Psychologia wychowawcza

Tematyka zajęć.
1. Techniki wychowawcze - definicja, klasyfikacja.
2. Komunikacja w kontakcie wychowawczym z dziećmi, młodzieżą, rodzicami, wychowawcami.
3. Eksperyment w psychologii społecznej. Omówienie eksperymentów laboratoryjnych i naturalnych,
zasad projektowania i przeprowadzania eksperymentów.
4. Teoria psychologiczna w pracy wychowawczej - zastosowanie praktyczne.
5. Oddziaływania psychologiczno-pedagogiczne wobec dzieci i młodzieży z deficytami - zaburzenia
analizy i syntezy wzrokowej, dysleksja, lateralizacja.
6. Oddziaływania psychologiczno-pedagogiczne wobec dzieci i młodzieży z zaburzeniami emocji,
zachowania.
7. Oddziaływania psychologiczno-pedagogiczne wobec dzieci i młodzieży z zaburzoną sferą kontaktów
społecznych.
8. Oddziaływania psychologiczno-pedagogiczne wobec dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwoju
ruchowego.
9. Oddziaływania psychologiczno-pedagogiczna wobec dzieci, młodzieży z uzależnieniami.
10. Dylematy etyczne psychologa w pracy z dziećmi, młodzieżą, rodzicami i pedagogami.

Wykład 19.03.2024
Powstanie psychologii wychowawczej i jej rozwój.

 Powstanie: przełom 19/20 wieku.

 F. Herbert - Psychologia pedagogiczna jako nauka pomocnicza dla psychologii i pedagogiki.
 E. Meumann - Wystąpił z obszernym programem badań nad procesem uczenia się, nauczania i
wychowywania.
 E. Lee Thorndike - Opublikował “psychologię wychowawczą” jego zasługą stało się wyłącznie psychologii
wychowawczej do nauk psychologicznych.
 A. Adler - A tak dwudziesty i dwudziestego wieku badania nad środowiskiem wychowawczym i jego rolą w
kształtowaniu osobowości uczniów, poznawaniem ich osobowości przez nauczycieli, indywidualną terapię
trudności wychowawczych.
 W Polsce.
- S. Schuman - Psychologia rozwojowa i wychowawcza, wzajemnie powiązany i uzupełniające się.
- S. Baley - Psychologia wychowawcza jako odrębna i samodzielna dziedzina, w której przedmiotem są procesy
wychowawcze, rozważane od strony psychologicznej.
Psychologia wychowawcza w systemie nauk - przedmiot i zadania.

 Przedmiotem jest proces wychowania, jego cele, warunki i przebieg, efekty i wyniki, a także mechanizmy i
prawidłowości
 Analizuje środowiska wychowawcze
 Jest nauką zajmującą się badaniem psychologicznych zagadnień kształcenie i wychowania
 Zajmują między innymi zagadnieniami doboru treści kształcenia i wychowania, procesu uczenia się, nauki,
rozwojem zdolności, przekonań, postaw i zainteresowań, nabywaniem pojęć

Zadania psychologii wychowania

1. Konstruowanie ofert wychowawczych (edukacyjnych)

2. wspomaganie rozwoju osób, a także budowanie ich gotowości do przyjmowania ofert wychowawczych w
każdym okresie życia
3. Pomoc w dostosowaniu ofert wychowawczych do poziomu gotowości osób i grup, do których są adresowane

Zakresy psychologii wychowawczej

 Psychologia nauczania, uczenia się, kształcenia

 Psychologia wychowania
 Opieka psychologiczna nad dziećmi i młodzieżą

Pojęcie wychowania

 F. Znaniecki - “to działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik, będący kandydatem na członka
grupy społecznej i której zadaniem, warunkującym faktyczne jej zamiary i metody, jest przygotowanie tego
osobnika do stanowiska pełnego członka”
 A. Brzezińska - “Jest to złożony system działań, podejmowanych przez osobę o przypisanej społeczni roli
wychowawcy względem drugiej osoby o społecznie przypisanej roli wychowanka lub względem jej otoczenia,
z intencją wywołania zmiany zgodnej z założonym programem”
 W. Kopaliński - łac. educatio - wychowanie, wykształcenie

Wychowanie

W węższym rozumieniu - Po inicjowanie sytuacji wychowawczych obejmujących relacje wychowawca wychowanek to

ciąg następujących po sobie działań nakierowanych na nabywanie wiedzy, umiejętności, postaw, cech, osobowości i
wartości.

