1

LUDZIE NIEWIDOME
Ślepota – całkowite lub znaczne zaburzenie widzenia. Ślepota może być spowodowana
wadami oka lub chorobami i uszkodzeniami natury neurologicznej lub mechanicznej. Zaburzenie
to może mieć charakter nabyty lub wrodzony.
Ślepotę leczy się przyczynowo, zwykle operacyjnie. Niektóre jej postacie mają charakter
nieodwracalny (niepoddający się leczeniu lub niemożliwy do leczenia).
Ludzi ze ślepotą wrodzoną nazywa się niewidomymi, zaś z nabytą ociemniałymi. Z racji
na znaczne kalectwo ludzie tacy mają poważne problemy z poruszaniem się i wykonywaniem
codziennych czynności. Problemem pozostaje także akceptacja własnego kalectwa. Osoby
niewidome nie używają pojęć wynikających z postrzegania świata zmysłem wzroku (np. barw).
W celu ułatwienia życia osobom kalekim prowadzi się tresurę psów przewodników, drukuje
książki alfabetem L. Braille'a i prowadzi zajęcia z psychologami. Rehabilitacją zajmują się
specjalistyczne ośrodki, jednym z takich jest Zakład dla Niewidomych w Laskach.
Niewidomy – osoba, która posługuje się technikami bezwzrokowymi, wykorzystując pozostałe
zmysły, i specjalnymi pomocami o charakterze kompensacyjnym.
Niedowidzący (Słabo widzący) – ten, który pomimo znacznego uszkodzenia wzroku
posługuje się nim, wspomagając się różnymi pomocami optycznymi i technicznymi.
Podział niewidomych i niedowidzących wg Marii Grzegorzewskiej:
niewidomi od urodzenia
ociemniali
niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem
niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym
niedowidzący
słabo widzący w wysokim stopniu.
To ile dana osoba może widzieć zależy od wielu czynników, ale najważniejszym z nich
jest to w jaki sposób funkcjonują jej oczy. Oczy niektórych ludzi funkcjonują wyjątkowo dobrze,
gdy zarazem innych nie funkcjonują wcale. Większość ludzi "znajduje się pomiędzy" tymi
dwoma rodzajami funkcjonowania wzrokowego, chociaż ludzie młodzi mają tendencje aby mieć
lepszy wzrok niż starsi. W przybliżeniu 1 na 12 mężczyzn i 1 na 250 kobiet ma ślepotę na
barwy. Większość "miesza" czerwony i zielony ze sobą, a barwy te mogą wydawać im się szare.
Mniejsza liczba ludzi "miesza" żółty z niebieskim, a niektórzy mają kłopoty z rozpoznawaniem
czerwonego i brązowego lub niebieskiego i zielonego. Niektórzy noszą okulary lub szkła
kontaktowe, ponieważ ich wzrok nie jest bardzo dobry. Nosząc okulary mogą oni widzieć tak
dobrze, albo prawie tak dobrze jak ludzie mający dobry wzrok. Niektórzy ludzie mają bardzo
słabiutki wzrok, albo nie mają go wcale. Nawet nosząc okulary nie są oni w stanie widzieć tak
jak ludzie z dobrym wzrokiem. Tę grupę określa się mianem "ludzi niewidomych,
słabowidzących". Pojęcie słabowidzenie lub słabowzroczność oznacza w tym wypadku, że oko
nie funkcjonuje bardzo dobrze. Ludzie słabowidzący widzą w bardzo różnym zakresie, ponieważ
ich widzenie jest pogorszone w różnych stopniach. Niektórzy ludzie mają wzrok bardziej
pogorszony niż inni.
Grupę osób z pogorszonym widzeniem można podzielić na dwie mniejsze grupy:
te osoby, które są niewidome
te osoby, które są niedowidzące i szczątkowowidzące.
Ta druga grupa jest najliczniejsza, a szczątkowe widzenie i niedowidzenie odnoszą się do
widzenia niekompletnego. "Niedowidzieć" znaczy widzieć "wycinkowo", "cząstkowo".
