l l l l OShAH

Dzieła
hOLBEHG

wszustki<'

H E E D l C .l .l

Piesni ludu polskiego

Sandomit'rsl.it-
1:\ujuwu !2 t.)

Krakowskie (4 t.)

Wielkie Hsiestwo Poznanski(· (7 t.)

Lubelskie (2 t.)
Kieleckie (2 t.)

Radomskie (2 t.)
Łęcz!Jkie

Kaliskie i Sieradzkit•, cz. I

Mazowsze (5
* t.)

Pokucie (4 t.)
Chełmski (2 t.)

Ziemia Dobrzuńska
*
.\!ortografie etnografic::.ne u·~dane pośmiertn

Przempskic
Sląsk

WohJrt
Tarnów-1\zeszów
 OSKAR KOLBERG

DZIEŁA WSZYSTKIE
O S KARK O L BER G

DZIEŁA WSZYSTKIE
...
TOM 4

PIT
WAOCt.AW

POLSKIE TOWARZYSTWO LUDOZNAWCZE

WROCŁA- POZNAN
/1 f

O S K A R KOL BER G

KUJAWY
CZĘS II

POL KlE WYDAWNICTWO MUZYCZNE

LUDOWA SPOŁDZIELNA WYDAWNICZA
WYDANO POD OPIB\Ą NAUKOWĄ POLSKIBJ AKADEMII NAUK
Z FUNDUSZU IIOMITETU OBCHODU TYSIĄCLlA PANSTWA POLSKIEGO

B1bhoteka Narodo\\ a
Warszawa

11111111111 11111 11111 1111111111111 11111

30001007907942

-
l

K O M T E T REDAKCYJNY

Julian - przewodnicąy,
Krzyżanowski Józef Burszta - redaktor naczelny,
członkwie: Kazimiera Zawistowicz-Adamska, Jan Czekanowski, Stefan Dy-
bowski, Józef Gajek, Czesław Hernas, liclena Kapeluś, Tadeusz Ochlewski,
Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Maria Znamierowska-Priifferowa, Roman Reinfuss,
Kazimierz Rusinek, Marian Sobieski, Stanisłw 'W ilczek, Bogdan Zakrzewski

.s l
l
 MATERYJALY
DO

ETNOGRAFII SŁOWIAŃKEJ.
od WtOCtAWKA .
 LUD.
,Jeo·o zwyczaje, sposób życia, n1owa, podania,
przyslo\via, obrzędy, gusła, zabawy, pieśn,
1nuzyka i tmłce.
I'RT.FD~AWJ

OS KA R K O L B E R G.

Serya lV.
f. RYCI'IAMl l PRZEWORYTAMI WEULE RYSU)\J(U W. GERSO!IA

K LI J A W Y.

WARSZAWA.
W DRt KARNI JANA JAWOR. KIEGO
K rakow&ic-ł'n.dmśl Nr. 4 U

1867.
PIEŚN i DUMY.
 7

MILOb

J. Pieśn w zwiąku z weselnemi będąe.

Za l o t y.- Og l t d y.

108.
<• m u z y l<~ l

Felski v. Chodzony. Od Babinka, Brdowa..

1. Kiedy będzie •luńc i pogoda ,

wstąpże Jasiu do mego ogroda.
2. Nawąchsz się kwiatka pachnąl•go,
napntrzy•z ię rumieńca mojego. -
3. -Có! mi przyj•lzie z twt.>go napatrzenia,
kiedy nie mom do ciebie umienia. -
4. -Oj padnij że ojcu, mate<' do nóg ,
du będzies miał umicnit• dalibóg. -
5. -A chyba-ć by ja rozumu nic miał.
tcbym ci~:b leniuchu ukochał.

109.
r• m u l yk .)

Polski v. Chodzony. Od Somp<•ln:. (Ruszkowo).

1. Kiedy uędzi<' słońce i pogoda,

Ja iu do mnit• do ogrod;t.
przyjtl~żc
2. Naw:jdHt•z:. i~ zid,t zidorwgo,
napatrzy-z >i'.' rumicirl'a mojt•go. -
3. Co.l my prz) ńtlzi• z twoji rumi:mno,ci,
kied) ni111 111 do cio•J,j,. wolno- i. -
l. -A pnolnij-tt• (lj<'n, matCt' do nóg,
a b~tlzic z ci ruial woln~c, dn. dalibóg. -

:i. Żcb)!i ty mnie, mnja nutła hcia ł a,

u il'k(l) bym ri ćt~ry fury inna.
6. Zrobił bym ci toh•czck dębowy,
żebyś miał n'l czćm doić krowy .
 8

7. Jeszczebym go kazł umalowć,

byś nie bi~dy mał go ~zórować. -

8. Ki ej mi~ bierzl' z od ojca, od matki,

prowadz >.t· me we w Z) ~t kic dostatki.
9. Żeby był okM krpztalowe,
żeby był stoliki cisowe.
l O. Żeby był krzesłu. w złote szycie,
.teby było sześć koni w karecie.-

110.
<• m u z Y l< • l

Przed wyruszeniem do ślub (dawnićj).

Od Brdowa (Modzcrowo).
1. Przyjechało ćtyrech rekrutantów z wojny,
dopra~zj ~ię gospody ~pokjny.
2. Jak się dopr~il gospody spokojny,
dopraszją sir: i panienki strojny.
s. A moi panowie, nic można ji dostać,
trzebaby po nią lud w sto koni posłać.
4. A jak 8i~ matka o te m dowiezał
zoro!: w sto koni po córkr: posła.
5. Córka przyjechał, w~zystkich przywitał,
zaro:r: też każdemu podarunek dał.
6. Jednemu dał: ,;łowy zabolinil!,
drugiemu dala: zi~m rozst~pil"ne.
7. Trzeciemu dala: w jclinio\vc rogi (jelwie),
co ni móg(ł) chodzić dzies~ć lat na nogi.
8. Czwnrll!mu n~tła: lewenrlowy wionek,
a to był jeji Hajmil~zy kochanek.
9. Bierzesz me, IJicrzc z od ojca, od matki,
niechaj my hedą w•zelakic !!ostatki.
l o. Niechaj my bedzie w śpi .tarni i w ~krzyn i;
była ze mnie dobra gospodyni.
11. Niechaj my bedzi~ sto koni w karycie,
dwanście panien w •amym j-ak amicie.
l 2. A jak nie bć,Jzic w śpiżarn ni w sklepie,
nicebaj-ż z tobą diabeł bierl~ klepie.
(Textob. Nr. 31, 70.)

111.
(Z mUIYk\)

Od Włocawk, Nicszawy.
A wyjrzyjcie pncholicy za ten nowy dwór,
czyli jedzie, czy nie jedzie kochaneczek mój?
(Dalszy text ob. Nr. 112.)
 9
112.
(wary a n t z rn u z y k ~)

Od Kowala (Bogusławice).

l. Otwórzcie mu pacholicy 4. -Ccmuześ mnie grzecna damo

syroko wrota, nieprzywtał?
oj zeby jego kónicek był ci ja nieprzyj chał,
nie obtar(ł) złota. aleś kazł. -
2. Nakryjcie mu pacholicy 5. -Kazł ja ci, to prawda.
cypry owy tól tobie samemu,
na tym tolc cukiernicy a tyś przywióz grzecniejsego
rózny marcypan. ku strcu memu. -
3. Cemu niejć. i niepijes, 6. Zaprzęgjcie pacholicy,
cemuś nie we ół'l pojedzi!'m dalij,
jeźli nićmas w~go noza, kieuy my się w tej marny wsi
a lo prosę mój!- nie spodobali.
, . Gdzie zajedziem, lo zajedziem,
są panny w~ędzie,
a ty będzies płak,
carne ocy ucierał
z kurmi na grzędie.
(tek t ob. Nr. 49 od zwrotki 3 do 9.)

11 3.
(• m u z y k 4.)

Od Kowala (Więclaw).

l. Wyjechalem na polccko,
je zce nie był dzieł!.
Jużci moja kochanl'cka
pelp w polu l(>n.
llej hej kocham·czka,
ill'j pele len!
2. Mówię rlo niej · pochw lony! 4. -A ja ciebie dziewko nie chę,
mu~i moj~ hyr,- carnc nogi mas. -
a onn mi odpowiada: -A ja ciebie chłopze nie chę
nic urniem robić.- bo rad w karty grae.
3. -Adyć pćlt•s lt>n ten, len ten; 6. -A pójdę ja do jeziora
bnć to jeno len.- umyję nogi,
-Bo mnie moja matulinka a ty przegrosz sto talarów
wnieolła weń.- jezdś ubogi.
(tekst ob. Nr. 54.)
Tom II.
 lO
114.
(wary A n t l z muzy k ~.)

Od Kowala (Rakutowo).

1. Rano, rano, raniu~eńko 3. -Moja Kasiu, Ka~iuleńk

descyk porania, co za gości mas?
juźci moja Marysienkn co tak rano, raniuseńko
wołki wygania. wołki wyganias.
2. Wygnał je na odłgi, 4. -Nie mam ci ja zadnl'go,
idzie do domu, tylko ciebie (.Jasia) samego.-
przestąił ji Ja•io drózk~ -A ja ciebie Kasiu nie chcf!
na siwym koniu. cnrnc nogi mas. i t. d.
(dalćj tekst ob. Nr. 113.)

115.
(w a r y a n t 2 z muzy k ą.)

Od Lubrnńca (Paniewo).

1. Da w wolki orac,
pojechał~m
da jeszcze nie był dzień da i dzief1,
da jui.ci moja kochaneczka
da pyle w w polu len da i len.
2. - Da •zręść Boże kochaneczko
da musi•z moją być da i być,­
Da a ona mu odpowiadH.:
- Da nic umię robić cla robić.
3. -Da n cóż to tu za robota
da co ty pyle~z len da i len. -
- Niedawno-ć mi~ tu pani matka
da wybiła nićm, da i i niem.

116.
(wary a n t 3 z m u z y k ą)

Od Somp(Jina (nu~zkow).

1. Wyjcebalem na poleczko 2. -A bo to to ni11 robota,

jc~ze nic był clziń, ptHe~z w polu len.-
napotkłem 1\farysieńk~, - Dopiero me matulińk
pele w polu len. wezwolila z niem.-
-A ja ci się Maryś klaniom - ..\. rośnic ta. brzezineczka
chcesz ty moją być?­ prosto we wroty,
-A ja ci ię Jasiu klaninm, uczy ona moja Kasiu,
Nic umiem robić. - kazdyj roboty.
 11

117.
(t m n z y k 4)

Oc.l Osi~cn (Ko~ciln-weś).

l. Zalicnłem się 3. A ja eomsiatl~ 5. Je t tać- druga,

na l'krninie koniem pr;wjad<', oczkamy mruga,
~tyr latcezkil a na zality (:aloty) grzecna dzićwcka
jcc.lny dziewczynie. znro (:ara::) pojade. troch~ przygruba.
2. Zalicalem ię 4 . •Te t tnć-.'l, je t t.'l G. J c~t t.'IĆ-:\ trzecia
rok pole (kole) roku, grzecna dzićwcka; grzeeon dzićwckn;
oc.lmówila mi,- cho(lzi po izbit> chodzi po sadzie
som inda z boku. gdyby strzolt>cka. gdyby rózeczka.
(. tr::ala).
7. Jest t.'IĆ-3 cwart.'l,
ta ślak warta;
grzecna dzićweckn
nosi bąkartn.
(ob. meJ. Nr. G5 i !144.)

118.

Od Sompolna (Morzyce).

l. W):jrzyj ino chłopzyku 5. Gdy ją prosi w t6nrczek (ta11iec)

kto to tam prz)jcchal? - ramionamy wzru~a,
-A ten ci to kawalir a czy to od wielki pychy,
co wczora odjechał.- czyli go WC'sz ką•a.
6. -W,jeżuta że, wyjeżdta,
2. -Wyjrzyj ino na •lu~ę
jakby~ o tern wiedzał;
czyli tyż ch~tliwy?
wszystkie krzesła powyrzucam
wyjrzyj ino na •amego
n. których'eś siedzał. -
czyli urodliw) ?-
7. I W)jechnt przede clwcir,
s. -urouliwy jako koń, dy zczyk począn kropić,
głowa jak u l!lcdzin, a miał surdut pożyczan,
g~bulinh •zrzuplutk:\ mu inł go przewócić.
j11ko u niedźwz.
8. Surdut nowy, kucbnjowy,
4. czystf' wynic i~tc
Czoł wintrem pod. zywany;
gdyby u prosi(cin; i słomian zabla z wici,
a w tyciu'm ci nie widzał przypatrzcie si( jak się szczyci
takiego panięc'- kawaler kochany!
 12
119.
C• m u z y k ~)
Od Kowala (Hakutowo).
Cóż ja ~dęb zyniłac z t(~ zimy na wio n~?
Pójdę ja do boru, pod wy. oka so n~.
I bęcl się modliła; ach mój mocny loż~!
A dajżc mi kawalera, co łuży prq dworze.

120.
(z m u z y k \l

Z nad Gopła.

l. Konik zmok(l), ja' m zmok(ł), 4. Nie bęrl~ ja roli orał

Rukicneczka zmokła, przy rowil',
dla ciebie Kasiuniu boby mi ją pocl~tni
stojący u okna. żurawie.

2. Nie będ ja roli orał 5. Nie będ~ ja roli orał

w je ieni, przy łące,

jeno b~dę rączki no ił boby mi ją podt>ptali

w kieszeni. zające.
3. Nie będ ja roli orał
ani siał,
PrzyJa~ul Ludw, Rok ll-g1 l J:,, Nr. 22
jeno będ nad Kasicńką
wymślał (pr:emyśltwa). H"ójr<rk•, Pio•ui lud. T 11 -gi, t r. 37G.

121.
(z m u z y k \.)

Z nad Gopła.

Zielona łączka, piękny kwiat,

pi~kny kwint, pi~kny kwiat.
'V ędruj dziewczyno, węclruj jcclynn,
ze mną w świat, ze mną w świat.
l"djCicłt, l'ietnl lud. T. 11 . tr. 404
J[olbtrg, l'ldnllud. pol (Warazawa lb~' tr. 7 r. r. l e.

122. a.
(z m u zy t.~)

{łle. Nr. 25. 27. 84.) Od Kowala (Rakulowo).

1. Wędrował mał, 2. I przywędoał

precz powędrał; Aż do amej Wisły:
w kalinowym borku -przewiź że mnie, przewiź,
pierwszą nockę spala. przewoiniczku pyazny.-
 13
3. I przyw~donta 7. -A ml\ło to, ml\ło,
wody: aż do am~j trz ba je zcze przysuć;
-przywieźż mnie, przywieź, z wianek to złotych,
dla moj~ urody. a za cnotę tysi,c.-
4 . Powi~dz te mi powiedz, 8. -A boś ty wianyszek
czemte ci mam płacić, przy mnie utracił?
czy-li talarami, chodziłaś po wod~,
czy cnotę utracić?-
w studnię go puściła.
6. -Nie piać dziewcze, nie piać,
toć to ja zapłcę, 9. A i~gaj go, sięgaj
nie utracisz cnoty, prawą do dna,
rączk
ja talary stracę.- jeśli go dostaniesz,
to go je zeza godna.-
6. Odrachowł-i je l O. ifgał,-dost
talary na tole: wianyszek nie cały,
obejrzyj ię malu ka cztery obłateczki
czy tanie za twoje? z niego obleciały.
(Tekst od zwrotki 8 ob. Nr. 36. 76.)

b.
.Na t~ż nut~ ipiewajq:

l. Nie w katdym ogrodzie 7. -Trzewiczki kupował,

ziele ię urodzi- podarunki dawł:
nie katda synowa chcij-te me malutko,
mamuli dogodzi. będ cię szanowł.
2. -A w toń-e ynowa, 8. A ja go ię jina (hla)
czegoż będzies spał? jak woda kaminia,
wydój-te te krowy, bodaj mi ię była
co je tu przygnala.- ziemia rozstąpiła.
3. -Nic będzies my matko 9. A bo to ten twój sen
po agu wymowiac ślachi, wojedzić?
ni-mom ojca, matki, eh! wzion torbę na krzet
nie mial go chto dować.- po zed dziady wodzić.-
4. -A ci zyj enowa, 1 o. - I tyś ty t senowa
ni wywieraj gfby, ślachionk14 nie była,
bo złapię kamienia, eh! wzięnaś szarezyska ( tara chu-
W)biję ci zęby.- niem-ś ię okryła. [eta szara)
5. -Nic będzie z my matko, 11. - A daj-te my Bote
zębów wybijl\ła, z l'4 ię baą zetchn14Ć,
boś ty moim zębom gdzie nojwiększe błot,
chleba nie dawł- to tę baę wepcbnąć.-
6. -Wiedzałś enowa, 12. -A daj-te my Bot e
jako'm przedtem byla, z: tego błota wyliió,
mogłtu! ty nie chodzić nie dałbym mu ię,
za mojego syna.- z: l'4 pogank4 tenió.-
(Tekst Nr. 82. 83.)
 14

123.
<• mu• r 1r. ~ >

Przy weselu. Od Przcdcza, Dąbrowie (I:.ączwna)

A któr~dy ty Ja iu jedziesz? Ja jad~ dro~amy, ja jade drorramy,

czy po zapłociu czy przez wieś. któr~dy jadą furmani.
Ob. Kolbtr~, Pidnl Ludu pol. (Warsuwa 18:.7) •tr. 170.

124.
<• m u • l k \)

Lubicn.

Pod borem sosnia, pod nią topola,

w~druj moja Mary , kicj ci niewola. (Ob. Kr. 53. i l.)

125.

Od Chodcza, Lubienia.

l. Czarna kura pieje, 4. Po boru, po Ie ic,

kowalka ie smi('jc, wiezie mi go, wiezie,
kowalcz) ki kują na siwym koniku,
panny wy kaują. w czerwonć spodniku.
2. Daltij-źe ty Janku, 5. Trzewiczkamy tą pa (tupie),
w tym rucian) m wianku, talarkami brząka,
co ci Kasia dala, ale nie wojcmi,
drugi obiecał. tylko pożyrzncmi.
3. Włoźyla go w kicrzck:
Xu t~ź tiUl(:
nic
go pi •s ·k, rusz-że
nie rugz-że go topka, Pod zielonym debcm
bo to mego chłopka toi kon kowany. (me!. ~·r. 58. 7~.)

Ov. J. Ltpl'ł4, r. L. w. lkO!'>~ie;o >!r. Hl.

126.
(L Ul 11 I~- J-. ll)

hodzony przy weselu. (1"<·kst Nr. 2:!. ;;s. 43. 7ł)

0<1 Ratlzit:jcwa ( zczchlatowo).

l. W)jrzala panna pu ogródkowi, Rum tom da, Ja Ja tlana da,

kopac dołyszek wcmu wiank owi. rum tom d.a, tla da da dana.
 15
~. I kopał go i wyrzknła:
czcgot ja bi6dna oj doczekałJ Rum tom i t. d.
J. Ah! wianku, wianku, perłamy sadzony.
trzeba ci~ płnhc jak matki rodzony.
4. Trzeba ci'> plakac albo krzytern padac,
jedzie Jasio drogą, nic chce do mnie gadac.
5. Ani ón do mnie, ani ja do nirgo,
bodaj szyj" złomal, albo konik jego.

Pl~ąnem sobie nic przelaconą

Ksi~dza proboszcza siotr~ rodzon11.
(podobny tekst ob. Nr. 61.)

127.
(z m u z y l<~.)

Od Nieszawy (Zbrachlin).

Jedzie Jasio od Torunia, nad nim koruna,

złota koruna,
Jedzie Jasio opłtkami, hej z konikami,
jedzie do wody.

128.

Owczarski zalotny. Od Chodcza (Kubłow).

l. Jechał Jasio ocl Torunia J. -Maryś, Maryś, Marysieńko,
bury wąsik ma: chorą mom nog,.,
-wyjrzyj, wyjrzyj 1\Iarysióko, skrzylaka my ją W! łomal,
czy ci si" ucla (.•podoba). chodzie nic mog..:.
2. -Jasio, Ja~io, Ja,im•czku, 4. l'ości-t my kochaneczko,
dobre piwko mom, łoże w komorze;
UCZ\Slujt:, utrakj~, n układzil·m si~ oboje,
sama ci ~i dom.- może Jlomżc. -

129.
(warynnL l~ muzylr.4)

Po oczepinach. Od lrzcśi:1 (\Vicnicc).

l. Jedzie Ja~io ocl Torunia, \vygląda ta maluśk

p~clzi gą,iory. za nim z komory.
 16
2. - Wetąp- Jasiu, watąp-fe do S. Spadł z górki do kómórki,
dobre piwko mam; [mnie, stłuka ~obie brzuch;
ucz~atj, utrynkję, zachorł, zabolł,
na drogę ci dam.- calutki opuch(ł).
3. Jaaio skoczył nicuwałe
wyinoł nog~: 9. -A dź-żei my mntko moja
nieszcęślw zawołnie, po księdza Jana;
ni mogę. chodzić niech my przyńdie, niech my
4. Kasiu po dochtora,
Idź-te mojego syna. [ochrzci,
po mego pana;
a jak dochtór nie przyjedzie: 10. Zabij-że my, matko moja,
przyjeżda sama. tuczn!'go;
wołu
5. Pościel-t my to tu łote babie rogi, hiędzu nogi,
w nowy komorze: sama całego (móu·i: zjem!).
układt się tćż i pole mnie,
może pomże.-
6. -Posłać ci się nie wymowiom, 11. Zabij-że my, matko mojn,
prosiąt ześcior;
ukłaść ni mog~,
wdałby ci się Jasiu ogićó,
babie jedno, księdzu drugie,
a dla mnie czworo (zjem!).
w tę chorą nogę. -
7. -Umiem od ognia, Kasiuniu,
umiem od ognia- 12. Wstaw-że my tći, matko mojn,
będe ściskał i całow, w gornysiu (garczku) kaszy;
do biołneg dnia.- oj w gornysiu, gornyszcczku,
siedem gorcy mo (ma).
Lud. Ser. II .Nr. 1~4.

130. (meJ. ob. Nr. 421.)

(w a r y ~n t 2 z m u zy k " )

Slufcwo.

Jedzie Jasio od Torunia, pędzi gąsiory, gasiory,

wyglądał kochaneczka za nim z komory z komory.
(Tekst Nr. 129.)

131.
<• m u 1 y k ...)

Poleki (Chodzony). Włocawek.

Świec miesąc a nie grzeje, Zaprzęgjcie ezścio koni,

do kochania &erce mgleje. pojedziemy prędzy do ni.
<Tekst ob.liolkf'v, Pldnl L. p. Warnawa 1867 atr. 217 Nr. 19.)
 17
132.
(z muzyk~.)

Od Kowala (Bogu ławice).

l. Przyjechało trzech .tolnicrzy, 5. -Nic stójcie-t mi nad nią,

wezyscy pod piórami; nad tą Ka ią lnd~;
darowali ladnyj Knsi obiecał a nic dala
skrzynię z talaramy. chustezkę jcdwabną .-
6. -Poczeknjcie, poczekajcie,
2. Jakie jij tu, Kasi, nie dać, dam-ci ja wam potćm;
kiedy Ka in ładn, wy zyję ją, wrzyję ją
suknia na ni, jak na pani, eamć szcćrnm złotem.
chll3teczkn jedwabna. 7. Wysz)ję wyhaftuje, ją,
poprzetykam zlotem,
s. Czćpek zloty, swej roboty, .tcby ojciec, tcby matka
fartuszek kóli ty- nie wiedzieli o tćm.-
nie odjetdtaj Jasiu drogi, 8. -Ojci~ nie wić, matka nie wić,
będzies pisał listy.- ale luuzie wiedzą,
panu-ojcu, pani-matce
4. -Jak.te ja moro piane li ty, o tćm dopwiezą.­
kiej mię nocka zasł, !). A pan-ojciec jako lato
paićru mi brakowł, nie gnićwa ię na to;
świćca mi zaga la.- pani-matkil jako zima,
ci~gl przypomina.
J. L•pńlł, P. L Wiclkop. otr. 6~.

133.
(waryant l z muzyk,.)

Od Osięcn, Izbicy.
l. Z poniedzałku na święto,
furmanowi konie wzięto.
A zabrano furmanowi konie,
nie wićchtórną dró.tką biety6 po nie.
2. -O dróży ę nie pytaj,
do Torunta znrypaj.
Do Toroni 1, do now go mis ta,
tam Jziewuln wrono konie pasł.
s. I pa In jć nad wouą,
chwalił,\ się z urodq.-
Oj cót to tam :r.a uroda była,
kiedy konie w morzu potiła.
4. Stoi sobie na moście,
I kłani się staroście:
-kłanim, kłanim, staro to Ja iflku,
co tam łycha w Krakowie na rynku?-
Tom II.
 18
5. -Słyszaem tam nowię,
z minia dzicwynę.­
b~tlzie
-Bodajid ty tą drożyną zwrócił,
a kilj'ś mi tak bardzo serce smucil.-
6. -Nic smuc my si~ dziewczyno,
tlam ci na miód, na. wino:
i chałupkę z krukowego(v. kokowego)drzewa.-
-Nic tukich my kawalerów trzeba.
Ino takich, ro przy boku (lub szabelkę) nos7.1łt
ojca, matkę o tlzicwuhnę pro za.
albo: (Sompolno)
Moja izba z lipowego drzewa,
nic takiego tutaj durnia trzeba.
Ino tego co pienąk no. i,
ojca, mntk': o córuhnę prosi.
LMd. Serya l atr 131 !S r. 156.

134:.
(w ary 3 n t 2 z mu t y k ą.)

Włocawek.

Z poniedzałku na świ~to, furmanowi konie wzi~to.

'Vzil!tO, wzięto furmanowi konie,
a on nie którnąwi~ drogą po nie.
(Tekst Nr. 133.)

135.
(w a r y a n t 3 z muzyk \ l

Otl Gniewkowa (Branno.)

A z nicdzieli na świl!to, furmanowi konie wzi~to.

Oj wzięto, wzit;to furmanowi konie,
nic wić furrnun jaką tlrogl\ po nic.
(Tekst Nr. 133.)

136.

Od Włocawk (Wtstkn, Dąb.)

l. Pocótś mnie, matulińk,
za mąt wydał- Teraz-ci ur7.)'C si~ mu. zę
kiedy ja się w gospodarstwie umieść, uprat', usz)Ć,
ugnieść,
nie rozumiał. matulu moja.
 19
2. Le pij by lo u matuli :;, Jui wyjctrltam matulińk,
~łuch1ć muzyki, z domu wa.v.ego;
kictl' growali i śpiewal nólki ści kam i całuj-:,
j:Lko słowik. z ecrca prawego.
Teraz-ci ja mu zę robić, Nótki ściskam i całuj~:,
i do muzyki nic chotlzić, z:a wychowanic dzi-:kuję,
matulu moja. matuli moji.
3. Lepi by ł o u matuli, G. A i wae ie, pana-ojc11,
ladnic'm chodziła- wcal~: nie boj~,
co nicdzołka, co świ~tuszko, i o ł1akę pana-ojca
to'm ei..: stroiła. wi..:cy nic toje.
Trudno teraz ładnic chodzić, Bijał-c mnie bez przyczyny-
bo-ć ja ciętko mu-z~: robić, jut umie bit>rzc Jasio miły,
matulu moja. prz~jaciel wieczny.
4. "'szak'dcic wy, matulińk, 7. 1\.tómcmu ja przy ólt.arzu,
m~:ta świadom; rączk~: podał,
nic ut~:jc nic dobrego i koelaĆ go i szanowć
za ml,!ź' żona. przyobiecał.
Tylko bi1!tly i niewoli, Szanowć go at do śmierc! -
od chiopolu głowa boli, dopmżci wszyscy świec,
matulu moja. sam panie Bote!
(Ob. takte N"r. 93. tekst.)

MILo-'·ć.

Ił. Sta ł o ść.- Życzliwo ść.- Wymówka.

137.
Inowt'oclaw

l. -St:m~ jn si~: wodn4 rybeczki\

będ p l) wał \Yi<'lką wótlczką,
a jut twoją nie będ-:,
twej1 woli nic czyni..:.-
2. -Maj, rybacy takie siateczki,
co wyłaiją wszystkie rybeczki;
a ty moją mu~i z być,
moją wol~ uczynić. -
8. -Stanę ja ~ię wietrznym gołębiem,
b~:dę siedzi la w boru na. debie.
aj ut twojl\ nie betlę,
twoji woli nie czynię.-
 20
•· -A ja się dzikim jutrz(biem 1
atnę
będ stróował w boru pod dębem;
a ty moj11 i t. d.-
5. -Stanę ja się siwym kaczorem,
będ pływa wiclk~m jęziorem;
a jut twojll i t. d.-
6. -Mają strzelcy takie wystrzał,
co wystrzelaj11 wszystkie kaczory;
atymoją it.d.-
7. -Stanę ja się gwiozdą na niebie,
będ świecła ludziom w potrzebie,
a jut twoją i t. d.-
8. -A ja dam dziadom takąjlmużnę,
te mi uprosz11 u Boga żonę;
a ty moj11- i t. d.-
9. -A jut-ci wicłzę że boskie rzędy,
czćm ja się stanę, ty za mną wszędy;
jut-ci muszę twoją być,
twoj4 wolę uczynić.-
1 O. -Rznijcie wy skrzypki we wszystkie strony,
dziękuj Bogu tern dostal tony;
Kasia moją musi być,
i moją wolę uczynić.-
J. Ltp~uł• , Płdo Ludu Włelr.op o lkłego atr. 135.
Lud . Sery a D. atr. 13~ Nr. 161.

138.

Kujawiak. Od Inowrcłai, Pakości.

Czegoś oczka zapłk, dziewucho moja da moja -

Oj tegóm ja zaplakala, nie będ twoja da twoja.
( dnLzy tekst ob. Nr. 13 9 .)

139.
(z m u z y 1t ' )

Szlachecka. Od Nieszawy.

1. -Czemu& oczka zapłnkt, 3. Przyaicweczki z pola zbiorę,

tlziewucho moja?- ćwiartkę umłócę;
-Oj tego'm ja. zapłk, zaniosę i
organiicie
nie będ twojo..- na zapowiedzie.
2. Będziea ty moj4, dziewucho, 4. Ej mam ci ja cztyry byczki,
bętlzicu ty moj11> za cztyry bite (talary),
oj tylko się przysieweczki oj będzie :o weaeliako
w polu dostją. aute, bo aute. (lub: ej dana aute.)
 21
6. A więc widzisz moje dzi!Swcze,
wszystko skończne;
ej cię wezmę, ej cię wezmę
za ewoj!l tonę .-
Ob. W6jclłi, Pldnl Ludu T. I. Itr. 279.

140.

Od Radziejowa (Broniewo, Piuki).

l. Kaj-ści my się kochaneczku 3. Zabawilem się, maluśk,

zabwił? na miedzie,-
co-śi my ię na łoweczku a chtó:t me do mego domu
nie stawił.- powiedzie?
2. -Zabwiłem się maluśk 4. Nie powiedzie me nich t jnszy,
we Żnie, nicht (nikt) inszy,
u kochanki, u jedynyj ino Bóg w Trójcy jedyny,
na winie. najmil zy.

141.
(z m u z y l< 'l·>

Krakowiak. Radziejcwo, Kruszwica.

1. Lec glosie po rosie 4. A gdy podłańczuk (podły dla niej,

prosto pu trachtowi (ku traktow1), a gdy serce czuje, [uni.tony)
powi!Sdz dobry wieczór b~dę ci~ kocbala
memu kochankowi. puko (póki) tylko tyję.
2. Powi~dz dobry wieczór, 5. l'rzy bystrym j~ziore,
kłanij się ode mnie; wil e ń (j el ń) wod~ pije-
teli ón mnie kocha, pamiętj,
ja jego wzajemnie. jn (d)la ciebie tyję.
S. Widzę ja z daleka 6. Ja (d)la ciebie :tyję,
siwego konika: (d)la ciebie umi~ra,
kochanek mój jedzie, (d)la cię świat zamykam,
serce me przenika. grób sobie otwieram.

142.
(z m u z y l< 'l ·l

Od Osięcn (Bodzanowo bach.).

l. Najlepsza furmanka 2. Jeden-ci mi na śnie,
z koników kasztanków,- jeden mi na jawie,
najlepszy mi jeden najmilszy-c mi jeden
ze wszystkich kochanków. przy kd~j zabawie. -
 22
3. U lt!lii pióra, G. Chusteczka poncowa,
u -wiclenia (jtlcń) różki, - na różki zlożna ­
nAjmil~ze, najmilsze p!lmiętaj :\lnrycbno,
u Marychny nót.i:i. będzie~ mojn. żon:l.
4. Wi~ jab{l)ko, wi~, 7. Wi~ jabko , wi•i,
ino updó myśli,­ prz<'pa.•an(' nn krzyi:,-
stoi@z mi Marychno, po«lbn-ć i'IIRrychno
11toi!z mi na myśli. zn. innemi pntrzpz.-
5. Jak cię z my~li •pu~zcę, 8. -Zebym ,in wiedzał,

pami~t.'lj
na sercu mi ~tniesz,
::\farycbno,
.td ty o (dla) mnil~
ni!!<ly-by me oczko.
stały,
,
te- ć mi Fi~ dostanit'cZ. innych nic •zuknly.-

14:3.
(z m u zy lt 4 l

OU. Strzdnn.

1. W całkim moim tyciu, jednegem lubiła,

już go nie opuszc~, póki b~d tyla.
A jn. bym ci tak tyczła,
żebyś ty go opuściła,
bo będzice narzekć póki b~tlzie źJla.

2. Choć b~d nrzekć, nikt nie bę1lzie sly•z ć,

gdzie ón ~i obróci będ li ty pisać .
•\ja mówi~: nie odpi•zt',
powie źt! papieru brakło,
ciemna nocka za•zla, świeca mu zagasln. (Xr. 132.)

)44.
<• m u• y k 4)

Od Sompoln:t (lluszkowo).

1. Po~zla'm- do :;o~cińa, •tnnr,h'm u proga,

mój iłym t:~ńcnj!', nic hoi •1~ llogu;
kolo mnie si<;" ohti!'ra,
jc•zczc mnie 'i~ zapiera.
2. 1-jń<lzicW dn •zynkarki, kidi•zk:lmy brząka,
ja bićdna 1111 nit•go •poglątam.
~ićrota
Nimom t<•ruz nikogo,
t)lko Boga jNlncgo.
3. Po•zln'm «lo pokoju, siadlam nn łóżeczku,
przyporniOB my si~ o mym kochaneczku.
A ón idzie i woh:
-otwórz, otwórz mi miła!-
 23
4. - J a ci nie bo sa (111) nićma~z
otwrzę, po co,
rozgniewałś mi się, i som nie wiesz o co.-
(On) -Otwórz, otwórz aby raz,
jeszcze ze mną pogaclasz.-
5. Ona mu otwiera, on chusteczk(! daje;
chustezkę jedwabną w wyszywane kraje (brzegi).
(Ona)- Ja cbustl'czki nie wezn~,
i na ciebie nie wl'jrzę. -
G. -Żebyś ty wieuzał, tobyś ty ją. wzięła;
ta sama chusteczka, coś ty ją wyszła.
I ja· c jestem to ten sam,
u
com ciebie wczoraj stał. -

145.
(z m u z y k ~)

Radziej owo.

1. -Bodajżeś my (mi) kochaneczko 6. -Nie wyńdę ja, nie przemówię,

wtedy za mąż poszła, Boga się muszę bać,
jak we młynie na kamieniu tej pszeniczki, tej zielonyj
pszl'niczka wyro~ła.- na kamieniu nie siać.
2. -Bodajżeś my kothaneczku 7. Nie wyńdę ja, nie przemówię,
wtedy się ożenił, bo si~ Boga boję;
jak na polu na zagonku powiadją dobrzy ludzie
suchy dąb rozwinął.- że nie będ twoja.-
3. -Rozwijaj się suchy dębie 8. -Niech gn c lnją, niech gadją,
choc na cztyry liśca, c hoc po całym świec;
ja kocbałem panieczkę, wyńdzi, wyńuzi panieneczko,
nie ruialem zlych myśli. mój różany kwiecie.
4. Ani my~li, ani chęi, 9. Niech gadją, obgnclują
ani złego zdania;- tu po Radziejowie,
czarnc oczki, biał szyja niech my wyń•lzie kochaneczka,
u mego kochania. •łóweczko my powić.
5. Za6dzij słońce, wzeńdi miesąc, l o. Niech my wyńclzie, niech my powie
i gwiazdy w okł; aby jedno słow,
wyńdzi, wyńdzi kochaneczko, przc•tanie gadH6 świat cały,
przemów do mnie slowo.- całe Radziljowo.-

146.
(z ~u z Y k ą)

Duma. Izbica.

l. Wziąnem sobie panieczkę, -Chowaj mamo Ruzię moję,

w siódmym roku za żoneczkę: bo ja jut na wojnę jadę.
 24
2. Aż do roczku do siódmego, 6. -Nie na zdra~ mamo jad~,
do przyjazdu do mojego. - do swćj Ruzi na poradę.
Już siódmy roczek nastaje, Jak usi~dt: w rogu stołn,
a ja ~olnierz z wojny jad~. to mnie pozna Ruzia moja.
7. Jak mnie Ruzia zobacył,
S. -Kłanim, klaniam, mamo moja, cztery stoły przeskocyła;
a czy żyje Ruzia moja?- na piątym się-zatrymł,
- Żyje, żyje, za mąż idzie, i ze mną się przywitala.-
pozstawileś ją w bidzic.- 8. -Kłanim, kłanim mój (z)Dąbrowy,
4. -Za kogo?-Za Litwickiego,
z namy był pier(w)szc (z)mowy.
za sierżant tutejszego.- Pan Litwieki z drugićj strony,
-Podnj mamo skrzypce moje, niech sc szuko drugiej żony.
pójdę zagrć Ruzi swojc.- Na też nut~:
5. -Ach mój synu, źle mi radzisz, Czego siedzisz w zadumaniu?
wesele my rozprowadzisz. czy nie myślisz o kochaniu?
Nic zagrasz senu, nie zagrasz, Nie wymślisz nic inaczy,
bo wesele my rozegnasz. tylko tak jak Bóg przeznaczy.
Ob. Kolberg, Pieśn Ludu pol. (WJd. Warsz. 18:>7) str. 229. 230.

MIŁOŚĆ.

Dl. Skarg.-Niechęć Żal.-Tęschnot

147.
(z m u z y k 4)
Gniewkowo.

1. Ilej, hej, deszczyk pada, po koń siada

na białny brzezinie,
kochajże mnie moja Maryś ezcćr nie zdradliwie.

2. Hej, hej, i wyjechał ten Mazurek

da i na rozstalne drogi,
hej zlamal Mazurek szyję, da i jego konik nogi.

148.
(" a r y a n t l z muzy 11: , .)

Od Brześcia (Kruszynek).
1. Przede dworem, przede dworem na dębie,
Itruchały (gruchały) tam, kruchały tam gołębie.
 25
Ino jeden, ino jeden nie kruchał,
co maluśką, co maluśką. wysłucha.

2. Ujrzał-ci ją w jęzier, 5. dala wc zlocie, -Jednę'm

ona chusteczk i pierze. matka ni ojciec.
nie wić
-A jakt ś ich woła, Drugą.'m dał, na nij kwiat,
kiedyś im jeść dawł?- nic wie siostra ani brat.
3. - W olalam ich: dyś, dyś, dyś, 6. Trzecią'm dał na ganku
a gdzietś byt Ja~iu dziś?­ tobieJasiu kochanku (lub: poganku),
- Bogu cię tu poruczam, Czw!lrtą'm dala z leiją.;
ju.i się innym zalicaru.- Jasiu, Jasiu, wróć mi ją.-
4. -Zalicnj się, zalicaj, 7. -A nie wrócę, nie wrócę,
mnie chusteczki powracaj.- pod konika podrzucę.
- W iclaś mi ich Mdał? Konik nóżką. !tratuje,
coś mi wracć kazł.- re~ztę innym daruję.-
(Me l o b. Kolbtrv, Pleśn Ludu polsk. W)' d. Waru IB~7. Nr. 3.b l 3.o, str. H. 19 .)
J. LtpiAski, Pleśu Ludu Wlelkop. &t r. 20l.

149.
(w a ryan t 2 z muz1 k •·>
Od Kowala (Kłótno).

l. W ciemnym lesie na dębie, 5. -A dość my ich nadłś?

kruały tam gołębie. kiej powracć kazłś.-
A ten jeden nie kruał, -Dałm jednę z wyuyciem,
co paniekę wysłuchaJ. jag'em była dziecęm.
2. -A wołam: dyziu, dyź, G. Dałm drugą. z cerzką
nie przyjeżda Ja siu dziś . jag'em była dziwecką.
A przyjedź-ż w niedzlę, Dałm trzecią ze złota
łó?.eczko ci wyścielę. choc'em była !ierota.
3. A łóżeczko lipowe, 7. Dałm czwartą z k1fiatamy,
poduszeczki puchowe. nie było ij przygany.
Gdzie odjeżasz?-P Kalisz. Dałm piąt jedwabną,
-Komu me tu od tawisz?- choć uie nową, to ładnf.
4. -Jut cię Bogu policam, 8. Dałm szótą z różyczki!,
już się j~n.szym zalicam.- przetykaną srebzycką.
-Zalicaj się, komu chcesz, Dałm siódmą z leiją,
mnie chusteczki powrócisz. proszę Jasiu, wróć my j'ł.-
9. -A wrócę ci ją, wrócę,
w niwecz ci ją obrócę.
Konikamy strauję,
resztę w bucik obuję.

150.
(Z m u l y k ,.)
Chodzony. Od Kowala (Rak.utowo).
1. Zlapłem rybkę złapem, złap
przy tej mętnej wodzie, płynąc po spodzie.
TqmJL
 26
2. yślizgłaW mi się 7. Ja idę do nij
z moich własnych rQku, a óna się śmiej:
za com nic godzien ach moje serce
takil•go niewdzęku. dziwo (omal) nie omglcje.
(za cóżem zasłuży
11a taką niewdzęcoś ć ).
3. Gdybym ja wildzał 8. Ach ja myślae
w którue nurty poszła, teś mnie ty kochał,
pl'ynąbm za nią a tyś tyranką
w przezwodzie przez (l1ez) wios?a. l!Hcmną został .
4. I gdybym wiedzał !J. - Kwita z przyjaźni,
czyli moją będzie, fora z serca mego;
posłabym serce już kpie nie pragnij
swe do nij na wędzie. kochania mojego.
5. I wy mętryce (geometrzy) l o. I gdyby świna
co gwiazdy licżye, te pienądz miał,
powiedzcie wy mnie, toby ci się durniu,
kej wy ją widzicie. także spodbał.
6. Siedzi w sadeczku, 11. A choiażby~ ty
w zielonym persowym; jak król był bogaty,
czesze swój warkocz kwita z przyjaźni,
grzebieniem perł o wym. 8chownj ~we dukaty.

151.
(w a r y a n t l z muzy k ą .l

Ot! Babiaka (Ol8zak).

l. Ej zobaczysz tlziewucha, 2. Mom guziczek u pasa,

że cię Bóg skarze, bity ćwieczknmy;
że ty ze mną psiajucha, buty sad ł em smarowane,
nie chcesz tyć w parze. z podkóweczka my.
Czylim chłopak nie młody?, Swieżych wiechci nasłem,
czy to nimom urody?; by ci się spodbałem.
czego więcej chcesz dziewucho, Czego więcej chcesz dziewucho,
(czego więcej chcesz psiajucho) ( czl'go wi~cćj ch~z psiajucho)
czego wi~cj chcesz? Czego więcćj chcesz i t. d .

3. Mam czupekę granistą,

i pas siatkowy;
gro!z na piwo w kieszeni,
zawsze gotowy.
A czy to ja kaleka,
czy to ni mom konika?
czego więcej chcesz i t. d.
J. Ltpulski, Pieśn Ludu Wielkop. !lr: 212.
 27
152.
(w a ryant 2 z muzy k ~.)

Od Lubrańc (Paniewo)
1. Zobaczysz-ci kochaneczko 3. A jak będzies wychodziła,
że cię Bóg skarze, rzuć na mnie okiem;
da czy nam to tak nie ładnie da to ja pój dr: za tobą
obojgu w parze. szerokim krokiem.
Da czy to ja kalika? Radbym się z tobą przywits.ć,
czy ja nie mom wąsika? o twoje się zdrowie spytać,
co mnie nie lubisz. z jakiem obstajesz'!
2. Kl~cznła w kościel 4.. Nie stoję ja kochaneczk o,
mi~dzy pannami, o twe posagi-
kicj najśliczes rMa mom ja ręce do roboty,
między kwiatamy. to'm nie ubogi.
J!l. mówię pacićrze, Żebym był zabezpieczony,
a do nij mnie chętka bierze, żem dorzekał z ciebie żony
wzdycham serdecznie. moij kochauej.

153.
(waryant 3 z muzyką}

Od Strzelna (Ludziska).
Czego więcy chcesz dziewucho, czego więcy chcesz?
A czy to ja nie młody,
czy ja ni mom urotly;
mom urodę dziewucho, czego więcy chcesz.
(dalej tekst ob. Nr. 151.)

154:.
Andante. Od Sompolna (Ruszkowo).
l. Weź .Ze mnie Jasiu, weź że mnie, 2. Nic chę cię Kasiu, nie chę cif,',
Da nam matula pierzyn<;>. masz złych sąiadów, ganią cię.
Pierzynę puchową, Że
nie rano wstąjez,
sto złotych gotowo, bydełku nie dajesz,
skrzynię malowną, i ludzi nie budzisz,
Kasinę kochana, i sama ~ię brudzisz,
weź że mnie Jusiu, weź że mnie. nie chę cię Kasiu, ni e chę cię.
l'r!}ac~t/ Ludu, Rok III-ci 1837, Nr. ••·

155.
Nickiedy przy weselu. Od Kowala (BogLislawice).
l. Listeczki opadły, powiedz, powiedz kochaneczko,
gałązecki stoją- c1.y ty b~dzies moją?-
 2

2. -Jut'em powiedzał, 8. -Nie będ~ go pletla,

i parol wydala, ani układ,
te ci jutro na kobiercu tylko ciebie p ie-hultaju
b~dę ślubował. b~dę poklinał.
3. -Nie b~dzie z robiła, 9. -Poklinaj ty jak chce z,
tylko ię troiła.; byle co nadło;
w j-adamaszkach, grodeturach, ja pojadę w cudze kraje,
będzie z my chodziła. ciebie tu zo talo.-
10. - A mój Franulińk,
4. Przyjmie z fraucymer&,
cóte my (mi) wyrządił?
francuzkiego troju;
zawiółeś mnie w ten cudzy kraj,
będzie, obie kieby imo ć
am'eś w niem zabłądi.­
chadzć po pokoju.
! l. -Jak'em ja zabłądi,
5. Pokoje obite, tak ja i wybłądzę,
krzesła złotem zyte- ale tobie kochaneczko
i trębacze za stołamy, niecotę wyrządę.-
półmi ki złociste.
6. N a stołeczku siadł, 12. Keń mi się podziały
jak chu teczka zbladł, one moje stroje?
a już to dziś trzeci dzionek co mi był obiecane
kochanka nie jadł. u rodziców moje.
7. -Czemu żeś nie jadł, 13. Keń mi się podziały
c1.emu nie roztropna, one moje sługi'?
zapłkś czarne oczki, coś ci mi ich obiecywał
warkocz'ś nie splotła. - cały rzędik długi.

14. Keń my się podziały

one moje lata?
co'm utyła, używał
u rodziców świat.

(mel. Nr. 224).

156.
Od Kowala (Bogu. ławice).

1. -Podaj rączkę, Franuleńk moja, 4. Ost wił ij Bartolinek miły

podaj mi drugą, trzy t lary bite:
bo jut ja jadę, Franuleńk moj 1 kup-te ty sobie, Franul ńku moja,
w tę drogę długą.- szczerem zlotem zyte.-
2. Rljczkę podaje B rtolinek drogi, 5. I wyjechał; wyjechał na pole,
rce mu się kraje, st!rc mu truchlt>je.
bo jut odjetdta Bartolinek miły, Wracaj mój koniku, wracaj mój
w te dalekie kraje. bo Franula mgl j . [bułany,
S. -Kiej odjetdtasz, Bartolinku 6. I przyjechał pod jej i okienko:
[urogi, wyjdzi Franulko!
Bote cię błog ław, a Franuln go nie z roz poznał,
przynajmnit!j mi ty, który talar słutąc go wy łat:
[bity Przebacz, przebacz, Bartoliń.ku
na. trzewiczki ost.a w.- bom cię nie pozałn. [drogi,
 29
7. Poc.teś mi Bartoszu przyjechał 8. Przysię.te mi, Bartolinku miły,
na mój lament, na płacz; przysiegę ja tobie;
albo mi trzeba wrócić mój wiane- będziem razem fyli, potem spoczy-
[czek, [wali
albo mi go zapłć. oboje w jednym grobie.-
9. -W jednym grobie, Franulenku
i w jednej trumnie: [moja,
kiej'ś się ty tutaj do mnie przymy-
[kał,
przymknij i tam ku mnie.
(meJ. Nr. 413).

157.
Od Kruszwicy, Radziejowa.

l. Pójdziesz ci ty przez las, 3. Płacz ty tam i nie płacz,

ja kole lasu , nie będ słyza
krzynę raz, drugi raz, jak najdalij, choćby
ozwij się Kasiu. listy pisał. będ
2. Kasia usłyzal, 4. Pisz ty tam, i nie pisz,
głosem zawoł: nie będ czytał
Nie odjeża Jasiu, bom się w tobie Jasiu,
będ płak ł a. szczerze nie kochał .
teltst IVoj<icłl P. l. T. U Itr. 182.
J. Llpi~dt . P. J. Wlelk. Itr. 87.

MI ŁOŚĆ.

IV. Ch ę i o ż e n k u.

158.
Izbica.

l. Dejż panie Bo.te, żonki jak na- 2. I wdowuli nie boby wyma- chę,
[prędzy, [wiala:
żeby ja nie cierzpał tak długo tej Cóżeś ultaju miał, jam ci wszystko
Aby była bogobojna, [nędzy. [dala,
i do wszystkiego przystojna; Jakby wzięna mózgi s u szyć,
aby była cnota, nieboszczyków z grobu ruszyć;
wziąnbym j'ł przez (bez) aby nie chę takej
[złota. .tony ledajakiej.
 30
3. I urodnyj nie chrę, bobym mić­ .t, I bogatyj nie chę, boby nie robiła.
[ wał J~;Oci, . korno rano w tajqc, ju.tby kawę
ksiąl~nta, panięt, i ty ch co po [piła.
[chweAcie (looeAcie). Długo ~ipac, nic nie wie-
A ja chodzą kole ściany (d?.iec
podpiram mur, parn~y (par- ino we zwi<'rrit>dlP sicdz~ć;
[kany), zguba to mętowi
chą zębó'v nie zbierać, i guspol.ł\rzwi
trza się poniewrać . ob. Lud. Sor. 11 Itr HO.

159.
(z m u z}' l<~ .)

Od llrdowa, Koli\.

1. najono mnie za rolnika, 3. Rajono mnie za ~arncz,

nie pójdę za nim. nie pójdę za nim.
A bo rolnik w roli orze, A bo garncarz siedzi w glinie,
to i mnie też robić każ~, oj tam-ci mu tyłek ,;nije,
nie pójdę za nim. nie pójdę za nim.
2. Rajono mnie za bednarza, 4. Rajono mnie za kowalR,
nie pójdę za nim. nie pójd~ za nim.
A bo bednar z siedzi w dziurze, A bo kowal wstaje do dnia
ej tam-ci obręcze struże, oj i ~zuka po wsi o,;nin;
nie pójdę za nim. nie p<ljdę za nim.
5. Rajono mnie za grajcz.yka,
pójdę ja za nim.
A bo grajczyk rano w taje,
na dzicfl dobry mi zagraje,
ptljdę ja za nim.

M IŁO

V. trata wianka. - Żal.

160.
(w a r y & n t l z m u z y k \)

Od Siutewa (Zakrzewo).

1. Na polu
ę d zińskm oj jak stoją oj tak s t oją,
stoją dwa pachol u; aż ich nóżki bolą.
 31
2. I poczęni gadć, 5. Dla Mary i gorzałecki,
i poczt:ni radzić: dla Marysi wina,-
oj jakby to, oj jakby to dla Marysi sto talarów,
tę dziewcyn~ zdraić. żeby moją była.
3. -Kup ty Jasiu piwa, r. . - piwa, Za szklanecę
a ja gorzałecki; i za drugą wina,
oj tak-ci to, oj tak-ci to oj nie będ~, oj nie będ
zdrają dzieweczki. wc wionku cbodziła.-
4. Dla Marysi gorzałecki 7. Nic będzies, ni<.> będzies,
tlla Marysi piwa;- bo~ ci mu nie ruda,
a Marysin kata zjadł oj bo ciebie da uwicdła
ledwo na mnie żywa.- tych pacholąt zdrada.
8. Nie będzies, nie będzies,
boś ci go niegodna;
oj pijałś i hulałś
z dworusamy do dnia.

161.
(wary a n t 2 z m u z y k ą .l

Od Kowala (Bogusławice).

l. Na bogusła'"kićm polu 5. -A bież- ty lasem,

stoi dwóch pacholów. a ja kole lasu,
.Jak stoją, tak stoją, krzyknij raz, drugi raz:
j-aż ich nóżki bolą. ozwij (odezwij) my się Kasiu!
2. I poczęni dumać, 6. Kasia usłyza,
i poczęni radzić; na Jasia woła;
jakby to, jakby to Jasiu mój, nic wędruj,
tę dziewcynę zdraić. bo będ płak.-
3. -Kupże ij ty piwa, 7. -Będziesc płak,
a ja gorzałecki, ale sama na się;
tak by to, tak by to bęązies-c kołysać
do swojij dzieweczki.- tę maluśką Kasię.-
4. -A ja głupia była, 8. -A ja głupia była,
piwa'm się napił; żem się odezwałiL
w rucianym wianyszku (lub: żem to uczymła);
nic będ chodzila.- w rucianym wianyszku
nie b~dę chodziła. (o b. N. 15 7 .)

162.
(wary a n t l m u z y k 'l·)

1. Wy zed(l) w pole pan starosta 2. Pićr(w)szej było: Maryjanna,

z rana na zające, a drugiej Zuzanna,
i napotkł trzy panienki a tyj trzeciej nic wymawiam,
na zielonyj Łące. bo to jego panna.
 32
3. A ta trzecia niewymówna, porwadziłdo pokoju
bo to jego sama; jako imość sobie.
nic nie mó,vi, nic nie rzecze, 9. Od pokoju do pokoju,
ino si~ (r)odmiala. j-ate do trzeciego:
usiądź-te tu mościa panno,
4. Przysed(ł) do nij pi~rwszy sługa, będzie coś nowego.
co ta pani czyni?-
-wije wianki z macierzanki
nR zielony skrzyni. l o. Posndzil ją na krzesłu
6. Przyszed do nij drugi sługa naprzeciwko sobie:
.teby jeden dAła; usiądź-te tu mościa panno,
ona na to nic nie rzekła, j-ai po świecę poślr;.-
tylko się (r)ozśmial. 11. I trzy świec się spaliły,
6. Przy zed do nij trzeci sługi\ nim się namówili,
w czarnym j-axamicie: a czwarta się dopalł,
imij się, imij się, mościt panno, kiej się połżyli.
sam jegomść idzie.- 12. Od pólnocy do północy,
7. -A niech idzie, niech nie idzie, o czwarty godzinie:
jut lótko usłane, obróć te się rnościa panno,
dwie pierzyny, sześć poduszek, prawym boczkiem do mnie.-
zlotem wyszywane.- 13. -Nie obrócę, nie obrócę,
bo-ć me główka boli;
8. A wzi4n-ci ją za ręk, com stracił swój wianyszek
wziljn-ci ją za obie, dla twojej swawoli.-

(meJ. Nr. l I 4.)

168.
(w a r y an l 2 1 m u 1 y k , .)

Od Przedcza, Kłodawy.

Wyjechal-ci pan atarosta w pole na zające

i napotkł tn:y panienki na zielony łące.

(tekst ob. Nr. 162.)

164.
(a m u 1 y k \)

Od Włocawk.

1. -A dzień dobry panience, 2. -Wędruj panno, w~druj-te,

gdt:ie panna wędruje?- nie trzeba się spie~zyć;
- Tam do boru na jagody, i ja tet tam wnet powrócę,
gd1ie waaao poluje. będziema aię cieszyć.-
 33
3. Panna się posiezyła, lO. - Ach ja (teraz) nieu:częmwa,
jagód nazbierł; co'm ja uczyniła?
trafila na kierz laskowy, za kawłe z masłe chleba,
w niego się schował. panu gęby dał.
4. Skorno się powrócił, 11. Za kawłe chleba,
ona mu się skryła za kieliszek wina,
w ciemnym gaju pod la.szoyną, teraz będ kołysa
listkiem się przykła. maleńkigo syna.
(j, Skorno ją tam zocył 12. Za chleba bułeczkę
i z konika skoczył, i sera skibeczę,
ściska rączki i całuje, dostałm ci ja, do$tał
k o chać obiecuje. małą dzicnekę.
6. - A puść me pnn, puśó me, 13. Za marne kurcząto
niech my (mi) rąk nie ściska; i za chleba bułkę,
jut Moneczko nad zachodem, dostałm-ci ja, dostał,
do domu nie blisko. tę małą kułę.
7. - Nie spiesz panno, nie spiesz, 14. A lulaj my (mi), lulaj,
pobawię się z tobą; ty maleńki rodzie,
każę parę ząd koni, com ja ciebie tu nalzł.
odeślę cię do dom. w tym dzikim ogrodzie.
s. Nie chłopz się panno, 15. A lulaj my, lulaj,
nie pójdziesz ty sama; w tyj nowy kolćbce,
każę zaprąd do powozu, a przedtem-ci mi mówili :
pojedziesz jak dama.- dzień dobry panience!
9. - A boć(t) ja tego w:J.rta, 16. A teraz my mówią:
od takiego pana?- (]zicń dobry waspani!
- 'V art.ś panno, warta, war la, co raz my si~ tylko wspomni,
boś się spodbał, z:1leję się łzami!
(albo: boś my buzi d 1 ła).- (inna me!. Nr. 191 ).

165.
( • m u z y J.: q.)

Oti Chodczo. (Zą.bin, Bodzanowo).

I. Żebym-ci ja m b ł a A trzy lat-ć
4. - ci ja
skrzydeła jak gąs l. :t , na. niego służya,
poleciał-by m ja ze szczymego złota
za Jasie m do Ślą s k a . wion ck'em uwiła.
2. Usianiabym ri j.t li. Powi e szę-ci ja go
na ląsko(w) g kim pł or i l: w izbic nade drzwiamy,
przypatrz się .Jasiulek co spojrzy matula,
ubogij sierocic. - za.leje się łzamy.-
3. - Żebyś-ci ty była. G. - Ta moja córuchna
uboga. sierota, w wionyszku chadzł,
nic miał-byś wianka, teraz chodzi strzecha,
ze szczyruego złota.- kiej córuś nie cbiał . -
(Tekst Nr. bS.)
Tom II.
 34
16(). (ob. uw!. Xr. 16.)
(a m u z y k 4).

Kujawiak. Ou Kowala (Iltkutow.,).

l. U jęziora hystrej wotly, 7. Jedzie, jedzie, spada z góry,

płacze dzićwce swćj urody. skaka pod nim konik wróny.
Trzej pt38zkowit! ją ci~zyl: I zajechł w podwyr~czk,
nie płacz Mary~, jedzie miły. I zapukł w okieneczko:
2 .•Jaka miłosć, taka miłośc, H. - Czyli ty spi~z, t'zyli czuj~,
kto się podał: to zdracliwo~ć. czyli &ię o mnie fra~ujesz?­
I ja się tć. w nię podał, - Ni-li ja śpi~, ni-li czuj~,
j-aź mnie główkil zaholala. ni sio: o ciebie frasuję.-
S. Jak płak, tak płak,
!l. - Rozświeć ogień w okieneczko,
j-aż ją główka zaholaln.
już odjeżam kochan~z.
Zabolł, cięzko boli,
.Już odjeżam, Ieonia siodłam,
mój Jasinek iną woli.
ciebie Maryś Bogu o<ldam.-
-4. Iną woli, a mnie rzuca,
iną cieszy, mnie za~muc. 1 O. - Bodaj ja była skonala,
niżl-m tego dorzekala.
Mnie porzucił mój korhany,
Bodaj'm była niedotyla
zn wianeczek, za rucinny.
ciętaru co'm se kupiln.-
!1. Niechnj woli, nit'cb sic raczy,
o mnie Pan Bóg nic zabaczy. 11. - Moja Mary~. nie tycz sobie;
Nie zahaczy, nic opu~ci, a ciętyj mnie niżl tobił!;
jak ptaszl!czka w ci~mnl!j pu~zcy. a ciężyj mnie z twym wianeczkiem,
niż tobie z mym dziecąt'km.
6. Su rwy (su•·my) grują, psy szc~kają : l:!. Ty dziecę 1~z, to uchowasz;
wyjrzyj Maryl co tam mają? jak uchowasz, do lu1lzi dasz.
Wyńdzi Mary' zll nowy dwdr, A ja winł!k no~ić muszę,
czy nie jedzie najmilsly mój? zabrłem ~o lllL SW!} tlu~z:.
l S. A tam na tym stra.~znym Sl\dzit!,
a jnkżc tam stanąć b~dzic!
Zndrzą żyłki pod kolany,
za wianeczek, za ruciany.
Ob. J.u.J S,·r. ltstr. 146 Nr. 176.

67.
(Z m u z y lt 4) .

Od BrzcAcia (Śruiłowce).

1. A j:tk-ci ja byłam 3. Mój wianek Z!' złota

dzieweczki!,
nadobą pcrlnmy wysuty;
ht>j to widzicli mnie ludzie oj to płakć my go, plakar,
świdroą dziurecką. o. głosem okrutnym.
2. A teroz nie widzą, 4. Mój wianek ze złota
choć otwarte wrota - perlamy eadzony,
a idzie my (mi) się tćż zapodił oj to płakć my go, plo.ka~,
mój wianek ze złota. jak matki rodzony.
 35
;,, LaltL konik, lata, 8. Myśli~z ty dziewulo,
cugle pr1.cdeptujc - żeś ty mojtl mila,
ezclma dubelt ten kawaler chociatcm cię poctllowal,
co kocha, całuje. a tyś s i~ mnie jina Ut• la).
6. Kochać oui~cj, 9. Nic chótlź kole woza, -
i wzdycha do Bnga; nie tykaj się osi-
:t zahaczy wnet o tobie, oj i nie daj chłopu g~ by,
jflk o<lrjdzic (orl) prog~. choć ci~ o nią prosi.
7. - Myśli-;z ty <l ziewu! o, l O. Nie cbórlź kole gum n~,
żem ci si~ zalical; nie t) knj się gnqju-
chaiżem ci~ po~ałw: oj i nic zaczepiaj chłopa,
kaw;dcr.•ki zwyczaj. nic da ci pokoju.
(T ... kst. N" r. 3 6, 7 4.)

168.
(z m u z y k q'·

Od Luhrflńca (TI•·dccz kału.')

l. Oj ci~żk rozstanie <'hlopałck, tla ciężke rozstanie,
oj bodaj było nic postał na~ze kochanie.
'\l zioncś mi Ja~ io wianek, weźic i mnie samę,
bo ja po wianpzku sicrotą zostn~.
2. Uważj, uważj chłopal .. k, !Hl mćj matki ci~żk płacz,
albo my wian~k wróć <la i wróć, albo my go zapł:.~ć
Pł:.~cić ~o nie będt;', zwmcuć go nie myślę,
W>iądę na konik;t, pojadę z:~. Wi.,łę

169.
(< 111 u. l' k ~).

Obertas. Od Kował (Bogu-ławic<:).

l. Oj żebym ci ja była 2. Oj a ja teraz jesdem

tln i u matuli cluży, jak ta biolna lełija-
oj uylaćh ja była, oj wyńdę na poleczko,
tb i jak kwiaty~ze róży. "intr mną. gni~ i powijn.
3 . Oj wyszła nn. poleczko,
da i rouió ij sit;' nic chce-
ej spojrzy na słoneczk,
uno wysoko jl'•zczc.
(Tekst ob. Nr. 25, me!. Nr. 44:1.)

170. (meJ. N"r. Sri!l.)

(7. tn u z )' k \·l
Kujawi:~k. Od Brdowa, Sompolna.
l. Uczylam ięs tr7y niedzieli, Jak •iE: ludzie dowiedzieli,
nim si~ ludzie dowiedzieli. ojcu, matce powiedzieli.
 36
2. TatusineJ.: żeby lato,
nie mówił my słówka na to.
Matulinka tcby zima,
wyrnaił co godzina.
Co godzina, co momenta,
nieszc~ślw komplementa.
}•;a tę nutę niekiedy:
U jeziora bystrej wody,
płucze dziewcze swej urody i t. d. (Tekst o b. Nr. 13 2, l G6).

171.
(z m u z y k ~ ·>

Od Osięcn (Bodzanowo bachrome) .

l. Ateby-ć ja tak ~łucha. 3. A nic my panienki,
szkódźci
jak my (mi) radzon o. wy-~cie w t~j drodze;
było-ć by my tnkij krzywdy możc-ć wam też na to przyjozie
nie wyrządon. co mnie niebodze.
Płocbść moja to zr<Jbih, Przedtem ja też tak mawiala,
chlopotu mnie nabwił, kie'm z kuroskiero (l.:ogutnn) ja
teraz wyrzekom. sama zbłądia. [wstawtd:.t,
2. Już me panny pt ·z :-jąć nic chą 4. A kożdy-ć to tak mężczyna
do kompanii, jak wilk się ła5i,
ani ze mną uyszkrować, a jak prędko co pocztDc
ani ze mną pić. zemknie od @pa•i.
Od siebie me odganiją, A jak jeszcze pomiarkuje,
czaprgą nazywją: jeszcze dalij w świat wędru j~;
idź między baby! ty bą<l:f. w chlnpocie!

172.
(z m u z y k +·)
Chodzony. Od Lubrańc (Hedccz kaL1y).
l. A nicwinna Jzicwula, co ja też uczyniła?
a botlajcm, boc:lajem na świec nit" żyła.
Straciłm wianek za podarunek.
ula Jasia marnego, ula złego,
teraz boleję za niewość moję.
2. -A podam ci jn sposób, a byleś to zm~·ślih,
a borlajd matuchn..: raz uspokiła.
Że cię pszcółka ukąsiła,
kiej'~ od byula spędziła
ją
na tćj to łącze, na zielony.
3. -A i ty psic Jasiulu, twoje wykr~;t do c;~a ·u.
a nie und~. nie uńdę, od matuli hał~u.
A nie uńdę ja od nij i kary,
bodajero poszła na mary
za twą niecotę, coś mi wyrządal.
 37
173.
(z m u z y lt ,,)
Od Piotrkowa (Głuszyn).
l. Pocóteś me matulinku za mąż nie dala,
kiedy ja się tego roczku opwiadł.
Daj me Ieda chłopu,
pozbędies ch łoptu,
matulu moja.
2. Idą ci ludzie do ludzi, córeczki mąj;
dyć ićm się te z całką cnotką do dom wracją.
A tyś się wróciła,
jak dojna krowicha
z mlikiem do domu.
(Ob. Kr. 93.)

174.
(z m u z y k ~ . )

Od Kowala (Więclawe).
l. - A pod borem siwe konie, 4. - Jasieńku, Mójzetnij lipkę,
biegaj Jasiu, biegaj po nie.- dla dziecęa na kolibę. -
2. - A nie pójdę, bież ty ~a ma, 5. - NiE> będ ja lipki ścinał,
z:.łnżę ja koniom siana. - ja tam mu si~ nie przycniał.
3. PęLlzi kochaneczka konie, 6. Przycyniali si~ tam drudzy,
niesic clzieątko w Jonie. pana Zalewskiego słudzy.-

175.
(< muzyk ą.)

Q,] Lubrńca (Redcrz wielki).

l. A na stodole sowa siado, A ności ności' wiertną owstl,
i wysłuchje, co chto g:Hlo. 3 b~dzics 111 ialo oraz chłopa.
I wysłucha dwoje ludzi. A ności, notki' wiertną jP,czminia,
a oboje to byli młodzi. a b~dzies miało oraz syna.

176.
(Z "'u z Y k ą)
Od Izbicy.
l. Na zielony łącl! 3. Oj niesie mu, niesie,
pasie Jasio owce. w czerwonym obrusie:
Idzie za nim grzecna Kasia, W I!.Ź że .Jasiu to dziecątko,
dziecątko mu niesie. Nic zapieraj mu si~.
l!. Oj niesie mu, niesie, 4. Oj nicsic mu, niesie,
w biołym prześcimdl: w kwiecistym fartuszku:
Weź że Jasiu to dziecątko, W ci że Jasiu to dziecątko,
boć mu tak nie ładnie. boś ty stał przy łóżku.
 38

r.. Oj pój·!~ ja, pójdę 7. A jakże wy wiecie,

tam gdzie Dlnie nil' zn:~ją, ze ja miał dziec~?
a jeszcze mnie dobrzy ludzie A jużci to z twojl\i twarzy,
p:ulą przywitlą. już opadł kwićcl'.
G••\ witnjic panno, 8. Już róża oparlia,
nadobna uzićwecko, jużeś ci pobladł,
a g•lzic.td ty tn porlziuła byłaś paną, grzecna Kasiu,
małe dzic:~tko? teraz poduał.

177.
(z m u z y k ą)

P. Sukicnnicka. Tkacka. Od Bydgoszczy, Koronowa.

l. Nn kraow~iej ulicy, 7. Polóż czapkę na stole,

piją tam sukicnnic.y. polżym sit: oboje.-
2. Przyscd jeden do panny, 8. Jaskółecz świergol:
ustaną(l) przede rlrzwiamy. wstawaj Jasiu, dzień bialny!
V• - A chtót to tam kołace, 9. N arachowal złotych sześć:
spytajże go: czego chce? - Kup wianeczek jaki chcesz.-
-1. Eili młody, to go wpuść, l o. Kasia wianek targuje,
pomże nam wełny prząść. krawczyk tłomk pakuje.
G. Eżli stary, nie wpuszczaj, 11. Kasia wionek kupuje,
wełn~ by nam rozpósał.- krawczyk z miast:1 wędruje.
6. - Połóz czapkę i żupan, 12. - Użar-cś mnie jako pie~,
połżysz się sam jak pan. tcroz i<lzicsz z miasta precz.

178.
(z 111 u zy k ~ . )

Od Kowala (Rakutowo).

1. Gnał woły do dąbrowy 4. - Trzeba b~dzie kurcz~iny

M Krysia; Wojtysiu.-
hi<>g~ucy, krzykajf!cy, - A pójdę ja oplotkamy,
stukający, wołający złapię kurę z kurczętamy,
Wojtysia. Mary8iu.-
2. -Jużem teroz potlupadla 5. Trzeba będzie gorzałceki
Wojtysiu.- Wojtysiu.-
Dawnoś ty już taka była, Pojadę ja do Warszawy
adyć nic-eś nic mó1Yiła b~dzie wódka z korzeniumy,
Marysiu.- Marysiu -
3. -Trzeba będzie teraz stękać G. Trzeba b~dzie kolibeczki
Wojtysiu.- Wojtysiu.-
- Pojadę ja po baią-mć, - Pojarlę ja do Krakowa,
będzie óna za cię stękać, jest tam kolibka gotowa,
Marysiu.- Marysiu.
 39
7. - Trzeba będzie piastuneczki 8. - Trzeba b~uzie ojca-kuma
Wojty iu.- (albo: Trza bęuzie chrze~tngo ojca)
Wojtysiu.-
A jest-ci tu sio tra Jagna, - A jest-ci tu majster Figa
będzie piastuncczka ładn, co batogiem dobrze śmiga,
Mary iu. Marysiu.-

179.
(z m u z y 1r. \)

Ou Słutevra (Koncck).

N a rokicie biołne kwic!cie, Powijala i płak:

powijał małe dziecę. cz~o ja tet doczt>kał!

180.
(z m u z y li.\)

Kujawiak. Od Włocawk (Krzywagóra).

l .Co ja zrobiła matusiu! 3. Da ieby wsind(ł) na sto koni,

co ja zrobiła, zrobiła, moij cnoty nie zdogoni;
com ię dał chłopu uwieść, da ft>by wsiad i na dwiec~,
bom glupia była, da b)ła. moja cnotka pije w mieśc.
2. Żeby komu co gounemu, 4. Ej ł.,;by wsiud i na trzysta
nie był fal sercu memu; choć moja cnotka nie czysta,
ale takic!j to marnocie, t>j żeby wsiau na chce wiele,
rozbujał się w moij cnocie. zdo:roni cnoty w kościel.
(fJd!J 4/ub u·l'im~.)

181.
(t m u z y k \-)

Od llabiaka (Olszak).

Nie87.Czfiliwy ten gsneczek, oj icj it>j, je!

com llraoila swój wianecuk, Bo:tc Bot.c mój!
Było w gan<'czku nie siadć
rum tom tom tuli cła
i z kawalerem nie gadac,
rom tom tuli da.
J Lipń•k, l'idol Ludu Wlelkopolokiogo atr 198.
 40

MIŁOŚĆ.