W szerszym rozumieniu - to proces ciałożyciowy obejmujący działania wychowawców formalnych jako z założenia
profesjonalistów i wychowawców nieformalnych, czyli znaczących innych.

Najszerszym znaczeniu - to system oddziaływań i współpracy środowisk wychowawczych - formalnych i

nieformalnych, czy też instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych.

Wyróżnia się różne typy definicji wychowania

- Definicje teologiczne - w których kładzie się nacisk na realizację określonych celów wychowawczych
- Definicje prakseologiczne - akcentujące sposoby oddziaływań wychowawczych na jednostkę
- Definicje ewolucyjne - ukierunkowane w szczególności na rozwój, aktywność i dojrzałość wychowanka
wspieranego i motywowanego przez wychowawcę.

Inne typy definicji wychowania

- Definicja sytuacyjna - w których wychowanie jest postrzegane jako relacja interpersonalna pomiędzy
wychowankiem a wychowawcą wymiana doświadczeń i modyfikacja zachowań
- Definicje adaptacyjne - skupiające się na efektach działania wychowawczego, gdzie wychowanie jest
końcowym rezultatem oddziaływań i wysiłków wielu podmiotów.
 - Definicje wychowania jako działania - zamierzonego (społecznego) i niezamierzonego (interakcyjnego),
ujmujące wychowanie w szerokim (wszelkie oddziaływania na jednostkę) węższym i najwęższym znaczeniu -
zaplanowane i sterowane

Wychowawca

- “to ktoś, kto prowadzi człowieka do pełni rozwoju, kto prowadzi wśród zawiłości ścieżek życiowych i
nieustannych wyborów, kto umie mądrze doradzić lub odradzić, kto troszczy się o to, by aby inni ludzie, aby
każdy człowiek nie stawał się biernym towarzyszem dziejów i wszelkich mocy politycznych, lecz był
samodzielnym podmiotem, sprawcą własnego losu i współtwórcą pomyślności społeczeństwa”
- Również nauczyciel danego ucznia czy określone do zespołu klasowego jako ogniwa systemu szkoły
określono typu funkcjonującej w danym miejscu i czasie np. Szkoły Podstawowej nr jeden X.
- Gdy chce naprawdę być dobry, szybko orientuje się, że stoją przed nim ogromne zadania. Aby dobrze uczyć,
musi być jednak zaakceptowany, by być akceptowany musi wyrobić sobie pewien styl komunikowania się z
klasą, by się komunikować, trzeba uczniów zrozumieć, by ich zrozumieć trzeba ich poznać.

Klasa szkolna/grupa wychowawcza

- To mała grupa społeczna utworzona w sposób instytucjonalny, o dwoistej strukturze społecznej (formalnej i
nieformalnej), przy czym nie jest ona wyizolowana, lecz stanowi jedno z ogniw w systemie szkoły. Jest
zespołem składający się z uczniów wzajemnie na siebie oddziałujących, który różnią się zajmowanymi w nim
pozycjami i rolami oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie w istotnej dla
klasy sprawach.

Metody badań stosowane w psychologii wychowawczej

 Obserwacja
 Eksperyment naturalny
 Eksperyment laboratoryjny
 Eksperyment naturalny + eksperyment laboratoryjny

Nauczanie a wychowanie + cechy wspólne i różnice

- Psychologia wychowawcza to psychologia nauczania i wychowania

- Nauczanie
 Kierowanie uczniem się innych osób
 Planowana praca nauczyciela z uczniami, która pozwala im na zdobycie wiadomości, umiejętności, nawyków,
rozwijanie zainteresowań oraz pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, kompetencjach i
osobowości
 Podejmowanie specyficznych działań w tym celu, by jednostka przyswoiła sobie jakieś wiadomości lub
umiejętności, podwyższyła poziom swego wykształcenia i rozwinęła się w określonym kierunku
 Proces nauczania zachodzi wtedy, gdy oddziaływanie pedagogiczne odnosi się do sfery poznawczej i
wykonawczej, a wskaźnikiem jego skuteczności są wiedza i umiejętności zdobyte przez jednostkę uczącą się
pod wpływem tego oddziaływania.
 Dział nauczania zajmuje się
 Analizą sytuacji nauczania, jej wyznaczników, przebiegu i efektów
 Wewnętrznymi i zewnętrznymi warunkami nauczania
 Różnymi sposobami nauczania
 Programami, ocenami i egzaminami

