme fırınları ve potalarında kullanılmaktadır.
• Gürültü, istenmeyen sestir. Havalı çekiçler, perçin işleri, bazı testere ve

planya makinaları, kırma değirmenleri, titreşimli elekler, taş kesme, gaz
türbinleri, kompresörler, aspiratörler, şahmerdanlar, buldozerler, ekskava-
töler, motor test atölyeleri, dizel motor makina daireleri sanayide kullanı-
lan, gürültülü çalışan makinelerdir (Gerek, 1989, s.436). Ses düzeyi, 85-95
dB(A) üzerinde ve sürekli gürültü olan işyerlerinde gürültüye bağlı işit-
me kayıpları ve diğer rahatsızlıklar ortaya çıkmaktadır. Gürültünün insan
sağlığı üzerindeki etkileri, iki grupta ele alınabilir. Bunlardan ilki, işitme
organına verdiği zararlar, ikincisi ise vücudun işitme organı dışındaki kı-
sımlarına verdiği zararlardır. Gürültünün işitme organına verdiği zararlar,
geçici işitme kayıpları ve sürekli işitme kayıplarıdır (Sabuncu, 1999, s.102).
Geçici işitme kayıpları, birkaç saat boyunca şiddetli gürültüye maruz kalan
kişilerde görülmektedir. Bu tür kayıpların ne zaman düzeleceği maruz ka-
lan kişinin fizyolojik özelliklerine, yaşına, gürültüye maruz kalma süresine,
nasıl bir gürültüye maruz kaldığına bağlı olarak değişmektedir. Sürekli işit-
me kaybı ise gürültülü ortamlarda uzun süre çalışma nedeniyle iç kulaktaki
tüy hücrelerinin tahrip olmasından dolayı kalıcı olarak ortaya çıkmaktadır
(Arıcı, 1999, s.186; Selcan, 1985, s.39; Orhun, 1983, s.112; http://www.bil-
gin.net/GurultuSelcukOzdmr.htm).
• Titreşim (vibrasyon), genellikle katı ortamlarda yayılan dokunma duyusu ile
algılanan alçak ve yüksek frekanslı bir enerji yayılımıdır. Titreşimin frekansı
saniyedeki titreşim sayısı olarak ve Hertz (Hz) birimi ile ölçülmektedir (Yiğit,
2011, s.175). Titreşim, istenmeyen bir hareket olup istenmeyen ses ve gürül-
tü oluşturmaktadır. Örneğin, motorlar, elektrik motorları ya da herhangi bir
makinenin çalışma sırasındaki hareketi istenmeyen titreşimler üretmektedir.
Titreşim vücuda, vücudun titreşimle temas ettiği yerden girmekte ve titreşi-
me maruz kalan kişilerde kas-iskelet, kalp-damar, mide-bağırsak sistemle-
rinde hastalıklara neden olmaktadır. Titreşimin çalışanlar üzerindeki etkisi,
el-kol titreşimi ve bütün vücut titreşimi olmak üzere iki kısımda değerlendi-
rilmektedir. El-kol titreşimi damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozuklukları-
na yol açmakta, bütün vücut titreşimi ise özellikle bel bölgesinde rahatsızlık
ve omurgada travmaya yol açmaktadır. 2013 yılında yürürlüğe giren Çalı-
şanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik’e (RG,
T.22.08.2013, S.28743) göre, ülkemizde günlük 8 saatlik bir işte el-kol titreşi-
mi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s olarak bütün vücut titreşimi için
ise günlük maruziyet sınır değeri 1,15 m/s olarak belirlenmiştir.
Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik metni için http://
www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=mevzuat&id=3 adresine bakabilirsiniz.
İŞ KAZALARINA VE MESLEK HASTALIKLARINA KARŞI

ALINABİLECEK ÖNLEMLER
İş sağlığı ve güvenliğini sağlamaya yönelik çalışmaların amacı, iş kazaları ve
meslek hastalıklarının ortaya çıkmasını önlemektir. Bu bakımdan iş kazaları ve
meslek hastalıklarının doğurabileceği zararları önlemenin yolu da, iş kazaları ve
meslek hastalıklarına yol açan nedenleri tespit ettikten sonra onlara karşı önlem
almaktan geçmektedir. Bu kapsamda yapılacak çalışmalar iş kazalarına karşı alı-
nabilecek önlemler, meslek hastalıklarına karşı alınabilecek önlemler ve işçilerin
sağlığını korumaya yönelik önlemler olarak sınıflandırılabilir.
İş Kazalarına Karşı Alınması Gereken Önlemler

Toplumun birçok kesiminin iş kazaları ve meslek hastalıklarına ilişkin doğrudan
ve dolaylı olarak sorumluluğu bulunmaktadır. Çünkü karşı karşıya bulunulan iş
sağlığı ve güvenliği sorunu toplumsal bir sorundur. Bu konuya ilişkin başta işve-
renler olmak üzere işçilere, sendikalara ve devlete önemli görevler düşmektedir.
İş Kazalarının Önlenmesinde İşverenlerin Rolü

İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi açısından işverenlerin konuya
yaklaşımları son derece önemlidir. İşverenlerin ister insancıl nedenlerle isterse
ekonomik nedenlerle olsun iş sağlığı ve güvenliği konusuna yapacakları her türlü
yatırım, üretimin ve verimliliğin artması şeklinde işletmeye geri dönecektir. Bu
amaçla yapılacak çalışmalar, işyerinin kuruluşundan itibaren başlamaktadır. İş-
veren, binanın yapımından makine ve tesisat seçilmesine ve kurulmasına kadar
geçen süreçte iş kazalarını önlemek ve işçilerin sağlığını korumak için gerekli her
türlü önlemi almak durumundadır. Bunun yanı sıra işyeri üretime geçtikten son-
ra da sürekli olarak önlem almaya devam edecektir. İşverenin,
• Güvenli çalışma koşullarını sağlayacak her türlü önlemi alması,
• İş sağlığı ve güvenliğine yönelik araç-gereçleri noksansız bulundurması,
• Özellikle makine koruyucularda herhangi bir sorun olup olmadığını denet-
lemesi,
• İşçilerin kişisel koruyucu donanımların kullanmasının sağlanması,
• İşçilere düzenli olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri vermesi,
• İşçilerin güvenli davranışlar içinde bulunup bulunmadığını denetlemesi,
• İş kazalarında, acil müdahale ve ilk yardım için uygun bir sistem kurması,
• İş kazalarına ilişkin kayıtları tutması ve tutulan kayıtları değerlendirmesi,
• İş sağlığı ve güvenliği alanında inceleme ve araştırmalar yapan bilimsel ku-
rum ve kuruluşları desteklemesi,
İş sağlığı ve güvenliği • İş sağlığı ve güvenliği mevzuatını titizlikle uygulaması,
sisteminin kurularak • İşçilerin sorunlarıyla ilgilenecek çalışma psikoloğunun bulundurulması
uygulanmasında gereken 4
yöntem şunlardır: iş kazaları ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesinde önemli katkılar sağla-
• Risk değerlendirme yacaktır. Bütün bu önlemleri alarak iş kazaları ve meslek hastalıklarından korunma-
(mühendislik revizyon),
• İnandırma ve özendirme, nın yolu işyerinde, sağlıklı işleyen bir iş sağlığı ve güvenliği sistemi kurmaktan geç-
• İşe uygun işçi seçme, mektedir. Bu sistemin kurulmasında da birbirini tamamlayan uygulanması gereken
• İş güvenliği disiplininin
sağlanması. dört ayrı yöntem vardır. Bunlar risk değerlendirme (mühendislik revizyon), inan-
dırma ve özendirme, işe uygun işçi seçme ve iş güvenliği disiplininin sağlanmasıdır.
Kişisel koruyucu donanım nedir?

2
Makine koruyucu donanım nedir?

3
Risk değerlendirme, işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikele-
rin çalışanlara, işyeri ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak
önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gereken çalışmalardır. Risk değerlen-
dirme aşamalarına geçmeden önce tehlike ve risk kavramlarını açıklamakta yarar
vardır. Tehlike, bir şeyin zarar verme potansiyelidir. Risk ise bir tehlikeye maruz
kalma sonucunda bir sakatlık ya da hastalık geçirme olasılığını ve ortaya çıkacak
sakatlık ya da hastalığın şiddetini ifade etmektedir. Risk değerlendirmesi birbirini
takip eden beş aşamadan oluşmaktadır (Risk Değerlendirme Esaslar, 2007, s.4):
• Risk değerlendirmesi çerçevesinde birinci aşamada, işyeri ile ilgili bilgi top- Risk Değerlendirme:
İşyerinde var olan ya da
lanmalıdır. Bunlar işyerinde çalışan işçilerin ve iş ekipmanlarının özellikle- dışarıdan gelebilecek
ri, işyerindeki tehlikelerin potansiyel sonuçları, tanımlanmış olan tehlikeli tehlikelerin çalışanlara,
davranışlar, alınmış olan tedbirler gibi bilgiler olabilir. işyeri ve çevresine
verebileceği zararların
• İkinci aşamada, tehlikeler belirlenmelidir. Genel kontrol listesinden “Evet”, ve bunlara karşı alınacak
“Hayır” işaretlenerek tehlikenin var olup olmadığı tespit edilmelidir. önlemlerin belirlenmesi
amacıyla yapılması gereken
• Üçüncü aşamada, tehlikeden kaynaklanan riskler belirlenmelidir. Tehlikeyi çalışmalardır.
meydana gelme ihtimalini gözönünde bulundurarak düşük, orta düzey ve
yüksek şeklinde sınıflandırarak, tehlikenin sonuçlarının şiddetini ise hafif, Tehlike: Bir şeyin zarar verme
orta ve büyük şeklinde sınıflandırarak değerlendirme yapılmalıdır. Yapılan potansiyelidir.
değerlendirme sonucunda küçük ve orta düzey riskler kabul edilebilir, bü- Risk: Bir tehlikeye maruz
yük riskler ise kabul edilemeyen ve önlem alınması gereken riskler olarak kalma sonucunda bir sakatlık
ya da hastalık geçirme olasılığı
belirlenmelidir. ve ortaya çıkacak sakatlık ya
• Dördüncü aşamada, söz konusu tehlikeden kaynaklanan riskin ortadan da hastalığın şiddetidir.
kaldırılması ya da azaltılmasına yönelik faaliyetlerin planlanması bulun-
maktadır.
• Beşinci aşamada ise “Risk Değerlendirme Formu” kullanılarak risk değer-
lendirmesinin belgelendirilmesi gerekmektedir.
İnandırma ve özendirme çalışmaları, tamamlayıcı bir tedbirdir. Risklerin de-
ğerlendirilmesi önemli olmakla beraber hiçbir zaman iş kazalarını önlemede tek
başına yeterli değildir. Önemli olan insanları inandırarak veya özendirerek daha
tedbirli davranmaya teşvik edebilmektir. Bilindiği gibi ihmal ve dalgınlık gibi ki-
şisel özellikler her insanda görülebilir ve bazen tek başına bazen de diğer faktör-
lerle birlikte kaza nedeni olabilir. Bu nedenle, çalışanların bilinçlendirilerek daha
dikkatli, tedbirli ve özenli davranmaları sağlanabilir. Ancak, iş kazalarının azaltı-
labilmesi çalışanların ikna edilmeleri ve inandırılmaları ile mümkün olabilir. Bu
amaçla, her düzeydeki okullara iş güvenliği bilinci yaratacak dersler konması fay-
dalı olacaktır. Ayrıca iş güvenliği yayınları yapılması, çeşitli yarışmalar düzenlen-
mesi, uyarı afişleri hazırlanması, propaganda ve ödüllendirme yollarına gidilmesi
de etkili olabilecek önlemler arasında gösterilmektedir (Gerek, 2006, s.47).
İşe uygun işçi seçme, iş kazalarının önlenmesinde etkili olan uygulamalardan
biridir. Bugün ergonomi (iş bilim) adı verilen bilim dalı işçilerin fizik yetenekleri- Ergonomi: Kişilerin, fiziksel
ne göre makine, donanım ve araç-gereç geliştirme çalışmaları yapmaktadır. İş gü- ve psikolojik özelliklerini
gözönünde bulundurarak işin
venliğinin sağlanmasında, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesinde kişilere, kişilerin işe uyumu
ergonomi önemli bir uygulama konusudur. İşçileri işe alırken yetenek testi yapıl- için gerekli şartları ortaya
koyan çok disiplinli bir bilim
ması, sık kaza yapan işçilerin saptanması, bedeni yeteneklerine uygun iş değiştir- dalıdır.
me olanaklarının araştırılması da ergonominin ilgi alanına girmektedir. Buradan
elde edilen bilgilerle iş kazalarının azaltılması mümkün olabilecektir.
İş güvenliği disiplininin sağlanması da iş kazalarını azaltabilecek önlemler-
den biridir. Ancak iş sağlığı ve güvenliği konusunda risk değerlendirme, inandır-
ma ve özendirme, işe uygun işçi seçimi gibi diğer önlemlerden sonuç alınamama-
sı durumunda disiplin tedbirlerine son çare olarak başvurulmaktadır. Diğer bir
ifadeyle, işçileri dikkatli olmaya yönlendirmeden, inandırma ve özendirme yolları
denenmeden işçilerin işlerini veya çalıştığı yerleri değiştirmeden, ergonomik in-
celemeler yapmadan işçilere ceza verilmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Bu
nedenle, disiplin tedbirleri son çare olarak düşünülmelidir. İhtar, ücret kesintisi
veya işe son verme günümüzde uygulanan disiplin tedbirlerinden bazılarıdır (Ge-
rek, 2006, s.48).
İş Kazalarının Önlenmesinde İşçilerin Rolü

İş kazalarının önlenmesinde İş sağlığı ve güvenliği konusu işçiler tarafından benimsenmez ve desteklenmezse
işçilerin üzerlerine düşen en
önemli yükümlülük, iş sağlığı istenilen sonuçların alınması mümkün değildir. İşçilerin iş kazaları ve meslek has-
ve güvenliği kurallarına talıklarının önlenmesi bakımından üzerlerine düşen en önemli yükümlülük, iş
titizlikle uymaktır. sağlığı ve güvenliği önlemlerine uymaktır. İşçiler, aniden çıkabilecek tehlikelerden
kendilerini sakınacak şekilde dikkatli çalışmalı, kullandıkları alet ve makinalar
hakkında önceden yeterli bilgi sahibi olmaya çalışmalı, tereddütleri varsa bunları
sorarak öğrenmeli ve bunları kullanma talimatlarına uygun olarak kullanmalıdır-
lar. Yapılan eğitim çalışmalarının önce kendi yararlarına olduğunu düşünerek eği-
tim çalışmalarından olabildiğince çok yararlanmaya çalışmalıdırlar. Kişisel koru-
yucuların kullanımında asla ihmalkâr davranmamalı ve bunları kullanmamaları
halinde doğabilecek tehlikelerin ve uğrayabilecekleri zararın büyüklüğünü hiçbir
zaman unutmamalıdırlar (Gerek, 2006, s.48).
İş Kazalarının Önlenmesinde Sendikaların Rolü

İş kazalarının önlenmesinde İşçi sendikalarının iş sağlığı ve güvenliği konusunda yapabilecekleri pek çok kat-
sendikaların yapması gereken
en önemli iş, üyelerinin kı vardır. Sendikalar, her şeyden önce üyelerinin karşılaştıkları iş sağlığı ve gü-
haklarını korumak ve onları venliğine ilişkin sorunların takipçisi olarak ve çözümüne yardımcı olarak katkı
eğitmektir. sağlayabileceklerdir. Bunun yanında sendikalar, toplu iş sözleşmelerine iş sağlığı
ve güvenliğine ilişkin hükümler koyarak işçileri koruyabileceklerdir. Ayrıca işyer-
lerindeki sendika temsilcileri ile iş sağlığı ve güvenliği kurullarında aktif olarak
yer alarak katkı verebileceklerdir. Sendikalar, toplu iş sözleşmeleri dışında özel
sözleşmelerle de iş sağlığı ve güvenliği koşullarının geliştirilmesine yardımcı ola-
bileceklerdir. Kendi üyeleri için iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini her düzeyde
gerçekleştirebilirler. İş sağlığı ve güvenliği inceleme ve araştırma kuruluşlarının
çalışmalarını destekleyebilirler. Sendikalar, bunların dışında konuya ilişkin kanun
ve tüzüklerin hazırlıklarına katılabilirler ve konu ile ilgili görüş açıklayabilirler.
Demokratik birer baskı grubu olarak konuya ilişkin mevzuatın uygulanmasını
üyelerinin duyarlılığını sağlayarak yakından izleyebilir ve denetleyebilirler (Ge-
rek, 2006, s.48).
İş Kazalarının Önlenmesinde Devletin Rolü

İş kazalarının önlenmesinde İş sağlığı ve güvenliğinin gelişim süreci içinde devletin rolü de zaman içinde gelişerek
devletin üzerine düşen değişikliğe uğramıştır. Başlangıçta, devlet zorunlu müdahalelerle çalışma hayatının
görevler öncelikle iş sağlığı
ve güvenliği konularında içinde bulunmuş, takip eden dönemlerde yol gösterici ve teşvik edici bir şekilde çalış-
yol gösterici olmak, ma hayatında yer almıştır. Yakın zamanlarda ise düzenleyici, gözlemci, aydınlatıcı, teş-
mevzuatı düzenlemek,
denetim yapmak, kurallara vik edici faaliyetlerine inceleme, araştırma, eğitim kuruluşları aracılığıyla sorunların
uymayanlara yaptırım bilimsel yoldan çözümlenmesine öncülük fonksiyonunu da eklemiştir.
uygulamaktır.
Devletin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki en önemli fonksiyonu ve göre-
vi, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuatı düzenlemektir. Devletin iş sağlığı ve
güvenliği konusundaki ikinci bir önemli görevi de, denetimdir. Çünkü mevzuat
ne kadar iyi hazırlanmış olursa olsun uygulanmaması durumunda bir yarar sağ-
lamayacaktır. Bu bakımdan, mevzuatın uygulanmasını denetimlerle izlemek dev-
letin bir fonksiyonudur. Devletin bir diğer fonksiyonu da, mevzuatı ihlal edenlere
bağımsız mahkemeler aracılığı ile gerekli yaptırımları uygulamaktır. Bunların dı-
şında devlet, iş sağlığı ve güvenliği konusunda araştırma ve eğitim yapan birimler
oluşturarak bunların faaliyetlerini yönlendirmektedir.
İş sağlığı ve güvenliği konusunda belki de yapılacak en önemli iş, iş sağlığı ve
güvenliğinin bir devlet politikası haline getirilmesidir. Bütün toplum kesimlerinin
ve sosyal tarafların iş sağlığı ve güvenliği konusuna dikkatinin çekilerek iş sağlığı ve

güvenliği bilincinin oluşturulması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi-
nin ilk adımı olacaktır. Ayrıca, birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi iş sağlığı ve gü-
venliği konuları okul öncesi dönemden itibaren çocukların düzeyine uygun şekilde
verilmelidir. Çünkü iş güvenliği bilinci, küçük yaşlardan itibaren verildiğinde etkili
olmaktadır.
Devletin, teknolojideki hızlı değişim nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği konu-
sundaki mevzuatı sık sık gözden geçirerek güncellemesi gerekmektedir. Bunun
yanında, iş sağlığı ve güvenliği alanındaki araştırmaları zenginleştirerek uygula-
maya dönüşmelerini sağlamalıdır. Teknolojik gelişmelerin çok hızlı olması, mev-
zuatı kısa sürede yetersiz hale getirebilmektedir.
Devlet, ayrıca kaza sayısı düşük işletmeleri ödüllendirerek teşvik edilmelerini
sağlamalıdır. Devlet tarafından hem maddi hem de manevi alanda sağlanan teş-
vikler diğer işletmeleri de olumlu yönde etkileyecektir (Gerek, 2006, s.45).
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınması Gereken Önlemler

Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek genel önlemler ve özel önlemler ayrı ayrı Meslek hastalıklarına karşı
düzenlenmiştir. alınabilecek önlemler, genel
önlemler ve özel önlemler
olarak sınıflandırılabilir.
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınabilecek Genel Önlemler
Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek genel önlemler şunlardır:
• Meslek hastalığı meydana getirebilen veya meslek hastalıkları listesinde ka-
yıtlı maddelerle çalışan işyerlerinde, bu maddelerin özellikleri, zararları ve
korunma çareleri hakkında çalışanlar eğitilecektir.
• İşyerlerinde, bu maddelerle hastalanma ve zehirlenmelere ait ilk belirtiler
ile alınacak tedbirleri gösteren özel afişler uygun yerlere asılacaktır.
• İşyerlerinde kullanılan zehirli ve zararlı maddeler teknik imkân varsa aynı
işi gören daha az zehirli ve zararlı maddelerle değiştirilecektir.
• Zehirli toz, duman, gaz, sis veya sıvılarla çalışmalar, teknik imkânlara göre
kapalı sistemle yapılacak, bu gibi işyerlerinde etkili ve yeterli havalandırma
sağlanacak, atıklar, zararsız hale getirilmeden atmosfere ve dış çevreye ve-
rilmeyecektir.
• Çok zehirli maddelerin kullanıldığı işyerlerinde, bu maddeler ve bu mad-
delerin bulunduğu bölümler diğer yerlerden tecrit edilmek suretiyle bunla-
rın etkileri azaltılacaktır.
• Zehirli toz, duman ve buharlı işyerlerinde, işyeri havası nemli, taban, duvar,
ve tezgahlar yaş bulundurulmak suretiyle zararlı maddelerin yapılması ön-
lenecek, gerektiğinde bu çalışmalar genel ve lokal havalandırma ile birlikte
yapılacaktır.
• Meslek hastalığı yapan zehirli ve zararlı maddelerle çalışan işyerlerinde, iş-
çilere uygun kişisel korunma araçları verilecek ve bunların kullanılmaları
öğretilecek ve gerektiğinde sağlanacaktır.
• Meslek hastalıklarından korunmak için işe giriş ve işe yerleştirme muayene-
leri düzenli yapılacak, kullanılan maddelere karşı hassas olanlar bu işlerde
çalıştırılmayacak, işe uygun kişilerin yerleştirilmesine önem verilecektir.
Ayrıca işe yerleştirilen işçilerin, tehlike ve zararın özelliğine göre belirli sü-
relerde sağlık muayeneleri ve gerektiğinde laboratuvar araştırmaları yapılacaktır.
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınabilecek Özel Önlemler

Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek birçok önlem bulunmaktadır. Burada sa-
dece kimyasallara, tozlara, bulaşıcı meslek hastalıklarına, bulaşıcı hastalıklara ve
fizik ve mekanik faktörlere karşı alınan başlıca önlemlere değinilecektir.
Kimyasallara Karşı Alınacak Önlemler

• Kurşunlu çalışmalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharın kay-
naklarının zararsız hale getirilmeleri için etkili aspirasyon sistemleri kuru-
lacak ve sürekli olarak bakımı yapılacaktır.
• Kurşunla çalışmaların yapıldığı oda veya bölümlerin tabanları su geçirmez,
kaygan olmayan ve kolay yıkanabilir malzemeden yapılacaktır.
• Kurşunla çalışan işçiler, her üç ayda bir sağlık muayenesine tabi tutulacaktır.
• Cıva çalışmaların yapıldığı işyeri tabanı cıvadan etkilenmeyen ve su geçir-
meyen, düz ve pürüzsüz malzemeden mümkünse yekpare olarak yapılacak,
üzerinde hiç bir çatlak bulunmayacaktır.
• Ensektisit üretiminde, paketlenmesinde ve uygulanması işlerinde çalışan
işçilere, ürettikleri ve kullandıkları maddenin zehirlilik derecesi ve kişisel
korunma yolları öğretilecektir.
• Ensektisitle temasa geçecek işçiler, bu işi yaparken başı da koruyan temiz,
su geçirmez bir tulum giyeceklerdir.
• İşçi için yıkanıp temizlenme imkânları hazırlanacak ve işini terk ederken
bol sıcak su ve sabunla yıkanma mecburiyeti konacaktır
Tozlara Karşı Alınacak Önlemler

• Tozlu işyerlerinde genel havalandırmayla birlikte uygun aspirasyon sistemi
ile tozun, çevre havasına yayılmasını önlemek için su perdeleri, vakum ve
uzaktan kumanda sistemleri kurulacaktır.
• Toz çıkaran işler, teknik imkânlara göre kapalı sistemde yapılacak veya bu
işler diğerlerinden tecrit edilecektir.
• Toz çıkaran işlerde işyeri tabanı işin özelliğine ve teknik imkânlara göre
ıslak bulundurulacak, delme işlerinde toz çıkmasını önlemek için yaş me-
totlar uygulanacaktır.
• Toz çıkaran işlerde çalışan işçilere, işin özelliğine ve tozun niteliğine göre
uygun kişisel korunma araçları ile maskeler verilecektir.
• Tozlu işlerde çalışan işçilerin, periyodik olarak sağlık muayeneleri yapıla-
cak ve her altı ayda bir göğüs radyografileri alınacaktır
Bulaşıcı Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Önlemler

• Şarbon hastalığını bulaştırabilecek olan deri, yün, kıl vb hayvansal mad-
deler ile paçavralar, uygun usullerle temizlenip sterilize edilecek, yıkanıp
kurutulacaktır.
• Bu gibi işyerlerinde toz ve atıklar, aşağıdan çekmeli bir aspirasyon sistemi
ile toplanarak yok edilecek veya antiseptik maddelerle ıslatıldıktan sonra
yakılacaktır.
• Tetanos tehlikesi olan işlerde çalışan bütün işçilere antitetanik aşı yapıla-
cak, parçalanmış, ezik ve toprakla bulaşmış yaralanmalarda, serum antite-
tanik uygulanacaktır.
• Brusella hastalığına karşı hastalığın bulaşma ihtimali olan işlerde çalışan
işçiler aşılanacaktır.
• Bir mesleki deri hastalığı olan ankilostomyaz hastalığına karşı madencilik,

taşcılık, tuğla ve kiremitçilik ve tünel kazması gibi işlerde, taban kuru bu-
lundurulacak ve gerekirse yerlere tuz serpilecektir.
• Akciğer tüberkülozonun bulaşması ihtimali olan işyerlerinde hastalığın ya-
yılmasını önleyecek hijyenik, tıbbi ve teknik koruyucu önlemler alınacaktır.
Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Alınacak Önlemler

• İşyerlerinde kullanılan içme ve kullanma suları, gerektiğinde sterilize veya
dezenfekte edilecektir.
• İşyerleri ile işçi konutlarında sivrisinek, sinek, tahtakurusu, pire, fare vb
zararlıların yok edilmesi için sık sık gereken temizleme önlemleri alınacak
ensektisit ve rodentisit uygulaması yapılacaktır.
• Bulaşma ihtimali olan işyerlerinde ve işlerde, işçilere uygun koruyucu elbise,
çizme ve benzeri gerekli malzeme verilecek, maden ocakları, yeraltı vb işler-
de derinden bulaşma tehlikesine karşı çıplak ayakla çalışma önlenecektir.
Fizik ve Mekanik Faktörlere Karşı Alınacak Önlemler

• İşyerlerinde gürültü çıkaran makinelerin monte edilmeleri sırasında işyeri
tabanı, titreşimi ve sesi azaltacak malzeme ve sistemle yapılacaktır.
• Gürültülü işyerlerinin duvarları, sesin yansımasını önleyecek malzeme ile
kaplanacak ve bu binalar, çift kapılı, çift pencereli inşa edilecektir. Duvarlar,
ses geçirmeyen malzeme ile yapılacaktır.
• Titreşim yapan aletlerle çalışacak işçilerin, işe alınırken genel sağlık muaye-
neleri yapılacak, özellikle kemik, eklem ve damar sistemleri incelenecek ve bu
sistemlerle ilgili bir hastalığı veya arızası olanlar bu işlere alınmayacaklardır.
• Enfraruj (kızıl ötesi) ışınlar saçan kaynaklar, bu ışınları geçirmeyen ekran-
larla tecrit veya otomatik kapaklarla teçhiz edilecektir.
• Enfraruj ışınlar saçan işlerde çalışan işçilere, bu ışınları geçirmeyen gözlük-
ler ile diğer uygun kişisel korunma araçları verilecektir.
• Doğal veya yapay radyoaktif ve radyoiyonizan maddeler ile yapılan çalış-
malarda işçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları, özel cihazlarla ölçülecek
ve bunlar en geç ayda bir defa değerlendirilecektir. Alınan radrasyon, izin
verilen dozun üstünde bulunduğu hallerde işçi bir süre için bu işten uzak-
laştırılacak, yıllık total doz korunacaktır.
İşçilerin Sağlığını Korumaya Yönelik Önlemler

İşçilerin sağlığını korumaya yönelik tüm faaliyetler çok önemlidir. İşçilerin mes- İşçileri meslek hastalıklarına
lek hastalıklarına ve diğer hastalıklara karşı korunmasında izlenen başlıca üç yol ve diğer hastalıklara karşı
koruyan 3 yol şunlardır:
vardır. Bunlar hastalıkları ortaya çıkmadan önlemeye yönelik koruyucu sağlık • Koruyucu sağlık hizmetleri,
hizmetleri, hastalık veya kaza ortaya çıktıktan sonraki tedavi edici sağlık hizmet- • Tedavi edici sağlık
hizmetleri,
leri ve bunları tamamlayan rehabilitasyon hizmetleridir. • Rehabilitasyon.
Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Bu kapsamda, işçilere yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ve işyeri çevrelerine yö-
nelik koruyucu sağlık hizmetleri ele alınacaktır.
İşçilere yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, aşılama, seroprofilaksi, ke-
moprofilaksi, beslenme, erken tanı çalışmaları ve portör taramaları, işe dönüş
muayeneleri, acil yardım ve ilkyardım ve sağlık eğitimidir. Şimdi bunları kısaca

açıklayalım (Gerek, 2006, s.50).
• Aşılama, aktif bağışıklama olarak da adlandırılmaktadır. Aşılamada, zayıf-
latılmış mikroplar hasta olmayan kişiye verilerek hastalığa karşı bağışıklık
kazanması sağlanmaktadır. Bu sayede kişinin, bir daha aynı antijenle karşı-
laşması durumunda bağışıklık sisteminin daha hızlı ve etkili cevap vermesi
nedeniyle hastalıklara karşı korunmuş olmaktadır.
• Seroprofilaksi de pasif bağışıklama olarak adlandırılmaktadır. İşçileri, meslek
hastalıklarından koruyabilmek amacıyla serum kullanılması uygulanmasına
seroprofilaksi denilmektedir. Seroprofilakside, hazır antikorlar içeren serum-
lar doğrudan hasta kişinin kanıma verilmektedir. Aşı ile arasındaki fark ise
aşı hasta olmayan kişiye yapılırken serum hasta kişiye verilmektedir. Bu yön-
temle önemli hastalıkların kontrol altına alınması mümkündür (http://www.
medikalajansi.com/temel-koruyucu-saglik-hizmetleri.html).
• Kemoprofilaksi, belirli hastalık etkenlerinin ortaya çıkmasını, hastalığın
ilerlemesini ya da istenmeyen sonuçlar doğmasını önlemek amacıyla sağ-
lıklı bireylere belirli farmakolojik özellikleri olan maddeler verilerek yü-
rütülen bir koruyucu sağlık hizmetidir. Bazı hastalıklarda, ilaç vermek
suretiyle işçinin hastalanmasına mani olunmaya çalışılmaktadır. Örneğin,
sıtma hastalığı riskinin yüksek olduğu bataklık bölgelerde çalışmak zorun-
da olan işçilere sıtma için koruyucu ilaç verilmektedir (Gerek, 2006, s.50).
• Beslenme de işçiler açından önemli bir koruyucu yöntemdir. İşçilerin ye-
terli ve dengeli beslenememeleri durumunda vücutlarının zayıf düşmesi,
dirençlerinin azalması ve hastalanma ihtimallerini artırmaktadır. Vücudu
zayıf düşen işçiler, hem hastalığı daha ağır geçirmekte hem de hastalığın
geçmesi daha uzun zaman almaktadır. Ayrıca, yeterli ve dengeli beslenme-
yen işçilerin dikkatinde azalma, veriminde düşme de söz konusu olabil-
mektedir. Hatta kaza riskleri de artmaktadır. Yapılan araştırmalarda kötü
beslenen kişilerde, enfeksiyonların ağır seyrettiği, oluşan yaraların geç
kapandığı belirlenmiştir. Yeterli ve dengeli beslenme ve eğitimle birçok
hastalık, sakatlık ve ölümden korunma sağlanabilmektedir. Bu bakımdan
işçilerin, yeterli ve dengeli beslenmeleri gerekmektedir. İşçilerin yeterli ve
dengeli beslenmeleri için beslenme rejimlerinde % 12-15 protein, % 25-
30 yağ, % 55-60 karbonhidrat, yeteri kadar vitamin ve mineral bulunması
gerektiği genellikle kabul edilmektedir. Ayrıca, yapılan işin ağırlığına göre
de gereken kalori hesabı yapılmalıdır. Tablo 2.5’de işin ağırlığına göre erkek
ve kadın çalışanlar bakımından 18-60 yaş için gerekli olan günlük enerji
miktarları (kkal/gün) verilmiştir
İşyeri hekimi bulunan işyerlerinde işçilere verilen yemekler miktar, kalite ve
sağlık yönünden denetlenmelidir.
Çizelge 2.5 İşin Ağırlığı Erkek Kadın

İşin Ağırlığına Göre Hafif 2500 2100
18-60 Yaş için Gerekli
Olan Günlük Enerji Orta 3000 2300
Miktarları (kkal/gün) Orta-Ağır Arası 3500 2600
Ağır 4000 3000
İşyeri hekimi hakkında daha fazla bilgi için bu kitabın 7. ünitesine bakabilirsiniz.
Harcanan enerji miktarı ile işin ağırlığına göre yapılan sınıflandırmaya göre mes-
leklerin hafif, orta, orta-ağır, ağır işlere dağılımı nasıldır? 4
• Erken tanı çalışmaları ve portör taramaları da işçilere yönelik koruyucu

sağlık hizmetlerinden bir diğeridir. Hastalık, ne kadar erken dönemde teş-
his edilirse tedavisi de o kadar kolay olmakta ve tedavide başarılı sonuçlar
elde edilme şansı yükselmektedir. Erken tanıda, işe giriş muayenesinden
sonra periyodik muayenelerin büyük önemi vardır. Yapılan işin ağırlığına
veya özelliğine göre 6 ay, 1 yıl, 2-3 yıl aralıklarla yapılan muayeneler yararlı
olmaktadır. Muayenelerde, portör taraması da yapılarak kişinin herhangi
bir hastalığı taşıyıp taşımadığı da belirlenmektedir.
• İşe dönüş muayeneleri, koruyucu sağlık hizmetleri bakımından dikkat edil-
mesi gereken bir başka konudur. Hastalık veya kaza nedeniyle geçici olarak
işi bırakmak zorunda kalan işçiler, yeniden işe başlamadan önce tekrar mu-
ayene edilmektedirler. Bu konu, meslek hastalığı söz konusu ise çok daha
önemlidir. Tam iyileşmemiş işçiler işe başlatılmamalıdır. Aksi takdirde,
hastalığın ya da sakatlığın yeniden ortaya çıkması söz konusu olabilir.
• Acil yardım ve ilk yardım da koruyucu sağlık hizmetleri açısından önemli
bir faaliyettir. Bütün işyerlerinde gerekli olduğunda hemen ulaşılabilecek
bir acil yardım çantası veya dolabı ile ilk yardım konusunda eğitimli kişiler
bulunmalıdır. İşyeri hekiminin kendisinin bizzat bulunmadığı zamanlarda
bu görevi yapabilecek bir kişi işçiler arasından seçilerek yetiştirilmelidir.
Ağır ve tehlikeli işlerin yapıldığı işyerlerinde ise ilk yardım yapabilecek tam
gün sürekli çalışabilecek sağlık memuru veya hemşire bulundurulmalıdır.
• Sağlık eğitimi de işçiler açısından gerekli bir başka faaliyettir. İşçiler, ça-
lıştıkları iş hakkında, bu işte görülme ihtimali olan meslek hastalıkları ve
iş kazaları hakkında her fırsatta ve bu arada muayeneye gittiklerinde eği-
tilmelidirler. İşçilere kişisel hijyen, bulaşıcı hastalıklardan korunma, aile
planlaması, ana-çocuk sağlığı hakkında her fırsatta eğitim yapılmalıdır. İş-
çiler için bireysel veya grup eğitimi yapılabilir. Eğitimler, mümkünse mesai
saatlerinde yapılmalıdır.
İşyeri çevrelerine yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, işçilerin sağlığını
olumsuz etkileyebilen her türlü fizik, biyolojik ve sosyal çevresine yönelik çalış-
maları kapsamaktadır. İşyerindeki sağlığı etkileyebilecek olumsuz biyolojik, fi-
ziksel ve kimyasal faktörlerin yok edilmesi, düzeltilmesi ya da insanları eğiterek
kişilerin sağlığının bozulmasının önlenmesi amacını taşıyan faaliyetlerdir. Bunlar
arasında atıkların zararsız hale getirilmesi, yeterli ve temiz su sağlanması, gıdala-
rın kontrolü, çevre kirliliğinin önlenmesi sayılabilir (http://www.medikalajansi.
com/temel-koruyucu-saglik-hizmetleri.html).
Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri

İşyerinde hastalanan veya kazaya uğrayan işçiler için işyerinde acil yapılması gere-
ken müdahaleden sonra işçinin tedavisine bir sağlık hizmeti sunucusunda devam
edilmesi gerekmektedir. Tedavi, hastalıkların veya sakatlıkların iyileştirilmesine
yönelik yapılan tıbbi işlemlerin tümüdür. Bunlar ilaç kullanımı, cerrahi müdaha-
leler ve fizik tedavi gibi müdahale ve uygulamalardır. Tedavi edici sağlık hizmet-
leri birinci basamak, ikinci basamak ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri olmak
üzere üçe ayrılmaktadır. Tedavi edici sağlık hizmetlerinin basamaklar halinde su-
nulmasının temel nedeni, bu basamaklar arasında bir hasta sevk zinciri bulunma-
sındandır. Birinci basamak sağlık hizmetleri, hastaların ilk başvurdukları, ayakta
tedavi edildikleri kuruluşlardır. Sağlık ocakları, Ana Çocuk Sağlığı Merkezleri, ku-
rum hekimlikleri birinci basamak tedavi hizmetlerinin verildiği yerlerdir. Birinci
basamaktaki imkânlarla tedavisi yapılamayan hastalar ikinci basamağa sevk edil-
mektedirler. İkinci basamak sağlık hizmetleri, hastaların yatırılarak tanı ve tedavi
hizmetlerinin verildiği hastanelerdir. Burada hastalar, uzman hekimler tarafından
tedavi edilirler. Üçüncü basamak sağlık hizmetleri de en üst düzeyde tıp tekno-
lojisi kullanılan üniversite hastaneleri, kanser araştırma merkezleri, ruh ve sinir
hastalıkları hastaneleri ve senatoryumlardır. Birinci ve ikinci basamakta sorunu
çözülemeyen hastalar, bu kuruluşlara sevk edilmektedirler. Sağlık sorunu olan has-
taların direkt olarak ikinci ve üçüncü basamağa müracaat etmeleri, ikinci ve üçün-
cü basamak sağlık kuruluşlarını gereksiz yere meşgul etmekte ve buralarda aşırı
yığılmalara ve hizmetlerin aksamasına neden olmaktadır. Yapılan bir araştırmaya
göre, birinci basamağa başvuran hastaların yaklaşık %90’ının birinci basamakta
yeterli bakım ve tedaviyi gördüğünü, yaklaşık %10’unun ise ikinci basamağa sevk
edildiğini ortaya koymuştur (Oral, 2002, s.40).
Rehabilitasyon
Rehabilitasyon: Koruyucu Rehabilitasyon, koruyucu sağlık hizmetleri ve tedavi edici sağlık hizmetleri ile
ve tedavi edici hizmetlerine birlikte işçilerin sağlığının korunmasında kuşkusuz önemli bir rol oynamaktadır.
rağmen bedenen veya ruhen
engelli hale gelmiş, çalışma Koruyucu ve tedavi edici hizmetlerine rağmen bedenen veya ruhen engelli hale
gücünü kaybetmiş kişilerin, gelmiş, çalışma gücünü kaybetmiş kişilerin, başkalarına bağımlı olmadan hayatla-
başkalarına bağımlı olmadan
yaşamlarını sürdürebilmelerini rını sürdürebilmelerini sağlamak amacıyla yapılan tıbbi ve sosyal yardım çalışma-
sağlamak amacıyla yapılan larına rehabilitasyon adı verilmektedir. Rehabilitasyonun üç türü vardır. Bunlar
tıbbi ve sosyal yardım
çalışmalarıdır. tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyondur. Tıbbi re-
habilitasyon, bedensel engellilik hallerinin mümkün olduğu kadar düzeltilmesi-
Rahabilitasyonun 3 türü vardır. ne yönelik faaliyetlerdir. Mesleki rehabilitasyon ise engellilikleri nedeniyle eski
• Tıbbi Rehabilitasyon: işlerini yapamayanlara ya da belirli bir işte çalışamayanlara yeni bir iş öğretme, iş
Bedensel engellilik
hallerinin mümkün olduğu bulma, işe uyum sağlamalarına yönelik yapılan hizmetlerdir. Sosyal rehabilitas-
kadar düzeltilmesine yon ise eski hükümlülere yönelik olarak uygulanan ve bu kişilerin sosyal yaşama
yönelik faaliyetlerdir.
• Mesleki Rehabilitasyon: uyum sağlamalarını kolaylaştıran çalışmalardır (Oral, 2002, s.42).
Engellilikleri nedeniyle
eski işlerini yapamayanlara
ya da belirli bir işte İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARINDAN
çalışamayanlara yeni bir DOĞAN MALİYETLER
iş öğretme, iş bulma, işe
uyum sağlamalarına yönelik Günümüzde, dünyada meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıkları ve bun-
yapılan hizmetlerdir. ların neden olduğu maddi ve manevi kayıplar ürkütücü boyutlara ulaşmıştır. Bu
• Sosyal Rehabilitasyon: nedenle, iş kazaları ve meslek hastalıklarının maliyeti oldukça önem kazanmış-
Eski hükümlülere yönelik
olarak uygulanan ve bu tır. İş kazaları ve meslek hastalıklarından etkilenen ve bundan doğan maliyetlere
kişilerin sosyal yaşama katlanan çeşitli taraflar vardır. Bu bakımdan iş kazaları ve meslek hastalıklarının
uyum sağlamalarını
kolaylaştıran çalışmalardır. maliyeti işçiler açısından, işverenler açısından ve ülke ekonomisi açısından olmak
üzere üç başlıkta ele alınacaktır.
İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının İşçiler Açısından

Maliyeti
İş kazalarından ilk ve en çok zarar gören taraf işçilerdir. İşçiler, kaza nedeniyle ön-
celikle bedenen bir acı yaşamakta, belki engelli kalmakta hatta hayatını bile kay-
bedebilmektedir. Hissettiği bu manevi acı dışında kazancında sürekli veya geçici
azalma veya kesilme olması nedeniyle ayrıca maddi bir zarar da görmektedir. İşçi-
nin, emek gelirinden başka bir gelirinin de bulunmaması durumunda yaşadığı bu İşçilerin iş kazaları ve meslek
hastalıkları nedeniyle
ekonomik kayıplar kendisini çok daha da şiddetli hissettirecektir. Bundan başka, uğradıkları kayıplar şunlardır:
kaza olan işyerlerinde çalışan diğer işçiler arasında da korku, güvensizlik ve hu- • Çalışma gücünde veya
meslekte kazanma gücünde
zursuzluk meydana gelebilir (Selcan, 1985, s.119). İşçilerin iş kazaları ve meslek kayıplar,
hastalıkları nedeniyle uğradıkları kayıplar, çalışma gücünde veya meslekte kazan- • Gelir kaybı veya gelirde
azalma,
ma gücünde kayıplar, gelir kaybı veya gelirde azalma ile kazanın neden olduğu • Psikolojik ve ruhsal
psikolojik sorunlar olarak sınıflandırılabilir. sorunların ortaya çıkması.
Çalışma Gücünde veya Meslekte Kazanma Gücünde Kayıplar

İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda işçinin önce en değerli varlığı olan
sağlığı etkilenir. El, kol, parmak ve göz gibi bazı organlarını kaybetme ihtimali
ya da en azından bazı organlarını tam kullanamama ihtimali ortaya çıkacaktır.
Bu durum kuşkusuz işçinin bundan sonraki sosyal hayatını ve çalışma hayatını
da etkileyecek ve belki de tümüyle çalışma hayatının dışında kalmasına neden
olacaktır. Bütün bunlar dolaylı olarak işçinin gelir düzeyini de etkileyecektir. İşçi,
geçirdiği iş kazası ve meslek hastalığı sonucunda artık sahip olduğu mesleği yürü-
temeyecek hale gelmişse bu durum işçinin meslekte kazanma gücünü kaybettiği
anlamına gelmektedir. Ancak, geçirdiği kaza sonucunda işçi artık hiçbir mesleği
yapamayacak durumda ise yani bedenini ve fikri gücünü gelir getirebilecek bir şe-
kilde kullanamayacak durumda ise çalışma gücü kaybı meydana gelmiş demektir.
Sonuç olarak iş kazaları ve meslek hastalıkları, işçilerin çalışma gücü veya meslek-
te kazanma gücünün kaybına yol açmaktadır.
Gelir Kaybı veya Gelirde Azalmalar

İş kazaları ve meslek hastalıkları, işçinin gelirinde de kayba ya da belirli bir miktar
azalmaya neden olmaktadır. Öncelikle kaza veya hastalık nedeniyle işinden ayrıl-
mak zorunda kalan işçi, doğrudan ücret kaybıyla karşılaşmaktadır. Bunun dışında
iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle yaralanan işçi, bazen de olası bir terfi ola-
nağının kaybedilmesi, ailesinin işçiye yaptığı yatırımların karşılığını alamaması,
çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kaybı nedeniyle daha düşük ücretlere
razı olma gibi dolaylı kayıplarla da karşılaşabilmektedir (Gerek, 2006, s.19).
Psikolojik ve Ruhsal Sorunların Ortaya Çıkması

İşçi, çalışma hayatında üretken, değer yaratan bir faktör olarak yer almaktadır.
Ancak iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle sağlığı bozulan işçi, artık üreten
tarafta değil tüketen tarafta yer alacaktır. Belki de başkalarının bakımına muhtaç
duruma düşecektir. Bunun sonucunda kendisini işe yaramayan, ailesine ve toplu-
ma yük olan bir kişi olarak görebilir. Bu duygu, insanları değişik psikolojik buna-
lımlara itebilir. Bunun yanında, işçinin çektiği maddi ve manevi acıların ailesine
yansıması da kaçınılmazdır. İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle çalışamaz
duruma düşen kişilerin hayat tarzlarında ve çevrelerinde de değişiklikler mey-
dana gelecektir. İş kaybı ile beraber statü kaybı, buna bağlı olarak dost ve arkadaş
çevresinde azalmalar olabilir. Bütün bunları olduğu gibi kabullenebilmek oldukça
zordur. Bu gibi durumlar, hem işçi açısından hem de ailesi açısından derin psiko-
lojik ve ruhsal sorunlara neden olabilmektedir.
İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının İşveren Açısından

Maliyeti
İş kazaları ve meslek İşverenler açısından da iş kazaları ve meslek hastalıkları, maddi ve manevi kayıp-
hastalıklarının işverenler lara neden olmaktadır. Öncelikle, işverenler de işyerinde meydana gelen iş kaza-
açısından maliyetleri şunlardır:
• Doğrudan maliyetler, ları ve meslek hastalıkları nedeniyle üzüntü duymaktadırlar. Her ne kadar kaza
• Dolaylı maliyetler. veya hastalıkla bizzat karşı karşıya kalan ya da ölen işçi veya ailesi kadar olmasa da
işverenler de manevi acı duymaktadırlar. Bunun dışında işverenler, meydana ge-
len kaza veya hastalık nedeniyle maddi kayıplara da uğramaktadırlar. İşverenlerin
uğradığı ve katlanmak durumunda oldukları maliyetleri, doğrudan maliyetler ve
dolaylı maliyetler olmak üzere sınıflandırmak mümkündür.
Doğrudan Maliyetler
İşverenlerin karşılaşabilecekleri ve parasal olarak ölçülebilen doğrudan maliyetler
şunlar olabilir (Akkök, 1977, s.25; Tan, 1999, s.82):
• İşverenlerin SGK’ya ödedikleri iş kazaları ve meslek hastalıkları primi ile
karşılanan tıbbi müdahale ve hastane masrafları, ilaç bedelleri ile işçiye
ödenen geçici işgöremezlik ödeneği ve sürekli işgöremezlik gelirleri ile ai-
lesine ödenen ölüm gelirleri,
• Mahkeme masrafları,
• İşçiye veya ailesine, yakınlarına ödenen tazminatlardır.
Dolaylı Maliyetler
Dolaylı maliyetler, kapsam ve miktarı tam tespit edilemeyen ve sınırlandırılamayan
maliyetlerdir. Bununla birlikte, bir değerlendirme yapıldığında dolaylı maliyetlerin
doğrudan maliyetlerden çok fazla olduğu söylemek mümkündür. İşverenlerin kar-
şılaşabilecekleri dolaylı maliyetler ise şunlar olabilir (Odabaşı, 1983, s.54):
• Kazada hasara uğrayan makine ve araç-gerecin onarım ve yenilenmesine
yönelik net maliyetler dolaylı bir maliyettir. Bu maliyet öğesinin dolaylı ma-
liyetler içindeki payı, birçok ilk yardım ve doktor müdahalesi durumunda
ihmal edebilecek kadar düşük düzeyde kalmaktadır.
• Tazminat ödemeleri dışında kazaya uğrayan işçinin kayıp işgünü için ödenen
ücretlerin maliyeti dolaylı bir maliyettir. Tıpkı kazaya uğramamış işçilerin
durumunda olduğu gibi burada da kaza geçiren işçinin çalışamadığı sü-
redeki iş kaybı, en azından bu süre için ödenen ücret kadar değerli sayıl-
maktadır. Aksi takdirde, kaza geçiren işçinin eksilmesi üretimde bir azalma
veya olumsuzluk meydana getirmemişse bu yönetimin gereksiz yere fazla
işçi çalıştırdığı anlamına gelecektir.
• Kaza nedeniyle üretimin durduğu sırada işçilerin çalışmadıkları iş saatleri
için ödenen ücretler dolaylı bir maliyettir. Bazen kazanın yakınında olan
veya kazaya tanık olan ancak kazaya uğramamış işçiler de arkadaşına yar-
dım etmek, olayı seyretmek ya da tartışmak amacıyla işi durdururlar. Ay-
rıca kazada hasar gören makineye, kazaya uğrayan işçinin yardımına ya da
onun ürettiği parçaya ihtiyaç duyduğu için çalışmasına devam edemeyen
işçiler vardır. Bu durumlarda çalışılmayan iş saatleri için işçilere ödenmesi
gereken ücretler, iş kazalarının dolaylı maliyetleri arasında yer almaktadır.
• Kazanın gerektirdiği fazla mesainin maliyeti dolaylı bir maliyettir. Bu du-
rumda da fazla mesai ücretleri ile bunun gerekli denetim, ısıtma, aydınlat-
ma vb sabit giderler toplamı ile aynı işin normal iş saatleri içinde yapılmış
olması durumunda ortaya çıkacak giderler arasındaki fark bulunur.
• Kazanın gerektirdiği düzenlemeleri yaptığı sürede nezaretçilere ödenen ücret

maliyeti dolaylı bir maliyettir. Bir nezaretçinin kazanın zorunlu kıldığı ve
normal durumda gerekli olmayan yeniden düzenleme için ayırdığı zaman,
bu sırada yapmakla görevli olduğu denetim, planlama, iş bölümü vb esas
işlerini yerine getirmesini engellemektedir. Bu da fazladan katlanılması ge-
reken bir maliyettir.
• Kazaya uğramış işçilerin yeniden işbaşı yaptıktan sonra verimin düşmesine
bağlı ücret maliyeti de dolaylı bir maliyettir. Çoğu kez ölçülmesi güç olmakla
birlikte morali bozulan ve verimi düşen işçiler ile kazaya uğrayan işçinin,
işbaşı yaptıktan sonra verimindeki düşmeler yüzünden ortaya çıkan mali-
yetler de yine dolaylı maliyetlerdir.
• Sigortalanmamış tedavi giderleri dolaylı bir maliyettir.
• İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan işçinin yerine alınan
yeni işçinin öğrenme süresinin maliyeti dolaylı bir maliyettir.
• Yüksek düzeydeki nezaretçi ve soruşturma görevlilerinin soruşturma ya da
tazminat başvuruları vb nedenlerle harcadığı zamanın maliyeti dolaylı bir
maliyettir.
• Siparişlerin gerekli sürede karşılanmaması nedeniyle ortaya çıkan kayıplar
dolaylı bir maliyettir. Firmanın şöhret kaybı, geç teslim yüzünden ödenen
para cezaları, erken teslim halinde alınabilecek primden kayıplar da dolaylı
bir maliyettir.
• Üretim kaybı dolaylı bir maliyettir. Kaza sırasında üretime ara verilmesi,
makinelerin durması, hasara uğraması, malzeme ve hammaddenin ziyan
olması dolaylı bir maliyettir.
İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Ülke Açısından

Maliyeti
İş kazaları ve meslek hastalıkları, işçiye ve işverene verdiği büyük maddi ve ma-
nevi zararların yanı sıra ülke ekonomisine de doğrudan zarar vermektedir. Vasıflı
insan gücü kaybı ve bunların işgöremez duruma düşmeleri ülke ekonomisine çok
yönlü zararlar vermektedir. Çünkü sosyal ve kültürel bir varlık olan insan gücü
kaybı toplumun bir kaybıdır. İş kazaları ve meslek hastalıklarının ülke ekonomi-
leri üzerinde meydana getirdiği kayıpları değerlendirirken bunu salt işgücü kaybı
olarak görmemek, işçiye yapılan kültürel harcamaların ve eğitim harcamalarının
kayıplarını da dikkate almak gerekmektedir. Böyle bakıldığı zaman ortaya çok
büyük bir maliyet çıkmaktadır.
Tek bir işçi ve işletme açısından bakıldığında kazaların maliyeti çok büyük gö-
rünmemekle birlikte ülke ekonomisi açısından bakıldığında durum öyle değildir. İş
kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu manevi zararlar bir tarafa bırakılsa
bile toplum açısından bu işçinin çalışamadığı sürede üreteceği değerleri kaybet-
mekten dolayı da zararlar ortaya çıkacaktır. İş kazası ve meslek hastalığına uğrayan
kişinin bir daha hiç çalışmayacak duruma düşmesi halinde de sosyal güvenlik siste-
mine iki taraflı finansal yük binecektir. Örneğin, 60 yaşına kadar çalışacak olan bir
işçinin 40 yaşında bir iş kazası geçirerek çalışamaz duruma düşmesi halinde toplum
ve sosyal güvenlik kurumu bu işçinin 20 yıllık üretiminden ve 20 yılda ödeyeceği
primlerden mahrum kalacaktır. Ayrıca, normal koşullarda 60 yaşından sonra bağ-
lanacak emeklilik aylığı da 40 yaşında yani 20 yıl önce bağlanacağından sosyal gü-
venlik sisteminden daha az prim ödeyerek normalden daha uzun süre yararlanmış
olacaktır. Sadece işgücü, üretim ve sosyal güvenlik açısından düşünüldüğünde bile
ülke ekonomisi büyük zarara uğramaktadır (Gerek, 2006, s.21).
Ülke ekonomilerinin kayıpları hesaplanırken alternatif maliyetler de düşü-

nülmelidir. Özellikle iş kazaları ve meslek hastalıkları için yapılan doğrudan har-
camalar bu açıdan değerlendirilebilir. Büyük bir olasılıkla iş kazaları ve meslek
hastalıkları nedeniyle yapılan tedavi harcamaları, personel harcamaları ve tazmi-
natlar toplumun eğitim, sağlık, kültür gibi başka ihtiyaçları için harcanabilseydi, iş
kazaları ve meslek hastalıklarına maruz kalma oranı daha düşük olabilirdi. Çünkü
önlemek ödemekten daha ucuzdur. Bu konuda bir fikir edinebilmek için grev-
lerde kaybolan işgünü nedeniyle uğranılan kayıplar ile iş kazaları sonucu ortaya
çıkan kayıplarla karşılaştırılabilir. İş kazaları sonucu ülke ekonomisinin uğradı-
ğı zarar, grevlerin ülke ekonomisine verdiği zararların çok üzerindedir. Ayrıca,
grevler nedeniyle uğranılan kayıpların daha sonra telâfi edilmesi mümkün iken iş
kazaları sonucunda ölenleri geri getirebilmek ailelerinin acılarını dindirebilmek
mümkün değildir.
Ülke ekonomilerinin kayıpları hesaplanırken alınan ve alınmayan önlemlerin
etkisi de dikkatlice incelenmelidir. Örneğin, iş güvenliği tedbirleri alınmadığı veya
yeterli ölçüde alınmadığı için ortaya çıkan iş kazaları ekonominin üretken kapasite-
sini nasıl olumsuz yönde etkiliyorsa bunun tam tersi de düşünülebilir. Yani kısacası,
iş güvenliğini sağlamak için alınacak önlemler ile yapılacak eğitim ve organizasyon
harcamaları ekonominin verimliliğini artırabilir (Gerek, 2006, s.22).
Özet
İş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerini rindeki sendika temsilcileri aracılığı ile işyeri iş
1 açıklamak. sağlığı ve güvenliği kurullarına da aktif biçimde
İş kazalarının nedenleri konusunda yapılan katılmaktadırlar.
araştırmalar, kazaların başlıca iki temel nedeni Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek önlem-
olduğunu ortaya koymaktadır. Bunlar, insana ler, genel önlemler ve özel önlemler olarak ayrı
bağlı nedenler ile fiziksel ve mekanik çevre ko- ayrı düzenlenmiştir. Meslek hastalıklarına karşı
şullarına bağlı nedenlerdir. İnsana bağlı iş kaza- alınabilecek önlemler dışında işçilerin sağlığını
ları, insanların tehlikeli davranışları sonucu or- korumaya yönelik faaliyetler çok önemlidir. İş-
taya çıkan kazalardır. İş kazalarının insana bağlı çilerin meslek hastalıklarına ve diğer hastalık-
nedenlerle ortaya çıkmasında, insanların kişisel lara karşı korunmasında izlenen başlıca üç yol
özellikleri ile fizyolojik ve psikolojik faktörler vardır. Bunlar koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi
etkili olmaktadır. Fiziksel ve mekanik çevre ko- edici sağlık hizmetleri ve rehabilitasyondur.
şullarına bağlı nedenler, teknik nedenler olarak
da ifade edilmektedir. Fiziksel ve mekanik çevre İş kazaları ve meslek hastalıklarından doğan ma-
koşullarına bağlı iş kazaları ise makinelerden, 3 liyetleri açıklamak.
üretim organizasyonundan ve çevresel faktör- İşçilerin iş kazaları ve meslek hastalıkları nede-
lerden kaynaklanmaktadır. niyle uğradıkları kayıplar çalışma gücünde veya
meslekte kazanma gücünde kayıplar, gelir kaybı
İş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı alınabi- veya gelirde azalma ile kazanın neden olduğu
2 lecek önlemleri saptamak. psikolojik sorunlar olarak sınıflandırılabilir.
İş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı alına- İşverenlerin uğradığı ve katlanmak durumunda
cak önlemler konusunda başta işverenler olmak oldukları maliyetler ise doğrudan maliyetler ve
üzere işçilere, sendikalara ve devlete önemli gö- dolaylı maliyetler olmak üzere sınıflandırılabilir.
revler düşmektedir. İşveren açısından işyerinde İş kazaları ve meslek hastalıklarının ülke ekono-
bir iş sağlığı ve güvenliği sistemi kurulmalıdır. misi açısından uğradığı kayıpların başında vasıf-
Bu sistemin kurulmasında da birbirini izleyerek lı insan gücü kaybı gelmektedir. Çünkü sosyal
uygulanması gereken dört ayrı faaliyet vardır. ve kültürel bir varlık olan işgücü kaybı toplumun
Bunlar risk değerlendirme (mühendislik reviz- bir kaybı olarak görülmektedir.
yon), inandırma ve özendirme, işe uygun işçi
seçme ve iş güvenliği disiplininin sağlanması-
dır. İş sağlığı ve iş güvenliği konusunda işçilerin
de üzerine düşen sorumluluklar vardır. Önce-
likle iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyulması
ve işveren tarafından alınan önlemlerinin be-
nimsenmesi ve desteklenmesi gerekmektedir.
Aksi takdirde, istenilen sonuçların alınması
mümkün değildir. İş sağlığı ve güvenliği konu-
sunda devletin de üzerine düşen görevler var-
dır. Devlet düzenleyici, gözlemci, aydınlatıcı,
teşvik edici, inceleme, araştırma, eğitim kuru-
luşları aracılığıyla sorunların bilimsel yoldan
çözümlenmesine öncülük gibi fonksiyonlar
üstlenmiştir. Sendikaların, iş sağlığı ve güven-
liği konusunda üzerlerine düşen rol ise her şey-
den önce üyelerinin karşılaştıkları iş sağlığı ve
güvenliğine ilişkin sorunların çözümüne katkı
sağlamak ve onları eğitmektir. Ayrıca, işyerle-
1. Belirli bir dönemde, bir milyon insan-saatlik ça- 6. Aşağıdakilerden hangisi virütik mesleki hastalık-
lışma süresi içinde meydana gelen ve bir günden faz- lardan biridir?
la işgöremezlikle sonuçlanan kaza sayısını ifade eden a. Hepatit B
kavram aşağıdakilerden hangisidir? b. Tetanoz
a. Kaza sayısı c. Verem
b. Kaza ortalaması d. Kuduz
c. Kaza sıklık oranı e. Şarbon
d. Kaza ağırlık oranı
e. Kazanın standart sapması 7. Zayıflatılmış mikropların hasta olmayan kişiye ve-
rilerek hastalığa karşı bağışıklık kazanmasını sağlama-
2. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli davranışlara yol ya yönelik koruyucu sağlık hizmetine ne ad verilir?
açan kişisel özellikler arasında sınıflandırılmamıştır? a. Aşılama
a. Yaş b. Portör tarama
b. Kıdem c. Rehabilitasyon
c. Cinsiyet d. Kemoprofilaksi
d. Uykusuzluk e. Seroprofilakside
e. Medeni durum
8. İşçilerin yeterli ve dengeli beslenmeleri için bes-
3. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli davranışlara yol lenme rejimlerinde en az yüzde kaç oranında protein
açan fizyolojik faktörler arasında sınıflandırılmamıştır? bulunmalıdır?
a. Fiziksel yetersizlikler a. 3
b. Fizyolojik uyumsuzluk b. 5
c. Uykusuzluk c. 8
d. Yorgunluk d. 10
e. Statü e. 15
4. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel ve mekanik çevre 9. Aşağıdakilerden hangisi iş kazaları ve meslek has-
koşullarına bağlı olarak makinelerin yol açtığı kazalar- talıklarının yol açtığı işveren açısından dolaylı maliyet-
dan biridir? lerden biri değildir?
a. Mühendislik bilgisinin yeterli olmaması nede- a. Sigortalanmamış tedavi giderleri
niyle üretim organizasyonun yanlış planlanması b. İşçiye ödenen geçici işgöremezlik ödeneği
b. İşe alınırken, işçinin işe uygun olup olmadığına c. Kazanın gerektirdiği fazla mesainin maliyeti
dikkat edilmemesi d. Kazada hasara uğrayan makine ve araç-gerecin
c. İşçilere genel iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin onarım ve yenilenmesine yönelik maliyet
verilmemesi e. Kaza nedeniyle üretimin durduğu sırada işçilerin
d. Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması çalışmadıkları iş saatleri için ödenen ücretler
e. Yeterli iş güvenliği uzmanının bulunmaması
10. Aşağıdakilerden hangisi iş kazaları ve meslek has-
5. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel ve mekanik çevre talıklarının yol açtığı işveren açısından dolaylı bir ma-
koşullarına bağlı olarak kazalara yol açan çevresel fak- liyettir?
törlerden biri değildir? a. SGK’ya ödenen primler karşılığında yapılan tıbbi
a. Isı müdahale ve hastane masrafları ile ilaç bedelleri
b. Stres b. İşçiye ödenen sürekli işgöremezlik gelirleri
c. Gürültü c. İşçiye ödenen geçici işgöremezlik ödeneği
d. Aydınlatma d. Kazanın gerektirdiği fazla mesai ödemeleri
e. Radyasyon e. İşçinin ailesine ödenen ölüm gelirleri
Yaşamın İçinden
ikincisi de genel akciğer hastalıklarında olan belirti ve
Silikozis hastalığı nedir? klinik bulguların ortaya çıkması durumunda çok geç
Silisyum maddesinin çok uzun süre solunmasıyla akci- kalınmış olmasıdır. Erken evrede, kişide ya hiç belirti
ğere silisyum maddesinin gitmesi sonucunda meydana yoktur ya da bunlar daha çok solunum sisteminin öz-
gelen silikozis hastalığı taş ocağı, tünel ve diğer maden gün olmayan belirtileridir. İlerlemiş olgularda, kişinin
işçilerinin silisyum tozlarını uzunca bir süre soluma- efor kapasitesinin giderek kısıtlanması, daha önce yap-
ları sonucu gelişen bir pnömokonyozdur. Silisyum, makta olduğu eforların çok azı ile bile belirgin nefes
akciğerler için çok tahriş edici bir maddedir. Bunun darlığının ortaya çıkması tüm akciğer hastalıklarına
sonucu akciğerlerde yaygın iltihaplar ve bunu izleyen özgü bir belirtidir.
fibroz odakları ortaya çıkar. Hastalığın solunum siste-
mini bozup klinik belirtileri ortaya çıkarması 20-30 yıl Kaynak: http://www.frmtr.com/saglik-haberleri-ve-
gibi uzun bir çalışma süresini gerektirmektedir. Fakat makaleler/3439074-silikozis-hastaligi-nedir.html ad-
bu tozlara yoğun bir biçimde hedef olan işçilerde has- resinden kısaltılarak alınmış ve düzenlenmiştir.
talığın ortaya çıkması için 10 yıl yetmektedir. Hastalık,
uzun süre belirti vermeksizin sinsice ilerler. Nefes dar-
lığı, hızlı solunum, öksürük, halsizlik, göğüs ağrısı, ses
kısıklığı, morarma, kan öksürme gibi belirtiler ortaya
çıkabilir. Bütün bu belirtiler genellikle ilerlemiş vaka- Okuma Parçası
larda ortaya çıkar. Bu da hastalığın teşhisinde gecikme- “OHSAS 18001
ye neden olmaktadır. Silikozisli hastaların tüberküloz ... OHSAS 18001, ‘Occupational Health and Safety As-
hastalığına yakalanma riskleri diğer insanlara oranla sessment Series’in baş harflerinden oluşmaktadır. İş
daha yüksektir. Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerinin işleyişini
denetleyen bir standart olan OHSAS 18001, Toplam
Tedavi Kalite Yönetiminin de bir parçasını oluşturmaktadır.
Silikozis vakalarının özel bir tedavisi yoktur. Çalışma OHSAS 18001, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistem-
koşullarının sağlığa uygun bir düzeye yükseltilmesiyle lerinin doğru ve yanlış işleyen taraflarını ortaya koya-
çalışma alanlarının havalandırılması ve tozlardan yete- bilecek, ifade edilebilir bir iş sağlığı ve güvenliği yöne-
rince temizlenmesi, maden ve tünel işçilerinin bu has- tim sistemi standardı hakkında ivedi isteklere cevaben
talığa yakalanmalarını önlenmektedir. ve kuruluşların kalite, çevre sistemleri ile beraberce
Silikozis riskinin olduğu bazı işkolları taş ocakları, ahenkli bir şekilde uygulanabilir hale getirilmesi için
kuvars değirmenleri, kum püskürtme işleri, madenci- Nisan 1999’da İngiliz Standartları Enstitüsü (BSI) tara-
ler, tünel kazıcıları, dökümcüler, cam sanayi, seramik, fından geliştirilmiştir.
vitray yapımı, çimento üretimi, çanak-çömlek yapımı, OHSAS evrensel bir standart olmasından dolayı, dün-
kiremit, tuğla, balçık üretimidir. yanın her yerinde herhangi bir sektör veya işkolu ay-
rımı yapılmaksızın her türlü işletmedeki İş Sağlığı ve
Silikozisde Belirti ve Klinik Bulgular Güvenliği Yönetim Sistemini denetleyebilir. İşletme-
Burada temel olan kişinin yaptığı işin ve geçmişte lerde karşılaşılabilecek her türlü iş kazası riskine karşı
çalıştığı işlerin çok iyi olarak sorgulanmasıdır. Halen önceden tahmin edilebilen önleyici bir yaklaşım içerir.
masa başında ya da hizmet sektörü gibi toz ve silika Özetle riskin ortaya çıkmasını beklemeden, o riski kay-
maruziyeti olmayan bir işte çalışmakta olan bir kişi nağında giderici bir düşünce yapısında olmayı gerek-
geçmişte silika maruziyetinin olduğu bir işkolunda tirir...”
çalışmış olabilir. Bu nedenle, birçok hastalıkta oldu-
ğu gibi özellikle iş ve çevresel öykünün rolü büyüktür. Kaynak: H. Serdar Şardan, İş Sağlığı ve Güvenliğin-
Ancak, burada hemen şunu belirtmek gerekir ki sili- de Yeni Oluşumlar Risk Değerlendirmesi ve OHSAS
kosis klinik bulgularla tanı konulmayan, konulmaması 18001, Ankara: Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendi-
gereken bir hastalıktır. Bunun iki nedeni var: birincisi kası, 2005, s.50, 51’den alınmıştır.
silikosise özgü bir klinik belirti ve bulgunun olmaması,