VI. Swawola. - Igraszka.

182.
(wHyant l z muzyką.)
Od K owala (Kłótno).

l. C:r:yli za góreczką jak mi buzi nie dasz

czyli za oluyną, wionek ci ukradnę.-
pasł trzodę dziewczyneczka, - Cóż ci winien ten mój wianek?
gdyby przepióreczka. wywrócisz mi z mlćkie dzbanek.-
Farobeczek do ni, 4. - Nie wyrócę dzbanka,
óna mu się broni; a ja kocham ciebie; -
o drótkę się pyta, óna mu się broni,
a za rączkę chwyta. rączk, nóżką grzebie.
- Puść me Jasiu, jnk cię proszę, - Ach, ratunku!-mocny Boże,
niech sobie trzodę zpolasłę.- z tej murawki twarde łoże.
2. - Jetli-ć o to chodzi, 5. - A nie płacz dziewczyno,
nawrócę ci trzody; pocieszę cię miło:
ale mi musisz dać jak będzie nieszc~ś,
buzineczki wprzódy.- to nie ja przycną.
- Cót ci przyjdzie z buzi moij? (lub: nie gadaj że tego
widzisz, człowiek za krzem stoi.- ie to ja przycną).-
3. - NiechHj sobie stoi, - A chtóż, a chtóż, kiedy nie ty?
ja buzińk pragnę; będ~ krzyce ć: gwałtu! rl'ty! (mtuj!)

183.
(wary n n t 2 z m u z y k ą .)

Przeciecz.
l. Pod borem pod borem, pod oną krzewiną,
pasł pastereczka gdyby przepióreczka.
- Puść me Jasiu, kiej cię proszę,
niech s e trzodę z pola spłozę.
2. Cót ci pnyńdzie z buzi moji,
widzisz: człowiek za krzem stoi,
cót ci winien ten mój wianek,
wywrócisz my z mlikiem dzbanek.

184.
(w aryant 3 & mu 1 y lt 'l·)
Od Brześcia (Wieniec).
l. Pasla pastereczka młode jagniąteczk,
Pnyszcd pasterz do nij, ona mu si~ chroni.
Daj mi pokój, o co proszę,
At swą trzodę z pola spłozę.
 41
2. Nie fra uj ię dziewcze, nawrócę ci trzody,
Ale mi mu. i. z dać buziuleczki wprzó<ly.
Co ci przyó•li~ z buzi moji,
Pod la. zczynk11 kto. tam stoi.

1R5.
(w a ryanl 4 z mu• yk 'ł) .

Od Przedcza, Kłodawy.

l. W olszynie, w g~stj krzl'winie,

Stał przygoda jl'•lnt<j d:r.icwczynic.
się
Ja byłem pijany, kit•j'A ~i zabwił,
Ja. o t~m nic wiedzał, iebyś wianek miał.
2. Oj był był, na moji głowic,
'Widzi ·li go w. zy cy kawl~roie.
Ma. z gro z moja mila, by to prawda była,
Kupisz obitl ićn zy, a je zcze zielńsy.
J L•J · t ń dt . P. l. Wlelk. tlr. 51.

186.
(w a r y an t l • m u z Yk Jł.)

0<1 Lubraóea, Izbicy ( ułkow).

l. Ja ze swoją pod kominek,
k1dzielną
a za moją kądzieln paó ki ynck.
Oj dobrze z klld7.it·l4,
kto ją ma, przędie j11;
kto nima, to pro. i
o nitecz.kę paccsi (pac:u nego plótna).
2. Ja ze woją kądziclna między wiśne,
jnki taki chłop1zysk, to mnie ~ciśne.
Oj dobrze z kądziel,
kto ją ma i t. d.
3. Ja ze swoją kądzieln mi~dzy !iwy,
a za moją kąclzien- tary, iwy.
Oj dobrze z kądziel
kto ją ma i t. tł.
4. Ja ze woją kądzicln pod koryto,
zarobiłm parę gro zy, dobre i to.
Oj dobrze .z klłdzi !Ił,
kto ją ma i t. d.

187.
(wary a n t 2 • m u • y k \ -)

Od Brz ścin (Kru. zyn).

l. A ja z moj11 kądzicln do owodu, Ra ra ra, z kądziel,
a za moj11 kądzi liną co narodu ! a mnm j11, przęd ją.
TorniL
 42

2 . .A ja z moją kąd:til•n pod jabłonie,

chłopa! za nią, chiopal za mną, ściska dłonic.
Ra ra ra, z kądzit-l,
:l man• ją, prz~d ją.

188.
(t mu • y k •·>
Niekiedy przy Weselu. Od llrdowa, Przcdcza.
l. Za Rtodłą nn rzyce, 11. lcruś, hcruś, kaczorze,
pasł Ka. in. kaczyce . zimna woda w j~ziorc.
2. Hcru , herus, koczorze! 12. Zimna wo<la, gruby lód,
bystrl' wo<ly w jezierZ!'. twoja buzia gdyby miód.
s. By tra wo<la, gruby lód - 13. Nie prz)jeżdta w sobtę,
K i buzia gdyby miód. będ miał robtę.
4. -W Rndzittiowie nowy kram, 14. Jno prz}jedź w niedzlę,
cóż ci Kasiu kupić mam?- łóżeczko ci uścielę.-
5. -Nie kupuj my orze zków, 15. U lua-ć mu na ławic,
nie rób ze mnie pośmieszków. wyż~j rzyci nit głowie.
6. Tylko my kup wstążeczkę, 16. Chciał ię Ja io przewócić,
jeśli kochasz dzi~weckę. wpadł w czebrotkę, zmacł rzyó.
7. -Nie kupuj my nożyczków, 17. Kasia mu ją u zyłn,
nie rób ze mną patyczków. pól-rzyci mu palił.
8. Tylko my kup trzewiczki, 18. Miał łup~ d~bową,
znroz pójdziem w toncczki (tańce). prawił mu rzyó nową.
9. Jak z toneczków wyńdziem, 19. A ón ic!j się domyślił,
na pnccrck pojńdzicmy. mściela i~j wymślił.
lO. Ze paceru przyńdiem, 20. Rzytki mu nie dorbił,
na łóżeczku siąńdzemy. na klechę go spobił.

189.
<• m u • y k 11-l
Kujawiak. Od Chodcza (Matowa).
l. Kąpał i~ Ka ia w morzu, 2. Hcruś Kaczko i Koczorze,
pn. la kaczyńi we z:botu; zimna woda na jęziore,
prz zedł z ko ciola Ja inek sirona woda i gruby lód,
i nawrócił ij kaczynek. moja buzia tak żeby miód.
J. L>J1hł•, Plrinl Ludu Wlolkopololll go lir. 13

190.
(a m u • y k •l·

Od Kowaln.
l. Z tamtej trony jęziora, 2. Pl\ la panna gąsiora,
z tamtej strony lipcem jaworem, pasł panna lipcem jaworem,
W oj tek za borem-jęzia. W oj tek za borem-gąsia •
 43
3. A jakżeś go wolał 6. Nie kąsaj my brzuaek mój!
n jak.<eś go i t. d. nic ką,aj my i t. d.
4. Kic<lyś mu jeść dawł 7. Ach ja ciebie nic kąsam
kiedyś mu jeść i t. rl. ach ja oiPbie i t. d.
6. Wołam go: libuś mój 8. Tylko rosę otrząsam,
~olałm go i t. d. tylko rosi.' i t. d.
oh Lt1<l Str. II Nr. 180 str. 148.

191.
(z m u z y k ,.)
Od Raciątk, Gniewkowa.
1. dobry panience, gdzie panna wędrujesz?
Dzień
Na jagody, na czerwone, gdzie wo.san polujesz.
2. Skorno ją tam znaluz, skoczył z konia zaraz.
Na jagody, n:~ czerwone, cieszyli się zaraz.
Tcxt nb. Nr. 161.
192.
(z m u z y k ą.)

Ino~Tcław.
)Jój powiedz księdzu,
mężu,
nit·chaj nit~ :!artuje,
jn do niego do spowiedzi,
on mi wygaduje, ej ej ej i t. d.

193.
(w nr y a n t l z m u z y k 4.)
Od Radziejowa (Klonowo, Skibin).
l. Córuś moja, dziecę moje, kto po sieni chodzi?
Jaś, Jaś, matuleńk, Jasio konia chłodzi.
2. Córuś moja, dziecę moje, kto po izbie puka?
Tak, tak, mntuleńk, kowal ognia szuka.

194.
(wary a n t 2 z m u z y k '1-l
Od Kruszwicy (Piaeki).
Anuleńk dziecę moje, a chto to tam puka?
Matulińr dobrodziejko, kotek myszki szulr.a.
Kot, kot, matuleńk,-o
N aroLit my w pokoiku tupot.
Ttklt ob. Wa<:łm • Oled·a P. l. w Onllcyl str. 419.
Wdjeteki P. l. T. l str. 113.

195.
(z m u z y k 4·1
Od Strzelna, Gembio.
Córuchno, Anuchno, co w pokoju stuka?
Matulińk, dobrodziko, kotek myszki szuka.
 44

196.
(z m u z y k ~-)

Od Lubrańc (Redecz wielki).

1. Pro ił-c ją w ogrodzie, 7. Pro~ił-c ją na śliwe,
by mu dał w ochłdzie by mu dał szc~śliwe,
marchewkę urwać. łliweczkę urwac.
2. A óoa mu nic dał, 8. A óna mu nic i t. cl.
bo się matki bojala- 9 Prosil-ci ją w alkierzu,
marchewkę urwać. by mu dał na pierzu,
S. Prosił ją na jabłoni, pióreczko urwac.
by mu co z tlioni
dał 10. A óna mu nie i t. d.
zko urwac. jabłu 11. Pro ił-c ją w piwnicy,
4. A óna mu nie dał, by mu dał przy wicy
bo się matki bojala- piwka utoczyć.
jabłu. zko urwac. 12. A óna mu nie i t. d.
5. Pro~ił-c ją na kru,zy (gruszy) l S. Prosił ci ją na ławie
by mu clala co z du. zy by mu dał ła~kwie
kruszyc~ urwać. swoji gębuRi.
6. A óna mu nic i t. d. 14. A óoa mu nie i t. d.

197.
(Z "'Q • Y k .... )
Romnnza. Od Radziejowa (Klonowo).
1. li' młenarz Marcina 13. \Veź my panie łabędzic,
jest tam pi~?kna dzi<'wczyoa. twojąKa. ia nic b"'dzic.-
2. A pan o nij nic wiedzał, 14. Ni móg(l) pon z nim poradzie,
włódarz panu powiedzał. i kazł się w miech włot.yć
s. I po. lał pan włódnrza, 15. -A włóta-ż mnie we wory,
po 1\larcina młenarz. popakujta na wozy.
4. - Pójdi mł6narzu •lo pana, 1 6. Wsypta me cło jęczmićna
po jnkiegós szatana. - zawi ·źta me do mll-ua.
5. Młćnarz . toi na g-rubli, 17. Nic wid-ta me po łące,
pon mu mówi: uzit•n clubry. bo runie zjedą zające.
6. Młenarz w progi w-t•:pnjc, 18. Nic wież-ta me po rowie,
pon go winem cz~<tu _ j~ bo me zjedą tórawie.
7. Mlćnarz pijr. a pb.cz,•: 19. A tać tam u mlena
czćru to wino zapł.H·P? je. t tam pil,'kna dzi•·wlyn:~.
8. - Tic zapłcis t~ '' 111; t, 20. Nir tawta me we młynie,
zapłci Ka ia twoj - bo me zmclą tłla świn.
9. -"'l'.! mi panie 1 kome, 21. Nie tawta me w młynic,
woji Ka. i zabroni~. tam tipi Ka•ia przy świcy.-
10. ". Pi my panie i . ~win1e 1 22. A stawta mo w po<lwyrko
swoją Ka~i przehiję. nie stoi-c tam i~j wyrko.
u· " ' et my panie i 011 ce 23. Je zcze nima pól-nocy,
i za bicroj co om che~z. już się do nij miech toczy.
12. " Tez my panie i żonę, 24. - 0 (d)la-Boga, retu mai
w ey tkę z tłomu fortónc;. cót to za miech z rf!koma?
 45
2 6. Jezdś Bote nad namy, 2 6. Żebyś był dobry, panie,
cóż to za miech z nogamy? nie chodziłbyś ty do mnie.
2 7. Chowałbyś se słuteczki,
nie zukałbyś Kasieczki.

198.
(Z m u Z y k 't·)
Od Brdowa.
U młynarz naszego jest tam Kasia u niego
oj da rada rada, oj da rada rada,
jest tam Kasia u niego.

199.
(z m o z y k 'l·)
Od Raciążk (Sierzchowo).
U mE!narza Marcina
jeet tam pi~:kna dziewczyna.
Dajda rajdn, tomty dada romty
jest tam piękna dziewczyna.

200.
(z m o z y 1t 'l·)
Polski (taniec). Od Przedcza, Dąbrowie.
Dalij raptt'm do ni, raptem do ni,
nie uważj, choć się broni,
Nie uważj kawalerze,
choć się broni to nie szczerze.
J. Lip•~,! P. l. Wiclkopolskle;:o str. 174.

201.
(z m u z y k o..)
Przy we elu. Od Kruszwicy, Radzicjowa.
l. Sp:ulła z wi~n.­ 3. -Nie kr«:Ó nici,
widz~ my; nic mrz)j głodu,
i rozdał r~tuzeck,­ pójdź do łóżka, grzeczny Józiu,
?. 7.)wali.'my. dam ci miodu. -
n J,.den >'s7.\-wal,
•ln• i tr7.yrnat; 4. - . i f' dał by s,
n ten trzeci nici kr~cił krzycał byś,
(l !l h: n~;cił, kn,;cil) źcby pn:y zło co do czego,
i umgliwał. umglałbyś.-
5. - -ie umglej«:,
nie bój te się,
niedaleko j~:zioreck
(lub: jest tam woda we stawiczku),
ochtodze sic.
 46
202.
(z m u z y lr: III·>
\Veselna.. Od Włocawk (Wi~th).
l. Spadł z wiśn, 4. A to k~dy? (lub· ki en i)-
"'idzelśmy; -A to w sicni.-
i rozdał sukiencz~, -A bodajże molid .. kę
zsywaliśm. diabli wzięn.
2. Jeden zsywał, 5. A to kiedy?-
drugi trzymał; -A to wczuraj.-
a przyleciał Smolirl .. ka, -A bodajże Smolid .. ka
porzywał. w smolt· gorzał.
8. -Matko, druchno!- (lub: A to kierly?-
-Co, córuchno?- A to dzisiaj.-
· -A kochal mnie molid .. ka A bodajże Smolid .. ka
dopiruchno.- marnie wi~ał.)
6. A to jaki?-
- A to Grze la.-
-Będzies ~n miał córuchno
przyjaciela.

203.
(z m u 1. )' k ~.)

Od Włocawkl, Nie zawy.

Sil•rlzi tam pani między beczkamy,
trzyma bandurkę między raczkami.
Nie żałuj stempla ani talara,
będzie muzyka całą noc grał.

204:.
(z m u zy k III·>
Włoc1wek.
l. Jut to temu pięć lat będzie, 5. Leci po zoł~di toł4dź,
jak chodził1m na ź()łędzil'. at nie mógł fartuszek objąć.
2. Zaw zt:m z sobą Ja~i brał, 6. Podźwigam się, stój człowie!
żt·bym nazbi<:rala. więc<!j wszybtka żołądź mi uciecze.
li. I włazi Ja. io na dęby, 7. I nie mogła zrobić kroku,
jam mu za to dał gęby. chorowalam trzy ćwier roku.
4. I natrzą l Ja io żoł~dzi, 8. Jak mi będzie, tak mi będzie,
n:lzbi<!rałm na trzy pię<lz. abym miał te żołędzie.
9. Abym miał karmić świnę,
muszę chodzić w tę dębin.

205.
(z m u z y k 111 J
Mi e zr a ński W nic. Wioelawek.
l. W d~bine ja wołki pa la 'V u~binc me llt.Cka z, 'Zła
romtiridera, romtiriuera. romtiridcra, romtiridcra.
 47

2. Ach mój Boże co si~ dzieje S. Trudno bronie skarbu tego

romtiricll'ra, romtiridera. romtiridera, romtiridera.
Opadli mi skarb złodiej Co każdy ma klucz do niego
romtiridera, romtiridera. romtiridera, romtiridera.

MIŁOŚĆ.

VII. Smutek. - Strapienie. - Stary.

206.
(z m u z y k 'l ·)
Od Lubrańc (Sulkowo ).
l. A za mąż-ci me wydają. 3. Obrócił si~ do mnie pyskiem,
a toc ja tam ni mom woli. da. i chiał me pocałwć.
Za starego, zgrybiałeo, Wolę w grobie nit z dziadziskiem
da j-at ci me główka boli. leżc, niż dziada szanowć.
2. Siedzi stary w rokicinie, 4. Oj układ się tuż pole mnie,
kiwa brod11 po dziewczynie. da i kieby piwna kłoda;
A. ty stary, siwobroda, a i ja też pole (kule) niego
ja dziewczyna jak jagoda. leżę, nicwinna jagoda.
5. A zerwał my rumianeczek
da i bez. wysokie ściany,
a nie zerwał żagweczki,
da bo się nią boje.ł sparzyć.
A. i ja tćż tak dziewula,
tobą dziadu się zarić.

207.
(z m u z y k ,.)
Od Przedoza (Jasieniec).
l. Na. góreczce młynicek,
na góreczce liczber liczber, łom com comber
młynicek.
2. Nie5c~ślwa rnoja ma.ó
licz ber i t. d.
niescęślwa
moja mac.
3. Za ~ tarego chce mnie dać,
za starego liczber i t. d.
chce mnie daó.

208.
(z m u z r k ~ .J
Duma. Od Piotrkown ( Głuqzyn).
1. Z tumty strony jęziora, A na ty lipce, na ty zielonyj
stoi lipka zielona. trzćj ptaszkawic śpiewają .
 48
2. Jeden mówi: m~jn to! stoi łotc
zielone.
drugi mówi: jak Róg do! A na tern łotu, na tern zielon~m,
A trzeci mówi: Kasiu najmile~z, cbto to bedzie na nim spol?
czemu~ llll' taka ~mutna? 5. Żl'i bedzie stary epoł,
3. -J•1k ja ni~om smutna być żl·by już wi~cy nic wstol.
za starego knżą iść. A tczli młody, piękny urody,
4. A w ty nowy kómorze, a bodaj -że ozlciał.

209.
(z m u zy k <l)·
Duma. Od Kruszwicy (Góra, Szarlcj).
1. Z tnmty strony jęziora 2. Nic byli ta ptn~zkowic
'toi lipkoi zielona. tylko (moi) kawalerowie.
A na ty lipce, n:L ty zielony zmawiali sic o jedny dziewczynie
trzćj ptaszkowi<' śpiewnją. cbtórcmu sio dostanie.
S. Cięko tobie lipin0,
zielony liśck puścić.
A i~życ ci~ży, mmc marny dziewczynie
kawalera opuścić.
Ol>. Lur! S~r. II. str. I«. Nr. l j~ .

210.
(< m u< y k ą.)

Duma. Od Strzelna.
1 . Oblck~ kontun, oblck:~ żupan, 2. Ja pójcl~ czorniem, ja pójdę czcr-
szablę przyasę; a ty aliną;k [niem,
pójdę Jo Marysi, pój d\' do jedyny, ja będ ksil,'dzem, ja bf?d~ księdzem
to jl} ucieszę. a ty dziewcyną.
t ł'ie•nl J.u clu poltkieiO Wnru 18~7 , str S i 10.)

211.
(z m" l r k ~-l

Duma. Od Piotrkowa (GluRzyn, Orle).

l. Moji mntki rorlzony, 7. .J l'Rzcze Kasia uie rlo~zła,
•toi j11.wór zi!'lony. już-ci za nią trzy po~ta.
2. Stoi pod nim lót·c~ko, ~. - \Yróc się I<a•in do domu,
leży na nit!m .Tasil'czko. wieź Jn•ióka 1ln grobu.-
S. Lt'ł.y, lety, chorujr•, ~· . K a~i ziele cisndtt.
n11 Kuiókę wiikaznje. zn glowe sic schwyiła.
4. ·-1\lojtl KuMiu, r11tuj me, l O. O mój Boże kochany,
~zukaj ziólh, lekuj mc.- wzion-cś my kwiat r<ilany.
5. -Cz~m że ci mom r1tować, l l. O mój Boże jedyny,
nitnom zitilku, lćkwa.- wzion-cś my kwi:1t lclii.
6. -13ieżr Knaiu do gnju, U!. Za::rra,icic mu w organy,
ulom rószczk«;> rozruaju . .- mój to J,t•io kochany.
13. Zngjci-ż mu w wit'lki dzwon,
boć to jego wieczny dom.
Ub. Plconl Luuu l'ol;lr.ic:;o. (\Yaraz. !8~7) str. 190.
 49

MI ŁOŚĆ .

l'ID. Zdrada. - Zabójstwo.

212.
C~ m 11 z Y k 1·>
D uma. Od Cbodcza, Dąbrowie.
l. Dziewcze moje, daj my wionek - 6. -Sio,tro moja, co gott\jfsz?-
Dzićwce moje, scryjanttm rektum -Hybki, rybki, braciszku Dlój .-
prckurctur dektum, 7. ''-'zion-ci jednf!, z w inoł nog~;
daj my wion~k. wzion-ci drugolll, zwinoł rc;-ke;
2. -DAłn·Ć bym ja tobie i dwn, " zn trzecion•, głowa h:ci.
żebym się brntn. nic bojnla; s. - .Sio•tro moja, otru ł aś n1c~-
ser)janum i t. cl.- -Gnd o ~z braci l ~. 1api ł c~ ~it-;

s. -Otrujże wez podu~zki, p1·z~ . <pij-ż' !>ie.-

ty brata swego,
9. v ,.·iecztl'-Ż wit•czne pru-;ipianie ,
bedziesz miał mnie 6Rmcgo:
z tr'tn 'lit· swiHtem poi.~l!:nae .
scryjnnnm i t. d.
l o. " ' yszla tina przed~ WI'Ota:
4. Bież do ~a1ln wi::iniowq;o, wyńdzi, wy i1dzi, dworznnit mój!-
znaliź węta czcrwoncg0. 11. - Otrnlas t~· brata ~wcgo,
5. Bież na rynek, kup-że rybt;-; otrulabys 11111ie 'anu·go.-
ugotuj to w czarnojn5l!:l.! (l. net), l:?. - (hociai hy my torbe nosić,
z g ł adzi z sweg,J brnta du~z('. uh.nn mia ł a chld1a dus i ć.
01 ·. l'i t::o lli Ludn l'olsl;h.• g u (\\"a r:-. z. l"rJi) ~t r. !30.

213.
( Z lll 11 L)" k l ·)
Duma. Od Babiaka, ( Mchowo),
A na Podo lu binly kamień,
a na Poduln-
~ynorum r~ktnm podórektum dek t um-
biały kamień.

:!14.
(Z "' Ił L Yk ą .)

l. A w Warszawi e
pil i winko rzl'niC~I Il' ';
tuli da, tuli da, hop•asa,
tuli da, tuli da, ui,.wola.
2. P ili, pi li, nic placili,
grz ccn:! clnmr: namowili;
t uli da i t. u.
Tom l!.
Od Piotrkowa (Głu<;yn) .
w ka111il'nicy, 3. A jaki.c• j~ nnmowi li,
dn [H>W11 1ll 1'1 ws:tdzili.
4. Ja!( "'' lm1 l' ia dow•cdzicli,
i gonić .i11 J>"lcei,. Ji.
CJ. D Cl guni li ją wr t:lJOw ie,
ona si~dz w biul <•f:low ie.
H. -A wituj · Zl' ,;~tro nasza.
gJzit·3 pud,.1alll ~zw1gr a .Ja sin?-
 50

7. -Siedzi ón tam za stołamy 11. I wyci on go drugi w sz)ję;

pije winko i z panamy.- poznaj szwagrze chto cię bije.
8. -A witujżc szwagrze młody! 12. A jak b~rlzies syna miał,
napije m Rię krwi jak wody.- to mu bęuzies tak śpiewał:
9. -Nic w takij ja wojnic bywał, 13. Lulaj luhtj miły synku
a krwi jak wody nic pijał.- zabili ci ojca w rynku.
l O. I wyci on go jeden w nogi; 14. Miałeś ojca mieszczanina,
poznaj szwagrze cudze progi. a wujaszka poganina.
Ob. Pie<ni Ludn Pols. (Warsz. 1867) str. 141, 24~.

215.
(z nl uzy k ą.)
Duma. Od Cbodcza (Choceń).
l. Posluclwjcie ludzie l o. Mój ty l\IatyPzeczku
co
n nas stało, się kiej mię myślisz zabić,
para ludzi
że się pozwól my się, pozwól,
w sobie pokchał. do Boga pomdlić.-
2. Chodził i przychouił, 11. -Moja Magdaleno,
zawsze ją namwił; tyj modlitwy uosić;
różne mancgnatki (anegdoty) już nic nie pomoze,
przed oczy przedstawił. dł'uzy Bnga prosić.
3. Przy~ed do ni w nocy 12. Na szyj:J, ij wskoczył,
o drugij godzinie: ręce ij połmal,
a wstoń Magdaleno, i żadny litosci
odprowadzisz ty mie. - już nad nią nie uznał.
4. Magdalena wstał 13. I jak-ci ją zabił,
odprwazić miału; tak-ci jom pochwał;
na to nic nie rzPkla pod zielonym dębem
tylko zapłk. grób ij wyfundoał.
5. Magdalena i1lzie, 14. Przyszed do rodziców
łzami si~ zaliwa, z wielkim oświadczenm,
i biołną chu,l·zką że ón młćnarczkę
oczka se ubricra. Magdalane zabił.
6. Odprowaził f!O 15. A mój Matyszeczku.
do pańskit>j!O dworu, a cóźeś ty zrobił,
a ón ij tam jcszcZl' coś ty mlćnarczkę
nic daj<: pokcdu. Magdln~ zabił.
7. Odprowaził go 16. Ach moi rollzice
at do pań~kij miPdzy, wy my tu mówicie,
a ón ci ją, u n ją a o mojem żalu
jesz~ dRlij wiedzie. w mem sercu nic wiecie.
8. Odprnwaclzila go l 7. Magdalana leży
na roz~talne drogi: pod zielonym dębem,
bież że tcroz z Bngicm a ja będe leżał
Matyszeczku drogi. na polu pod niebem.
9. Odprowaził go 18. A moi rodzice,
do pańskij stajnicy, na miasto znać dajcie,
a ón·ci ją teroz jaką ja ij śmierć dal
i zabijć myśli. taką i mnie dajcie'-
 51

19. A moi rodzice 20. Kołem r~ce łamią,

na miasto znać dali, i mieczem siekają,
jaką ja ij śmierć rlał jak ón ij udzil'lal,
taką i mnie tlali. tak mu udzielają.
21. Arh kawalerowie,
1110i towarzysze,
żebyści sit: niekochali
w dziewcętah tak szczyrze,
Bo z tego kochania
do nicszęśa prz}jdzie.
(Picjo! Ludu polskiego. Waru. 18~7. str. 72 l 78).

216.
(z m u z y k \ ·l
Od Przedcza, Brdowa.
'Vyjeohal pan z obartamy na pole
i zostawił maluśkie pachole,
żeby rlworu pilnowal
żeby dworu pilnował.
(oh. PicNni ludu Pols., \Vnrsz. tSi17, str 85 i !H).

217.
(z muzyk')
Duma. od Lnbrańc (Redeczw.)
l. Oj z tamty strony(:)-nn błoui 8. Wszytki~ p~nick-za ~toem,
wywija Jasio - na koniu. tylko wojŁna -z~ progiem.
2. ';y ojtówna za nim-chodzła, 9. \Vszystki•· panit·nki-w wianeczku,
dziec~ w fartuszku - no~ilu. tylko wojtównn-w cznwczku.
3. Póty no~ita-sł, l o. A ty wojtowna-cn wolisz,
jaź je n<~. w odę-puściła. czy tu w tr: wodę- czy w ogicó?
4. Płynie dziecątko-J młyna, 11. A ty wojtówna-co wola,
do mlynarcz.' ka-Marcina. czy ty poptynksz-czy sptoniesz?-
5. Stoi młynarczk- lądzi,• l 2. W'cici•• ml· pan~·-Jo boru,
i ujrzał clzicciP-na wodzie. upalcit' ze mnie-połu.
6. Kazł ón ~iec zaloiyć, l3 J rozsijc~-' gn- po polu,
i dzil!cie na brzć:;-wyłożc. urodzi wom Slt>-kąou.
7, Kazł ón dzićc-pohwa, l •. Urotlzi wom ~ię -modr: kwiat,
która-ż panienka-jego mać? nic jcrlna panna- zuplncze
na całki świat.
15. Będą go p 1ny-pda ły,
i o wojtównie-J!piewaly.
(ob. Pi cioi ludu Pola. War•z· 1867, str. lb<l.)

218.
(z m o z y k ą.)

Od Raciątk (Sicrzchowo).
Oj ł owi dwóch rybaków na r.ćcf',
ł o
napotkali dziecątko w kolebce,
oj w kolćbc- w kolebct•.
(uL. Pie~ru ludu pols. \Va n:z~wa 1...,.l71 !łtr. Hi:!).
 52
219.
(• m u z r k ~-)
0<1 Kruszwicy (Piaeki).
Z tamty strony jezioreczkajadom ułny,
h<:i hćj mocny Boże jadom ulany.
(ot.. A:l'f~t•ry. P1c~ni lu~tn pol~. wyd. lM57 r., str. 19~, IQ:l ł 199).

7. Boć to moj.· je'! żt'ni~e 12. A posta\\cic mnie, postawcie

w "'''d7ie toni•·nie. między drogamy,
S. Boć to moja je't i suknia, l 3. A ob•tawcil·ż mnie obstawcie
kt-j w wodzie stuclnia. więcy szahlamy.
9. Służyli-ć my drużbowie - 14. Chto pojedzie, chto pojedzie:
wodm· linkowil·. złodij tu wisi.
l O. Słn7.yli-ć my drurhniczki- 15. Nie z]o,lzij-ci to tu wisi
wochw płoviczk. tylko młodzienc,
11. A wyjmicż UH'z wody 1 6. Co utracił Rwoje tycie
w~jmiv1! z wody. za panny wieniec.

220.
łZ m u z. y k 4
Durna koscirlna. Od Kowala (Kłótno).
l. A w nit•dzclę z poranna, 15. - Sit•1lmi tlzieci ~tracił,
poszła na zil'l<: panna. i ósmć 8ię groziła.-
2. I znalł zlnq nić, 16. Posadzili ąj na murowanym stolcu,
poczęna ~(ubi)c wićnec wić. dali ij smoły w pu-garcu.
:J. Przyszc<i do nij łotlzićnec,m l 7. - A ty panno pij \\ino,
pro•ił ij ~ię o wić n iec. Lo ni(' piłaś, jak żywo.-
4. -.A <'Y~ to ty młodzienc? 18. -Ja pijał z panamy,
ino z pickła - ze,łunic. nic z takit·my durniamy.
:>. -A coś ty za panienka? l n. Jl\ pijał słodziuchne'
~iL·dmor dziceiom mateńk. a nie taką ~mierdzuchę. -
6. Jćrlno 1.-iy pod lawą, 20. I podniesła powiekę,
przynśi~t· murawą. zobacył człowieka.
7. Dru!!i•· l•·ży pol! progi.,m, 21. - I flź człowie do domu,
przyt~nic barług-iem. nit• powiH.daj nikomu.
8. Trzt•L·ic łt·7.y mat~e, macierzy: pod lóźki ~m, 2 2. J no
przykłaś niech nie mówi pacierzy (za mnie).
jt• fartuszkiem.
9. Czwart•• łt·ży w oborze, ~ 3. I na mszę niech nie daje, --
1 vyrz!'ka mój Bużc! bo już w piekle o•taj~.
l O. Piąte'l ~wiluny ~karmił, 2 ·l. Powiedz m11tce, macierzy,
~zó•t w pwcn qpalił. niech u•łchn, uwierzy.
11. SiotliliC leży w <'Y.yt-zcnkn (crer111u), :!;L Mn. tatn t~go jc~z thtic,
ni.es?.oz•:,liwy wian<'rzkn!- chowa kpij jako mnie.
1 2. Porwał) sit: wiatry •.·hochuly, 2 6. Mntuoia mnie Jajala,
j-aż ~'- chójki łumay. a do dworu wysła.
13. ZaJJIÓs-ei jom przed piekło 2 7 .•Tcszcc za mną W)jrznla,
1 z»pukal w to okno. czy'm 5ię pi<:knic ubrał.
14. - Go to cia ł o z1liało? 28. ,Ta'm rlo ka(r)czmy chodziła,
co •i~ w piekło dostał.- i dworaków wodziła.
 53
2 9. I pi knif''m i~ ubrał,
i-na wieki prze,ldła.

221.
(z m u~ y k ~-)
Od bbicy (Chnlno).
l. A w ni~<lz'f raniuchno, 2. I nohztt ztoą nić,
po zła pnnna na ziółko, i zac~ł wionki wić,
na ziół-ko, eerdl•lu, wionki wić erclelu,
na ziół-ko. wionki wić.
(mer. ob. l'. l. pol•. l.~; r. •tr. 176, 1•9, 191.)

MAŁŻE ....' TWO.

Kłótnia.- Zgoda.
222.
h m u s y lt ą .)

Żona do męża. O ompolna, Lubrańc.

l. Był tet to tu pan, G. Ach, ach, :~ch, ach,
co ja go nie znam, będą tu bitwy;
j~nom-ci go raz widzi la, do koła kuchni
będ~ o nim pic. ń śpiewał, będą gonitw~.
bo tego godzien. Latł za m~ żem,
2. A żona jego z okrutnym or~żt•m,
przła do nirgo. z głowniamy.
I za łeb go uchwyiła, 7. A po co bij<· z ? -
o ziemę go uderzyła, -A po co pijc•z?-
kijem go biła. On-ci do nij rą,•zki kład,
s. - 'agotuj tu jt ć, i do nÓżo?k ij upada:
poj ad~ jn pr •cz, tój, bo zabij t z!
A jak 7. ~o ćmy tu przyjaufi>, R. Radabym byh
je ć gotowo nie z:J.,tan~ bym Ci fi' z.abih,
kijem mi w•źni~z. - bym takiego p. :t hu lt ja,
4. A u bogi mąż , hpn tnki<:g'o poganina,
nagotow l j u! . z wi3t z b) !.t.
Źona z gośćmy przyjechał, (lub 8. A on jut pn: ·c.l nią
i je. ć gotowo za tał, i ręce ~k !·ula ,
co ro~kazh. i na kol~na
Dają no. t6ł jc~ć , [ i .Ć prze<l nią upatl.
chiał poltl (w pud/t, l.oi J) raij tój. bo zubijl z!-
-Patrz)'l' tobi . k.... yni , - Hadabym z.liła
a tam k~·lr jrtlzą mu.•, ciebie p ie hultaju
nie pole (kolo) mnie idć. pozbyła.-)
 54

9. -Acbmoja:.tono! 11. Wid1.i Pawłski

cóżem ci winien? te to nie żarty i
żem wszystko robił, że tu jut z nizkąd
com ci powinien. niema ni racly.
Żem w domu nocowal, Ugiąn się <lo pasa,
na roli pracowni gil·, gic, gic, do lasa,
db cicbie.- przl'fl żoną.
1 O. - Cicho ultaju! 12. Patrzż panienki
już tl•go dosić i i wy m~żatki:
jak cię pochwyę, Kiedy męża żona bije,
będzies się pro~ić. - to w nim wątroba nie gnije i
Złap onego piękny i gładki.
jak <lziacla starego
za brodę.

223.
(z m u zy k ą.)

Od Brdowa, Przedcza.
1. Sbła się nam tu taka ogłska, 4. -Ciszyj hultaju, już tego dosić,
wybiła mf('źa pani Pawłosk. jak cię pochwyę, będzies się prosić.
Wybiła, Jak wyleci za ężem,
wyprał,
i za drzwi wygnał, z ognistym orężem ,
do sieni. z głowniamy.
2. Stoi Pawioski w sieni za drzwiamy, 5. Widzi Pawłoski, że to nie żarty,
trzyma się za Jeb obiema garścimy. już skóra zbita i łeb obdarty.
A cóż ja ci żon winien, Jak się ugnie do pasa,
czy nie robi~ com powinien; gic, g ic. ~i c, do lasa,
ja w polu pracuj~ przed żoną.
i w domu nocuję 6, Żona to wiclzi, że ón ucieka,
przy tobie. złap fla~zkę, wiwat mu krzyka:
3. -Oj żon, żuno, za co me bijesz? - Pijalam, pić będ,
co ja zarobię to ty przepijesz. bijałm, bić będ~,
Zusi<:w:un dla ciPbie, nied1 przyjdzie!
i zbi<:ram dla ciebie,
ty bijesz.-

224. (ob. nuta N. 156 217 .)

(z m u z y k ą .)

0<1 Osięcn, (Borucin).

l. Oj biada my biaua, 2. Dziad wyszczyrzy l zęby,
żem po zła za dziada - wola na mnie: gęby l
cóż j11 będ robiła? jako leśna bebtyja .
Ni ja dziarla sprzedać, Oczy mu w łeb wpadły,
ni jego wytmienć, wąsy mu opadły,
cót ja będ<: robila? broda mu osiwa ł a.
Oj biada mi i biada , Oj biada mi i biada ,
a ja biedna dziewczyna! a j a biedna. d.r;i ewczynal
 55
3. Żeby my się trafił
jaki młody chłopie,
mil'-Ć bym go przyjęła.
A z tym starym dziadem,
widzi Bóg dalibóg,
jak ja będ~ świat tyl11 ~
Oj biada mi i biada,
a ja bicdM dziewczyna!

225.
<• m u • y k , .)

Od Osięcn {Bodznnowo bach).

l. Z tamćj trony mia ta Boć my (mi) tarca. dali
hoc, hoc, boc,- ach, ach, ach,
cborlziła niewis ta bićdę my nagnali ,
hoc, hoc, hoc. ach, ach, ach.
Tak obil' mówiła: 4. Wyjńść my nieda nigdtie
hoc, hoc, hoc, ach, ach, ach,
grzeoną paną była, jechać nie pozwoli,
hoc, hoc, hoc. ach, ach, ach.
2. Za tarego idę , To-ć my cięty głowa,
hoc, hoc, hoc, ach, ach, ach.
cói komu do tego, toc my serce boli,
hoc, hoc, hoc. ach, ach, ach.
tary ma pien~dzy 5. A ty stary siwy,
hoc, hoc, hoc, bor, hoc, hoc,
nie ut)j~ nędzy, idź z k •J sz~m na grzyby l
hoc, hoc, hoc. hoc, hoc, hoc.
s. Krt>wni, przyjaciele- A ty młodziuseńk
ach, ach, ach, - buc, hoc, hoc,
winni (::awi>1ili) mi tak wiele, daj my buzilcńk!
ach, ach, ach. hoc, hoc, hoc.

226. (ob. me!. N. 182.)

(l m u • y k ')

Od
Nieszawy.
Włocawk,
1. Zachiło ię starej babie S. -Powiedzał stara babo,
młodeg gnł ota, te ty ma z dukaty,
rozumiał te on głupi , jak my ich tu nie pokntesz,
trafił na franta. połamię ci gnaty.
2. Młody galant starćj babie 4. -Baba rada i nierada,
skórę wyfutrujc, idzie do komory,
baba lata jak za! ona jak wyno i tak wynosi
starości nie czuje. z dukatami wory.
 56

227.
(Z mu Z Y lt 4,)

Ou Inowrcłai, Gniewkowa.
l. .Tutcibym si~ był otenil, żebym dam~ naloz(l),
sto talarów, fenilbym się
żeby miał zaroz.
2. Jest tu habkn, jeet tu babka, ma talarów uwieśc,
dalćj chłopy, ual~j chłopy, ba~ z niemi weźci.

228.
(z m 11 z Y k 4·~
Radziej owo.
1. babk:R, ma babka tulary w lPsic ;
~la
kijem ją, kijem ją, niech je przynie~.
2. D«j pokój, dllj pokój, ubogij babce,
jut nicsic, jut niesie talary w kapce.

229.
(z m u z y k q.)

Od Kowala (Bogusławice).
l. A bije mnie mąż, mój Bote, Stolobuzie, urwipołc,
a bij t mnie mąż! a toć przestań już.
A za coż to już, mój Bote, 5. A bijesz mnie i rzemieniem,
a ztt cóż to już? i pchasz ramieniem. -
2. Psie hultaju, psie rakarzu, -A nie szafuj że my jucho
czego mnie bijesz? swojem gębienm. -
stolobuzie, urwipołc, 6. -A nie b~d jut mój Bote,
jak bię upijesz. a nic będ już.-
S. A bijesz mnie i rzomylr.iem 1 -A toć przestań raz bestyjo,
bijesz uzdecką. - toó nie szc:r.ekaj już.-
- A nic ~zafuj-że bcSt):jO 7. -Nic m c mówię jut, mój Bote,
swoją gąbczkfl. nil.! nie mówię już. -
4. -A 11ic b\·d~ ju};, mój Boże, - Gadnj, gadaj,- choć przegadas,
a nie ~db jut; ja nil' przebiję (t. j. nie p1·zutanc
bić).
230.
(z m u z y k -1)
Od Brześcia (Wieniec).
1. -Źnuo kochann, Jajżc mi ~nioJac.
-1\l~.tu kochany, nic robileś JHL nie.
TyJy, rydy, rylly, roll\ tom tom,-tydy, ryJy, rydy, rom tom.
2. -Żon kochana, a Jjże IJli obiad.
-M~żu kochany, bardzo by~ się objad(ł).
Tydy, rydy i t. d.
3. -Żon kochana , daj~e mi podwieczór.
-Mę~u kochany, jutci ciemny wieczór.
Tydy, rydy i t. d.
 57

231.
(& m u z y 1: ł)
Babi ale.

232.
(L m u z) l< •

OJ hOw.tla (Klutn•J, wiątkoce).

l. Com zarobił, 2. Bił mnie w k~>nwrzc,
tom zarobił, bil nmit• n~ dworze,
to mój Franek przeił; bił mnie na iórzy-lm.
żebym mu b)la \\"yciou tu '' l '!•ck
nic nic mówiła, pv<lar(l) III)' c z, pck,
to by mnil' był nic bił. IV) trza.kł pv J>} -ku.
-Nie ~ZC%ckuj J•pkicm, -WLz ·~\J worly
nie do tanicez biczy kiem. b~dzie na ci~ t·Lłopck dobry.
(albo: W •ż, ..:J,Iu nij :: ~t; by wody,
i nit• d.•j h!opu wy;:ocly). -
(mtl. Lu l. ery& II. at r . 18 • ·.Hi

233.
(Z m n Z Yk ~ )
Babiak.
l. Mntko moja, malec%ko J: 1 , 3. A ty Ja.iu nie bij lllP,
nic dajciet mnie daleczka 1: 1• itlź do karczmy, J.nej•ij me.
Nic dujcill mnie za Ja1ia : , A nmi~ cLłupt') wykupią,
zn t ·go-lo obieeia (obrl.'ieś, u:isitolro) lClUil' F or~ W) łupil).
2. Daliśct• mnie :r:a niPgo, 4. hlop.J, ~l.łupt, t n tlr• mnie!
zn tego nir tlobr go, rz~kL :l rki n - '~) ·up uie l
11 on ic: znpomina, lup kij•t-zkiLm - załop~ l
i bije co godzina. rn ·llllk.t 1 •Y :r.achlopocz!

IJ T A.
Karczma.
234.
(z m u z y k ,.)
Od Izbicy (Orle).
l. Cóż to z tego będzie, A j11 z tego kont nt
żona po mnie idzie. że me nońdzie (:=n(ljd:=ie) wszędie.
Tom II.
 58

2. Znalzł me w szynku , wypijma se oba

w !zynku przy kiliszku: w ka(r)czmie po kiliszku,
-Pójdź do domu, mętu, 5. Po kiliszku wódki
bo ci d11m po pysku.- i po szklance piw:l ,
3. -:Moja żon mila, potćm śpićwający
nie daj my po pysku; tlo domu pójdzićma.

235.
(t m u z y k 4.)
Od Lubicńa 1 Gostynina.
1. Są na boru !zyszki, 3. Czćm(u gdy) najhulić grają,
a w polu kamyszki, do domu wołają :
a w ogrodzie laszczyna. pójdź tlo tlomu tlzicweczko!
W kóminie poiół- Ja sobie myślę:
daj mi Ja~iu pokój 1 jeszcze ja si~ wyśpię,
ja'm nie twoja dziewczyna. jc~ze do dnia rlaleczko.
2. -Cót to za dziewczyna , 4. Popętlz ja woły,
co to za jetlyna, na zielone doły,
co tak ł adnie tańcuje? będą my je chłopy paść.
-Ja sama widz<:, Ja będ spał,
te ja ladnie idę, póki b~tl cbcialn 1
katden my si~ dziwuje. - bętlą my je nawrcć.

Na t~ż nut':
A jak'eś mi mawia! A teraz me bije~z
kicrlyś mnie namwił, kiedy się upijesz,
11 mówiłeś mi: moja'ś ty. i mówisz mi: głupia' ś ty l

236.
lz muzykq ,1
Od Strzel na 1 Pa kości.

l. Nic !a ma ja 1 nic samn 1 (In do karczem ki cho(lzę,

mam sobie kómpnecz~ 1 da ze sobą ją wodzę.
2. Ja twoją kompan e czk~ 1 dn gorzałecką spoję 1

a tobie ty dziewucho, da figielku wy~troję.

(tut. ob. N 74 1

237.
Od Inowrcłai (J&ksice) .
l. 'V cd!!' stołu sobie q kaczę, 2. Kiej ja sobie w pnlę wleję,
g(ly w kieliszku dno zobacę. z calego się świat. śmieję.
O to to jn pan, O to to ja pan,
i o nic nie dbam. i o nic nie dbam.
 59
S. Drzwi bez zamka, puste mury, 4. A mam-ci ja brata iy<lkll
piec bez kachli, w oknach dury( dzi11ry). u którl'go kr<'dyt krt>Uka.
O to to ja pan, O to toja pan,
i o nic nie dbam. i o nic nie dbam.

238.
(z m u tyk' l

Przy grze lub zakłdie w karczmie ~piewa.n Od Kowala.

A mój to warzy zu, ja o tobie tuszę,
teś ty najad(!), napił, ja zapłcie mu zę.
To jednę, to dwie,
co tobie, to mnie,
a będzie to tego trzydziellei i dwie.

239.
(z m u z y k \·)

Złodziejska. Od Lubienia (Kurowo, Zawada).

Dobry wieczór karczmareczko,
z Bogiem sobie tyje z,
trzech złodit>jów za karczm~ jest,
a ty z czwartym pije. z.
Rom-ta rom-ta dad11, romta dada dyna.
ob. Koll•trfJ · Pl ·. l. polo. (WAru l ~1) otr ~87

240.
(z m u z y k \)
Od Włocawk, Kowala.
Kaczmareczka rada
bo u niój bie i da,
ale kaczmarz nie ra<l,
bo dziś je zez<> nie jtd(ł).
ob. Ptu. 1. pol. (z r. JM7) N 3 C 3 F (otr. 2'51 N. 466 litr. 446) .

WO.JN
24:1.
(O III U<) k 4 ,)

Andante. Od Kowala (Bogu. ławice).

l. Zabttbniono, zadzwoniono, 2. Młod za sio tra miecz podał,
na wojenkę z1trąbion. nad braciszkiem znptakł
Star za io. tra wy koc.z<Ha , ie płnrz eio tro, nic płacz brata
bratu konia ~kulhacz . wroci ci się za trzy lata.
 60
J. A ni\! wy,:tło rok, pu-tora, fi. Dla żałości swego pana,
jui z,>łnir · jadą z pola. wykopał dół po kolana.
- Kbni01n, kłaniom. żołnit;rwe, Kicdym ja rni,ł ~wego pana,
dal<•ko tr.rn brat na woj n h'?- jadniem jtl gole ziarna.
4. - Le/.y-ć ,;n tam w -zczerym polu, A jo (ja) tera ga(r)qztki słomy,
trzyma !łoWI' na kakolu. (r)ozdibą me gapy, wrony.
Konik j.•go pole (kole) nieA"o.
Ob. Lu1l . !l. str 16G Nr ~57
nóżkoi grz,,bi(', i.nłuje A"O· -

242.
("ary a n t l z m u ~ r k ~.)
Od Włocawk (Modzerowo).
l. -Gd7.it· tojedzi('!-Z Ja~iu? 2. -Cóż tam będzies robić?
-X:t woj,•nkęKasiu, Kasiu Ka8ineczku.
na w•ljcnk~ dalcczna. na wojence daleezny.
-W o:ź m t• Jasiu z soba, - Będ chusty prał
rada'm jechać z tobą i pi!'nątk brał,
ua wojt!nk~ daleczną. - na wojence daleczny.
3. -Gdziet. jt• b~dzic7. prltła?
Kasiu Kasineczku,
na wojeuco duleczny.
-U hóln na stawie
na lipowy ławic,
na wojence dnleczny. -
OIJ. Pldni ludu Polo. (wyd. r. 1867) str. 271.

24:3.
(woryont 2 z muzyką.)

Od Kowala, Lubrańc.
Gcizie to jcdzie~ J ll8iu?
na wojenkę Ka~iu ,
na wojenkę clidl·czko.
V\' PźnicRz i mni!' z soba,
n" \VOjcnk~ t; .• IO:czk CJ .

o b. !'idol ludu P•>ls. ( IH~7 r.) str 270.

244.
(z m u z y k ą.)

Od Izbicy, Koła.
l. A kto chrt~ rosko,zy utyć, 3. I WRZ)' , go s i~ ty z najedzą.
ni~ch idzie do wnj,ka słutyć. rodzice o Mm nie wiedzą.
\V wnj,ku rt"k"'Z} uiyjP, Gdyby r01lzice wiedzieli,
krwi jak "'' 1ly 'i•: napije•. ot! żul by potruchleli.
2. Gdy mu uHiudur pt·zy•uilrają 4. Gdy na wojnę W)jcżdaą,
kij my plecy wyklad3ją; Rzabclkamy wyijaą.
a gdy go na mu~1.trę proszą, A gdy ułan z konia zleci,
pięćset palek za nim noszą. nicht (nikt) po niego nie podleci.
 61

6. \Vt(!m przychorlzi dwól'l1 t.ołnicrzy: 6. Gdy ~o do trómny wkłarlj.1,

otui to tu brnL nasz lei~! pi~c łarlunków nahijaja.
Fe!feber z kRiął. wymnie, (;rly go rlo grobu •p•1 zcmją,
star zy trómn~ rouić kntc. pi ładunków wystrzcl:~ą. c
7. A zn jc~o służb~ rl:\wna:
w u w u brz~cą 1 bornaią;

a za jcgo trudne luta,

trębacz trąbi : trata tata.

245.
z muzyk~)

Otl Lubicn;n (Czaple).

1. A w \Vnr zawic w picnv•z~m domic 3. I'rzypatrzcir ię moi ludzic,
szyją mondur właśnie rllll mnie. i wnm samym na to przyjrlzie.
A kapotę llf\ piątek t Boże miły! Pllnie mój!
nil niedzl~ 1 na świątek. jaki cia ny monrlur mój.
2. Jak mnie b~rlą ubierali, 4. Juk my br;dziem mn•zerowć,
w zyscy ludzie zaplnknli.- ko.żą ci nom konie kować
I'nnic ojcze bywaj zdrów! prulkówk.tmy mo,ię•y;
n zn mną też pnoicrz zmów. mo~eia-pn, siarłj z narny.
1i. A siadaj-te, ma. zli sia1lć,
bo ja ni~ma czn u gildać;
wetchnę czapkę na ucho:
bywaj zdrowa dziewucho!

24(i.
(z m u z y k ')
Orl Luhrańc (Otmianów).
A prosilam Boga i święty Barbary,
.lCby mój Wo inek nie stawł do miary.

2.f7.
(z m u z y k ą.)
zopkowa. Od Izbicy (Grójec).
l. Za l.lornmyt 4. -Tańcuj z nBmy
za la"nmy, ~ołnierzamy,
tnńcowła Mał~orztk nam cbnłupt'Czko;
budją ( tro:;a~)
z tolnicrzttnry. poci moatamy.
2. Woła ocirrt 5. I my tyt tam
wola matka: mi e zkat; będziem,
-pójrlż do <łomu,
pójrli do domu gorznlcczkt:, mi<id i piwo
Małgorztk. - pijać h~rlzi•·m.
3. -Ja nic pójtlt; t G. Da jak my sic
mom jeszcze czas; powróci ma,
zarobię-6 ja sto tysi~c gorznlcczkr:, miód i piwo
i zloty pa.- zaplacimn.-
 62
2-!8.
(z m u z Yk 'ł·)

Wojacka i rzemicslnicza. Kowal.

l. Rwinia kwic>.y, baran beczy, l O. Przysze<l do nich gtarszy cechmistrz:
boć to żołnierz, straszno rzeczy! -wstajcie dzieci do roboty,
To bi<l3, to bida, b0j sa sa sa, to bida i t. d.
to bida, to bida, ni~wol. 11. Wstajcie, wstajcie do roboty,
2. Stoi żołnierz na. kwaterze, już to dosi6 tej ochoty,
ostanią gęś babie bierze, to biJa i t. d.
to bida i t. d. 12. Oni jego nie słuchali,
3. Baba idzie do wachmistrzll, skór~ jemu wyłatli,
(/uh: idz se babo do burmistrza l) to bida i t. d.
a gęś z garka łeb wytrzyszcza, 13. -A my bracia źle zrobili,
to bida i t. d. cośmy majstra tak wybili ,
4. Żołnierz złapl kawł kija, to bida i t. d.
u gęś do g arka łeb skryła, l 4. Trzeba. buty nasmrowć,
to bida i t. d. [panie, w inne kraje powędra6,
5. Koczor (kaczor) mówi: kwak, mos- to bida i t. d.
bo6 i nam ai~ w łeb dostanie. l f>. Wędrujący do Kalisza,
to bida i t. d. jest tam Kasia. i Marysia,
6. Kogut rlo kur: cip! na grzęly, to bida i t. d.
żeby żołnierz nie zjad(ł) jedny, 16. Okieneczko (r)oztwieał,
to bida i t. d. jadł, picia nastwił;
7. Do jendyczki: gul na góry, to bida i t. d.
ż eby żorniez zjad któryj, 17. I tam z na.my grał w karty,
to bidn i t. d. bo6 myślał że to tarty,
to bida i t. d.
8. A w "' arsza.wie na ulicy, 18. A to był takie ia.rty,
piją piwo rzcmieś(I)ny, co6 wygrał chłopa w karty,
to bida i t. d. to bida i t. d.
9. Piją tydzien, dwie niedzieli, 19. Gdyb-ć była jeszcze grał.,
a maj~trowie nie wicdzieli, toć i dziewk<: by wygrał,
to bida i t. rl. to bida i t. d.

KOŁYSA.

249.
Od Kowala (Bogusławice).
Oj k o łysz że się kołysz,
da i kolibeczko sama,
a ja sobie pójdę,
da i kędy będ chiał.
 250.
(< m u< Y~ l
Kowal.
oh mu:ykf.

251.
(z m u • Y k 'l
OJ Kow:~la (W!~Ciaw1rc).

l. A-n- bzi bzinna., 2. A-a-ziu ziaua

porwal wilczek barana. a z wieczora do rana .
a uwil'czk.~· r~i p•i psi • jak ię wy pi, to ~kacze,
a ty Józiu śpij pij śpij. jak nicdu~p to płacze.

252.
(z m u • Y l< ą l
Od Piotrkowa (Głu zyo).
l. A, wa, kotki dwa,
szare bure obydwa ,
Lctą do la a
i wołają hop~a

2. KuJ, kuj, kowalu, S. Zabijl'my jałowice,

pojedzi ·ma do boru. damy ksiedzu polowiec,
A od boru do mamy, or~anilce flaki,
do tanie ma śmietany. żydówce tabaki,
A od mamy do taty, żydowi ki zki,
tam je t pic ck kudłaty. porobi nam świeczk.

253.
<• m u z y k \-.1
Od Piotrkowa (Głuyo).
1. zcd chłop, zet! chłop bez rynek, 2. N a krzypaczkach ra ra ra,
kupił obie b~enk. tańcowł Barbara.
Na b~enku ru tu tu, Na oboi ta ta ta,
n pi zcal~> fiu fiu fiu. a na trąbce tra ra ra.
Hej hej hej. Hej h~j hej.

2M.
oz muzyk')
Od Lubienia ( truJe).
Oj i kołysz że sic koły z-oj da kolibeczko aama.
A ja a ja obie pójdę-o da k~dy b d~ chiał.
 64

(z m u z yk ą).

Od Lubrańc (Redecz Kalny).

l. Sikor ·czka, mnly pta~zek.
me m~i
nrl,i~cha chlopa~zek,
i nic clal my 'crcn ~mucić,
ho nieJln!!O powrócić. mał
2 . .Tak pnjerbł, t~k 11T'Z)jcdzic,
_itlk me ko,·h~tł tnk nu: b~Jzie.

ROŻNE.

256.
("';t r yant l 7 m u zy k ą.)

Ocl Lubienia (Kłóbka).

1. W mazowir<.:kim midcic J. zi~nW . L babulinka,
miał bnha krlzla ; rogi p zhićral ,
a m fiut, ta p ut, z sam•·my roikamy
cl.zik clzik •lzik mazura- do domu wrac.ł
miał bab:1. l,:ozl:l. Am fint i t cl.
2. A ten kow,lcczLk G. A w jcclnym różku
był taki rozpu'>tny, gr• .ku napróżyl (Mprażyl)
~jacl() babulince a '' drugim różku
ogródek kapu~ty. piwktL nawrzył.
Am fiut i t. •1. "\m fiut i t. d.
3. Wzi~M ha!Jnliń: 7. Zaprosił państwo,
.lója dębowe~, paó,twa jegomści:
wybiła, w~· bila a pijeic a jedzcie
koziła milc~o. z m••!(o kozin kości.
Am fiut i t. d. Am fiut i t. d.
4. I wygnał knzla 8. A jak sic Mjecie,
na roz~taj n e d rn;i , jak qiL' nnpijerie,
i po~zła :r.n,izć : zn mego koziła
tylko ~amr. ro~i ' pana Bo f! n proAcie,
Am fiut i t. d. Am liut i t. d.

2:i7.
(war\' .a. n t 2 1. m u ~ y k ą.)
Od Inowrocfawia.
1. H~ In hnbulińka rodu ,
pi~knef!o
miał koziła o jednym rogu.
Hop ~ztynder Mndlińsk,
fikn , z góry ta ,
zbnrn ciup, ciup, pindoryndum bura
barabsz& n1azurn.
 65
2. A t n bardzo rozpu tny, 4. Po zła
kMiołczt•l.: babulióka na wy ok gór<; ,
zja<l(ł) zagonek k. pu~ty. nie znalłbaulińce kozła, tylko jego ,kór
Hop ztynrler i t d. Hop ztynder i t. d. [czki,
S. A babulióka tćm rozgniewan , 5. Po zła babulióka między gę tt• krza-
i <lruj!i rÓi<'k trącić mu kazł. nic znalł kozła, tylko jego flaczki.
Hop ztynrler i t d . Hop aztynder i t. d.

258.
<• m u z y k 4)
Orl Slużt'wa, (hi<:cin.
l. Moij do no. a ,
bahulińc<' 5 . .1\loij haulińc do palca ,
moja baulińk jak osa. mojn baulińk.: hoc waka'
II a, ha , mój Hoże, Ha, ha i t. d.
•·ó.t to habulińce pomże? 6. 1oij b11buliiJce dn pi~ty,
2. Moij haulińce do ucha , moja baulińk: mój ~wi·ty'
moja babulióka jak mucha. Ha, ha i t. d.
Ha, ba i t. d. 7. Moij babuliócc do nogi ,
1
3. Moij baulińce do oka , moja baulińk: mój dro~-:i
mojtL hKbulióka jak Rroka. llA, ba i t. d.
Ha, ha i t. d. 8. Moij babulilice do kolon (kolan),
4. 1\toij habulińce do czoła, moja baulińk: pozwolom!
moja baulińk we~ola. Ha, ha i t. d.
Ha, ha i t. d.
259.
1• m u • y Ie 'l)
Dzieciom. Od Lubienia ( ni"lawicc),
l. łuży~m u pana na pir Z!' lato, 5. łu;y~>m u pana na piąt~ lato,
dał ci my, dał ci my przeióckę dał ci my, dal ci my jcndora za to.
M<~a przepióreczka [za to Mój jendorek: ręgu, rę~u,
latł, fruwał kołu okieneczka. moja gęś : gęu, gęu,
2. łuiylem u pana na dru~ie lato, moja kaczka mówt: tak.
dał t•i my, rlal ci m~ czyżka za to. mój <'Z) tyczek dziu bil• mak.
.1\loj czyżk dziubie muk. Moja przepióreczka
loja przepióreczka lAtRła, fruwał koln okiPnrczka.
latł, fruwala kuło okieneczka.
6. Slużył<'m u pana na zó'>tP lato, _
3. Słuzycm u p1111a 1111 trzecie lato,
rlnl ci my, dni ci my pro~iak za to.
dał ci my, dał ci 111) kaczy~ z to.
.Moja kaczk:L mówi: tak, Moje pro ie : zetrało si~ •
mqj czyzyczt>k dziubic mak. mój j1mdorek : r~gu, r\•gu,
Mojll przepióreczka moja g~j: gfi>gu , g<;gu,
latł, fruwala kolo okit:'ncczka. moja kaczka mowi : tak ,
4. Hłużycm u pana na czwarte lato; mój czyzyczek dziuuie mak.
dal ci my, dał ci my gą I'Czk~ za to. Moja przepióreczka.
latł, fruwał koł oki1·ncczka.
f oja g~ t: gęu , g~u,
mnja kaczka mówi : tak, 7. !utyłem u pana na siodml' luto,
mój czyiyczek dziubie mak. dał ci my, dał ci my ielątkoc :r.n to.
Moja przcpiórerzka Moje ciele, kuprem mirl~>,
latł, fruwał koł okieneczka. moje prosię ~etrzało się,
Tom l/
 66
mój jen d orek; ręgu, Moja przepióreczka
moja gęś: gęu, gęu, latł, fruwał koł okieneczka.
moja kaczka mówi: tak, 9. Służyem u pana na dziewąt lato,
mój czytyczek dziubie mak. dał ci my, dał ci my parę wołó za to.
Moja przepiórec11ka Moje woły, orzą w roli ,
latł, fruwala koł okieneczka. (lub: robią w doły)
8. Siutyłem u pana na ósme lato, moje konie, włóczą w bronie
doł ci my, dał ci my parę koni za to. moje ciele, kuprem miele,
Moje konie, włóczą w bronie, moje prosie, zetrl\ło się,
moje ciele, kuprem miele, mój jendarek: ręgu , ręgu,
moje prosie, zetuało ai~ , moja gąska: gęu, gęu,
mój jenderek : ręgu, ręgu, moja. kaczka mówi : tak ,
moja gęd: gęu, g~u, mój czytyczek dziubie mak.
moja kaczka mówi: tak, Moja przepióreczka
mój czytyczek driubie mak. latł, fru kołwa okieneczka.

(NB. Wszystkie wstawione wiersze od drug1ej począwsy strofy, śpiewają się

na nutę or:terech taktów, od 9-go do 12 -go~

260.
(z m u z y t 'l·l
Fraszka. Od Lubrańo (Paniewo).
Byłduda był,
miał dudy mial,
ale te dudy, nie tego dudy,
bo te dudy, od tego dudy,
ten duda miał.

261.
(wary a D t t z m u z y t 'l· l
Od Gniewkowa.
l. Siedzi dudek na kościel 5. I usiadł na kominie,
robi piwko na niedzlę. kazł. graó po łacine.
2. Wszystkich ptaków zaprosili , 6. I usiadł se na ławsku,
a o sowie zabc:~yli. kazł graó po wa.rtzaweku.
8. Gdy się sowa dowiezał, 7. A wróbel ją bierze w taniec,
N a wesele przyleciał. udeptał ją w m1ły palec.
4. I usiadł na pnypieclru , 8. -Tu wróbelcze, ty sza.tailcze,
kazł grau po niemiecku. poł1mię ci wRzystkie palce 1-

262.
(w a r y a D t 2 z m u 1 y t 'l·l
Od Nieszawy (Zbraohlin)
1. A przed laty, przed wielu , 2. Poj1ł sobie panienki,
było ptastwa wiele - i t~ pani" kaczę ,
a pan l-orzeł ja.ko król a tę ma.łą cyra.nkę ,
wypraiAł wesele. pojęli za. szwackę.
 67
s. Mucha grał na arfie, 5. A czapla chlib piekła ,
tony;
wyciągał sroka pomng1ł ;
a jrntlory postnn*:ly, jak czeluśi wycierał ,
zadnrly ogony. plecy zrnorusala.
4. Wróble żytomłóci, 6. Sowa pi wo warzył,
nikomu nic <lały; w tćj dębowćj dziurze,
co rulóiły tu zjadły, a dzięcoł ij porngał,
wiać go nic k~zały w czćrwóny kapturze.

263.
(z m u' r k ~l
Od Kłodawy, Przedcza.
l. Dziwne widły z grabiamy, 3. 'itoclła się (r)ozigał,
sly groch mlórić r]o gaju ; zaj~c" goniła,
wilk przyubnłko~ koza (lub: izba) dziwy zobacył,
siedzący na jaju. oknem wyskooyln.
2. Myszk:l m~ck ązynkował , 4. Siekiera sie oźrebił1,
a kotek jej oganił ; swider jaje zniós -
szczurek w polu orał , dobre klu~i przez pietruski ,
a piesek mu pof:(aniul'. tylko masł włóz.

26-!.
(z !U u t y k .,.. _l
0<1 Chodcza (Kubłow).
Umnr Maciek umar,
szkoda Maćk szkoda ,
qj boć nnm kupił piwo,
i tnńcowuł żyw.,
bosa, hosa, toć.

265.
•z mu:zyk4.1
Myśliwska. Brdów.
l. Siedzi zając pod miedzą. 2. W ogródcezku ja siadom,
myśliwce o nim nie wit>lzą po listku jurmż ja zjadom.
Siedzi Robie, rozmyślujc , A ja sobie łączk żyję,
swój d!'stnmcnt (r)ozpisujt•, Zllmiast winn, rosę piję,
sierota. sićrota.
3. U ciekole m ode WM ,
gonili me jako psi.
Strzelcy trąby pogubili,
i za ł'by si~ pochwycili,
i po pyskach ~i pobili -
jut ja pon l -
ob. Lud l l. ot r. 36.

*)
i dykteryjki bez muzyki , np.
Bywaj~
Botc bądź ! W tym kościle
miłoścw znkii.Zano
Dokąd droga?- Do Pnkości. żeby mięsa nic jadano;
Jest tam kościół murowany, jcuo klóski i gomółki;
gomółkai pobijany. sq tam panny jak wartołki.
(Prt)ljacitl ludw, rok 2. 1836 N. 20.)
 68

266.
(z m u z ~· k ~.)
Dziadowska. Ocl Radzitjow.!.
l. A kiedy przyńtłi<' ów clzień ostateczny,
dobrzy do nieba , zli na ogień wieczny.
Ach jakież to wtenczas bandzie narzekanie,
zambów zgrzytanie.
2. Ojciec ze synem weźmi rozłąceni;
jeden do piekła , drugi na zbawienie.
Ach jakież to i t. d.
3. I mate • z córką rozłącyć sie trzeba;
córka do pickła , a matka do nieba.
Ach jakież to i t. d.
4. I babie z wnuką rozłącyć sie trzeba,
wnuka rlo piekła , a baba do nieba.
Ach jakież to i t. d.
5. I dziadek z wnukiem weźnic rozłąceni :
bo wnuk do pickła , a dziad na zbawienie.
Ach .iakeż to i t. rl

267.
(z m uz y k ą.)
Legenda. Od Piotrkowa (Gtuszyn).
l. -Dziwcze moje daj my wody ! 7. Jak uznał że z nieba Bóg,
W8zystkim duszom na ochłdę. - upadł mu krzyżem do nóg.
2. -A ta woda nie jest czysta, 8. -Watoń dziwko, nic lękaj 6ie,
napdło w nią trowy, liscia.- bież do kościła, spowiadaj sic.
3. -Ej ta woda., ta jest tzysta, 9. Tak si<' długo spowiaclł,
a ty dziwko jeztcs grzyszna. j-aż że sie w pmch ozsypał.
4. Sidmu'ś synów pordziła, l O. Same zwóny zrtzwónily,
i w ty wodzie potiła. - i świre sie zoświcły.
5. -Hm, co za prorok prokuj~, obruzy 8ic ukłoniy.
tzy nie grzychy ohznajmujc·?- l l. Radość wialka ~ie zrobiła,
6. -Ja nic jPzdem żn<l.-u prorok, •lo niPha du~zn ji poszła.
ino juzdem sam Bóg z nieba. - (tcxl porównaj z N. 220.)
• ) Dziadów ielrzą<'ych . SiHrnątych pod kMcJołnmi i Smflan.nmi, mnldj tu nirrdwnic
dziaiaj n li było dnwnuij. Znh~twą hywa uirkirdy ich allokucya o jałmutn do przechodniów,
"" słowaeh np.: uS.tanowne, miło~:t'fe, łltoc grulat' o:-.ohy !"

PIEŚN P A...: TERSKIE.

Muzyka od N. 268 do N. 331.
Q
o. ~
~·
::o
)> ~
o
N t--
r'1
o'-
~ "
:E ~
> ~
~
"':;:oc:: ~

~
ł
C/.)
N
~
C? ..
~

.-<
~
 ó!J

,
PIESNI l DUMY.
Poł s ki cz h Cbodzony.

109.
K1edy hę- dZie 3łońce i po t:;o - da,
1'!\

przyjdzie J1 -.1iu do mrue do o - yo-da . Tiana. , da - - n.1 1

na, dana, da - na., d.ana, dana , dana .

Pn.d uazenum Jo &J.-.. bu (/do..-llitj}

Prljecha-ło ćty - rech re'krutan -tów t woj- ny,

~ P~' ~ ~ e' ~ w'- ,; ,
"e
e2yli je - dzie, czy me je- dt1e ko-cha -ne -czek mój .

r r IS(J) -gD !J.

Otwoncie mu pa.·cho·li - c:y :sy· ro - ko wro - -

-ta, Je-go koni - cek nie oh -tar zło · ta .

 l~
dzień,
r 'l'>p b I~!MJliNb
jużci mo -- ja kocha-ne -ck pś-lewou
~l

t 1 1"
ł: CJ.Ór. ~
kj J Y jj l[ ;. , Y ' 11
len. Hej 1ej kocha. -ne -cka , hej pe - le len.
oclKo.ookt(Rllfn_.a

tn.*UH ~ l~ H
Rano. ra - no , ra · niu - aień-
ijiD V ~
ko de -~cyk
1r4 l
pora-nia..
7

~ 1, ~ ~ 11\) ł 'JI ~) ~ ~ l
da je.szcte nie był dtieńa i cbień, ~a ju2:. ·d mo - ja
 ko-cha-ne- czka, da py-le w po-lu len cła i len.
od s omrolna(RtU:r&uJO)

Jz.ień, M-potka-lem Ma. · rpień - k~ pele w po-lu len.

~ -
A. ja eJ ~ię być?

Ja - - ziu k.łoniam, nie umiem ro - bić .

ocl. O.rifcn(K~sda · w~1}

Za- li--ca- łern si~ na U-kra-i-- niP.

~tyr la- te -czka jedny d.ziewczyn1e . Za h -ca.· łem si~

role po·lt ro - ku, od-mó-wi-li m1 somia~ 1. bo - ku.

 7J

WJyz.yj 1 - no chłopzyku, kto lo tamprzy - J - chał.

ta ka. wa. br co wczoraj od j~ - ch-.ł

oJ. Kowala(/lak.vtoUJ~

Pórd~ ja do bo - - ru pod wy-so - k~ somę.

z .....i co,.t..
~

tlO ~fi§
Konik zmol,ja.m z.rnok,3ukie- ne -- c2.h zmo - • kla.,

.
l
dla ciebie Ka s1umu sto ·j~ - cy u c- ima. Nie be.de J. a

roh o - rał w je -.m- m ]!ino h~-dę no.s!łw r~czki kieneni.

~nad eo"ra.

Zie-lo-na. łąpz.ka, p1ękny kwia.t,p~ny kwiat,

...
pi'l-kny kwia.t. Wę - chuj dziewcyno , w~ cl.ruj jedy-na

ze mną w ~wiat, ze mn~ w św1at , ze mn~wsta .

.J KoWHYlt! (Ra~ut<.wo)

Wędrowa-ł ma-ł, precz powę - dro - wa.-ł;

w ka -h no - wy m bor - ku. pierwszi\ no - ck~

ua.
A h~rę - - ·- - dyk ty Ja - - siu je dmsz~

czy po z.a pCo - - tiu c1.y przez wieś.Ja jadę dro - - ~a- rny,
 7.1'

Pod borem 30Śn1a, pod. ni~ t~ - - po - la,

wędruj r.e m~ I!IOJa. Ma.ry3, kiej ci nie-wo1a .

ocl ChodC'LO. ,lulJu,.,ir:..

Curna ku-u pie-je, ko-wal-ka. s1ę Śmiej,

ha ho ha., ha ho ha, ko -wa.l -czy- ki ku - ją,

ha ho ha, ha ho ha, panny wy-ska- ku- j~.

fPi laJ~.iejWI(Su:łto ..,)

Wyj- rza-ł pa.n -na. ku o - ~ró - dko-wi,

ko- pać do - ły · .s2ek swemu .._iankowi. Rum tom da,

rum tom. da., da da. d.a. da. na.

 w
Zalotny ownarski. od (!f.wdcJ:a(Kuótcwo_)

128~g- ~ i ~ Q~ pJ Ull
Jechał Ji-- 3io od To -ru -- nia , bu - IJwą; - sik

~ ~ g
ma.
t
ma ma, bury
1R s 1r· 1M
w ą - ~ik ma . Wyjnyj,wyjrzyj
~ 1
•no.~· · ~mg
rp.!z.da-m od Torunia, pędz1 ś~-3io

~-AJm
ry.ga,siO ry, wygla.dd

- ry z l 1uo

o kocha. - Uli!. :~;r.e m leJ~·

Zaprz~gt:.j r-ie szesc10 kn a i, po - -jP·dziemy prędzy do nij.

