Pedagogika Wykłady Prezentacje

Pojęcie wychowania
i jego cechy
Wojciech WALAT
prof. UR
07.10.2020 20:58 1
1. Pedagogika jako nauka
PED.
TEORET.
PED.
NORMATYWNA
PED. OPISOWA I
EKSPERYMENTALNA
PEDAGOGIKA
EMPIRYCZNA (PRAKTYCZNA)
07.10.2020 20:58 2
1. Refleksje nad definiowaniem
wychowania
Pojęcie wychowania – jak dotąd – nie
doczekało się jednoznacznego określenia i z
pewnością dokładniejsze jego zdefiniowanie długo
jeszcze będzie niemożliwe.
Można równocześnie mieć wątpliwość, czy
gromadzona wiedza w tym zakresie jest w pełni
miarodajna, skoro nadal nie wiemy dokładnie,
czym w swej istocie jest wychowanie.
07.10.2020 20:58 3
wychowania
Wychowanie w szerokim i wąskim znaczeniu
Szerokie rozumienie wychowania jest
skoncentrowane zarówno na rozwoju umysłowym i
emocjonalnym jednostki, jak również na sferze jej
motywacji i konkretnych działań. Wychowanie jest
utożsamiane z rozwijaniem (kształtowaniem)
osobowości pod względem wszystkich jej cech.
Przedmiotem wychowania w szerszym
znaczeniu jest „całość psychiki człowieka”
07.10.2020 20:58 4
wychowania
Wielość definicji wychowania
Definicja sformułowana dla potrzeb pedagogiki:

wychowanie to dynamiczny, złożony układ
oddziaływań społecznych, instytucjonalnych,
interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich,
wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym
oddziaływaniom poddawanego.
07.10.2020 20:58 5
wychowania
Wielość definicji wychowania
Definicja wychowania dla psychologii: wychowanie to

dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych
procesów zachodzących między jednostkami o
zróżnicowanych, specyficznych rolach, z których jedna jest
dojrzałym wychowawcą, a druga mniej od niego dojrzałym
wychowankiem. Celem owego oddziaływania jest
zrealizowanie, w sposób względnie trwały, jakiegoś mniej
lub bardziej, ale świadomie założonego przez wychowawcę
projektu osobowości (A. Gurycka, 1979, s. 55).
07.10.2020 20:58 6
wychowania
Definicja wychowania w ujęciu socjologicznym:
wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń
dorosłych na te, które nie dojrzały jeszcze do życia
społecznego (cyt. za: G. Mialaret, 1968, s. 14).
07.10.2020 20:58 7
wychowania
Znane są również definicje wychowania w
sformułowaniu nieco uproszczonym czy wręcz lapidarnym.
Określają one wychowanie jako:

• celowe sterowanie procesem uczenia się człowieka;
• oddziaływanie na wszechstronny rozwój osobowości;
• działanie wywierające na człowieka określony wpływ;
• zjawisko przenikające całe życie społeczne;
• dorastanie do zadań;
• kierowanie rozwojem itp. ....................
07.10.2020 20:58 8
3. Klasyfikacja definicji wychowania
wg S. Kunowskiego
D. prakseologiczne, wychowanie jest równoznaczne

z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli
z ich „urabianiem”;
D. ewolucyjne, wychowanie to proces samorzutnego
rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku
nabywanego przez niego doświadczenia;
D. sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowe
w procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami
wychowawczymi;
D. adaptacyjne, wymierne efekty wychowania, są wyraźnym
przejawem przystosowania wychowanka do słusznych
wymagań i oczekiwań społecznych.
07.10.2020 20:58 9
3. Wychowanie a socjalizacja
Socjalizacja
• ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza
jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się
według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną
do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych
(J. Szczepański, 1972, s. 94);
• ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły
i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki
istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji,
takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości,
aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa
(W. Okoń, 2001, s. 359);
07.10.2020 20:58 10
4. Wychowanie a inkulturacja
Inkulturacja
• proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa,
sprawiający, że jednostka staje się integralnym
członkiem tego społeczeństwa i nosicielem jego kultury
(Nowa encyklopedia..., 1995, t. 2);
• bezdecyzyjny (najczęściej) proces asymilacji wartości
kulturowych dzięki bezpośredniej z nimi styczności
(W. Łukaszewski, 2001, s. 240);
• proces wrastania w kulturę bądź kultury (Pedagogika,
2000, s. 85);
• uczenie się kultury (F. Kron, 2001, s. 47).
07.10.2020 20:58 11
5. Wychowanie a opieka
Opieka
• jest działalnością pierwotną zarówno w filogenetycznym,
jak i ontogenetycznym rozwoju człowieka, o czym łatwo się
przekonać w okresie jego niemowlęctwa, kiedy dominuje
ona wyraźnie nad wychowaniem;
• na ogół stanowi niemal wyłączną treść działalności
opiekuńczej podejmowanej, np. wobec dzieci, młodzieży
i dorosłych upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim,
a także wobec osób nieuleczalnie chorych lub będących
ofiarami sił żywiołowych (Z. Dąbrowski, 2000, s. 159 i n.)
07.10.2020 20:58 12
6. Cechy wychowania
Złożoność wychowania
Współcześnie przyjmuje się, iż zachowanie
człowieka zależy od:
• uwarunkowań zewnętrznych (klimat, grupa
społeczna);
• uwarunkowań wewnętrznych (potrzeb, aspiracji,
motywów, dążeń);
• funkcjonowania organizmu łącznie z centralnym
systemem nerwowym i układem gruczołów
dokrewnych.
07.10.2020 20:58 13
6. Cechy wychowania
Intencjonalność oznacza,
iż wychowawca jest świadomy celów, jakie
planuje realizować.
Chodzi tu o działalność zawodowych
wychowawców, specjalnie przygotowanych
do pełnienia swej funkcji i należycie
znających cele, które warto realizować
w procesie wychowania.
07.10.2020 20:58 14
6. Cechy wychowania
Interakcyjność wychowania oznacza
współdziałanie ze sobą wychowawcy
i wychowanka.
Współdziałanie to odbywa się na zasadzie
wzajemności (sprzężeniu zwrotnym), czyli
oddziaływaniu co najmniej dwukierunkowym.
W procesie wychowawczym każdy z partnerów
jest zarówno podmiotem, jak i przedmiotem
oddziaływań, a więc także wychowawca podlega
wpływom ze strony wychowanka.
07.10.2020 20:58 15
6. Cechy wychowania
Relatywność
Wśród czynników wywierających – poza
wychowaniem – znaczący wpływ na
psychikę i zachowanie dzieci i młodzieży
pozostają niewątpliwie: wywierające
niezamierzone wpływy środowisko
rówieśnicze i lokalne oraz środki masowego
przekazu.
07.10.2020 20:58 16
6. Cechy wychowania
Długotrwałość wychowania sugeruje,
iż każdy człowiek podlega przemianom
własnej osobowości przez całe życie.
Dlatego o wychowaniu można mówić nie
tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży,
lecz także wobec osób dorosłych. Nawet
ludzie w podeszłym wieku są w stanie się
czegoś nauczyć i wewnętrznie się
przeobrazić.
07.10.2020 20:58 17
Wychowanie to wspomaganie wysiłku w
rozwoju …
07.10.2020 20:58 18
Pedagogika jako nauka
o wychowaniu
Wojciech Walat
Prof. UR
21.10.2020 15:40 1
1. Znaczenie wychowania we
współczesnym świecie
Szukając współczesnego znaczenia
wychowania, musimy początkowo posługiwać się
potocznym rozumieniem wyrazu wychowanie.
W języku polskim oznacza dzisiaj wszelkie
celowe oddziaływanie ludzi dojrzałych
(wychowawców) przede wszystkim na dzieci
i młodzież (wychowanków), aby w nich rozwijać
(kształtować) określone pojęcia, uczucia,
postawy, dążenia.
21.10.2020 15:40 2
Dlatego działanie wychowawcze zawiera w
sobie opiekę, rozwój kulturowy, fizyczny,
umysłowy, moralny, społeczny, estetyczny,
patriotyczny ...
A obok tego nauczanie, przygotowanie do
różnych zadań (np. kształcenie w różnych
kierunkach), oświatę, popularyzację, poradnictwo,
reklamę, szkolenie, itp.
Wychowanie to oddziaływanie jednych ludzi na drugich
21.10.2020 15:40 3
Działalność wychowawcza jest „jakoś”