Pierwsza grupa jest najmniej liczna
Jak niewidomi widzą świat?
Wydawać by się mogło, że osoby ślepe rozpoznają obiekty poprzez zmysły, takie jak słuch czy
dotyk, jednak nie są w stanie ich naprawdę zobaczyć. Okazuje się jednak, że niewidomi potrafią
dosłownie widzieć świat, a ich oczy nie mają z tym nic wspólnego.

2
 Melvyn Goodale, profesor psychologii, odkrył, że wielu niewidomych potrafi widzieć
świat za pomocą nie tylko dotyku, ale również słuchu, a dokładniej dzięki interpretacji echa,
powstającego podczas odbicia się fal dźwiękowych od przedmiotów. Pozwala to identyfikować
nie tylko odległość, w jakiej znajduje się obiekt, ale również jego kształt. Umiejętność ta
nazywana jest echolokacją i jak dotąd wydawało się, że dobrze wykształciły ją jedynie
zwierzęta, takie jak nietoperze czy delfiny. Okazało się jednak, że również człowiek może
posiadać takie zdolności.
Goodale najpierw poprosił niewidomych, których podejrzewał o wykorzystywanie
echolokacji w życiu, o zidentyfikowania obiektów znajdujących się przed budynkiem, nie
dotykając ich. Osoby te wyszły na dwór i zaczęły wydawać językiem dźwięki podobne do
klikania, a następnie nasłuchiwały powstającego echa. Dodatkowo na samochodach, drzewach
itp. psycholog zamontował niewielkie, bardzo czułe mikrofony. Podczas tego testu badani
bardzo trafnie rozpoznawali przedmioty i urządzenia.
Następnie zaproszono ich do z powrotem do budynku i odtworzono im dźwięki
zarejestrowane przez mikrofony. Co ciekawe, i tym razem niewidomi dobrze rozpoznawali
obiekty od których odbijało się echo.
W czasie tego testu badani znajdowali się pod urządzeniem mierzącym aktywność
mózgu. Po przeanalizowaniu otrzymanych skanów fMRI, badacze odkryli, że podczas
rozpoznawania przedmiotów, u niewidomych aktywny był obszar odpowiedzialny za widzenie, a
nie za rozpoznawanie dźwięków. Gdy natomiast odtworzono nagranie, z którego wycięto echa i
pozostawiono jedynie odgłosy typu trąbienie samochodów czy rozmowy ludzi na ulicy i śpiew
ptaków, w mózgach badanych obszar służący do wizualizacji świata nie uaktywnił się. Oznacza
to, że osoby ślepe wykorzystują słuch nie tylko do rozróżniania odgłosów, ale również do
rejestrowania kształtów przedmiotów i osób, od których odbijają się fale dźwiękowe.
Podobny eksperyment przeprowadzono z udziałem osób widzących. Tym razem okazało się, że
zdrowy człowiek w ogóle nie słyszy powstającego echa. Zdolność echolokacji wydaje się być
zarezerwowana tylko dla niewidomych.
Nie wszyscy ludzie z upośledzonym wzrokiem jednak zdają sobie sprawę z tego, że ich
słuch jest na tyle wyostrzony, że mogą wykorzystywać echolokację. Zdaniem Goodale’a należy
uświadamiać niewidomych o tej zdolności, ponieważ wykorzystywanie jej nie jest instynktowne
– każdy musi nauczyć się sam rozpoznawać echa powstające na danych przedmiotach.
Wcześniejsze badania dowiodły również, że dotyk, podobnie jak słuch, aktywuje u osób ślepych
obszar mózgu odpowiedzialny za widzenie. Podobnego zjawiska ponownie nie zauważono u
ludzi widzących.
Skoro w mózgach osób niewidomych działa obszar odpowiedzialny za widzenie, to
nasuwa się pytanie o to, jakie obrazy pojawiają się w ich świadomości. Wydawać by się mogło,
że świat w „oczach” osoby ślepej jest podobny do tego, który obserwują zdrowi ludzie, a jedyną
różnicą jest postrzeganie kolorów. Okazuje się jednak, że niewidomi mogą wcale nie widzieć w
odcieniach szarości lub w czerni i bieli.