Nauczanie a wychowanie

pedagogiczne prawidłowości procesu nauczania, analiza zagadnienia:

 Interakcja nauczyciela i uczniów

 Sposoby porozumiewania się między nimi
  Różnice indywidualne w zakresie inteligencji, zdolności zainteresowań, motywów, tempa uczenia się i czy
trudności w nauce i ich przyczyny.

Cechy wspólne nauczania i wychowania

1. Oba procesy to oddziaływania pedagogiczne

2. Występuje taka sama tożsamość osób (uczeń wychowanek, nauczyciel wychowawca)
3. Wspólną cechą jest proces uczenia się
4. Przedmiotowości uczenia - wychowanka i wychowawcy – nauczyciela
5. Społeczne interakcje (co najmniej 2 osób) o charakterze pedagogicznym jedna oddziałuje na drugą
zamierzając do wywołania u niej określonych, względnie trwałych zmian w zachowaniu.
6. Procesy te są nierozłączne
7. Skuteczność działań nauczyciel - wychowawca, rezultat ucznia - wychowanka.

Wychowanie

- Proces świadomego, intencjonalnego planowanego oddziaływania wychowawcy na wychowanka w celu

wywołania u niego trwałych i zamierzonych zmian osobowości
- “Zamierzony proces kreowania rozwojem wychowanka jednocześnie do jego rozwoju zależny”
- Oddziaływania wychowawcy zmierzają do wywołania w psychice ludzkiej względnie trwałych zmian
- To kompleks działań mających na celu ukształtowanie jednostki pod względem fizycznym, moralnym i
umysłowym, a także przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie i wykształcenie go w odpowiednim
kierunku.

Funkcje wychowania

- Działanie skierowane na osobę lub na jej otoczenie w celu wywołania zmiany

 Bezpośrednie
 Pośrednie

Twórcze aspekty wychowania

- Wychowanie dotyczy sfery emocjonalno-motywacyjnej i polega na kształtowaniu osobowości

- W procesie wychowania oddziaływaniom podlega podmiotowość wychowanka jego cechy indywidualne,
motywacje i aspiracje. Wychowanie ma więc wymiar konstruktywny i twórczy.
- Wychowanie = Internalizacja ogólnoludzkich norm

Różnice między nauczaniem i wychowaniem

- Skutki oddziaływania (nauczanie - sfera poznawcza i wykonaniowa: psychomotoryczna, Wychowanie - sfera

emocjonalno-motywacyjna system wartości)
- Inaczej ukierunkowuje się oddziaływania pedagogiczne
- Środki dydaktyczne różnią się od środków wychowawczych
- Treść: inaczej wpływa się na wiedzę i umiejętności ucznia (nauczanie), a w inny sposób oddziaływuje się na
jego postawy i dążenia (wychowanie)

Analiza procesu nauczania B. O. Smith

- Nauczanie - system działań zmierzających do wywołania uczenia się

- Uczenie + proces zaczytanego pośrednictwem następuje modyfikacja czy zmiana zachowania dzięki
doświadczeniu lub ćwiczeniu

Teorie uczenia się według Dembo

- Behawiorystyczne - Zmiana zachowania, doświadczenie, ćwiczenie

- Poznawcze - Zdobywanie wiedzy, organizowanie wiedzy, wykorzystywanie wiedzy

Nauczanie, uczenie się

- Integrują ważne komponenty, takie jak:

  Uczniów, których nauczyciele uczą
 Cele jakie chcą osiągnąć
 Metody i sposoby postępowania, jakie stosują dla realizacji tych celów

9 komponentów modelu kształcenia według Dembo

1. Treść nauczania
2. Zachowanie uczniów
3. Cele nauczania
4. Prawidłowość uczenia się i motywacji
5. Różnice indywidualne
6. Zachowanie nauczyciela
7. Metody nauczania
8. Proces nauczania uczenia się, synteza
9. Ocena zachowania ucznia