społecznie zorganizowana, popierana,
aprobowana i odbywa się przez, i w ramach
życia określonych grup społecznych, które stają
się instytucjami wychowującymi, jak rodzina,
szkoła, organizacja młodzieżowa, zakład pracy,
teatr, muzeum itd.
21.10.2020 15:40 4
2. Zjawiska przemian w wychowaniu
Rozszerzanie się terenu oddziaływań
wychowawczych w dół i w górę życia
ludzkiego
Dotyczy nie tylko dzieci w domu i uczniów w szkole,

ale obejmują niemowlęta, opiekę nad matką,
przygotowanie do małżeństwa i założenia rodziny,
młodzież pracującą i akademicką, dorosłych,
korzystających z oświaty, dokształcającą się inteligencję
twórczą, a nawet starców - tak, że wychowanie dziś odnosi
się do całego życia ludzkiego, staje się wychowaniem
„całożyciowym”;
21.10.2020 15:40 5
Zmiana charakteru wychowania
z indywidualnego na grupowe
Nie wystarcza wychowanie jednostek, lecz musi

się ono odbywać w zespołach (np. rodzeństwo, klasa
szkolna, drużyna harcerska), stara się wpłynąć na grupy
społeczne (np. wychowanie żołnierzy, pracowników
firm), a nawet narody i działa w skali światowej przez
Organizację Narodów Zjednoczonych (UNESCO) ...
21.10.2020 15:40 6
Powstawanie nowych instytucji
wychowawczych
Specjalizują się, np. w:
• opiece nad małym dzieckiem (żłobek, przedszkole,
dzieciniec letni),
• opiece nad dzieckiem opuszczonym (dom dziecka, dom
młodzieży, pogotowie opiekuńcze),
• opiece nad dzieckiem przestępczym (izba policyjna,
schronisko dla nieletnich, zakład wychowawczy,
poprawczy),
• pracy kulturalnej i rozrywkowej (domy kultury),
• pomocy szkole (komitety rodzicielskie, opiekuńcze).
21.10.2020 15:40 7
Pedagogizacja wielu instytucji
Dotyczy to tradycyjnie niewychowawczych instytucji,

takich jak, np.:
• wojsko, które obecnie musi działać psychologicznie i
pedagogicznie na żołnierzy,
• sądownictwo dla nieletnich i prawo karne dla
dorosłych, prasa (unikanie demoralizacji),
• związki zawodowe wychowujące ludzi do pracy,
• a nawet handel, w którym wystawy mają wychować
upodobania klienta …
21.10.2020 15:40 8
Pedagogizacja starych instytucji

wychowawczych
Szkoły, uniwersytety, domy akademickie…

Rodziców, nauczycieli i wychowawców
społecznych trzeba uświadomić w zakresie
podstaw naukowych z psychologii
wychowawczej i pedagogiki o ich zadaniach, tak
aby ulepszać ich naturalną pracę
wychowawczą.
21.10.2020 15:40 9
Zastosowanie nowoczesnej techniki
do masowego oddziaływania na ludzi
Prasa, plakaty, grafika, kino, radio, telewizja,
unowocześnione technicznie biblioteki (komputerowe bazy
danych) i muzea (eksponaty interaktywne), komputerowe
programy uczące (e-learning)…
Na całym świecie dokonuje się „rewolucja
kulturalna”, polegająca na zbliżeniu i udostępnieniu dzieł
nauki, sztuki i kultury grupom społecznym.
Jednocześnie pojawia się analfabetyzm
funkcjonalny …
21.10.2020 15:40 10
3. Rola i funkcje wychowania
Kulturotwórcza rola wychowania, polega

na tym, że przez oddziaływania wychowawcze,
kształcenie i edukację (szkołę), następuje nie
tylko przekazanie dorobku kultury następnym
pokoleniom, ale człowiek osiąga swój rozwój
uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach
kultury (alfabetyzacja kulturowa).
21.10.2020 15:40 11
Biologiczna rola wychowania odkryta

została przez medycynę, ponieważ złe
wychowanie w najwcześniejszym dzieciństwie
odbija się na stanie zdrowia i powoduje, np.
nerwice, otyłość, bulimię … (alfabetyzacja
zdrowotna).
21.10.2020 15:40 12
Psychologiczne rola wychowania powoduje, że przez

oddziaływania wychowawcze (zwłaszcza w szkole)
ćwiczyć i rozwijać można (alfabetyzacja psychologiczna):
- zdolności poznawcze: myślenie, wyobraźnia, pamięć,
uwaga, język;
- inteligencję (poznawczą, społeczną, emocjonalną …);
- rozwijać wolę;
- emocje i uczucia;
- kształtować zainteresowania i uzdolnienia, np.
muzyczne lub plastyczne.
21.10.2020 15:40 13
Techniczna rola wychowania w zakresie

przygotowania do pracy, kształcenia
zawodowego oznacza, aby przez pedagogikę
pracy móc lepiej rozwijać cywilizację techniczną
– tzw. humanocentryczne środowisko życia
człowieka.
(alfabetyzacja techniczna)
21.10.2020 15:40 14
Ekonomiczna rola wychowania dla

wyrobienia w społeczeństwie zmysłu
oszczędności, gospodarności, wyższej
wydajności pracy, rozwijanych przez
nowoczesną „pedagogikę gospodarczą”
(alfabetyzacja ekonomiczna).
21.10.2020 15:40 15
Polityczna rola wychowania oznacza, że

przez odpowiednie wychowanie narodu można
go nastawić na agresję w stosunku do innych i
imperializm lub też doprowadzić do pokojowego
współżycia i współpracy międzynarodowej
(alfabetyzacja polityczna).
21.10.2020 15:40 16
4. Pedagogika a psychologia
Behawiorystyczna koncepcja człowieka
1) człowiek jest układem reaktywnym;
2) system nagród i kar znajdujący się w środowisku
decyduje o tym: ku czemu człowiek dąży i czego unika;
3) procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w
sterowaniu ludzkim zachowaniem;
4) pojęcie „silna wola” jest fikcją;
5) zachowanie można ćwiczyć (inżynieria
behawiorystyczna) trzeba trafnie dobierać repertuar
nagród i kar
Psychodynamiczna koncepcja człowieka

1) człowiek jest systemem złożonym;
2) zachowania ludzi zależą od wewnętrznych sił
dynamicznych zwanych popędami, potrzebami,
dążeniami;
3) popędy są z reguły nieświadome;
4) konflikty popędów stanowią o zmianie zachowań.
Poznawcza koncepcja człowieka

1) człowiek jest układem przetwarzającym informacje;
2) zachowania człowieka zależą nie tylko od bieżących
informacji (płynących ze świata zewnętrznego), ale także
od struktur poznawczych, tzn. zakodowanej w pamięci
trwałej wiedzy i doświadczenia człowieka;
3) człowiek jest układem samodzielnym i twórczym;
4) podstawową metodą zmian zachowania jest
wychowanie.
Humanistyczna koncepcja człowieka