1. c Yanıtınız yanlış ise “İş Kazalarının Nedenleri” g) Gürültü emisyonunu azaltan alternatif bir iş ekip-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. manının bulunup bulunmadığına,
2. d Yanıtınız yanlış ise “İnsana Bağlı Nedenler” ko- h) Gürültüye maruziyetin, işverenin sorumluluğun-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. daki normal çalışma saatleri dışında da devam edip
3. e Yanıtınız yanlış ise “İnsana Bağlı Nedenler” ko- etmediğine,
nusunu yeniden gözden geçiriniz. i) Sağlık gözetiminde elde edinilen güncel bilgilere,
4. d Yanıtınız yanlış ise “Fiziksel ve Mekanik Çevre j) Yeterli korumayı sağlayabilecek kulak koruyucula-
Koşullarına Bağlı Nedenler” konusunu yeniden rının bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir.
gözden geçiriniz.
5. b Yanıtınız yanlış ise “Fiziksel ve Mekanik Çevre Sıra Sizde 2
Koşullarına Bağlı Nedenler” konusunu yeniden Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve gü-
gözden geçiriniz. venliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koru-
6. a Yanıtınız yanlış ise “Mikroorganizmalar” koyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu
nusunu yeniden gözden geçiriniz. amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç,
7. a Yanıtınız yanlış ise “Koruyucu Sağlık Hizmetle- gereç ve cihazlarıdır.
ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. e Yanıtınız yanlış ise “Koruyucu Sağlık Hizmetle- Sıra Sizde 3
ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Makinaların transmisyon düzenlerinde hareketli par-
9. b Yanıtınız yanlış ise “Dolaylı Maliyetler” konu- çalarında ve operasyon noktalarında kullanılan koru-
sunu yeniden gözden geçiriniz. ma düzeni ile güvenli olmayan durumlarda kullanıla-
10. d Yanıtınız yanlış ise “Dolaylı Maliyetler” konu- cak durdurma sisteminin tümüdür.
sunu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 4
Hafif aktiviteli işler/meslekler: Büro işleri, avukat, dok-
tor, muhasebeci, öğretmen, mimar, kullanılarak yapı-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı lan ev işleri.
Sıra Sizde 1 Orta aktiviteli işler/meslekler: Hafif sanayi işleri, ter-
İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde, gü- zilik, elektrik, tekstil, gıda, montaj işleri, marangozluk,
rültüden kaynaklanabilecek riskleri değerlendirirken; mobilya endüstrisi, kanal işçiliği, matbaa işçileri, ge-
a) Anlık darbeli gürültüye maruziyet dahil maruziye- micilik, fırıncılık, alet kullanılmadan yapılan ev işleri,
tin türü, düzeyi ve süresine, öğrencilik, tütün işçileri, tezgâhtarlık.
b) Maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değer- Orta-ağır arası aktiviteli işler/meslekler: Tarım işçile-
lerine, rinin bir bölümü, düz işçiler, sıva işleri, yük taşımak,
c) Başta özel politika gerektiren gruplar ile kadın ça- balya istiflemek, çiftçilik, lastik ve kauçuk işçileri, deri
lışanlar olmak üzere tüm çalışanların sağlık ve gü- sanayi, kimya ve elektrik endüstrisi, orman işçileri,
venliklerine olan etkilerine, maden ocağı işçileri, demir-çelik işçileri.
d) Teknik olarak elde edilebildiği durumlarda, işle Ağır aktiviteli işler/meslekler: Tomruk işleri, madenci-
ilgili ototoksik maddeler ile gürültü arasındaki ve lik, ormancılık, demir-çelik sanayi, yol ve inşaat işçileri,
titreşim ile gürültü arasındaki etkileşimlerin, çalı- yüksek ısılı fırın işçileri, ağır yük taşıyıcıları, ağaç kesme
şanların sağlık ve güvenliğine olan etkisine, işleri, demir işçileri, tarım işçilerinin bir bölümü.
e) Kaza riskini azaltmak için kullanılan ve çalışanlar
tarafından algılanması gereken uyarı sinyalleri ve
diğer seslerin gürültü ile etkileşiminin, çalışanların
sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine,
f) İş ekipmanlarının gürültü emisyonu hakkında, ilgili
mevzuat uyarınca imalatçılardan sağlanan bilgilerine,
Akkök, A. (1977). İş Kazalarının Maliyeti ve İş Gü- Tuna, H. (1991). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği El Kitabı,
venliği, Ankara: MPM Yayınları. İstanbul: Selüloz İş Sendikası Yayınları.
Aksoy, C. (1982). İş Kazaları: Tanımı, Önemi, Neden- Uludüz, S. (1983). İş Kazalarının Önlenmesinde İn-
leri, İş Kazalarını Önleme Semineri, Ankara: MPM san Faktörü, Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerileri
Yayınları. ile İş Kazaları Seminer Bildirileri, Ankara: MPM
Akyüz, Ö. (1982). İş Kazalarının Önlenmesi Konu- Yayınları.
sunda İşveren Görüşleri, İş Kazalarını Önleme Yelekçi, M. (2006). İşçi Sağlığı-İş Güvenliği İş Emni-
Semineri, Ankara: MPM Yayınları. yeti, Ankara.
Arıcı, K. (1999). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Risk Değerlendirme Esaslar, (2007), Nurnberg.
Ankara. http://www.bilgin.net/GurultuSelcukOzdmr.htm (Eri-
Bilir, V. (2004). Meslek Hastalıkları, Ankara: Türk-İş şim Tarihi: 10.01.2012).
Yayınları http://www.medikalajansi.com/temel-koruyucu-sag-
Binyıldırım, T. (1999). İş Kazalarının Oluşumu ve İş lik-hizmetleri.html (Erişim Tarihi: 10.01.2012).
Kazalarının Sınıflandırılması, İş Sağlığı ve Güven- http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatis-
liği Konferansı Bildiriler Kitabı, İstanbul: TMMOB tikler (Erişim Tarihi: 10.01.2012).
MMO Yayınları. http://www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 10.01.2012).
Gerek, N. (1989). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin
Önemi, Karşılaşılan Sorunların Nedenleri ve Bu
Konuda Alınması Gerekli Önlemler, Anadolu
Üniversitesi İİBF Dergisi, C.7, S.1(Haziran 1989),
ss.427-443.
Gerek, N. (2006), İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Eskişe-
hir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Güven, E. (1970). İş Kazası Yönünden Sosyal Politika
Sorunları, Eskişehir: EİTİA Yayınları.
Kepir, H. (1983). İş Kazalarında İnsan Faktörü ve Eği-
timi, Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerileri İle İş Ka-
zaları Seminer Bildirileri, Ankara: MPM Yayınları.
Odabaşı, M. (1983). Ekonomik Açıdan İş Kazaları,
Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerileri ile İş Kazaları
Seminer Bildirileri, Ankara: MPM Yayınları.
Oral, A. İ. (2002). Dünyada ve Türkiye’de Sosyal Si-
gortalar Kapsamında Sağlık Sigortası Uygulama-
ları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Orhun, H. (1983). İş Kazalarının İşyerindeki Fiziksel
Etmenlere Bağlı Olarak İncelenmesi, Çeşitli Bo-
yutları ve Çözüm Önerileri ile İş Kazaları Seminer
Bildirileri, Ankara: MPM Yayınları.
Sabuncu, H. H. (1999). Endüstride Gürültü İle Olu-
şan İşitme Kayıplar ve Alınacak Önlemler, İş Sağ-
lığı ve Güvenliği Konferansı Bildiriler Kitabı, İstan-
bul: TMMOB MMO Yayınları.
Selcan, T. (1985). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, İstanbul:
Kazancı Yayınları.
Tan, O. (1999). İş Kazalarının Maliyeti, İş Sağlığı ve
Güvenliği Konferansı Bildiriler Kitabı, İstanbul:
TMMOB MMO Yayınları.
5
Amaçlarımız
 İş veren ve iş güvenliği uzmanlarının iş güvenliği hizmetleri yükümlülüğünü
tanımlayabilecek,
 İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının nitelikle-
ri ve görevlendirilmeleri esaslarını açıklayabilecek,
 İş güvenliği uzmanlarının görev yetki sorumluluk ve eğitimleri hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
• İş Güvenliği Hizmetleri
• İş Güvenliği Uzmanlığı
• İş Güvenliği Mevzuatı

İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞ GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ
YÜKÜMLÜLÜĞÜ
İş Sağlığı ve Güvenliğinin
İş Güvenliği Hizmetleri • İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ
Temelleri NİTELİKLERİ VE GÖREVLENDİRİLMELERİ
• İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ YETKİ,
YÜKÜMLÜLÜK VE GÖREVLERİ
İş Güvenliği Hizmetleri
GİRİŞ
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 2012 yılında yürürlüğe girmesinden itibaren
ülkemizde iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu konusu da önemli
ölçüde gelişmeler ve kazanımlar elde edilmiştir. Bu Kanun’da iş yerlerin organizas-
yonu açısından en önemli gelişmelerden birisi, Kanun’un sadece işçileri değil tüm
çalışanları iş sağlığı ve güvenliği kuralları kapsamına almış olmasıdır. İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanunu’nun öncesinde 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan iş sağlığı ve
güvenliğinde iş yeri organizasyonu ile ilgili hükümler daha ayrıntılı ve de Avrupa
Birliği normlarına uygun olarak yeni Kanun’da yer almıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle 4857 sayılı İş Kanunu’na dayanılarak hazırlan-
mış olan mevzuatlar yürürlükten kaldırılmış ve yerine yeni Kanun’a uygun mevzu-
atlar çıkarılmıştır. İş sağlığı ve güvenliği organizasyonu, çalışanların, işverenlerin
ve bu konudaki bütün paydaşların iş güvenliği konusunda şuurlanmaları, örgüt-
lenmeleri ve her zaman güncel olmaları açısından çok önemlidir. Bu organizas-
yon kapsamında iş güvenliği uzmanları ciddi sorumluluklar almaktadırlar. Bir iş
yerinde iş sağlığı ve güvenliği yapı taşlarından olan etkin bir iş sağlığı ve güvenliği
yönetim sisteminin kurulması ve geliştirilmesi işletmenin en önemli amaçların-
dan birisi olmasından dolayı iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu ilgili herkes;
• iş yerinde sağlık ve güvenlik tehlike, risklerinin belirlenmesi ve bu risklere
karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsa-
yacak şekilde, çalışma ortamı gözetimi konusunda rehberlik yapılması,
• çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile yapılacak sağlık gö-
zetiminin uygulanması,
• iş sağlığı ve güvenliği kültürünün güçlendirilmesi amacıyla çalışanlara iş
sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi,
• iş yerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren
durumların belirlenmesi,
• acil durum planının hazırlanması,
• ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların
organizasyonu ile ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapıl-
masından, sorumludur.
İş güvenliği uzmanının bir işletmedeki iş sağlığı ve güvenliği organizasyonun-
da yer alması asgari koşullarından birisidir. Bu bölümde, iş güvenliği hizmetleri
konusunda bilgilendirme yapılmış ve iş güvenliği uzmanlarının görev, yetki ve
sorumlulukları hakkındaki usul ve esasları ele alınmıştır. Ulusal mevzuatta iş gü-

venliği hizmetleri ve uzmanlığı hakkında detaylı bilgiler verildiği için, ağırlıklı
olarak bu kaynaklardan istifade edilmiştir.
Şekil 5.1
İş güvenliği
hizmetleri
planlaması iş
güvenliği uzmanı
tarafından yapılır.
İŞ GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Uluslarararası Çalışma Örgütü, ILO, 2017 yılında yayınladığı ‘İş Güvenliği Uzman-
larının Görev ve Sorumluluklarının Yürütülmesi ile ilgili Araştırma’ raporunda;
“Türkiye, geçtiğimiz on beş yıl içinde ulusal iş sağlığı ve güvenliği (İSG) sisteminin,
koruyucu önlemler ve risk değerlendirmesi için ulusal ve iş yeri düzeyinde gereksi-
nimler doğrultusunda, hem Avrupa Birliği (AB) hem de Uluslararası Çalışma Ör-
gütü (ILO) standartlarına uyumlu hâle getirilmesi sürecine girmiştir. Bu bağlam-
da, 89/391 AB Direktifi ve 1981 tarihli ILO İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi (No.
155) temel alınmıştır. Odağına İSG’yi alan bu süreç, 2003 yılında temel hukuki İSG
gerekliliklerinin İş Kanunu’na (4857 sayılı Kanun) dâhil edilmesiyle başlatılmıştır.
Bu süreç, 2012 yılında müstakil bir İSG Kanunu’nun (6331 sayılı Kanun) yürürlü-
ğe girmesiyle devam etmiştir. İlgili yönetmeliklerin ve tüzüklerin revizyonu 2016
yılında sonuçlandırılmıştır. Süreç, Türkiye’nin ilgili ILO Sözleşmelerini onaylaya-
bilmesi için bir temel oluşturmuştur. Türkiye, 2005 yılında 155 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Sözleşmesi’ni, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi’ni onaylamıştır.
Son dönemde ise, 2014 yılında 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çer-
çeve Sözleşmesi’ni, 2016’da ise 167 sayılı İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık Söz-
leşmesi ile 176 sayılı Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi’ni onaylamıştır.
Türkiye, 81 sayılı İş Teftiş Kurulu Sözleşmesi’ni ise 1951’de onaylamıştır.
Uluslararası Çalışma Örgütü, ILO, 155 ve 161 sayılı sözleşmeler gereği bu hü-
kümlerin Türkiye tarafından uygulanması bağlamında söz hakkına sahiptir. Söz
konusu bağlamda ve 155 sayılı Sözleşme’nin 5 a ve b sayılı maddeler ile 16. mad-
desine istinaden, ILO Standartlarının Uygulanmasına İlişkin Uzmanlar Komitesi
(Komite), işyerlerinde ve çalışma ortamında güvenliğin sağlanmasında işveren-
lerin ve iş güvenliği uzmanlarının farklı görev ve sorumluluklarının uygulanma-
5. Ünite - İş Güvenliği Hizmetleri 123
sıyla ilgili endişelerini gündeme getirmiştir. Bu bağlamda, Komite iş güveliği uz-

manlarının ve iş yeri hekimlerinin görevlendirilmesinin, iş yerlerinin ve çalışma
ortamlarının güvenliğinin ve sağlık açısından risksiz olmasının sağlanması ko-
nusunda işverene düşen sorumluluğu ortadan kaldıramayacağını veya kısıtlaya-
mayacağını vurgulamıştır. Komite ayrıca, işverenler ve iş güvenliği uzmanlarının
görev ve sorumluluklarının anlaşılmasındaki algının açıklığa kavuşturulması ve
bu konudaki uygulamalar hakkında hükûmetin kendisini bilgilendirmesini de
talep etmiştir.” İş güvenliği uzmanlar hakkında yapılan araştırmayı özetlerken iş
güvenliği uzmanlarının ulusal ve uluslararası boyutta hangi konumda olduklarını
ortaya koymaya çalışmıştır. Bu bağlamda, bu araştırma iş güvenliği uzmanlarının
iş sağlığı ve güvenliği sahasındaki kritik önemini ve sorumluluklarının ağırlığını
ortaya koymaktadır (https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---
ro-geneva/---ilo-ankara/documents/publication/wcms_566411.pdf).
İSG profesyonelleri, işletmede alınması gereken temel İSG önlemlerini yazı-
lı olarak işverene bildirmekle yükümlüdür. İşverenin, hayati tehlike doğuran bir
önlemi almaması durumunda, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na
durumun iletilmesinden sorumludur (6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)
Kanunu, 8. madde). İş güvenliği uzmanları görevlerini yerine getirirken kısıtlan-
mamalıdır. İş güvenliği uzmanları da mesleki bağımsızlıklarını korumalı ve gö-
revlerini yerine getirirken iş etiği kurallarına uymalıdır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu, 8. Madde:

İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları
MADDE 8 – (1) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, görevle-
rini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini mesleğin gerek-
tirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür.
(2) (Değişik: 4/4/2015-6645/1 md.) İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda
rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen işyeri hekimi ve iş güvenli-
ği uzmanı, görev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz
önünde bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir
ve tavsiyeleri belirler ve işverene yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların dü-
zeltilmesinden, tedbir ve tavsiyelerin yerine getirilmesinden işveren sorumludur. Bil-
dirilen eksiklik ve aksaklıkların acil durdurmayı gerektirmesi veya yangın, patlama,
göçme, kimyasal sızıntı ve benzeri acil ve hayati tehlike arz etmesi, meslek hastalığına
sebep olabilecek ortamların bulunmasına rağmen işveren tarafından gerekli tedbir-
lerin alınmaması hâlinde, bu durum işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanınca, Ba-
kanlığın yetkili birimine, varsa yetkili sendika temsilcisine, yoksa çalışan temsilcisine
bildirilir. Bildirim yapmadığı tespit edilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının
belgesi üç ay, tekrarında ise altı ay süreyle askıya alınır. Bu bildirimden dolayı işvere-
ni tarafından işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş sözleşmesine son verilemez
ve bu kişiler hiçbir şekilde hak kaybına uğratılamaz. Aksi takdirde işveren hakkında
bir yıllık sözleşme ücreti tutarından az olmamak üzere tazminata hükmedilir. İşyeri
hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş kanunları ve diğer kanunlara göre sahip ol-
duğu hakları saklıdır. Açılan davada, kötü niyetle gerçek dışı bildirimde bulunduğu
mahkeme kararıyla tespit edilen kişinin belgesi altı ay süreyle askıya alınır.
(3) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları iş-
verene karşı sorumludur.
(4) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün

bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ih-
mali tespit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınır.
(5) İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan
işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli
sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sa-
hip olmaları şartı aranır. Bakanlık, iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin
görevlendirilmesi konusunda sektörel alanda özel düzenleme yapabilir. (Ek cümle:
4/4/2015-6645/1 md.) Sektörel düzenleme çerçevesinde maden ve yapı ile diğer sek-
törlerde öncelikli olarak hangi meslekî unvana sahip iş güvenliği uzmanlarının görev
yapacağının ve bunların yanında görev yapacak diğer mesleklere sahip iş güvenliği
uzmanlarının belirlenmesine dair usul ve esaslar, Bakanlıkça belirlenir.
(6) Belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam
süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi
kurar. Bu durumda, çalışanların tabi olduğu kanun hükümleri saklı kalmak kay-
dıyla, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma
süresi dikkate alınır.
(7) Kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi veya
iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personel, gerekli belgeye sahip olmaları şar-
tıyla asli görevlerinin yanında, belirlenen çalışma süresine riayet ederek çalışmakta
oldukları kurumda veya ilgili personelin muvafakati ve üst yöneticinin onayı ile diğer
kamu kurum ve kuruluşlarında görevlendirilebilir. Bu şekilde görevlendirilecek per-
sonele, görev yaptığı her saat için (200) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile
çarpımı tutarında ilave ödeme, hizmet alan kurum tarafından yapılır. Bu ödemeden
damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılmaz. Bu durumdaki görevlendirmeye
ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai saatlerine bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam
seksen saatten fazla olan görevlendirmeler dikkate alınmaz.
(8) Kamu sağlık hizmetlerinde tam süreli çalışmaya ilişkin mevzuat hükümleri sak-
lı kalmak kaydıyla, işyeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin işyeri sağlık ve
güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmelerinde ve
hizmet verilen işyerlerinde çalışanlarla sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirme-
lerinde, diğer kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz.
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri

başlıklı 6 ncı maddesi uyarınca işverenin; mesleki risklerin önlenmesi ve bu risk-
lerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerinin sunulması için işverenin iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve
daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde diğer sağlık per-
soneli görevlendirmek zorundadır. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri hakkındaki 6
ncı madde aşağıda verilmiştir;
“İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
(1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalış-
maları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren;
a. Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve daha fazla
çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde diğer sağlık personeli
görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bu-
lunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve
güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen
niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan

sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebi-
lir. Belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmayan ancak 50’den az
çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri işverenleri veya işve-
ren vekili tarafından Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla
işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerini yürütebilirler.
b. Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevle-
rini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli
bütün ihtiyaçlarını karşılar.
c. İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve
koordinasyonu sağlar.
ç. Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildiri-
len tedbirleri yerine getirir.
d. Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muh-
temel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum
ve kuruluşları, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen ça-
lışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir.
(2) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kamu
kurum ve kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, Sağlık Bakanlığına ait
döner sermayeli kuruluşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı Kanun hü-
kümleri çerçevesinde de alabilir.
(3) Tam süreli iş yeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık persone-
li görevlendirilmesi zorunlu değildir.
(4) Birinci fıkranın (a) bendine göre yapılacak görevlendirme süresinin belir-
lenmesinde 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile 4/11/1981
tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki öğrenci statüsünde
olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının toplamına dâhil edilmez.”
İş Güvenliği Hizmetlerinde İşverenin Yükümlülüğü

2003 yılında İş Kanunu’ndaki değişikliklerden biri, işletmelerin iş güvenliği uz-
manları istihdam etme zorunluluğuydu. Bu kanun başlangıçta yalnızca 50’den
fazla çalışan istihdam eden iş yerlerine uygulanmıştır; İş Sağlığı ve Güvenliği
(İSG) Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra 2012’de tüm işletmeler için iş gü-
venliği uzmanları istihdamı genel bir gereklilik haline gelmiştir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Kanunu uyarınca işverenler, iş yerlerinde alınması gere-
ken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi,
iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi
ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi ile yükümlüdür. Buna
binaen; İşverenin genel yükümlülükleri, Kanun’un hususan 4 üncü maddesinde
düzenlenmiş olup bütün işverenlere aşağıda özetlenen yükümlülükleri getirmiştir:
• İş yerinde risk değerlendirmesi yapılması,
• Acil durum planlarının hazırlanması, yangınla mücadele ve ilk yardım ça-
lışmalarının yapılması,
• Tahliye planının yapılması,
• İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildiriminin yapılması,
• Sağlık gözetiminin gerçekleştirilmesi,
• Çalışanların bilgilendirilmesi,
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi,

• Çalışan temsilcisinin / temsilcilerinin görevlendirilmesi,
• Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işle-
rin yapıldığı iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurulması,
• Diğer işverenler ile iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında koordinasyonun
sağlanması.
Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının
nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile ça-
lışma usul ve esasları, 29.12.2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayım-
lanarak, 30.12.2012 tarihinde yürürlüğe giren “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev,
Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenen yönetmeliğe
göre işverenin yükümlülükleri ise;
1. İşveren, iş yerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin
belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıkla-
rının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık
ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla; çalışanları arasından il-
gili yönetmeliklerde belirtilen nitelikleri haiz bir veya birden fazla iş yeri
hekimi, iş güvenliği uzmanı görevlendirir. On ve daha fazla çalışanı olan
çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri işverenleri ayrıca diğer sağlık personeli
görevlendirir. Gerekli nitelikleri haiz olması hâlinde tehlike sınıfı ve çalışan
sayısını dikkate alarak bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir.
2. İşveren, iş yerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde
birinci maddede sayılan yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Or-
tak Sağlık ve Güvenlik Birimlerden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir.
3. Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışma-
ları da kapsayacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren;
a. Çalışanları arasından ilgili yerde tarif edilen niteliklere sahip çalışanı, iş
yerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısını dikkate alarak iş güvenliği uzma-
nı olarak görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip
personel bulunmaması hâlinde, bu yükümlülüğünü ortak sağlık ve gü-
venlik birimlerinden veya yetkilendirilmiş toplum sağlığı merkezlerin-
den hizmet alarak yerine getirebilir.
b. Belirtilen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, çalışan sa-
yısı ve tehlike sınıfını dikkate alarak kendi işyerinde, iş güvenliği uz-
manlığı görevini üstlenebilir.
4. İşveren, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların gö-
revlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi ge-
rekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.
5. İşveren, iş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş
birliği ve koordinasyonu sağlar.
6. İşveren, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tara-
fından İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak
bildirilen tedbirleri yerine getirir.
7. İşveren, yerine getirilmeyen hususlar varsa gerekçesi ile birlikte talepte bu-
lunan kişiye yazılı olarak bildirir ve bu yazışmaların iş yerinde düzenli ola-
rak arşivlenmesini sağlar.
8. İşveren, çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi
muhtemel konular hakkında; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı ku-
rum ve kuruluşları, başka iş yerlerinden çalışmak üzere kendi iş yerine ge-
len çalışanları ve bu çalışanların işverenlerini bilgilendirir.
9. İşverenin; iş sağlığı ve güvenliği konusunda uzman görevlendirmesi veya

hizmet satın alması işverenin sorumluluklarını etkilemez.
10. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili maliyeti çalışanlara yansı-
tamaz.
11. İşveren, belirtilen durumlarda, ilgili yargı sürecini takip eder ve sonucunu
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bildirir.
12. İş yeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin
sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
İşverenler; çalışanları arasından ilgili yönetmeliklerde belirtilen nitelikleri haiz
bir veya birden fazla iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. İş güvenliği uzmanları-
nın nitelikleri ile ilgili bilgiler 29.12.2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri
Hakkında Yönetmelik”te bulunmaktadır.
İşverenler, işyerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde
yukarıda yer verilen yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Ortak Sağlık
ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir.
Diğer taraftan belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde,
tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini iş-
veren kendisi üstlenebilir. Belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmayan
ancak 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri işverenleri
veya işveren vekilleri, Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla işe
giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini
kendileri yürütebilirler. Alınan eğitimler Genel Müdürlük’le protokol imzalamış
kurum, kuruluşlar veya üniversiteler aracılığıyla verilmektedir.
İşverenler ayrıca; iş yerinde görev yapan iş yeri hekimi, iş güvenliği uzma-
nı ve diğer sağlık personeli ile hizmet alınan OSGB’lerin İş Sağlığı ve Güvenli-
ği Kanunu’na göre geçerli yetki belgesi ile görevlendirilmesinden sorumludur. İş
sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili görevlendirilen personelin etkin bir şekilde
çalışması amacıyla gerekli kolaylığı sağlamak ve bu hususta planlama ve düzenle-
me yapmakla, görevlendirdiği kişi veya OSGB’lerin görevlerini yerine getirmeleri
amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılamak-
la, iş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürütenler arasında iş birliği ve koordi-
nasyonu sağlamakla, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB’ler tarafından
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen ted-
birleri yerine getirmekle, iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık per-
sonelinin görevlerini yerine getirebilmeleri için, Bakanlık’ça belirlenen sürelerden
az olmamak kaydı ile yeterli çalışma süresini sağlamakla, çalışanın ölümü veya
maluliyet ile sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan
iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali yargı kararı ile ke-
sinleşen iş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanını Genel Müdürlüğe bildirmekle,
Bakanlık’ça belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili bilgi-
leri, İSG-KÂTİP (İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin İş Sağlı-
ğı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan
İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programı) sistemi üzerinden Genel
Müdürlüğe bilgi vermekle yükümlüdür. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürüt-
mek üzere iş yerinden personel görevlendirilirse veya OSGB’lerden hizmet alınsa
bile işverenin bu hizmetlere ilişkin yükümlülükleri ve sorumlulukları devam eder
(https://birim.ailevecalisma.gov.tr/media/10731/isggm_sss.pdf).
İşverenlere İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Desteği

İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri yani iş güvenliği ve iş yeri hekimi ücretleri birçok
küçük işletmenin zorlandıkları maliyet oluşturabilmektedir. Devlet, iş sağlığı ve
güvenliği kültürü oluşturmak adına belirli koşullarda maddi destek vererek bu
sahada zorlanan işletmeleri iş sağlığı ve güvenliği konusunda teşvik etmektedir.
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) alanında gerekli tedbirlerin alınma-
sı ve İSG hizmetlerinin sağlanması amacıyla Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler
Bakanlığı’nca işverenlere iki ayrı destek mekanizması sağlanmaktadır.
a. Bu desteklerden birincisi; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 7
nci maddesi gereğince bir ile yedi çalışanı bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli
sınıfta yer alan yaklaşık 589.395 iş yeri ve 1.677.641 çalışan için sağlanan
iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri desteğidir. Çalışan sayısı hesaplanırken,
iş yerinin diğer şubelerinde çalışanlar ve alt işveren çalışanları da dikkate
alınır. Yani destek almaya hak kazanabilmek için iş yerinde ve iş yerinin şu-
belerinde çalışan asıl işveren ve alt işverene bağlı çalışanların sayısı dokuzu
geçmemelidir. Ay içinde yıllık izin, hastalık gibi nedenlerle çalışmayan ve
ücret ödenmeyen çalışanların sayısı da dikkate alınır. Ayrıca ay içinde giriş
çıkış yapan çalışan sayısı da toplam sayıya dahil edilir.
Bu destek kapsamında iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetini alan işveren-
lere, Sosyal Güvenlik Kurumu, SGK, il ve ilçe merkezlerine başvurmaları hâlinde
üçer aylık periyotlarda 2019 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu rakamlarına göre; Teh-
likeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri için sağlanacak iş sağlığı ve güvenliği
hizmet bedelinin sigortalı başına günlük miktarı, 16 yaşından büyük sigortalılar
için belirlenen prime esas kazanç alt sınırının günlük tutarının sırasıyla %1,4 ve
%1,6’sıdır. Prime esas kazanç alt sınırı, her yıl Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler
Bakanlığı tarafından ilan edilir. 2019 yılı için, günlük alt sınır, 85,28 TL; aylık alt
sınır, 2.558,40 TL olarak belirlenmiştir. Buna göre, tehlikeli sınıftaki bir iş yeri her
ayın tamamında çalışan personeli için 25,82 TL desteğe hak kazanabilir. Destek-
ten yararlanma sınırı olan dokuz kişi üzerinden hesaplanırsa, tehlikeli sınıftaki bir
iş yerinin aylık alabileceği en yüksek destek tutarı 322 TL, çok tehlikeli sınıftaki
işyerinin ise 368 TL olacaktır.
2019 yılı için, günlük alt sınır, 85,28 TL; aylık alt sınır, 2.558,40 TL olarak belirlen-
miştir. Buna göre, tehlikeli sınıftaki bir iş yeri her ayın tamamında çalışan personeli
için 25,82 TL desteğe hak kazanabilir. Destekten yararlanma sınırı olan dokuz kişi
üzerinden hesaplanırsa, tehlikeli sınıftaki bir iş yerinin aylık alabileceği en yüksek
destek tutarı 322 TL, çok tehlikeli sınıftaki iş yerinin ise 368 TL olacaktır.
b. İkinci destek mekanizması ise; 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun

Ek-4 üncü maddesi gereğince 10’un üzerinde çalışanı bulunan ve çok teh-
likeli sınıfta yer alan iş yerlerinde, son üç yıl içerisinde ölümlü veya sürekli
iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemesi hâlinde işsizlik si-
gortası işveren payı teşvik olarak bir sonraki takvim yılından geçerli olmak
üzere ve üç yıl süreyle %2 yerine %1 olarak alınmasıdır. Söz konusu teşvik
uygulamasına 1/1/2019 tarihi itibarıyla geçilmiştir.
Başvuru ve Destek Ödeme Şartları

Kapsama giren işverenlerce destekten yararlanılabilmesi için aylık prim ve hiz-
met belgelerinin yasal süresi içinde sosyal güvenlik kurumuna verilmesi gerekli-
dir. Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen iş yerleri, tespit edildikten sonra üç yıl
boyunca bu destekten faydalanamazlar. Daha önce faydalandıkları destek miktarı

yasal faizi ile birlikte geri alınır. İş sağlığı ve güvenliği hizmeti desteği üçer aylık
dönemler halinde hesaplanır ve takip eden ikinci ayın sonunda işverene ödenir.
Yani ocak, şubat ve mart aylarının desteği mayıs ayının sonunda alınabilir. Bunun
yanında yasal süresi içerisinde ödenmemiş prim ve prime ilişkin borcu bulunan iş
yerleri destek alması hâlinde, destek tutarları bu borca mahsup edilir.
İş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görevlendirilme-
sini işverenler istedikleri takdirde Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) iş yerlerine
başvurarak sağlayabilirler. İlgili Kanun’a göre eğer iş yerinde iş güvenliği uzmanı, iş
yeri hekimi ve diğer sağlık personeli çalıştırma zorunluluğu bulunuyorsa OSGB’lere
başvurulabilir. Hizmet istenen OSGB, İSG-KATİP sistemine giriş yaparak iş güven-
liği uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık görevlisi sözleşmesini başlatmasını sağla-
yabilir. İş yeri olarak gerekli girişleri yapınca sözleşme imzalamak istenilen uzman
da kendi kimlik numarası ile giriş yapıp sözleşme isteğini onaylaması gerekmekte-
dir. Bu aşamadan sonra resmî olarak bu kişi işbaşı yapmış olmaktadır; onayı ger-
çekleştirilen uzman fiilen o iş yeri elemanı olmakta ve sorumluluğu başlamaktadır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin
desteklenmesini 7. madde ile hüküm altına almıştır;
“İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi
MADDE 7 – (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için,
Bakanlıkça aşağıdaki şartlarla destek sağlanabilir:
a. Kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok
tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri faydalanabilir. Ancak, Cum-
hurbaşkanı, ondan az çalışanı bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan iş
yerlerinin de faydalanmasına karar verebilir.
b. Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları
için toplanan primlerden kaynak aktarılmak suretiyle Sosyal Güvenlik Ku-
rumu, SGK, tarafından finanse edilir.
c. Uygulamada, Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınır.
ç. Bu Kanun ve diğer mevzuat gereğince yapılan kontrol ve denetimlerde; is-
tihdam ettiği kişilerin sigortalılık bildiriminde bulunmadığı tespit edilen
işverenlerden, tespit tarihine kadar yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte
Sosyal Güvenlik Kurumunca tahsil edilir ve bu durumdaki işverenler, sağ-
lanan destekten üç yıl süreyle faydalanamaz.
d. Uygulamaya ilişkin olarak ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye, uygu-
lamayı yönlendirmeye ve doğabilecek sorunları çözmeye Bakanlık yetkilidir.
(2) Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar, Maliye Bakanlığının
uygun görüşü alınarak Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle belirlenir:
a. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için sağlanacak des-
teğin uygulanması.
b. Destek sağlanacak ondan az çalışanı bulunan iş yerlerinin özellikleri göz
önünde bulundurularak; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenecek iş
sağlığı ve güvenliği hizmet bedellerinin tespiti, destek olunacak kısmı ve
ödenme şekli.
c. Destekten faydalanabilecek iş yerlerinin taşıması gereken şartlar.
ç. İş sağlığı ve güvenliği hizmeti verecek kuruluşların özellikleri.
(3) Etkinlik ve sürekliliğin sağlanması amacıyla; Bakanlık tarafından Sağlık
Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve ilgili meslek kuruluşlarıyla iş
birliği yapılabilir.”
Kamu Kurumlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin

Sağlanması
18/6/2017 tarihli ve 7033 sayılı Kanun ile 6331 sayılı Kanun’un 38 inci maddesinin
birinci fırkasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde yer alan “1/7/2017” iba-
resi “1/7/2020” şeklinde değiştirilmiş olmakla birlikte meri Kanun’un risk değer-
lendirmesi, acil durum planları, yangınla mücadele, sağlık gözetimi, iş kazalarının
bildirimi, çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi, çalışanların
bilgilendirilmesi, çalışan temsilcisinin veya temsilcilerinin görevlendirilmesi, iş
sağlığı ve güvenliği kurulu kurulması gibi hükümleri yürürlüktedir (https://birim.
ailevecalisma.gov.tr/media/10731/isggm_sss.pdf).
Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliği profesyoneli görevlendirme yükümlülüğü
yürürlüğe girmemiş idarelerde;
• 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı
ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinin geçici birinci madde-
si uyarınca işyerlerinde risk değerlendirmesi anılan Yönetmeliğin altıncı
maddesinde tanımlanan ekip içerisinde iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı
bulunmaksızın diğer ekip üyeleri tarafından yerine getirilebilir.
• Çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile ilgili olarak
15/5/2013 tarihli ve 28648 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çalışanların
İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetme-
liğin “Eğitimi verebilecek kişi ve kuruluşlar” başlıklı 13 üncü maddesinde
çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin kim ya da hangi kurum/
kuruluş tarafından verilebileceği hüküm altına alınmış olup iş güvenliği uz-
manı, iş yeri hekimi istihdam edilmediği takdirde anılan hükümdeki diğer
alternatiflerden bu eğitimlerin sağlanabileceği açıklanmıştır.
• 18/6/2013 tarihli ve 28681 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İşyerlerinde
Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin “İşverenin yükümlülükleri” başlıklı 5
inci maddesine göre acil durum planlarını hazırlayacak olanlara atıf yapılma-
mış olup söz konusu planların hazırlanması işverenin yükümlülüğündedir.
• Sağlık gözetimi hususundaki yükümlülükler, iş yeri hekimi görevlendirmesi
yükümlülüğü iş yeri için yürürlüğe girene kadar, Kanun öncesinde olduğu
gibi kamu sağlık hizmeti sunucuları tarafından da düzenlenebilmektedir.
• 18/01/2013 tarihli ve 28532 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve
Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelikte yer alan geçici 1 inci madde-
nin birinci fıkrasında “6 ncı madde uyarınca oluşturulacak kurulda, mezkûr
maddenin birinci fıkrasının (b) ve (c) bentlerinde sayılanların bulundurulma
zorunluluğu Kanun’un 38 inci maddesinde belirtilen sürelere uygun olarak
aranır.” hükmü mevcut olup iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulundur-
ma yükümlülüğü olmayan kurumlarda söz konusu kurul üyelerinin aran-
mayacağı ifade edilmektedir. Diğer taraftan işyeri sağlık ve güvenlik birimi
kurulmasına dair Kanun’un 8 inci maddesinin altıncı fıkrasında “Belirlenen
çalışma süresi nedeniyle iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli
görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, işyeri sağlık ve güvenlik bi-
rimi kurar…” hükmü mevcut olup kısmi zamanlı olarak iş yeri hekiminden
hizmet alındığı takdirde bu birimin kurulmasına gerek bulunmamaktadır.
• Kanun’un getirdiği diğer yükümlülüklerden olan çalışan temsilcisi gö-
revlendirilmesi, koordinasyonun sağlanması ve benzeri hususlar ise
hâlihazırda işverenin sorumluluğunda olan hususlardan olup iş güvenliği
uzmanı veya işyeri hekiminin varlığına bağlı değildir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsa-

mında işyerinde İSG profesyonelleri-
nin görevlendirilmesi ne zaman yürür-
lüğe girecektir?
18/6/2017 tarihli ve 7033 sayılı Kanun
ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanunu’nun yürürlüğe ilişkin 38 inci
maddesi; “MADDE 38 – (1) Bu Kanu-
nun; a) (Değişik: 12/7/2013-6495/56
md.) 6 ve 7 nci maddeleri; 1) 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kap-
samında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli
sınıfta yer alan işyerleri için 1/7/2020 tarihinde, (1) (2) 2) 50’den az çalışanı olan
tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/1/2014 tarihinde, 3) Diğer iş-
yerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra, b) 9, 31, 33, 34, 35, 36 ve 38 inci
maddeleri ile geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8 inci maddeleri yayımı ta-
rihinde, c) Diğer maddeleri yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra, yürürlüğe girer.”
şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre, 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli
sınıfta yer alan özel sektöre ait işyerlerinde Kanun’un 6 ve 7. maddeleri yürürlüğe gir-
miştir. 50’den az çalışanı olan az tehlikeli sınıfta yer alan özel sektöre ait işyerlerinde
ise anılan maddeler 1/7/2020 tarihinde yürürlüğe girecektir. Ayrıca anılan maddenin
birinci fıkrasının (a) bendinin 1 numaralı alt bendi; “Bu Kanunun; 4857 sayılı İş
Kanunu’nun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile
50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/7/2020 tarihinde
yürürlüğe girer.” şeklinde değiştirilmiştir.
Söz konusu değişiklik 4857 sayılı İş Kanunu’nun mülga 81’inci maddesi kapsamında
50’den az çalışanın bulunduğu kamu kurumlarını kapsamakta olup bu işyerlerinde iş
güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirilmesi ile ilgili hükümlerin 1/7/2020 ta-
rihinde yürürlüğe girmesine yöneliktir. Bununla birlikte meri Kanunun işyerinde risk
değerlendirmesi yapılması, çalışanların İSG eğitimlerinin verilmesi, acil durum plan-
larının hazırlanması ve tatbikatların yapılması, sağlık gözetimi vs. diğer hükümleri
yürürlükte olup işveren yükümlülüğü tüm işyerleri için devam etmektedir (https://
birim.ailevecalisma.gov.tr/media/10731/isggm_sss.pdf).
İşverenin İş sağlığı ve Güvenliği Hizmetini Üstlenmesi

Elliden az çalışanı olan az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde sağlık gözetimi
dışındaki hizmetler, İş sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile protokol imza-
lamış kurum, kuruluşlar veya üniversiteler aracılığıyla verilen eğitimleri tamam-
layarak yapılacak sınavda başarılı olmaları hâlinde işveren veya işveren vekilince
de yerine getirilebilir. Aynı uygulama kamu iş yerlerinde de gerçekleştirilebilir.
Örneğin, elliden az çalışanı bulunan bir hukuk bürosu, muhasebe bürosu veya
terzi dükkânı, manav, market, apartmanlar ve bunun gibi iş yerlerinin işveren
veya işveren vekilleri sağlık gözetimi dışında hizmetleri kendileri verebilirler.
Sağlık raporları ise kamu hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden alınabilir.
Elliden az çalışanı olup az tehlikeli sınıfta yer alan ve yapılan eğitime katılarak
e-sertifika almaya hak kazanan işveren veya işveren vekillerinin kendi iş yer-
lerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetini üstlenmeleri hâlinde görevlendirmeler
İSG-KÂTİP üzerinden yapılmalıdır. Söz konusu sertifikayı almaya hak kazanan
işveren veya işveren vekilleri, elliden az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer
alan sadece bir iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütebilirler. Bu

konuda, elliden az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde, iş
sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin işveren veya işveren vekili tarafından yürütül-
mesine ilişkin usul ve esasları belirlemek için yayımlanan “İşyerlerinde İşveren
veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine
İlişkin Yönetmelik” aşağıda verilmiştir;
İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı

ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik
Kapsam;
Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun
6 ncı maddesi uyarınca elliden az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş
yerleri ile işveren veya işveren vekillerini kapsar.
Çalışan sayısının elliden az olup olmadığının tespitinde aşağıdaki hususlar
dikkate alınır:
a. Aynı işverenin Türkiye genelinde birden fazla tescilli ve az tehlikeli sınıfta
yer alan iş yerinin olması hâlinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri üst-
lenilebilecek iş yerlerinin belirlenmesinde Sosyal Güvenlik Kurumundaki
tescil kayıtları esas alınır.
b. İşverenden iş alan alt işverenlerce çalıştırılan sigortalılar çalışan sayısına
dâhil edilmez.
c. 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile 4/11/1981 tarih-
li ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki öğrenci statüsünde
olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının tespitinde dikkate alınmaz.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin işveren veya işveren vekillerince yürü-
tülmesi;
(1) Bu Yönetmelikte belirtilen eğitimi tamamlayarak sınavda başarılı olan iş-
veren veya işveren vekilleri, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında iş güvenliği uz-
manı veya iş yeri hekimine verilen görevleri, işe giriş ve periyodik muayeneler
ve tetkikler hariç olmak üzere yürütebilir. İşveren veya işveren vekilleri, iş sağlığı
ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek için çalışan başına aylık en az 10 da-
kika ayırmak zorundadır. Bu hizmetlerin işveren veya işveren vekili tarafından
yürütülmesi hâlinde onaylı defter tutulması zorunlu değildir. Ancak, 6331 sayılı
Kanun ve alt düzenlemelerinin gerektirdiği diğer belge ve kayıt düzenleme yü-
kümlülüğü devam eder.
(2) Bu Yönetmelik kapsamında işveren veya işveren vekilleri, iş sağlığı ve gü-
venliği hizmetlerinin tamamını ya da bir kısmını hizmet alımı yoluyla Bakanlıkça
yetkilendirilen birimlerden de temin edebilir.
(3) Bu Yönetmelik kapsamında, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini
yürütmek isteyen işveren veya işveren vekillerinin İSG-KATİP üzerinden sisteme
kayıt olmaları zorunludur. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, İSG-KATİP’te onay-
landığı tarihten itibaren geçerli sayılır.
(4) Üçüncü fıkraya göre yapılan görevlendirmelerde kişilerin SGK veri ta-
banında da işveren veya işveren vekili olarak kayıtlı olması gerekmektedir. Aksi
takdirde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirme yapılmamış sayılır.
SGK veri tabanında iş yeri yetkilisi olarak kayıtlı olan çalışanlardan, işveren adına
hareket eden, işin ve iş yerinin yönetiminde görev alan iş yeri yetkilileri işveren
vekili olarak kabul edilir.
(5) Eğitimini tamamlayarak sınavda başarılı olan işverenin elliden az çalışa-

nı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan ayrı bir iş yeri açması veya işveren vekili-
nin hizmet akdinin sona ererek, elliden az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer
alan başka bir iş yerinde çalışmaya başlaması hâlinde; yeni iş yerinin iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerini yürütebilmesi için işverence veya işveren vekilince İSG-
KATİP üzerinden başvuruda bulunulması gerekir.
(6) İşveren vekili; işveren vekili tanımına (Bu Yönetmelik kapsamındaki işyer-
lerinde, çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişiyi yahut tüzel kişiliği olmayan
kurum ve kuruluşlara işveren denir.) uygun ve işyerinde tam süreli hizmet akdi ile
çalışanlar arasından görevlendirilir. Kamu kurum ve kuruluşlarında iş sağlığı ve gü-
venliği hizmetlerini en üst amir, yardımcıları veya bu görevi yürütenler üstlenebilir.
(7) Site veya apartmanlarda; 3/3/2004 tarihli ve 25391 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Konut Kapıcıları Yönetmeliği kapsamında site veya apartman yöneti-
cisi, işveren vekili olarak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini üstlenebilir.
(8) Bu Yönetmeliğin EK-3’ünde yer alan “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin
Yürütümüne İlişkin İşveren veya İşveren Vekili Eğitimi Tamamlama Belgesi” ile
yalnızca tek bir işyerinin iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri üstlenilebilir.
(9) Birinci fıkrada belirtilen iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin üstlenilmesi
veya iş yeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması Kanun ve ilgili
mevzuatta işverenler için öngörülen yükümlülükleri ortadan kaldırmaz.
Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri;
(1) 15/5/2013 tarihli ve 28648 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çalışanların
İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kap-
samında çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri, bu Yönetmelikte
yer alan eğitimleri tamamlayarak sınavda başarılı olan işverenler veya işveren ve-
killerince verilebilir.
Sağlık gözetimi;
(1) Bu Yönetmelik kapsamında eğitim alan işveren veya işveren vekillerinin
üstleneceği iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri; işe giriş ve periyodik muayeneler ile
tetkikleri kapsamaz.
(2) Birinci fıkrada belirtilen hizmetler, işyeri hekimlerinden alınabileceği gibi
Kanun’un 15 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca kamu sağlık hizmet sunu-
cuları veya aile hekimlerinden de alınabilir.
Çalışma ortamı gözetimi;
(1) Kanun ve alt düzenlemelerinde yer alan hükümler uyarınca işyerinde ya-
pılması gereken ölçümler, Bakanlık tarafından yetkilendirilen laboratuvarlar ta-
rafından gerçekleştirilir.
Eğitimin kapsamı ve şekli;
(1) Bu Yönetmelik kapsamında; işveren veya işveren vekillerine verilecek eği-
timin programı, asgari Ek-1’de belirtilen konuları içerir.
(2) Eğitim programları açıköğretim, uzaktan veya yüz yüze eğitim yoluyla dü-
zenlenir.
(3) Ders içerikleri; uluslararası standartlara uygun, yazılı, işitsel ve görsel ma-
teryallerle desteklenmiş bir şekilde hazırlanır.
Eğitim verecek kurum ve kuruluşlar ile eğiticilerin nitelikleri;

(1) Eğitimler; açıköğretim sistemi ile eğitim vermede yetkin, her ilde sınav
merkezi, büro ve akademik danışmanlık hizmetleri bulunan üniversitelerce
Bakanlık’la protokol yapmak suretiyle verilir (10 uncu madde).
(2) Ayrıca eğitimler Millî Eğitim Bakanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği,
Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu ve bağlı odalar, Türkiye Belediyeler
Birliği, işçi ve işveren kuruluşları ile üniversiteler tarafından Bakanlıkla protokol
yapmak suretiyle de verilebilir.
(3) Ek-1’deki eğitim konularını hazırlayacak veya verecek eğiticilerde, uzman-
lık alanları dikkate alınmak koşuluyla; öğretim üyesi olma ve/veya iş yeri hekimli-
ği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olma şartı aranır.
Eğitim programı;
Eğitim programı, Bakanlıkla protokol yapan 10 uncu maddede belirtilen ku-
rum ve kuruluşlar tarafından Genel Müdürlüğün onayına sunulur.
(2) Onay verilmeyen eğitim programı ile eğitime başlanamaz.
(3) Genel Müdürlük, onaya sunulan eğitim programında değişiklik yapma yet-
kisine sahiptir.
Eğitim programlarına başvuru;
Eğitim almak isteyen adaylar Bakanlık ile protokol yapan kurum ve kuruluşlara
başvuruda bulunur. Yapılacak başvuruların usul ve esasları protokolle belirlenir.
Eğitimin süresi;
Eğitim, Ek-1’de yer alan eğitim konularındaki içeriği okuyup, anlayıp, özümse-
meye yetecek makul bir süreye göre tasarlanır. Bu süre her hâlükârda Ek-1’de yer
alan ders saatlerinin toplamından az olamaz.
(2) Her bir eğitim konusunun içeriği bütünlük oluşturacak şekilde birbiri ar-
dına sıralanır.
Eğitimin tamamlanması, sınav, belgelendirme ve ücretler;
(1) Bakanlıkla protokol yapan ve bu çerçevede eğitim veren kurum ve kuruluş-
lar; EK-2’deki örneğine uygun “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütümüne
İlişkin İşveren veya İşveren Vekili Sınavına Katılım Hakkı Belgesi” düzenler.
(2) Sınavlar; her ilde sınav merkezi, büro ve akademik danışmanlık hizmetleri
bulunan üniversitelerce Bakanlık’la protokol yapmak suretiyle düzenlenir.
(3) Sınava girebilmek için birinci fıkrada belirtilen “İş Sağlığı ve Güvenliği
Hizmetlerinin Yürütümüne İlişkin İşveren veya İşveren Vekili Sınavına Katılım
Hakkı Belgesi” aranır.
(4) Sınavda, 100 puan üzerinden 50 ve üzeri puan alan adaylar başarılı sayılır.
Bu adaylar için EK-3’teki örneğine uygun olarak “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet-
lerinin Yürütümüne İlişkin İşveren veya İşveren Vekili Eğitimi Tamamlama Bel-
gesi” düzenlenir.
(5) “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütümüne İlişkin İşveren veya
İşveren Vekili Eğitimi Tamamlama Belgesi” almaya hak kazananlar protokolde
belirlendiği şekilde, sınavı yapan kurumca Genel Müdürlüğe bildirilir.
(6) Eğitim ve belgelendirmeyi kapsayan ücret; net asgari ücretin 1/10’unu geç-
memek koşuluyla, Bakanlıkla yapılan protokolde belirlenir ve katılımcılar tara-
fından ödenir.
(7) Sınav ve belgelendirmeyi kapsayan ücret; net asgari ücretin 1/10’unu geç-
memek koşuluyla, Bakanlıkla yapılan protokolde belirlenir ve katılımcılar tara-
fından ödenir.
Şekil 5.2
İş güvenliği uzmanı
robot değildir.
İşyerlerinde İşveren veya İşveren Ve-

kili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı
ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yö-
netmelik’teki diğer hükümler;
İşyerinin kapsam dışında kalması
MADDE 16 – (1) İşyerinin tehlike sını-
fının değişmesi ve/veya çalışan sayısının
elli ve üzerine çıkması durumlarında,
otuz gün içerisinde 29/12/2012 tarih ve
28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetme-
liği hükümleri doğrultusunda görevlendirmeler yapılır.
(2) İşveren veya işveren vekilinin iş sağlığı ve güvenliği hizmetini üstlenmek isteme-
mesi halinde de birinci fıkrada belirtilen Yönetmelik hükümleri doğrultusunda gö-
revlendirmeler yapılır.
Eğitim tamamlama belgesi bulunmayan işverenler veya işveren vekilleri
MADDE 17 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında eğitim almak istemeyen veya eğitim
tamamlama belgesini almaya hak kazanamayan işveren veya işveren vekilleri 16 ncı
maddede belirtilen Yönetmelik hükümlerine tabidir.
İşyeri Hekimliği veya İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesine sahip işveren veya işveren
vekilleri
MADDE 18 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki işyerlerinde iş güvenliği uzmanlığı
belgesi bulunan işveren veya işveren vekilleri, 7 nci ve 8 inci maddelerde belirtilen
hizmetler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini üstlenebilir.
(2) Bu Yönetmelik kapsamındaki işyerlerinde işyeri hekimliği belgesi bulunan işveren

veya işveren vekilleri, 8 inci maddede belirtilen hizmetler hariç iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerini üstlenebilir.
Asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyeri
MADDE 19 – (1) Asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyerlerinde her bir işveren
veya işveren vekilleri ayrı ayrı eğitim almak zorundadır.
Kaynak: İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı ve

Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik, Beşinci Bölüm.
Çalışmaktan kaçınma hakkı nedir? Nasıl kullanılır?

1
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ NİTELİKLERİ VE
GÖREVLENDİRİLMELERİ
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun ‘Tanımlar’ başlıklı üçüncü mad-
desi ve Kanun kapsamında iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş gü-
venliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki
ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla çıkarılan
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında
Yönetmelik’in ‘Tanımlar’ başlıklı 4 üncü maddesinde iş güvenliği uzmanı tanımı
şu şekilde yapılmıştır;
İş güvenliği uzmanı; iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakan-
lıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili ku-
ruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık
eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik eleman şeklinde tanımlanmış,
Teknik eleman olarak ise; teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog
unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve
güvenliği programı mezunları sayılmıştır.
Dolayısıyla sadece aşağıda belirtilen kişiler Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler
Bakanlığından sosyal güvenlik uzmanı belgesi alabilecek ve iş güvenliği uzmanı
olabilecektir;
Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler.
Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları.
Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans veya ön lisans programı mezunları.
Teknik öğretmenler.
Fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar.
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve

Eğitimleri
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, iş güvenliği uzmanlarının çalışma alanlarını ge-
nişleterek, tüm işyerlerine iş güvenliği hizmetleri sağlama zorunluluğu getirilmiş-
tir; bu dahi iş güvenliği uzmanlarına önemli sorumluluklar yüklemiştir. Diğer
taraftan iş güvenliği uzmanları statüleri gereği iş müfettişleri olmamakla beraber
özel işletmelerde işverene bağımlı olarak çalışan ve ücretini denetlediği ve sorum-
luluğunu aldığı çalıştığı kuruluştan almaktadır.
İş güvenliği uzmanlarının nitelikli olması ancak kaliteli ve sistematik sürekli bir

eğitimle sağlanır.
İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri

“İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında
Yönetmelik’e göre İş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri, sorumlulukları ve Eği-
timleri Hakkında Yönetmelik’e göre;
İş güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve görevlendirilmeleri
Öncelikle, işverence iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, İş Güven-
liği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’e
göre geçerli iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmak zorundadır.
İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta,
(B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye
sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler.
Birden fazla iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinin gerektiği iş yerlerin-
de, tam süreli olarak görevlendirilen iş güvenliği uzmanlarından sadece birinin, iş
yerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterlidir.
İş güvenliği uzmanlarının görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesap-
lanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla iş güvenliği uzmanına verilemez.
Ancak vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun
şekilde görevlendirme yapılır.
İşveren, bu Yönetmelik’te belirtilen zorunlu çalışma sürelerine bağlı kalmak
şartıyla işyerinin tehlike sınıfına uygun olarak görevlendirilmesi zorunlu olan en
az bir iş güvenliği uzmanının yanında, Kanun’da ve Yönetmelik’te belirtilen esas
sorumluluklar saklı kalmak kaydıyla iş güvenliği uzmanına yardımcı olmak üze-
re, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip ve işyerinin tam süreli sigortalı çalışan-
ları arasından iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi yapabilir.
İş Güvenliği Uzmanlarının Belgelendirilmesi

(1) İş güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyen ve sınavda başarılı olan adayla-
rın belgelendirme başvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açıla-
cak dosyanın elektronik ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından,
eğitim programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise bu
Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren
belgelerin şahsen veya posta yoluyla İş Sağlığı ve Güvenliğ Genel Müdürlüğü’nce
ibraz edilmesi gerekmektedir.
(2) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir
örneğinin getirilmesi hâlinde Genel Müdürlük’çe tasdiki yapılır.
(3) Eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin doğruluğundan eğitim ku-
rumları, şahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan ise şahıslar
sorumludur.
İş güvenliği uzmanlığı belgesi
İş güvenliği uzmanlığı belgesinin sınıfları aşağıda belirtilmiştir:
(A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi;
(B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş
güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı
olanlara,
Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik ele-
manlardan; iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında doktora yapmış
olanlara,
Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış mühendis-

lik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlara,
İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl
görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişlerine,
Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dâhil en az
on yıl fiilen görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte me-
zunları ile teknik elemanı olan iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına, Genel Müdür-
lükçe verilir.
(B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi;
(C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş
güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı
olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik
elemanlara,
İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında yüksek lisans yapmış mü-
hendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik eleman-
lardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda başarılı olanlara,
İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik ele-
man olan iş müfettişleri hariç, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardım-
cılığı süresi dahil en az on yıl görev yapan müfettişlerden (B) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında
başarılı olanlara, Genel Müdürlükçe verilir.
(C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi;
(C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (C) sınıfı iş gü-
venliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi ve-
ren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara,
İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik ele-
man olan iş müfettişleri hariç Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardım-
cılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapan müfettişlerden (C) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı eğitimine katılanlara,
Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans programını tamamlayanlardan ya-
pılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara, Genel Müdür-
lükçe verilir.
Ayrıca, ‘‘Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış
mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlar’’
ve ‘‘İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl
görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri’’, (C) sınıfı
iş güvenliği uzmanlığı sınavına doğrudan katılabilirler. Bakanlık’ta geçen çalışma
süreleri fiilen iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi süresinden sayılır ve bu durumda
olanlar Bakanlıkta’ki görevlerinden ayrıldıkları takdirde hak ettiği belgenin sına-
vına doğrudan katılabilir.
Sektörel düzenleme çerçevesinde maden ve yapı ile diğer sektörlerde öncelikli
olarak hangi mesleki unvana sahip iş güvenliği uzmanlarının ve bunların yanında
görev yapacak diğer mesleklere sahip iş güvenliği uzmanlarının belirlenmesine
dair usul ve esaslar Aile, Çalışma Sosyal Hizmetler Bakanlığınca belirlenir.”
“İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında
Yönetmelik’e göre İş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri, sorumlulukları ve Eği-
timleri Hakkında Yönetmelik’e göre;
İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri

(1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek
için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:
a. Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika.
b. Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika.
c. Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 40 dakika.
(2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde
her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlen-
dirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda
geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen
kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.
(3) Tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde
her 500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendi-
rilir. Çalışan 500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan
çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uy-
gun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.
(4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 250 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde
her 250 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendi-
rilir. Çalışan 250 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan
çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uy-
gun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.
(5) İş güvenliği uzmanları sözleşmede belirtilen süre kadar iş yerinde hizmet
sunar. Birden fazla iş yeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu iş
yerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz.
(6) İş güvenliği uzmanları tam gün çalıştığı işyeri dışında fazla çalışma yapamaz.
İş Güvenliği Uzmanlarının Eğitimleri

(1) İş güvenliği uzmanlarının eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak
üzere iki bölümden oluşur ve programın içeriği ile programda görevli eğiticilerin
nitelikleri Genel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim programının süresi, teorik kısmı
180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olamaz ve bu
kısımlar ancak tek bir program dâhilinde uygulanabilir. Teorik eğitimin en fazla
yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygulamalı eğitimler, iş güvenliği uzmanları
için en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmiş olduğu işyerlerinde yapılır.”
Bir iş güvenliği uzmanının yükümlü olduğu konular; ‘‘İş güvenliği ile ilgili eği-
timleri vermek; İşyerinde gözetim ve denetim sistemi kurmak ve yönetmek; İş
Sağlığı ve Güvenliği Kurulu çalışmalarına katılmak; Yıllık Çalışma Planı hazırla-
mak; Eğitim Planı hazırlamak; İşverene, iş güvenliği konusunda rehberlik ve da-
nışmanlık yapmak; Alt işverenlerin denetimini yaparak yönetime rapor sunmak;
Risk Değerlendirmesi yapmak; Acil Durum Planı hazırlamak; Sağlık ve Güvenlik
Planı hazırlamak; İç Yönetmelik hazırlamak; İş İzni Prosedürü hazırlamak; Çalış-
ma talimatları hazırlamak; İş kazası sonrasında Kaza Kök Sebep Analiz Formunu
düzenlemek; Patlamadan Korunma Dokümanı hazırlamak; Parlayıcı, patlayıcı,
yanıcı ve tehlikeli maddelerle çalışma şartlarını belirlemek; Parlayıcı, patlayıcı,
yanıcı ve tehlikeli maddelerin depolanma şartlarını belirlemek; Kimyasal madde
risk değerlendirmesi yapmak; Kimyasal maddelerle çalışma şartlarını belirlemek;
Kimyasal maddelerin depolanma şartlarını belirlemek; Kişisel koruyucu dona-
nım risk değerlendirmesi yapmak; Kişisel koruyucu donanım seçimi konusun-
da işverene tavsiyede bulunmak; Elektrik güvenliği ile ilgili gerekli çalışmaları
yapmak;Topraklama tesisatının periyodik kontrollerini takip etmek; Paratonerin

periyodik kontrollerini takip etmek; İş makinelerinin periyodik kontrollerini ta-
kip etmek; Kaldırma makinelerinin periyodik kontrollerini takip etmek; Basınçlı
kaplar ve kazanların periyodik kontrollerini takip etmek; Yangın güvenliğini sağ-
lamak.” şeklinde özetlenebilir.
Onaylı (tespit ve öneri) defter nedir? Kapsamı nedir?

