PODSTAWY DYDAKTYKI

I semestr – 2 godz. dydaktyczne tygodniowo,

łącznie 30 h
15 ECTS
Forma zaliczenia: kolokwium – praca pisemna
Literatura:
 Czesław Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, Wyd. 2. , Wydaw.
Szk. i Pedag., Warszawa 2006,
 Wincenty Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej , Wyd.
3 popr., „Żak”, Warszawa 1996,
 Józef Półturzycki, Dydaktyka : dla nauczycieli , Wydaw.
Adam Marszałek, Toruń 1999,
 Kazimierz Żegnałek, Dydaktyka ogólna : wybrane
zagadnienia,WSP TWP, Warszawa 2005,
Zagadnienia
 1. Literatura
 2.Ogólna struktura pojęć pedagogicznych
 3. Dydaktyka jako dyscyplina
 4. Geneza nazwy dydaktyka i jej twórcy
 5. Przedmiot badań dydaktycznych, zadania i funkcje
 6. Relacje dydaktyki z innymi subdyscyplinami
pedagogicznymi
 Współczesne koncepcje metodologiczne
  Ogólna struktura systemu pojęć pedagogicznych
E D U KA C JA

Wychowanie Kształcenie


Nauczanie Uczenie
 się
 System oświatowo - wychowawczy

 w proces
ychowawcze, poszcz
wychowania,
Cele nauczania, treści
Czynności ucznia, zasady
nauczania, metody
owawcza, akt wychowawczy,
pedagogicznych nauczania, formy uczenia się, rodzaje uczenia się,
ne z okresami rozwojowymi organizacyjne nauczania, wiedza szkolna, zainteresowania
, interakcja wychowawcza, środki nauczania, ogniwa uczniów, przedmiot uczenia się,
etody i formy wychowania, pojęcie procesu nauczania, niepowodzenia szkolne,
oralnego, estetycznego, programy szkolne,
o, fizycznego i zdrowotnego.
trudności dydaktyczne.
jednostka metodyczna.

Pojęcia jednorodne w poszczególnych subdyscyplinach

Dydaktyka jako dyscyplina naukowa
 Dydaktyka jako dyscyplina obejmuje –
 Ogólną teorię nauczania i uczenia się, - zajmuje z
reguły wiele miejsca w przygotowaniu nauczycieli do pracy
zawodowej.
 Ten ogólny charakter dydaktyki stanowi punkt wyjścia do
dyscyplin, które zajmują się szczegółową teorią nauczania,
tj.
 Metodykami nauczania poszczególnych
przedmiotów
Nazwa dyscypliny
 Swoją nazwę wywodzi od wyrazów greckich:
 Didaktikós, co znaczy „pouczający”,
 Didaskó - „uczę”
 Samo pochodzenie wyrazu dydaktyka wskazuje, że
w jego zakres wchodzi to wszystko, co wiąże się z
nauczaniem, uczeniem się, kształceniem.
Wolfgang Ratke /1571 – 1635/
Jan Amos Komeński /1592 – 1670/
Trzy zasady kształcenia.