1) Człowiek jest osobą, personą, per-se stającą się;
2) Człowiek jest całościowym podmiotem przyjmującym
w środowisku za cel rozwój własnego „ja”. To stanowi
o jego unikalności – niepowtarzalności;
3) podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój
uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne;
4) główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do
samorealizacji i aktualizacji ich potencjalnych szans;
5) człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są
konstruktywne i pozytywne.
5. Pedagogika a inne nauki
Poza ścisłym związkiem pedagogiki z
psychologią i socjologią, pedagogika korzysta z
innych nauk:
1) medycyny (pedagogika specjalna);
2) prawo (pedagogika resocjalizacyjna);
3) ekonomia (pedagogika społeczna);
4) antropologia (ogólna, teoria wychowania) …
21.10.2020 15:40 21
I na tym dziś kończymy ...
21.10.2020 15:40 22
Środowisko wychowawcze -
koncepcja człowieka
w pedagogice społecznej
Wojciech Walat
Profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego
04.11.2020 21:21 1
1. Pedagogika społeczna
Istnieją trzy podstawowe pytania, na które trzeba w

pedagogice społecznej odpowiedzieć:
1) poziom ontologiczny:
- kim jest człowiek?
- co dla rozwoju człowieka jest ważne?
- w jakim stopniu rozwój człowieka warunkuje
środowisko?
04.11.2020 21:21 2

2) poziom epistemologiczny:
- w jaki sposób człowiek poznaje swoje środowisko?
- co może poznać?
- w jakim zakresie poznawanie człowieka zależy od
środowiska?
04.11.2020 21:21 3

3) poziom aksjologiczny:
- co to są wartości?
- czym jest działanie człowieka i co go warunkuje?
- jaką rolę odgrywają wartości w jego życiu?
04.11.2020 21:21 4
Pedagogika społeczna odpowiada

również na pytania:
– jak środowisko wpływa na człowieka?
– jakie znaczenie w życiu człowieka ma
środowisko społeczne i instytucjonalne?
04.11.2020 21:21 5
Dzięki grupie społecznej określa się

rozwój człowieka, kontakt ze społeczeństwem,
pozwala zaspokoić różne potrzeby: moralne,
emocjonalne, poznawcze, interpersonalne…
Człowiek uczy się w drodze naśladownictwa,
poprzez zachowania wynikające z własnego
wyboru.
04.11.2020 21:21 6
2. Rola społeczna
Jednym ze statusów społecznych człowieka
jest rola społeczna (np. nauczyciela).
Rola społeczna, jest to zdefiniowany i
społecznie określony, spójny wewnętrznie zespół
przepisów i oczekiwań dotyczących pożądanego
zachowania jednostek w konkretnych sytuacjach
związanych z ich pozycjami społecznymi, a także
zbiór określonych przywilejów, obowiązków, praw,
które są społecznie przepisane do pozycji w
grupie.
04.11.2020 21:21 7
3. Postawa społeczna
Postawa społeczna – to nasza

wewnętrzna sprawa.
Jest to uwewnętrzniony przez

jednostkę sposób reagowania w społecznie
zdefiniowany sposób poprzez podejmowanie
określonych działań w odpowiedzi na
określone oczekiwania społeczne.
04.11.2020 21:21 8
4. Metodologia badań pedagogiki
społecznej
Z funkcjonowaniem człowieka w
środowisku związana jest metodologia
badań.
Są trzy metodologiczne podejścia do
funkcjonowania jednostki w środowisku i
tego w jakim stopniu środowisko
oddziałuje na człowieka.
04.11.2020 21:21 9
4.1. Badanie środowiska jako miejsca
naturalnego rozwoju człowieka
Badacze w tym kontekście mówią, że
wychowanie powinno polegać na rozwoju
naturalnych cech człowieka.
Środowisko powinno wytworzyć jak
najlepsze warunki, aby ujawniły się naturalne
talenty człowieka.
W tym celu należy przeprowadzić diagnozę
środowiska, jego ukształtowania, aby można było
w nim żyć.
04.11.2020 21:21 10
4.1. Badanie środowiska jako miejsca
naturalnego rozwoju człowieka
Koncepcja psychopedagogiczna – diagnoza
obejmuje określenie potrzeb wychowawczych
osób, jak również dopasowanie ich oczekiwań do
wsparcia jakiego można im udzielić.
Rolą wychowawcy jest:
• zapewnienie wychowankowi psychicznego
wsparcia i poczucia bezpieczeństwa;
• pomoc w osiąganiu sukcesów, ale również w
radzeniu sobie z porażkami;
• pedagog pełni rolę facylitatora.
04.11.2020 21:21 11
4.2. Badanie środowiska jako źródła celowo
stosowanych bodźców dla kształtowania
człowieka
Środowisko jest traktowane jako źródło

bodźców stymulujących rozwój wychowanka.
Zwolennicy twierdzą, że każde środowisko
powinno dostarczać zdefiniowanej puli bodźców,
które mają rozwój jednostki stymulować i
modelować.
Kontakt z wychowankiem ma charakter
przyczynowo – skutkowy.
04.11.2020 21:21 12
4.2. Badanie środowiska jako źródła celowo
stosowanych bodźców dla kształtowania
człowieka
Diagnoza poziomu rozwoju wychowanka

oraz diagnoza środowiska pod kątem tego, jaki ma
wpływ na daną jednostkę.
Zadaniem wychowawcy jest dostarczanie
jednostce jak największej liczby pożądanych
wzorów, sytuacji, zadań.
Prezentowany wzór musi być zgodny z
wzorem kulturowym.
04.11.2020 21:21 13
4.3. Badanie środowiska jako miejsca interakcji
świadomych podmiotów społecznych
Podejście to mówi, że środowisko ma takie

znaczenie, jakie nadają mu jednostki tworzące to
środowisko.
Człowiek rozwija się poprzez interakcje z innymi
ludźmi i instytucjami. Rozwój jest procesem stawania się
człowiekiem, co realizuje się poprzez rozwiązywanie
życiowych problemów.
Nie można usuwać ani sztucznie symulować
rozwoju człowieka, ale należy pamiętać, że w ciągu życia,
czyli rozwoju biologicznego i psychicznego człowiek uczy
się reagowania na różne bodźce, interpretować różne
zdarzenia.
04.11.2020 21:21 14
5. Ruchliwość społeczna
Ruchliwość społeczna (mobilność
społeczna) – to ruch jednostek lub grup
społecznych w przestrzeni społecznej.
5.1. Typologia ruchliwości społecznej
• ruchliwość wertykalna – (pionowa) – to

przemieszczanie się jednostek z góry na
dół lub z dołu do góry.
• ruchliwość horyzontalna – (pozioma) –

zmiana pozycji społecznej na inną, ale o
podobnym statusie.
• ruchliwość wewnątrzpokoleniowa -
(wewnątrzgeneracyjna), jest to zmiana
pozycji społecznej w trakcie życia jednego
pokolenia (np. studiując zmieniamy
pozycję na wyższą);
• ruchliwość międzypokoleniowa to
zmiana społecznej pozycji dzieci w
stosunku do ich rodziców (np. rodzice
mają wykształcenie średnie, a
dzieci/młodzież wyższe).
5.2. Czynniki determinujące grupę
społeczną
I. Indywidualne:
1) pochodzenie społeczne;
2) wiek;
3) wykształcenie;
4) zawód;
5) pochodzenie etniczne.
6) płeć;
7) uroda i umiejętności interpersonalne.
5.2. Czynniki determinujące grupę
społeczną
II. Strukturalne:
1) przemiany struktury społecznej;
2) innowacje technologiczne.
3) dyskryminacja, np. kobiet czy mniejszości
...
5.3. „Zasady” ruchliwości społecznej
1) Ruchliwość w dół (pionowa) jest

zjawiskiem dużo rzadszym od ruchliwości
w górę.
2) Mniej więcej 1/3 społeczeństwa

przemieszcza się w górę w trakcie życia
jednego pokolenia.
3) Ruchliwość społeczna ma przede

wszystkim miejsce pomiędzy bliskimi
pozycjami społecznymi w strukturze
(prawdopodobieństwo, że przeskoczymy o
kilka szczebli jest małe).
4) Nie ma długotrwałej tendencji w

ruchliwości społecznej.
Przyczyny spadku ludzi w dół:

• choroby (pandemia),
• patologie,
• bezrobocie,
• osoby czasowo zatrudnione,
• renciści i emeryci,
• rozwód, ale tylko w przypadku kobiet.
Dziękuję za uwagę 
Wychowanie w nurcie pedagogik:
pozytywistycznej, behawioralnej,
humanistycznej i kultury
Wojciech WALAT
prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego
17:51 1
1. Pedagogika pozytywistyczna
Proces wyodrębnienia się pedagogiki z filozofii, jest
przejściem od wytwarzania wiedzy filozoficznej o edukacji
i oświacie do nowego typu wiedzy, zwanej wiedzą
naukową samodzielnej dyscypliny.
Był to ogólniejszy proces wyodrębniania się nauk
humanistycznych z filozofii, po wcześniejszym procesie
powstania nowego typu nauk przyrodniczych.
Pedagogika pozytywistyczna bazuje na idei społecznej
służebności pedagogiki i koresponduje z utopijnym
myśleniem o lepszym świecie, gdzie „utopia miejsca
(raju)” zostaje zastąpiona „utopią czasu (przyszłego)”.
17:51 2
Cechy orientacji pozytywistycznej w
pedagogice:
1) hierarchizowanie różnych typów wiedzy o
edukacji oraz przypisywanie najwyższej
wartości i mocy sprawczej wiedzy naukowej,
tzn. wytworzonej wedle standardów
scjentystycznej racjonalności naukowej
(zasad scjentyzmu);
17:51 3
2) uznanie, że najwartościowszym typem
wiedzy o edukacji są twierdzenia
formułowane w wyniku przeprowadzenia
badań możliwie najwierniej respektujących
reguły metodologii badań empirycznych
(obserwacji i eksperymentu), czyli
twierdzenia o faktach udostępnionych przez
wgląd bezpośredni lub pośredni;
17:51 4
3) szczególne przywiązanie do badań
ilościowych (najlepiej na dużych liczbach
badanych osób i reprezentatywnych
próbach), a marginalizowane badań
jakościowych;
17:51 5
4) głębokie przekonanie o tym, że wiedza o
faktach edukacyjnych i oświatowych
umożliwia nie tylko racjonalne
przewidywanie zdarzeń (zjawisk i
procesów), ale nieomal automatycznie
uruchamia odpowiednie (wartościowe)
działania jednostek i grup społecznych, tzn.
istnieje bezpośredni związek twierdzeń i teorii
pedagogicznych z praktyką edukacyjną i
oświatową;
17:51 6
5) przyjęcie, że zadaniem pedagogiki jest
tworzenie projektów edukacyjnych i
oświatowych (systemów pedagogicznych –
pedagogii), które mogłyby zostać wdrożone i
zastosowane bezpośrednio w praktyce
edukacyjnej i oświatowej, przez odpowiednio
do wdrażania przygotowanych nauczycieli i
pedagogów;
17:51 7
6) postulowanie, że postęp w praktyce
edukacyjnej i oświatowej polega w
związku z tym na coraz lepszym i
skuteczniejszym kontrolowaniu wszystkich
procesów edukacyjnych.
17:51 8
7) propagowanie podejścia
interdyscyplinarnego, że pedagodzy
powinni wykorzystywać wyniki badań
empirycznych nie tylko własnej dyscypliny
naukowej. Szczególnym uznaniem w
projektowaniu skutecznych systemów działań
edukacyjnych i oświatowych cieszą się
twierdzenia i teorie psychologiczne;
17:51 9
8) praktyczność pedagogiki (służebność
wobec zadania tworzenia lepszego
człowieka i świata) – w procesach
edukacyjnych najbardziej cenione jest
wychowanie rozumiane jako działanie
projektowane przez specjalną subdyscyplinę
pedagogiczną, nazwaną teorią wychowania,
różną od teorii kształcenia (dydaktyki).
17:51 10
2. Pedagogika behawioralna
Kierunek pedagogiczny, nawiązujący do