3 modele procesu nauczania

1. Nauczanie poprzez dokonywanie odkryć (Discovery model) - polega na tworzeniu warunków do dokonywania
odkryć
2. Nauczyciel jako stymulujący współpracownik - uczeń konstruuje wiedzę w systematyczny sposób w
ukierunkowanych warunkach, a błędy są poprawiane podczas dyskutowanie uzyskanych rezultatów.
- Zadania nauczyciela, obserwacja, stawianie pytań i prezentowanie problemów zachęcanie do korzystania ze
źródeł, proponowanie badań. Nauczyciel – przewodnik
- Można wyróżnić 2 nurty
 Pierwszy – przyswajaniu wiedzy najlepiej służą zadania i projekty związane z życiową aktywnością ucznia
nauczyciel koordynuje, zarządza i wspiera.
 Drugi - przywiązuje wagę do problemów i zadań specyficznych dla danej dziedziny wiedzy. Nauczyciel
wspomaga myślenie ucznia.
3. Nauczyciel jako mistrz - nauczyciel jest głównym źródłem wiadomości przekazuje gotową wiedzę.
- Zadania ucznia: zrozumienie przekazywanego materiału wykład.

Złożoność procesu nauczania (przyczyny)

- Realizacja kilku równoległych celów w określonym czasie. Reakcja na pojawiające się napięcia.
- Nauczanie jest bardzo dużym obciążeniem dla systemu poznawczego nauczyciela (liczna klasa)
- Cel nauczanie oczyszczonej wiedzy powinien być sklarowany z treścią poznawczą danej dziedziny.

Wychowanie

 Wpływ wychowawczy
- Umiarkowanym środowiskiem - w którym funkcjonujemy (biologicznym geograficznym) północ Europy,
zimne, surowe wychowanie. Południe Europy, ciepłe wychowanie. Środowisko kształtuje sposób kontaktów z
dzieckiem.
- Wytwory społeczne - oddziaływanie przez sztukę, książkę, film, różne wytwory działalności człowieka.
 Wychowanie może mieć charakter
- Zaplanowany
- Radykalne, ale intensywne (na przykład silne traumatyczne przeżycia
 Wychowanie może być ujawnione jako odnoszące się do
- Jednostki (indywidualnej, określonej, konkretnej)
- Systemu instytucji wychowawczych (w państwie) żłobki, przedszkola, szkoły, zakłady wychowawcze dla
młodzieży niedostosowanej
- Osoby realizującej proces wychowania: rodzice, nauczyciele, rodzeństwo.

Zakres i kryteria oddziaływań wychowawczych

1. Kryterium intencjonalności - oddziaływania wychowawcze są zamierzone

 2. Kryterium świadomości wpływów wychowawczych - wraz ze wzrostem świadomości określonych zamierzeń
wychowawczych wzrasta ich skuteczność.
3. Kryterium organizacji i planowości wpływów wychowawczych - działania zorganizowanej, planowane.
4. Kryterium celowości - w aspekcie treściowym nabiera znaczenia i mocy różnicującej
5. Kryterium interakcyjności -oddziaływanie dwukierunkowe współdziałania wychowawców i wychowanków.
6. Względna trwałość zmian w psychice - przekształcenie określonej sfery osobowości.
7. Kryterium relatywności zmian - przewidywanie, trwałość i siły skutków, oddziaływań wychowawczych oraz
relatywność całego procesu wychowania.
8. Kryterium umiarkowania zmian - zmiany dokonują się w pożądanym kierunku dostosowanym do celów i
wartości wychowawczych.

Modele wychowania

- Model laissez-faire (“pozostawienie zupełnej swobody”, “pielęgnowanie rośliny”) procesy rozwoju dziecka
jako niezależne od procesów nauczania. Zwolennicy: J. J. Rousseau, A. Gessel
- Model lepienia z gliny - dziecko jest nie ukształtowane, bierne i podatne na zewnętrzne oddziaływania uznaje
stosownie nagród i kar, a także wprowadzenie wzoru do naśladowania. Zwolennicy: J. B. Watson, S. W. Bijou
- Modern konfliktowy - (“podwójny konflikt i efekt wahadła”) elementy sytuacji socjalizującej:
1) Egocentrycznie nastawione i stawiające opór dziecko.
2) Mający władzę opiekun
3) Dążenie opiekuna do rozwiązania konfliktu przez uzyskanie konformizmu dziecka, poddanie się.