 Przy j echałO trzech żołmerzy, wuy-~c pcJ pió- ra - mi,

~
~ p~ t~
... :ł
F l' IJ' f t'
t.. .. '
vlr r l
-

da - ro - wa-li ła-dny Ka-si skrzynięta - la - ra - mi .

k ~ ~~
Nie stój - ciei mi
!F
nad nią,
pl~ na tą
~~~
Ka - si~
!F
la - dnĄ,
Bl
1& 11$ ~
o- 1ie -ca - ła
1~ p b b 11' Pv~ lr
a n1e cła - ła, chu - ste - czkę je- dwa - bną
p1
.
od Osi~cn,lxb.y

Z paniedzł - ku na. Świ~- to, furmano - W!

to· nie,

nie wie cht ó rą

Z ponied-tiar- ku n& iw~to furmano - w1

konie wzię-to. Wzięto, wzi~to furmano -wi ko - nie ,

i on me wte
l • · '
którną dro - ~ po me.
oJ f:Mitwltowa(Brv.'fl/11.1}

A z niedzie - li na .!w i ę · to, furmano - wi

kome wzię - to . Oj wz i ~ - to furmano - wi ko -nte ,

n.ie w u; furman ja. - ką po nie.

dro - M
lu~ 8 ~· - - --- - - - - - - - -

Po co- żeś mnie matuliń - ku u. m.V. wy - da- -

 80

- ła Teraz ja. SJ"( mu sz~t u- ctyć umieść,- tn . e~ć.

rE
uprać, U·5zyć, :matulu mo --ja.

e t m1'11' n J_ n
/nnwrQrfaw .

137.~
St a. -n~ )'~· się wodn~ ry1e -cz. ka, ,bE1_ d~ pł'ywa - ła.

~4fl - J<~ Ja
"~
two- 1a
~ - LattLE
 81
od Nit~l'a-wy .

139~ ~q- - F~-łlr ł ~ ł - TI

Czemuś ocz-h za - pła - ka- ła. dziewucho mo - -

f!rĄ1~}
- -ja? Oj tegom ja
ums t l,; t~ za ·pl'a -ka- ła nie hę- dę twa -

1Y« r~ 1~ ~t li ~, ł 1'!ł. ł 1
- -Ja oj tegom ja za -pł'ak. - ła, nie b~- dę t.wo -

~ n~)l ~ 1
- - ja da da -na, nie 1~dę twoja. .
od Rcuki,.t>wa(Bro11.iewo,Pias!.i}

no.$~kuv p l~ ~ - b ~ l~ ~ ~ l
Kaj-ici my 3i~ ko -cha-ne- czku z. a- b a - wit?

VJ~
co3 ci my
V ~p
3ię
Pf p p I,U 1~
na .Jóweczku nie 3ta - wił.

$tcP t' 1ft n l~ J1 lr " ' l~ t' l

~ft1v t'~S lęn IErJ 1
 ~
IfraJwroiak. RtUi.x~wo,Krusc

m$u1d 1N ~ 1t.i' J 1~ r N
Leć glosie po ro - lie, prosto ku hachto - wi,

1$4' łM
powiedz do --
11 J p l~ ~
bry wie - czór me-mu kochan-ko -w i .
l] Ił J ' l

$~ Jll'r IV r p l~ Dr ID'
Powiedz do - - bry wJe - czÓr 1 kła-nij .!ię o -de
Ql
mme,

1&;P~r 1~ r fij1~ ~ J'iIł r 1

ie - li on mnie ko - cha, ja je - go wza-je - mnie.
odO.rięcżn{B<b(I"MW Aaclo.ornt}

tłzM;P~ P lU~ l~h p 10 ~ 1

Naj' le -pm Jur - man- k.a z koników ka.- ~z tan-ków,

1&i~ ~ t 10 ~ ~ ~ 1a )l l:
n~ -le-pszy mi je - -d. en ze wszystkich ko - chan- ków.
 S3

JUŻ go me o - pu~tczę pó ki bę - dę

A ja 1ym ci tak życr.-'la zehy3 ty so o -puści ?a,

•

bo będzies na -n e- kać pó-ki ę-dziesb zy-ła.

oJ Somf4lna(Ru.szkow")

Po- d~ do go- 3ciń -ca, 3ta.- nę-ła u pro-ga,

mÓj mir tań-cu je, me ho i się Bo-ga. Koł mn1e s1~

obcie-ra,

Bodaj Żes mi ko-chane - czko wtedy za rnaz

ponla, jak. we m'!Jrnie n~ kamie- niu ps'l.eniczka wyro-Ja.

 l&-00} v ~
BodajleŚ l'lll
~>
kocha-ne -czku wted.y 3i~
11 ~lW
o - Że
~ r .q
- nił,

~tw jak na po - lu na u-gon- ku

~ Ch; dą'b FIV
s roz - W l - nął.
J d

e a
Duma. • J"bica. ,

146$-łf p 1110 N mij}J 10

Wziąnr: sobie pani.e - neczk~ w siódmym roku u zoneck~.

~ N -}!fh F ~IJ1 ~D biĘJ ~EJ J'l1

Chowaj ma.mo, Rózię mo-j~, bo ja. już na WOJ · n~J&- dę,

tnH cho-waj rnamo Ró

jlthr t>lnrH\f~w
- zię mo- j~ bo ja już na wojnę ja- d~

~p IQ(I) l
lzczerze nie zd.ra.- dli- wie.
 85.
ocl Brr.,.icia{K rv.uyuk)

HS . ~ i -~ E - p_ ~ .- ~

-fi l ~*
Przede dwo -rem , przede dwo-rem na d~ - bi{!,

kruchałx tam,kruch~ tam 5o -

ll'Jt·
fę
~
bie. Ino Je -den, ino je -den
- ~-
t!®lp J!1Mt Ą- ~t P1ł th
nie kru - chał, co maluś - ką, co maluś- k~ wy słu- ch&!'.
{KUtno)

p
od. Kou:a la

149 . $~1#p ~ l~ ~ ~ ,1'~ l

W CJemnym le-SJe n; d~ - bte, kru kdy tam &o-ł~ ~ e.
~Sp
AtenJe - den
~ ly ą ·
nie kru - kał,
p I ~J'P copamen - kę-
31
'~y
1'~
- stu - chał.
Kowal./&lu':;j
15o.$1 vn ~
Chod,.ny. > "_ "{

Z?a pa-lem rybkę

P1m
przytej mętnP
11 ł J w0dzi.:,łar
IN ~
- łem,zfapt

~ ~ -~
p?ynąc po spodzie, zła - pa - łem, zła- pał. ~ynąc pospod zte .
 tJG.
r11f BabuzJ.a(Oiszalc}

m.ł/Uh kBr l}#'=* IJ ,4

Ej zoba· czysz dz1ewucho, ze cię Bóg ska - rte,

r&1
że
~P
ty 1.e mną
~ ~r +t# t 1J 21
psiajucho, niechużyć w pa· rze.

'/tłf f 1MJ 1Ptj 1#J ,

Czylim chło - pak nie młody, czy t:.o ni mom u -ro-dy,

~t czegoż więcy
'~
chcesz dziewucho, cze~oi
Q:i~ł!t wię- cy
IJ
chcesz.
r 11
orl Lu&ra.lua. {Pan.wo)

f52$u ł łJ ,~p t ~p ;:: l

Zo- ba-czysz..ci ko-chaneczko że cię Bóg ska--

~1p
rte ,
lf t
dt CtJ
ti I;~P
nam to tak nieła
i I~H·
anie oboj ·su VI
ł1
pa --

ŚY
rre .
' lJ Da czy
tJ 1-~tto Ja ka li -
~ ltJ
ka, czy
til
me

mom w\sl - h, co me nie lu· bisz..

 A czy ja se nie młody, czy ja ni mom u - ro • dy;

ffiOffi U· TO · Ję dzle·WU ·· lo, czeso Wi~ · cy chcesz.?

od Somr-olno{ iłu.Jtow)

ts4.,hr HlT'ovr , ę Weź · Że mnieJasu;wź

~ptlf
mnie,da nam matula p1erzynę.
l 1

P1e - rz:y · nę pu-cho w~, sto zło - tyd!go·l - wo, shzyruę malo-wa · ną,

Ka · si n~ ko ·cha · n~, weź że mnie Ja · s1u, weŹ Że mnie.

oć.&wai (Bo8wlQ.łiu}

LJ . ste · CZ i o - pa • dty l sa .~ ze -cz:lti sto - ją l

powiedz,powJedz,kochanecz.ko, czy ty bę - dzies mo- ją .

 Po -daj rącz - k~ Fra-nu -leń ku mo- y.,

Fra.nu -leń ku mo- ji w t~ dro- - - M d{u~o.

KMUz1J:tra ,ladn~Jow

Pój-dZJeszc! typrzezlas, Ja ko-le -~u,

v.ffi-4-13.
• c pti!. h -
be-d.. ła .

De.j- te pa.nit Bo-ie, zon ki jakn~p·dz.eJ

 tłu go tyj nę - d1.y.

Aby by -(a ho } ht~ - na do wszy~tkie-o przysl~n ,

a hy hy fa.cno - +a , wz1on bym jąprzn!1-t.

oJ.JJrdoUJa ,Knlo..

Ra-jo-no mme l·l rol- ni· ka ::a rolni ka,

mm : A ho roi - mk w ro· h o - rze 1

 !J()

Jak sto·j~, tak sto- ją, j'ai 1ch nóżki bo - 1~.

oJ Kewa.J(Grl>~A

162$Jn p l~i ~ Q' 1r Pli U ~ d

Wy3zed w pole pan staro· sta z ra- na

1$ ~H Plp~ r ~ lr
1 na -po- tkał trr._y panienki na zie - lo ny łą. - ce
otł !'rud« a, lf"totia:wy.

Wy-jechtł CI pan st o- Ma w po- le na

- Jer·ce i na po - tk J trzy pa nlen-ki na zie o - ny

?ą- ce.
 !JI.

Pollu.

A dzień do bry pa men- ce, sdzie fanni. w~- dr u- Je?

Tam do ho - ru na ja-so-dy, sdzie Wi..span po· ]u - J.

zebym ci Jl m! a -łe. J.rydełka jak sa.- .ska.,

 '
JXJle-c!a /a S1ąska.

odKovii(U:x. (Rcx.kutow~

U ję ·z i o - ra hy · ~Łrj 'N ody) płacze dziewcze

SWej U · rocły, ~acze d1iewcze .SW~ U·TO·dy.

A 3akc1 ]'· by - ła.m nadob~ dzie-wcką.,

hej to widzie· - - -li mnie lu dzie ś·Nidrowa,. dziu - recz ką.

cha - - me wziones mi Ja 3PJ w1a- nek ,wez H J

mme ~amę, ho Ja. po w1a ny 3rku :erot~ zo - stanę.

od Kou>.ln(B~ U.J14 Ul! et}

da i u ma --

ty-1zel rÓ • Zj Oh. Jr" H· i.

 U - czyram si~ trzy medz1e- li, nim się lu - dzie

dowiedzie - li. Jak ~ię ludzie dow1edm -li, przed malu 4

A·i~ - hy·ć ja tak~ch -la, jak my radzo - no,

$0# k l p~i'P lhUIJ ,~m ~

hy ło:ć hy my takry krzywdy nie wy r z ą dzon . Pl o c hość mo · ja
 A niewin -na dzie-wu -la, co Ja tei uczyni- ła.~
~

a bodaj 'em bo · da - jem na

. . .
3WII-Cie

Straciłmwnek za poda -runek dlaJ.:~i mar- ne-~o.mar·s,

teraz boleję za niew·oć mo-ję za nie - winoć mo- ję.

oJ !'l«rł"t{6UJ•)

ma-tu -liń - ku za. mąz nJe a•. --

- - ła. Di.j me

- dZle3t ehłop u ma tu-lu mo - JA.

 !Jó

odKo u•al.a(Wr./awtrf)

174.~A Pt-:M=fl PQIWV: ~

Apod b' rem si we ko-me, biesaj Ja - siu

m ~ ~D P 1J biNQfll
b1e- ~i.J po me b1egaj Ja- siu b1e - 8aJ po nie.
Dfi Lul:mar.ca{Redm. wu!kt)

175.~Atł lpr 111' V l

n11 ; p ~
A !1J. :-;to- do-le so-wa ~ia -da, i wy- słu -

tłh f- :i ~ ~ J
chuje. r.o r:hto sa-da. I wy- s~u -<:ha-la

-=t~!:$
dwoje lll.dzi a o - bo- je to
I~J lp@
by -li
1vP 1
mlo-dzi
oJ Ahicy(ZI.t;r odt~•(« )

n6.~
Nazu: lo -
wwp1ijp t 1vJ
ny ł~-r.e pa·.Sle Ja- 3io owce.

J -dz.ie za mm .3rz.ecnaKa - sia dziec~tko mu

ul.iennicL..

Na Krakow- 3h~ u-li -cy, na Krakaw- skit!j

su - kienni- cy.
orlKow.Ltx.(Ra.hdowo)

sia, Mary -m. , Ma - ry - siaj bie-ga.- ji\- - cy,

y - 3ia.

Na rok - Cle l:riałne hmm po Wł · ja -ła ma - łe dmcie .

 1&at4 ł l łg
co ja zro - bi - la,zrobi - k
t~
com się da- ła
g l%P
chlopcu u - wie3ć,
gp
1 Włc
bom~upia
,
by -
I ~Ff
ła da by - ła
l' 1
.
.,J. B a l lła14 ( 0luA.~
d: ~ ~
łsliCJ#v ~ ~ ~f F IDp p lr !
Nie$ LC Z~3liwy ten g•ne - czek, OJ. i~. iej, je~

1&»~ V ~b f' i ~4: !iJ ., l

com straci-ł swój wiane -czek , Boże Bo ·· ze mój!

t-Jjtsa - t ·!Ji~ By ~o w ne - czk u nie SlA dać'

i{ IVD ę
rom tom tom l
~r
tu -li da.

Qt -, 11MA =lS ! ~ V± Q#) iJ ' 11

i z kawa-lt - remnie g-. - dać 1 romtom tu-la da.
 99

Czyli za go - recz.ka., czyli za ol - szy · ną,

pa· sfc. trz.od~ dziewczyneczka, ~dyb przep1ó - re czka.

Pa ro·be -czek do n!, ona mu s1~ broni, o droikę się

py·ta, a za raczke
' . chwyta. Puść me Ja - siu,

jak cię pro3Z~, niech se tno d~ z po · la .3~0 - sz~.

f rutka.

Pod. borem, pod bo- rem, pod on~ krze - wi-ną,

 IDO

z buzi moj -i, widzraz,czlowiek rJ krzem sto- i, cói ci wi - nien

ten m0 Wla - nek,wywrócisz my z mlikiem dzbanek .

.JB rwc !40 'inu~ )

JM.$PU $ Jłl~ ~h p~ l ł~Ji

Pa sła pa·ste -re czka młode Ja8mąteczk,prd pa~terz do ni,

o- na mu 31~ chroni. Daj mi po · 1\ój, o co

trzo-de(
z po - la spło sze
od l't-uckta, lf'loJa.wy.

ja o lemnie Wle - Jział ż e -byś wianek mia-ł.

 ~Q l

187.~#fitg ~@t vHIrJl~tD

.Aja :zrrt.5tt kq rhid.uuf:: do o - .1ro - du

na. (.
ro rut ro - du '
od..lJr;r.dcia. ( /(ruszy'.!)
 od BrrlnH'a

t]J; · y~r ~
&~ /uz.a:gu pas~ hasta. ko.r.y•t.
x'Y~uz& J
18 9 -~ - Ff-!4 fbi-F-
-_ - +--+----+-- +r-
Jz1--pa-C:z. su .lftp"la,wmorxu, ptb6T.:z. h cx;~n-

ki we .JJoi.u f'~ 'l Jw./ao -~Jalt:.ru z, na N'T"Ócif-

OQ( C/u>~lfs:ow.J
} -
ł*)Fgl~; • JfaLu !m-Iru
~ 11!fibrr 141 łd
-Órotb..jjlw !de. "':fiJei, s~ Ju,l, Ju,l;

f ~ J#d 1r·l ~ ; Pp1~ ~ hsiJJ #

.NtLu-lińJ, h t, na-ro-bii my WptJiu -i -ku !Ps -Ju,t

d~=w?
w1

19sli~u ~ H 1r g 1 ~ ~ H 1n 1
CO - rudzno~ - ntulvTW, co wF'M.JU, s~ .a

*p~ p li l~ il"ll Pił1~. F~l

Nart.u/iń-k dołlrt~ - tb.fjko, ko-tdc..-.MysJa sxu,ka.
~ otlSlrxdna-, lianilic.

~ ; ~ łl ~ i J 1PO~l r V•l
~ - l'u-.iń Jr.u.., do-bro-ch.fjko, kil -tek. "'J~}ri; .navka-

19łif#z spp.PI r p P 1~ ~
Pros;.r..t:ijq wo -:ro-ds.. ie b.'/ rn.u..- darf4..
tl
, , •.lubr"-tH~da,
Jt ppttt' r FQ' 1 vp~ ~
~
J\ 1 1 Ji
w och.I:tku , wo"!r~ , H'f7chl:o~ - rwac·.

197ir łHrfl ~ U Allflruu-UX/ Alar-ei - n4 .Jat{IIJnpirJrna.

f~l
tł.uwcz:!UV
0' da. ra.da,rada., 9 d.a..ra.a'.IL , rada JUl (am Jia .sia.
.o,d .Brdo w a
 {Oó

-~ ~HIB 8tJiv~C!l; l)JI

daljrtpmucni,~k/_ ~wa-zfj ', clvx'~-ro ru/
 '"'

1&41# n P ~ l ~ 1
~ V V1$ f~ Hi l ~ · l
jak cluJdtilam TUl io tf - d-r.ie romli-di ri-di tła .
Jr~cel:-

Jl~ hi-nZ<-_ja w othi ,PO sla rom/J ri de ra'

wrcctau·e/c;

. l.
TIUL ':.- C( I1W W}j da,Jtf l a toĆ.

i
;a WTTL ru -mom- wo -u.·,. Za sta.- re-- !JO
 108

.Ka- :f".- rl?a. c.s mi!fni.. - cek, na _yo - r ec7.- ce

Od f:-~ j J4t.e~

li.d4.ber lid;.-her t'QTTl; com com.her,

JJu.rna.

ra.- sto - i Zrr -ka

~u - lo -
 IO!J
lJuma

A nat~jce , a. naT:J1-ielorz:;, fi.~joasxlune:wLy"ą­

Jz.~ma

Lt- - cie - .sxe

'

ro-cb.o-ny, .rló- i ja--wor w -lo ny,

Iw serdń.lto, Udo n:1 . .!Jto-Lpodnurn};U&Jo,

od.PiolrkowajGfu.1x_yn, !Jrle/
..-...; "'="'

Ze 1-!f rut num. Ja-sz.uw .ser - deń - Iw Jertknlto.Jasu:a.J;:o

lJurna
lir Flf'Oifrclf pl
*
lJ-:.U'w - C/'f.e mo -;e scryja. - nunv rek Uvn.

1#r l d &3
ud. Clux~ j. Har'tl_

F V r rl rł Jlr
pn -lca -rektor dd.. - uun d~;i my Hfio - n.ek
.Durna..

2131& &e a a J1 a r 1 d J 1 J JJl 1

A na. f'O - do - lu- b w - f:J ka rnierl,,

ilE J J r 1 d F F r J 1r=J J1
a TUL po - do - lu
1
sy - no - rum rek - tum.

18błJ J u a r 1 i~tJM1 1

214l{ti1 J>J ną ~ ~ ~ v
pu-dÓ-rektiun dek -t:i.un- bio - 'ty ka-mioź.

1 1 1

*pt1i!~fal$.j
AwlłÓrsuz wkurue -ni.. cy, p i- li . w~l

1
ru rti.Ulm~ , "tu.li MfuL'da , hopsa. acu luJ.i.Ja.tulida, nu wola..

~])
r· ~
\.. lo.

:mi~Ej } f l l p p p J:' J. l'l

" - s~ - dz~cu. lu-ckie co s~ u nas s~/
po stlujcie!a~ co s~ U- na~stdó , usźt!'-ra. J .ud'!W
otl CJwtUA.aj Clw~ j

L 7..P - B'ta. -wi:t 71Ut:!.uikepaclołv u -b!f dwo ru-

1
otlPr~xa- j rdowa/

fil-no - pil - no - wd.

JJZUTLQ"

1lUl, 11.4 b~ -~ W!f·WvjaJa -BW,

od .Luf,rwU-a
 dUł;-~ wko - le!J - ce
otl ~ j .Jt;,"u~o/

oj w/w - leb - u.
.Dunr.a

}f - 'UO rec:r.. ka JiL -domu lo.. -

uti JG.u.s-xw icy q»z:as~

A mni~'df ~ f"' · l'a.Jl- - 1ZLl. fO · s,;]Q_ruuLa

ud Jx.bu:.lfj Clz.alno;

.Ilum.a1Cos&lelna
 HJ.

la. - ta- (a_ ~ 11Uf- i.enL.

otlS"~, .Jaec.-.wa .

Sta-t'a. s~ nam tu, ta-ka. o - .fW4 - ka..

 TU/.

comfo w&TU.C/t<Ja U'f'O -ltv pra ·cu..-yt

od..Brdowa- 1 Mocł.urw ~

bie .

ro · bv ta..
 li$

13~ F l ~V V l~ i~l iJl~ J!i }JJ

ruz,.lur.{l), i.e-by~AotL - la.rÓw, i..e niXbymJlf_ ut-rtn.

Je.st!u b~ . jolU~ blibli.a..-. rnata-larrów dwu..iae

t' d Jnowroclawia
 111

Ala. ba.b -ka-, ma bab lra" ta -la - r!/ wle -sie,;

®J B lt H lf=lłJ
k j eny4,lujemą
P fi V i !l p ł J1
,ruLd.Je;m;ytuMu- JJq/?tJ-kj;, ~po · kj;'

tł FVl p r l Ef Gl k f~ lz1 $1 F~ l
u.-6u-gi:J ba ce - ~ ;u i rues~.- juiruesU!. l:a.-f ~ ,y w~ e.

2291 Si1 J ~ p pl ~ ~ ..~ 11 ~ ~

A br.·- J e mnu ~mqlh-r.e; I'TlLif4'17wj..Bo-ie-,
R fl

li ' ~ ~ lP"l ~ ~ V plflłv )l )~ pil

a !Jije nuemq-~A xa.co'zfo JW.mfjloie ~ f.( : :.mitlo-x 'e ,

13 ?phi JAirjQ)lf=~
otl iCJwak/.I'!łtr{;U:e /

a x.a<oxlo J~ -

230i~b8 p VVl El 6f l łJi ł J11 p~l

Zo-no Iw - clta - na, ~ ie rzi.,śna-d ie
 118

Jca ,~ , on S ~f śmiat"J;e ?f'a.a io - ru:cer/co,

Jlai~

he-cb.ieclz.li.b, pu - ołlur - ci
•

[Qm"'.Pob~;(a tom"T.lLrrhitz , to rru!J Franek ·pi"Ufl,t

od Kowala- Sw~l!Jita j
 11!1

Oiito x.u !JO 6~ -~ U> ~ta-?ornie i-d:LU

ad JJtq '(}r/e.

a. wo - grO<b.u" IA.n.a.y- ruv .A'dlw-rrzirnib po-Fór'

.BaJnalc,
238 * n:vr r
Bl
Amij/4 lł'trXJIU
1 prpt!Jłrp
Ja o foóu w -~. Tojulnf
Jfw YidwU,
od.iCcwala,

r.o tf) ' l. nuue; a. b~dxuiP IL.-yo tr~du ·e ai cbn.e.

C;.:i..iysl.a.
 tU

r-:JtlS'T.. . Rom. ta.. rom da tUL , ~ da. da.

~ tri:!- - bw - no, sllv--sxa swslra wysfw- ca:J - t::z._

od }{Qwala '..llogus/awzce,

bra tu skul - Ja - c~ - fa-

IJu.ma.

da-~
-
na. . ~!TtbJasiu-o.
od lf/ód:z.wlca /,1fod-urowu;
-
;r 1":\
wlJ ska sfu.:.yr /f'wf}l sb ro Iw - sz..y l.{.- - ."_!J -Je 1

oJ. JJ.u.:J,1Jrdowa
24s*f ~;ł}j,i' 1 >i' 1 ;t\~ V ~ 1
Aw!ł;,.s~ ~+'flr(w)sxymckie" ~:J'f TTUJn..-dur

tki ~ u ~ l j ) } j l ,15 Ji J l

*) t
wfas:nie- da rruue, ~ k r ·"tf TUt ?t4·td: ,

na ni.e-
} }l
-dxu - 4
j'z".;T/tff1
/UL sw~ - lei
/,2.{

to hi-da, kj stL-stv-sa,

nie - "-'"- ~
 /28

Le -la.... du la -.c:a i lwp.<tl sa .

~ .i. a, a, 17, a_ /l tl.

~
t:\

25:\i&i --
}{(' la, Itr• ~l . !te l S.te<i dtl'f'. s.:.d dti:JJ.'

b~ · - be -n..ek .Aa be - (

-he>n -ku ru b1 w, lla· pz".J;:;czak.e_ fiu, fiu. fiu.

 ll7

-bt'c-:.ko :;a-ma. ilJ da ko-h- bec:. -Iw sa-mv

St. -Iw - ru1 ha, nw - t:y

,,
od -je - chLLI - tllt. mo; d!E' fJl~ .s-:.di.

~
J /U& - d.zf-my str - t:tv .VIU1 - a.
 1!1.9

ftV pu"0 drik, duk, tWk,

.}fa- uv- ra, mia, - {a brP - ba ko - X(4,

/\IV Ni Jn f'mrorlaJtJUL
.257
JJy- [a ba ·bu -lu1. -lur pt.{ -lvur90 ro - du .

J/flp s:iiJUl.er J.iadaliizAIU fi -m r.qo-ry lill wa -ra;-ciup aup,

pvi -de- ryn -tU; hu-ra ba"-ra;-ba - s a b -m - rcv.

jol< u -sa. Ha, h«., moj &-ie. C(J to

SW i;/ -lmr U par-na lta ptr-JU fa.- to,

 129

8!1{ ~-da; ógl,

 13()

ftl r l~pP ~lr llv OJ l

26~
-s~

e•i v v - /4 cv o .so-ll!ie

V vl G"
:uv- Z,a -
od. 1/le..•ramyt lórac!Uwj
v r lj
ay - b

J i14J
A pnd h-ig f'r::ed mie-lu-: bj' -U, plo.sima

~i!' tr gl f V' V ~
1l!U -~
a
l ~ f l J "J. J i.b l r r l
tvplllVoruZ .JÓrkcknJ!m!lf'rtVtJuzfwe--se--le-.

~f , Y V pl V a r l : ~ v ~ l Co r El
Fo:Jqt; stJ-uie- f'~ : J/ ~ f'tvllL'q_ lt~o ..ł~

1&~ VV ~ V l~ H l~ ill J1 J! l r r l
0/ te 1tu.Vf4 Clj-ran.kf f'tJ -;~h r.a ·'ut•tu:h;
od.Er1IJJa ~l.'f, ?ruń b!a

.;a -;u, }0
 131

U rndr .Jlilfllk tv - ma~-. .ulw-dAv J{a/- ktu

ttui -
 13:1

roL -pi - .su - 1e su, - ro - -ta; sie.- ro - ta ~

.Dziad01Wiw

diJ-brqdu JUe - ba,

o - dlfo - r4_,
 IJJ

PtESNI PASTERSKit
Owezuelc ~ Osirctn. {Borfunów iachorny}

268[Fo~ ~k jC~ f lE~ LJ lbf E!fW~ F

- l

~ 34 !ntnr Jj 1'H., 1ĄJ # 1nn 1

*"*drl"atrlcrtrEtlrJ J ld!r!+l
I~Ś EftiJJJpJJIJO #l' f1'1 J. ~

1f\le11 n w1a Efrlt! r, .

od CnlewkoUKL (EratJ./1,4)
269.1&' a łwhu' ;e!tf,u& Pli!' rp
Nit wy· ga. niaj ow-cza ry~ owiec: na ro . sę na. Yo sę
 li+

cóż ci ponio
otl WforTouluz(l{/l. .Aiocb.erowo)

ua. ro ~. bomri wianka tlit u wi · ł'a , cÓŻ ci wynio·.Jt,

wy · nio . sr, horn ci dn~.tki nie u . J~ya. c ;. ci wyniosę,

 f3S.

cła je - dzien

1116 je - d:l.le&t, da. i je - chieu, ni~ jt- cU>esx A prz.enuwało 1o

mo-je ser • ce ze me nie weź nieu nieweiniesl , z.emeniewu-niesz.

ow-cza -ryszku o - wiec 11a ro- --

sę, na ro · s.; ho j..k pój dę 7. karczmy do do1n to je roz - pło- -

szę,ro. · pł'o SZ4!, lo je roz·pł - są,roz pło·s~.

 13G

ot/(}n(cin, .bu~pa;

27ł. ,,-g ntifl= C fEr r l pr rEJ :l 6Frr F l

~tUF [rl r ~ :l: Dr Fąl Jb:Jg l bJ]oi; l

~r-;\ ~
1,. a
----
~ * w.o w1J. lm- Ul cru Gr et l r· 1

/f. \

&J 'ffi 1
\/~

~ •J!fl rrr;1v110 1JJJJcr1 m v·l

'*:.dgf!atrcłiQl . F l 10[fl
tJd/Ken:awy (Zt1n:;/ltn)
 I3J'

o.f (Aac/ruJ~z .

27.rłw6fJ~I'Q !gi&iJ

~ lefFłtO.WncJ 1

$f fictrl!gd'T)J3~? iJJJJgl@
rJdtAuacz.forv;lJ~

21B.~$ jJitył91Uf:l;r{P

tn n f31v :ra r lta mu nJa r.;ąn

 /J:J

Krowiarek.

Vivllce
~· CIDI uf~l;tHr®łg!]'J
l'* trrg;rftblf ł T tdiłF 6tflmf b
rU -h - - "'
ij0 biJlł{rftLC! ~
Za lrydłem n.awtcją je. od.l;t#a/a.

2Bt.l~pj IM ;thJ d JjJzj 1J]JD 1

~ ~ łJ3 rl: .li:rJJTtj J!J lflO hn

 Da owcza.-rzu p sie ra-k - rzu da ~u - ie torhy muz,
Ko-łb - dzie -ju, p~ie zło-dieju <la ł~ne córki muz,
~

~J pf ~l B ~ łl Hjb))jl}JI /li
ma n da. i mu1. .Da. tpo -ję cię za. groszy cztery da i wy 1io rę
lnaSZ da i JnasdJltl'a - łę się wedle proga da. i po - pro - azę

wszytłie•u da to mi wszystkie dasz da i c.łan

pana Bo-y. cla to mi je - anę da.s~ da 1 dasz .
287.
A za -la - sem mo -je wołki za ła-!em , a nlii.RI ri ja
A ta · snę -na moja mał. ~ - sn~ · na, u j:· tu ij

p1S1cza. - łeczkt t..a pas~>m . Jokyt na tej puz.cza.lecZCI'

cz te r_v wo - ły z j~c1. - mie nia. A u de- cknij moja ma-ł,

t.a c1.nę .grać , hędą c1 się moy wołki dn J.,m \.r11c.

o - de - ckn~ , n.a·wt"ócisz ci czter ' woły o - tle wsi .

\-\y._e,aniaj wo-ły bla-du - 1iu, wyga niaj •

Ato ho -ry jak~oh - ry . a-l 7. poJwyrzazpudwyna.

ja ma. m "''yga · nia ·. nie cb<3c t o bo ry z o-ho - ry.

ja Jose ktopolu od te-&o Ja -n a. pastyrza
 Oli ił
~u-

1&. u U) l a-+tJnt Q®l

~·r m !p1# bltEtr' ifi9 l
289.łfhQ vl&tt/limCJia,dlJ
od Ckdcza, ~ (Kldhlca)

$•!Jn V 1gft{JWJHj 1gj'fltJ

,,• 11 nc lifafQIMHp 1 wm 11

odPiotr-'owa(G'fu.tzyn)

A u la -sem wołki moje, z.a la-sem, a mam-ci ja.

z ta pa· sa, za-gram, ugnm moi.m wołkm od la - sa

 od CniewMum,/n()uroc-laUJia..

2otl~ ·~ EtJH CO' lEO' J tf!IF illittf Htil

odPn~tlcrK!xauy.

29'1lUh~
A za
~ ~ l~
la - sem
pi ~ IP-J AJijł
c'lAI'na chmura., deaz po-le- je,

a !>dtie ja się 7. hy-de kcz - kiem za.-po - dzie - j~.

a t,dr.ie ja sir z by-de - ecz- kiem za.po-daie-j!.

o«'CAodcra.huhn1!ffl.

Jag·em jechai zLubrańczyk do Koła. zgintł'a my

'j )\ -_
1ft;

=- _-
od ko- ni - ka pod-ko-wa; ie-hy myj~ kujawionki

na la zły) dałbym ja jem .iwid.e re - czek że - la zny.

od Cluxlcra. lJq)rQWi c.

Md ·ry-na mi, mo jl' chł1fy Mary na ; -~ uwięzła my

wpnwy nóice je·r'l;y·na . A pójdę ja do Jasieńb.

na pole, a te Ón my Je rr.y net"z~ wy-ko -le.

IJci.STuzt wa. flaruplca.
 j.?f

od C!iocirza/8odzano'w)

~6 . ~
Świt ty Michat owcza:rskle go dy da ~ody,

zgo - d:z.ę sobie owcza ryszk~ do swej wy8ody wygody.

r;c/ C'.łotlrza (C~ceń)

29~. ~@r.'\(:1

otfi.ówala, (Więckwze)

H.\. la la la ku da hro w1e, u -1 i - cal Sil(

 #8.

~,b lłs~ p tt j)\ł~ bl~p bid

p . utż krowie.A pastu - rek j:t-lo - wi- cy, ws~tlrohyJł

~ ~-;9 l fi f112Jf"bljPil '

r.a nim ry-cy. '
ot!kótJ./a(Uf;clwż)

29.ł~hp ~Up i P~ ~p l
Da ko-nie w życie, konie w owsi~> 1 &.. konie w ta-ta.r -

l$b ~ p Js bt h'J1Jf8" lfiłJ)Ip a!J 1

ce ku -ch.ar- ce.
odSfuiewa(kóned , 6{.rżn) 1

JOo.lfhr r Altgul f r r:glnaPi&Ji

14} !lartł·pdh er1/JJ g!i1l&IJJJ Qf.

ftn13E.rlJ~ JJ31lniP~U4ł
 Oj da. ow-cza. - re.czku Ku dla, da o - wiec z-

b ci schudła; oj da daj -że

 {50

Wolarek adfru.r.rurU,y(Jzari:J}
f1 ,:::; ~- :..- l
304. v
l:! ~ ....
,. r...
-
... ~ 4-. J c::s 1 +
 i1a;j .,,nsw
otl/aci · Cfilt.&,Heł'Z2W!·

306.t$•gta IM1fllt

t\ wy&aniaj wo-' upa.ł,

1r 9 EfP1płl!@r;~IJbt(
że - hy wołki lrił ryczał .
~ ~/b(,)

3os.l''stJudi (ffrrr 1f' Pf 1cW UtJ

1~• erl'; lr trtflr· yJ WgErlttrtr13 l

l n \l "' \ ,__
1
1& ttrm11J?tiHJ JJ IDgcdlfrt:ł
}i..

~· ctWCJif PJ icWt&iEffrr 1r ttr!il

1~ r mOlt:f/ 1
po owsie. X nie daW
Ul"
nr
J J I}J~i>fl
e,ęhywzapust i Jajże teraz
l

~*b psu
ffl Qlma!IN J ~l
"" poicie, at~.ś mJ Aę1y
JJ IJl*łfi
w ta.pust a i Jajże teraz

1$' e f!tj14UrWiłdlegpsu w poscte

1

1•• J3 JJ®1PD t~W'B n1~ UlIm ~ 1

~·PJran#bif)IF 1)fur1J!p 1

1 ~ 1 f}JitXEIQ!ljH1ł 1
 155

z.llil dn męia.

A jeiPł tl .nę rui' podo - 111ml, a odprwaź DH'

od macie - rze. Wzion ś ci me jak ja ~o-dę, odprowadu.n

O Bo -te mój je - - cły ny,wyprowadi me Bou

 ~·p H r IF PIHr' pl[hJ J I;J;JJi
na Lubrańskie po - 1e, a "bo tam się rozwe-u-li ser- ce

~ f)J
lnO - j8·
u:S r iJIUfl§- ;;r r 1 1

t(łcrl,m P'1~m 1n~ IJJ;Uhl

.,.B
a:u ~ 1n nJ lfl JJ10 t1 u&B
Kuj.w;al Chohooy ••• odi ul,ań{.9~m bo/"')

314.14h 1

~ '• 0 cow?l J lpJ JtWJ ~ uęm

~·m J~! un pęg ~ pu .ęD!i M
nnu;Lt H~
Xsebia

t4;•fł'J ~us1 blhrl

 151

F4* A ffl' lrt frr 'łw·l@s)•

1$'/lJJIJ Alifh~IJ h1&B 1:;

8.JJif{)#)

aifY1 it e 1b §ul cg tJd

DJl.Jrat~e(

315.~a
~ r:ttUfliltYIQ;-0 I~M>i l
Nie hęd ja

tylko hęd. woł' · moje wy&a.nił

od'.lladzi1wafJ1u~nj
 158

~J!łE-fUd
~ ijtfdt1 5rEWJd J'"'! 1

~JFPr-A - tlfł ~ prm ii111

odKQwala (lo,gu.s/awc~

3t8.~i ~ ~ 1~Wif5'łFM
Pr~ ·u h owca do Micha ła, piosneczkę mu zaspiewal'a:
Za owies 'em 1.apłci - la., da bam ci się okoci - l'a,

~=r- &B~ ~f-F ~ -~

m6j Mi-rha -lc ~d mi ow-a, 1o ja hę,-d twoja owca.
a za .siano m ci oJda.-ł homci agnięj wycho wa ła .
15.9.
 l GO.

Ta.niec Chocłsny putmki. .dfbt~laSirJ , ~rd}

321.~· : , pc1 ru~ Per Fttt <J.~ 1

I$Jł'f Uf lu c:wJ t>%fe;giQ!ftrPllJJ

Od'sihh.. Presto.

~?'u tJ 1U1ł J nts if ~ 101 Ił 1

~- f!;; łl f!JJ :lfi ;P lc;:d ~- l

$• fJJJ l'fi[t 1etSJ lftl®IIJJ1) :1
 1/JI

Owcza.ry - szek za ow-ca. - mi, a dziewc2.yna.

 182

~ · ~Q§wm,u
kieby pa.- ni . Owczaryszek w polu moknie, a dziewczyna
fil§~ p
1

fłtE-'b Sio-dziw oknie.

~ 1ffl ilf&'Q;IĘJE[@
~ Piii.moto.

~-l l ts @lfJpWI&gł!;G

,~tilf:łd? Ulij'-rft51~C 1

l~•!yQ-Ifij 0 ~Q IQ' Qłl

l&*~ C1F) fH~ 1 't~ J A~ ~

(,.. . . .."'. .
na Zazamczu
.~ r.~ /ł' l.,r ••
żytko
1.;
s i e - ją . Przysyk - ła.

~·q1 p i,~ Q l~ łd
ta. J.~iewu- cha cozybym ij nie wzią]t da nie wrziąn
 163

nit~ wi dzi cie,

nie, pierzy
 IG~

Owcurei W'O~ •"'-~Jroycw{;u>l Jkfnqu~,. otlfxJiey,.BnNZ(M~

33o. ~3i· ~D

ru1nrn 1
Okrtu owcza.r.s1d. od JITfiC[tn~ (Br.u;tu)

3t~fB,er u\;:wl~ e

~m n:i/'a;ftl)g@~-
 165

DVVORY 1 MIAST

332.
C• musyk,.)

l. Jut ty śpiewasz skowroneczku, 4. nośaię skowroneczku,

ju~-ci i ja orzt;:, nad przyjemnym kwiatem;
obu nas przy robocie bierz z niego słodycz tycia
jedno widzi zorze. i króluj nad światem.
Bóg wspomóż, skowroneczku , My darów takich nigdy
i dodaj nadzieje; zbierać nie motemy;
wszakże ja i dla ciebie, dni na ze pełn trosków,
i dla siebie siej~:. goryczą tyjemy.
2. Szcęśliwy- skowroneczku, 5. Gdy kończys skowroneczku
nie wiele ci trzeba ; twe przyjemne lato,
dosyó ci pól kwiecistych, tyć będzies dość szcęśliwe
i czystego nieba. choiaż nie bogato.
Nie tak nam, skowroneczku, Na zawsze chęć prowadzi
nie tak nam sit;: dzieje; do lepszego mienia;
nam wszystko gradem grozi, ścigamy mijaj4ce
wszy tko ci sit;: śmiej. krótkie z tyciem cienia.
8. Twa luba, skowroneczku, 6. Naucz nas skowroneczku
ciebie tylko kocha; tyć twoim sposobem ,
u llll8 przyjaźń niestał, przyjaźnią łączyó serca,
, i miłość jest płocha. rozdielać się grobem.
Spiewaj-te skowroneczku Nie pragnąc nigdy nadto,
ja zanucę z tobą, prze tawać na małć;
oieszą się twojc!m szct;:śoiem, pracowć bez przymu u,
upłaczę nad sobą . a mieó szcęśie staMm.
Ob. Pidnl Ludu, Serya 11, Itr. l 2. N. 211.

333.
(1 m u syk')

l. Ja oiebie nie zapomnę,

nie, to być nigdy nie mote;
to serce nigdy nie złomne,
tobie na zakłd złotę.
2. A smutnlł id4o kolej,,
łoi tylko chę tyć nadziej,,
te ciebie nie zapomnę,
nie, to byó nigdy nie mote.
obacs: Lud. Ser. II. 1tr. 17ł N. t 0~ .
 166

334.
(z m u z y lt 'l·)
Mazurek.
1. Sprawiedlość, Zosiu śmiał~, S. Ani szpetne na mnie stroje,
mi jak nic zabrł.
erc'ś wonią sianem łąki moje;
pode drzwiami niech nie stoj~, mam ja trzody, pola, gaje,
za skradzione serce moj~. a serdu11zka wciąt nic staje.
2. Wszak'~m przecie chłopak godny, 4. Oj zdrnli~e twe ocz~ta,
i ochoczy i swobodny; długo człowiek ponmi~ta.
od Krakowa do Lublina, Zosiu, Zo-iu, nie bldź sroga,
kaida lubi mnie dziewczyna. ja cię kocham, bój się Boga.
(Iłowa K . Brodzloekl ego.)

335.
(z m u z y k 'l·>

1. Kochanku, gdzieżś mi bywał, 3. Ty myśli z ;,ie ja sr:czę liwa,

co mi tak póino przychodzisz ' ł te ja cię opu cić mu zę.
czy cir. tam inna zajmuje, Te wszystkie moje zmartwienia
co jl~ momenta słodzi. ponicse~z na swoją duszę.
2. Puysi~galeś mi na w zystko, 4. Stracilam wszystko co miał,
~:a wszy~tkie świętoAc nieba; niech str a c~ sama i icb~,
a teraz myślisz mnie zdraić. że z tobą rozstać ię muszę.
)I~żczynie wierzyć nic trzeba. Ach, I'Z)ż zob czym ię w niebie?

336.
(a m a z y k 4)

l. Chce z abym ci pi o snkę wysnuł S. Cól ci je zczc mam Zl~piewać,

długą, juk nić z motka. czyja buzia łodka?
Oto-A piękna, ty wic. z o tćm, Oj filutkll, ty wi~•z o tćm,
i to pierwsza zwrotka. i to trzccin zwrotka.
2. Chc~sz ahym ci więct<j śpiewał; 4. I cót wi~ c < ~ j m:un zaśpićw,
cu to na m nic mruga? biedna m< ~ j . 1 głowa.
J>iękne oczki, ty wie~z o tem, Ja ci~ kochum, ty wiesz o tćm,
i to zwrotka druga. i to pieś6 gotowa.

337.
(• muzyk\ )

l. Koc b lew ja piękność w wiecie, 2. Ona zwał a mni aniołem,

ale j4 kocbalem zczt•rze. swojć dn•zy uwielbieniem.
Ona mi w młotl o ki kwiecie, Jajłl w.~:ajem sweru marzeniem,
odd la serce w oficrzl'. szcę~im ewćm i utrapieniem.
(lub: Jcdnę tylko w tyciu całćm 8. Mówił t l mi, te w mc!j twarzy
znałem i kot•hałem szczerze. widzi królów i ce~a.rzy
Ona mi w wćm wieku kwiecie J.1m j\!j wit•rzył, bom nic wiedzał
dało. s.ve serce w ofierze.) .te w ml!j lubćj djabel siedzi l.
 167
4. Dopiero po roku cał~m,
na m~j luMj się pozn:1łem. waryant.
Poznałem j~ serca połów, 1. lub: Znałem jednlł piękność w mecie
te naa miał trzech aniołów. znałem i kocbalem szczerze i t. d.
5. Ale za to moja miła
tak mnie kocbać wyuczła; 2. lub: Zwał mnie swoim aniołem 1
te jut odtą panny, panie, ja j11 m~j duszy połwi,
wszystkie kocbać jestem w stanie. moj~ szcęśiem, m~ marzeniem,
(lub: wdowy, wiochny, panny, panie, m~t pociech ~t, utrapieniem.
wszystkie kochać jestem w stanie).

338.
(a m o z y k 'l·>

l. Jam róża w maju urosła, S. Gdy mnie wiatr mroźny owieje,

w wiosen~j porze się wznioRła. lub promień słońca ogrzeje,
Je zcze me p~tczki kwiat kryją, cbroóciet mnie od t~j zarazy,
nietkęa'm ręk~t niczyj11. młodziuchna mogę mieć skazy.

2..Ja jestem latorś młoda, t. W oIno mi się przyatwć,

na kntdą stronę siępodam. wolno z daleka dziwoać,
.Jeśli wam miły kwiat róty, ale mnie zrywać jest szkoda,
zasłnijce mnie od burzy. bom jest świetuchna i młoda.

5. Cbocia.t ja cierniem ukolę,

jednak się zerwać pozwlę.
Lecz tylko temu w ofierze,
kto wezmie wiernie i zczerze.

339.
(s m o z y k 'l)
Kujawiak.
l. W Rzcęśliwo .obie tyłem. 4. W rótnych miejscach jut bywałem
póki ciebie nie lubiłem, rótne damy widyałem,
ter&T. oozki ci.gle płacz~t, lecz na ercu nie bolałem
póki ciebie niezobac~t. puki ciebie nie poznałem.

2. A ja z twoij biały ręki 5. A ty kochasz póki widzisz 1

czyrpam łodycze lubcńkie; jak odjaę to ty szydzisz.
aleś ty je t dla mnie zdradna, A kto po odjeźzi moj~,
bo tak kat.da która ładn. ten będzie kocbankiem twoj~m.

S. N a baliku tańcowłem, 6. Ale kiedyś tak zuchwał

tam cię pir zy raz widzałem; teś się w innym pokchał,
tam się miłość za zo~pila niech tak będzie - i ja przecie
gdzie spokjnść dawnij była. znajdę sobie in~t w iłweo.
 168
340.
(a m u & y k \l-
Od Niesza wy, Gniewkowo.
1. Gdy w czystdm polu słoneczk świec,
dzionek przy pracy prędz\Sj uleci.
I mnie obwiJe ałodzil!j płyną ,
z moją Kaieóką jedY"',
z moją Kaliną.
2. Krówka powraca do swej zagrody,
szukając cienia i czyst\!j wody.
I mnie tęskno bez mojego
Jaaineczka najmilszego,
kochanka mego.
S. Pójdęta wiązaó pRzenickę w snopki,
albo ukladaó tyto (lub siano} w półkoi.
A jak mi się kwiat nawinie,
zerwę-ć go i dam w daninie
mojl!j Kalinie.
(, Pójdęt ja trawkę zynć zieloną ,
zaśpiewm sobie pieśń ulbioną.
Com śpiewał kocbanemu
Jasiowi mi tyczliwemu,
kochaniu memu.
6. Kwitnie w ogrodzie lilija biał,
rośnie na stawie trzcina wspanił.
Fraszki JjJija, fraszki trzcina,
bo mnie milsza ma dziewczyna,
moja Kalina.
6. Wdzięcne pod wieczór w wiosenn\Sj chwili,
ałowik nad strugą piosnem:kę kwili.
Ale milszy jak głos jego,
głos Jasia ulubionego,
kochania mego.
7. Wszystko na świec koleją płynie,
jesiń po lecie, wiosna po zimie.
Nasze szcęśie nieprzemienne;
w katdćj porze i godzinie
kocbaó się będzicm statecznie,
koobaó jedynie.
Woc- a Oluła P. L w Gollc:yl rtT. 2~1.
lf4/cułi P. L T. D, Itr. 260.

341.
<• m u • y k '-)
Siałem pro10 na zagonie T&lt aiaó a nie t4Ó,
nie mogłego tąó, pokchać nie ~
polrochilem lube dziewCJ:ę, jak ja wspomn, lub"
nie mogłe go wzi~ó. nie mag, ją Jd4ó,
 169

342.
(z m Q z '1 k ' )
Kowal,
1. B~ try konik na wygonie, S. Boj teli wodę zm14ciaz,
bardzi~j nit spętany; trza czekać do ranka;
nieszcęślwy kto pokocha jak mnie wymatesz z pamięc,
a nie je t kochany. po tradasz kochanka.
2. A jak będzie z wodę brał, 4. Oj świec mie11i14C i świec,
uwataj nie zm14cić; wiatr napędz słoty;
kiedyś mnie raz pokchał, jam od ciebie oddalony
czego~ mnie muz smucić? umi~ra z tęachnoy.

343.
(z m Q • y 11: '-)
1. Powiadaj14 tern ja płocha, S. Że jak pójdę do kościła,
te czterech we mnie kocha.
aię te włotę coś modniejszego,
Wolę czterech nit jednego, te je tern obie we ola,
bo nie widzę nic w t~m złego. ja nie wiedzę nic w t~m złego.
2. Na mnie ludzie narzekją, 4. Że ja pójdę na dolinę, •)
i z tego mnie obmawiaj11, te pogad&m z kim godzinę,
~ero ja grzeczna dla katdego, z przyj&cielem brata mego,
ja nie widzę nic w ~m złego. ja nie widzę nic w ~m złego.

5. Że j kocham taaia, J ia,

te mi go zudro ci B ia,
j niemam eroa takiego,
i nie widzę nic w t~m złego.

') Dolina Szwajeuall:a, ogród 8p&eerO"'Y w Waruwłe.

344. (meJ. ob. N. 117 .)

(z m u z y k , .)
Rinaldini.
l. Już nachyl łońce
ię do wody,
łabym promieniem pozłac góry.
rebrzy te niebo pokrył chmury,
pa teri:a pędza Wił trzodę z pola.
2. Dzi lny koń igra po pi knej ł14ce,
r14cze ogary gonią po l ie.
Dal k:o echo ich odgł niesie,
śpiewm dzień tegna ptaków ty i14ce.
S. Noc czarnym płaszcem ziemę pokrywa,
zdaJa ezum rzeki ały zeó ię daje,
nad brzegiem luba Rozalija taje,
cala w rozpaczy tak się odzywa :
 170
4. Gdzieżś jest teraz mój Rynaldini,
czyli na próżno łzy hojnie leję,
stracilam bowiem lubą nadzieję,
los sobie z szcęśia igraszkę czyni.
5. Wtem jakiś szelest z daleka słyzę,
sama niewiem co ozynic l~kiwa?
At tu Rynaldo z za gór przybywa,
na czele dzielnych swych towarzyszy.
6. Oto nadzieja juź mnie nie łudzi,
jestś, dotychczas gdyś uszedł zguby,
Rynalclo drogi, kochanku mój luby,
niech cię oblej~ łzami mojemi.

345.
(z m u z Y l< 'l·l
Od Brdowa.
l. W zielonym gaju, w tak miły chłodzie,
rwały maliny w równej urodzie
dwie dzieweczki bardzo ładne
i nader twarzą sobie składne.
2. Przypatując się ioh pięknej minie,
ja zroumiałe że dwie boginie,
a to był dwie dzieweczki,
z naszej wioski pastereczki.
a. Tak ja za niemi, a. one w stronę,
lecz po leszczynie prózny wiatr gonię,
i stanąłem zadumiły
na ich widok tak spaniły.
Wszystkie jeich powinśc
znajduą się w ich pięknośc.
4. Narcyz, tulipan swe liśce skład
lilija więdne, róża opada.
Za czasem się wszystko psuje,
tadna piękność nie wiekuje.

346.
(s m u syk •·>
l. Co te panny dokazują, 8. A ci starzy waryjaci
nam świat
ca ł y
porujną. mówią bez żadnej przyczyny:
liaty w różne
PilZą strony, te wiek młody ile się traci ,
teby księża mieli żony. siedząc ciągle u dziewczyny.
2. Podstolanka nie od tego, 4. Bajcie sobie stare dziady,
rada kochać wikarego. jak wam się tam żywnic zdarzy;
P odolanki, gdzie kraj miły, posłuchamy waszej rady,
Kamedułów polubiły. jak i sami będziem starzy.
(toxt : Kajetana Węgiersko .)
 171

347.
(• m u • y k ~.)
trze ino.
1. Panienki wierne ~ą, (lub: o-ledwie,
Mężczyźni
jednego kochać chą. kochają kiedy dwie.
Gdy przyjdzie ten i ów, Jak serce rozpieśc ,
kochają obydwóch. to na raz czterdiś.)
Panienki, co?
czy prawda to? 5. Także t~ż i pan mąż,
2. Wdowula rozczula, do .tonki gdyby wąt.
bo pra~nie mężula. Choćby ją stale mial,
Jak serce rozboli, za iną goni w ozwał.
uścisnąć dozwoli. Mężowie, co?
Wdowule, co? czy pn.wda to?
nie prawd-ż to? 6. I pa t~rz uc;~on)
a. Mętak inaczy zaklina z ambony.
te rzeczy tłumaczy. A gcly mu uda się,
Jak serce rozboli , ścine swą gospię.
to kochać dozwoli. Proboszczu, co?
Mężatki, co? czy prawda to ?
czy prawda to? 7. Takie też wikary,
4. Kawaler w to tylko dmie, nie zważ choć stary.
te nie kocha nigdy dwie. Niech no się umierzchnie,
A jak serce rozpuści go po~ię uścine.
to naraz i trzydieśc. Wikary, co?
Kawaliry, co? nie prawdat to ?
czy prawda to?

348.
(a m u syk 4).

l. Już się państwo pozbierał, o nowe zdobycze prosi,

żeby modn~j mszy słuchao. wzdychają do swoij Zo i.
Bije dwuna~t godzina, 6. emplimista z woim smyczkiem
w t~m wychodzi taro cina. w wykwintnem fraczku paryskiem,
2. Panny za nią po trojone, Kyrie, Gloria, Credo krzyczy,
fiderlami obwie zone. dla nowej sobie zdobyczy.
Guwernantka z tylu panien, 7. I kokietka zakwaszona,
gr o źne oko daje na nie. balsamami namaszczonli,
2. zepcą pacierz\' i modły, hojne tu zanosi dary,
by gachów do siebie wiodły. zczuple odbiera ofiary.
4. Mt>żak i~ modli cicho, 8. Modlą ię tćż i rolnicy,
żeby mężfl wzi~ło licho. by rodził w ich winnicy,
Przeklina żywnie pierwszego, z któr6jby plony zbi~ral,
prosi BogtL o tlrugiego. i co dzień się upijali.
5. A męiulek Z:l ławkmi 9. Patronowie z rejentami i
szczerze się modli ze łzami i rachują się dochodami:
 172

myślIł jakby bez przeszkody 11. A kaznodzieja z ambony

prawdziwe zmać dowody. gorliwym duohem wzruszony,
10. Doktór za.ś napudrowany, takich Mszy słuchazy łaje
hojnie szampanem zalany, i nabożeńst" ustaje.
choiaż zabił niejednego,
prosi Boga o innego.
349.
lt m u • y k 'ł ·)
Od Pako!loi, Gniew kowa.
l. Kiedy cbiał'em pocałwć anioł dziewcynk~,
odmówiła tej drobnostki, skromną strojąc ruink~.
Ha ha ba ba ha, znamy te figielki,
wiem że u was pocałwć nie jest grzech tak wielki.
2. Kiedym żądał od dziewczyny n11 pamiątkę kwiatka,
odmówiła tej drobnostki, bo nie każe matka.
Ha ha ba ha ha, znamy te figi<'lki,
wiem że u was dać nam rót~ nie jest grzćch tak wielki.

350.
(z m u~ 1k ~.)
Włocawek.
l, Zawsze ja miałe przyjaciół , 2. Słodką nadzi~ją przyjaźni,
gdym był w szcęśiu i nadziei i zawsze bywałem łudzony,
skoro mnie los z mańki zaciął, już mnie ta więcej nie dra.tni,
wszysicich razem diabli wzi~l. bom w niej został omylony.
Niech sobie jak chce kto plecie, Niech sobie jak chce kto plecie,
przyjaźni niema na świec. przyjaźni niema na świec.

351.
(z m u z y k 4.)
Piosnka skazanego. Inowrcła.
l, Od urodzenia żyłem swobodnie,
dorsłem dosyć szcęśliwe.
Ja w cywilnoś miałe wygody,
lecz to nie yłob tycz Iiwie (życzenim).
2. Zachiło my się tej większej sławy,
abym był bliższy królowi i
szedłm wojskowo i bez obawy
czyniłem to co wojskowy.
S. Lecz potćm wkrótce tak ię trafiło­
poszł mi wszyRtko inaczy,
a więc najbardziej mi si~ sprzykło,
te i oblop w wojsku coś znaczy.
4o. Był tam sierżantm, czynił przykości ,
znieść tego nie potrafilem,
a więc z rozpaczy oraz ze złości
jemu w łeb za to strzeliłm.
 173

5. On jut nie tyje, a ja je zcze chodz~ ,

choć't>m okuty w kajdany,
i myśl o śmierc codziennie słodz~,
na którą je tem skazany.
6. Żegnam was pola, tegoaro was wody,
i i bory i gaje,
łąki
żegnam was mili koledzy, tyjcie,
jak'em ja z wamy tył wzajem (w•polnie).

352. a.
(a m u s 1 k ,._)
Staropolski zalotny. Od Brześcia, Kowala.
l. Niech te Jezus Chry tus będzie pochwalony l
przybywam w te trony na poły zemdlony.
Niechż ~;ię dowiem co wat~,
czy się tu bywaó odwatę.
2. A niechte się dowiem czy będ przyjęt,
czy mogę ja stanąć między ltonkurenty.
Czy pogardliwa rekuza,
nie da amorom arbuza.
S. Powi~dz te mi szcerę aAćko miłojcwa,
czy tu nie naprótno konkurent przybywa.
Niech te aię darmo nie łudzę,
i koni moich nie trudzę.
•· A kiedy tak bardzo swe konie szacujesz 1
te ich i na chwilkę jut dla mnie taluje z.
W ei te swe konie i siebie,
obejdzie się tu bez ciebie.
5. Opmzczam te atrony na poły zemdlony;
niechż Je&us Chryatus będzie pochwalony l
Toć się do rz~ki nie wrzucę,
aft'elr.t do innc!j obrócę.

6. Mojej dobrodzieju, nie b!łdi wa•ć tai: ohybi:i,

na co w innym atawie nowtSj szukać rybki.
Gdy rybka w siatkę .dapanr. ,
czeka przysięg waćpn.

7. Niech ię jut nie trudzą konie skarogniade,

ja jut własną rllczk11 aiani:a im nakldę.
Jedna im troai:a zagrł,
zaciągn\Ć nas do ołtarz.
8. Nieohte Jezua Chrystu będzie pochwalony,
opu zezaro te atrony, a zadowolniony.
Do atópek aAći: się jcielę,
za tydzień nasze wesele.
 174
352. b.
(z m u •) k 'l·>
Od Bydgoszczy.
l. Niechtc b~clzi! Jezu. Chrystus pochwalony,
powiedz łt· mi aśćk czym nie pogardzony.
Powicd7. mi proszę, oo watę,
niech się tu bywać odważę.
2. Powiedz te mi ai!óka szczerym dokumentem,
czy ja tu nie prótnym jf'stem konkurrentem.
Niech Aiebie próżno nie łudzę,
ni~eh koni moich nie trudzę.
S. A kiedy swt> koni<.> tak bardzo szacuj~,
te dziś waść ich bardziój niźl mnie tałujc~z.
Nie trud:i że koni i !iebie,
obejdzie i~ tu bez ciebie.
4. Opu zczam te progi, na poły zemglony,
niechż Jezu ChryMtus będzie pochwalony!
Teraz i potóm, na wieki ,
wypuszczam waśók~ z opieki.
5. Gdzież to asieńdzju taka śpieszna droga,
a kiedyć już taka wola pana Boga.
z pokrlł jć się odaję,
i żonlł watlei zostaję.

353.
(Z m u z Y k 'l)
Staroszlachecki Polonez. Od Kowala, Gostynina.
1. Z wysokich Parna ów 2. Przeciż i cyprysy
niezbyt dawnych czn ów, maj !l swe kaprysy,
pompatyczne składm intenta. że się przed zefirem nie ugną.
Nie b!łdź te okrutna, Ale przyjdą chwile,
ani bałmutn, te się schylą mile,
fortnę i serce i wnet po kolacyi,
składm na kobierce, z wielkiej konsolacyi,
i o rączkę wa~iódźk pro .. zę. jut nawzajem na siebie mrugną.

354.
!2 m u z Y k 'l·>

Taniec Polski zwany tnrosta. Od Włocawk., hbicy,

1. Staro ta spadł z mo~ta, obwinęła nog~.
spadł mówię z mosta, 3. taro sta z poci mo ta,
niezważjąc na to, mówię: z pod mo ta ,
te pod mostu łatą, stękl i wyrzeka,
starł (mu) na nodze się krosta. te pod mostu łatą
2. Pani starościn, na nodze boli go krosta.
Kobiótka jedyna, 4. Panna staroścink,
wzią zy ruastki (maści) drogie, ciur, leje do dzbanka,
 175
ciur l~jc oliw'! 1 zclł z nim do ali,
na ojcwą nogę. lokaje nic clali.
5. Starości jakby uic. (v. przyłożć na ran~).
mówi t:: jakby nic, 7. taro~ to rbwali,
wziął ojca na plecy, mówi~: to chwali-
i do ali leci, i kichnął na ~ali,
kładzie ~o z raną niby nic. a damy go. zcąe
6. Starosty mar załek. dmą, dmą, dmą w pruchno świecą.
Wziął pru oh na kawalek ,
(oh . Ko/brry. l'ieooi ludu pola. (Waroz. ~7) tr. 446. N 460.)

355.
(z m u a Y l< •·)
Krakowiak kuligowy. Ocl Lubraóca.
D o g o p o d ar z a:
l. Państwo ołty o two niech będą la kawi
po łucbać kru zyn": co im drużba prawi.
2. Złe ię dzieje w świec, lecz Bóg może zdarzy.
że ~ię i pomyślnć jakow11 kójarzy.
3. \Vtcnozas panie ołty , my u zy do góry,
11 kto nam dokuczat, winda z nim do góry.
Do panien:
4. Panienki, panienki, nie żartuj ta obie,
bo ja z apr<'nsyi, to sobie co zrobię.
5. Lub namówię chłopów te w świat pojedziemn,
i w zy cy z żonami do was powróciema.
6. ~i c pomoga ślochy ani narzekania,
nic będzie chłopaków, nit• będzie kochania.
D o o r g a n i ty (do muzyka):
7. Zacny organ i to, cze ć i ch wału tobie,
żeś się tu potrudził dla nas w taki6j clobie.
8. I jak szcęśie błyśnie będzit•ma widzieli,
kto rado~ć i smutek z przyjacit•lem dzieli.
O. I wit•niec z dębiny uwij ·m ci ami,
bo perła pomiędzy je t orguni turni.

356.
(z ·n u z y k , .)
Od trzl'lna.
l. Jak miewa z Ka. iu droga,
ię 2. I ja cię takte witom
t)·t
Ka~iu jedyna! drogi Marcinie,
ozy ty obie przyomi1a~ i o zdrowie twoje pytom
swego Marcina ? tylko jedynie.
Co to z tobą raz na wińczu (wieńcu) Wczoraj, gdym ię z tobą, bracie,
w karczmie wyijał, roz tać mu~inł,
i od rana do wieczora tom pokoju w ojca chacil'
twe zdrowitl pijał. wit>c6j nie mialn.
Da duna. Da dana.
 176
S. A i mnie tyt taktc wzięna •· Moja matuś mnie swatją
taka tęsknica, z starym borowym,
poszedem zaroz do dworu a tatuslo. krzyczy, łaje,
prosić dziedzica. klnie ciętkm słowem .
Ateby pozwlić raczył A ja biedna płakć muszę,
prz~byo tą stronę , w tćm moja wina,
i zobacyć krewnych swoich te nimogę kocbać Jana,
i przysł, tonę. tylko Marcina.
Da dana. Da dana.
5. Moja Kasiu, moja droga
tylko mi nie becz,
wei chusteczki, utrzy (w)oczlti,
rzuć fraszunek precz.
Jutro rano w ojca chacie
rzucim się śmiel
do nóg ojca, do nóg matki,
a jut wesele l -
Da dana.

357.
(z m u z Y 1t 'l· l
1. Raźno hej paroboy,
ohłpcy, 4. Skrzypek słucha, więc od uchA
hej dziewoęta, zwijajta się. mazowieokie zagra tany.
Felek Basię, Wojtek Kaię, Wszak jest znany między pany
ltatdy swoją, ratniej zasie l skoc:my nasz mazur kochany.
2. Gospodyni, dob,ź z skrzyni 6. Kto ochoczy, niech wyskoczy,
półkwart{)We na stół szklanki. niechaj n&m tupaó pomote.
Ty twej Hanki, ja mej Franki, Kto nie mote, tal się Bote,
btdy zdrowie swej koohanki. niechaj pójdzie spać w komorze
S. Leoz półkwartą pić nie warto, 6. A kto może szcęść mu Boże,
dawaj garca, dolej dzbana. dalej z nami w raźne koł.
Dana dana, jeszcze dana, Dalej w koł, w górę czoł,
bodaj pi6 z pełngo dzbana. tańczmy chłopy a wesoł.

358.
(s m u s y lt 'l·>
z Wielkopolski i Kujaw.
1. ja chłopek,
Chłopek-ci ci to chętka
choiaż bierze,
dobrze w polu orsę; teby chodzić z krzyżem.
wuystko mi się dobrze dzieje, 4. U sąiad mego
ohwałt tobie Boże l jest dziewczyna hoża;
2. Mam wolików parę, rączka biał, nóżka mał,
co mi chodził w pług ; buzi& gdyby róta.
chałupezkę włas14 6. Chociaż woda mał,
bez żadnego dług. jednak młynek miele;
s. Trzeba się otenió, często przy wielkich dostatkach
by nie być żołnierzm j szcęśliwyh nie wiele.
 177
s. Niech oo chce dzieje, aię a kto tylko na nie spojrzy,
emiało sobie orz~, my,li te panięt.
wazyatlto mi ai~ dobrze wiedzie, 8. A do tego jeszcze
chwał tobie Boft·! ukochaną :tonę,
7. Mam parę chłopaków, nicdbam o wielkie dostatki,
dwie śliczne rlzicw~ta; nawet o kornę.
((Pidnl w I'o&DIIDIII u RcjLnera r . IF24 wydan•l . Sowiooki Chanto pol . N 31.

359. (nuta ob. N. 169.)

<• m u • y k ')
Od Przedcza, Koła.
W <'!l(lly ja paro bccek ,
zalecam si~ do dzieweczek.
Do dzieweczek si~ zalecam,
każdćj taniec przyobiecam .
(Dalsze słowa jak pod N. S 57.)

360.
(" " r y 1\ D t l a mo 1 y k ,.)
Kujawiak. Od Strzelna.
1. Gdzie się działy one lata, 5. Pudźcie do nas krawczykowie
co ozłek aobic użył !\wiata. uszyć sukmanę, sukman~,
Jadł, pijał, wy. (n~.;wył, ani dłuższą, ani krót zą,
oo niedzlĄ w karczruic bywał. cztyry łokcie za kolana.
2. Ze słoni~ jagły jaclal, 6. Z guziczkamy, z pętliczkamy,
i w niedaielo się nagdł. niech się błyszcą, niech się !lwicą,
Kneał ognia podkuwkamy, kiewo mieai,c, kiewo gwiazdy,
i wyijał nad bahamy. niech te widzi żyw każdy.
Oj ta dana i da dana. 7. Idę oi ja da z kościła
w nowt!m odzieniu, odzieniu,
3. Jechałm ja do Krakowa ludzie my się przypntruJ4
kupić 8ukna woł dtt i woł (wał); zkądeł mlodzieniu, mlodzicniu?
za złotówkę ćtyr tokci~ 8. Mom dla ciebie gospdarkę
jakiego
będ~ żywni c cbciol. i dziewuchę i11tny kwiatek,
-i. Jacl~-i ja da z Krakowa, oteń te aie da obłpaku
krawczyki aiedz4 t ła icdzą, dochowa z się pięknych dziatek.
jedno jaje we dwó<h kraje, Oj ta dana i da dana.
a cztyrych jedz4 da j edz11.

361.
( ary 'D 2 • m u z y k , .)
Od :Bydgoszczy.
Gclzie ~i ~ clziały one lata,
kiecly człowiek 1 .tył świat.
J adal, pijał i wyijał,
co niedziela w karczmie bywał.
(ob N. 860,)
 178
362.
(a m o z y k , .)
Krakowiak. Od Pakości, Inowrcłai.
1. Chociaż- ja jezdem chłopek, jest jednako dobry trunek
czy tc!t taki, czy owaki, na frasunek,
jednak tylko sobie u prepinatora,
z panów nic nie robię. naszego dochtora.
2. Niedbom-ci ja wcale o to, 7. Jak sie wszyscy tam zeńdima,
cboc nie jczdem ni uczonym, z piszcałeką i z hasamy,
ani szewcem, ani krawcem; z prześlicnmy dziewcętamy,
tyle że wieśnakm, i z greckie my (gracl.:imi) chłopakmy,
skocznym Krakowiakiem. nie wierna o bidzie:
S. Żeby nie chłop, ktoby orał? dawaj wódki żydzie l
kto zasiewł i chlib zbierał, 8. A wypiwszy gorzałeckę,
i kto-by pracowł , każdy s woj" kochanezę,
panów utrzymawł ? Stach Dortę, W oj tek Kaśkę,
4. Musiałyb same pany, Grzech Marynę, Maciek Łuchę,
i ślachie i ślachionk, grecko (gracko) w tonieo bierze,
i mie~zcan i mieszczonki, przytęuje szczerze.
i ksiądz probosz, organista , 9. Jak jo (ja) byłem u dziedzica
i harendarz, wszystkie żyd, za fernala,
z cepmy machnąć, w plugu chodzić, to tam jakieś kuntredansa,
pyrki skrobać, kluski zgnietać, i h-anglezy, macylóty, (matelót)
bo nie mówię (w)skrycie, lakiszmerda, szmerda-damy, (longue
wszak im miłe życie. [chciine, chUine de darru:s)
5. Wszystko to jest nasza praca, jakiś brunda, (ronl:k)
te pałce, te pienążk, to się ucz!\, to się kłócą,
te karyty i te cugi, patrzą na swe buty,
i te konie, wszystko bydło, skaczą jak kokuty.
czćm się paoy puszą, l O. My zaś nie tak po dziwaoku,
a nom głowę suzą. skorno nom skrzypki zagraj!\,
6. Choć nie stanie nas na wino, i na bilłach zabrdąkjl\,
herbatyje i goldwassry, to sztajera, to trobńca,
i likiery i purtery; lrojawiaka, obertńca,
wywijamy w koł,
skocznie i wesoł.
363.
(1 m o z y l<\·)
Krakowiaki.
1. Szerokiejest Radziejowo, s. Dawno w świec żyję ,
jeszcze szersze Gniezno- i wiele widzałem,
powiedz że mi kochaneczko nikogo prócz ciebie
bez kogo cię tęskno. jeszcze nie kochałem.
2. Tt:skno-ć mię, aoh tęskno? 4. Żadn mię oczkami
bez chłopa mojego; prócz cię nie zwabił,
żeby nie wy wszyscy chociat była piękna,
byłam jut jego. ohociat była mila.
 179
!>. At by ty z mną 1 :; • Ach Boże mój Bote,
dobrą przyjafń miał, co kochanie może !
toby ty ię w buzię me ~·rce zajęte
dala.
pocałwć jak wezbrane morze.
6. Dał hym ci buzi,
hoś rhłopic je't miły, 16. Krnkawincek Jacek
ale coh) drugie duł dziewczynie placek,
na to mi mówiły? n ónu mu syra (sba),
żeby jego była.
7. Ni • zdraę ci': panno,
tylko mi dnj szczerze,
1 7. Przy ~t ud ni tudziennej
bo jt~ twym wymówkom
jdeń pije, - 'vodę
wcale jut nie wierzę.
plmiętaj Ja ieńku,
8. H z'ern d przyekła, żt <Ilu ciebie ż)ję.
i łow'm ci rlnla 1 1 ł< Że tli a ciebie żyję,
w tym roku ci je~zc
dla cil'bie wzdyohał,
będ ślubował.
choiaż matka kijem
po grzbiecie machł.
9. Majątku nic pragnę,
19. Machł, machł,
pit:knoś< ·i~ !~kum;
nie<•huj Wl'j se ruoeha (macha),
powiedz mi Franuju, Ja ieńku, Jasi~ńku,
zaraz z toba k!f:kam. Kaska ciebie kocha.
10. Nie pragnę ja zbiorów, Wdjrieki P. l. u. 183.
ani zechę złota ,
lecz ci c bic Franu. i u, 20. Namówiłby kamień,
bo cię zdobi cnota. namówiłby wodę,­
a cil·bie dziewczyno,
11. Terażnil"j ze chłopy namówić nie mog~.
bardzo ciężko grzesą, 21. Namówiłby wodę,
gdy mic iąc kochają żeby lądy rwał, -
jut <1o rlrngh;j pieszą. a ciebie nie mogę,
~ebyś mnie kochał.
12. Panowie, p:mowil•,
co wy to robicie? 2 2. Są. icdzi gadją
panny ię 'turz•·ją, i
eobie wrószcą; co~
wy aię nie żenic. t.e my si~ kochamy,
tego nam zazdro. zcą.
13. Ty niema z mnjątku, 2 S. Niechaj że gadją,
ja. t et nie boga. ta; i cóż im do tego ;
zcp uj z mi wi n k , nie haj każdy kocha,
napróżo utrata. co mu jest miłego.
2 4. Kocham ja chłopzynę,
14. Gitareczka w ręku, alboż mi kto zgani 1
nuty n toliku - alboż ju nie je5tem
poko hulam ja ~ię serca mego pani?
w pięknym studenciku. Wójelekl P. l. U.
 180
26 Choćby mi dawano SS. Stoi dąb nad wodą,
krocie, milijony, gałązki się chwieją,­
to ja nie opuszcę za toblł dziewczyno,
swojdj ulubiondj. oczy mi 8ię śmieją.
S4. Stoi dąb nad wodą,
2 6. A za nic Bił krocie gałązk opada, -
za nic milijony, powiedz mi dziewczyno,
kiedy kto dostanie coś ci mi tak blada?
z grymaRami tony. 1t Xozlow•kiLu•I.Cunklo 1tr .281 N.lOO.
2 7. Bo ani ją sprzedać,
ani ją zamienć. 35. Śpit•wajlł słowik
Dwatajcie chłopy, choiaż w ciemnój nocy,
jak si~ macie tenić. kochajże mnie dziewcze,
Wójcicki P. l. 11. bo to w twojej mocy.

28. Tu lety chłopzyna, S 6. Śpiewa !piewa, słowik

miłość go zdraił; gdy Rłoneczk wschodzi 1 -
nicatlość tdj pani choi1ż ja cię kocham,
w grób go wproadził. cóż to komu szkodzi?
29. Dwatajcie chłopy,
jak zawierć pannom, S 7. Słowik ze słowikem
abyście nie poszli ro7.stać się nie mote, -
w grób miłośc za mną. a ja z tobą muRzę,
Wdjclcki P. J. II. ach mój mocny Bote.
Waci.~Oosk P.l.wGal

Przedeaz.
38. Krakowiaczek młody,
80. Z tamtl!j strony młyna nie pił nigdy wody :
kwitnie jarzębin­ a na starość musi,
kocbaj mnie chłopzyn, bo go ka8zd du~i.
ja piękna dziewczyna.
S l. Pościłabym środy, 3 9. tary ja, ~tary ja,
pościłabym piątk, stnry ja na gębie;
tcbym cię dostał ale mam talary
za Zielone Świątk. młodziuteńk w dębie.
S 2. Od Zilllonych wiątekŚ K. Kozlow.kl J. ud .rzorakie, str. 280. N .].;6.
do Botego Ciał -
spytaj mnitl się durniu 1 40. Śniło mi aię w nocy,
czy cię będ chiał. że mnie nie chą chłopy;
Jl:, lto&lvwlkl Lud. Cunkle Itr . 287. N .181. śniło mi ię w~ dnie,
że mnie jeden wetnie.