behawioryzmu jako nauki o zachowaniu,
redukujący zrozumienie wychowania do
procedur manipulacji instrumentalnej
(bodziec – reakcja).
17:51 11
Pedagogika behawioralna uczy: jak warunkować
i utrwalać pożądane schematy zachowań
wychowanków?
1) zadaniem kształcenia nauczycieli jest
ukształtowanie umiejętności: przewidywania,
kontrolowania i modyfikowania ludzkich
zachowań;
2) wychowawca jest „technologiem”, o którego
kwalifikacjach decyduje instrumentalna wiedza
i umiejętności.
17:51 12
Na model pedagogiki behawioralnej składają
się następujące przesłanki:
1) wychowanie jest procesem warunkowania i
modelowania zachowań (dominuje metoda
wzmocnień: nagród i kar);
2) w relacjach wychowawczych nie uwzględnia
się wewnętrznych doświadczeń dziecka i
nauczyciela;
17:51 13
3) uczeń traktowany jest jak naukowiec,
który podejmuje decyzje w wyniku
obiektywnego rozpoznania sytuacji;
4) zadania edukacyjne formułują dorośli
(nie ma miejsca na uczniowską
kreatywność i twórczość);
5) zarówno wychowanek, jak i nauczyciel
muszą orientować się w swojej aktywności
na wymierny efekt, z którego są następnie
rozliczani.
17:51 14
Krytycy uważają, że w pedagogice behawioralnej
naczelny cel wychowania, jakim jest autonomia nie
może być osiągnięty – z powodu redukcji dziecka do
obiektu technologicznych oddziaływań.
Techniczne podejście do wychowania i nauczania
staje się w tym sensie nieskuteczne, że zarówno
wychowawców, jak i wychowanków podporządkowuje
się metodzie warunkowania, skłaniając ich nie tyle do
rozwoju osobowości, ile do mniej lub bardziej
wyrafinowanego kalkulowania zgodności zachowań z
pożądanym modelem.
17:51 15
3. Pedagogika humanistyczna
Istotą pedagogiki humanistycznej jest podkreślanie
znaczenia fenomenu duchowości, rozumianego jako
„uczłowieczenie jednostki ludzkiej”.
Dzięki duchowości jednostka jest w stanie uwolnić się
od czysto deterministycznych uwarunkowań
środowiskowych.
Zasadniczą kategorią pojęciową pedagogiki
humanistycznej jest dziejowość człowieka – z jednej strony
przynależy on do historii, która współokreśla jego byt, z
drugiej natomiast w sposób indywidualny ją współtworzy.
17:51 16
Założenia pedagogiki humanistycznej:
1) samourzeczywistnianie – smoaktualizacja
(tendencja do rozwoju całego potencjału ludzkich
zdolności),
2) autonomia i współzależność społeczna (zdolność i
wolność podejmowania przez człowieka decyzji, a
zarazem ponoszenia odpowiedzialności za swoje
wybory),
3) intersubiektywny charakter relacji,
4) orientacja człowieka poprzez cel i sens własnego
życia,
17:51 17
5) holistyczna wizja człowieka,
6) konstruowanie programów edukacyjnych z
uwzględnieniem potencjału rozwojowego jednostki,
7) samowychowanie,
8) uznanie roli uczuć, spostrzeżeń oraz osobistych
przekonań w sferze wartości jako integralnej części
procesu wychowania,
9) rozwijanie u uczniów respektu wobec wartości
innych ludzi oraz zdolności rozwiązywania
konfliktów.
17:51 18
4. Pedagogika kultury
Pedagogika kultury wyraźnie przeciwstawia się
materializmowi, jak i formalizmowi dydaktycznemu.
Wiedza, szczególnie opanowana biernie
(pamięć w miejsce procesów twórczych) nie jest
tożsama z wykształceniem.
Istnieje konieczności ciągłego kształcenia się –
życia w drodze – prowadzącego do wzrostu
duchowego, czyli zbliżania się do wartości
granicznych, za które uważa się: prawdę, dobro i
piękno.
17:51 19
Wykształcenie pełni trzy podstawowe funkcje:
1) służy poznaniu dziedzictwa kultury (ducha
zobiektywizowanego) bez czego nie jest
możliwe twórcze uczestniczenie w świecie
społecznym;
2) służy rozumieniu sensów, wartości ukrytych w
tychże dobrach kultury;
3) kształtowanie osobowości jako mikrokosmosu.
17:51 20
Wykształcenie – to indywidualna
rzeczywistość, która tworzy się przez przeżycie
obiektywnych wartości tkwiących w dobrach
kultury.
Na tej podstawie został sformułowany
podstawowy aksjomat kształcenia, zgodnie z
którym istnieje powinowactwo duchowe między
strukturą duchową jednostki a strukturą dóbr
kultury (G. Kerschensteiner).
17:51 21
I na tym dziś kończymy ...
17:51 22
Wychowanie w nurcie
pedagogik: J. Dewey’a,
waldorfskiej, M. Montessori
Wojciech WALAT
21:39 1
1. Pedagogika pragmatyczna
Uczenie się przez doświadczenie i
działanie
Zgodnie z preferowaną przez pragmatystów
koncepcją świata, nie jest on – jak już pisano –
„gotowy” i „zakończony”.
Również człowiek jest stale rozwijającą się
istotą, przy czym jego rozwój dokonuje się
poprzez jego własne działanie, w trakcie
którego zarówno poznaje świat, jak i go
zmienia.
21:39 2
Indywidualizm pedagogiczny
Koncepcja edukacji Johna Deweya
zawiera w sobie nieodłącznie postulat
indywidualizmu pedagogicznego.
Ma on uzasadnienie subiektywne (reakcje
dziecka są odmienne w zależności od jego
indywidualnego charakteru) i obiektywne
(warunki, w których żyje każde dziecko, są
także odmienne).
21:39 3
Edukacja i demokracja
Indywidualizmowi pedagogicznemu w
poglądach J. Deweya towarzyszył duży nacisk
na „współdziałanie” jako podstawę każdej,
również edukacyjnej, aktywności człowieka.
W społeczeństwie nie istnieje
jednostka, wyodrębniona od całości
społecznej.
21:39 4
2. Pedagogika waldorfska
Powstanie szkoły typu Waldorf
Doświadczenia Rudolfa Steinera przyczyniły się do powstania
koncepcji szkoły, która stałaby się ważną próbą radykalnej odnowy
społeczeństwa i jego duchowego życia, dzięki nadaniu jej głęboko
humanistycznego, ekologicznego i alternatywnego charakteru. Do jej
utworzenia doszło 7 września 1919 r. w Stuttgarcie, kiedy to progi szkoły
przekroczyło po raz pierwszy 300 uczniów. Była to prywatna, wolna 8-
klasowa szkoła utworzona z inicjatywy tylko i wyłącznie rodziców.
Gdy w kwietniu 1919 r. R. Steiner wygłaszał prelekcję w
stuttgarckiej fabryce papierosów „Waldorf-Astoria” na temat szkoły
przyszłości i wychowania dziecka w świetle naukowej antropozofii, wśród
jego słuchaczy – robotników – wybuchł autentyczny entuzjazm.
Następnego dnia zgłosili się do inicjatora tego spotkania, a zarazem
przyjaciela Steinera – dyrektora fabryki Emila Molta, by pomógł im w
zorganizowaniu powszechnej szkoły, dostępnej dla wszystkich dzieci,
której wizję roztaczał przed nimi ów filozof. Od tego momentu wydarzenia
potoczyły się bardzo szybko.
21:39 5
Normatywna pedagogia Rudolfa Steinera adresowana
jest do nauczycieli, rodziców, lekarzy i terapeutów.
Można w niej wyróżnić 7 wskazań dla wychowania
okultystycznego:
1) Szukaj wzmocnień dla zdrowia fizycznego i
psychicznego. Wyżej od zdrowia uczeń powinien
stawiać tylko obowiązek, nigdy zaś korzyść.
2) Czuj się członkiem wszechświata i jako istota ludzka
miej poczucie odpowiedzialności za wszystko, co się
dzieje.
3) Każdy powinien dojść do przekonania, że jego myśli,
uczucia mają dla świata jednakowe znaczenie,
podobnie jak i jego czyny. Zgubna jest jednak
nienawiść wobec bliźniego czy stosowanie przemocy.
21:39 6
4) Własny byt ludzki nie tworzy się na zewnątrz, lecz
wewnątrz nas. Ten, kto nabędzie takiego
przekonania, będzie też potrafił rozpoznać swoje
obowiązki.
5) Bądź stały w podejmowaniu decyzji. Nic nie
powinno ucznia odwieść od podjętej decyzji poza
jedynie rozpoznaniem, że się pomylił.
6) Miej poczucie wdzięczności za wszystko, co
otrzymujesz. Trzeba też wiedzieć, że nasza jaźń
jest darem wszechświata.
7) W swojej postawie wobec życia stale bierz pod
uwagę powyższe warunki.
21:39 7
Cały proces kształcenia i wychowania w szkole
typu Waldorf musi odpowiadać naturalnemu rytmowi:
czuwania i snu, zapamiętywania i zapominania.
Rozkład zajęć nie jest zatem budowany według
potrzeb i wygodnictwa nauczycieli, lecz izomorficznie do
rytmu przyrody, a w tym przypadku potrzeb i możliwości
percepcyjnych dzieci i młodzieży.
Plan zajęć cechuje się trójfazowością:
21:39 8
W godzinach 8.00-10.00 organizowane są lekcje
wymagające od uczniów myślenia, koncentracji uwagi,
wiedzy i zrozumienia. Są to takie przedmioty, jak: mowa
ojczysta, wiedza o rzeczach, geografia, wiedza o
zwierzętach, wiedza o człowieku, o hodowli, o skałach,
fizyka, chemia, historia, matematyka, geometria.
W nauczaniu początkowym są to takie przedmioty, jak: rysowanie form, opowiadanie
z natury i pór roku, otoczenia i ojczyzny dziecka, pisanie, czytanie, liczenie. Każdy z tych
przedmiotów „głównych” realizowany jest w ramach czterotygodniowych sekwencji,
czasowych bloków, zwanych „epokami”. Dany przedmiot pojawia się zatem w bloku
przedpołudniowym 2 lub 3 razy w ciągu roku. Pozwala to z jednej strony intensywnie
skoncentrować się uczniom na treściach kształcenia, z drugiej zaś uświadamia im rolę
przerw, by kształcić dzięki nim zdolność poznawania, samokształcenia, przypominania i
ponownego spotkania. W klasach starszych także inne zajęcia, jak np. rzemiosło,
technologia i sztuka, są realizowane w ów sekwencyjny sposób.
21:39 9
W godzinach 10.00-11.00 realizowane są ćwiczenia
techniczne, wymagające stałego, rytmicznego
powtarzania. Są to lekcje języka obcego, eurytmia i
gimnastyka, muzyka i religia. W klasach młodszych są
to zajęcia: malowania, rysowania, modelowania,
muzykowania (obowiązkowa nauka gry na flecie),
recytacji i inscenizacji.
W godzinach 11.00-12.00 realizowane są zajęcia
rzemieślniczo-artystyczne: prace ręczne, rzemiosło,
ogrodnictwo, ćwiczenia przyrodnicze, eksperymenty,
śpiew.
21:39 10
Szkoły te mają swoisty, autonomiczny program
kształcenia, w którym treści nauczania nie odpowiadają
znanej u nas atomizacji nauk, lecz mają organiczno-
genetyczną budowę.
Zostały przez R. Steinera zestawione w
systematycznie „uporządkowany Kosmos” czy rodzaj
„Drzewa genealogicznego”, w którym z jednolitego
wyobrażenia istoty kształcenia wynika krzyżowanie się
treści nauczania z psychologiczno-organicznymi i
historycznymi stopniami rozwoju ludzkości. Zestawienie
treści nauczania w ramach literatury, historii i sztuki
implikuje gloryfikację idealizmu, ruchu artystycznego
niemieckiego romantyzmu oraz broni przed naukowym
materializmem
21:39 11
Kolejną, osobliwą dominantą szkoły Waldorf, a
zarazem jej „sercem” są organizowane przez uczniów,
rodziców i nauczycieli różnego rodzaju uroczystości,
festyny, święta, przedstawienia itp. Ze stałą
konsekwencją, co miesiąc, klasy pokazują sobie
wzajemnie – często także rodzicom bądź zaproszonym
gościom to, czego nauczyły się w ciągu tego okresu.
Są to: wiersze, pieśni, małe lub duże formy
teatralne, koncerty muzyczne itp. Uczniowie klas
starszych przygotowują raz w roku przedstawienie
teatralne dla całej społeczności szkolnej. Dzięki temu
wszyscy się w tej szkole czują dobrze, radośnie i - co
ważne bezpiecznie.
21:39 12
3. Pedagogika Marii Montessori
Specyfika pedagogiki M. Montessori
Podstawą rozważań teoretycznych oraz
praktycznej aktywności nauczyciela jest – według
włoskiej lekarki – dziecko oraz jego biologiczny i
społeczny rozwój.
Dzieciństwo to niezwykle istotny okres w rozwoju
osobowości każdej jednostki. Stąd wychowanie – jak
pisała – to bardzo specyficzny rodzaj „pomocy osobie
ludzkiej w osiąganiu przez nią niezależności”, to także
pomoc dawana dziecku od urodzenia w jego
psychiczno-duchowym rozwoju. W tym czasie ma
miejsce stały postęp w sferze ducha i ciała, zaś jego
siłą sprawczą staje się energia będąca źródłem
aktywności dziecka.
21:39 13
Montessori uważa, że każde dziecko jest „budowniczym
samego siebie”, cały zaś proces budowy powinien odbywać
się w interakcji ze środowiskiem dziecka. Dzięki
właściwościom „absorbującej psychiki”, czyli „okresów
szczególnej wrażliwości” oraz tzw. polaryzacji uwagi,
dziecko świadomie chłonie wrażenia i zdobywa wiedzę wraz
z doświadczeniem. Wszystko to warunkuje jego stały i
prawidłowy rozwój.
Montessori uznawała dziecko za pełnoprawną istotę
ludzką, która także może wywierać pozytywny wpływ na
dorosłych. Pisała nawet: Dziecko i osoba dorosła to dwie
różne części ludzkości, które nawzajem wpływają na siebie i
przy obopólnej pomocy powinny współistnieć w harmonii. To
nie jest więc tylko tak, że dorosły musi pomagać dziecku,
ale także dziecko musi pomagać dorosłemu
21:39 14
Kochać dziecko – to znaczy służyć mu jak
dalece to możliwe
Wydaje się, że wychowanie w jej ujęciu należy
interpretować wielopłaszczyznowo w kontekście
rozwojowym, sytuacyjnym i częściowo wytworowo-
adaptacyjnym. Rozwój dziecka prowadzący do tzw.
optimum w specjalnie zorganizowanym otoczeniu, z
zaznaczeniem potrzeby przygotowania człowieka do
życia w kulturze i cywilizacji, pozwala na właściwsze
zrozumienie edukacyjnych intencji wielkiej Włoszki.
Czynności dorosłych sprowadzają się do pomocy,
wspierania i służenia „duchowi ludzkiemu”. Jest to więc
wychowanie pośrednie, zgodne z zasadą: Pomóż mi,
abym mógł sobie samemu pomóc.
21:39 15
I na tym kończymy ... 
21:39 16
Analiza teorii wychowania
w nurcie pedagogik:
J. Korczaka, C. Freineta
Wojciech Walat,
20:20 1
1. Pedagogika Janusza Korczaka
Podstawowe założenia pedagogiki J. Korczaka
(1878-1942)
Wyróżnia się następujące idee przewodnie, na które
warto zwrócić uwagę, studiując pedagogiczny i literacki
dorobek Janusza Korczaka, a mianowicie:
 szacunek do dziecka jako człowieka rozwijającego
się poprzez własną aktywność, jako podmiotu;
 zasada (i praktyka) partnerstwa dziecka w procesie
wychowania;
 prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność
społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka;
20:20 2
 poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku;