3
 - W efekcie widzę stół, tak jak wygląda stół. Ma on swoją wysokość, szerokość i teksturę.
Mogę „zobaczyć” to wszystko. Stół nie ma dla mnie jedynie koloru – mówi Paul Gabias, który
stracił wzrok zaraz po narodzinach.
Zdaniem naukowców nie można jednak tego braku barw interpretować jako widzenia
czarno-białego. Jest to coś niepojętego dla osoby nie posiadającej upośledzonego wzroku.
Niewidomi od urodzenia nie znają nie tylko kolorów, ale również odcieni szarości, a nawet
barwy białej. Niestety nie jesteśmy w stanie powiedzieć, jak dokładnie wygląda obraz obiektu
stworzony przez obszar mózgu osoby ślepej odpowiedzialny za widzenie, skoro ich umysł
teoretycznie nie posiada wiedzy na temat barw.
Jak pomóc niewidomemu?
Wzrok, obok słuchu, jest podstawowym sposobem zdobywania przez człowieka wiedzy o
otaczającym go świecie.
Szacuje się, że około 85 proc. informacji zdobytych niewerbalnie przyswajamy,
obserwując otoczenie. Utrata wzroku oznacza zatem brak niezwykle cennego źródła wiedzy, a
lukę, która wówczas powstaje, można zrekompensować pozostałymi zmysłami tylko do
pewnego stopnia. W społecznej świadomości powszechna jest opinia, że zmysły osób
niewidomych, zwłaszcza słuch i dotyk, wyostrzone są w sposób daleko wybiegający poza
możliwości ludzi widzących. Jest to mit wykreowany przede wszystkim przez media, mający
niewiele wspólnego z rzeczywistością.
Za osoby niewidome uznaje się chorych o umiarkowanym i znacznym stopniu
niepełnosprawności, a zatem także tych, którzy mają niewielkie możliwości widzenia. Osoby o
zawężonym polu widzenia mogą bardzo dobrze funkcjonować w codziennym życiu.
"Ludzie zdrowi na ogół nie wiedzą, jak zachować się w stosunku do osoby niewidomej,
co wynika z zupełnego braku zrozumienia jej możliwości i ograniczeń. W wielu przypadkach
osoby niewidome postrzegane są jako zupełnie bezradne, skazane na pomoc osób widzących. W
rzeczywistości niewidomi zazwyczaj doskonale funkcjonują samodzielnie: podróżują
komunikacją miejską, poruszają się po ulicach, pracują itd., co nie wyklucza sporadycznej
pomocy osób widzących. Należy jednak wówczas zapytać osobę niewidomą, w jaki sposób
można jej pomóc."
Przyczyny utraty wzroku
Osoby z dysfunkcją wzroku to niewidomi i ociemniali. Niewidomi zwykle mają tę
niepełnosprawność od urodzenia lub utracili wzrok w bardzo wczesnym dzieciństwie i nie
pamiętają wrażeń wzrokowych. Natomiast ludzie ociemniali stracili wzrok w późniejszym
wieku.
Wrodzona ślepota może być wynikiem niewykształcenia się nerwu wzrokowego lub
konsekwencją chorób kobiety w okresie ciąży: różyczki lub opryszczki narządów płciowych.
Zdarzają się także przypadki, gdy dziecko rodzi się z zaćmą, którą jednak można operować w
ciągu pierwszych 3 lat życia.
Utrata lub znaczne osłabienie wzroku w późniejszym wieku mogą być wywołane
różnego rodzaju chorobami i urazami. Wymienić należy choroby oczu: jaskrę, zaćmę czy
choroby siatkówki. Pewne choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca, mogą prowadzić do utraty
wzroku, w wyniku ogólnego osłabienia organizmu. Ślepota wywołana jest często także
chorobami neurologicznymi: stwardnieniem rozsianym lub guzami mózgu, które powodują
nacisk na nerw wzrokowy. Upośledzenie wzroku może powstać także po urazach
mechanicznych.