 /$1.

PIEŚN SZLACHECKIE i MIEJSKIE.

do - dcy' na -
 /.f!l

!Pr· #r· 1$-3 -k -J~ v'

~ .a~JitWćfe=
- .Jt{:,

$P 'jJJc; ~IQ 1"/ł;.bli' l!lfJ- 'ta-- f'(}

Jy Fl J lf1
-1/lllf: flit) ft, bgt: lli-yJ.'f !/ll'
-~
11/(lJl'.

r u r-tl
Jla-:rtWk.~5Uvu .- /}rud~tJkifl'.

3łpa ;~•" ij; 1, ~ v f 1

Sf"'-UI'u.dli-Jt'l's'v.' ",:o-suv.•'n~da -~l:L<I · 11u:. jtl.·

~:!4
111/ lal prli-M pr.r.;;-rJu,duit.l
p 1, v tu -n =t -fJ ll
Uf! ap tanv in -tul t'!/. -

c~ .J'f/ llliN/11!/1 -f.a,, .1//1 - dzu.r.

 tJ~ - ., : pię, - k~ o/ lia~ t)

,.------- - ----, l _za-

- fiv.u
 18+

3Js,.et1f HfflS rzi?JJ ~V)]

.JiL;u~laort mw - da, na /ca,id'flfmrtlif

~·b Cf rl t·&pfta tn e l
pu - dam-. .16./ti waJtunitgluviat n/· i91
lp \/,-:l-,---.,

"-ś Er Y f Q p;ii !JJEi ąj png.>ł

ta-Jla-niajcU ltf.l'lUild ;,~ - n.lf· b~ -
~
 t:UUJN!kprxg pracg p~·u- - le - d. J 11Ut.Uduviie-

'ł- p~ Vi' lp J V;tl~ Vi' lfU'iriJ' l

.JD~fK!IU?N'/{iuWcqjlt ~ltainq.

34f rn~H§

~'J,IQ ~f IV p, Jil~; l
U:[f) po - Ieo~ la-be d~ 1tU 1-"g~o

~·J,U J )I{:J rlą ~

",u:q.sc; 1/.d .,iac' a IlU 'JLf! po - duul

$' pr1, pV f 1r , 1~ HwJI ; ' 1

nU w;;iq#jzk.Ja1UfJ1011VIfJU.-Ixt, nUmD~Jt J~ l~ '
~p l~ ~ ftl~4 ~ u l~ pV ~ l
- f4ny, bg.sir!J koai/c lUL W!J·O · tu~ ba.rdu(ttu/.is,Pf-

~·, lJijP)IR HIYU~P

- clumg, lteJ.CL{_ś/U'! Ido po-kocha/ a nie-;e.stlw-duul!f.

341~); ~;,H lff f1J

l'o wtada :itt unl/Jiz. p/ó- c1ta: w Jlf rtieredv

~h !f; & ~ illJdi) OH~]

rz;e,mniJ~dta./0 - ft c:tieredv nije-cb~0 bo ruc-t:~

!'f Jp ~f ls)A l.ęDitrf~n:

ttib wleh'1~Q.
 f'l7 -kry-o/ chntwy,pasferlta .1J"f/lu~IL't[ In~ :po-la
ud Brdt'll'a

bar- rbo t'allne;

1 na-der Ima - 174 ~

ltJ ro'iluP stro- ng,
 f8.9

obltJiuwl'tlj!JIUt+!rttmtikr .:tg!iqxMMn:gnJ:in.eu/(Q da/e Juv!Cie.

od Pa lw./ci
 Jul -d:i~. slaJ-rtl m~ ws r mtuŹ - lri

ut - c./ql; ;wzyslladt muł/l rlia-Nt' n•z1{li, .-łfedt su-

- bie- jalr ch re Id.., plect"e.f'ng;a-int 11/ema 11a smt'ede-.

JihN/Ir/IC/Pitl

351 ~@E§
Od t< - r11 d~e-nia '!fj-fem smo- bu-ć'e,

:::""\
 /91

mia.Um"'!l"!l'' -dg. lea f,, ~'U hg - w i!J-al~'te .

Staropolliki .1akl/~

352 e*~f1
 z- " rqt:-::: - l.·r ll'tl .fl~;źdi- ki pro - -'11.
txir Trt«ló.lvka.

iłfQt ~ •:.Irg V~ Ulr,U ~ rl

dze kro -.ila. Fa -11i ,fari"' · Sći-na Jwbietlcaj" tig-;za:,

... f l
rvu4fL'.1%!"; ~ ·l · dn?'JU. obtm~r ye tuJ - j~· SUL- ro - sia
 1.9.1.
> >

rCt, J,i:PEI)i-'lv F l JIJ ~'1

prarvij puJ!ódudk.runylrf a~ im-b~ pra-w?

3561~ 1
1 ~ ;Lbi~ ,~p f l~ ~l
Jak s~ mietvaJZKasilk dro-gfZj ifa.liuy-tfy
 195

IM ~l !fi ta-mi-c przgu - btd-l"n ~

ot/Stru/.-tllf !Mw/ci

361
 co .Kw - ~- la m ka.rozrrzU, b9 - md.
J. Kralwwialv. odJIUTVr:alv~ .Palws'd

362 l@~! JJ ~ vl ~ ~ vt l v v v vl
ChPcia.i a/ ja- Jeuknz- c/Uopek, (/zy ki ta- ki;

1l• ~ r o 1r ~ , , 1; b 1) ;r, , e 1
ag o- nJarkij jednakfglko .ro -bU, ~ pantfm nU,nib

~·n" ro- b~,

1~
jednakfy/Jw .ro -bie
H~ F fi e v11 ~
~paruJnzice
ot\OOI
ro-hif:.

~,hl $'-flv-J r~
lTJt.ie.ttf4 je.s.:u.tesursu Gttiez:.n.L} Pvrvied:: ko - cluuu:cxlw
p l, r3Yl
IV1lthQIJ r Pi.ll
bM. ko-go
a P iv r )l
r
~ fę.skIUJ, Po 1v~ k.o cha ·tll'a -ku

~' ~ i~\ > 1~ t} 11) 1 1;b J, •

b~ ko-go cię
r f{:.1kno, he.z lwgu cif ~!uw
T A , C E.
 199

TA C

Główną. do tańc podnietą., je t tu, jak w~zędie, ocho-

cza i do pojęc ludu za to owana muzyka. Gdy mu krzy-
pek po kujaw ku zarzempoli (uderzy w strunę), a ba
w takt do tego zabęcy (zahuczy), opu zeza parobek kar-
czemną. lawę i pieszy do dziewcąt, aby ię z niemi raz
i drugi wykręcić w tańcu po izbie. Jeżli leniwy i ocią­
gać ię zechce, wyprzedą. go w tćm ame kobiety, raźniej
zwykle niż mężczyźni do tej biorące się ochoty, a których
daleki odgł skrzypiec i mila wie ·ć za ba wy, w okamgnie-
niu z drugiego nieraz końca w i do go ·cinnego zdolne po-
prowadzić ą. domu.
Kujawy mają. wla ci wy sobie taniec zwany Kujawiakiem.
iekiedy w zakże razna młodzież, (co dawni 'j zape-
wne czę ' ciej miało miej ce), a zaw ze prawie biesiadnicy
wiejscy w cza ie uroczy tego obchodu, rozpcynają. tu ta-
niec ten: Pol.5ki71L (Polonezem), czyli inaczej: C!todzon;IJrn,
Wolnym, Oktąglym (jak go w rozmaity mianują. po ób),
niby w tępem, 1) którego nieraz kwadran lub półgodziny
ciągn, nim na inny żwa zy przeminą. Przodkuje w nim
chłop tateczny albo żonaty, lubo dzi nie konieczni już
na tę okoliczno ć zważją. W pol kim tym tańcu, męż­
czyzna idąc z prawej, gdy kobieta z lewej odeń postęuje
strony, puszcza ją naprzód o krok lub dwa przed iebie,
nachyla ię ku niej z lekka, a podnió lszy swą prawicę
w górę i podawszy ją. towarzy zce, bierze nią. jej także pra-
wą i również podniesą ręk. Tak trzymając ię polem za
ręce a wy oko, suną oboje naprzód, gdy za niemi kroczą

1) Pn:ymiotnik: Chodzony łuJy zwykle na oznaczenie tańc. PoLd:ie-

go, Okrąg t. go, Powolnego. K ujawia.k lubo w ogóle azybazym, rainiej zym
i kręconym bywa, otrzymuje jedn&kte gdy nie dość twawo aię uwij", ró-
wniet nazwę Kujawiaka chodz.OMgo albo powolnego.
 200
po uwi to i na tenż 6am pot>ób, inne dal ·ze pary. "\V Po-
lonezie takim, zrazu powoli i jedno tajnie, w końcu dość
rześko tańczonym, ukazją się pewne urozmaicenia; zda-
rza się bowiem, że wśród pochodu, pojedyncze pary obra-
cają. się raz lub dwa razy koł siebie, podnsząc ręce po
nad głowę' t. j. że w tćj i owej parze, mężczyna wraz
z kobietą, każde woim torem, ona na lewo (na ks b), on
na prawo (na od i b), obraca , ię w miej cu, nie pu zcza-
ją.c wcale rą.k za które ię trzymają, albo chwilowo tylko
dłonie pu zcają. (bez przerywania tańc), i palcom po-
dobnyż nadjąc obrót. 2) Robią więc oboje ruch kólisty,
okł własnej swojej o·i. Wolny ten tnniec, idąc czas ja-
kis ku prawej tro11ie, zwraca ·ię następie ku lewej (co
niekiedy kilkakrotnie się powtarza), czyli że: gdy pierwej
kobićty stanowiły zewnętrą ścianę poruszająceg się kola
ta1iczą.yh osób, stanowią ją, pó:inćj mężczyźni. Kroki
tego tańc, mało .·ię różnią, od zwyczajnego miarowego
chodu; w z lako nie brak im przytupywania
Gdy , ię już należyci po izbi' nachodzili, do czego
nicraz ten i ów śpićwkę przylą-tał, kto·. z bnrdzi ~.i ocho-
czych tancerzy, zwykle przodkują,cy zawoł: oc, lub na
odsib, na odsibkę, (t. j. od siebie, na prawo, w stronę od
prawej ręki mężczyn; o b. ten wyraz w łowniczku) i te-
raz właście• rozpc~:yna się 1\ujml'ia!... Tanezą go też sa-
me pary, gdy starzy i zmęceni opuscili kołu. T:n1czą. po-
kojnie i regularnie, a chwilowy nicporządek i zumięsane,
jakie ię mogły zakra · ć, ztąd chyb<L wynikł, ŻP nie ka-
żdy do ły ·zał rozkazu przodknj<~ceg, ani ma ch\'t' natych-
miast go u luchac. Tam gdzie nic porzedił Kujawiaka
Polouez, piPrw zy z tych taików rozpucynają. tak zwanym
śpiącym czyli chodząym Kujawiakit•:m, który w na. tęp~SwiC'
prz cież Majt• się obudzonym i c:orat ruchliwszym tańcem.
Zabierjąc się do 1\uJawiako (od Lubi łlia, P1·zcdcz,, Izbi-
cy, Radziejuwa), mężczyna z kobietą. zwracją. i't: twa-

2) Dawnićj w tań·u tym więcPj nit dzi, g ~tykulowan r.;ksmi. Zll-

w ze nit>mal tańczy go m~żczna z kobietą a niPkiedy m~żczyna z męt.­
CZJO~; gdy tymczast!m w hebc6 i od.•ibce, jeśli CJ.odzo"y ich nie porzedt.ił,
b11rdzo często par~ tańcują l.ahowil\ dwi~ kobiety (prawie nigdy dwóch
mę.tczpn) co zre ztą i w innych 11tronach na zego kraju jest pow zechnem.
 201

rzą- ku obie (gdy wpr7.ódy, w Pol.·/.im, zli obok sicbif'),

obejmuą. ię oburącz, t. j. m~·żc:ywu opiPra mocno obi<'
r~'C dłońmi na obu bokach kibici tancet·ki, gdy ona w ten-
że ::;am po'ób trzyma gię mężczyw; zt~d tćż ręce ich
krzyżują 'ię wzajem (lecz męzkie icl~ spodem, przez co
mężczyna tajP 'ię o ią. tańc), i w taki 'j pozycyi , pro-
sto ię trzymając, walcują. czyli obracją ię w k<',ło kn
prawej stronie dość po"..·ol nie. acz znacznic żwa.ićj niż
w poprzednim tańcu. ~ickedy mężczyna pochyli głowę
na ramię lub po uad gor-em swojej tanecznicy, a prawą
swą. ręką. wznie i oną ch wiło do góry, patrzą. a w pa-
wi ·trzu na znak zadowolnienia. Prwclownik w tai1cu, wio-
dący rP,j, zwykle ten sam, który przodkawł u roboty (jak
np. u żniwa, kośby na łące i t. p), pokręciw~zy się czus
niejaki. a za nim cale grono tancerzy, zarzuca ·wą. ręk
lewą. (gdy prawą ma wolną.) na okł kibici tancerki,
która bierze go w pa prawą ręką. a lewą ma wolną, za-
trzymuj się nagle na krótko przed Rkrzypkiern, a zanu-
ciw zy mu oberka jakiego życz obie mieć "ranym, luh
tćż przy 'piewując mu go już zdala bez żadneo za.trzy-
mywania ię w tańcu, huknie naraz o. tro i dono.'nie: k'.·cb,
na kseb, nu ksubę (t. j. ku sobie, zwrot na lewo), zatoc~:y
swą. tancerkę kołem w tył od lewej ręki, 3) a wówczas cały
or zak przerzuca się za nim w tronę przeciwną poprze-
dniej, t. j. lewą, lub chwilowo E~zybsm ruchem na prze-
mian to w lewo, to w prawo, i t<•raz dopiero, biorąc kif'-
runck od prawej ku l<'wej ręce (mężczyn), pod uazwi-
kiem Mazura, rozpoczyna ię Obertas, bez wła ciwej
w zakie tańcowi temu zamuszy to~ci mazurskiej, lubo nie
bez pewnej krewko ci i ruba.zno'ci, której towarzą
częstokrć przy niedo ć szybkim innych par zawroci(', do-
bre dozy nieuniknionych (lecz nie rozmy 'lnych) zturhń­
ców, zo·niecń, guzów, sińców, a nawet i wywrotu z po-
tratowaniem nie zkouli wćm acz do!'\ć dotkliwe m nie jednej
pary w wir ten wplecionej, lub też rzuty jej ucze tników

3)
Niekiedy tancerz pr&Wił ręk1 obE>jmuje tancerkt: w pas (majllO
lew14 woln14), ona zaś trzyma go . ię w pasie lew4 ręką (mając pr&wlł wol-
114 ), zawsze jednak obrót ich tańc idzie ku lew~j stronie; lecz wówcza.
m~tczyna prawą r~ką koł to zatarza ku lew~j.
 202

nn siebie (zwlaszcza gdy końcwe pary w szybkości nie

odpwiezą przodkującym), przy czem zdarzy się, że bar-
C7.ysty i silny chłop potrafi. swą taneczię jak pilkę przez
ramię na drugą prześmignąć stronę, aby ją. na ziemi po-
lożyć lub też osadzić na czyimś karku. Obertasa owego
tańczą tu w ten sam sposób jak wszędie, z hołubcami,
wybijaniem i przytupywaniem podkówek lub napiętków,
a nawet niekiedy przysiadaniem do ziemi na lewej nodze,
gdy prawa zatacza koł. 4 ) Rozhulawszy się na dobre, nie
Jatwo i nie prędko parobek taniec przerywa; owszem,
przedłuża go jak może, mocno napiętkm przytupuje,
i woła na grajka, któryby wreszcie rad taniec urwać: je-
dna, jedna, jedna trzy (cztery i t. d.) godziny! 5) Niekie-
dy tylko, aby wytchnąć chwilowo, czy też dla zmiany
nuty albo kierunku, stawa tancerz dłużej nieco przed skrzyp-
kiem, nasuwa czapkę lub kapelusż na ucho, klaszcze ocho-
czo w dłonie, i śpiewa mu swego ulubionego, który grajek
od razu lub po kilku próbach wybierze na strunach, choć·
by go przedtem nie grywał i wcale nawet nie znał, a sko-
ro mu już płynie idzie, przodownik puszcza się znów

4) Wśród najszybszego nawet obrotu, tancerze nie zwykli robić ela-

stycznych podskoków rozpychają umyślnie sąiadów i innych tancerzy po
droclze dla własnej wygody, ani podnsić jednej lub clrugićj nogi wysoko
do góry, jak to niektórzy malarze u nas na swoich obrazach przedstawiją.
Owszem, kroki ich są raczćj posuwiste, i tylko drobnieją w szybćm tem-
pie, co już sarni włościane skakaniem nazywją.
5) Ruch tych tańców potwierdza list J. Bł. któryśm z Kujaw otrzy-
mali, w tych słowach: "Niektórzy za jedno biorę Kujawiaka z Obertasem.
O ił! jednak, wsłuchazy się i napatrzywszy tańcom ludowym, sądzić mo-
gę , jest uderzając rótnica pomiędzy włnściym Kujawiakiem a Obertasem
tańczonym w innych okolicarb kraju. Kujawiak, wolny od skocznśi i ru-
baszności, jest raczej powatny, a często tęskny i rzewny; niema żadnego
przycisku i niepotrzbując przytunięca, tańczy się, że tak powiem, okrą­
gło. Ruch jego jest daleko wolniejszy nit Oberta . ~a, i wreszcie tę ma od·
rębną cehę że się nigdy nie kończy, lecz w kóło ciągle powtarza. Tań­
czą Kujnwiaka, rozpcynają go zazwyczaj Śpiącym. Mętczyna z kobietą
obejmuą sią wzajem oburącz (w pasie, w stanie), obracją się wolniutko
z lewej strony (mężczyn) ku prawej; pokręciwszy się tak czas jnkiś, pu-
szcają się następie szybszym ruchem w lewo i w prawo, wszakże bez za-
maszytości właściej Oberta~owi. Ten ostatni znanym jest równiet w Ku-
jawach, jak i w innych kraju stronach, i tańczą go niemal w ten sam
sposób jak wszędie, ale tu nazywją go ]lfazurem."
 203

w tany, to na prawo, to na lewo, ciągn drugich za o-

bą;-i dla okazania swego zadowolnienia, wyśpieuj co
mu tylko na język ślinka przyniesie. Zwracją się następ­
nie głosem znów z pośród kota tańcząyh do skrzypka,
i do wtórującego mu na grubej czyli tlust4J' rna1ynie (kon-
trabasie) ba isty, któremu nierzadko dodany jeszcze je t
do pomocy drugi ba ista mykując (v. srnyczkują) na
basach mniej zych (basetli), do czego przybywa miejscami
bęenk (rzadziej obój lub klarnet), zanuci im piewak
na całe gardło: (Od Radziejowa, mel 170 lub 402, 360).
l. Hej grajczyku b~d:r.ie :r. w niebie,
a b88ista wedle ci bie.
Cymbali ta je zez dal~j.
bo w cymbał dobrze wali.
Oj da da da , dobrze wali.
2. Hej ! graj graj u, i baj baju!
będzies w niebie, będzies w raju.
A ba ista dalej kl~czy,
bo w swe bMy dobrze bęczy.
Oj da da da, dobrze bęczy.
S. I tamten t~ z drugi~j trony,
gracko ieplłc a powoli
twardym myki m na marynie,
niebo sobie wyrzempoli.
Oj da da da, wyrzempoli.
(albo: przyniewoli).
4. Ja Kujawiak, ty Kujawiak,
da wszy oyśma tu jednacy,
mamy soli , mamy chleba ,
wody, wódki co potrzeba.
(albo: mamy chleba co potrzeba,
sól i wódk~, a przy pracy.)
Oj da da da.
5. Ja Kujawiak, ty Kuj wiak,
w zy cy~ma tu z j dn~j strony;
tobie Blacho, a mnie Wacho,•)
zukajci t nam ludzie tony.
Oj da da da.
6. Ja Kujawi k, ty Kujawiak,
wszy~cśma tu Kujawiacy, -
i dziewuch nam nie zabraknie,
tylko drewek katdy łaknie.
Oj da d tła.

•) To jest: "tobie na imie je t· Błatej, mnie zaś: W awn:yniec."

 204
7. Tylko drewek trocha wi~cy,
i ba~ nil'ch mi lcpićj bęczy;
tylko grajczyk trocha głośnićj,
a ty mi dziewucho rośnićj !
Oj da dfl da.
8. Pomyk<\i Rię Ruziu młoda,
CO·Ć garlją: CO·Ś uroda;
pomykaj ~if' i ty stary,
co chowa'z w d~bie talary.
Oj da da dn.
9. Hej zawracaj od komina,
a uważj którćj nićma.
Jest tu Kn~ka, jc~t .Maryna,
tylko nwj~ Żowki nićma.
Oj da da da.
l O. Htj zawraeaj, a powracaj,
a uważj : która dama.
Jest tu damB, twoja sama,
tylko mojej Żowki macaJ (szukaj).
Oj da da da.

Widzimy zatem z powyższeg opisu, że taniec kujaw-

ski, z trzech właście skład się tańców, coraz to szybszym
nacechowanych obrotem. Są. niemi: l) Chodzony czyli Fol-
ski; 2) Odsibka, Ocibka, czyli Kujawiak właściy, środek
pod względem ruchu między Chodzonym a Obertasem trzy-
mający; 3) Ksebka czyli Mazur v. Obertas kujawski, z tań­
ców tych najprędszy. Czasami przeciż (dzisiaj już bardzo
często, a miejscami zawsze prawie), odrzucają. owego Cho-
dzonego (Łażoneg, Powolnego), rozpcynają taniec od
razu od Odsibki, a kończą go na Ksebce. G)
Pod Włocawkiem jednak (jako i w wielu miejscach
na Powiślu i ku Pałukom) przeciwnie: Kujawiakiem zowią.
częstokrć taniec zaraz po Chodzonym biorący kierunek
na x~ebkf, czyli pomykanie się ku lewej stronie (t.j. prze-
rzucanie się na bok od lewej mężczyn ręki), gdy męż­
czyzna z kobietą. trzymają. się oburącz, Obertasem zaś czyli
prędkim Mazurkiem bywa idąca na prawo odsibka, trze-
cią. tu i najżwszą część stanowiąc, w której obie plci
w pas się trzymają. jedną ręką., mając drugą. swobdną

<•) Trzy te taóce, w zupełno~ci po sobie wykonane, noszą miejsca-

mi zbiorwą nazwę Okrągleo (tańc); które to miano atoli pod Kruszwieli
i Strzelnem, służy samemu tylko Chodzonemu.
 ;l().)

Pokazuje się z tego, eż zmiana kierunku może być do-

wolną (zależną może nieco od ruchu porzedającg Clw-
dzoneyo, który także w dl e woli może i ' ć na k b lub na
odsib), i nie tyle wpłya u a nazwę tańc, ile raczej po-
sób tańczeni a z nim i zmiana szybko 'ci ruchu. Tempo
te<To ruchu ,; rE·dnio możP być oznaczone w ten posób:
Chodzouy., = 100-120 ~LM., Kujawiak wolniejszy..' = 120-140
M. M., pręd zy .,' = 140-160 M. )1., berta,' ,l'=160-180 1\l.l\L
adrnienic tu wypada, że gdy Kujawiak może by<':
to zybszym, to wolniej zym, więc w pierw zym razie na-
znacyłem go w nutach w tempie, jakie zwykle zyb r.e-
mu odeń łuży Oberta owi, t. j. 3ft z nadpisem Kujawiak,
dla odróżniea go od pomieniunego bertasa, w drugim
zaś razie w tempie 3/ 4 z takimżE> nadpi ern (lub bez tegoż),
dla odróżni nia go od poważniej zego i powolniej zego Cho·
dzunego, wszędie wła 'ciwym 11adpi. em nacechowanego.
Zre ztą. ruchy te w przybliżenu tylko oznacyć się dazą.,
gdyż w ciągu amegoż tańc wielokrotnym ulegać r-wy-
kły zmianom, lubo w ogóle nie zbyt daleko odskaują
od w kazn ć j wyżej w liczbach normy. Od pręd zego wra-
cają. niejednokrotnif' tancerr.e dla wytchnienia do wolniej-
zeao, a nawet i do hodzouerro; całeO'o w zakże taitca
na tym ostatnim zamykć nie zwykli. Często nawet za-
raz po nader wolnym Chodzonym (Łażonym), rzucają
. ię kapry ·nie w naj zyb zy wir tańc, czy to na kseb czy
też na ocib.
Muzyka towarzysąc owym tańcom, wciąż w jednym
i tym amyrn rodzimo-miej cowym wyrabijąc ię duchu
i toku, a snująca ię jakby z kłęba, którego pierwotnej
nici w zami •rzchły ni<'raz pewnie zukaćby należło
wiekach, odpwieną je ' t krokom i znaczeniu kaid •go
z tych trzech kujawskie<TO tan a ruchów. Poważl zwykle
w pierwsz 'j czę .' ci, tąje ię rzewną, miłą. i urocz. w dru-
giej, a w hula zcą. przechodzi wesoł · ć i dosadno ·ć przy
urozmaiceniu w trzecićj. Taką. bywa ona, <Tdy jed<'n duch
który je natchął, w zystkie te czę , ci ożywia a potęO'u­
ją.c w dal zyeh, uczucie napumkięte w pierw z(•j czę \ci,
lub rozkazom jć pu łu zne, dając niejako sto ownc na
wezwane jć odpowiedzi i wyj a nienia, w jedną., mniej
więcej do konalą. przęga je z sobą. cało · ć. W ówcza też
 206

w jednakowej lub pokrewnej zwykł one dźwięczyć to-

nacyi. W zelako nie zaw ze, a nawet i nie czę. to miewa
to miejsce; bo niecierpliwy tancerz przy zmianie tempa,
nie daje grajkowi czasu do namy łu, znagljąc go do za·
intonowania i przyczepienia do p0rzedającć czę ci, pierw-
szćj lep zej a żwaej melodyi. jaka ię jego pamięc na-
unie; a zdarza się i to, że niepomny na to co poprze-
dziło, zanuci mu i grać każe ( ypiąc grosz do skrzyviec)
ulbioną. sobie pio nkę, wcale niezuodą co do tre ci (mu-
zycznej) z poprz dzając. nutą, dając np. zapowidjącemu
w olo ć pogodnemu i pompatycznemu zacęiu w Cho-
dzonym, mętną lub rzewną (acz pręd zą.) m tępczyni
k ebkę, albo t ' ż melodyę, która mętny zacęł bra · za-
krój i rozwinęca onegoi oczekiwał, uzpełniając juna-
cką, twardą. i hał liwą. odsibką. Rzecą. to już .amego
grajka, aby niezgodn<' t .. czą. tki jako tako z sobą. po,vią.­
zal; czasami czyni on to do ć sprawnie, najczę · cićj atoli
urywa czę: ć pierw zą, by po chwilowej dopiero pauzie
rozpcąć drugą.
\\' zakże melodye te (o ile miejskicmi, dwor kiemi
i cudzoziem ki e mi naleciło: ciami nie zwichnęte) w za a-
d z ie wiern(•mi zawsze pozo tają. ouólnemu piętnu muzyki
wielkopol kićj. Oprócz charakteru ich mi j cowego, uwy-
datniją.:Pgc sig w toku i rysunku melodyjnym, jest niem
przeważni także rytm na 3 czę ci równćj mocy w takcie
(miara rytmiczna odpowi dnia molo owi); czę ·ci te
bywają. rozdrabniane (czę to staccato) na 6 równych mniej·
zych czą . tc·k, kru zone na trójki i na mniej ze je zcze
warto ei, urozmaicam' ynkopami i naci karni na łab ze
czę ci, podnoszone wre zcie cło coraz więk 1.ćj ruchliwo ci,
zbliżon<'. do miary tribrachy . Ztą.d tćż Kujawiaka po-
czytuje• wielu za żwn. zego tylko w ruchu hodzoneuo,
pomykając~>g się w krokach nic·rnal zdwojonych, które
stopniowo przechou~ą. w bardr.i 'j je zczP po uwi te kroki
b<>rta a kujawskic,go, nie tracą czę"tokr w tern prz >o-
bru7.eniu ani na rzewuo ci, ani na pogodziP, ni tę. knocie,
bą.dz zumnie, bądź kromni<> w hoJzonym zapowi •dzianej.
Tancerze w u po obi niu poJnieconem zabwą. i oh-
fttemi hau taJ11i, nadwć czę to zwykli wym Kujawia-
kom' a raczej wyiązujcm j~ dopiero z nich berta-
 207

sum, rozliczne miana i przydomki, będące miarą. ich przy-

miotów, jak: do ad no ci, ognia, zama zysto ·ci, a choćby
rzewności i dziwactwa. Więc jeden otrzymuje nazwę np.
}edwabnij . truny (gdy mięk1, pieszczotliwy, choc zwinny),
drugi jest . iarczystyrn (gdy dużo ognia posiada), trzeci kutwą
(gdy ię ocią.ga), czwarty maczkiem (gdy drobno drf'pcze)
i t. p. 7) Bywa Kujawiaczy ko gnuśie, o pale się wlokące
(a miano to nadją. mu najczęśić Mazury), bywa i ja ny
latawiec i kręty obertaniec cz_y j'y1·taniec. W e~oły jt' t tu
zaw ze . kocznym, smętny mtło. iernym. O dobrym tance-
rzu mówią.: n au Pt go m·e czuć u· 1·ęku:- t'dzie jnk u•oda;-
idzie _jak ogiPń;- ogni.cie tanczy.
Oprócz tych tańców, t. j. . ~wdzoneg (Pol kiego) i Ku-
jawiaka z Mazw·kiem (Obertasem), którP, jakf' my to rze-
kli, już to wy tępują. w połączeniu już pojedynczo, upo-
w zechniły się nadto je zcze między ludem Kujaw kim
wraz z flecikami i katarynkami: Lnu/er (Land l er, w tem-
pie na trzy lub na dwa kroki, t. j. takt wolny 3/A lub
2/ ), Walc lub 'ztajer (takt zyb zy 1 ' ) i zot (takt 2/ 4)
4
zwany tu takżf' 'zorc'em, , 'ocz'em, zwła zeza między dziew-
czętami, gdyż rzadko w po ród płci męzkiej znajduą. zwo-
lPnników. Ten o tatni je t to rodzaj Polki . ~lizgmu7, różne
o buk tego noszącej nazwy wedle za, to owania i drobnych
w szybko · ci ruch o w odmian, jak: 'zorczyk, Oryl ( zot fli-
sacki), 'koczek albo llocy, hardziej na tupaniu niż pod ka-
kiwaniu pol<'gający. Znanym j<· t także Kolod=z'Pj, tary
taniec, już to w takcie 1 4 i %, już jednym krukit>m po-
dwójnym (czyli na jedno pas, niby alopada 2 ~) po prrd-
kim Obertasie albo \Valcu, i to jakoby w rodznju Wyr·
wasa dla popisu, najczr ci j w jedną parę. Kultul (takt
2/ ) je. t już
4 to m e c ń a t popisowym z ą k i m i kła. ka.niern
na miej c u ( Jlerr ... chmidt!) nu: ladownćm z nicr1·ke~o
lub t' i czf' kiego tańr H), już Kmralwt pol kim (takt ·1/.")
1
) Cz)ni1· to zwykli i Mazurowit' z pod \Var'<zaw), J!<ly 8nhit• pod-
ochocn, mówiąc np. zu~raj t go :: knńc Awiata (p;dy peł<·n nwzwyldph mo-
tlulacyj, z dal•· kich niby a ni1•manych tron kraju przybit';ł ), inny znow
j 'Bt z piekla rodem lub di1bel . ~kim mbtflcem, inny m14 lecit• ·. do pionmn i t. p.
") Kł!lkani' w tailcu, mianowicie przed r CJ zpoc~iem 'bo<lzoncgo,
jakkolwi1·k nie zaw~c praktykowane, zn n je t na Pałuk.ch, w całl~ \\"ieJ.
k:opl~ce i na zlą ku .
 208

z przytupywaniem i przy iadywaniem chwiloćm do zie-

mi (jak w Kozaku) tańczonym o obliwie w borach (między
Borowiakami wschodni-płueg pasa) podczaR we-
sela po oczepinach, gdy panę młodą. udając. kulawą. ja-
loszkę sprzedają. mężowi i kowal ją podkuwa niby bydlę.
Niekiedy łącz. Kowala z Kołdziejm.
Pomniej za za szlachta, mie zezanie i oficyalś, ró-
wnie jak i wyż ze społeczńtwa warstwy, tańczą. prócz
tego znane powszechnie w całym kraju tarke, jako to: Ma-
zura szlacheckiego z figurami, Drabanta (trabńc), Kra-
kowiaka Kuligowego, Galopdę, Polkę trzęsioną, Kontre-
dansa, Lansiera i t. d.
Grajkowie wiejscy zazwyczaj wszystkie tańce na skrzyp-
cach wykonają. z tonu, którego tonikę łatwo poddaje
im każd próźna skrzypiec struna; a tok gry pokazuje czy
tonika ta odnosi się do tonacyi nowej czy do kościelnj. 9)
Pierws:r.a struna próżna (G), lub częśiej j<>szcze druga (D),
służy im w wielu razach za ciągły wtór lub chwilowe
zdwajani<' wyż zego jakiego tonu wówczas, gdy melodyę
wyarją w pierwszym razie na drugiej, w drugim na
trzeciej trunie, trzecia za (A) ady wykonają. ją. na
czwartej czy li kwincie (E), co wszystko stanowi jedną z wy-
razistych cech wykonania wielu owych grajków. Niż za
owa struna dopmagjąc wyższej , bierze czasami sama
zakrój pewien melodyjny, który wyż :r.a dalej rozwija i do-
powiada, jak to widzimy w N. 108, 4l3, 414, 426. Gra-
jąc Kujawiaka, któreao najlE>pić pojmuje, bo go two-
rzył, skrzypek wiejski rad przystraja go w kwieciste zwroty
i mnoży w zcegóły tejż amej natury (nierzadko piskli-
we i jękliwe w górze, jakoby wachjąe ię co do wzię­
cia stanowczego tonu), na dokłane oddanie których, nie
starczą. niekiedy na ze znaki muzyczne, przydłużając obok
tego lub opóźniając (tempo rubato) miejscami czę ci tak-
tów i całkowite takty, albo je zbijaąc czyli chłonią. wsie-

9) Więk zość tych tanców idzie w tonacyach twardych dziAit>jazego

systemu, odpowiadajacych w układzie w~j gammy, dawo~j kościelnj tona-
cyi jońqki~. Tonacyrt eol h (kościelna), widna w wielu dumach jak np.
w N. 208, 209, 211, 220, 221, 65, 85 i w niektórych pieśnach o chmielu,
bardzo wulko pojawia się w tańch.
 209
bie., któr · to wykonaniP prowadzi za ohą, mmeJ ze lub
większe w podobnycb taktach wartości w cza ·ie, niż tern·
pa Ył i :l~ , lubu te nie rażą, gdy ·ymetrycznie w da·
nych a równych powracją okr • ·ach. Niektorzy improwi·
zaturską obdarzcni zuoln.·cią,' rzuuko kieuy powtarzją.
bez ozdób jedne i tl' same frazP'a, ale uw'zem coraz tu
inne z nich wytarzją, albo je nowcmi obwit>'zają. meli-
smatami. H) krzypcom to warzy ·zą. baruzo cz~ to Brt. y czyli
.Mnryna, któn'j dwie tylko prożne trony w takt huczą.,
nie za w ze ci 'le ·ię :to. ują.c do nakazanej im przez krzyp·
ce tonacyi. Dawniej widywano nadto Durly i (!lmball.:i,
uzi; zar7.UCOTlC; tl: Oi'tatnic pojawią. sig je zeze tylko, i tu
z rzadka, na we cłah żyduw. kich. Teraz przygwaj<~
skrzypcom już to Basetle, już Oboje, już Klarnety, Fle-
ty, Trąbki, Bębrnki i t. d. to razem, to po k1lka, to z o:->obna.
~1nó ·two mięozy wi 'i'niakami spotykamy ludzi do
muzyki uzdolniunych, którly w bruku nauczycil'la, owiani
tch •m muzyka.lnej atmo fery kujawskii·j, z poędu czy
z potrzeby tają się samouczkami , ulerają. i porywać się
dają. wirowi gra sują.cć w okł nich melomanii tar zych
krzypków, i nie omie ·z kują rychło kładć dowodów SWl;j
z uwa~ą., pilno.cą i wytralosci;~ dopełnićj 11auki tak
w amej karczmie, jak i po za tym pt•zyuytkiem wesoł-
ci. Takim np. m1ędzy widu innymi był w jednym dwo-
rze parobczak nazwiskiem Jfa. ·l!lltl.:rt, który hędą.c szmają
(mańkute, jelnorękim), wyuczł ię grac na 'krzypcach
na .'iZIlajndę t. j. lewą. ręką. ,·my/.:uu·a / ( WOUził 'myczek po
strunach), pal~mi za' prawej ręki przebi~ał na truncł,
które sto ownie du terro <.lziałn, miał nawiąz na opak.
Grajkowie w ocróle, w wielki· m u gawiedzi wiejskiej są.

w) W dziale muzyki tu doł. czonym, tarł~m ię je odać mnirj-

Bzemi nutkami, jako odmian~, przy nakrdl~iu wi~k Zl'mi nutami melodyi
głównćj, rdzeń poniekąd śpiewu twurząc(.j Czt· tokroc to, co gr Ją skrzyp-
ce j.1ko urozmaicenil', napi alem w tlalszym t:iągu po skreślniu śpiewu, jak-
kolwiek głos skrzypiec zwykł towarzys)Ć Api ·wowi, juk np. w N. 41, 42,
43, 106, 108, 111, 129, 113 i t. d.; nickiedy w zakźł! graj skrzypce po
śpicw•· rodzaj odpowiedzi t. j. jakoby druglł cz~ść tego, co słyza w picr-
wszrj W) piCWllDCill.
 210

poszanowaniu. 11 ) Karmią i poją ich w czasie zabawy, ucz-

ty i wesela, opłacją. stosunkowo sowicćj niż kogokolwiek-
bądz, opatrują. i dogląaj w chorobie, nie żałując często­
kroć dla nich fatygi i wyręczenia w sprawach powsze-
dnich. \V karczmie, dopóki tancerze trunkiem głowy nie
zaleją, grzecznie i uprzejmie się z nimi obchdzą, a dziewki
prosząc o grę do tańc nie szc;r,ędą zdrobniałych i pie-
szczotliwych wyrażeń: ej grajczy ku!- mój grajku!- gra-
lu,qzeczku, gt·aluclma ! - Pijani zaś, rozlałeg skrzypiciela
grajclą zgrubiale mianują.
Pastuszkowie lenią (wykręcają) na wiosnę Pi. zczaiki
z kory wierzboćj. Fujarką za zowie się u nich flecik
z drzewa wystrugany z wypalaneroi dziurkami, albo czę­
ściej jeszcze z blachy ?.robiony, zdobny niekiedy w skówki
mosięże, lecz dla swćj wysokiej ceny, rzadko przez kogo
posiadany. Bekacy są to małE' piszcałk dla dzieci, z ząb­
kiem stercząym do góry. Na wspomnianej tedy wyżej
piszczalce wierzbowej, pasterz siedzący w polu lub pomy-
kający się za bydłem i trzodą, wygrywa sielskie swe nuty
to dtugie, przeciągł i tę, kne, to znów wedle woli ury-
wane, krótkie, szorstkie, niemal dzikie, a lubi powtarzć
po kilaroć pewne figury i zwroty melodyjne, poświsty­
wac wpadjąc w oktawy i nony, i z nich spadjąc w niż­
sze tony (naśldujące już to dalekie echa, już bliższe hu-

11
) Powiadj~ o jednym zawołnymgrcu (grajku) następując~ gad-
kę : Bala grani\' m pociąglAł ludzi za obą. Razu jednego, grając oberki wy-
~zedł z karczmy; tancerze t~ż w te p~dy za nim, a skaczll i akczą. I tak
powiódł ich aż na śród pola, pot4!m at do boru, gdzie ludzi ka pom~czeni,
bez tchu prawie upadali ; było tego dopóty, dopóki nie zjawiło si~ jakieś
licho czy też •liabcł; ten dopit5ro, jak nic zacapi samego za kark, jak nie
zacznic nim miotać na wszystkie trony, i (tak) uniósł go w gór~ z swl$m
granit>m, te jćno coraz lubiej dolatywł jPgo obertańc do uszów tnnce-
rzy, al wreszcie zamilkt gdzieś daleko w obłkach. Odtlld ani go było wi-
dac ani słychać, onego Bal~, -ale podobno na polu zjawia się on czasa-
mi, to i ci,gnie opilcow i dziewki do karczmy na ubaw~ wtcncza!l wła­
~nie, kiedy największ jest robota, a tam dopil$ro w izbie karczemmlj, zni-
ka im z przed oczu razem ze awojl!m graniem, albo prz~miena ai~ nagle
w brodatego tydia. atojąceg za szynkwasem, który do przybłch odzywa
się zaraz : .,J.\y, napij~ 1i~ ino trorha, - przecić wódka dobra; a wie/a IIJ
tego dać mo} Macieju? cy pu-kwaterd; cy wi~cy 1"- Powiadaj, te tyd namó-
wił cz.y zapłci 11. to diabłu , by mu na eię po tać Ba.li bra6 dopuicł.
 211

kanie i wabiki), potrącać ja krawo o tony przyległch

'obie dyatonicznych tonacyj (brać np. w dole po tonice
d myxolydyjskiej gammy ton c i wracć do d), modu-
lować z miękch (mol) tonacyj w inne mięke, wreszcie
zapljąc się wpadć o tro na zwięk zoną. kwartę albo
pokrewny jej ton charaktrry tyczny, wielką. septymę, lub
też padć z nich uf'z przygotowania na tonikę lub na
inny niż zy (od kwarty czy eptymy) interwall. Pewnym
będąc, że byle tylko pi zealkę przytknął do ust i w nią
zadął, zwieręta pieczy jego powierzone, znaczenie nuty
j<'O'O dobrze zroumieją, wygłasz on po czę ci odmienne
śpiewy dla wołó i krów, odmienne dla owiec, gę i i t. p.
(są. to tak zwane krowim·ki, walarki, owczarki, gęsiark
i t. d.), inne nieco by je wygnać w pole, inne by je na-
wrócić lub nawolac, inn(• znów by pędzić do kupy, in-
ne by odegnać. zlowit'k tu r.c polił ię poniekąd z na-
turą żyjąc w jestc:twach swych organicznych. Widno-
krą.O' zakre ' lony po bigkicie uil'bio j{!go okiem, a pod nim
jako pod cieliska zielona l:!ka i kwieciem wonieją.cm po-
kryte pa twi ko z ha:uj<!C ~m na nićm raźno bydelkiem,-
oto dlań ' wiat cały, świat żyeiu; więk zych on przestwo-
rów nie pożąda. W nim za przyjaciela, za wiadka i słu­
chacza mając otaczją go przyodę' tchnieniem swej
fletni pragnie ją ukołyf'nć do snu lub z uśpiena roz-
budzić; więc oddaje jej tujtomnice własnej rzewno cią prze-
pełnioj du zy niewy łowiner dźwięk, do których pod-
ni tę poprzednio am już był z jć skarbnicy poczerną.t
óż dziwnego że wyobraźni jego, nie trzymana na wo-
dzy jak tylko krótą in~tl'Umcu kalą, w granicach tak
cia nych snuje nieprzerwanie powieną. a nową w~tęg
melodyi, czę to nie tro zcą si~· o wymagania narzucane
nam przez szkołę o mierze, układzie czą tek, tempie.
A przeciż, gdy zbadamy ' ci:le zwiąek utworów swobo-
dnej jego sztuki z naturą., znajdziemy i w nich pewną.
symetrą. czą tek i przynać będziemy musieli, że wybor-
nie, lubo po swojemu, odgał on prawa i potęg tych czyn-
ników. Więc jako niekłamy piewca przyrody, karmiąc
w sobie święty ogień uczucia po ojcach odziedziczony,
i dobrą jak oni wiedziony gwiazdą., nie zbocył z drogi
prawdy, ale owszem w otwarte na o cież wszedł jej przy-
 212

bytku wrota, jakkolwiek skromne tylko swego uczucia

bławtki, złożyć mógł u stopni jej ołtarz. Mniemam, że
piosnki pasterskie, owoc nieskłócog częstem obcowaniem
z ludźmi natchnienia, noszą. na sobie piętno nader odle-
głej starożynści; a czyśiej w ogóle niż inne zachowaw-
szy się z przesłości, kryją. może w swych dźwiękach je-
dną. z nieajpośldszych zagadek przedhistorycznego
bytu ludu; więc też zasługją. na bliższe poznanie ludzi
specyalnie ten przedmiot badjącyh, tak pod względem
ducha jaki je przenika, jak i pod względem budowy swej
z(•wnętrćj.
~admien, że pasterze piosnki swe grywają. także
i na skrzypcach, i z takowych je po większej czę~i spi-
sałem.
 SZOTY, POLKI,
KRAKOWIAKI, SKOCZKI i t.p.
(w takcle 2j4)

Po.c;.d lwuz/c lta'?flldt. kapusiy;sh.v- po - 7WU.

vi#ijj /Tl{u:hijdv~.rkxen;I-JV(_, - ce,
Nie ci41-~ nm m.ucluuvn..JJ. wal ją: C:Vu:r to - mac:
a !lfUaiV~ krlljCUdDbru, i-u 7lU k.nvdm/ - cU.
 tUl' b!f -{n

pn!flcr!f- l'~•z Jaf,~z mam, lri'U$;/u mam., A:o-.90 kocham

Jt~ 6/u.-;: -Iw. &'-9" lwdulln Lru.su:czlw(, cv to mu d(JITL
 ~ fiolfffledcr r I(QJ 1r: EJ 1

~QOĘfltiBde!Jur
-'=• vSwrjSthdttrr _ ~ <Xi5ompPI•a-

310~H;cgEf8J Jl:fOU r r1
~fir r1r=rgn1h hl!f"rutl
' rtn 1~ r u 1U rr 1r t; 1
l~ ELgpTIE10jEFu lu tg lUf rl
 Sumfii.5 adu/ tJd .Strub:at J!UJnmxlamtib

:mlfiF EJ l J1J Jlfil CJ' 1\l h J,i

~·JB m cr r;1 1 J J JJ 1J J J J 1
 i D --
l§~a ~1:0 !J lE Plt; CEl U Y
b •

l~fC rlJierft:ll•rl&ltf t l dr U

~'U rlnhUiud:IL:P& Iar :11

Fuau. ~ t. o d./Jub~(C r.a ;le.)

s?4f#fHr ILt r 1J JDIe Jltf=&l

~iłu riJ JJJiCJt:tefJL!IE}PJ

fłGJU C!l'tl n 1J1 J ltr 0 l a r m
 l ,;" &ttJIJA/t ~ra.bluJWj
31s~ir H;rll-'Jir ~ gll)JI
.Aio-jr, f"J -po-tUj-w Jubru? IIUJ J~ r.ut'-.lu;

d,, fws'dQ - /(v dro-lji ~IJU , d4 lr.acUfj~ u-b~tU.

l'olka tlJW~

316J&i"~W ~ 1r P!UC!IUE! I(Jffl

 ~:u

~trlfcgiQ r 1

V'Wa 1ciQ15iritlfrU r1
I~J· eJ S'!~ S4i/91ę Eljt!J

~Ulu i lcaT-W1JekUftiij

'i~!Jnr I:I®E:JI@rBiaUidr;l
Slwcuk u. Hoa; _,. u&OsLtf.CUI'- WIMpa-

378~HE;IQtJlk(ij f:!

""a ęr u 1il1 ;;r si 1ti r 1tJ r 1

l' r f ef lur,rt Efldtrli(jElfl
Da nuj óra- w da nuy IV - dw-ng,
 222

~#q ~H V · ~ Jit..oJii t ~ ~ tl
mleff lLJ ._n.'f! .Sl~ ltl1 Slt!D-j~ W -łlfj. :f'n.,u -;tv Uz.dn..w

łfU V~ fl'E~ V g lU p J#;JI

da v ;ug-.w-ka, !fUJ :1~ ntóKa ~,· m.rw:f!-t'-luv.
WV...IJIZ!f

~p;? a'l : H r flh ErUl E! 5J iL

~;g mr r r rr r rr a
1 1 1 Er~; 1
 ])a t-

ł-f=rt:~1
Ja-.rtłv 1.-0/ta~ lm u ta - rdL.

fhLe - Ów mt IUV-,Ulti -cu.

l po mur-d~. · bt -;1.
A l~wj 7fie -poNiult bo l1UJ-ja Iw- c~
 z:u

si - MI/ 9fi
bo dLv-SZAf/

nu n sw. -lót .AJz,_J;:i.ullr.lu %Q! to- bą,.

Ue, klq UJ lfUU.f
!tU /tUVft. jUl nJ,t. Uv-bts!..
 .tU

~# r o 1o r1d r J 1t:: R 1

lłfr slf:lJiorlc:J r 1J 4

~ ~ h· l~ p ~ Y: l P i ~ Fl
W - lVIZJ l@r -TUl/ df,Uv~ 1UIJ.- fćv - tbtUj" -S/J/,

~p VV f l E t@ l ~ ~ ~ V l
t.J ~ til.b- bełt - iD - 1Vfll.
)
lddr-lUl/ d1.im -'/uzt

~F V'
Tl4j·- Uu- MU!/-~
f vl? ~-
y
71UL'
FJIE fJ,I
dw-!Jd- 1-<J - IVO ~

l' r e rr l ro liif r ft1 r t Bil

~ter ElrEEr'IJF iS1r a 1
 KUJAWIAKI.
POLO N[ZY. OBE:RTAS Y. MAZURY.
i t. r·
(w takcie ł!- i o/s)
od Lnowrocl'a.wi.a, Strr.elna .

czy -widzisz ty Krnświcę, a dyć to Pia -

fi'" ~j]
pl przysł postrzyżn. zapro - sił' na

tłw~ - sta stoli - c~, toć to on tam królem bywaoł.d

~ IJ'fłbl 9 ~Mi
paCople zaw ze ptywał
miód do ~ehi, oj tam dJopaki, dziewcz..yny.da eluały w tej potrzebie .

• l,§ptJ~SI!if9e] t' l

~1 lj'tJłAfi~I!;Qgr lif o0 l

a i o/Ś ci swetjo wianka.

-pyta. mi aię nilnam iony.
 rt• Jn ,_lj ~ ~ ~ ~
KJ b?JP T l&fw;F li L F l&f[ tJ l

~·f!r412 llllfl J4 $ l~ ll
l'jt#f3~1iQJI J illfDOJ ł
od Radtit.fowa(PltJwcv

397.fłi-U iEQgi'A l

~,o iffir; 1§E1'1n 1tą 1

~ !t' PfH
od Chodtza(Choc.eń}

39s.lMWJif~ ~ e~ 1$;~P
StaYe-~o ja mę,ia mtał wsadti-ram go
Zdychaj stary nied~ęgo bo ja pójJę
 1,. Ql~ w miech
~:._ młode
)'
da.
bl: &f'
i miech;
- go
da- wa- ł.n
u mu
1})~ 01tJ ~
-'Ud?" ru-py ie-l,y pr~d.y
l

IŚ$~# · vlta d llcj lfH l l

z.dech da i zdech.

1&$ c.ąp taJ ~ 15n 1l!Ohtn •

~ •d Nien..aw,(Lowi.t'l.tk)

J9~ij ~F' ~ ~ ~ p ~ ~!J l

Oj napij- mysi~ wujlru. da zie- le- ni się wpólł.

$&~ ~ jl l)~} p l) b b l~ ~b }i l
Oj na. po - lu lumo- su, a. wstoao- le ir<ml)ło-sa.

~&Jr-~ Y. r
L
li:J ~ ~
--- ·bf . r 1W lJ 1-
1Jr L ·--

$&~au ifRJ 1lu 1fim 1

$'bilr r 1i 1 W'ljf r llj ~ 1

 od Pmde1.a (Z byewo)

~otfl3i';P ~ ł ij !~P. ~l
Do ciebie jadę da ja - d~t, do cje1ie ja - ~ da ja - ~,
Li my(... 9otwnyćMarsi, wrótka dtruacine,h.ś
Każ my otworzyc Marysia n.lbo sama. wstoń da i wstoń,

$\h sij l~p \ t\ ~ ątp~ł. ::N

nie na iadńe ohmówisko tylko na ra dę, 11a ra - - dę
.Bo jak ty my nieotworzy$z wy - wa - l~ ścian~d. Ścia-n~.
niech - Że ja aię nie potura.m(,HlJ'-)kole luclzkich śtion a.. i Ścion.
 ,Z33

od Cnit1llk.wa{Ostrowu)

Na moście tra.wka. ro -snu:,

spodoba- la

to mnie Ja siu bierz d.a i hien. to mnie Ja &iu biert a.. i 'hien .

•
 ~u,
do Lejmana;
1 1$)> b ,~;
od 5lachciury i od c.Mopa
~ 'tl ~; wiez'\_ zboże
1

Jł B. N,,.man." tMart•op Ie,. M dc'rfJC4(0Tm, w Wt.cttwln•.

''';H ~ l~ ~;lhp t ł
doMa1'co - pa, wie -~ z.Loie do Mco~ .
•tl t!niewkow11.

~3il1tJ rtJ it!W Q 1

~f1hiJI
Oj tuli f•) lułinec'. - ku,
p,, ijp~l%}
od -jeidżan me Józinecz'ku.

'\}i<t !'! l~ V V i'$P P ''' ~ V l=

odjeid.iam, ale Nie mun~, upali -łaś m~j't dusz~ .

$'*te w9 1p•t !g 1;:; g 9 1t' me 1

Nie 1łom~ ni o&iańkem, ino słówkiem milu,eńk .

,~e u ';J u '"u ,,u." li ot!. Bahi.alra.

W4Jf;lj~ u~
Ka'rc'Z mareuko
~ Jij'•~h piwecz -
~kou i pisz na. Ścia.
p
-
1
 nę Da icia -lfł, zapłt i ci Mary i eń -lca jak j\ doata. -

- nę doał- nę.
 odPrudcu..

C nś milu ś -- ka m1 · lu.ś - b , c oś mi mi - - luś -

A cy z rana, cy z w1eco - ra, po -je - cha - - li

$~ ?.1-ł l~t; j liH ~-łt p Vl

- ka miluś - ~a . 'lhr•wtcek. si ~: poł:v-sku je samś 1le - dtiuś -
po dochtora. A dla ko -go? Dla Marysi. A co U to?
 Brzl'jh-ły · u-luo:oi-1 brz~k - ły

Z&lica. - łeuię cztery latka w zy•tko o-błu tbie. Obłudni t> .(r....... "r)
~

Citk~ to ia - loac da. i.ałotć, ctę'ko to u.

Ksobie od 61e bie ,.J ~ieh, k'sohie od łte
 %J8
L

.;; 5I'
- ~da. załość hył stec zki
- 1ie od. !iebie , jed11a. drói

- rosc"1aa za.- roac.

"

........"
wo~. Za Bacltor~ą ~imne tdroje, .same p~

usta moje.
zgórnych Kv.jaw .
 ~·"
413. ~wr-'
od Rad%i ejowa.
 l~
~NUem

~ - ~
~d SCww.

* 42tę;G~ = 15 : ~ 1er r n1~ r fD 1

* ob.takie:Pieśn MiCosne N; j4(Jl

 Chór ~in.y:r
•

od O•itcin(Bod.'lo..n.owo w h}

4H~g § fPt k !g}~

Da pójdę ja do ~ro - du.
~ IP ~
ck u - to -
~ j

- pitt •ię wttawie, da kiedy mój Bartuli-nek me pa.tray na.

mnłea-&kwi

oproncsy -ła w 1ieni ll8 grzę -

 .mfiy.Jent- &;~iWb(du:e-.

l~łftei31gn:s tt ltF t/E

 oi BrsdcUłjltuMw(

a 1g o 1g l310n,,
Ut

427~łfa'-O
JJa

l~fi ~ =) l ) l p Jf Q!, )t J Jl } l; )l <.h ~ l

TU -gos 77Uj sit' dUopUI'l.l.lial; llrpo-r:tg-1Aa.l tvbze. .drugat

~Yfc;l, n I~QtJi ,:bJ4

Stndie dztop~ .Jirttiiunilfl, to-po -rz!f.sk.o do sU-!rierg.

~·łl: t-e fj l ud llit 10 l ił i"3 =l

~ i p 1fHt ~ H @ 1łl
od W/Qtitvvlull! U'z.stktz,j

42s~A 1 J 1
Oj d;le~VafjW ko-duur.a., zl!Jsiqpi11V!J - bnL - ~

~nifljup5J da ods~r-aJ. lUb odj~ - t.a, t:W bw.:i Pl'rf/ - ilazi{.-/:a.

1
od~,;.r"' !

4~9· {l f pl~ ~jsfiC f; l~ ~l

Oj po:J~dtz Jlb\SUJ pq;di.. tJj IU.e-daj kottiomslqd.
 :u s

~ ~ oJ.RaJ.,iejowa.{ /(Lonowo)

430tłiaUI~Q liB 1;0 1gc} 1

Cd,;cto idJiuz opał - ny?

Ma-ja. cór- k~ na wydaniu,

Na Kujawach masoz. ~ nuhć, u kare~mz ru.n. 1apulć .

ĆwiertnA, kruszek, torhe torekj sr.eŚ'Ć rodu-szek 14m'ah połe\. .
(tnii. ta.r~;_ porA i - ".UH,bo•-łi {ł.tn,ir;) ni.•w~pcho
 Idą woł-ki, dzwonić\: woł - ki wier.~ j~czmiń

grantca-mt wit:zą jęczmień

naszeJ pani

oJ fnowrorTawia.

Spojnyj ino ra.z chłopaku, spojr7)'J t - no

ra.t.. Nie apójnę ja a m ra.- z. u, bo

 -ial da i 1.a,4;mt1. te lwiA, u o -lfUJ - !IJI;_,fra
- nę n.a słm ~; fyJ ko-cha -mk, t<J ma -lu.skfl(,

~·P- lfual da i mial.

- ntr, Ul %i1-~.

otl llrdowa
 251

dt:l oJ mN:y -df.1

ll.U - u -mt- -::ga,

lu. ~z. - ko - ski ptz

d.a o nu - Jfl nU'
 Podkóweczki jak talirze, do dziewuli nie zali

do mnie pn_vńdzie jeno onej cnsu zbęd'l.ie .

ocl Som.plna(OśG

Da, wyjr2yj i-no u. sórecz kę, jedzieJana -

-szok,Ja.na..szek . nowa c:z.apka papierowa siwy koniasze",lr~m.-t .

oclChocV%<l {Łu.n'IQ)

Ty; mi d"tiewu -cha mil u - śka., tyś mi mi -lu - -

samś bielui -

b., bieluś - ka., trzewinki ri~ pobł'yskuj\. sa.mŚ hieluś -

 :lJJ

-la bieluś - h.

od łhtJcia , K o wal

Nie wieła. nas maika miał, na tarec'L. ki

wysła - ła . Weź

na tarecz
 od.luóimia/lf'tiblta!

40~ ~ fTl}-1$~4 !Jł.Q:j)]

S~t mie.siq_c-a-hib grUj~ kz k«.M -1ti& ur-a wt.glejtP.

łfJ $if!lj~'mJ1
JFu.Ja- ser-ce- U4po - łoUJ rio Jwcluzltia, s~ U4trd - ~:

ifJ"! U lbf Ol ;.a;J 1M Ad

~tra n tli' J 10n1_" tH
~ -. od . Lulie~.'rda- ij
441 ~ ittJdl· -tl!{jl F' l~ iL1 l

~frisu -- - ~
IW .- ~ - ~
~ .. f!/ ,· .P.!.f/ },{a - .u t · rfl
- da i PJ!I, da i PJ!f
Oj ·''tlf! nn & - Jn IVfl, da i JU!Jj da t .rd'g;
 255

m!f.rLIV - t'y ie ]Jt;-ga

f'~-hi ~
Nie bę_ - d!U.11 11t!f

sia-dqj ze mnq.
bę tkies.uo-bte
 UG

~
bu~i
~ W Y !U D~ IH P Fd
da- j'\. Wsieni wódka, w iahie wódka, w komóru - s i

~ ~ -1 śpi
V
ja8ÓJ -ka.
H !f llitj-t: ił Hfl

14 gf11LJIIgQ IQI Ii& l

' r. milkLtJAł t? t :u
~ u~ -= 1~ Ob N~16.9

11 Lit l tEJ Jłta

od PaWc• ( Xoscie~)

4441' a~
r.-

~ gE4i VfG1 df Etii luM &1 ł Ab fme.

 Z51

Na. kapuście zwię - J!)r li.icie, poma.lut - ku

do mnie liźce .Pomalutku, bo ja staro, ieby ~ s1ę,

co nie stało.

\
2.58

• t[e bę-d 1a w~r14flpzem·y

Lt:p.>;a fV,9(1Jtut -al lta'.>t - ca
~
PRZY IS .
 263

PRZYFIS Y.

Do Przypi ku na str. 25, oraz do str. 42 (Seryi III. Ludu).

W Kaltndar:u War-z. Jana Jawor kiego na rok l 54, str. 106, \ notatki
1. in~j podróty uczniów a~,;ronwi pod przewodnictwem pro!. Jastn:ębowkieg w r.
18ł9 odbyt~j, z ktt.irl,j kilka takze WYJflików przytotzym)
"Zwiedzilulm) znkład warzdni soh 11 C1echocinku. Zaczęliśmy najprzód od zró-
deł: woda z nich "yt!oby\\ana rnn rJtny stopień soli. tuk, it ta która njwięc~ j~
w sobie znwier11 Jt t 4 1, 2 -procentowa, najrić zaś na.) eona jest 2-proc ntown. Ma-
china parowa pompuje >olankę u zróuł.J i wpycha ją 011 11 i<·rzch pierwsz~j tęni. T~­
:i:nia nnzywa i~ to z chrustu tarniower;o, mocno ułożny. przez który olaoka prze-
chodzą t,źa . if, przez ulatniame bię wody w wielk~j częśi. Po przejściu prze&
drugą tężm, idzie do zbiorników przy warzelniach, gdzie krystalizuje się i ług słony
pozo& ta"' i a. (Tu (tbszernie cal~ działne opi,ane.} Flora l'iechoń ka pokazuje o by-
tnoś i soli w irJdłach; znaleźiśmy tam ho11 te m , ułankę ( .'alkornia berbace a), ito-
wie morskie ( 'cyrpu maritimu ), Wtklin'l' olna (Pn1\ di.nan ,., lllina), Glnucus ma-
ritima, TriJ:lochin maritimum; takie Porlbinl cz~rwouy (Tli' ilap;o pettsites) i Rt•zedę
farbiłką (R•• eta luteoln), kttiru to o tatma roślina daje liczną farb~ żołtfl. W Ko-
necku pi~kne urządony je~1 Ofll'Ód. Następni ud1liśm) ifJ przez czę ć Bachorza i By-
czyn' do Rndziejown. Bachorzl111 (su b t. neutr.) z, \\o e ię na pięć mil dlu~a łflka,
utworzona jak n rn mówiono, przez wyschnię ie odnogi Gopła; podanie to twierdzają
niskej~ połźeni i ogromne pokłady rorfn tnruie znujtlące się My zalcd\'oi ćwier
mili Bnchorzem przesliśmy. który to kawslrk lichą bardzo łąl.ę tanowi; oprócz bo-
wiem kilku gatunków Turzyc (CHrllt), Ja krow (Hununculu ), Kaczyń (Celta palu-
tris) nic prawie z potytecznych ro~lin me "idzelśmy: znajduje bię tam tak!c Triglu-
chin umritimum. W Radzi• 'ou:i~, kolo 7\\,tlU.k ko', iola Pijar,kie'u (który się spalił
w r. l 4 ) znalriśuy ktlkn l liliikich roslin, juk: Korno a dzika (Hcnopodmm vulva-
ria). O trorulccz łopatk\ ary (Euphorbia pcplus), A>plt·nium trihomaneo, A pleniom
rut ha muraria i A pleniu m viridae. W ~tarym lładzit'JOIe uźą "1dzichśmy pne trzeń
pola zajętą lucr~ (która lepiej tn "•chouzi niż kon•n)na curwona). Ztąd po zl my
przez Piotrków ku Pułajew. Kujn" y "1el e i~ nam podbały. Lu<l czer rwy, urodzi-
wy, ochoczy, mo" ę ma czy,tą i jt t ;::u ·m n) ; tiemon zu 11 zędte po Itry ta najurodzaj-
niej zą Will' twą. oprórz okolic Ci chol'ink11 i l'otajew11. gdzie nagle klns>a )!run tu ię
zm1enia. Liczne w~ie >tarożynem od zna ZUJ . oię lat zenie m Z roll< n oprócz wytej
w pownionyrh, znaltli li' wy tam: JH kier pol n) (RaHunculu a n· en i ) lttórego n tona
zan<ecysHją zbota i tm•łno )'Ott•rn ot! zi rnn odzi~hc ię dat ; Krowiarez n•lnn
(.Ielamp)rUm unen e). Gro zek hulllt.t l) (lath)IU bulbo u) klli t ma śliczn) 1ó.to•y
i bulwki na końrach korzeni, które b~<ląc rnlotl•tnl, mUJI\ mRk duść plz)jemn); trzeba
je jednak . zukać na ptił lokciK i "ię t•j \\ /.letui. W ') t kic te ro llny oznuczajl\ tyzne
i IQ i~ g1unta. Do o b! iwo 'e1 z1erui Kuj~" klt'J ru•lżn polczyć je zeza lHit zwane przn
lud Zal•; 11 to "Ynlosł ci utwor.n~ 1 z1Cm1 1 knmi~ \\ telkich, ul tonych ZIIJklc
w ksztnlctc wielkiego podłuznr:. n1ekiedy na pul tajn •llugit'A'O trt.ijkl\tll. Wynio lo-
ści te u" ~<taJą tamtej i m;e zkai1ry la gro h Ar) a nów; w nicktór) ch miej cach j11k np.
kolo Plowró" poczytują je za )!rob~· Krt)iaknw l'olegl)"h w hitwir płowieck~j u J•B-
nownnia Lokietka; rzeczy" oleJe Jednak '11 tn grobu" i .1 d wnych Polanó' 7. czasów
przedebrze ciańsk1h. J&k to ltwierdzaJł <nujduJ:! ·c 1>ę .,. n ich niekiedy u my cz) h po·
piel01ce. (Długo z mówi iż sly zal, jakoby gar ki te ro ły" ziemi!!!)
 264
Z Noci przez lasy lubstowskie, połżne na wschodnim brzegu Gopła, przyby-
liśmy do Li~hena, a ztomąd nad wieczorem do Gosławic. Wszędie. n szr~ególni;
idąc do Lichenin, wiuzelśmy użc przestrzenie łąk torfowych, które zaledwo na na-
zwisko lichych pastwisk za5łt~ują. Dobra ~osławick, znact.nc przestrzenie mają zajęte
t.akiemi tą kam i, n raczrj mi~>ły. bo po więk•zej częśi w dobre już łąki są p17.ei;toczo-
ne. Osuszywszy je bowiem pr1.ez kopuuie rowów, zasiewano prz~ dwa lata na słomia­
stym nawozie rzepak, u potem owies; następie różne gatunki truw (Kłosówkt mięką,
Brzankę v. Trawę s. Tymateusza, Kostrzewę łąkow4 i t. p.). Ląkn przez to przymioty
swoje poprawia. bo ułatwi się przystę powietrza atmosferycznego do łona w11rstwy
rodzajnć, próchnica &kwaśnił odkwasza się, a łąka staje się zdolną wyul\nć poty-
teczne w gospoclnrstwie rośliny. Grunta tam po największe częśi pias<'zystc, :.Ollcznic
przez umiejętn postęwanie poprawionemi zostały, tak, iż koniczyna a szczególniej
lucerna, bunlzo pi~knr się udaje. Nic wszędie jrdnnk g lcha je& t piasczysta, w folwat-
kach bowiem G6ry. Wielkopole i Ośrisław grunta sq. tak dobre, że i pszcn.ę bezpiecz-
nie siać można. Drogi w rałych dobrach powysadzane toplą kandyjsą (Populus ca-
llt\densis), dwojaki dajl!cych pożytek: cień lub skazówę dla podróżnych, i dobrą karm
dla owiec (liśce i młode gnlązki). W tym celu wszystkie topolo podzielone ~ą na trzy
rlziały, i taki jeden corocznie podkrzsują; obowiazkiem to owcarzy, ktorzy zrann przed
wypędzenim owiec robtę tę uskteczniają, za co drzewo pozstałe po obgryzieniu ga-
łązek z liśc, do nich należy. OknesywAnie to ma miejsce w jesieni, począwsy od drze-
wa 5-6 lat wieku mającego; ażeby zaś ilość trgo rodzaju paszy ciągle się zwięksał u..
pozakłdn szkółi tych drzew. W Sławoszeku widzelśmy machinę (urządon, przez
p. Brzozowskiego) do wydobywania torfu. W clnszćj podróży przez Klec::ew, Bie11isztw.
Kaźmierz przybliśm do Konina. Z w~·sokiej góry w Bieniszewic śliczny widok na je-
zioro Sleszyń8ki i okolice; nn wierzchołku góry jest kościół po Knmedutnch, w minę
idący. Koni11 jest to czyste i porządnie zbudowane ruinsto; o kilka wiorst ud niego
w Brzeź1i znajduą się poktady pinskowca białrgo; łupany on bywa tylko na obstalu-
nek; sq tam także i pokłady lignitu. Złota g6ra, najwyższ w pólnocnej częśi naszego
krl\ju, odkrywa daleki widok; zamiast zfoia zne.juowaliśmy na nićj pozakrąglnc
utumki skał wapiennych, z któryeh niezł wapno wypalją.
P rzypis do str. 36 (Seryi III).
W Prz!Jjac. Lud11 (rok 5. N. 32. r. 18::19) JeSt opis Oblężenia Nakh w r. 1109.
Niespokojni Poruorzanie. niepamęt tyle r11•Y uskromionych buntów i świeżj klęsi
przy Ujściu i Wolinie. wzuuwi:di duwne najar.uy. Waleczny Król Polski Bolesław
Krzywousty, nic dując im zagonów duleko ruzpsać. po<l mury Kru~zwicy rycerstwu
Rwoje zgromadił. Gdy wolizowie różne potlawuli rady i plany działn wojennego
i spór o to wiedli, porwndził ich król do koś('ił>L św. Wita. Po wysłuchani z po-
korą mszy św .. gdy król wyozrdl z kościła (mówi Dług-osz na str. 394), pokazł mu
się jakiś młodzienc na kościle św. Wita w jn&ości nHdzwycajć, która wojsko pol-
skie do Nnkł prownuził. Osłoni) złotym obłkiem aniołów, przewodnicył ciqgle
wojsku polskiemu; nHjpr~ystęiez w lasach wskuzy.tł manowce, i mielsze w ba-
~.;nch nuzcał brody Odwicr:4nc 8wierk1 i jodły rozplatły na jego przybycie wi~­
kami zwiąunc gałęzie i wolną, drogi! otwierały woj;ku. Zbliżając się do miasta, jabłko
1.łote, które w ręku trzymał, rzucił do zamku nn znak przysłego "'Zif!Cia (His/. nar.
Pols. Naruszewicza. T. IV. kb. 2). Mieszknflcy Nukła bronili się długo i uzy.kawsz,v
zawieszenie broni. wezwali na pomoc PmsRków (pogaltskkh). \Vziąwsy je szturmem
Bolesł'aw, odnł na łup żołnierzy, 1 w1elką liczbę micsr.kańów w niewolę zapędił.

Przypis do str. 37 (Seryi III).

W Przyjacielu Ludu (rok 5-ty Lrszno N. 51 l', 1S39) p. R. W. B.(crwińsk) m6-
wi: W ~Varzymowit 1111 pros t Kms·t" iry z dru~.;igo koflca Gopł!t, SI! szrątki zamki.
który miał pono wieżę podbną my•zej. Pny ujści zaś Noteci ku północy wieś S::a•·-
lej dnwnie; zamek sławny w okropnych zamieszknrh Wielkopolski za króla Ludw'k:\.
Kiedy ten król tiicdzial w Węgrzech, mniej dbając o losy Polsk1, Władysw Binły,
mnich, książę Gnicwkowoki, chciwy ponowanin i tronu, do którego bliższe miał prawa
ni t Ludwik, korzystajl!C z nicobeś króla. opanwł Stary Inowłtlz, Gniewków,
Z ł otry~ i Szarlcj, ~1m ki obronne. Po krwawych 1 zaci~tyb walkach, wypędził go