2
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE
GÖREVLERİ
İş güvenliği uzmanı, çalışanları korumanın yanı sıra üretim ve işletmenin güven-
liğini sağlayan uygulamaların hayata geçirilmesinde, işverene rehberlik etmek,
risk değerlendirmesi yapmak, çalışma ortamı gözetimi, eğitim, bilgilendirme ve
kayıt tutma gibi iş kazalarının önlenmesi açısından çok önemli görevleri üstlen-
mektedir. Bu nedenle, iş güvenliği uzmanının, iş yerinin planlanması, kurulması
ve organizasyonunun her aşamasında söz sahibi olması gerekir. Çünkü, iş sağlığı
ve güvenliği faaliyetlerinin etkin olması ve buna bağlı olarak da iş kazalarının ön-
lenmesi iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının sorumluluğundadır.
Ayrıca, iş güvenliği uzmanının diğer bir önemli sorumluluğu da iş yerinde be-
lirlediği uygunsuzlukları ilgili mercilere iletmektir. Bu uygunsuzluklar arasında,
iş kazası ve meslek hastalığına neden olacak önemli hayati eksiklikler belirlemek
olduğu gibi, çalışanları bilinçlendirmeye yarayacak iş sağlığı ve güvenliği konuları
ile ilgili eğitim eksiklikleri de olabilir.
İş Güvenliği Uzmanının Yetkileri Nelerdir?
İş güvenliği uzmanı, çalıştığı işletmenin yetki vermesinin dışında işyerinde
‘acil ve hayati durumlarda’ işin durdurulması için yetkili olmamakla beraber an-
cak bu konuda işin durdurulması için işverene başvuru yapabilir. Bu aslında tam
anlamıyla “yetki” olarak tanımlanabilecek bir yetki değildir. Bu durum, iş güven-
liği uzmanlarının görevinin danışmanlık olduğu yetkisinin koşullu ve sınırlı ol-
duğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle iş güvenliği uzmanının yaptırım yetkisi
yoktur. Buna rağmen, iş güvenliği uzmanı işyeri içinde iş sağlığı ve güvenliği ko-
nusunda araştırma ve inceleme yaparak diğer çalışanlardan bilgi alma konusunda
yetki sahibidir.
İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri

(1) İş güvenliği uzmanının yetkileri aşağıda belirtilmiştir:
a. İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hu-
susun acil müdahale gerektirmesi hâlinde işin durdurulması için işverene
başvurmak.
b. Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konu-
sunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve
çalışanlarla görüşmek.
c. Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve
kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak.
(2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş güvenliği uzmanları, çalıştıkları
işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi
organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen süre-
lerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu
süreler sebebiyle iş güvenliği uzmanının ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz.
İş Güvenliği Uzmanı Denetim Yapar mı?

“İş güvenliği uzmanının “denetim” sorumluluğu her zaman tartışılan bir konu
olmuştur. Buna rağmen İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve
Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’te ve diğer ilgili mevzuatların hiçbir yerinde de-
netim kelimesi yer almamaktadır. Dilimizde gözetim ve denetim kelimeleri birbi-
rine çok yakın anlamlar taşısa da gözetim kelimesi “bir işin doğru yapılması için
kılavuzluk yapmak” olarak kullanılmaktadır. Yani gözetim işi, işin yapılması sıra-
sında yapılır. Denetim ise bir işin doğru yapılıp yapılmadığını kontrol etmektir.
Yani denetim işi, iş yapıldıktan sonra yapılır.
Yönetmelik ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda da yazıldığı gibi
iş güvenliği uzmanı ortam gözetimi yapmak, riskleri belirleyip giderilmesi için
işverene bilgi vermekle görevlidir.
Denetlemek ve denetimler sonucunda yaptırım uygulama yetkisi ise Aile, Ça-
lışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı müfettişlerinin elindedir. Her yıl yayınlanan
idari para cezaları da müfettişler tarafından yapılan denetimler sonucunda uy-
gulanır. Devlet, kanun yapıcı olarak denetleme görevini üstlenmiştir. Ayrıca yu-
karıdaki paragraflarda bahsedildiği gibi iş güvenliği uzmanına verilen en önemli
yetkinin işin durdurulması için işverene başvuruda bulunmaktır. Kamuoyu takip
edildiğinde denetim ve gözetim/bilgilendirme arasındaki kavram kargaşası nede-
niyle ölümlü iş kazaları sonrasında iş güvenliği uzmanlarının ilk gözaltına alınan
kişiler olduğu görülecektir. Bu tür yanlışlıkların devam etmemesi ve bu durumun
düzelmesi için öncelikle tüm iş güvenliği uzmanlarının görev, yetki ve sorumlu-
luklarının çok iyi bilinmesi gerekmektedir.’’
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelen-
dirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenle-
mek amacıyla çıkarılan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve
Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’e göre;
İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri

İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin nor-
mal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının
sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik
ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
İş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki
ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur.
İş güvenliği uzmanı, işverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiy-
le ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren hâller ile yangın,
patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek
makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, iş yerinin
bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle
yükümlüdürler.
İş güvenliği uzmanı, görevlendirildiği iş yerinde yapılan çalışmalara ilişkin
tespit ve tavsiyeleri ile yapmakla yükümlü olduğu faaliyetlerini, iş yeri hekimi ile
birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar.
İş Güvenliği Uzmanının Asli Görevleri

İş güvenliği uzmanlarının görev, yetki ve sorumlulukları İş Güvenliği Uzmanları-
nın Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikle belirlenmiştir.
Bu yönetmeliğe göre iş güvenliği uzmanının görevli olduğu konular; Rehberlik;
Risk Değerlendirmesi; Çalışma Ortamı Gözetimi; Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt;
İlgili Birimlerle İşbirliği olarak özetlenebilir. Ayrıca, İş Güvenliği Uzmanı, Aile
Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının ve yasaların yapılmasını zorunlu tuttu-
ğu diğer görevleri ve dokümanları da hazırlamakla yükümlüdür.
Rehberlik
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında iş sağlığı ve güvenliği hiz-
metlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendi-
rilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemek
amacıyla çıkarılan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitim-
leri Hakkında Yönetmelik’e göre;
‘‘İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım,
makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil
olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu do-
nanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konuları-
nın, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak
sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak.’’
Yönetmeliğin bu maddesinde özellikle dikkate edilmesi gereken bir konu; iş
güvenliği uzmanı tarafından, özellikle kişisel koruyucu donanımların çalışanlara
tesliminin imza karşılığı yapılması ve bu formların çalışan dosyasında saklanması
ileride meydana gelebilecek kazalarda ispat açısından önem arz etmektedir. Çalı-
şan veya yakınlarının kaza sonrasında verilen eğitimleri ve kişisel koruyucu do-
nanımları inkâr edebilme ihtimali mutlaka dikkate alınmalıdır.
‘‘İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak
bildirmek.’’
Yönetmeliğin bu maddesi de özellikle dikkat edilmesi gereken konu; işverene
noksan hususları resmî olarak bildirilen, saklanması ve imzalanmasından işvere-
nin sorumlu olduğu onaylı defter kesinlikle boş bırakılmamalıdır. Bu defteri sadece
noksan hususların yazılabileceği bir defter olarak değil, iş yerine gelindiği zamanlar-
da yapılan tüm işlerin yazılabileceği bir defter olarak görmek daha uygun olacaktır.
‘‘İş yerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araş-
tırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak
işverene önerilerde bulunmak.’’
Bu maddede dikkat edilmesi gereken husus; iş kazalarından sonra kaza incele-
me raporu düzenlenmeli ve kazanın meydana gelme sebepleri açıkça ortaya kon-
malıdır. Daha sonra yine aynı şekilde meydana gelebilecek kazaları önlemek için
hangi tedbirlerin alınması gerektiğine karar verilirken bu kayıtlar kullanılacak ve
işyerinin genelinde aynı önlemler alınacaktır.
‘‘İş yerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmayan, an-
cak çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların neden-
lerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak.’’
İSG mevzuatında yukarıda tanımlanan olay ramak kala diye tabir edilen olay-
lardır. Bu olaylar, herhangi bir ölüm veya yaralanmaya sebebiyet vermemiş olsa
da tıpkı iş kazası gibi değerlendirilerek gerekçelerinin ortaya konması gereken
olaylardır. İş kazalarında olduğu gibi bir daha meydana gelmemesi için gerekli
tedbirler alınması için çalışmalar yapılmalıdır.
Özet olarak iş güvenliği uzmanları, iş yerinde yapılan tüm faaliyetler ile ilgili
olarak yöntem, makine, alet ve diğer ekipmanlar hakkında iş sağlığı ve güvenliği
açısından işverene önerilerde bulunmalıdır. İş yerinde meydana gelen iş kazaları-
nın nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konu-
sunda araştırma ve çalışmalar yaparak işverene çözüm ve önerilerde bulunmak
iş güvenliği uzmanının rehberlik açısından yapılması gerekenlerdendir. Ayrıca
hiyerarşik kontrol önlemleri sıralamasında en son önlemlerden birisi olmasına
rağmen, yapılan işe göre kişisel koruyucu donanım seçiminde işverene rehberlik
yapması da önemli görevlerinden birisidir.
Risk Değerlendirmesi
İş Güvenliği Uzmanı iş yerinde mutlaka yapılması gereken risk değerlendirmesi
çalışmasına katılması, risk değerlendirmesi sonucunda tanımlanan tehlikelerin
ortadan kaldırılması ve risklerin giderilmesi için çözümler üretmesi ve işverene
önerilerde bulunması iş güvenliği uzmanının asli görevlerinden birisidir. 2012 yı-
lında yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre;
Risk değerlendirmesi ekibi
Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştiri-
lir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur.
a. İşveren veya işveren vekili
b. İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile iş
yeri hekimleri
c. İş yerindeki çalışan temsilcileri
ç. İş yerindeki destek elemanları
d. İş yerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde
yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler
konusunda bilgi sahibi çalışanlar, şeklindedir.
Risk değerlendirmesini yapması gereken kişiler belirlenmiş ve yukarıda ve-
rilen grup üyelerinin risk değerlendirmesinden sorumlu olduğu belirtilmesine
rağmen bu konuda hakim olan yaygın kanı risk değerlendirmesi raporu sorumlu-
sunun yalnızca iş güvenliği uzmanını olarak bilinmesidir.
Çalışma Ortamı Gözetimi

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre; iş yerinde iş sağlığı ve güvenli-
ğini sağlamak için “her türlü önlemi alma” yükümlülüğü bulunan işverenin, bunu
ve denetleme yükümlülüğünü yerine getirdiğinin tespiti için, çalışma ortamının
gözetimi ile ilgili sistem kurması ve yapılanları kayıt altına alması gerekir. Kayıtlar
en az 15 yıl süresince iş yerinde muhafaza edilmelidir. Çalışma ortamı gözetimi
yükümlülüğünü işveren, kendi personeli arasından yapacağı görevlendirme ile
yerine getirebileceği gibi, iş yeri dışında kurulmuş olan firmadan hizmet alarak
da yerine getirebilir. Bu konuda iş sağlığı ve güvenliği kurullarının, iş yeri sağ-
lık ve güvenlik birimlerinin, iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının görev
ve yükümlülükleri bulunmaktadır. Kanun’un bu hükümlerine binaen iş güvenliği
uzmanı çalışma ortamını gözlemleyip iş kazası veya hastalık riski taşıyan alanları
veya faaliyetleri işverene bildirmeli, raporlamalıdır.
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yö-
netmelik iş güvenliği uzmanının bu görevini;
“Çalışma ortamının gözetiminin yapılması, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği mev-
zuatı gereği yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve
uygulamalarını kontrol etmek.”
“İş yerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara
katılmak, bu konuda işverene önerilerde bulunmak, uygulamaları takip etmek; do-
ğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının ha-
zırlanması çalışmalarına katılmak, bu konuyla ilgili periyodik eğitimlerin ve tatbi-
katların yapılmasını ve acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini izlemek
ve kontrol etmek.” şeklinde izah etmiştir.
Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt

İş güvenliği uzmanı diğer paydaşlarla irtibat halinde işyerinde çalışanların iş sağlığı
ve güvenliği eğitimleri verir. Buna bağlı olarak, iş sağlığı ve güvenliği değerlendir-
me raporları, çalışma talimatları gibi dokümanları da hazırlanır kayıt altına alınır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Kanun’un yürütülmesine ilişkin
çıkarılmış olan “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları
Hakkında Yönetmelik” hükümlerince iş yerlerinde çalışanlara “İş Sağlığı ve Gü-
venliği Eğitimi” verilmesi yasal bir zorunluluktur. İş verenler, iş sağlığı ve güven-
liği önlemlerine uygunluğu denetlemekle, mesleki riskleri belirlemekle, alınması
gereken önlemleri almakla, yasal hak ve sorumluluklar konusunda çalışanlarını
bilgilendirmekle ve alınması zorunlu olan iş sağlığı ve güvenliği eğitimini ver-
mekle yükümlüdürler. İş güvenliğinin sağlanması ve iş kazalarının önlenmesi
için, en etkili tedbirlerin başında eğitim gelir. Çalışmalar sırasında ve her fırsatta
İş Güvenliği eğitiminin yapılması mümkündür. Usta, ustabaşı, teknisyen gibi tek-
nik elemanlar, çalışanlara gerekli açıklamaları yapar, muhtemel tehlikeler hakkın-
da bilgi verirler, iş güvenliğine ait araçlarını kullanmaları hakkında bilgi verirlerse
kazaların azaltılması ve önlenmesi mümkün olur. Ancak bu şekilde verilecek eği-
tim yeterli değildir. Bunun için, sistematik bir eğitim programının hazırlanması
gereklidir. Bu programlar; işe yeni girenlerin eğitimi; tecrübeli işçilerin eğitimi;
usta, ustabaşı ve teknisyenlerin eğitimlerini kapsar.
İş yerinin büyüklüğüne bağlı olarak çalışanların sayısına göre, iş güvenliği bi-
rimi aracılığıyla iş güvenliği uzmanı;
✓ İş güvenliği planlaması yapar,
✓ Kaza analizi yapar, istatistikleri tutar,
✓ İşçileri kazalardan korumak için eğitir,
✓ Koruyucu araç ve gereçleri temin eder bunların kullandırılmasını sağlar,
✓ İş yerine ait muhtemel tehlikeleri tespit eder, tedbirleri alır.
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında
Yönetmelik’e göre İş güvenliği uzmanı aşağıda verilen maddeler çerçevesinde eği-
tim, bilgilendirme ve kayıt yapar. Yönetmelik’te;
‘‘Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak
planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulama-
larını yapmak veya kontrol etmek.
Çalışma ortamıyla ilgili iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve çalışma ortamı gö-
zetim sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile iş
birliği hâlinde hazırlamak.
Çalışanlara yönelik bilgilendirme faaliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına
sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.
Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile ça-
lışma izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını
kontrol etmek.
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini
ilgilendiren konularla ilgili bilgileri, İSG-KATİP’e bildirmek.’’ şeklinde izah edilmiştir.
İş Başı Yapan İş Güvenliği Uzmanının Öncelikle Yapması

Gerekenler
Bir iş güvenliği uzmanı işe başladığında öncelikle “İş Güvenliği Uzmanlarının
Görev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”i tekrar gözden ge-
çirmelidir. Burada, dokuzuncu madde yapılması gereken tüm işlerin kısa bir öze-
tini vermektedir. Bu madde yapılacak işleri ana başlıklar hâlinde sıralamaktadır.
Gözden kaçırılmaması gereken en önemli husus bunların hepsini ilk günde yap-
mak ideal bir hedef olmakla beraber tamamını yapabilme oranı az olabilir ancak
ilk gün iş yerinde neler yapıldığını görmek, hangi kayıtların tutulduğunu incele-
mek ve diğer çalışanları tanımak önemli aşamalardır. Ayrıca iş müfettişlerinin iş
yeri denetimlerinde incelediği konuları inceleyip hangi konularda eksiklik olduğu
ve genel durumu gözlemlemek açısından öncelik vermek de önemlidir (örneğin,
Müfettişlerin denetimlerde en çok incelediği konular nelerdir?).
Çalışma Ortamı Gözetimi

Bir iş yerine iş güvenliği uzmanının adımını attığı andan itibaren yapması ge-
reken en önemli görevlerden birisi de çalışma ortamı gözetimidir. O iş yerinde
neler yapıldığını, çalışma şartlarını ve riskleri en kolay bu şekilde görebilir. Bir iş
güvenliği uzmanı gözetime başladığı iş yerini bir müşteri gibi o iş yerini almaya
ve ortak olmaya talip olan aday gibi sanki o iş yerini satın alacakmış gibi detaylı
olarak incelemeli, herşeyi en ince ayrıntısına kadar sorup öğrenmelidir. Çalışma
ortamı gözetimi yaparken adım adım gitmek çok büyük fayda sağlayacaktır (İlk
iş gününde çalışma ortamı gezisi, çalışma yöntemleri açısından ortam gözetimi,
mekanik ve elektrik tesisatı açısından ortam gözetimi konuları araştırılabilinir.)
İlgili Birimlerle İşbirliği

Diğer iş birimleriyle ortak çalışmak, iş güvenliği için çok önemlidir; çünkü iş gü-
venliği açısından yapılması gereken birçok iş diğer iş birimleriyle beraber yapılma-
lıdır. Bu nedenle onlarla iyi iletişim kurmak önemlidir ancak ilk zamanlarda belirli
seviyede iletişim kurulmalı; zamanla daha sıklıkla iletişim sağlanmalıdır (Tavsiye;
Diğer birimlerle ortak çalışma nasıl yapılır? Konusunu araştırabilirsiniz.).
Kayıtlar
İş güvenliği kültüründe kayıtlar büyük önem taşır. Bir işin yapılıp yapılmadığı,
kimin ne zaman ne söylediği kayıtlarda yer almalıdır. Kısa bir ortam gözetimi ve
tanışma toplantıları yaptıktan sonra mutlaka mevcut kayıtlara bakılmalıdır (Tav-
siye; İş yerinde hangi kayıtlar tutulmalıdır? Tespit ve öneri defteri nasıl kullanılır?
İş kazası kayıtları nasıl tutulur? Konularını araştırabilirsiniz.).
Risk değerlendirmesi, kısa sürede yapılması sağlıklı ve doğru olmayan, uzun sü-
reç gerektiren bir çalışma olmasından dolayı işe yeni başlanıldığında hemen risk
değerlendirmesi çalışması yapılması uygun olmayabilir. Bu nedenle hemen risk
değerlendirmesi yapmaktan ziyade, en az dört-beş iş günü kadar yapılan faaliyet-
leri, çalışan davranışlarını, çalışma temposunu gözlemleyebilirsiniz (Tavsiye; Risk
kontrol adımları nelerdir? Risk değerlendirme yaptırmama cezası nedir? Risk de-
ğerlendirmesi nasıl yapılır? Konularını araştırabilirsiniz.).
Rehberlik Faaliyetleri
Rehberlik faaliyetleri bir iş güvenliği uzmanının çalışma süresi boyunca ortam
gözetimi ile beraber yapacağı en önemli işlerden biridir. İşverenler veya diğer
birimlerde çalışanların doğal olarak iş güvenliği kurallarının önemi ve alınması
gereken önlemlerle ilgili bilgileri olmayacaktır. Rehberlik faaliyetlerinin önemi de
burada ortaya çıkar. Doğru şekilde rehberlik yapmak, sadece sorunu değil çözüm
önerilerini de ortaya koyabilmek, tehlikelere karşı hızlıca önlem alınmasını ko-
laylaştırır.
Eğitim Faaliyetleri
Hem çalışanların hem de işveren ve yöneticilerin eğitimi, iş sağlığı ve güvenliği
kültürü için çok önemlidir. Bir iş yerinde ortaya çıkan tehlikeler için önlemler alı-
nabilir ancak tehlikelerin ve risklerin oluşmaması için eğitim şarttır. Uzun süreli
bir eğitim planı ile birkaç yıl içinde iş sağlığı ve güvenliği kültürü oluşturabilirsi-
niz (Tavsiye; İş yeri hekiminin vermesi gereken eğitimler, İş sağlığı ve güvenliği
eğitimi nasıl verilir? Konularını araştırabilirsiniz.).
Bilgilendirme
Ortam gözetimleri, risk değerlendirmesi, ölçüm ve muayeneler sonucunda tes-
pitlerinizi işveren veya ilgili yöneticilere iletmeniz gerekir. Önlemlerin alınması
konusunda sorumluluğu ve yaptırım gücü olan taraf genelde siz değil yöneticiler,
işveren veya vekilleri olacaktır. Bu nedenle, kendi başınıza çözüm getirebileceği-
niz bir konuda bile işveren veya yöneticilere bilgi vermenizde fayda vardır. Bilgi
vermeden yaptığınız her çalışma, doğru bile olsa ileride karşınıza olumsuz bir
şekilde çıkabilir.
Şekil 5.3
İş güvenliği uzmanı
iş müfettişi değildir.
İş yerlerinde işin durdurulması kararını kim verir?

3
Özet
İş veren ve iş güvenliği uzmanlarının iş güvenliği güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve
1
hizmetleri yükümlülüğünü tanımlamak belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumluluk-
İş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin etkinliği ve ları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.
iş kazalarının önlenmesi doğrudan iş güvenliği Mevzuatta iş güvenliği uzmanları A, B ve C ol-
uzmanlarının etkinliğine bağlıdır. 2003 yılında mak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır. Sınıflamaya
yürürlüğe giren İş Kanunu’ndan sonra ülkemizde bağlı olarak uzmanların nitelik ve eğitimleri yö-
iş güvenliği uzmanlarının iş sağlığı ve güvenliği netmelikte tanımlanmıştır. İş güvenliği uzmanlığı
alanındaki sorumluluk ve etkileri önemli ölçüde belgelendirmeleri, 6331 sayılı Kanun’da da belir-
artmıştır. Bu Kanun’dan sonra 2012’de yürürlüğe tildiği üzere Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler
girmiş bulunan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ise Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdür-
iş güvenliği uzmanlarının etki sahasını (iş güven- lüğünce yapılmaktadır. İş güvenliği uzmanları,
liği hizmetlerini tüm işletmeler için genel bir ge- bu Yönetmelik’te belirtilen görevlerini yaparken,
reklilik haline getirerek) daha da genişletmiştir. İş işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksat-
güvenliği uzmanının, işverenin, hayati tehlike do- mamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlan-
ğuran bir önlemi almaması durumunda, Aile, Ça- masına katkıda bulunmak, işverenin ve iş yerinin
lışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına (AÇSHB) meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile
durumun iletilmesinden sorumlu olması gibi çok ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
etkili durumu söz konusudur. İş sağlığı ve güven-
liği alanında bu kadar etkin bir konumda olan iş İş güvenliği uzmanlarının görev yetki sorumluluk
güvenliği uzmanlarının ve işletmenin iş güvenliği 3 ve eğitimleri hakkında bilgi sahibi olmak
hizmetleri açısından yerine getirmesi gereken hu- İş güvenliği uzmanı, çalışanları korumanın yanı
kuki sorumluluğu bu bölümün ele aldığı konular- sıra üretim ve işletmenin güvenliğini sağlayan
dan birisi olmuştur. Bu konu iş sağlığı ve güven- uygulamaların hayata geçirilmesinde, işverene
liği mevzuatı temelinde irdelenerek okuyucumun rehberlik etmek, risk değerlendirmesi yapmak,
istifadesine sunulmuştur. çalışma ortamı gözetimi, eğitim, bilgilendirme
ve kayıt tutma gibi iş kazalarının önlenmesi açı-
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli sından çok önemli görevleri üstlenmektedirler.
2 iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve Bu nedenle, iş güvenliği uzmanın, iş yerinin
görevlendirilmeleri esaslarını açıklamak planlanması, kurulması ve organizasyonunun
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş gü- her aşamasında söz sahibi olması gerekir. Çün-
venliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve bel- kü, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlen-
gelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları mesinde en büyük pay iş güvenliği uzmanla-
ile çalışma usul ve esasları 6331 sayılı İş Sağlığı ve rınındır. Dersimizin bu kısmında iş güvenliği
Güvenliği Kanunu kapsamında çıkarılan mevzu- uzmanlarının mevzuatta tanımlı rehberlik, risk
atlarda ayrıntılı olarak belirlenmiştir. İş güvenliği değerlemesi, çalışma ortamı gözetimi, eğitim/
uzmanı, 6331 sayılı Kanunu’nda, “Usul ve esasla- öğretim, kayıt ve bilgilendirmenin yanı sıra
rı yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği konu ile ilgili birimlerle iş birliği gibi görev ve
alanında görev yapmak üzere Bakanlık’ça yetki- sorumlulukları detaylı olarak ele alınmıştır. İş
lendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sa- güvenliği uzmanlarının sıralanan görevleri yeri-
hip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma ha- ne getirirken hangi yetki ve yükümlülere sahip
yatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya olduğu, çalışma süreleri, eğitimleri, sınavları ve
mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile belgelendirilmeleri detaylı olarak açıklanmıştır.
teknik elemanı” olarak tanımlanmıştır. Burada Bir iş güvenliği uzmanı işe başladığında öncelik-
yönetmelik Kanun kapsamında 29 Aralık 2012 le “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki So-
tarih ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan rumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”i
“İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorum- gözden geçirmelidir; çünkü bu Yönetmelik bir
luluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik” başlıklı iş güvenliği uzmanının görevlerini, yetki ve so-
yönetmeliği ifade etmektedir. Yönetmeliğin ama- rumluluklarını detaylı olarak ve de açık bir şe-
cı, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş kilde ifade etmektedir.
1. Aşağıdakilerden hangisi temel olarakiş sağlığı ve 6. “İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere
güvenliği hizmetleri hakkında hükümler içerir? Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı bel-
a. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma
b. Borçlar Kanunu hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya
c. Türk Ticaret Kanunu mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile tek-
d. Medeni Kanun nik eleman şeklinde tanımlanmış” kişiye ne ad verilir?
e. İmar Kanunu a. İş güvenliği uzmanı
b. İş yeri hekimi
2. Türkiye 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştir- c. Diğer sağlık personeli
me Çerçeve Sözleşmesi’ni ne zaman onaylamıştır? d. Güvenlik mühendisi
a. 1945 e. Güvenlik teknikeri
b. 1948
c. 1951 7. İş güvenliği uzmanları az tehlikeli sınıfta yer alan iş
d. 2005 yerlerinde, çalışan başına ayda en az kaç dakika görev
e. 2014 yapmak zorundadırlar?
a. 10
3. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumlu- b. 15
luk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik hangi kanun c. 30
kapsamında hazırlanmıştır? d. 45
a. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu e. 60
b. Borçlar Kanunu
c. İş Kanunu 8. (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az kaç
d. Türk Ceza Kanunu yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleş-
e. 5510 sayılı Kanun mesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uz-
manlığı sınavında başarılı olanlara (A) sınıfı iş güven-
4. Aşağıdakilerden hangisi iş yerinde sağlık ve güven-
liği uzmanlığı belgesi verilir?
lik hizmetini yürütenler arasında iş birliği ve koordi-
a. 4
nasyonu sağlamakla yükümlüdür?
b. 5
a. İşveren
c. 6
b. İş güvenliği uzmanı
d. 8
c. İş yeri hekimi
e. 10
d. Diğer sağlık personeli
e. Destek elemanı
9. ILO’ya göre, gelişmiş bir ülkede 10 bin işçiye kaç
müfettiş düşmektedir?
5. İşverenlere iş sağlığı ve güvenliği hizmet desteğinin
a. Bir
verilebilmesi için o işyerinde kaç çalışan bulunmalıdır?
b. İki
a. 1-9
c. Üç
b. 19
d. Dört
c. 20-29
e. Beş
d. 30-39
e. 40-49 10. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirmesi ekibi
içinde yer almaz?
a. İş yeri avukatı
b. İşveren veya işveren vekili
c. İş yerindeki çalışan temsilcileri
d. İş yerindeki destek elemanları
e. iş güvenliği uzmanları
Yaşamın içinden
yerine getirebilmeleri ve etik değerleri gözeterek ha-
reket edebilmeleri için İSG uzmanlarının bağımsız ol-
maları ve işlerinin temel öğesi olan sağlık ve güvenliği
öncelik olmaktan çıkaracak herhangi bir zorunluluğa
tabi olmamaları gerekmektedir.
Kaynak: https://www.munzur.edu.tr/birimler/dergi/
Bilder/arsiv/BGD5-2/5.2.5.pdf
6331 sayılı İSG Kanunu’na göre çalışanın ölümü veya

maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğü- Okuma Parçası
nün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek İş Güvenliği Uzmanı Denetleme Yapmaz, Tavsiye
hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen Eder
işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki bel- Devletin sorumluluğuna dönelim, mevzuatın ve de-
gesi askıya alınır. Ayrıca İş Güvenliği Uzmanlarının netimin işleyişine: 630 bin işyerinden 156 bini iş yeri
Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yö- uzmanı çalıştırıyor. İşyeri uzmanının niteliği ayrı konu
netmeliğinde yapılan 30.04.2015 tarihli değişiklikle ama patrona bağlı bir çalışan olması yapısal bir sorun
önceden İSG uzmanının yetkileri arasında bulunan değil mi? Patronuna rağmen neyi ne kadar denetleye-
“hayati tehlike durumunda işyerini Bakanlığa şikâyet bilir iş güvenliği uzmanı?
etme” maddesi, yükümlülükler başlığı altına alınmıştır. Bu çok yaygın bir yanlış. İş güvenliği uzmanı veya işye-
İSG uzmanı hayati tehlike bulunduran durumları işve- ri hekimi denetçi değildir. Ortaya çıkışı da dünyadaki
rene bildirmekle yükümlüdür. Ancak işveren bu bildi- uygulaması da böyle değildir. İş güvenliği uzmanı tek-
rimlerin gereklerini yerine getirmezse İSG uzmanının nik bir danışman, bir yardımcıdır. İşverenin bilmediği
sorumluluğu bitmemektedir. Uzman, maaşını ödeyen teknik konularda ona danışması içindir. Mali müşavir
patronunu bakanlığa şikâyet etmekle yükümlüdür. Bir gibi, hukuk müşaviri gibi. İş güvenliği uzmanı diyor ki
çalışanın patronunu şikâyet etmesi ve bunun sonucun- işverene, “burada aydınlatma yetersiz, şöyle bir aydın-
da iş yerinin kapatılması işini kaybetmesi anlamına latma gerekir”. Ya da mesela boya yapılan bir yer, “bu-
gelebilmektedir. rada havalandırma uygun değil havalandırmayı taban-
Esenyurt Marmara Park AVM şantiyesinde 11 Mart dan yapmamız lazım”. İş güvenliği uzmanının bütün
2012’de 11 işçi yanarak öldü. Esenyurt AVM şantiye- görevi budur.
sinde meydana gelen yangın sonucu hayatını kaybeden ILO’ya Göre Müfettiş Sayımız Yeterli
11 kişinin çalıştığı aynı AVM inşaatının İSG uzmanı, İşyeri sahibinin o tavsiyeye uymasını kim nasıl sağla-
işverene gidermesi gereken sorunları defalarca bil- yacak peki?
dirmesine ve bu bildirimi resmi kayıt altına almasına Müfettiş. Bakın iş güvenliği uzmanını işyeri sahibinin
rağmen suçlu bulunmuş ve 6 yıl cezaya çarptırılmıştır. başında kılıçla dikilen adam gibi görmek istiyoruz ama
Bu vakada İSG uzmanı işvereni defaten uyarmış, da- öyle değil. Müfettiş altı ayda bir, yılda bir gidecek ve
nışmanlık görevini yerine getirmiştir. Ancak Bakanlığa
denetleyecek bunlar yapılmış mı diye. Ama oradaki
şikâyet etme yetkisini belki de işini kaybetme kaygı-
yanlış da şu: İşyeri sahibi diyor ki, “müfettiş bir gelsin,
sıyla mesleki bağımsızlığı zedelendiği için kullanma-
ben yanlışlarımı o zaman düzelteyim”. Dünyanın hiçbir
mıştır. Bu durum 11 kişinin yanarak can vermesiyle
yerinde böyle bir şey yok. Bakın ILO diyor ki “gelişmiş
sonuçlanmıştır. Bu örnekte de görülebileceği gibi işini bir ülkede 10 bin işçiye 1 müfettiş, gelişmekte olan bir
kaybetme kaygısının oluşturduğu baskı, iş güvencesi ülkede 15 bin kişiye 1 müfettiş, gelişmekte olan bir ül-
olmayan İSG uzmanının, tehlikeli durumu bakanlığa kede 20 bin kişiye bir müfettiş normaldir”.
bildirmeyi ertelemesi veya görmezden gelmesi gibi iş-
veren lehine davranmasını sağlayabilmektedir. İş yer-
Kaynak: https://www.memurlar.net/haber/468383/
lerinde meydana gelebilecek kazaları engellemek adına
teftisin-adi-var.html
etkili önlemler alabilmeleri, sorumluluklarını eksiksiz

1. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Hizmetleri Yü- rine iş sağlığı ve güvenliği kurulunun veya işverenin
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan,
2. e Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Hizmetleri Yü- gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçına-
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. bilir. Çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalış-
3. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Hizmetleri Yü- maktan kaçınma hakkını kullandığı döneme ait ücre-
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. tini alacağı gibi, bu dönemde iş sözleşmesinden doğan
4. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Hizmetleri Yü- ve kanunlardan gelen haklarını da kullanabilir. Çalışan
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. talep etmesine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı
5. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Hizmetleri Yü- durumlarda, iş sözleşmesini feshedebilir, yani işten ay-
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. rılabilir.” (https://www.isvesosyalguvenlik.com/calis-
6. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Uzmanlarının maktan-kacinma-hakki-nedir-nasil-kullanilir/).
Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri’ konusunu
yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 2
7. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Uzmanlarının İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından yapı-
Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri’ konusunu lan tespit ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususla-
yeniden gözden geçiriniz. rın yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl iki kop-
8. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Uzmanlarının yalı şekilde düzenlenmiş her işyeri için tek olan deftere
Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri’ konusunu onaylı defter denir. İş güvenliği uzmanı ve iş yeri he-
yeniden gözden geçiriniz. kimlerince iş sağlığı ve güvenliği tespit öneri defterine,
9. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Uzmanın Yet- tespit ve önerilerini yazarak işverene beyan etme yü-
ki, Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu yeni- kümlülüğü bulunmaktadır. Her sayfası mühürlü noter
den gözden geçiriniz. onaylı tespit ve öneri defterlerine yazılacak tespitlerde
10. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Güvenliği Uzmanın Yet- her bir ortam ölçüm ve kişisel maruziyet için ayrıca
ki, Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu yeni- öneriler sıralanmalıdır. Bu sıralamada öncelikle ay-
den gözden geçiriniz. dınlatma ölçümlerinde eksik aydınlatma koşullarında
veya fazla ışığın göz alması sonucu personellerin uğra-
yabileceği iş kazası veya meslek hastalığı olasılıklarına
karşı önleyici tedbir uygulanması amacıyla aydınlat-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ma ölçümlerinin yapılması istenir. Ortam ve personel
kontrol edilerek risk değerlendirme ekibi tarafından
Sıra Sizde 1 belirlenir.
Çalışmaktan kaçınma hakkı iş sağlığı ve güvenliği ko- Tespit ve öneri defterine yazılması gerekenler; “İş yerin-
nusunda çalışana verilmiş bir haktır. Bu hak, 6331 sade makinelerden veya buna bağlı ortamlardan kaynak-
yılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 13 üncü mad- lanan rahatsız edici gürültüye maruz kalan personel;
desinde düzenlenmiştir. Buna göre; “çalışan, ciddi ve alan yine risk değerlendirme raporuna bir risk olarak
yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında iş sağlığı ve yazılabilmesi için önceden ölçümlenerek bilinmesi ge-
güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı yerlerde rekir. Tespit öneri defterine gürültüye maruz kalan per-
ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve sonel ve bulunduğu alan ile ilgili kişisel gürültü ölçümü
gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep yapılması önerilir. İş yerinde kullanılan kimyasallardan
edebilir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl kaynaklı maruz kalınan veya ortam havası içerisinde
kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, solunmasına neden olan bir durumun; varlığından
çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir. şüphe duyuluyor ise kullanılan malzeme ve yan ürün-
Ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durum- lerin kullanımıyla ilgili malzeme güvenlik bilgi form-
larda ise çalışan bu usule uymak zorunda olmaksızın larında bulunan; etken ana maddelerin tespit edilerek
iş yerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen (örneğin yapıştırıcı kullanımında toluen, ksilen) tespit
güvenli yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden öneri defterine yazılarak işverene önerilir. Ölçümün
dolayı hakları kısıtlanamaz. Çalışanın başvurusu üze- yapılmasını gerektirecek faktörler yetersiz havalandır-
ma, fazla çalışan sayısının bulunduğu ortam olabilir. AÇSHB. (2012). İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yet-
Ancak düşük yüzölçüme sahip alanlar ile kullanılan ki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik,
malzemenin kullanım sıklığıyla değişebilmektedir. Resmî Gazete Tarihi: 29.12.2012, Resmî Gazete Sa-
Çalışan personellerin kan idrar akciğer ve solunum yısı: 28512.
fonksiyon testi sonuçları da karşılaştırılarak; çalışma ILO. (2017). İş Güvenliği Uzmanlarının Görev ve So-
esnasında oluşan kimyasalın vücuttaki limit değerle- rumluluklarının Yürütülmesi ile ilgili Araştırma Ra-
rin üstünde olup olmadığı akredite firmalarca rapor- poru, Ankara.
lanır. Ayrıca iş yeri hekiminin kanaatince tespit öneri
defterine yazılarak öncelikle çıkan rapor sonucu tespit
edilir. Daha sonrasında alınacak önlem olarak hava-
landırma sisteminin kurulması, iyileştirilmesi, hava-
landırma tesisatının uygunluğunun kontrol önerileri
takip eden aşamalarda tespit öneri defterine yazılarak
öneri işverene tebliğ edilir (https://prosafety.com.tr/
tespit-oneri-defteri-kullanimi/).”
Sıra Sizde 3
İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu 25. maddeye göre; iş
yerlerini iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili
iş müfettişinin, işyerindeki bina ve eklentilerde, çalış-
ma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında ça-
lışanlar için hayati tehlike oluşturan bir hususu tespit
etmesi durumunda düzenleyeceği raporu en geç tespi-
tin yapıldığı tarihin ertesi günü ilgili işin durdurulma-
sına karar verecek heyete verilmek üzere İş Teftiş Kurul
Başkanlığı’na gönderilir. Heyet, kendisine intikal eden
raporlar üzerinde gerekli incelemeyi yapar ve kararını,
müfettişin tespit tarihinden itibaren iki gün içerisinde
verir.
6
Amaçlarımız
 İşveren ve iş yeri hekimi ve diğer sağlık personelinin iş sağlığı hizmetleri yü-
kümlülüğünü tanımlayabilecek,
 İş sağlığı hizmetlerinde görevli iş yeri hekimlerinin niteliklerini, görevlendiril-
melerini ve sorumluluklarını ifade edebilecek,
 İş sağlığı hizmetlerinde görevli diğer sağlık personelinin nitelikleri, görev, yet-
ki, sorumluluk ve eğitimleri hakkında bilgi sahibi olabilecek,
Anahtar Kavramlar
• İş Sağlığı Hizmetleri • Diğer Sağlık Personeli
• İş Yeri Hekimliği • İş Sağlığı Mevzuatı

İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİ
YÜKÜMLÜLÜĞÜ
İş Sağlığı ve Güvenliğinin
İş Yerlerinde İş Sağlığı Hizmetleri • İŞ YERİ HEKİMLERİNİN YETKİ,
Temelleri
• DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN YETKİ,
İş Yerlerinde İş Sağlığı
Hizmetleri
GİRİŞ
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) dünya nüfusunun artması ve sanayileşme ile birlikte dün-
yada giderek daha da önem kazanan bir kavram olmuştur. Günümüzde, bu kavram
iş ve işveren arasındaki hak, hukuk ve sorumluluklarla ilgili bir konu olmayıp aynı
zamanda ekonomik yönden işletmelerdeki verimliliğe, dünyada ve ülkemizde yak-
laşık 3 milyar çalışanın büyük bir ekseriyeti, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri olma-
dan çalışma hayatlarını sürdürmektedir. Halbuki, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO),
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi uluslararası kurumlar ile birçok meslek örgütleri
ve sendikaların bu tür hizmetlere şiddetle ihtiyaç duyulduğu vurgulanmaktadır. Buna
örnek olarak; “161 sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine ilişkin ILO Sözleşmesi” ve Dünya Sağ-
lık Örgütü “Herkes İçin İş Sağlığı Küresel Stratejisi”; iş sağlığı hizmetlerinin dünyadaki
tüm çalışan insanlar için organize edilmesini talep etmiştir.
Mevzuatımızda son yıllarda yapılan değişikliklere binaen, bir işletmede, iş güven-
liği uzmanının yanı sıra iş yeri hekimi ve diğer sağlık personelinin de yer alması zo-
runluluk hâle gelmiştir. Bu bölümde, iş yeri hekimi ve diğer sağlık personeli hakkında
detaylı bilgilendirme yapılmıştır. Ayrıca iş yeri hekimi ve diğer sağlık personeli görev,
yetki ve sorumlulukları hakkındaki usul ve esasları ele alınmıştır. Literatürde, iş yeri
hekimliği, diğer sağlık personeli hakkında detaylı hukuki bilgiler verildiğinden, ağır-
lıklı olarak bu kaynaklardan istifade edilerek bu bölüm hazırlanmıştır.
Şekil 6.1
İş sağlığı
hizmetleri bir
işletmenin olmazsa
olmazlarındandır.
İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ

4857 sayılı İş Kanunu’nda, işletmelerin iş yeri hekimlerinin istihdamı zorunlu
hâle getirilmiştir. Bu hüküm başlangıçta yalnızca 50’den fazla çalışan istihdam
eden iş yerlerine uygulanmıştır; Ancak, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun
kabul edilmesinden sonra tüm işletmeler için iş yeri hekimlerinin istihdamı genel
bir gereklilik hâline gelmiştir.
İşverenler; çalışanları arasından ilgili yönetmeliklerde belirtilen nitelikleri haiz
bir veya birden fazla işyeri hekimi görevlendirirler. İş yeri hekimlerinin nitelik-
leri, çalışma süreleri gibi ilgili hususlar 20.7.2013 tarihli ve 28713 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan “İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki,
Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”te yer almıştır.
On ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri işverenleri ay-
rıca diğer sağlık personeli görevlendirmek ile yükümlü olup işyerinde tam süreli
iş yeri hekimi görevlendirildiği takdirde diğer sağlık personeli görevlendirilmesi
zorunlu değildir. İşverenler, iş yerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunma-
ması hâlinde yukarıda yer verilen yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını,
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir.
Ayrıca, işverenler; iş yerinde karşılaşılan sağlık ve güvenlik risklerini dikkate
alarak çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlamakla yükümlüdür.
İşverene yüklenen bu ‘sağlık gözetimi borcu’ yalnızca meslek hastalıklarının ön-
lenmesi değildir; bu gözetim aynı zamanda iş kazalarının azaltılmasına yönelik
hedefleri de kapsamaktadır; “Çünkü çalışanların sağlık gözetimi ile fiziksel yeter-
sizlikleri ve sağlık sorunları saptandığından sağlıklarına uygun işe yerleştirilme-
leri sağlanarak iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkmasının önüne ge-
çilebilir. Örneğin; periyodik sağlık kontrolleri sonucunda hipertansiyonu olduğu
belirlenen bir çalışanın inşaat iskelelerinde olduğu gibi yüksekte çalışmasına izin
verilmez. Bu nedenle, çalışanların işe başlarken ve devamı süresince iş yeri heki-
minin sağlık gözetimi altında bulunması, sağlık ve güvenlik endişesinden uzak
çalışmasını sağlamaya yönelik bir ortamın oluşturulmasına olanak sağlamıştır.
Ancak, işverenden alması gereken raporun doğruluğunu garanti etmesi beklene-
mez. Sağlıklı olduğuna dair raporu olan ancak öyle olmadığı anlaşılan ve zarara
uğrayan işçinin bu durumuna neden olan işveren, sağladığı çalışma ortamı sağ-
lıklı bir işçi için uygun olduğu sürece sorumlu tutulmamalıdır. Çünkü işverenin
yasal koşulları taşıyan, iş yeri sağlık ve güvenlik birimi veya hizmet alınan ortak
sağlık ve güvenlik biriminde görevli iş yeri hekiminin raporuna duyduğu güven
korunmalıdır (Sarıbay Öztürk, 2015).”
6. Ünite - İş Yerlerinde İş Sağlığı Hizmetleri 155
Kot taşlama işçisinin pnömokonyoz zaferi

Yargıtay, kot taşlama işinde çalışan ve “pnömokonyoz”a yakalanan işçinin açtığı da-
vada, hastalığın kaçınılmaz bir sonuç olarak görülmesi nedeniyle olayda işvereni
yüzde88kusurlusayankararıbozdu.
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, kot
taşlama işinde çalışan ve meslek
hastalığı “pnömokonyoz”a yakala-
nan işçinin açtığı davada, hastalı-
ğın “kaçınılmaz bir sonuç” olarak
görülmesi nedeniyle olayda işvereni
yüzde 88 kusurlu sayan yerel mah-
keme kararını bozdu.
Burdur’da kot taşlama işinde çalışan
bir işçi, tozun akciğerlerde birikmesi
nedeniyle akciğer dokusunda hasar
meydana getiren “pnömokonyoz” hastalığına yakalandı.
Bu meslek hastalığı nedeniyle sürekli iş göremezlik durumuna giren işçi, tedavi gider-
lerinin tahsili istemiyle dava açtı.
Burdur 1. Asliye Hukuk Mahkemesi, işçinin meslek hastalığına yakalanmasında iş-
veren kusurunu yüzde 85, sigortalı kusurunu yüzde 10 olarak belirledi, bilimsel ve
teknik tüm önlemlere rağmen zararın meydana geldiği ve önlenemediği durumları
anlatan “kaçınılmazlık” oranını ise yüzde 5 olarak kabul etti. Kaçınılmazlığın yüz-
de 3’ünü işverene, yüzde 2’sinin ise sigortalı kusuruna eklenmesine karar veren yerel
mahkeme, sonuçta davalı işverenin yüzde 88 oran üzerinden sorumlu olduğunun
kabulüne karar verdi.
Yerel Mahkeme kararının temyiz edilmesi üzerine dosya Yargıtay 10. Hukuk Dairesi-
ne geldi. Daire, yerel mahkemenin kararını bozdu.
Karardan
Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin bozma kararında, işverenin veya üçüncü kişilerin iş
kazası veya meslek hastalığındaki kasıt veya kusurunun tespiti amacıyla, iş kazasının
oluşumuna ilişkin maddi olguların eksiksiz biçimde saptanması gerektiği belirtildi.
Sorumluluğu gerektiren her koşulun, kendi özelliği çerçevesinde araştırılıp irdelen-
mesi, işveren ve diğer ilgililerin kusur oran ve aidiyetlerinin belirlenmesi gerektiği-
ne işaret edilen kararda, işçi ve işverenin sorumluluğunun tespitinde “kaçınılmazlık
ilkesi”nin de dikkate alınacağı kaydedildi.
Kararda, kusur durumu saptanırken, iş güvenliği mevzuatına göre hangi önlemlerin
alınması gerektiğinin, bu önlemlerin işverence alınıp alınmadığının ve alınmış ön-
lemlere sigortalı işçinin uyup uymadığının tartışılması gerektiğinin altı çizildi.
Kaçınılmazlık ilkesi nedir
“Kaçınılmazlık ilkesi”nden ise işveren tarafından tüm önlemler alındığı ve kazalı da
bu önlemlere uyduğu halde kaza/hastalık meydana gelmişse söz edilebileceği belir-
tilen kararda, “kaçınılmazlık” ilkesinin, sosyal sigortalar uygulamasında, hukuksal
ve teknik anlamda, olayın meydana geldiği tarihte geçerli olan bilimsel ve teknik
tüm önlemlere rağmen zararın meydana geldiği ve önlenemediği durumları anla-
tan bir kavram olduğu kaydedildi.
Yaşam hakkı güvencesi
Kararda, Anayasa’nın “kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” başlıklı 17.
maddesinin birinci fıkrasında, herkesin, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma
ve geliştirme hakkına sahip olduğu belirtildikten sonra “yaşama hakkı”nın güvence
altına alındığı aktarıldı. Bu yasal güvencenin yaşama geçirilmesinde, işçilerin korun-

ması, işin düzenlenmesi, iş güvenliği, sosyal düzen ve adaletin sağlanması düşünce-
siyle iş ve sosyal güvenlik mevzuatında da koruyucu birtakım hükümler getirildiği
anlatıldı.
Kamu düzeni düşüncesiyle oluşturulan işçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuat hükümle-
rinin, iş yerleri ve eklerinde bulunması gereken sağlık koşullarını, kullanılacak alet,
makineler ve hammaddeler yüzünden çıkabilecek hastalıklara engel olarak alınacak
önlemleri, aynı şekilde iş yerinde iş kazalarını önlemek üzere bulundurulması gerekli
araçların ve alınacak güvenlik tedbirlerinin neler olduğunu belirttiği kaydedildi.
Bununla, yapılmakta olan iş nedeniyle işçinin vücut tamlığı ve yaşama hakkının
önündeki tüm engellerin giderilmesinin amaçlandığı ifade edilen kararda, uygulama-
da önemli noktanın, “işverenin iş kazasına neden olmuş hareketinin işçilerin sağlığını
koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı bulunup bulunmadığının
belirlenmesi işi” olduğu vurgulandı.
Bu konuda yapılacak ilk yargı işleminin, mevcut hükümlere göre alınacak önlemle-
rin saptanması olduğu belirtilen kararda, mevzuat hükümlerince öngörülmemesine
karşın, alınması gerekli başka bir tedbir varsa bunların da tespit edilmesi gerektiği
kaydedildi.
“İşverenlerin önlem alma ödevi…”
Önlemlerin işverence tam olarak alınıp alınmadığı, alınmamışsa zararın bundan do-
ğup doğmadığı, duruma işçinin önlemlere uymamasının etkili bulunup bulunmadığı
ve bu doğrultuda tarafların kusur oranının belirleneceği anlatılan kararda, şöyle de-
vam edildi:
“İşçilerin beden ve ruh sağlığının korunmasında önemli olan yön, iş güvenliği ted-
birlerinin alınmasının hakkaniyet ölçüleri içinde işverenlerden istenip istenemeyece-
ği değil, aklın, ilmin, fen ve tekniğin, tedbirlerin alınmasını gerekli görüp görmediği
hususlarıdır. Bu itibarla işverenler, mevzuatın kendisine yüklediği tedbirleri, işçile-
rin tecrübeli oluşu veya dikkatli çalıştığı takdirde gerekmeyeceği gibi düşünceler ile
almaktan çekinemeyeceklerdir. Çalışma hayatında süre gelen kötü alışkanlık ve
geleneklerin varlığı da iş verenlerin önlem alma ödevini etkilemez. İş verenler,
çalıştırdığı sigortalıların beden ve ruh bütünlüğünü korumak için yararlı her önlemi,
amaca uygun biçimde almak, uygulamak ve uygulatmakla yükümlüdürler.”
İşçi sağlığı ve güvenliği konusunda işçinin eğitiminin, bir kısım mevzuat hükümlerini
içerir belgelerin kendilerine verilmesiyle değil, eylemli olarak, bu bilgilerin aktarımı
ve öneminin kavratılmasıyla sağlanabileceği vurgulanan kararda, eğitimden sonraki
aşamada ise alınan önlemlerin denetlenmesi gerektiği aktarıldı.
İşverenlerce, iş güvenliği açısından yaşamsal öneme sahip araç ve gereçlerin sigor-
talılar tarafından kullanılması sağlandığında, kaza, hastalık ihtimalinin tamamen
ortadan kaldırılabileceğinin yadsınamaz bir gerçek olduğu belirtilen kararda, “Aksi-
ne yaklaşım, her tür meslek hastalığının oluşumunda belirli oranda kaçınılmazlığın
etkili olacağı kabulüne yol açacaktır. Böylesi bir yaklaşım ise gelişen bilimsel ve tek-
nolojik imkanlar ile sosyal güvenliğin yöneldiği amaçla bağdaştırılamaz.” ifadesine
yer verildi.
“Tamamen estetik kaygılarla uygulanan bir yöntem”
Yargıtayın kararında şu tespitler yapıldı:
“Bu yasal mevzuat ve yapılan açıklamalar çerçevesinde, davalıya ait tekstil iş yerin-
de kumlama yöntemiyle kot taşlama işçisi olarak çalışan sigortalının mesleki pnö-
mokonyoz hastalığına yakalanarak yüzde 24 oranında sürekli iş göremez duruma
girmesi şeklinde gelişen zararlandırıcı eylemde, sigortalının mesleki pnömokonyoz
hastalığına yakalanmasına sebebiyet veren kot taşlama işi, kotların beyazlatılması

ve eskitilmiş görünümü verilmesi için kumun kuru hava kompresörleriyle kotların
yüzeyine tutularak aşındırılması işlemi olup, üretimin zorunlu bir parçası olmayıp
tamamen estetik kaygılarla uygulanan bir yöntemdir. Kaldı ki aynı iş makine kulla-
nılarak lazer veya robotlar aracılığıyla da yapılmaktadır.
İş yerinde alınması gereken önlemlerin hiçbirinin işveren tarafından alınmadığının
bilirkişiler tarafından tespit edilmiş olması, aynı işin makine kullanılarak lazer veya
robotlar aracılığıyla da yapılması mümkün iken kumlama yöntemiyle üretim yapıl-
masında ısrar edilmiş olması, Anayasa ile teminat altına alınmış yaşama hakkının
ihlali niteliğinde olup, bu durumun ‘kaçınılmaz bir sonuç olarak değerlendirilmesi’
isabetli bulunmamaktadır.
Bu nedenlerle, meslek hastalığının oluşumunda kaçınılmazlık faktörünün uygula-
ma yeri ve etkisinin bulunmadığı gözetilerek, iş güvenliği konularında uzman tekstil
mühendisi, kimya mühendisi ve göğüs hastalıkları uzmanı bilirkişilerden oluşacak
heyetten yeniden rapor alınması gerekirken, yetersiz bilirkişi raporuna dayalı olarak
karar verilmiş olması usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir.”
“Pnömokonyoz” hastalığı nedir
Mesleksel ve çevresel ortamda solunan tozun akciğerlerde birikmesiyle ortaya çıkan
“pnömonkonyoz”, akciğerde bozukluğa ve solunum yetmezliğine neden oluyor.
Uzmanlar, Türkiye’de en sık görülen meslek hastalıklarından olan hastalığın, çevresel
toz kontrolüyle engellenebileceğini belirtiyor.
Kaynak: (Aylin Sırıklı – AA), http://www.meslekhastaligi.net/kot-taslama-iscisinin-

pnomokonyoz-zaferi/
İş Güvenliği Hizmetlerinde İşverenin Yükümlülüğü

2003 yılında İş Kanunu’ndaki önemli değişikliklerden birisi de işletmelerin iş gü-
venliği uzmanları istihdam etme zorunluluğuydu. Bu Kanun başlangıçta yalnızca
50’den fazla çalışan istihdam eden iş yerlerine uygulanmıştır; İş Sağlığı ve Güven-
liği (İSG) Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra 2012’de tüm işletmeler için iş
güvenliği uzmanları istihdamı genel bir gereklilik hâline gelmiştir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Kanunu uyarınca işverenler, işyerlerinde alınması gere-
ken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi,
iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi
ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi ile yükümlüdür. Bu
nedenle, işverenin genel yükümlülükleri, Kanun’un özellikle 4 üncü maddesinde
düzenlenmiş olup bütün işverenlere yükümlülükler getirmiştir. Sağlıkla ilgili hü-
kümler ise;
• İşyerinde risk değerlendirmesi yapılması,
• İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildiriminin yapılması,
• Sağlık gözetiminin gerçekleştirilmesi,
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi, şeklindedir.
Ayrıca, işveren iş yerinde çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağ-
lamak ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi yapmakla yükümlüdür. Bu yü-
kümlülükler 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu “İş kazası ve meslek has-
talıklarının kayıt ve bildirimi” ve “Sağlık gözetimi” başlıkları altında verilmiştir;
İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi

1. İşveren;
a. Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli in-
celemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler.
b. İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı
hâlde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalı-
şan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları
inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler.
2. İşveren, aşağıdaki hâllerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna
bildirimde bulunur:
a. İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde.
b. Sağlık hizmeti sunucuları veya iş yeri hekimi tarafından kendisine bildi-
rilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde.
3. İş yeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı
koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen
sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.
4. Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendi-
rilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vaka-
ları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir.
5. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının
uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir.
Sağlık Gözetimi
1. İşveren;
a. Çalışanların iş yerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini
dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
b. Aşağıdaki hâllerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağ-
lamak zorundadır:
1. İşe girişlerinde.
2. İş değişikliğinde.
3. İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten
uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde.
4. İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike
sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla.
2. Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacaklar, yapacakları işe
uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz.
3. Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları iş yeri hekiminden
alınır. 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli iş yerleri için ise kamu hizmet
sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabilir. Raporlara itirazlar Sağlık Ba-
kanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir.
4. Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek
maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz.
5. Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması
açısından sağlık bilgileri gizli tutulur.
Diğer taraftan, işyeri hekimleri görevlerini yerine getirirken kısıtlanmamalıdır.
İSG profesyonelleri de mesleki bağımsızlıklarını korumalı ve görevlerini yerine
getirirken iş etiği kurallarına uymalıdır. Bu konu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
(İSG) Kanunu, 8. Maddesi’nde ele alınmıştır;
1. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, görevlerini ye-
rine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini mesleğin ge-
rektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür.
2. İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık

yapmak üzere görevlendirilen iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı, görev
aldığı iş yerinde göreviyle ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz önünde
bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir
ve tavsiyeleri belirler ve işverene yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklık-
ların düzeltilmesinden, tedbir ve tavsiyelerin yerine getirilmesinden işveren
sorumludur. Bildirilen eksiklik ve aksaklıkların acil durdurmayı gerektirmesi
veya yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı ve benzeri acil ve hayati teh-
like arz etmesi, meslek hastalığına sebep olabilecek ortamların bulunmasına
rağmen işveren tarafından gerekli tedbirlerin alınmaması hâlinde, bu durum
iş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanınca, Bakanlığın yetkili birimine, var-
sa yetkili sendika temsilcisine, yoksa çalışan temsilcisine bildirilir. Bildirim
yapmadığı tespit edilen iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının belgesi üç
ay, tekrarında ise altı ay süreyle askıya alınır. Bu bildirimden dolayı işvereni
tarafından iş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş sözleşmesine son
verilemez ve bu kişiler hiçbir şekilde hak kaybına uğratılamaz. Aksi takdirde
işveren hakkında bir yıllık sözleşme ücreti tutarından az olmamak üzere taz-
minata hükmedilir. İş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş kanunları ve
diğer kanunlara göre sahip olduğu hakları saklıdır. Açılan davada, kötü niyet-
le gerçek dışı bildirimde bulunduğu mahkeme kararıyla tespit edilen kişinin
belgesi altı ay süreyle askıya alınır.
3. Hizmet sunan kuruluşlar ile iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağ-
lığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hiz-
met sundukları işverene karşı sorumludur.
4. Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğü-
nün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana
gelmesinde ihmali tespit edilen iş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının
yetki belgesi askıya alınır.
5. Belirlenen çalışma süresi nedeniyle iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı-
nın tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, iş yeri sağlık
ve güvenlik birimi kurar. Bu durumda, çalışanların tabi olduğu kanun hü-
kümleri saklı kalmak kaydıyla, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’na
göre belirlenen haftalık çalışma süresi dikkate alınır.
7. Kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuata göre çalıştırılan iş yeri hekimi
veya iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personel, gerekli belgeye sahip
olmaları şartıyla asli görevlerinin yanında, belirlenen çalışma süresine riayet
ederek çalışmakta oldukları kurumda veya ilgili personelin muvafakati ve üst
yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarında görevlendirilebi-
lir. Bu şekilde görevlendirilecek personele, görev yaptığı her saat için (200)
gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı tutarında ilave ödeme,
hizmet alan kurum tarafından yapılır. Bu ödemeden damga vergisi hariç her-
hangi bir kesinti yapılmaz. Bu durumdaki görevlendirmeye ilişkin ilave öde-
melerde, günlük mesai saatlerine bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam seksen
saatten fazla olan görevlendirmeler dikkate alınmaz.
8. Kamu sağlık hizmetlerinde tam süreli çalışmaya ilişkin mevzuat hükümleri sak-
lı kalmak kaydıyla, iş yeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin iş yeri sağlık
ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmele-
rinde ve hizmet verilen işyerlerinde çalışanlarla sınırlı olmak üzere görevlerini
yerine getirmelerinde, diğer kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz.
Vardiyalı çalışma ile iskemik kalp hastalıkları arasındaki ilişkiyi inceleyen 1970-
2017 yılları arasındaki araştırmalar topluca gözden geçirildi.
İskemik kalp hastalığı, çoğunlukla, biri-
ken maddelerin kalbi besleyen damar-
larda meydana getirdiği daralma ya da
tıkanma nedeniyle oluşur. Bu daralma
ya da tıkanma sonucunda kalp kasına
yeterince kan, dolayısıyla Oksijen gide-
mez. Oksijen’siz kalan kalp kası nede-
niyle ise kalp spazmı ya da kalp kri-
zi ortaya çıkar. Bu, ani bir ölümle
sonuçlanabileceği gibi, spazm ve krizle-
rin yıllara yayıldığı bir biçim de alabilir.
Vardiyalı çalışma dünyada ve ülkemizde, pek çok sektörde yaygın olarak uygulan-
maktadır. Vardiyalı çalışma hakkında yapılan bilimsel araştırmalar vardiyalı ça-
lışmanın insan vücudunun doğasına aykırı olduğu ve bu yüzden kanser, kalp hasta-
lıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, ruhsal sorunlar gibi pek çok sağlık sorununa
neden olduğu üzerine yoğunlaşmaktadır.
Çin’deki Huazhong Üniversitesi’nden 7 bilim insanı (Man Cheng, Heng He, Dong-
ming Wang, Luli Xu, Bin Wang, Kim Myong Ho, Weihong Chen) tarafından yapılan
çalışmayla vardiyalı çalışma ile iskemik kalp hastalığı arasındaki ilişkiyi inceleyen
bilimsel araştırmalar gözden geçirildi.
Bu amaçla Ocak 1970 – Ekim 2017 tarihleri arasında yayınlanan 21 araştırmaya
ulaşıldı. Bu araştırmalar toplamda 320.002 katılımcı ile yapılmıştı ve 19.782 iskemik
kalp hastalığı vakası içermekteydi.
Tüm bu araştırmaların toplu değerlendirmesiyle vardiyalı çalışma ile iskemik kalp
hastalığı arasında yalnızca bir neden – sonuç ilişkisi değil, bir doz – yanıt ilişkisi de
olduğu gözler önüne serildi.
Öyle ki, vardiyalı çalışmadaki her 1 yıllık artış, kişinin iskemik kalp hastalığı ge-
çirme riskini yüzde 1 artırmaktaydı. Diğer bir deyişle, kişinin vardiyalı çalıştığı
yıllar arttıkça, kalp krizi geçirme riski katlanarak artmaktaydı.
Bu birikimli etki, vardiyalı çalışmanın çalışma organizasyonlarındaki yerini gözden
geçirmek için yeni bir uyarı olmalıdır.
Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/vardiyali-calisma-yil-kalp-krizi-riski/
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri

başlıklı 6 ncı maddesi uyarınca işverenin; mesleki risklerin önlenmesi ve bu risk-
lerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerinin sunulması için işverenin iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve
daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık per-
soneli görevlendirmek zorundadır. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri hakkındaki 6
ncı madde aşağıda verilmiştir;
“İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
1. Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmala-
rı da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren;
a. Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve daha
fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık
personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip

personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını
ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir.
Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde,
tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine ge-
tirilmesini kendisi üstlenebilir. Belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye
sahip olmayan ancak 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta
yer alan işyeri işverenleri veya işveren vekili tarafından Bakanlıkça ilan
edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla işe giriş ve periyodik muayeneler
ve tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütebilirler.
b. Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların gö-
revlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi
gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.
c. İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği
ve koordinasyonu sağlar.
ç. Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafın-
dan iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak
bildirilen tedbirleri yerine getirir.
d. Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi
muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı
kurum ve kuruluşları, başka iş yerlerinden çalışmak üzere kendi iş yeri-
ne gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir.
2. 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kamu ku-
rum ve kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, Sağlık Bakanlığına
ait döner sermayeli kuruluşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı Ka-
nun hükümleri çerçevesinde de alabilir.
3. Tam süreli iş yeri hekimi görevlendirilen iş yerlerinde, diğer sağlık perso-
neli görevlendirilmesi zorunlu değildir.
4. Birinci fıkranın (a) bendine göre yapılacak görevlendirme süresinin belirlen-
mesinde 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile 4/11/1981
tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki öğrenci statüsün-
de olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının toplamına dâhil edilmez.”
İş Yeri Hekiminin Yetkileri