 techniki działania pedagogicznego jako
konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu
opiekuńczo-wychowawczego;
 koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej
postawy J. Korczaka wobec dziecka.
Napisał książkę dla dzieci/młodzieży: Król

Maciuś pierwszy
20:20 3
Ze względu natomiast na treść pedagogiczną Nowego
Wychowania podkreśla się w dziełach Janusza
Korczaka trzy główne jego zakresy:
 treści ogólnoludzkie – powinny być udostępniane
całemu społeczeństwu, adresowane do rodziców i
dzieci;
 treści ogólnopedagogiczne – do wykorzystania w
kształceniu i doskonaleniu kadry pedagogicznej;
 treści szczegółowe – do wykorzystania szczególnie
przez wychowawców zatrudnionych w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych.
20:20 4
Był kreatorem takich wartości, jak: miłość do bliźnich,

sprawiedliwość, godność, szacunek, piękno i prawda.
Twierdził, że dorośli często nie dopuszczają dzieci
do ich spraw codziennych, uznając je za małe i
niedoświadczone.
Słowa J. Korczaka zawarte w Prawie dziecka do
szacunku stały się ideą przewodnią i wykładnią
współczesnych koncepcji ochrony praw dziecka.
Jest w nich zawarty apel do świata ludzi dorosłych,
którzy w ferworze zajęć, obowiązków, kłopotów, a może z
przyzwyczajenia traktują dziecko jak przedmiot.
20:20 5
Studiując jego pisma pedagogiczne, odnajdziemy w
nich apel do wychowawców, by zatroszczyli się o takie
prawa dziecka, jak:
 prawo do szacunku (dla niewiedzy, dla smutku,
niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, dla
młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania, dla
tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych
słabości);
 prawo do miłości (do matki, atmosfery ciepła i
troskliwości) i przyjaźni;
 prawo do tajemnicy (tajemnicy osoby, jak i
20:20własnych spraw, przeżyć i doznań); 6
 prawo do samostanowienia (prawo antytezy, prawo

do oporu, do protestu, do upominania się i żądania,
do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym
wysiłkiem i własną aktywnością);
 prawo do własności (siebie - do samoposiadania i
do swoich rzeczy);
 prawo do własnego rozwoju i dojrzewania;
 prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania;
 prawo do sprawiedliwości w życiu …
20:20 7
2. Pedagogika Celestyna Freineta
Poglądy pedagogiczne C. Freineta (1896-1966)
Idee C. Freineta oscylują wokół
charakterystycznych koncepcji naturalizmu i generalnie
Nowego Wychowania.
Można przyjąć, że osią pedagogiki C. Freineta
jest swobodna ekspresja.
Wokół niej zbudował on całą gamę technik
pozwalających na aktywizację pełnej osobowości
wychowanka - od strony kształcącego się podmiotu - i
pozwalających na wkraczanie w możliwie wiele dziedzin
twórczości kulturalnej - od strony przedmiotowej.
20:20 8
Poglądy pedagogiczne C. Freineta (cd.)