z nich Sędziwój z Szubina, Wielkopolski jenrał. Podania jakie się utrzymją o dwócl•
braciach w Szarleju, zaciętyh nieprzyjacołh, w które się i błota Lutnie mieszają,
 265
mo łyb podać oblitli treM do pitiknej powicAc1. R6wm~t, hi~tory:ne "iadom~C1
o 1.nanym Piotrze Du6czyku.
W Gople mają przemie zkiwać fama tyczne p<• ta••ie mewie cie zwane Goplmah,
ktore nicbaCzn)ch poc•ą'"aj na dno jrz•orn.
Przypis do str. 4:0 (Seryi III).
W Przyjnr. I.urłt~ (n•k 2 N. 2q, r. l 35) zamie~cl J . Ł. opis starotytnrgo ko·
ściola i klasztoru Norhetan~k w ~trz•lni, •) gdli m•~dzy inneroi mÓ\1 1: Na clzeiń­
<'U kła ztoru trzeliń. ktrgo stoi piękna ti~;ura tatki Do k ~J, w r. 1635 przez :Szymonn
Kołudzki go, kanonik:1 ~niez. z bialq~u mnrmuru wy rawion11, kilanśce lukt'l wy-
soku, Obok t~j łi;:ury ld'l trzy u:;romn kamienie vvlne. ~·a j<dnyrn z nkh widać
wklę lo ć po<lbną do ładu. koh•1u woww<:m "Ytłnczor;:. Według p witi ·i micj-
cowej, 'więty 'Vojt•it·ch Jerhal 7. Gnir ZD IIII Strzel no do Pru • w zum!Urze nawlóccnia
poj!& n. • 'a pul ar h Strzdiń·kch nifo t rożny woŹnlt': wjt·chal kołem jcdn.:m na Oj:tro·
mny kamief1 i "YIITÓctl pojazd a pam i l!tkę t t ~o zdurzenin, wyct n tony zo,tul na ka-
mieniu na zuwsze lud kola. Knmldt ten )'rllwndwnu pózni<~ na m1Pj cc. w którću
~ię •lziś znajduJ~ . Dotyclwza okoliczny lud wiej ki ma k mirń tt•n w njwi~k zeru
po znnowo.niu i przyznaje mu win. no ć łt•kar ką. l'odt·rn ~:;o notami lub inneroi nn-
rzędiclm żclaznem•, z h iera >lnrttnnie ut:~ry proch, pije ~-:u w wotlzic j.1ko lcknrstwo
n n ft·hry, i by wn •·ę tu kroć uzdmil innym, albowiem w inrn uzdrowił. go. \V bliskośr·1
kla~ztur jest takie ów głuz (we 11si ~1/yn W>pnmuiany nn str. 34 ('ery i III).
Przypi· do str. 4 i 61 (Se1·yi III),
Dowcipy po•lobne przytat·za w l'oznnniu mr~dy "ydawanP: Pił71V dla ludu,
rok 1-szy (l 4~) z zyt 10. tr. 277 , J.:dl.IC •ą zamic zezone trzy dow<·ipy chłopskie·
l Puczciwy jnki KOspodorz b)ł w Strz~lnie z ż.,Jazmi pluznemi u kowflla,
"wracnj,_c de> domu, z>edł ~tę z kdntą . u ktort'J był nt~ry p11radnc konie. a w niej
iedz1ał jnk111 bl7u ha t: .. Zkrpl to itłzc;. chamic?" za. •ol 1m ~hłopkt ,,Ze :itrzelna~
odpv.ic1ał putulm• gu po•i..rz • .,\\'•zok tflm po<lobno baę" ••.• c .. łujf, czy też ty
cało\ ale ?·•- .,Prll'Jlraszam jn~•c w. p~tlu, " ;.;dzid tam biedn"go dopuszczl!, a d)
tsm przed pOIIOZllmi doeisnąć 'i~t nic moi1111, ma;::nu i do w.z~·stkicg• pi~n•s, i niech
się ja nic w. p n każe spie zyć, jrżch chce zdrtzyt' je zcze ... _ Z~tlyzi s:ę brzuchacz,
ale zamilkł.
2. Szlnchric jeden b~dle w drodze na noclegu, tlłk lił upił, te nie wi«.'dzał
wcale o ~obie. N11 drugi dzień fornal prn&zPtlł do niego po rozkat.y. ,.,Vidziule' mnie
ty wczoraj?•· zapytł go pan. Widzałem- od1zekł fornal- J'lill 1\Czora,j wygląca
jAk lew.'· .. O lwie mÓII'iBz- rucze pan- a w tyciu je zcze mot~ go nie wiclz•neś.'
~Czemu nie miałr v.id1:iec- rzekł fornal- a dyć i u wielm. pana SI! dwa lwy w ku-
blu ." (t. l· t\wa wirprze 'w k~rmniu do tuczenia zamknięte; chłop bowiem zwicrętl\
większe. pi~kmejr i cłobrze wypusłe zwykł lwami nazywnt'.)
3. Do Byd onczy (nim je zcze tblllluwano twi16kę) wlókł •it popia ku go-
. poda n z pnrobkiem od Kruświcy, 'doz'! c zbote n n targ; zbotu milł dn. ~ć, 11 c he-
tki (kOtlltl) liche, i kto wić czyhy zboże b)ł nirmi tlov.tuzl. Ale ob1r poradzł. Ku
ni mu z B.1·dgoszezy prótnym wouw w l l' kie zaprężonym koniE'. je<·h l pijnny
ol~ct•r (hauliindtr) i spal, n k<>nie .1mr zły . OśmiE'IUn) mocn~· je~u p1kiem, za-
trzym ł konie. wyprngł jeclnel-(u i załot_rw zy do "e~u woza, knzał ~we mn pnrob-
kowi po pie zac ku Byt!~ >Szczy. ~nm z., · zap!7 .ci s i ę <lo wozn tego olędra przy dru-
gim koniu . Olęder ;.:<ly 'i~ o knał 1 Ol'ZY przetal l. t.awołm·ZY: ~t·iu!- nicpomału
iv zclzi"il, k1ecly ujnKł " tli' ( tl ji) rY.icHVIrkn znn11u l k n· . ,,J rn tłobrze wie·
<lztal- orlzwnł i~ znpr1~żov- ź~ 1.1k , ię . tani«.'; hył«.'m dawnic;j człowiek i ·m. ale
za ci~·żkt• grzechy J•rzPmiuł tniiiC !'.. n Bó • w kunia, łltn mnje pokut~ wy zły,
i BóL! mię przy w rócil •lo pic•" zej mĆJ po u ci; mirj-że nademn m;lo. •enlzi~, ho
już dość wyl'ierpinlcm przez ten rza jAk n l'i1·hiP. jCftem, juirł m• hiczrm woją
krzywdQ naJetycie odbił." - .. Jeteli-c t'IQ muu1 na próżno iywć, a j • ~.rzP tukiego

•) Oba.cx dll ło. O YtJ.lipłarh Kruulttcr, GnlttrHI • J\ralo&en , or1u Trz.t:muznA, Krynl
DCtbi1! z.~wka, G ~łau :z), Zoin&, G •aw,, Pako cl, Ko ielea, lnowroeb. ·lll,. trz.elnA ł Mogilna..
prawo&,ltoll l tu.tya Jó .. h Lepkv>.,klrgo. Krakó", r. l 66. Or•• o llydgo •czy w T!tgodrc
•llullr. Waru, l 88, u,topad.
 26fi

J(r:tr znika w <łomu trzymnr-n•lpo"aP ulyd~r-toc caę \Olę puścać . :\Ie pamiętj po-
pnawir si~, abyA -&nowu w kunią zami~no) , nie przymwiał lud1.i o ·zkodl].''-
Śmiał ię chłop w duchu i po. udt , nic !c h) l . umiennyua i uie t h inł ol~dra
ukrzywdić. \ięc uual ,;~ z Bydgu trzy nn lla]ltlii zr jannnrl.:. J•e\\O)" i tam potka
olę•rn chąego " mi<·j•cc >trncoq~u kuni .. , znkupit' innPj!'n. htutnie t.:ż 1.a trzy <lni,
niL jarmarku w Inowroctnwin. l(< l) rhtnp owe~: konia U\\ iąznl n" tnrlluwa ku u płoh\
a bom się odalił, widzi Juk olę•cr zblit,l. i<,: i poznaje SW('J!'O konia. W1iąl go tćż j~k
swc~;o, thocint był ll'j myśli te za nowe J(rZ<·rhy cŁiowk ti" w konia 7.110\1 11 prtcmie·
' nionym zo tal. i prowadząc odgrat; l > i ę. z~ mn teraz n1e bt;<hie pobłażt , lu dobrt.r
•ię da we znaki. Niedługo !(O j1·dnak chłop w blę,zie pozo tawil, a 1 udł 'Y 1 ę z nim
całą prnwd9 pny kieliszku op"ie<łz'al (l'odnł r. l 45 Antona 1 po<l Kmszwicy.)
Przypis do str. 6:1-72 ( eryi ITI).
W Kolculcu, Dziarno~t•, Odmia110u•i• i t, tl. (pow. lnowr.) ubior 1nętczy cał­
kiem sukienny, skład się z kdftnnika, kamizeli. ukmnny grantowćj i ,J:ian•:lo pa u,
a n wierzchu z płaszun Cl•rwono zwykle pod. l)"tcgn. lu h opoitrzy która obccme już
jest mało utywana Kobiety no zą suknie koloro"c, perkalikowe lub wełnia, nn ~;ło­
wach czepki i wielkie chustki !'7.~ to jedwabne na k>ttnlt turbana. rlm;p•• c hu tk1 nn
szyi, 11 trzecie zwykle w ręku. \V Li.d;o10i< n m~iczyn kaftan sukit·nny het. rękawó,
sukmaM z rotawami za kohma sięg:tjącn i p la. z<· z granatOW) i spodnic szerokie w kró-
tkich butach i zimą czapka barankiem oh adzun:t, latem kapelusz z •crokiem u nem.
W Thczni~. 1~/nmri•, Łącku (Lcfl ku) i t. ń. mętczyni noszą krótkie • podnic w hu-
tach z wyinętem cholewami. kaftnn z sukna ~rantowegu 1. krótkierui rękawmi, pa
czerwony. Na to biorą długi\ z ukna !(rnnatowcgo takie sukmanę. suto w t)le fultlo·
waną. Zamiast dzisiaj w wielu miej cach. zwłasc w blisko,ci miut, używanego pi1L·
szcza, nosili dawnićj powszrclmic tnk uzwną Kirtff t. j . plasz~ bez peleryny z ka-
pi ·zonem (kapturkiem) Kohil:ty po więk zt:j częśi ktndą teraz suknie (dnwićj spó·
dniki lub spódnirzki z ~murówkni) ; na to w l!·cie ukienne krótkie k:\baty, w zauic
długie podbite barankami (w~gierk ) , nn głowie zawój z chu tki tak ułożny, te u dzic·
wcząt ua wierzchu głowy (gdy ją pochylą) widzeć można wło6y, u mętaek czepki
długo spadjące (kopki) .
Przypis do stt·. 101 (Seryi III), N. 21, :22.
Jeden człowiek był opttany; miał w obie tl1abla i rzm•al się. Mu~ino go
zwiąać, i gdy go do ko,ciła przywlekli do spowiedzi, to ryczał jak bydlę. Ale ~o
w końcu kli~ wyspoiadł. Komu1.ię jrunak świętfl '"iąw zy uo ust, wypluł,
i mu iano mu ill przez gwałt waun1ć w gardło . Potćm ię Cżt zaraz uspoko1l, ale
tl!ż i umarł na drugi dzień. (Lubień.)

Przypis do str. 103 ( eryi III), N. 33.

Zmora dusi ludzi. Jedrn gospodarz mini pięć córek, a wszystkie był zmory.
Jedna chodziła od rani\ dusić wodę, druga dusiła chojnr, trzecia cierznic, czwarta
zielsko i chwosty, n pifltn piuek. I strasznie przychodił pomQCŁOne, pomordowane;
ta była pokłótl, ta obtarta i pokrwawiona, t n pobłocna i po babrana, ta zaltdwo
dychał. J eunego razu przyJechał do tr o go podarza k i~dz . i 11dy ojciec mu się karty
jaki je t z córkarut nie zctśliwy, i te one takle blade, pon.ęcze, potargane i z o Ia-
bienia późno (nic o 'wicie) złota pow t&jfl. odrzekł mu k iądz. te nn to poradzi.
I wziął 'więcom!j wody, i one poświęcł. To tćż się już i z domu nic r~tchałg, bo
wszystkie w wielkich bole riach Mzajutrz poru rły. (od Gniewkowa, Służewa, Som·
polna.)
Przypi do 'tr. 202 ( eryi Hl).
Je<lno z przysłów tu zamienczonych, brzmi całkowie w ten ipos6b: \V Żu·
rawiry jest chleb na policy, w Łani jebt cbleh na kopani, w Ogorzekwie toć go nie
wiele, a w Łahit chleba braknie.
Przypis do tr. 211-217 ( eryi Tli).
We w i Thcznu (pow. Iaowr.) nR tępuJące zac ho" UJe lud zwyczaje.
l. W ostatni Wtorek zapustny abijąz grajka o 12 g-odzinie w nocy, t. j. wyo:t~
go ie~adncyb na taczce za gościne karczmę)( i dwóch idzie obok niego, z tych jeden
 267
nie ie kota, <l rugi garnek po i ołu ; c1, na miedr.y ciskaJ!\ garnek z po1łem o graJka
1 wypuFzczoj' kota. Kot znnuy uchodząa dn zę 1. (niby) lahittgo popiotern grajka .
2. W Wielki Czwartek za ni.•zrą Ź!lr, t. j chodz11 p~trohcy orl domu do domn
gdl'.ie Fil młode dziewcęta . bmaruj~ najpierw żu1cm (~żby dzic"kom potem roboty
pomnżyć z czy zczeniem) drzwi ok n , tnły 1 t. d wre.zcie tłuką garnek od turu
n1l środku pokoju lub irby.
!l. W Niechi c]~ Wielknot · ną wir!'Zo~m za po" intlają Dyngus w na.stępuj,cy spo-
.ób : Dwóch parobków w<'hoolzi nn dachy naprzc<·!w icbie ·tojl!cych budynków· pier-
WFZY z nich woła: "Podaję do w i adomści że np. Zo" ka, ponieważ nie łacine się ubie-
ral.i , w chnłupi potzł!dku nic trz>mał , do roboty nic cho•lr.iła, z wnystkiemi ię po-
kłócia, dostanie taki dyngu : bto bl'rzek wyleją n11 ni:) wody, t!> fur wysp1ą pil\~ku.
to rózg jć dazą." Na to odpwi~ta dru!{i z drug1ego <łachu: ,Zowka się nie boi, b11
np. Jasiek r. v.óuk11m nią .toi .• Wymieniony, omaoa lwykle kawalera, który p~tnę
swoją od zapowiedzianego dyngusu wykupi<' musi.
4. Dono zą mi także z Kol .itlca: , W dzień \Viclk i ~jnory po południ, młody pa·
robek wchoclzi na dach knrrzruy i ztamą•l wywcluje (imiennie) \\U}btkie dziewki zr
w ·1 , ilP jutro, w poniedzałk na dyn u., każ• l. z nich clo tanie kublow wody, i z ja-
kic~-:o powodu jcdnll mnieJ, druga wi~c1'j . Dziewki z sieni domów lub z za w~głó łu-
ch~tją tego wyołani, niewyoła. była bardzo obratn~:."
5. Na św. Jan Chrzciciel, uwicazją tip;ury po dro!(arh i w ·iach, r.wla zeza iw
Jana. Starzy ludzie (pod Inowrcłaiem. Pakością) pamiętją, że tlawn1ej po l H!j
w nocy, palono je zcze na polu Sobótki i dziewcęta s kuały pncz ogień, wierz
w to, że która łatwo prze kony, ptiJdzic w dągu roku ta m ż
Przypi ek do eryi IV. tr. 7 i 69. mel N. 10 lub 109.
Od Chodcza.
l. Żebyś ty mn1e, moja mał, chiał,
kupił bym ci cztćry fury siana.
2. Kupił bym ci rla i pi~:t\ trowy (trawy),
żebyśmiał na zimę dla krowy.
3. Kupiłbym ci tuleczek dębowy,
żebyś miał keai u iJlŚĆ pod krowy.
4. Kupiłbym ci i zkopck sosnowy,
tebyś miał do mleka gotowy.
Przypisek Jo str. 92. mel. N. 166 lub 254 ( eryi IV).
Od Nieuawy.
l. Kruszki dute, jabka mai e -
na Kujawach dziewki 1tare,
powarzył ich mróz!
2. I przyjechał tyd smarkaty.
i nabrł ich wóz czubaty,
do WielblJlga (Elbąg) wióz(ł)
3. I przyjech ł do Wielblua
i nie dostał ni szel~a,
do Torunia wióz.
4. I przyjechał do Torunia ,
zrucił z mo1tu do pioruna,
i opłóka wóz.
 268

JĘZYK .

SŁOWNICZEK WYRAZÓW KUJ AWSKICR.

adukaryja, edukacyja, wychowanic. białny, biołny, a, e, adj. biały.

ambobk, krokiew poprzecz na (III, str. 67). biedra, snbst. f. biodro. Biederka, koń ma·
aprendowat!, zważć na co, ob1wiać się jłlcy zbitłl albo zgniecołl kość biodro"''l·
czego. L. z lac. aprehend"e. biega, biega! głos nawołuj1cy krowy, cie-
a~gnt, el~tn. lęta. (Serya III, str. ~9).
akurat, zupełni, v. sam raz; akuratny, biega!! się, sł. mówi si~ o poędzie płcio·
pilny, regularny. wym u krów. cf. latuwć sif.
a zat(m, to t samo co: "z reszta" np. zda- bicz korali, sznur. nitka na ktÓrł\ one &l\
wało mi się t~ on tu wczoraj był, a za- nuwlcrzone. L.
tem nie pamięt. blqg, przegrodzenie mięuzy klepiskiem a
ba i C{) to!-ba i prawie!, wykrzyknik na- •ąsiekm w stodole (gdzie iudzćj: za-
der upowszechniony, znaczy to co: ba- pole) (III. str. 1).
i-barrlzo l Blach, Błotej (BlRsiu.) imic męzkie; B/a-
babok, stra~zydło (Serya III, str. 104). chowa, Błażtjk, Błaiej~l', tona Bła­
Pod Byllgobzczll: bobak. teja.
b,•IJrat! si~, pluskać się, myć si9 w nieczy- bł(dny, obł1kany, np. kobitta bł(dna, wa-
~tćj wodzie. ryjatko.
bałąk, np. na bałqku chodzió, na czwora- bo, spójn. zamiast albo. Boja winn? alboż
kach chodzić (juk: dziecko). ja wiem? bo to prmcdał czy to (nlbot
banach, niezgrabny młodzienc. niezgra- to) jest prawd l\?
bijnsz. Boga-t! !-lo-Boga!- kata-t!!- a u·idi·ta·
ba y1 kontraba • ob. t11ary11a. "'!l! wykrzykniki zadziwienia, lub nie-
baranki, obłczki (tartobliwie). chęi (eh l gdzie tnm !)
bąo/:6 ~i( (od: bqbol, bąel), mówi &ię o bolak, wrzód, rana,
wodzie, gdy w skutek deozczu b!lble na b6r, las wszeinki (lubo i wyrażeni las jelit
nill występują. np. Jrzioro sir %1lbqoił, zna~r), (III, str. 24 i 25 ).
maruczkarni, kroplami się sio pokrył. bo.-otry, gajowy, pilnujłCY zwykle lasów na
bąchor, ba~hor. L. małćj przestrzeni. np. złap go borowy,
butry, adj. pstry (pod Przedczem: bstry) Jak ic10ł dr::etno.
nr. bestra uczkn. brdyać. br6dy•ać, ska koć, pod kalwć,
bet, becik, n. pierzynka (z niemieck. Bttt). ciek soloit brrlysa.
bu, sp. pn:ez. P.>wsuchnc. Na be:..-rok, nn br::6zka , brzozn.
przysł rok. bucha, su bst. f. rodzaj opńczy (III, str.
b,cnąt!. sł. upaeć 11a ziemę; od wykrzyk- 64) cf. drty pł<:u.zc
nika: bfcl gdy co upadnic. butlmo11ia, budowla, np. budo11mia dr::ctcia-
brc:yó, h uczyć. buczyć, uderzyć głośn na. Budować podtop6r znaczy ulrpić cha-
\V struny i z rozdwiękcm (od: bąk). tę z gliny palon~j ze łom1 zmięsun~j.

pod1oyeh tu wyrazów zebra

Cztł ł p. Józe/ Bilzłusk i zamldcł w czaoop. btbl. Jl'~ru.
w poszyci~1860 r. Sprootowaole niektórych pomy
ZR grudzień ł ek, jakle 1~ tam ukradły, oru
dope pomlnltt, nade>lat mi póżol~j
l ol~ne p. Bllzltl•kl, l z tAkowych przy nlolejsr.ym OJ>Isle ko-
nyatalem. Ntektóre wyrazy pnez p. J. W. zrbnot, znalłem w Gar. (',od1, 18~3 r. N. 202,
11\ne pojedyncze w Innych czuoplsmacb. Gloaka L. odnool 1~ do Słowka LIDdego.
 269
cc.fta, roftn, u pługa łańcuh (III, str. 87). cofla, ob. cafta.
c.łld, n,~. adJ. czvśit<j utywane niż: cały rol•k. (pe•· elli .) używane skró~ni wy-
, habl:uł, igły z drzew ighu;tych opadłe razu : eo~brik.
' J IC. ćpań, jrlić, pakowć w usta; ćpną~ tkac.
rhamć, gad~. obgadywć, wykrziać wetknlĆ·
gębą. rudy pomian!f! dziwne rzeczy.
rhachrl, t rdź u sieci rybacki~ (III, str. 89); Ćl'ierć. konewka (III, 5tr. 86),
i l. chachlowa6. ćwiertna, miara ypka, 16 garncy o bcjmu-
rha(·h l, wicher, zawieja, uragan. jąca; pulćwiartek (p1-łriat•k). garnry.
rh•ln, ob. hela. ćrtlich, ć1rilu:ek (z niem. Zu·illich), drylich
rh~ hy, zarośl mokre, moczlll'y, nieutytki. (plótnozrędybaweim'j i nica(~).
Lubronirc. czkon! szkon! posób wołani na llwinir
ch pol, chłopt.ć ai~, kłopt, kłoptać się. (III, tr. 59).
cht[)kn, thryka, ao na; chojar. młody cho- czoł Y, c:ało. lv ina.
jac~ek. c:walć się. tn~ać się, np. koń 8i~ czu-aln.
rhojna ao ni na, drze\\ o sosnowe. czyż-li, nickiedy zamia t: c.yli.
rlpać, k-rpać, uchrfpać, rznąć, urznąć, c~t'r:nie, c.yrznie, cieri1, tarnina.
uciąć, oderznąć (np. zboże) ( tr. 232) c:eber, c:ebrol<k, ceber cło wody (od Przed-
Lubranicl'. cza, KłoJawy); c1.ę · ci~j jednak n oZY'' aj 'l
lichy koi•lCh, kożu.
Jrupi~ga, 1.yna (od to naczynie wa:ką lub .ftiką
tego, to skórn j~go chrupie, tne 1.czy).
r!lto, kto. "' wym11wianiu zaimka tego ró- dalec:ny, dalec:nirj.•ry, a, f, adj daleki a
Yinic czę to gło.k ch jak i k ly zeć się ruczej: z dalszych stron pochdząy, np.
się daje. Tot w zaimku: :~RarhiJowje demrodziczek (urodziłem
··ht6my, kt6rn!f, a, e. kttiry: czas11m i; clrt6- i tcych01rany, al~si~) moja iona clalec:-
ry, cht11ry. 1liPj.,:a (z dalekich stron),
d.utko, prv<lko np. bi : c/rutko. idz pn;dko. dbazą 1 zomin.t: dblją.
rll!t•ntki, a, e. rączy, ('hybki. dtka, koldra lub derka (z ni~meck.)
chwt<la, kwesta; chll'e.stun•k ob.ft•/untk. •lelowina, ś•·in z de ek zslowanie (III,
chyląd:i. chyłkiem; (chylądź, chylek, szyb- str. 7 ) od: dyl.
ko a pokryjomu). dgo! glos 1\IO!ujący woły lub krO\\) (III.
clr!Jiryj ciekawy, kory do roboty. str. 59).
chylrl-lyla, ile bl!<lz, choćby najmić. dnio!C!f, dzienny.
cid;nj, cicho b~di! milcz; cichojta! cicho tlogądk, opieka. starnn ic, np. nic b!fło do-
h~<li ·i e. !1/qdku i go.<p~>darslw zmarniło.
ri(y;dłn u J•lngn, uhst neutr. plur. (III, dum~-i:na. ruchomśi domowi'.
tr. 7). rląjnica, szkopek do mlćka (III. tr. 86).
ri(girm, \Ciąż, ciągle. np. ci(giem mioł dokurczn6. dokucz~ć.
:: <lrod:eniPm rol.~ dorlica v. dunira, miska duża i ~bok gli-
rie! głos, zwykle na konie kicn1jl!c jo wIe· niana (III, str. 8~ ).
"o; na woły zaś: k.<eb (III, str. 61l). L. clo~ć. d ut o.
ciotu. 1. 'rtlb. od: ciotka. Kobiet ogromem do·wl~tn, do yć, do syta np. najdłem ię
v.zrostu, niezgrabno ią lub brzydotą dowolna, mąi picnęd?y dowolna.
rnżca, czarownica. rlral•ka, gatunek sieci na ryb) (lll, tr.8~),
rr"p! r.'pci•, (p lur.) cipudtn!f! !li o nil kury tłrabink W StOjlli i U WUZU.
(lll, tr. 60). dra. :ować. rulócić (z nirmieck. drt•rl,.lt),
r a, do rna, zupełnit>, z krl'lr rm (zdaj~ dra :rk, mlócrk chlup; draszka.mlocku.
Q hJ c skró •on~; do c:y·ta. mó" i l'· młóceni~ (III, str. 5 ) ; lu bu zn"j
Bhz.: pod \\'lodawkicm j ·dnRk ly z - l owo: mltkrć
},·m: do lr·na, ('O by modo puchołzić drdzn, rd1a, dnl:noid nlzrw icć.
ntl: do tr:OJrtl, cło gruntu, do porl tn\\y), tlrnl•ia:,1 drób. ptn t11 o <lomowc
"l'· do cnzmarił zgubił iP. te zc1. - drti}l.:i, a, t, adj.; h11nlzo .lodki, nudny;
t m. np. a:i: drujko, za narlto ło<lkn.
ru, za min t: żt•. iż, np. tal~ s i~ rqlł', ie mo- dr:ainć, drażnić.
u·ił< 111 ro Już nit w~ ta nit;- u•icd:a-ć lu- drzeu·o por:ądziw. do budowli (III, Mr.
thie ro-i (i•• je te·. ) głupi. ' 7 ).
ocwi•' •ir. przyjanić ię, np. one .• i~ :e .<o- dr:m·iany, drewniany.
l•ą rorwiq, hardw s1ę z sobą przyjaznia. drybinek, denarek. trójnotek (III, tr. !H>)·
(~lute' ·o.) dryjar:,tokarz, np.id~ z Aułkin do dnJJ'arz,"
('O duchu, co tchu, prędko! id~ z kołwrtiem do tokarzu (Ili,~tr.& )·
 270
rłubtl, bardto, stnnnwczo . zuprłnic , 1 pe- [Pf'ung) w naturze składny do lll91!azy·
wnością, b_vnajmuiej t~: dllll razy nów wojskowych zowią .f!lteraż, niby
(z nicmicck. lub lacińsk. franr.) np. rł". 111em. Fulitr i frAnc . .fourage. Futr~.'nĆ
hr/t :robi~, 1/ube/1 f'?)at~; dubelt do/rry; paśr dohrzc obrokiem.
dubrlt piJak. L. podwójnie. .fulro.vauy, a, e, mięs1.any rozmaity. Jęcr.­
drt_q<>wa1!, dźwigać. "Wzią.ć tUl dugę" (<'f. micłl futrowany, pól na pół t owsem
u Lindego: Ary· dir S .·hwippt nehmen). w polu, ull)tl t ;t wrzrsny pomięszuny
JJrm,irr (MatUl' mówi: Dunin). Dominik z późnym. tak. te j~dPn się kłosi, gdy
imio IDQtkic. Duminka, Dominikowa, tlmgi rosnąć zaczyna. L.
żon. Dominiki\. D111nina, Dominikn. fry'nąć, frunąć;.Jwa,j (o ptaku);
imie kobić!y. podobnie jak lty ' Hąć, Inni\<' (o deszczu).
duchrnka, czrlpka płóciena (III, ;,t r. 2·19 \.
dydek. dydki, picroi kobiece, <')"h gały, plur, (zgrubiałe od: gałki) pogardli-
t'Ifbać, iłosęgnąć. spotkać, np. zdybię ja wir: oczy. Powszechne.
ja.•lr:l{bia (mierząc czyli rlując do n ir- galowaty, a. '. pl'1.ymiot. o człowieku z d u-
go) trafię go. żem i wytrze>zczowaremi Ol'zami.
tlycht, ndvcr. tuż przy czćm, zupełni _gapa, wrona; gapa jPst także siocHo for-
(z niemicck. dicht), nalskie ze •kóry cielęj lub źrebięj
dymnć. bicdz, ruszać, np. dyrnaj a ostro. L. brz strzemion.
dyng11s, ~tmigus, oblewanie wodlt. Powsze· gardy, gani!J, przebrydny, wybn;dny w .JP·
rhne (111. str. 21 ~). dzen iu, np. ten koń gardy, byle czegojeir
clyszol,k, zdrobniale zamia t: dyszelek. (od: 11ie chce.
dyszel), dyszelek u pluga. .fJarniec v. garniec lnu (III, ob. str. 87).
dziadyga, dziadzioko. (Chodccz). ginał, mówią zamiast kinal.
d:iamaó, rozdiawć oZCZQki. qiry, nogi (po~ardliwe lub zgrubia Ie), uo-
dziewucha, d:ieudw, dticwka, dzie11Czyna żyskl. Używa się i w liczbie pojedyfl-
d:iewec:ka, mówią tylko gdy chą komu czćj: gira.
przyochlebić (i w śpiewkach), wówczas glnn lub skihka, kawłe, krajanka chleba.
i do mężczyn ro stoują, np. Jantek. Powszechne.
bież-no tam dzieweczko i przynieś my chu- ylądać, potrze<', np. paszłem tamlfj glądnć.
•tk~. po&zedlem 1t1m zajreć.
dziwo, o mnło; np. dziwo nic oszalł (Ko- glqbić, zgłąbić, pogłąbić, gn1eść, pognieść.
wal, Lubień.) zmiętosć, zwinąć w kupę. zgłąbiony,
di111i, rzęsto zamiast: drzwi. zmiętosny.
d~iPcn1y ojciec, driecimra matka, to samo . 'l~bek, niekiedy zam1ast: kł{be. (Przedecz.)
co: ojc1cc dzieciom, matka dzieciom. gmyrek, ciura, niedojda (częśiej jeszcze
dr:ać, trzać, rozwolnienie mice, lnxować. w Gostyńkicm używane).
gnarowć się, gnarowć si~, dawć sobie
fa/oły, brudy, nieczystoś, plugastwo lu- rudę, zabiegłym być o siebie, np. gna-
dzkie (III, str. 215). rry'e si{ Jak może; dobrze siQ rząd :t i.
Jaga.•, tnk chłopi uazywnj(\ z przekąsm _godnie, tęgo, porządnie, do syta, np. prze-
owczarzy. (L. posługacz.) szedłm .~i godnie.
f(,lować olauwnć na co, niedomagć (mo- godny, zdatny. dogodny, znaczny, np. a toć
że z niemieck. fehlen). to Już godny chłopak do roboty ;-a to go-
jPnnoda, permoda, modo, zwycr.aJ, np. jak dny szmal (należyt kawł) drogi; oj, go-
się upy·e to śpiwa, taka Jego fermoda. dnie (dobrze) mu skt1r{ wybil;-w sąieku
Pcrmoda. wyrażnie z lacińsk. pPr modum. słomy Jest jeszcze godnie.
.ft.•lulrek v. chwestunek (z n1em. Festung), gody, Boże narodzenie lub Nowy rok; na
więzen kryminalne . gody, nn Nowy rok.
.tirrga.,, wietn;nik, trzpiot, niestaly, nicrno· gorączka, upał gorąc.
rn (może od: fugare) jnk pod Warsza- goiciniec, karczma.
" ą: łobuz. grabuń, grabo1l, rżysko v. ściernsko wy-
{lit kc•, szaflik (111, str. 86). grabione w polu i złożne w pęki, dla
F'rottrek. :Franciszek imic męzkie. Francko- użycia na opal w miejsce drzewa (III,
wa, Franciszkowa, żona Francis:tka. str. 24. 81 ).
Froncka, Franciszka, imie kobićce. grackowe płótno, płótno paczesne (Serya
!imdytu., (fundamentalnie) zrobił to. III, str. 87).
(tder, obrok (z niemiec. Fuller). Napływ gra;dć si~, gramolić się, leźć wolno.
obcych wojsk pomięszł nicktóre wy- grancla, na grand~, na grcnd~, na doży rol-
nuy ludowego języka. Liwerunek (Lie- miar, na dobre, np. si~e juj na grand!J
 271
(wyrażeni •nitt.e r. j9eyka złodiej­ ialr.a, jrvlll«t., su bal. f. katan, kaftanik
skirgo). (z niemierk.. J11cke) (III, tr. 63, 66).
•1mpa. _qropa, ob. III, str. l~. naczynie. Jagwint, adwent (przed Botem narntlz.).
qrFidło \. grtdziło, u niewodu (Serya Jarzmira. jarr.mo na jcdntgo wołu (111,
III, tr. ll9). str. 88).
lirze/a, Grr.egorz, imie m~zkie. Crzelina, Jf>niuclmo (zdrobniał~. jakoby etopieio ~·z­w
Grr.egorr.owa. szy od jino, i11o) tylko co, dopićru d.
•Jruba, kobieta w ei'*y (rleikatnćj mówi dopi•·ucltno.
s t;: nie 1ama). jerll1flo, jarzmo.
qula, gula, indyczka. Cularz. indyk; gulak, Jt;drar", Jedrzej. Andrzej (Antlre~s) i1~
indy<-zę; gu~, indyki; giliarek v. gularka, męzkie. J~raul., J~dr.ejowa, J•·n-
chłopir paa,cy v, dr.icwczyna pas11ca drzeJkR.
indyki; gubtilc, kurnik na indyki.- Spru· jmny, jtn•zy. a, e, inuy, inny.
tlakm drogo guły, dobrze iudyki •prze- Jec.v albo ir~. a. e, ten którego siv wiele
dałem. zjada, smaczny. dobry do jedzenia, n p
•w•i gt•si! głos pr.ywołuj,c gę i. cf. pi/u, .,inno ject. cf. '!Jadły.
/~la. Jrzioro, jlzioro, jezioro.
guzie~ guz na ciele w skutek uderzenia i t. p. lg••ac, Ignacy, imie męr. /gnacka, lgn~t-
'l'"ara, gvba, pyak w pr.enośi,
np. 1~9'! cowa.
rno gu>art , t. j. głoa ma wrzeszcqcy i Jagna, Agnieszka, imie żeń Jr.i~
dęty. L. jaj6wka, jajecznica.
gwu/i lego, co się tyczr tego. (Izbica). J6zwa (genil. od Jozda) Jozef. iwie m~.
!lzary, plur. apaztty, graty, rupiecie, odziet Jónoowa, Józcfowll. J61Wa, Jóufa.
stara (w Krakow~ićm: kadra). imie łeń.
q:ik, rodzaj bryndzy; ser roztarty 1 mle-
kiem i zezypiórem (III, str. 73). k11doel. kafel u pieca (z niem.)
Karul, Karol, imie mtz. K11rulk11, Karo-
hapwk .' l& W, daleko; hajny! tam oto, bll- lowa, Karu/a, Karolina.
tćj; haj-JDO! 11 wej! tu, tu, w oznaczo- kaczka u niewodu (III, str. 89).
mim dal~j trochę miejscu; u•ej-1a! oto kaj, gdr.ic (w jakiem miej cu); nikaj, 111
tu, tut! gdzie. Równit· cztsto utywanc jak 1 sa-
hoJiaĆ, hajd1ć, huidae, huśtać. mo gdzie, oraz: ke.l, gdr.ie (w jakiej ''"
haJtowć, wyolić, igmc, np. jtiHII •it chce nie) t~ikń, nigdzk, np. kaj •ir zadzialrt.
tylko hajtow11d (rr.adko używane). gdzie sio podział; p6jdzinM l:tn chce",
lu111iebny, a, e, (w uniesieniu) dobry, do- pójdziemy gdzie chcesz.
skonały np. lta~ieb> pszenica 1111 polu. kaniora, (zgrubiałe) kaniM.
L. inne znacz. kapka, czepek zam~tnj kobi~ty. cf. o~•-
harnad/e v. laarrtagle, szpilki podwójne do piny.
włosó (z niemieck.) kapl:a, kapyulc11, kropla.
Hanka, Anna, imic żeń kir. l1zić. brudzić plami~. (kował).
htria. hdka! głoa na irebęta (III, tr. 59). kdy, czaaarui zamia t: gdy. (ku Kaliszowi.)
hela, skrzynia do wożenia kartofli; aowill l·m, 1iktń, gdzie, nigdzie. cf. kaj.
ił! także: paka (III. t r. 84 ). lcfdy, którędT-
hu·ui .' głos na kaczki (III, et r. 60), mot~ k~piaty, kfp1111a, pęklity, pl)kata , kr~py
z niernitck. Aeraw. (mały a tłuay, oaadziaty), np. to dzi•-
Joibzio miej er gdzie sypiaj11 dziewki <lwor· wucha kfpiala.
skit. kit•j. ktj, nik~j. gdy, jakoby, l:itby. lri~b.'f
laot! glo na konia (III, str. !19). jakby, j11koby, g<lyby: ltitjwo, jaku lo)
Joulnąt, hu/mą•'· akć, pr.eskoczyć np. ntu. np. z4' kit} piu. - M11ie si~ wid:i
lwtnqł htz płot ż., un kitjwo nie~pt'ł1 roz11111u.
hycać. hycnąć, podakakiwar , pndryg111' kit-<·a! exd11. gło& na ciclvta (111. tr. 59).
w górę; tot wyk.rr.yknik: gt"c, _qic! ltieni, gdzie, cf. keń, np . lrimilcie poł.Jiyf• ~
(Nie zawa).
imv/4 np. do imoty,zupełn •lo szcętu (n h. kitrak . u bat. m. kierownik , ~kładow1
do cna). czę'ć wozu (III, at r. 84 ).
j-adama zek, materyjajedwabna (Dama t). kfjll zek, kijek .
.111k. zy,·ykle zami~t: gdy,je,li, nit. np.jak kirrtja, zwierr.chnia sukmana (III, str. 64).
nitc/1ce z. to dJ:uoaj;-jakbyi III chie/~ nu kkmp11, atara krowa. Gdzie indzćj na nie-
brdyście chcieli;- wyi :y jak dab (od schludntt mówił! tak kobiett, lub nit'-
tltbu. nit dllb). Powszechne. · zdamtt.
 272
kłoma, kłomla, aieć na ryby (III, str. 89). kumoszka, kuma; kumoter, o b. kmoter.
kTIIQtcr, kum i kunws:ka, kumoln, kuma. kumuler, drążek przy sieci na ryby (Tll.
knebel, sznur do wozu na kola. str. 89).
knychaf., verb. łkani wydać przymu- krma, część skłuciowa wow (III, str. M).
~zojąc się do płaczu (znane i na Mazo- Także (niegdyś) obręcz teinzna przy
w&zu). drzwiach kościelnyh, do którtj przy-
kokowe drumo, korkowe, z kory. czepl:Lno przestęców. Powszechne.
kokot, blT'o&ek, kogut. kupa& zamiast: kupować.
kole praep. zamiast koln, np. pr::t.<znl kole kurlac.:yć i(, Yerb. r~. tlić się, słabo się
niego. Czasami : pole (v. podle CZCi'O, palić. dogrywać (mówiąc o ogniu).
w po-dole czt'go) rzadićj w~dle, wtlt. kurwosić, dusić, gnieść. miętosć. męczyć.
kole.sny, a, e, nn kolach będl\cy. np. całki d:i~ń fajkr w g(bi' kutwo.~
koła bose u wozu (III, str. 84 ). Zt\d takie: kutwa, ten co dusi pieną­
komMs, statek kuchenny (III, str. 85 ). dze. skąpiec.
kornus, wódka prosta (z niemieck.) Ra- Kuhn, Jnkób, imic męzkic. Kubina, Jakó-
ciqiek. bown; K11bka, Jnbobinn.
kóło, kolowrotek do przędenia lnu (III, kuszl:i, ko~ze do pszczólriii, str. 81), np.
str. 87). mom pszcół kusztk dziucć.
kokosz, kokoszka, kura; kurak, kokót, kogut. /."taicie, kwiat nn dnewie, np. J..'loicia latoś
kopa plutna, sztuka płótna (III, str. 87). pomarzi!J.
/ropań, subst. r. duża niecka do wieprzy;
kopanka, niecka (ser. III, at r. 86 ) . labij'a, ukontentowanie, ros kosz, wygocla i
ko:ły, krokwie (III, &tr. i6). labouJĆ, cieszyć się. delktować (mote
kraiJt• owce, O\~Ce dwustrzyżne (może krA- z niem. lnbrn). L.
jowe, czy t~ż: krajanej wełny). /aszrry11a, leszczyna.
krudować v. act. u•ykniClm'aĆ, knrczować; latóroka, przechowanic inwenr.uza przez
knvlrmtk, karcmnek. lato (na pastwi ku); latowć. verb. la-
kruać. gmchać. Podobnie: kruszka, gru- tem prz.echowfiĆ na pRSzy (o bydle). L.
szka; krup. grypa. I na wzajem: pargan. lato•vć .<ię, albo biegać si(, mówi się o po-
parkan; grupy, kmpy. pędzie płciowym n krów.
krychać, siekać, rozdabnić. Przy kopanin : ledwością, le<lwo, zaledwie, z trudnoŚCI l!,
krychać, znaczy: brył ziemi rozbijać na np. z kdwośrią pokóra•z colek, ledwo
drobne częśi. Pantótrki krychan•, kar- wskóra~z cośklwie.
tofle w garn ku utarte. le/a! lala! glos na gęsi (liT, str. 60).
krych.v, kryszy, adj. kruchy, Wl\tły. Lewan, Leon, imie męz. Lewanka, L~o­
krzepki, s1lny, raźny, usadz••ty, barczysty nowa.
(chłop). lenić, wykręcać z kory, np. v·ylenilrm pi-
krzyw, a, e, winien, np. ery ja krryto tm~u? ezczalk(, wykręciłem fujarkę do graniu.
-ona tm~u nie krzywa. Pow•zechne. /uda genit. od: lud (zamiaat ludu), np. co
kseb! k'sobie, ku sobie, na lewo! (wykrz~ tu /uda! ileż tu ludzi l
w zapręg;u lub tańcu); ksebkn, k.sdbka, Ludwiczka, Ludwikowa (tona).
taniec ku lewćj stronic. o b. oć! ocia/- lujnąć, lunąć. uderzy1' kogo z zamachem.
Wyrażeni to zt\d pochodzi, te człowiek lus.~y, plur. g~rtlcio zboża potargane. re-
W)'Ciągnl,·szy przed siebie praw\ rQkę, sztki do wymłotu.
gdy machnie nil\ ku lewćj stronie, ku
piersiom, machnie J..:u .~obie, gdy zRii ma- łabu:i~, wodne zielsko między sitowiem.
chnie w przeciwną jt!j (prawi\) stronv. Brztlć.
machnie t>d sitbie. łarhć •ir, mówi ai~ o po~dzie płcio ....·ym
hyl:u/ glos do odpęzani pro1i~t (III, 11 trzody rblewnc<j (to anmo co n krów:
w. 59). latn•rć Si(), np. Iwinin li( połachn.
J,:tórny, a, r, który <'f. rhtórny, chtóry; np. 14dować (mote z niemiec.: laden) zwykłe
J..tórny nis bqdi, bądi kllfl')l, który bl\dŹ. znar7.l'nie łac.lowni; #wiga nie, nakł­
ktokolwiek. danie i pakowani•• ciętaru, np. nał4do­
kuchr&rryna, zamia. t kuchnrzowa. tonl :bo~ na fury.
kubtl, mały chlewik czyli karmnik zam- łończa! ( łqr:a !) glos na woły by się łą­
knięty do tuczenia wirprzy. czył (lU, atr. !19).
kubełt, wiadro okute (III, str. 86 ). Luka, Łnkasz, imie moz., Łukasz, Łu­
kulka, kluczka, hakowate zagięc czegoś kaszowa.
do przyczepiania lub pn}'Ciąga. L. ł4guny, legary, ligary pod poc.lłg~ (III.
kryawa. ob. wiatr-kujawa. str. 78).
 273
kpek, dudek (ptak), od głosu jaki wyda- lazł· 1 mówi n takt e w czasie p~e złym
je: łup, łup. bardz o czę to: znaJd(ł), znajdł. • .
nadołek., nit za cześć koszu h kobieceJ,
z g-ruh zego płótna. L III.'. str. ?O~.
Maqola, Mag6 l:a, Małgosk, pi . zr7.otli- nade.·sztć verb. np. przykry') ko111t żeby
'vic: Małgont (Mnrguerite) ""?· żrńs. nie naderszły, t. j. żeby. im się sierść
Mafcher, Melchior, imio mvz. Mo;rhtrka. nic najeżył z powodu z1mna.
Melchiorowa. nc.lustek (od: luśnia), część u wozu (III.
11altyl.:. porcyja., danie, pora jedzcuia, np.
str. 84 ). • .
daj~ koniom po garcu ?W'a n_a maityk ; - nagłotic, p lur. nagł boleść . . N1ech CI§ na-
na każdy maityk dostają /u~1e c_hllb z m~­ głoś~i ogarną (de życzen1). .
słon, t.j. na śniade, o~•ad 1 kolaCYJ!\
nam6dz s>~, podźwigać siQ. Na"'fgłt:m n~
(z niemieckiego Mahlzett).
snopkami, albo: oberwalem SI(.
malu, malu! v. maZuty, maluchny! glos do namolny, a, e, ~dj. naprzykrzony, nudny,
nawołyi proaillt (III, str. 5!.>) ..
natrę) . .
manizgowć, verb. z wl oczyć, czns trac1ć,
naplić s~, nawiqć się, nasui\Ć su~
zwolno brnć siQ do czego.
na oczy. .
mankalifa, melanrholija.
niodalek, adv. iliedaleko (u Mazurów:"'!-
mant" sprawić, naurzkv komuś dać, wy-
dalecl.:(> ), blisko, prawie, np. garnek n~e­
trzepać skórQ komu (może z frnnc. man- dalek pełny .
tenu).
niedawienko, ad,•. zdrobn. niedawno, do-
Marcyna, Marychna, .Maryjnnnn, Mnrcy-
piero co. . .
jannn. . nitlogwć, niedo~glwć. doleghw4ć,
maruztł (ironiczne przekę~n1 wyra-
słabość.
zu: Mademoiselle), panno z miasta,
niedziela, tydzień (w niektórych ~tronach
dziewczyna zbytnic ię stroj,cn.
Kujaw. jo.k i miejscami w cał~J Polsce
marnota, wizeractwll. nvdzn (pod wzglv-
północej). . .
dam zdrowia). . 1iegły. niezrę zny, mezgrabny,uchwł'·
~•a"!{n , • basy. kontraba · ( w1 n.ow·. ~o! o uv.:dara, nie:darzony, niezgrabny, np. mt-
Chodczn, Brdowo, w Łęczyk. 1 Kall k.)
:clam chłopzysk .
.Matus:, Mateu z; Alatuszka, Mateuszowa.
1iezgarć na kogo, ni?cerpć kol'io; np.
madrala, subst. m. modraczek, ironicznie:
6w niezgara (lub: mtzgora) 11a ntego, ~1a
·m,dry. wścib ki, chC!lC)' uchodzić .z;\ nią, nie cierpi jego, jej, gdera na 01~.
mąclr~go; mądrali1, rnądath , kobie-
Plowce
ta mając pretensjv do rozumu.
niezblć, ob. zbilic.
mendel, kopa; mendel p Mina, ~ztuka (Ser.
nie:drowi"ko, katar. Rnciążek.
III, str. 87).
nik6,q. nikuy, nikogo. niko~tUrłlO, gcnir
miałk, a, c, płytki. od: nikt.
mitrh, wór, worek .
r1ikt, ~za ami mówią 11icht. .
miec:t, •zczeble u wozu (Ul, ~t r. 4 ) . •L .
11ogowaó, (no~ami działć), bic~z, zmJko~
miencra, albo nitmra, kobietn brzydka, nlr-
n,ydki. nydus:ki! lub nyku, nysw! wolan1e
zgr bno.. rozlał; niemrau:v. a, t, r07.·
na świne (III. str. S9 ).
lazły gnu ny, cich), głu_po~raty.
mitła miotła· zgrub.: Illittli ko. Także
obarek, pieniek drze" a o•m~lny !ul ognia .
w z~iechęu: !oma- np . w pulu sa-
ma. ino mietła, 1łhua :iarna. (Lubici1 .) . .
oba•·t•l•k, klamka prosta drewmann u drzw•
miea:czki, a, e, mitj ki.
miurni tam!-\icb:t tam!-diaLio. toml-
chałup (III, str. < ).
obstnrny, z.tc1ynaj'lcy i~ . tarzć. by c sta-
tam do licha!
rym, np. w6ł, korl ob tarny, koń w lata
,nł.Hl:tć 6r'~, chmurzyć się, m1c ię nn
pode zły.
deszcz.
ubyty a, t, ndj. nieużyt, uieczuly (czło­
mł.Hlzit, drotże.
wiek).
morgo (•nik, naje' ·nik do ko 1 ni a 7.h•JŻ<L,
()OMhutar •'r, nakłść dużn u biom na &11'-
od morj:(ft płatny. .
bic, obcil!żyć siv ciepłm ubraniem.
mursz, zrp ucio z ży"ej ro ' lin~, (llniedz)
opakwć ·ię .
w p zenicy, Zj:!nilizna wcwnQtrz drzew~
ohrosa, obrobzrnic, pokr.\ ci e siv ro lin ro-
(z niemiec. mo•·sch); murs:.vu·y, a, e, ndJ.
sa: to obrosr (wit'! u mówi advrrbialiter:
obro ')po ro ie, w czasie ro_.y, . np. trza
t~uliźć , z naJeść; na/o:, znalł; nalo:n,., zn,\- zgrabić J'czmień obrs~ i:Pby SI( nit rrykru-
lazlem; naliz~, znajdzie; nalo:la, znn· t:ył (gdy roślina ros, je&t okryt.u ) .
 274
obiwarczyć, oświadczyć; podobnie: obznaj- os "koła ,, sok do byw.VIlCY si~
o1zkła na
mit, obzłció i t. d. z brzeziny za nacios&niem.
wiosnę
oó l ocia/ od sio, od siebie, n• prawo! głos osmatla, snbst. r. w oaman,, razem do ku-
w zaprzogu przy kierowaniu
Dl\ woły py, zmięsać co , zorać kilka r6tnych
niemi w prawo; (Mazury mówił\: ećl). kawalków 10 O.łman§ t. j. do kupy.
Zt11d: ocib, ocibka, na ocibk~, od&ibk~, od osobliwy, oddzielny.
siebie (ku prawej stronie) w tancu (ob. oslr<Jw, kilWałe pola pomiędzy połżny
lueb, k1ebka). smugami, łl\kami lub rowami. L.
ochapieó si~, przyominać sobie, np. ocha- oszukany, niesprawiedliwy, fałszyw (mó·
pia my ,;~ przypomina mi się (znane wiąc o pienądzu, miarze i t. d.), np.
i na Mazowszu). ten łokieć jest o&:ukany, t. j. fałszyw.
w oczyminiu, w okamgnieniu. owtak, oto tak i adv. owo taki.
oczywisny, a, e; oczywiinie, oczywisty, oczy· osełka masł; owalna sztuka ugniecione-
wiśce. go masł1 .
odbit, subst. m. odcisk, odgniotek. ozp6r, (źle wymawiany wyraz, zamiast:
odkłani , odkłanic u pługa (III, str. rozp6r), czyli wa&pan-ozpdr, u chłopów
87). nazwn pogardliwa szlachcicA, mieszcza-
odkolniak, wół odkolny, zapręgny na nina, i w ogóle surdutowego człowieka
od kół, (od: koła) t. j. przy dyszlu (III, (III, str. 53).
str. 88). Oztworuy, a, ob. Roztworna.
vdzi.ia , odziet.
ogolak. adv. na og<Jlak, na ogół, powierz- pagowć, na kogo uwziąść si!l, instygo-
chownie. byle zbyć, dla zamydlenia oczu wać. ząb na. kogo zaoltryć, np. pa-
np. powiedzał na og6lak t. j. dal odpo- gował go przed panem, i:eby go zgubić.
wiedź ogólnil, wieloznaczni!, toby go palice, palce. plur. od: palec.
nie zrozumiano. pant6wlca , kartofel ; pant6wki, kartofle.
ogonkowe, subst. n. przy sprzedały krowy Rzadziej: pćrki (ill, srr. 73); znanym
lub świn , temu kto j11 na targ przy- wsznkżc jest i wyraz: kartofle.
pędzli, płaci się ogonkowe, podbbnie jak parch, metaf. rlrobny szlachcic. mieszczu-
furmanowi przy kupnie koni: od-uzdne. nin.
ogranica, po za g1·anicą wsi, np. byłem na parsk, persk, dół na kartofle (III, str. 81).
ogranicy t. j. we wsiach sąiednch. o partylca, kawł spory, duta część, np. pm·-
gmnicę i lub nn gruntach tych wsi tyka chleba (z łać. pars) .
(Powszechne). pastuż. pasterz, owczarz, pa&turek.
oha l głos na woły, np. oha bysiu oha! pa/arak, chndziok, ubożchny: pataraciwo
dalejż, naprzód I (może od: poleracrwo ), bieda., nędza.
ojcowie, niekiedy zamiast: rodzice. np. dostal.:rwin~ 10 zapomg~ >la 810oje
okapiny, oczepiny, włoteni czepka (kap- pataractwo.
ki) pannie młodój na głowfl, cf. kapka , paty!.:, kojec; ogrodzeni e dla cieląt lub
oklicznś, okolica. źrebiąt w oborach i stajniach(lll,str.84 ).
ojczyzna, częśi rodzajne męzkie. pazumik , drnpictny człowiek.
ok6lnik, podwórze dla inwentana żywego pastwa, pasta .
(lll, str. 81). pe~'TIoda, ob. fermoda. .
ogr6ika. ograszka, febra , np. ogrził go plrki, kartofle (okł Sompolna, Strzel-
dzisiaj, dostlił dziś febry . nn). (Ul, str 73); częśićj: pantów ki .
okrajtczny, adj. koń młody . który mn je- p~ch , su bst. m. węch; p,s:zyc, węszyć, wll-
szcze okrajki ; okrajki, mleczne zęby rhać. wietrzy<' L. PIChnć.
u konia. p~ek , ostatni11 ~1rść zbota przy tniwach
okrutny. a, '· adj. okrutny, ogromny, bar- (lll, str. 232).
dzo wielki. NPkowe, ,\ożynki (urocLystść , III.str,231 ).
omal•. skąpo, licho, np. mlt!ka lato8 o małe . piema.<tl.:a, pierwitutka. 1. j krowa przy
'l >~tgdany, ady . onegdaj (u Mazurów: one- pirwszću cielęu .
gdy). pii'Ticiotlki, (pewnie z powodu zar~c)·ny
opressy.fa, ścine ; (wyraz łacińsk czę- dawanych pierśconków między ne.rze-
sto używan). CLOnerui). cf. ::dawiny.
opały, boki belek i desek. Pietrucha, Petrone!la, imie iel1s. (u Mll-
ordynka, część składow wozu (ill, str.84). zurów: Petrucha).
or,di, subst. r. ortdzie, wiadomść, donie- Pietr. Piotr, im ic męzkie.
sienie, oznajmienie; OT§dMOat!, dać or~di, pilć, poędzać. naglić, przyśiesać. od :
dać znać, uwiadomć. pilno.
 275
pilu l pil.ui•, pilucltny l n.&wołyaie g,- pomiany, plur. dziwy, cuda, niestworzone
sek, (ob. ula) neczy, np. pomia>ay wyrabił, dokazy-
puimmy, adj. (piaemny) pi6mienny, umie· wał; pomiany z nim porb~. zgniotę, po·
jllCY pisać. turbuj!! go, oh. rudy-pomiany.
puZClł.:a , fujarka. Pomoika, NeporMika, Nepomucena, imie
plażyó, przyjemnym być komu, upo-
miły, teński.
dobanie lub dobre akutki sprawiac, lu- pomsta, złorecni; pomstwać, złorecyć.
tyć np. w6dka mu plaży, gorzałk mu popi•liny, przyjmowanie i czę ·towanie od-
duty (gdzie indz~j: płuiyć). wiedzajl\cych połtnic~ , po urodzeniu
pltuki, pła1ki; płaki, płytki, np. pła1ki &i~ dziecka (HI, str. 24 7).
tallrz, płytki tal~rz. po pr6i:nicy, naprótno, nadaremnir.
pltukunki, Itijanki w wodzie (z których pory:aó, przedźniać, drwić sobie z ko·
powstaj, taby). go. L.
plądz ~. u.miaat: llldz iQ, np. ciek si~ po.•owa, puła w chałupie (III, str. 78).
wypl~gło, urodził . potrud~, z potrudna, adverbialitcr: trudno;
plon, oprócz zwyczajnego znaczenia: ph.· z trudnakilj, niewicdziet' kiedy lub jak.
c b ta do okrycia wozu (III, str. 84 ). potrztb, potrze ba, n p. co za potrzeb l mał
płocAta, przdcieało. potrzeb, adj. polr:6Wny.
pławid, kr\łi pny aieci (IH, str. 9). pozbad1ą, pozbalć, wzi\ŚĆ przewagę nad
piuciennik tkacz (III, str. 87). kim, pn.ywklĆ do brania góry nad
pluta, ałot, ulewn. kim, lekcwatyć lub prześladowc kogo,
pociotek, m,t ciotki. np. pozbadli tego człowieka, t. j. za nic
poczwarć, trudnić ~;ię np. chto by si~ ta go mieli; d:i•ci oJca pozbadły, t. j tra·
tak: ttm poczwarowal (\'. poc:wrał), cili uszanowanie dla. ojca, zbytniej na·
któtby sit tern chiał zajmowć; komu by11szy 6mialo ci; ont go pozbadły, t. j.
by aiQ chiało mieć z tćm zachody. przywkł słabości jego wyśmieać, tar·
Płowce. tować sobie z niego.
podchlibnik (od: chlibać, chlipać, klepać) potrfiać, urieć, podłać, dogzić komu
nakrywka na tłuczk od kirt7.cnki do lub czemu (Kuj. Gostyń .)
ma ła (III, Itr. 86). potottJr, 110 pou:t6r. nd v. zamiast: na powrót.
podkziłe, podkzieł, ucztn w knrrzmir prek, precz; pre~:ki idz (lub: fort, z niem.)
w ostatni wtorek (III, str. 211 ). prtse. adv. ścile, wyranie (wyraz łacińsk,
pod6b, su bat. L zamia t podoba, potlobicu· frunc. wy zedt w podobny sposób jak:
stwo, np. ryl •tąpa na pod6b (lub: na akurat rarytas i t. p.)
podb~) kota. pr(<kitl, pry zez (bąel od sparzenia się).
podufały, a, e, usadzi ty, krępy. 1•roi:rk· 11 plugi\ (III. titr. 87).
pojedynale (pojedynczy, sam), pnrobck prn.,;r::ak, prosiak, proNi~. cf. iwiniak.
beztenny. flr::uiurl::itiny , a, e. p!7.ecudny.
pokaić, zwieać głow~, oswieć, stracie pr:ec::a ić komu, nie być tarym; np. J•·
na humot7.e, być do niczego, zdurnicl' .•:cze ifj 11ie l":ecza iało, ma dopiero 20
(mote ztąd; kapcan). lat.
pokraka, niezdarna kobieta. l'r:ir::adko, sub t n. przcjadełko, żwier-
pokuna (mote od: pokąd, pokieni), np. c:ło­ cind ło małe .
wiek od pokuny Iwiata l t. j. ladaco. ni<· J>r::tstworno, przestrono.
niewart. Gluszyn. 1>rzd:ieńko. motek nici (ITI, str. 87).
pok, zamiast: kole, kolo, wr<lle. pr::yri<i, podwalina (III, str. 71!).
p6/drabek, drabka u wozu (III, str. 4). .f'rz~l:iwa, <l ziela NnwicdzeniaMntki Bo·
polki, powłczki na pod u zki (bez pierza). kit'j d. 2 lipca.
Połcha, Pbłonka. Apolonija, imic tefl . Pr:: ,/,,odma, ,lzirfl icpokalane 'O poczę·
południca, poludnie; na połurl1ai . na l'r:!J· ~i .. · . P. M d. ~rndia.
połraie, na pnyołudic. pr.rwód, rodz.•j sicl'i (III, tr. 89).
południ~Jzy, połdni~f•zy. poludnio" y (w pół Jli':!ar6łk, duży zla!rok kubie(·y (w Go·
dnia), np. mliko połt•dai:j ze t.j. t. połu­ tyfl ku:m tloąd ,:to tnk zowią).
dniowCA'O udoju. cf. ra?lny. f•r::y<o ::tk (od: orha) przy pług (III,
po.!ad (wyratcnie go podawki<•. UŻ) wnnr tr 87).
i w d tlszych okolicach) 1.nnrzy pewną I':Y"iąałolć, przywi11znnir, kochanic.
ilo6ć zbota w anopie. zwykle 4, 5, 6 no- pl':ftmieć, U'Jitmlć, znmiast: pncmi<'JI ł .
pów, która si11 rozkład na klepi ku 'n mienć.
" stodole do młócki. Mówi ai~ wi~c : pu, ;amia t: ku, np. uli pu sobie. Podobnic:
omłóci do poludnia cztery posady. pole, kole, kolo(gdzie indz.pod/,, podług).
 276
pvrchada, purchatka (rc•Uina). rzempolić, rnmotać, grać ostro i piskliwie
pukacz, wyrobnik czysą siPmie lniane (na skrzypcach, na basc tli).
(III. str. 87).
psocić si~, sprzeciwać się, np. on i(j si~paor.
pusta noc, noc na modlitwie pru umarły sa (zamiast: snm) tu; p6di .•a rło mnie. cf.
(III, str. 249).spędzona podobnie: samuj, tu;·- jak: tamoj tam.
putynasty. p6tynasty, p6tyk, pó~y, dopóty saga, ukoś nr kierunek np. prztynać żai­
(pod Radziejowem. Slużewm). l.:q na sagę, przeynać piłą ukośnie.
sąd•k. sondr.l..; baryłk, ćwior-bezk (lll.
rainy, subst. plur. (od słowa: stręczyć), sir. 86).
swaty, zmówiny (III, str. 250). szc:apić, szcopić, schwytać, zacpić.
rakarz, oprawca (pogardliw•c) z niemiec. serdak, rodzaj garseta fałdowneg (Ul,
Racker. str. 6 7, 70), dziś mało używan.
rado bywa, często to tu bywa, lubi się to .•iepar, targć, potrząsać.
pojawić, np. rado bywa że deszcz w sa- sierzchtła, śierć na bydlętach.
me świ~la pada. sierzp, sierp.
ranko, adv. zamiast: rankiem, bardzo rano, siwki v. modrzaki, pyrzaki, kartofle wct.e-
zrana, np. jutro ranko pójdziema. sne, modre pou skórą. zwierchną.
rariszy, a, e, comparat. od ranny, używa się czasami zamiast:
•ipać, sypiać, częto spać.
czasem za ranny, np. ra•lsze mliko, ml~­ .<klep, piwnic.1, podzi~me.
ko z rannego udoju. cf. południ4szy. skorupa, skorupa.
ropucha, ropucha. sknerzyć, naprzykć się. kwiczyć (mówiąc
rainy, wybitny, dzielny, szybki, pochopny. o świn).
redło, radło; r€dlić, radlić. skorno, skorn; .korn.'f, a, e, prędki. skory.
roba, świna z prosiętam (Izbica i Kalisk.) slcrątwy llie dać, pokoju, odpoczynku, odt-
r6wnak, ud. (J~k:jedna) równo, wszelako. tchuienia nic dać, siedzć komu n&
jednakowo. karku.
rozcsną si§ (móże roztąsnć się). Gdy skr:cbuć, pluktĆ, mazć się (o dziecku):
się krowio nog• na lodzie rozejdą, mówi skrztbłe dziecko, płaczliwe.
się: •·ozcsnęła się. ti&por6d, wyraz o helżyw przy wymślaniu
t·ozp6r. cf. o~6r (III, str. 53). kogo. nR
roztopy (źle czasom mówią: oztopy) począ­ ,[upica u plu~a (III, str. 87), gdzie indzit·j.
tki wiosny, zapewne od topniejącyh slup. słupek.
śniegów. smyrgnął, rodzucić kamieniem w gór~:.
Rnztworna (źle wymaiją Oztworna). Ma- lmiec, śni et ź; i przeciwnie:
tka Boska oztworna, jest to święto zwia- .•,lied. śm•cit; iniecisko. śmie<"sko.
stowania N. M. P. w końcu marca, po- sondrk, ob. ~a<lek.
rze w której otwierają się roboty w polu. sparhć (od: ,;achć L.), /.lintać ze zboż1
Ruzyna, Rozalij , imie żeński; zurobninlc-: plewy (III. str. 88). Gdzit• indziej za·
Ruzia. l'::yniaf.
ryć. często zamiast: kopn<'; np. ryć w ogm- .•pas:l.:i. sparlwwiny. częśi tym sposobc111
dzie, kopać w ogrodzie; Śl inie zaś nit· oddzielone. Gdzie indzćj : zgoni11y.
l)jł. ale pyszcą, np. lwiniuchy my łąlę spckulalny, uuntny, wynaleziony, (np. lllll-
spy~·ali (pewnie ou wyrazu: pysk za- zykn, taniec).
miast ryj). s1ilawk·i, plnr. walc łaczki pod pochylo-
'"!lchło, wcześni, np. j~czmin nierychł ścią wzg<irzy. 1. których nawóz splywn-
wschodzi. jąc n:t nic. oblitszrmi w trawę czyni.
'7t~hyk. rychtyczek, zupełni tnk 1 nkurut spła:, rluźy knwł. ob>zllr roli.
(z niemiec. rirhtig). spik ~panie, sen; np.zerwałm Bi,ze•piku. L.
ryr.:ka, rycz~thia, ławeczk , stołeczk pod spodek, piernat.
nogi. spoi.dzt!wać ,,ir, spodzit:wn<' sill.
ryntować się, vcrb. recipr. mówiąc o poę­ .<po:imck (od: zimn), początek wiosny.
dzie płciowym u owiec, np. wszystkie .<przcczny, a, t, prleciwny. sprLCciwiujqcy
macio,.ki poryftwał się. 'ię.
ryt;towny. nd.i (tylko do mięsa), wolowi- tłredniak, mlody. paroh~l.:,
na; 11 niemiec. Ri,.djleisch. starszy. oftkcr (w wojsku). parobek ~ubst .
r:.O.ny. a, r, żytni, np. rżany chltb, •·iana starszy (III, str. 5~).
mąka, rżane Lluski; niekiedy run"!J· .stegna v. ste,:zka, sci~żkn, dl'oiynn.
t·ządny, a, e, porządny, ładny. ~t6s, cz~ś ~kłotlwn wozu fili, Sir. ~H).
roechotaó s~. ~minć si'ł, chyotać. L. sttmpale, pale do mostów (III, str. i6).
 277
uwac!, tańC%yć rzd o (mało utywane}, na urnj.!~ , od l wt<j ręl-.i , gdy na
np. jak 6na uwa ! opak ma struny nawi1p;ane.
up ł, ęzeł u ehmtki; ~tpld;
nupeł, szpada, 7]tadel. (z ni miec. 'f'Oim).
węz (mot z niem. Zippel). ł 'zpaga/11 ka, Wił& sierdzisty i dlutti.
ak, stryJ lub w11j, cza em: szwagier. sztram, szyk, ponlldek, ład (z nicmioc.
iru, śwel głos na świn•e (HI, str. 59). Gtramrn); tak np. do stlramu, aby pa-
,,Wdc..--yc! '~ z l.:im, pnest.\wRt'·obcownc.<, sował; a ja s:tram dirnigam, diwigam

i'
przyJoznie ię z kim, np. oni 6WiadCUJ
z sobq (gmin wymawra rzę
c..--yc!); tfwiarcz,Yd,
to: •wiar-
świadczy~; obkf'iarczyć,
~i l ni!· i zręcnie;
czny, dz•elny chłop1k
nek) .
to . :tram c/ał<>pk.
( ędzin, Sędzi­
zrę­

oświadczyć ; da&lricyć, doświaczyć; .uur, niPkiedy zamiast: szczur; uury, szczu-

uświarczyć, dostrzedz. Osię~ny. Potlo- ry. (Gniewkowo, Bydgoszcz).
hnie: dokurczać, zarniut: dokuczać.
tiwUJdomy, wi dz ry o czćm, światłJ, jak: lo., tamoj, tam; np. ch to go ta rid.:ał 1-
rrauc:ny; iadomo, "iarlomo. zaglądłr.m ale tam6j .. ima nik6g.
łwu;ja skie, abst. n., Zl\datek pienęzy larmo ił, taić, szarpć, zamotć kogo.
d wnny &łut'CJI, parobkom i t. l'· lu- Teoc/aa, Teodora, imie teński.
bo to zwykle ma m1ejsce na św. li- ll'rmerlyJa, kłopt, ambaras, turbacya.
chnł, t. j. na kwartł przed nowym tenninatl:a, kartka od pana, pozwalj~c
rokiem. łużlcym szukae obie innego mtcj ca.
świ,~. huęcone JCdzPnie na Vtelka- t~ga. tę knota. np. nie tęga (tę kno) n
noc, np. ob;ad(ł) ·, iu·~conl:. dn domrJ1; tępać, tnpać nogami \". tąpać.
iwiniuclan, świnu, wiukn; iwiniak, prosi~. tlud.:a, przy kierzńc do mn ł (III,
8!/JOĆ, zwykle zamiast: sać; np. ciel~ Już str. 86 ).
sysa od miesiqta u jalochny. tł<>mak , domok.
nahk, główka kapusty nie formowana. to-owto, to-nie-to.
sam głąb. tradyna, &ub~t. f. składow część koła
szczeble, ob. m' cze u wozu (IJI, str. B')· u wozu (III, str. ').
1zczondu, 1:czondrnk, markncz, malrc. trafny, adj. ł .. twy do spamiętn, jak:
szcruhlak, n ly szczuvak, szczupnczck. potrofny, łatwy do zrobienia.
&zc:crny, a, e, zcćry. tra1owić, tnvoić, marnowć (czas). Bo-
::uolaclany, a, e, dj ba dzo zrroki (nie- dzanów b chorny.
proc~jnali); cf. wielgaclany i u:v- lrtpy nitkiedy zamiast: chody (z niem.
laclan . l'r'PI'e).
• achul c, bal d re 'lliane do budowy (III, trqiak, zcść gro r.y pols. (gdzie indii<U:
str. 78 m te od. Schaff-holz.) cze ·ki).
rlak, m dza. (111, str.
IO'Il'amik, przemyrarz towarow.
k. lal:, dtab l, kat; np. idi. rio ilaka; 5 ). fem. b.irrarnic:ka.
tdz bte do diabh. ( 1m że z ni&- tryhra albo trytew (nic: trytif jak Jt t
mrcc . ch lag, jako cios, uderzenie, w Słow. Lmdcgo) &ubst. f. grobla przez
"t, par lit) ; zaklęcie barrlzo używn­ błota.
ne np. idz rio ~lnk (l'rzedecz);-rj tu·ni-bąd., gdzie bądź.
do &z kn (do lochal);-pal go złakl­ tylni!· ~z ~kła.lowt ć •ozu (III, str 4 ).
ej dro t szlaka "Warta (zła, dtabla tuk , szpik w k ś i h.
" rta). tyM:, t)ł, t~ł); np. zntli • 11a tyld.; ,, '•
IZlarka, arnirowanie, wypu tki, brzegi u na t l domu.