İş yeri hekiminin yetkileri aşağıda verilmiştir:
• İş yerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hu-
susun acil müdahale gerektirmesi hâlinde işin durdurulması için işverene
başvurmak.
• Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konu-
• Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve
kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak iş birliği yapmak.
• Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş yeri hekimleri, çalıştıkları iş
yeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve pa-
nel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyon-
larda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma
süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iş yeri hekiminin ücretinden her-
hangi bir kesinti yapılamaz.
İş Yeri Hekiminin Yükümlülükleri

• İş yeri hekimleri, bu yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin nor-
mal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma or-
tamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve iş yerinin meslek
sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel
sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
• İş yeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ih-
mallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur.
• İş yeri hekimleri, işverene yazılı olarak bildirdikleri iş sağlığı ve güvenli-
ğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren hâller
ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri,
belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi
hâlinde, iş yerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne
yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.
• İş yeri hekimi, görevlendirildiği iş yerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit
ve tavsiyeleri ile iş yeri hekiminin görevleri başlıklı dokuzuncu maddede
belirtilen hususlara ait çalışmalarını, iş güvenliği uzmanı ile birlikte yapılan
çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar.
• İş yeri hekimi, meslek hastalığı ön tanısı koyduğu vakaları, Sosyal Güvenlik
Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.
Şekil 6.2
Ergonomi ölçümleri
İSG’de önleyici
yaklaşımdır
Kaynak: https://
www.issa.int/en/
communities/tc-
atmp/about; Foto:
Uwe Kaulbars/
DGUV
İş Yerlerinde İşsizlik Sigortası Prim Teşviki

İlk defa 2019 yılında uygulanan çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ondan fazla çalı-
şanı bulunan iş yerlerinde işsizlik sigortası primi işveren payı teşvikinden yarar-
lanma şartları; Teşvikten yararlanmak için personel sayısının hesaplanması, teşvik
başvurusu ve teşvikin başlama tarihi, teşvikin sona erme ve teşvikten yasaklanma
durumları hakkında bilinmesi gerekenler bu başlık altında verilmiştir;
Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan ve Ondan Fazla Çalışanı Bulunan İşyerlerinde
İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı Teşvikinden Yararlanılmasına İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında Tebliğ ile yapılan düzenlemeye göre, on çalışandan fazla sigorta-
lısı olup, çok tehlikeli sınıfta bulunan işyerlerinde, üç yıl süreyle ölümlü veya sü-
rekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemesi halinde işverenin
ödeyeceği işsizlik sigortası primi işveren payı teşvik olarak verilecektir.
6645 sayılı Kanun’un 25. maddesi ile ve 31 Aralık 2018 tarih 30642 sayılı mü-
kerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan ve Ondan Fazla
Çalışanı Bulunan İşyerlerinde İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı Teşvikinden
Yararlanılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ ile yapılan düzenleme-
ye göre çok tehlikeli sınıfta yer alıp ondan fazla çalışanı bulunan ve üç yıl içinde
ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan bir iş kazası meydana gelmeyen iş
yerlerinde işsizlik sigorta prim teşviki uygulanacaktır.
Gerekli Şartlar
Sosyal güvenlik kurumu, SGK, işsizlik sigorta prim teşvikinden yararlanabilmek
için gerekli şartlar;
• Bu işyerinin 6331 sayılı Kanunu’nun 9’uncu maddesi kapsamında çok teh-
likeli sınıfta yer alan bir işyeri olması,
• İşverenin Türkiye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde her ay
toplamda ondan fazla çalışanı bulunması,
• İş yerinde son üç yıl içinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan
bir iş kazasının meydana gelmemiş olması, gerekmektedir.
Ayrıca, 01/1/2019 tarihinden itibaren iş yerinin, İSG-KATİP’e kayıtlı onay-
lanmış ve devam eden iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin verilmesine ilişkin, iş
güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi ya da 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre Aile,
Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlar
ile yapılmış bir sözleşmesinin bulunması şarttır.
Çalışan Sayısının Hesabında Dikkate Alınacak Hususlar

Söz konusu teşvikten yararlanmak için gereken şartlardan biri olan işverenin Türki-
ye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde her ay toplamda ondan fazla
çalışanı bulunması hususuyla ilgili aşağıda belirtilen kriterler dikkate alınacaktır;
• Çalışan sayısının hesabında, aynı işveren tarafından Türkiye genelinde çok
tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde 4(a) kapsamında çalıştırılan toplam
sigortalı sayısı esas alınır. Her bir ayda Kuruma verilmiş asıl ve ek nite-
likteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısından, iptal
nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısı düşülür.
• Asıl işveren alt işveren ilişkisi kurulan iş yerlerinde alt işverenin çalışanları
asıl işverenin toplam çalışan sayısına veya asıl işverenin çalışanları alt işve-
renin toplam çalışan sayısına dahil edilmez.
• Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, mesleki
ve teknik ortaöğretim ile yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğ-
renciler, mesleki ve teknik ortaöğretim sırasında tamamlayıcı eğitim ya da
alan eğitimi gören öğrenciler, kamu kurum ve kuruluşları tarafından des-
teklenen projelerde görevli bursiyerler ile 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı
Yükseköğretim Kanunu uyarınca üniversitelerde kısmi zamanlı çalıştırılan
öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, prime esas günlük kazanç alt
sınırının otuz katından fazla olmayanlar, Türkiye İş Kurumunca düzenle-
nen eğitimlere katılan kursiyerler ile toplum yararına programlara katılan-
lar, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye
ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular çalışan sayısının
hesabında dikkate alınmaz.
• İşyerinde çeşitli nedenlerle ay içinde çalışması bulunmayan ve ücret öden-

meyen sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilir.
• Ay içinde işe giren veya işten çıkan sigortalılar, toplam sigortalı sayısına
dahil edilir.
• Kamu kurum ve kuruluşlarının çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde,
sadece 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi
kapsamında bildirilen sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilir.
İşsizlik Sigortası Prim Teşvikine Başvurusu ve Başlama Tarihi

Teşvikten yararlanma şartlarından birinin sağlanamaması nedeniyle teşvik uygu-
lamasına son verilmiş işverenler dışında teşvikten yararlanmak isteyen işverenler
için başvuru şartı bulunmamaktadır.
Teşvikten yararlanılan üç yıllık sürede, teşvikten yararlanma şartlarından her-
hangi birinin kaybedilmesi durumunda, teşvikten tekrar yararlanılabilmesi için
işverenin başvuruda bulunması gerekmektedir. Başvurular, teşvikten yararlanı-
lacak takvim yılından önceki yılın son gününe (Aralık ayının son günü) kadar
işveren sisteminden “Çok Tehlikeli İşyerleri İçin İşsizlik Sigortası Primi Teşvik
Yönetimi” ekranından yapılacaktır. Sistem tarafından gerekli kontrolün yapılma-
sının ardından başvuru onaylanacaktır.
On sigortalının üzerinde işçi çalıştıran ve çok tehlikeli sınıfta yer alıp üç yıl
boyunca ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gel-
meyen işyeri işverenleri, söz konusu teşvikten takip eden takvim yılından itibaren
üç yıl boyunca yararlanabileceklerdir. İşyerinin, teşvikten yararlanılacak takvim
yılından önceki üç yıl süreyle tüm şartları sağlayıp sağlamadığı SGK sistemi tara-
fından otomatik olarak kontrol edilecektir. Bunun için herhangi bir belge ibraz et-
meye gerek yoktur.Teşvikten yararlanmaya esas şartların sağlanması gereken süre,
teşvikten yararlanmaya başlanacak takvim yılından bir önceki yılın son ayından
/ döneminden başlayarak geriye doğru üç yıl olarak hesaplanır. Teşvikten yarar-
lanmaya esas şartların sağlanması gereken üç yıllık süre, bir takvim yılı içerisinde
Ocak ayı dışında diğer aylarda ilk defa tescil edilen işyerleri için tescil edildiği
tarihi takip eden takvim yılının Ocak ayından itibaren hesaplanır.
İşsizlik Sigortası Prim Teşvikinin Sona Ermesi

Aşağıda sıralanan durumların olması hâlinde işsizlik sigortası prim teşviki uygu-
lamasına son verilir.
• İş yerinin tehlike sınıfının çok tehlikeli sınıftan tehlikeli veya az tehlikeli
sınıfa dönüşmesi hâlinde tehlike sınıfı değişiklik tarihini takip eden ay/dö-
nem başından itibaren iş yerinin teşvik uygulamasına son verilir.
• Çalışan sayısının on ve altına düşmesi hâlinde, çalışan sayısının on ve altına
düştüğü ay/dönem başından itibaren iş yerinin teşvik uygulamasına son verilir.
• Ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmesi
hâlinde, ilgili durumun Bakanlıkça veya Kurumca tespit edildiği tarihi takip
eden ay/dönem başından itibaren iş yerinin teşvik uygulamasına son verilir.
• İş yerinin, İSG-KATİP’e kayıtlı onaylanmış ve devam eden iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerinin verilmesine ilişkin, iş güvenliği uzmanı ve iş yeri
hekimi ya da İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğine göre Bakan-
lıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlar ile yapılmış bir sözleşmesinin
bulunmaması hâlinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin alınmadığı ay
başından itibaren işyerinin teşvik uygulamasına son verilir.
• İşsizlik sigortası primi işveren payı teşvikinden yararlanma süresinde iş ye-

rinin kapanması hâlinde, iş yerinin 5510 sayılı Kanun kapsamından çıktığı
tarihten itibaren teşvik uygulamasına son verilir.
İşsizlik Sigortası Prim Teşvikinin Hesaplanması

Belirtilen şartları sağlayan işverenler için işsizlik sigortası primi işveren payı, üç
yıl süreyle her ay/dönem için ilgili ayda SGK’ye bildirilen sigortalılara ilişkin prim
ödeme gün sayısı dikkate alınmak suretiyle prime esas kazançlar üzerinden %1
olarak hesaplanarak tahsil edilecektir.
Örnek hesaplama: Teşvikten yararlanan bir işyerinin 2019/Ocak ayın-
da her biri 30 gün çalışan 30 sigortalıyı toplam 100.000.00 TL prime esas ka-
zanç üzerinden bildirdiği varsayılırsa; 2019/Ocak ayında bu sigortalılara ilişkin
100.000,00x0,01=1.000.00 TL işsizlik sigortası primi işveren hissesi uygulanacaktır.
İşsizlik Sigortası Prim Teşvikininin Geri Alınması

Teşvikten yararlandıktan sonra, teşvikten yararlanmaya esas şartların arandığı
üç yıllık sürede veya teşvikten yararlanılan üç yıllık sürede, gerekli şartlar hariç
ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazasının meydana geldiğinin
tespit edilmesi hâlinde, teşvikten yersiz yararlanılmış sayılacağından,teşvikten ya-
rarlanılan tüm aylara ilişkin ödenen işsizlik sigortası işveren hissesi primleri 5510
sayılı Kanun’un 89 uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamında gecikme cezası ve
gecikme zammı ile birlikte işverenden tahsil edilir.Tahsil edilen prim ve gecikme
cezası ile gecikme zammı Kurum tarafından işsizlik sigortası fonuna aktarılır.
Teşvikten haksız olarak yararlanma durumunun olması hâlinde işverenlerin
eksik ödedikleri işsizlik sigortası işveren hissesi primleri 5510 sayılı Kanun’un 89
uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamında gecikme cezası ve gecikme zammı ile
birlikte işverenden tahsil edilir. Tahsil edilen prim ve gecikme cezası ile gecikme
zammı SGK tarafından işsizlik sigortası fonuna aktarılır.
Teşvikten yararlandıktan sonra, teşvikten yararlanmaya esas şartların arandığı
üç yıllık sürede veya teşvikten yararlanılan üç yıllık sürede, ölümlü veya sürekli
iş göremezlikle sonuçlanan iş kazasının meydana gelmesi hariç belirtilen diğer
şartların sağlanmadığının tespit edilmesi hâlinde, eksik ödenen işsizlik sigortası
işveren hissesi primleri işverenlerden tahsil edilmeyecektir.
Asıl işveren alt işveren ilişkisinin kurulduğu işyerlerinde alt işverenin asıl iş-
verene bağlı iş yerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlik ile sonuçlanan iş kazası
yaşanması hâlinde alt işverenin ve asıl işverenin teşvik uygulamasına son verilir.
Asıl işverenin iş yerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası
yaşanması hâlinde alt işverenin teşvik uygulamasına son verilmez.
İşsizlik Sigortası Prim Teşvikinden Yasaklanma

Teşvikten yararlanan işverenlerden, ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuç-
lanan iş kazalarını bildirmeyenlerin veya geç bildirenlerin kapsama giren tüm iş
yerleri için iş kazasının meydana geldiği tarihten itibaren eksik ödedikleri işsizlik
sigortası işveren hissesi primleri, 5510 sayılı Kanun’un 89’uncu maddesinin ikin-
ci fıkrası kapsamında gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilir.
Tahsil edilen prim ve gecikme cezası ile gecikme zammı SGK tarafından işsizlik
sigortası fonuna aktarılır. Bu işverenler, teşvikten iş kazasının tespit edildiği tarihi
takip eden aydan itibaren beş yıl süre ile yasaklanırlar.
Haklarında yasaklama kararı verilen tüzel kişilerin şahıs şirketi olması hâlinde,
şirket ortaklarının tamamı hakkında, sermaye şirketi olması hâlinde ise sermaye-
sinin yarısından fazlasına sahip olan gerçek veya tüzel kişi ortaklar hakkında, ya-
saklama kararı verilir. Haklarında yasaklama kararı verilenlerin gerçek veya tüzel
kişi olması durumuna göre, ayrıca bir şahıs şirketinde ortak olmaları halinde bu
şahıs şirketi hakkında da; sermaye şirketinde ortak olmaları hâlinde ise sermaye-
sinin yarısından fazlasına sahip olmaları kaydıyla bu sermaye şirketi hakkında da
aynı şekilde yasaklama kararı verilir. Yasaklama kararı verilen işverenler beş yıl
süreyle teşvikten yararlanamaz, yasaklı olduğu sürece teşvik başvurusu yapamaz,
başvuru yapanların başvuruları dikkate alınmaz. Yasaklama kararı verilen işve-
renler, beş yıl dolduktan sonra takip eden üç yıl için 4’üncü maddedeki şartları
sağlamaları ve talep etmeleri halinde teşvikten tekrar yararlanabilir.
Kamu kurumlarında iş yeri hekim görevlendirme ücretleri nasıl belirlenir?

1
İŞ YERİ HEKİMLERİNİN YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE GÖREVLERİ
desi ve Kanun kapsamında iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş yeri he-
kimlerinin ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, belgelendirilmeleri, eğitimleri,
görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla
çıkarılan ‘İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk
ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’in ‘Tanımlar’ başlıklı 4 üncü maddesinde iş
işyeri hekimi tanımı şu şekilde yapılmıştır;
İş yeri hekimi; iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir.
İş yeri hekimliği, ülkemizde iş güvenliği uzmanlığına göre çok daha eski ve çalı-
şanların daha fazla aşina olduğu bir uygulamadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanunu öncesinde 50 ve daha fazla çalışanı bulunan her iş yeri, iş yeri hekimi hiz-
meti almak zorundaydı. 2013 yılı itibarıyla ise önce 50 ve daha fazla çalışanı olan iş
yerleri, daha sonra ise tüm tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta bulunan iş yerleri, iş yeri
hekimi hizmeti almakla yükümlü hâle getirilmiştir. Bu açıdan bakıldığında iş yeri
hekimliğinin, çalışma hayatında eskiden beri bilinen bir meslek olduğu söylenebilir.
İşyeri hekimine iş kazası nedeniyle suç duyurusu

Trabzon Akyazı’daki spor kompleksinde 2014 yılında meydana gelen ve Yusuf
Aydın’ın ölümüyle sonuçlanan kazadan doktor ihmali çıktığı iddia edildi. Yargı-
lama sırasında kazaya neden olan şüphelinin işitme kaybı olduğunu tespit eden
savcı, suç duyurusunda bulundu.
Akyazı Spor Kompleksi dolgu ala-
nında 26 Eylül 2015 yılında mey-
dana gelen ve bir kişinin hayatını
kaybettiği kazada gerekli tedbirleri
almadığı için kazayı yapan dozer
operatörü Yaşar B. ve çeşitli birim
amirleri olan Çetin Ö., Fayim Y.,
Halit V., İhsan Ş. ve Onur Ç. hak-
kında taksirle ölüme sebep olma id-
diasıyla dava açıldı.
Alkollü olarak olay yerinde bulunduğu belirlene Yusuf Aydın’ın ölümünün ardından

başlayan yargılama sırasında kazaya neden olan Yaşar Y.’nin ileri derecede işitme
kaybı olduğunu tespit eden hakim, işyeri hekimi Doktor Yusuf Ç. ve yetkili İbrahim
N. hakkında suç duyurusu yaptı.
Soruşturma aşamasında ihmalden takipsizlik alan Doktor Yusuf Ç., tam teşekküllü
özel hastanenin sağlık raporu verdiği Yaşar Y.’nin ehliyetinin bulunduğu belirterek,
olay tarihinde şirkette çalışmadığını söyledi.
Doktorun taksirle ölüme neden olduğunu iddia eden soruşturmacı savcı, hekimin
görevinin gerektirdiği hassasiyeti göstermediğini belirterek, Yusuf Ç. hakkında hazır-
ladığı iddianameyi mahkemeye gönderdi. Savcı, iş hekimi Yusuf Ç.’nin 2 yıldan 6
yıla kadar hapsini ve memuriyetten men edilmesini istedi.
Savcı inşaatın mühendisi olduğu belirlen İbrahim N.’nin de aynı suçtan hapsini talep
etti. Bu arada olayın ardından Yusuf Aydın’ın eşi Aynur Aydın sorumluların cezalan-
dırılmasını istemişti.(Enis Yıldırım – Karadeniz’den Günebakış Gazetesi).
Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/isyeri-hekimine-is-kazasi-nedeniyle-suc-duyurusu/
İş yeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve

Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’e göre iş yeri hekimlerinin nitelikleri ve gö-
revlendirilmeleri şu şekildedir;
‘‘İşverence iş yeri hekimi olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli işye-
ri hekimliği belgesine sahip olmak zorundadır. İşyeri hekimlerinin görevlendirilmesin-
de, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla işyeri heki-
mine verilemez. Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara
uygun şekilde görevlendirme yapılır.’’ İş yeri hekimi olabilmek için öncelikle doktorluk
diploması sahibi olmak gereklidir. Doktorluk branşı konusunda iş yeri hekimliği açı-
sından bir sınırlama yoktur. Her branştan doktor, iş yeri hekimi olabilir.
İş Yeri Hekimliği Belgesi

• İşyeri hekimliği eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda Bakan-
lıkça yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan he-
kimlere,
• İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği bilim uzmanı unvanına sahip olan
Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak iş yeri hekimliği sınavında başarılı
olan hekimlere,
• Hekimlik diplomasına sahip iş sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği bilim doktor-
larına, iş sağlığı ve güvenliği alanında yardımcılık süresi dahil en az sekiz
yıl teftiş yapmış olan hekim iş müfettişlerine, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az sekiz
yıl fiilen çalışmış hekimlere istekleri hâlinde,
• İş ve meslek hastalıkları yan dal uzmanlığını alan hekimlere istekleri hâlinde,
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce verilir.
İş Yeri Hekimliği Sınavı

ÖSYM tarafından her yıl iki defa yapılan bir sınavdır. İş yeri hekimi olmak için
ÖSYM tarafından yapılan iş sağlığı ve güvenliği sınavında başarılı olmak gerekir.
İş sağlığı ve güvenliği sınavı her yıl genellikle Nisan-Mayıs ve Aralık aylarında
yapılır. Sınav başvuruları ÖSYM’nin sitesinden takip edilebilir ancak başvurular
genelde sınavdan bir buçuk ay önce yapılır. İş güvenliği sınavı, 50 sorudan oluşan
çoktan seçmeli bir sınavdır. Başarılı olmak için en az 70 puan almak gereklidir.
Sınava girmeden önce iş yeri hekim adaylarının eğitim süresi, toplamda 220 saat
olup, 180 saati teorik (90 Uzaktan eğitim + 90 Örgün eğitim), ve 40 saati uygu-
lamadan (staj) oluşmaktadır. İş yeri hekimliği eğitimi veren kurslar, Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş eğitim kurumlarıdır. Bu eğitim kurumları iş
yeri hekimi olmak isteyen adaylara çalışma ortamındaki sağlık riskleri konusunda
hem teorik hem de uygulamalı eğitim sunarlar.
Patronlar çalışanlarını mutlu etmeli

Kamu sağlığının daha iyi hale hale gel-
mesi için işverenlerin çalışanlarının mut-
lu olacağı koşulları hazırlamaları gerek-
tiği vurgulandı.
İngiltere’nin önde gelen sağlık uzmanları
bunun için patronlara çalışma saatlerinin
makul olması çağrısında bulundu ve çalı-
şanların düzenli olarak mola almalarını
sağlamalarını istedi.
Sağlık Bakanlığı’na bağlı Ulusal Sağlık Ens-
titüsü yayınladığı yeni rehber ilkelerde, pat-
ronların çalışanları takdir ettiklerini göstermelerinin önemine de dikkat çekti.
Patronlardan ayrıca çalışanlarına daha yaratıcı olabilmeleri için fırsat tanımaları
istendi.
Daha sağlıklı ve mutlu işyerlerinin verimi de arttıracağı belirtildi.
Büyük Britanya’da, İngiltere, İskoçya ve Galler Bölgesinde 2012-13 arasında sağlık
sorunları nedeniyle 27 milyon işgünü kaybedildi.
Bu sorunlar arasında stres ve bel ağrısı da bulunuyor.
Sağlık Enstitüsü’nün başkan yardımcısı Prof Gillian Leng, ülkede her yıl bir milyon-
dan fazla kişinin işle bağlantılı rahatsızlıklar yaşadığını belirtti.
Leng, “Sadece bir işin fiziksel açıdan oluşturduğu tehlikeler değil, uzun, düzensiz ça-
lışma saatleri, hareketsizlik veya tekrarlanan yaralanmalar da insanların sağlığı-
na zarar veriyor” diye konuştu. BBC Türkçe.
Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/patronlar-calisanlarini-mutlu-etmeli/
İş Yeri Hekimlerinin Çalışma Süreleri

• İş yeri hekimleri, bu yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek
için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:
• Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 5 dakika.
• Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika.
• Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 15 dakika.
• Az tehlikeli sınıfta yer alan 2000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her
2000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş yeri hekimi görevlendirilir.
Çalışan sayısının 2000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda
geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belir-
tilen kriterlere uygun yeteri kadar iş yeri hekimi ek olarak görevlendirilir.
• Tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her
• Çok tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her
• İşyeri hekiminin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar
işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi
yapıldığı takdirde bu iş yerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni
çalışma süresinden sayılmaz.
• Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan ve yöneticilik görevi bulunmayan
tabipler ile aile hekimleri hariç diğer işyerlerinde çalışan iş yeri hekimleri
tam gün çalıştığı iş yeri dışında fazla çalışma yapamaz.
İş Yeri Hekimlerinin Görevleri

İş yeri hekimi, işyerinde bulunması hâlinde diğer sağlık personeli ile birlikte ça-
lışır. İş yeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında aşağıdaki alt
başlıklarda izah edilen görevleri yapmakla yükümlüdür.
Rehberlik
• İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi
ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmak.
• İş yerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak iş ye-
rinin tasarımı, kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması,
organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi ko-
nularının iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş sağlığı kurallarına
uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak.
• İş yerinde çalışanların sağlığının geliştirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler
konusunda işverene tavsiyelerde bulunmak.
• İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak, ayrıca işin
yürütümünde ergonomik ve psikososyal riskler açısından çalışanların fiziksel
ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak iş ile çalışanın uyumunun sağlanması
ve çalışma ortamındaki stres faktörlerinden korunmaları için araştırmalar
yapmak ve bu araştırma sonuçlarını rehberlik faaliyetlerinde dikkate almak.
• Kantin, yemekhane, yatakhane, kreş ve emzirme odaları ile soyunma oda-
ları, duş ve tuvaletler dahil olmak üzere işyeri bina ve eklentilerinin genel
hijyen şartlarını sürekli izleyip denetleyerek, çalışanlara yürütülen işin ge-
rektirdiği beslenme ihtiyacının ve uygun içme suyunun sağlanması konu-
larında tavsiyelerde bulunmak.
• İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin
araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalış-
malar yaparak işverene önerilerde bulunmak.
• İş yerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmadığı hâlde
çalışana, ekipmana veya iş yerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenle-
rinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak.
• İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı
olarak bildirmek.
Berberlere hepatit ve HİV denetimi

geliyor
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Tür-
kiye Berberler, Kuaförler ve Güzellik
Salonu İşletmecileri Federasyonu ile
protokol yapacaklarını açıkladı.
Türkiye Viral Hepatit Önleme ve
Kontrol Programı’nı daha önce açık-
layan Sağlık Bakanlığı, hastalığın bu-
laşmasında önemli rolü olan güzellik
merkezleri, berberler, kuaförler, aku-
punktur, dövme (tatuaj), piercing, kulak delme, vb. yerlerde çalışanların kapısının
çalınacağını ve bu kişilerin hastalıkla ilgili farkındalığının artırılacağını duyurmuştu.
Viral hepatitle ilgili Sağlık Bakanlığı harekete geçerken, Twitter’da açıklamada bulu-
nan Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, kan yoluyla bulaşan hastalıklarla mücadele için
yeni bir adım atacaklarını duyurdu.
‘EĞİTİM VE DENETİMLERİ HIZLANDIRACAĞIZ’
Tüm dünyada ciddi bir halk sağlığı sorunu olan viral hepatitler ve HIV/AIDS gibi
hastalıkların bulaşmasının önlenmesi için önemli bir çalışma başlattıklarını belir-
ten Koca, “Berber, kuaför ve güzellik salonlarını temsil eden sivil toplum kuruluşları
ile görüşerek, bu işletmelerin hijyen standartlarının, sterilizasyon ve dezenfeksiyon
koşullarının belgelenmesi için protokol hazırlıklarımıza başladık” açıklamasında
bulundu. Koca, ilgili dernek, federasyon ve sektör temsilcileri ile bir araya gelerek
sertifikalandırma çalışmalarını en kısa sürede hayata geçirmeyi hedeflediklerini
vurgulayarak, “Protokol kapsamında eğitim ve denetimleri hızlandıracağız. Ayrıca
Bakanlığımız hijyen ve kalite standartlarını hayata geçiren işletmelere uygunluk ser-
tifikası vereceğiz” bilgisini paylaştı.
‘DÜNYADA 40 MİLYONDAN FAZLA KİŞİ HIV VİRÜSÜ TAŞIYOR’
Dünya’da 40 milyondan fazla kişinin HIV virüsü taşıdığını, 325 milyon kişinin
ise hepatit B ve C hastası olduğunu kaydeden Koca, her yıl dünyada 1.4 milyon ki-
şinin viral hepatitlere bağlı siroz ve karaciğer kanseri gibi nedenlerden öldüğünü be-
lirtti. Türkiye’de ise 4 milyondan fazla kişinin hepatit B ve C virüsü taşıdığına dikkati
çeken Koca, organ nakillerinin yarısından fazlasını, viral hepatitlere bağlı karaciğer
yetmezliklerinin oluşturduğunu bildirdi.
Hepatit B, C ve HIV/AIDS gibi hastalıkların kan yoluyla, sterilize edilmemiş cerrahi
malzemelerle, sterilize edilmemiş araçlarla yapılan dövme, akupunktur gibi uygula-
malarla, tıraş bıçağı, diş fırçası gibi eşyaların paylaşımıyla bulaşabildiğini aktaran
Koca, “Kan yoluyla bulaşan hastalıkların önlenmesi önceliklerimizden. Eylem plan-
larımızda yer alan stratejileri adım adım hayata geçiriyoruz” dedi.
Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/berberlere-hepatit-ve-hiv-denetimi-geliyor/
İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışma-
lara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması ge-
reken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve
takibini yapmak.
Gebe veya emziren kadınlar, 18 yaşından küçükler, meslek hastalığı tanısı veya
ön tanısı olanlar, kronik hastalığı olanlar, yaşlılar, malul ve engelliler, alkol, ilaç
ve uyuşturucu bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi özel
politika gerektiren grupları yakın takip ve koruma altına almak, bilgilendirmek ve
yapılacak risk değerlendirmesinde özel olarak dikkate almak.
Vardiyalı olarak çalışan işçilerde hafta tatili

tam gün-24 saat sorunu
İş hayatının en önemli konularından biri de iş-
çilerin hafta tatili ücretidir.
Hafta tatil ücreti 4857 sayılı İş Kanunu’nun 46.
maddesinde “Bu kanun kapsamına giren işyerle-
rinde, işçilere tatil gününden önce 63’üncü mad-
deye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olma-
ları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde
kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.” şeklinde tanımlanmıştır.
Eski mevzuata göre pazar günün hafta tatili uygulaması kaldırılmış, haftanın her-
hangi bir gününü hafta tatili uygulamasının önü bu madde ile açılmıştır.
Vardiyalı olarak çalışan iş yerlerinde hafta tatil uygulamasında ufak pürüzler oldu-
ğunu görüyoruz. Peki nedir bu pürüz bir örnekle açıklayalım.
Bir benzin istasyonunda çalışan A işçisi 17:00-00:30 vardiyasında çalıştığı haftada
cumartesi günü mesaiye gelmektedir. Vardiyası cumartesi günü saat 17:00’da başla-
yıp pazar günü 00:30’da sona ermektedir. Pazar günü 00:30’da işyerindeki mesaiyi
bitiren işçi A iş kanunun 63’üncü maddeye göre yirmidört saat dinlenmesini (hafta
tatilini) yapıp sonraki hafta mesaisine başlayacaktır.
Mezkur 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63’üncü maddesine göre 24 saat kesintisiz izin
kullanması sonucu hafta tatili uygulamasında herhangi bir sorun yoktur.
Fakat ilgi kanunun 76’ncı maddesi uyarınca çıkarılan, “Postalar Halinde İşçi Ça-
lıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik”in 11. maddesinde “Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde,
işçilere, haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşme yolu ile
hafta tatili verilmesi zorunludur” denilmiştir.
Yönetmelik maddesi dikkatli incelendiğinde kanun maddesine ek olarak “haftanın bir
gününde” ibaresi eklenmiştir. Söz konusu yönetmelik uyarınca yukarıdaki örnekte bah-
sedilen A işçisinin cumartesi 17:00’de başlayıp pazar sabah 00:30’de biten mesaisi hafta
tatili izni haftanın bir günün kavramını ihlal ettiğinden sorunlar yaşanmaktadır.
İş müfettişleri ilgili yönetmelik uyarınca bu örnek çerçevesinde çalışan işletmeler
hakkında olumsuz rapor düzenleyip idari para cezası uygulamaktadır. Her ne kadar
yönetmelik uyarınca müfettişlerce yapılan idari uygulama doğru olsa da, kanunda
bulunmayan bir hüküm yönetmelik ile ihdas edilmiştir. Bu ise hukuk normları ara-
sındaki hiyerarşiye ters düşmektedir.
Kanun yapıcı tarafından getirilmeyen bir hüküm ikincil hukuki düzenlemeler ile getirile-
mez. Tabiidir ki iş müfettişlerinin bakanlık yönetmeliğine aykırı bir işlem yapması beklene-
mez. Ama burada yapılması gereken ya kanunda bir değişiklik yapılmalı ya yönetmelikte
yer alan ve kanunun önüne geçen hüküm kaldırılmalı ya da ilgililerce bu yönetmeliğin ilgili
maddesine dava açılmalıdır. Aksi halde birçok işveren müfettiş incelemelerinde bu tür so-
runlar ile hukuka aykırı da olsa karşı karşıya kalacaktır (Hakan Şirin – Dünya).
Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/vardiyali-olarak-calisan-iscilerde-hafta-tatili-tam-gun-
24-saat-sorunu/
Sağlık Gözetimi
• Sağlık gözetimi kapsamında yapılacak işe giriş ve periyodik muayeneler ve
tetkikler ile ilgili olarak çalışanları bilgilendirmek ve onların rızasını almak.
• Gece postaları da dâhil olmak üzere çalışanların sağlık gözetimini yapmak.
• Çalışanın kişisel özellikleri, işyerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği öncelikli
olarak göz önünde bulundurularak uluslararası standartlar ile iş yerinde
yapılan risk değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda; az tehlikeli sınıftaki
işlerde en geç beş yılda bir, tehlikeli sınıftaki işlerde en geç üç yılda bir,
çok tehlikeli sınıftaki işlerde en geç yılda bir, özel politika gerektiren grupta
yer alanlardan çocuk, genç ve gebe çalışanlar için en geç altı ayda bir defa
olmak üzere periyodik muayene tekrarlanır. Ancak iş yeri hekiminin gerek
görmesi hâlinde bu süreler kısaltılır.
Okul müdür ve müdür yardımcılarında

depresyon ve stres
Kamu okullarında görevli müdür ve
müdür yardımcılarında depresyon ve
strese neden olan mesleksel etkenler
Japonya’da bir araştırmaya konu oldu.
Uzun çalışma saatleri, sık müfredat ve sis-
tem değişiklikleri, öğrenci zorbalığı, okulu
asma, ebeveyn zorlukları, performans de-
ğerlendirme sistemleri, diğer öğretmenler-
le yaşanan çatışmalar… Öğretmenlik en stresli mesleklerden bir tanesidir.
Japon Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’nın 2015 yılında düzenlediği bir
anketin sonuçlarına göre, en az 9 yıldır, kamu okullarındaki öğretmenlerin üçte ikisi,
yani yılda yaklaşık 5000 öğretmen, ruh sağlığı sorunları nedeniyle hastalık izni aldı.
Bununla birlikte, stres sahibi öğretmenler de dahil olmak üzere, tüm okulun yöne-
ticileri olan müdür ve müdür yardımcılarının mesleksel stres durumları hakkında
pek bir araştırma yoktur. Oysa, Yokohoma Şehir Eğitim Kurulu, bir raporda, her üç
müdür ve müdür yardımcısından bir tanesinin, hayatlarında en az bir kez, iş
sorunları nedeniyle, kariyerlerini bitirme isteği duyduklarını bildirmiştir.
Japonya, Osaka’dan beş akademisyen (T. Nitta, Y. Deguchi, S. Iwasaki, M. Kanchika
ve K. Inoue) müdür ve müdür yardımcıları arasında, mesleksel stres, rol belirsiz-
liği (çalışanın kendisinden ne beklendiğinden emin olamamaları) ve depresyon
belirtileri arasındaki ilişkiyi incelemek için bir araştırma yaptı. 2013 yılında anaoku-
lu, ilkokul, ortaokul, lise ve özel eğitim okullarında görevli 262 müdür ve 268 müdür
yardımcısı ile yapılan araştırmanın sonuçları 2018 yılının sonlarında yayınlandı.
Araştırma sonucunda her 100 müdürün 14’ü ve her 100 müdür yardımcısının
30’u depresyonla ilişkili bulundu. Depresyonun ciddiyeti ile yakından ilişkili bulu-
nan noktalar ise, müdürlerde yüksek iş yükü ve rol belirsizliği iken, müdür yardımcı-
larında ise amir desteği ve rol belirsizliği oldu.
Araştırmacılar, okul müdürleri için iş yüklerini azaltmanın ve iş rollerini netleştir-
menin; müdür yardımcıları için ise amir desteğini artırmanın ve iş rollerini netleş-
tirmenin depresyonunun azaltılmasında önemli etkileri olabileceğini ifade ediyor.
Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/okul-mudur-yardimcisi-depresyon-stres/
• Çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyo-

dik sağlık muayenesi ile gerekli tetkiklerin sonuçlarını Şekil 6.3’te verilen
örneğe uygun olarak düzenlemek ve iş yerinde muhafaza etmek.
Şekil 6.3a
İşe Giriş/Periyodik
Muayene Formu
Şekil 6.3b
İşe Giriş/Periyodik
Muayene Formu
• Özel politika gerektiren gruplar, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı alan-
lar, kronik hastalığı, madde bağımlılığı, birden fazla iş kazası geçirmiş olan-
lar gibi çalışanların, uygun işe yerleştirilmeleri için gerekli sağlık muaye-
nelerini yaparak rapor düzenlemek, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı
almış çalışanın olması durumunda kişinin çalıştığı ortamdaki diğer çalı-
şanların sağlık muayenelerini tekrarlamak.
• Sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumları ile iş yerinde olabi-
lecek sağlık tehlikeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek,
gerektiğinde çalışma ortamı ile ilgili ölçümler yapılmasını planlayarak işve-
renin onayına sunmak ve alınan sonuçların çalışanların sağlığı yönünden
değerlendirmesini yapmak.
• Çalışanların sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra
işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde işe dönüş muayenesi yaparak eski
görevinde çalışması sakıncalı bulunanlara mevcut sağlık durumlarına uy-
gun bir görev verilmesini tavsiye ederek işverenin onayına sunmak.
• Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı önleme ve bağışıklama çalış-
malarının yanı sıra gerekli hijyen eğitimlerini vermek, gerekli muayene ve
tetkiklerinin yapılmasını sağlamak.
• İş yerindeki sağlık gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek, iş güvenliği uz-
manı ile iş birliği yaparak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değer-
lendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araş-
tırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve bu konuları
da içerecek şekilde yıllık çalışma planını hazırlayarak işverenin onayına
sunmak, uygulamaların takibini yapmak ve Şekil 6.4’te belirtilen örneğine
uygun yıllık değerlendirme raporunu hazırlamak.
• Bir başka işverenden iş görmek için işyerine geçici olarak gönderilen çalı-
şanlar ile alt işveren çalışanlarının yapacakları işe uygun olduğunu göste-
ren sağlık raporlarının süresinin dolup dolmadığını kontrol etmek.
Şekil 6.4
Yıllık Değerlendirme
Raporu.
Dünya Uyku Günü ve Ölüm Uykusu

Uzmanlar, Dünya Uyku Günü vesile-
siyle kişinin iş yaşamını olumsuz yönde
etkileyebilecek gündüz aşırı uykululuk
sorunları hakkında bilgi verdiler.
Trafik kazaları, uçak ve tren kazalarının
bir kısmında ortak bir payda var; aşırı
uykululuk hali…
ABD’nin New York eyaletinde gerçekleşen
tren kazasında makinist Thomas Gallagher’ın “şiddetli uyku apnesi” rahatsızlığının
bulunduğu ortaya çıkmıştı. Sadece kişiyi değil, geniş kitleleri de tehdit eden bu sinsi
hastalıkla mücadele etmek için ise uzmanlar, önce hastaların bilinçlenmesi gerekti-
ğini belirtiyor.
Aşırı uykululuk hali, ciddi rahatsızlıklara neden olabilen önemli bir sorun, ancak
günlük iş temposu veya başka sağlık sorunları ile ilişkilendirilerek çoğu zaman cid-
diye alınmıyor. Birçok kişi uzun yıllar aşırı uykululuk halini normal olarak değerlen-
diriyor.
Dünya Uyku Günü’ne dikkat çekmek için düzenlenen basın toplantısında Cerrah-
paşa Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı, Uyku Merkezi Başkanı Prof. Dr. Derya
Karadeniz, Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Murat Aksu, kişiyi sosyal yaşamdan koparabi-
lecek, iş yaşamını olumsuz yönde etkileyebilecek gündüz aşırı uykululuk sorunları ve
yapılması gerekenler hakkında bilgi verdiler.
TOPLUMSAL RİSKLERİ VAR!
Toplumsal riskleri bulunan gündüz uykululuk halinin büyük sorunlara yol açtığını
vurgulayan uzmanlar, bu durumun, trafik kazası, tren ve uçak kazası gibi kitleleri
olumsuz yönde etkileyen büyük felaketlere yol açtığını kaydettiler.
Prof. Dr. Derya Karadeniz, “Modern sosyal yaşamda mutluluk ve iyi bir iş perfor-
mansı için uyanıklığın yeterli düzeyde olması gerekir. Gündüz uykululuk hali mes-
leki, sosyal ve araç kullanımı gibi aktivitelerde, bazen hayatı tehdit edecek düzeye
dahi gelebilir, ciddi performans kayıplarına neden olabilir. Gündüz uykululuk hali,
uyanık kalınması gereken gün içi zaman diliminde uyanıklığın korunamaması, istem
dışı olarak uyuma eğilimi ya da uyku ataklarının ortaya çıkmasıdır. Uykululuğun
ağırlık derecesi değişkendir ve hatta bazı kişilerde uzun uyuklamalar halinde seyre-
debilir. Gündüz uykululuk hali normal bir durum değildir ve sadece uyku bozukluk-
larında görülmez, başka birçok hastalığa da bağlı olabilir. Gündüz uyuklama kişinin
kendisinin çok farkında olmadığı ve kabul etmediği bir durum da olabilir.
Narkolepsi gündüz aşırı uykululuk (GAU) ile seyreden bir hastalıktır. Gündüz aşırı
uykululuk genellikle hastaların en çok yakındıkları ve ilk görülen belirtidir. Gündüz
saatlerinde tekrarlayan istemsiz ve kısa uyuklamalar vardır. Hastalar tipik olarak
gün içinde kısa süreyle uyuyakalırlar, sonra dinlenmiş şekilde uyanırlar; ancak 2-3
saat içinde kendilerini yeniden uykulu hissederler. Nedeni bilinmeyen veya genetik
kökenli bazı hastalıklar da GAU’ya sebep olabilir. Kökeni tespit etmek için yapılan
testler sonucunda hastaya uygun uyanıklık artırıcı tedaviler belirlenir” dedi.
UZMAN HEKİME BAŞVURULMALI!
Uyku hastalıklarında, hastalığın tipine göre farklı tanı yöntemleri olduğunu vurgulayan
Prof. Dr. Karadeniz, uyku hastalıkları tanısının, uyku ve uyku hastalıkları konusunda
uzmanlaşmış hekimler tarafından yapılması gerektiğini belirterek, uyuyamama ya da
uyuklamanın altında hayatı tehdit eden bir uyku hastalığı yatabileceğine dikkat çekti.
Prof. Dr. Karadeniz, “Gündüz uyuklamamanın ana belirti olduğu ‘hipersomni’ has-
talıklarında gece uyku tetkikine ilave olarak gün içinde uykuya eğilimin ve uyanık
kalabilmenin ölçüldüğü detaylı tetkikler yapılmalıdır. Hangi tipte gündüz uykululuk
hastalığı olduğu ancak bu şekilde ortaya konulabilir” açıklamasında bulundu.
DİREKSİYON BAŞINDA VE KAZALARDA UYUYA KALMA ERKEKLERDE
DAHA FAZLA!
Uykululuk halinin yarattığı toplumsal riskler ile ilgili çarpıcı açıklamalarda bulu-
nan Prof. Dr. Murat Aksu ise, “Avrupa Uyku Araştırma Kurumu’nun 2015 yılında,
19 ülkede yaptığı “Direksiyon Başında Uyuya Kalma” anketine göre çıkan sonuçlar
oldukça ilgi çekici. Ülkelerin çoğundaki şoför kaza vakalarının yüzde 80’inden fazla-
sında, direksiyonda uyuyakalmaktan kaynaklanan kazalar, sürücülerin kendilerini
“çok uykulu” ya da “biraz uykulu” hissettikleri zamanlamada meydana gelmiştir. Bu
çalışmada, geçtiğimiz 2 yıl için, ülkelerin üçte ikisinde her altı kişiden en az birinin
direksiyonda uyuya kaldığı öngörülmüştür. Uykulu araç kullanmaya bağlı kazalar
Estonya ve Avusturya’da daha sık gerçekleşmiş olup (sırasıyla yüzde 2,7 ve 2,6) diğer
ülkeler içinde Hollanda ve Türkiye’de daha az sıklıkta gerçekleşmiştir.
Ankete katılanların kaza anında uykuya yenik düşmelerinin nedenleri ile ilgili en
sık bildirilenler ‘önceki gece yetersiz uyumaları’ (yüzde 42,5), ‘genel olarak kötü uyku
alışkanlığı’ (yüzde 34,1), kötü hissetmeleri (yüzde 18.6), ve ‘çok uzun süreli sürüşler’
(yüzde 16,2) olarak belirlenmiştir.
Direksiyon başında uyuya kalmanın yaygınlığının yaşla birlikte azaldığı tespit edil-
miştir. Ham analizinde önem, sınır değerlerde gerçekleşmiş olmasına rağmen kazala-
rın yaygınlığı en yaşlı grupta en yüksek değerlere ulaşmıştır. Cinsiyete göre, direksiyon
başında ve ilgili kazalarda uyuya kalma yaygınlığı, erkekler arasında önemli ölçüde
yüksek gerçekleşmiştir” dedi.
ENDÜSTRİSİ GELİŞMİŞ ÜLKELERDE DAHA ÇOK GÖRÜLÜYOR!
Prof. Dr. Murat Aksu, uyku yoksunluğunun daha çok endüstrisi gelişmiş ülkelerde
görüldüğüne dikkat çekerek, şunları söyledi: “Bize öğretilen, yapmamız istenilen; ‘Siz
uyumayın, çalışın’, uyumanız gereken sürede uyku dışındaki başka aktiviteleri ya-
pın. Eğlenin, televizyon seyredin, parti yapın ve gezin. Bunlar hep uykudan çalarak
bize yapmamız gereken aktiviteler olarak sunulan durumlar. Toplumun gelişmesi
için daha iyi daha uygun sunulduğu için kendimiz daha az uyumaya zorluyoruz.
Uykudan feragat etmek sağlıklı değil, beyin ve vücudun sağlıklı olması için uyumak
gerekir.“
ERKEKLERDE RİSK YAŞLA BİRLİKTE ARTIYOR!
Halk arasında uyku apnesi olarak bilinen OUAS (Obstrüktif Uyku Apne Sendro-
mu), gün içi uykusuzluk ve uyku bozukluklarından şikayetçi kişilerin direksiyon ba-
şında uyuya kalma potansiyelinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Erkek cinsiye-
ti, uzun süre sürüş ve OUAS için artmış risk, direksiyon başında uyuya kalmanın ana
belirleyicileri içerisindedir. Bununla birlikte erkekler arasında, direksiyon başında
uyuya kalma ve buna bağlı kazaların yaygınlığı riski ile birlikte önemli ölçüde artış
göstermiştir. Erkeklerde bu riskin yaşla birlikte arttığı gözlemlenmiştir.
SPUYTEN NEW YORK TREN KAZASI SORUŞTURMASI GÖSTERDİ Kİ…
Prof. Dr. Murat Aksu, 1986 yılında yaşanan ve 20. yüzyılın ilk büyük nükleer kazası
olan Çernobil Reaktör kazasında 13 saat üstü çalışan mühendislerin uyku yoksun-
luğunun çok önemli bir etken olduğunu vurgulayarak, sözlerine şöyle devam etti:
“ABD’nin en büyük tren kazası olan ‘Spuyten New York Tren Kazasında’ Amerika
Ulusal Ulaştırma Güvenliği Kurulu soruşturma yapmış ve makinistte o zamana ka-
dar tanısı konmamış OUAS varlığı ve tren kullanırken uykululuk hali olduğu orta-
ya çıkmıştır. Yine 2001 yılında Kanada’da yaşanan tren kazasında iki makinist ağır
OUAS olduğu saptanmıştır.
Gün içi uykusuzluğunun altında yatan bir neden olan uyku depresyonu lehine bir diğer
argüman ise, önceki gece yetersiz uyuduğunu bildiren katılımcıların toplam verilerin
üçte birinden fazlasını oluşturmalarıdır. Yetersiz uyku alışkanlığı daha önce direksiyon
başında uyuya kalmak için bir sebep olarak tanımlanmıştır. Bir diğer ilginç bulgu, sürü-
cülerin çoğunun uykusuzluğunun farkında olmasına rağmen sürmeye devam etmesidir.
Gündüz aşırı uykululuk hali sosyal yaşamda çok büyük risk teşkil etmektedir. Tra-
fik kazaları başta olmak üzere birçok iş kazası, can kayıpları ve maddi kayıplar bu
durumla bağlantılı olarak ortaya çıkmaktadır. Gündüz aşırı uykululuk problemleri
yaşayan bireylerin uyku ile ilgili uzman hekimlere görünmesi şarttır.“
NORMAL BİR UYKU NASIL OLMALI?
Prof. Dr. Derya Karadeniz, normal bir uykunun, hava karardıktan belli bir saat
sonra başladığını ve gün aydınlandıktan belli bir saat sonra sona erdiğini belirterek,
şunları söyledi: “Uyku ve uyanıklık, saat içinde oluşan, başta aydınlık ve karanlık
olmak üzere, sosyal durum ve beslenme ile düzenlenen ritmin kontrolü altındadır.
Bu ritme sirkadiyen ritim denir. Normal şartlarda, uyku, sirkadiyen ritim ve sosyal
ritim uyum içerisindedir. Bu uyum yeterli düzeyde ise gece yeteri kadar dinlendirici
ve derin uyunur, gündüz de maksimum uyanıklık yaşanır. Uyku ritim bozuklukla-
rında ana belirti, uyanmak istenen saatlerde uyanılamaması veya uyanık kalınması
gereken saatlerde uyanık kalınamamasıdır. Uyku ritim bozukluklarında en bilinen
örnekler arasında Jet Lag ve Vardiyalı Çalışma Uyku Bozukluğu yer alır” dedi.
BU BELİRTİLER SİZDE DE VARSA…
Obstrüktif Uyku Apne Sendromundaki başlıca belirtiler; Gündüz uyku hali, horlama,
uyandıran baş ağrısı, sabah ağız kuruluğu, reflü, gece idrar.
Bu belirtilere sahipseniz bir uyku kliniğine gitmenizde fayda var.
Kaynak: HaberTürk (Demet Demirkır); http://www.meslekhastaligi.net/dunya-uyku-

gunu-ve-olum-uykusu/
Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt

• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun ola-
rak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve
uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek.
• İş yerinde ilkyardım ve acil müdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin
eğitiminin sağlanması çalışmalarını ilgili mevzuat doğrultusunda yürütmek.
• Yöneticilere, bulunması hâlinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve ça-
lışanlara genel sağlık, iş sağlığı ve güvenliği, hijyen, bağımlılık yapan madde-
lerin kullanımının zararları, kişisel koruyucu donanımlar ve toplu korunma
yöntemleri konularında eğitim vermek, eğitimin sürekliliğini sağlamak.
• Çalışanları işyerindeki riskler, sağlık gözetimi, yapılan işe giriş ve periyodik
muayeneler konusunda bilgilendirmek.
• İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve sağlık gözetimi sonuçlarının kaydedil-
diği yıllık değerlendirme raporunu iş güvenliği uzmanı ile iş birliği hâlinde
Şekil 6.3’teki örneğine uygun olarak hazırlamak.
• Bakanlıkça belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili
bilgileri İSG KATİP sistemi üzerinden Genel Müdürlüğe bildirmek.
İlgili Birimlerle İş Birliği

• Sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş güvenliği uzmanı ile iş birliği içinde
çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını
önermek, ölçüm sonuçlarını değerlendirmek.
• Bulunması hâlinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kurulu ile iş birliği
içinde çalışmak.
• İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi ve eğitim sağlanması için
ilgili taraflarla iş birliği yapmak.
• İş kazaları ve meslek hastalıklarının analizi, iş uygulamalarının iyileştiril-
mesine yönelik programlar ile yeni teknoloji ve donanımın sağlık açısından
değerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyileştirilme-
sine yönelik programların geliştirilmesi çalışmalarına katılmak.
• Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Yönetmeliğine göre
meslek hastalığı ile ilgili sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkili has-
taneler ile iş birliği içinde çalışmak, iş kazasına uğrayan veya meslek has-
talığına yakalanan çalışanların rehabilitasyonu konusunda ilgili birimlerle
işbirliği yapmak.
• İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak.
• Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile
çalışma izin prosedürlerinin hazırlanmasında iş güvenliği uzmanına katkı
vermek.
• Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin
yer aldığı yıllık çalışma planını iş güvenliği uzmanıyla birlikte hazırlamak.
• İş yerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına
destek sağlamak ve bu kişilerle iş birliği yapmak.
Meslek hastalığı ve işle ilgili hastalık nedir?

2
DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE
GÖREVLERİ
desi ve Kanun kapsamında iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş yeri he-
kimlerinin ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, belgelendirilmeleri, eğitimleri,
görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla
çıkarılan ‘İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve
Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’in ‘Tanımlar’ başlıklı 4 üncü maddesinde diğer
sağlık personelinin tanımı; “İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendiril-
mek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisye-
ni ve çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen
işyeri hemşireliği belgesine sahip kişilerdir.” şeklinde yapılmıştır.
İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eği-
timleri Hakkında Yönetmelik’le hüküm altına alınan diğer sağlık personelinin,
görevlendirilmeleri, yetki, sorumluluk, görev ve eğitimleri gibi usul ve esasları
aşağıdaki alt başlıklarda verilmiştir;
Diğer Sağlık Personelinin Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri

İşverence diğer sağlık personeli olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre
geçerli diğer sağlık personeli belgesine sahip olmak zorundadır.
Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen iş yerlerinde, diğer sağlık personeli

görevlendirilmesi zorunlu değildir.
Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde, bu Yönetmelik’e göre hesapla-
nan çalışma süreleri bölünerek birden fazla kişiye verilemez.
Vardiyalı çalışma yapılan iş yerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun
şekilde görevlendirme yapılır.
Diğer Sağlık Personeli Belgesi

Diğer sağlık personeli belgesi, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca,
belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı tek-
nisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlık’ça verilen iş yeri hemşireliği
belgesine sahip kişilerden;
a. Diğer sağlık personeli eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda
Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak diğer sağlık personeli sınavında ba-
şarılı olanlara,
b. İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği programlarında lisansüstü eğitimini
tamamlayanlara,
c. Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde beş yıl fiilen çalışmış olanlara, istek-
leri hâlinde İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce verilir.
Diğer Sağlık Personelinin Çalışma Süreleri

Diğer sağlık personeli, bu Yönetmelik’te belirtilen görevlerini yerine getirmek için
aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:
a. Çok tehlikeli sınıfta yer alan 10 ila 49 çalışanı olan iş yerlerinde çalışan ba-
şına ayda en az 10 dakika.
b. Çok tehlikeli sınıfta yer alan 50 ila 249 çalışanı olan iş yerlerinde çalışan
başına ayda en az 15 dakika.
c. Çok tehlikeli sınıfta yer alan 250 ve üzeri çalışanı olan iş yerlerinde çalışan
başına ayda en az 20 dakika.
Tam süreli iş yeri hekiminin görevlendirildiği iş yerlerinde, diğer sağlık perso-
neli görevlendirilmesi şartı aranmaz. Ancak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin
daha etkin sunulması amacıyla bu iş yerlerinde, iş yeri hekiminin talebi ve işvere-
nin uygun görmesi hâlinde diğer sağlık personeli görevlendirilebilir.
Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre ka-
dar iş yerinde hizmet sunulur. Birden fazla iş yeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi ya-
pıldığı takdirde bu iş yerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma
süresinden sayılmaz.
Diğer Sağlık Personelinin Görevleri

Diğer sağlık personeli iş yeri hekimi ile birlikte çalışır. Diğer sağlık personelinin
görevleri aşağıda belirtilmiştir:
• İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlen-
mesi ve yönlendirilmesinde iş yeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri topla-
mak ve gerekli kayıtları tutmak.
• Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene for-
muna yazmak ve iş yeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında heki-
me yardımcı olmak.
• Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayene-
lerinin yaptırılmasını sağlamak.
• İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde iş yeri hekimi ile

birlikte çalışmak.
• Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak.
• İş yeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetle-
mesinde iş yeri hekimiyle birlikte çalışmak.
• İş yeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri
yürütmek.
• İş yerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına
destek sağlamak ve bu kişilerle iş birliği yapmak.
Diğer Sağlık Personelinin Yetkileri

İş yerinde görevli diğer sağlık personelinin yetkileri aşağıda belirtilmiştir:
a. Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konu-
b. Görevinin gerektirdiği konularda işveren ve iş yeri hekiminin bilgisi
dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun
olarak işbirliği yapmak.
Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen diğer sağlık personeli, çalıştığı iş yeri
ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi orga-
nizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi or-
Şekil 6.5
ganizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde
toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır İngiltere’de İkinci Dünya Savaşı sırasında tornada iş
ve bu süreler sebebiyle diğer sağlık personelinin üc- yapan KKD’siz bir çalışan
retinden herhangi bir kesinti yapılamaz.
Diğer Sağlık Personelinin Yükümlülükleri

İş yerinde görevli diğer sağlık personeli, bu Yönet-
melikte belirtilen görevlerini yaparken, işin nor-
mal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak
ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına
katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek
sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki
bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bil-
gileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
İş yerinde görevli diğer sağlık personeli, iş sağ-
lığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki
ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene
karşı sorumludur. Kaynak: https://www.wikizeroo.org/index.php?q=aH
Diğer sağlık personeli, görevlendirildiği işye- R0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvT2
rinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tespit ve tav- NjdXBhdGlvbmFsX3NhZmV0eV9hbmRfaGVhbHRo
siyelerini iş yeri hekimine iletmekle yükümlüdür.
İşyeri diğer sağlık personeli (iş yeri hemşiresi) kimdir? Ne iş yapar?

