!

Rubacha – Edukacja jako przedmiot pedagogiki i

jej subdyscyplin
Edukacja, a pedagogika
Pedagogika jako nauka bada, opisuje, odwołuje się do prawidłowości, do których
możemy się odnieść w praktyce. Bada warunki uczenia się i funkcjonowania w różnych
środowiskach wychowawczych wychowanka. Zajmuje się prawidłowościami rozwoju
człowieka, poszerzaniem jego możliwości życiowych. Bada funkcjonowanie instytucji
edukacyjnych. Oprócz tego, kiedy mówimy o edukacji możemy mieć też na myśli
oddziaływania nieformalne i pozainstytucjonalne: oddziaływanie mediów, kultury popularnej,
rodziny, grup rówieśniczych.

Subdyscypliny pedagogiki – 7 kryteriów klasyfikacji wg S. Kawuli

- kryterium celów działalności edukacyjnej → dydaktyka, teoria wychowania,
- kryterium metodologiczne (obszar analiz ogólnych i analiz akcentujących społeczne
czynniki procesów edukacyjnych) → pedagogika ogólna, metodologia pedagogiki,
historia wychowania, pedagogika społeczna,
- kryterium rozwojowe (skupione na okresach i etapach życia człowieka) → np.
pedagogika wczesnoszkolna, andragogika, geragogika,
- kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka → pedagogika specjalna,
- kryterium instytucjonalne (badanie organizacji szkolnictwa) → pedagogika
przedszkolna, szkolna, pedagogika szkoły wyższej,
- kryterium problemowe (skupienie na konkretnym typie problematyki) → pedagogika
porównawcza, pedeutologia,
- kryterium dziedzin działalności ludzkiej → pedagogika pracy socjalnej, pedagogika
terapeutyczna, pedagogika czasu wolnego.

Podstawowe pojęcia w pedagogice:

1) edukacja – ogół oddziaływań służących formowaniu się i rozwijaniu zdolności
życiowych człowieka
↓
pojęcie o najwyższym stopniu ogólności i niejednorodności:
- ogół oddziaływań – indywidualnych i instytucjonalnych, świadomych i
nieświadomych itp.,
- rozwijanie – w konkretnym kierunku albo bez sprecyzowanego celu jako efekt
uboczny podejmowania przez człowieka jakiejś aktywności
- zdolności życiowe człowieka – intelektualne, emocjonalne, interpersonalne,
motywacyjne, fizyczne itp.
2) wychowanie – świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do
osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości
wychowanka,
3) kształcenie – system działań zmierzających do tego, aby umożliwić jednostce
poznanie świata, przygotowanie się do zmian w nim zachodzących i ukształtowanie
własnej osobowości
↓
 rozwój osobowości nie jest zasadniczym celem kształcenia, ale zachodzi razem ze
zdobywaniem wiedzy o świecie
4) uczenie się – proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko pojętym
zachowaniu (umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego
poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia),
5) nauczanie – proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy
nauczyciela z uczniami,
6) system oświatowo-wychowawczy – ogół odpowiednio powiązanych ze sobą
placówek i instytucji kształcenia i wychowania
Związek pedagogiki z innymi naukami
Pedagogika formułuje pytania dotyczące faktów edukacyjnych, które stara się wyjaśnić, ale
po drodze do tego wyjaśnienia spotyka się ze zjawiskami, które praktyką edukacyjną nie są,
ale wpływają na jej przebieg i efekty – są jej kontekstem, którego poznanie pozwala wyjaśnić
fakt edukacyjny.

1) Socjologia – pedagogika korzysta z pojęć socjologicznych przy wyjaśnianiu zjawisk

społecznych dlatego, że praktyki edukacyjne zachodzą w obrębie grup społecznych i
zależą od zjawisk, które stanowią przedmiot badań socjologii (pedagogika nie
posiada własnych kategorii pojęciowych w tym obszarze),
2) Psychologia – pedagogika korzysta z pojęć i metod psychologicznych przy
wyjaśnianiu faktów psychologicznych, dzięki niej może ocenić skuteczność
oddziaływań wychowawczych
↓
- pedagogika ≠ psychologia/socjologia stosowana (testowanie i weryfikowanie
teorii psychologicznych/socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej,
jaką jest wychowanie),
- pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną,
korzysta z metod powyższych dziedzin, żeby zweryfikować trafność
realizowanych działań wychowawczych

3) Filozofia – pozwala uporządkować kategorie pedagogiczne, 4 filary filozoficzne

pedagogiki: ontologia, epistemologia, aksjologia, antropologia
↓
- pedagogika ≠ filozofia wychowania (studia nad systemami i poglądami
filozoficznymi, które podejmowały się rozważania o wychowaniu)
- pedagogika poszukuje w filozofii inspiracji i kategorii pojęciowych, które dają
podstawę poznawania rzeczywistości edukacyjnej