ka lu t. p. (III, tr. 69). ac/al, trakt, dro puhli na.
a UJ ·, łg n rz wędmjącJ po wsla<·h tr ~!i, g lon ·• lub fr•nr.lzle (z niemiock.
za zb•~r m m maleryalu do rob1cn1a Tr e , Jll, r. 70).
pu~r. lr ta ć, o dr• d Ć.
s l (opr z ka• la p16tna), ka' l du-
y prz trzem , np. szmal pola za 1t1 l, uclarwć r acz : c/arrl•ad.
1: nat drogi UJ chał. urlnt! si , pr dobn' się; la my1ic udał, ta
• aja su h t. f. JCd noręctw, mańkuctwo, m 1 poclnb~s.
;rdnoęk1 (ma c.), dzialajq- v. mańkut Ulinu, tniAka. Julijanna, imie źeńs. Ulifon.
cy lew n: kil (~dy prawił stracł ), np. Julijnn, imt<• męz.
jdd:i u :nuu, lewll rvką puwuzi; gra ••marty, 1111 e l. zamia t: umarły, nietywy. •)
•) urnnrtll (eubsL verb.), 1konanlt,- uJywane .&u cuoiu prredmiotow4!'m, t: J, mdwł4
p. "'yglqda jał marlr: teld: altm go 1'0 u"!nrcw (okonie), rucl b pa' t •Ił M vmarttgo e~lo'fka.
U mdWlJł obok te 0 (pt.it.Z l)~ dttl'OIU'J vmarlt'mu, patttrl 14 U'n~J/p h

Tom li.
 278
uroda, (subst. !om.) urodziwy, wa, we; pi~­ wirwu·af!J, cllutny, np. był mi winowaty
kny, na, ne; np. Jailcu,je:zdeJ uroda. ćwiertnę pszenicy i lato6 odał.
urzewniad, bindować, ułnlać się; np. wszy- Wit~k. Wincenty, imie m~zltic. Witkowa,
scy si~ nad nim uruwniali. H'ychou·a. Wincentowa (na Mazo•·azu
•1 kromić si§, uspokić si~. za! twić się. Wyrek, Wyckowa).
u:daó si~. przydnć się; niekiedy: udać sifJ, wlić ,,;,, wlec się; wlik 1i,, wlókł się.
powieźd się. lon,trza, tywot, żołądek; np. boli me na
u%Wolić si~, uwolnić, zwolnić się ze służby. wnrtr:u.
wnyk, uderzcnic.szczypan1e palcami; wpra-
wdzie mówią: do tał t'gie wnyki; zJaje
fVach, Wasin, \Vnwrz~·iec, imie męzkie się jednak it powinno by~: wniki, od wni-
(Lorenz); Wachnwa, Wcuiown, Wawrzyń­ kl\nia (mówi Bli~f1sk).
cowa. wola. Zaminst : jdli chce z , jeślibyc
wagowaó si(, wnchać aię, nic módz się na chcieli, mówi\ cz91 to kroć: :źe/i •woja wo-
co zdecyować. L. la, kdybylcie mieli wolą, słyzeć to się
war01ć, trwać; np. nie warOIDłtJ i pu·go- daje takie na 1azowazu i w K~tlisk. Nie-
dziny. (moto z niem. wlilartn). wola my b!J/4, mu1iałe. Podbnież za-
"'ar/no, ttd. warto. (z niemiec. werllt). ruinst: prawdę mówi, macie siu zność;
wazka, szaflik, g~trnic gliniany ( er. nr, -sly1~ć się daje: ma prawd,. prawd~­
str. 85 ). śrie mieli. mieliirie prawiedloć.
wąpia, wątpia. plur. n. wnętmości, jelita, w6z bosy, wóz uie kuty (III, atr. 84). w6z
Baki. Przede<.'z. pdłwraczn!J, t. j. pól tora raza sz~ry
wczasny, wczesny. od zwyczajnego (zaetoaowany do dróg
wedle v. wele ugo1 względem tego. w Prusach).
werblik u pól-szorka (ubioru na konin). w prawd~, doprawdy, iatotnie.
Weronka, Weronika, imie tńs. wraŹ"!/• a, e, w sam ras nad1uzjlłCY się,
wuoł subst. n., weso/4 in plur. zwykle z:~­ w am raz przystaj,cy, pasuj,cy; np. to
miast: wesele, wesela. koł wraine (u woza).
10t1tka (zły wyrM) kamizelka, z niemiec. wrota Albo wU:źej, drzwi dute od stodły.
lVeste. 1'3/afć. wstać, np. wllaiqj, bo-ć Już pó-
w~ek, wiadro zwykle nieokute. Mó,vilł Źno! (powszechne).
t~ i kubeł. u:ujo, u:ujo., wuj ; np. mdJ u:ty"a.
wiatr-kujawa, wiatr północy, ob. Seryn W!JCiągnć dok,d, wyproadzić się z jednć
Ill, str. 98. (Przesądy rolne N. 3). "Od wsi do drugit!j ; np. Stacho U'!fciągnł
zacbodu słońca, od południa, także y :z. Turma do Brzeina.
między zachodem, północl y południem, 'łlJC."!SZzaftk 1 tak ZOWilł ZMjOmy ser
wiatry wiejlłc, y kiedy nisko wicą, de- w kszt1łci erca, w worku robiony. C ho-
szczu w tym mieyacu nabywł, osobliwie d cz. Wytruszczaj, ser mały okrągly i
Kujawa ab .Aquilone gdy powstailł wia- mocno splaszczony nak ztalt macy ży­
try, a kr~c\ ai~ z kurwił, deszcz pe- dowBkiej. Krzywoa,dz. (ill, str. 73).
wny znamioulł-" ( Oekonomika :iemiatl· W!Jp(kły, adj. maj,ry ruptę. L.
•ka J. K. Haura, Warsz. l 757. str. 188.) W!JMCOnt, rndzAj knebla (z grubego sznu -
Wichtora, Wichta, Wiktoryjn, imic t~ńs. ru), używ~tn w drodze do zakłdni
wielgachny, a<lj. wielki, wysoki, cf. wyso/4- u woza na kolo, gdy siQ takc.we zepsuje.
chny. ll'yrtk, wyr/w, urczan czy tapczan, !uh
wielgas, drągal (c1.lowiek dute~o wzrostu). przyąd z de ek, na którym lety po.lciel
wielmoiny, w Inowrcłaskiem tak nazy- do apania parobków w stajniach i obo-
waj" pana, np. muszę bityć do wieimo- rach.
toego i pro i c! go o to a o to. u'!lcyganić, ~yszachrowAĆ (od: Cygan).
wimcowe, okrlźtnc, cf. pwlwwe. 'łl!/ olachny, bardz.o wy o ki, cf. wit/gach. y.
wierzchenek, u kicrzcnkl (III, str. 86).
wieski, wiuc:ki, auj. jak miuzcki, wiej ki,
mitjaki, np. miu:za.zka panna, wiescka zadr:twniflly, zardewiły.
dziewucha. zagnic~, zaganiacze, handlarze, pr.z.ycbo-
111ika wyka. dzlłCY z PruB, którzy akupuj'\ i zaganiaj li
wilgny, wilgotny. tnm świne i gęsi.
touielak, wisielec co &ilź aam powiesi. zamiar, v.apas, np. pry•kować co na za-
wiskup, biskup. miar, przysobić co na zapas.
wio.•nowaty, zwio1nowa!J , wół sndlcją~y ranośk 1 zfltyczka u jarzma przy pług
w rob~:e na wiosnę. (III, litr. 88).
 27D
zap1mi(tć sir, wście •if2; np. P"·' sic :a· :jadły, a, e, ud . dohry do 6llla·
jt·łr.nia,
pomi{tal. t·wy; np. lrtiiNI. :rjndł.t, L. c-f, juy.
:ap mnitl'a/i, zapominali, verh. t. praet. 3 Zirlna, \'nit.Jowzęec K l'. . 1. (d. 15
per . plur. -l'o:aponmiv:ali, pozapomi· .•rrpma.)
nnli. zapomnieli. zmutlziul mi r1~; 0tf1ził7 mnif'. wiele mi
ca•·ozić, tkną',razić n~gle ; np. rnrnzilo ·zahral !'18511.
go, tknięy v. ratuny zo tHł pnraliżem :~tnjek. podnutek (dziPcko podrzucone).
!uh apoplcx) ą. zn ·~"!Jk , =u.owuk. per pHnl~g. z no'' n. ?.no-
:nlłąu•szy, 11 yru~nic bardzo et~ ta uży· a mi krar11 Ił;' n11: ::r1nk. " uz yza
' ·a n c, zn~7Y to s n mo co : 11 i ~t ad n i Zn(ka Xo.fku, Zntija ( ~uph1 ) unit źdt •
z owąd, ntz po rnr.. rzę. to, ni er 11., • zlła.­ z potru./,.a. c1ężko, trudno, np. z po·lrurlnll
rznlo &i~ pukilarć;- r~ctl'.i to, l'O &i~ win. trurlnn ahy ię podbał. (w
' ·tylu powidcu~>ym znnny: hyw"ło; Mazuw>Zu IIIÓ"i:l ni~kuy: przytrudM)
np. zamnąl'.<:y u. iąd:e i płar·e llic- w tymtc znanemu.
wt't da c:tgu. zprztciu·ua, przeri\\ nie,
zau•dziutl.-o, zau•dziuthno, znw ze u Z•lWS~. zlrwlrttt-kit;j, rzadko kiedy, bardzo rzadko;
mi, jako prz)·slówkn w znaczc-
uty\1ją cf. :potr>11lna.
lliu wyrazu "póinitj"; np. za , trzcbu. zwt~:{y, a, r, mocny, u ·iudly, krzepki
hę<lzic to w 1ystko uprzątnć;- Jrtcli (chłop).
nic zaraz weitniesz z sobą, to zaś mi :u·łainć . ir. znęcić ię , np. zwlałni mi
odniesiesz. sir do (ty(j) łąki. I-ubraniec.
:n/ rgnąć. umrzt<ć. wyciągnć nogi.
:ahtowć, zamknąć na hal'zyk, np. drzwi. Żag, tok trarze i t. d . z~p utym językiem
Może z niemiec. Ktttf. lnowrct~. (z niemiec. aege) nazywaj ptlę. Prr.e·
zatrze mit, wielka ilo~ć. m c cr.~<>, mn. n, rzynć na ·."9~ f t. j. na uko , ukośnie,
rno~: ć robHt'twa i t. d. np. lntoi (tego ob. saga). Zażk, piłka mniejsza. (llfa·
roku) :alr:r rni' my·:::y w •lo./ola h. zury wymaiją: :zaga, ::aska; zagowć
::bilil!, przyomnitć (rzadko niy11 •ne), m't• piłować).
:bilć, nic przyominać ohir, np. nie iarota, t.1ło ' ć; i:arotu•ć, ubolewać. Osię·
::btli o lfm; ani (mi) :bili o 1/lł, me za , 'l to popielnice.
ciny;-żale
przypomin!l mi ię, ani l'"my~ę , po· irtrty, a, e; żerty, adj. (od: :!rztć, źrć)
mnę o tćm (w trybie hewkolinnym nic") hrcuny w j!ldle, <'hętny do jadł"
je zcze rudzil~ ię pojaw in). Luhrnnicc. w.zclaki~;o (mów;ąc o zwicrętab).
:b6y, rupiecie, otręhy, wiórki !uh t. p. cf. 9ardy. .
:b.lfltc:ny, w zetcczny. ŻIJd:itć, mieć tądz~. Ząd:itć si~, t h cieć
:Jawiny, zaręcyn, cf. piedcionki. się, pragnąć, np. iądzl')r, żąd:i mi si~,
:dognić, do~nić. chce m1 się gwałtonie.
:darny, ud,uny, Z;irnhny. żen~aty, a, żonty (mówią o obu plci!lch).
zdrażnć ic, zdrn~tać, "zolra~.1ć ię. Ztniaty mri:r:::y:::na, żonaty mętczywa;
:e te irm, 7e w. zy,tkiem, np. ~at! wy- i•niata kobitta' znmęż!l koi.Jieta, mr·
tłuk{ f) ze wsiem tyto (wyrażeni mo- żntk:l. Franka oir1ła sit z Ja11kiem.
że prz jęte z ro' yj,kiego). :i:r/i. knkonc: jeż •li.
:zeimargnąć, eśrniadąć;z juk :em!1lić, zc- żydrk, nóż, kozik, nót kładny.
mdlć. :yll'kitm, żywcem.

Wyrazy cudzoziem kic (z laciń kiego, niemieckiego i francuzkicgo).

Adukacyja, ach te!, j-ad!lm . zek, j-ngwint, abgant, h-areszt, akurat, aprendo-
dować, bet lub becik, basy, cafta, chw ta, chwestunck (od Fe tung, więren kry·
minalnc), deka lub derka, dr . zow1ć i dra z~k. drybinek, dryj rz, dubelt, dycht, lh·
szel, e cocyjn, fag~, falowa<', fermoda nlbo pcrmoda, liugas, fundytus, futer, fnteraż,
ginal, giry, gwałt, handrl, harnetile lub hnmagle, jak (kaftan\ karhel, knebel, kon-
w s, komus, )~bija, la~ier, ładowć, łn~y, mizernie {licho, żl ), mizerak i mizera-
ctwo, maokolij , maltyk, marmuzela, mcntlel, oprc yja, ordynk , papiór, pnrtykn,
prese, rakarz, rary-tas, rety (ratuj t), ryntowny, rychtJk, skonfutlwać (zmię zać),
spekulatny, stempale, synagrol (astroloj!;), szabuleć, !zpada, szeflik ( cheffel), supor-
zyja v. ub tancyj (majątek, po iadłość), termedyja, terminatka, tradyna, trepy, trc·
ski, wagoć, waro1ć, wartno, wazka, werblik, westka, z!lketować, taga i t. d.
 280

WŁAŚCIO MOWY.

Mowa Kujawiaków jest w ogóle czysta. R6tni się

l. głównie od sęicdnej
gwary mazurskićj,
dobrćm i wyraźnc!m "'1·mawianicru spółgoek srypiąch (gard!.
zmiękc.) cz, sz, :, bez tak zwanego mazurzenia. Jeśli w mowie potoczn€j nicraz
wyrzucaj" oni lub dodaj!\ pewne głoski do wyrazów, to w pieśn zwykli tego
unikać i poprawniejszym od1.ywajl\ się językiem.

Niektóre sposoby wyrażni się. Składni i t. d.

2. Rzcaowniki. Zwrócę nwagę na oryginalny i częsty zwyczaj utywania na-
zwiska psa, jako porównania we wszystkich ujemnyrh i przykrych razach, co zau-
watyłem takie i w sąiednch powiatach: Konińskm, Łęczykim i Gostyńkim. Po·
mijaąc sam" nazwę tego zwieręca i jć rozliczne przy•tosownnia jako epitet po·
gardliwy, dawany komuś sposobem obelgi przy wymślaniu, wszystko u ludu, mó-
wiąc o czćmś zlćru lub nieprzyjcmć, jest: kilj pir.•: zły, chudy. twardy i t. d. kiej
pies; szczeka (duto gada), pije, lżc ki ej pic ; wre zcie: zimno, głodn, gorąc, cie-
mno, deszcz paun kiej pies, a nawet: boli kicj pies. O złym jeźdcu mówi się te:
siecL--i kid piu 11a p locie.
3. Zwykła u ludu zamiana rzeczowników tywotnych męzkich liczby
mnogi1:j, w nijakie (~biorwc) dość powszechna w kraju, np. żyd jechały, r.hklpy
pr:ysł, kozaki był, powroinik i złap{v go, zamiast: żydzi jerhali, chłopi przyszli,
kozacy byli, powrotnicy złapli go. Dość /uda, dużo ludu. lullzi. Zawsze jcllnak
mówi l\ o sobi(•: bylilma, byliśm, byli.
4. Niekirdy gwiazdy otrzymują żartobliwą. nazwę: bab (np. baby zachodą),
obłczki znś: b11rank6w (np. baranki po niebie bi,·p;Bją).
r.. Gdy kto ma wiele kłoptu, mówią: J::h l ma on ta tera(:) u• gklwu koro-
u:ody. - ]{toA "'~ oznc~ie licznych tmJów i zabi~J!ÓW wyraził się: J6rwa •nwł ku·
pać iwmtarz, kunif, i pnjechoł do Warrzawy; a tam-ci n.ioł z adw6katamy r6ine obtr·
la•!J (krQtauin~).
6. "A ro powićce?" pyta się pan rhłopa, który wszedł do pokoju. ,.4 lo
wcle gruJntu przys:ed'em (wedle, względem gruntu, t. j. przysedł probić o grunt, Z>C·
mię). l'łowce .
W)Tnicnic: c:arn• :a panwgcicm, oznacza drobnstkę,
7. małoMkę, prawie
lub zgoła nic, przy tłumnczi bi~J z zarzutu, np. uie ukrzywd::ilr.·n g<J ani na tyla,
co c:arn~ .:a paznogdcm.
8. Nn leniwego parobka lub wolu i konia, wrzescą: ty lcazncd:.irJa! (za·
pewne: kaino-dzieju, ile robiący).
9. Czasami przestawiją wyrazy lob głok~ np.jechałtm-z tąd, jechał z tam·
tąd; pr::erl 1l.Jńcem w chodu, przed wschodem słońca; pi~ć-dwarl:etc, dwazicśt\
i pięć (z niemiec.), ktu.•ić (tkwić). RzBllko wszakto daje siv sły dć ( ULk cztste z re-
u tą nad P1licą): klacz (tkacz), tko (kto).
lO. Zdrobniale chcqr. mów· i,\ do ojra, matki, paniczd, miłćj, małćj, pivknćj
i t. d., odzywnjq. siv: ojc:urhoo! malt1chno! panic:uchno! miluchna! maluchna! pi(-
kuir.ł,a! l'udobnie: :id:itbluiko \'. id.:itbluchllo (żdzicblko), s:kicluszkn (szkieło).
 2 l
11. Zailllki i t. d. Z<łrnbiajq CZf1Sto zaimki, przysłów ki, ruwnie jak pny-
miotniki i inne czt,ci mowy, np. takuchny (taki), tylurhny (tyli), zawdziuchno, :aiL'-
tl:iutko (zn.wdy, zawsze); r:arlziuthno (rzadko), co·I!Jl••czko (co-tylko), co-iniuchno (ino
j :nu), dopiruchno (dopi fro), daleczko (daleko), pre~·:ki (precz).
12. Cz~ tokrć umia t: mnie, mówił\: me, mi~; zamia&t: mi, mówill: my; op.
dnj my poklfj (dnj mi pokój). Powtarza sit to i w zako6czeniu wyrazów nl\~ł( kę:
mi, np. 1; namy, z panamy, z niemy, z kof1my. Otwarto też i zeroko wymawiaj!\ zwy-
kle niekture zaimki, np. iich, ich; iem, im; ił'Jch, ich; ttch, tych; ttm, tym.
13. Zaimki niekiedy skracaj!\, ł~CZI\ te skrócenia z innemi wyrazami zdani!\
(dość powszechne) np. słuchaj co-ć powiem (co ci, co tob•e), do-ń (do niego) byla-ć
u nitgo (był a ci ona u niego).
14. Liczebne. Zamia&t: obojgu, mówi l\: obi~1a, np. powied:ialnn obiema.
15. Zamia t: pitciu, liZeŚcu i t d. mówi 'l: było nas piąc, szdlci, .idclmi,
oimi, d:ieu·ąc, dziuąc.
16. Słowa. Gdzie nieł1d, nieporzqdek panuje w domu, tnm wyrotaj i~
w spo ób czynny: nie r:t!d:i tu ani szafa, ani chltb, ani swlek, zamia t: nie Wl\ tu
ładu w otatie, ani chleba, stołka i t. p. (Płowce.)
17. Chłop z Gę ina powżąry bryczką, gdy zbliżano się do Radziejowa, na
wykrzyknik sicdzl\cego za nim w bryczce pana: "Oto jut widać b h k11 Radziejewo!"
- odpw1eział: A to-ć widać jak widać, ale daleko gi&ac! (t. j. daleko jeszcze je-
chać, kuły ać, trz ć bię na bryczce.)
18. Słowa na ać, jako częśtoliwe, nirdokon. brzmią: podpisowat!., wy.kaoć,
wyipelco1·ać., tryskzbo~ać v. wy krobyać; -zaś na : yć maj l\ : myl'aĆ, byu-ać.
19. Na nicdorzeczny spo~ób wyratanin &i Q, mówią: O bodaj'eś Tla-gdł!­
bodaj't! nawyd:i•rł! - gdy kto Żle, nitdolęże skacz : bodaj'tli na kał! - tly
kto licho i fał ')wie śpićwa: bOtlaj' ·na pinral! (bodqi=Bó~;-aj!) ChodL'<'Z.
20. Bi'tżyć, m'h'ill zwykle za: i ć, np. mu=~ bi "yć do mia ta, Li_: do dworu!
Za to czę to ły zcć ię daje: i'ć Jo tarica, ilć w tańcu.
21. Dwie dziewczynki w ten po ób raz ze soh'ł rozmawiły: "A co tam
chrupi•.,:1·'- .. R:epkc, ale (ona) 11ie chrupit, bo pan:iula:•- "A tag'ś .<ie uliwćgo­
niła (lub uiwiechtal<l, pod \Varszw'ł: umazł)."- ,Bo'rn i( u.morkala:·
1!2 Choc1 ż na coś zg dzają się lub przptaj,, jednakte czę•tok.rć je Z('ZO
dosją: "albo Ju u•iro1 !·'
23. I tu jak na M ZO\\SZU, CZlj to sły,zcć it d je: goń-rn (gof1my), go · ńta
me (gof1cie mni<!), broń-ma (brońmy), brońta me (bruł1cie mnie), rób-ma, ró!i-ta i t. d.
24. Słow : m6wić używają częot zawiast myśl ć, np. mów•lem że pr:yńdzie.,
myśl Iem że prz~jdics.
ły 25.
1.cć się daj l\ wyrażeni takie: On jeszcz jak-ci~mogr, on je. zczc nic-
zgurszy. (Plowcc.) l'odobniusinitczki U'!fpi'sz-u'!lmaluj kitj qjci~, podobny zupełni do
ojca. (Lubicłt.) 'lak ci~no :e w py•k Jaj, zupełic ciemnu.
26. A gad!} kaj ón i~ podziewa f (a gadaj, gdzie on ię obraca).- Wit yo
Bóg gd:1c! (niewiadomo gdzie).

Wymawianie. ·wyrzutnia. Dodatnia. Zamiana. gło ek.

2i. A. Glo k~ tę wyma\itJ'ł dwojako, to jetit: 11lbo z"ykly po ób roz-
warteroi u tnmi , albo t ;ż ś ieśnow nukształ O. l'rawidł n to w następujlry
spu ób at re cić by możn:
2 . A "J m11wia się rozwurto na pocz'łtku i na kor1cu wyrazów, np. anioł
v.;aniol, aplthz, a 11bona, lll<llla, córka, była, :robil-1, robima (robiemy), mieliima (mie-
liśmy) , zr~biona. Wyjątek ud tego stanowill: trzccm osoba liczby pojedynczeJ
cza o w te rainiej zrgo i przJ zlrr;o w tiłowach, np. mo, gro, ,,fmrio, dbo, ~·dbo, ol-
ga.<UJ, (a zt~d czę to i: mio/, orul, stmriol i t, d). oraz przymiotniki w Z).tkich trzech
&topni ZWJkle i zaimki rodtnju żcń>kie o: c·onw, r.zuniQ~ :o, n'!jc·ornif.j :o; ciclko,
ci ricirjs:o (cień ta), unJcitń}':o; ~·t6rno (któm), tuko, tyło.- lubo brzmienie to jcu
 2 2
raczl!j pc•!reduiem pomi~dzy a i o, i w pólnocnych nallwl,lafl kich stronath bar-
liziej ku a, w 'rodkowycb i poludniowych bardziej ku o nachyla siv, (i lila ttgo
wszędie prawie w pieśnach przez a je oznacyłem).
29. A rozwarto wymawia się równi d: w trybach bezokolicznych łów, np.
grać, d!,ać kraJć, ubz'c-ać; w trzec•ej osobie liczby mnogit;_j czasów traznijse~u
i przy złego np. gra_jq, maJą, dbazą (dbaj'\), ubitroją, dają, dazą, obgadją; w trzrch
osobach liczby mnogi~j czuu przeszlego np. graliłm, graliita, grali, ubi&ali 'ma, ul.l-
raliJma, ubitralilta, ubitrali; oraz w imie łowu ch np. wzjąry, yroją, ubierany, gra y.
30. .l!. Przeciwnie wymawill ai9 jak O (lubo i tu nic zupełni wyraźnie
ścieno) w trzech osobach liczby pojedynczej, oraz w picrwsz(<j i drugiej osobie h-
czby mnogil!j czasów teraźnijszgo i przyałcgo, np. mom, mosz, mo, moą, mota;
clbom (v. gbom), dbol%, dbo, dboma (dbamy), dbota; siadom, siadosz, siado, sz'adota;
dom (dom), dol%, do, doma (dllmy), dola (dacie); ob_qadom, obgadon, obgado, obgada-
ma, o/.gadota; w trzeth o obnch liczby pojedyńcz <.'ZIUIU prze złego np. grokm, gro-
ki, groł; ubitrołm, uhitrołd, ubitroł.
31. A. UwAGA I. W rodzaju teftskim, o oby tcgot czasu (przesłgo) za-
chowuj'\ a rozwarte np. grałm, grałś, gra/4; ubitrałm, ubitrałJ, ubitrał; siadfl-
łam "· iodał4m,s siadalai v. siodał, sioda/4; toł w rodzaJU nijakilu: grałom, gra-
ki, grak.
32. A. UWAGA II. Wyjmuj" się od poprzedzaj,.cego prawidla !owa czv-
stotliwe, kończi\Ce się na awć, mające pierw ze a cieśno np. stol'ać, grować
(grawć, grywać), dou·ać; w cza ic przeodym tych słów a ścieno pozostflje w trm
snmć miej cu co w trybie bezokolicznym np. stawłem, stozcałel, stou•ał; !JI·ott:alem,
growałel, grował, growaliima i t. d.
33. A. We wazystkich innych razach, formy pod w~1dęcm wykaznnej tu
rótnicy w w)·mnwianiu Sil dowolne i pod tadne prawidł podcią!;nć &ię nie dn<lzą.
J edynq wskazówki\ tu mote być wsłuchanie siv w mowę i poznanie jej charakteru.
Ot <l parę przykładów: pon. pana, panowie; ptak, ptaka, ptaki v. ptaki; pow' (paw'),
powia, powie; kwiot, kwiat,k; baron (baran), barana barany; s:czou•', s:r:ou•iu: bioł!J
(biały), c::orny (czarny); barani (adject.), tani, tańs:y "· /l)ń ::y; rh~t•aki (chwacki)
i t. d. A nawet i pra" idla wyt~j wskazane nie zawsze bywaj~ zachowane; je1lna
bowiem i tat tama oeob11 powić raz: siadć, drugi raz: siodać; ruz: siadk, to znów:
siodł.
34. A. Na poczlltku wyrazów, niekiedy głosce tćj nadją przydech, np. h-fll,,
h-abm, h-anyż, llartka, h-armata; a czasami mi9kcz'l ją, np. J-ngata, J-a.7na, J-a-
dam, J-anttk, J-amroi (Ambroty), j-agwint (11dwent), jaii!JTYII (a.grest). l'odobmc czy-
nzą ce U.
przy gło
35. A.
W nicktórych wyrazach głoskil l'l zastępuj 'l samogłkę e (obacz:
głoska l.), w innych o (obacz: 0).
36. A. Zamieniaj" tę głoskę niekiedy na e (osobliwie w Pruskich Kujawach)
np. mraykent (muzykant), redło (radło) i redlić, ::dreda (zdrada), jer:mo (jarzmo),
IPda-co (ladaco). Zamiast: rano, siano, mówi 'l niektórzy: reno, sieno, 1-(dy inni za-
chowuj" to a; zamia t: grabiami mówi~,: grabiemi lub grabiony. Brzmienie to jc>t
raczej po,rednićm między: a i e.
37. .l!. Dodaj'l tę eamogłskv niekiedy, acz rzadko, do słowa: jest, mia-
nowicie kiedy to s! owo zajmuje końcwe miej~c w zdaniu, np. latol dobry urodzaj
je&ta. (Bardzit'j je zcze utywane w Kali kićru i Krakowskiem).
3 . A. Przeciwnie znów następuje niek1edy wyrzutnia (mianowicie w 6-tym
przypadku neczowników), np. jajmy (jajami); la-ze/my ( krzelami); cz9śi~ lei: u•ot
my, kijmy, nit wołami. k!jami- !y z~ć si~ daje.
39. .l!. E. U. Niekiedy takte samocł kom tym nadaj'! brzmienie no owe
(osobliwie w pólnocno-wschodnich i środkwych Kujawach), np. bąchor (bachor), Je·
::ioro (jezioro), pirga (piega) i pi~gou•a.ty (piegowaty), m~tryka, m~tal v. 111fdal i mrdol
(medal), Jómrtra (geometra), nąi: (nut, nu.tel), ząchowaty (zuchowaty), trpać (tupać) i t. d.,
40. 4 no owe, zamieniaj'\ niekiedy na '' np. bąkart v. b,kart, nią v. nic, moJ'ł
v. moh; niekiedy nawet, acz rzadko, ~darz ai~ tyszeć: dfj zamiast daj, •i~grj zamiast
sirgaJ, -lub pneciwnie: mądrek zamiast m§drek.
 283
41, B. W wyruach: bi kup, potrzebny, wymniją tę g lo kę jak u•, mówi11r:
wi 1..-up, potruumy. W innych jak zwykle.
42. C. Zamieniaj, rzę to w Błowach na t, np. l tą (lecą); tot i n'e, ć, na ta, np.
rhceta (chcecie), bylilta (byliśce), r6bta (róbcie). Podobnle schodzi niekiedy dz na d,
np.jtdą zamitjedą. I przeciwnie :jecg znaczy: chętny do jedzenia, jedliwy.
43. Ch. Przed r% wyma ..da je \\i elu twardo jak k, np. kr%ul (chrz~st; gcnit.
1.-l·tu, ztąd np. tr:ymalim v. hzyma/i'ma dzi cko do krtu); krz~ ny v. I..TZeiny (OJCi c chrze-
stny); krzan v. Jerzon (chrzan); J.Tahąncz (chrznb11 zez). Przed inne mi spółglo karni,
nie W) łączajl\ r, wymawiaj11 ch zwyczajnie, a nawet niekiedy zamienją je na k (Ob.K.).
4·1. Cz. Niekiedy, acz rzadko (i to we wschod. póło. Kujawach) głoskę IQ za-
mieninj na trz, np. tr%łoiek, tr:kk (cdowiek, cdek) (Kowal), Równie rzadko zamie-
niają j na mazuraltie c (i to tylko w południw ws~hodnićj częji kraju) np. krzycy
(krzyczy), wr%tiC!J (wrzencz_y),juzce (jencze), dD cna.
45. D. Zami~nj1 częstokrć na g, np. mglić (mdlć), mgły (mdły), gbać
(dbać), jagwint (ad,..ent), harnagel v. harnadel (tzpilka do włosó).
46. D przed % opu ztza się niekiedy, mianowicie jeżli po : idzie spółgoka
b, w, jak w wyrazach: zw6n (dzwon), :wono (dzwono); lubo zawtze prawie czysto mó-
w i~: drzwi v. diw i, odrzu:ia v. odiwia.
4 7. E. A. I. Przy zhir~tu spółgoek lu bill wtr,ać samogł kę, np. k6moter,
(kmotr), u•Uaer (wiatr), jarmartk (jarmark, u Muurów czę to: jarmak, abl. najarma-
ku); sy ać (nać); mechu (mchu, gen it. od: mech); dechu (tchu, gen i t. od: dech); be.su
(bzu, ~ten od: be:, drzewo); mrndela, (mendla, gen. od: mtndel; podobnie: tcierttla od:
wiertł); palica (palca, gen. od: pa~c); dzienia (dnia, gen. od: dri~); chrustu (chrztu,
gen. od: chr:ut, albo juł: krtu, o b. ch); krtwi (krwi, gen. od: krew); tranowić (trwonić);
ciJ.rztnie, cierzenko (cierń, tarnina).
48. E. Zamieniaj11 w wielu razach na a, czasem z przydechem, np. h-aduka-
ryja (edukacya) h-algntou:ć lif (elgantowć, stro•ć się), alamentarz (elementarz),
.dla.rander (Ale. ander), cadzić (cedzić), gor%alnia (gorztlnia) kapaluu (kapelusz), la-
szczyna (lesz{'zyna), u:iela (wiele), jachć (jechać, lubo częśi~j mówił\: jechać), wcz:a-
sny (wc~;e.ny), balka (belka); tyla (tyle, up. tyla ugo /uda~ zu:lo).
49. E zamieniaj\ (mianowicie w zacbodnich stronach) niekiedy na O, np. we-
sele ma w liczbie mnogiej: wuoła (wesela); okomon (ekonom).
50. E. Wymawiaj' cz91to w południwych stronach Kujaw jcie,nione, to jest:
jak t, i, y w drugim przypadku liczby pojedynczej przymiotników męzkich (mianowicie
jeżli roprzeduj'l tylabt 1amogł 'lr.i o, a), np. dobrygo, •lodkigo, gorzkigo, czerwonygo,
biołnyg i t. d. (lubo brzmienie to jest racz j po,redniem pomi9dzy e i y). Także i w in-
nych razach, o obliwie w ałowcb, np. lubima, roboma, widzima (lubiemy, robiemy, wi-
dziemy i t. p.), l.:a ..kit ('lr.ntzkiet), odzii:a (odzie!), rzyka (rzeka), alkirz (alkierz), iol-
mir: (tolnierz), kołmirz (kołnierz), i w ogóle w zędie gdzie jett t kreskowane czyli
ścieno: bida, chlib, piniqdzt, kamiń, piruy (pierwszy), biiit (bilet), tyż (tet), jiż a na-
wet w-Joi (jeż), grzych (grz~ch), czyr:nil' (ciernie), dDbry v. dDbr!fj (dobrej), zły v. złyj
(złt!j), miły (mił j), gorry (gorztlj), mily' (mill!j) i t. p. W północyh jednak stronach
wyraźnie wychodzi e na wierzch, a naw t przeradza się niekiedy (odwrotnie) w e, jak
np. b•l (t'>ęso z mia t: był), stn (syn), rohitl (zam. robił), ob. I. W ogóle jednak zu-
pełni stałej za acly wymawiania tu nić ma, podobnie ja '!r. przy a i o. łyszaem bowiem,
j:t.k jeolen i ten s m człowiek mówił raz: kamiń, drugi raz: karnim; ru odzywał ię:
grzych, yrce, Rydecz, to znowu: yrzerh, •erce, Rfdecz (wie). Zaw ze jeclnak czysto
i wyraźnie wychodz11 wyr zy: rucz, grzeczny, precz, mech, piec, pitocyk (subst.) zaś pile
( verb.) ma już stłumione e. '
51. E przybiera brzmienie no owe w niektórych wyraz ch, np. p~ga (piega),
jfzioro, dDlfgiwoć, m(ttl, (motyl), mrndal (medal).
!12. Ę nosowe zamienif\ill niekiedy na ą (przeciwnie robią to z głoskil ą, ob.) ,
jak. up. wy!.Tącać (wykręcać), piąc, dziewąc, dziesąc (pięcu, dziewi9ciu, dziesęcu);
•;uFny (mętny). Niekiedy znów (zwykle w zachodnich stronach) zamieniaj' je na l lub
y, np. bt<lt (będo), bidzim (będzies).
 284
53. F W)1nawiajll ja l.. ch w wyrazach: ch we tdntk (frstunck, więzen, z niem.
Festung), Rachj'iJł (Rafł, imic), chwiJal.:k (fiolek), CZI\Sllmi tct: rlnm"giel za111iast Jtqu/.
Zrcsztq, wymaiją w zwykł spocób: fvrnal, fobcnrk, JltJarka, fuz.'fJtl i t. •l. I prZI'C •
wnic, w pewnych razach wyrzucaj'l owo ch, np. Faliszewo (Chwahszewo). Czusam•,
net. nau~r rzn<lkn, przybiera ono brzmienie lekkiego l' czy b, np. Japtowć (haitowć),
hablka (hllftka).
f>4. G. l'rzeu r wymniują czę tokrć twardo jak k, np. /..Trtszka (gro zka),
/.:ruchf!r, kruać (J!ruchnć j.1k ~;ułęhi). krorh (~:rod1); n ckieuy nawet,' ncz z rzadka
(potl Sompolncm) k,/!1 (l!d) ), krl!/1'!/ (guyLy). Oharz: K. Nr. 61. gdzie by11 11 przeciw me.
r,5, 11, .loduje ~ię niekie•ly jako przyderh •lo A i E (nh. głoski A i E). Wy-
rzu~ się i zmiękca w wyralach : J·aptov:ć (haftowć), J-,.jlk.z Y, ablka, habtku
(haftka), anlal•a (IIundhahu, r':kojc~t).
56. l. Nn początku \\yrazów, równi~ j11k a na e (ob . y), przPchodzi <'lę to (ac1.
nie powstcchnic, i to hanl~it w pólnocnych qrona<'l1) w jr. 11('· i ch (ich, necu s." itjich
(ich, ~cm t ),;en :y, jo>my (in 1y, inny).jcnak :y {innkszy),jfndyk (indyk).;cl (l. ~:lina);
w ,łowach (cln,umi) robit'ł, rn6tritl, bićł (bił, po<ioLn1e jak: L l, był). Zre z tą wymn-
winji\ tę saro;l•kę dobrze w wyrazach: i:!.a, tgł.r, inttres i t, l'·
57. J. Zamienją c~ęsto na końcu ''Jruzt}w n11 !l· mionowicie w 6-tym przy-
pac11m liczhy mno!!iej rzeczowników, prz~·miotnków i w zo.imknch, np. my (mi, mni~.
•lativ.), nitmy, (nirmi, nbl. plur.), zd nit'my, a, e, niemy, nicmówąy, nicroOl\a 1 ad;ect.
~ing., mo. niemi, udj. plur.
58, .T. Do tej gluski doają niekiedy spili lo>kę. nihy przytlech w (kolo ~om­
polnn, ~trzeln), np. w-jclol, w-ile~ (jelń), u:jr!Z (J•lż). Toż samo tycze się i głoski o.
Niekiedy znów owe w ginie zupełni (ub. głoskę H'.).
59. K. Zamienia siQ cz~sto (i to w poludniowo·zachodnich głównic tron:-,ch)
na ch, a r;lczcj m· ~kczy ię .;.ty następuj po niću1 J:łoski 1, l, ł, r 1 w, np. chtdry v.
rhlóruy (kt6ry). •·hw (kto), chtór~l! (kllirt,uly), rhwf. ta (kwesta), chlapot (kłopt), chla-
pa~ si~ (klapć ię, człapć &ifł np. po błocie), trachi (trakt), acht (akt), chlas:UJr
(klnsztor). chro ta (krosta). Czy.to jednak mówią: ktu, l.łanic, klusel·, k/f)~ /;latku,
kr61, kruk. OL. Ch.
60. K. Nickle,ly przechodzi w p, np. pole tćch drzew, kol~ tych drzew; pu, ku,
np. s:cd't 711 J'lt riii'OrOII'i pow ogrodu; }JU O.i(cinom.
Gl. K. z,Jar?a. się tnkże, żo si~ miękczy przechodą w !l• np. wielgi (wielki),
ilizgi (śli•k); częśićj sly zrć to można w wyrazach: drza:g11 (tr1.aska i p lur. rlr.:a:gi),
wieigaCimy (ogromnie wielki); ni~; ly za.! w "yrazach: Uizici, nizki, W<!zki i liczbte m10·
gićj rzeczowników na ek, !.:a, np. walid, 1..-rvd:i, podu.,zki. Ob. (J.
62. K. Dodją. k na koi1cu w przy łówkach: :runcJk "· .:nowuk (znowu, znow ),
;e,sz<oz!Jk (j"szrze), JUŚcik (Już-ci), doputy-k (dopóty). rtiw11flk \', rJII'nyk (równo, równie,
je<lnnkowoz, np. r6wnak ja mu•ił.! it gorz!l z ll<lllt!J b<'tl:it•, jeolnuk. JB myslalem że go·
rze.i , nami b~<lzio); coi·cik (coś, np. co ctk musi( zrobi/n) Czasem l iną głosk~ za·
mienają. n.1 koi1cu w k, jak np. apttyk (apet)t), maityk (.:\lnhhen).
63, /, dodaje się niekiedy (acz bnrdto rzadko) jako przy,lech olo o, np. /orzeł
(orzeł), /uczyć (uczyć), podol.nie jak i glos h tt•.- C usa mi znów wyl'7.uca siQ np. pu·
garca (pólgarca), m,ynarz v, mtnar.: (młynarz).
tH. J[. O. Czasami wyrzucaję o.tni'ł gło kv (gdy przeciwnie dodawal h. oh.
pc>tl K. f.2,). I tnk, mówi !l np. nikuk, nil.:ó_q nikogo); tnt końcwe m w wyrazuch: &'IIII
(tu), tmn, np.jt lon lal czy on tamje:;t?; o<lpowicoli:Jusaj(•), już tuj t, Kąj6n
ta poszed 1 ~ot<lzic en tnm po ze<ll?- Pudzi sa, pójtli tu!- l'l'jcdynrzo wsuktc utyte
nic tracą te "Yr zy owego m; i tak mówi1p •am-óJ, lam~j, np. knj tyjezdd1 gcllie 1 -
stcA?- otlp. sam<lj (tu,. tutaj). Kie1-żd był!- gdr.ietś był?- tam6j (tnm, oto t m).
6~. N. Wtr ,cają n do wielu przymiotników i przy łowkó, np. białny ,., biułny
(hiały), klórroy v. rlilórn!l (który). s:c:6ny (szczery), warino (warto), sl..orno (skoro, np.
wyjed:in•(a) sknmo iwil). Niemniolj i do ni~których rzeczowników, juk :Janyrlsl (agrest),
1..-,oandrans (kwa.lrRns), wymawinjq,c a nosowo. Cza. em zamieniAj'} je na m, np. :Olmirz
(żołnierz), kolmin (kołnierz).
66. " ~ Zami~nojl nickiedy j nn •i (niby słabe nosowe i, y), np. u:yńdi (wyjdź),
l"Z!JMi v. [>N!JJi (przyjdi); ptf.Jnd~ "· pwle (pójdę). :;trLclno.
 285
6 7. O, 6. Zamienia się niekiedy na a, np. ało (czoł, czałno (czółno), dar-
m a c h~: (d rmocha), l,ewan (Leon), kałdr (kołdra), &karopa (skorupa), tłomak (tło­
m k), rapucha, (ropucha), alty$ (sołty), siad/Q (siodł), siadłć (siodłać; zaś siedlarz,
s tlla rz); pierzdanek (pierśconk).
6 . O. Zamienia s i ę na e w wyrazach: lf"reclawek (Włocawek), refermat (Re-
fo rmat), l'ietr (Piotr), pierun (piorun), brzr.zqu·y (brzozowy, lubo mówili: brzqzka), u-
niaty (żon ty, lubo m6wią: tona), piuneczka (piosneczka), bitdra (plur. biodro), wies11a
(wi osna), tnieła (miotła), 7•itłm (piołun), prrres (proces), prepiMcyja (propinacya),
r::emie. /.1 (rzemiosł), u:ie&łc ( wiosł), m{le/ (motyl), wieska (wioska), obankretowat!
(z bankrutowć, np. koń my zbanl.:retowł t. j. schudł mi koń). Cz~ścit!j jednak wyrdajll
tn ę: l.:r6lów11a nit kr6leu:na. Wedle woli takte mówili dwojako: Ro.dzieJewo v. Ra.dzitjq-
wo, wie l:a v. ?cioska, na mitdzit v. "a miodzv: po kclzU v. po~. terba v. torba.
69. O, nader rzadko zamienia &ifł Dll y, np. podrnyrze (podwórze).
Rr.adziej je ·z ze (i to tylko pod Lubieniem, Przedczem) przechodzi w u, np.
! l uńt a me (gof•cic mnie), tuniec (taniec), częśiej nieco kuń (koń).
70. O. Przyjmuje takż e jako lekki przydech spółgokę w (równie jak głoska •).
atoli tylko w polu•lniowych stronach (koł Skulska, Strzclna) np. w-orać (orać), woJ-
ciec ..... woriec (ojciec), w6ni (oni), wokno (okno); a czasem spółgokę l, np. łorzei
(o rzeł), lcrzuh (orzech, pod Włocawkiem). Obacz tak.te głoak~ Ł, i przydech przy
gluscc U.
71. O. Tak nazwiska wsi, jak imiona rodzaju męzkiego, lu bill Kujawiacy koń­
~-zyć na o, np. Blacho (Blach, Błatej), Wocl•o (Wawrzyniec), Jacho (Jan zgrubiale,
zdrobniale zaś Jasi k) , Starho ( tani ław), Fr6n. io (Froncek zdroh. Franciszek), !tryjo,
W UJO, njc::uln, Bodzanowo (rzadzil!j: Bodzanów), Mchowo (Mchów), Gnietrkowo (Gniew-
kó w), Radzi~jwJo ( Radziejów), Pietrk6w ( Piotrków tydowski), Brudowo (Brd6w),
, ' łui. ewo (:iłutew), Ru zkowo (Ru~zk6w). W ogóle tadna ze wsi w Kujawach, niema
w u tach luclu z kończenia męzkiego na 6rr, ew jak w południwych atronacb naszego
kncju, lecz ua owo, ewo, i w tym ootatnim razie Sil one zawsze rodzaju nijakiego. Z tl!m
w. r.y tkit!m, zdrabniajile takowe, dajll im dzi4 zwykle zakońceni męzkie na ek, np.
llodzanowo (neutr.), Bodzan6wek (masc.); Czołm, Czoł6crel; Klonowo, Kłcn6oek i t. p.
lubo dawnićj kończyli je D!\ owko, jak: Bodzan6U"ko (neutr.), Cz6łcwko i t. d. Tot samo
nlcży powiedzć i o wsiach na: rek, in, yn zakońcnyh, np. Kruszyn, Głuszyn, Mą­
hJszyn, s,dzin, Zbra··hlin, Kol!(ck (masc.) i t. p., które dawnil!j nazywano: Krw>zyno,
Ulu1zyno 1 Mąkos:yn, Scdzino, Zbrachlino, KonechJ (neutr.). Slr.r6cone zaś: Choceń,
l .ub i e ń, [ , ul>oyń (musc. czasem f cm.) brzmiały: Chocrnie, Lubienie, Lubatynie (neutr.
ing. et plur.).
72. P Bierze oię cza. ami zamiast k (ob. K. 60.).
73. Prz, nickiedy (pod Kowalem) przechodzi w trz, up. trzepi6rka (przepiór-
ka);- ptak trzepie (macha, wstrząa) skrzydłami .
74 R, ginie w niekt6rych wyrazach na początku, np. Oztworna (Roztworna,
d zi eń Zwiastowania N. P . M.); ozchodzie, oz'.) ' ić sit (rozchdić, rozejść lif}), ob. Z. 85.
75. R przybiera czę•to z. np cztrznie (ciernie), •iertp (sierp), ci&tp!(erć).
76. S, przed i, m, n, w brzmi CZf}Sto jak i; przed p, r czasami.
77. T, zmi~kca się niekiedy przechodzllc w d, np. drzazga (trzaska), jez-
tltm U t cm) w podobny sposób jak k zmiękca się w g (o b. K . 6 t.).
78. 1: Z, D. Wtrąaj' •półgoski te do wielu sł6w i rzeczowników, np.
prz tmi n ił ( przeminć l , wybnlmić { "Jmienć), nlJ({q/.i&adć ) , nodgł. ić •if (z ło­
M ' siy). sp o zdiewać 1i~ (spodziewać SlQ) , zdagonić (dognić), zuwie d (uwielć), drzeń
(rdzcf1), clrdztZ (rdza), zdd:itk (wdzifłk, diwęk).
i\1. U. E. Z11D11enia siv w wyrazarb zdrobniałych na y , np. garny uk (gar-
nu zek, garnczek), /.myszko (duneczk.o), dzionyszek (dzionek), dzwony z& v. %11!0-
nym~ . (dzwoneczek), chblpy :rk v. chłopysi (chłopazek), chłopysitk (chłopzyk),
wi01rysztk ( l'ianeczek), skouorony.uel· (skowroneczek);- lubo znanl!m jest (mianowi-
cie w pi r niach ) i poprawniej te zdrabnianie: dzwoneczek, u.•ianeczek. Tak sawo u
lub 6 przechodzi w y w wyrazach: zn01ryk (znowu), podwyrze (podwórze); niekiedy
M wet w : tłóc, tłyc (tłu c ), krychy (kruchy).

Tom 1/.
 286
80. U pnyjmuje niekiedy po sobie j, np. grujnt (grunt), frujnąć (frunl!ć,)
/Ujnqt (lun!ć); lub pned sob, l (od. Bncśia, Kowala), np. łuf'3YĆ (uczyć), nałuczyć
(nauczyć).
81. U zamieniaj' CZfł tokrć w nosw~ r, np. bał4mcić v. bał4mącić (bał­
mucić), b~f'3YĆ (buczeć, buczeć), ~pać v. tąpać (tupać).
82. U w 'rodku wyrazów czasami wymawia sio (w &tronach południwych)
jak O (jakoby 6 kreskowane), np. gr6jnt V, [JrOnt ( runt), jujnt V. junt (funt), jor-
t6na, tronek, &:6mlly (fortuna, trunek, szumny). W innych wyrazach wymawiaj' czy-
sto, np. czu~, głup4 gruby, mucha i t. d.
SS. w: Wyrzuca ait niekiedy lub zamienia na krótkie u (pod. ompolnem,
Piotrkowem, Strzelnem), np. ilk, ilczyca (wilk, wilczyca), ui•ć (wiaeć), uoda (woda),
~ (woły), uor::tch, ł-oruch (orzech).
84. Y. Zamienia Bifł do yć CZfł to, równie jak i (w pólnocnych i nadwi-
ślańskich Kujawach) na e, np. lech (tych), lm (tym). ltn (ayn), rn{narz (miJnarz),
rtnek (rynek). Niekiedy na i, np. ostattczni, wika, &ipać (ostateczny, wyka, sypiać).
85. Z, równie jak r (ob.), opuucza si~ a raczej nie dobiera do niektórych
słów, np. O&tawió (zo tawić), ostać li(, o1tawć, obaczyć (zobacyć) i t. p. W rzeczo-
wnikach zu zachowuje s:ll, np. zorza, :.olza.
6. ż, czaaami mil!kcz'ł na południw-schze np. zielazo (telazo), zio-
bro (tebro), lubo zreazt'l czysto mówią. wyrazy: ial, żarty, żona, iarna, żur, iyd,
%mija v. imija, ir6dlo v. irz6dlo i t. d. Zniwo wymaiją jak: rżniwo; t)'&ko jak:
riy1ko. (Lubień.)
 2 7

NAZWY
rz k, j zior, bagien i wzgórz.

W. Ks. Poznańskie.

Powlat lntwrodsł.

Obacz: Opisanie historyczno- statystyczne W . Ks. oznańskiegP (Platera).

r.ipsk. 1 46, str..n5 .
Obacz: Geografia fizyczna Polski. Napisł Łucyan Tatomir. Lwów. 1863,
str. 227.

Rzeki.
Rztki w powiecie: l) Wi . •ła dotyka powiatu w północt!j jego cz~śi pn z
przec i gą mili, od ujścia rzeki Z~lon(_j Strugi do wsi Jejtawy. 2) .l'{otć wi9k za (v. No-
lecz), wypła z jez. Gopła pod Krunwic~:, nOSZ'\C z pocz4tku naZWfl b'ldz Noteci bądż
Montu•y; pod wsi 'l Kołud'l ł~:czy si~ z Małą-Noteci i dall!j płynie okł Pakości, na
koniec pod w ią Wojdcl wchodzi do powiatu Szubiń kiego. Rzeczka 3) Zielona Struga
w błotach tarowiej kich zaczynajaca siv, płynie miQdzy leśnictw1m taro-Gniewkow-
skićm i C1erpickit!m, i niedaleko po ady leśnj Katarzyna wpada do Wisły. Powiat ma
dwie Kopanice; jedna 4) Kopanica Parcilńsk płynie mimo wei Parcbanie, fodli-
borzycc, Brudnia i Stanomin; druga 5) Kopamea Bachorzew1ka w bagnie Bacho-
rze wykopana .
Rzeka Noteć bior'lca źródło pod wsi~: Noć v. Noteć pomi~by lesinem a om-
polnem, wpada w11zkicm korytem do Gopła które wzdłut przeływaj1c, biety przez
błotnisą, (niegdya) puszc~ BachonQ, ł'lcz~: sio z mał~t rz. Mont wy, dąty do je-
zior dal zych . oteć po wypłnieu z pow. Inowrcłaskieg, przez mil 2 z małą
przew~: odgranicza powiat Mogilnicki od Inowrcłaskieg. Mał-Noteć wypła­
jl\ca z jrziorn Ło ośnickeg, zruza miasto Gembice, gqzie sit łJ~,czy ze strugi\ od
Gopła id cą, miasto Kwieciszewo gdzie zabiera rzeczkQ Zabitnk~ i zkl\d wpłya tło
jezi r: Gór i Trląg, i w tc!mie jeziorze pod w•ią Kolud'l ł!lczy aiv z Note<'ill
wi~k Zl\·
W powiecie zubińskm rzeka 'ot ć wivk za przeływa cali\ dlugo4ć tego
powiatu i zabiera pod Rynarzewem rzekę Gąsawkf, wypłaj'c z linii zacbodni j
jE"zior powiatu. Niegdyś n . Noteć pod Łabi zynem odzielał wojew. Inowrcła­
kic od Gnieźń kiego. Dot'ld prawy brzeg rzeki Noteci liczy siv do Kujaw, l -
wy zaś do P luk, mianowicie do powiatu Kcyń kiego.

Jezior a.
Jezwr w powiecie je t w ogóle 95. W liczbie tej midci się
Inowrłaskim 26
jezior znaczniej zych, z których 8 je t wielkich. W czę,i wschodnit.<j powiatu l t :
l. Gopł (obacz pod liczb\ 6 tr. 295).
2. Jezioro Szar/d czyli Lojewo, inacz~j Małe-Gop zwane, na pół mili dłu­
gie, na. pólnoc Kru zwicy. Na zachód wypła z niego rzeka. Noteć czyli Montwy.
Na wbch6d z północeg kra.ńc idzie kanł przez błota Gliniacz ku w&i Mleczkowo.
 288
3. Jezioro 7ryicin v. Tru&ón, niemal 2 wiorsty długie, na wschód Gopła
Kmszwicy, przy kolonii Bachorze.
4. Jezioro Małe Piecki, na wschód Tryścinu.
5. Jezioro Łoni, tut na wschód Gopła.
6. Jezioro pod Orpikowem i Ostrowem na wschód Gopła., strug\ z t~m je-
ziorem polł\Czne.
7. Jezioro Mw:eymw w bliskośc rzeki T11rzyny.
W częśi zachodniej powiatu spotykamy z wivkszych jezior:
8. Jezioro Wojci!lskie v. Wojczyńsie, w południw6j stronie Kawnacze v.
Kowna ty zwane, na. milę długie, oddziela Król. Polskie (po w. Konińsk) od W. Ks.
Poznańskieg. W Król. Polski~m zowie się ono Wilczyńskt!m. Nad nićm leżą. "'ie
Wojczyn, Gaj i t. d. W przedłużni niejako jego id\ nad granicą. jeziora pod Su·
szewero, Szydłowcem i Biesiadka. ( niedaleko Budzieław) , Smolnikicm i jezioro
Powidzkie.
9. Jezioro Ostrowo w pobliżu Wojcińskeg, na milę przeszlo długie (równo·
legł od Gopła), którego wschodm brzeg przedluta się w osobne l O) jezioro Dłu·
ayna. Otoczone lasami i w cz'lśi 11\kami przy wsi Bielsko.
11. Jezioro Kr:eynki strugą. z Ostrowki~m połą.czne
12. Jezioro Kunie (KlitY) strugll połlczne z jez. Dluczyną.
13. Jezioro Makowi&ko w pobliżu Dłuczyn i Kuntego.
14. Jezioro Łonki w pobliskśc m. Strzelna i strugi idącej do Noteci.
15. Jezioro Góra czyli Bronisław na pół mili długie, w bliskośc m. Strzel na.
Przepływa je Noteć mał.
16. Jezioro Trląg (w pow. Mogilnickim), w dalszym niemal ciągu poprze-
dzaj~-Cego, id14ce, inaczej Pakowskiem twane, gdyż dochodzi no. północ prawie do
Pakości, lllll przesło 'dwie mile długości. Z zachodniego brzegu letą nad niem wsie
Strzelce, Głogwice, Trlong v. Trzlą.g, Broniewice, Dobieszewice, Jankowo, Rutki
(karczma) pod Pakości14, ze wschodniego brzegu, wsie: Ostrowo, Janikowo, Koluda
mał, Skalmirowice, Korytkowo, OłzdN.ychow, Rzadkwin.
16. Jezioro Wielka K~łuda czyli Ludzisko, Noteci' większą z jeziorem Trlong
złlrone.
17. Jezioro pod wsiami W ~gierc, Piotrkowice i Sielec, przez która Noteć
większa przeływa.
l s. Jezioro Ło!lskie czyli Mielno, przesło pół mili długie, przez które pły­
nie Noteć w. i pod wsią. Wojdei na zachód się skręca. Jezioro pełn zatok; brzegi
lesiste i ł~gi.
19. Jezioro Tuczno, trzy wiorsty długie, w bliskośc porzedającg. W po·
blitu wieś Drzwierzcbno z kościłem, jednym z najstarszych w kraju *)
20. Jezioro Lissewo, 1trugami z Tucznem połlczne.
21. 22. Jezior& w pobliżu wsi Kuczkawo i m. Gniewkown, i na drodze od
Gn•ewkowa do Torunia.
23. Jezioro Jutellkie, w pobłltu Noteci, wsi Brześć i l&Bów Bydgoskich.
Dalszym ci,giem caUj ow~j sieci jezior (mianowicie paw. Konińskeg i Ino·
wrocłaskieg) SI\ jeziora w przyległch powiatach: Mogiłnckm i Szubińskm po·
łotne, a sieć ta si~ga i do dalszych jeszcze powi11tów. Sam powiat Mogilnicki liczy
jezior i stawów 108, (do wi~kszych nalet11: Izdebno, Rogowo, Zioł, Lubie•·t, Kru-
kowo, Palędzie, Wieniec , Wiecanów, Trzemeszno, Mogilno, Szydlowo, Łosśnik;,
Orchowo, Góra, Trł,.g) Po'1~at Szubińsk ma jezior 47. (do wi~kszych naletll: W!\·

") O Tuczeńsl:!m jeziorze jest pod&nie, ie dawniej stał na miojtcu U!m wid rrudbo-
jteił, do lttórij przyula uboga kobl~t&. paniewat nikt jtj nie wspomógł, przeiLtła wloś l ta
w )u loro ol~ zamienł. Z jeziora ma lłć do koleiola podziemny ganek. którego 1mok.l pilnują.
Do proboatwa pr&yl~czo jclt kołcie w Drtll!itrzchni<, jeden z oajttarotytnlejnycb. Podnnlo
nlcale, h zbudowany zoatal nówczae, gdy plerwel apotłwl przyuli tutl,j nawraca6 lud i chulć,
od cztgo ma nazwlelto jezioro bilokle l wlej Jordanowo. Kolclolel<, lubo )ut nie pierwotny, Jest
stary l zrl\jnowany; przy nlm orromne białodrzewy etanowi~ nagrobki trtoch blokupów. ~tó.-ych
obrazy ~ w kolciele Tucrlt~m ze atoeowneml napteam l. Jeden z nich zwal al~ Lucldue nobi-
li• !talu. a b A• 868 ad 993, drugi Mauritiua Jtalua ad A' 1014, trzeci Marcelina Italu. ad A' 1036.
(Ob. aerya m,atr. lb-88).
 289
o~z, Sohirjuchy, Dobrylewo, Żni wielki, Żni mały, Skarbienicc, Wcnecya, Bis-
kupin, G'\ awa, Oczwirka, Odrow,t, Chomi\Ż&, Ptur, Dombrówka, Smcrczyn, Gom•
bin, Babiegacie i Staw Rynarze11slti).

Wzgórza. Bagna.
Krnj powiatu Inowrcłabkieg j~sL płaskim, równic jak i ościenyh powia-
tów, np. Mogiluickiego, który z wyjątkiem kilku wz~,;ór w okoliry Czcwujcwa, ró-
wnież pozbawionym jest wyniosłśc.
J.Vzgdrza w pow. Inowrcł. znajduj!\ siQ w h·śnictw Cicrpickciem (Nowo-Gniw-
kowakitm) i Staro-Gniewksćm, gdzie w. ród pin ków i lasów równolegle 1. Wi 1\
postopujqcych, znaczne nickiedy DR!•otykaj\ sil~ wynio łośó, jak np. Bycza-gdra pod
w i'\ Buczkowo, Rakarska-gdra pod Gniewkowem, IVilnioiL'a-gdra, Kowalka, Kocidl
i Pirl..-ielna-gdra przy drodze z Gnie" kowa do Torunio. Na zachód, za Zieloną-. trug'l
ku Bydgosz zy, w Rtaro-Gniewk~ćm leśnictw, ·li długie pasma wzgórz pia czy-
stych (np. Kobykl.-g6ra, Ła.-isk i t. d.). W c~ ci urodzajn~ powil!tu, są większe
nieco wzgórza okł Inowrcłai i Strzclna; niemuirj między wsiami Zcrniki i Przed-
bojowice; miQdzy Gitcwem. Baranowem i Ch ros nem. i zt'\d ku Ksi,tu 1 t odłm;
oraz miodzy wsiami Chełmc, Witowic1ki i Orpichowo. Za wsitt Tarkowo ku Byd-
go. zezy, 5'\ dwa wzgórza piasczy te, między któreroi idzie kolej :l.elazna; zowi'\ je:
Wrota-Kujawskie, jakoby prowadzące z pólnocy (od Bydgoszczy) na południe do
Ż)Znych Kujaw.
Bagna wieikil nicgdyś zajmowły przestń ; dzi~ liczba ich zmniejsza sio.
Bagno Badlorze niegdyś do 8,200 morgów powierzchni mająco, dziś rowami i ka-
nałmi niemal osuszonr. C i lłgnie si~ ocl Krn,zwicy; z rleja na wschód ku granicy
b. pow. Włocawskieg, gdzie wst~puje pod wsiami Konary i Broni ław. Otl pół­
nory są nad niem lub w pobliżu w ie Kawciu, Witowy, Łąkocin, Sobicsiernic, Dzie-
wa, Baszkowo, Konary; od poludnia 'kotniki tabłone, Wróble, Marcinki, Wola
wapow ka, Papro (ob. Serya lll. str. 26, 56).
Bagno Glinia'z od Inowrcłai ku Iutewo rozcilłgajęe si~, w znac~J
czośi kanłem czyli kopaniclio z jeziora Lojewskiego osuszone. Od Parchani na pół­
noc ciągnl si~ bogna Farchńskie między wsiami Mnriankowo, łońsk, Szadłowiet·,
Ostrowo, Wierzbiczanowo, Gąski, Szpital, zrubsk.
Na sam~ granicy urodzajnych łanów kujawskich od piasków i lasów ku Wi-
śle i Ziclon~j-strudze id,cyth, ciqgn .. s i~ błota Jezuickie, Starorritj.ki,, Zamc..--y h
(i wzgórze), Gniewkowskie (ku 11si Tarkowo), dalej ku Noteci koł wsi Palczyna
jest łQg bagnisty od 300 morgó~< 1 mniejszy pod Barcinem. Nader bagnistym jest
miej en mi i ąsiedn powiat zubii1ski , gdzie są duże bngna: Studzienka, Lasowiny
i Wielk-Sosnw~c.
Pomiędzy lasami znaczniej-ze . ą w powiecie Inowrcłaskim: tsro-Gniew-
ltowski, Cierpirki, Modliborzycki i trzclnow ki. Leśnictw rządowych je t trzy: Cier-
pickie (Nowo-Onie"kowskie), taro-Gni 1\kOwokie czyli Wodzek i trzelnow kie.
Dodamy tu te w powiecie je t (w r. l 46) oprócz miast parafij kaLolickich ;\~•.
t:wangelickich 3 (w lnowr. Strzelnie i Kruszw.) z 7 filijami (ob. Wykaz mia t i wsi).
Zydzi maj11 3 ynagogi.
Wsie Krnsza podludowa, Niemojewo, Bożejwic, Markowirc, Ludzisk, Rzacl-
kwin , Ciecbrz i RJegotki należły dawnićj do wojow. Gnicźe1 kiego. ł'ozna
w po w. Mogilnickim: Pako4ć na lewym bne!,'ll Noteci ze wsiami Rybitwy i WieJo-
wieś, należł do wojew. Inowrcła kitgo, zaś część okł Tneme zna i G mbic
nale:.ł do wojew. Brzesito-Kujaw kiego.
 290

Powiat Bydgoski.

Rzeki.
Opr&z WiJy, roł,czn z nill: 1. Not•ć odzielając pow. Bydgoski od Szu-
bińskcgo. '· 2. Brda z północy od Tucholi i Koronowa płyn,ca i pod wsi\ Sicrni -
czek i Fordonem niemieckim wpadAj !len do Wisły. S. Sempolna rzeczka , wypła
z pow. Złotwakieg (Flatow) i oddziela. pow. Bydgoski od Chojnicltiego do rzeki
Brdy, z kt6r, łlczy si~ pod p o sadą Lasek albo Laskowo.
Kanł Bydyo.•l·i wyk opany r 1713-4 na rozkaz króla Pruskiego pod kie-
runkiem Brenkdońa, ma długości prętów 6,905 albo mil 1-iCOgr. 3,45; szer. dol-
nej stóp 24 do 30, górnćj stóp 50, głębokści stóp 3 1/ 2 • Ko.zts w ogóle l ,265,000
talarów; dochodu czyni okł 20,000 tal .. netto 11,000 tal. (w t. 1846) Ł\CZY on
rzekę Noteć l' z rzek\ Brdll (a zatem port Gdański z portem zceińskm z jcdn~
strony przez Brdę i Wisłę, z drugiej prze, Noteć, Wart~ i Odrę). Zaczyna się od
rzeki Brdy Iw Bydgoszczy. Szluz ma 10. Z tych pierwste ośm podnosz, wodę aż
do śluzy ósmJj ; po za którll od częśi kanłu zwanćj długim Trcdl~m (der Iange
Tr6del) priechodzi on koł wsi Gorzyna i przez małe jeziora Ślcszyńkie, poczćm
dwie ostatnie szluzy obnitaj\ wod~ at do Noteci, z któr!l kanł się łlczy o ćwier
mili od Nakla. Dostarcza takte kanłowi wody przekop od Noteci powyMj Ryna-
rzewa od moczar Przyłęckih ku Łochwu i Pawłóce idący. 'l nad nim lub w po-
blitu wsie: Okole, C•szkówka, Wilczak, l~ied3na, Działy, Prondy, Pawłók, L'•si-
ogon (w poblitu folwarki Chwał-Bogu i Zal-sięBoe), Kruszyn, Strzelewo, Łacho­
wice, Gorzyn, Potulice, wreszcie Nakło.

Jezior a.
Jezior w po w. Bydgoskim jest 60. D u mększych naletq: l. Kręgiel, 2. x...
aowo, 3. BorUIOno, 4. Dzidno, 5. KadzionJ.:a, fi . Cłu za Ueuno z najwiokszych), 7.
Łońlk v. ck,~ 8. Słupow, 9. Chmielniki, l O. Śl~SZf"· 11. Jezuickie.
W ogóle, równolegle prawie od Brdy, na zachód tćj rzeki ci\8llie si~ szereg
jezior od Leśnictw a (na północy) pocz,wszy, jak: l'iaczno, Kadzionka, Pierun, Busz-
kowa, Skarbiewo, Wivnsówko, Gogolin, Wi4!rzchucin, Słupow i t. d. poł,cznyh
atrugami.
Kraj powiatu Bydgoski~ płaski, wyj\wFzy wzgórz w nadleśictwh rz~o­
wych; Glinka i Jacbcice. Lasów w tym 1•owiecie jest 11 (w r. 1846) t. j. Je6nictwa
rz\dowe: Glinki, Jachcico i M4kowarsk, tudziet w okolicy Jaru.szyna, Strzelców, koł
Gogolina, Goncerzewa, StrzeJe,,a, Gorzynn, San.siel'zna i D4brówki-nowej. Dawnit'j
głośne był lasy Łochwskie, Bydgoski«", at do laFów Barcifukich dochodz,ce.
Jest tu (w r. 1846) 20 parafij 'katolickich a S ewangelickie. P~rafie katol.
dyecezyi Gniezn. 5\: Bydgoszcz, Solce, Dllbrowka-nowa, Mąkowar k, Śleszyn, Wierz-
chociu (filia SamsiP.czno, Łońsk-wiel), ,dyece•yi Chełmińskj: Koronowo, Ford on,
Dubrszcz 1 Byszewo, Ositlsk, Wtelno, Zolendowo (fil. Wu<lzyń, \Vłuki i św. An-
drzeja w Koronowie). Parafie ewangelickie: Bydgoszcz, Koronowo, Fordon (filie:
Langenau, Otorow, Soleckie zamkowe olendry, D,browo-wielkie, Wodzynck, Gogo-
linka, Gogolin-wielki i Strzelce dolne). Wykaz wsi ku koócowi dzieła umicucz:o-
ny, obejmuje te tylko, które do Kujaw B\ zaliczane (równie jak i r. pow. Szubin-
skiego i Mogilnick.iego).
Wi~ksza czvść powiatu w obszernści mil kw. 21,4 wchodziła dawniej do wojc-
wództwa lnowroelawskiego (zatem do Kujllw), mniejsza (ze w6iami Śleszyn, Sam-
sieczno, Słupow, Wierzchacin Królewski, Łońsk wielki i mały, Wiskitno, Dzidno,
Łuczmin i t. d. w obszernści mil kw. geogr. 6,7, naJdł do województwa Gnie-
źnieńskgo.
Nadmieniam tu, te jad4c od Inowrcłai, ni\ Tarkowo do Bydgouczy, za
kuczmil Kaliska'mi do Tarkowa nale4c4, jest przekop czy WiłÓz, za którym ci111·
 291
~ni c si~J nizina ku Bydgoszczy. Przekop ten lud nazywa: Ktjtne1ki.-111r0ta, jakoby
przy mm kończył si~ właście Kujawy. ~ iektórzy atoli przeciU-Jil nazw~ Kujaw
at do samlj Bydgouczy, a nl\wet pod tyułem niewWciteyrA Kujmto, nadj~ jll cał~­
mu Bydgoskiemu powiatowi.
Za Bydgoszcą kraj mi\ wszaJ,;it' jut wejrzenie pomorskie; mieszkaj" tu ku
pólnory BO'rowiacy, podobnie jek i na południ Kuj' • Ku wschodowi iunie sit
si ę ziemia Świecka , ku zachodowi Sl.:rąjna

K r ó l e s t. w o P o l s k i e.
1tły Pewlat Włedawskl,
fobtt,.it: PJtriatr Wlocarł• '/loduJ•ouh.J
W czaopiśme Biblioteka W arszatc•ka z r. 1851 tom I, atyczeń, jeet artykuł:
Jeziora w Król. Polalr.iem p. Lud w. W ols lU ego, Rtr. 68 i 77. (Wiele wiadomo-
lei tycz,eych 1ię Gopła i jeziora Śleaińkgo wr.ilł autor z Przyjoc. Ludu rok V.
(11!39, N. 50 i 51).

Rzeki.
Prócz Wisły, atnowi~<j półcl powiatu granic~, płyną ru i wpadaj' do niej-
l. O•etnica c-.yli SI.TnU>~ , bior~a J>Ocątek. z kilku punktów pow. Go tyńakie­
go, mianowicie: a) ze źródeł we wsi Łanh~t formoj:acych załmni pod Goatyni-
nem, b) ze źródeł pod wsilł Jastrzębi, c) ze źródeł pod wsi, Osiny i Sieraków,
d) z jeziora pod wsi, Łubieńsk, którn to odnoga ma oddzielne nuwisko Stoki; wuy-
atk.ie te odnogi razem pod naz ' '!\ Osetnicy czyli Skrwy wpad-Jil do Wiały niedaleko
wsi Brwilna. Koryto piasczy te.
. 2. Zgłcwiq:ka wypiywa z jezior pod wsiami: Głusyn, Orle i Chalno, pły-
me pod wsi, Zgłowiltz, Lubrańcem, załmuje się pod w&ill Sokłwem, idzie pod
Brześć, o pół mili dalej pod "'&ilł Wolica przyjmuje wody z wielkich błot BacAorza,