Dla swobodnej ekspresji służyły przede
wszystkim takie techniki, jak:
- swobodny tekst i drukarnia szkolna;
- gazetka szkolna;
- fiszki samokontrolne;
- oraz tzw. doświadczenie poszukujące.
20:20 9
Technika swobodnego tekstu swój punkt
wyjścia znajdowała w bezpośrednich przeżyciach dzieci
– czym wpisywał się C. Freinet w nurt ekspresjonizmu
pedagogicznego – w ich potrzebie komunikacji, w
kształceniu przeżyć estetycznych i wyobraźni.
Tworzone indywidualnie teksty były na forum
klasy publicznie prezentowane, omawiane i ten, który
najbardziej się im podobał, stawał się treścią zajęć
łączących w sobie edukację językową, artystyczną,
światopoglądową.
20:20 10
Teksty te, indywidualne prace dzieci, jak i całe
gazetki, były powielane przez same dzieci i wymieniane
między szkołami, tworząc zupełnie nowy pomost
między rówieśnikami z całego kraju, a potem i
zagranicy.
Korespondencja międzyszkolna, a z czasem i
wzajemne odwiedziny stwarzały w sposób naturalny
podstawę solidaryzmu społecznego w duchu równości i
miłości bliźniego.
Świeckość szkoły C. Freineta nie oznaczała
zarzucenia wartości uniwersalnych.
20:20 11
C. Freinet zastosował gazetkę szkolna, która
zawierała trzy ważne elementy: krytykujemy,
winszujemy, życzymy sobie. Dziecko publicznie wyrażało
swoje krytyczne opinie o innych i samym sobie.
Zasadą wychowawczą było, w przypadku jakiegoś
wykroczenia, zadośćuczynienie. C. Freinet, wolny od
skrajnego naturalistycznego permisywizmu, uważał jednak,
zgodnie z duchem Nowego Wychowania, że kara jest
zawsze błędem, a najwyżej złem koniecznym.
Wychowanie moralne przeplatało się z wychowaniem
społecznym dokonującym się w procesie wspólnego
działania i w atmosferze szacunku dla dziecka.
20:20 12
Fiszki samokontrolne gwarantują pełne

opanowanie zagadnienia, a maksymalny wysiłek
wniesiony przez ucznia w rozwiązanie problemu musi,
zdaniem C. Freineta, uzyskać maksymalną ocenę.
Dzieci pracując z fiszkami samokontrolnymi (jedne
zawierają problemy, drugie odpowiedzi trzecie testy),
nie oszukują, ponieważ pracują dla siebie, nie muszą
niczego udowadniać nauczycielowi.
W ten sposób C. Freinet chciał uwolnić szkołę od
tradycyjnych metod kontroli i oceniania edukacji ucznia.
20:20 13
Zasada wychowania przez samodzielną pracę,
zastosowana podobnie jak w systemie J. Deweya,
stanowi istotny walor pedagogiki C. Freineta, ponieważ
praca jest dla niego nie tylko koniecznością życiową,
ale również wyróżnikiem ludzkiej egzystencji.
Realizuje ją wielopostaciowa technika zwana
przez C. Freineta doświadczeniem poszukującym.
Polega ona na różnych formach gromadzenia
informacji potrzebnych do rozwiązania konkretnego
problemu wynikającego z aktualnych zainteresowań i
doświadczeń dziecka.
20:20 14
Są tu wywiady terenowe, wycieczki, krótkie referaty,
samodzielnie dobierane lektury.
Materiał faktograficzny dostarczała tzw. biblioteka
pracy, czyli broszury o charakterze encyklopedycznym
przeznaczone dla dzieci.
Porządek do tej pracy „badawczej” wnosi –
wzorowany na planie daltońskim – tygodniowy plan
pracy i grafik wykonania.
Samokontrola, dominującą w szkole C. Freineta,
uwalnia ucznia od lęku przed nietrafną czy
niesprawiedliwą oceną.
20:20 15
3. Plan daltoński
System nauczania, opracowany w latach 20. XX w.
przez Helen Parkhurst (1887 - 1959).
W zaproponowanym przez nią systemie nie ma
podziału na klasy szkolne ani stałego rozkładu zajęć,
nauka odbywa się indywidualnie.
Na początku roku szkolnego nauczyciel
przedstawiał plan pracy całorocznej, a tempo nauki było
dostosowane do możliwości ucznia.
Uczniów wdrażano do samodzielności, pobudzano
ich inicjatywę, wyrabiano poczucie odpowiedzialności za
wykonanie zadań podjętych w drodze umowy.
20:20 16
Dziękuję za uwagę 
20:20 17
PEDAGOGIKA
A
PROBLEMY
STOSOWANIA TECHNOLOGII INFORMACYJNO-
KOMUNIKACYJNYCH W EDUKACJI
Wojciech Walat,
prof. UR
22.01.2021 1
Tezy wykładu
W nowych systemach edukacyjnych

opartych na upowszechnieniu TI trudno obejść się
bez etycznego wymiaru ich stosowania.
Pozyskiwanie, przetwarzanie i przesyłanie
informacji, a przede wszystkim tworzenie
własnych struktur wiedzy przez uczniów
powinno służyć rozwojowi własnych
emocjonalnych i duchowych potrzeb
poszanowania praw człowieka (np. prawa do
prywatności, własności intelektualnej ...).
22.01.2021 2
Tezy wykładu
Posługiwanie się TI w wyborze celów

dydaktyczno-wychowawczych, metod i środków
realizacji wiąże się z ponoszeniem konsekwencji
związanych ze stosowaniem tychże technologii w
procesach uczenia się i nauczania (a więc
zarówno przez uczniów jak i nauczycieli).
22.01.2021 3
1. Społeczeństwo informacyjne
→ technologie informacyjne
Wyróżnia trzy główne
B IA ŁA K SIĘG A
KO M IS JA E U R O P E JS K A
czynniki przemian NAUCZANIE I UCZENIE SiĘ

NA DR ODZE DO UCZĄCEGO SiĘ
społecznych: SPOŁECZEŃSTWA
 rozwój społeczeństwa
informacyjnego;
 procesy globalizacji;
 przemiany cywilizacji
naukowo-technicznej.
Wyd. European Communities
1995, wyd. polskie 1997.
22.01.2021 09:14 4
Raport wyróżnia cztery filary

edukacji:
• uczyć się, aby wiedzieć;
• uczyć się, aby działać;
• uczyć się, aby żyć wspólnie;
• uczyć się, aby być (E. Faure
UNESCO 1972, wyd. pol. 1975).
UNESCO 1996,
wyd. polskie 1998
22.01.2021 09:14 5
W edukacji należy
uwzględnić elementy
budujące model korzystania
ze świata infosfery – jest to
człowiek:
• informujący się;
• komunikujący się;
• uczący się;
• tworzący. Raport o rozwoju
społecznym, UNDP 2002.
22.01.2021 09:14 6
2. Technologie informacyjne
w środowisku ucznia
Technologie informacyjne w swym pozytywnym
i negatywnym wymiarze są obecne w zastanym
środowisku społeczno-kulturowym ucznia.
Oznacza to, że uczeń wzrasta w świecie, w
którym rzeczywistość całkiem realna (fizyczna)
przemieszana jest z rzeczywistością wirtualną,
często z przewagą tej drugiej.
22.01.2021 7
 Technologia nie jest neutralnym narzędziem
funkcjonującego społeczeństwa lub
nauczyciela, a komputer może być nie tylko
pośrednikiem w przekazywaniu kultury, ale
również jest narzędziem kreatywnego jej
zmieniania.
 Dlatego niebezpiecznym jest poddawanie się
twierdzeniom o neutralności komputera i jego
wielkiej skuteczności w pozyskiwaniu,
przechowywaniu i wykorzystywaniu informacji.
22.01.2021 8
 Komputer poprzez jego programistę nie jest
neutralny etycznie czy aksjologicznie.
Program jest zależny od tego, jakim
człowiekiem jest jego autor, o jakiej jest
wrażliwości, poglądach, jaką ma kulturę.
Program może być zafałszowany poprzez
swoiste filtry kulturowe (np. tzw. „poprawność
polityczną”, „wszystko na sprzedaż”, „kultura
przemocy i śmierci”).
22.01.2021 9
3. W stronę szkoły opartej na TI
oraz na wartościach
Trudne, ale konieczne jest w tym miejscu
pogodzenie „komputera” z wartościami takimi
jak: szacunek dla prawa, jakość pracy,
sprawiedliwość, kultura osobista, dobry
smak…
Dzieci pozostawione same z komputerem