U dzieci z wrodzonymi dysfunkcjami wzroku rehabilitację należy zacząć w pierwszych
dniach życia. Powinna być prowadzona zarówno przez lekarzy specjalistów, jak i rodziców.
Informacji o instytucjach i organizacjach mogących pomóc można szukać w powiatowych
centrach pomocy rodzinie (PCPR) ośrodkach pomocy społecznej (OPS), w urzędach gminy lub
w poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
Należy podkreślić, że dzieci niepełnosprawne nie muszą uczęszczać do przedszkoli i
szkół specjalistycznych. Rodzice mogą zdecydować, czy dziecko będzie uczyło się w ośrodku
szkolno-wychowawczym, w placówce integracyjnej czy ogólnodostępnej. Najważniejsze jest,

4
aby dziecko znajdowało się pod odpowiednią opieką pedagogiczną i psychologiczną, i aby tok
nauczania dostosowany był do jego potrzeb i możliwości.

W całej Polsce prowadzone są ośrodki szkolno-wychowawcze, w których kształci się

podopiecznych oraz uczy, jak żyć z niepełnosprawnością. Dzieci uczone są tam pisma brajla,
orientacji przestrzennej, korzystania z białej laski, a także, w przypadku osób słabo widzących,
wykorzystywania tych możliwości widzenia, które posiadają. W wielu ośrodkach dba się także o
opanowanie wielu zwykłych, codziennych czynności, takich jak sprzątanie czy łączenie kolorów
w ubiorach. Są to umiejętności dla zdrowego człowieka oczywiste, natomiast dla dzieci
niewidomych mogą stanowią poważną trudność. Ośrodki szkolno-wychowawcze oferują także
możliwość zdobycia zawodu.
Dla osób, które tracą wzrok w wieku późniejszym, ważnym elementem rehabilitacji jest
pomoc psychologa.
Dla osoby ociemniałej największą obawą jest to, że zostanie sama. Potrzebne jest wtedy
towarzystwo i oparcie - mówi s. Jeremia z Duszpasterstwa Niewidomych w Warszawie. - Po
udanej rehabilitacji osoby niewidome mogą w dużym stopniu uniezależnić się od pomocy
rodziny czy innych ludzi.
SŁYNNI LUDZIE NIEWIDOMI I SŁABOWIDZĄCY.
Na tej karcie informacyjnej znajduje się lista słynnych ludzi z inwalidztwem wzroku
zarówno postaci literackich, jak i rzeczywistych. Na liście zamieszczono najbardziej znane
osoby. Wizerunek niektórych niewidomych postaci w literaturze lub w innych formach sztuki
jest bardzo negatywny. Postaci niewidome są często spostrzegane jako przerażające lub
patetyczne bądź też są ukazywane jako osoby, które zostały ślepotą lub słabowidzeniem ukarane
za złamanie jakiejś moralnej zasady. Bardzo ważne jest zdanie sobie sprawy z tego, że
inwalidztwo wzroku może dotyczyć każdego bez względu na jego postępowanie lub przekonania
religijne. Pomimo tego, że kalectwo może powodować prawdziwe problemy, to nie czyni ono ze
zwykłych ludzi potworów lub patetycznych ofiar.
David Blunkett - poseł w parlamencie
Louis Braille - wynalazca pisma dla niewidomych
Ray Charles - amerykański piosenkarz i kompozytor
Amor Eros grecki - rzymski bóg miłości
Eduard Degas - francuski malarz
Henry Fawcett - minister poczt XIX wiek
Homer - grecki poeta
Helen Keller - amerykańska pisarka i filantropka
John Milton - angielski poeta
Claude Monet - francuski malarz
Horatio Nelson - brytyjski admirał
Odin - norweski bóg
Edyp - mitologiczny król grecki
Samson - biblijny bohater
Święty Paweł - apostoł
5
Tiresias - mitologiczny, grecki prorok
Stevie Wonder - amerykański piosenkarz i kompozytor
Horus - egipski bóg