3
Özet
İşveren ve iş yeri hekimi ve diğer sağlık personeli Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’in ‘Tanımlar’
1 iş sağlığı hizmetleri yükümlülüğünü tanımlamak başlıklı 4 üncü maddesinde işyeri hekimi ve diğer
İş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin etkinliği ve sağlık personelinin tanımı şu şekilde yapılmıştır;
meslek hastalıklarının önlenmesi doğrudan iş İş yeri hekimi; iş sağlığı ve güvenliği alanında
iş sağlığı uzmanlarının (iş yeri hekimi ve diğer görev yapmak üzere Aile, Çalışma ve Sosyal
sağlık personeli) çalışma ortamında gösterecek- Hizmetler Bakanlığı’nca yetkilendirilmiş iş yeri
leri performansa bağlıdır. 2003 yılında yürürlüğe hekimliği belgesine sahip hekimdir.
giren İş Kanunu’ndan sonra ülkemizde iş sağlığı Diğer sağlık personeli; iş sağlığı ve güvenliği hiz-
uzmanlarının İSG alanındaki sorumluluk ve et- metlerinde görevlendirilmek üzere Aile, Çalışma
kileri büyük ölçüde artmıştır. Bu Kanun’dan son- ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca belgelendirilmiş
ra 2012’de yürürlüğe girmiş bulunan İş Sağlığı hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve çev-
ve Güvenliği Kanunu ise iş sağlığı uzmanlarının re sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler
etki sahasını bütün işletmelere yaygınlaştırmıştır. ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca
Bu nedenle, bu bölümde mevzuatın iş sağlığı uz- verilen işyeri hemşireliği belgesine sahip kişilerdir.
manlarına getirdiği görev ve yükümlülüklerin ay- İş sağlığı uzmanları, mevzuatlarda belirtilen gö-
rıntılı olarak bilinmesi ve ve işverenin bu konuda revlerini yürütürken, işin normal akışını mümkün
yapması gereken görevlerinin bilinmesi amaçlan- olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma
mıştır. Ayrıca, 2019 yılından itibaren çok tehlikeli ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, iş-
sınıfta yer alan ve ondan fazla çalışanı olan iş yer- verenin ve iş yerinin meslek sırları, ekonomik ve
lerinde uygulanan işsizlik sigortası prim teşviki ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yü-
konus ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Özellikle iş kümlü olduklarını dikkate almaları gerekmektedir.
yerlerinde iş kazasını önlemeye yönelik olarak ge-
tirilen bu teşvik uygulaması cazip olmasına rağ- İş sağlığı hizmetlerinde görevli diğer sağlık
men, özellikle yararlanılan dönemde önceden ön- 3 personelinin nitelikleri, görev, yetki, sorumluluk
görülemeyen ölümlü veya sürekli iş göremezlikle ve eğitimleri hakkında bilgi sahibi olmak
sonuçlanan iş kazası meydana gelmesi hâlinde Diğer sağlık personeli uzmanı, çalışanların sağ-
verilen teşvikin geri alınması ve yasaklama hü- lığının korunmasına yardımcı olmanın yanı
kümleri bakımından oldukça ağır şartları olan bir sıra üretim ve işletmenin güvenliğini sağlayan
teşvik olduğundan, bu uygulama işverenlerin iş uygulamaların hayata geçirilmesinde, iş yeri he-
sağlığı ve güvenliği konularına daha da önem ve kimine yardımcı olmalı, risk değerlendirmesine
dikkat vermelerine neden olacaktır. katkıda bulunmalı, sağlık gözetimi, eğitim, bilgi-
lendirme ve kayıt tutma gibi iş kazası ve meslek
İş sağlığı hizmetlerinde görevli iş yeri hekimlerinin hastalıklarının önlenmesi açısından çok önemli
2 niteliklerini, görevlendirilmelerini ve sorumluluklarını görevleri üstlenmektedirler. Bu nedenle, diğer
ifade etmek sağlık personeli, planlamadan üretime kadar,
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş çalışma ortamının her safhasında yer alması ge-
sağlığı uzmanlarının (iş yeri hekimi ve diğer sağ- rekir. Çünkü, iş kazaları ve meslek hastalıkları-
lık personeli) nitelikleri, görev, yetki ve sorumlu- nın önlenmesinde en büyük pay iş güvenliği uz-
lukları; eğitimleri ve belgelendirilmeleri, çalışma manlarınındır. Ders kitabının bu kısmında diğer
usul ve esasları 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği sağlık personelinin mevzuatta tanımlı rehberlik,
Kanunu ve Kanun kapsamında çıkarılan yönet- risk değerlemesi, çalışma ortamı gözetimi, eği-
melik ve tebliğlerde ayrıntılı olarak tanımlan- tim-öğretim, kayıt ve bilgilendirmenin yanı sıra
mıştır. 6331 sayılı Kanunu’nun ‘Tanımlar’ başlıklı iş yeri hekimi ve konu ile ilgili diğer birimlerle iş
üçüncü maddesi ve Kanun kapsamında iş sağlığı birliği de dahil görev ve sorumlulukları detaylı
ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş yeri hekim- olarak ele alınmıştır. Ayrıca, diğer sağlık per-
lerinin ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, sonelinin sıralanan görevleri yerine getirirken
belgelendirilmeleri, eğitimleri, görev, yetki ve so- hangi yetki ve yükümlülüklere sahip olduğu, ça-
rumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzen- lışma süreleri, eğitimleri, sınavları ve belgelendi-
lemek amacıyla çıkarılan ‘İşyeri Hekimi ve Diğer rilmeleri ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.
Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve
1. “Hizmet sunan kuruluşlar ile ………….…….. ve iş 6. “2013 yılı itibarıyla önce ……….. ve daha fazla ça-
güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetle- lışanı olan iş yerleri, daha sonra ise ……… tehlikeli ve
rinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet çok tehlikeli sınıfta bulunan iş yerleri, iş yeri hekimi
sundukları işverene karşı sorumludur” hizmeti almakla yükümlü hâle getirilmiştir.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerleri aşağıdakiler-
hangisi doğru şekilde tamamlar? den hangisi sırasıyla ve doğru olarak tamamlar?
a. iş yeri hekimi
a. 50/tüm
b. diğer sağlık personeli
c. mühendis b. 10/tüm
d. hekim c. 50/az
e. hemşire d. 9/tüm
e. 100/tüm
2. “On ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer
alan iş yeri işverenleri ayrıca ………………………… 7. İş yeri hekimliği eğitim programını tamamlayan ve
görevlendirmek ile yükümlü olup iş yerinde tam süreli eğitim sonunda Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak
…………………. görevlendirildiği takdirde diğer sağ- iş yeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere aşa-
lık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir.” ğıdakilerden hangisi verilir?
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden a. İş yeri hekimliği belgesi
hangisi sırasıyla ve doğru şekilde tamamlar?
b. Hekimlik belgesi
a. diğer sağlık personeli/iş yeri hekimi
c. Sağlık uzmanlığı
b. iş yeri hekimi/diğer sağlık personeli
c. iş güvenliği uzmanı/diğer sağlık personeli d. Diğer sağlık personeli
d. iş güvenliği uzmanı/işyeri hekimi e. İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı
e. diğer sağlık personeli/iş sağlığı uzmanı
8. İş Güvenliği uzmanlığı sertifika alanlarında sınava
3. “İşverenler, iş yerinde gerekli niteliklere sahip per- giren adayların başarılı sayılabilmeleri için en az kaç
sonel bulunmaması hâlinde iş sağlığı hizmetleri ile il- puan gerekir?
gili yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, a. 80
………………………. hizmet alarak yerine getirebilir.” b. 60
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerleri aşağıdakiler- c. 70
den hangisi doğru şekilde tamamlar? d. 50
a. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB)
e. 90
b. İş Sağlığı ve Güvenlik Birimlerinden (İSGB)
c. Servis sağlayıcılardan
d. Müfettişlerden 9. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendiril-
e. Denetim firmasından mek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık
memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı teknisyeni
4. 2003 yılında yürürlüğe girmiş olan İş Kanununa göre, diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen iş
kaç kişiden fazla çalışan istihdam eden işletmelerin iş gü- yeri hemşireliği belgesine sahip kişilere ne ad verilir?
venliği uzmanları görevlendirmesi zorunlu kılmıştır? a. Diğer sağlık personeli
a. 50 b. İş sağlığı uzmanı
b. 10 c. İş sağlığı ve güvenliği uzmanı
c. 20 d. İş sağlığı profesyonelleri
d. 9
e. Koruyucu sağlık uzmanı
e. 100
5. Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve 10’dan fazla çalışanı bu- 10. Aşağıdakilerden hangisi diğer sağlık personeli bel-
lunan işyerlerinde işsizlik sigortası primi işveren payı teşvi- gesi alabilir?
kinden yararlanılması hangi yıl uygulanmaya başlanmıştır? a. Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire
a. 2019 b. İşyeri hekimi
b. 2017 c. Sivil savunma uzmanı
c. 2013 d. İş yerindeki destek elemanları
d. 2012 e. Veteriner
e. 1975

1. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı Hizmetleri Yü- binaen Devlet Personel Başkanlığı’ndan alınan görü-
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. şe göre iş güvenliği uzmanı olma niteliğine haiz per-
2. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı Hizmetleri Yü- sonele, asli 21 görevinin yanında çalışmakta oldukları
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. kurumda veya diğer kurumlarda iş güvenliği uzman-
3. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı Hizmetleri Yü- lığının ikinci görev olarak verilebileceği ve bu şekilde
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. ikinci bir görev verilen personele ilave ücret ödenmesi
4. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı Hizmetleri Yü- mümkündür. Devlet memuru olup iş güvenliği uzma-
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. nı niteliğine haiz kişiler özel sektörde gelir getirici bir
5. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı Hizmetleri Yü- faaliyette bulunamaz. Ancak 1219 sayılı Tababet ve Şu-
kümlülüğü’ konusunu yeniden gözden geçiriniz. abatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 12’nci
6. a Yanıtınız yanlış ise ‘İşyeri Hekimlerinin Yetki, maddesinde yapılan düzenlemeye göre kamu kurum
Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu yeniden ve kuruluşlarında çalışmakta olan ve yöneticilik gö-
gözden geçiriniz. revi bulunmayan tabipler ile aile hekimleri kurum ve
7. a Yanıtınız yanlış ise ‘İşyeri Hekimlerinin Yetki, kuruluşlarındaki çalışma saatleri dışında ve kurumla-
Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu yeniden rının izniyle aylık otuz saati geçmemek üzere iş yeri
gözden geçiriniz. hekimliği yapabilir. (https://birim.ailevecalisma.gov.tr/
8. c Yanıtınız yanlış ise ‘İşyeri Hekimlerinin Yetki, media/10731/isggm_sss.pdf).”
Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu yeniden
gözden geçiriniz. Sıra Sizde 2
9. a Yanıtınız yanlış ise ‘Diğer sağlık Personelinin Meslek Hastalığı; Ülkemizde Sosyal Sigortalar ve Genel
Yetki, Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu ye- Sağlık Sigortası Kanunu’nda Meslek hastalığı; çalıştırıl-
niden gözden geçiriniz. dığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin
10. a Yanıtınız yanlış ise ‘Diğer sağlık Personelinin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli
Yetki, Yükümlülük ve Görevleri’ konusunu ye- hastalık, sakatlık ya da ruhi arıza hâlidir. Hastalığın ne-
niden gözden geçiriniz. deni yani etyolojik faktörü iş yerindedir. Sigortalının
çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına yakalandığının
Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından tes-
pit edilmesi zorunludur. Tüm meslek hastalıkları önle-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
nebilir hastalıklardır. Tanımlardan da anlaşılacağı gibi,
Sıra Sizde 1
meslek hastalıkları etmenli belli hastalıklardır. Meslek-
“İş sağlığı ve güvenliği profesyonellerinin görevlendi-
le spesifik veya güçlü ilişki gösterirler ve çoğu zaman
rilmesine ilişkin yükümlülüğün yürürlüğe girmiş ol-
nedensel faktör tektir. İş yerinde bulunan etmenler ile
duğu idarelerde; 6331 sayılı Kanunun 8 inci maddesi
aralarında zorunlu nedensel bir ilişki vardır. Meslek has-
yedinci fıkrasında yer alan “Kamu kurum ve kuruluş-
talıklarının kendilerine özgü klinik laboratuvarı vardır.
larında ilgili mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi
Aynı meslekte çalışanlarda görülme sıklığı daha yüksek-
veya iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personel,
tir, yani mesleki kümelenme gösterirler. Etmen veya me-
gerekli belgeye sahip olmaları şartıyla asli görevlerinin
tabolitlerinin biyolojik ortamlarda saptanması olasıdır.
yanında, belirlenen çalışma süresine riayet ederek ça-
Deneysel olarak oluşturulabilirler. Etkene maruziyetin
lışmakta oldukları kurumda veya ilgili personelin mu-
başlangıcı ile hastalık semptom ve bulgularının ortaya
vafakati ve üst yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum
çıkması arasında sessiz bir dönem vardır. Meslek hasta-
ve kuruluşlarında görevlendirilebilir. Bu şekilde görev-
lıkları tanılama sürecinde üç temel yaklaşım vardır:
lendirilecek personele, görev yaptığı her saat için (200)
1. Liste sistemi: Ulusal veya Uluslararası düzeyde ha-
gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı
zırlanmış, içinde meslek hastalıklarının belirtildiği,
tutarında ilave ödeme, hizmet alan kurum tarafından
gruplandırıldığı ve sınırlandırıldığı listelerdir.
yapılır. Bu ödemeden damga vergisi hariç herhangi
2. Kanıt sistemi: Meslek hastalığı oluşturan etmen veya
bir kesinti yapılmaz. Bu durumdaki görevlendirmeye
etmenlerin kanıta dayalı olarak tespit edildiği ve
ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai saatlerine bağ-
lı kalmak kaydıyla, aylık toplam seksen saatten fazla buna dayanarak meslek hastalığı tanısının konuldu-
olan görevlendirmeler dikkate alınmaz.” hükmüne ğu sistemlerdir.
3. Karma sistemi: Liste ve kanıt sisteminin birlikte kul- • İş yerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek ele-
lanıldığı sistemlerdir.Ülkemizde karma sistemi ağır- manlarının çalışmalarına destek sağlar ve bu kişi-
lıklı bir uygulama yürütülmektedir. lerle işbirliği yapar.
İşle ilgili hastalık; doğrudan iş yerinden kaynaklı ol- Diğer sağlık personeli eğitim programını Bakanlıkça
masa bile, iş yerindeki faktörlerden etkilenen ve seyri yetkilendirilmiş eğitim kurumlarında tamamlayan ve
değişen hastalıklardır. İşle ilgili hastalıkların etyoloji- eğitim sonunda Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak
leri de birden fazla sayıda faktörün bulunduğu, hasta- diğer sağlık personeli sınavında başarılı olanlara Aile,
lıkların meydana gelmesinde mesleksel faktörlerin rolü Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından di-
olduğu da bilinmektedir. ğer sağlık personeli belgesi verilir.
İş yerinde var olan birçok nedensel faktör ve başka risk Diğer sağlık personeli eğitimi süresi toplam 90 saatten
etmenlerinin birlikte rol oynadığı hastalıklardır. Yani oluşmaktadır. Bu sürenin 45 saati online olarak inter-
etyoloji komplekstir. Hastalık etmeninin iş yerinde ol- net üzerinden uzaktan eğitim olarak izlenmekte, 45 sa-
ması zorunlu değildir. Doğrudan iş yerinden kaynaklı ati ise kurumumuzda uzman eğiticilerinin derslerinde
olmasalar bile, iş yerindeki etmenlerden etkilenirler ve yüz yüze tamamlanmaktadır.
seyirleri değişir. Yapılan iş, hastalığa neden olur, ağırlaş- İş yeri hemşireliği sertifikasına sahip olan sağlık perso-
tırır, hızlandırır ya da alevlendirir, çalışma kapasitesini nelleri iş sağlığı ve güvenliği alanında faaliyet gösteren
azaltabilir. Aynı olguda aynı sonuçlar farklı nedenlere İş Sağlığı ve Güvenliği Birimi ve Ortak Sağlık ve Gü-
bağlı olabilir. İşle ilgili hastalıklar meslek hastalıklarına venlik Birimlerinde görev alabilir.
göre daha sıktır ve çalışanlar kadar genel toplumda da
görülürler. Kalp damar hastalıkları, hipertansiyon, iş
stresi ve psikosomatik bozukluklar, kas-iskelet sistemi Yararlanılan Kaynaklar
hastalıkları, peptik ülser, kanserler… gibi çok sayıda AÇSHB. (2013). İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Perso-
hastalık işle ilgili hastalıklara örnek olarak gösterilebi- nelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hak-
lir (AÇSHB, 2012). kında Yönetmelik, Resmî Gazete Tarihi: 20.07.2013,
Resmî Gazete Sayısı: 28713.
Sıra Sizde 3 AÇSHB. (2012). Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklar
Yasal yönetmeliğe göre iş sağlığı ve güvenliği hizmetle- Tanı Rehberi, İSGİP Projesi, Ankara; http://www.is-
rinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yön- gip.gov.tr/wp-content/uploads/2018/06/MESLEK-
lendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışan, veri HASTALIKL ARI-ve-%C4%B0%C5%9ELE-
toplamada ve gerekli kayıtları düzenlemede hekime %C4%B0LG%C4%B0L%C4%B0-HASTALIKLAR-
yardım eden sağlık çalışanlarına diğer sağlık personeli TANI-REHBER%C4%B0.pdf ).
ya da diğer adı “iş yeri hemşiresi” denir. Bu kapsam- Sarıbay Öztürk, G. (2015). İş Sağlığı ve Güvenliği Yü-
da, diğer sağlık personeli (işyeri hemşiresi) olabilecek kümlülüklerinin Yerine Getirilmemesinin Hukuki,
meslekler sağlık memuru, çevre sağlığı teknisyeni, acil İdari ve Cezai Sonuçları, Beta Yayınları, İstanbul.
tıp teknisyeni olarak sıralanabilir. Görevleri ise;
• Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/
periyodik muayene formuna yazar ve iş yeri hekimi
tarafından yapılan muayene sırasında hekime yar-
dımcı olur
• Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve
gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlar.
• İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütü-
münde iş yeri hekimi ile birlikte çalışır.
• Çalışanların sağlık eğitiminde eğitmen olarak gö-
rev alır.
• İş yeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının
sürekli izlenip denetlemesinde görev alır.
• İş yeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile
ilgili diğer görevleri yürütür.
7
Amaçlarımız
 İşveren ve iş yeri kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için çok
önemli organlardan birisi olan işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurullarının
hangi işyerlerinde kurulacağı ve bu kurulların oluşumu, görev ve yetkileri, ça-
lışma usul ve esasları gibi konuları açıklayabilecek,
 İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sağlayan kuruluşlardan olan ortak sağlık
güvenlik birimi ve mevzuat kapsamında belirli işyerlerinde kurulması zorunlu
olan iş yeri sağlık ve güvenlik birimi hakkında bilgi sahibi olabilecek,
 İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetimine büyük katkısı olan iş sağlığı ve
güvenliği çalışan temsilcisinin nitelikleri ve seçilme usul ve esaslarını sıralaya-
bilecek,
Anahtar Kavramlar
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları • İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışan
• Ortak Sağlık Güvenlik Birimi Temsilcisi
• İş Yeri Sağlık ve Güvenlik
Birimi
İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ (İSG)
KURULU
İş Sağlığı ve Güvenliğinin İş Yerlerinde İş Sağlığı ve
• ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ,
Temelleri İş Güvenliği Organizasyonu
İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÇALIŞAN
TEMSİLCİSİ
İş Yerlerinde İş Sağlığı ve İş
Güvenliği Organizasyonu
GİRİŞ
Günümüzde iş sağlığı ve güvenliği sahasında, maddi ve manevi yüksek maliyetle-
re neden olan telafi, tazmin edici faaliyetler (tedavi, tazminat) yerine, daha düşük
maliyetli ve insani olan önleyici faaliyetlere (risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve
güvenliği örgütlenmesi, eğitim, insan kaynakları politikası gibi konular) ağırlık
verilmektedir. Önleyici iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımında en önemli unsurların-
dan birisi ise iş yeri organizasyonu, örgütlenmesidir. Başta 6331 sayılı İş Sağlığı
ve Güvenliği Kanunu olmak üzere, 161 sayılı ILO Sözleşmesi, 89/391 sayılı AB
İSG Çerçeve Direktifi gibi ulusal ve uluslararası mevzuat ve standartlarda iş sağ-
lığı ve güvenliği organizasyonu ve örgütlenmesi ile ilgili konulara sürekli atıflar
yapılmaktadır. Bu kaynaklarda, iş kazası ve meslek hastalıklarını azaltmak için, iş
yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin etkili biçimde planlanması, orga-
nize edilmesi ve denetlenmesi için hüküm ve öneriler yer almaktadır. İş kazaları
ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik çalışmaların en önemli elemanla-
rından birisini de, iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu oluşturur; çünkü bu orga-
nizasyon ve örgütlenmeyi meydana getiren bireyler kaza ya da hastalık oluşturan
tehlike kaynağına en yakın olan çalışanlardır. İş sağlığı ve güvenliği organizasyo-
nu ve örgütlenmesiyle işyerinde iş sağlığı ve güvenliği geleneği ve kültürü oluştu-
rularak, iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla mücadelede başarılı olunacağı gibi,
dış denetime ihtiyaç da bir ölçüde giderilecektir (Süzek, 2005). Bu örgütlenmenin
kapsamının başlıcaları; iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisi seçmek, iş yeri sağ-
lık birimi ve iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturmak, iş yeri hekimi ve iş güven-
liği uzmanı görevlendirmek girmektedir. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği organizas-
yonunun önemli unsurlarından olan iş sağlığı ve güvenliği kurulları işyerindeki
kaza ve meslek ve işle ilgili hastalıkların önlenmesinde önemli bir karar alma ve
denetim mekanizmasına sahip bir örgütlenmedir.
İş sağlığı ve güvenliğinde iş yeri organizasyonu ve örgütlenmesinde iş sağlığı
ve güvenliği çalışan temsilcisi konusu yeni mevzuat ve normlarda yerini almaya
başlamış ve de uygulamaya konulan düzenlemelerden birisi olmuştur. 6331 sayılı
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisi konusu
kanuni düzeyde ilk kez düzenlenmiş ve konuya ilişkin bir de uygulama tebliği
çıkarılmıştır. Bu nedenle iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu baş-
lığını taşıyan bu bölümde, iş sağlığı ve güvenliği iş yeri örgütlenmesinin temel
unsurlarından olan iş sağlığı ve güvenliği kurulu (İSGK), iş yeri sağlık ve güvenlik
birimi (İSGB), ortak sağlık güvenlik birimi (OSGB) ve çalışan temsilcisi ile ilgili
konulara yer verilmiştir.
Şekil 7.1
İş sağlığı ve
güvenliği
örgütlenmesi bir
işletmenin olmazsa
olmazlarındadır.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ (İSG) KURULU

Bu kitabın birçok yerinde ifade edildiği gibi iş sağlığı ve güvenliği; iş yeri kazaları-
nın ve meslek hastalıklarının önlenmesi için gerekli bütün işleri kapsayan bir alan
olup, işveren ile çalışanın birlikte etkili iletişim, eş güdüm ve katılımıyla yöneti-
lebilecek bir yapıyı gerektirmektedir. İş yerinde bulunan herkesi ve herşeyi içine
alan bir yaklaşım, iş kazası ve meslek hastalıklarını önleme çalışmalarında başa-
rılı olmak için doğrudan dikkate alınması gereken bir olgudur. Hukuki açıdan,
işverenin kazaları önlemek için çalışanı gözetme borcu olduğu kadar, çalışanın
da işverenin bu borcunu yerine getirebilmesine destek olma zorunluluğu vardır.
Bu da herkesin İSG’de katkısı olması gerektiğini ortaya koymaktadır. ‘‘İşverenin
sağlık ve güvenlik risklerini etkili bir biçimde yönetme sorumluluğu bulunduğu
kadar çalışanın da verilen eğitimleri alma, oluşturulan talimatları uygulama, alı-
nan tedbirleri koruma ve işyerlerinde gördüğü tehlikeleri bildirerek sürekli iyileş-
meye katılım sağlama görevi vardır. Durum böyle olunca sağlıklı ve güvenli iş yeri
oluşturmada her iki tarafın karşılıklı iletişiminin sağlanacağı, değerlendirmede
bulunabileceği, faaliyetlerini programlayabileceği; ortaya çıkan problemlere çö-
züm bulabileceği ve başarı seviyelerini gözden geçirebileceği bir ortam ve zemin
oluşturulması gerekir ki bu zemin iş yerlerinde kurulan iş sağlığı ve güvenliği ku-
rulu ile sağlanır.
Gerek görev ve yetkileri, gerekse yapısı itibarıyla iş sağlığı ve güvenliği ku-
rulu, iş yerlerinin iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu ve örgütlenmesinde en
önemli birimi oluşturmaktadır. Hem çalışanların mesleki tehlike ve risklere karşı
korunma yollarının geliştirilmesi, hem de iş yeri içinde önemli bir iç denetim
organı olarak kamuya yardımcı olan bir yapı durumundadır. İş sağlığı ve güven-
liği kurulu, dış ülkelerde, iş yeri iç denetim, dahili sorumluluk sistemi denilen iş
yeri yapılanmalarının önemli organlarından biridir. Bu sayede, işyeri kazaları ve
meslek hastalıklarının önlenmesinde en önemli sorumluluk, yönetim ve çalışan
temsilcileri arasındaki işbirliğine dayandırılır. Ayrıca iş sağlığı ve güvenliği kuru-
lu, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde önemli rol oynar; ve
başarılı bir iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin ayrılmaz bir parçası olur. İş
sağlığı ve güvenliği kurulu, işveren ve çalışanların karşılıklı iletişiminin sağlana-
7. Ünite - İş Yerlerinde İş Sağlığı ve İş Güvenliği Organizasyonu 189
cağı, değerlendirmede bulunacağı, faaliyetlerini planlayacağı, problemlere çözüm

bulabileceği bir ortam ve zemin oluşturmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği kurulla-
rının başlıca rolü çalışanların çalışma koşullarını iyileştirmek ve onların sağlığını
korumaktır. En önemli görevlerinden diğer birisi ise; iş sağlığı ve güvenliği ko-
nularında devleti, yönetimi ve güvenlikle ilgili bölümleri bilgilendirmek, eğitim
programları önermek ve farkındalığı geliştirmektir (Gerek, 2000).
Avrupa Birliği ve Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları

İş sağlığı ve güvenliği kurulları, iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetim sis-
temine çalışanların tamamını da dahil ederek bu konudaki işbirliğini geliştir-
mek, iş sağlığı ve güvenliğinin yaygınlaşması, etkin denetiminin sağlanması ve
iş kazası, mesleki ve işle ilgili hastalıkların azaltılması önceliği ve amacıyla kurul-
maktadır. Bu kurullar avrupa birliğinde yıllar öncesinde kurulmuş ve kurulların
hukuki temelleri oluşturulmuştur. İlk iş sağlığı ve güvenliği kurulu, 1892 yılında
İngiltere’de “South Metropolitan Gas Company” şirketinde gönüllü bir jüri şeklin-
de kurulmuş, ancak bu ülkede iş sağlığı ve güvenliği kurulları konusunda ilk ya-
sal düzenleme, yıllar sonra, 1977 yılında yapılabilmiştir. 1912’de İsveç’te, 1921’de
Çekoslovakya’da, 1931’de Meksika’da, 1934’te Almanya’da, 1937’de Hollanda’da,
1946’da Belçika’da ve 1947’de Fransa’da iş sağlığı ve güvenliği kurulları iş mevzua-
tına dahil edilmiştir (Gerek, 2000).
İş yerlerinde çalışanların temsil edildiği kurullar, 89/391 sayılı Avrupa Birliği
Çerçeve Direktifinin “Danışma ve İşçilerin Katılımı” başlıklı 11 inci maddesinde
yer alan “işverenler, işçiler ya da temsilcileri ile işçi sağlığı ve güvenliği konula-
rında istişarede bulunacaklar ve bu konularda onların görüşlerini alacaklardır”
hükmü ile düzenlenmiştir. Bu konu ile ilgili diğer bir öneri ise, ILO sözleşmele-
rinden 187 No’lu İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi ve 155
No’lu İş Sağliği ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşmede yapılmıştır.
Ülkemizde ise, işverenler, çalışanlar ya da temsilcileri ile iş sağlığı ve güvenliği ko-
nularında istişarede bulunulmasına yönelik olarak iş sağlığı ve güvenliği kurulla-
rının kurulmasına ilişkin düzenleme ilk kez 1971 tarihli ve 1475 sayılı İş Kanunu
ile çalışma hayatına girmiştir. Günümüzde ise iş sağlığı ve güvenliği kurullarına
ilişkin düzenleme, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 22 ve 30 uncu
maddelerine dayanılarak 18.01.2013 tarih ve 28532 sayılı Resmî Gazete’de yayım-
lanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik” ile yapılmıştır (Yıl-
maz, 2010).
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu (İSGK) Yapısı ve Görevleri

Yılmaz (2009) doktora tezinde iş sağlığı ve güvenliği kurullarının Avrupa Birli-
ği’ndeki durumu hakkında bir derleme yapmıştır. Bu derlemede, bu kurulların
işyerinde güçlü bir iş sağlığı ve güvenliği denetim sağlaması ve etkili olan diğer
olumlu yönleri ele alınmıştır. Bu derlemeden bazı alıntılar aşağıda verilmiştir;
“İş sağlığı ve güvenliği kurullarının nasıl oluşturulacağı ve nasıl çalışacağına
dair uluslararası kesin kurallar bulunmamaktadır. Ancak iş sağlığı ve güvenliği
kurullarını oluştururken çalışanların ihtiyaçları, tehlikelerin çeşitliliği ve yaygın-
lığı, yönetimin İSG konusundaki tutumu gibi hususların göz önüne alınması ge-
rekmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü, ILO’ya göre, üye sayısına dikkat edil-
melidir. Çünkü fazla üye kurulu etkisizleştirir ve temsil kabiliyetini azaltır. Üyeler
iş sağlığı ve güvenliğine gerçekten ilgi gösterecek, iş birliği kabiliyetine sahip ve
iş sağlığı ve güvenliği koşullarının sağlanması ve sürdürülmesi ile ilgili konulara
aktif olarak katılan kişiler olmalıdır. Üyeler, ulusal hukuka ve sendika uygulama-
larına göre seçilebildiği gibi, işletme müdürü ya da büyük işletmelerde çalışanlar
arasında yapılan bir seçimle de belirlenebilmektedir. Ancak bu konuda tavsiye
edilen, çalışan tarafına, kendi temsilcilerini seçme hakkı tanınmasıdır.
İş sağlığı ve güvenliği kurullarındaki çalışan temsilcilerinin, işverence değil ça-
lışanların kendi aralarında yapacakları seçimle tespit edilmesi de önemlidir. Varsa
sendika temsilcilerinin de kurulda bulunması esastır. Seçim bazen sendikalarca
yapılabilir. Seçilen temsilciler, her bölüm ve vardiyadan, çalışanları etkin biçim-
de temsil edecek kişiler olmalı; ayrıca işletmenin değişik alanlarından olmalıdır.
Temsilcilerin alternatifleri de seçilmelidir.
Etkinliğin arttırılması açısından, kurullarda çalışan ve işveren tarafının eşit sa-
yıda bulunması gerektiği de ILO ve diğer uluslararası organizasyon raporlarında
belirtilmektedir. Birçok Avrupa Birliği ülkesinde bu konuda düzenlemeler bulun-
maktadır. İş sağlığı ve güvenliği kurulları ülke mevzuatlarında belirlenen zaman
aralıklarında toplanmak durumundadır. İş sağlığı ve güvenliği kurulları bazı ül-
kelerde tavsiye niteliğinde kararlar alırken, bazılarında alınan kararların işverence
uygulanması zorunludur. Çalışan ve işveren tarafından ayrı ayrı başkan seçmek
de sık rastlanan bir uygulamadır.
İş sağlığı ve güvenliği kurulunda sendika temsilcisi dışında iş sağlığı ve gü-
venliği çalışan temsilcisi bulunmasının, sendikanın etkinliğini azalttığı savunulsa
da; hem sendika hem de iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisinin bulunması
çalışanların katılım düzeyini ve etkisini arttırması açısından önem taşımaktadır.
Ancak, sendikanın işletme üzerindeki etkisi ne kadar fazla ise, iş sağlığı ve gü-
venliği konularında çalışanların katılım potansiyelinin o kadar yükseldiği belir-
tilmektedir.
Üyelerin kurulda yaptıkları çalışmalar mesai saatlerinden sayılmakta olup,
bazı ülkelerde üyelere mesai, ek ödeme gibi parasal destekler de yapılmaktadır.
Üyelerin belirli aralıklarla, iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim alması da
zorunlu tutulmaktadır (Yılmaz, 2009).”
Avrupa Birliği’nde İş sağlığı ve Güvenliği Kurulu Uygulamaları

Yılmaz’ın (2009) doktora tezi çalışmasından alıntı yapılarak Avrupa Birliği’nde iş
sağlığı ve güvenliği kurulu uygulamaları aşağıda özetlenmiştir;
“Avrupa Birliği Düzeyinde Genel Düzenlemeler 2002/14/EC Sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 1 , AB’de çalışan işçilerin bilgilendirilmesi ve
çalışanlara danışılmasına ilişkin genel bir çerçeve getirmektedir. Bilgilendirme ve
danışılma iş yerindeki tüm çalışma konularını kapsadığından, sağlık ve güven-
liği de içine alır. Fakat İSG konusunda işçi katılımı, 89/391 sayılı İSG Çerçeve
Direktifi’nde doğrudan düzenlenmiştir.
Çerçeve Direktif ’in bazı hükümleri işverene; iş yerlerinde iş kazaları ve meslek
hastalıklarının azaltılması amacıyla risklerin tespiti, korunma tedbirlerinin geliş-
tirilmesi gibi konularda işçilerin bilgilendirilmesi, danışılması ve katılımlarının
sağlanması yükümlülüğünü getirmektedir. Direktifte, işverenin işçilere danışma
ve bilgilendirme yükümünü nasıl yerine getireceği konusunda, sağlık–güvenlik
işçi temsilcisi dışında başka bir organizasyonel şekil verilmemesine rağmen; bu
yükümlülüğünü yerine getirmede etkili yöntemlerden biri olan İSG kurulları,
tüm üye ülkelerde uzun yıllardır bulunmaktadır.
AB’de iş yerinde İSG konularına işçi katılımını öngören bir başka düzenle-
me de 3 Mayıs 1996 tarihinde kabul edilen, Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal
Şartı’dır. Şart’ın 21. ve 22. maddeleri, çalışanların bilgilendirilmesi, danışılması,

işyerindeki çalışma ortamının düzenlenmesine ve iyileştirilmesine katılma hakkı
düzenlenmiştir.
Çerçeve direktifin amacı; işçilerin, kaza ve hastalıklara karşı koruyucu önlem-
lerin uygulanması ve bilgilendirme, danışma, dengeli katılım ve işçilerin ve onla-
rın temsilcilerinin eğitimi yoluyla, çalışırken yüksek düzeyde korunmasının sağ-
lanması olarak belirtilmektedir. Direktifin “İşverenlerin Genel Yükümlülükleri”
başlığını taşıyan 6. maddesine göre işveren, sorumlulukları çerçevesinde çalışan-
ların sağlığını ve güvenliğini korumak, mesleki tehlikeleri önlemek, bilgilendir-
me, eğitim ve kurumsal gereklilikler için her türlü önlemi alacaktır. Aynı madde-
nin 3/c bendinde ise işverenin, yeni teknolojinin planlanması ve kullanımında,
araç gereç seçiminde ve çalışma koşulları konusunda işçiler veya temsilcileri ile
istişarede bulunması gerektiği belirtilmiştir. 11. maddede ise işverenler, işçiler ya
da temsilcileriyle İSG konularında istişarede bulunma ve onlara danışmakla yü-
kümlü tutulmuştur. Danışma ve katılımın kapsamının; işçilere danışma, işçile-
rin veya temsilcilerinin önerilerde bulunma hakkı ve ulusal uygulamalara uygun
olarak dengeli katılımlarının sağlanmasından oluştuğu vurgulanmıştır. Bundan
başka, 94/45/EC ve 2001/86/EC sayılı Konsey Direktifleri de, çalışanların bilgilen-
dirilmesi ve yönetime katılımıyla ilgili düzenlemeler içermekte; Topluluk ölçekli
işletmelerde çalışanların bilgilendirme ve katılım haklarının güvenceye alınması-
nı ve danışma prosedürlerinin kurulmasını öngörmektedir (Yılmaz, 2009).”
Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları

Elli ve daha fazla çalışanı bulunan ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı
iş yerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere
bir kurul oluşturmak zorundadır. İşverenin bu kurulun kararlarını uygulama zo-
runluluğu vardır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik ve İş Sağlığı

ve Güvenlik Kurulu’nun Mevzuat Dayanağı
İş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma zorunluluğu sadece 6331 sayılı Kanun’la
gelmemiş, önceki 4857 sayılı İş Kanunu’nuna dayanılarak da 2013 öncesinde ku-
rul oluşturma yükümlülüğü devam etmiştir. 6331 sayılı Kanun’da bu kurul ile ilgili
hükümler ayrıca yer almaktadır. Bu Kanun’a dayanılarak 2013 yılında İş Sağlığı ve
Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik yayınlanmıştır. Bu yönetmelik 15 mad-
deden oluşmaktadır ve yayım tarihinde yürürlüğe girmiştir. İş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere iş sağlığı ve güvenliği kurullarının hangi
işyerlerinde kurulacağı ve bu kurulların oluşumu, görev ve yetkileri, çalışma usul
ve esasları ile birden çok kurul bulunması hâlinde kurullar arasında koordinasyon
ve iş birliği yöntemlerini belirlemek amacıyla yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği
Kurulları Hakkında Yönetmelik’e göre;
‘‘İşverenin yükümlülüğü
Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıl-
dığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere
kurul oluşturur.
Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;
a) Asıl işveren alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı elli ve daha fazla ise asıl işveren
ve alt işveren ayrı ayrı kurul kurar. İş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin yürütülme-
si ve kurullarca alınan kararların uygulanması konusunda işbirliği ve koordinasyon

asıl işverence sağlanır.
b) Bir işyerinde sadece asıl işverenin çalışan sayısı elli ve daha fazla ise bu durumda
kurul asıl işverence kurulur. Kurul oluşturma yükümlülüğü bulunmayan alt işveren,
kurul tarafından alınan kararların uygulanması ile ilgili olarak koordinasyonu sağ-
lamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.
c) Alt işverenin çalışan sayısı elli ve daha fazla, asıl işverenin çalışan sayısı ellinin
altında ise işyerinde kurul alt işverence oluşturulur. Asıl işveren alt işverenin oluştur-
duğu kurula işbirliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci
atar.
ç) Asıl işveren ve alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı ellinin altında ve toplam çalı-
şan sayısı elliden fazla bulunduğu durumlarda ise koordinasyon asıl işverence yapıl-
mak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur. Ku-
rulun oluşumunda üyeler 6 ncı maddeye göre her iki işverenin ortak kararı ile atanır.
Asıl işveren alt işveren ilişkisi bulunmayan ve aynı çalışma alanında birden fazla
işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması hâlinde
işverenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer
işverenleri bilgilendirir.
İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygular.
Kurulun kurulacağı diğer iş yerleri
İşverene bağlı, fabrika, müessese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden çok işyeri
bulunduğu hallerde elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu her bir işyerinde ayrı ayrı
kurul kurulur.
Birinci fıkrada belirtilen durumlarda ihtiyaç duyulması halinde kurullar arasında
koordinasyon ve bilgi alışverişi işverence sağlanır. İşveren, birden çok işyerinin her
birinde kurulacak kurulların çalışma usullerini düzenlemek, iş ve görüş birliğini sağ-
lamak amacıyla bu işyerlerine ait iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili raporların, en az üç
ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanlarca incelenmesini sağlar. Ayrıca bu raporları
göz önünde tutarak alınması gereken tedbirleri tespit eder ve uygulanmasını sağlar.’’
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kimlerden Oluşur?

Kurul biri şarta bağlı olmak üzere 8 kişiden oluşmaktadır. Sivil savunma uzmanı
yoksa veya bu görev diğer üyelerden birine verilmiş ise kurul 7 kişiden de oluşa-
bilmektedir. İş sağlığı ve güvenliği kurulunda; İşveren/İşveren vekili; İş güvenliği
uzmanı; İşyeri hekimi; İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali
işleri yürütmekle görevli bir kişi; Bulunması halinde sivil savunma uzmanı; Bu-
lunması halinde formen, ustabaşı veya usta; Çalışan temsilcisi, iş yerinde birden
çok çalışan temsilcisi olması hâlinde baş temsilci görev alır. Bunların tanımları ve
kuruldaki görevleri;
İşveren veya işvereni temsil etmeye tam yetkili işveren vekili; Bu kişi kurul
başkanıdır.
İş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu mühendis veya teknik eleman; Bu kişi
kurul sekreteridir. Bakanlıkça verilen eğitim veya sınav sonucu alınabilen iş gü-
venliği uzmanlığı sertifikası olan mühendis veya teknik elemandır. İşveren tara-
fından atanır. İş yeri hekimi, iş yeri hekimliği sertifikası olan doktordur. İşveren
tarafından atanır.
Personel, sosyal işlerden veya mali ve idari işlerden sorumlu bir yönetici;
Personel müdürü, insan kaynakları, endüstriyel ilişkiler veya mali ve idari işler
diye adlandırılabilen birim sorumlularından biri veya bu bölümde çalışanların

arasından bağlı bulunduğu bölümü temsil etme yeteneğine sahip olan bir kişi.
Varsa sivil savunmadan sorumlu eleman; Deprem, savaş ve doğal afet gibi
olaylarda sivil savunma müdürlüklerinin istekleri doğrultusunda verilen eğitim-
leri alıp sivil savunma uzmanı olarak yetiştirilmiş ve iş yerinde bu görevi yapan
kişi eğitim almamış olsa bile işveren iş yerinde ilan etmek şartıyla çalışanlarından
birini sivil savunma uzmanı atayabilir.
Formen ustabaşı veya usta; İş yerinde ilk amir pozisyonunda iş yapan for-
men, ustabaşı veya usta ya da bu pozisyona muadil işçilerin temsilcisi olan kurul
üyesidir. Eğer bu kişiler birden fazla ise aralarında yaptıkları seçimle belirlenen
kişi temsilcileri olur. Bir de yedek temsilci seçilir.
Sendika temsilcisi yoksa işçi temsilcisi; İş yerinde yetki alıp sözleşme bağ-
lamış sendika varsa ve temsilcisi seçilmiş veya atanmış ise bu kişi kurul üyesidir.
Sendika temsilcisi birden çok ise aralarından seçimle belirledikleri biri, sendika
temsilcisi yoksa işçilerin yarısından fazlasının katıldığı bir toplantıda çoğunlukla
seçilen kişi kurul üyesi olur. İşçi temsilcisinin de bir yedeği seçilir.
İş sağlığı ve güvenliği işçi temsilcisi; İşçilerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili
istek ve beklentilerini, uygulama ile ilgili görüşlerini ve iyileştirme için katılım-
larını sağlamak amacıyla işçilerin aralarından seçecekleri bir kişi. Yönetmelikte
belirtilmemiş olmasına karşın yedeğinin seçilmesinde fayda vardır.
Kurul üyelerinin seçimleri; Kurul üyeleri seçimle belirlenir. Çalışanlar en az
48 saat önce amaç, yer ve saat bildirilerek toplantıya davet edilirler. Davet bildi-
rimleri imza karşılığı yapılır. Toplantı günü de katılanların imzaları alınır. İşveren
seçim yapacaklar arasından 3 kişilik (seçime katılan işçi sayısı 200 den fazla ise
buna göre 5 kişilik olabilir, kişi sayısının tek rakamlı olması karar almayı kolay-
laştırır) seçimi yönetecek bir di van oluşturulmasına zemin hazırlar ve divana,
toplantı anında işyerinde çalışan toplam işçi sayısını bildirir.
Divan, toplantının amacını ve nasıl çalışacağını açıkladıktan sonra adayların
adlarını tespit eder ve katılımcı sayısını açıklayarak işçi sayısının yarıdan fazla ol-
duğunu ilan eder. Divan her yaptığı eylemi tutanağa geçer. Divan kapalı veya açık
oylama yaptırabilir. Kullanılacak oy sayısı, katılımcı sayısı ve adayların aldıkları
oy oylamaya katılacak işçilerin görebilecekleri bir yere yazılır. Oylama yapıldıktan
sonra adayların aldıkları oy miktarı adlarının karşısına yazılır. En fazla oy alan asil
üyeliğe ikinci olan yedek üyeliğe seçilir. Bu hususlar tutanakla tespit edilir.
Kurul Üyelerinin Alması Gereken Eğitimler

Kurul üyeleri ve yedeklerinin iş sağlığı ve güvenliği konusunda görevlerini yerine
getirebilmeleri için eğitim almaları gerekmektedir. İşveren tarafından, kurulun
üyelerine ve yedeklerine bu konularında eğitim verilmesi sağlar. Eğitim için kul-
lanılan saatler çalışma saatidir. Kurul üyelerinin ve yedeklerinin eğitimleri asgari
aşağıdaki konuları kapsamalıdır;
• Kurulun görev ve yetkileri; Kurul üyeleri, yönetmelikte kurula verilen gö-
rev ve yetkilerinin neler olduğu ve bu görevlerle ilgili yapılacak çalışmaların
sistemi, plan ve programı ve yapılacak işlerde kimlerin hangi faaliyetlere ne
kadar katkı sağlayacağı hakkında bilgilendirilirler.
• İSG konularında Ulusal Mevzuat ve Standartlar; Kurul, faaliyetlerinde ölçü
olarak öncelikle kısaca mevzuat olarak anılan kanun, tüzük, yönetmelik,
tebliğler ile Türk Standartlar Enstitüsü’nün standartlarını almak durumun-
dadır. Bu ölçüyü kullanabilmesi için faaliyet alanına giren konuları kap-
sayan mevzuat ve standartlar kurul üyelerine anlatılır. Bu belgelere iste-

nildiğinde nasıl ulaşılacağı öğretilir. Kurul, özellikle mevzuata kolaylıkla
ulaşabileceği bir yöntem geliştirir.
• Sıkça Rastlanan İş Kazaları ve Sebepleri; İş yerinde meydana gelen iş kaza-
larının sebeplerinin kurul üyelerine öğretilmesi, İSG konusunda geçmişte
zayıf kalınan noktaların görülmesini sağlar. Zayıf noktaların güçlendiril-
mesi için alınan önlemlerin anlatılması ve gösterilmesi risk kontrol yön-
temleri konusunda bilincin artırılmasına katkı sağlamış olur.
• Endüstriyel Hijyenin Temel İlkeleri; İş yerinde bina ve eklentilerin yapı mal-
zemelerinden veya bina aksesuarları, havalandırma gibi üretim sürecinde
çalışanların sağlığını olumsuz etkileyecek şartlar oluşabilmektedir. İşçilerin
işyerini kullanırken kişisel temizlikleri etkilenebilmektedir. İş yerinin havası-
nın kirlenme sebepleri, toz, gaz, duman, buhar, gürültü, titreşim gibi sağlığı
etkileyecek tehditler, asbest ve benzeri iş yeri yapı malzemelerinde buluna-
bilecek zararlılar ve kişisel temizliği etkileyecek ve dolayısıyla sağlığa zarar
verebilecek durumlar ve bunlardan korunma yolları kurul üyelerine anlatılır.
• Etkili iletişim teknikleri ; İletişim, etkili biçimde anlamak ve anlaşılmaktır.
Kurulun görev ve yetkilerini yerine getirebilmesi için üyelere aktif dinleme,
karşısındakini anlamaya çalışma, belli ölçülere göre ve hoşgörülü olarak
fikirlerini ifade etme yeteneklerini kazandıracak bir eğitim sağlanır. Kurul
üyeleri çalışmalarını yaparken aşağıdaki durumlarla karşılaşacaktır;
• gelişmeyi rapor etme
• emir verme
• personeli eğitme
• onaylama
• kınama
• politikaları açıklama
• anlaşmazlıkları çözme
• teşvik etme
• denetleme
Kurul üyeleri bu eylemleri yaparken ne anlatmak gerektiği, bilgiye kimin ne-
den ihtiyaç duyduğu, bilginin nasıl sunulacağı veya alınacağı, nerede verileceği
veya alınacağı, ne zaman verileceği veya alınacağı gibi konuları değerlendirebile-
cek ve hayata geçirebilecek iletişim inceliklerini edinir ve bilgi alıp verme esnasın-
da dengeli bir ortam oluşturmayı öğrenir.
a. Acil Durum Tedbirleri; İş yerinin karşılaşabileceği olağanüstü olaylar es-
nasında olayla etkili bir şekilde mücadele etmek için alınan tedbirler kurul
üyeleri tarafından öğrenilir. Bu tedbirler;
• İş yeri acil durum organizasyonu,
• Acil durum tahliye planları,
• İş yeri acil durum ekipleri
• Acil durumda kullanılacak araçlar ve yerleri,
• Acil durum iç ve dış iletişim yerleri ve araçları,
• Olası olağanüstü olay senaryolarının hazırlanmasıdır.
b. Meslek Hastalıkları; Kurul üyeleri, meslek hastalıklarının tanımlanması
ve iş yeri ortamı koşullarından kaynaklanabilecek olası meslek hastalıkları
konusunda bilgilendirilir. Meslek hastalıklarının oluşmasının önlenmesi
veya zamanında teşhis edilip tedavisinin sağlanabilmesi için geliştirilen
tıbbi programlar varsa bunlar hakkında üyeler bilgilendirilir.
c. İş Yerine Özgü Riskler; Tehlike, hasar veya zarar verme potansiyeline sa-
hip kaynak veya durumdur. Risk ise tanımlanan bir tehlikenin zarar verme
olasılığı ile sonuçlarının birleşimidir. Her iş yerinde, yapılan faaliyetlere
göre tehlike ve bunların oluşturacağı riskler ve birbirlerine göre seviyeleri
farklılık arz etmektedir. İş yerinde risklerin kontrolünde öncelikleri belirle-
mek için bu konularda bilgi sahibi olmak gerekir. Örneğin, yüksekte yapı-
lan çalışmalarda düşme tehlikesinin oluşturacağı risk öncelik arz etmesine
karşın bir makine ile çalışan işçi için makinelerin hareketli kısımlarının
oluşturacağı risk önceliklidir. İSG plan ve programların kapsamları bu ön-
celiklere göre değişik konuları kapsadığından kurul üyeleri risk değerlen-
dirme sürecinde iş yerinde tespit edilen riskler hakkında bilgilendirilirler
(URL https://nedenisguvenligi.com/blog/is-sagligi-ve-guvenligi-kurulu-
kimlerden-olusur/).
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulun Çalışma Usulleri

‘‘İSG Kurulu inceleme, izleme ve uyarmayı öngören bir düzen içinde ve aşağıdaki
esasları göz önünde bulundurarak çalışır.
a) Kurullar ayda en az bir kere toplanır. Ancak kurul, işyerinin tehlike sınıfını
dikkate alarak, tehlikeli işyerlerinde bu sürenin iki ay, az tehlikeli işyerlerinde ise üç
ay olarak belirlenmesine karar verebilir.
b) Toplantının gündemi, yeri, günü ve saati toplantıdan en az kırk sekiz saat
önce kurul üyelerine bildirilir. Gündem, sorunların ve varsa iş sağlığı ve güvenliğine
ilişkin projelerin önem sırasına göre belirlenir. Kurul üyeleri gündemde değişiklik
isteyebilirler. Bu istek kurulca uygun görüldüğünde gündem buna göre değiştirilir.
c) Ölümlü, uzuv kayıplı veya ağır iş kazası halleri veya özel bir tedbiri gerektiren
önemli hallerde kurul üyelerinden herhangi biri kurulu olağanüstü toplantıya çağı-
rabilir. Bu konudaki tekliflerin kurul başkanına veya sekreterine yapılması gerekir.
Toplantı zamanı, konunun ivedilik ve önemine göre tespit olunur.
ç) Kurul toplantılarının günlük çalışma saatleri içinde yapılması asıldır. Kuru-
lun toplantılarında geçecek süreler günlük çalışma süresinden sayılır.
d) Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile işveren veya işveren vekili başkan-
lığında toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile karar alır. Çekimser oy kullanıla-
maz. Oyların eşitliği halinde başkanın oyu kararı belirler. Çoğunluğun sağlanama-
dığı veya başka bir nedenle toplantının yapılmadığı hallerde durumu belirten bir
tutanak düzenlenir.
e) Her toplantıda, görüşülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak
düzenlenir. Tutanak, toplantıya katılan başkan ve üyeler tarafından imzalanır.
İmza altına alınan kararlar herhangi bir işleme gerek kalmaksızın işverene bildiril-
miş sayılır. İmzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanır.
f) Toplantıda alınan kararlar gereği yapılmak üzere ilgililere duyurulur. Ayrıca
çalışanlara duyurulması faydalı görülen konular işyerinde ilân edilir.
g) Her toplantıda, önceki toplantıya ilişkin kararlar ve bunlarla ilgili uygulama-
lar hakkında başkan veya kurulun sekreteri tarafından kurula gerekli bilgi verilir ve
gündeme geçilir.
Kurulca işyerinde ilân edilen kararlar işverenleri ve çalışanları bağlar.
Kurul, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 13 üncü maddesinde be-
lirtilen çalışmaktan kaçınma hakkı taleplerinde birinci fıkranın (a) bendine göre
belirlenen süre dikkate alınmaksızın acilen toplanır. Toplantıda alınan karar çalışan
ve çalışan temsilcisine yazılı olarak tebliğ edilir.
Görev ve Yetkiler
Kurulun görev ve yetkileri şunlardır;
a) İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırla-
mak, işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak ve yönergenin uygulanmasını
izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirle-
mek ve kurul gündemine almak,
b) İş sağlığı ve güvenliği konularında o işyerinde çalışanlara yol göstermek,
c) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendir-
mek, tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline bildirimde bulunmak,
ç) İşyerinde meydana gelen her iş kazası ve işyerinde meydana gelen ancak iş
kazası olarak değerlendirilmeyen işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğratma potan-
siyeli olan olayları veya meslek hastalığında yahut iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir
tehlike halinde gerekli araştırma ve incelemeyi yapmak, alınması gereken tedbirleri
bir raporla tespit ederek işveren veya işveren vekiline vermek,
d) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak, bu konu ve
kurallarla ilgili programları hazırlamak, işveren veya işveren vekilinin onayına sun-
mak ve bu programların uygulanmasını izlemek ve eksiklik görülmesi halinde geri
bildirimde bulunmak,
e) İşyerinde yapılacak bakım ve onarım çalışmalarında gerekli güvenlik tedbirle-
rini planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarını kontrol etmek,
f) İşyerinde yangın, doğal afet, sabotaj ve benzeri tehlikeler için alınan tedbirle-
rin yeterliliğini ve ekiplerin çalışmalarını izlemek,
g) İşyerinin iş sağlığı ve güvenliği durumuyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o
yılki çalışmaları değerlendirmek, elde edilen tecrübeye göre ertesi yılın çalışma progra-
mında yer alacak hususları değerlendirerek belirlemek ve işverene teklifte bulunmak,
ğ) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 13 üncü maddesinde belirtilen
çalışmaktan kaçınma hakkı talepleri ile ilgili acilen toplanarak karar vermek,
h) İşyerinde teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalış-
ma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politi-
kası geliştirmeye yönelik çalışmalar yapmak.
Kurul üyeleri bu Yönetmelikle kendilerine verilen görevleri yapmalarından dola-
yı hakları kısıtlanamaz, kötü davranış ve muameleye maruz kalamazlar.
İşverenin veya İşveren Vekilinin Kurula İlişkin Genel Yükümlülüğü

İşveren veya işveren vekili, kurul için gerekli toplantı yeri, araç ve gereçleri sağlar.
İşveren veya işveren vekili, kurulca hazırlanan toplantı tutanaklarını, kaza ve
diğer vakaların inceleme raporlarını ve kurulca işyerinde yapılan denetim sonuç-
larına ait kurul raporlarını, iş müfettişlerinin incelemesini sağlamak amacıyla, iş-
yerinde bulundurur.
Kurulun Yükümlülüğü
Kurullar, yapacakları tekliflerde, bulunacakları tavsiyelerde ve verecekleri karar-
larda işyerinin durumunu ve işverenin olanaklarını göz önünde bulundururlar.
Kurul üyeleri, görevleri nedeniyle işyerlerinin yapım ve üretim teknikleri, ti-
cari sırları ve ekonomik durumları hakkında gördükleri ve öğrendiklerini gizli
tutmak zorundadırlar.
Kurullar, iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftiş yapmaya yetkili Bakanlık iş
müfettişlerine işyerlerinde yapacakları teftiş ve incelemelerde kolaylık sağlamak
ve yardımcı olmakla yükümlüdür.
Çalışanların Yükümlülüğü
Çalışanlar sağlık ve güvenliğin korunması ve geliştirilmesi amacıyla iş sağlığı ve
güvenliği kurullarınca konulan kurallar, yasaklar ile alınan karar ve tedbirlere
uymak zorundadırlar.
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi, uygulanması ve
alınan tedbirlere uyulması hususunda çalışanlar kurullarla işbirliği yaparlar.
Kurullar tarafından alınan kararlar veya uygulamada karşılaştıkları güçlük-
ler hakkında çalışanlar çalışan temsilcileri aracılığı ile kurula bilgi verirler.’’
Şekil 7.2
İş Sağlığı ve
Güvenliği
Kurulları
çalışma barışı
açısından çok
önemlidir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre 2019 yılında uygulanacak idari
para cezaları ne kadardır? 1
ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ, İŞ YERİ SAĞLIK VE

GÜVENLİK BİRİMİ
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun “İş sağlığı ve güvenliği hizmet-
leri” başlıklı 6 ncı maddesi ile; mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden ko-
runulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmet-
lerinin sunulması için işverenlere; çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, iş
yeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirme yükümlülüğü getirilmiştir.
Eğer çalışanlar arasında iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık
personeli olarak görevlendirilecek nitelikte personel yoksa, işveren bu hizmetin
tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden (OSGB) veya
toplum sağlığı merkezlerinden hizmet alarak yerine getirebileceği gibi, eğer iş-
verenin kendisi belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip ise işyerinin tehli-
ke sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini ken-
disi de üstlenebilecektir. Tam süreli iş yeri hekimi görevlendirilen iş yerlerinde,
diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir.
Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB)

OSGB, Ortak Sağlık Güvenlik Biriminin kısaltmasıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği
Hizmetleri çerçevesinde işyerlerindeki sağlık ve güvenlik konularını koordine
edecek, eğitimleri yapacak, ilgili prosedürlere uygunluğunu sağlayacak ve ra-
porlaştırma işlemini gerçekleştirecek uzmanların görevlendirilmesini sağlayan
kuruluşlar Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) olarak tanımlanmaktadır.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulacak iş yeri sağlık
ve güvenlik birimlerinin kuruluşu ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin yet-
kilendirilmeleri, yetki belgelerinin iptali, görev, yetki ve sorumlulukları ile ça-
lışma usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla 2012 yılında yayımlanan İş Sağlığı
ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre;
‘‘Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile 13/1/2011 tarihli
ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından,
işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli do-
nanım ve personele sahip olan ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca
yetkilendirilen birime’’, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) denir.
OSGB’nin hukuki boyutu ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ta-
rafından yetkilendirilen, mevzuatın gerektirdiği tüm tıbbi ve fiziki donanımlara
sahip, iş yerlerine iş sağlığı ve iş güvenliği hizmeti için kurulan özel kuruluşlar-
dır. OSGB’ler kapsamında iş güvenliği uzmanları, iş yeri hekimleri ve yönet-
melikte tanımlanmış diğer sağlık görevlileri bulunmaktadır. Temel görevleri iş-
yerlerinin iş ve işçi sağlığı ile iş güvenliği alanındaki eksikliklerini tespit etmek,
kanunlara uygun olarak yapılacak düzenlemelere rehberlik etmek, çalışanlara
eğitim vermek ve dönemlik raporları hazırlamaktır. 2009 tarihinden beri fa-
aliyette olan Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri, özellikle son birkaç yıldır aşırı
yoğun şekilde çalışmalarını sürdürmektedir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler
Bakanlığı iş güvenliği ve iş sağlığı alanında attığı adımlar, iş yerleri üzerindeki
denetimlerini sıklaştırmaları sonucunda piyasada yüksek sayıda iş güvenliği uz-
manına ihtiyaç olmuştur.
Kimler OSGB Açabilir?

OSGB birimini oluşturmak ve yetki almak Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Ba-
kanlığı ile yapılacak yazışmalar sonucunda mümkün olmaktadır. Bu yetkiyi ala-
bilmek için bakanlığın belirlediği şartları taşıyor olmak gerekmektedir. Ortak
Sağlık ve Güvenlik Birimi sahibi olabilmek için bu alana yönelen kişinin ya da
ortaklarından en az birinin A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı ya da İş yeri Hekimi
unvanına sahip olmalıdır. Firmayı kuran kişi ya da ortaklarından en az bir tanesi
bu şartları sağlamıyorsa açma izni verilmemektedir. İşyeri güvenliği konusunda
uzman olan ekibe sahip olunmaması da firma açılışının önünde engel teşkil et-
mektedir. OSGB açabilmek için belirli miktar bir ücretin yanı sıra gerekli ekibin
kurulması gerekmektedir. Firmanın açılması için ayrıca istenilen tüm evraklar
da eksiksiz olarak tamamlanmalıdır. Belgelerde eksiklik kalması ya da ekibin
yeterli düzeyde olmaması durumunda lisans verilmemektedir. Yine hizmet su-
nulan binanın gereken şartları karşılamaması da soruna yol açabilmektedir.
OSGB’de Çalıştırılması Zorunlu Olan Personel

Ülkemizde 2009 yılından beri hayata geçirilen OSGB konusunda gerekli lisansları
alan OSGB kuruluşları gerekli personeli çalıştırmak zorundadır. Günümüzde, işin
tehlikesine göre, sanayi kuruluşlarında bir ya da daha fazla iş yeri hekimi ve iş yeri
güvenliği uzmanı bulundurulması gerekmektedir. Bu nedenle firmaların çoğun-
luğu bu hizmeti özel kuruluşlardan saat başı, haftalık ya da aylık periyotlarla ücret
ödeyerek bünyelerine katmaktadır.
OSGB konusunda hizmet sunan özel kuruluşlar bünyelerinde iş yeri hekimi,
iş yeri güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli çalıştırmak zorunluluğu vardır.
Bu kişilerin sayısı ve yeterliliği ile ilgili tüm durumlar yönetmeliklerde bildiril-
mektedir. Buna göre en az bir iş yeri hekimi, en az bir iş güvenliği uzmanı ve
en az bir diğer sağlık personelinin bulundurulması zorunludur. Bunun yanı sıra
tüm birimlerin işleyişinden sorumlu olan ve Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler
Bakanlığına gerekli bilgileri verebilecek olan bir sorumlu müdürün de bulunması
gerekmektedir. Tüm bu personelleri sağlayan kuruluşlar gerekli izinleri almakta
ve sektörde yer almaktadır.
İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB)

İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken iş
yerlerinde işverenin, iş yeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB) kurması zorunludur.
Kimler İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB) Kurmak Zorundadır?