a za wsiami Wieniec i Siedlinin, ł•cz~ się pod wsilł Mazury s wodami poebdąc­
mi z wielkich błot czyli bagnisk RakuW.c>lcicA, wpada do Wiały pod wsi" Zazamcze
(p~zedmiac Włocawk,. Kryje si~ CZf18tO w bagnach, łlkach i zaroślch. Koryto
glmiaste z mułrn. ŁI\CZ 6ifJ z ni~: a) KorifCIJ (z praw. brzegu) wypł-J~ z je-
zi~ra Grojeckiego i v.-padj~ a do nićj pod w&ill Zgłowilczq. b) PrztdpolNJ l'zyli
DjObekk (z pr. brz.) wypłaJile& z jeziora Luhieńskgo, wpada niedaleko Łagie­
wnik do błot Rakutowskich, a do ZgłowilCzk pod wsi' Przygrudnia. c) Ołla (z lew.
brz.) wychodzlłCA z błot koł wsi Ustronia, dzieli się na dwie odnogi, z których je-
dna pod młyne O'la wpada do Wiały, druga pod wsilł Łyaelt v. Liaek do Zgło­
willCZki.
3. Tąt2y1D; &truga ta bierze pocątek w po w, Inowrcłakim 1 płynie od
Przybranówka do Otocsyna 1 gdsie wpada do Wiały, atanowillC czt'ć granicy od
Prnu.
Jeziora.
W powilcie Włoclawkim dwie sn-Jdl\iemy rzeczki, wpad-JIIce odchielnemi
korytami do Wieły : Zgłowi,czka i Tlli"'YDB· Pierwsza jakkolwiek mał , siewem
swym litfł daleko, bo ał za miuta Kowal, Lubień, Chodecz, Pl"'edecz; dla tego
wivc prawie wuystlr.ie jeziora jakie sic tu zn-.jduj,, ldll albo nad nill sam,, albo
nad l"'etzkami i Itrumieniami do nil'j dewajllCcmi ai~. W alewie T,rzyny, kilka u-
ledwie i to małych zn1jdujemy jeziorek. tH tu jniora, których wody 8.\CZ\ aię s,
do Gopła.
Jeciora 111 :rleaou Zgłotciqzk. l. Jezioro we wai Clwtd (pod bbic,.), polo-
tone w miejscu wzgórzystem, leśnm, wśród gruntów urodz-.jnycb, tudzid łlk bło­
tnistych. Rozległ morgów 3 1/ 2 , gł~Jbokie 1tóp 12. Ryby: aczupaki, okonie, leacse
i inny bialoryb. Do jeziora tego wpłya struga id11ca a pod Chociaewa, ta na~­
pnie opuazcza jezioro, a przełynl"' ' IZJ znaCZJIł odległść, ginie JW'811cie w jeaio-
ne Chalno, a nutfpnie w jeziorze Orle.
 292
2. Jezioro we wsi W6lka Komorowska, rozległ morg l, gł~bokie stóp 12
Z jcdnt<j strony las, z drugit'j pole; otarzajll je ł1lti i bagna zarosłe trzcin,. Woda
zielona, czysta, Ryby: szczupaki, Ie zczc, karasie.
3, Do jeziora tc~o odpływa woda z j~ziorn we wsi Tymin . Jezioro to po·
łożne na pła.zc)Źnie otwar~j. otoczone łąkami a w cz~ś i bagnami, rozległ jest
morgów 8, j!;l~hokie stóp 30. Woda zielonawa, czysta, w cz~si trzcinll zarosł. Ry-
by: Ie zrze, karasie, szczupaki.
4, Je1.ioro u·e wsi Śu;.:ewy, w połżeniu wzgórzy tern, mil!dzy borami, a
z jedn€j stron}' ogrody. Rozl~głe morg l, głęboki~ stóp 3. Woda koloru rudawego,
•mak kwa~on.ty Sil tu tylko drobne rybki.
5. Jezioro we w. i Kamieniec, w miejscu wzgórzystl!m, otwartem; grunt nad-
brzeżny pruwata gliniasty, choiaż- są i piuki. Rozległ morg 1, głębokie stóp 17.
Z ryb: szczupaki okunie, leszcze. Leży ono na strudze od jezioro w Chotelu płynl!­
crj t o którćj powyżt!j wspomnielśy.
6. Jezioro we wsi Chalno: z trzech stron wzgórza, a z czwartćj bagno. Roz-
legło ć morgów 3, głębokść stóp 20. Woda czysta, nieco trzcinll zarosł. Ryby:
sumy, s1.czupaki, o kunie, Jeszcze. Tu ginie struga powyżćj wspomniona, a wypł­
wająco. ztąd woda przybiera nazwisko rzeczki Zgłowilczk. Ta płynie dalej okł
wsi Rybiny, Jani zewu, Zgłowiączka, Korze zynek, miasta Lobranca, wsi Dobie-
szyn, l(azanie, oko/ów, Rzadka-,Voda, na Brześć, wsie: Falbon:, Wolica., Konty,
Wieniec, Siedlinin, Świeck, Lisek, pod wsią Zuamcze wpada do Wisły.
i. W samym zaraz początku wpłya do t..:j rzeki pod wsill Rybiny: strumień
wychodzą z jezior: Głw;:yń.skiego, Or:tlskltgo, C::arnoc/..;tgo. Te jeziora połlczne
z sobą, mają rozległści włok 22 (morgów 660); głębokść średnia t6p 20. Leżą
one pomięclzy w.iami: Dąbrówka, Czarnocice, Gluszynek, :Miłachow, Orle, młyn
Zalasek, wieś
dalrj za Glu zynem wzgórza, n pod wsią
dzajne, nieco pinsczy t~.
Potłówck, Głuszyn.

Woda czysta, nad brzegami zarosł

'VU początku
Orle la.y.
jezior tych rozlega się
ogóle grunta nadbrzeż
gęstą trzciną·
płaszcyn,

zasilją
uro-

ją żródło, w znacznij obfitśc nad brzegami znajdujllce się. Ryby: szczupaki, leszcze,
liny, ~urny, okunie i inne drobne ryby. Jeziorn te letll o stopę niżej od jeziora Chal-
no. Wpływające do. tych jezior strugi, przeynają nst~pe jeziora: Sadłuiek, By-
toń, WymJ.łow i Swiesz.
Jezioro Sadłuk rozległ morgów 8, głębokie stóp 24, lcty w połżeniu
wzgórzy t.! m, otwartem, wśród gruntów piasczystych .
9. Jezioro Bywń rozlegle 1 1/ 2 morga, głębokie stóp 10, leży wśród grun-
tów urodzajnych i łąk.
10. Jezioro Wymsłów, w połżeniu wzgórzystem, wśród lasów, w gruntach
piasczy tych, rozlegle l 1/ 6 morga, głębokie stóp 6. We wszystkich tych jeziorach
ryby: szczupaki, leszcze, liny; z d\\Ócb pierw qch zaledwie na miejscowe potrzeby
wystarczją.
11 . Dalej do rzeczki Zgłowilczk wpłya rz. Kocięea biorąca poczlltek z Je-
ziorn. GroJukie!JO. Jezioro to polotone pod wsią od której otrzymuje nazwisko, wśród
gór pod lasem, grunt nacibrzeży urodzajny. Rozległ morg 1, głębokie stóp l 08.
Woda ~ozysta, ,., niej .zczupak i, lesz ze kara ie i inne w małej ilośc.
::ltruga Chodeczka, wpadjąc do Zgłowiączk poniit/j miasta Lubrańc, prze-
rzyna na tępuic jniora: Chocledtie, Lubienieckic, Ukl~jnia, Chocń, Krukowo.
12 Jtzioro Chrxf«ki~, rozciągaje , ; ę od rnły I>udał, obok Krom zewie,
Chodcza do Podg6rza, rozltgłe jr t morgów , gł~bokic stóp 30. Od Chodcza do
Krom~zewic okolica otwarta, górzy ta; ze strony przeciw n j lasy. W ogóle grunta
nadbrzeż pia czy•te. Vfotla czystil; w nicij ryby: szczupaki, liny, karasie, okunie,
lfbz~e.
13 . Jcziorll we wsi Lubicniec rozległ morgów 2 4 ,' ~, głębokie stóp 30; poto-
żone w mirjscu wzgórzyst ' m, leśnr, wśród gruntów urodzajn)·ch, w czę'i łąk i ba-
gnisk . Ryby: szrzupaki. o kunie, leszcze.
14. Jezioro we w&i Uk{,_j'nia, rozległ morg 1, 1,tębokie stóp 30. Poł:teni
jak powyższeg i ryby tet same.
 298
15. Jezioro we wsi Clwctń, ot~zne gruntami wsi Cboccfl, Cbocenek, Bo-
nymie Borzymowice, zczytno, Jarontowiczki; połżne w miejscu nieco wzgurzy-
lt~m, płuki m; otoczone ląkanu i gruntami ornemi. Ma ro"tlegści morgów l 4,
głębokści t<5p 40. Ryby: ,zrzupnki. okunic, leszrzc, urny. mu~t y, płocie, liny,
węgorze.

16. Jezioro we" ·i Kru/.:owo. połżne w miej.cu ot wartem, ua płuzcyine

wśród gruntów urodzajnych, rozlegle włok 2, głębokie stóp 100. Ryby, j11k w po-
wy:t.sz~m
, 17. Poniżej ujścia tt'j strugi znajdujemy nad rzeki! Zglowi,czk' jezioro
Swiqtkoroo, na gruntach miasta Brz1·ści u. Małe to jeziorko, otoczone błotami, roz-
legle !Ja morga, głębokie stóp 20 , jest jednak nader rybne.
Rzeczka Prztdpolna albo Djallfl,k prz~lywn przez jeziora: w Lubieniu, Rze-
zewic, Klóbce i Kępie 'zlachekićj.
l 8. Jezioro LubieńsJ.;t, połżne w miej.cu otwnr~m. wzgóry"t~m: rozległ
morgu · l O'/a, głębokie tóp 62. Grunt nadbr"tdny, czę cią pia. czy< ty, częśi'\ gli-
niasty, a w początku od wsi Narty błotnisy. Przylgłe w ie sa: Sterupka, Czaple,
Narty i folwark Lubiefl Woda czysta, żywi zczupaki, Jeszcze, okume.
19. 20. Jeziora we w .ach Ru::nco i Kł6bka, połżne ml dzy górami, wśród
gnmtów pinsrzy ty~ h. błotni tych, mają "odę słodką, w piew ze m koloru rudziancgo,
zarosł. Hyby: szczupaki, ok unie, Ie zczc. P1crw ze jezioro rozległ 3/ , drugie 1/
4 2
morga; głvboki od 7 do l 2 stóp.
21. Jezioro we wsi K~pka Szlachecka, rozlegle jest mórg 1, głębokie stóp
2ł; poł.tnc w miejscu otwart(!m, wzgórybtćm, wlrótl błot i trzę,awisk . Ryby: szczu-
paki i okuuie.
22. n znchód jeziora tego, znajdujemy jezioro w gminie l.uroborz; rozl~głe
jest '/a mur;:!\, g-1\!boki~ 20-30 tóp. Polotone w miej cu wzgorzysteru, Ie nem, grunt
nadbrzctny pia czysty, a nawet i bagna. Nieco ryb.
Poniż1-j woi La~icwnk wpada do rzeczki Przedpolnej struga JViślar16u:k.
Ta po w łlje ze 7.lania ię różnych 'trumien i; z nich niektóre sięgaj aż pod mia to
Lubień. WH) tkie one W)ptywają zjezror we wioch: Zawada, Trzebowo, Szewo,
Kurowo, Gore{,, R:1kutowo.
23. 24. We w. i Z111cada znajdujemy dwa jeziora: jedno rozle Ie l '/a• dru-
gie 5fe mor~a; pierwsze glębok•e stóp 20, drugie 6. Lctą one obadwa w połżeniu
wuurzy tćm, między borami; otaczją. je piaski lub błota. Ryby: szcwpaki, oku nie,
plotki.
25. Jezioro 1beboll'o, rozl•głe mór' l. gtębokie tóp 15; połżeni płaskie,
między borami.
26. J czioro we w• i :l'wo, połżne na płaszcyźnie otwartej, wśród past-
wi k i nieutytkó"·; rozlegle % morga, głębokie stóp l .
27. Jezioro we w·i Knrowo, r zległ morgów 5, głębokie stóp 20. Putoź.e­
nic wzgóny te, otwarte; grunt orny i l ki.
2 . Jezioro Rakutornslcit, połżne n pła~zrynic w miej cu otwarłem; otll-
uają je błota i trzę awi. ka. Rozległ morgó"· l O, głóhokie tóp l . Woda czy ta,
za i lana znacą i lo ci~: okolicznych zrudeł; z większych strumykow cztery tu spo-
tykamy. Hyby: kara ie, urn), le~zc liny, oku nie.
2 -32. Pu")t ~ j ziura 11' znajriuj Dl) rnał<" j ziora ' następych w iarh:
Gor ń, krzynk•. Lubaty, Tl'~tna, rozlegle one: G, reń morgów 3 1/a• gł~b. ~tup 30.
krzynlei mo1 • 1 1/ 2 • gł~h, st. 10; Lubat,v morg 1, głfh. st. 12, Tel~ina morg. 2, gł;
st. 36. To o taLnie jezioro lety naci a.m rn•\\ie Wi ł j i do I~J wpłya z niego
mały strum1 f1.
Nakoniec przy .amem ujści Zglowią~1k do Wiły, rozciąga się leśnictwo
Włocawek, a w niem aż 14 jezior W 'Y tko to Jez•ora mni~j znaczne, prócz. Llłk.it­
go. Jeziora te ą clość rybne (najrybnitj ze omne), mia.nowicie:
33. Gociqi rozległ morgów 2'/• głęboki stóp 30.
34. Wikarw ki 4 " 42.
35 Radzi zyń•kit 2 ,, 85.
Tom II.
 ~91!

36.
37.
38. l:hmne
Łakit
lVytlóli
rozległ morg~w
.,.
14 gll)bokie stóp 30.

•;.
11 l
18.
.,
39. C:w m~ .," % " 54.
40. ŁqJ.-ie drufli'- " % " 16. "
41. Rybniew
"
" ,,
lf
l
"
"
" l&.
"11 6.
42. JrcLDalm~
43. Chrabb " 12
12
" ••
•••
45.
Świ~te
Czarne
.,
.,
lO
6 "
2.
21.
,.
46. JVim~ckte 6 " " 6.
Jeziora: Gaci~. Wikaryjslue, Radzy 1yńskie, " Ląkie, Cz11rne : Jedwabne lct
w gruntach pia czystych. Wydoń, Łomne. Rjhnica w mokr1dłach; Clorabka, Świl}tO
i Wienieckic otoczone są bagnąmi. Ryby różne, w jednych fizczupaki, lin~·, karas e,
w innych nadto lenczo i okonie, n w innych mianowicie błotnisych, lmy i kara ir.
4 7. Jezioro leżąc na f.'Tuntach min ta lVło ławk, rozlegle jest morgów 5 1/ 4 ,
gll}bokie stóp 22. Grunt nadbn:etny piasczy ty, b11gnisty; woda w nićm błotnisa,
ma nieco karui i uczupaków.
Za uj,ciem rzeki ZgłowiCzk znajdujemy w okolicuch Wisły następuj~:ce
jeziora:
4 . Jezioro Niuczowy rozległ 1/ 2 morga, gł~Jbakie stóp 3. Leży ono na
płaszcyźnie pod la em, otoczone bagnami i tn: awiskami, i ma drobne ryby
<ł9. Jezioro Plebarlka, rozległ morgów 2, głl}bokie stóp l 6. Leży ono na
płaszcyżnie otwartt!j, wśród gruntów urodzajnych. Woda czy ta. 1.1\')'t'mjnn, nieco
trzciną zarosł. Ryby: szczupaki, brasie, pstrągi, liny, Ie zcze.
50. Jezioro we wsi Świ~t, polotone mi~Jzy górami pod la em, dród bn·
gien i U'ZI} awisk. Raziegir 1/ 2 morga, gł~bokie stóp 4.
51. Jezioro we wsi Br:eźno, na płaszcyźnie otwarćj, wśród gruntów uro·
dz11jnych, rozległ morg l głvbokie stóp 20. Ryby: zez upaki, karnsie, okuni,.
52. Jezioro \e wsi Bodzan6wtk, na płaszcyźnie otw rtćj, wśród bal{ićn i trzę­
awisk, rozległ 1/
2 morga, gł~boki stóp 7.
~3. Jezioro we wsi Nagórl.:i, na płaszcyźnie otwarćj; rozlt·głAc % n•orJ!a,
głębokść stóp 12. Rybne.
!'>4. Jezioro we wsi Dobre, grunt nadbn:ctny CZQ.icą urodzajny, CZI}scią bag-ńi.
ty i trzvsawiskiL. Rozległść morg 13/ 4 , głvbokść stóp 14. Rybne.
ł'rócz tego mnóstwo pomniejazych jeziorek i stawów, np. we wsiach: Pioluoowie,
Bodzanowie i t. d.
Nad rzeką T'łrzyną lub w j~ bliskośc znaJd ujem) 3 j~ziorn, mianowicie:
!'>5. J ·zioro we wsi Gonc:utDO, w połteniu płaskićm, otwarćm, dród grun-
tów urodzajnych; rozległE> morgów 6. głobkie Mtóp 12. Ryby: az~upki, karuie.
56. JeZioro r.a gruntach miasta Służewa, rozległ morgów 5, głę':lOki~ stóp
8. Szczupaki i karasie.
57. JN.inro ve wai •>łcvku. rozległ morgów 9, giQbolr.ie stóp 6 Grun• nad-
brzetny urodz jt•y, 11 tn.ech t•on piJ. ;;ezyznr. ot '&rta, ~wart leaiata. Ryhy: karpie.
Powyt'J )6tkich j,...ior powia tcgQ znaj\IUJ my kilka połt1ych m•~d'&)
miutanu: F it!tz i Br~Mv., • tnl\ił!)~h komoni.kacyo 1 Gopłem. Ja ot ama a wy.
pływtJ~a z jeLillrJ. Prz~docltie;, prz~lywa nat'łpie przez jeziora: Korze•· mil.:, lo·
dzerow·v, BrJo· , ~tbićr 1 aol• <!~l. ó<0\1~ t-ly'l' od jeziora Lnbotyń kiego i n&·
atopnie dopiero r,ime w Gople. Vymienwnych je ;or upi1 j ' natępuj,cy:
u. J zioro ?r% <ftln'~ ot.oczon ront&mi wai: J&rowo, Ketal"'yk • n b •),
m1. rozleglo,ct morg6w i, głobk•ca tA.iP so. Grunta nr.dbrTetne w cJ.eł• • orn~.
w c~o'i ł~kl. Polotenie w Ol:óle jeat płu 'e, (ltwartfl. Wad& blotni~a, :~.aelonw,
odoru niepnyjemnego. Ryby: nuup Id. tui .
59. Jezioro we !fAi Ker tc •.•ilc, t.) Je łe 1/ 1 mor r., głtbokie ttóp 10: w po-
łoteniu w-zg6r yat~m. grunt llll.llb:rllt IJ!•illle&yaty, cso'l~ b laty. Woda Cll}'lfa, .l:tl•
roał1. r.n.cin,. Ry y: IICJupald, o: ude, !•amen.
 295
60. J~zior we W5i J.lodurnr('(), otuaonc gruntami wai Paary, Długie i Śmielnk,
roLległ morgów !1, l(łęhok i~: b!top au. Od &trony w i P ary i Dlugi11 mitjsce otwarte,
wzgón.y~t tłalej la y. Otan.uj Jl>zUtro l11ki ba~niste.
61. Jezioro Brdot~k•, ol• t.onP o 2 stopy nitej od poprzedzaj,cego, oto-
~tone jest 1:1·u tarni rzęścią pi a <l\ t mi, częśią glinia temi, po• l Świętoalcm
LI~ błotu . lw•ej:!łośr. jezior" rnor;: w fi, głębokść stóp 18. Ryby: szczupaki, oku-
nie, Ie uze.
62. Jezioro Lubof!Jń kie, ro7.lrglc rnorg. 8 1/ 2 , głębokie stóp 80. Od Lubotynia
połżeni okolic jest otwarte, naprzeciw lcsi•te. Jezioro otaczj'ł IIlki i grunta orne.
Woda czy1ta. Ryby: szczupaki, okunie, liny, Ie z ze. Obudwu jezior tych spód zawa-
lony drzewem.
6:1. l'owrt<'j stmgi na której leż~ wymieniOne tu jeziora, znajduje się juiorko
we w i Zakr26łt'P. Polotone ji!St w mil'jscu wzgór)til~m. w połwie ldot'm; grunt
nadbrzeży pia czyoty. Rozległ morg l, ~,;lębokie tóp !\f•. Drobne ryby. Do jeaiora
ttgo wpłya od północy mał struga.

Jnlera w b. powietle Ileali ki•.

(Z<>lłt:DI tuJokO 'laluy Cl•fg )t:wr KuJaiłcl od po/UdlliG.J

Zll temi ws-•ystkiemi jeziorami, w punkcie gdzie się schodził granice powia-
tów: włoda kiego i koni fu kiego, tudzież W. K •. Poznańskieg, znajdujemy jezioro
Gopł. Na południe jego w powiocie Konińskm, od strony zachodni~j Let, jeziora:
WiJczyń kte, farszewskie, Budzislawskie, Powidzkie, 11szyatkie na linii odzielajł­
rej powiat Koniń•k od W. Ks. Poznańkicg: na wschód zaś tych jezior let,: Melno,
leszyń~kic, O trowitc, Głodwskic, a je zcze dalej na wsl'hód Lubstowskie.
Poznajmy najprzód pojedyńcz \\szystkic tu wymienione jeziora jedynie tylko
pod względem czysto opisowym, a potem przystlłm do ogólnego ich rozwateoia.
64. Jezioro lVir:yńskU., połtn pod mia tem Wilczynem w okręgu Pyzdr-
&kim, stanowi granicę powiatu Koniń kiego od W. Ks. Poznańskieg; długie jett wiont
8, szerokie w średniu przci~u sątni 180.
65. Jezioro Mar•uwskie, ma długości wiorst 4 1/ 4 , szerokści ''*ni 185.
66. J czioro Budzislarr lei,, długie wior t 4 1/ 4 , szerokie s4tni 308 s'* ni.
6 i. Jezioro Powidzkit·, długie wiorst 12; przez połwę swćj długości ezerokie
Je t na 6GO, przez drugą polwę na 300 sątni. Brzegami swcmi dotyka gruntów wsi
Giwartowo i Kuszewo. Oblituje w eum), leszcze, szczupaki. okonie, płotki, kiełb,
stynki.
Wszystkie te cztery jeziora maj4 spadek i odpły!" do rzeki Warty przez rzeczkv
Meszną, wpadj'cł do Watty pod '~·•ią Polichno. Zadna łeglua nie odbywa •iv
na nich.
68. Jezioro Gopł je t przesło 4 mile długie, a w jrodku przesło •;. mili
szerokie (w Król. Polsk. ma ono przesło 700 morg. powierzchni, w W. Ks. Pozn.
okł 1800 morg. powierzchni). Na granicy b. powiatów K()nińekgo i Włoclw­
skiego jeat go mil blisko 2, re z!a wivkeza w W. Ks. Pozn. (pow. Inowrcłaskim).
Ma ono wiele zatok i zakr~tliw, kilka wyaepek i kilka półwys. Z wytepelt czyli
kfp najobtzerniejsze 14: SifganotOO pod waią Z.u z zewem (gdzie miał być paaieka
Piaata), i Potr~chy; bogate one w ł"ki i pil)kno &!uno; między półwyami naj-
wi.9k~ay jeat O•trdtoek (cały w pow. Inowr.), na którym wid tegoł nuwiak.a. Na
pólnocnym krańcu Oetrówka, w miejsen gdLie jcat utoka Baba, pny wai Klcko
(s wachodn. brzegu) najwi4k11."' bo pół-milow", l!la jezioro azeroko,ó. Brsegl je-
ziora •• płukie, równe, nagie, ogłcne całkiem z·dnew i luów, ale &a to goeto
ob1iane waiami. Po zachodnlt!j atronlc lei4: W11rsymowo, l..ua&caewo1 Borown1,
Rzenynek, Ko,cieazki, Siemonlt1 1 Lachmirowice, Gitewice, Mnich, l..ailewniki; dal~
na północym niemAl kra6cu Kruan·lca; pny wyJlei u Noteci nad MaUm·Gopłe
wiei Saarlej. Po waobodnlt!j alronle: GocBr.6w, Tamówek, Kicko, Ottrowo, 0111'Ówek,
 296
Popowo, Złotw, Mietlica; dslćj Połsjew, PołRjewk, Rzepisko, Ksczowsrty, \Vywo-
źna. Broniszewo, s na drugim, polminiowym końcu Gopła wid Noć (Noteć) w poblitu
Warzymowa. Woda głęboki\ nn sążni 16, rem osobliwa, że kolor swój zm1enia raz
po r~<z, zwłaBZc tam, ~;dzie strumień Notcel zwolnu i powatnie płynie. Wtlród niej
poniekąd (bo w zwęż~niu lożyska wód) sterczy stara wietn zamku Kruszwickiego,
miejsce bajecznej tlmierd Popicls. We folwarku Tarll6wku (dawniej Tarnowo wiel-
kie) jelit karczm1~ Ławy. Tu Gopł maj 'Ie miałke zabrzegi, ma zdrow~t wodę do
letnich kilpieli; są LU żal ki z popielnicami. We wsi Gocanmoo jest kopiec 11 raczej
oharz pogaf1ski; D1\ wicrzchn widzimy glinę i ziemę zlaną jak lnwł\ gruba, zape-
wne od ostatniego palenia ognia, juk mnieoją (o b. Ser. III, str. 37-38). Ber-
wiłtak wspomina o Goplankach, istotach wodnych fantastycznych, w mniemaniu ludu,
mieszkajllcych w toniach jeziora.
Okolice przylegle i wody pokrcwn•• przyciagją oko witlzu i sprzyjaą mało·
wniczym opisom. Okolice te hojnie usposobione w płody natury, ożywiOne są prac!\
i przemysł ludzkim. Dnlćj. i znacznie dulej rozc.iągn się miasto Radziejów. Zbu-
dowane n~< wzgórzu panuje nad Cl\łą równią, upstrzoną złoremi łanmi pszenicy
i ziclenjąm się łąkami. Swobodnie zr wzgórza tego oko buja po całej okolicy.
Widać naokł mnóstwo w~i. trzy czy cztćry kotleialki parafialne. a na lewćj ręce
Gopł, które jak modra wstęga, pncpasujc tyzne pola. Smugi dolin zlewającyh
opodal 1.gromatlzonc wody; Noteć tak urocta i tyle pięknych, szcególnićj koł Na-
kła przedstawiajllCII widoków; w pel ni są w stanic podróżnika zachwyić. Noteć,
z powodu wylewów, niektórzy nuzwnli Nilem polskim, n brzegi polską Szwajcry~;.
Dużo ta rze<'zka ma podbień twa z Obrą, a mianowicie więcrj korzytlei, bo połl\·
cr.ona z Wisłą trzymilowym kanłem Bydgo kim, jest spławn~t.
Dalszy nit•jako ciąg Gopła stanowill jeziora Melno i Śleszyftki, które się prze-
lewa aż ku Warcie poniż j Konina, pod Morz1sławiem.
69. Wody jezioru Śies:ynkcgo v. Siuiriskiego poczynają ię o pół mili od
miRsta leszyna w lesie do tego miasta należącym. Dalćj rozlewają siv one w ksz:ał­
rie kotwicy: prawe ramie zachodzi pod Biniszew, wieś pamiętną m~czrństwe 5 braci
Polaków r. 1005, gdzie na wysokit~ górze, Sowią zwanej, jest opuszczony klasztor
księży Kamcdułów; lewe zaś kończy eię za Liche1Jiem, niegrlyś miasteczkiem, dziś
wioski\ lichą. Brzegi, liSObliwie w puez.tku ma wysokie, co wśród lasu i przy mo·
drym kolorze wód, piękn) sprawin widok. Wsz11dzie tu czyste piaski. Długość je-
ziora od północy na polndnit• wynosi milę cnł4, a od zachodu na wschód blisko
2 mile (jez. Ślcszyńkie ze wszystkiemi swumi CziJtlciami obejmuje morgów 977). Je-
zioro Slcszyńki stanowi jedną całość, lecz r. powodu przerw niczniLcznych jakie ist-
niej!\. '\\Odom jego nadją odmienne Bnzwiska., l tak, poczynają z góry okł mia-
sta Sleszyna, część tę n•zywają. a) j"zior~m 8/a:yńskiem; poniżtlj okł Mikorzyna
/1) Mikor:yń&tm; pod ŁętynPm c) LFyń.!kiem; ni\ znrh6d: d) Biniszewskie, e) Pąt·
nmoskie, .f) GMławicke; na wschód d) Licheńslł.
Bór Śleszyńki, letący przy początku jeziora, pełn jest zarośli, gąszców, wą­
dołów i kryjówek, służącyh za sehronienie czarnemu zwierzowi 1 złocyńm. Nie
nalety on przeciż do minsta Śl"bzyna; niektórzy nzywją tę czętlć boru i ślesińk­
go jeziora: Pr:ywłlki v. Przewl»ki. Od nicpamętyh czasów słyną te miejsca z cz~·
stych rozbojów; urosł ztąd przyblowie, w odleglejszFh nawet okolicach utywane:
B~d:itsz zbiJał na boru 8/Lsiń>km!- stosuje się szczeg61niej do synów (chłopów)
niegodziwych. Podobne J>rzyslo~ ie słyzniem w andomicrskiem, gdzie ludzi :~olej
wiary zowią.: :b6J łwi{/Qkr:yz- ale na Św. Krzyżu ""tradycyi tylko słych1<ć o roz-
bójnikach dawnych; bory zatl ślesiń kir olr.itl ieszcze ( 1838) przechowuj!\ zbrodniarzy.
Co rok zakłdją w nich obławy, co rok uchwyą lub ubiją ko~. Cz~ść jego na·
zwa011 C::arny Bdr przcrnia ponurścią swoją. Ogromnl', odwieczne sosny, jako ol-
brzymy puszczy tnelając do chmur, zaciemniaj!\ niebo czarnemi korpny. Wicher
zumi po ich wierzcholknrh, ule spodem cisza nicprzerwana i głucho. Zadna paroć,
żadn tmwka się nie ruszy, chybn że gad zjadliwy prześliźn się pot! niemi. Nie
usly~. ru nawet śpiewu ptaka, tcgnuj1~o dzień zachodąy; tylko jastrzl\b dra-
pietny o l bo sowa łężna przcstra>zy swym łoptem, kiedy się nagle porwie i siwe
skrzydla rozpicny na wiatrach. Czo~scm zachrę zcą chrusty i zacbrpoą szuwary;
to zw1crz dziki pomknlł z leżyska i uchodzi na głębsze komysze. Mi~dzy ludem tu-
tejszym krlliY pclno powieśc o Garczyńskim, rozbójniku za Władysw Łokieta.
 297
Widzialem mieJsce gdzie mial swcSj zamek obronny; w lesie mi~dzy górami, w pa-
rowie, jl"bt wz~ór-t potr6.in11 fos~'\ obwi~cn w koł, na przo<ł.i~ wyni~Ba pa-
rapeta (nad\łek) przytyka do tej c·•~śri śl~sił1kego jt>ZIOrł, które Prz.vwlokami %0·
wi,. KopiliC na łokieć gł.,bok znajduje si11 gruzy i żule. ą tu prurz tego mne
jtszrze podania o Kosi6skim z cz~tslw Konfcdcrncyi Bnrskitij.
Cały zabrzeg jeziora napncciw Mikorzpul znludniony j<"st lic·zncmi 1 ruzko•z·
nemi o ndami. Pol'Z'wuy ocl miastn Ślcsz)na cillgn' si_, schludne wioski ut do Wą­
~osz, gdzie widać na "ysokim pa~órku kuściot św. Krzyż" eud11mi lynąt·. C'rl.,b<•·
kość wody dochodzi 16-20 s1żni, i tćm jl·st nicbczplet·znicj za, że brzegi strome
i przykre, zairdwie kilka kroków mują midi wy. Wśród wocly l• ż_v mał wy•epka i
poclobno to jest miejsce, gdzie dawnićj przed r. U 16 !dał wica Lubomyil, a na
wzniesoćm śrcld nit!j mi<:j. t'U świ~tna1l zamek wspaniły. Zllrnkn tego 'rszakże, wsi
i ludzi którzy je &amitszkiwali, naprótno już dziś azukac<. Poclanie mówi że o pół­
nocy słyz<·' lię dnje tent1•nt pvdkowy po lesie, z kt1irego jcżdzi<' "yplłda. ku naj-
wytazemu brzegowi knnia białe!/" znpętla, spin1t ~o srebrnll ostrgą i skncze w przr·
paść bezdną. Wys]Ul sitowiem f,!ę•h:m porusła, na nil.:j wierzb kilka płat·z~yh,
letnie mieszlumie słoiYka; g lo jef.!O pieszczotliwy mivszl\ się z szumem jeziora. a orl-
bity o brzeg wysoki, zda się wynurzć jakieś skMgi i żale. •)
Z wybrzrta jeziora te!,(o, /Jiałl1 zwanego. piękny mzwija siy w idt>k nn ko-
ściół łw. Barbary, patronki tonącyh, zhudowauy ua przyl!łm pBJ::•irku. Czrr\\ony
dach jrgo i białe ściany cnelnic odbijlljll ;12 przy inych i denmych wodach j!'ZJnrlł,
w rótnc rozlewy st()(·zunt>:,:o. ginącyh z jeclntlj strony w błękice widnokręgu. z dru-
giej w zielonłt· łąk gcl'łwskih. Na prawo ry.ujq się w obłkach zamglone pa-
górki Brzeifltt, ::tlzie je t łom kamieni .. t·io owego. Stojąc na km" vdzi białtyo lorug",
widzisz przy na:.;łćj jrgo stromści, jeclnc drzewa pod pod sob'lo drugi~ 7.RŚ nad sobą
zrlaj'l się spa•lal: do jeziora i ostraeg•IĆ o zgubnem miej cu jeźdiCl nn białym koum.
Wie~ć gło i, jakoby stczcg,\lny wpł' "yw ierały Ol\ tych, co pod ich konarum i za n.
znużei.
Postępnjąc od PtJiOl'fł tło Gosłatir groblą, gdzie most na odnodze jezaora.
Śleszyńkicgo. skoro zwnicimy oczy n11 prawo. niepouubna n•euczć powuhu tej oko-
licy. Ogromna pne trzeł1 \\Ócl wok<>ł otoczonn 6!arym poważnym lnsem, gdzienic-
gdzie pnpn:erzynana muglłi łąk i bielr.'łcm sif2 drogami i wpmst z po za jeziora
wygiJldaj~ dwie wiete Siniszewskiego kościóła. a po lcw{j stronie porz,tlne z cler-
wonemi dachami zRbuclowanil\ w Gosłnwich: wszystko to jakoś harmoniztąc z so-
bą, szczerze za,ilĆ potrafi podróżneg.
Naprzeciw Mikorzyn.,, w Wtpo•:acll, przy koil'iclc św. Krzyża, znajtluje li~
naj~;łębu toń jeziora. Wyno i ona prze zło 30 sąjni. Zwykle tl·t locly najpr~dtć
p!jkaj• w tćm mirj cu, a p~knąiYszy, tak silnie ścierają się z sob,. jak'lś tajemniczą
sił' przyci'lgtme, te formuj'ł kały kry~ztałowe, tysi11cem promieni blysz'ZłC, naj-
rozmaits'ł gr'l kolorów drgAjące w •ło6cu. Cudny to willok! Latem wody jeziora
tak ą czyste, zwłasc na gł~bine. te nieleclwie dna dojrzec.'by rnotna; w niektó-
rych znown miejscArb naślłtiJ cal kiem kolor wód mor kich, równiet ich wzburza-
nie i opad11nie. \V t'7.1ł&ie takiego wzbur~ni, <"zółnl są w nicbrzpeń t wici "ięk ze
nawet łodzie potrzebują r_,ki do wiatłezong sternika.
l to jezioro ma swoje krajobrazy. Zaruz np. z goja Kr:yżl.i albo O.trowa moina
si12 w lecie przyateć k'!pielom jeleni. Z wysokich brzegów skac<' one gwałtonie
stadami w gł!jbią jeziora, al podnisłzy rogi rosoCbl\tC, pływaj' rączo, podobne mor•
kiru pot\\ r>rom. a łanie uwntćby motna za smukle yreny. Lecz to sa111u jcztoro
słuąc im r.a ocbłd., w lecie, staje sit w zimie ich zgub"; wilki bowiem nal'ędzłJI
je "tl!j porze na gole lncly. gdzie li7~ftj'!C i~. pnclaj, ofiarą pod lfpU trgo alt lłpidnego
nieprzyjaciela.

•; Z przyczyny otromych hrzerów jozlora, częote al~ tu wydaruJ'ł zatonltcla: hulaotnc•

potwrzył moóotwo powieód o Topotlcac/o, Mitdzy loo•ml opwiadł w len czcigodny ohy wat• l, t••
•i w r. 1816 pray blisku lr.ti(łya widzlal zjawialr.o szc&ególoc. Nad jedn'ł toui'ł olr.olu św Jan ,
a utim ponad wod'ł, potrzegać oię dały cleole wyraiuo, lr.tóre obracj'ł baby, rowadz'łc • ho·
ehlo, wycluał niewód. Przelęknioy, ole mógł doczekać kooca l uc111wuy lr.onte, uclckl;-a opo-
wiacJ'ł to adanenie nazajutrs, iwladczyl etę prawd,, Bogiem l Curmaoem owolm, łe ani olowa
nie am:y61a.
 298
Na jeziorze Śl zyńakit!m jest tt!t i wyspa, która •wieto do tala nazwisko
/wbelU. (:Uolabolla), od imienia właścielk.
Jezioro to przelewa aiv, jakeśmy jut powytej rzekli, do Warty, za po rrdn>r.-
twem kanłu, lor.ysławkim zwanego. Kanł ten długi na wiorst 7 1/ 2 j t w do·
brym stanie utrzymywany.
Wzajemnie u!t i do jt"?iora aplywaj, rótne wody, mianowicie Hrumienie: je-
den płyn~ 10 pod Wilczyna i Marszews, drugi z pod Gogolina, trzeci z pod l -
woszewa. Wuystkie one połq.caywsz się powytej P,toowa, wpsdają nat~pie do
czvśd jeziora, nnwanej P,tnowskitlm jeziorem.
Strumyk pierwszy prz pływa przez: 70) jezioro połtn pod wsiami O. IM-
wiu i /:uklmo. Jezioro to długie jeat wiorat 3, &Zerokie 250 s,tni.
71. Ponitej jeziora tego, na , , ·chód Bini zewo, znajduje si9 jezioro Głodat­
ski•, dlngie wiorst 2, zerokic 250 Sl{!ni.
72. Jezioro Lubs1ow1kie letl{cc na zupełni osbnćj drodze od Gopła do
Warty, o obn takte ma dolinQ, któfll dziś wylewa swoje wooy na jednll i na drugą
trOnQ. Je t ono długie 3 wiorsty, zerokie 200 s!lini. Dolina jego poczynajile ię
od Gopła ze strony wschodni j, przy młynie noteckim, przytyka nieprzerwanym mu-
giem do rzeki Warty pod Wólki\ albo Grójcem. Dolina ta na 3 milo długa, po wiQ-
kszej cz~śi podsączan wodami, wy&tawia pasmo błot i strug zarosłych k~pami.
Cbociat jezioro Lub towsk.ie nierównie nitej je t połtn od Śle zyń kie o i Go-
ławickego, Jednak podobnie jak to ostatnie znajduje się na samym punkcie pru-
wagi między Wart' i Gopłem. Na dwie te przeciwno trony ulewne jego wody, nie
maj\(: porz,dnego loża, roztaczaj' si'1 po c.~Uj przyległj równinie.

Po tekiem szcegółowm poznaniu wymienionych jezior, spojrzyjmy teraz na

ich wzajemne względem siebie połteni, i r:obaczmy czy one zawsze taki mi był,
jaktern i je dziś znajdujemy.
Długosz opisujile Gopł, naznacza pocz,tek jego w końcu południwym przy
:uołach Noted (Noteczy), lcł\yh pod m•uteczktem, a. dziś wiookll Noteć (Noć).
VI drugim końcu północym pod zamktem zarleje, wedle niego, wyrznał ai~ zno-
wu Nuteć. W końcu południwym między Wart' i Gopłem dwa tylko wymienia je-
ziora: Śleazyńr.i i Lul>stowakie. Z pierwszego wyleał sit; rzeka Goplenica do
Warty pod Morzysławiem. Długość naznacza mu ten Ilutor mtl !l; pocz,tek pod
gór' Przewłoki.
Dziś zupełni inny stan tych jezior widzimy. Dziś jezioro Gopł przy w i
Noted, nie je1t zaraz ogromne, jak pisał o niem Długosz; nic ciłgnte się ono na
północ pod zamek Szarleje, ale końrzy siv pod Kobylntkami za Kruszwic'; tu roz-
i~ jll ~'V błota Racborze, a dopiero o ćwier mili długości poczyna iv jezioro
'zarlujakie, kt6re aię Ci!lgnie na pół mili d do Łojwa. Dzi• nie znajdujemy już
o'lćj spławnej rzeki Goplenicy; zaledwie ślad tylko jć koryta wynaleziono w stru-
dze błotnisej. Razwatanie tych olr.olie przekonał, te wody Jezior Śle zyń kiego
maj' okł trzech st6p wivluzy spadek na Gopł, anitcli na Wartę; te n jwivkszy
punkt pomit<tzy temi jeziorami jest w lr.ońcu jeziora Go lawtckiego, w tćm właśnie
mi jacu, gdzte przedtem wyrznał& aiQ Goplenica ku MorzysłRwiu, a wysokść jego
nad powierzchnia Gopła wynosi dzi• do atóp l J.
Wazystko to dowodzi, te pn:ez jalr.id ułatwien odpływu, wody jeziora le-
zyńakiego udały a:9 do Gopła, a z temi dalej apłyn9. Handel, jaki prowadzony
był po tych jeziorach , jest faktem hiatorycznym, a Jakteby mógł być prowadzony,
gdyby ich stan był taki jak obecny. Jakteby Długo nazywł Goplenic9 rzekll apł­
wn,, gdyby ona wt dy była talr.~, jakli była u nuzych czuów przed wykopaniem
kanłu Morzyałwkieg, to jeat mał1 strug' błotnil.
Wody jeziora Ślesirukgo atły wiQC niegdy• daleko wytej; pózniej opadłzy,
odkrył te przerwy. przediały na których dziaiaj tyle grobli i moatów ~idzmy,
& które rozgra niczywuy wody Ślesina w11zklemi p n: e mykami, utworzył p19Ć roz-
lll&itych jezior.
 299
O zmianie stanu wód tych jezior, znajdujemy dowody w dokumentach Krani-
cznych, równie jak w podaniach gminnych. Jest ślad w Gosl'awicach, te tam gdzie
si~ dzi' najuerz~ woda rozlewa, była wid i grunta pleba6skie. Z zamka wybudo-
wanego przez Boleslav.·a Chrobrego, a po wydarzonćj pogorzeli umienionego na
browar, widać to dawni~J tylu" bramq był wyjazd na drogę, która prosto do Ko-
nina prowadził. Dziś podchodzi woda z tćj strony pod sam zamek i płócze próg
bramy, a z jeziora pokazuje 1ię letni" por, przy nizk~j wodzie figura ś. Jana, lllO-
j"ca zapewno nad dawni\ drog,. •)
Jawniejszy je ·zczc dowód owej zmiany stanu wód znajdujemy w Miltorzynie.
Wid t~ zało:!.ODl dopiero okł r. 1416, według miejscowego dokumentu, przez
Klar~ Mikorzy6sk,. oblewa pierwotne jezioro Śleszyn w postaci wielk~j rzeki, ujęt~
między wysokiorni brzegami, które jeśli się nickiedy pochylaj,, to jedynie tylko dla
utworzenia tyznych t,k i nizin. Tutaj to pokazuj' w niewielkiej odleglo,ci od Śle­
szyna pocz11tek grobli, któr11 się niegdyś jeździło od tego miasta do Lichenia; dzi-
siaj zaś ginie ona w głębokści jezioa·a, uajwętszego w tćm miejscu. Tam, gdzil'
teraz jezioro Mikorzy6skie, !dał przed r. 1416 wieś Lubomyśl; dziś, jake,my po-
wytćj wspomnieli, ujrzeć tylko motoa m11lll wysepkę, zapewne najwytszy punkt tej
wsi, na którym istnał wspaniły zamek (ob. str. 297).
Otó:t. wi~ zmiana lotyska wód tych i opadnit.~ce jeuor Śleszyńkigo i Go-
pła jest faktem dowiedzionym. Pojmujemy więc, :!.e w dawnych czasach, przy dawnym
stanie wód, spław po jeziorach tych od Warty do Wisły mógł się odbywać. Opa-
dnivcie wód, a z niemi przerwanie spławu, przerwanie handlu w tych stronach, spra-
wiło upadek całej tej okolicy. Upadla Kru zwica, ") niemasz miast Noci i Licbe-
nia , 1.nikly ludne wsie nad jeziorem Sleszyń!kićm i nad Gopleniell poł:t.ne, jako
to: Kępa, Ktjpka, Przeela w, Blizno i Blizienko, chociat dobrć i tyzność gruntu zda·
wały siv trwałość ich zapowidć.
Rz"d pruski przyzwyczajony korzystać z tego wszystkiego, w cz~m natura
uprzeJza potrzeby a tyczen ia ludzkie, rząd ten majile w posiadaniu lf,l cz~ść kraju,
szukał w połżeniu Gopła tych 8ftmych potytków, jaki~ tam przed wiekami zbierali
Polacy. Łatwość odnowienia dawnych jego zwillzków z Warlll i Wi&łl, ukazł mu
szerok11 drogę handlowi\ tak do morza, jako t~:!. do wszystkich zarazem innych pro-
wincyj. Za jej otworzeniem nietylko hojnie uposdone okolice tego jeziora, ale tt't
odległy Poznań, Kalisz, ieradz i inne miasta, mogłyb bez trudności i z mały
kosztem wysłać swoje dostlltki na Wisłę do Warszawy, Torunia, Gda6ska i daMj,
a z tamt11d sprowadzć te, których 1m brakuje.
Po rozpoznaniu całego poł:t.enia nietylko się przeświadcon, te otworzenie
żej~lugi przez Gopł, mało wymagło kosztów, ale nadto, te we względach ekono·
micznych niezmierne obiecywał pożytki. Od Warty pod Koninrm dwie znaleziono
niziny, dogodne do poprowadzenia kanłu; jedne od Morzysławi wzdłu:t. zaginio·
nego koryta niegdyś Goplenicy przez jeziora Goslawackie, Śleszyitak i Me! no; a drugi!
od Grójca albo Wólki przez Lubstowo, Wierzchlin i młyn notecki.

•1 Lud utrayam\)e, te jakla ulachcle Kadzldlowo'kl, dzlodzlc Oollawlr, ctlowiok dołlwy,

jawnorrz.. zoy, prstwrolny, okrutnie obnedl olę a mlejocowym probouczem , Za to go pan B6g
pot1 ~ ru ukarł, deuczem 14-do lo ,. ym wuyotltle jogo poladłc ulał , a on urn biedak do dzlł
dnia i•Okatuje. tulaj'c olę l tłok\ C co noc po lule. Z archiwom ko•cloloero w Kazimierzu doczy-
ta~ alę wual<ło moła , l.e 6w Kadz idlow•kl był na ow6j wiek wielce acaooym l łwlatym : )uno
widzlal ntejedoo alo w Kraju, JlriKD\1 zmlao ncu1)111ollj w religii, przeto tił notawicaole darł
koty s ktlędzem, ll:tdry go ludo .. a obmltrzll,
••) Dluron wprawtlzl• Ino\ pod~ e przycn~ upadku tego mluta. N~przd m6wl , Ił
zbrodnia Popltla l paml~to t.ra u ni,, auleoawltlzlly to mlejoco mlenkńco: opuncull J•
prt<to powoli, ld,o w łfad no"'o obraccro Platta. ll:tdry alę przenl61ł do Onleaoa. Odsle!ndzl.ij
teo lł><Unfur powdd przytac u • Kiedy Zbiralew •l'larolomny, uratowawny olt z Wrocławi
ucltczk,, wuedl adrad\ a nitdobitkami tlo Krunwloy, obronnt!J na6wczao; Pornoraanit poolll<u·
J'cy ro, olali rodohnl praod nalaaum Z oleobacaka wpadł lm nA karki kr6l Krzywouoty l dziel·
nym atakiem nap~dzlł wuyotklcb w jezioro; n• luto opler~,ct tlę na lup wydal łointulw u. U·
lort w pitii wyci, l, brata oleprawego włl' w niewolę, mluto opalił l zburył. Od tij chwili
olsdy ol~ joł podnlć nie morio. Gnltw l umota kr61ewoka, był po eaęicl oprawledllwe, a kił·
oka. Rruuwlcy okropnal-Od rondotwa tru p ~w. kt6re powraueaoo w Gopł, mial)' olę wody jero
upa~, a ryby oatrut po,ć; odt4d połów Ich ol(dy jał nlt był tu obftty jak pltrw'.J, O tl!'m
.. truciu powiadł m1 (m6"1 Bent{lłk) juaen w rok11 aułym rybak mltjoeowy.
 300
Jak jedna tak druga, przy trzech śluzach nictylko zapewnił dostatek wody
OIL pławine &tatków no ząrych od 360-400 korry zhota, ale nuci to z jctłnr strony
miał ułatwić po drodzn o u-zenie rozk~;ły<·h zatorów, a z drugi1;j otwnyć odbyt
nicr.micrnym la om, które 111111 cloUld ro>ly i prurhnialy bez uźytk. Stru!;i rozci~­
glljf\CC siv na mily od l\orzysb"~R do Go. lawir, a ztamąd dah<j te, które lcż po-
mi~clzy j<•ziornmi 1ż clo Gopła, "'>ystkirby za 1yykopnniern tu knl\łu osuzył . iv
na tyznc łąki, a rozległ puszcze Luhstnwskie; Ie. t.yfl ki e i in n~. mogłyb do tar-
czać nojpi~kc zego drze"'' du Gdałbkn, .'zczccin:t i morza.
Ko da na wykopanie tego kanłu od \V,,nly rlu jcziom Go. lawiekiego nl.\
mil~ długości, w,vrachowano do 12.000 taluró"; duh;j 11yprowadtcnic drut;irgo ka-
nnlu od jeziora Sles7yńki1•go do Melna. miało ko ztować 1lo l 7,000 talarów, a trze-
<'ic~;o od Mrlna at d<J amego Gopła, do 3.000 talnrów. 'Vyuatki na kni·l'l z uprc-
j, ktowanych śluz r&l'howano od 3 tlo 4.000 talarÓ\\. Dodaw>zy do tego "'ZY>tkir
ko Zlll nu dyety, bouitikal') ~. lllO t), ;:rohlr, (;1. zyuy 1 d1'7CWO, tutki i l. U., cala ~Ufi:l
wyutllków ntL poląc7.ni w t~m micjs('ll \Vnr1y z Gupl~r, miało. wy no. ić ot;ółem
130,000 talo.rów
Druga n!zin:t zdolna du połączenia wopomnionyl'h dwó h pławó od Wólki
przez Lubstawo i młyn nutccki, w tl-m u tvpo"nła pirn• n~, że nicmają jezior, wy-
magRia na wykupanic tny mile dlugit>go kann! u, do 30,000 talarów więcej "ycltat-
ków. Z tćm w zy tkićm to. przc"ytka ko ztów z innrj otrony mogl•by siv tu nagro-
dzić; knnal w te m miej cu ot wi r jąc niwnic wielki spław dla przylct;lych In. ów,
wivccjby jt zrzc po drodze mó •l osu zyć gruutów i łąk, aniżel piem zy.
Rzlld pru>ki, zawsze wicrn)' przvjętym prawicilum o ZI'fłdno ci, dal pierw zeft-
~two uprujcktuwnncmu knnulm1i ud Murzysłnwia. rzę>cią din mnicjszy<·h kosztów,
czvśi,. tć, te pośreuni leżąc jcziom w ~ linii' obszernicj,ae tcgludze otwierały
pole. Do u. kutl·Cznlrniu tc:;o dJ.il'ła, llzchu jrunak było wprzódy o uszyć w zy:tkie
strugi, przez któr • kanRI mi ol hyć na>tfłpic po pro" ad zony. Tym koł1crm wykopano
w r. l 796 rów od jcziom Go. lawiekl.-go nź do \Vurty na 5 tóp glvhoki, 'Zero ki
na dnie 3 a u w icr1.chu 12 tóp. Ten cią~n się na milv dlugvści, nic ko,ztwł
więc"J j11k 1,3 7 ttllarów. Puźytki jakie siy z~rn z wgu rowu pokazły, tokrotnie
nagrod<tły w.tclkic prncc i ko zta wyłożne. Za jct;u bowiem pomcą nietylkn przy-
legł strugi o u wnemi 20 t:ły, ale nadto, cze~o się z początku mni~j spodziewano,
otwrzył i~ hlm wygodny . pław do Warty na dncwo i mole Matki. \V na tvpu-
jącym zaraz roku prtylcgli "luście zac t.~ li ze swych ln>ÓW i innych źródeł zbierać
dochody, o jakich przcdtćm me marąli nawet.
Tak przez orno Gopł, jako tl:Ź przez te jeziora po 'red nie, żeglui:a odbywać
i" miał. nv Clą u pomr~ ża~li, czę cią. zn pomOC~- wio eł lub holowRnia. O do-
. tatku wód potrzebnych i u . po oh no ci w zy tkich tych jezior tło spławu, wcala•
nie po"ątic1an: nad te m tylko nmyślo ię jcbzne. czyli w J·ółnocuym kołtru
miano urz,dić żegluę wzdłuż koryta Noteci ul tło Nakł i kllnnlu Bydl(oskicgn.
czyli tć bliisz drogę od Ł•thio1yna, przez kanł za iH.owy do tamtrgo, czyli lh·
re. zric ud Kru ''' 1ry przez polrzwat~j mili uo rzc ki Błoci zówki, a z t mtl[ol u oJ
Bnly, ni uotyknjl!c pon)ż zyrh uwóch kanłów. Dh1 utlłonrg naclal projektu,
pytania te rozwi zonc nie w>trły; z t1·m Wbl)'otkicm katlą z wymienionych dróg uznano
za zdntn do połączeuia Gr1pla z Wisłą. i lt źtla, prócz innych pożytków, ułatwi
przylc:dyrn okolicurn odkrycie nuwych icó<ld dochodów.
\V znki kot~ .·otcci 1 lu •iwalo na pierw zeł1 two.
Autor pistn.t o 1zeknclt i J•łal.~tb ktnjoll')ch J{ i~ t\\a Wur zaw kic·•u ('u-
rowie ·ki), z ktcir~;o wyjęli my nit•któn• szczcgcily tyezi}CC ię samych jezior, o któ-
rych tu mo""• i ll'h polączui, pr:r.ed.tnwin dniej etan rzeki Noteci, korzy~ci zj<J
u pi a11 ntcnin i środki, jrtkierui do te~:o celu dojść miano.
W.zy tko to pozo tnłrJ tylko w projektach, 11 wykonano dotl\d lylko kanł
Morzy.l11wijki.
W r 1 58 wsz .. kte, nąal pro•ki u ł ożył oię w Kru~zwicy i Barcinie z obywa-
telami n o u. zenie ok<Jlic neki otcci i przyległch j~ pu zez błotnisych, i Zllmi"-
uienir ich z nieużytkÓ\ na korzy tne l11ki, pa"twi. ku i grunta, do czego przycnić
&i9 ma w CZfiŚ rząd, w czę ci obywatele.
 301
W projekcie 1.owit<lziano (to co już " r~ ci n n str. 2 7 umie ci l my) że:
"Mał rzeka Noteć pod wsiq • ot'. pomif," l<y Slc~inem n Sompolnem borąn po-
<'7ątl1:, wpntla w1pki~m korytrm tlo Gopła. któr 1\Ztluż przeływając, hicży pnn
błotni. tą puqzcz-,: z\aną Bnrhorza. łar1ą <' s i ~ z mai Ił rzck:t Mont" y; pncply" u jt·-
ziora: Wę~ier kic, Kołudzkir, Mnie-Gopł, Mieln irkor, ."adlogo kic i Pako kor. pod
m. Bnreim·m wpada w jezioro Pturskic i plynqc wązkit : m korytem pod m. Labi.,zy-
nem, Rynarzewem i Nakłem, wpa<ł do rz. \Varty pod Lan•ł bergit·m. Rzeka Nntr•'
ud 'okła do Lnnd berg-n dawno już pławn ; nd ni•:i pou Byd~n<zrem je t wybit~
kanł do n: .. Brdy, kt6m wpnda pod K o lunią nicmorką Daja-Fonlon ,j" Wi ły.
Ocz) •Z<'t.enie brzeg-ów od Nnkln ni do granic Króle twa Poł~kie;n i tlał ·j, poł'lczy
Gopł z Wisł!j, Wartą i Odrą za. pomcą żeglui pnrowćj."

AZ
mia t, '\V 1, o.~aU 1 folwarków.

K r 6 l e s t w o P o 1 s k i e.
był Powiat Włodaw ki.
(obm ut · P< aty IVIoc/mr d• ' Ra.d.;u•ko.)

Auolfin folwark (Byczynn) Bićno '· Btelino (Któbka).

Alcxandrowo (Wieniec). Boernatki hol. (Lnbrnn. Chod.).
Alt" andrów stacya ( łużewo) . Bicnyn (Boniewo ).
Arciszewo folw. (Boniewo). Bilno v. Bićno (Byczn~).
Ark u. zew o (Przederz). Bie~korz folw. (Koneck).
Bablak (M~tkoln). Bi. kupia. ctgielnin (Włocawek).
Bnchorkn ,•• Gą. iorek (B~tdkow) nal! Bn- Biskupiec (Hadzicjewo).
ehorza Błażejwo (\'locłnwek).
Bnchus karczma (O ięcny). Bł• nna ,., Blenun. (Przeciecz).
Badowiec (Brdów). Błonie (Lubie{t).
Bądkołl' (Osi~cny) "· Bątkow. Bobrek młyn (Lubicf1).
Bagna ,._ Bngno (Lubień). Boclzun<lw k. dawnićj Bodznn6wko (Ko-
Bartłomijwc ,._ B rtolomitjów (Ko- ciełna-w~).
ścielna-wd). Botłz1nówrk (Chocń).
Baruchowo (Kłótno). Bodzol IlU\\ o (Chnc ń).
Ba.ruchowo holendry (Kłótno) . Botlzsnowo ( Dąbic).
Bal zewn v. Bauszewo (OsiQciny). Bocłza.nw haehorne (Byezyna).
Belny (Lubotyń). Bodz:lnuwo i Bodzan<iwek borucki (Lu-
B szyn i Be zyno hol. (Bialotar. k). bmnicc).
Białe-bot i hol~ndry ( lntewo). Bodziu (Lubanie).
Bial -bluta. (Orle). Bogolomia (Chocłez).
Bi~gomw (Byczyna) . Bo u ·la" it·e (Kowal).
Bielawy wie i kRrcz. (Lnbrnnicc) . Bogu.la.\\i<'C (Lubotyń).
Bielawy koncrkie (Koneck) . Bogu zyrc ( 'ndło).
Bielawy (Bądkow) . Bonirwo (hh. Lubnm.).
Bićlc folw. (Chodccz). Borek (Bialotnrsk).

t;WAG.l. W nawia ir rnir d l~ oaz'"a najbliu.tł wal. mia t lnb J.llrafh . kr6ce:ma
n W .,- n. U - n, D, n G.,- n - n. 0 .. n. T . n. ?.g. n. z. S. - ZnftCZ'! nad W l 1,, nad
8af'horz , nad Dlab łkit 1, narl: (iopft> m, nad :\ottcl:t nad O etni'ł\, nad T rzyn4 nt•l Zgło"'lczk4,
nad Zlelon, trun
Tom II.
 302
Borek osada (ZgłowilC7.k~) Czartaleniec v. Czartalinlec (Boniewo ).
Borek hol. (Orle). Czernicwiec v. Czćrniewc i Czernie·
Borowe (Orle). wiczki (Grabkowo).
Borowo ( Bytoń). Człap młyu ( Kowal).
Borucin, dawuitij Borneino Bo ru inek Czołw (Hndziejcwo).
(Dflbie). Czołó"'ck (Rsllhit"jowo).
Borz)mic (Choceń) . Czołpin (Krzywo>ąd7) n. B. ,., Czauł­
Borzymowice (Ch oceń) . pin(o).
Brdów ,.. Brudowo. c~upl o. n<la (Chocef•).
Bronieu·o (Radziejowo) .
Broniewek v. Broniewko (Bronil'wo).
Dąb wiell..l, polbki i mały ,., niemiecki
Broni ław(Rdziejo) .
(Wistka ).
Broni zewo (Słutewo).
Dfłbek (Dąbic).
Bronis:wo (Sompolno) n. G.
Dąbu (Brześć).
Broni zcwo (Choderz).
Dąbie (Braniewo).
Brudnowo i hol. (Ostrowi!S)· Dąbrowa hol.' (Lubień) .
Brylewo (Bytoń) .
Dąbrówka (Raciążk).
Bryszewc v. Brzy zewo (Ch?dPcz).
Dllbr6wkn (Bytoń) n. jez.
Brze '·ć kujawski v. Brześc1, n. Z>;ł.
Dabr6wKa polajewska (Grabkowo).
Bucść stnry i młyn (Brześć).
DQbianki (Błenu).
Br~czi (Wieniec). . Dębic ( Kruszyn).
Brzczie (Mąkoln, Bab1nk).
Dębin (Zgłowiączka).
Brzezina (Lubraniec).
Dębina (Lnbomin).
Brzeziny (Lubień) .
DębniaJ; (Kowal).
Brzeżno (O trOWJli)·
Dębolka (l'iotrkowo).
BrzozowR (Chodecz).
Budy (Koncck). Dębowiec 0•11\koszyn).
Dębowice (Radziejewo).
Budy wójtowskie (Bowal).
BngRj (Brd6w). Diabełk v. Diabolek (Nakono<vo) n. D.
Długie (Lubień).
Bugaj (Brześć).
(Izbica).
Długie
Bycz (Chalno).
Byczyna (Radziejowo, Osit;ciny). hol. (Chouccz).
Długie
Dobiegoiewo (Wistka) n. W.
Bylrń. i hol. (Piotrk6w).
Byzie młyn n. Wislll naprzeciwko Bo- Dobieczyn (Lubraniec) n. Zg.
brownik. Dobre (Krzywo·,lldz). . .
Dobrzelewice i Dobrzelew1czkt (Kowal).
Cegiłka osada (Zgłowilczka) .
Drwalewo (Bytoń).
Ceuv (Chodecz) Drzewiec (Lubotyń).
Chai,w (Lubran Izbica). Dubielewo ,.. Dubi€lowo (Wieniec).
Charchocin v. Chl\rchoczyn (Kłóbkn) .
Dudala młyn (Chodecz).
Chlebo"o ( adluo). Duoaj karczma (Sininrzewo).
Choce.l (Cbodecz, Kowul). Duninowo v. D6ninowo (Kowal, Dobrzyń).
Choeenek bol. (Cho•·eil) o b. Jnrantowit·zki. Duninowskie budy (Duninowo).
Chaciszewo (Izbica). D·trlaty hol. (Chodecz).
Dymiec fNie znwa) n. \\--.
Chodecz i Chodeczek. Dziadoch młyn (Sadlno).
Chotel (Izbica).
ChoNhniki (Włocluwek). Dziadowo (Wieniec)
Chojna v. Chojny (Kłobia). Dzi»nkowo i Dzinnk6wek {Bi1łotarsk).
Chromowa wola v. Chrorno-wola(Koneck). Dziardonico (Grabkowa).
Chru to.,·o (Chod c~). . Dziewczopole i Dziewczopulko (Błcna).
Ciechocinek ( łoń~k) k\P· n. W1~łą. Dzi 'wczoraj (Doniewo).
Cieplinki, wieś, budy i hol. {lzbl<'l, Dziwie (Pnedecz).
Prze< lecz).
Czajk•• ( trnliZC"-o). Fajewo (Chorlec~).
Czajka (Biltkowo). F11jewo (Brześć).
Czamanin i Czarnoninek (Cbalno). Fotlborz v. Falborze dawn. Chwulborze,
C1.aple (Lubień) n O. i Falborzek (Brześć) .
Czamocice (Witowo) n. jez. Faliszewc v. Cbwnliszewo (Witowo).
Czarnotki (Kaczewo). Fortu Dl\ (Bądk6w ).
Cz~omy-hr<id (Piotrkowo). :Fortuna folw. (Byczyna)
 303
Gagoly ,., Gogoly (Błena). J nowo fohv. (Chocń).
Gagowy (Lubień). Janowo, nowy folw. (Nie .. zcznwy, Zhra-
Galczyce i, Gnlczyczki (Orle) chlin).
Galonki (Swierczyn). Jaranowo i Jaranówek (Wicniet·).
Gawiny (ChodPCz). Jurantowice i Jamntowi<·zki (O ięcny) .
Gawrony, o 11d i Gawronki (BJłdkow). Jarantowirlki '. Chorcnck (Chorfń)
Gawroszczyzna (Wrl4ca). Jasienice nowy nowy i tary (Przed er> ).
Gdj stolar•ki hol. (Brrl6w). Jerzmnn wo (Kłobia).
Gą•iorwzna (Lubień). Iłow ( wierczyn).
Gę in, rlawn. Gę ino i Gęsinec (Koneck). Iły (Włocawek).
Glinki (Wrząca). Józefki (Chodecz).
Glinki (Włocawek). Józefowo t.nre (Kru zyn).
Głodn hol. (Wistka). Józefowo (Lubotyn).
Gluszyn, dnwn. Gluszyno (Bytoł1) n. jez. Józefuwn (\Vioclawek).
Glu.zynek. piccykowy i hol. (Chalno) n.j. Józefowo (Babisk).
Gocław hol. (Chodecz). Julianowo hol. (Orle).
Goczki hol. ( 'ndlno ), Jurek (Lubotyń).
Goczki hol. (MI!ko zyn). Izbica. v. Izbice.
Golbiec (Chodccz).
Gole (Chodecz). Kaczcwo (Piotrkowo).
Golska huta hol. (Chodecz). Kaczowarta hol. (Połajew)
Gołębiu (Kłobia). l{acz,i\vka hol. (Lubień).
Gola>zewo (1\:owal). Kaczyniec hol. (Wrz~ca).
Gołpin (O ięcny) n. Bach. Kalin v. Kalino (Izb1ca).
Gombinek v. Gąbinek (Lubanic) n. W. Kalinowice (Bądkow).
Goraj (Bnbink). Kaliska, osada (Kł6bka) plur. neutr.
Goreń hol. (Kowal). Kali ka, wieś (Lubień) plur. n •utr.
Gosła"~ce ( iniarzcwo) n. B Kalęczyn v Kawęczyn i Kałęczynek
Guszezewo ( 'lutcwo). (B~dkow).
Go zczyny (Chodecz). Kamieniec i Kamieł1czyk (Chalno)
Grabie młyn n. W nnprzec. Bobrownik. Kamieniec hol. (Koneck).
Grabkowo (Kowal). Kamienna (Lubień).
Grabowiec Brd6w). Kamionki v. Kamieniec (Chalno).
Gradowo (Piotrkowo). Kanibród (Lubień).
Gradowo hol. (Chodecz). Kaniewo (Kłobia).
Grobce v. Grobie (Kruszyn). Kaniewo (Koncck).
Grobln karcz. (KrzywosJłd) . Kopitułka młyn (Włocawek).
Grochowiska (Izbica). Karolewo hol. (Duninowo) n. W.
Grodno (Kłótno). Karolinów o ada (Duninowo) n. W.
Grodziska Witowo). Katnrzyna folw. (Przedccz).
Grojec (Zglowi4czka). Knw9czynck hol. (Lnbotyń).
Grojczyk hol. (Zgłowi'czkn). Kawka młyn (Lubanic) n. W.
Gryffowo (Orle). K zanie (Lubrnniec) n. Z.
Gryklaki v. Grzyglaki hol. ( ł~koln, Kazubrk hol. (Sadlno).
Babiak). K11ty (Wieniec).
Gulewo (Białotr k). Kąty (Lubień) n. O ctn.
Guraj (Lubotyń) obacz Gomj. Kępi.t hol. ( Sadino ).
Guston:yn (Wienil'C). Kvpka ·zlachecka (Grabkowo) n. D
Gużlin (Brzdć). Kępka ktii9ta v. połajew1k {Grnbkowfl
Kielczew górny i mu!ny (WrzJ!CA).
Hałjd6wk ob. Paruszki. Kirkowo (Włoclawk) n. W.
Humlin (Krnnyn). Klawi z młyn' (Zgłowi1czkft).
Huta chodecka (Chod cz). Kł<Jbi.t (Lubraniec) n. Z
Kł4bl.:a (Chodecz, Lubień).
Janiszcwo i Janiszewek (ZglowiJłczb) Klobuckic budy (Kłobia).
nad Zgł. Kłokbzyn (Przedccz) dnw. Kłokszyn.
Janowice (M11ko zyn). Klonowo i Kłon6wek tByczyna).
Janowiec ( ndlno). Kł4tno (Kowal).
Janowiec (Lub nie). Kobielice (Radziej.>wo) n. B.
Janowo folw. (Lubień). Kobyla ł1ka (L u bień).
 304
Kubylata (l'rzcdecz). Latko110 (Byczyna).
Kobyle błotu (Duninowo). L karzewice (Kościelna wieś).
Kołatki mmunck ( Cho<lt'C7r Lt·onówo v. Lewonowo (Kłótno).
Koł1yja (Lubień) n. O. L siaka v. L a ko (. ompolno).
Komoro ,·o (hbica). L zczanki v. La,zc:wnki v. Ldcionki
Konnry (Kościelna-w) niq;dy toin to. (Bałotr•k).
Ko{teP hol. (Chod<'C1l), Ln>in v. L wino, foh1. ( K oneck).
Koneck t hol. ( łużew). Li<·h<•nck (Wrząca).
Koniec (ZKIO\\ iączk1), LtjCIIO (Kru zyn) n. n.
Konku\\11. 1\<JIIl, ob. Wola. Lipiny (Przcdecz).
Kn1•aninn (.'lutc\\o). List k " · Ły ek (Włocnwk).
Kor.Jillliki (Wiodawck) n. W. Lisianki (głutewo).
Korzennik ( lotlzerollo). Li ·ivnki (Połajcw ).
Korze. zynck (Lubranirc). Lisice (Wiorlawek).
Kościtlna-('e (O,·ęl'iny). Li i zki (Zgltm i4r'k•).
Kos unowo \'. Koszanowo (Kntszyn). Litychowo folw. (Bytoń).
Ku. zczaly '· Kotkinły (Broni lal\). Lubanl• \', Lubnnia ( ie zawa).
Ko\\al 1. Kuwl~, i Ko\\al :;róduwo. Lubanice karczma (Lubanie).
Ku" KLki rurmanek "· rumunck. Lubaty (Binlotarok).
Kownlki ( Bialotur-k). L ubi e ń "· Lubicnae, n. O. i jez. •)
Kuzacjnły ( \1 ąko8zyn ). Lu bicniec ( hotlecz ).
Kozacro;;i (Duniewo). Lubomin (I zhien).
Koz.tk mi) n ~" ierczyn). l.uboi!J•i (Babiak, omp.).
Kuzy i Kożki hol. (Piotrkowo). Lubra niec i Lubrańczyk n. Z.
Krnj.utkt v. Krojtmki (Kiobin). Lub. zyn v.Luh in y.Lubo. zyn(Piotrkowo).
Krrtkowo (Lubidt). Lutoborz (Kłtibka).
Kr ~ulc hol. (Orle).
Krom ze" ice ( hodccz) . Łagiewnk (Kru. zyn) n. n.
Kroto.z)n ( Kościelna-wr ' ) n. B. Lakno (Chotlecz).
Kro111Cc (Lubranicc). Ło1ia (Chotł-cz) .
Krukowo ( hoc(·ń). Laulacctw•• folw. (Byczyna).
Krupka karczma (Bonaewo). L. nięt. hol. (Chod cz)
Knt zyn i Krn zym k (BrzcśC). L.ISica runmmk (\VIoduwek).
Kru zyn(o) i Krn zynek (O trow(\l>). LolZ)' (Kowal).
Krpzk011ict' '· Krzytkowi · ( 'atłlno). .Lą ze\\ tUl (l'rzcdecz).
Krzewent (Kownl) v. Kruwęt. Łąt·zc•na (Cbotlecz).
Krzy11u-gór11 (Wiocłlmk) n W. Lą zki folw. (l'oła.ie\)
Krzywe-kulo (Wiorlai\Ck). L11kie maukowc (Choccfo).