Dzieła
Drzwi języków (otworzone), (Ianua linguarum)
Labyrynt świata i raj serca, 1623-31
Listy do nieba, (Briefe an den Himmel), 1616
Pampaedia
Świat w obrazach, (Orbis sensualium pictus), 1658
Wielka Dydaktyka (Didaktika Magna/Opera didactica omnia),
1638
Twórca szkoły dydaktycznej
 Jan Fryderyk Herbart (1776 – 1841) – niemiecki filozof,
psycholog i pedagog
 Uważany za twórcę współczesnej pedagogiki naukowej.
Nauczanie wychowujące – Herbart nie oddzielał wychowania
od nauczania.
Negował twierdzenie, że wiedza jest celem samym w sobie
i że jest czymś odrębnym od woli. W młodzieży należy
wyrabiać dyscyplinę i silną wolę. Herbart nie wyobrażał sobie
wychowania, które nie rozwijałoby sił umysłowych zgodnie z
prawami psychologii. Był pierwszym myślicielem, który odrzucił
twierdzenie o istnieniu oddzielnych zdolności i podkreślał
jedność umysłu oraz wszystkie jego czynności, przyczynił się do
zapoczątkowania psychologii eksperymentalnej. Dla pedagogiki
najważniejszy jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości
z dawniej zdobytą wiedzą ucznia a percepcja oraz to, że nauczanie
wychowujące ma oprócz wiedzy budować charakter.
następcy Herbarta
 W Polsce:
 Bogdan Nawroczyński - /9 IV 1882 - 17 I 1974/
pedagog;
 profesor Uniwersytetu Warszawskiego; jeden z twórców pol.
pedagogiki naukowej; przedstawiciel pedagogiki kultury;
Zasady nauczania.
 Kazimierz Sośnicki - (11 I 1883 - 11 VI 1976) – polski
pedagog, dydaktyk, filozof, profesor Uniwersytetu Jana
Kazimierza, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i
Uniwersytetu Gdańskiego
DZIAŁY PEDAGOGIKI – UKŁAD
PIONOWY


PED.
TEORET.

PED.
NORMATYWNA
PED. OPISOWA I
EKSPERYMENTALNA
PEDAGOGIKA
EMPIRYCZNA (PRAKTYCZNA)
Dział pedagogiki – układ poziomy
 Historia oświaty i wychowania – inaczej
historia wychowania, dzieje wychowania i myśli
pedagogicznej lub historia pedagogiki.
 Teoria wychowania (wyodrębniona pod
wpływem ruchu Nowego Wychowania).
 Termin wieloznaczny: często rozumiana „jako
podstawa do tworzenia różnorodnych
systemów wychowania
 Dydaktyka – nauka o nauczaniu-uczeniu się.
Wyróżnia się dydaktykę ogólną i dydaktyki
szczegółowe, czyli metodyki przedmiotowe.
 DZIAŁY PEDAGOGIKI – UKŁAD POZIOMY
 Pedagogika przedszkolna
 Pedagogika wczesnoszkolna
 Pedagogika dorosłych (andragogika)
 Pedagogika specjalna (rewalidacyjna)
o oligofrenopedagogika – pedagogika upośledzeń umysłowych;
o surdopedagogika – pedagogika zaburzeń słuchu i mowy (z niej wyodrębniła się
logopedia – pedagogika, zajmująca się leczeniem wad wymowy);
o tyflopedagogika – pedagogika osób z uszkodzeniami wzroku;
o resocjalizacja – pedagogika osób z zaburzeniami zachowania, powstałymi na tle
zaburzeń organicznych i środowiskowych, także pedagogika uzależnień;
o pedagogika terapeutyczna – obejmuje osoby kalekie i przewlekle chore;
o pedagogika osób szczególnie uzdolnionych.
o (pedagogika integracyjna – zajmująca się problemami tworzenia integracyjnego
systemu kształcenia: dopiero się prawdopodobnie wyodrębni).

 Pedagogika społeczna
 Pedagogika pracy
 Pedagogika zdrowia
 Pedagogika porównawcza (komparatystyczna)
 Pedeutologia
Przedmiot badań dydaktycznych
 Wincenty Okoń był ojcem współczesnej polskiej
dydaktyki. Najważniejsze jego dzieło z tego zakresu to
„Proces nauczania”. Był on twórcą teorii kształcenia
wielostronnego (syntetyczna teoria), która była podstawą
metodologicznych rozważań o teorii i praktyce.

  Przedmiotem badań dydaktycznych jest wszelka

świadoma działalność w sferze kształcenia wyrażająca się w
procesach uczenia się i nauczania, ich treściach, przebiegu,
metodach, środkach i organizacji, podporządkowana
przyjętym celom kształcenia. Nazywa się go niekiedy
rzeczywistością dydaktyczną.
 opisuje rzeczywistość, która jest przedmiotem jej badań
 analizuje i wyjaśnia zjawiska i zależności występujące
pomiędzy nimi
 wykrywa charakterystyczne dla procesów kształcenia
prawidłowości i formułuje wynikające z nich zasady i
zalecenia dotyczące postępowanie nauczycieli i uczniów

 Funkcja teoretyczna o charakterze diagnostycznym
i prognostycznym
– Co jest? Jak jest? Dlaczego tak jest?
 Funkcja praktyczna (instrumentalno-techniczna)
– Co zrobić, aby było lepiej?