podłączonym do internetu „widzą”, że te wartości
nie mają znaczenia.
22.01.2021 10
 Dlatego przed szkołą stoi ogromne zadanie,
uczniowie nie mogą dowolnie „żeglować” w tym
niezmierzonym „oceanie” i przypadkowo zbierać
informacje do projektów.
Internet wymaga takiego samego podejścia
jak wielka, przebogata biblioteka.
Umiejętność wskazywania tego co
wartościowe, a co jest „śmieciem” informacyjnym
jest jednym ze wskaźników jakości „nowej” dobrej
szkoły.
22.01.2021 11
 Autorzy edukacyjnych stron internetowych,
materiałów multimedialnych popełniają jeden
zasadniczy błąd uważając, że świat tak szybko
się rozwija, iż niczego nie można się nauczyć z
otoczenia społecznego i naturalnego, a biblioteki
są przepełnione przestarzałą, bezużyteczną
wiedzą.
22.01.2021 12
 Dlatego w materiałach dydaktycznych występują
niekończące się ciągi ilustracji.
Zastępowanie kultury słowa, kulturą
obrazkową ogromnie ją zubaża.
To właśnie w klasycznych bibliotekach
próbowano od początku ich istnienia znaleźć
równowagę pomiędzy przechowywanymi zbiorami,
wolnością intelektualną a kontrolą jakości zbiorów.
22.01.2021 13
4. Postawy nauczycieli wobec TI
 Reakcje ludzi wobec TI w szkole (jak i poza nią samą) są

podobne i wyrażają się w dwóch krańcowo różnych
poglądach: entuzjastycznej akceptacji i
zdecydowanego odrzucenia.
 Odrzucenie wynika z archaicznego postrzegania szkoły,
jej celów i organizacji.
 Współczesna szkoła w dalszym ciągu opiera się na
przekazywaniu informacji (transmisji kultury)
i sprawowaniu władzy przez nauczyciela w klasie
szkolnej dla utrwalenia tychże wiadomości, umiejętności
(i wartości).
22.01.2021 14
 Już można zaobserwować, że opór wobec

stosowania przez nauczyciela nowych
technologii wzrasta z kilku prozaicznych
powodów.
 Przede wszystkim wynika to z nieinwestowania
w ludzi (a tylko wyłącznie w sprzęt komputerowy
– pracownie). Kursy i studia podyplomowe
ograniczają się najczęściej do instruowania ich
odnośnie obsługi komputera i jego
standardowego (biurowego) oprogramowania.
22.01.2021 15
Dlaczego pojawiają się pytania typu: czy

rzeczywistość wirtualna, nieprzebrane zasoby
internetowe mogą zastąpić nauczyciela czy nawet
całą szkołę? Wiadomo, że same w sobie stwarzają
dużo większe zagrożenia, niż przynoszą pożytku.
Właśnie w podręcznikach, materiałach
metodycznych, wreszcie poprzez odpowiednie
metody i formy pracy nauczyciele przedstawiają
w sposób zrozumiały dla uczniów orientację
w rzeczywistości.
22.01.2021 16
5. Nauczyciel jako podmiot i przedmiot
technologicznej reformy edukacyjnej
Dla przeprowadzenia reformy tradycyjnej szkoły
potrzebne będzie:
 opracowanie nowego modelu oświaty znacznie
różniącego się od dotychczasowej praktyki
pedagogicznej;
 wystąpienie dużej determinacji (nacisku)
społecznego niezbędnego do przeprowadzenia
zmian w skali makro;
22.01.2021 17
Dla przeprowadzenia reformy tradycyjnej szkoły
potrzebne będzie:
 opracowanie koncepcji (wizji) zmian
zaaprobowanych przez społeczeństwo dla
uzasadnienia i gotowości poniesienia wysokich
kosztów z tym związanych;
 uzyskania poparcia dla proponowanych zmian
przez administrację oświatową, nauczycieli,
rodziców, wreszcie samych uczniów w celu
przełamania oporu (obawy przed „nowym”).
22.01.2021 18
 Najważniejszym czynnikiem (komponentem)

zmian w systemie oświaty jest nauczyciel.
To on jest osobą, która wprowadzi to „nowe”

do szkoły.
Od tego czy i jak zaakceptuje owe zmiany
zależy powodzenie samej reformy szkoły.
22.01.2021 19
 Każda reforma (systemowa, organizacyjna,
programowa, metodyczna) wymaga
„pozyskania” do jej przeprowadzenia
nauczycieli, a to może się stać tylko za
pośrednictwem dokształcania i doskonalenia
oraz (o czym się zapomina) rekompensaty
(wyższych zarobków).
22.01.2021 20
Wnioski
Istnieje ugruntowany już pogląd, że TI
spowodują więcej niż cząstkowy przełom
w edukacji, co rodzi jednak wiele trudności,
kontrowersji i dylematów.
Jednym z nich jest ten dotyczący nauczyciela:
mieć czy nie mieć TI w szkole? Jest to źle
postawione pytanie.
Trzeba mieć TI, aby być nauczycielem we
współczesnej szkole. Ale mieć tak, aby
sprawnie i skutecznie planować, realizować
i kontrolować procesy dydaktyczne.
22.01.2021 21
Dziękuję za uwagę
Ułuda uniwersalności – możliwości

i celowości stosowania środków technicznych w
każdej sytuacji – rodzi błędy w pracy
nauczycielskiej, prowadzi do jednostronności
metod tej pracy.
W konsekwencji wykorzystanie technologii –
zamiast pomagać – nierzadko przeszkadza
w uczeniu się, w wielostronnej aktywności
uczniów, w wielostronnym rozwoju osobowości
(T. Lewowicki, 1995, s. 18).
22.01.2021 22

Pedagogika Wykłady Prezentacje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pedagogika Wykłady Prezentacje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pojęcie wychowania

Definicja sformułowana dla potrzeb pedagogiki:

Definicja wychowania dla psychologii: wychowanie to

Określają one wychowanie jako:

D. prakseologiczne, wychowanie jest równoznaczne

Działalność wychowawcza jest „jakoś”

Dotyczy nie tylko dzieci w domu i uczniów w szkole,

Nie wystarcza wychowanie jednostek, lecz musi

Pedagogizacja wielu instytucji

Dotyczy to tradycyjnie niewychowawczych instytucji,

Pedagogizacja starych instytucji

Szkoły, uniwersytety, domy akademickie…

Kulturotwórcza rola wychowania, polega

Biologiczna rola wychowania odkryta

Psychologiczne rola wychowania powoduje, że przez

Techniczna rola wychowania w zakresie

Ekonomiczna rola wychowania dla

Polityczna rola wychowania oznacza, że

Psychodynamiczna koncepcja człowieka

Poznawcza koncepcja człowieka

Humanistyczna koncepcja człowieka

Istnieją trzy podstawowe pytania, na które trzeba w

Istnieją trzy podstawowe pytania, na które trzeba w

Istnieją trzy podstawowe pytania, na które trzeba w

Pedagogika społeczna odpowiada

Dzięki grupie społecznej określa się

Postawa społeczna – to nasza

Jest to uwewnętrzniony przez

Środowisko jest traktowane jako źródło

Diagnoza poziomu rozwoju wychowanka

Podejście to mówi, że środowisko ma takie

• ruchliwość wertykalna – (pionowa) – to

• ruchliwość horyzontalna – (pozioma) –

1) Ruchliwość w dół (pionowa) jest

2) Mniej więcej 1/3 społeczeństwa

3) Ruchliwość społeczna ma przede

4) Nie ma długotrwałej tendencji w

Przyczyny spadku ludzi w dół:

Kierunek pedagogiczny, nawiązujący do

 poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku;

Napisał książkę dla dzieci/młodzieży: Król

Był kreatorem takich wartości, jak: miłość do bliźnich,

 prawo do samostanowienia (prawo antytezy, prawo

Poglądy pedagogiczne C. Freineta (cd.)

Fiszki samokontrolne gwarantują pełne

W nowych systemach edukacyjnych

Posługiwanie się TI w wyborze celów

Wyróżnia trzy główne

czynniki przemian NAUCZANIE I UCZENIE SiĘ

Raport wyróżnia cztery filary

Dzieci pozostawione same z komputerem

 Reakcje ludzi wobec TI w szkole (jak i poza nią samą) są

 Już można zaobserwować, że opór wobec

Dlaczego pojawiają się pytania typu: czy

 Najważniejszym czynnikiem (komponentem)

To on jest osobą, która wprowadzi to „nowe”

Ułuda uniwersalności – możliwości

You might also like