Krzywc-błot (Wiodawek). Lękic wielkie i zwia towe (Boniewo).
Krzewic v. Krzyl\i~ (Kłóbka). L ;; (Wiodnl'l'k).
Kr:ył(•o 'ld: (l.atzi<ojOIł>) Luparki ( ruidoli it·c) n. D.
Krz)źówki (Luhada). lAwic=el.: i hol. (.·i, zn11a).
Krzyżó" ki tOtolinek (Włoci wek), L oj. zew o (K<n1 n l)
Kublown (C'hotlet'l). .Luba osada 1 Luby 'Wlocła\k) .
l{ n c rz Y. Kuci et z (Lnbai~) n. W: ,[.ubkowicc ,., Ltitl kowi•··· Lo11kzek •
Kucz,·k (Hacążk). Lu 'Owi ka (Lu1Ji,•r• 1
Kucie (Bonic"o). l,) a gura. młyn ( Chotl z).
Kuczkawo (, ~·lzan) n B. Ly. ck młyu (Satlln&).
Kuczynn (Hrz • ć) .
Kukurek hol. ( hodecz). l ly-PrzewÓl (I'vlujewo) n. G.
Kuro11o (Kłótuo). Markowo hol. (KnNyn).
Kuro11 ki uołyn (Kłótno). 1nr USZC\\ic (H ri~żck).
Kuznic~ ( 'mido11 ice) n. D. .1/q/,;o.•:yn ( ·omp., Bab., Izb.)
K11 ilno v, hwilno (B~Tz)·na. Mar>zalko"u fol"· (I,o\\tczck).
Kwilno (Z łowi'lezka). ;\la Ionka\ młyn (Lubic(t).

•; nawnllj w potoczuij mowie załlc:no do Kujaw borow)fh i okoh e \J.\rrlzu!j oa. v.· chod
ool Lubltnln polotone, miano l cle okolico Goetynlua (cały Ie" y brze~: nekl Skr,..y), ntenmtt'j
okolace Kro. nio" Ie D4bro ic l KI da wy.
 305
Mazury (Wieniec) n. B. Odolin ( łutewo) .
Mchowo i Mchówko (M'lkosqn ). garzelewo (Chodecz).
lialkle (Cbalno). Okna (Bialotarsk).
Mich łow (Kobielice). Ol nk (Nieszawa).
Michałow (Kruszyn). OlaZ&k (Brdów).
Michowice (B~eść) n. B. Olszak młyn (Chatno).
Mi Ino v. Mni!no i Mielinek (Chodccz). Olazon (Lubień) .
lieltyn • Mieltynek v. Miltyn i Milty- Ol onowo ( miełowc).
nek (Zgłowi,czka) n. z. Opatawice (Radziejowo).
Mikanowo v. Mykanowo (Lubanie). Opielanka Y. Oplelonka (Chalno) n. j.
Mikołnj (Kłobia). Or~ (Potrk., Izbica, omp.).
Milachowo (Kobielict>). Orlatowo (Radziejowo).
Miłogaj (M~ko zyn). O ięcny.
Min&dze (Lubień). Osiecz wielki i mały (Boniewo).
Młyn górny i dolny (Lnbraniec). Osiek (D,bie).
Młyn st&rośclńki,pe c(B~eść). O iek ( ompolno).
Młynek folw. (Koneck). Ośla młyn (Lubnnie).
Mninek folw. (Przedecz). O łonki v. O łomki (Kościelna wie ) .
Modliborz i Modliborek (Kióbka ) . Ośno ( łntewo ) .
Modzttrmco (Brdów). Ośno górne, dolne i podleśn (Lubotyń).
Madzerowo (Włocawek) leśni c two n. W. Osówek v. Osówka (Grabkowo).
Morzyce (Bytoń) . 0-ówk& (Oatrowl\ll)·
Morzyce (M~i:o zyn). O owo (Lubraniec).
Mostki hol. (Wistk&). O tro1cą4 ( łużewo ).
Mostki racięske i w11rzymowskic (Broni- O trowo (Włocawek).
szewo). Ostrowo (Raciążk) n. W .
Matowo (Chodecz). O ·trowo (Izbica).
Mursk (Kowal). O trówki (Broniszewo).
Mykanowo ob. Mii:anowo. O zezywilk (Bytoń).
O•zczywilk karcz. (Włocawek).
Naczachowo (Izbica). Oszczywilk karcz. (Choceń).
N&djeziori:a ( ompolno ). Ot mianowo (Boniewo ).
agórki (Byczyna). O::tloba v. Zralewo fol. (Kościelna-w ) .
Nakonowo Y. Nokonowo (Kru zyn ) n. D. Ozorzyn (Mąkoln, Babiak).
Narty (Chodecz).
Narty (Lubień) n. O. l'ulczewo (Piotrkowo). ,
Nasilowo v. Nasićlow (Bytoń). Paniewo i Paniewko Y. Paniewek (Swie-
iegibalice (Bytoń) . rczyn).
Niediwiady ( ompolno). Papiezka, o ada (Włocawek).
Niemojewo (Kowal). Paruchowo v. Parchowo (Koncck).
NiCituszewo (Rnci~ek) n. W. Paruszki v. Paruszkowirc Y, Ht11Rjtl6wka
ie zawa n. W. (Klobia).
Nie. zawa, młyn t ro cińsk. Pas icka hol. (Izbic ).
Nicazezewy v. Nil!uczowy (Ni tllwa). Patrowo (Białotrk).
Noć hol. ,.. Nockie hol. (Broniszewo) P~tgow (Boniewo).
niegdyś mia to Noteć. Prłow (Wt'Z\C3).
Nowa-wid (Duninowo). Pędocin Y, Pcndocin karet. (Kaczewo).
Nowa-ieś ( lutewo). Piaski (Lubraniec).
Nowa wieł (Kru zyn). Pia kt (Lubanie).
Nowa-ieś (Lubień). Pia ki (Brz U) .
Nowa-ieś (Połajew). Piekut (Lubanie).
Nowa-wic (Izbica). Piekntkowo Y . Pilr.utkowo (Brześć) .
Nowa-wid wieli: i lala (Przeden). Pićlc zki ( hodecz).
Nowa-wioska (Chodecz). Pilichowo (Witowo).
Nowe holendry (Chodecz). Pinczast (Włocawek).
Nowy-młn (Wieniec). l'iołunw Y. Piolónowo (Witowo).
Nygu (Osif,lciny). Piotrków żydowski Y. Piotrkowo,
Nykiel ( ad Ino). Pietrkowo.
Placówka karczma (Grabkowo).
Obałki (Izbica). Plebanka (OstrowllS).
 .306
Plebanka (Nicszawa). lkdet·z v.Rćderz wielki i klilny(Lubrani c).
Pła zczyzne. (Kru. zyn ). Redcez krokowy (DI!bie).
Pło>~ce (Witowo, Radzi~jow). Remonki v. Rumunki (Wieniec).
l>towki (Broniewo). Rogalin (Piolrk6w).
Pocicrzyn (Kościelna-w). Rogalki hol. (Chalno ).
Poczalkowo (Strn. zcwo). Uogalki karcz. (Nieszawa).
Pod~bice (Kruszyn). Rogu. zki v. Ra~;uzki (Błena).
Podgaj folw. ( 'traszewo). Rogoino v. Roguino (Przedeez).
l'ougaj (Piotrkowo). Rokit ki (Radziejewo ).
Pod-ryń ( fąkoszyn ). Roskosz (Lubranicc).
Pod- inogać (Sompolno). Rowina osada (Witewo).
Podzamcze (Raci~tek). Rożen karcz. (Słutewo), do Torunil\
l'ognałc młyn ( ndlno). Rótki oh. Ru zki.
Polenbz (Brdów). Ruda (Broniszewo) i młyn.
Polowa karczma i l'olowy fol. (Wieniec). Ruda młyn (Chodecr. ).
PołaJ= i Połajewk (Piotrków). Ruda młyn (Wtstka).
l'omiany folw. (Koneck). Ruda rumunek (chodeez 1 Włoc.) .
Popowtczki (Bytoń ). Ruda lubteniccka v. u ludu Torbowo
Popowiczki (Brześć). (Lubień).
Poręb (Orle). Rudki hol. (Broniszewo).
!'otoki (Włocawek) n. D. Rudzk v. Ruck duży i mały (Pol"jewo).
l'otłów~k (Orl~). . Ru zki (Kościelna-w) n. B.
Powalkowice v. Pawełkoic (Swierczyn). Ru zkowo (Bronincwo).
Pro no (Cbodccz). Rybiny i Rybinki hol. (Orle).
Prochnowo (Radziejowo). Rybno (Przedeez).
Przedeez v. Przedcck. Rybno hol. (Sadlno).
Przcdworszczyzna hol. ( adlno). Rybno (Przed~).
Przewóz n. jez. Gopł. (Połajew ). Ryki (Modzer. Włocaw.)
Przyborowo (Włocawek) n. D. Ryn v. Ren (Milko zyn).
Przybranowo i Przybranówek (Straszewo, Rzadka wola (Brze.ć)
Służew o), Rzegocin v. Rzegoczyn (Kłóbk~).
Przybranowo (Cbodecz). Rzepiska hol. (Połajew) n G.
Przybyszki v. Li1iewki boi. (Połajew). Rzerzewo v. Rz9tewo (Kłóbka).
Przygrudnia (Włocawek) n. z.
Przypost (Nieszawa) n. W. Sadino v. Saldno v. Salno (!;ompolno)
Przyruda i Przyrudka hol. (Wistka, Sadłóg i Sadłutek (Witowo).
Włocawek). Sadog (Cbodecz).
Przy ypka (Chodecz). Sadziska hol. (Orle).
Przy zek (Knywoa,dz). Sarnówka hol. (Lubanie).
Przywieczcrzyn v. Przywięcn i Przy- Sarnowo v. Sarnowo (Izbico).
wicczerzynck (Lubanie). Sęczków (Kościelna-\ icś).
Psary (Chodecr.). S(d:in i ędzinek (Radziej. Siut.) n. B.
P ary (Brdów). 'eroczki ( tranewo).
l>sia-górka (Zgłowil\ctk). Siarczyee hol. (Lubraniec).
Pścino i Pścinko (Witowo). Siarzewo (Raci,tek).
ł'ukowni fol. (Kościelna-w). i dlimin (Wieniec) n. B.
Pustynia młyn (Izbica). Sicmiony (Biarot rsk).
Pylichowo ob. Pilichowo. iemnowo i icmnówko (Zgłowi,czka).
Py.zkowo (Chodecz). Sierakowy (Mękoazyn).
tero zewo (Ch oceń).
Raciątek n. W. d wni~j Raci11t(e). il!nchowo (R~ci\Żk) .
(Brouisze11o).
Haci~n i~werak (Cqoc ń).
Rado zPwice (Brd<lw). SiniarWJJo v.. winiarzcwo (Oaitciny) n. B.
Rarlo zyn (Modzer. Włoc) ino ać v. winogać (Sad!., 'omp.) hol.
Radziejewo '"· Radztejów. Siutkowo v. wttkowo (Zbrl\ehlin).
Hadziejcwo atarawie' (Radzicj.). Skarbanowo (Izbica).
Badziejewo stare łanięctwo (Radziej.) Skarbkowa wola (Osi~cny).
Radziszewo (Biołtarsk). Skuzyn (Izbica) i kuzyłlsie hol.
Rakulowo (Kowal). ktbice (Śmiłowce).
Rakutowo szałectwo (1ołtyeaw, Kowal). Skibin (Radziejewo).
 307
koki (Duninowo) n. W. Sulkowo i ułkówe (Zgłowi,czka).
Skowronkowo (Zgłowiączka). Świ1tkoce Kłótno).(
krzynka (Orle). $wiątnk (Kiobia).
, krzynki (Bialotank). ~wi,tnk (Kjlczewo).
Stażewo (Izbica). ,wierczyn i Swierczynek (Lubraniec).
Slażcwo (Raci11tek) n. W. Swierna v. Świema (Lubień).
Sławenci (Cboderz). $więtc (Koneck).
• lodowy młyn (\Vłocawek). §więtne (Choino) .
Słomkw ( adlno). ~więtosła (Kruszyn).
Słomkw (OstrowllB)· Swiętosłace (Brdów).
Słone (Wieniec). Święty-Floran (Izbica).
Si.J, k (Rncilłtek) n. W. $winki v. Sinki (Siniarzewo).
łuchaj hol. (Chalno). , winki (Orle).
Słupy (Biltkowo) n. B. Świsz v. Świ~sz (Bytoń).
Służewo. Świszey {Izbica).
Smarglin (Krzywosl\dz). Syberya (Włocawek).
~,milnk i mielniczek (Izbica,. Sykułn (Kruszyn).
miłowce v. Smiełowc (Kowal) n. D. Synog, ć hol. ( ad Ino) o b. Sinogać.
Smily v. micły (Grabkowo). zadek kol. {Chodecz).
Smiły (Bienna). zalonki (Krzywos,dz).
Smogorzewo (Zgłowi1czkn). Szamszyce (Witowo) v. Samszyce.
Smolnica (Kowal). Szatki ( miłowce).
molniki (Sadlno). Szczebiotowo (Byczyna, Radzie.).
Smolniki ( łutow). zczecin v. Szczeczyn (Chodecz).
mug (Kruszyn). Szczerkowo młyn (Chodecz).
Smulsk v. Smólsk (Kruszyn). Szczkowo v. Szczoskowo i Szczkówko
Sobieszewy v. Sobiezewy v. Sobieszcze· (Izbica).
wy (Chodecz). Szczutkowo i zczutkówelt (Grabkowo).
okolowo i okłówe (KruszJn) n. Z. zczytno (Choceń).
Sokolowo (Izbica) zewce (Piotrkowo).
Sokolowo (Wrz11ca). Szewo i Szewo-romunek (Lubień).
Sompolno v. Bempolno v. Sampolno zostka (Broniewo).
ompolinek.
Sosnowice (Sad l no). Targasy (D11bie).
Sosnówka hol. (Sadlno). Tclętna v. TeiJlłna (Kowal).
Sowa karczma (Milko zyn). Tomisławce (Sadlno).
Spie karczma (Radziejewo). Tomaszewo (Chodecz).
pie karczma (Piotrkowo). Tomnszewo (Łowiczek).
pitałk v. Szpitalka (Nieszawa). Topielec młyn (Brzdć). ,
Spoczynek folw. (Koneck). Topolka "· Topialka młyn (Swierczyn).
pólmk folw. (Lubotyń). Toporzyszczewo (B,dkowo).
Srodoti v. zrodcń, rodzieńk(Dunw) . Torbowo ob. Ruda lubieniecka.
Star-wieś ( łużewo). Torzewo (Witowo).
tary·b1'7.eŚć (Brześć) n. Z. Trojaczek folw. (Bytoń).
taromiejskie budy (Brześć) Trzciniec (Broniszewo).
Stary-bór (Orle). Trzebowo (Kłótno).
Stawiec (Lubania). Trzebuchowo (M'Ilkolno, Babiak).
, tawki ( lutewo). Trzeszczona (Chodecz).
StQpka v. tempka (Lubień) . Turowo (Lubraniec).
Stok (D,bie). Turzno i Turzeoko v. Torzenek (Ostrow~) .
Strcuzl!10o (Słutewo) . Tyczka (Sadlno).
Struże (Chodecz). Tyrnin (Izbica).
Strutewo (Bytoń).
Strzały (Grabkowo). Ujma wielka (Sini1U'1ewo) n. B.
• trzygi i Strzyżki hol. (C'hodecz). Ujma mał (Kościelna-w).
Stypin (Modzerowo). Ukleja ( łutewo).
ucha rybnica (Włocawek). Uklejnica (Boniewo).
uchy-kierz (Włocawek). Ułomie (Byczyna).
Suchy-laa (M,koazyn). Unisławce (Kióbka).
uche-btota (Wienitr). Ustaj (Piotrkowo).
 308
Ustronie (Lubani ~· Wy1Zczelice (Błena).
Utrat& (Kruszyn). Wywoźn hol. (Broniazewo).
Waganiec (Nieszawa). Zabłocie (WfZile& w.).
Wałuszewo v. Wałuczewo (Słońlk). Zaborowo hol. (Zgłowiltza) .
Warszawka (Sadlno). Zagajewice (Ko,cielna-w~).
Wanzawko. (Kruszyn). ZagoByce (Kaczewo).
Warz~hewk (Kowal). Zagrodnica (Izbica).
Wawrzyny hol. (Babiak). ZajllC onda (Wrzlle& w.).
Wlł&ewo v. Wlł&zewo (Piotrk6w). Zaknewelt hol. (Sadlno).
w,ał (Białotrsk) Zaltrzewek hol. (Choceń)
Wicbrowice (Smiłowce). Zokrzt~ (SłuJewo).
Wi~n v. Wiecinin (Brdów). Zaltrzewo (Lubotyń).
WiQcl'awice (Kowal). Zaltrzewo (Bia1'otartk).
Wielin (Kaczewo). Zakl'lywiec (Kowa!).
Wielki-las (Sompolno). Zale1ie (Lubień).
Wieniec (Brze,ć) n. B. Zaluie (Przedeca).
Wierzbie (MI\kolno, Sompolno), Z&le~i hol. (Sadlno).
Wierzbinek (Sa.dlno). Zt.mara (Oitrowll'),
Wietrzychawice p. Wietrzykawice (Izbica). Zamc&e (Raci~ek) n. W.
Wiktorowo (Izbica). Zamecr:elt (Cbodeca).
Wiktorowo folw. (Kłóbka). Zamojcie (Milkossyn).
Wilcza-kłod (BroniiZewo). ZnmyjJin (Koneclt).
Wilkawice i Wilkowiczki (Kowal) n. D. Zapomianowo (Lubanle).
Wincentowo (Chalno). Znpnet hol. (Choceń), jut nie istnieje.
Wincentowo folw. (Koneck). Zapustek folw. (Koneck).
Wiłtka królewska i tzlachec.(Kowal) n.W. Zarowo (Przedecz).
Witkowie folw. (St.dlno). Zawada (Bialotank).
WiW!Do (Osifłcny). Zawada. młyn (Włocawek).
Wiodawek n. W. v. Wrocławek, Wre- Znzamcze (Włocawek) n. W. i Z.
cławek, Stary-włoc. Zunmcze (Raci,tek).
Włoszyca (Lubania). Zazdrość hol. (Struzewo).
Wola bacborna Y. bachorka ( vdzin) n. B. Zazdrojć młyn (Witowo).
Wola konkowa v. kilkowa (D,bie) z,bin (Choceń).
Wola nak.ono(w)tka (Krutzyn). Zbijewo i Zbijewko (Chodtcz).
Wola olszowa (Lubień). ZblU (Oai~cny).
Wola parnszewa (Bonlewo). Zbójno (Przedccz).
lVola piuowa v. piorowa (Lubień). Zborowice hol. (Piotrk6w).
Wola skarbkowa (Oaitciny). Zbra.chlin (Niesr.awa),
W ola. sosnowa i Wolak.ie hol. (Zgłowi\Cz ). Zdańkow hol. (Sadlno).
Wola zag11jkown (Cbalno). Zdrojówka (Izbica).
Wolica (Wieniec). Zgłowiqczka (Lubraniec) n. Z.
Wólka ( łutewo) . Zieleniec folw. (Koneck.).
Wólka (Białotrsk). Zieleniewo (Chodecz).
Wólka adamowa v. adamkowa (Chodecz). Zicmęn v. Ziemi,cin (Sadlno).
Wólka jurkowt. (Obalno), Zombin ob. Zllbin.
Wólka kornorowaka (Izbica). ~ygmunt (Lubotyń).
\Volne v. Wolne (Nie zawa) n. W. Zabieniec karczma (Bildltowo).
Wojcin v. Wojczyn (Piotrk.owo). Żabin (Kłóbka).
Wrzqra witłka i mał& (Brdów, Koł). iabowo (Boniewo).
Wydmuchowo (Włocawek). ~akow1ce v. Rzakowice (Koś ·ielna-wt>~) .
WygodR ( łońsk). Zaryń (Lubotyń).
Wygoda (Połajew). ~elazk młyn (Orle).
Wygoda karcz. (Oaiteiny). Zeluny v. Zieluny młyn (Włocawek).
Wygoda karc1.. (Witowo). ~ochel młyn (Świerczyn).
Wymsłow ( ompolno). ZGłnow boJ.. (Kooeck).
Wymsłow (Chalno) n. j. ~urawiR v. Zuro.wice (Chodecz)
Wymytlowo (Brze,ć). ~urawienc (Lubień).
Wyrobki hol. (Orle). Zurawienie(\ (Brdów).
Wysocin v. Wysocsyn W)socinek Żydow i Zydówlto (Zgłowi1czka) .
(B~ltow) n. B.
 309

w. K s. P o z n a ń s k 1 e.
Powlat laewrodawakl.

Babki folw. (Notyczyn, Ko,cieazki). Dobiesławc (Gniewk. Inowr.).

Bacbarcie (Piaeki). Dobrogo zczyce (Rncewo).
Bacborze kol. (Kruuwica) n. B. Dorobki v. D~tbki (Gniewk.).
Balcaewo (Parcbanie). Dombrówka (P~cbow) .
B&lino (Inowrcła). Dombrowo kol. (Gniowk.) n. z. S. parafia
Baranowo folw. (Racice, Polanowice). ewangelicka.
Bdkowo v. B zkowo (Pieranie) n. B. Dembieniec v. Dllbieniec ( t&re grabie).
Batkowo (Inowrcła) . Dembinki (P~chow, Bydg.).
B,kowo v. Bonkowo (Pieranie). Duh ka fol. (Kościazlt).
Błldzitow i Bfdzitówko folw. (Ptchowo). Dulek (Inowrcła).
Bielawy poa. (Klepary). Dziarnowo folw. (Ko,cielec).
Bielawy folw. (Wienbiczany). Dziewa (Kruazw. Pieranie) n. B.
Biskopice (Ludziako). Dziennice (Inowrcła).
Bielsko w. i kol. (Gembice). DźwiLrzchn v. Dźwil'7.no , dawniej Drzwier-
Bławty etare (Pieranie). ach no (Tuczno).
Bławty małe fol w. (Inowrcła) .
Eromowo (Kobelnilti).
Bombolino v. Bilholino (Gniewkowo). Eli&enthal (SobiesiemiR, Pieranie).
Botrjewice v. Botejowice (Sławslt. w.).
Branno (Gniewkowo) n. T. Franopole fol w. (Marcinkowo).
Branno cegielnia (Gniewkowo). Frydrykowo (Kobelniki).
Broniewo v. Bruniewo (Gnicwk. Pakoilć) Fridricb felde (Inowroclaw).
w dawn. akt. Brnnowo.
Bronisław (~ trzeino) n. N.
Gaj ( Wojcin) n. jez.
Gaj f. (Brzdcie, Piotrk.) v. Podgaj
Brudnia v. Brudnica (Inowr. Słutew) .
Brześ c i (Rzc zyca).
GaJ f. (Markowice).
Budy ( ierosławc ). Gapianoga karcz. (Murzynno) .
~ki v. Gonski f. (Wierzbiczany).
Budzialt "· Bodziaki (Li zltowo). GQzewo ( trzeino ) .
Buczkowo (Gniewkowo).
Bus ewo (Rzegotki). Giebnia f. (Ostrowo p. Pako ć).
Bu zkowice (Sławsk w.) . Gitewo (Polanowice) n. G.
Byczek ( iierzwin). Glinki małe pos. (Gniewk ) .
Byk folw. (Kościel, Pako,ć) .
Glinno dute i małe (Kacz.kowo).
Gł~bokie (Radziejewo, Kru zwica).
Głojkw (Bąkow, Inowr.) n. B.
Cegielnia (Bntkowo, Inowrcła ) .
Chełmc (&dziejowo). Gniewkowo.
Oniewkowice (Rucewo, Pakość).
Chelmce kol. (Chełmc ) .
Chełrniczk (Chełmc ) .
Gnojno (Inowrcła).
Chktruko ( lutewo) . Gocanowo (Kru zwica) n. G.
Chrosno (Kościeszk). Gocanówko (Gocanowo).
Chró towo (Chlewisko). Godziemba kol. (Kaczkowo) .
Chrz to w o fol. (Gniewkowo ). Gołejw (Kościeszk, Kruszw.).
Ciechrz ( trzelno). Gopł po . (Kru zw.) n. G.
G6ra f. ( zarlej, Ioowr.).
Ciechrz hol. ( trzeino ).
C i eńc i ako v. Citciaka ( trzeJ. Gemb.).
Góry i Górki (Ludzi k, ' trzelno).
Cierpi z v, Cierpicz pos. ( Toruń) .
Gorzany (Kościel , Pak. ).
Cidlin (Inowrcła .)
Grabie- tart 1 ob. tare-Grabie.
Cykowo (Polanowice) n. G. Grodztwo inowrcłaske (lnowr.).
Czajka karcz. (Piaski) n. B. Gro two Budy f. (lnowr.).
Czajeczka poa. (Czajka). Grostwo St~bory f. (lnowr.).
Czyate (Inowrcła). Grost o Nowy-śiat f (lnowr.) .
Grostwo Raspy f. (Inowr.).
DaJkowo (Inowrcła) . Helenowo folw. (Tuczno).
D,bie hol. (K.aczkowo). Horst kol. (Gniewkowo).
Tom IL
 310
Jaccwo (Batkowo, Inowr.). Kopcówka pos. (Stare-Grabic).
Jajtawy v. Jejtawy (Toruń) n. W. i Z. S. Koicielec (Pakość, Inowt·.).
Jaksice v. Jakszycc (Inowr. Pak.). Koicies::l.:i v. Choście&zk (Kru&z\\.) n. G.
Jnksiczki (Inowr. Pak.). Kozidół olędry (Noży"tn, Kościeszk).
Jakubowo (Dombrówko, Lnbis~y). Kożuszkwa wola (Sicdlimowo ).
Jnkubowa kol. (J11kubowo). Kożuszkw (Wojczyn ).
Janikowo f. (Koluda m.). Kotuchowska wola (Ko:i:uszkown·wola).
J1mkowo (Polnnowice). Kr:mycc f. (Kobclniki, Krusz.).
Janocin (Krusz w. Radziej.). Krążkow (Pęchow ).
.Janowiec (Szarlej, Kruszw.). Krętowiny pos. (Rucewo) .
ś.-Jnńska, ob. Święto·Jańsk. Krężuły f. (Ruc~:wo).
Jarki (Gniewk. Inowr.). Kruśliwc f, (Batkowo).
J aron ty (Inowrcł. ). Kru•za podlodowa (Inowr.).
Jcntcwo (Stare-Grabie). !{rusza znmkowa (lnowr. Krusz.).
Jeziot·y f. Jeziorki (Nożyczn, Strzelno). Krusza duchowno kol. (Kruszwicn).
Jęziork olęiry (Notyczyn). Kruszwica. v. Kruświca n. G.
Jezuicka-struga (Gniewk.). Krzykacz f. (Chróstowo, Służcwo).
Jędrzejwo (Kaczkowo, Gniewk.). S. Krt.yzka, ob. Swięto-Krzyka.
Jaworowo pos. (Wojcin, Wilczyn). Krzywe-kolano kol. (Krusz. Radzicj.).
Jerzyce v. Jetyco (Rzeszyca, Piotrk.). Książ v. Ksiąze (Strzclno).
Inowrcła (Vlndislaviajunior) v.Ino- Kurzchielli pos. (Wojcin).
włoca, Inowrcłaek, czasami nie- Kuśnierz fołw. (Kożuszkw, Str7.cl.).
właście Stary-Inowłdz.
Inowrcła budy (Inowr.). Lachmirowice (Kościeszk) n. G.
Inowrcła saletrnrnia (Inowr ). Latkowo (Inowrcła).
Johannisthal kol. (Dombr. Łabiz). Lenartowo (Wilceyn).
Jordanowo (Tuczno, Pak.). Leonowo osad n (Tuczno).
Jolijanowo (Ko~cile). Leszcze fol. (Jurkowo, Piotrk.),
Jurek karczma (Kaczkowo). Leszczycc f. (Kościle, Inowr.).
Jurkowo (Rzeazyca, Piotrk.) Lipie (Gniewkowo).
Lipionka f. (Lipie).
Kaczynck kol. (Ostrowo p. Pak.). Lisianki pos. (Wronowy).
KaczkoiDo (Qniewk,) parafia ewang. Lissowo hol. (Liszewo).
Kaczkowska nowa-i~ (Kaczkowo). Lissówko w. (Liszewo).
Kaczkowa wieś (Rojewo). Liszewo ( Barcin, Łabisz., Pak .).
Kaliska (Tarkowo) karcz. ( plur. neutr. ). Liszkowo (lnowr. P11k. Gniewk.).
Kamienny-bród (Kaczkowo ). Liszkowska wola (Liszkowo ).
Kan-zemka (Tuczno). Liszkowskie hol. (Li&zkowo).
Karczyn (Szarlej). Liszyce (Tuczno).
Karsk (Rzeszyca). Lubstówek pos. (Rzeszy n).
Kaspra! f. (Brzdcie, Pioirk.). L11d::isk ''· Ludziska (Strzelno, Pak.).
Katanyoka pos. (Gniewkowo).
Kawenczyn (Stare-Grabie). Lagiewniki (K:uszw.) n. G.
Kempa v. K~pa kol. (Kaczkowo). Ławy karczma (Chelmcc).
Kicko (Chelmco, Kruszw.) n. Q. Łąkocin (Kruszw. SzarleJ).
Kijewice (Sokowo). Łątyn v. Łątynek f. (Czyste).
Kijewo (G ni ewkowo ). Ł~g (Polanowice) n. Q.
Klepary (Gniewkowo ). Łojew (Szarlej, Krusz w.) n. G.
Kłopt v. Obłopt (Orłow). Łonki v. Łąki (Strzelno, Gemb.).
Kabelnica (rzadziej: KobylniciL) szlache- Łoitak "· Łąck (Pakość).
cka i ksivta. (Chełmc). Łoziska pos. (Gniewk.).
Kabelnice króleskie (Radziej.). Łukaszewo (Kaczcwo, Gniewk.).
Kobeloiki v. Kobylniki (Kruszwica).
Kobelniki (Rucewo). Marcinki f. (Piaski) n. B.
Kolankowo (Dombrówka, Łabisz.) Marcinkowo (Purchanie).
Kołuda wielka i mał (Ludzisko). Markowice (Kruszw. Strzclno).
Komaszyce (Inowreła). Markowo (Gniewkowo).
Konary (PiBBki) n. B. Marulewy f. (Batkowo).
Konarzewo r. (Krusz w.). Maszenice (Głębokie).
Kopanie f. (Ludzisk). Marofleka kępa pos. (Gniewk.).
 311

Michalinowo (Kołuda m., Str~el.) Parchanie kol. (lnowr. ).

Michowice (Batkowo). Parch. nic młyn (Inowr.).
licrad z po . (, trzeino ). Parkowo v. Perkowo (Gniewk.).
Mirrgoniewice Y. Mirogonowiec (Gnicwk. Pcchou:o v. Penchewo (Łabi z. B re. Pak. ).
Inowrcła). Piail..-i (Kruszwica).
ii(!ro ławice ( trzelno, Kruszw.). Piukowice (Rojewo, Gnicwkowo).
Mierzwin (Tuczno). P1ecki duże i małe (Piaaki) n. B.
Mietlica (Piotrkowo) n. G. Picczyak v, PieczysktL (Pieranie).
Milewo (Rucewo). Pieranit (Inowroctaw).
Mleczkowa ( łutewo) . Piotrkowice Y.Pietrzkowice (Inowr. Pak.).
Młyn (Strzel no). Pławin v, Plawino (Pakoić).
MimowoltL (Kościel). Pławinek (Inowrcła).
MinutowtL wit>ś (Pęchow, Gn itwk.) . Plonkatvo (Gniewkowo ).
Mnich k. ( iem10nki, Kru zw.) n. G. Płonk6w (Płonk. Gniewk.).
ModJiborzyce (Inowrcł. ) . Podgaj ob. Gaj.
Montwy v. Millwy (Inowr. Kruszw.). Podlesie f. (Gniewk. lnO\H.).
Molsdńw kol. (B11kowo ). Pokrzywniki ( Tuczno).
Mrowim• kar. (Pieranie. Kruszw.) n. B. Polanowicf (Kru zwica).
Murzynno v. Mursinno (Gniewk.). Polentowo ol. (Jordanowo, Barc.) .
Murzynko kol. (Gnirwk .) ,., lale Murzyn- PomianyKżu. zkowo (Wojczyn, Wilczyn).
no, parafia ewang. Popowice (Inowrcła).
Popowiczki (Pako ć) .
Nałężewo ( ciborze, lnowr.). Popowo (Piotrkowo) n. G.
Niemojcwo ( zarlej, Inowr.). Proczyska (Miero ławice).
Niemajewko ( !arkowice). Przedbojewice f. (Tupadły)
Ni zczewice Y. Nieszczewice v Nierzewice, Przyby ław (Pieranie, Służ.)
w dawn. akt. My zezowiec (Pakość, Przydatki karcz. ( trzeino ).
Inowrcła) .
Nowaieś (Murzyn no) . Racice v. Racice (Polanowice) n. G.
Nowaieś (Wojcin). Racłwie (Płonkw).
No wyd w 6r ( Bąkow ). R. dlówek f. (Kościel).
Nożyczn ('kul k, Strzelno). Radajewic (Pieranie).
Raj kar. ( ' trzelno ).
Odmianowo (Ko cielec, Pak.). R~<'hta f. ( 'ukowy, Kruszw.).
lędry stodolskic ob. ' todły . Rojeu·o (Gniewk.) parafia ewang.
Olszewic (Modliborzyce). Roj wska wica (Rojewo).
v. Ołzdrvchow, dawni€j
łdrzvcbow Rombino (Batkowo).
d~zychowO (Strzel no) n. jez. Rombinek f. (Inowrcła).
Opoczki ( Iutewo n. T. Rotniaty (Kobt>lniki, Kru zw.).
Opoki ( lużewo). Rurewo fol w. ( okowy,.
Oporówck Y. Opor6wko (Inowr.). Rucewo (Pako ć. Barem).
Orłow (Inowrcła). Rucewko (Pakość, Barcin).
Orpichowo "· Orpikowo (Popowo). Rumunek (G'ł ki, Gniewk.).
Ośniszewo Y, Ośniszct>wo (Gniew. łuż . ) . Ru. in owo (Cbełmc) n. G.
O niszewito (Gniewk.). Rycerzewo (Ko cielec).
strówek Y. O trówko ( Leczcze, kul k) Rycerzewek fol. (Kościel).
na półwysie Gopła. Ryczywi (Dombrówka, Łabi z.).
Ostrowo (Pako ć) n. jez. R:adkwin (drzelno).
Ostrowo (Kruszw. Piotrk.) n. G. Rzegotki (Kru zw. trzeJ.).
Ostrowo ( Gniewkowu ). Rze zyc (Piotrkowo).
O trO'IVO kr61ew kie 1•os. (Kru z. Inowr.). Rze zyn v. Rze zyno (Koście zki, kul k)
Ostrou:o ( trzelno, Gembice). nad Gopłem.
Ostrowo pos. ( trzeino ). Rze zynek (Rzeazyn) n. G.
Oszczywilk pos. (Chró towo).
O zezywilk Y. Ojszczywilk karc~. (Kijcwo, Sado vie k. (Piotrk.) n. G.
Służewo) ciborz, Sciborze, w dl\wn. akt. Stiborz
zciborze l lnowr. Gniewk.).
Palc~yn (Pęchow ). Sieczkowice f. ( Kołuda m.)
Papros (Pia ki) n. B. itdlimou•o (Wojcin, Wilozyn).
Parchanie (Inowrcła). Siedlucbnn (Gembice).
 312
ielce r. (Kołudl\ m. Pak. Inowr.). Tn:oski v. Drzaski (Inowr.).
,'iomionki (Ko~cieszk) n. G. Trzciont•k v. Trzcionki fol. (Notyczyn,
Hierakowo (Kościeuk) n. G. Skul k) .
Sierl\kówko ( ierakowo). Tuczno (Inowr. Pak. Barcin).
Sikorowo (lnowrcł.) . Tupadły (Krnszw. Inowr.)'.
kalmirowice (Gniewk.). Tupadły małe (Pak. Gnicwk.).
Skalmićrowce r. ( tn:elno ) . Turzany v. Tun:czany, v. Turczany (Bat-
kotniki królewskie (Pi ki). kowo, Ioowr. ).
kotniki zubłotne (Pia ki) n. B.
' łab~in (Polanwic~e) . Werderahau en (Gniewk.) n. Z. •.
Słabęcino (lnowr. Pak.). Węgierc (Kollcicloc).
ł>lb~cinek (lnowr. Pak. ). W~grzynow fol. (Wojcin, trzelno).
S/4wd; wielki (Kruszw.) v. Staw,ko. Wi9cławe v. Wieosławc (Inowr.).
Słt\vsk mały (Kruszw. Strzel.). Wirlowid (Gniewkowo).
Słtvosk kol. (Strzel. Kruszw.) p. owang WieJowid (P1kość) .
Sto6 k ( łodlibrzyce. Inowr.) Wierzbiczsny v.Wicrzbicz nowo (Gnl<'W. )
Smićrna kar. była (Niemojewko). WillcOltowo (Słutewo) paraf. ewang.
Smića kar. (Gnojno). Wilkustowo o!. ( łutewo).
Sokolniki (Polonowice). W1tkowo (Mierosławc, ' tr1.elno).
obie iemia v. obies1ernic (Pieranie). Witowice (Chelmce).
Sójkowo v. ujkowy, w dawn. akt. Soni- Witowiczki (Rzesz_vca).
ków (Inowr. Pak.). Witowy (Kruszw. 'z rlej)
orge po·. (Liszkowo, Gniewk.). Włostw (Kościszk) n. G.
Starawiell (Rojewo). Wą.icn v. Wojczyn (Wilczyc, trzelno).
, tarydwór (Mun:ynno). Wojdal v. Wojdei v. Wojd1ły (Pakośr,
SttJre-Gra/M (Gniewk. Służ.) filia w ka- Barcin) n. l{,
plicy pustelniczl!j. Wodzek leśn. (Gniewkowo) n. Z. S.
taro-gniewltowskie leśnictwo (Giinno ). Wodzck mały (Gnicwkowo) n. z. S.
Stajcdło po . ( lawsk w.). Wola li zlr.owa (Lil,zkowo, Ino. Goi ·w.)·
tanomin v. Stanomino (lnowr. Służ) . Wola Wapowska (Piaski) n. B.
tanomsku wola (Inowr. Służ.) Wolanowo (Sciborzc).
Stodły (Kruszw. 'trzcino). W olnny f. (Wróbli', Kru. zw.) n. B.
Swdcły olen. (Kruszw. trze!.) p. cwang. Wonorze w. i kol. (Gmewk. Inowr.).
Strzelno n. N. Wróble (Kruszwica) n D.
Strzcmkowo (Gnojno, Inowr.). Wronowy (Strzelno, Młyn) .
uchotówko kol. (Gnicwk. Inowr.) Wybraniectwo (Tuczno).
ukowy v. Sukowo ( trze!. Krusz.). Wybranowo (Rojewo, lnowr.) .
'wilłtnk (Kruszw.) n. G. Wygoda k r. ( tarC-b'l'Bbie, Służ.) .
Swi~to-Jańsk wid (Kaczkowo). Wygoda po•. (Gniewk. Wocłzek}.
Swięto-Krzyka kar. (Gniewk.). Wymsłow pos. (Lipie, Gniewk.).
Szadłowiu (Inowr. Gniew k.). Wymy łow folw. (Markowo, Gniew.).
z rlej (Kru•zwica) n. G. Wymsłow pos. (Mierosławc).
zarlejskie kępy pos. (Szarlej).
Szpital v. Spital (Gniewk. Inowr.). Xi\* ob. Ksi,t.
Szpital kol. (Goiewk. Inowr.).
Szlawsk ob. Sławsk. Zaborowo (GI~bokie, Kruszw.).
Szwaniewice (Kobelniki). Zagajewiec i Zagajew;czki (Gniewkowo).
zymbon.e (Batlr.owo ). Zajtziorzc (Gmewk.J ko c. ewang.
zrub k v. Srubsk f. (WierzbiczanyJ. Zamczy ko pos. (Gniewk.) n. z.
S.
zyjki r. (Wierzbiczany). Zazclro ć k:lrczm ( lawsk w.).
Bzykorowo ob. ikorowo. Zazdrość kar. (Gniewkowo).
Zbytowo w. i kol. (Gembice, trzeino ).
Tarkowo v. Tarchowu (Pochowo, Pak.). Zdunowo fol. (Ośni zewo, lutewo)
Tarkowo holedry (Tarkowo). Złotnik (Pakość, Tuczno).
Tamowo wielkie fol. (Gocanowo). Zlotowo (Pako ć, Barcin) n. N.
Tamówko (Tamowo). ~lotw (~iotrk>) n. G.
Tomaszowa &óra hol. (Batkowo). ?ałov• v. Zalinowo (Piotrkowice, Ino .).
TopolB (Goiewk. Inowr.). ?elechlin (Liazkowo, Gniewk.).
Truszczyna (Gniewkowo). ?erniki ( ławlt w., Kruazw.).
Tryścin v. Tru.ścin (Krnszw.) n. B. Zolwieniec (Strzelno, Kruszw.).
 313

Miejsca powiatów: Toruńakieg, Bldgo kiego, SzubiMkiego

i Mogiłncke do KuJaW zaliczane.

z TornaJdeso l Bydsoaklego.
Brzoza (Podeórse, Toruń) n. W. Ługi kar~zm (Podgón:c).
Bydgo zez n. Brd\ po niem. Bromberg Majdan (Toruń) n. W .
(nie przez w zyawch do Kujaw zali- Maciejewo (Słutewo) n. T.
czany) *) Nie zewki (Podgón:e) n. W.
Cierpice (Toruń) n. W. NotDa Grabia ( lutewo) u. T.
Czerniewice (Toruń, Podgó.) n. W. Otoczyn v. Otłoczyn (Siutewo) n. W.
Dolinowo (Podgón:e). Otoczynek (Słutewo) n. T.
Dybowo (Podgón:e, Toruf1) n. W . Pieczonka hol. ( lutewo) n. T.
Dziwak k. w luie (Podgón:e). Przybranowskie hol. ( łutow ) n. T.
Grabskie hol. (Słutewo) . Podgórze (naprzeciw Torunia) n. W.
Orabia nowa ob. Nowa Orabia. Ruda (Majdan) n. W .
Jejtawa (Podgóru) n. W. Wilk karczma (Majdan) n. W .
Klucze (Podgón:e). Wódka karcz. ( lutowo).
Katrynków (Podgórze) n. W . Wydrzygrosz karcz. (Majdan) n. W.
Kuchnia kar. (Słutewo , Podgó.). Wygoda karcz. (Słutewo, Podgón:e).
Kozybór (Podgórze, Toruń) n. W. Zieleniec (Podgón:e) n. W.

Barcin n. N. (da1Vlliej naleł do wo- Łabuzyn n. N. •• )

jewództwa Onieźńakgo ). Mamlice v. Mamlicz (Barcin).
Bicze karczma (Łabizyn). Obielewo (B11rcin, Łabisz . ) n. N.
Dombrówka n. N. (Barcin). Ojrzanowo (Łabi zyn).
Jetewo (Łabizyn). Oporowo (Łabiszyu) n. N.
Jolijanowo (Barcin). 01trowo (Łabiszyn) n. N.
Knieja (Barcin) n. N. Pilltowo (l.abi1zyn) n. N.
Kania, (Barcin, Łabiszyn) . Ptur (Barem) n. N i Jezior. Pturr.kit!m.
Kr~toly (B11rcin). Pturek (Barcin) n. N· i jez.
Kulonki (Łabiszyn) n. N. mogo zewo (Łabi zyn) n. N.
Lubo tronie (Łabiszyn) u. N.

Z pow. esJLalddego.
Broniewice (Pako,d) n. jez. Konowo (~mbice) n. N.
Ciemiak (Kwieci zewo) n. N. Korytkowo ( trzeino) n. jez.
Do bit zewice (Pak o j ć ) n. jez. Kwieci zewo na granicy Kuj11w.
Gembice n. N. na granicy Kujaw. Lutkowo kar. (Pakość) .
Głogwiec ( trzeino ). Pako ć n. N. i jez. na gran icy 7.1\cho-
Oory•zewo (Kwieciazewo) n. N. dni~j Kujaw.
Jankowo (Pako6ć) n. jez. Piecbcin (Pako6ć) .

') lektórzy , ullcuj,c do Kujaw (acz mnll(j wlałc\e ). okolice Bydronczy l ole&
u. W ( cbnlltz) , aJ po aj cle rz. Brdy, a naw et t Fordonu , wymieniaj' tu J ucz• wsie : Bar-
teloy, Brze ~. Budy mał e 1 dute. Czeroko, Dombrowo. Glloltl . Jeotewo, Kapu claka. KaboŁ wielki
l mały. Kroano w. 1 m., Langenau, Leolce, Łazi ta, Łany. Otoro .. o, Plecka, Pro nlonka, Przy-
łnbla, Rupteolce, leraczek, Strytkl, i o łwlu v. Solwln .
") OkoUc 8Ąrcln a t ł.a b tnya (oaobllwle • lewero brzegu Noteci) ulcz~., nlelttdny
do P&lnk.
 314
Rutki kar. (Pako'r) n. j. trze Iee ( trzeino) n. jez.
Uybitwy (Pako,l') n. N. Tr:ląg v. Trio n g (Pako,ć Strzclno) n. je z.
Sadłogść (Pakość, Barcin) n. N. Zalc1io (Pakość, Barcin).

Każd:L 1. pornianionych tu w 1 1 os d, mn. na swoich gruntach częśi pola, ł1k.

l na<) w i t. d., szczegótowemi oznaczone nazwAmi. jak to wyratono w Sery i III. na
~tr. 76. Do tworzenia ię tych nazw, obok wzl(ętu na własnoilt' fizyczne. Jada
okoliczno ć daje P.Owod. l tak, pod m1astem Chodc:m1, miejsce gdzie niegdyś zabito
żyd!. prz~wn Z.•tńoucem ·a gruntach w'i .._·{dzina ~'\ na tępuj1ce nazwy łąk i dol-
ków: Kiflenitc, Sob6tka, Potok, Stru,qa, Jeziorca. Chr•ulrin, Rogal•niec, K i{ży-d6l (na
probostwie). !Sa gruntach w i G~sina znnJdUJemy: tud::itnki (plllltewnik), Koilonek
(polt• ~ ł4czką). Bycza-!lóra (pole z pa twisk~m). Nn Panil'wie i Torzewic jest łąka
Rmoina. lL Choc~niu ą czę i pola: &mpina. Kąt!J.
Z tan,.ić mu i nazwa b li kil• h obie wsi: ędzina. Krzy•co qd:y Nazwy
w i Bronisklu:, Bro•liPWo, Broni.1:ewo ja~oby od ,obrony pochdziły, nazwy znów wsi:
Bogusławi<•, B·>gu Z!J'E, Bod;:anuwo, więt, "·i~tnk i t p. Wbkazują wyraznie ie
Bogu czy hó twu cześć lu składno.
Wies Kołuda wielka (pow. Inowr.) ma na gruncie Ok<>lc, kopiec i w talach
popielnice. Pod Kołudą małą kawłi ziem1 zowią się Boi:a. Po•l Koicielenn jest
wodcią~ Suuernia wpadjący z Mątwy do jeziora w Łącku. Pod Nienwjwlciem byta
do niedawna kurC7.JUt\ Smiernia i jest ł1ka Bitlau·!J; nadto kopiec ku Krw;::y :am-
korclj. ll'dzie Władyow Łoki~te mial pobić KrzJżaków. a gruntach w i Jlarko-
rvitt (.Jyn .>:•j niegflyś cudownym ubrazeru Matki Boski~J ) Sit także BielaPL'!f• Gaj,
roi~ Br:ąkiew (ziele brzęk lu ro~ł), rów Słuy·, nizina Mokrainie. Wieś Zalinowo
"· Zalowo ma oadzwkę Dolec, był tu liczne żale czyli cmentarzyska, z których
popielruce dobywAno.
Wieś Tuc:110 rua pola: Mi~d:yg6r ce. Bielnwki (pole należC prud sepnracyą
do walnc~o solectw:L Wybmn iectwa), ł ki Ma~'t-k, Witlk -łrk, .Smiernia. 1\abat, Krzyż;
!lolki' Pi,jawc:e i Ko 'rielak. Wieś bitska Helenmvo mu znów pola na w chód-polu-
dnie Tuczna polotone Bi•law~t zwane. unnou•o m. pole Go :rzeu•ict. Wybranie -
ctwo (walne ol ctwo) leży na południe od Helenowa. N:~. polach Tuczna (Między­
j;6rzc) są pokłady gliny g11rncar kitij, miejscami kamień wapienny, 1 obficie margiel
wapienny, a w nim znajdowano małe kawłi burntynu i odłamki białego marmuru.
Od półn,ocy paw ziemi pickłej, n1eurodzajnej; na ł1kach mierni i Ostrowia kopią torf.
Załujemy mocno, że wiadomo ci w krótko,ci tu napomk i~tych , nie możey
na całe rozci nąc Kujawy. Zebranie ich i podanie w całośi, wyśiecłob wiele
tron i dzi~jów domowych życiu ludu, molo dot11cl dotykanych. ucha bo" iem na
pozór nomenklatura miej. c, ror.w1jaj11c przed oczami myślącego badacza szereg obra-
zów, pojęć i wyratrf1, lepiej ni~raz nit obneme opisy i wywody (bez niej podane)
nauczyć go, na prawdziwy tor naprowAdzić i w raz powzi~tych domy łach utwierdzć
je t zdoln11.
 NAZWY
rodowe w l o s c i a n.
(Z kilud:es~c w• i.)

l. Biskupice (folw. Górki, parafia Ludzi ko). Krzewina, Cabnf1ski, Wielich.

2. Bodzanotro bachorne (paraf. Byczyna). BiJak v. Bielak (tona: Bl!nczka),
Byczy{• ki, C1chowl 7., Cznpif1ski, C1ytykiewicz, Dor da'"· Dorenda (tona: Dorędzi­
na, yn Dorędziak. córka: dziewucha o•l Dorendy lub Dorend1.iny. rzadziej: Do-
rcndzinnka, Dorędówna). Drążek, Dudczak (zapewne od: Dudy), }'igmąka, Fabisz
(F~bin), Fabisiak, Gawrof1ski, Gę iń ki, Gmura (. yn: Gmurczak), Gmur,ki. Gra-
lak (żon u: Gralnczka), IJułajd, Ku zubo, Kmiecia k. Kłos, Kosiorkiewicz, Łukasi,
Lcwando(w)ski v. Lcwendoski, MajchrzRk (od: Mujchra. Melchiora), Matuszak (od:
}taeu~zl), Mądro ki, Michalak (mi: Michał ), iespodzńk, Ornat (t. Ornatka),
Pańk (ż. Pańkow), Pylak: (t. Pylnczka), Rachuba (t. Racbubina), erocki, ko-
mcczny, 'obiegorzy. urdak, 'z l'!żrk, zmata. Włodnrski. Walczak, Wyborski,
Zro tek.
:J. Bogt•sł4 •til'c (pod Kowalem). Antoniewiez, Bazela (t. Bazrlina), Boruc7-
ko(w)ski, Brzezicki, CzerniRk, Dworniko ki. Ginczele ki , Grosicski. Józwa, Józwiak
(od: Józcf'a , tona: Józwinczka, yn: Józwiak. curka: tlzicwucba od Józwiaka), Ka-
me(w)ski. Kru zkR (żona: Kru z kowa, syn: Kruszczak, córka: Krunkówna), Ma-
.talcroki. Iazurek. ModrzcJe(w,ski, Nowakow k1. Olejniczak, Ow ik, Podgórski, Pro-
snie ki, Rakucza. Snchncz (t. achaczkn. s. ach czak, c. Sachaczówna). pychalski,
.'zpryngiel (ż. 'zprynglina) Trębaki v. Trembski. Witczak (od: Witka, Wincentego).
4. Broniewo (pomiędzy Gnicwkowem a Łabi1.ynem ) Barczak v. Bartczak
(>yn Bartka, Bartlomi~j). Kulpa.
5. Broni law (pod Radzirjo11em). Antczak ( yn Antka, Antoniego), Glejzcr,
Głodek, Igła, Kieca), Kloftn, Kubiak ( yn Jakóba), Lewando ki, Pietrzak Przyby-
lak, Siudak, obieraj. 'zpibieda '· Spibćda, Znremba.
6. Chowl. B t v. Beciflaki, Bacborski, Gralak (syn Gmli), Knpu ta, Ko-
łotlziejcak. Ko trzewa, Kuropatwa , Konopn, Lewandoski v. Lawendoski, Mu iał,
.l•&zcznk ( yn li ki) . zcę,ny v. Kapela (te był grajkiem), ta iak, Pietrzak.
Wojtalak .
,, C:~•o (pod Rn<lztejowem). Czyn z, Fabi iak (syn Fabi u, Fabicba, t.j.
Fa bijana). Ftgmąkn, Galon, Gotówka, H v. Ch n v. Ha tńak, Igła, Kuczyński
v. Kuciń ki. Olejnicznk, Plnsznj, Rollirad v. Rolirnt, tasiak.
8. Dqbr6•d:n (pod Nie>zawą ). Przedi~k, Przybysz, Rynnst.
9. Gr i~ (Jar fi Kon k) . Abrnd ,.. Wieczr1r k. Bryk , .. Bryi, Budny, Bu-
<lniak. Dominiak, Gav.roń ki, Gorczak, Grzolnk. K i tkie"icz, Kttiawa, Lewando ki,
iłljchrzak, )l•ko!Kjo.nk, ·,"'ok PotęKa. , "i ret, W ieczorek.
10. Gł,. :ryn (parali Bytnń). B onek (ud Bonawenturn), Bruzd (tona: Bruz-
tlzinn). Bukn (w, ki, Chnjn.tcki, Chyzi. Cie lif•,ki. Dęboski, Des er, Drzewiecki, Dy-
dyti. ki. Feli. ink (od: Felt:'<a). Ft!ipink (od: Ftlipn), Gnjda, Gaje ki, Glirski, Janko-
'ki. Jóiv. ink, Kac/.llum·k , K .und1. kt, Klunczak. Kuluda (ż. Kolndzina; mówią: dzi,~c
Ko!ndziny, z matki naj< 1ꌕ'tj n'zywRjąc), Krajr•zezak . Król. Km zka. Krzymii1 ki,
Ku bac ki. Kuhiak (od: Ku ha, ,J kób). Lewawio ki. Lichteki Lada (t. Ladzina),
Marit•jeski, Murkiewirz. ,1it:•lał. Mi kor ki. Uodzlft . ki, Nnwak, O~rz ..ł. Opn lik,
Pająk. Pnwiko ki, Pazdz irz, Pl i<·hta, Puwy.zń ki, Rudach, 'cic, mutorowicz, o-
 316
bieraj, Switek, Sz~na, Szalek, ~cztsy, Szmelcyń&ki, Szutymbach, Weaołki, Woj.
ta.>iak, Włodanki.
l J. GąbokU (pod Kruszwic•· Radziejowem). Graczyk, Piorun.
12. JaJesice (pod Inowrcłaiem). O.żminka
13. Konko<NHI!ola (pod Brz ciem). Adamczak, Biela(w)aki, Korp&lski, Le·
wandoski, Mataje(w)ski, Notczak, Piwońsk.
14. Koiritlna-wid. Kantak, Sobierajaki.
15. Krążkow (pod Pakolci., Barc.). Gregorek, Tylocb.
16. Kr,..xy (pod Barcinem). Prelin.
17. Kubłow (pod Chodczem). Dudkie!l'icz, Gabrysiak, Janiak, Janczak,
Lewandoski, Pietnak, Trawińek.
18. Kucule (pod Nieezawll)· Belka, Geplen, Szczypior.
19. Kuczkowa (parafia Svdzin). Bła zak v. Błaszck (t. j. syn Błach ,
Błatej), B,k, Grzonka v. Grzanka, Kania, Kaźmirczk (syn Kaimierza), Kempara,
v. Kvpara, Klócek, .Łakomy, Nowak, Pawlak, Pawluszka.
20. Li :kow'ka tcola. Kubiak, ŁuWa, ołtyaik v. Saltyaiak.
21. Lu amin (pod hbicll)· Dynaraki, Klimczak, Lorentz.
22. Luho&trn~ (nad Noteci !l, pod Łabizynem). Cygan, Glłgan, Miech,
Prusak, Wich r.
23. Mamlicz (pod Barcinem). Sielewiak.
24. Mikanowo (parafia Lubanie). Bajdalaki, Darmiat, Dziedzic, Kordupski,
Mizera, Przeźdiak, Przygora, kowron, Spisz, Wicher, Wojtowiczak.
25. NiuzCUMJ~ (pod I,nowroclawiem). Cbału, Dziennik, Guzik, Katednak,
Okraso, Popielan:, Wozignój, Za .
26- Ostro~ (pod Słuewm). Bednarek, Dun&Jaki, Gumlfuki, Kulpa, Li·
beradzki, Mroł k, Przybyn, Sobieraj, Teresiak, Witcu.k.
27. Pukutk(I!Do (pod Brzdciem). Bartlińk, Kruazyni k, Rygleski v. Regle-
ski, Szumny (tona: zumna).
28. Plebanka (pod, Niesza w,). Aleksandrzak, Juika, Jarlak, Karczmarek
v. Kaczmarek, Niemczyk, Zarot11.
29. Psary (pod Brdowem). Badyna, Gończak, Rybanki.
30. Rakulowo (pod Kowalem). Bieniek, Gontarek, Kolasa, Łakomy, Orlik,
Ozimek, Pilltek, Popiolek, Przyby z, Szmajda, kiba, Szuba, Śmietan, Szochacz,
Wróbel, Zaaada.
31. Rusrl.:owo (pod ompolnem). Barana(. w) ki, Gamizda, Górka, Kucał,
Kujawa, Kurzawa, LewandosiU, Ruczaj, Sobierajaki, zelu, Szkudlerek, Tuliaz, We·
sołbki, Woźniak, Zawoł.
82. Rucwo (pod Pakołcil). Golicb, Jacek, Woźniak.
33. R.zadka-100/a (pod Brukiem). Califllk1, Chorw, Pi ... o6 ki, Rudalski,
Sado ki, Szatij.
34. ..iniarzewo (z parafii, waie: Sinian:ewo, Gosławice, Świn i, Ujma wielka).
Babiaiak, Badnrll, BaJcerak (od: Baltazara), Bandczyk (od: Banacha, Bonka, Bo-
nawentury), Bartczak (syn Bartka, BanJomiej a), B~asik (syn Błacb, Błatej),
Bogda (tona: Bogdzina), Borowiec, Boruta, Browarczyk, Bratek, Bułka, By lak v.
Bysiaczek (tona: By zkowa), Chełmtniak (ayn: Cbełminaczyk), Chodak (t. Choda·
czka), Cichosz (t. Cicho zks v. Cicho zowa, ayn: Cicho zczak v. Cicho zak, córka:
Cicho zezaoka v, dziewucha od Cichoazowt!j), Ci howlaz, Ciechala (t Ciecbahna),
Cidlak, Czerniak, Czynnarek, Daniel (t. Danielka, ayn: Danielak v. Danielcsak).
D rek, De pera!t (t. De peraczka), Dopczak, Dopierał (t. Dopieralina, c. Dopie-
ralonka), Dr,tek, Drewniak, Du zak, Dybał (t. Dybalina), Dziedzic (t. Dziedzi·
czka), Dzioba (t Dziobina), Figiel (syn: Figiel k), l<'igm,ka, Filipiak v. Filipczak,
Fr14 zczak (syn ł r11n ka. Franci zka). G~da v. Gajdziń.k (t. Gajdzina, 1. Gajdziak),
Glllas, Gibał (t Gibalina), Gralak, Grzanka (t. Grzanczyna, a. Grzanczak), Jaco·
nek, Jadamczak (od: Adama), Jagiela (t. Jagiełn), Jantczak (ayn Antoniego),
Jer zak, Jędra zak (syn Jendracha, Jl)drzeja), Jonaaiak (ayn Jona za, Janacha),
Jóiwiak (syn Józefa), Kania (t. Kamna, s. Kaniak), Kaplonek (t. Kapłonkw).
Kr.rkosz (t K rko zowa), Ka przak (syn Kaspra), Ka łon v. Kaszlon (t. Kasłonk),
Kaazuba (t Kuzubina, syn: Kaszubiak), Kiełk (syn: Kielczak), Klapka, Klemp-
czak, Klimek (syn: Klimczak, yu Klemensa), Kluczak, Kobua (t. Kobuaka v. Ko·
busowa), Kołdzicjak, Kordelak, Kolcielny (t. Kościelna, s. Kołcielnak), Ko-
 317
maewa (ł. KOiłnewa) Koził (t. Koźlina, s. Koźlak), Kraman, Król (t. Kr6li·
u, c. Królówna), Kujawa (t. Kujawina), Kulpa (t. Kulpina, a. Kulpiak), Kuna-
wa (t. Kunawlaa), Kuśnierz Y. Ku,mierz, Kuźmlak (od: Kuźmy, Koamasa), Kwia-
tek (t. Kwiatkowa), Laaota (t. Luocina), Lewandoski, Liaiak Y. Li:r.ik, Łachmn
(t. Łachmnk), Marszłek, Mazurek, Mila (i. Milina, c. Milanka), Milak (t. Mi-
lakowa), Miatera (ł. Miaterowa v. Misterczyna), Modrnjewczak, Musiał (t. Musiał·
ka), Nttcuk (ejeiec: Nttka), Nieagadziak (ojciac: Niezpda), Nowak (eyn: Nowa·
c:r.yk), Ołtrwliea, Okromczak, Orak (a. Orcza.łt v. Oracayk), Owczarek, Paehołk
(ł. Paehołkw), Pacz"'ny (s. Pacadniak ), Paaterczak, Patyk v. Patyka (t. Paty·
eaka), Pawińsk, Pawłuszck, Pia ek ( . P1aszczak, c. Piukówna), Piechotka, Pie-
tnak, Piarczłt, Piwosz, Płocień:r.ak, Pot9ga (i. Potvtyna, c. Potanł), Prusalt
(e. Prnsac:r.ek), Pryc:r.ak, Przeźd:.ialt, Przygodzki, Przybł (ł. Przybłka, e. Pn:yby-
lak, Pn:ybyas, Ptak (t Ptakowa, a. Ptanek), Racłw (1. Raołwik), Rec:r. (s. Re-
csyk), Robotnik (ł. Robotnirzka, e. Robotnicaanka v. daiewucha od Bobotnic:r.ki,
s. Robotnic:r.ak), Rojek, Ruda (t. Rudzi na), Rybarczyk, Rydłta, Sciba, Sikał (t.
Sikalina), Sikora, Skoneczny (1. Skoneczniak) , Skora (s. Skorc:r.ak), Sladek, Sło·
ninka, Sobcaak (syn Sobestyana), Sobiegorzy, Sobieraj, Sobota (1. Sobociak), Bor-
tyka (t. Sortycska, •· Sortyczak), Spychał (c. Spychalanka), Stuiak (ayn Stacha),
Stefaaiak, Stokwin, Strzelińcak, Swienzczak, S:r.ałyg, S:r.arado(w)ski, Szarog, Sr.meta
(t. S:r.metka, e. amerówna), Szopa (t. Szopina), Szudzich (s. Szudzi :r.ak), S:r.ufteta
(t.. Szuftecina), S:r.ukalak, Szuszman1ak, Trajda (c. Trajdzionka). Twardy, Tumal-
czyk (c. Tumalonka, ojciec: Tumał), Urbaniak, Walach (1. Walaszek, od: Walen-
tego). Waaiak (ayn Wacha, Wawryńc ) , Więcanek (s. Wivconc:r.ak), Wiwacz, Wo-
chna (t. Wochnina), Woźniak. Wróblak, Wroław1ki (c. Wrocławón), Zamara
(t, Za marowa v. Zamarzy na v. :?amarkR), Zaj11c (t. Zaj11cowa v. Zaj11c:r.yna), Za·
ranek, Zawada (t. Zawadzina), Zelazny. Zielak, Zimny, Zwi~pzcak.
U. Stdzin (nad Bachorzlł) · Balotrak, B,k, Celmerowski, Ceterski, Dąbek,
Grac:r.yk (tak praezwany), Hołryn, Kaczmarek (przezwany), Kania, Karpiak, Kai-
mierc:r.ak, Kvpaki, Kopaczyk, Kotlarz, Kozica, Kubiak (syn Kuby, Jakóba), Kudłak.
Kujawa, Lewendoaki, Molenda. Nowak, Olejnik (dawni~ Zakrzt(w) ki), Pawln ,
Pawłuk. Paaturczak, Plnskota, Przybyn, Rąchnba, Rataj, Szmigiel, Wypij, Wo-
chna, Zachwiej&, Zaparyrha, Zapora, Zas&da, Zywica.
36. SiutkotDO (parafia Lu banie). Jakoblak, Pietrzak, Sobc:r.ak, 8todolniak,
Szczeeny, Wonaraki v. Wnoroski.
87. .$ar-o (pod bbic11). Xosendziak, Kubczak, Polak, Smolarek.
38. ŚwitJułac (pod lzbicł)· Brodala, Najlepszy, Trawińsk.
39. S/caurn (pod bbic11). Gromalczyk, Małek, Milak, Paw~zi1k, Pietl7.&k.
40. StrtUnU•o (pod !:llute,vem). Bła zczak, C1bański, Mikolajczak. Nowak,
Smyk. Szałek, Włocawski, Za marka (od vr i 1111iedniej: Zamara).
41. Stary-Buić (pod Brze,ciem). Bretes, Gralak, Jeszka, 'Nrugacz. Pata-
ltoslr.i. Skołuda, Stasiak, Tomczak, Trzeciak, W o iniak, Wrończyk, Zapiac, Żelazk .
42 . 1arkoiDO (pod P1ko'cilł· Chaber, Głoniak. Gołd. Kopet', Kr~peć, Nowak.
48. lJ·- wilca (obacz: parafia Sinian:ewo). Dsiedzic, Dzioba, Jarzęcl.,
Kopaayk, Kujawa, Mistcra, Nowak, Pawłuszk, Zapora.
H. Wiłcawe (pod Kowalem) . Dźgiza, Givtka, ldziak (syn Idziego, Kgi·
diui03). Lamparaki, Lewandoski , Matusiak, Musiał, O lak (t. Olaczka, s. Olacz~k).
Olc:r.ak, Orllk, Olejnirzak, Piątek, Przyb~ , Safandoski, Skiba. Sobieraj, Szpryngiel,
Uby z, Woźniak, Wrzysicz {nitspokojny).
4~ . Z",.acltlin (pod Nietiaaw,). Dana. Krako( w)aki 1 Lewandoski, Obiata
Rudlr..owolaki, Ssadzik, Szalyński. '
 318

IJD.łona mezkle najpownecbnirjue.

J~drach (Andrzej, Ź()on: Ję J:mtPk (Antoni, t. Jantkowa), D<Liccr

•Jr,l'z b ),
(Blita~nr, t. Balcerka), D:mck (B~rtlomiej, i D.lrtk •HI'n), Dla ~ h v. B l licho (Bia-
~ej, t. Błncbowa), Donek (Bonnwcnrum), Oum iu (D<.~mink, i. . Dum inkB). Froocck
v. Fr,cek v Fruńsio (Franciszek, i . Fronkuwll v. Fr'!"k ), Filip, Grzeb• ( Grzegorz,
zdrobniale Grz~, Grzesio, ż. Grzclinn). J.t srck v. J:trho (Jnn. ż . Juilkowa), Ignac
( t. Ignacka), Kuba (Jakób}, Józw;\ (,Józtf i Juzrf.t, m:lS~. i fcm ). Ulijon (Julijun ),
Karu! (Karol, i Karulowa), K.\i.tnirz (ż. 1Lllmirzowa. czas,tm, Kaim irka), Klima
(Klemens, t . Klimunka), Kostek (Konstilnty. t. Ko>tkll), Knjcta n. Kasper, Lcwan
(Leon, t. Lewaokal, Ludwik (ż. Ltulwi<-zk>t), l,uka (Luka>t, ż. Łuck), Ma,,it•k
(Maciej, t. Mnćkow), Marcin, Matu•" (:'II.ttcu,z), 111ajchrr ( Mclrhior. ż. 111Mjcherkn),
Michał (t. Michałk), Mikołuj, J> .l\ lcł, l'ierr ,., l'ictrrk (I'iotr. ż . l'tetrko"u). Pru-
kop (t. Prokopka), Rachw:1ł (R.tfalł), St:at·ho (Stanisłw). St zl'pan (Stefan), To-
ma v. Tomek (Tomasz). Urhan. Wuch v. \Varho (\\'nwrzyuia•c, " Gostyń~kićm:
Wawn:on). Wałek v. Walko (Walenty, c?.As.lmi mów ią: Walm~ ·). Wichtor (Wi-
ktor, t. Wachtont, Wichta, Wiktoryja), Witek (Wtnccnty). W ojtek ( Wojcicchl.

Imiona iruskle.

Jagata (Agl\.ta), Jagna (A~ui•Hka). Nastka (A n H. ta•y.iaJ. Hauka (Anna),

J~ntka v. Jnntocha (Antonina), Pulonka ,.. l'olocha (Apolouija), Balwina (B.llbi-
na), Baśk v. B&cha (Barbara), Dununa (D <)tnini kn), HeliiJ!,:tn V. Ileżbita (EliiJic-
ta), Jcwa v. Jcwka (Ewa), :Franki\ v. Fronka (Frunri ·1.ka). Jntlwig11, Uliśka (Ju-
lijanna), Kaśk v. l{achnB (Katarzyna), Kunka (Kuneg-unda), Luśka ,.. .Lu. ia (Lu-
cyja), Magda (Magdalena), łtil:'oa "· Magośk (Malgorzatu). Marcyna ( Mttrcy-
janna), Maryśk v. Marysi& (Maryja), l'olaryna , .. Mnrynka Y. Marychna (M~tryjn),
Pictruchna (Petrontlln), UuzyoB v. Rtllla (Róta, Rozalijn), Salka (Snlomea). T~la
Tcot·ba (Teofila), Terśl.:a (TcrPssa), Orszula (Urszula), Weronka (Weronika Zof-
ka v. Zowka (Zofija), Zutkt. v. Zuska (Zuznuna).
 PI RZEC Z Y.

. ~tr..
Pieśn i Dumy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . !\
l. Miło6ć. Zaloty . ... . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2. tało6ć. Zyczliwość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . t9
s. n k:arga. Niech~ć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . 24
4. " Ch~ć otenko . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
5. " Strl\tn wi11nka. Zal ..........•......•...........•....... :li
6. w11wola. Igra zkn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
7. " Smutek. Strapienie. . • . . . . . . . . . . . . • . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . 4 7
8. " Zdrad !l. Zabójstwo (Dumy) .............................. 4!1
M ełtf1swo. Kłótnia. Zgoda ......................•.............. 53
Pijatyka. Karczma ................................•.............. 57
Wojna ..............................................•........ 59
Kołyska ........•.............................................. 62
R6tne ......•.............................................•.... 64
Pidni puterekie ... : . .......................................... 68
Muzyka do Pidni i Dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
., do Pidni pasterskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l 33
Dwory i Miaata (Pieśn) ......................................... ln5
Muzyka do Pieśn szlacheckich i miej kich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . t8 l
Tańce ............................................................. 197
Chodzony. Kujawiak. Obertas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . • . . . . . . . • 199
Inne tańce ..............•..................................... 20i
wagi nad muzyk, taneczn\. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
" 11 pasterzy ...............................•...... 210
Muzyka do tańców w takcie Y.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 l 3
., .. " l f• , l fe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Przypi y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Do er. III, st1·. 25 Krł\i. . . . . . . . . • . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
36 Krl\.i ................................•........ 264
11 3 7 ., podani l\. • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • 264
40 ., " ..•..•......•.•.................•. 265
4 Lud. Dowc1p jrgo ......................•.....•. 265
6~ bi6r . . . ................................... 266
,, 101 Opętany ...........•............•.....•...... 266
103 Widma Zmora .............................•.. 266
202 Przyslowic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
" 211 Zwycz je. Zapusty • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Post wielki ......... , . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
l)yn~:us ............................. 267
11 ,. Swięty Jan Chnciciel .................. 267
 s.qcr.
Do Ser. IV, etr. 7, 69 ..................•...........•......• 2667
Piełń
" " 92 .. . ...............•....•................ 2667
Język ................................ ....... ................. ... . 2&68
Słowniczek wyrazów kujawakich . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2668
Wluciwojci mowy ....................•... ......... .. ... •.. ..... 2880
Nazwy rzek, jezior, bagien i wzgórz ............................ 2887
W. :In. Pozn. - Pow. lnowrcłak1 ..............•.... ........... 2887
., Pow. Bydgoski . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . • . . . . . . . 2!!90
Król. PolsL:ie.- b. Pow Włoclawki ............................ 2!191
Nazwy miast, wsi i osad ......................................... 3001
Król. Polskie.- b. Pow. Wł ocławski ........................•..... 3001
W . Ks. Pozn . - Pow. Inowrcła1ki ...................... •....... 3009
" Pow. Bydgoski • . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . 31 13
Nazwy rodowe wło elan ......................................... 311:,
Imiona męzkio i teński ................................ . ....... 3118
 REEDYCJA FOTOOFFSETOWA

Oklarlka l obu·uluta Andn<J D•r<•u ,~J

Pol kl< \ \ndotrnlrtun Mmprznr, hra~ńu •. oJ lira In klrAO Ił• Prlnil d l1o Pulond 1\pd l· 4 l~! rgz
24,6 a r~. tr,..d . 20' • ark . druk_ Drukou euo na paplrr7t> uff ~-tnu_iOI III ~l i\0 R htr!J~ł l'o~p,.ru
n Boru .. 7uu trach. Druk fotnhł"u ~ u ~kneu u l)raru11'nl (luiRrnfł tli'' l Pol .. ldq~o \\ JHieu td< tu D
Mut~l"/H·go Oddnno do cłrul.n fi \III IQ62 r Orni.. ukunuonn iO \ Jlll1:! r Drul. Ilu lrftt Jl hant'II!-J h
u u~onła Drukurui Ił '\_,ruduu.a w ł\rakuwle L.am. ur Jłl f Ct u a tł .CO
 OSKAR KOLBERG

Dzieła wszystkie

INEDITA

1\fonograJie. etnograficzne

Gór!J i Podgórze
Mazowsze, cz. VI i VII
l{aliskie i Sieradzkie, cz. II
Pomorze
Sanockie
Karpaty wschodnie
Ruś Czerwona
Podole
Polesie

Studia , materił} i prx.J}C'Z)}nhi etnosraJicz.ne

Mnteriał!J do etnografii Słowin

Obrz~dy, zwyczaje i wierzenia ludowe

Literatura ludowa
Miscellanea

TwórcozAć muzyczrut

Opracowania pieśn ludowgch

tlnOr!J instrumentalne i wokalne
Rozpruwrr i ar tukł!J muzgczne

\1\ l LIII \1.\ DO hl ~JE'iTACYN l POMOCNICZE

1\orespondencja
Biografia
lndeks~J
 Biblioteka Narodowa
Warszawa

"'~-•:·,C1 11111111111 11111 11111 1111111111111 11111 .. ~:-». ----