Filary dydaktyki (wg K. Kruszewskiego):

 logika (d. odwołuje się do jej ustaleń poprzez próby wyjaśniani

przebiegu procesów myślenia ucznia; także: logiczny sposób
zapisu badań, obserwacji)
 psychologia (w obszarze wyników badań nad uczeniem się i ich
interpretacją)
 krytyczna analiza historyczno-porównawcza ważniejszy
poglądów dydaktycznych
 analizy praktyki nauczycielskiej, głównie jej elementów o
charakterze powtarzalnym
 metodologia nauk w obszarze przygotowania badań,
określenia procedur badawczych i konstruowania teorii.

 Sposoby uprawiania dydaktyki /wg S. Palki
 sposób technologiczny - wymiar prakseologiczny
– najważniejszy jest problem skuteczności i efektywności nauczania (np. Niemierko)
– jego przedstawiciele szukają najbardziej skutecznych modeli postępowania nauczyciela
– próbują konstruować metody, środki dydaktyczne, które przynoszą uczniowi i nauczycielowi sukces
– skonstruowane w ten sposób programy zawierają jasno przedstawione cele kształcenia
– ten sposób uprawiania jest niemodny, ale bardzo lubiany zwłaszcza przez nauczycieli
 sposób wykorzystujący na potrzeby praktyczne konstrukty teoretyczne powstałe w innych niż pedagogika
naukach (np. konstrukty z zakresu filozofii (zwłaszcza zaś antropologii), aksjologii, psychologii rozwojowej i
wychowawczej, prakseologii (nauka o skutecznym działaniu), historii myśli filozoficznej)
– zwolennikiem takiego uprawiania pedagogiki jest Janina Parafiniuk-Soińska
 traktowanie dydaktyki jako dyscypliny empiryczno-analitycznej
– wzorowane na modelu badań ilościowych (czym mierzymy?)
– badacze koncentrują się na zjawiskach obserwowalnych, uzyskują dane ilościowe, stosują na nich operacje
matematyczne, na ich skutek odkrywają nowe fakty, zależności i na ich podstawie podejmują decyzje
– w tym sposobie dominuje opis i wyjaśnianie
– jest to dominujący sposób uprawiania dydaktyki w Polsce
 dydaktyka humanistyczna, najrzadziej spotykana, w której dominują badania jakościowe o niskim poziomie
obiektywizacji
– ważniejsze dostrzeżenie zjawiska i jego zrozumienie
– metody prowadzenia badań: obserwacja uczestnicząca, wywiad pogłębiony, analiza tekstów, rysunków; badacz
jest współprowadzącym badanie, towarzyszy osobom biorącym udział w badaniu, jednocześnie sam stając się
jednym z jego obiektów, dzięki czemu poznaje nie tylko osoby badane, ale też samego siebie
– przedstawiciele: Ryszard Łukaszewicz, Władysław Puślecki

Powody niedoskonałości dydaktyki:

 1/ jest nauką społeczną – ten sam czynnik w różnych

warunkach powoduje różne skutki (ten sam nauczyciel pracujący
tak samo osiąga różne rezultaty)
 2/ istniej bardzo wysoka zależność pomiędzy osiągnięciami
szkolnymi uczniów a ich pozaszkolnymi
doświadczeniami, na które nie mamy wpływu (pozostają one
poza obszarem podlegającym naszej kontroli, zatem nie wiemy z
kim mamy do czynienia)
 3/ nauki wspierające dotychczas dydaktykę
(współpracujące) przestały wiązać swoje badania z
problemami edukacji, w efekcie czego trudno wykorzystać
niektóre ich osiągnięcia