Tak zwany efekt wahadła dawania i cofania przyzwolenia.

- Model wzajemności (“wzajemność i współdziałanie”) - rozwój wymaga wkładu wysiłków opiekuna i dziecka.

Strategie działań - działania wychowawcze mogą być skierowane na zmianę w grupie instytucji lub w osobie
wychowywanej

- Psychologiczne mechanizmy wychowywania

1. Symulacje wychowawcze
 wzorzec czynności wzór osobowy, przykład.
 Zadania, wymagania.
 Społeczne sytuacje wychowawcze.
 Wartości normy zasady postępowania.
2. Procesy i zjawiska psychologiczne
 Naśladownictwo, modelowanie, identyfikacja.
 Ćwiczenia, powtarzanie, wzmacnianie.
 Interakcja społeczna, rola społeczna.
 Interioryzacja, internalizacja.

Pośrednie sposoby wychowawcze wpływy

- cechy modela:
 Znajomość modela
 Atrakcyjność psychofizyczna, ale nie tworzenie zbyt dużego dystansu
 Prestiż społeczny
 Reprezentowanie większości
 Silny związek emocjonalny imitatora z modelem
 Poczucie podobieństwa do modela
 Nagromadzenie zachowań naśladowczych
 Tworzenie okoliczności przeżywania satysfakcji w związku z modelowaniem

Rodzaje naśladownictwa

- Naśladownictwo odruchowe - oparte na wrodzonych połączeniach.

 - Naśladownictwo nabyte - oparte na skojarzeniach wyuczonych. Ma charakter naśladownictwa
mimowolnego, ale jest wykonywane, bo jest związane z odczuwaniem przyjemności.
- Naśladownictwo charakterze uspołeczniającym - ćwicząc określone zachowania. Dziecko nabywa nowych
umiejętności.

Etapy modelowania

1. Przyswojenie, zrozumienie sensu działania i utrwalenie w pamięci

2. Wykonywanie wymaga umiejętności motywacji do wykonywania. Zależy też od sytuacji.

Inne metody wychowawcze

- Metoda nagradzania - polega na tworzeniu abstrakcyjnych dla jednostki zdarzeń (naród) w następstwie
określonych czynności.
- Metoda karania - polega na tworzeniu awersyjnych dla wychowankach zdarzeń pozostawiających w
czasowym związku z określonym zachowaniem.

Zasady stosowania naród i kar

- Procedura stałych odstępstw czasowych - zachowanie regularnie nagradzane po upływie określonego czasu.
- Procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje nagrodę karę po wykonaniu konkretnego zadania.
- Procedura zmiennych odstęp czasowych - nie ma określonego czasu na podanie wzmocnienia.
- Procedura zmiennych proporcji - liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie jest zmienna. Pojawia się
element hazardu.

Szkoła jako środowisko wychowawcze, obecnie

- Przedszkole
- W szkole 1-3 kształtowanie początkowe, nauczanie blokowe, ocena opisowa, nauczanie zintegrowane wokół
jednego tematu.
- Klasy 4-8 skala sześciostopniowa ocen ścieżki podmiotowe sprawdzian kompetencyjny wiedzy.
- Liceum profilowane czteroletnie kończy się maturą.
- Technikum pięcioletnie kończy się maturą plus egzaminem zawodowym.
- Szkoła branżowa pierwszego stopnia, trzyletnia.
- Szkoła branżowa, drugiego stopnia dwuletnia.
- Szkoły Policealne dwuletnie egzamin zawodowy nie licencjat uprawnienia zawodowe.
- Szkoła specjalna przysposabiająca do pracy trzyletnia.
- Szkoła wyższa zawodowa, licencjat i studia. SUM studia uzupełniające magisterskie.
- Pełne studia magisterskie, pięcioletnie.
- Studia doktoranckie.

Funkcje szkoły

- Funkcja kształtująca - kierowanie procesami poznawczymi.

- Funkcja wychowawca - kształtowanie społeczne, absorbowanych zachowań i postaw
- Funkcja opiekuńcza - opieka, chronienie przed negatywnymi doświadczeniami, świetlice szkolne.

Oddziaływanie wychowawcze szkoły ma miejsce w trasie szkolnej.