İSGB kurulum zorunluluğu, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca işlet-
menin tehlike sınıfına ve çalışan sayısına göre belirlenmiştir. Buna göre;
• Az tehlikeli sınıfta yer alan ve çalışan sayısı 1000 (Bin) ve üzerinde olan,
• Tehlikeli sınıfta yer alan ve çalışan sayısı 750 (yediyüzelli) ve üzerinde olan,
• Çok tehlikeli sınıfta yer alan çalışan sayısı 500 (Beşyüz) ve üzerinde olan
İş yerlerinde işverenler “İş Sağlığı Güvenliği Birimi” kurmakla yükümlüdür.
Bu iş yerlerinde; iş yeri hekimi ve sanayiden sayılan işlerde ise iş güvenliği uzma-
nı tam gün çalıştırılmak zorundadır.
Yukarıda belirtilen çalışan ve tehlike sayısına göre İSGB kurma zorunluluğu
olan işletmeler, OSGB yani Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri ile sözleşme yapa-
maz. Ancak Ortak Sağlık Güvenlik Birimi işveren ile taşeronluk sözleşmesi imza-
layarak İSGB birimi kurabilirler. Yani; Ortak sağlık Güvenlik Birimine ait iş yeri
hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli tam zamanlı olarak işlet-
mede görevlendirilir. İşveren İSGB kurmak için taşeronluk sözleşmesi imzaladığı
OSGB’lere, tebliğlerde belirtilen alan kadar iş yerinde yer göstermek zorundadır.
Ayrıca 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli
işlerin yapıldığı iş yerlerinde işverenin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda
bulunmak üzere iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturması zorunludur. İşverene
bağlı, fabrika, müessese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden çok iş yeri bu-
lunduğu hâllerde elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu her bir iş yerinde ayrı ayrı
iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulması gerekir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre; İSG-KÂTİP, İş sağ-
lığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğünce kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan iş sağlığı ve güvenliği
kayıt, takip ve izleme programını, ifade etmektedir.
İSG-KÂTİP, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin elektronik ortamda sunulma-
sı ve takip edilmesini sağlayan, kolaylaştıran ve de hızlandıran bir yazılım proje-
sidir. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili kurumlar ve ‘‘Mernis’’ sisteminin birbiri ile
eş zamanlı çalışması sayesinde etkileşimli ve bütünleşik raporlama yapılmasına
imkân sağlar. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri içinde yer alan tüm kişi, kurum ve
kuruluşlar İSG KATİP sisteminde kendine yer bulur. Her OSGB, iş yeri hekimi,
diğer sağlık personeli, iş güvenliği uzmanı veya uzman adayı, sistemde kendisini
kayıt yaparak tanımlar. Sistemde tanımlı olan kurum, kuruluş ve İSG profesyo-
nellerinin eğitim ve staj süreçlerinin takibi de İSG KATİP üzerinden yapılabilir.
İSG hizmeti için iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi görevlendirmeleri de
İSG KATİP sistemi üzerinden yapılır. Ayrıca, OSGB ve İSG profesyonellerinin
verdiği hizmetlerin takibi, sözleşme sürelerinin yeterliliği, mevzuat değişiklikleri
veya OSGB bilgileri de sistemde bulunabilir.
İSG KATİP’te işlem yapabilmek için öncelikle e-devlet şifrenin olması ve bu
şekilde sisteme giriş yapılması gerekir. Sisteme www.turkiye.gov.tr adresinden
veya İSG KATİP adresinden de ‘‘https://isgkatip.ailevecalisma.gov.tr/Logout.
aspx’’ giriş yapılabilir.
Onaylı defter; İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından yapılan tespit
ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfa-
ları bir asıl iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her iş yeri için tek olan defteri, ifade
etmektedir.
İşverenin Katılım Sağlama ve Bilgilendirme Yükümlülüğü; İşveren; İş ye-
rinden görevlendirilecek veya hizmet alınacak OSGB’de görevli iş yeri hekimi, iş
güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin görevlendirilmesi konusunda çalı-
şan temsilcilerinin önceden görüşlerinin alınmasını sağlar.
Görevlendirdiği veya hizmet aldığı OSGB’de görev yapan kişiler ile bunların
çalışma saatleri, görev, yetki ve sorumlulukları konusunda çalışan temsilcisi ve
çalışanları bilgilendirir.
Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel
konular hakkında; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB’yi, başka iş yer-
lerinden çalışmak üzere kendi iş yerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini
bilgilendirir.
Başka bir iş yerinden kendi iş yerine çalışmak üzere gelen çalışanların sağlık bil-
gilerine, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB’lerin ulaşabilmesini sağlar.
İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği, yükümlü olduğu kayıt ve bildirimleri
görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB ile iş birliği içerisinde yapar.
İşverenin sağlık ve güvenlik kayıtları ve onaylı deftere ilişkin yükümlülük-
leri; İşveren ilgili mevzuatta belirlenen süreler saklı kalmak kaydıyla;
a) İş yerinde yürütülen iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine ilişkin her türlü
kaydı,
b) İşten ayrılma tarihinden itibaren en az 15 yıl süreyle çalışanların kişisel
sağlık dosyalarını, saklar.
Çalışanın iş yerinden ayrılarak başka bir iş yerinde çalışmaya başlaması
hâlinde, yeni işveren çalışanın kişisel sağlık dosyasını yazılı olarak talep eder, ön-
ceki işveren dosyanın bir örneğini onaylayarak bir ay içerisinde gönderir.
Onaylı defter işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri
veya noterce her sayfası mühürlenmek suretiyle onaylanır.
Onaylı defter yapılan tespitlere göre iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ile iş-
veren tarafından birlikte veya ayrı ayrı imzalanır. Onaylı deftere yazılan tespit ve
öneriler işverene tebliğ edilmiş sayılır.
Onaylı defterin asıl sureti işveren, diğer suretleri ise iş güvenliği uzmanı ve iş
yeri hekimi tarafından saklanır. Defterin imzalanması ve düzenli tutulmasından
işveren sorumludur. Teftişe yetkili iş müfettişlerinin her istediğinde işveren onaylı
defteri göstermek zorundadır.
Çalışanların Hak ve Yükümlülükleri; Çalışanlar sağlık ve güvenliklerini et-
kileyebilecek tehlikeleri iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı iş
yerlerinde ise işverene bildirerek durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin
alınmasını talep edebilir.
Çalışanlar ve temsilcileri, iş yerinde yürütülecek iş sağlığı ve güvenliği hiz-
metlerinin amaç ve usulleri konusunda haberdar edilir ve elde edilen verilerin
kullanılması hakkında bilgilendirilirler.
Çalışanlar, işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının korunması ve geliş-
tirilmesi için;
• İş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya işveren tarafından verilen iş sağlığı
ve güvenliğiyle ilgili mevzuata uygun talimatlara uyar.
• İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek üzere işveren tarafından
görevlendirilen kişi veya OSGB’lerin yapacağı çalışmalarda iş birliği yapar.
• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgilen-
dirme ve eğitim programlarına katılır.
• Makine, tesisat ve kişisel koruyucu donanımı verilen eğitim ve talimatlar
doğrultusunda ve amacına uygun olarak kullanır.
• Teftişe yetkili makam tarafından iş yerinde tespit edilen noksanlık ve ilgili
mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilci-
si ile iş birliği yapar.
• İş yerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik
yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbir-
lerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal
haber verir.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri çalışanlara mali yük getirmeyecek şekilde sunulur.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre;
İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi Şartları

İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi, İSGB; en az bir iş yeri hekimi ile iş yerinin tehli-
ke sınıfına uygun belgeye sahip en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi
ile oluşturulur. Bu birimde işveren diğer sağlık personeli de görevlendirebilir.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla işveren tarafından
iş yerlerinde kurulacak olan iş sağlığı ve güvenliği birimlerinde aşağıdaki şartlar
sağlanır.
a) İSGB, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve çalışan perso-
nel sayısına uygun büyüklükte bir yerde kurulur. Bu birimin asıl işin yürü-
tüldüğü mekânda ve giriş katta kurulması esastır.
b) Bu birimlerde sekizer metrekareden az olmamak üzere bir iş güvenliği
uzmanı odası ile iş yeri hekimi tarafından kullanılmak üzere bir muayene
odası ve 12 metrekareden az olmamak üzere bir ilkyardım ve acil müda-
hale odası bulunur. Tam zamanlı görevlendirilecek her işyeri hekimi ve iş
güvenliği uzmanı için aynı şartlarda ayrı birer oda tahsis edilir.
c) İSGB’ler Ek-1’de belirtilen araç ve gereçler ile donatılır ve iş yerinde çalı-
şanların acil durumlarda en yakın sağlık birimine ulaştırılmasını sağlamak
üzere uygun araç bulundurulur.
İSGB’nin bölümleri aynı alanda bulunur ve bu alan çalışanlar tarafından ko-

laylıkla görülebilecek şekilde işaretlenir.
Sağlık Bakanlığından ruhsatlı sağlık hizmeti sunucusu olan iş yerlerinde kuru-
lacak İSGB’lerde ilk yardım ve acil müdahale odası şartı ve EK-1’de belirtilen araç
ve gereçler ile ulaşım amaçlı araç bulundurulması zorunluluğu aranmaz.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütülmesi Amacıyla

Sağlanacak Şartlar
Tam süreli iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi gerekli olma-
yan hâllerde işveren, görevlendirdiği kişi veya OSGB’lerin görevlerini yerine ge-
tirmeleri amacı ile asgari bu maddedeki şartları sağlar.
50 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde işveren,
a) İş yeri hekimi ile diğer sağlık personeline ve iş güvenliği uzmanına 8 met-
rekareden az olmamak üzere toplam iki oda temin eder.
b) İş yerinde ayrıca acil durumlarda çalışanların en yakın sağlık birimine ulaş-
tırılmasını sağlamak üzere uygun araç bulundurulur.
50’den az çalışanı olan iş yerlerinde işveren, iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı
ve diğer sağlık personelinin iş sağlığı ve güvenliği hizmetini etkin verebilmesi için
çalışma süresince kullanılmak üzere uygun bir yer sağlar.
Birden fazla iş yerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları gibi yerlerde bu-
lunan ve 50’den az çalışanı olan işverenlerin yürütecekleri iş sağlığı ve güvenliği
hizmetleri için; koordinasyon yönetim tarafından sağlanmak üzere ortaklaşa kul-
lanılabilecek bir mekân oluşturulabilir. Oluşturulacak mekândan hizmet sunula-
cak toplam çalışan sayısı 50’den az olması durumunda üçüncü fıkra, 50’den fazla
olması durumunda ise ikinci fıkra hükümlerine uygunluk sağlanır.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi için işveren tarafından ay-
rılan çalışma yerlerinin bölüm ve birimlerinin aynı alan içerisinde bulunması
esastır. Bu bölüm ve birimlerin bulunduğu yerler çalışanlar tarafından kolaylıkla
görülebilecek şekilde işaretlenir.
Tam süreli iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi zorunlu ol-
mayan hâllerde, iş yerinde bu maddeye göre oluşturulan ve belirtilen şartları kar-
şılayan birim, düzenlenen sağlık raporları bakımından İSGB olarak kabul edilir.
50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde; işveren ve
hizmet sunanlar arasında mutabık kalınarak aynı sözleşme yılı içerisinde, aylık
hizmet süreleri birleştirilebilir veya hizmet sunum aralıkları belirlenebilir.
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi Şartları

OSGB kurulabilmesi ve hizmet sunabilmesi için tam süreli iş sözleşmesiyle çalı-
şan en az bir;
a) İş yeri hekimi,
b) İş güvenliği uzmanı,
c) Diğer sağlık personeli,
istihdamı zorunludur.
OSGB’lerde tam süreli görevlendirilenler, başka bir OSGB’de veya iş yerinde
aynı unvanla veya Bakanlıkça yetkilendirilen eğitim kurumlarında eğitici unva-
nıyla görev alamaz.
OSGB’ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve personel sayı-
sına yetecek asgari büyüklükte; işyeri hekimi tarafından kullanılmak üzere en az
10 metrekarelik bir muayene odası, 15 metrekarelik ilkyardım ve acil müdahale,
10 metrekarelik iş güvenliği uzmanı odaları ile 12 metrekarelik bekleme yeri, uy-

gun büyüklükte arşiv odası ve en az bir tuvalet ve lavabodan oluşur.
OSGB’ler, sözleşme yaptıkları işyerlerine sunulacak iş sağlığı ve güvenliği hiz-
metlerini, iş yerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısına göre belirlenen sürelerden az
olmamak kaydı ile yürütür.
OSGB’ler kuruldukları il ve sınır komşusu illerde hizmet sunmaya yetkilidir.
Sınır illerin dışında hizmet verilebilmesi için, bu Yönetmelikte belirtilen şartları
sağlayarak o illerde şube açılması zorunludur. Ancak niteliği gereği birden fazla
ilde yürütülmesi gereken raylı sistem, yol ve nakil hattı inşası veya bakımı ve ona-
rımı gibi işlerde hizmet alınan OSGB’nin işin yapıldığı illerden herhangi birisinde
yetkilendirilmiş olması yeterlidir.
OSGB’ler yetkilendirildikleri il sınırı içerisinde izinsiz şube açamayacağı gibi
herhangi bir şekilde irtibat bürosu da açamazlar. Şube açmak istediklerinde bu
Yönetmelikte belirtilen şartları sağlarlar.
OSGB’lerin, iş yerlerine hizmet verdikleri sürece yetki aldıkları adreste, açık ve
faaliyette bulunması esastır. Günlük çalışma süresi içinde verilen hizmet ve faali-
yetler konusunda yetkili bir kişinin OSGB’de hazır bulunması sağlanır.
OSGB, 10/2/2004 tarihli ve 25369 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İşyeri Bina
ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik’te
belirtilen niteliklere uygun şekilde oluşturulur ve Ek-1’de belirtilen araç ve gereç-
lerle donatılır. OSGB’lerin iş merkezi, iş hanı ve alışveriş merkezleri gibi binalarda
kuruluyor ise binaların, İş yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik
Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin acil çıkış düzenlemesine ilişkin hükümlerine
uygunluğu yeterli kabul edilir.
OSGB’lerin zemin katta veya müstakil binalarda kurulması esastır. Ancak tu-
valet ve arşiv bölümleri hariç OSGB’lerde bulunması gereken diğer bölümler, yol
seviyesinden girişi olmayan katlarda kurulamaz. Tuvalet ve arşiv bölümleri ise
OSGB’ye ait olmak kaydıyla bodrum katta bulunabilir. Kat niteliklerinin tespitin-
de tapu kayıtları esas alınır.
OSGB’lerde adres değişikliğinden önce veya unvan değişikliği sonrasında,
e-devlet sistemi kullanılarak İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’ne başvu-
rulur. Yeni adresin Genel Müdürlükçe onaylanmasına müteakip işlemler ilk baş-
vuru hükümlerine tabi olarak yürütülür. Adres değişikliği işlemi tamamlanıncaya
kadar hizmet vermek isteyen OSGB’ler, yetki aldığı mevcut adreste faaliyetine de-
vam eder. Unvan değişikliğinde yetki belgesi yenileme başvuru süresi 30 gündür.
Şirket ortaklarında değişiklik olması halinde, durum 30 gün içerisinde İş Sağ-
lığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’ne bildirilir. Yeni şirket ortaklarının ilgili mev-
zuat hükümlerinde belirtilen şartlara uygun olmaması halinde durumun düzeltil-
mesi amacıyla Genel Müdürlükçe şirkete 30 gün süre verilir.
İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi ile Ortak Sağlık ve Güvenlik

Biriminin Çalışma Usul ve Esasları
Aile, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından düzenlenen “İşyeri Sağlık
ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetme-
lik” 15.08.2009 tarihinde 27320 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Daha sonra, bu yönetmeliğin yerine 29.12.2012 tarihinde 28512 sayılı
Resmî Gazete’de yayınlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” dü-
zenlenmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, iş yeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak
sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilecek iş yeri hekimleri ve iş güven-
liği uzmanlarının nitelikleri, sayısı, işe alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları,

çalışma şartları, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görevlerini nasıl yürütecekleri, iş
yerinde kurulacak iş yeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik bi-
rimlerinin nitelikleri, yetkilendirilmesi, bu birimlerde bulunması gereken personel,
araç, gereç ve teçhizat, görevlendirilecek personelin eğitim ve nitelikleri ile ortak
sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına dair usul ve esasları düzenle-
mektir. Yönetmeliğin dördüncü ve beşinci bölümlerinde yer alan iş yeri sağlık ve
güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik biriminin çalışma usul, esasları, başvuru
işlemleri ve yetkilendirmeleri ile ilgili maddeler aşağıdaki alt başlıklarda verilmiştir.
İSGB ve OSGB’lerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları

İSGB ve OSGB’ler, iş yerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturul-
masına katkıda bulunulması amacıyla;
a) İş yerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyu-
cu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsayacak şekilde, çalışma ortamı göze-
timi konusunda işverene rehberlik yapılmasından ve öneriler hazırlayarak
onayına sunulmasından,
b) Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile yapılacak sağlık gö-
zetiminin uygulanmasından,
c) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bilgilendirilmeleri konu-
sunda planlama yapılarak işverenin onayına sunulmasından,
ç) İş yerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren
durumların belirlenmesi, acil durum planının hazırlanması, ilk yardım ve
acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyo-
nu ile ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılmasından,
d) Yıllık çalışma planı, yıllık değerlendirme raporu, çalışma ortamının gözetimi,
çalışanların sağlık gözetimi, iş kazası ve meslek hastalığı ile iş sağlığı ve gü-
venliğine ilişkin bilgilerin ve çalışma sonuçlarının kayıt altına alınmasından,
e) Çalışanların yürüttüğü işler, iş yerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuç-
ları ve maruziyet bilgileri ile işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi sonuç-
ları, iş kazaları ile meslek hastalıkları kayıtlarının, iş yerindeki kişisel sağlık
dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklanmasından,
f) İş yeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görev, yetki, sorumluluk ve
eğitimleri ile ilgili yönetmelik ile İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yet-
ki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik kapsamında hizmet
verdikleri alanlarda belirtilen görevlerin yerine getirilip getirilmediğinin
izlenmesinden,sorumludurlar.
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunmak üzere OSGB’lerce görev-
lendirilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından saklanması gereken
onaylı defter suretleri, yıllık çalışma planı ve yıllık değerlendirme raporu suretleri
ile çalışanlara verilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine dair kayıtlar OSGB ar-
şivinde tutulur ve istenmesi hâlinde denetime yetkili memurlara gösterilir. Ken-
dilerinden talep edilmese dahi, sözleşme süresi sonunda bütün kayıt ve dosyalar
OSGB’lerce işverene teslim edilir.
İSGB ve OSGB’ler iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması sırasında
işin normal akışını aksatmamaya özen gösterirler.
OSGB’ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını baş-
ka bir kişi veya kuruma devredemezler.
OSGB’lerce istihdam edilen kişilere ilişkin sözleşmeler İSG-KATİP üzerinden

beş işgünü içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir.
OSGB’ler herhangi bir sebeple faaliyetlerini bırakmaları veya belgelerinin İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce iptal edilmesi hâlinde 30 gün içinde
yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade ederler.
OSGB’de sorumlu müdür olarak görevlendirilen kişinin değişmesi veya bu ki-
şinin görevinden ayrılması durumunda, OSGB’ce en geç 30 gün içerisinde yeni
sorumlu müdürün İSG-KATİP üzerinden atanması zorunludur.
Görevlendirme Belgesi ve Sözleşme

İş yerinde çalışanlar arasından iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer
sağlık personeli görevlendirilmesi durumunda bu kişilerle işveren arasında;
OSGB’lerden hizmet alınması durumunda OSGB ile işveren arasında sözleşme
imzalanır.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması amacıyla iş yerlerinde görev-
lendirilen kişilerin, doğum, hastalık ve yıllık izin gibi zorunlu nedenler sebebiyle
değiştirilmesi ve değişiklik süresinin 30 günü geçmesi hâlinde, durum Genel Mü-
dürlüğe bildirilir. İş Kanunu’ndaki çalışma süreleri saklı kalmak kaydıyla, kamu
kurum ve kuruluşları hariç diğer iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetinin
sunulması için hesaplanan zorunlu süre bölünmek suretiyle birden fazla kişi gö-
revlendirmesi yapılamaz.
Sözleşme ve görevlendirme belgeleri Yönetmelikteki eklerine uygun olarak
aşağıda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde düzenlenir.
a) OSGB ile işveren arasında İSG-KATİP sistemindeki örneğine uygun söz-
leşme düzenlenir ve karşılıklı olarak en geç beş gün içerisinde sistem üze-
rinden onaylanır. İSG-KATİP sistemi üzerinden onaylanan sözleşme nüs-
halarından biri işveren tarafından, biri OSGB tarafından saklanır. OSGB,
sözleşme yaptığı iş yerine hizmet verecek iş yeri hekimi, iş güvenliği uzma-
nı ve diğer sağlık personelini, bu konuda ayrıca bilgilendirir.
b) İş yerinde çalışanlar arasından görevlendirme yapılması durumunda, iş yeri
hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer sağlık personeli ile İSG-KATİP sistemin-
deki örneğine uygun sözleşme veya görevlendirme belgesi düzenlenir ve
karşılıklı olarak en geç beş gün içerisinde sistem üzerinden onaylanır. İSG-
KATİP sistemi üzerinden onaylanan sözleşmenin bir nüshası işveren tarafın-
dan, biri sözleşme veya görevlendirme yapılan kişiler tarafından saklanır.
c) Kamu kurum ve kuruluşlarına ait iş yerlerinde çalışanlar arasından görev-
lendirme yapılması durumunda en geç beş gün içerisinde İSG-KATİP’teki
örneğine uygun görevlendirme belgesi düzenlenir ve sistem üzerinden il-
gili kişiler tarafından onaylanır. Görevlendirmenin farklı bir kamu kurum
ve kuruluşuna ait iş yerlerine yapılması hâlinde düzenlenen görevlendirme
belgesinin görevlendirilen kişiler tarafından da sistem üzerinden onaylan-
ması gerekmektedir. İSG-KATİP üzerinden onaylanan görevlendirme bel-
gesinin bir nüshası kurum tarafından, bir nüshası da görevlendirme yapı-
lan kişiler tarafından saklanır.
İş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi veya diğer sağlık personeli belgesi olan işve-
renin; iş yerindeki iş yeri hekimliği, iş güvenliği uzmanlığı veya diğer sağlık perso-
neli görevini kendisinin üstlenmesi durumunda, İSG-KATİP’teki örneğine uygun
taahhütname işveren tarafından en geç beş gün içinde düzenlenerek onaylanır.
Kamu kurum ve kuruluşlarına ait iş yerlerinde OSGB’lerden hizmet alınması

hâlinde; İSG-KATİP’teki örneğine uygun sözleşme düzenlenir ve karşılıklı ola-
rak en geç beş gün içerisinde sistem üzerinden onaylanır. İSG-KATİP üzerinden
onaylanan sözleşme nüshalarından biri kurum tarafından, biri OSGB’ler tarafın-
dan saklanır. OSGB’den hizmet alınması durumunda görevlendirilecek iş yeri he-
kimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli bu konuda ayrıca bilgilendirilir.
Eğitim alan kişilerin ondan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş
yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini üstlenebilmesi için İSG-KATİP’teki
örneğine uygun taahhütnamenin ilgili kişilerce en geç beş gün içinde onaylanma-
sı gereklidir. Bu görevin üstlenilmesinde Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas
alınır. Buna göre iş yeri işvereni veya iş yerinde tam süreli hizmet akdi ile çalışan
işveren vekili, tüzel kişiliğe sahip işletmelere ait iş yerlerinde temsile yetkili işin
ve iş yerinin yönetiminde görev alan ve tam süreli hizmet akdi ile çalışan işveren
vekili, kamu kurum ve kuruluşlarında ise iş yerinin yönetiminde görev alan ve iş
yerinde düzenli bulunan yönetici veya yardımcısı olunması şarttır.
Sözleşme veya görevlendirilmeleri Genel Müdürlükçe onaylanmayan iş yeri
hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu-
nu kapsamındaki görevlerine başlatılamaz ve yetkilerini kullanamazlar.
İş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık personeline, iş sağlığı ve gü-
venliği ile ilgili çalışmaları yaptığı süre içinde başka görev verilemez.
Bu maddede belirtilen sözleşme veya görevlendirme belgeleri ile bu belgele-
rin fesih veya başka bir nedenle geçerliliğini yitirmesi hâlinde durum çalışanlar
arasından iş yerinde görevlendirme yapılmış olması hâlinde işveren tarafından; iş
yeri dışından hizmet alınmış olması hâlinde OSGB tarafından beş iş günü içinde
Genel Müdürlüğe İSG-KATİP üzerinden bildirilir.
İSGB ve OSGB’lerde görevlendirme zorunluluğu bulunanların görevlerinden
ayrılması durumunda yerine 30 gün içerisinde aranan niteliklere sahip personel
görevlendirilir ve Genel Müdürlüğe bildirilir.
OSGB’lerce iş yerlerine sunulan her türlü iş sağlığı ve güvenliği hizmeti için
İSG-KATİP sistemi üzerinden sözleşme yapılması gerekmektedir.
İş Birliği ve Koordinasyon
İSGB veya OSGB personeli, görevlerinin yürütümünde ve iş sağlığı ve güvenliği
mevzuatında öngörülen tedbirlerin uygulanmasında iş birliği ve koordinasyon
içinde çalışır. İSGB veya OSGB’ler işverenle, iş yerinde çalışanlarla, çalışan tem-
silcileriyle ve bulunması hâlinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 22 nci mad-
desinde belirtilen iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla iş birliği içinde çalışır.
İşletme içinden veya dışından iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendi-
rilenler arasında koordinasyon işveren tarafından sağlanır.
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin Başvuru İşlemleri

OSGB’ler yetki belgesi almak amacıyla e-devlet sistemi üzerinden başvuru yapar.
E-devlet sisteminin iki günden fazla çalışmadığı durumlarda doğrudan veya posta
yoluyla başvuru yapılabilir. Başvuru dosyasında aşağıda belirtilen ekler bulunur:
a) Ticari şirketler için tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicil Gazetesi ve imza
yetkisi olanları gösteren imza sirküleri.
b) Tam süreli görevlendirilen kişilerin iş sözleşmeleri veya görevlendirme bel-
geleri ile bu kişilere ait iş yeri hekimliği, iş güvenliği uzmanlığı, diğer sağlık
personeli belgeleri bu kişiler OSGB sahibi veya ortağı ise tam süreli çalışa-
caklarına dair taahhütname.
c) OSGB’nin sorumlu müdürünün kabul şerhli görevlendirme yazısı, bu kişi
şirket sahibi veya ortağı ise sorumlu müdürlük taahhütnamesi.
ç) Faaliyet gösterilecek yere ait olan yapı kullanma izin belgesi.
d) Faaliyet gösterilecek yere ait olan ve yetkili makamlarca verilen ada, pafta,
parsel bilgilerini gösteren numarataj veya adres tespit belgesi.
e) Faaliyet gösterilecek yere ait tapu senedi ile birlikte kira sözleşmesi veya
intifa hakkı belgesi.
f) Faaliyet gösterilecek yere ait olan ve bu Yönetmelikte belirtilen bütün bö-
lümlerin yer aldığı inşaat teknikeri, mimar veya inşaat mühendisi tarafın-
dan onaylanmış 1/100 ölçekli plan.
g) İlgili mevzuata göre faaliyet gösterilecek yerde yangına karşı gerekli ted-
birlerin alındığına ve bu yerde OSGB açılmasında sakınca olmadığına dair
yetkili merciler tarafından verilen belge.
ğ) Tapu kütüğünde mesken olarak kayıtlı bir gayrimenkulde OSGB’nin faali-
yet gösterebileceğine dair kat malikleri kurulunun oybirliğiyle aldığı karar
örneği.
Kamu kurum ve kuruluşları için, yalnızca birinci fıkranın (b), (c), (f) ve (g)
bentlerinde belirtilen belgeler istenir. Ancak mekân kamu kurumuna ait değilse
(a) bendi hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir.
Organize sanayi bölgelerinde kurulacak OSGB’ler için, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığının ilgili biriminden alınmış organize sanayi bölgesine sicil numarası
verildiğine dair yazı, müteşebbis heyeti veya genel kurulunca alınmış; ilgili adres-
te OSGB kurulmasına dair karar ile birinci fıkranın (a) ve (d) bentleri hariç diğer
bentlerde belirtilen belgeler istenir.
Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin Yetkilendirilmesi

OSGB tarafından yetki belgesi almak amacıyla yapılan başvuru İş Sağlığı ve Gü-
venliği Genel Müdürlüğü’nce en geç on iş günü içinde incelenir. 19/1/2013 tarihli
ve 28533 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektronik Tebligat Yönetmeliği çer-
çevesinde kayıtlı elektronik posta sistemi üzerinden yazılı olarak bildirilen eksik-
likler en geç kırk beş gün içinde tamamlanır. Herhangi bir eksikliği bulunmayan
başvurular için en geç yirmi iş günü içinde yerinde inceleme yapılır. Yerinde in-
celeme işlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için en fazla kırk beş
gün süre verilir. Belirlenen sürelerde eksiklikler giderilmezse dosya iade edilir ve
iadeden itibaren bir yıl boyunca yapılan başvurular, bir yılın tamamlanmasına
kadar askıya alınır.
OSGB’nin bu Yönetmelikte belirtilen şartları taşıması hâlinde, başvuru dosya-
sında bildirilen tam süreli çalışanlara ait Sosyal Güvenlik Kurumu işe giriş bildir-
gesinin Genel Müdürlüğe gönderilmesini takiben başvuru dosyasında belirtilen
adres ve unvana münhasıran, en geç on iş günü içerisinde İş Sağlığı ve Güvenliği
Genel Müdürlüğü’nce Ek-2’deki (Yönetmeliğin) örneğine uygun yetki belgesi dü-
zenlenir. Başka bir adreste şube açılması istendiği takdirde, aynı usul ve esaslar
dâhilinde işlem yapılır.
OSGB’ler yetki belgesi almadan veya süresi içerisinde vize işlemini tamamla-
madan bu Yönetmelik kapsamında belirtilen faaliyetleri yapamazlar.
OSGB’ler, aşağıda belirtilen hususlara uymak zorundadır.
a) Tabela ve basılı evrak, broşür, afiş ve diğer elektronik ortamlarda herhangi

bir amaçla kullanılan her türlü yazılı ve görsel dokümanda sadece yetki bel-
gesinde belirtilen isim ve unvan kullanılır.
b) OSGB’ler tarafından, Bakanlıkça hazırlanan örneğe uygun, kurum unvanı-
na göre hazırlanan ve boy/en oranı 2/3 olan tabela, OSGB’nin bulunduğu
binanın uygun bir kısmına veya girişine asılır. Aynı binada, İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce yetkilendirilen birden fazla kurum bulun-
ması durumunda, kullanılacak tabela için Genel Müdürlük onayı alınması
şartıyla, tüm unvanları gösteren tek bir tabela kullanılabilir. Bakanlık lo-
gosu, bu tabela haricinde hiçbir yazılı veya görsel doküman veya ortamda
kullanılamaz.
c) Özel kuruluşlar tarafından, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan isimler
ticari isim veya unvan olarak kullanılamaz.
OSGB tarafından başvuru dosyasında beyan edilen yerleşim planı, bina ve do-
nanımda Genel Müdürlük onayı alınmadan hiçbir şekilde değişiklik yapılamaz.
Bakanlıkça yetkilendirilen ve Toplum Sağlığı Merkezi Birim’lerinin (TSMB) iş
yeri hekimliği ve diğer sağlık personeli hizmetlerini 12 nci maddenin üçüncü fık-
rasında belirtilen şartları iş güvenliği uzmanı odası hariç yerine getirmeleri duru-
munda sunabilirler. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini vermek istedikleri takdir-
de 12 nci ve 16 ncı maddelerde (Yönetmeliğin) belirtilen şartları yerine getirirler.
Toplum sağlığı merkezlerinin yetkilendirilme ve denetimine ilişkin usul ve esaslar
Sağlık Bakanlığı ve Bakanlığın birlikte hazırlayacakları genelge ile belirlenir.
Onaylı defterin doldurulması, saklanması ve hukuki durumu nedir?

2
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında çalışanlara danışmanın ve onları
yönetime katmanın daha sağlıklı ve güvenli bir iş ortamı oluşturulması, isabetli
kararlar alınması, kararların uygulanmasında verilen sözlerin yerine getirilmesi,
güçlü iş birliği ve güven sağlanması gibi bir çok önemli yararları bulunmaktadır.
Birçok araştırmada iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi konusunda en
önemli sorumluluğun, riskleri oluşturan ve bu risklerle birlikte çalışma ortamın-
da bulunan işveren ve çalışanlara ait olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.
İșçiler arasından çalıșan temsilcisi seçilmesi, 6331 sayılı İș Sağlığı ve Güvenliği
Kanunu ile zorunlu kılınmıștır. İș yerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, sen-
dika temsilcileri çalıșan temsilcisi olarak da görev yapar.
Söz konusu Kanun’un “Çalıșan temsilcisi” bașlıklı 20. maddesine göre; ișveren,
çalıșanlar arasında yapılacak seçim ile çalıșan temsilcisi görevlendirmelidir.
Çalıșan temsilcisi, seçimle belirle durumda atama yoluyla görevlendirilir.
Kanun’a göre;
• 2 ile 50 arasında çalıșanı bulunan iș yerlerinde 1,
• 2001 ve üzeri çalıșanı bulunan iș yerlerinde 6 çalıșan temsilcisi görevlendi-
rilmelidir.
Birden fazla çalıșan temsilcisinin bulunması durumunda baș temsilci, çalıșan
temsilcileri arasında yapılacak seçimle tespit edilir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 20 nci maddesi ile 9/1/1985

tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Teşkilat ve Gö-
revleri Hakkında Kanunu’nun 2 nci ve 34 üncü maddelerine dayanılarak hazırla-
nan Çalıșan Temsilcisi belirlenmesi amacıyla 29.08.2013 tarihli Resmî Gazete’de
İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri ve Seçilme Usul
ve Esaslarına İlişkin Tebliğ yayınlanmıștır. Bu Tebliğ’e göre;
İşverenin Yükümlülüğü
İşveren; iş yerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde
bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında ya-
pılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla yeterli sayıda
çalışan temsilcisini görevlendirir.
• İşveren, çalışan temsilcisinin veya temsilcilerinin görevlerini yerine getire-
bilmeleri için gerekli imkânları sağlar.
• İşveren, iş yerinde yetkili sendika veya sendikalar bulunması hâlinde iş yeri
sendika temsilcisini çalışan temsilcisi olarak görevlendirir.
• Çalışan temsilcisinin seçilmesi veya atanması ile ilgili gerekli tüm iş ve iş-
lemler işveren tarafından yerine getirilir.
• İşveren seçim veya atama yoluyla görevlendirilen çalışan temsilcilerini iş
yerinde ilân eder.
Çalışan Temsilcisi Adaylarının Belirlenmesi

• Çalışan temsilcisinin, iş yerinde yetkili sendika bulunmaması hâlinde çalı-
şanlar arasından seçimle belirlenmesi esastır.
• Çalışan temsilcisinin seçimle belirlenmesi durumunda çalışan temsilcisi
aday başvurularının yapılması için yedi günden az olmamak üzere süre ta-
nınarak işveren tarafından işyerinde ilan edilir.
• İş yerinde çalışanların aday olabilmeleri için 6 ncı maddedeki kriterleri sağla-
maları esastır. Bu kriterleri taşımaları hâlinde aday olmaları engellenemez.
• Seçimlerin yapılmasına ilişkin iş ve işlemler için gerekli şartlar sağlanır ve
yeterli sayıda personel işveren tarafından görevlendirilir.
• Aday sayısı iş yerinde zorunlu çalışan temsilcisi sayısının üç katından fazla
olamaz. Fazla olması hâlinde çalışan temsilcisi adayları; öğrenim durumu,
iş yerindeki deneyim süresi ve yaş kriterleri esas alınarak ikinci fıkrada be-
lirtilen sürenin bitiminden itibaren en fazla üç gün içinde işveren tarafın-
dan ilan edilir.
Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri

• Bir çalışanın çalışan temsilcisi olabilmesi için aşağıdaki niteliklere sahip ol-
ması zorunludur:
• İş yerinin tam süreli daimi çalışanı olması,
• En az 3 yıllık iş deneyiminin bulunması,
• En az ortaokul düzeyinde öğrenim görmüş olması.
• Belirli süreli veya geçici işlerde (a) ve (b) bentleri, iş yerinde 3 yıllık iş dene-
yimi bulunmayan çalışan veya aday bulunmaması halinde (b) bendi, çalı-
şanlar veya adaylar arasında yeterli eğitim düzeyine sahip kişi bulunmama-
sı hâlinde (c) bendi hükümleri uygulanmaz.
• Yetkili sendika temsilcisinin çalışan temsilcisi olarak görev yapması hâlinde
birinci fıkrada sayılan nitelikler aranmaz.
Çalışan Temsilcilerinin Seçilme veya Atanma Koşulları

• Seçim, iş yerindeki çalışanların en az yarıdan bir fazlasının katılacağı bir
oylamayla yapılır. Oylamanın gizli yapılması esastır. En fazla oy alan aday
veya adaylar çalışan temsilcisi veya temsilcileri olarak ilan edilir. Vardiya
usulü çalışılan iş yerlerinde ise seçimler tüm vardiyalarda çalışanların da oy
kullanmasına imkân verilecek şekilde düzenlenir.
• Oyların eşitliği durumunda çalışan temsilcisi; adayların öğrenim durumu,
iş yerindeki deneyim süresi ve benzeri kriterleri esas alınarak işverence be-
lirlenir. Seçim, sonuçları itibarıyla beş yıl geçerlidir.
• Çalışan temsilcisinin, herhangi bir nedenle görevinden ayrılması duru-
munda, daha önce yapılan seçim sonuçlarına göre en fazla oy alan sıradaki
aday atanır.
• İş yerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, iş yeri sendika temsilcileri
çalışan temsilcisi olarak görevlendirilir. Sendika temsilci sayısının zorunlu
çalışan temsilci sayısından az olması durumunda diğer çalışan temsilcisi
veya temsilcileri dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla işveren tarafın-
dan görevlendirilir. Sendika temsilci sayısının zorunlu çalışan temsilci sayı-
sından çok olması durumunda ise yetkili sendikanın önerisi doğrultusunda
çalışan temsilcileri işveren tarafından görevlendirilir.
• İş yerinde farklı statü hukukuna tabi çalışanların üye olduğu birden fazla
yetkili sendika bulunması hâlinde;
a. Bir çalışan temsilcisi görevlendirilecekse en çok üyeye sahip yetkili sen-
dika temsilcisi çalışan temsilcisi olarak atanır.
b. Birden fazla çalışan temsilcisi görevlendirilecekse aşağıda yer alan ör-
nekteki gibi hesaplanarak çalışan temsilcisi görevlendirilir.
c. Örnekte verilen hesaplama yöntemine göre üye sayılarında eşitlik du-
rumu olduğunda son kalan çalışan temsilcisi kura yöntemine başvuru-
larak belirlenir.
d. Örnek 2’de verilen hesaplama yönteminde tam sayılara göre temsilci
görevlendirmesi yapılır, atanması gereken diğer temsilci için kura yön-
temine başvurulur.
ÖRNEK 1 Toplam çalışan sayısı: 2000

22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu ve diğer (iş akdi/hizmet akdi/iş sözleşme-
si v.b.) çalışanların sayısı: 1100
Diğer (statü hukukuna bağlı) çalışanların sayısı: 900
Görevlendirilecek çalışan temsilcisi sayısı: 5
Yetkili sendika sayısı: 2
Formül:
Çalışan temsilcisi sayısı = (22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu ve diğer (iş
akdi/hizmet akdi/iş sözleşmesi vb.) çalışanların sayısı veya diğer (statü hukukuna
bağlı) çalışanların sayısı/Toplam çalışan sayısı) * Görevlendirilecek çalışan temsil-
cisi sayısı
Hesaplama:
A Sendikası (6356 sayılı Kanun’a göre yetkili) çalışan temsilci sayısı için;
(1100/2000) * 5 = 2,75 ≈ 3 Çalışan Temsilcisi
B Sendikası (4688 sayılı Kanun’a göre yetkili) çalışan temsilci sayısı için;
(900/2000) * 5 = 2,25 ≈ 2 Çalışan Temsilcisi
Toplam çalışan sayısı: 800 ÖRNEK 2

A sendikasına üye 500, B sendikasına üye 300 çalışan
Görevlendirilecek çalışan temsilcisi sayısı: 4
(Örnek 1’ deki hesaplama yöntemine göre belirlenmesi halinde)
A sendikası (500/800)*4=2,5 ( 2 Çalışan temsilcisi)
B sendikası (300/800)*4=1,5 (1 Çalışan temsilcisi)
Kalan 1 temsilci kura yöntemiyle belirlenir.
• İş yerinde yetkili sendika bulunmaması veya çalışanlar arasında aday olma-

ması durumunda işveren çalışanlar arasından dengeli dağılıma özen göste-
rerek 6 ncı maddenin birinci fıkrasındaki niteliklere uygun çalışan bulun-
ması hâlinde bunlar arasından atama yapar. Bu niteliklere uygun çalışan
bulunmayan iş yeri işverenleri ise çalışanlar arasından yeterli sayıda çalışan
temsilcisinin görev yapmasını sağlar.
• Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalı-
şan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenir. Oyların eşitliği duru-
munda, baş temsilci kura yöntemiyle belirlenir.
• İş yerindeki yetkili sendikanın yetkisini kaybetmesi veya bir başka sendika-
nın yetkili sendika olarak ilan edilmesi durumunda otuz günlük süre içe-
risinde işveren bu maddede belirtilen usullere göre çalışan temsilcisi veya
temsilcilerinin görev yapmasını sağlar.
Çalışan Temsilcisinin Yetki ve Yükümlülüğü

• Çalışan temsilcisi; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalış-
maları izleme, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynakla-
nan riskin azaltılması için tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve
benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkilidir.
• Görevini yürütmesi nedeniyle, çalışan temsilcisinin hakları kısıtlanamaz.
• Çalışan temsilcisi görevi gereği işverenin veya işyerinin mesleki sırları ile
gördüğü, öğrendiği hususları ve çalışanlara ait özel bilgileri gizli tutmakla
yükümlüdür.
Kayıt
Çalışan temsilci veya temsilcilerinin seçimi sonucunda, yapılan seçimi hangi ada-
yın ne kadar oyla kazandığı ile ilgili bir tutanak düzenlenir. Tutanağın işveren
veya vekili ve seçimde görevlendirilen çalışanlar tarafından imzalanması zorun-
ludur. Tutanaklar ile oylamaya katılanların imza listesi bir sonraki seçime kadar
iş yerinde saklanır.
Çalışan Temsilcisinin Eğitimi

Çalışan temsilcileri 15/5/2013 tarihli ve 28648 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yö-
netmeliğe göre iş sağlığı ve güvenliği konularında özel olarak eğitilir.
Çalışan temsilcilerine iş sağlığı ve güvenliği kurulu bulunan iş yerlerinde kurul
üyeleri ile birlikte iş sağlığı ve güvenliği konularında özel eğitim verilmesi sağla-
nabilir.
Özet olarak, çalışan temsilcisi:
• İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili bir görevdir. İş yerinde bulunması zorunludur.
• İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılır, bu çalışmaları izler, teklif-

lerde bulunur ve tedbir alınmasını ister.
• Bu görevini yürütmesi için işveren tarafından gerekli imkânlar sağlanmak
zorundadır ve görevini yürüttüğü için hiçbir hakkı kısıtlanamaz.
• Çalışanların temsilcisidir, işverenin değil. İşveren ve çalışan arasında bir
ara bulucu da değildir. Asıl amacı, çalışanların sağlık ve güvenliğinin ko-
runması ve bunun sürekli kılınmasıdır. İşverenin veya çalışanların isteği
doğrultusunda bu amacından hiçbir şekilde taviz veremez.
• İşveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda veya iş yerinde iş sağlığı
ve güvenliğini etkileyebilecek karar ve değişiklerde çalışanların görüşünü
almak ve katılımlarını sağlamak zorundadır. Bunu çalışan temsilcisi vasıta-
sıyla yapabileceği gibi, doğrudan çalışanlarla da yapabilir ancak doğrudan
çalışanların görüşünü alırken çalışan temsilcisini yok sayamaz, bunu ya-
parken de çalışan temsilcisinin önceden görüşünü almalı ve ona danışma-
lıdır.
• İşveren, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinin yetersiz olduğu durumlarda,
çalışan temsilcisinin teftiş sırasında iş müfettişlerine veya diğer zamanlarda
yetkili makamlara başvurması nedeniyle onun haklarını kısıtlayamaz.
• İş yeri çalışanları, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için çalışan temsilci-
si ile iş birliği yapmak, gördükleri eksiklikleri çalışan temsilcisine bildirmek
ve bu eksikliklerin giderilmesi için çalışan temsilcisi ile birlikte hareket
etmek zorundadır. Çalışan temsilcisi ise, kendisine bildirilen eksiklikle-
ri, işverenliğe bildirmek ve görevli olduğu kurullarda dile getirmekle yü-
kümlüdür (https://iscidunyasi.com/calisan-temsilcisi-kimdir-ve-gorevleri-
nelerdir/).
Şekil 7.3
Çalışan temsilcisi
seçimi bir iş
yerinde İSG
açısından önemli
süreçlerdendir.
Bir iş yerinde işveren kendi iş yerinde çalışan temsilcisi olabiliyor mu?

3
Özet
İşveren ve iş yeri kazalarının ve meslek hastalık- İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sağlayan ku-
1 larının önlenmesi için çok önemli organlardan 2 ruluşlardan olan ortak sağlık güvenlik birimi ve
birisi olan iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ku- mevzuat kapsamında belirli işyerlerinde kurul-
rullarının hangi iş yerlerinde kurulacağı ve bu ku- ması zorunlu olan iş yeri sağlık ve güvenlik birimi
rulların oluşumu, görev ve yetkileri, çalışma usul hakkında bilgi sahibi olmak
ve esasları gibi konuları açıklamak Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminin (OSGB) hu-
İş yerlerinde iş kazalarının ve meslek hastalık- kuki olarak tanımı; ‘Çalışma ve Sosyal Hizmetler
larının önlenmesi için gerekli bütün faaliyetleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş, İşyerlerine
kapsayan iş sağlığı ve güvenliği konusu işveren İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerini vermek üzere
ile çalışanların birlikte etkili ve sürekli iletişim kurulmuş, mevzuatın gerektirdiği fiziki ve tıbbi
katılımıyla yönetilebilecek bir yapıdadır. Huku- donanıma sahip, iş sağlığı ve güvenliği profesyo-
ken, işverenin kazaları önlemek için işçiyi gö- nellerinin (İşyeri Hekimi, İş Güvenliği Uzmanı
zetme borcu olduğu kadar, işçinin de işverenin ve Diğer Sağlık Personelinin) oluşturduğu özel
bu borcunu yerine getirebilmesine destek olma kuruluşlar” şeklinde olmaktadır. Ülkemizde 2009
zorunluluğu vardır. Aynı zamanda, işverenin yılından beri hayata geçirilen OSGB kuruluşları
sağlık ve güvenlik risklerini etkili bir biçimde işin tehlikesine göre, sanayi kuruluşlarında bir ya
yönetme sorumluluğu bulunduğu kadar çalı- da daha fazla iş yeri hekimi ve iş yeri güvenliği uz-
şanın da verilen eğitimleri alma, oluşturulan manı bulundurulması gerekmektedir. Bu nedenle
talimatları uygulama, alınan tedbirleri koruma firmaların çoğunluğu bu hizmeti özel kuruluş-
ve iş yerlerinde gördüğü tehlikeleri bildirerek lardan saat başı, haftalık ya da aylık periyotlarla
sürekli iyileşmeye katılım sağlama yükümlülü- ücret ödeyerek bünyelerine katmaktadır.
ğü vardır. Bu nedenle, sağlıklı ve güvenli iş yeri OSGB konusunda hizmet sunan özel kuruluş-
oluşturmada her iki tarafın karşılıklı iletişimi- lar bünyelerinde iş yeri hekimi, iş yeri güvenliği
nin sağlanacağı, değerlendirmede bulunabile- uzmanı ve diğer sağlık personeli çalıştırmak zo-
ceği, faaliyetlerini programlayabileceği, ortaya runluluğu vardır. Bu kişilerin sayısı ve yeterliliği
çıkan problemlere çözüm bulabileceği ve başarı ile ilgili tüm durumlar yönetmeliklerde bildi-
seviyelerini gözden geçirebileceği bir ortam ve rilmektedir. Buna göre en az bir iş yeri hekimi,
zemin oluşturulması gerekmektedir. Bu amaçla en az bir iş güvenliği uzmanı ve en az bir diğer
iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurullarının sağlık personelinin bulundurulması zorunludur.
oluşturulması esasdır. Bu bölümde bu kurul- Bunun yanı sıra tüm birimlerin işleyişinden so-
ların nitelikleri, hangi iş yerlerinde kurulacağı rumlu olan ve Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler
ve bu kurulların oluşumu, çalışma yöntemleri, Bakanlığına gerekli bilgileri verebilecek olan bir
görev, yetki ve yükümlülüklerinin neler olduğu sorumlu müdürün de bulunması gerekmektedir.
mevzuat kapsamında detaylı bir şekilde ele alın- Tüm bu personelleri sağlayan kuruluşlar gerekli
mıştır. Ayrıca bu bölümde, ülkemizde ve Avrupa izinleri almakta ve sektörde yer almaktadır. Bu
Birliğinde iş sağlığı ve güvenliği kurullarının ko- bölümde OSGB’ler hakkında detaylı bilgiler ve-
numu ve gelişimine kısaca değinilmiştir. rilmeye çalışılmıştır. İş yerlerinde iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla
işverenin iş sağlığı ve güvenliği birimleri oluştur-
makla yükümlüdür. İşyeri sağlık ve güvenlik bi-
rimi, en az bir iş yeri hekimi ile iş yerinin tehlike
sınıfına uygun belgeye sahip en az bir iş güvenliği
uzmanının görevlendirilmesi ile oluşturulur. Bu
birimde işveren diğer sağlık personeli de görev-
lendirebilir. Bu bölümde, iş yeri sağlık ve güvenlik
birimi ile konular detaylı olarak verilmiştir.
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetimine

3 büyük katkısı olan iş sağlığı ve güvenliği çalışan
temsilcisinin nitelikleri ve seçilme usul ve esasla-
rını sıralamak
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında
çalışanlara danışmanın ve onları yönetime kat-
manın daha sağlıklı ve güvenli bir iş ortamı oluş-
turulması, isabetli kararlar alınması, kararların
uygulanması açısından önemli sonuçları vardır.
Bu sava katkıda bulunmak ve etkin bir iş sağlı-
ğı ve güvenliği uygulamasına yönelik çalışanlar
arasından çalıșan temsilcisi seçilmesi, 6331 sa-
yılı İș Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile zorunlu
kılınmıștır. İș yerinde yetkili sendika bulunması
hâlinde, sendika temsilcileri çalıșan temsilcisi
olarak da görev yapabilmesi bu Kanun’la hüküm
altına alınmıştır. Bu bölümde, iş sağlığı ve gü-
venliği ile ilgili çalışan temsilcisinin nitelikleri
ve seçilme usul ve esasları mevzuat kapsamında
detaylı olarak verilmiştir.
1. “İş sağlığı ve güvenliği ……………. başlıca rolü 6. Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi böl-
çalışanların çalışma koşullarını iyileştirmek ve onların geleri ile 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret
sağlığını korumaktır.” Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından,
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak
hangisi doğru şekilde tamamlar? üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan
a. Kurullarının ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yet-
b. Yönetiminin kilendirilen birime ne ad verilir?
c. Mühendisinin a. Ortak Sağlık Güvenlik Birimi
d. Hekiminin b. İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi
e. Hemşiresinin c. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu
d. İş Sağlığı ve Güvenliği Danışma Kurulu
2. İlk iş sağlığı ve güvenliği kurulu, kaç yılında e. İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belirleme Kurulu
İngiltere’de “South Metropolitan Gas Company” şirke-
tinde gönüllü bir jüri şeklinde kurulmuştur? 7. İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından
a. 1892 yapılan tespit ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer
b. 1912 hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl
c. 1921 iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her işyeri için tek olan
d. 1934 dökümana ne ad verilir?
e. 1977 a. Onaylı defter
b. İşbaşı notları
3. “işverenler, işçiler ya da temsilcileri ile işçi sağlığı c. İş güvenliği dokümanı
ve güvenliği konularında istişarede bulunacaklar ve bu d. Kaza soruşturma tutanağı
konularda onların görüşlerini alacaklardır” hangi mev- e. Malzeme bilgi dokümanı
zuat hükmü ile düzenlenmiştir?
a. 89/391 sayılı Avrupa Birliği Çerçeve Direktifi 8. İş yeri sağlık ve güvenlik biriminde bulunması ge-
b. ILO 155 No’lu sözleşme reken muayene odası en az kaç metrekare olmalıdır?
c. ILO 187 No’lu sözleşme a. 8
d. 1475 sayılı İş Kanunu b. 10
e. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu c. 12
d. 15
4. İş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma zorunlulu- e. 50
ğu ilk olarak hangi mevzuatla yükümlü kılınmıştır?
a. 4857 sayılı İş Kanunu 9. Çalışan sayısına göre seçilmesi gereken çalışan temsil-
b. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun ci sayısı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
c. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yö- a. 1 ile 10 arasında çalıșanı bulunan iș yerlerinde 1
netmelik b. 2 ile 50 arasında çalıșanı bulunan iș yerlerinde 1
d. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu c. 101 ile 500 arasında çalıșanı bulunan iș yerle-
e. Anayasa rinde 3
d. 501 ile 1000 arasında çalıșanı bulunan iș yerle-
5. 50 çalışandan az personeli bulunan “Tehlikeli” ve rinde 4
“Çok Tehlikeli” sınıfta yer alan tüm işyerlerinde hangi e. 1001 ile 2000 arasında çalıșanı bulunan iș yerle-
tarihten itibaren iş güvenliği uzmanı bulundurması zo- rinde 5
runlu kılınmıştır?
a. 2003 10. “X sendikası”na 500 ve “Y sendikası”na üye 300 ça-
b. 2014 lışanı olan bir işletmede Y sendikasına düşen çalışan
c. 2012 temsilcisi sayısı aşağıdakilerden hangisidir?
d. 2013 a. 1
e. 2017 b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
Okuma Parçası
“Ağır ve tehlikeli işler” uygulaması sürüyor mu? sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 4857 sayılı İş
2013 yılında ilgili yönetmelik kaldırılmasına rağmen, Kanunu‘nun mesleksel sağlık ve güvenlik ile ilgili tüm
ağır ve tehlikeli işler raporu gündelik uygulamada hâlâ maddeleri kaldırıldı. Kaldırılan maddelerdeki hüküm-
yer yer ve yanlış yorumlarla karşımıza çıkıyor. lerden biri de “ağır ve tehlikeli işler” ifadesiydi. İş Sağ-
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenli Kanunu çıkmadan lığı ve Güvenliği Kanunu artık işleri ve işyerlerini az
önce mesleksel sağlık ve güvenlikle ilgili mevzuatın tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli olmak üzere üçe ayır-
yasal dayanağı 4857 sayılı İş Kanunu‘nın konuyla ilgili maktaydı. Bunların muayene periyotları ise, ilgili mev-
maddeleriydi. Söz konusu maddelere dayanılarak çıka- zuatta, sırasıyla, 5-3-1 yılda bir olarak düzenlemektey-
rılan yönetmelikler de bu alandaki kimi uygulamaları di. Bu yüzden, artık ihtiyaç kalmadığından, Ağır ve
daha ayrıntılı tanımlamaktaydı. “Ağır ve tehlikeli işler” Tehlikeli İşler Yönetmeliği 2013 yılında yürürlükten
ifadesi bu kanunda geçmekteydi ve konunun ayrıntı- kaldırıldı. Tehlike sınıfları, kadın ve genç ile çocuk iş-
ları 2004 yılında Resmî Gazete’de yayınlanan Ağır ve çilerin çalıştırılmasına ilişkin esaslar ise ayrı ve özgün
Tehlikeli İşler Yönetmeliği‘nde ele alınmaktaydı. bir mevzuatla tanımlandı.
Yönetmelik “hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sa- Buna rağmen, yaklaşık 10 yıl boyunca uygulamalara
yılacağına, kadınlarla 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yön verdiği için, “ağır ve tehlikeli iş” ifadesi hem uzun
yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit ağır ve teh- süre gündelik konuşmada, hem de uygulamada yerini
likeli işlerde çalıştırılabileceklerine ilişkin hükümleri” korudu. Bunun kanımca en büyük nedeni ise, eskiden
belirlemekteydi. de yılda bir muayene edilen işlerin, yeni uygulama ile
Yönetmeliğin pratikte dört önemli faydası vardı. Birin- de aynı kaldığına inanılmasıydı.
cisi, hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağına Bu tam olarak doğru değil. Örneğin, “demir tel ve çu-
dair bir liste içeriyordu. İkincisi, bu işlerin hangisinde buktan malzeme imalatı işleri (Çivi, zincir, vida vb.
kadın ya da genç işçilerin çalıştırılabileceğini belirti- gibi)” ilgili yönetmelikte ağır ve tehlikeli iş sayılmakta
yordu. Üçüncüsü, hangi işçilerin, hangi sıklıkta sağlık ve muayenelerin en az yılda bir tekrarlanması isten-
raporu almaları gerektiğini tanımlıyordu. Dördüncü- mekteydi. Oysa, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile ge-
sü, muayenelerin yapılacağı formu veriyordu. len güncel uygulamada aynı işler “tehlikeli” sayılmakta
Yönetmeliğin konuyla ilgili kritik maddesi ise şöyleydi: ve sağlık muayenelerinin en az 3 yılda bir tekrarlanma-
“Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacak işçiler (kadınlar sı istenmektedir.
dahil) ile 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitir- Örnekler çoğaltılabilir. Ancak, özetle şunu söyleyebi-
memiş genç işçilerin işe girişlerinde, işin niteliğine ve liriz ki, “ağır ve tehlikeli iş ya da işyeri” tanımı üzeri-
şartlarına göre bedence bu işlere elverişli ve dayanıklı ne kurulan sistem uygulamadan kaldırılmıştır. Yeni ve
olduklarının fizik muayene ve gerektiğinde laboratuvar halen uygulanan sistem ise “az tehlikeli-tehlikeli-çok
bulgularına dayanılarak hazırlanan hekim raporu ile tehlikeli iş ya da işyeri” üzerine kuruludur. Bu yüzden,
belirlenmesi zorunludur. İşin devamı süresince de bu muayene periyotları, kadın ve genç işçilerin sağlık ra-
işlerde çalıştırılmalarında bir sakınca olmadığının 16 porları, gece çalışma, muayene formu gibi konular
yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçi- yürürlükteki yeni mevzuat üzerinden yürütülmelidir.
ler için en az 6 ayda bir, diğerleri için de en az yılda bir Sağlık raporlarında “ağır ve tehlikeli işlerde çalışabilir
defa hekim raporu ile tespiti zorunludur. Bu raporlar / çalışamaz” türünden ifadelerin ise yasal karşılığı yok-
işyeri hekimi, (Değişik ibare:R.G-7/3/2010-27514) iş- tur ve yanlıştır.
yeri sağlık ve güvenlik birimi, ortak sağlık ve güvenlik
birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadı- Kaynak: http://www.meslekhastaligi.net/agir-ve-
ğı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kuru- tehlikeli-isler-uygulamasi-suruyor-mu/
mu, Sağlık Ocağı (Ek ibare:R.G-7/3/2010-27514) veya
24/11/2004 tarihli ve 5258 sayılı Aile Hekimliği Pilot
Uygulaması Hakkında Kanun gereği sağlık ocağının
kaldırıldığı yerlerde aile hekimi, Hükümet veya beledi-
ye hekimleri tarafından verilir.”
Ancak, 2012 yılında yayınlanıp yürürlüğe giren 6331
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Sıra Sizde 1
(İSG) Kurulu’ konusunu yeniden gözden geçi- İşverenlerin; iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili tedbir alma-
riniz. ması, ilgili organizasyonu yapmaması, gerekli araç ve
2. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği gereçleri sağlamaması, sağlık ve güvenlik tedbirlerini
(İSG) Kurulu’ konusunu yeniden gözden geçi- değişen şartlara uygun hâle getirmemesi ve mevcut
riniz. durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmaması, bu
3. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği hususların yanı sıra iş yerinde alınan iş sağlığı ve gü-
(İSG) Kurulu’ konusunu yeniden gözden geçi- venliği tedbirlerini izlememesi, denetlememesi ve uy-
riniz. gunsuzlukları gidermemesi de işletmelerin tehlike sınıf-
4. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği ları ve çalışan sayıları da göz önünde bulundurularak
(İSG) Kurulu’ konusunu yeniden gözden geçi- 3.825TL ile 11.475TL aralığında para cezası almalarına
riniz. sebep olmaktadır. Yine işverenler, bulundukları tehlike
5. b Yanıtınız yanlış ise ‘Ortak Sağlık ve Güvenlik sınıfına göre yasal zorunluluğu bulunmasına rağmen,
Birimi, İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi’ konu- iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi
sunu yeniden gözden geçiriniz. yapmamış ise 9.574TL ile 28.722TL idari para cezası ile
6. a Yanıtınız yanlış ise ‘Ortak Sağlık ve Güvenlik karşılaşıyor. 10 ve üzerinde çalışanı bulunan işletmeler
Birimi, İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi’ konu- iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekiminin yanı sıra diğer
sunu yeniden gözden geçiriniz. sağlık personeli görevlendirmesi yapmakla da yüküm-
7. a Yanıtınız yanlış ise ‘Ortak Sağlık ve Güvenlik lüdürler. Görevlendirme yapılmaması hâlinde 9.568TL
Birimi, İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi’ konu- ile 14.352TL ceza, diğer sağlık personeli (iş yeri hem-
sunu yeniden gözden geçiriniz. şiresi) bulunmaması kaynaklı işletmeleri zor durumda
8. c Yanıtınız yanlış ise ‘Ortak Sağlık ve Güvenlik bırakabiliyor.
Birimi, İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi’ konu- İşverenler; İSG hizmetleri için görevlendirdikleri kişi
sunu yeniden gözden geçiriniz. veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini
9. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Çalı- yerine getirmeleri amacıyla araç-gereç-mekân sağla-
şan Temsilcisi’ konusunu yeniden gözden geçi- maması, İSG hizmetlerini yürütenler arasında koordi-
riniz. nasyonu sağlamaması, görevlendirilen kişileri, hizmet
10. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Çalı- alınan kuruluşları, başka iş yerlerinden gelen çalışan-
şan Temsilcisi’ konusunu yeniden gözden geçi- ları ve bunların işverenlerini İSG riskleri konusunda
riniz. bilgilendirmemesi durumunda çalışan sayısı ve tehlike
sınıfı unsurları göz önünde bulundurularak 2.809TL
ile 8.607TL aralığında, görevlendirdikleri kişi veya hiz-
met aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve
güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak
bildirilen tedbirleri yerine getirmemesi durumunda ise
yine aynı koşullar göz önünde bulundurularak her bir
tedbir için ayrı ayrı 1.911TL ile 5.733TL aralığında ida-
ri para cezasına çarptırılmaktadır.
İşverenler; iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimlerinin
yetkilerini kısıtlaması durumunda ise çalışan sayısı ve iş
yeri tehlike sınıfı gözetilerek, iş yeri hekimi ve iş güven-
liği uzmanı ayrı ayrı değerlendirilmek üzere 2.869TL ile
8.607TL para cezası ile karşılaşabilmektedir. İşverenler,
çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini
sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve
güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya
yaptırmakla yükümlüdürler. Risk Değerlendirmesi
yapmayan veya yaptırmayan işverenler tespit edilmesi manının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygu-
hâlinde 5.742TL ile 17.226TL aralığında ceza ile karşı lanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya
karşıya kalacakları gibi, eksikliğin devam ettiği her ay çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde
başına bu rakamlar artarak 8.615TL ile 25.845TL aralı- ve düzenli aralıklarla tekrarlanır. Bu yükümlülük yeri-
ğında ceza ödemek durumunda kalacaktır. ne getirilmediğinde her personel başına 774TL gibi bir
Acil durumlar kapsamında cezalara değinecek olursak, cezai işlem uygulanmasına sebep olmaktadır. Kaynak:
acil durumları belirlememek, acil durumlar için tedbir https://www.isimizguven.com/6331-sayili-is-sagligi-
almamak, acil durum planlarını hazırlamamak, destek ve-guvenligi-kanununa-gore-2019-yilinda-uygulanaca
elemanı görevlendirmemek, araç gereç sağlamamak, k-idari-para-cezalari/
acil durumlarda iş yeri dışındaki kuruluşlar irtiba-
tı sağlayacak düzenlemeyi yapmamak, ciddi ve yakın Sıra Sizde 2
tehlike durumunda; çalışanların işi bırakarak güvenli İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş yerlerinde iş sağlı-
yere gitmelerini sağlamamak, zorunluluk olmadıkça, ğı ve güvenliği kültürünü geliştirmek ve iş kazalarını
gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendiri- önlemek amacıyla birçok yenilik getirmiştir bu yeni-
lenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmele- liklerden biri de tüm iş yerlerinde iş güvenliği uzmanı
rini istemek, müdahalede bulunan çalışanları yaptık- ve iş yeri hekimi görevlendirme yükümlülüğüdür. Tüm
ları müdahaleden dolayı sorumlu tutmak 6331 Sayılı iş yerlerinde iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi gö-
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca işletmelerin revlendirme yükümlülüğü ile işveren ile iş güvenliği
tehlike sınıfları ve çalışan sayıları göz önünde bulun- uzmanı ve iş yeri hekimi arasında hukuki ve maddi an-
durularak 1.911TL başlamak üzere 5.733TL arasında lamda iletişim problemini beraberinde getirmiştir. Bu
işletmelere para cezası olarak yansımaktadır. problemi çözmek adına 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güven-
İşletmede meydana gelen iş kazalarının ve meslek liği Kanunu 6. maddesinde; “İşveren görevlendirdikleri
hastalıklarının kaydını tutmamak, gerekli inceleme- kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından
leri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenlememek, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan
iş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölü- ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir.[2]”
me neden olmadığı hâlde iş yeri ya da iş ekipmanının hükmünü getirmiştir. Söz konusu hüküm İş Sağlığı
zarara uğramasına yol açan veya çalışan, iş yeri ya da ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinde belirtilen iş
iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayla- sağlığı ve güvenliği tespit ve öneri defteri, onaylı defter
rı inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenlememek gibi isimlerle anılan bir defter ile somutlaştırılmıştır.
2.869TL ile 8.607TL, iş kazalarını ve meslek hastalıkla- Söz konusu yönetmelikte onaylı defter şu şekilde ta-
rını 3 iş günü içinde SGK’ ye bildirmemek ise 3.825TL nımlanmıştır;
ile 11.475TL aralığında cezai işlem uygulanmasına se- “Onaylı defter: İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı
bebiyet verecektir. tarafından yapılan tespit ve tavsiyeler ile gerekli görü-
Çalışanlara sağlık gözetiminin yaptırılmaması tehlikeli len diğer hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları
ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacaklar için bir asıl iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her iş yeri için
sağlık raporu alınmaması her bir çalışan için 1.911TL tek olan defteri,[3]”
idari para cezasına tekabül etmektedir. Yine iş yerinde Söz konusu tanıma göre öneri defterinin unsurları
karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyu- şunlardır;
cu ve önleyici tedbirler, kendileri ile ilgili yasal hak ve Sadece iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı doldurur;
sorumluluklar, ilk yardım, olağan dışı durumlar, afet- İş yerinde görevli iş yeri hekimi veya iş güvenliği uzma-
ler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda nı dışında kimse tespit ve öneri yazamaz.
görevlendirilen kişiler konusunda işveren tarafından, Tespit tavsiye ve gerekli diğer hususlar yazılır;
çalışan ve çalışan temsilcilerine bilgilendirme yapılma- Seri numaralı olur; sayfalarında seri numara olmasının
ması durumunda her çalışan için 1.911TL’lik idari para amacı, sayfa çıkartılmasının önüne geçilmesi ve sayfa
cezasına neden olmaktadır. çıkarılmışsa ispatının kolay olmasıdır.
İşverenlerin en önemli görevlerinden bir tanesi de ça- Sayfaları bir asıl 2 kopya şeklinde olmalıdır; asıl sayfa
lışanların iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitilmesi iş yerinde kalır kopya sayfaları iş güvenliği uzmanı ve
ve bilgilendirilmelidir. Bu eğitim özellikle; işe başlama- iş yeri hekimi veya osgb muhafaza eder.
dan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekip- Her iş yeri için tek; iş yerine özgüdür ve bir iş yeri için
bir tanedir, bir işverenin başka iş yeri de varsa orası hekimini ilgilendirmiyorsa imza atmasına gerek yok-
içinde bir adet öneri defteri temin edilmelidir. tur olmalıdır. Aynı maddenin devamında ise “Defterin
Onaylı Defterin Doldurulması imzalanması ve düzenli tutulmasından işveren sorum-
Onaylı defterin kullanımı ile ilgili hususlar İş Sağlığı ve ludur.” denilmek suretiyle imzaların takibi yükümlülü-
Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği 7. maddesinde be- ğünü işveren vermiş olup iş güvenliği uzmanları ve iş
lirtilmiştir söz konusu maddeye göre onaylı defter ilk yeri hekimlerinin yaptıkları tespitlere karşı işverenin
önce iş yerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu imzadan imtina etmesi hususunun önüne geçilmeye
İl Müdürlükleri, Genel Müdürlük veya noter tarafın- çalışılmıştır.
dan her sayfası mühürlenerek onaylanmalıdır burada İş güvenliği uzmanlarını ve iş yeri hekimlerini koruyan
uygulamada defterin onaylatılması için en ucuz ve bir diğer husus ise her sayfanın üç nüsha düzenlenmesi
kolay yol olan Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri ve iş güvenliği uzmanlarının ve iş yeri hekimlerinin bir
tarafından onaylama yolu seçilmektedir. Onaylı defteri nüshayı alabilmesidir bu durumda iş güvenliği uzmanı
yukarıda da değinildiği gibi sadece iş yerinde görevli veya iş yeri hekimi aleyhine açılacak davalarda uzman
iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi doldurabilir. Def- ve hekim kendisini daha kolay savunabilecektir. Asıl
tere yazılabilecek hususlar ise İş Sağlığı ve Güvenliği nüshayı saklama yükümlülüğü ise işverene verilmiştir.
Hizmetleri Yönetmeliğinde, İş Güvenliği Uzmanları- Onaylı defterlerinin saklanması hususunda yönetme-
nın Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında liğin 13. maddesi OSGB’de görevli iş güvenliği uzma-
Yönetmelik’te ve İşyeri Hekimi Ve Diğer Sağlık Perso- nı ve iş yeri hekimleri için bir istisna getirmiştir buna
nelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hak- göre; “OSGB’lerce görevlendirilen iş yeri hekimi ve iş
kında Yönetmelik’te belirtilmiştir buna göre deftere; güvenliği uzmanı tarafından saklanması gereken onay-
Tespit edilen hususlar, tavsiyeler ve gerekli görülen di- lı defter suretleri, OSGB arşivinde tutulur ve istenmesi
ğer hususlar, hâlinde denetime yetkili memurlara gösterilir.[4]” de-
İş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimlerinin birlikte nilmiştir. Aynı fıkranın devamında “kendilerinden ta-
yaptığı çalışmalar, lep edilmese dahi, sözleşme süresi sonunda bütün kayıt
İş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimin yaptığı rehberlik ve dosyalar OSGB’lerce işverene teslim edilir.” denil-
faaliyetleri, miştir fakat burada OSGB’leri İş Güvenliği Uzmanla-
Risk değerlendirmesi çalışmaları, rını ve İşyeri Hekimlerini hukuki olarak koruyucu ni-
Çalışma ortamı gözetimi, telikteki onaylı defter suretlerinin sözleşme bitiminde
Eğitim, bilgilendirme ve kayıt faaliyetleri, neden işverene iade edileceği anlaşılamamaktadır.
Sağlık gözetimi faaliyetleri yazılmalıdır. Tespit ve Öneri Defterinin Hukuki Durumu
Yazılan hususlar işverene tebliği gibi sayılacağından Bilindiği üzere ülkemizde yaşanan iş kazaları ile ilgili
açık ve anlaşılır şekilde olması gerekir, “iş yeri uygun kimi ceza davalarında iş güvenliği uzmanları ve iş yeri
değildir”, “iş yerinde iş güvenliği yoktur” gibi ibareler iş hekimleri sanık sandalyesine oturtulmaktadırlar. Bu
güvenliği konusunda uzman olmayan işverene yeterli durum da iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimleri-
bilgi ve açıklık sağlamayacağından tebliğ yapılmamış nin kendilerini daha fazla koruma gereksinimi duyma-
gibi sayılabilir. Ayrıca yazılan hususlar ile ilgili kanıt larına yol açmaktadır. 6331 sayılı İş Güvenliği Kanunu
niteliğinde veya açıklayıcı nitelikteki resimler, görsel- ve ilgili yönetmeliklerde İş güvenliği uzmanlarının ve
ler vs. sayfa ekine konulabilir burada dikkat edilmesi iş yeri hekimlerinin işyerinde tespit ettikleri noksan
gereken husus sayfa ekine resim vs. konulacaksa defter hususlar ile ilgili yapması gerekenleri belirtmiştir buna
sayfasında atıf yapılmalı ve deftere yazılması gerekli göre ikili bir ayrım yapmak mümkündür;
hususlar başka bir sayfaya yazılıp deftere hiç yazmadan Alınması gerekli tedbir acil durdurma gerektiren veya
sayfa eki yapılmamalıdır bu durumlar defterin kanıt yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati
olma ve işverene bildirim yapılmış olma unsurlarını tehlike arz edenler durumlardan biriyse;
zayıflatmaktadır. İş güvenliği uzmanı veya iş yeri hekimi tespitini ve
Yönetmeliğin 7. maddesinin 4. fıkrasında ise onaylı alınması gerekli tedbiri tespit ve öneri defterine yaza-
defterin sayfaları yapılan tespite göre iş güvenliği uz- cak ve işverene makul bir süre verecektir burada makul
manı, iş yeri hekimi ile işveren tarafından birlikte veya süre tehlikenin aciliyeti ve alınacak önlemin büyüklü-
ayrı ayrı imzalanır denilmektedir buradan çıkarılacak ğü, maliyeti vs. unsurlara bağlıdır ve her durum için
sonuç yapılan tespit iş güvenliği uzmanını veya iş yeri ayrı belirlenmelidir.
Verilen makul sürede tedbir hiç alınmamış veya yeteri lışma ve İş Kurumuna bildirim yapılması durumunda
kadar alınmamışsa iş yerinin bağlı bulunduğu çalışma da Çalışma ve İş Kurumunun veya Çalışma ve Sosyal
ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirimde Hizmetler Bakanlığının bizzat önlemi alması yüküm-
bulunacaktır. lülüğü bulunmamaktadır ancak işverene önlem alması
Alınması gerekli tedbir acil durdurma gerektiren veya için idari yaptırımda bulunabilirler. Bu durumdan da
yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati anlaşılacağı gibi iş yerinde bir önlem alınacaksa bu
tehlike arz edenler durumlardan biri değilse; önlemi işveren almalıdır ve işverene önlem alması yö-
İş güvenliği uzmanı veya iş yeri hekiminin tespitini ve nünde yapılan bildirimler artık iş güvenliği uzmanı ve
alınması gerekli tedbiri tespit ve öneri defterine yazıl- iş yeri hekiminin kaza ile ilgili illiyet bağını kesmekte-
ması yeterlidir. dir çünkü araya işverenin iradesi girmektedir. Bu du-
Alınması gerekli tedbir acil durdurma gerektiren veya rumda da yukarıda bahsedilen Yargıtay kararından da
yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati anlaşılacağı gibi iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi
tehlike arz edenler durumlardan biri olup da iş güven- eğer öneri defterine noksanlığı usulüne uygun şekilde
liği uzmanı veya iş yeri hekimi tespitini ve alınması yazmışsa sorumluluğu bulunmamaktadır.
gerekli tedbiri tespit ve öneri defterine yazmış fakat iş Bu konu ile ilgili bir diğer Yargıtay kararında ise özet-
yerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumuna bildi- le çalışanların üzerinden vinç ile malzeme geçirilirken
rimde bulunmamışsa uzman ve hekimin sorumluluğu vincin devrilmesi sonucu malzemelerin aşağıdaki ça-
ile ilgili tartışmalar bulunmaktadır söz konusu durum- lışanları ezerek öldürmesi ile sonuçlanan kazada; iş
la ilgili Yargıtay 12. Ceza Dairesinin 2015/2717 Esas ve güvenliği uzmanını vinçle yapılan tehlikeli çalışmada
2016/489 Karar sayılı kararında; malzeme hareket ettirilirken aşağıda işçilerin çalışma-
“Anılan şirkete ait dosyada mevcut onaylı iş yeri defte- ya devam etmesinin mutad çalışma şekli olup olmadı-
rine, şirkette açık uçlu kabloların bulundurulmaması, ğını öneri defterine yazmamasından dolayı ve vincin
ünitelerde bulunan elektrik panolarına kaçak akım rö- periyodik kontrolü olmadığını öneri defterine yazma-
lesi takılması ile elektrik tesisat ve topraklama sistem- sına rağmen takip etmemesinden kusurlu olduğunu
lerinin yılda en az bir kez kontrol edilmesi gerektiği belirtmiştir.[6]
iş güvenliğini uzmanı sanık A. tarafından yazıldığı, İş Sonuç
Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Yönetmeliği’nin 7. madde- Yukarıdaki Yargıtay kararları ve mevzuat birlikte de-
sinin 4. fıkrasında, onaylı deftere yazılan tespit ve öne- ğerlendirildiğinde iş güvenliği uzmanının veya iş yeri
rilerin işverene tebliğ edilmiş sayılacağının belirtilmesi hekiminin acil durdurma gerektiren veya yangın, pat-
karşısında; lama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz
1-Görev sorumluluğu kapsamında işyerindeki olaya edenler durumlarda Çalışma ve İş Kurumu İl Müdür-
konu aksaklıkları tespit eden ve iş yeri defterine mad- lüğüne bildirimde bulunma yükümlülüğü olduğu bu
deler hâlinde yazarak görev ve sorumluluğunu yerine bildirimi yapmasa bile cezai sorumluluğu olmayabi-
getiren iş güvenliği uzmanı sanık A.. D..’a olay nede- leceği sonucu çıkarılabilir. Bu konuda Yargıtay’ın gö-
niyle kusur izafe edilemeyeceği gözetilmeden beraati rüşleri 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun
yerine mahkumiyetine karar verilmesi, bozma nedeni- çok yeni olmasından dolayı çok kısıtlıdır ve devamlılık
dir[5].” Denilerek iş güvenliği uzmanı veya iş yeri he- kazanmamıştır. Kaynaklar;
kiminin onaylı deftere noksanlığı yazması durumunda 1. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
sorumlu olmayacağı belirtilmiştir. Ceza hukuku ile 2. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği
ilgili sorumlulukta olayla hareket arasında illiyet bağı 3. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumlu-
bulunmalıdır, iş yerinin hakimi olan işveren iş gü- luk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
venliği uzmanı veya iş yeri hekiminin önerilerine ve 4. Hekimi Ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki,
tespitlerine uyup uymakta serbesttir. Uzmanların ve Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
hekimlerin işverenin önerilere uymaması durumunda 5. Ceza Dairesi 2015/2717 E., 2016/489 K.
sanki işverenmiş gibi davranıp alınması gerekli tedbir- 6. Ceza Dairesi 2015/9786 E., 2016/6131 K.
leri alma güçleri bulunmamaktadır zaten 6331 sayılı Kaynak: http://calismabarisi.com/is-guvenligi/is-
iş güvenliği Kanunu da iş güvenliği uzmanlarına ve iş guvenligi-is-guvenligi/konular/onayli-defter/onayli-
yeri hekimlerine böyle bir yükümlülük yüklememiştir. defter-doldurulmasi-saklanmasi-hukuki-durumu/
Alınması gerekli tedbirler alınmaması durumunda Ça-
Sıra Sizde 3 Gerek, N. (2000). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Eskişehir,
Çalışan temsilcisi iş yerinde çalışanları iş güvenliği ve Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 967.
sağlığının daha iyi seviyelere gelmesi için çalışanları Süzek, S. (2005). İşçilerin İş Sağlığı ve Güvenliği Açı-
kurul gibi çeşitli organizasyonlarda temsil eden, işve- sından Hakları ve Yükümlükleri, Legal İş Huku-
ren ile çalışan arasındaki bağı sağlayan kişidir. Yani ça- ku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Sayı: 6, ss.
lışan temsilcisinin çalışanları temsil edecek bir çalışan 607–639.
olması işlevsel açıdan da en sağlıklısı olacaktır. Bir ça- Yılmaz, F. (2010). Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’de
lışanın çalışan temsilcisi olabilmesi için iş yerinin tam iş sağlığı ve güvenliği kurulları: Türkiye’de kurulla-
süreli daimi çalışanı olması, en az üç yıllık iş deneyi- rın etkinliği konusunda bir araştırma, Uluslararası
minin bulunması, en az ortaokul düzeyinde öğrenim İnsan Bilimleri Dergisi, 7:1. Erişim: http://www.in-
görmüş olması gerekir. İş Sağlığı Ve Güvenliği Yasası, sanbilimleri.com).
çalışan temsilcisinin seçimle işbaşına getirileceğini Yılmaz, F. (2009). Avrupa Birliği ve Türkiye’de İş Sağlığı
ama seçim yapılamayan durumlarda atama yapılabile- ve Güvenliği: Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Ku-
ceğini belirtiyor. Yapılan seçimi hangi adayın ne kadar rullarının Etkinlik Düzeyinin Ölçülmesi, İstanbul
oyla kazandığı ile ilgili bir tutanak düzenlenmesi gere- Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Eko-
kiyor. Bu tutanakta işveren veya vekilinin ve seçimde nomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Dokto-
görevlendirilen çalışanların imzası olması gerekiyor. ra Tezi, İstanbul.
Seçimler beş yılda bir tekrarlanır. Seçilen çalışan tem-
silcisinin görev süresi bitmeden herhangi bir sebeple
işten ayrılması durumunda, daha önce yapılan seçim
sonuçlarına göre en fazla oy alan sıradaki aday çalışan
temsilcisi olarak görevlendirilir. Kaynak: http://www.
tekgida.org.tr/Oku/16422/Isveren-Calisan-Temsilcisi-
Olabilir-Mi.
8
Amaçlarımız
 Çalışma hayatında ve ilgili mevzuatlarda kullanılan iş sağlığı ve güvenliği kav-
ram ve terminolojisinin kullanımı konusunu ayırt edebilecek,
 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmeliklerdeki terminolojiyi ifade
edebilecek,
 Sosyal güvenlik kavramlarının iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili terminolojisi ile
uyumlu ve farklı yönlerini ayırt edebilecek,
Anahtar Kavramlar
• İş Sağlığı ve Güvenliği • İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku
Kavramları Terminolojisi
• İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı
Terminolojisi

İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL
İş Sağlığı ve Güvenliğinin İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve KAVRAMLARI
• MEVZUATTA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Temelleri Terminolojisi
TERMİNOLOJİSİ
• SOSYAL GÜVENLİKTE İSG
TERMİNOLOJİSİ
İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram
ve Terminolojisi
GİRİŞ
İş sağlığı ve güvenliği konuları günlük hayatın ve çalışma hayatının hemen hemen
her safhasında aktif olarak karşılaşılan kavramlardır. İş sağlığı ve güvenliği konu-
larının geniş bir etki alanı olması ve bu sahada ortak bir dilin kullanılması meslek
hastalıkları ve kazalarının azalması açısından önemlidir. Bu nedenle iş sağlığı ve
güvenliğini doğru anlamak ve uygulamak açısından ortak dil ve terminoloji kul-
lanılması kaçınılmaz bir olgudur.
Gerek ulusal gerekse uluslararası düzeylerde terminoloji standardizasyonu,
aynı ifade ile aynı şeyi anlamak için olmazsa olmaz koşuldur. Bir yandan global
düzeyde terminoloji standardizasyonu çalışmaları devam ederken,sektör ve alan-
lardaki gelişmeler, yeni terimlerin ortaya çıkmasına ya da eski terimlerin farklı
anlam kazanmalarına yol açtığından birçok bilim dalında sorunun süregelmesine
neden olabilmektedir. Sosyal, teknik, politik, hukuk gibi multidisipliner kaynak
farklılığı ya da sektörlerdeki işveren/çalışan/müfettiş/iş güvenliği uzmanı/akade-
misyen/basın/toplum gibi konum farklılığı, iş sağlığı ve güvenliğinde kullanılan
terminolojide farklılığa ya da aynı terimde farklı algılamalara yol açabilmektedir.
Ayrıca, standartlar kurumsal, askerî, ulusal ve uluslararası ölçeklerde geçerlili-
ğe sahip uygulamaları kapsamaktadır. Temel hedef bu standartlardaki kavramlar
arasındaki uyumu sağlamaktır. Hızla gelişen iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren
uluslararası standartlarda dil birliğinin sağlanması için bu standartların Türkçeye
çevirilerinde özen gösterilmesi gerekir. Buna rağmen bazı terimler özensiz çevi-
rilmelerinden dolayı yanlış algılara neden olmaktadır. Bu alanda, yaygın olarak,
yanlış bir şekilde kullanılan kavramlara; risk değerlendirmesi yerine risk analizi
acil durum planı yerine acil eylem planı, iş güvenliği uzmanı yerine iş sağlığı ve
güvenliği uzmanı, iş sağlığı ve güvenliği yerine işçi sağlığı ve iş güvenliği terimleri
örnek olarak verilebilir. Bu örnekler, bu konuda ortak bir dilin henüz kullanılma-
dığını göstermektedir (URL-1). Bu konuya diğer bir örnek uluslararası örgütlerin
iş sağlığı kavramı konusundaki tanımlamaları verilebilir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO), 2005
yılında, karma komisyonunda iş sağlığını; “İş sağlığı her meslekteki işçilerin fizik-
sel, ruhsal ve sosyal iyiliklerini en üst düzeyde koruma ve geliştirmeyi; işçilerin
çalışma koşullarından ötürü sağlıklarını kaybetmelerinin önlenmesini; işçilerin
iş yerindeki sağlığa zararlı faktörlerden kaynaklanan risklerden korunmasını; iş-
çinin fiziksel ve psikolojik donanımına uygun işte çalışmasının sağlanmasını ve
özetle işin insana uyarlanmasını ve her bir insanın işine adapte edilmesini amaç-
lar.” şeklinde ifade etmiştir. 2009 yılında ise Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlık
kavramını “fiziksel, ruhsal ve sosyal açılardan tam bir iyilik hâli olarak tanımlan-
maktadır. Diğer bir ifade ile bir bireyin sağlıklı olması demek sadece fiziki olarak
değil; hem ruhsal hem de sosyal açılardan da tam bir iyilik hâli demektir.” şeklinde
tanımlanmıştır. Bu tanımların haricinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin bu sahada
birçok tanımla karşılaşılmaktadır ve tek ortak bir tanım kullanılmamaktadır.
Bu bölümde çalışma hayatında ve ilgili mevzuatta kullanılan iş sağlığı ve gü-

venliği kavram ve terminolojisinin kullanımı ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili mevzuatta yer alan temel İSG kavram ve
terminolojileri derlenerek okuyucunun istifadesine sunulmuştur. Ayrıca, sosyal
güvenlik alanında kullanılan ortak iş sağlığı ve güvenliği kavramları bu bölümün
son konusu olmuştur.
Şekil 8.1
İş sağlığı ve
güvenliği
terimlerinin
doğru bir şekilde
kavranması iş
kazası ve meslek
hastalıklarını önler.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL KAVRAMLARI

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de birçok alanda kullanılan terimlerin standart
olmamasından dolayı farklı anlaşılmalar ve karışıklıklar ortaya çıkmaktadır;
yani aynı ifade ile aynı manayı anlamak veya anlatmak için ortak dilin, tanım-
ların ve kavramların kullanılması gereklidir. Özellikle, ülkemizde iş sağlığı ve
güvenliği konuları yeni yeni gelişmekte ve bu sektör ve alanlardaki ilerlemeler,
yeni tanımlamaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamakta ve de alışılagelmiş,
eski ifadeler ve eski terminolojinin farklı anlam kazanmaları gündeme gelmek-
tedir. İş sağlığı ve güvenliği sektörünün multidisipliner sosyal, teknik, politik,
hukuk gibi dalları içermesi ve devlet, işveren, çalışan, uzman, akademisyen gibi
farklı paydaşlardan oluşması, kullanılan terminolojide farklılığa ya da kullanı-
lan aynı terimde farklı anlama ve algılamalara yol açmaktadır. Buna rağmen iş
sağlığı ve güvenliği alanıyla ilgili birçok bilim dalında ortak bir terminolojinin
oluşması için zamana ihtiyaç olduğu da aşikârdır. Aynı zamanda uluslararası
sözleşmeler, standartlar ve kullanım kılavuzları bireysel, kurumsal boyutlarda
yürürlüğe geçirilen ve ulusal mevzuatın uluslararası ölçekte uyumlaştırılması
8. Ünite - İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve Terminolojisi 225
amaç edinilmektedir. Birçok alanda kullanılan bu terimleri kapsayan standart

ve mevzuatlar arasındaki uyumu sağlayabilmek ve katılımcı, paydaşlar arasın-
daki iletişimi kolaylaştırmak gerekmektedir. Bu nedenle, uluslararası normla-
rın, mevzuatın ve standartların çevirilerinde kullanılan terim ve sözcüklerin
seçiminde dikkat ve itina ile yaklaşılması ve bir multidisipliner kurulun süzge-
cinden geçmesinde büyük bir fayda vardır. Özellikle, çok büyük bir hızla gelişen
iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularda bu konudaki uzman ve paydaş-
ların aynı dili konuşabilmeleri için dil birliğinin sağlanması açısından bu he-
def çok önemlidir. Sonuçta, bu çalışmaların nihai gayesi bu sahadaki herkesin
kullanılan terimlerden aynı manayı anlamasını ve bilmesini sağlamak olmalıdır.
Bu amaçla, yaygın uygulama alanına sahip olan mevzuat, standartlar, kılavuzlar,
normlar ve diğer kaynaklar üretilip geliştirilirken seçilen terimler ve kelimele-
rin herkes tarafından aynı şekilde anlaşılabilecek ve kavranılabilecek bir şekilde
oluşturulmasına özen gösterilmelidir.
2012 yılında yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ülke-
mizde ve dünyada da nadirattan olan müstakil bir “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu-
nu” olmuştur; Avrupa Birliği uyumlaştırma çalışmaları ve bu müstakil Kanun’dan
sonra bu sahada öncelikle ortak bir terminolojinin sağlam bir şekilde oluşturul-
ması problemi ve gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu konuda üniversitelerde yapılan
bilimsel çalışmalar, temel kavramların netleştirilmesi ve geliştirilmesini de kap-
samaktadır. Örneğin, İSG terminolojisinde en başta “tehlike” ve “risk” kavram-
larının yerli yerine oturması henüz gerçekleşmemiştir. Halbuki, tehlike ve risk
kavramları birbirinden oldukça uzak ve farklı kavramlardır. Kısaca, tehlike zarar
verme potansiyeli, risk ise zarar verme olasılığı olarak yüzeysel tanımlanabilir.
Tehlikeyi kaynağından yok edip veya çalışma ortamında çalışanı tehlike kayna-
ğından izole ederek riskin derecesi azaltılabilir. İSG alanında risk değerlendirmesi
yapılırken olasılıklara göre değil, standartlara ve mevzuat gerekliliklerinin yerine
getirilip getirilmediğine bakılması esas olmalı ve asıl olarak tehlikeler değerlendi-
rilmeli ve tehlikeleri ortadan kaldırmak, zararlarına en aza indirmek için gerekli
önlemler alınmalıdır. Bu dahi bu kavram farklılıklarının çok iyi bir şekilde bilin-
mesi ve benimsenmesine bağlıdır.
İş sağlığı ve güvenliği terminolojisindeki kavram karışıklığına diğer bir ör-
nek iş sağlığı konusundan verilebilir. İş sağlığında “meslek hastalığı” mı? yoksa
“iş hastalığı” mı? kavramı her zaman tartışılan bir konu olmuştur. Bu sahadaki
bazı uzmanlar “meslek hastalığı” yerine “iş hastalığı” olmasını önermişlerdir. Bu
uzmanlar; “İş yerlerinde meydana gelen hastalıklar yapılan işten kaynaklı olursa
iş kazası gibi işveren tarafından tazmini gereken hastalıklardır. İş hastalığını di-
ğer normal hastalıklardan ayıran kriterlerden birisi; hastalığın çalışanın mesleğini
icra ettiği iş yerinde rastlanma sıklığının, normal hayattaki sıklığına göre anlamlı
farklar veriyor ise bu hastalık, meslek hastalığıdır. Örneğin, madende çalışan bi-
risi pnömokonyoz gibi meslek hastalığına yakalanma oranı normal hayata göre
daha fazla olduğundan dolayı meslek hastalığı kapsamına girmektedir. Meslek
hastalıkları hukuki olarak tazminata tabi olacağından bir liste olarak yayınlan-
maktadır.” şeklinde ifade etmişlerdir.
Bahsedilen bu kavramlar gibi diğer iş sağlığı ve güvenliği terminolojisinin or-
tak bir dilde buluşması açısından önemli temel kavramlar önümüzdeki paragraf-
larda verilerek terimlerin sözlük anlamlarından daha çok ifade ettikleri manalar
üzerinde durulmaya çalışılmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)

Üretimin artması, teknolojik gelişmeler iş yerlerinde eskiden var olan veya yeni
yeni ortaya çıkan iş sağlığı ve güvenliği problemlerini ortaya çıkarmıştır. Bu prob-
lemler önce çalışanın güvenliği ve sağlığına daha sonra ise işletmeye ait her türlü
mala ve çevreye yönelik tehditler oluşturmaktadır. Faaliyet alanlarının artması,
işlemlerin karmaşıklaşması, bunların neticesinde tehlikelerin çoğalması bazı ku-
ralların konulmasını ve yeni yeni kanun ve mevzuatların çıkarılmasını gerekli kıl-
mıştır; bunun yanı sıra, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bilimsel araştırmalar başla-
mış, tıbbın, tekniğin, diğer bilim dallarının ortak bir çalışma alanı olarak iş sağlığı
ve güvenliği bilimi ortaya çıkmıştır. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği kavramına
yeni tanımlamalar yapılmıştır:
İş Sağlığı ve Güvenliği: İş yerindeki (İş yeri, kuruluşun kontrolü altında işle
ilgili faaliyetlerin yürütüldüğü herhangi bir fiziksel mahal) çalışanların veya diğer
işçilerin (geçici işçiler ve yüklenici personeli dâhil), ziyaretçilerin ve çalışma ala-
nındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen veya etkilemesi mümkün
olan şartlar ve faktörler. Doğrudan iş yerinde bulunanların veya iş yeri faaliyet-
lerine maruz kalanların dışındaki kişilerin sağlık ve güvenliğinden yasal açıdan
sorumlu olma konusunu da içeren tüm faaliyetleri kapsamaktadır.
İş Güvenliği
İş yerinde, işin yürütülmesiyle ilgili olarak, teknik düzenin oluşturduğu özel risk-
lerden ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak için yapılan metotlu
çalışmalara “iş güvenliği” denir. Kısaca iş güvenliği; iş yerinde, çalışanlara sağlıklı
ortam sağlamak, çalışma ortamının olumsuz etkilerinden çalışanları korumak, iş
ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu temin etmek, oluşabilecek riskleri ta-
mamen ortadan kaldırmak veya zararları en aza indirgemek, oluşabilecek maddi
ve manevi zararları ortadan kaldırmak, çalışma ve üretim verimini artırmaktır. İş
güvenliği, çalışanların çalışırken başlarına gelebilecek olan her türlü olumsuzlu-
ğun önüne geçilebilmesi amacıyla alınan tüm tedbirler olarak açıklanabilir. Yal-
nızca çok tehlikeli iş kollarında çalışanları değil, ofis gibi az tehlikeli işlerde çalı-
şanların korunmasını kapsar.
Güvenlik risk yönetimi kasti hareketlerden kaynaklanabilecek zararlardan var-
lıkların korunmasını içermektedir. Buna göre, daha ayrıntılı bir tanım yapılırsa:
Bir güvenlik riski, örgütsel varlıkların tehlikeye düşmesine yol açan yetkisiz kul-
lanım, kayıp, hasar, ifşa etme, kâr için örgütsel varlıkların değişime uğratılması,
bireylerin, gruplarla diğer kişilerin siyasi ve şahsi çıkarları sebebiyle (varlığa yö-
nelik tehditleriyle) sonuçlanan ve toplumun da zarar görmesine yol açan olaydır.
Örgütsel varlıklara yönelik tehdit, şirketi, dahili birimleri ve şirketin müşterilerini
etkileyecek şekilde zarar verebilir. Bu yüzden risk yönetimi göz önüne alındığında
güvenlik riski hayati bir bileşendir (Cortada, 2007).
İş Sağlığı
İş sağlığı, iş yerinde çalışma sırasında farklı nedenlerden dolayı sağlığa zarar ve-
rebilecek ortam ve koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel
çalışmaların tümüne verilen ortak isimdir. Literatürde iş sağlığı; “çalışma hayatı
ve sağlık arasındaki ilişkileri inceleyen, iş ve sağlık arasındaki ilişkilerin incelen-
mesinde birbirini tamamlayan iki ana grup hâlinde ele alınabilir olan bir bilimdir.
Çalışanların sağlığının korunması, hasta olan ya da kaza geçirenlerin tedavi edil-
mesi gibi uygulamalar iş sağlığının tıp ile ilgili olan iş yeri hekimliğini oluşturur.
İş sağlığı, hem tıp ile ilgili hem de teknik uygulamaları işaret eden daha genel bir
terim olup iki tür uygulamayı da kapsar.
İş sağlığı çalışmalarında asıl önemli olan işin sağlık üzerindeki etkileri konu-
sudur. Bu etkenler de çoğu kez algılandığı gibi, olumsuz bir etkidir ve iş sağlığı
çalışmalarının amacı, çalışanları bu olumsuz etkilerden korumaktır. İş ve sağlık
arasındaki ilişkinin bir yönünde iş, çalışanın sağlığı üzerinde etkin durumdayken,
diğer yönde çalışanın sağlığının da iş üzerinde etkileri söz konusu olmaktadır.
İşin sağlık üzerindeki etkileri genellikle olumsuz bir etkilenme şeklinde olmak-
la birlikte, bazı durumlarda iş, çalışma, insanın sağlığı üzerinde olumlu etki de
yapabilir. Her ne kadar iş ve sağlık arasında iki yönlü bir ilişki olduğu ve sağlık
üzerinde olumlu bazı etkilerinin olduğu bilinse de iş sağlığı kavramının asıl amacı
işin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin saptanması, incelenmesi ve yok edile-
rek çalışanların bu olumsuzluklardan korunmasını sağlamaktır.” şeklinde tanım-
lanmıştır.
İş sağlığı teriminden maksat çalışanların maruz kaldıkları değişik ajanların li-
mit değerlerinin verebileceği zarar riskini azaltarak, çalışanın sağlığına zarar ver-
meyecek değerlerin altına indirmektir. Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütünün (WHO)
tanımı ise sağlık kavramını biraz daha genellemekte, ‘Sağlık yalnız hastalık ve sa-
katlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir.’
denmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) 155 ve 161 sayılı sözleşme-
leri ise iş sağlığı hizmetlerine ilişkin önerisinde ‘İşverenler iş yerlerinde iş sağlığı
ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri
noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her
türlü önleme uymakla yükümlüdür.’ diyerek işveren ve çalışanların sorumluluk-
larını tanımlamıştır. Burada çalışanların sağlık ve güvenlik risklerine karşı koru-
yucu sağlık hizmetlerinin yapılması üzerinde durulmuştur. Netice olarak sağlık
hizmetlerin nihai hedefi tehlike kaynaklı riskleri önleyici yaklaşımla önlemekle
beraber iş sağlığı proaktif yaklaşımın iş yerlerinde sürekliliğinin, kalıcılığının yer-
leşmesi sağlanmaktadır; Buna binaen çalışanların ileride karşılaşma ihtimali olan
sağlık sorunlarının tekrarlanmasının önüne geçilmiş olacaktır.
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Politikası

Kuruluşun üst yönetimi tarafından resmen ifade edildiği şekliyle, kuruluşun İSG
performansına (Kuruluşun İSG riskleri yönetiminin ölçülebilir sonuçları) ilişkin
genel niyetleri ve yönü, olarak ifade edilmektedir.
Kuruluşun üst yönetimi kuruluşun İSG politikasını belirlemeli ve onaylamalı,
İSG yönetim sisteminin belirlenen kapsamında, kuruluşun İSG risklerinin yapı-
sına ve büyüklüğüne uygun olmalı; yaralanmaların ve sağlığın bozulmasının ön-
lenmesi ve İSG yönetiminin ve İSG performansının sürekli iyileştirilmesi için bir
taahhüt içermeli; en azından yürürlükteki İSG mevzuatına ve üyesi olduğu kuru-
luşların şartlarına uyulduğu taahhüdünü içermeli; İSG hedeflerinin belirlenmesi
ve gözden geçirilmesi için bir çerçeve oluşturmalı; dokümante edilmeli, uygulan-
malı ve sürdürülmeli; çalışanların kendi bireysel İSG sorumluluklarının farkında
olmaları amacı ile kuruluşun kontrolü altında tüm çalışanlara duyurulmalı; ilgili
taraflar için ulaşılabilir olmalı; kuruluşun kendisine uygun ve ilgili olarak kalma-
sını sağlamak için periyodik olarak gözden geçirilmelidir.
İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi, kuruluşun faaliyetleri ile ilgili İSG risk-
leri yönetimini kolaylaştıran, tüm yönetim sisteminin bir parçasıdır. Bu sistem
kuruluşun, faaliyet planlarını, sorumluluklarını, deneyimlerini, proseslerini, pro-
sedürlerini ve kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesini, uygulanmasını, iyileş-
tirilmesini, başarılmasını, gözden geçirilmesini ve tümünün sürdürülebilir olması
için kaynakları kapsar. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi içerisinde ise en
önemli bileşen risk değerlendirme yönetim sürecidir. Bu nedenle bu bölümde,
yıllarca bu alanda başarıyla uygulanmış örnek bir iş sağlığı ve güvenliği yönetim
sistemi kısaca ele alınmış ve daha sonrasında risk ve risk değerlendirme yönetim
sistemi bileşenleri terminolojik açıdan ele alınmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönetim Sistemi

TS 18001 iş güvenliği standardı OHSAS 18001’in Tükçeye uyarlanmış ve yıllarca
iş sağlığı ve güvenliği alanında başarıyla uygulanmış, kabul görmüş bir yönetim
sistemidir. TS 18001, iş yerinde meydana gelebilecek olası bir iş kazası riskini en
aza indirgemek ve iş güvenliği, çalışan sağlığı ile ilgili yasal yükümlülüklerin yeri-
ne getirilmesiyle ilgili asgari şartları ortaya koymak için geliştirilmiş bir sistemdir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Standardına örnek ve açıklayıcı olması açısından açısın-
dan TS 18001 İş Güvenliği Standardı giriş kısmı aşağıda verilmiştir:
“Her cinsten kuruluş, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) politikaları ve hedefleri ile
uyumlu olarak İSG risklerini kontrol etmek suretiyle sağlam İSG performansı-
na sahip olmak ve bunu göstermek konusuyla gittikçe daha fazla ilgilenmektedir.
Kuruluşlar bunu, gittikçe daha sıkı hâle gelen yasal mevzuat, ekonomik politika-
ların gelişmesi ve iyi İSG uygulamalarını teşvik eden diğer tedbirler bağlamında
ve İSG konularıyla ilgilenen tarafların ifade ettiği artan endişeler karşısında yap-
maktadır. Birçok kuruluş İSG performanslarını değerlendirmek için İSG “gözden
geçirmelerinden” ve “tetkiklerinden” geçmiştir. Ancak bu gözden geçirmeler ve
tetkikler kendi başlarına kuruluşun performansının yasal ve politika gereklerini
hâlen karşıladığı ve gelecekte de karşılamaya devam edeceği konusunda kuru-
luşa güven vermek için yeterli değildir. Bunların etkili olabilmesi için kuruluşla
entegre olmuş, yapılandırılmış bir yönetim sistemi içinde icra edilmeleri gerekir.
İSG yönetimini kapsayan standartların amacı, diğer yönetim gerekleri ile entegre
edilebilen, etkili bir İSG yönetim sisteminin elemanlarını kuruluşlara sağlamak
ve kuruluşlara İSG ve ekonomi hedeflerine ulaşma konusunda yardımcı olmaktır.
Diğer uluslararası standartlarda olduğu gibi bu standartlar tarife dışı ticaret en-
gelleri oluşturmak veya bir kuruluşun yasal yükümlülüklerini arttırmak veya de-
ğiştirmek amacını taşımamaktadır. Bu standart, yasal şartları ve İSG riskleri hak-
kındaki bilgileri dikkate alan bir politikanın ve hedeflerin geliştirilmesi için bir
kuruluşa yardımcı olmak üzere İSG yönetim sisteminin şartlarını belirlemektedir.
Her tipte ve büyüklükteki kuruluşa uygulanması amaçlanmıştır ve farklı coğrafi,
kültürel ve sosyal şartları karşılamaktadır. Sistemin başarısı kuruluşun bütün se-
viyelerinden ve fonksiyonlarından, özellikle üst yönetimden taahhüt alınmasına
bağlıdır. Bu standardın genel amacı sosyoekonomik denge içinde iyi İSG uygu-
lamalsını desteklemek ve teşvik etmektir. Gereklerin çoğunun aynı zamanda ele
alınması mümkün olduğu gibi herhangi bir zamanda da incelenebileceği dikkate
alınmalıdır. Bir kuruluşun İSG yönetim sistemine ilişkin şartları açıklayan ve ku-
ruluşun İSG yönetim sisteminin belgelendirilmesi/tescil edilmesi ve/veya kendisi
tarafından beyan edilmesi için kullanılabilecek olan bu standart ile bir kuruluşa
İSG yönetim sistemini kurması, uygulaması veya iyileştirmesi için genel amaçlı
yardım sağlayan ve belgelendirilmesi mümkün olmayan bir kılavuz arasındaki

önemli bir fark vardır. İSG yönetimi stratejik ve rekabetçi etkiler dâhil olmak üze-
re bütün konuları kapsar.”
Tehlike
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değer-
lendirmesi Yönetmeliği’ne göre;
Tehlike, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini
etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli, olarak tarif edilmiştir.
TS 18001 İş sağlığı ve Güvenliği Yönetim Standardına göre;
Tehlike, insanların yaralanması veya sağlığının bozulması veya bunların bir-
likte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlem, şeklinde ta-
nımlanmıştır. OHSAS 18001’in önceki tanımlarında malın hasar görmesi tehlike
kavramı içerisine alınmamış olmasına rağmen TS 18001 olarak Türkçeye çevrilen
2007 versiyonunda bu kavram dikkate alınmıştır.
Bazı yabancı kaynaklarda “tehlike” (İngilizce; hazard) ve “zarar” (İngilizce;
harm) birbirine yakın terimler olmasına rağmen farklı olarak tanımlamışlardır.
Örneğin, ISO 1990 yılında yayımladığı ISO/IEC Kılavuz 5’te tehlike’yi potansiyel
zarar kaynağı olarak, zarar’ı ise sağlık veya varlığa gelebilecek fiziksel yaralanma
ve/veya ziyan olarak tanımlamıştır. Başka bir yabancı kaynakta ise zarar’ın teh-
likenin denetlenmemesi durumunda ortaya çıkan fiziksel, işlevsel ya da maddi
hasar durumu olduğu belirtilmiştir.
Uluslararası Çalışma Örgütünün ortaya koyduğu diğer bir tehlike tanımı “can-
lıları çevreyi ve/veya malı, tesisleri tehdit eden, kapsamı belirlenmemiş kaza ve
zarar potansiyeli” şeklinde verilmiştir.
Diğer bir tanımda ise tehlike; “doğal veya insan eliyle oluşturulmuş çevre-
de, insanların hayatlarını, sosyal ve ekonomik faaliyetlerini, mal ve hizmetlerini
önemli ölçüde etkileyebilecek en olumsuz ve nadir olayla” şeklinde tanımlamasıy-
la tehlikenin afet boyutu öne çıkarılmıştır.
Olay
OHSAS 18001 (2007 versiyonu) İş Sağlığı ve Güvenlik Yönetim Sistemi Standardına
göre; “Olay, yaralanmaya veya sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya
sebep olacak potansiyele sahip olan, işle ilgili olaylar.” şeklinde tanımlanmaktadır.
Yaralanmaya veya (ciddiyet seviyesinden bağımsız olarak) sağlığın bozulma-
sına (Sağlığın bozulması; bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/
veya kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum) veya ölüme
sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar.
Kaza; yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. Ya-
ralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara
“hasarsız olay”, “tehlikeli oluşum” gibi adlar verilir.
ISO 31000 Standardı tanımına göre olay; Özel bir durumun-şartın meydana
gelmesi veya değişmesidir. Bir olay bir veya birden fazla meydana gelebilir ve ne-
denleri birden çok olabilir. Bir olay meydana gelmeyen bir şeyden oluşabilir. Bir
olay bazen bir “özel durum” veya bir “kaza” olarak adlandırılabilir. Kaza ve hasar
ile sonuçlanmayan bir olay “ramak kala”, “kıl payı” olarak da adlandırılabilir.
İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak risk değerlendirmesi-
nin usul ve esaslarını düzenlemek için 2012 yılında yayımlanan İş Sağlığı ve Gü-
venliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre;
Ramak Kala Olay

İş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma po-
tansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olayı ifade etmektedir.
Risk
Risk: Türk Dil Kurumu Sözlükleri tanımına göre Risk’in tanımı; zarara uğrama
tehlikesi, riziko şeklindedir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre risk: Tehlikeden kaynakla-
nacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali, olarak
tanımlanmıştır.
TS 18001 Standardına göre risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma duru-
munun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol aça-
bileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi, şek-
linde tanımlanmıştır.
Risk değerlendirmesi: Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin
etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir
olup olmadığına karar vermek için kullanılan proses olarak ifade edilmiştir.
Kabul edilebilir risk: Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına
göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk.
nin usul ve esaslarını düzenlemek için 2012 yılında yayımlanan İş Sağlığı ve Gü-
venliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre;
• Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç
meydana gelme ihtimali,
• Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehli-
kelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler
ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi
ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gereken ça-
lışmaları,
• Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme po-
litikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini,
• Önleme: İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve gü-
venliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve
alınan tedbirlerin tümünü,
ifade etmektedir.
Risk Yönetimi Kavramı

Risk değerlendirmesi (İngilizce; risk assessment) sözlük manasından daha ziyade
bir çok süreci içine alan bir kavram olarak anlaşılmalıdır. Bu bölümde risk yöneti-
mi kavramı, İngilizce dilindeki karşılığı temel alınarak izah edilmeye çalışılmıştır.
Buna göre, risk değerlendirmesi; Risk anımlama, (Risklerin bulunması, tanınması
ve tarif edilmesi sürecidir. Risk tanımlama risk kaynaklarının, olayların, nedenle-
rinin ve potansiyel sonuçlarının tanımlanmasını içerir. Risk tanımlaması geçmiş
dönem verileri, teorik analiz, uzman görüşleri ve ilgili tarafların ve paydaşların
gereksinimlerini içerebilir.) süreci ile başlar ve riskin analizi, (Riskin doğasını,
yapısını anlama ve risk seviyesini belirleme sürecidir. Risk analizi risk değerlen-
dirme (evaluation) ve riskin durumunu değiştirme (risk treatment) kararları için
temel oluşturur. Risk analizi risk tahminini de içerir.) ile devam eder ve sonunda
da risk değerlendirme (İngilizce; risk evaluation) süreci tamamlanır.
Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir durum vardır. Şöyleki; İngilizce
“Assessment” sözcüğü ile “Evaluation” sözcükleri Türkçeye ‘Değerlendirme’ ola-
rak çevrilmekte ve de bu sahada her iki kelimede değerlendirme olarak kabul gör-
mektedir. Buna nedenle, “Assessment” tanımı “Evaluation” yani değerlendirme
sözcüğünü içine alan bir sözcüktür. Örneğin, “Assessment” sözcüğünün denetim
faaliyetleri alanındaki anlamı: Girdileri ve çıktıları ile bir süreci ele alıp etkinliğini
ve belirlenen amaca göre bir işe yarayıp yaramadığını, kurallara uyup uyulmadı-
ğını denetlemek gibi sürekli takibi de içine alması şeklinde anlaşılır. Görüldüğü
gibi “Assessment” sözcüğü “Evaluation”den farklı olarak yalnızca değerlendirmek
manasında değil fakat ‘Evaluation’ı da içine alan daha geniş bir süreci ifade et-
mektedir (URL-2).
Ayrıca risk değerlendirmesi aşamasında, tanımlanan riskin veya risk büyük-
lüğünün kabul edilebilir veya tolere edilebilir olup olmadığını ancak risk analizi
sonuçlarını belirlenen risk kriteri ile karşılaştırması ile anlaşılabilir (“Risk Kri-
teri; Riskin ağırlığı-öneminin karşılaştırıldığı referans noktaları-kabul seviyeleri
gösterir. Risk kriteri organizasyonel hedefler, kuruluşun hedeflerine erişmek için,
içinde çalıştığı iç ve dış çevre esas alınarak belirlenir. Risk kriteri standartlardan,
yasalardan, politikalardan ve diğer gerekliliklerden belirlenebilir.”).
Risk yönetiminin son aşaması olan önleyici faaliyet ise; Potansiyel bir uygun-
suzluğun veya başka bir istenmeyen durumun sebebinin ortadan kaldırılması
için yapılan işlemdir (Uygunsuzluk, ilgili çalışma standartları, uygulamalar, pro-
sedürler, yasal zorunluluklar, gibi İSG yönetim sistemi şartlarından sapmadır.).
Düzeltici faaliyet ise, tespit edilen bir uygunsuzluğun veya başka bir istenmeyen
durumun ise sebebinin ortadan kaldırılması için yapılan işlemdir. Uygunsuzlu-
ğun birden fazla sebebi olabilir. Düzeltici faaliyet uygunsuzluğun tekrarının ön-
lenmesi için yapılır, önleyici faaliyet ise uygunsuzluğun ilk defa meydana gelme-
sini önlemek için yapılır.
Risk Yönetim Süreci

Risk yönetimi süreci insanlığın tarihi kadar eski bir kavram ve olgudur. İnsanlık,
bireyin hayatını ve mal varlığını ve çevresini tehdit eden tehlike ve riskleri tanım-
lamış, değerlendirmiş ve kontrol önlemlerini her zaman almaya çalışmıştır. Dola-
yısıyla risk yönetimin süreci insanın pratik yaşamında her zaman takip edilmiştir.
Bugüne kadar normal hayatta, günlük yaşamda uygulanmış olan bu süreç, günü-
müzde sanayileşme ve teknolojik ilerlemelere bağlı olarak sistematik ve kuramsal
bir alana kavuşmuştur.
nin usul ve esaslarını düzenlemek için 2012 yılında yayınlanan İş Sağlığı ve Gü-
venliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği üçüncü bölüm’e göre risk değerlendir-
mesi aşamaları şu şekildedir:
Risk değerlendirmesi; tüm iş yerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından baş-
lamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol
tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellen-
mesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.
Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşa-
mada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.
Tehlikelerin tanımlanması
Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve iş yerine ilişkin ilgisine
göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. İş yeri bina ve eklentileri;
İş yerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler; Üretim süreç ve teknikleri; İş
ekipmanları; Kullanılan maddeler; Artık ve atıklarla ilgili işlemler; Organizasyon
ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar; Çalışanların tecrübe ve düşün-
celeri; İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri;
Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtla-
rı; Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren
gruplar ile kadın çalışanların durumu; İş yerinin teftiş sonuçları; Meslek hastalığı
kayıtları; İş kazası kayıtları; İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölü-
me neden olmadığı hâlde İş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan
olaylara ilişkin kayıtlar; Ramak kala olay kayıtları; Malzeme güvenlik bilgi form-
ları; Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları; Varsa daha önce yapılmış
risk değerlendirmesi çalışmaları; Acil durum planları; Sağlık ve güvenlik planı ve
patlamadan korunma dokümanı gibi belirli iş yerlerinde hazırlanması gereken
dokümanlar.
Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile
üretim yapan benzer iş yerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan mes-
lek hastalıkları da değerlendirilebilir.
Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan
hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, bi-
yolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya
bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır.
Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne
şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur.
Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergono-
mik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili iş yerinde
daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk
değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve ni-
celiklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla ge-
rekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.
Risklerin Belirlenmesi ve Analizi

Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden
kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin,
nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme ya-
pılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.
Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine iliş-
kin özellikleri, iş yerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve iş yerinin kısıtları
gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yön-
temlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.
İş yerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması hâlinde
birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır.
Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması hâlinde bölümlerin etkileşimleri de
dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır.
Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin bü-
yüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlayarak
sıralanır ve yazılı hâle getirilir.
Risk Kontrol Adımları

Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır.
a. Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı
hâle getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
b. Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edil-
mesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için
aşağıdaki adımlar uygulanır.
c. Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması.
d. Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi.
e. Risklerle kaynağında mücadele edilmesi.
f. Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve iş-
lem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da iş yeri bölümü, sorumlu kişi ya
da iş yeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar
hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur.
g. Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli
olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici
ve önleyici işlemler tamamlanır.
Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel ko-
runma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni riskle-
re neden olmaması sağlanır. Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçi-
rilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir
risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır.”
Şekil 8.2
İşe giriş ve çıkış
bildirgeleri takip
edilmesi zorunludur.
Kaynak: http://e.sgk.
gov.tr/wps/portal/
isveren.
Risk değerlendirmesi risk analizi midir?

1
MEVZUATTA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TERMİNOLOJİSİ
Bu kısımda, iş sağlığı ve güvenliği kavramlarının ilgili mevzuatta yer alan temel
tanımları derlenerek alfabetik olarak sıralanmıştır. İş sağlığı ve güvenliği konu-
sundaki başlıca Ulusal Kanun olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve
ilgili yönetmeliklerdeki kavramların doğru bir şekilde bilinmesi iş kazası ve mes-
lek hastalıklarının önlenmesinde etkili ve kalıcı bir çözüm olacaktır. Bu amaca
hizmet etmesi açısından mevzuatta yer alan ortak terminoloji detaylı olarak der-
lenmiş ve aşağıdaki kısımlarda verilmiştir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunundaki Tanımlar

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda iş sağlığı ve güvenliği terim ve kav-
ramları;
• “Çalışan temsilcisi; İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, ça-
lışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri
konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışanı,
• Çalışan; Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya
özel iş yerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi,
• Destek elemanı; Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ön-
leme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda
özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi,
• Eğitim kurumu; İş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık persone-
linin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve
kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanunu’na göre faaliyet göste-
ren şirketler tarafından kurulan müesseseleri,
• Genç çalışan; On beş yaşını bitirmiş ancak on sekiz yaşını doldurmamış
çalışanı,
ifade eder.
İş Güvenliği Uzmanı; Usul ve esasları yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı ve
güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenli-
ği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını
denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin
mezunları ile teknik elemanı,
• İş kazası; İş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme
sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle
getiren olayı,
• İşveren; Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği
olmayan kurum ve kuruluşları,
• İş yeri hekimi; İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakan-
lıkça yetkilendirilmiş, iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimi,
• İş yeri hemşiresi; 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’na
göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği ala-
nında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği
belgesine sahip hemşire/sağlık memurunu,
• İş yeri sağlık ve güvenlik birimi; İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmet-
lerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan
birimi,
• İş yeri; Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsur-
lar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin iş yerinde ürettiği mal veya
hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında ör-
gütlenen iş yerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku,
yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi
diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu,
• Meslek hastalığı; Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı,
• Ortak sağlık ve güvenlik birimi; Kamu kurum ve kuruluşları, organize sa-
nayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanunu’na göre faaliyet gösteren şirketler
tarafından, iş yerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere
kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendi-
rilen birimi,
• Önleme; İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve gü-

venliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve
alınan tedbirlerin tümünü,
• Risk değerlendirmesi; İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek teh-
likelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler
ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi
ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gereken çalış-
maları,
• Risk; Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç
meydana gelme ihtimalini,
• Tehlike sınıfı; İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her
safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yön-
tem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate
alınarak iş yeri için belirlenen tehlike grubunu,
• Tehlike; İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş ye-
rini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini,
• Teknik eleman; Teknik öğretmen, fizikçi, kimyager ve biyolog unvanına sa-
hip olanlar ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını,
ifade eder.” şeklinde tanımlanmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliklerindeki Temel İSG

Tanımları
İş sağlığı ve güvenliği yönetmeliklerinde temel iş sağlığı ve güvenliği tanımları
derlenerek Çizelge 8.1’de verilmiştir. Yönetmeliklerde ortak olan tanımlar seçile-
rek alfabetik sıralama ile tablo hâline dönüştürülmüştür.
Yönetmeliklerde İş Sağlığı ve Güvenliği Terimleri Çizelge 8.1

İş sağlığı ve güvenliği
Acil servis hizmetleri; büyük endüstriyel kazalarda, kuruluşta ve civarında zararın en yönetmeliklerinde
aza indirilmesindeki kolluk güçleri, itfaiye, ambulans, sahil güvenlik, sivil savunma ve geçen temel tanımlar.
arama-kurtarma hizmetleri dâhil sağlık ve güvenlik hizmetleridir.
Akreditasyon Kurumu; Türk Akreditasyon Kurumunu (TÜRKAK veya Avrupa
Akreditasyon Birliği, Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon Birliği ve Uluslararası
Akreditasyon Forumu ile karşılıklı tanınma anlaşması imzalanmış akreditasyon
kurumlarından birisidir.
Akreditasyon standardı; TS EN ISO/IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının
Yeterliliği İçin Genel Şartlar” standardıdır.
Akreditasyon; Laboratuvarların, muayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal
ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin
onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir.
Alerjik madde; solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana
getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik
olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeleridir.
Alevlenir madde; parlama noktası 21°C - 55°C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir.
Alt işveren; Bir işverenden, iş yerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin
yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik
nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan, bu iş için görevlendirdiği işçilerini/
çalışanlarını sadece bu iş yerinde aldığı işte çalıştıran gerçek veya tüzel kişiyi yahut
tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır.
Alt seviyeli kuruluş; ilgili mevzuatta verilen tehlikeli madde listelerinde, “eşik
değerlere” eşit veya üzerinde, ancak “değer”lerin altındaki miktarlarda tehlikeli
madde bulunduran kuruluştur.
Asbest söküm çalışanı; Bakanlıkça kurulan komisyon tarafından oluşturulan eğitim
programını tamamlamış ve kurs bitirme belgesi almış çalışandır.
Asbest söküm uzmanı; ilgili mevzuat kapsamında belirtilen işlemlerin uygulanması
aşamasında işveren tarafından sorumluluk verilen, Bakanlıkça kurulan komisyon
tarafından oluşturulan eğitim programını bitirip, sınavda başarılı olarak kurs bitirme
belgesi alan kişidir.
Aşındırıcı madde; canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen
maddelerdir.
Ateşleme; kazı işlerinde deliklere doldurulmuş olan patlayıcı maddelerin
patlatılmasıdır.
Ateşleyici; patlayıcı madde kullanılması koşullarını yerine getirmek üzere, yeterlik
belgesine sahip kişidir.
Ayak; maden içerisinde iki galeri arasında cephe halinde üretim yapılan yerdir.
Baca; maden içerisinden sürülen galeridir.
Bakım; İş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar, kalibrasyon gibi işlemlerin
tamamıdır.
Baraj; yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici engellerdir.
Biyolojik etkenler; herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden
olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmaları, hücre
kültürleri ve insan endoparazitleridir.
Biyolojik sınır değeri; kimyasal maddenin ve metabolitinin uygun biyolojik ortamdaki
konsantrasyonunun ve etki göstergesinin üst sınırdır.
Bür; yerüstüyle bağlantısı olmayan kuyudur.
Bütün vücut titreşimi; vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği
için risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol
açan mekanik titreşimdir.
Büyük endüstriyel kaza; herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz
gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre ve/veya insan sağlığı
için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli
maddenin sebep olduğu büyük bir yayılım, yangın veya patlama olayıdır.
Cep; galeri, varagel ve vinç dip ve başlarıyla ara katlarında ve ızgaralarda
görevli çalışanların ve ateşleme görevlilerinin korunmaları amacıyla serbestçe
sığınabilecekleri biçimde yapılan yuvalardır.
Çalışma merkezi; operatörün/çalışanın oturduğu sandalye, ekranlı aracın konulduğu
masa ya da yüzey, operatör/çalışan-makine ara yüz yazılımı, monitör, klavye, yazıcı,
telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm donanımların
tamamının veya bir kısmının bulunduğu çalışma alandır.
Çatlak sökümü; Bir kademenin kazı işlerinin devamı sırasında ana kitleden ayrılmış,
düşebilecek durumdaki parçaların temizlenmesidir.
Çatlak; ana kütleden ayrılmış, her an düşebilecek parçalardır.
Çevre için tehlikeli madde; çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru
için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddelerdir.
Çocuk işçi; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış
kişidir.
Çok kolay alevlenir madde; 0°C’den düşük parlama noktası ve 35°C’den düşük kaynama
noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile
temasında yanabilen, gaz hâldeki maddelerdir.
Çok toksik madde; çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri
yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme
neden olan maddelerdir.
Deney personeli; İş hijyeni ölçüm, analiz, test, numune alma işlemlerini gerçekleştiren
laboratuvar tarafından yetkilendirilmiş kişidir.
Depolama; tehlikeli maddenin, güvenli bir yerde, gerekli şartlar sağlanmış olarak
kontrol altında tutulması veya stokta bulundurulmasıdır.
Diğer sağlık personeli; İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek
üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve
çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen iş yeri
hemşireliği belgesine sahip kişilerdir.
Eğiticilerin eğitimi belgesi; En az kırk saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve kuruluşları,
üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa
göre yetkilendirilen kurumlar tarafından tek bir program sonucunda verilen
eğiticilerin eğitimi belgesidir.
Eğitim kurumu; İş güvenliği uzmanlarının ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini
vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve
13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre faaliyet gösteren şirketler
tarafından kurulan müesseselerdir.
Eğitim programı; Uzaktan, yüz yüze ve uygulamalı eğitim derslerinin tarih ve saatleri,
asil ve yedek eğiticileri, katılımcıları ile eğitim mekânı gibi unsurlardan ve bu unsurlara
ilişkin her türlü bilgi ve belgeden oluşan programdır.
Ekranlı araç; uygulanan işlemin içeriğine bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil,
grafik ve resim gösteren her türlü araçtır.
El-kol titreşimi; insanda el-kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği
için risk oluşturan ve özellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol
açan mekanik titreşimdir.
Elle taşıma işi; bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi, itmesi,
çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği veya uygun
olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının incinmesiyle
sonuçlanabilecek riskleri kapsayan nakletme veya destekleme işlerini ifade eder.
Emziren çalışan; tabi olduğu mevzuat hükümleri uyarınca süt izni kullanmakta olan ve
işverenini durum hakkında bilgilendiren çalışandır.
Emzirme odaları; çalışanların bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için ayrılan
odalardır.
En yüksek ses basıncı (Ptepe); C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe değeridir.
Freno; varagel üzerinde taşımayı sağlayan sistemidir.
Gebe çalışan; herhangi bir sağlık kuruluşundan alınan belge ile gebeliği hakkında
işverenini bilgilendiren çalışandır.
Gece postası; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69 uncu maddesinde belirtilen gece çalışma
sürelerini kapsayan ve yedi buçuk saati geçmeyen çalışma zamanıdır.
Geçici iş ilişkisi kurulan işveren; herhangi bir işverenden geçici bir süre ile işçilerini
kendi iş yerinde mesleklerine uygun işlerde çalıştırmak üzere devralan işverendir.
Genç işçi; 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişidir.
Grizu; metanın havayla karışımıdır.
Günlük gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat) [dB(re. 20 µPa]; TS 2607 ISO 1999
standardında tanımlandığı gibi en yüksek ses basıncının ve anlık darbeli gürültünün
de dahil olduğu A-ağırlıklı bütün gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik bir iş
günü için zaman ağırlıklı ortalamasıdır.
Hafif iş; Yapısı ve niteliği itibariyle ve yerine getirilmesi sırasındaki özel koşullara göre;
Çocukların gelişmelerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan,
Okula devamını, mesleki eğitimini veya yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim
programına katılımını ve bu tür faaliyetlerden yararlanmasını engellemeyen işlerdir.
Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat); TS 2607 ISO 1999 standardında
tanımlandığı gibi A-ağırlıklı günlük gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik beş
iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasıdır.
Heyet; güvenlik raporu incelemesi neticesinde yapılacak işlemlere karar veren iş
sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan heyetidir.
Hizmet sunucusu; iş sağlığı ve güvenliği hizmeti vermek üzere Genel Müdürlükçe
yetkilendirilmiş kişi, kurum veya kuruluşlardır.
Hücre kültürü; çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in–vitro olarak
geliştirilmesidir.
İnert toz; Solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal ve/veya
fonksiyonel bozukluk yapmayan tozlardır.
İş ekipmanı; işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve tesisatıdır.
İş güvenliği uzmanı; İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında
çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren
fakültelerin mezunları ile teknik elemanıdır.
İş hijyeni ölçüm, test ve analizi; Çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını
olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim, aydınlatma,
iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz, buhar vb.) ve biyolojik, (virüs,
bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılmasıdır.
İşletmeci; işletme sahibi veya 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanununda belirtilen işveren tanımı kapsamında, bir kuruluşun veya tesisin
işletilmesinden sorumlu ve/veya buradaki teknik işletme hakkında karar verici
herhangi bir gerçek veya tüzel kişidir.
İşveren; Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan
kurum ve kuruluşlardır.
İş yeri bina ve eklentileri; iş yerine bağlı çalışılan alanlar, çalışanların girip çıkılabileceği
bina, tesis vb. ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve
bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentilerdir.
İş yeri hekimi; İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir.
Kabul edilebilir risk seviyesi; yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına
uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.
Kademe; açık işletmelerde belirli aralık, kot ve eğimlerle meydana getirilen basamak
şeklindeki çalışma yerleridir.
Kadın çalışan; on sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışandırr.
Kalite yöneticisi; En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, Veteriner,
Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya
ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul
edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından mezun olmuş ve
laboratuvar yönetim sistemi kurulmasından, uygulanmasından, iyileştirilmesinden,
tespit edilen eksik ve/veya uygunsuzlukların yönetime bildiriminden sorumlu kişidir.
Kanserojen madde; Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde
kanser oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek
madde veya müstahzarlardır.
Kantitatif risk değerlendirmesi; sayısal tabanlı bilimsel metotlarla yapılan risk
değerlendirme metodolojisidir.
Kendi nam ve hesabına çalışan; Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına
mal ve hizmet üretimi yapan ve projenin tamamlanmasında profesyonel katkı
sağlayan kişidir.
Kimyasal madde; doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında kullanılan
veya atıklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat üretilmiş olup olmadığına ve
piyasaya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın her türlü element, bileşik veya
karışımlardır.
Kişisel Koruyucu Donanım; Bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı
korunmak için kişilerce giyilmek veya taşınmak amacıyla tasarlanmış herhangi
bir cihaz, alet veya malzemelerdir. Kişiyi aynı anda bir veya daha fazla muhtemel
risklere karşı korumak amacıyla imalatçı tarafından bir bütün hâline getirilmiş birçok
cihaz, alet veya malzemeden oluşmuş bir donanımdır. Belirli bir faaliyetin yapılması
için korunma amacı olmaksızın, taşınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan,
ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzemeyi ifade eder.
Kolay alevlenir madde; enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile
temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen maddeyi veya ateş kaynağı ile kısa
süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından
sonra da yanmaya devam eden katı hâldeki maddeyi veya parlama noktası 21°C’nin
altında olan sıvı hâldeki maddeyi veya su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli
miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir.
Komisyon; güvenlik raporlarını incelemek üzere, iş sağlığı ve güvenliği yönünden
teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan komisyondur.
Kristal yapıda SiO2; Kuvars, tridimit ve kristobalitdir.
Kuruluş; karayolu, demiryolu veya kıta içi suyolu ile ayrılmış iki veya daha fazla alanın
bir bütün olarak değerlendirildiği aynı yerleşkede yer alan ve aynı işletmecinin
kontrolü altında bulunan ortak altyapı veya faaliyetler de dâhil olmak üzere, 6331
sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda belirtilen iş yeri tanımı kapsamında, tehlikeli
maddelerin bulunduğu bir veya daha fazla tesisin bulunduğu tüm alandır.
Laboratuvar; İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapmak üzere kurulmuş, özel veya kamu
kurum ve kuruluş laboratuvarıdır.
Lağım; taş içerisinde sürülen galeridir.
Lifsi tozlar; Uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan daha küçük ve
boyu eninin üç katından büyük olan parçacıklardır.
Maruziyet eylem değeri; aşıldığı durumda, çalışanın titreşime maruziyetinden
kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değerdir.
Maruziyet sınır değeri; çalışanların bu değer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz
kalmaması gereken değerdir.
Mesleki eğitim; Örgün veya yaygın eğitim yoluyla bireyleri mesleğe hazırlamak,
meslek sahibi olanların mesleklerindeki gelişimlerini ve yeni mesleklere uyumlarını
sağlamak amacıyla gerekli bilgi, beceri, tavır ve değer
Mesleki maruziyet sınır değeri; başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların
solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman
ağırlıklı ortalamasının üst sınırıdır.
Mikroorganizma; genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan
hücresel veya hücresel yapıda olmayan mikrobiyolojik varlığıdır.
Mutajen madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde
kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu
hızlandırabilecek madde veya müstahzarlardır.
Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi; kantitatif risk değerlendirmesi sonucuna göre
senaryo edilen büyük kaza riskinin indirilmesi gereken frekans seviyesidir.
Nefeslik; ocak havasının giriş ve çıkış yoludur.
Ocak; kuyuları ve giriş çıkış yollarıyla yeraltındaki bütün kazıları, bu kazılardan çıkan
pasanın çıkartıldığı yatımlı ve düz galerileri, diğer yolları ve üretim yerlerini, çıkarma,
taşıma, havalandırma tesislerini, yeraltında kullanılan enerjinin sağlanmasında
ve iletilmesinde kullanılan sabit tesisleri, açık işletmelerde giriş çıkış yolları ile tüm
maden kazıları, bu kazılardan çıkan pasanın döküldüğü döküm sahalarıdır.
Oksitleyici madde; özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de
temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir.
Okuyucu; ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması konusunda
eğitim almış hekimdir.
Operatör; esas işi ekranlı araçlarla çalışmak olan ve normal çalışmasının önemli bir
bölümünde ekranlı araç kullanan kişidir.
Özel risk taşıyan iş ekipmanı; tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına
alınamadığı iş ekipmanıdır.
Özel sağlık gözetimi; çalışanın kişisel sağlık durumu dikkate alınarak işin yürütümü
dolayısıyla maruz kaldığı tehlikelere yönelik yapılan sağlık gözetimidir.
Patlayıcı madde; atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik
reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan
veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu,
jelatinimsi hâldeki maddelerdir.
Periyodik kontrol; iş ekipmanlarının, ilgili mevzuatta öngörülen aralıklarda ve
belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test
faaliyetleridir.
Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi; ilgili mevzuatta belirtilen iş ekipmanlarının
teknik özelliklerinin gerektirdiği ve ilgili mevzuatta yer alan istisnalar saklı kalmak
kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, tekniker ve yüksek teknikerlerdir.
Pnömokonyoz (Akciğer Toz Hastalığı); Akciğerlerde tozun birikmesi sonucu ortaya
çıkan doku reaksiyonu ile oluşan hastalıktır.
Proje sorumlusu; işveren tarafından görevlendirilen ve işveren adına projenin
hazırlanmasından, uygulanmasından ve uygulamanın kontrolünden sorumlu gerçek
veya tüzel kişidir.
Proje; Yapı işlerinin tasarımından tamamlanmasına kadar yürütülen bütün işlerdir.
Ramak kala olay; iş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara
uğratma potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olaydır.
Röset; kuyu ve başaşağıların dip ve başlarının katlardaki yatay yollarla olan bağlantı
yerleridir.
Sağlık gözetimi; çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak
sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir.
Sağlık ve güvenlik koordinatörü; projenin hazırlık ve uygulama aşamalarında, işveren
veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk verilen ve ilgili mevzuatta belirtilen
sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kişilerdir.
Sağlık ve güvenlik planı; muhtemel risklerin değerlendirilip yapı işi süreci boyunca
sağlık ve güvenlik ile ilgili alınacak tedbirlerin, organizasyon yapısının, çalışma
yöntemlerinin ve bunlara ilişkin işlerin ne zaman ve kim tarafından yapılması
gerektiğinin belirlendiği, aynı yapı sahasında faaliyet gösterecek farklı işverenler, alt
işverenler, kendi nam ve hesabına çalışan kişiler ve farklı çalışma ekipleri arasında
sağlık ve güvenliğe dair hususların koordinasyonunun sağlanması amacıyla yapı
alanının tamamından sorumlu işveren veya proje sorumlusu tarafından hazırlanan
veya hazırlanması sağlanan plandır.
Sıkılama; lağım deliklerine patlayıcı madde konulduktan sonra kalan boşluğun
gerektiği biçimde doldurulmasıdır.
Solunabilir toz; Aerodinamik eşdeğer çapı 0,1–5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya
amorf yapıda toz ile çapı üç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az üç katı olan
lifsi tozlardır.
Sondajla maden çıkarma işlerinin yapıldığı işyerleri; Madenlerin sondaj kuyuları
açılarak çıkarılması, arama amacıyla sondaj yapılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi
hariç satışa hazırlanması işleridir.
Standart akciğer radyografisi; En az 35x35 cm ebatında ILO Uluslararası Pnömokonyoz
Radyografileri Sınıflandırılması kriterlerine göre değerlendirilebilir akciğer
radyografisini veya dijital akciğer radyografisidir.
Şev; kademe, alın ve yüzlerindeki eğimidir.
Tahriş edici madde; mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan
temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak
sınıflandırılmayan maddelerdir.
Tehlikeli bölge; İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve kişiler için
sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgedir.
Tehlikeli kimyasal madde; Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir,
alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen,
üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip
maddeleri ve müstahzarları veya yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle
beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya iş
yerinde bulundurulma şekli nedeni ile çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden
risk oluşturabilecek maddeleri veya mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş
maddelerdir.
Tehlikeli madde; ilgili mevzuatta listelenen veya listelenen bir kategori içerisindeki
hammadde, ürün, yan ürün, artık ve/veya ara ürün olarak mevcut olan veya
endüstriyel bir kimyasal prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecek bir maddeyi
veya müstahzardır.
Teknik eleman; Teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip
olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliği programı
mezunlarıdır.
Tesis; tehlikeli maddelerin kullanıldığı, işlendiği, üretildiği veya depolandığı bir kuruluş
içerisindeki teknik ünite ve bu ünitenin işleyişi için gerekli olan teçhizat, yapılar, boru
tesisatı, iş ekipmanları ile birime hizmet eden demiryolu rampa hatlarını, tersaneleri
ve doldurma-boşaltma rıhtımlarını, platformlarını, şamandıra sistemlerini, yüzen
veya sabit dalgakıranları, ambarları veya benzer yapılardır.
Toksik madde; az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla
emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan
maddelerdir.
Toplum Sağlığı Merkezi Birimi (TSMB); Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip
olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir.
Topuk; işletmelerde güvenlik için bırakılan maden kısımlarıdır.
Toz ölçümü; İş yeri ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi
tozlarda lif sayısına göre belirlenmesidir.
Toz; ilgili mevzuata göre iş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan
parçacıklardır.
Tozla Mücadele Komisyonu (TMK); ilgili mevzuat çerçevesinde çalışma hayatında tozla
ilgili konularda ihtiyaç ve öncelikleri belirleyerek teknik ve tıbbi açıdan görüş ve öneri
hazırlamak amacıyla Bakanlıkça oluşturulan komisyondur.
Üreme için toksik madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz
ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya
doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren
veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir.
Üst seviyeli kuruluş; ilgili mevzuatta verilen tehlikeli madde listelerinde, (Sütun
3’teki) eşik değerlere eşit veya üzerindeki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran
kuruluştur.
Varagel; dolu araba aşağıya inerken boş arabanın yukarıya çıkmasını sağlayan ve
karşılıklı ağırlık esasına göre, eğimli düzey üzerinde fren ve halat kullanılarak yapılan
taşıma yeridir.
Yapı alanı; Yapı işlerinin yürütüldüğü alandır.
Yapı işleri; İnşaat ve çeşitli mühendislik işlerinin yürütüldüğü, yerüstü veya yeraltında,
su üstü veya su altında yapılan, ilgili mevzuattaki yer alan işler ile benzeri diğer işlerdir.
Yeraltı ve yerüstü maden işlerinin yapıldığı işyerleri; Madenlerin yeraltı veya yerüstünden
çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi
hariç, satışa hazırlanması işleridir.
Yurt/çocuk bakım yurdu/kreş; 0-60 aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine ilkokula
kaydı yapılmayan 60-66 aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerlerdir.
Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA); Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre
ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir.
Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA); Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre
ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir.
Zararlı madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan
sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.
Şekil 8.3
Mevzuattaki
kavramların tarihsel
gelişimi çok eskilere
dayanmaktadır.
Kaynak: http://www.
sgk.gov.tr/wps/portal/
sgk/tr/kurumsal/
kurumumuz/tarihce.
Ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına Avrupa Birliği’nin etkisi nasıl ol-

2 muştur?
SOSYAL GÜVENLİKTE İSG TERMİNOLOJİSİ

Sosyal güvenlik hakkı vazgeçilemez bir insan hakkıdır. Sosyal güvenlik hakkı, hiç-
bir ayrım gözetmeksizin herkesin sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını da kapsayacak
biçimde hâl ve geleceklerinin güvence altına alınmasıdır. Devletin sosyal güvenlik
hakkını sağlaması, insan onuruna yaraşır asgari bir yaşam düzeyinin sağlanması
olarak tanımlanan bir alt sınır olarak kabul edilmektedir. İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi’nin 22. maddesinde, herkesin toplumun bir üyesi olarak sosyal güven-
lik hakkına sahip olduğunun belirtilmesi de onurlu asgari yaşama hakkına da-
yanmaktadır. Sosyal güvenlik hakkı, hiçbir şekilde kişinin elinden alınamayacağı
gibi, sosyal güvenlik hakkından da hiçbir şekilde vazgeçilemez. Bu dahi sosyal
güvenlik hakkının bir insan hakkı olmasının gereğidir. Sosyal güvenlik hakkının
sağlanması, devlet için bir ödev olmasının yanı sıra, devlet sosyal güvenlik hak-
kını sağlamak için, gerekli önlemleri almalı ve örgütleri kurmalıdır. Sosyal hak-
lar içerisinde yer alan sosyal güvenlik hakları, devlete birtakım yükümlülükler ve
yapma borcu yüklemektedir. Sosyal güvenlik hakkı, bir yandan devlete yüklenmiş
bir görev ve öte yandan insana tanınmış anayasal bir talep hakkı doğurmaktadır.
Sosyal güvenlik hakkını.n korunması ve bu amaçla geliştirilen sosyal güvenlik
politikaları, bireyleri sosyal risklere karşı koruyarak, çalışanlara ekonomik bir gü-
vence sağlamaktadır (Balkır, 2012).
Bununla birlikte, norm birliğinin sağlanması ve sürdürülebilir bir sosyal gü-
venlik sistemi oluşturulması amacıyla sosyal güvenlik reformu yapılması doğrul-
tusunda, Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı, T.C. Emekli Sandığı Genel Müdür-
lüğü ve Bağ-Kur Genel Müdürlüğünü aynı çatı altında toplayan Sosyal Güvenlik
Kurumu Başkanlığı, 20.05.2006 tarihli ve 26173 sayılı Resmî Gazete’de yayımla-
narak yürürlüğe giren 5502 sayılı Kanun’la kurulmuştur. Bu sayede sigorta hak
ve yükümlülüklerinin eşitlendiği, mali olarak sürdürülebilir tek bir emeklilik ve
sağlık sigortası sisteminin kurulması öngörülmüştür.
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sosyal güvenlik katılımcılarını bilgilen-
dirmek ve sosyal güvenlik hak ve yükümlülükleri konusunda bilgiye kolayca eri-
şilmesi için bir rehber hazırlanmıştır. Bu bölümde, hazırlanmış olan bu sosyal
güvenlik terimleri rehberindeki, özellikle, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili terim-
ler derlenerek aşağıda verilmiştir (SGK, 2013). Bu terimlerin, önceki bölümlerde
verilen iş sağlığı ve güvenliği terminolojisi ile uyumlu ve farklı yönleri dikkatle
değerlendirmeye muhtaçtır.
Sigortalılık
Bu bölümde sigortalılık terminolojileri ve ilgili kavramlar derlenerek aşağıda ve-
rilmiştir.
Aktif Sigortalı
Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gere-
ken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişiyi ifade eder. Diğer bir ifadeyle
SGK kayıtlarına göre kurumdan herhangi bir aylık ve/veya gelir almayan, sigortalı
olarak çalışan kişiyi ifade etmektedir.
Analık Haâli
5510 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kap-
samındaki sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşinin, kendi
çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadının ya da gelir veya aylık alan
erkeğin sigortalı olmayan eşinin gebeliğinin başladığı tarihten itibaren doğumdan
sonraki ilk sekiz haftalık, çoğul gebelik hâlinde ise ilk on haftalık süreye kadar
olan gebelik ve analık hâliyle ilgili rahatsızlık ve özürlülük hâlleridir.
Genel Sağlık Sigortası

Kişilerin öncelikle sağlıklarının korunmasını, sağlık riskleri ile karşılaşmaları
hâlinde ise oluşan harcamaların finansmanını sağlayan sigortadır.
Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Oranı

Yapılan işin iş kazası ve meslek hastalığı bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlı-
ğına göre % 1 ila %6,5 arasında belirlenen orandır.
Kısa Vadeli Sigorta Kolları

İş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası kollarıdır.
Sigortalı
Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi ge-
reken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişidir. 5510 sayılı Kanun’a göre
hizmet akdine dayanarak bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılan kimse (iş-
çiler) 4-1/a, kendi adına bağımsız çalışan (eski adıyla Bağ-Kur’lular) 4-1/b, kamu
kurumlarında çalışanlar (memurlar) ise 4-1/c grubuna girmektedir.
Sosyal Sigortalar
Mesleki, fizyolojik ve sosyoekonomik risklerden dolayı geliri veya kazancı devam-
lı veya geçici olarak kesilmiş yahut azalmış bulunan fertlerin geçinme ve yaşama
ihtiyaçlarını karşılayan devlet güvencesine dayalı zorunlu bir sistemi ifade eden
sosyal sigortalar; 5510 sayılı Kanun’a göre kısa ve uzun vadeli sigorta kollarıdır.
Çalışan, İşveren, İş ve İş Yeri

Bu bölümde çalışan, işveren, iş ve iş yeri kavramları ve ilgili terminolojiler derle-
nerek aşağıda verilmiştir:
Alt İşveren/Aracı/Taşeron (Sosyal Güvenlik Mevzuatı)

Bir işverenden, iş yerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte
veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigor-
talıları çalıştıran üçüncü kişiyi ifade etmektedir.
Alt İşveren/Taşeron (İş Kanunu)

Bir işverenden, iş yerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı
işlere veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik neden-
lerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan, bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece
bu iş yerinde aldığı işte çalıştıran gerçek ve tüzel kişiyi yahut tüzel kişiliği olama-
yan kurum ve kuruluşlarıdır.
Asgari İşçilik Oranı

İhale mevzuatına göre yaptırılan işlerde istihkak tutarı, özel nitelikteki inşaat iş
yerlerinde ise maliyet bedeli içerisindeki asgari işçilik miktarının yüzdesidir.
Asgari İşçilik
İşverenin, işin emsaline, niteliğine, kapsam ve kapasitesine göre işin yürütümü
açısından gerekli olan sigortalı sayısının, çalışma süresinin veya prime esas ka-
zanç tutarının altında bildirimde bulunduğunun anlaşılması hâlinde; yapılan işin
niteliği, kullanılan teknoloji, iş yerinin büyüklüğü, benzer işletmelerde çalıştırılan
sigortalı sayısı, ilgili meslek veya kamu kuruluşlarının görüşü gibi unsurlar dikka-
te alınarak tespit edilen ve işin yürütümü açısından gerekli olan işçilik miktarıdır.
Asıl İş
Mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan işleri ifade etmektedir.
Asıl İşveren
İş yerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işleri veya asıl
işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık
gerektiren işleri diğer işverene veren, asıl işte kendisi de işçi çalıştıran gerçek veya
tüzel kişi ya da tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır.
Askerî İş Yerleri
Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı (Kara, Deniz ve Hava Kuv-
vetleri Komutanlığı) ve İçişleri Bakanlığı (Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil
Güvenlik Komutanlığı) tarafından doğrudan doğruya işletilen askerî iş yerleridir.
Bağımsız Çalışanlar
5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin b bendi(4-1/b) kapsamında olanlar; köy ve
mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına
bağımsız çalışanları ifade etmektedir.
Bağımsız İş Yeri
Esas işin ayrıntısı veya tamamlayıcısı niteliğinde olan ve sigortalıları birbirine ka-
rışmayan işlerin ayrı ve bağımsız olarak yürütüldüğü yerlerdir.
Çırak
Çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bil-
gi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen ve 14 yaşını doldurmuş, 19
yaşından gün almamış olan kişidir.
Çocuk İşçi
14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış olan çalı-
şan kişiyi ifade etmektedir.
Daimi İş Yeri
Sigortalı sayılanların maddi olan ve olmayan unsurlar ile birlikte ticari, sınai, zirai
veya mesleki bir faaliyetin sürekli olarak icrası amacıyla tahsis edilen veya bu faa-
liyetlerde kullanılan yere daimi iş yeri denir.
Geçici İşçi
Kamu kurum ve kuruluşlarının mevsimlik ve kampanya işleri ile orman yangınıy-
la mücadele hizmetlerinde bir mali yılda altı aydan az olmak üzere vize edilecek
geçici iş pozisyonlarında çalıştırılan işçiyi ifade etmektedir.
Genç İşçi
15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi ifade etmektedir.
Hizmet Akdi ile Çalışanlar 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının
a bendi kapsamında olanları ifade etmektedir.
İş
Türk Dil Kurumu sözlüklerinde iş tanımları;
Bir sonuç elde etmek, herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak ya-
pılan etkinlik, çalışma; Birinden istenen hizmet veya birine verilen görev; Sanayi,
ticaret, tarım, maliye vb. alanlara ilişkin ekonomik etkinliklerin bütünü; Kamu
yararına yapılan işler; Geçim sağlamak için herhangi bir alanda yapılan çalışma,
meslek; Herhangi bir yere düzen verici, günlük yaşayışı sağlayıcı her türlü çalış-
ma, şeklinde verilmiştir.
Asıl İş
Mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan işleri ifade etmektedir.
Aylık
Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malullüğü hâlinde yapılan sürekli
ödemeyi ifade etmektedir.
İş Yeri
İş Kanunu’nda iş yeri işin yapıldığı yer olarak tanımlanır. Diğer yandan aynı yasa
“İşin niteliği ve yürütme bakımından iş yerine bağlı bulunan yerler ile dinlenme,
çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım beden veya mesleki
eğitim yerleri gibi eklentiler ve araçlar da iş yerinden sayılır.” hükmüne yer ver-
mektedir. Buna göre iş yeri, işin yapıldığı yer olan asıl iş yeri ile iş yerine bağlı yer-
ler ve eklentiler ile araçlardan oluşan ve işverenin belirli bir teknik amacı sürekli
olarak izlediği örgüttür. Buna göre, İş yeri sadece sınai ve ticari amaç güden yerleri
değil hizmet kesimine giren ve ayrıca serbest meslek faaliyetlerinin de görüldüğü
bütün yerleri, örneğin, avukat, mali müşavir yazıhanelerini, hekim muayenehane-
lerini de kapsamaktadır.
Hizmet sözleşmesi çerçevesinde işin yapıldığı yeri ifade etmektedir. Ancak iş-
letme ve işletme deyimleri kadar geniş ve teknik bir anlam taşımamakta, daha
ziyade işçi ile işveren arasında hukuki ilişkilerin cereyan ettiği çerçeveyi göster-
mektedir.
İş yeri kavramı sadece İş Kanunu bakımından değil, sosyal sigortalar, sendika-
lar, toplu iş sözleşmeleri, grev ve lokavt hakları açısından da büyük bir önem taşı-
maktadır. Gerçekten iş yerinde cereyan eden bir kaza, hangi sebepten ileri gelirse
gelsin, iş kazası olarak kabul edilmektedir. Sendikalar iş kolunda kurulabileceği
gibi, iş yeri seviyesinde de kurulabilirler ve aynı çerçeve içinde toplu sözleşme ya-
pabilirler. Grev sırasında işçilerin iş yerini terketmeleri, İş yerinde grev oylaması
istemeleri, İşçilere karşı lokavt hakkını kullanan işverenin iş yerinde faaliyeti büs-
bütün durdurması iş yeri kavramının iş hukukumuz bakımından ne kadar önem
taşıdığını açıkça göstermektedir.
931 sayılı İş Kanunu’nun 1 inci maddesinde iş yerinin sınırları çizilmeye ça-
lışılmıştır. Önce iş yerinin basit bir tarifi yapılmış ve “işin yapıldığı yere” iş yeri
denilmiştir. Bu tarifin uygulamada yeterli olmadığını anlayan kanun koyucu aynı
maddenin ikinci fıkrasında iş yerinden sayılan yerleri ve araçları da iş yeri kavra-
mına dahil etmiştir.
Kanun’da işin niteliği ve yürütümü bakımından iş yerine bağlı olan yerler, yani
asıl iş yerinin iktisadi bakımdan tamamlayıcısı durumunda bulunan kısımlar aynı
iş yerinden sayılmaktadır.
Ayrıca işçilerin dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve
bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi eklentileri iş yerinden kabul
edilmektedir. Buralarda teknik anlamda üretim faaliyeti cereyan etmemekle be-
raber, kanun koyucu işçilerin çalışma ve yaşama şartları bakımından bu yerleri iş
yeri dışında tutmayı uygun bulmamıştır.
İş yerine bağlı araçları da kanun koyucu iş yerinden saymıştır. Araç deyimi

sadece nakil araçlarına tek başına sahip olmamakla birlikte, greyder, seyyar vinç
gibi üretim araçlarını da ifade etmektedir.
İş Yeri (Konut Kapıcısı için)

Kapıcının çalıştığı konut ile bağımsız bölüm, ortak yerler, eklenti ve tesislerin tü-
münü ifade etmektedir.
İş Yeri (Maden)
Yeraltı ve yerüstü maden çıkarma işlerinin ve yardımcı işlerin yapıldığı tesisler ve
binalar ile işçilere ait yatıp kalkma yerleri, hafriyat dökme yerleri ve atık sahaları
dâhil çalışma yerlerinin tümünü ifade etmektedir.
İş Yeri (Sosyal Güvenlik Mevzuatı)

Sigortalı sayılanların maddi olan ve olmayan unsurları ile birlikte işlerini yap-
tıkları yerlerdir. İş yerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden
bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen iş yerine bağlı yerler, din-
lenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya
meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da iş yerinden
sayılmaktadır.
İş Yeri Sahibi
Kanun’a göre sigortalı olanların işlerini yaptıkları iş yerlerinin sahibi veya kulla-
nıcısı olan gerçek ya da tüzel kişilikler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuru-
luşlardır.
İşçi
Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiyi ifade etmektedir.
İşe Giriş Bildirgesi

Sigortalı sayılan kişileri çalıştıran işverenler veya kamu idarelerince işe başlatılan
sigortalılar için verilmesi gereken bildirgedir.
İş Kolu Kodu
Yapılan işin, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından tehlikenin ağırlığını gös-
teren ve kısa vadeli sigorta kolları prim tarife cetveline göre hangi iş koluna tabi
olduğunu belirleyen numaradır.
İş Kolu
İş yerinde yapılan veya sigortalının yaptığı işin, Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim
tarifesine göre tabi olduğu faaliyet alanıdır.
İşletmelerde Mesleki Eğitim

Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin beceri eğitimlerini iş-
letmelerde, teorik eğitimlerini ise mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında
veya işletme ya da otuz kurumca tesis edilen eğitim birimlerinde yaptıkları eğitim
uygulamalarıdır.
İşveren (Deniz İş Kanunu)

Gemi sahibi veya kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adına ve hesabına işleten
kimsedir.
İşveren (İş Kanunu)

İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi ya da tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuru-
luşlardır.
İşveren (Konut Kapıcısı için)

Konutun maliki veya ortaklarıdır.
İşveren (Korumalı İş Yeri için)

Sahip olduğu iş yeri için korumalı iş yeri statüsü almak üzere Türkiye İş Kurumu-
na başvuruda bulunan gerçek veya tüzel kişidir.
İşveren (Sosyal Güvenlik Mevzuatı)

5510 sayılı Kanu’nun 4 üncü maddesinin 1. fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre
sigortalı sayılan kişileri çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan
kurum ve kuruluşlardır.
İşveren Vekili (Deniz İş Kanunu)

Kaptan veya işveren adına ve hesabına harekete yetkili olan kimseye, işveren ve-
kilinin bu sıfatla gemiadamlarına karşı muamele ve taahhütlerinden doğrudan
doğruya işveren sorumludur.
İşveren Vekili (İş Kanunu)

İşveren adına hareket eden ve işin, iş yerinin ve işletmenin yönetiminde görev
alan kimsedir.
İşveren Vekili (Konut Kapıcısı için)

Yönetici (apartman-site yöneticisi).
İşveren Vekili (SGK Mevzuatı)

İşveren adına ve hesabına, işin veya görülen hizmetin bütününün yönetim göre-
vini yapan kimsedir.
Kuruluş
Kendi fonksiyonları ve yönetimi olan, birleşik veya ayrı, kamu veya özel, şirket,
işletme, firma, teşebbüs, enstitü, kurum veya bunların bir parçası. Birden fazla
işletme birimi olan kuruluşlar için bir işletme birimi kuruluş olarak tarif edilebilir.
Meslek
Türk Dil Kurumu sözlüklerinde meslek tanımı;
Belli bir eğitim ile kazanılan, sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara ya-
rarlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan,
kuralları belirlenmiş iş, şeklinde verilmiştir.
Mesleki Eğitim
Örgün veya yaygın eğitim yoluyla bireyleri mesleğe hazırlamak, meslek sahibi
olanların mesleklerinde gelişmelerini ve yeni mesleklere uyumlarını sağlamak
amacıyla gerekli bilgi, beceri, tavır ve değer duygularını geliştiren ve bireylerin
fiziki, sosyal, kültürel ve ekonomik yeteneklerinin gelişim sürecinin bir plan içeri-
sinde yürütülmesini sağlayan eğitimdir.
Tüzel Kişi
Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca
özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uya-
rınca tüzel kişilik kazanırlar.
Ücret (İş Kanunu)

Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler
tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.
Ücret (SGK Mevzuatı)

5510 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bendi kapsa-
mında sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile
ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutardır.
Ücret Alacağı
İşçinin, iş ilişkisinden kaynaklanan ve işverenin konkordato ilan etmesi, işveren
için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile ödeme güç-
lüğüne düşmesinden önceki ödenmeyen en fazla üç aylık temel ücrete ilişkin ala-
caklardır.
Ücretsiz İzin
5510 sayılı Kanun’un geçici 4 üncü maddesi uyarınca haklarında 5434 sayılı Ka-
nun hükümleri uygulanacak olan Kamu görevlilerinin başta 657 sayılı Kanun ol-
mak üzere personel kanunlarına göre aldıkları aylık almaksızın geçirdikleri izin
süresidir.
İş Kazası, Meslek Hastalığı ve Sosyal Güvenlik

Bu bölümde iş kazası, meslek hastalığı kavramları ve bu durumlarla ilgili sosyal
güvenlik terminolojileri derlenerek aşağıda verilmiştir.
Arıza/Hastalık Listesi
Sigortalıların çalışma gücünün en az %60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekil-
de meslekte kazanma gücünü kayıp ettiklerinin tespitine esas listedir.
Hastalık Hali
5510 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kap-
samındaki sigortalının, iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan ve iş göremez-
liğine neden olan rahatsızlıklardır.
Hastalık Prim Tutarı

Hastalık sigortası, iş kazası ile meslek hastalığı sigortası dışında kalan bütün has-
talık hâllerinde belirli yardımların yapılmasını sağlayan sigorta kolu için ödenen
prim tutarıdır.
Hastane Çıkışı
Yatan hastanın yatışının bitirilmesi ve taburcu edilmesidir.
İş Göremezlik
İş Kazası, Meslek Hastalığı, Hastalık, Analıktan dolayı sigortalının iş göremediği
süredir.
İş İlişkisi
İşçi ile işveren arasında kurulan ilişkidir.
İş Kazası Prim Oranı

Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, yapılan işin iş kazası ve meslek hastalığı
bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre %1 ila %6,5 oranları arasında
olmak üzere, 5510 sayılı Kanun’un 83 üncü maddesine göre Kurumca belirlenir.
İş Kazası
5510 sayılı Kanun’a göre iş kazası, aşağıda verilen hâl ve durumlardan birinde
meydana gelen ve çalışan sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ve ruhça arı-
zaya uğratan olaydır. “İş kazası;
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada,
İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve he-
sabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak iş yeri dışında baş-
ka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan emziren
kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan za-
manlarda,
Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sıra-
sında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen
özre uğratan olaydır.”
Malul
Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti
sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve da-
yanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, çalışma gücünün veya iş kazası veya
meslek hastalığı sonucu 40 meslekte kazanma gücünün en az %60’ını kaybettiği
Kurum-Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalıdır.
Malulen Emeklilik
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 44 üncü maddesine
göre; bir hastalık nedeniyle yürütülmekte olan görevin yerine getirilemeyeceği-
nin veya tabi olunan Personel Kanun’u uyarınca kullanılması öngörülen sıhhi izin
sürelerinin doldurulduğunun Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilmesi nedeniy-
le malul olduğuna karar verilen kamu görevlisinin emekliye sevkidir. 5510 sayılı
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 25 inci maddesine göre
kamu görevlilerinden çalışma gücünün en az %60’ını veya vazifelerini yapama-
yacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiğini veya tabi olunan Personel
Kanunu uyarınca kullanılması öngörülen sıhhi izin sürelerinin doldurulduğunun
Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilmesi nedeniyle malul olduğuna karar verilen
kamu görevlisinin emekliye sevkidir.
Maluliyet Sınıfı
Malul duruma düşen kamu görevlilerinin maluliyetlerinin türünü (adi, vazife vb.)
belirtmek için kullanılan sınıflandırma sistemidir.
Malullük Aylığı
İlk defa çalışmaya başlanılan tarihten sonra malul kalıp bu nedenle çalışma gücü-
nü kısmen veya tamamen yitiren ve Kanun’da belirtilen hak kazanma koşullarına
sahip sigortalılara bağlanan aylıktır.
Malullük
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 44 üncü maddesine
göre; iştirakçilerin her ne sebep ve suretle olursa olsun vücutlarında hasıl olan
arızalar veya düçar oldukları tedavisi imkânsız hastalıklar yüzünden vazifelerini
yapamayacak duruma girmeleri veya tabi olunan Personel Kanunu uyarınca kul-
lanılması öngörülen sıhhi izin sürelerinin doldurulmuş olması hâlidir. 5510 sayılı
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 25 inci maddesine göre;
sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti
sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve da-
yanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının
(a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası
veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi
kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini
yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiğinin veya tabi olunan
Personel Kanunu uyarınca kullanılması öngörülen sıhhi izin sürelerinin doldu-
rulduğunun Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilmesi hâlidir.
Ölüm Aylığı
Ölüm sigortasından hak sahiplerine yapılan sürekli ödemeyi ifade eder. 5510 sa-
yılı Kanun’un 32. maddesi uyarınca; en az 1800 gün malullük, yaşlılık ve 47 ölüm
sigortaları primi bildirilmiş veya 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kap-
samında sigortalı sayılanlar için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan
beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi
bildirilmiş, 47. maddede yazılı sebeplerle kazaya uğramış, malullük, vazife malul-
lüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık
aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış, bağlanmış
bulunan malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya
başlamaları sebebiyle kesilmiş, durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine
yapılan sürekli ödemeyi ifade eder.
Meslek Hastalığı
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre meslek hastalığı ta-
nımı, “çalışanın iş yerinde bulunduğu süreçte, işe bağlı tekrarlanan sebeplerden
meydana gelen veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hâlleri olan
adli vakalardır. Bir hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilebilmesi için has-
talık ve meslek arasında nedensellik bağının bulunması gerekmektedir.”
Meslek hastalıkları, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yü-
zünden ortaya çıkarlar. Meslek hastalıkları, iş kazaları gibi anlık gözle görülen
ve kesin olarak sonuçları belli ve ölçülebilir olmadıklarından bilinmesi ve teşhisi
detaylı araştırma, inceleme ve çalışma ve gözetim, takip sonucunda bilinir, teşhis
edilebilirler.
Sakatlık (maluliyet)
Sürekli bir iş göremezliğe ve gelir kaybına yol açar. İyileşmesi mümkün olmayan
yahut çok zor olan bir hastalık hâlidir.
Sürekli İş Göremezlik Geliri

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Ku-
rumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından ve-
rilen raporlarda meslekte kazanma gücü en az %10 oranında azalmış bulunduğu
belirtilen ve Kurum Sağlık Kurulunca bu durumu onaylanan sigortalının almaya
hak kazandığı gelirdir.
Sürekli İş Göremezlik
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Ku-
rumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından ve-
rilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca meslekte kazanma gücünün en
az %10 oranında azalmış olma durumudur.
Vazife Malullüğü Tespit Kurulu

Kamu görevlilerinin vazife malullüğü durumunu tespit eden kurul.
Vazife Malullüğü
Sigortalıların vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince
görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu iş-
lerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da
idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya iş yerinde
meydana gelen kazadan dolayı malul olduklarına karar verilmesine vazife malul-
lüğü denir.
Vazife Malulü
Vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildik-
leri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurum-
larının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağla-
nan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya iş yerinde meydana gelen
kazadan dolayı malul olduklarına karar verilen sigortalılara vazife malulü denir.
Sosyal, İdari ve Hukuki Konular

Bu bölümde sosyal, idari ve hukuki konularla ilgili terminolojileri derlenerek aşa-
ğıda verilmiştir.
Cenaze Ödeneği
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 37 nci madde-
si; İş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri, malul-
lük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya kendisi için en az 360
gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının
hak sahiplerine Kurum Yönetim Kurulunca belirlenip Bakan tarafından onayla-
nan tarife üzerinden yapılan ödemedir.
Ceza Parası (İşçilere Uygulanan)

İşverenin toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmelerinde gösterilen sebeplerle işçi üc-
retlerinden ceza olarak yaptığı kesintilerdir.
Hizmet Tespit Davası

Çalıştığı süre içerisinde sigortalı olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildiril-
meyen veya günleri eksik bildirilen kişinin çalışmalarının tespiti için çalıştığı hiz-
metlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine
başvurarak açacağı davadır.
İdari Para Cezası

Sosyal güvenlik yükümlülüklerinin düzenli olarak yerine getirilmesini sağlamak,
suistimallere karşı caydırıcılığı arttırmak amacıyla uygulanan idari cezai müeyyi-
denin genel adıdır.
Kaçınılmazlık İlkesi
Olayın meydana geldiği tarihte bilimsel ve teknik kurallar ve olanaklar gereğince
alınacak tüm önlemlere rağmen zararın kısmen veya tamamen meydana gelmesi
durumunu ifade etmektedir.
Ölüm Geliri
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri almakta
iken ölen sigortalının hak sahiplerine bağlanan gelirdir.
Ölüm Toptan Ödemesi

Ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaması durumunda, sigor-
talı adına bildirilen veya sigortalının ödediği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları
primlerinin hak sahiplerine bir defaya mahsus olarak ödenmesini ifade eder.
Ölüm Yardımı
Emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı alanların ölümü hâlinde, öde-
nen nakdi yardımdır.
Rücu
Başkasına ait bir borcu yerine getiren kişinin mal varlığında meydana gelen kaybı
gidermeye yönelik tazminat niteliğinde bir talep hakkı olarak tanımlanmaktadır.
Zorlayıcı Sebepler
İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen,
bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan, dışsal etkenlerden
ileri gelen, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen
veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan deprem, yangın, su baskını, salgın has-
talık, seferberlik ve benzeri nedenlerdir.
Diğer Konular
Bu bölümde sosyal güvenlik kapsamındaki, özellikle iş sağlığı ve güvenliği ilgili,
diğer konuların kavramları derlenerek aşağıda verilmiştir.
Balthazard Formülü
Birden fazla iş kazası veya meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik dereceleri
veya birden fazla özürlülük derecelerinin birleştirilmesinde kullanılan hesaplama
şeklidir.
Bildirge
Bir kimsenin resmî bir kuruluşa belli zaman aralıklarıyla yükümlülükleri çerçeve-
sinde bildirimde bulunmasına esas beyanname veya çizelge formatındaki belge-
lerin genel adıdır. Mevzuatımızda işverenin en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı
tarihte ve iş yerinin faaliyette bulunduğu adresten başka bir ildeki adrese nakledil-
mesi, sigortalı çalıştırılan bir işin veya iş yerinin başka bir işverene devredilmesi
veya intikal etmesi hâlinde iş yerinin nakledildiği, yeni işverenin işi veya iş yerini
devraldığı tarihi takip eden on gün içinde, iş yerinin miras yoluyla intikali hâlinde
ise mirasçıların ölüm tarihinden itibaren en geç üç ay içinde Sosyal Güvenlik Ku-
rumuna vermekle yükümlü olduğu belgedir.
Derece Yükseltme
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu uyarınca derecesi içinde en az 3 yıl ve dere-
cenin 3 üncü kademesinde 1 yıl bulunmuş olmak şartıyla bir üst dereceye yüksel-
medir.
Derece
Kamu görevlilerinin eğitim durumları ve kıdemlerine göre kazandıkları gösterge-
leri belirleyen basamaklardır.
Gelir
İş kazası veya meslek hastalığı hâlinde sigortalıya veya sigortalının ölümü h3alin-
de hak sahiplerine, yapılan sürekli ödemeyi ifade eder.
Gerçek Kişi
Her türlü kamu ve özel hukuk tüzel kişilerini ve tüzel kişiliği olmayan diğer ku-
rum ve kuruluşların dışındaki kişilerdir.
Hak Edilen İstirahat Süresi

On günden kısa süreli istirahatlerde istirahatin bittiği gün, on gün ve daha uzun
süreli istirahatlerde onar günlük sürelerin bittiği ve son on günlük süreden arta
kalan istirahat süresinin bittiği günü ifade etmektedir.
Hak Sahibi
Sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malullük, vazife malullüğü veya
yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü hâlinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya
toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babasıdır.
Harp Malulü
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 64 üncü maddesi
ile 5510 sayılı Kanun’un 47nci maddesinin sekizinci fıkrası; Söz konusu madde-
lerde sayılan nedenlerden dolayı hakkında vazife malullüğü hükümleri uygula-
nan kişidir.
Hizmet Akdi
İşçinin, muayyen veya gayrimuayyen bir zamanda hizmet görmeyi ve iş sahibinin
de ona bir ücret vermeyi taahhüt ettiği mukavele ve iş sözleşmesidir.
Hizmet Süresi
Sosyal Güvenlik Kurumlarına emekli keseneği veya malullük, yaşlılık ve ölüm si-
gortaları primi yatırmak suretiyle geçen süreleri ifade etmektedir.
İkramiye
Emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme
yapılan asker ve sivil tüm iştirakçilere, her tam fiilî hizmet yılı için aylık bağlama-
ya esas tutarların bir aylığı tutarında yapılan ödemedir.
İşkolu
İş yerinde yapılan veya sigortalının yaptığı işin, Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim
tarifesine göre tabi olduğu faaliyet alanıdır.
Kıdem
Kamu görevlerinde geçen ya da kanun gereği kamu görevinde geçmiş sayılan top-
lam hizmetleri gösteren süredir.
Sağlık Hizmeti Sunucusu

Sağlık hizmetini sunan ve/veya üreten gerçek kişiler ile kamu ve özel hukuk tüzel
kişileri ve bunların tüzel kişiliği olmayan şubeleridir.
Sendika
İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve
menfaatlerini korumak ve geliştirmek için meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sa-
hip kuruluşlardır.
Sosyal Güvenlik Sağlık Kurulu

Kurumca (SGK) yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca
düzenlenecek raporlardaki teşhis ve bu teşhise dayanak teşkil eden belgeleri ince-
lemek suretiyle, çalışma gücü kaybı ve meslekte kazanma gücü kaybı oranlarını,
erken yaşlanma hâli ve vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücü
kaybını, malullük derecelerini belirlemeye yetkili hekimlerden ve/veya diş hekim-
lerinden oluşan kurullardır.
Tehlike Sınıfı
5510 sayılı Kanun’un 83. maddesinde yapılan işin, iş kazası ve meslek hastalığı
bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığının sınıflara göre ayrılmasıdır.
Onaylı defterin doldurulması, saklanması ve hukuki durumu nedir?

3
Şekil 8.4
Cumhuriyet’in ilk
yıllarından beri Türk
Sosyal Güvenlik
Sistemi çalışma
hayatında etkili
olmuştur.
Kaynak: http://www.
sgk.gov.tr/wps/portal/
sgk/tr/kurumsal/
kurumumuz/tarihce.
Cumhuriyet Dönemi’nde sosyal sigorta mevzuatı nasıl bir gelişim süreci göstermiştir?
4
Özet
Çalışma hayatında ve ilgili mevzuatlarda uluslararası mevzuatlarda dil birliğinin sağlan-
1
kullanılan iş sağlığı ve güvenliği kavram ve ması için bu mevzuatların süzgeçten geçirilerek
terminolojisinin kullanımı konusunu ayırt etmek standart bir format ve yapıda olması gerekir. Bu
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği konuları yeni gerçeğe rağmen bazı kavramların mevzuatta
yeni gelişmekte ve bu sektördeki ilerlemeler farklı farklı yorumlara sebep olduğu görülmek-
yeni tanımlamaların ortaya çıkmasına zemin tedir. Yaygın olarak kullanılan birçok yanlış kav-
hazırlamakta ve de alışagelmiş, kullanılagelen ramla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, bu konu-
eski kavram ve eski terminolojiler farklı anlamdaki farkındalığı oluşturmak açısından iş sağlığı
lar kazanmaktadır. Bunun yanı sıra, iş sağlığı ve ve güvenliği tanımlarının ilgili mevzuatta yer
güvenliği multidisipliner sosyal, teknik, politik, alan temel terminolojisi derlenmiştir. İş sağlığı
hukuk gibi dalları içermesi ve devlet, işveren, ve güvenliği konusundaki başlıca kanun olan
çalışan, uzman, akademisyen gibi farklı paydaş- 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve il-
lardan oluşması, kullanılan terminolojide farklı- gili yönetmeliklerindeki terminoloji bu kısımda
lığa ya da kullanılan aynı terimde farklı anlama tablolar hâlinde verilmiştir.
ve algılamalara yol açmaktadır. Buna rağmen iş
sağlığı ve güvenliği alanıyla ilgili birçok bilim
Sosyal güvenlik kavramlarının iş sağlığı ve
dalında ortak bir terminolojinin oluşması için güvenliği ile ilgili terminolojisi ile uyumlu ve
3
zamana ihtiyaç olduğu da herkes tarafından ka- farklı yönlerini ayırt etmek
bul edilen bir gerçektir. Dikkate alınması gere- Devlet sosyal güvenlik hakkını sağlamak için,
ken diğer bir husus ise uluslararası sözleşmeler, gerekli önlemleri alacak ve örgütleri kuracaktır.
standartlar ve kullanım kılavuzları bireysel, ku- Sosyal haklar içerisinde yer alan sosyal güven-
rumsal boyutlarda yürürlüğe geçirilen normlar lik hakları, devlete birtakım yükümlülükler ve
ulusal mevzuatın uluslararası ölçekte uyumlaş- yapma borcu yüklemektedir. Sosyal güvenlik
tırılması amacıyla dilimize çevrilmiş fakat bu hakkı, bir yandan devlete yüklenmiş bir görev
konudaki terimlerin ifade ettiği manalar hak- ve öte yandan insana tanınmış anayasal bir talep
kında ortak bir dil ortaya konulmamıştır. Birçok hakkı doğurmaktadır. Sosyal güvenlik hakkının
alanda kullanılan bu terimleri kapsayan standart korunması ve bu amaçla geliştirilen sosyal gü-
ve mevzuatlar arasındaki uyumu sağlayabilmek venlik politikaları, bireyleri sosyal risklere kar-
ve katılımcı, paydaşlar arasındaki iletişimi ko- şı koruma çabaları etrafında yoğunlaşmaktadır
laylaştırmak gerekmektedir. Bu nedenle, ulus- (Balkır, 2012). Sosyal güvenlik ve iş sağlığı gü-
lararası normların, mevzuatın ve standartların venliği bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Bu
çevirilerinde kullanılan terim ve sözcüklerin nedenle her iki sahanın hem mevzuatı hem de
seçiminde dikkat ve itina ile yaklaşılması ve bir kavramları iç içe geçmiş durumdadır. Bu bölüm-
multidisipliner kurulun süzgecinden geçmesi de, hazırlanmış olan Sosyal Güvenlik Terimleri
her zaman önerilmiştir. Bu bölümde bahsedilen Rehberindeki iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili te-
bu eksikliğin bir nebzede olsa giderilmesi açı- rimler ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
sından İSG konusundaki temel kavramların bu
sahadaki yorumları ele alınmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili

2 yönetmeliklerdeki terminolojiyi ifade etmek
Mevzuatlar kurumsal, ulusal hatta uluslararası
ölçeklerde geçerliliğe sahip uygulamaları kapsa-
maktadırlar. Teknik ve sosyal terimleri kapsayan
mevzuatlarda kavramlar arasındaki uyumu sağ-
lamak temel amaçlardan birisidir. Hızla gelişen
iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren ulusal ve
1. “ Kuruluşun kontrolü altında işle ilgili faaliyetlerin 6. İlgili çalışma standartları, uygulamalar, prosedür-
yürütüldüğü herhangi bir fiziksel mahal” aşağıdakiler- ler, yasal zorunluluklar, gibi İSG yönetim sistemi şart-
den hangisi ile ifade edilir ? larından sapmaya ne ad verilir?
a. İş yeri a. Uygunsuzluk
b. Mekân b. Uygunluk
c. Kuruluş c. Önleyici faaliyet
d. İşletme d. Risk analizi
e. Ofis e. Risk değerlendirme
2. İş yerinde, işin yürütülmesiyle ilgili olarak, teknik 7. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda ‘İş sağlığı ve
düzenin oluşturduğu özel risklerden ve sağlığa zarar güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her saf-
verebilecek koşullardan korunmak için yapılan metot- hasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş
lu çalışmalara ne ad verilir? ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve
a. İşletme güvenliği şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak iş yeri
b. İş sağlığı için belirlenen tehlike grubu’na ne ad verilir?
c. Güvenlik a. Risk
d. Sağlık b. Tehlike
e. İş güvenliği c. Tehlike sınıfı
d. Olay
3. ‘Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, e. İş yeri
bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir.’
8. Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındı-
tanımı aşağıdaki kuruluşlardan hangisi tarafından ya-
ğında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerin-
pılmıştır?
de akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan
a. Dünya Sağlık Örgütü
maddelere ne ad verilir?
b. Uluslararası Çalışma Örgütü
a. Toz
c. NEBOSH
b. Toksik madde
d. IOSH
c. Solunabilir toz
e. EU-NEBOSH
d. Mutajen madde
4. Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme se- e. Mikroorganizma
bep olmadan gerçekleşen olaylara ne ad verilir?
9. Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımın-
a. Olay
dan adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına
b. Hasarsız olay prim ödemesi gereken kişi aşağıdakilerden hangisi ile
c. Acil durum ifade edilir?
d. Tehlike a. Aktif Sigortalı
e. Kaza b. Sigortalı
c. İşçi
5. İş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş
d. Çırak
ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde
e. Usta
zarara uğratmayan olayı ifade eden kavram aşağıdaki-
lerden hangisidir? 10. Belli bir eğitim ile kazanılan, sistemli bilgi ve be-
a. Risk cerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet
b. Kaza vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan,
c. İş kazası kuralları belirlenmiş işe ne ad verilir?
d. Ramak kala olay a. Meslek
e. Tehlike b. İş
c. Eğitimci
d. Moderatör
e. Mesleki eğitim
Yaşamın İçinden
Kalp krizi iş kazası sayılır mı? illiyet bağı daha sonra araştırılacaktır. Ayrıca, çalışma
Ülkemizde kalp krizi en yaygın görülen sağlık prob- ortamında kalp krizine neden olabilecek veya kalp krizi
lemleri arasında ilk sıralardadır. İş yerinde meydana riskini arttırabilecek bir çok etken mevcuttur. Özellik-
gelen kalp krizi olayları ise yüksek oranda ölümlere le yüksek sıcaklıkta yapılan işler, yetersiz sıvı alımı, gü-
neden olmaktadır. Bu nedenle işyerlerinde meydana neşli havalarda çalışma, aşırı yorgunluk gibi etkenler
gelen kalp krizinden kaynaklı ölümlerin veya olayların kalp krizi riskini arttıran durumlardır. Bu etkenlere
iş kazası olarak değerlendirilmesi her zaman sorgulan- uzun süre sürekli olarak maruz kalan çalışanlarda kalp
mış ve merak edilmiştir. krizi riski artabilir.”
Yukarıdaki paragraflarda da ifade edildiği gibi iş ka-
zası tanımı ülkemizde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve
Genel Sağlık Sigortası Kanunun 13’üncü maddesinde
belirlenmiştir. Bu tanıma göre bir kazanın iş kazası sa-
yılabilmesi için aşağıdaki durumlardan herhangi biri- Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
nin gerçekleşmesi gerekir. 1. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Te-
“Kaza, çalışanın iş yerinde bulunduğu sırada ve mey- mel Kavramları’ konusunu yeniden gözden ge-
dana gelmelidir. çiriniz.
İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya 2. e Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Te-
görev ile farklı bir yere gönderilmesi nedeniyle meyda- mel Kavramları’ konusunu yeniden gözden ge-
na gelmelidir. çiriniz.
Çalışanın, işveren tarafından sağlanan bir taşıtla işin 3. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Te-
yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelmelidir. mel Kavramları’ konusunu yeniden gözden ge-
Bu durumlardan birinin meydana gelmesi sonucunda çiriniz.
çalışanın kaza sonucu bedence veya ruhça engelli hale 4. b Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Te-
gelmesi veya kaza ile sonuç arasında bir illiyet bağının mel Kavramları’ konusunu yeniden gözden ge-
yani ilişkinin bulunması gerekir.” çiriniz.
Bu tanımlamaya göre 2016 yılına kadar iş yerinde veya 5. d Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Te-
iş yaparken meydana gelen kalp krizi olayları iş kaza- mel Kavramları’ konusunu yeniden gözden ge-
sı olarak sayılmamıştır. Bunun gerekçesi ise, dışarıdan çiriniz.
işle doğrudan ilgili bir etki olmaksızın kalp krizinin 6. a Yanıtınız yanlış ise ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Te-
meydana gelmesinden dolayı kalp krizi olaylarının iş mel Kavramları’ konusunu yeniden gözden ge-
kazası olarak değerlendirilmemiştir. Yani kalp krizinin çiriniz.
iş kazası olarak yorumlanabilmesi için doğrudan etki 7. c Yanıtınız yanlış ise ‘Mevzuatta İş Sağlığı ve Gü-
aranmıştır. Ancak 2016 yılında alınan Yargıtay Kara- venliği Terminolojisi’ konusunu yeniden göz-
rı ile (13.10.2014 tarih, Esas No:2004/21-529, Karar den geçiriniz.
No:2004/527) kalp krizi iş kazası olarak sayılmıştır. 8. b Yanıtınız yanlış ise ‘Mevzuatta İş Sağlığı ve Gü-
“Kalp krizini oluşturan faktörleri ve nedenleri net ola- venliği Terminolojisi’ konusunu yeniden göz-
rak belirlenemeyen bir sağlık sorunu olarak değerlen- den geçiriniz.
dirilmektedir. Yani kalp krizi belirli bir süreç sonucun- 9. a Yanıtınız yanlış ise ‘Sosyal Güvenlikte İSG Ter-
da meydana gelebileceği gibi anlık olarak da meydana minolojisi’ konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gelebilir. Bu durum kısa süre içerisinde anlaşılması 10. a Yanıtınız yanlış ise ‘Sosyal Güvenlikte İSG Ter-
mümkün olan bir durum değildir. Bu yaklaşımdan do- minolojisi’ konusunu yeniden gözden geçiriniz.
layı kalp krizi iş kazası olarak değerlendirilecek, iş ile
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 dönüşümlerin etkisi yoğun bir şekilde gerçekleşirken,
Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışa- iş sağlığı ve güvenliği alanı da bu durumdan olumlu
rıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu teh- bir şekilde nasibini almıştır. Özellikle ILO’nun, Avrupa
likelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile Birliği’nin ve uluslararası sendikal örgütlerin bu konu-
tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek daki baskılarının da genelde çalışma hayatında yapılan
derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştı- düzenlemelerde ve özelde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Gü-
rılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. venliği Kanunu’nun hayata geçmesinde etkisi söz ko-
Risk değerlendirmesi; süreç, ekipman, organizasyon, nusudur (Kılıç, 2013).
faaliyet değişiklikleri de kapsayacak şekilde sık aralık- Türkiye’nin AB ile müzakerelerindeki birçok konuda
larla güncellenmelidir. Normal faaliyetler için kontrol olduğu gibi, İSG alanında da önemli reformların ya-
formları, ‘İngilizce; check list’, risk değerlendirmele- pılması ancak 1999 Helsinki Zirvesi’nden sonra başla-
rinde sıklıkla kullanılır. Risk analizi ise risk değer- mıştır. Özellikle 2000 yılından sonra bu alanda yapılan
lendirme sürecinde toplanan bilgi ve veriler ışığında düzenlemelerin AB müktesebatına uyum çabaları içe-
belirlenen risklerin; işletmenin faaliyetine ilişkin özel- risinde yapıldığını söylemek mümkündür. Türkiye’de
likleri, iş yerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve AB üyesi olmak isteyen her ülke gibi, kendi mevzuatını
iş yerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya ulus- AB mevzuatı ile uyumlaştırmak zorundadır. Bu bağ-
lararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden lamda AB’nin Türk mevzuatı üzerindeki etkisi tartışma
biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilmesi götürmemektedir.
(ve de neticede gerekli tedbirleri, önlemleri belirlemek Türkiye’nin İSG alanında yaşadığı değişimi görebilmek
için) incelenmesi ve değerlendirilmesidir. için AB mevzuatının göz önünde bulundurulması ge-
Risk analizi, tüm risklerin ortaya konarak nitel veya rekmektedir. O nedenle bu çalışmada öncelikle Avrupa
nicel yöntemlerle yorumlanması işlemidir. Risk analiz- Birliği İSG mevzuatının tarihi gelişimi ve şu anki du-
lerinde yargılar ve kabuller kullanılır. Bu durum eksik rumu incelenmiştir. Ardından bugünkü durumu daha
bilgilere dayalı olursa belirsizlik içerebilir. Risk analizi, iyi kavrayabilmek için Türk çalışma hayatında İSG’ye
tehlikeler tanımlandıktan sonra bu tehlikelerden doğan yönelik düzenlemeler tarihsel süreci içerisinde değer-
risklerin olasılıkları ve sonuçlarına dayalı risk skorları- lendirilmiştir. Son olarak da Helsinki Zirvesi sonrası
nın belirlenmesini içerir. Risk analizleri bir öngörüdür. Türk İSG mevzuatında meydana gelen değişiklikler ve
Tehlikelerin meydana getireceği risk sonuçlarının hesap bu reform hareketi üzerindeki AB’nin etkisi çalışılmış-
edilmesi ve bunlara yönelik iş sağlığı ve güvenliği tedbir- tır (Koçak ve Koray, 2018).
lerinin alındığı bilimsel çalışmalar içerir. Alınacak ted-
birler risk analizlerine dayalı olmalıdır. Risk analizleri, Sıra Sizde 3
iş yerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını 1921 yılında 151 sayılı Ereğli Maden Amelesinin Hu-
ya da olgunlaşmasını sağlar. Risk analizleri, mal, çevre kukuna Müteallik Kanun ile kurulan Amele Birliği, ül-
bazında, sağlık ve güvenliğin değerlendirilmesine yö- kemizin kanun ile kurulan ve üyeliği zorunlu olan ilk
nelik yapılır. Riskin derecelendirilebilmesi için olasılık sosyal güvenlik kuruluşudur.
ve etkinin şiddet derecesi farklı risk analiz metotlarına Yeni devletin ilk Anayasası olan 1921 tarihli Teşkilatı
göre ortaya konur. Kaynak: https://isgfrm.com/threads/ Esasiye Kanunu devletin içinde bulunduğu dönemin
risk-degerlendirmesi-ve-risk-analizi-ayni-midir-ayni- ekonomik, sosyal ve siyasi durumu nedeniyle hak ve
degilse-farki-nedir-anlatabilecek-var-mi.27198/. özgürlüklere yer verememiştir. 1924 Anayasası’nda ise
temel hak ve hürriyetlerden kişinin hak ve özgürlük-
Sıra Sizde 2 leri sıralanmış olup, diğer ekonomik ve sosyal hak ve
Türkiye çok partili sisteme geçtikten ve Batı Bloğuna özgürlükler ile siyasi hak ve özgürlüklerden bahsedil-
girdikten sonra ekonomiden sosyal alana kadar bir- memiştir.
çok yasal ve kurumsal düzenlemeler gerçekleşmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, sosyal sigortalara benze-
Özellikle çalışma hayatında gerçekleşen düzenleme- yen fakat kişiler ve riskler açısından çok dar kapsamlı
ler önemli bir başlangıç olmuştur. Ayrıca, Türkiye’nin olmasına rağmen sayıca oldukça fazla olan birtakım
Avrupa Birliği süreci sayesinde her alanda değişim ve emeklilik ve yardımlaşma sandıklarının kuruluşunu
öngören kanunlar çıkarılmıştır. Bu alanda çıkarılan verilmiştir. Söz konusu maddede “Herkes sosyal gü-
yasalar ve oluşturulan sandıklardan bir kısmı, 1926 venlik hakkına sahiptir. Devlet bu güvenliği sağlayacak
tarihli ve 895 sayılı Kanun’la kurulan İmalatı Har- gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.” denilmek sure-
biye Teavün ve Sigorta Sandığı, 1934’de 2454 sayılı tiyle, sosyal güvenlik alanında Devlete önemli görevler
Kanun’la kurulan Devlet Demir Yolları ve Limanlar yüklenmiştir.
İdaresinin Memur ve Müstahdemleri Tekaüt Sandığı, Ülkemizde planlı kalkınma dönemine 1963 yılından
1935’te kurulan Telgraf ve Telefon İdaresi Biriktirme itibaren başlanılmış, kalkınma planlarında sosyal gü-
ve Yardım Sandığı, 1935’te kurulan PTT Telgraf ve venlik; bireyleri, karşılaşılabilecek risklere karşı ko-
Telefon İdaresi Biriktirme ve Yardım Sandığı, 1937’te rumak amacıyla geliştirilen güvenceler sistemi olarak
3137 sayılı Kanun’la kurulan Deniz Yolları ve Akay kabul edilmiştir.
İşletmeleriyle Fabrika ve Havuzlar İdareleri Memur Tarihsel süreç içerisinde, işçi statüsünde çalışanlara
ve Müstahdemleri Tekaüt Sandığı, 1937’de 3202 sa- ilişkin sigorta kollarına ait çeşitli kanunlara dağılmış
yılı Kanun’la kurulan T.C. Ziraat Bankası Memurla- bulunan düzenlemeler, sosyal güvenlikle ilgili özel
rı Tekaüt Sandığı, 1938’de Emlak ve Eytam Bankası hükümler içeren 1961 Anayasasının yürürlüğe girme-
Memurları Tekaüt Sandığı, T.C. Merkez Bankası Me- sini takiben yeniden gözden geçirilerek, 17.07.1964
murları Tekaüt Sandığı, Devlet Hava Yolları Umum tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda bir-
Müdürlüğü Memur ve Müstahdemleri Tekaüt Sandığı leştirilmiştir. 01.03.1965 tarihinde yürürlüğe giren bu
şeklinde sıralanabilir. Kanun’la, İşçi Sigortaları Kurumu, Sosyal Sigortalar
1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile ilk kez Kurumu adını almış, işçi statüsünde çalışanların sosyal
Türkiye’de sosyal sigortaların kuruluşu ve sosyal si- güvenlikleri alanında yeni haklar getirilmiştir.
gortalara ilişkin temel ilkeler öngörülmüştür. Ancak 08.06.1949 tarihinde kabul edilen ve 01.01.1950 tari-
Kanun’da öngörülen sistem, İkinci Dünya Savaşının hinde yürürlüğe giren 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı
araya girmesi nedeniyle 1945 yılına kadar oluşturu- Kanunu ile sayıları 11’i bulan mevcut emeklilik sandık-
lamamıştır. ları ortadan kaldırılmış, çalışanlardan ve işverenlerden
Sosyal sigorta kolları ile ilgili ilk Kanun, 27.06.1945 ta- prim alınması ilkesine dayalı, modern anlamda bütün-
rihli ve 4772 sayılı İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve cül bir sosyal güvenlik yapısı oluşturulmuştur. Bu yapı-
Analık Sigortaları Kanunu’dur. Bu Kanun’un yürürlüğe nın tek elden yürütülmesi için de T.C. Emekli Sandığı
girmesi ile İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Analık Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Sigortası uygulanmaya başlamıştır. Anılan Kanun’a Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sos-
paralel olarak 16.07.1945 tarihinde 4792 sayılı İşçi Si- yal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) 02.09.1971 tarihli ve
gortaları Kurumu Kanunu çıkarılmıştır. Bu Kanunun 1479 sayılı Kanun ile kurulmuş olup, Kanun’un sigor-
01.01.1946 tarihinde yürürlüğe girmesiyle İşçi Sigorta- talılıkla ilgili hükümleri 01.10.1972 tarihinde uygula-
ları Kurumu kurularak 1945 yılına kadar kurulan çok maya konulmuş, 01.01.1986 tarihinden itibaren de bu
sayıdaki sandığık da birleştirilmesi sağlanmıştır. İşçi Kanuna tabi sigortalılara sağlık sigortası yardımları ve-
Sigortaları Kurumu kurulduğu yıl, ilk önce 4772 sayılı rilmeye başlanmıştır. 10.09.1977 tarihli ve 2108 sayılı
İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Yasasıyla köy ve
Kanunu kapsama alınmıştır. Sonrasında ise, 1950 yı- mahalle muhtarlarının Bağ-Kur kapsamında zorunlu
lında 5417 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanunu, 1951’de sigortalı olmaları sağlanmıştır. 04.05.1979 tarihli ve
5502 sayılı Hastalık ve Analık Sigortası Kanunu ve 2229 sayılı Kanunla herhangi bir sosyal güvenlik ku-
1957’de de 6900 sayılı Maluliyet, İhtiyarlık ve Ölüm Si- ruluşuna tabi olmayan Türk vatandaşlarıyla ev kadın-
gortası Kanunu kabul edilmiştir. larına Bağ-Kur kapsamında isteğe bağlı sigortalı olma
Sosyal güvenlik alanında değinilen bu düzenlemelerin hakkı verilmiştir. Bu sigortalıların da zorunlu sigorta-
dışındaki en önemli gelişme, 1961 Anayasasıdır. 1961 lılarla aynı hak ve mükellefiyetlere tabi olması öngö-
Anayasası’yla, “sosyal güvenlik” kavramı ilk kez çalış- rülmüştür.
ma hayatı ve sosyal politikalara ilişkin anayasal termi- 1983 yılında 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar
nolojiye girmiştir. Kanunu ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesa-
1961 Anayasası’nın sosyal güvenlikle ilgili 48 inci mad- bına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu kabul edile-
desine benzer hükme yürürlükteki 1982 Anayasası’nın rek tarım kesiminde çalışanların sosyal güvenliklerinin
“sosyal güvenlik” başlıklı 60 ıncı maddesinde de yer sağlanmasına dönük önemli düzenlemeler yapılmıştır.
Ülkemizde; hizmet akdiyle çalışanların 506, kendi nam Balkır, Z., G., (2012). İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının
ve hesabına çalışanların 1479, devlet memuru olarak Korunması: İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Orga-
çalışanların 5434, tarımda hizmet akdiyle çalışanların nizasyonu, Sosyal Güvenlik Dergisi, Cilt 1, s. 56-91.
2925, tarımda kendi nam ve hesabına çalışanların 2926 Cortada, J. W. (2007). The Digital Hand, Vol 3: How
sayılı kanunlara tabi olarak sosyal güvenlikleri sağlan- Computers Changed the Work of American Public
maktaydı. Diğer bir deyişle, sigortalıların sosyal gü- Sector Industries, USA: Oxford University Press. s.
venlik hakları 5 ayrı yasa ile düzenlenmişti. Ayrıca, 506 496.
sayılı Kanun’un geçici 20 nci maddesindeki sandıklara SGK. (2013). Sosyal Güvenlik Terimleri, Sosyal Güven-
tabi olanlar da kendi vakıf senetlerine göre sosyal gü- lik Bilgi Serisi, Yayın No: 71, Ankara.
venliklerini sağlamaktaydı. Daha sonrasında, Sosyal Kılıç, C. ve Bülbül, O. G. (2013). İş sağlığı ve güvenli-
Sigortalar Kurumu Başkanlığı, T.C. Emekli Sandığı Ge- ğinde gelinen nokta ve devam eden aksaklıklar, Çi-
nel Müdürlüğü ve Bağ-Kur Genel Müdürlüğünü aynı mento Endüstrisi İşverenleri Sendikası, 27(6), 6-23.
çatı altında toplayan Sosyal Güvenlik Kurumu Başkan- Koçak, O. ve Koray, N., (2018). İş Sağlığı ve Güven-
lığı, 20.05.2006 tarihli ve 26173 sayılı Resmî Gazete’de liği Konusunda Avrupa Birliği Uygulamaları ve
yayımlanarak yürürlüğe giren 5502 sayılı Kanun’la ku- Türkiye’ye Yansımaları, Uluslararası Toplum Araş-
rulmuştur. Kaynak: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/ tırmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 5.
sgk/tr/kurumsal/kurumumuz/tarihce.
Yararlanılan İnternet Kaynaklar

URL-1, https://www.ozlemozkilicakademi.com/
single-post/2018/01/13/TEHL%C4%B0KE-VE-
R%C4%B0SK-KAVRAMLAR-%E2%80%93-
TERM%C4%B0NOLOJ%C4%B0
URL-2, https://selcukaytimur.wordpress.
com/2014/02/06/risk-ve-yonetimi-iso-310002009/

Isg Temelleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Isg Temelleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3955

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMELLERİ

Copyright © 2019 by Anadolu University

Dil ve Yazım Danışmanları

Ölçme Değerlendirme Sorumluları

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMELLERİ

Bu kitabın tüm hakları ANADOLU ÜNİVERSİTESİ’ne aittir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı, Temelleri................................... 2 1. ÜNİTE

İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı......................................................... 34 2. ÜNİTE

İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Tanımlamaları ........................................................ 36

3. ÜNİTE İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış.......................................... 64

İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Değerlendirilmesi...... 84 4. ÜNİTE

5. ÜNİTE İş Güvenliği Hizmetleri.................................................................. 120

6. ÜNİTE İş Yerlerinde İş Sağlığı Hizmetleri................................................. 152

İş Yerlerinde İş Sağlığı ve İş Güvenliği Organizasyonu.................186 7. ÜNİTE

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütülmesi Amacıyla Sağlanacak

8. ÜNİTE İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve Terminolojisi......................... 222

Ücret (SGK Mevzuatı) ........................................................................................... 249

İş Güvenliği mi? Yaşam Güvenliği mi?

ve bozulmaması olarak düşünülmelidir. “Bu açıdan bakıldığında yaşamın içinde,

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI

de yetersiz hâle gelmeye başlamıştır. Bu sürecin sonunda iş sağlığı ve güvenliğinin

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı

Neden İş Sağlığı ve Güvenliği?

Neden İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Meydana Geliyor?

Tehlikeli davranışlara örnekler:

Küreselleşme, İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Artışı

Neden İSG’de Önleyici Yaklaşım?

lik önlemlerinin işyerine getireceği maliyetler kıyaslandığında, önleme maliyetinin

İşyerlerinde neden iş sağlığı ve güvenliği gerekli olan en önemli unsurlardandır?

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sosyal Etkisi

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Ekonomik Etkisi

İş Sağlığı ve Güvenliğinin İşletmeler Açısından Önemi

İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuat, hukuki kurallar, işveren ve çalışanlar

Rekabet Gücü Açısından İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi

İş sağlığı ve güvenliğinin hedeflerinden birisi olan çalışma ortamında verimliliğin

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAPSAM VE STRATEJİSİ

İş sağlığı ve güvenliği, hukuki, tıbbi, teknik, ekonomik, sosyal bilimlerin bir

İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamı

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Stratejik Hedefler

• Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve karşılanması ile bilgi aktarımının sağ-

Amaçlanan iş sağlığı ve güvenliği performansının elde edilmesinde öngörülen hedef-

Prosedür ve Talimat Kavramı

İş Sağlığı ve Güvenliği Talimatı Nasıl Hazırlanır?

İş sağlığı ve güvenliği talimatlarında talimatın ilgili olduğu ekipman veya ça-

Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi

Güvenlik Önlemlerinin Belirlenmesi

İSG Belgelendirme ve Takibi Prosedürleri

Risk Değerlendirme Prosedürü

Acil Durum Prosedürü

Sağlık Gözetimi Prosedürü

İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Prosedürü

İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Prosedürü

Alt İşveren veya Yüklenici Prosedürü

Dosyalama ve Arşiv Prosedürü

f. KKD teslim edildiğine, çalışanın verilen kkd konusunda eğitildiğine

6. İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Kayıtları Klasörü: İzleme ve Ölçme ile il-

g. Elektrikle Çalışma İzin Formu

“İş sağlığı ve güvenliği yönetiminde ve ilgili talimatlarda güncelliği sağlamak çok

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